Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhAvayukaniyukita (saTIka gurjarAnuvAdarUDhita) [[vAha racayill zrImad bhaTrabAhuvAmI TIkAkAra zrImad haribhadrasUri bhASAMtarakad munizrI AryarakSitRvajaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ | || zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | / zrImad vijayaprema-bhuvanabhAnu jayaghoSa-candrazekhara-jitarakSitagurubhyo namaH | zrImad bhadrabAhusvAmIpraNIta zrImad haribhadrasUriracitaziSyahitAvRttiyukta thI Avazvaniyukita (saTIka gurjarAnuvAda sahita) bhAga-3 (ni. 642 - 879) bhASAMta2 kartA : zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna saraLasvabhAvI pU.paM.zrI jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna muni AryarakSitavijaya saMzodhaka pa.pU.A.bha. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna munizrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sAheba prakAzaka zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA amadAvAda tapovana
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ divyakRpA siddhAntamahodadhi zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba vardhamAna taponidhi zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba -OM zubhAziSa siddhAntadivAkara zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAheba sukRtAnumodanA pU. paM. zrI candrazekhara vi. ma. sAhebanA upakAronI smRtyarthe pa. pU. A. bha. yazoratnasUrIzvarajI ma. sAhebanI preraNAthI umarA zvetAMbara mUrtipUjaka jaitasaMdha umarA-surata ApazrIe jJAnakhAtAnI upajamAMthI bhASAMtarasahita A graMthanA trIjA bhAganA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. ApanI A zrutabhaktinI ame hArdika anumodanA karIe chIe. prathama prakAzana : vi. saM. 2067 bhuvanabhAnusUri janma zatAbdI varSa tA. 21-3-2011 nakala : 700 mUlya : rU. 200/ prAptisthAna zrImadvijayapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, mu. amiyApura, po.sugaDa, tA.jI. gAMdhInagara - 382424 phona : (079) 29289738, 32512648 dIkSita Ara. zAha sImaMdhara meDikala sTora 2, vrajaplAjhA komplekSa, utsava resToranTanI sAme, pAlaDI-bhaTTA, amadAvAda. phona : 079-2662061 bhAgyavaMtabhAI saMghavI C/o. vardhamAna saMskAra dhAma, 1-2, vItarAgaTAvara, 60 phUTa roDa, bAvana jinAlayanI sAme, bhAyaMdara (vesTa) thANA, phonaH 28041866 mo : 9819169719 mudraka : zrI rAmAnaMda ophaseTa, amadAvAda. mo. : 98240 53772 O'
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI samarpayAmi zrI sUribhuvanabhAnunA laghubaMdhu-ziSyaratna samatAsAgara pU.paM. zrI padmavijayajI ma.sAhebanA svargArohaNa ardhazatAbdI varSa nimitte teozrInA karakamalomAM tathA saMzayone dUra karavA dvArA jemanuM jJAna sAgaranI upamAne pAmyuM che ! upabRhaNA-sthirakaraNAdimAM kuzala hovAthI jemanuM samyagdarzana candranI nirmalatAne TapI gayuM che ! aSTapravacanamAtAnuM pAlana karavA-karAvavA dvArA jemanA cAritranI suvAsa cArekora phelAi rahI che ! ane mATe ja jemanA sAnidhyamAM rahIne sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto sAmAyikane = samyag rIte jJAna-darzana-cAritranA Ayane = prAptine kare che 15 evA siddhAntadivAkara gacchAdhipati pa. pU. AcArya zrI vijaya jayaghoSasUrizvarajI ma. sAhebanA karakamalamAM sAdara samarpaNa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ | OM hIM ahaM namaH | jJAna kriyAbhyAM mokSaH jJAnasya phalaM viratiH samyajJAna ApatI, dhArmika adhyApakone taiyAra karatI ane bhAvipeDhIne ujjavala karatI zeThazrI kAMtilAla lallubhAI jhaverI saMskRtI pracAraka TrasTa saMcAlita, AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA preraNAdAtA : zAsana prabhAvaka pa.pU. paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijayajI mahArAja sAheba saMyojaka : pU. paMnyAsazrI jitarakSita vijayajI ma. sAheba saujanya : sva.mAtuzrI subhadrAbena kAMtilAla pratApazI ha. praphullabhAI pAThazALAnI vizeSa vizeSatAo * 3 thI 5 varSano Thosa abhyAsa, viziSTa abhyAsa sAthe viziSTa skolarazIpa 9 abhyAsuone viziSTa skolarazIpa tathA InAmo mumukSaone suMdara tAlIma * nyAya-vyAkaraNano abhyAsa karanArane pratimAsa viziSTa ziSyavRtti * dhArmika abhyAsa sAthe English, kayUTara, saMgItano abhyAsa * paryuSaNa parvamAM dezavidezamAM ArAdhanA * rahevuM, jamavuM saMpUrNa phrI (niHzulka) bhAra vinAnA bhaNatara sAthe samyak jJAna sahitanuM ghaDatara eTale (tapovana gRhadIpaka vidhAlaya * dho. 5 thI 12 sudhInuM skUlanuM DIgrIlakSI bhAra vinAnuM bhaNatara * saMskRta-tattvajJAna Adino viziSTa abhyAsa * dhoraNa 10 ane 12nI borDanI parIkSA ka zALAmAM gayA vinA anubhavI zikSako pAse abhyAsa ApazrInA parIcitomAMthI A baMne yojanAmAM bALakone mUkIne Apa nizcita bano. Apano bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano sevaka tathA mAtApitAno bhakta banaze. | saMparka sthaLa : zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, amIyApura, posTa-sughaDa, ji. gAMdhInagara gujarAta, phona (079) 32512648, 29289738 mo.- 9328681145 web site - www.tapovanpathshala.com Email : tapovanpathshala@gmail.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ : - sau sAthe maLI krIe zRMdAno samudhdhAra jinazAsanamAM sauthI mahattvanuM sthAna che jinamaMdira ane jinAgama. jinamaMdira mATe Aje cArebAju jAgRti sArI che, paraMtu jinAgama mATenI jAgRti alpa pramANamAM che. sAMbhaLyuM che ke jainasaMghanA aneka jJAnabhaMDAromAM hastalikhita prato paDelI che je pratonI ekAda nakala ja che. pUrvenA mahApuruSoe mahenata karIne AgamanA dohana svarUpa graMthonI racanA karI hatI. paraMtu tenI aneka nakalo naSTa thaI gaI che. pU. A. haribhadrasUri, pU. mahopAdhyAya yazovijaya ma. sA. AdinA graMtho atyaMta alpa pramANamAM ja Aje upalabdha che. te te granthone AjanI lIpImAM lIpyAMtara karavAnI khUba ja jarUra che. tathA je prAcIna graMtho che tenuM saMzodhana karavAnI tAtI jarUra che. te mATe jJAnakhAtAnI rakamo paNa ghaNI maLI zake tema che paraMtu A badhAnuM saMkalana jarUra che. te mATe zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA dvArA lIpyAMtara ane saMzodhana kArya zaru karela che. je vyaktione hastalekhana, lIpyAMtara ane saMzodhana kAryamAM rasa hoya teoe nIcenA saranAme patra lakhavA vinaMtI che. tathA jainasaMghamAM AgavuM sthAna sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonuM che. teone dIkSA ApyA bAda paThana-pAThananI vyavasthA puratI thAya te mATe sthAne sthAne tapovana, sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI pAThazALA zarU karI che karavAnI bhAvanA che. tethI je kSetramAM AvA vidyApIThonI jarUra hoya te kSetra saMbaMdhI mAhitI tamArA taraphathI amane prApta thAya evI Apa sau pAse AzA rAkhIe chIe. tathA AvI vidyApITho mATe ApazrInA paricita vargamAM jemaNe potAnI lakSmIno vyaya karavAnI bhAvanA hoya teoe nIcenA saranAme saMparka karavo. tapovana sAdhu-sAdhvI vidhApITha preraNAdAtA : pU.paM. pravara caMdrazekhara vijayajI ma.sA. saMyojaka : pU. munizrI jitarakSita vijayajI ma.sA. 1 zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskAra pITha,mu. amIyApura, posTa sughaDa, tA.jI. gAMdhInagara-382424. phona : (079) ra9289738, 32512648, . - taka . ' ane TAT TET T .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja purovacana che. koIpaNa jainasAdhanAmAM pratyakSa ke parokSa rUpe ja Avazyaka athavA emAMthI koI eka, benI ArAdhanA samAyelI hoya che. jema bhojana karatAM pUrve magaja ThaMDu karavuM jarUrI che, prabhunuM nAma smaraNa karavuM jarUrI che, hAtha-paga moDhuM dhovA jarUrI che, davA levAnI hoya te yAda karavI jarUrI che. te ja rIte jaina sAdhaka mATe dAna-zIla-tapa-bhAva ke samyagdarzana-jJAna-cAritranI uccakoTinI sAdhanAomAM sAmAyika-nAmastava-vaMdana-pratikramaNa-kAyotsarga-paccakhANa A cha Avazyaka karavA bahu ja jarUrI che. Avazyakaniyukti tathA tenA bhASyo, TIkAo, cUrNio vigere aneka zAstromAM A che e Avazyako upara dArzanika, vyavahArika ane AdhyAtmika rIte vizada vivecana prApta thAya che. eTaluM ja nahIM, A Avazyakaniyukti zAstra dvArA 24 tIrthakara bhagavaMto - aneka prabhAvazALI pUrvAcArya bhagavaMto - uttama sAdhakAtmAo - samabhAvamAM siddha thayelA maharSio vagerenA khuba rocaka ane preraka jIvanavRttAMtoSa jIvana mAhitI upalabdha thAya che. taduparAMta dareka bAbato samajAvavA mATe laukika-lokottara ghaTanAo-prasaMgo-buddhinAM bhedo tenA dAkhalAo temaja pracuramAtrAmAM sAMskRtika tathyo paNa jANavA maLe che, jenAthI vAcakane jIvana unnata banAvavA mATe bharapUra mArgadarzananI prApti thAya che. A zAstramAM pAne pAne ema kahIe to cAle ke aneka mahattvapUrNa zabdonA nikSepAonuM bahumUlya jJAna prApta thAya che. temaja sAmAyika vagere pado upara 'kAyA sAmayiM...' vagere gAthAo dvArA judA judA nayonI suMdara carcA hRdayasparzI banI rahe tevI che. - pU. haribhadrasUri mahArAje tenA upara bRhad vivecana saMskRtamAM lakheluM je Aje anupalabdha che. paraMtu temanuM ja lakheluM saMkSipta vivecana je Aje upalabdha che te paNa prAyaH 22000 (bAvIza hajAra) zlokAgra parimANavALuM che. bhAratIya sAhityanI amUlya mUDI che. A zAstrane gurugamathI vAcanArAo khuba ja karmanirjarAnA bhAgIdAra banaze. * munirAja zrI AryarakSitavijayajIe khuba ja mahenata karIne pUrvamudrita/pUrvalikhita pratonA AdhAre saraLa anuvAda karIne A graMtha prakAzita karAvyo che, te badala teo dhanyavAdane pAtra che. bhadramastu jinazAsanAya. gelI che. A. jayasuMdarasUri
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA kramAMka viSaya * gaNadhara vaktavyatA 642 - gaNadharavaktavyatA dvAragAthA 643-659 gaNadharosaMbaMdhI janmabhUmi, janmanakSatra, mAtA-pitA, gotra, gRhastha-chadmastha-kevaliparyAya, sarvAyuSya, jJAna, nirvANa, tapa, labdhi, saMghayaNa ane saMsthAna dravyAdikAlanA bhedonI dvAragAthA dravyakAlanuM svarUpa sacitta-acittadravyonI caturvidha sthiti 660 661 662 663-665 addhAdikAlanuM svarUpa * dasavidha sAmAcArI 666-667|dasaprakAranI sAmAcArInA nAmo 668-677 IcchAkA2sAmAcArI 678-679 avivekI ziSyane vize balAbhiyoga jaNAvavA azvanuM dRSTAMta abhyarthanAmAM brAhmaNa ane vAnaranuM tathA guru svayaM vaiyAvacca kare temAM be vepArIonuM dRSTAMta kevA prakAra sAdhune labdhinA abhAvamAM gocarInI prApti na thavA chatAM nirjarAno lAbha 682-685 mithyAkAra sAmAcArI 686-687|'micchAmi duDaM' padano artha 688-689|tathAkAra sAmAcArI 680 viSayAnukrarmANakA pRSTha gAthA kramAMka/kramAMka 681 690 1 691-694|Avasahi sAmAcArI 695-696| nisIhi sAmAcArI 13 14 21 2. 7 8 718-720| cAritropasaMpadAnI vidhi 721 gRhasthopasaMpadA 9 |022-723| sAmAcArIno upasaMhAra ane tenuM 10 1323 6-23 23 698-702| sAdhu-upasaMpadAnA prakAro 703-716| sUtra ane arthanA grahaNanI vidhi, zravaNavidhi, vaya ane paryAyathI laghu evA paNa anubhASakane vaMdanamAM anAzAtanA, vaMdanaviSayamAM nizcaya-vyavahAra, vyavahAra paNa balavAna che. viSaya ApRcchAdi cAra sAmAcArIo 724 phala AyuSya tUTavAnAM sAta kAraNo ane tenA dRSTAMto 725-726 nimittonAM aneka prakAro * kRtanAzAdi doSono parihAra 727-733 dezakAlAdinuM svarUpa 734-735 sAmAyikanI utpattinAM kSetra-kAla-| icchAkArAdi sAmAcArIonuM phala 32 753 bhAva |736-741| puruSaddhAra, kAraNadvAra, kAraNanAM judA judA bhedo, |742-748| tIrthaMkaro zA mATe sAmAyika kahe che ? ane gaNadharo zA mATe sAmAyika sAMbhaLe che ? 27 27 30 749-750 pratyayadvAranuM svarUpa 31 751-752 lakSaNadvAranuM svarUpa samyaktvAdi sAmAyikanA lakSaNo 33 754-761| nayonA prakAra ane teonuM svarUpa 36 2762 nayonA samavatAranI vicAraNA 7 pRSTha kramAMka 40 ja 44 50 55 15 56 59 64 68 71 78 5 x 4 4 4 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada viSaya kramAMke pUjA | 796 gAthA TpRSTha | gAthA viSaya kramAMka krimAMka 763 vajasvAmI sudhI anuyoga apRthaka/101 788 |digaMbaro mATenA azanAdi *vajasvAmIno pUrvabhave 102. sAdhuone khape * 208 * gautamasvAmInuM aSTApada 789 kayA nayane samyaktvAdi kayuM parvata tarapha gamana ' sAmAyika mokSamArga tarIke 765-766| vajasvAmInI vovaDe parIkSA |114 ISTa che? 209 767 AcAryapadavInimitte devovaDe 790 AtmA sAmAyika che ra 11 791 mahAvratonA viSayo | Jra 13 768-769 vajasvAmIne namaskAra 123 792-795 dravyArthikanayamate AtmA sAmA770-771 vidyAnI zakti ane tenuM adAna 124 yika che ane paryAyArthikana guNo 772-773puSponuM Anayana, anuyogonuM sAmAyika che tenI carcA. apRthakRtva 127 214 774-776 AryarakSitasUrivaDe anuyogonuM sAmAyikanA prakAro pRthakva, AryarakSitasUrijInuM ('tavadha' dvAra) caritra 128 | 797-799 sAmAyika kone hoya? 777 chedasUtro e caraNakaraNAnuyoga che 'stha' dvAra) * IndravaDe AryarakSitasUrijIne | 800 gRhasthane trividha-trividha |161 paccakhANano niSedha * nirtavavaktavyatA * 801-802 gRhastha vAraMvAra sAmAyika karavuM joIe 778-783| nikUvo, temanI utpatti, 803 madhyasthanuM lakSaNa, deza ane kAla . 166 * prathama nidvava (jamAli) 804-829 kSetrAdimAM kyAM kayuM sAmAyika * bIjo nidvava (tiSyagupta) 173 hoya tenuM nirUpaNa ('va' dvAra) * trIjo nitava (ASADhAcAryanA * kSetrAdimAM sAmAyikanA pUrvaziSyo) pratipanna ane pratipadyamAnakone * cotho nidvava (aRmitra) 180 jaNAvatuM koSTaka ri 58 * pAMcamo nidvava (gaMga-AcAya) 183 kayA dravyo ke kayA paryAyone vize chaThTho nilava (rohagaDha) 185 | sAmAyika hoya? ('pu' dvAra) 262 * sAtamo nihnava (goThAmAhila) |193 manuSyAdisthAnonI durlabhatA * digaMbaramatanI utpatti vigere ra01 ('artha' dvAra) 264 784-787ii nirtavavakatavyatAnuM nigamana, 832-835 | manuSyabhavanI durlabhatAnA daza darekane doSo, nidvavono mata e. diSTAnto saMsAranuM kAraNa, nitavo sAdhu nathI,205 | 836-840 dharmakaraNano upadeza 276 vaMdana 22 5 831 T
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 871 gAthA viSaya pRSTha| gAthA viSaya kramAMka | kramAMka kramAMka 841-842 | AlasAdi dharmazravaNanA vidgo 278 866-868 munipaNAnuM svarUpa ane zramaNa843 yoddhAnuM dRSTAnta ra79 zabdanI vyAkhyA 329 844 dRSTAdi sAmAyika prAptinA kAraNo 280 869-870 metAryamuninI stavanA | |338 845-846 | anukaMpAdi sAmAyika prAptinA | | kAlikAcAryanI stavanA kAraNo ra80 847 872-875 cilAtIputranI stavanA 344 sAdhunI anukaMpAthI vAnara deva banyo 1. 284 876-879 lAkha zlokono saMkSepa, 848 abhyatthAnAdi sAmAyikaprAptinA dharmacimuninI anAkuSTi, kAraNo parijJAne vize IlAputranuM 849 samyaktvAdino sthitikAla diSTAnta, pratyAkhyAnamAM tetali(ndira' dvAra) 3i15 putranuM dRSTAnta (850-852 samyakatvAdi prApta karanArAdinI saMkhyA ('sati' dvAra). upodaghAtaniyukti samApta . 3i16 853-860 samyaktvAdino aMtarakAla, ma. hemacandrasUrikRta TippaNI niraMtarakAla, virahakAla, bhavo. pariziSTa - 1 352 AkarSo, sparzanA, u18 uddhata daSTAnto pariziSTa - 2 |370 861-864 niruktidvAra (samyaktvAdinA niyuktigAthAone akArAdiparyAyavAcI nAmo) - 323 krama pariziSTa-3 865 378 cAritranA paryAyavAcI nAmo upara damadetAdi daSTAntonA 326 345 nAmo - * niryuktigAthAonuM vargIkaraNa - 1 bhAga - 1 1-185 bhAga - 2 186641 bhAga - 3. 642-839 bhAga - 4 880-1055 zeSa bhAgo bhaviSyamAM vizeSamAM bhAga-3 pariziSTa-3mAM sarva niryukti- I gAthAono akArAdi krama Apela che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ daSTAntAkukarmANakA : pRSTha 21 che. 2. vayA viSaya viSaya kramAMka che. 1. vinaya ane avinaya upara azvanuM 18. manuSyabhavanI durbalatAnA dazadaSTAnto 2 daSTAMta 19. AnaMdazrAvaka vaiyAvaccAdi mATe AmaMtraNanI rAha 20. kAmadevazrAvaka jovAmAM brAhmaNa ane vAnaranI kathA 21. valkalacIri guru svayaM vaiyAvacca kare temAM be * sAmAyikaprAptinA dRSTAnto * vepArIonuM dRSTAMta * anukaMpAne vize vaitaraNIvaidyanI kathA che. 4. *AyuSya tUTavAnA kAraNo : * akAmanirjarAmAM mahAvatanI kathA 285 * rAgathI (rUpavAna yuvAna) * bALapamAM IndranAganI kathA 292 snehathI (vepArI ane tenI patnI) * supAtradAnamAM kRtapuNyanI kathA 295 * bhayathI (somila brAhmaNa) * vinayArAdhanAmAM puSpazAlanI kathA 301 naigamanayanI mAnyatAne jANavA * virbhAgajJAnamAM zivarAjarSinI kathA vasavATAdinA daSTAnto * saMyoga-viyogamAM be vepArIonI kathA 303 vajasvAmI caritra * duHkhamAM be bhAIonI kathA 7. puMDarika-kaMDarikanI kathA * utsavamAM bharavADanI kathA' che. 8. dazapuranagaranI utpatti (kumAranaMdi) * RddhimAM dazArNabhadranI kathA 9. AryarakSitasUri caritra asatkAramAM IlAputranI kathA $ 10. jamAli (bahutaramata) 23. damadetamuni 11. tiSyagurU (jIvapradezamata) 24. metAryamuni che. 12. ASADhAcAryanA ziSyo (avyaktamata) 177 25. kAlakAcArya huM 13. azvamitra (samucchedamata) 181 26. cilAtIputra ka 14. AcArya gaMga (drakriyamata) 184 27. AtreyAdi $ 15. rohagupta (trarAzikamata) 186 28. dharmaruci aNagAra 6. goSThAmAhila (abaddhikamata) 193 |29. IlAputra che. 17. zivabhUti (digaMbaramata) 201 30. tetaliputra 1 70 174
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNadharavaktavyatA dvAragAthA(ni. 642) koya 1 sAmpratameteSAmeva vaktavyatAzeSapratipipAdayiSayA dvAragAthAmAha khette kAle jamme gottamagArachaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama pariNevvANe tave ceva // 642 // daragAhA ekArAntAH zabdAH prAkRtazailyA prathamaikavacanAntA draSTavyAH, tatazca gaNadharAnadhikRtya kSetraM - janapadagrAmanagarAdi tadvaktavyaM janmabhUmiH, tathA kAlo nakSatracandrayogopalakSito vAcyaH, janma 5 vaktavyaM, tacca mAtApitrAyattamityato mAtApitarau vAcyau, gotraM yadyasya tadvAcyam 'agArachaumatthapariyAe ' tti paryAyazabdaH ubhayatrApyabhisambadhyate, agAraparyAyo - gRhasthaparyAyo vAcyaH, tathA chadmasthaparyAyazceti tathA kevaliparyAyo vAcyaH, sarvAyuSkaM vAcyaM tathA Agamo vAcyaH, kaH kasyAgama AsIt ?, parinirvANaM vAcyaM, kasya bhagavati jIvati sati AsIt kasya vA mRte iti, tapazca vaktavyaM, kiM kenApavargaM gacchatA tapa Acaritamiti ?, cazabdAtsaMhananAdi ca vAcyam, iti gAthAsamudAyArthaH // 10 idAnImavayavArthaH pratipAdyate tatra kSetradvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha -- avataraNikA : have eonI (=gaNadharonI) ja vaktavyatAzeSane pratipAdana karavAnI icchAthI dvAragAthAne kahe che gAthArtha : kSetra--kALajanma--gotra--agAra-chadmasthaparyAya--kevali--Ayu--Agama--parinirvANa ane tapa. TIkArtha : mULagAthAmAM ApelA '"zvette aa ...'vigere zabdo prAkRtazailIne kAraNe 'e'kArAnta che. te badhA zabdo prathamA ekavacanAnta jANavA. (saptamI vibhakti samajavI nahIM.) tethI gaNadharone AzrayI kSetra = janapada--grAma--nagarAdi janmabhUmi kahevA yogya che. (arthAt kayA gaNadharanI kaI janmabhUmi hatI te kahevI), tathA nakSatra-candrayogathI jaNAto kALa kahevA yogya che (arthAt kayA gaNadharanA janmasamaye kayuM nakSatra candra sAthe yoga pAmyuM hatuM ? te kahevuM.), janma kahevo 20 ane te janma mAtApitAne AdhIna che mATe mAtApitA paNa kahevA yogya che, jenuM je gotra hatuM te gotra kahevuM. 15 ''arachamasthariyA' ahIM paryAyazabda ubhayatra=baMne zabdo sAthe joDavo, tethI agAraparyAya=gRhasthaparyAya ane chadmasthaparyAya kahevA yogya che, tathA kevaliparyAya kahevA yogya che, sarvAyuSya kahevA yogya che tathA kone keTaluM Agama hatuM ? te kahevA yogya che, tathA prabhunI 25 hAjarImAM konuM nirvANa thayuM ane bhagavAnanA nirvANa pachI konuM nirvANa thayuM ? te kahevA yogya che, tathA mokSamAM jatI vakhate koNe kayo tapa Acaryo hato ? te tapa kahevA yogya che ane mULagAthAmAM ApelA ''=' zabdathI saMghayaNAdi kahevA yogya che. A pramANe gAthAno samudAyArtha kahyo. 5642 // avataraNikA : have avayava-artha pratipAdana karAya che. temAM prathama kSetradvA2rUpa avayavanA * arthane kahevAnI icchAthI kahe che 30
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) magahA gobbaragAme jAyA tiNNeva goyamasagottA / kollAgasannivese jAo viatto suhammo ya // 643 // vyAkhyA : magadhAviSaye gobaragrAme sanniveze jAtAstraya evAdyAH 'goyame 'tti ete trayo'pi gautamasagotrA iti, kollAgasanniveze jAto vyaktaH sudharmazceti gAthArthaH // morIyasannivese do bhAyaro maMDimoriyA jAyA / ayalo ya kosalAe~ mihilAe akaMpio jAo // 644 // vyAkhyA : mauryasanniveze dvau bhrAtarau maNDikamauryau jAtau, acalazca kauzalAyAM, mithilAyAmakampiko jAta iti gAthArthaH / tuMgIya sannivese meyajjo vacchabhUmie~ jaao| . 10 bhagavaMpi ya ppabhAso rAyagihe gaNaharo jAo // 645 // dAraM // / vyAkhyA : tuGgIkasanniveze metAryo vatsabhUmau jAtaH, kozAmbIviSaya ityarthaH bhagavAnapi ca prabhAso rAjagRhe gaNadharo jAta iti gAthArthaH // kAladvArAvayavArthaH pratipAdyate - tatra kAlo hi nakSatracandrayogopalakSita itikRtvA yadyasya gaNabhRto nakSatraM tadabhidhitsurAha jeTThA kittiya sAI savaNo hatthuttarA mahAo ya / rohiNi uttarasADhA migasira taha assiNI pUso // 646 // gAthArtha : magadha dezanA gobUragrAme gautama gotravALA traNa utpanna thayA. kollA sannivezamAM vyakta ane sudharmA utpanna thayA.. TIkArtha : magadha dezanA gobUragrAma nAmanA sannivezamAM prathama traNa ja gaNadharo utpanna thayA. A traNe gaNadharo gautamagotravALA hatA. kollAgasannivezamAM vyakta ane sudharmagaNadhara utpanna 20 thayA. // 14 // thArtha : 2Irtha prabhA vo. TIkArtha : mauryasannivezamAM meDika-maurya be bhAIo thayA ane kauzalAmAM acala, mithilAmAM pita thayA. // 644 // gAthArthaH tuMgIkasannivezanI vatsabhUmimAM metArya thayA ane bhagavAna prabhAsagaNadhara rAjagRhamAM 25 cyA. TIkArtha: tuMgIkasannivezamAM vatsabhUmimAM = kosAMbInagarImAM metArya utpanna thayA, bhagavAna prabhAsagaNadhara rAjagRhamAM thayA. e gAthArtha thayo. (64pA have kALadvArarUpa avayavano artha pratipAdana karAya che-temAM kALa e nakSatranI sAthe caMdranA yogathI jaNAya che. mATe je gaNadharanuM je nakSatra (janma samaye) hatuM, te kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke 30 thArtha : 4yesstthaa-vRtti-svaati-shrv-stott|-bhdhaa-lie-uttraassaaddhaa-bhRgshiirss azvinI tathA puSya.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaNadharAno pitA-mAtA-gotranA nAma (ni. 647-648) vyAkhyA : jyeSThAH kRttikAH svAtayaH zravaNaH hasta uttaro yAsAM tAH hastottarA - uttaraphAlgunya ityarthaH, maghAzca rohiNyaH uttarASADhA mRgazirastathA azvinyaH puSyaH, etAni yathAyogamindrabhUtipramukhAnAM nakSatrANIti gAthArthaH // dvAram / janmadvAraM pratipAdyate - mAtApitrAyattaM ca janmetikRtvA gaNabhRtAM mAtApitarAveva pratipAdayannAha 3 vasubhUI dhamitte dhammila dhaNadeva morie ceva / deve vasUya datte bale ya piyaro gaNaharANaM // 647 // vyAkhyA : vasubhUtiH dhanamitraH dharmilaH dhanadevaH mauryazcaiva devaH vasuzca dattaH balazca pitaro gaNadharANAM, tatra trayANAmAdyAnAmeka eva pitA, zeSANAM tuM yathAsaGkhyaM dhanamitrAdayo'vaseyA iti thArtha: / puhavI ya vAruNI bhaddilA ya vijayadevA tahA jayaMtI ya / dAya varuNadevA aibhaddA ya mAyaro || 648 // dAraM // vyAkhya : pRthivI ca vAruNI bhadrilA ca vijayadevA tathA jayantI ca nandA ca varuNadevA atibhadrA ca mAtaraH, tatra pRthivI trayANAmAdyAnAM mAtA, zeSAstu yathAsaGkhyamanyeSAM, navaraM vijayadevA maNDikamauryyayoH pitRbhedena dvayormAtA, dhanadeve paJcatvamupagate mauryeNa gRhe dhRtA saiva, avirodhazca 5 10 TIkArtha : jyeSThA, kRttikA, svAti, zravaNa, hastanakSatra e che uttaramAM jene te 15 hastottarA-uttarAphAlgunI, maghA, rohiNI, uttarASADhA, mRgazIrSa, azvinI tathA puSya, indrabhUti vagere gaNadharonA A kramazaH nakSatro jANavA. 646 // have janmadvAra pratipAdana karAya che ane te janma mAtApitAne AdhIna hovAthI (kRti hovAthI) gaNadharonA mAtApitAne ja (prathama) pratipAdana karatA kahe che gAthArtha : vasubhUti--dhanamitra--dharmila-dhanadeva-maurya--deva-vasu--datta ane baLa gaNadharonA 20 pitA hatA. TIkArtha : vasubhUti, dhanamitra, dharmila, dhanadeva, maurya,deva,vasu,datta ane baLa--A gaNadharonA pitA hatA. temAM prathama traNa gaNadharonA eka ja pitA hatA, jyAre zeSa gaNadharonA dhamitra vagere kramazaH pitA jANavA. ||647nA gAthArtha : pRthivI--vAruNI--bhadrilA--vijayadevA--jayaMtI--naMdAvaruNadevA ane atibhadrA-- 25 mAtAo hatI. TIkArtha : pRthivI, vAruNI, bhadrilA, vijayadevA, jayaMtI, naMdA, varuNadevA ane atibhadrA - A gaNadharonI mAtAo hatI. temAM pRthivI prathama traNa gaNadharonI mAtA hatI. zeSa(mAtAo) kramazaH anya gaNadharonI mAtAo hatI. paraMtu vijayadevA judA judA pitAthI prApta thayelA maMDika ane mauryanI mAtA hatI. dhanadevanA(vijayadevAnA prathamapati ane maMDikanA pitAnA) mRtyu pAmyA 30
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 che Avazyaka niryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tasmin deza iti gAthArthaH // gotradvArapratipAdanAya Aha - tiNNi ya goyamagottA bhAraddA aggivesavAsiTThA / kAsavagoyamahAriya koDiNNadugaM ca gottAI // 649 // vyAkhyA : trayazca gautamagotrAH indrabhUtyAdayaH, bhAradvAjAgnivaizyAyanavAziSTAH yathAyogaM . 5 vyaktasadharmamaNDikAH. kAzyapagautamahArItasagotrAH, mauryAkampikA[tA calabhrAtara iti, kauNDinyasagotrau dvau metAryaprabhAsAvityetAni gaNadharANAM gotrANIti gAthArthaH // dvAram // agAraparyAyadvAravyAcikhyAsayA''ha - paNNA chAyAlIsA bAyAlA hoi paNNa paNNA ya / tevaNNaM paMcasaTThI aDayAlIsA ya chAyAlA // 650 // | 10 vyAkhyA : paJcAzat SaTcatvAriMzat dvicatvAriMzat bhavati paJcAzat paJcAzacca tripaJcAzat paJcaSaSTiH aSTacatvAriMzat SaTcatvAriMzat iti gAthArthaH // chattIsA solasagaM agAravAso bhave gaNaharANaM / / chaumatthayapariyAgaM ahakkama kittaissAmi // 651 // dAraM // vyAkhyA : SaTtriMzat SoDazakam 'agAravAso' gRhavAso yathAsaGkhyam etAvAn gaNadharANAm 15 pachI mauryavaDe te vijayadevA potAnA gharamAM rakhAI. (ane mauryavaDe vijayadevAne mauryaputra nAme putranI prApti thaI. ahIM ko'kane prazna thAya ke eka patine be patnI hoya, paNa eka patnIne be pati ghaTe nahIM. Ano javAba ApatA kahe che ke, te dezamAM A rItano vyavahAra karavAmAM koI virodha nahoto. I648 have gotradvAranuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha : traNa gautama gotravALA, bhAradvAja, agnivezyAyana, vAziSTa, kAzyapa, gautama, 20 hArita ane kauDinya (gaNadharonA) gotra hatA. TIkArtha : indrabhUti vagere prathama traNa gautama gotravALA, vyakta-sudharma ane maMDika kramaza: bhAradvAja, agnivaizyAyana ane vAziSTagotravALA hatA. maurya, akaMpita ane acalabhrAtA kramazaH kAzyapa, gautama ane hAritagotravALA tathA metArya ane prabhAsa kauDinyagotravALA hatA. A pramANe A gaNadharonA gotra jANavA. 649aaaa have agAra(gRhastha)paryAyarUpadvArane vyAkhyAna 25 karavAnI icchAthI kahe che ? gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : pacAsa - chetAlIsa - beMtAlIsa - pacAsa - pacAsa - trepana - pAsaTha- aDatAlIsa-DeMtAlIsa || 650 || gAthArtha chatrIsa-soLa-gaNadharInI agAravAsa che. chadmasthaparyAyane yathAkrame huM kIrtana karIza: 30 TIkArya : chatrIsa ane soLa A pramANe gaNadharono yathAsaMkhya (je rIte saMkhyA kahI te
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 * gaNadharono chaghastha-kevaliparyAya tathA sarvAyuSka (ni. 65-655) 5 iti gAthArddham / dvAram / anantaradvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha pazcArddha-chadmasthaparyAyaM 'yathAkrama' yathAyogaM kIrttayiSyAmi iti gAthArthaH // tIsA bArasa dasagaM bArasa bAyAla coddasadugaM ca / NavagaM bArasa dasa aTThagaM ca chaumatthapariyAo // 652 // dAraM // gAtheyaM nigadasiddhA // kevaliparyAyaparijJAnopAyapratipAdanAyAha - 5 chaumatthaparIyAgaM agAravAsaM ca vogasittA nnN| __savvAugassa sesaM jiNapariyAgaM viyANAhi // 653 // vyAkhyA : chadmasthaparyAyam agAravAsaM ca vyavakalayya sarvAyuSkasya zeSaM jinaparyAyaM vijAnIhIti gAthArthaH // sa cAyaM jinaparyAyaH - bArasa solasa aTThAraseva aTThAraseva adveva / solasa sola tahekavIsa codda sole ya sole ya // 654 // dAraM // nigadasiddhA / sarvAyuSkapratipAdanAyAha . bANauI cauhattari sattari tatto bhave asII ya / egaM ca sanaM tatto tesII paMcaNauI ya // 655 // pramANe = kramaza:) ATalo gRhasthaparyAya jANavo. have AnA pachInA dvAra chabasthaparyAya)rUpa 15 avayavArthane pratipAdana karavAnI icchAthI gAthAnA pazcAIbhAgane kahe che ke-chabasthaparyAyane kramazaH kIrtana karIza.l/651 gAthArtha : trIsa-bAra--daza-bAra-betAlIsa-cauda-cauda-nava-bAra--daza ane ATha (A pramANe) chadmasthaparyAya jANavo. - ' TIkArya : A gAthAno artha spaSTa ja che. daparA have kevaliparyAyanA parijJAnanA upAyane 20 pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha : chaghasthaparyAya ane gRhasthaparyAyane bAda karI sarvAyuSyano zeSa(bhAga) jinaparyAya tarIke jANa. TIkArtha - (TIkArya gAthArtha pramANe jANavo.) II653 te jinaparyAya A pramANe che ke gAthArthaH bAra-soLa-aDhAra-aDhAra-ATha-soLa-soLa-ekavIsa-cauda-soLa ane soLa 25 (A pramANe jina(kevali) paryAya jANavo.) TIkArtha : spaSTa ja che. I654aa have sarvAyuSyanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha : bANu-cumotera-sIttera-eMzI-ekaso-tyAzI-paMcANu -akvottera-bahoMttarabAsaTha-ane cAlIsa varSanuM gaNadharonuM sarva Ayu jANavuM. TIkArya baMne gAthAono artha spaSTa ja che. 6papa-6padI have AgamadvArarUpa avayavArthanuM 30
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagAna 6 nA Avazyakaniryukti-haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) aThattaraM ca vAsA tatto bAvattariM ca vAsAiM / bAvaTThI cattA khalu savvagaNaharAuyaM eyaM // 656 // dAraM // gAthAdvayaM nigadasiddhameva // AgamadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha savve ya mAhaNA jaccA, savve ajjhAvayA viU / savve duvAlasaMgI ya, savve coddasapuvviNo // 657 // dAraM // vyAkhyA : sarve ca brAhmaNA jAtyAH, azuddhA na bhavanti, sarve'dhyApakAH, upAdhyAyA ityarthaH, 'vidvAMsaH' paNDitAH, ayaM gRhasthAgamaH, tathA sarve dvAdazAGginaH, tatra svalpe'pi dvAdazAGgAdhyayane dvAdazAGgino'bhidhIyanta eva ataH sampUrNajJApanArthamAha- sarve caturdazapUrviNa iti gAthArthaH // parinirvANadvAramAha - 10 pariNivvuyA gaNaharA jIvaMte NAyae Nava jaNA u|| iMdabhUI suhammo ya rAyagihe nivvue vIre // 658 // dAraM // nigadasiddhA / tapodvArapratipAdanAyAha - mAsaM pAovagayA savve'vi ya savvaladdhisaMpaNNA / vajjarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya saMThANA // 659 // pratipAdana karatAM kahe che ; gAthArtha : badhA gaNadharo jAtimAna brAhmaNa hatA, badhA vidvAna adhyApaka hatA ane sarva bAra aMgane dhAraNa karanArA caudapUrvI hatA. TIkArtha - sarva gaNadharo jAtimAna brAhmaNo hatA, azuddha nahotA. badhA gaNadharo 20 adhyApakaaupAdhyAya tathA vidvAna=paMDita hatA, A pramANe gRhasthAvasthAmAM teone jJAna hatuM. tathA sarva bAra aMgI hatA. temAM bAramA aMganuM thoDuM paNa adhyayana karyuM hoya to te vyakti bAra-aMgI kahevAya che. AthI gaNadharo saMpUrNa bAra aMgane jANanArA hatA e jaNAvavA kahe che ke sarva gaNadharo caudapUrvI hatA. A pramANe gAthArtha kahyo. I657aa have parinirvANadvArane kahe che ke 25 : gAthArtha nAyaka(bhagavAna)nI hayAtimAM nava gaNadharI nirvANa pAmyA ane vIraprabhunA nirvANa pachI indrabhUti ane sudharma rAjagRhamAM nirvANa pAmyA. TIkArtha : spaSTa ja che. II658have tapadvAranuM pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha : sarva gaNadharoe ekamAsanuM pAdapopagamana anazana karyuM. tathA sarva gaNadharo sarvalabdhithI saMpanna (yukta), vakRSabhasaMghayaNavALA ane samacaturagrasaMsthAnavALA hatA. 30 TIkArtha : sarva gaNadharI ekamAsanuM pAdapopagamana anazana pAmyA=karyuM. have dvAragAthAmAM
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyAdikAlanuM svarUpa (ni. 660) 7 vyAkhyA : 'mAsaM pAyovagaya tti sarva eva gaNadharAH mAsaM pAdapopagamanaM gatAH - prAptAH, dvAragAthopanyastacazabdArthamAha- sarve'pi ca sarvalabdhisampannAH - AmarSauSadhyAdyazeSalabdhisampannA ityarthaH, vajraRSabhasaMhananAH samacaturastrAzca saMsthAnata iti gAthArthaH // uktaH sAmAyikArthasUtrapraNetRRNAM tIrthakaragaNadharANAM nirgamaH, sAmprataM kSetradvAramavasaraprAptamullaGghya kAladvAramucyate, anantarameva dravyanirgamasya pratipAditatvAt, kAlasya ca dravyaparyAyatvAt antaraGgatvAd 'antaraGgabahiraGgayozcAntaraGga 5 eva vidhirbalavAn' iti paribhASAsAmarthyAditi, niryuktikRtA tu kSetrasyAlpavaktavyatvAdanyathopanyAsaH kRta iti / sa ca kAlo nAmAdyekAdazabhedabhinnaH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyAdikAlasvarUpAbhidhitsayA''ha - dave addha ahAuya vakkame desakAlakAle ya / taha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 660 // dAragAhA || vyAkhyA : tatra 'dravya' iti varttanAdilakSaNo dravyakAlo vAcyaH, 'addhe 'ti candrasUryAdi - (gA. 642mAM) batAvelA 'gha' zabdanA (tave gheva) arthane kahe che - (arthAt have je batAve che te 'ca'' zabdathI jANavuM.) sarva gaNadharo sarvalabdhithI saMpanna = AmarSoSadhi(sparzamAtrathI anyanA rogo dUra karavAnI labdhi) vigere tamAma labdhivALA, vajaRSabhanArAcasaMghayaNavALA ane saMsthAnathI 15 = AkArathI samacaturasasaMsthAnavALA hatA. A pramANe gAthArtha kahyo. // 659 // Ama, sAmAyikanA artha ane sUtranA praNetA evA tIrthaMkaro--gaNadharono nirgama kahevAyo. have avasarathI prApta evA kSetradvArane choDI kALadvAra kahevAya che kAraNa ke hamaNAM ja dravyanirgama pratipAdana karAyo ane kALa e dravyanA paryAyarUpa hovAthI AMtarika aMga che ane "AMtarika tathA bAhyamAM AMtarika vidhi ja baLavAna che" e pramANenI paribhASAnA sAmarthyathI kSetradvArane choDI kALadvAra kahevAya che. 20 (zaMkA : to pachI niryuktikAre dvAragAthAmAM nirgama pachI kSetrano upanyAsa zA mATe karyo, kALano upanyAsa zA mATe nirgama pachI na karyo?) na samAdhAna : niryuktikAravaDe kSetranI alpavaktavyatA hovAthI anyathA (prathama kSetra ane pachI kALano) upanyAsa karAyo che. 10 avataraNikA : te kALa nAmAdi agiyArabhedathI judA judA prakArano che. temAM nAma-sthApanA 25 sukhethI jANI zakAya che, tethI dravyAdikALanuM svarUpa kahevAnI icchAthI kahe che gAthArtha : dravya--advAvyathAyuSya--upakrama--dezakALa-kALakALa--pramANa--varNa--bhAva. ahIM bhAvavaDe adhikAra che. TIkArtha : temAM 'dravya' zabdathI vartanAdirUpa dravyakALa kahevA yogya che, 'addhA' zabdathI candrasUryAdinI (paribhramaNarUpa) kriyAthI viziSTa ardhatRtIya(aDhI)dvIpasamudrAntaravartI samayAdirUpa 30
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) kriyAviziSTo'rddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartyaddhAkAlaH samayAdilakSaNo vAcyaH, tathA yathA''yuSkakAlo devAdyAyuSkalakSaNo vAcyaH, tathA ''upakramakAla:' abhipretArthasAmIpyAnayanalakSaNaH sAmAcArIyathAyuSkabhedabhinno vAcyaH, tathA dezakAlo vAcyaH, dezaH prastAvo'vasaro vibhAgaH paryAya ityanarthAntaraM, tatazcAbhISTavastvavAptyavasarakAla ityartha:, tathA kAlakAlo vAcyaH, . tatraikaH kAlazabdaH 5 prAgnirUpita eva, dvitIyastu sAmayikaH, kAlo maraNamucyate, maraNakriyAkalanaM kAlakAla ityarthaH, caH samuccaye, tathA ca 'pramANakAla:' addhAkAlavizeSo divasAdilakSaNo vAcyaH, tathA varNakAlo vAcyaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, 'bhAvitti audayikAdibhAvakAlaH sAdisaparyavasAnAdibhedabhinnau vAcya iti, 'prakRtaM tu bhAvene 'ti bhAvakAlenAdhikAra iti gAthAsamudAyArthaH // sAmpratamavayavArtho'bhidhIyate - tatrAdyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha - 10 8 30 ceyaNamaceyaNassa va davvassa Thii u jA cauviyappA | sA hoi davvakAlo ahavA daviyaM tu taM ceva // 661 // vyAkhyA : cetanAcetanasya devaskandhAdeH, binduralAkSaNikaH, athavA cetanasyAcetanasya ca addAkALa kahevA yogya che. tathA devAdinA AyuSyarUpa yathAyuSyakALa kahevA yogya che. tathA abhipretaarthane najIka lAvavArUpa upakramakALa ke je sAmAcArI ane yathAyuddha ema be prakAre che 15 te kahevA yogya che. tathA dezakALa kahevA yogya che. ahIM deza, prastAva, avasara, vibhAga, paryAya A badhA samAnArthI zabdo jANavA. tethI icchitavastunI prAptino avasa2kALa e dezakALa tarIke jANavo. tathA kALakALa kahevA yogya che. temAM eka "kALa" zabdano artha pUrve (gAthA 140 bhAga-1mAM) kahI dIdho che. bIjo kALa zabda sAmayika (pAribhASika) che. te kALa zabdathI maraNa kahevAya che. mATe kALakALa eTale maraNakriyAno samaya, te kahevA yogya che. "E" zabda 20 ` samuccayArthamAM jANavo. tathA divasAdirUpa pramANakALa ke je addhAkALano ja eka prakAra che te kahevA yogya che. tathA varNakALa=varNa e ja kALa (=varNarUpa kALa) te kahevA yogya che. "bhAva" zabdathI sAdi--saparyavasAnAdibhedavALo audayikAdibhAvakALa kahevA yogya che. ahIM bhAvakALano adhikA2 (prayojana) che. A pramANe dvAragAthAno samudAyArtha kahyo. 660aa avataraNikA : have avayavArtha kahevAya che- temAM prathamadvArarUpa avayavanA arthane kahevAnI 25 icchAthI kahe che gAthArtha : cetananAcetana evA dravyanI cAra vikalpovALI je sthiti te dravyakALa che athavA dravya ja dravyakALa jANavo. TIkArtha : cetana evA devAdinI ane acetana evA caNukAdinI, ahIM mULagAthAmAM "cevaLamaQyAstra" zabdamAM biMdu=anusvAra e alAkSaNika=prayojana vinAno che. (mAtra (H) maladhArIya hemacandrasUrijInI TippaNImAM A padArtha jaNAvela che. te TippaNI pariziSTa naM.1mAM ApelI che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetanAcetanadravyanI caturvidhasthiti(ni. 662) dravyasya sthAnaM-sthitireva yA sAdisaparyavasAnAdibhedena 'caturvikalpA' caturbhedA sA sthitirbhavati dravyasya kAlo dravyakAlaH, tatparyAyatvAt, athavA 'dravyaM tu' tadeva dravyameva kAlo dravyakAla iti thArtha: // cetanAcetanadravyacaturvidhasthitinidarzanAyAha gai siddhA bhaviyAya abhaviya poggala aNAgayaddhA ya / tIyaddha tinni kAyA jIvAjIvaTThiI cauhA // 662 // dAraM // vyAkhyA : 'gati'tti devAdigatimadhikRtya jIvAH sAdisaparyavasAnAH 'siddha tti siddhAH pratyekaM siddhatvena sAdyaparyavasAnAH 'bhaviyAya 'tti bhavyAzca bhavyatvamadhikRtya kecanAnAdisaparyavasAnAH, 'abhaviya'tti abhavyAH khalvabhavyatayA anAdyaparyavasAnA iti jIvasthiticaturbhaGgikA / 'poggala 'tti pUraNagalanadharmANa: pudgalAH, te hi pudgalatvena sAdisaparyavasAnAH, 'aNAgayaddhati anAgatAddhA - 10 anAgatakAlaH, sa hi varttamAnasamayAdiH sAdiranantatvAccAparyavasAna iti, 'tIyaddha 'tti atItakAlo'nantatvAdanAdiH sAmpratasamayaparyantavivakSAyAM saparyavasAna iti, 'tiNi kAya ti gAthAno uccAra karavAmAM anukULatA rahe te mATe mUkavAmAM Avyo che.) athavA cetanadravyanI ane acetanadravyanI, sthAna eTale sthiti ja ke je sAdi-sAMtAdi bhedathI cAra prakAre che. te sthiti dravyano paryAya hovAthI dravyakALa che. (arthAt cetana ke acetanadravyano cetana ke acetanarUpe rahevAno 15 je kALa te dravyakALa) athavA ''dravyaM tu taheva" eTale dravya pote ja kALa te dravyakALa (arthAt dravyakALazabdathI dravya ja levuM. Ama prathamavyAkhyAmAM SaSThItatpuruSasamAsa karavAthI (dravyano je kALa te dravyakALa) dravyakALa tarIke dravyanI sthiti Ave. bIjI vyAkhyA pramANe (dravyarUpa kALa) karmadhAraya karavAthI dravya pote ja dravyakALa tarIke Avaze.) 661 // avataraNikA : have cetanAcetanadravyanI caturvidhasthitine batAvatA kahe che H gAthArtha : gati - siddha bhavya - abhavya anAgatakALa pudgala traNakAya A pramANe jIvAjIvanI cAra prakAre sthiti che. - 2 - atItakALa 5 20 TIkArtha : devAdigatine AzrayI jIvo sAdi-sAMta che. dareka siddho siddha tarIke sAdi--anaMta che. bhavyajIvomAM bhavyatvane AzrayI keTalAka (bhavyajIvo) anAdi--sAMta che. (kAraNa ke badhA bhavyajIvo mokSamAM jatA nathI. je jAya che teonuM bhavyatva nAza pAmatuM hovAthI anAdi--sAMta 25 che.) abhavyajIvo abhavya tarIke anAdi--anaMta che. A pramANe jIvane AzrayI sthiti cAra prakAre kahI. pudgalo puraNa--galanadharmavALA hoya che ane te pudgala tarIke sAdi-sAMta che. (zaMkA : pudgala, pudgalarUpe ja haMmeza mATe rahe che, to sAdi--sAMta zI rIte ? samAdhAna : tenA skaMdhomAM pheraphAra thayA kare che, te apekSAe sAdi sAMta jANavo.) tathA anAgatakALa e vartamAnasamayAdirUpa hovAthI sAdi ane anaMta hovAthI aparyavasAnavALo che. atItakALa anaMta hovAthI anAdi 30 ane vartamAnasamaya sudhInI vivakSA karIe (arthAt vartamAna samaya pahelAnA samaya sudhI bhUtakALa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 nI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) dharmAdharmAkAzAstikAyAH khalvanAdyaparyavasAnA iti, itthaM jIvAjIvasthitizcaturddhati gAthArthaH // tAram addhAkAladvArAvayavArthaM vyAcikhyAsurAha samayAvaliya muhuttA divasamahoratta pakkha mAsA ya / saMvacchara yuga paliyA sAgara osappi pariyaTTA // 663 // dAraM vyAkhyA : tatra paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditapaTTazATikApATanadRSTAntAdavaseyaH, AvalikA-asaGkhyeyasamayasamudAyalakSaNA, dvighaTiko muhUrttaH, divasazcatuSpraharAtmakaH, yadvA AkAzakhaNDamAdityena svabhAbhirvyAptaM taddivasaM ityucyate, zeSaM nizeti, ahorAtramaSTapraharAtmakamaharnizamityarthaH, pakSaH-paJcadazAhorAtrAtmakaH, mAsa:-tadviguNaH, caH samuccaye, 1) saMvatsaro dvAdazamAsAtmakaH, yugaM paJcasaMvatsaram, asaGkhyeyayugAtmakaM palitamiti uttarapadalopAd, itthaM sAgaropamamapi, tatra palyopamadazakoTIkoTyAtmakaM sAgaramAkhyAyate, utsarpiNIsAgaropamadazakoTIkoTyAtmikA, evamavasappiNyapi, parAvarto'nantotsapiNyavasarpiNyAtmakaH, sa gaNIe) to paryavasAna(aMta)vALo che. traNakAya eTale dharma-adharma ane AkAzAstikAya, te anAdi-anaMta che. A pramANe jIva-ajIvanI cAra prakAre sthiti jANavI. 66rI 15 avataraNikA : have addhAkALarUpaDhAranA arthane vyAkhyAna karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke, gAthArtha : samaya AvalikA-muhUrtA-divasa-ahorAtra-pakSa-mAsa-saMvatsara-yugapalyopama-sAgaropama-utsarpiNI-parAvarta. TIkArtha : temAM paramanikRSTa (kevalinI dRSTie paNa jenA be bhAga thAya nahIM tevo) kALa 20 samaya tarIke oLakhAya che ane te pravacanamAM pratipAdana karelA paTTazATikA(vastravizeSa)ne phADavAnA dRSTAntathI jANavA yogya che. (A dRSTAnta prathamabhAgamAM kahevAI gayeluM che. tyAMthI jANI levuM.) AvalikA asaMkhyaya samayonA samudAyarUpa jANavI, be ghaDIrUpa muhUrta, cArapraharAtmaka divasa athavA je AkAzakhaMDa sUryavaDe potAnA kiraNothI vyApta hoya te divasa kahevAya che, zeSa AkAzakhaMDa rAtri kahevAya che. AThapraharAtmaka ahorAtra-rAtadivasa, paMdara ahorAtrano eka pakSa, pakSano dviguNa 25 (30 divasano) mahino jANavo, "ra' zabda samuccayamAM che. bAra mahinAno eka saMvatsara, pAMca savaMtsarano eka yuga, asaMkhyayayugono eka palita, ahIM palita' zabdamAM uttarapadano=upamAzabdano lopa thayela hovAthI "palita' zabdathI palyopama jANavo. A ja pramANe "sAgara" zabdathI sAgaropama jANavo. temAM daza koTAkoTI palyopama sAgara tarIke kahevAya che. daza koTAkoTI sAgaropama eTale eka utsarpiNI, A pramANe avasappiNI paNa jANavI. anaMta utsarpiNI-avasarpiNIrUpa eka 30 parAvartakALa jANavo ane te parAvartakALa dravyAdithI judA judA prakArano pravacanamAMthI = anya AgamamAMthI jANI levo. 1663.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathAyuSyakALa ane upakramakALanuM svarUpa (ni. 664-665) "ca dravyAdibhedabhinnaH pravacanAdavaseya iti gAthArthaH // 663 // dvAram // yathA''yuSkakAladvAramucyate - tatrAddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvajIvAnAM varttanAdimayo yathAyuSkakAlo'bhidhIyate, tathA cAha 11 neraiyatiriyamaNuyAdevANa ahAuyaM tu jaM jeNa / nivvattiyamaNNabhave pArleti ahAukAlo so // 664 // dAraM // vyAkhyA : nArakatiryagmanuSyadevAnAM yathAyuSkameva yadyena nirvarttitaM - raudradhyAnAdinA kRtam 'anyabhave' anyajanmani tad yadA vipAkatasta evAnupAlayanti sa yathAyuSkakAlastu, iti gAthArthaH / dvAram // sAmpratamupakramakAladvAramAha duvihovakkamaMkAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // 665 // dAraM // vyAkhyA : dvividhazcAsAvupakramakAlazceti samAsaH, tadeva dvaividhyamupadarzayannAha - 'sAmA ahAuaM ceva' samAcaraNaM samAcAra:- ziSTAcaritaH kriyAkalApastasya bhAvaH "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca ' ( pA0 5-1 - 124 ) SyaJ samAcAryyaM, punaH strIvivakSAyAM SigaurAdibhyazce (pA0 4 5 avataraNikA H have yathAyuSyakALadvAra kahevAya che--temAM sarvajIvono AyuSyakarmanA anubhava (vipAka) 15 thI viziSTa evo vartanAdimaya addhAkALa ja yathAyuSyakALa kahevAya che. e ja vAtane AgaLa kahe che : gAthArtha : be prakAre upakramakALa che-samAcArI ane yathAyuSya, sAmAcArI traNa prakAre ogha,dazadhA ane padavibhAgasAmAcArI. 10 gAthArtha : nAraka-tiryaMca--manuSya--devonuM je yAyuSya je rIte anyabhavamAM karAyeluM che. te AyuSyane teo bhogave che te yathAyuSka che. TIkArtha : nAka--tiryaMca-manuSya-devomAM je vavaDe je AyuSya anyajanmamAM raudradhyAnAdivaDe * karAyeluM (baMdhAyeluM) che. te AyuSyo jyAre vipAkathI te ja jIvo bhogave che te yathAyuSyakALa 20 jANavo. (TUMkamAM - pUrvabhavamAM bAMdhelA na2kAyuno nAraka tarIke A bhavamAM vipAkathI anubhavavAno kALa te narakAyukALa. A rIte tiryaMcAdimAM paNa samajavuM.) 664 // avataraNikA : have upakramakALadvAra kahe che - 25 TIkArtha : be prakArano upakramakALa che. te be prakArane ja batAvatA kahe che sAmAcArI ane yathAyuSya. temAM samyag rIte AcaraNa karavuM te samAcAra arthAt ziSTovaDe AcarAyela kriyAono samUha. teno bhAva (paNuM) [te samAcArI.] ahIM "muLavavana..." A vyAkaraNanA niyamathI ''va'' ( jU ) taddhitapratyaya lAgatA ''samAcArya" zabda bane. pharI strIliMgamAM ''SiddhAra....'' A niyamathI saur pratyaya (zivalAlapaMDitajInI saMskRtabuka pramANe (DI) pratyaya) lAgaze. te 30 pahelA ''yasya....niyamathI 'samAcAra' zabdanA "" mAMthI "a"kArano lopa thaze, ane 'yasya
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) 2-42) ti DISa, vacce (pa0 thasthati 604-148) tyAratno:, yastha hatna (pa0 6-4-46) ityanena taddhitayakAralopaH, paragamanaM sAmAcArI, tasyA upakramaNam - uparimazrutAdihAnayanamupakramaH, sAmAcAryupakramazcAsau kAlazceti samAsaH, yathA''yuSkasyopakramaNaM dIrghakAlabhogyasya laghutarakAlena kSapaNamupakramaH, yathAyuSkopakramazcAsau kAlazceti samAsaH, tatra hi kAlakAlavatorabhedAt kAlasyaiva AyuSkAdyupAdhiviziSTasyopakramo veditavya ityabhiprAyaH / tatra sAmAcArI trividhA-'ohe dasahA padavibhAge'tti 'oghaH'-sAmAnyam, ogha: sAmAcArI sAmAnyataH sakSepAbhidhAnarUpA, sA caughaniyuktiriti / dazavidhasAmAcArI icchAkArAdilakSaNA, padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANIti / tatraughasAmAcArI navamAtpUrvAt tRtIyAdvastuna AcArAbhidhAnAt tatrApi viMzatitamAtprAbhRtAt, tatrApyoghaprAbhRtaprAbhRtAt niyUMDheti, etaduktaM bhavati-sAmpratakAlapravrajitAnAM tAvacchruta10 parijJAnazaktivikalAnAmAyuSkAdihAsamapekSya pratyAsannIkRteti / dazavidhasAmAcArI punaH, . ratna" niyamathI taddhita "" no lopa thAya che. (tethI "samAvAn + rU"e pramANeno AkAra taiyAra thAya) paragamana karatAM (arthAta samIvAr + DuM joDatAM) sAmAcArI (AdisvaranI vRddhi anyaniyamathI jANavI.) zabda bane che. A sAmAcArInuM upakramaNa te sAmAcArIupakrama. ahIM upakrama eTale uparanA zratathI ahIM 15 lAvavuM (arthAt bhaviSyamAM bhaNAvavA yogya zrutamAMthI te sAmAcArInuM ahIM lAvavuM eTale ke bhaviSyamAM bhaNAvAvI sAmAcArIne vartamAnamAM bhaNAvavI te sAmAcArIupakrama) ane A sAmAcArIupakrama evo je kALa te sAmAcArIupakramakALa, A pramANe samAsa jANavo. yathAyuSkanuM upakramaNa eTale dIrghakALabhogya evA AyuSyakarmane alpatarakALamAM khapAvavuM. yathAyuSkopakrama evo je kALa te yathAyuSkopakramakALa, e pramANe samAsa karavo. 20 (jo ke ahIM dIrghakALabhogya evA AyuSyakarmano upakrama che chatAM) kALa ane kALavALAno (dIrghakALabhogya AyuSyakarmano) abheda karavAthI AyuSkAdiupAdhithI yukta evA kALano ja upakrama jANavA yogya che. A pramANe bhAvArtha jANavo. temAM sAmAcArI traNa prakAre che. (1) oghasAmAcArI = sAmAnyathI saMkSepathI (AcAronuM) kathana karavuM. te oghaniryukti jANavI. (2) dazavidha sAmAcArI = icchAkArAdirUpa (3) padavibhAgasAmAcArI eTale dasUtro. temAM oghasAmAcArI navamApUrvanA 25 AcAranAmanA trIjAvastunA vIsamA prAbhRtanA oghaprAbhRta-prAbhRtamAMthI uddhata karavAmAM AvI che. kahevAno Azaya e che ke vartamAnakALamAM pravrajita thayelA ane zrutaparijJAnazaktithI rahita evA sAdhuonA AyuSyAdinA (AdizabdathI saMghayaNa-vRti-matinA) hAsane jANIne ghasAmAcArI najIka karAyelI che. jayAre dazavidha sAmAcArI uttarAdhyayanasUtranA chavvIsamA adhyayanamAMthI svalpatarakALapravrajita 30 sAdhuonA parijJAna mATe uddhata karavAmAM AvI che. (kALanA prabhAve Ayu ghaTyA, buddhi ghaTI, eTale pUrvono abhyAsa badhA karI zake nahIM, athavA dIkSA pachI ghaNAM varSe thAya, temanA mATe
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ davidhasAmAcArInuM svarUpa (ni. 666-667) SaDviMzatitamAduttarAdhyayanAtsvalpatarakAlapravrajitaparijJAnArthaM nirvyUDheti / padavibhAgasAmAcAryya chedasUtralakSaNA navamapUrvAdeva nirvyUDheti gAthArthaH // sAmpratamoghaniryuktirvAcyA, sA ca suprapaJcitatvAdeva na vivriyate, sAmprataM dazavidhasAmAcArI svarUpadarzanAyAha icchA micchA tahAkAro, AvasiyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya paDipucchA chaMdaNA ya nimaMtaNA // 666 // uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasahA / 13 5 esiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaM // 667 // dAragAhAo || vyAkhyA : eSaNamicchA karaNaM kAraH, tatra kArazabdaH pratyekamabhisambadhyate, icchayAbalAbhiyogamantareNaM karaNam icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, tathA cecchAkAreNa mamedaM kuru icchAkriyayA 10 na ca balAbhiyogapUrvikayeti bhAvArtha: 1, tathA mithyA- vitatha ( granthAgraM - 6500 ) manRtamiti paryAyAH, mithyAkaraNaM mithyAkAraH, mithyAkriyetyarthaH tathA ca saMyamayogavitathAcaraNe viditajinavacanasArAH sAdhavastatkriyAyA vaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyAkriyeyamiti hRdayaM 2, tathAkaraNaM tathAkAraH, sa ca sUtrapraznagocaro yathA bhavadbhiruktaM tathedamityevaMsvarUpaH 3, odhasAmAcArIne oni.nAmanA judA graMthamAM mUkI dIdhI, jethI tarata bhaNI zakAya. tema 15 uttarA.sUtra to yogAdvahana karyA pachI ja bhaNAya. davidhasAmAcArInuM jJAna te pUrve paNa jarUrI hovAthI, tene judI karI.) chedasUtrarUpa padavabhAgasAmAcArI paNa navamApUrvamAMthI ja uddhRta karavAmAM AvI che. 665 avataraNikA : prathama oghaniryukti kahevA yogya che ane te sArI rIte varNana karAyela hovAthI ahIM kahevAtI nathI. have dazavadhasAmAcArInuM svarUpa batAvavA mATe kahe che - 20 gAthArtha : icchA, micchA, tathAkAra, Avatsahi, nisIhi, ApRcchanA, pratikRcchA, chaMdanA, nimaMtraNA ane upasaMpadA. A pramANe kALane vize daza prakAranI sAmAcArI che. A padonI judI judI prarUpaNA kahIza. (A baMne dvAragAthAo che.) TIkArtha : icchavuM te icchA, karavuM te kAra, temAM "kAra" zabda dareka pado sAthe joDavo, icchAvaDe arthAt baLajabarI vinA je karavuM te icchAkAra arthAt icchApUrvakanI kriyA. bhAvArtha 25 e che ke "ApanI icchA hoya to mAruM A kArya karo" A pramANenI icchAkriyAvaDe, nahIM ke baLajabarIvaDe (potAnA kAryane karI ApavA mATenI sAmevALAne je prArthanA te icchAkAra sAmAcArI che) (1). tathA mithyA, vitatha, amRta-A zabdo paryAyavAcI zabdo che. mithyAkaraNa te mithyAkAra arthAt saMyamayogonuM khoTI rIte AcaraNa thatAM jinavacananA rahasyane jANanArA sAdhuo "te AcaraNa khoTuM che' evuM jaNAvavA mATe mithyAkAra (micchAmi dukkaDaM) kare che (2). 30 tattinuM karavuM te tathAkAra che ane te tathAkAra sUtrasaMbaMdhI praznaviSayaka "ApanAvaDe je rIte kahevAyuM
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) avazyakarttavyairyIgairniSpannA AvazyakI 4, caH samuccaye, tathA niSedhena nirvRttA naiSedhikI 5, ApracchanamApRcchA, sA vihArabhUmigamanAdiprayojaneSu guroH kAryA 6, caH pUrvavat, tathA pratipRcchA, sA ca prAniyuktenApi karaNakAle kAryA, niSiddhena vA prayojanataH karttRkAmeneti 7, tathA chandanA ca prAggRhItenAzanAdinA kAryA 8, tathA nimantraNA agRhItenaivAzanAdinA'haM bhavadarthamazanAdyAnayAmi 5 ityevambhUtA 9, upasampacca vidhinA''deyA 10 / evaM 'kAle' kAlaviSayA sAmAcArI bhaveddazavidhA tu / evaM tAvatsamAsata uktAH, sAmprataM prapaJcataH pratipadamabhidhitsurAha - eteSAM padAnAM, turvizeSaNe, gocarapradarzanena 'pratyekaM' pRthak pRthak prarUpaNAM vakSya iti gAthAdvayasamAsArthaH // tatrecchAkAro yeSvartheSu kriyate tatpradarzanAyAha 10 jai abbhatthejja paraM kAraNajAe karejja se koI / tatthavi icchAkAro na kappaI balAbhiogo u // 668 // 15 vyAkhyA : 'yadI 'tyabhyupagame anyathA sAdhUnAmakAraNe'bhyarthanA naiva kalpate, tatazca yadyabhyarthayet che te te rIte ja che" AvA svarUpano hoya che. (arthAt sUtra--saMbaMdhI praznono javAba sAMbhaLI Ape je kahyuM te barAbara che' A pramANe gurune je kahevuM te tathAkAra) (3). avazya karavA yogya yogovaDe banelI hoya tene AvazyakI kahevAya che (4). "ca" zabda samuccayamAM che. tathA niSedhavaDe thayelI hoya te naiSadhikI (pa). pUchavuM te ApRcchA, vihAra karavo, sthaMDila javuM vagere prayojanamAM gurune ApRcchA karavAnI hoya che. '' zabda pUrvanI jema samuccayamAM che (6). tathA pratipRcchA eTale pUrve koI kArya gurue soMpyuM. te kArya jyAre karavAnuM hoya tyAre gurune pharI pUchavuM te, athavA pUrve je kArya mATe gurue niSedha karyo hoya ane ko'ka kAraNavazAt te ja kArya karavuM jarUrI hoya tyAre te kAryane karavAnI icchAvALA sAdhue 20 te kArya mATe punaH pUchavuM te pratipRcchA kahevAya che (7). tathA pUrve grahaNa karelA azanAdivaDe chaMdanA thAya che (8). nimaMtraNA pUrve nahIM grahaNa karAyelA evA azanAdiIvar3e thAya che. "huM tamArA mATe azanAdi lAvIza." AvA svarUpanI A sAmAcArI che (9). upasaMpat vidhivaDe grahaNa karavA yogya che (10). A pramANe kALaviSayaka sAmAcArI (te te avasare ka2vAmAM AvatI sAmAcArI) daza prakAranI che. Ama saMkSepathI sAmAcArI kahI. haMve vistArathI dareka padane kahevAnI 25 icchAvALA graMthakArazrI kahe che - "dareka padonA viSayane batAvavAvaDe (dareka padonI) judI judI prarupaNAne kahIza.' ||666-667 * icchAkAra sAmAcArI avataraNikA : temAM je arthomAM icchAkAra karAya che te batAvavA mATe kahe che chuM gAthArtha : kAraNa utpanna thatAM jo bIjAne prArthanA kare (athavA) tenuM koI kArya kare to tyAM 30 paNa icchAkAra (karavo joIe paNa) baLajabarI kalpe nahIM. TIkArtha : ''vi" zabda abhyupagamanA arthamAM che. (arthAt 'jo AvuM thAya to' evA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhue baLa-vIrya chupAvavuM nahIM (ni. 669) za 15 param' manca sAthuM snAnA vAra nAte, vat vA "' tasya UrtAmastha 'zcad' macasAdhu: tatra kAraNajAtagrahaNamubhayathA'pi sambadhyate, tatrApi tenAnyena vA sAdhunA tattasya cikIrSitaM kartukAmena icchAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAraH, apiH cazabdArthe, athavA'pItyAdinA nyakSeNa vakSyati, kimityevamata Aha-na kalpata eva balAbhiyoga iti gAthArthaH // uktagAthAvayavArthapratipAdanAyaivAha abbhuvagamaMmi najjai abbhattheuM Na vaTTai paro u / ___aNigUhiyabalavirieNa sAhuNA tAva hoyavvaM // 669 // vyAkhyA : 'yadyabhyarthayet para mityasmin yadizabdapradarzite abhyupagame sati jJAyate, kimityAhaabhyarthayituM 'na varttate' na yujyate eva para:, kimityata evAha-na nigUhite balavIrye yeneti samAsaH, balaM-zArIraM vIryam-Antara: zaktivizeSaH, tAvacchabdaH prastutArthapradarzaka eva, anigRhitabalavIryeNa 10 arthamAM yadra zabda che. A ja vAtane spaSTa karatAM jaNAve che ke, anyathA sAdhuone niSkAraNa abhyarthanA (prArthanA) kalpatI nathI, tethI jo koI plAnAdikAraNasamUha AvI paDe tyAre anya sAdhune svikArya karI ApavA) prArthanA kare athavA kArya karavAnI icchAvALA A sAdhunuM kArya anya sAdhu karI Ape. ahIM 'kAraNasamUha' zabdanuM grahaNa baMne sthAne joDavuM. (tathI artha A pramANe ke - glAnAdikAraNasamUha AvI paDe tyAre bIjA sAdhune prArthanA kare ke glAnAdikAraNasamUha 15 AvI paDatA A sAdhunuM kArya anya sAdhu karI Ape, Ama) baMne sthaLe A sAdhuvaDe ke prathama sAdhunA icchita kAryane sAmethI karavAnI icchAvALA anya sAdhuvaDe icchAkAra karavA yogya che. mULagAthAmAM karavA yogya che e pramANe kriyApada nathI teno ahIM adhyAhAra karavAno che. (arthAta e pada na hovA chatAM ahIM jANI levAnuM che) mApa:' zabda "ca" zabdanA arthamAM che athavA pi ityAdivaDe A ja vAtane vistArathI AgaLa jaNAvaze. 20 zaMkA : zA mATe A rIte icchAkAra karavAnI jarUra che ? samAdhAna : sAdhuone balAbhiyoga (baLajabarI) kalpato nathI. N668 avataraNikA : kahevAyela gAthAnA avayavArthane jaNAvavA mATe kahe che ? gAthArtha abhyapagama hote chate jaNAya che ke anya vyakti abhyarthanA mATe kalpato nathI (kAraNa ke) sAdhue potAnuM baLa-vIrya gopavavuM joIe nahIM. TIkArtha : "jo bIjAne prArthanA kare" A vAkyamAM "jo' zabdathI jaNAvela abhyapagamathI jaNAya che ke anya vyaktine prArthanA karavI joIe nahIM. zA mATe ? te jaNAvatA kahe che kenathI gopavAyA baLa-vIrya jenAvaDe te anigUhita A pramANe samAsa jANavo, ahIM baLa eTale zArIrika baLa ane vIrya eTale AMtarika zaktivizeSa. mULagAthAmAM rahela "tAva" zabda prastutArthane jaNAvanAro che. (te prastutArtha ja batAve che ke, haMmezA sAdhue potAnuM baLa-vIrya 30 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 16 A Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) tAvaditthaM sAdhunA bhavitavyamiti / pAThAntaraM vA 'aNigUhiyabalavirieNa sAhuNA jeNa hoyavvaM 'ti, asyAyamarthaH - yena kAraNenAnigUhitabalavIryeNa sAdhunA bhavitavyamiti yuktiH ataH abhyarthayituM na varttate para iti gAthArthaH // 669 // Aha-itthaM tarhi abhyarthanAgocarecchAkAropanyAso'narthaka iti ?, ucyate, jai hujjatassa aNalo kajjassa viyANatI Na vA vANaM / gilANAihiM vA hujja viyAvaDo kAraNehiM so // 670 // vyAvyA : yati bhavet 'tasya' prastutasya Aryasya, vhim ?-'analaH' asamartha: vinAnAti vANamiti pUraNArthI nipAtaH, glAnAdibhirvA bhavedvyApRtaH kAraNairasau tadA saJjAtadvitIyapado'bhyarthanA - gocaramicchAkAraM ratnAdhikaM vihAyAnyeSAM karotIti gAthArthaH // navA, Aha ca - rAiNiyaM vajjettA icchAkAraM karei sesANaM / eyaM majjhaM kajjaM tubbhe u kareha icchAe // 671 // vyAkhyA : ratnAni dvidhA - dravyaratnAni bhAvaratnAni ca tatra marakatavajendranIlavaiDUryAdIni dravyaratnAni, sukhahetutvamadhikRtya teSAmanaikAntikatvAdanAtyantikatvAcca, bhAvaratnAni 15 gopavavuM joIe nahIM athavA pAThAntara jANavo je kAraNathI sAdhue potAnuM baLavIrya gopavavuM joIe nahIM te kAraNathI anya vyaktine (svakArya mATe) prArthanA karavI joIe nahIM 669lA avataraNikA : zaMkA : jo bIjAne prArthanA karavAnI ja na hoya to prArthanA mATe icchAkAra je kahyo, te nirarthaka banI jAya che. A zaMkAno javAba Ape che ) gAthArtha : jo te kArya mATe asamartha hoya athavA jANato na hoya athavA glAnAdikAraNomAM 20 te rokAyelo hoya. TIkArtha : jo prastuta kArya mATe A vyakti asamartha hoya athavA (te kArya kevI rIte karavuM ?te) jANato na hoya, "vALuM" zabda pUraNa arthamAM che. (arthAt chaMdamAM khUTatA akSarone pUrNa karavA A zabda mUkela che.) athavA glAnAdikAraNomAM rokAyelo hoya tyAre utpanna thayela che apavAdapada jenA mATe tevo A sAdhu prArthanAviSayaka icchAkAra ratnAdhikane choDI anya sAdhuone 25 kare che. II6aa avataraNikA : kahyuM che ke gAthArtha : "icchApUrvaka tame mAruM A kArya karo' e pramANe ratnAdhikane choDI zeSa sAdhuone icchAkAra kare che. TIkArtha : be prakAranA ratno che dravyaratno ane bhAvaratno, temAM marakata-vaja--pannA30 vairya vagere dravyaratno che. sukhanI kAraNatAne AzrayI A ratno anaikAntika (sukha Ape ja evuM na hovAthI anaikAntika) ane anAtyantika (je sukha maLe te paNa aMtima na hoya pharI pAchuM --
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'renja se jorUM' zabdano artha (ni. 672) samyagdarzanajJAnacAritrANi, sukhanibandhanatAmaGgIkRtya teSAmekAntikatvAdAtyantikatvAcca, bhAvaratnairadhiko ratnAdhikastaM varjayitvA icchAkAraM karoti zeSANAM kathamityAha- idaM mama kAryaM - vastrasIvanAdi yUyaM kurutecchayA na balAbhiyogeneti gAthArtha: 'jai abbhatthejja paraM kAraNajAe' ti etAvanmUlagAthAyA vyAkhyAtaM // 17 sAmprataM 'karejja se koi ' tti asya gAthA'vayavasyAvayavArthaM pratipAdayati, atrAnyakaraNasambhave 5 kAraNapratipAdanAyAha - ahavA'vi viNAseMtaM abbhattheMtaM ca aNNa daTThUNaM / aNNo koi bhaNejjA taM sAhuM NijjaraTThIo // 672 // vyAkhyA tatra 'ahavAvi viNAseMtaM' ti akSarANAM vyavahitaH sambandhaH, sa cetthaM draSTavyaHvinAzayantamapi cikIrSitaM kAryam, apizabdAt gurutarakAryakaraNasamarthamavinAzayantamapyabhyarthayantaM 10 vA abhilaSitakAryakaraNAya kaJcana anyaM sAdhuM dRSTvA kimityAha - ' anyaH ' tatprayojanakaraNazaktaH kazcidbhaNet taM sAdhuM nirjarArthIti gAthArthaH // duHkha Ave mATe anAtyantika) hovAthI dravyaratno che. samyajJAna--darzanacaritra e bhAvaratno che kAraNa ke sukhanI kAraNatAne AzrayI A ratno (ekAnte sukha ApanArA hovAthI) aikAntika ane (pharI jAya nahIM evuM aMtima mokSasukha ApanAra hovAthI) Atyantika che. AvA bhAva- 15 ratnovaDe je adhika hoya te ratnAdhika kahevAya. tene choDI zeSa sAdhuone icchAkAra kare che. kevI rIte icchAkAra kare che ? te kahe che ke - "ApanI icchA hoya to mAruM A vasrasIvanAdi kArya tame karo, AmAM koI baLajabarI nathI." Ama, "napha sammatsyenga para jaLakhANa'' mULagAthAnuM ATaluM vAkya vyAkhyAna karAyuM. // 671 // avataraNikA : have ''renga se jorU'' A pramANe gAthAnA (668) avayavano avayavArtha 20 vistArArtha pratipAdana kare che. temAM eka sAdhu bIjA sAdhunuM kArya kare, tenI saMbhAvanAnA kAraNanuM pratipAdana karavA mATe kahe che gAthArtha : vinAza karatA athavA prArthanA karatA anya sAdhune joI nirjarAno artha evo anya koI sAdhu te sAdhune kahe. TIkArya : '"avAvi viAta' ahIM akSarono vyavahita saMbaMdha che. (arthAt ahIM ''pi'" 25 zabda jyAM che tenI badale "visa~tA zabda pachI joDavAno che) te saMbaMdha A pramANe jANavA yogya che- karavA mATe icchAyela kAryane nAza karatA anya sAdhune joI, ahIM "api" zabdathI, kAryano nAza na karatA hovA chatAM bIjA anya moTA kArya mATe samartha sAdhune joI athavA icchitakArya karavA koI anya sAdhune prArthanA karatA sAdhune joI te kAryane karavAmAM samartha evo nirjarArthI ko'ka sAdhu te sAdhune kahe. I672 // (TUMkamAM (1) potAnI ajJAnatAne kAraNe svakAryane vyavasthita 30 1 0saMbhave kAraNaM pratipAdayannAha pra0 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 nA Avazyakaniryukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) kimityAha ahayaM tubbhaM eyaM karemi kajjaM tu icchakAreNaM / tattha'vi so icchaM se karei majjAyamUliyaM // 673 // vyAkhyA : ahamityAtmanirdeze yuSmAkam 'idaM' kartumiSTaM kAryaM karomi 'icchAkAreNa' 5 yujhAmicchAdiyA, vanAhityarthaH, tatrApa "sa' vApa: sAdhu: "kRSTha se 'tti sUcanAtsUtram, icchAkAraM karoti, nanvasau tenecchAkAreNa yAcitastataH kimarthamicchAkAraM karotItyAhamaryAdAmUlaM, sAdhUnAmiyaM maryAdA-na kiJcidicchAvyatirekeNa kazcitkArayitavya iti gAthArthaH // ___vyAkhyAto'dhikRtagAthAvayavaH, sAmprataM 'tatthavi icchAkAro 'tti asyApizabdasya viSayapradarzanAyAha10 na karatA sAdhune joI, (2) athavA kArya vyavasthita kare che, paraMtu te sAdhu bIjA moTA kAryane karavAmAM samartha che, tethI jo te A kAma kare to moTuM kArya sadAya tema che, tethI tevA gurutarakAryamAM samartha sAdhune joI (3) athavA potAnuM kArya karavAmAM samartha na hovAthI anya sAdhune prArthanA karatA sAdhune joI ko'ka nirjarArthI sAdhu teone kahe, zuM kahe ? te AgaLa kahe che.) avataraNikA : zuM kahe ? te jaNAve che ke 15 gAthArtha H tamArI IcchA hoya to tamAruM A kAma huM karuM. tyAM paNa te sAdhu tene maryAdAmUlIya icchAkAra kare che. TIkArtha : "huM" zabda potAno nirdeza kare che. huM tamArA A karavA mATe icchAyela kAryane karuM tamArI icchA hoya to, baLajabarIthI nahIM. (ahIM mULagAthAnAM artha pramANe anvaye jANI levo). tyAM te kArApaka = kAryane karAvanAra sAdhu icchAkAra kare che. "rUchuM ? rephasUtra sUcana 20 karatuM hovAthI "icchuM" zabdane badale "icchAkAra" zabda jANavo. tethI te kArApaka sAdhu tene (kArya karI ApavA taiyAra thayela sAdhune) icchAkAra kare che. zaMkA : anya sAdhue icchAkAradvArA kAryanI sAmethI mAgaNI karI che, to A sAdhune zA mATe icchAkAra karavAno ? samAdhAnaH sAdhuno A icchAkAra maryAdAmUlaka che. (ahIM maryAdA=AcAra e che mUla=kAraNa 25 jenuM evo te icchAkAra, A pramANe samAsa jANavo.) sAdhuno A AcAra che ke - icchA vinA koI kArya koI pAse karAvavuM nahIM. || 673 // avataraNikA : Ama, gAthAno "varendra voTTa" adhikRta-avayava vyAkhyAna karAyo. have "tasthavi rUchIvo' ahIM "ji' zabdanA viSayane batADavA mATe kahe che ? 2. karaNaM kArastaM kArayatIti kArApayati Nake ca kArApaka iti syAt, tvacazabdamadantaM varNayadbhiH / 30 pUH vavinnAkhoDathagnastha Rti vRSTitvAn !
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyarthitasAdhuviSayakavidhi vigere (ni. 674-676) che 19 ahavA sayaM karentaM kiMcI aNNassa vAvi daTTaNaM / tassavi karejja icchaM majjhaMpi imaM karehitti // 674 // vyAkhyA : athavA 'svakam' AtmIyaM kurvantaM 'kiJcit' pAtralepanAdi anvasya vA dRSTvA kim ?-tasyApyApannaprayojanaH san kuryAdicchAkAraM, katham ? - mamApIdaM-pAtralepanAdi kuruteti thArtha che 5 idAnImabhyarthitasAdhugocaravidhipradarzanAyA''ha tatthavi so icchaM se karer3a dIvei kAraNaM vA'vi / iharA aNuggahatthaM kAyavvaM sAhuNo kiccaM // 675 // vyAkhyA : tatrApyabhyarthitaH san 'icchAkAraM karoti' icchAmyahaM tava karomIti, athava tena gurvAdikAryAntaraM kartavyamiti tadA dIpayati kAraNaM vApi, 'iharA' anyathA gurukAryakarttavyAbhAve 10 sati anugrahArthaM karttavyaM sAdhoH kRtyamiti gAthArthaH // apizabdAkSiptecchAkAraviSayavizeSapradarzanAyaivAha__ ahavA NANAINaM aTThAe~ jai karejja kiccANaM / veyAvaccaM kiMcI tatthavi tesiM bhave icchA // 676 // gAthArtha athavA potAnA kaMIka kAryane karatA ke anyanA kaMIka kAryane karatA sAdhune joI 15 temane paNa "mAruM A kAma karI Apazo" e pramANe icchAkArane kare. TIkArtha athavA pAtralepanAdi svakAryane karatA sAdhune joI ke anyanA pAtralepanAdi kAryane karatA sAdhune joI Apannaprayojana (potAne pAtralepanAdi kArya ubhuM thayuM hoya tevo) sAdhu te pAtralepanAdi karatA sAdhune icchAkAra kare. kevI rIte kare ? te kahe che ke - "mAruM paNa A pAtralepanAdi kArya tame karo." ne 674 || avataraNikA : have prArthanA karAyela sAdhusaMbaMdhI vidhine batADavA mATe kahe che . gAthArtha tyAM paNa te sAdhu tene icchAkAra kare che athavA kAraNa batAve che. anyathA upakAra karavA mATe sAdhunuM kArya karavA yogya che. TIkArtha: tyAM paNa prArthanA karAyela sAdhu icchAkArane kare che arthAt "huM icchApUrvaka tamAruM kAma karIza." have samajo ke prArthita sAdhune guru vagerenuM bIjuM kArya karavAnuM bAkI che. to te 25 samaye A sAdhu prArthanA karanAra sAdhune kAraNa batAve. anyathAguru vagerenuM kArya karavAnuM na hoya to upakArArthe sAdhunuM kArya karavuM joIe. // 675 // avataraNikA : "pa' zabdathI kheMcAyelA icchAkAranA vizeSa viSayo batADavA mATe kahe 20 gAthArtha athavA jo sAdhu jJAnAdi mATe AcAryonI vaiyAvacca ke kaMIka kare tyAre paNa teone 30 icchAkAra hoya che.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 20 mI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vyAkhyA : athavA jJAnAdInAmarthAya, AdigrahaNAddarzanacAritragrahaNaM, yadi kuryAt 'kRtyAnAm' AcAryANAM vaiyAvRttyaM 'kazcit' sAdhuH, pAThAntaraM vA 'kiMcitti kiJcidvizrAmaNAdi, tatrApi 'teSAM' kRtyAnAM taM sAdhaM vaiyAvRttye niyojayatAM 'bhave icche' ti bhavedicchAkAraH, icchAkArapuraHsaraM yojanIya rUti yathArtha che kimityata Aha-yasmAt ANAbalAbhiogo NiggaMthANaM Na kappaI kAuM / rUchI paniyallA sede rANA (2) tahI che 677 che. vyAkhyA : AjJApanamAjJA-bhavatedaM kAryameveti, tadakurvato balAtkArApaNaM balAbhiyoga iti, sa 'nirgranthAnAM' sAdhanAM na kalpate karttamiti, kintu 'icchaM'tti icchAkAraH prayoktavyaH, prayojane 10 utpanne sati zaikSake tathA ratnAdhike cAlApakAdi praSTakAmena, AdyantagrahaNAdanyeSu ceti gAthArthaH / eSa utsarga uktaH, apavAdatastvAjJAbalAbhiyogAvapi durvinIte prayoktavyau, tena ca sahotsargataH saMvAsa eva na kalpate, bahusvajananAlapratibaddhe tvaparityAjye ayaM vidhiH-prathamamicchAkAreNa TIkArtha athavA jJAnAdi mATe, ahIM AdizabdathI darzanacAritranuM grahaNa karavuM. jo sAdhu AcAryonI vaiyAvacca ke vizrAmaNA (ahIM vaiyAvacca eTale gocarI pANI vagere kArya ane vizrAmaNA 15 eTale hAtha-paga dabAvavA vagere kArya jANavA) kare, to tyAM paNa potAnI vaiyAvaccamAM te sAdhune : joDatA AcAryone icchAkAra hoya che arthAt AcAryoe paNa sAdhune icchAkAra karavo joIe. I676ll. avataraNikAH zaMkAH AcAryae zA mATe icchAkAra karavAno ? tenuM samAdhAna Ape che 20 gAthArtha H AjJA ke baLajabarI karavI - nigraMtha sAdhuone kalpatI nathI. zaikSa ane ratnAdhikane 'vize icchAkAra karavA yogya che. TIkArya : AjJA karavI te AjJA arthAt 'tamAre A karavAnuM ja che." e pramANenI AjJAnuM pAlana nahIM karatA sAdhu pAse baLajabarIthI AjJApAlana karAvavuM te balAbhiyoga kahevAya che. A AjJA ane balAbhiyoga sAdhuone karavo kalpato nathI, paraMtu koI prayojana 25 utpanna thatAM zaikSa (nUtana sAdhu) ane ratnAdhikane vize AlApakAdi (sUtra) pUchavAnI icchAvALA sAdhue icchAkAra karavo joIe. ahIM pahelA ane chellA evA zaikSa ane ratnAdhikanA grahaNathI madhyamanuM paNa grahaNa thatuM hovAthI zeSa anya sAdhuo vize paNa icchAkAra karavo joIe e jANI levuM A utsarga-mArga che. apavAdathI to vaLI, durvinIta evA ziSyane vize AjJA-balAbhiyoga paNa karavA paDe 30 to kare. alabatta utsargathI to AvA durvinIta sAdhu sAthe rahevuM ja na kalpa. (arthAt AvA - durvinItano tyAga ja karavo joIe), chatAM A sAdhu bahusvajano sAthe nAlathI pratibaddha hovAthI (arthAt gacchamAM A sAdhunA svajano ghaNAM badhAM hoya, have jo A sAdhune gacchabahAra karavAmAM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinaya/balAbhiyoga upara azvanuM dRSTAnta(ni. 678-679) maNa 21 yojyate, akurvannAjJayA punarbalAbhiyogeneti, Aha ca - jaha jaccabAhalANaM AsANaM jaNavaesu jAyANaM / sayameva khaliNagahaNaM ahavAvi balAbhiogeNaM // 678 // purisajjAe'vi tahA viNIyaviNayaMmi natthi abhiogo / sesaMmi u abhiogo jaNavayajAe jahA Ase // 679 // vyAkhyA : yathA jAtyabAhrIkAnAmazvAnAM janapadeSu ca - magadhAdiSu jAtAnAM, cazabdalopo'tra draSTavyaH, svayameva khalinagrahaNaM bhavati, athavApi balAbhiyogeneti, khalinaM-kavikamabhidhIyate, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-puruSajAte'pi tathA, jAtazabdaH prakAravacanaH, viNIyaviNayaMmi' tti vividham-anekadhA. nIta:-prApitaH vinayo yena sa tathAvidhaH tasmin nAstyabhiyogo jAtyabAhrIkAzvavat, 'sesaMmi u abhiogo'tti zeSe-vinayarahite balAbhiyogaH pravarttate, kathaM ? 10 - janapadajAte yathA'zve iti gAthAdvayasamudAyArthaH // avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam - Ave to svajano virodha kare athavA cAlyA jAya evI paristhitimAM) aparityAjaya hoya tyAre A vidhi jANavI-prathama icchAkArapUrvaka koI kArya sope. chatAM jo na kare to AjJA kare, chatAM na kare to balAbhiyoga paNa kare. II67lii A ja vAtane AgaLa jaNAve che ke gAthArtha : jema jAtimAna bAhala (bahaladezamAM utpanna thayela) azva svayameva lagAma 15 grahaNa kare che. jyAre magadhAdi janapadamAM thayelA azvo baLAtkAre lagAma grahaNa kare che. tema vinayavaMta uttamapuruSone vize balAbhiyoga hoto nathI. zeSa sAdhuomAM janapadamAM thayela azvanI jema abhiyoga hoya che. TIkArtha : jema jAtimAna bAhala azvo ane magadhAdi dezamAM thayelA azvo (kramaza:) jAte ja ane baLAtkAre lagAma grahaNa kare che. mULagAthAmAM "ra" zabdano lopa jANavo. (arthAt 20 mULagAthAmAM navaluM nAyAjI re e pramANe "" nathI chatAM "" jANavo) tathA khalinane kavika (lagAma) kahevAya che. A dRSTAMta che. teno upanaya A pramANe jANavo tema, puruSajAtamAM ahIM "jAta" zabda "prakAra' arthane jaNAve che, tethI uttama prakAranA puruSane vize, vividha prakAre prApta karAyela che vinaya jenAvaDe te vinIta vinaya, AvA vinItavinaya uttamapuruSane vize jAtimAna bAhnika azvanI jema baLAtkAra hoto nathI. zeSa vinayarahitane vize baLAtkAra hoya 25 che. konI jema ? te kahe che - jema janapadamAM utpanna thayela azvane vize baLAtkAra hoya che tema A pramANe baMne gAthAno saMkSiprArtha kahyo. vistArArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che - rU. 0vI pati pa0 |
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 ha. Avazyakaniyukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) bAhalavisae ego Asakisoro, so damijjiukAmo veyAliyaM ahivAsiUNa pahAe aggheUNa vAhiyAliM nIto, khaliNaM se DhoiyaM, sayameva teNa gahiyaM viNIyotti / tatto rAyA sayamevArUDho, so hiyayaicchiyaM vUDho, raNNA uyariUNa AhAralayaNAdiNA samma paDiyario, patidiyahaM ca suddhattaNao evaM vahai, na tassa balAbhiogo pavattai / avaro puNa magahAdijaNavae 5 jAto Aso, so'vi damijjiukAmo veyAliyaM ahivAsito, mAyaraM pucchaD-kimeyaMti, tIe bhaNiyaM-kalaM vAhijjasi taM, sayameva khaliNaM gahAya vahaMto nariMdaM tosijjAsi, teNa tahA kayaM, raNAvi AhArAdiNA savvo se uvayAro kao, mAUe siTuM, tIe bhaNito-putta ! viNayaguNaphalaM te eyaM, kalaM puNo mA khaliNaM paDivajjihisi, mA vA vahihisi, teNaM taheva kayaM, raNNAvi bAhala nAmanA dezamAM eka kizora azva hato. damana karavAnI icchAthI te ghoDAne AgalI 10 rAte adhivAsita karyo ane savAre taiyAra karIne vAhyAlImAM (ghoDA pheravavAnA sthaLe) laI javAyo. tenI upara lagAma mUkavAmAM AvI. A ghoDo vinayavaMta hato tethI teNe jAte ja lagAma grahaNa karI. ane rAjA svayameva tenI upara caDhayo (arthAtu ghoDo vinayavaMta hovAthI rAjA caDhe tyAre koIe te ghoDAne pakaDI rAkhavAnI jarUra na paDI.) tyAra pachI rAjA potAnI icchA pramANe te ghoDA upara pharyo. tyArabAda ghoDA uparathI utarI rAjAe AhArAdivaDe te ghoDAnI sArI rIte sAra15 saMbhALa karI ane lAyaka hovAthI rAjA rojeroja ghoDA upara phare che. AvA ghoDAne baLAtkAra karavo paDato nathI. bIjo magadhAdidezamAM utpanna thayela ghoDo hato. tene paNa damana karavAnI icchAthI sAMjanA samaye adhivAsita jyo. te samaye te. azva bhAtAne pUche cha-"ma zuM 42 cha ?" bhAtAme j "rAjA tane kAle pheravaze, tAre jAte ja lagAma grahaNa karI rAjAne khuza karavo." teNe te rIte 20 ja karyuM. rAjAe paNa AhAradivaDe sArI sAra-saMbhALa karI. A badhI vAta te azve mAtAne karI. mAtAe kahyuM - "he putra! tArA vinayaguNanuM A phaLa che, AvatI kAle tuM lagAma grahaNa karato nahIM ke rAjAne vahana paNa karato nahIM." adhe te ja pramANe karyuM. tyAre rAjAe cAbukavaDe 4. vAlhIkaviSaye eko'zvakizoraH, sa damayitukAmo vaikAlikamadhivAsya prabhAte'rghitvA vAhyAlI nItaH, kavikaM tasmai DhaukitaM, svayameva tena gRhItaM, vinIta iti / tato rAjA svayamevArUDhaH, sa hRdayepsitaM 25 vyUDhaH, rAjJottIrya AhAralayanAdinA samyak praticaritaH, pratidivasaM ca zuddhatvAdevaM vahati, na tasya balAbhiyogaH pravarttate / aparaH punarmagadhAdijanapadajAto'zvaH, so'pi damayitukAmo vaikAlikamadhivAsitaH, mAtaraM pRcchati - kimetaditi ?, tayA bhaNitaM - kalye vAhyase (vAhayiSyase ) tvaM, (tat) svayameva kavikaM gRhItvA vahan narendra toSayitAsi ( yeH), tena tathA kRtaM, rAjJA'pi AhArAdinA sarvastasyopacAraH kRtaH, mAtre. ziSTaM, tayA bhaNitaH-putra ! vinayaguNaphalaM tavaitat, kalye punarmA kavikaM pratipadiSThAH, mA vA vAkSIH, tena 30 tathaiva kRtaM, rAjJA'pi
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyarthanA viSayakamarukadeSTAnta(ni. 680) 23 khokhareNa piTTittA balA kaviyaM dAUNa vAhittA puNo'vi javasaM se NiruddhaM, teNa mAUe siTuM, sA bhaNai-putta ! ducceTThiyaphalamiNaM te, taM diTThobhayamaggo jo te ruccai taM karehisi / esa diTuMto ayamuvaNao-jo sayaM na karei veyAvaccAdi tattha balAbhiogo'vi payaTTAvijjai jaNavayajAte jahA Asetti / tasmAdbalAbhiyogamantareNaiva mokSArthinA svayameva pratyuta icchAkAraM dattvA anabhyarthitenaiva vaiyAvRttyaM kAryam // Aha-tathA'pyanabhyarthitasya svayamicchAkArakaraNamayuktamevetyAzaGkayAha abbhatthaNAe maruo vAnarao ceva hoi diTuMto / gurukaraNe sayameva u vANiyagA duNNi diTuMtA // 680 // vyAkhyA : abhyarthanAyAM marukaH, punaH ziSyacodanAyAM satyAM vAnarakazcaiva bhavati dRSTAntaH, gurukaraNe svayameva tu vaNijau dvau dRSTAnta iti samAsArthaH // vyAsArthaH kathAnakebhyo'vaseya iti, 10 tAni cAmUni___aigassa sAhussa laddhI atthi, so Na karei veyAvaccaM bAlabuDDANaMti, AyariyapaDicoito mArIne baLAtkAre lagAma grahaNa karAvaDAvIne pheravyo ane AhArAdi paNa ApyA nahIM. azve mAtAne vAta karI. mAtAe kahyuM - "he putra ! tArI A duzceSTAnuM phaLa che, tane meM baMne mArga batAvyA temAM tane je game te svIkAra." A dRSTAMta che teno upanaya A pramANe - je ziSya 15 svayaM vaiyAvaccAdi karato nathI tyAM, janapadamAM utpanna thayela azvanI jema balAbhiyoga paNa (AcAryo) pravartAve che. mATe balAbhiyoga vinA ja mokSArthIe jAte ja sAmethI icchAkAra karIne sAmevALo prArthanA kare te pahelA ja vaiyAvacca karavA yogya che.//679 avataraNikA : zaMkA : to paNa abhyarthanA vinA sAdhue sAmethI icchAkAra karavo ucita - nathI 4.. 2zaMkheM sAmAdhAna mA mAghe cha 20 gAthArtha : abhyarthanAmAM maruka ane vAnaranuM dRSTAMta che. gurune svayaM kArya karavAmAM be vepArIonuM dRSTAMta che. TIkArtha : abhyarthanAmAM brAhmaNa ane ziSyadvArA thatI preraNAmAM vAnara daSTAMta tarIke jANavA, jyAre gurune svayaM kAryakaraNamAM be vepArIo dRSTAMta tarIke jANavA. A saMkSipta--artha kahyo. vistAra-artha kathAnakathI jANavA yogya che. te dRSTAMto A pramANe che -- 25 eka sAdhu pAse vaiyAvaccAdinI labdhi hatI. paraMtu te bALa-vRddhonI vaiyAvacca karato nahoto. 5. khokhareNa (pratodena kazayA vA) piTTayitvA balAtkavikaM dattvA vAhayitvA punarapi yavasaM tasya niruddhaM, tena mAtre ziSTaM, sA bhaNati-putra ! duzceSTitaphalamidaM tava, taddRSTobhayamArgo yastubhyaM rocate taM kuryAH / eSa dRSTAnto'yamupanayaH-yaH svayaM na karoti vaiyAvRttyAdi tatra balAbhiyogo'pi pravartyate janapadajAte - yathA'zva iti| 6. ekasya sAdhorlabdhirasti, sa na karoti vaiyAvRttyaM bAlavRddhAnAmiti, AcAryapraticodito 30
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) bhaNai-ko maM abbhatthei ?, AyarieNa bhaNio-tumaM abbhatthaNaM maggaMto cuktihisi, jahA so marugotti / ego marugo nANamadamatto kattiyapuNNimAe nariMdajaNavadesuM dANaM dAumabhuTThiesu Na tattha vaccai, bhajjAe bhaNito-jAhi, so bhaNai-egaM tAva suddANaM pariggahaM karemi, bIyaM tesiM gharaM vaccAmi, jassa Asattamassa kulassa kajjaM so mama ANettA deu, evaM so jAvajjIvAe darido jAto / evaM tumaMpi abbhatthaNaM maggamANo cukkihisi nijjarAe, etesiM bAlabuDDANaM aNNe atthi kareMtagA, tujjhavi esa laddhI evaM ceva virAhitti / tato so evaM bhaNio bhaNai-evaM suMdaraM jANaMtA appaNA kIsa na kareha ?, AyariyA bhaNaMti-sariso'si tumaM tassa vAnaragassa, jahA ego vAnaro rukkhe acchai, vAsAsu sItavAtehiM jhaDijjhati, tAhe sugharAe sauNigAe bhaNio-vAnara ! puriso'si tumaM niratthayaM vahasi bAhudaMDAiM / jo pAyavassa sihare na karesi kuDiM paDAliM. vA // 1 // ' 10 mA saMga mAyA pre25|| 42tA to yu-"oebhane prArthanA 42 cha ? (arthAt oI bhane vaiyAvacca mATe prArthanA karatuM nathI to huM zA mATe sAmethI karavA jAuM ?) AcArye kahyuM - "prArthanAnI rAha joto tuM pelA brAhmaNanI jema A lAbhathI cUkI jaIza." eka brAhmaNa jJAnanA madathI matta thayelo kArtikapUrNimAe jayAre rAjA prajAjanone dAna deto hato tyAre dAna levA tyAM jato nathI. tenI patnIe kahyuM "tame dAna levA jAo." tyAre brAhmaNa kahe che - "eka to te zUdronI vacce 15 jaI mAre ubhA rahevuM ane bIjuM sAmethI temanA ghare jAuM (te kadApi banaze nahIM.) jene sAta peDhI sudhInA kulanuM kArya hoya (arthAt jene sAta peDhI sudhInuM kalyANa karavuM hoya) te mane lAvIne sApe." bhaav| viyArane 25 te prAmayA haridra 26yo. e pramANe he ziSya ! tuM paNa jo prArthanAnI rAha joIza to nirjarAthI cUkI jaIza. A bALa-vRddhonI vaiyAvacca karanArA anya sAdhuo che ane tArI paNa zakti che je nirarthaka nAza 20 pAbhI 4ze." rIte samaya pachI te ziSya cha - "ma prabho sArI rAta vaiyAvayyAhine jANatA tame ja kema jAte karatA nathI ?" tyAre AcArya kahyuM ke - tuM te vAnara jevo che. eka vAnara vRkSa upara rahe che. varSAkALamAM ThaMDA pavanavaDe kleza pAme che. tyAre sugharI nAmanI pakSiNie 7. bhaNati-ko mAmabhyarthayate ?,AcAryeNa bhaNita:-tvamabhyarthanAM mArgayan bhrazyasi, yathA sa marukaH 25 (brAhmaNaH ) iti / eko brAhmaNo jJAnamadamattaH kArttikapUrNimAyAM narendrajanapadeSu dAnaM dAtumabhyutthiteSu na tatra vrajati, bhAryayA bhaNitaH - yAhi, sa bhaNati-ekaM tAvat zUdrANAM pratigrahaM karomi, dvitIyaM teSAM gRhe vrajAmi, yasyAsaptamasya kulasya kAryaM sa mahyamAnIya dadAtu, evaM sa yAvajjIvaM daridro jAtaH / evaM tvamapyabhyarthanAM mArgayan bhrazyasi nirjarAyAH, eteSAM bAlavRddhAnAmanye santi kartAraH, tavApyeSA labdhirevameva nakSyati / tataH sa evaM bhaNito bhaNati-evaM sundaraM jAnAnA AtmanA kuto na kuruta?, AcAryA bhaNanti30 sadRzo'si tvaM tasya kapeH, yathaiko vAnaro vRkSe tiSThati, varSAsu zItavAtaiH klizyati, tadA sugRhikayA zakunyA bhaNitaH-vAnara ! puruSo'si tvaM nirarthakaM vahasi bAhudaNDAn / yaH pAdapasya zikhare na karoSi kuTI paTAlikAM vA // 1 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurukaraNamAM vepArInuM daSTAnta (ni. 680) joDha 25 so evaM tIe bhaNio tuNhiko acchai, tAhe sA doccaMpi taccaMpi bhaNai, tato so ruTTho taM rukkhaM duruhiumADhatto, sA naTThA, teNa tIse taM gharaM suMbaM suMbaM vikkhittaM, bhaNai ya-navisi mamaM mayahariyA navisi mamaM sohiyA va NiddhA vA / sughare ! acchasu vigharA jA vaTTasi logatattIsu // 1 // suhaM idANiM accha / evaM tumaMpi mama ceva uvarieNa jAo, kiM ca-mama annaMpi nijjarAdAraM atthi, teNa mama bahutariyA nijjarA, taM lAhaM cukkIhAmi, jahA so vANiyago-do vANiyagA vavaharaMti, ego 5 paDhamapAuse mollaM dAyavvayaM hohitti sayameva AsADhapuNNImAe gharaM pacchattha)ito, bIeNa addhaM vA tibhAgaM vA dAUNa chavAviyaM, sayaM vavaharai, teNa taddivasaM biuNo lAho laddho, iyaro cukko / evaM ceva jai ahaM appaNA veyAvaccaM karemi to aciMtaNeNa suttatthA nAsaMti, tehi ya naTehiM kahyuM - "vAnara! tuM puruSa che, nakAmA bAhuyugalane rAkhe che. jethI vRkSanA zikhare moTI jhUMpaDI ke nAnI jhUMpaDIne kema banAvato nathI ? (arthAt tArA A baMne hAthono upayoga kema karato 10 nathI ? vRkSanA zikhare jhUMpaDI jevuM banAva jethI herAna thAya nahIM)." te vAnara mauna rahyo. chatAM sugharI bIjI -trIjI vAra paNa bolI. tethI te gusse bharAyo ane jayAM sugharIno mALo hato tyAM caDhavA lAgyo. te sugharI UDI gaI. te vAnare teNInA gharanA doredorA kADhI nAMkhyA (arthAt AkhuM ghara naSTa karI nAMkhya) ane kahe che ke "he sugharI! tuM mArI mahattarikA nathI, nathI mArI mitra ke snehIjana. lokonI tuM ghaNI ciMtA kare che ne ke tuM paNa have ghara vinAnI rahe, have 15 sukhethI tuM rahe." A pramANe he ziSya ! tuM paNa mAro ja uparI (vaDIla) thayo, paNa mAre to bIjA nirjarA mATenA rastA che tenAthI mArI bahutara nirjarA thAya che te lAbhane huM (jo vaiyAvacca 42rI to) yUDI 42, 4 te vepArI be vepArIo vepAra kare che. eka vepArI prathama varasAdamAM "mUlya ApavuM paDaze" ema vicArI . jAte ja ASADhapUrNimAe gharanI upara chAparuM banAvavA beTho. jayAre bIjA vepArIe ardha athavA 20 tribhAgane ApI chAparuM banAvarAvyuM ane pote vepAra karavA beTho. te divase tene dviguNa lAbha thayo. jayAre pahelo vepArI lAbhathI cUkyo. A pramANe jo huM jAte ja vaiyAvacca karavA besu to ciMtana-manana vinA sUtrArtha nAza pAmaze. te nAza pAmatA gacchanI sAraNA thaze nahIM. te 8. sa evaM tayA bhaNitastUSNIkastiSThati, tadA sA dvirapi trirapi bhaNati, tataH sa ruSTastaM vRkSamAroDhumArabdhaH, sA naSTA, tena tasyAstadgRhaM davarikAdavarikaM vikSiptam, bhaNati ca-nApyasi mama 25 mahattarikA nApyasi mama suhRdvA snigdhA vA / sugRhike ! tiSTha vigRhA yA vartase lokataptau // 2 // sukhamidAnI tiSTha / evaM tvamapi mama caivoparitano jAtaH, kiMca-mamAnyadapi nirjarAdvAramasti, tena mama bahutarA nirjarA, taM lAbhaM bhrazyAmi, yathA sa vaNik-dvau vaNijau vyavaharataH, ekaH prathamaprAvRSi mUlyaM dAtavyaM bhaviSyatIti svayamevASADhapUrNimAyAM gRhaM praccheditaM, dvitIyenArdhaM vA tribhAgaM vA dattvA sthagitaM (sthApitaM), svayaM vyavaharati, tena taddivase dviguNo lAbho labdhaH, itaro bhraSTaH / evameva yadyahamAtmanA vaiyAvRttyaM karomi 30 'tadA'cintanena sUtrArtho nazyataH, tayozca naSTayoH
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) gacchasAravaNA'bhAveNa gaNassAdesAdiappaDitappaNeNa bahuyaraM me nAseiti / "suttatthesu acintaNa Aese vuDDusehagagilANe / bAle khamaevAI iDDImAr3a aNiDDI ya // 1 // eehiM kAraNehiM tuMbabhUo u hoti Ayario / veyAvaccaM Na kare kAyavvaM tassa sesehiM // 2 // jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhejjA / nahu tuMbaMmi viNaTTe arayA sAhArayA hoMti ||3||' "" 26 --- bAle sappabhae tahA iDDimaMtaMmi Agae pANagAdigae Ayarie lahuttaM, evaM vAdimmivi, aNissarapavvaiyagA ya eetti jaNApavAdo, sesaM kaMThaM / Aha-icchAkAreNAhaM tava prathamAlikA10 mAnayAmItyabhidhAya yadA labdhyabhAvAnna sampAdayati tadA nirjjarAlAbhavikalastasyecchAkAra:, ityataH kiM tenetyAzaGkayAha na thatAM gaNanA AdezAdi (mahemAnAdi)nI saMbhALa na thavAthI mAruM ghaNuM badhuM nAza pAmaze. kahyuM che ke - jo AcArya svayaM vaiyAvacca karavA bese to sUtrArthanuM aciMtana thAya. Adeza=prApUrNakanuM koI svAgata kare nahIM. vRddha--zaikSaka-glAna-bALa--tapasvI vagerenI koI ciMtA karanAruM rahe nahIM. 15 (vAdI vagerenA doSo AgaLa jaNAve che.) || 1 || AvA kAraNosara tuMbabhUta (gADAnA paiDAnA madhyabhAga jevA) AcArya vaiyAvacca karatA nathI, paraMtu zeSa sAdhuoe temanI vaiyAvacca karavI joIe. // 2 // jene kuLa AdhIna che te puruSane prayatnathI sAcavavA joIe kAraNa ke tuMba nAza pAmatA ArAo AdhArahita rahetA nathI. / / 3 / bALaka mATe ke sApe koI sAdhune DaMkha mAryo hoya tyAre jo AcArya pANI vagere levA gayA hoya to gacchamAM anya sAdhune cikitsAnuM jJAna 20 na hovAthI te sAdhuone koNa sAcave ? tathA RddhimAna evA rAjA vagere ke vAdI Ave te samaye pANI levA AcArya gayA hoya to AcAryanI laghutA thAya tathAM A loko Rddhi vinAnA hovAthI dIkSA lIdhI che e pramANe lokaniMdA thAya. zeSa be gAthAo saraLa ja che. II680nA avataraNikA : zaMkA : "icchApUrvaka huM tamArI navakArazI lAvuM." e pramANe kahIne jyAre labdhinA abhAvathI gocarI prApta na thAya tyAre te sAdhuno icchAkAra nirjarAlAbhathI rahita banI 25 jAya che. to Avo icchAkAra zA mATe karavo ?'' tenuM samAdhAna ApatA kahe che 9. gacchasAraNA'bhAvena gaNasya AdezAderapratitarpaNena bahutaraM me nazyatIti / sUtrArthayoracintanamAdeze vRddhe zaikSake glAne / bAle kSapake vAdI RddhimadAdi anRddhizca // 1 // etaiH kAraNaistumbabhUtastu bhavatyAcAryaH / vaiyAvRttyaM na kuryAt karttavyaM tasya zeSaiH // 2 // yasya kulamAyattaM taM puruSamAdareNa rakSet / naiva tumbe vinaSTe arakAH sAdhArA bhavanti // 3 // bAle sarpabhaye tathA RddhimatyAgate pAnakAdyarthaM mate 30 AcArye ladhuttvam, vaM vAcipi, anIzvarapravruptitAzcata kRti nanApavAvaH, zeSa cam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ aprAptimAM paNa nirjarAno lAbha tathA mithyAkArasAmAcArI (ni. 681-682) saMjamajoe abbhuTThiyassa saddhAeN kAukAmassa / lAbho ceva tavassissa hoi addINamaNasassa // 681 // vyAkhyA : 'saMyamayoge saMyamavyApAre abhyutthitasya tathA 'zraddhayA' manaH prasAdena ihalokaparalokAzaMsAM vihAya karttukAmasya, kim ? -' lAbho ceva tavasissa tti prakaraNAnnirjarAyA lAbha eva tapasvino bhavati alabdhyAdau, adInaM mano'syeti adInamanAstasyAdInamanasa iti 5 gAthArtha: II dvAra ? / idAnIM mithyAkAraviSayapratipAdanAyAha 27 saMjamajoe abbhuTThiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA etaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM // 682 // vyAkhyA : saMyamayogaH-samitiguptirUpastasminviSayabhUte'bhyutthitasya sataH yatkiJcidvitatham - 10 anyathA Acaritam-AsevitaM, bhUtamiti vAkyazeSaH, 'mithyA etaditi' viparItametadityevaM vijJAya kim ? - micchatti kAyavvaM' mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH / saMyamayogaviSayAyAM ca pravRttau vitathAsevane mithyAduSkRtaM doSApanayanAyAlaM, na tUpetyakaraNagocarAyAM nApyasakRtkaraNagocarAyAmiti thAyArtha: // 4 gAthArtha : saMyamayogamAM udyamavALA, zraddhAthI kArya karavAnI icchAvALA ane adInamanavALA 15 evA tapasvIne lAbha ja thAya che. TIkArtha : saMyamavyApAramAM udyamavALA tathA zraddhAvaDe=mananI prasannatAthI ihaloka-paralokanI AzaMsA vinA kArya karavAnI icchAvALAne zuM thAya che ? te kahe che- labdhi na hoya to paNa tevA tapasvIne nirjarAno lAbha ja thAya che. (A tapasvI kevA che ? te kahe che) adIna mana che jemanuM tevA. II681 // 20 * mithyAkAra-sAmAcArI * avataraNikA : have mithyAkAranA viSayonuM pratipAdana karavA mATe kahe che gAthArtha : saMyamayogamAM udyamavALAne je kAMI paNa khoTuM AcaraNa thayuM, tenuM "A khoTuM che" ema jANIne mithyAduSkRta karavuM (te mithyAkAra kahevAya che.) TIkArtha :- viSayabhUta (vyakti je udyama kare che, te udyama saMyamayogamAM karavAno hovAthI 25 udyamano viSaya saMyamayoga che tethI te saMyamayoga viSayabhUta kahevAya che.) evA samiti--gutirUpa saMyamayogane vize udyamavALA sAdhunuM je kAMIpaNa viparIta AcaraNa thayuM che, tenuM "A viparIta = khoTuM thayuM' ema jANIne micchAmidukkaDaM devA yogya che. ahIM bhAvArtha e che ke - saMyamayogaviSayaka pravRtti karatA (anAbhogAdi kAraNe) viparIta AcaraNa thatAM apAtuM micchAmi dukkaDaM doSane dUra karavA samartha che. paraMtu jANI joIne ( petya ) karelA viparIta AcaraNanuM ke vAraMvAra thatAM viparIta 30 AcaraNanuM apAtuM micchAmi dukkaDaM te doSane dUra karavA samartha banatuM nathI. 682
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 za Avazyakaniyukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ___ tathA cotsargameva pratipAdayannAha - jaha ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae paDikkaMto // 683 // vyAkhyA : yadi ca 'pratikrAntavyaM' nivartitavyaM, mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH, 'avazyaM' 5 niyana -ii pAparva , tata$ "tava' pApa varSa ra vaktavya, tato mavati "' utsargapadaviSaye pratikrAnta iti / athavA-'pade 'tti prathamaM pratikrAnta iti gAthArthaH // sAmprataM yathAbhUtasyedaM mithyAduSkRtaM sudattaM bhavati tathAbhUtamabhidhitsurAha jaM dukkaDaMti micchA taM bhujjo kAraNaM apUrato / tiviheNa paDikkaMto tassa khalu dukkaDaM micchA // 684 // ... 10 vyArthI : "vari' tyanirdiSTa nirdeza:, rimiti yor:, tataza 'yAra' vat vastu chuM kRtaM duSkRtam 'iti' evaM vijJAya 'miccha' tti sUcanAtsUtramitikRtvA mithyAduSkRtaM dattaM, tad 'bhUyaH' punaH prAguktaM duSkRtakAraNam 'apUrayan' akurvananAcarannityarthaH, yo varttata iti vAkyazeSaH, 'tassa khalu dukkaDaM miccha' tti sambaddha eva granthaH, tatra svayaM kAyenApyakurvannapUrayannabhidhIyata evetyata avataraNikA : A utsarganuM ja pratipAdana karatA kahe che 15 gAthArtha : pApakarma karIne jo avazya pratikramavA yogya che, to te pApa ja karavuM joIe nahIM. (te pApa na karatI vyakti ja) utsargamArge pratikrAnta thAya che. TIkArtha : jo mithyAduSkRta devA yogya che avazya pApakarma karIne, to te pApakarma ja karavA yogya nathI. tethI utsargamArge vyakti pratikrAnta thAya che. athavA "pada" zabdano prathama artha karavo. tethI pApakarma na karanAra vyakti ja pahelI pratikAnta che (arthAt pApakarma na karavuM te 20 ja paheluM pratikramaNa che. ahIM TIkAno anvaya mULagAthAnA artha pramANe jANI levo.) 68all avataraNikA : have je vyaktinuM A mithyAdukRta sudatta thAya che te vyaktine kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI kahe che ? gAthArtha : je vastu khoTI che evuM jANIne mithyAdukRta ApyuM, te vastune pharI nahIM AcaratA ane trividha pratikAtta thayelAnuM duSkRta mithyA thAya che. 25 TIkArtha : "va" zabda anirdiSTa vastuno nirdeza kare che (arthAt game te vastu "yat" zabdathI levAya.) ahIM "gha' zabda sAthe kAraNa zabdano anvaya karavo. tethI je kAraNa arthAta je vastu khoTI thaI che evuM jANIne mithyAduSkRta ApyuM. mULagAthAmAM "miccha' zabdathI "mithyAdukRta" zabda samajavo kAraNa ke sUtra haMmezA sUcana karanAruM hoya che. (arthAt sUtra saMkSipta hoya che.) te khoTI vastune pharIthI nahIM Acarato ja rahe che (arthAt Acarato nathI.) mULagAthAmAM "je 30 rahe che" evo zabda nathI te ahIM vAkyazeSa tarIke jANavo. tenuM duSkata mithyA thAya che. ahIM . zloka sambaddha ja che (arthAt A gAthAnA aMte rahelA tI vratu.... zabdomAM koIpaNa pheraphAra karyA vinA te zabdone ahIM joDI dIdhA che. jyAre TIkAnA aMte A zabdono artha karaze tyAre
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ konuM mithyAduSkRta sAcuM ? (ni. 685) Aha--'tiviheNa paDikkaMto' tti trividhena manovAkkAyalakSaNena yogena kRtakAritAnumatibhedayuktena 'pratiAnto' nivRtto yastasmAdutAraLAt, tathaiva, jInuzoDavadhArane, 'duSkRta' prabhuttta duSkRtaphaladAtRtvamadhikRtya 'mithye 'ti mithyA, bhavatIti kriyAdhyAhAraH athavA vyavahitayogAttasyaiva mithyAduSkRtaM bhavati nAnyasyeti gAthArthaH // sAmprataM yasya mithyAduSkRtaM dattamapi na samyag bhavati tatpratipAdanAyAhajaM dukkaDaMti micchA taM ceva nisevara puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaMgo ya // 685 // 29 5 ** vyAkhyA : 'yat' pApaM kiJcidanuSThAnaM duSkRtamiti vijJAya 'micchatti mithyAduSkRtaM dattamityarthaH, yastadeva niSevate punaH pApaM sa hi pratyakSamRSAvAdI varttate, katham ?duSkRtametadityabhidhAya punarAsevanAt, tathA mAyAnikRtiprasaGgazca tasya sa hi duSTAntarAtmA 10 nizcayatazcetasA'nivRtta eva gurvAdiraJjanArthaM mithyAduSkRtaM prayacchati, kutaH ?, punarAsevanAt 'athavA' kahIne bIjo vikalpa Apaze ane temAM mithyA zabdano pUrva nipAta karaze.) tyAM svayaM kAyAthI ja pApa na AcaratI vyakti paNa 'nahIM AcaratI' kahevAya ja che, paraMtu te iSTa nathI. (arthAt pote na kare, paraMtu bIjA pAse karAvatI hoya to paNa 'nahIM karatI' kahevAya ja, paNa tenuM mithyAduSkRta sudatta thatuM nathI.) tethI spaSTa khulAso karatA kahe che ke kRta--kArita-anumatithI 15 yukta mana--vacana ane kAyArUpa traNa yogovaDe je te duSkRkAraNathI=khoTI vastunA AcaraNathI nivRtta thayelo che tenuM ja, ahIM 'vastu" zabda jakAramAM che. duSkRta duSkRtanA phaLadAtRtvane AzrayI mithyA thAya che. athavA 'mithyA'' zabdano judA sthAne (duSkRtanI pUrve) saMbaMdha karatA te vyaktinuM ja mithyAduSkRta thAya che anyanuM nahIM. (TUMkamAM sAra e che ke A khoTuM karyuM" ema jANIne micchAmi dukkaDaM ApyA pachI te ja pApane mana-vacana-kAyAthI kRta-kArita-anumatidvArA je 20 vyakti pharI sevatI nathI. te vyaktinuM ja te pApa mithyA thAya che arthAt azubha phaLane ApatuM nathI.) || 684 || 66 1 avataraNikA : have jenuM mithyAduSkRta ApeluM chatuM paNa samyag thatuM nathI tenuM pratipAdana karavA kahe che gAthArtha : "je khoTuM che" ema jANIne mithyAduSkRta ApyA pachI paNa te pApane je vyakti 25 pharIthI seve che. te pratyakSamRSAvAdI che ane tene mAyArUpa nikRtino prasaMga thAya che. TIkArtha : je pAparUpa koI anuSThAna duSkRta che ema jANIne mithyAduSkRta ApyuM. have je vyakti te ja pApane pharI seve che te pratyakSamRSAvAdI che. zA mATe ? kAraNa ke - micchAmi dukkaDaM kahyA pachI paNa pharIthI te pApa seve che. tathA tene mAyAnikRtino prasaMga thAya che. (arthAt mAyAno doSa paNa lAge che) kAraNa ke te duSTa aMtaravALo AtmA nizcayathI to manathI anivRtta (pApane 30 manathI khoTuM na mAnato) evo ja guru vagerene prasanna karavA micchAmi dukkaDaM Ape che. zaMkA : gurune prasanna karavA ja micchAmi dukkaDaM Ape che evuM kevI rIte jaNAya che ?
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 eso micchAukkaDapayakkharattho samAseNaM // 687 // dAraM // vyAkhyA : 'ka' ityayaM varNaH kRtaM mayA pApamityevamabhyupagamArthe varttate, 'Da' iti ca 'Devemi taM 'ti laGghayAmi-atikramAmi tat, kenetyAha-upazamena hetubhUtena, 'eSaH ' anantaroktaH prAkRtazailyA mithyAduSkRtapadasyAkSarArtha iti 'samAsena' - saGkSepeNeti gAthArthaH // Aha-kathamakSarANAM pratyekamuktArthateti, padavAkyorevArthadarzanAditi, atrocyate, iha yathA vAkyaikadezatvAtpadasyArtho'sti 15 tathA padaikadezatvAdvarNArtho'pyavaseya iti, anyathA padasyApyarthazUnyatvaprasaGgaH, pratyekamakSareSu samAdhAna : te ja pApa pharI sevato hovAthI uparokta vAta siddha thAya che. mAyAnikRtiprasaMga zabdano samAsa batAve che mAyA rUpa nikRti te mAyAnikRti, teno prasaMga (prApti) mAyAnikRtiprasaMga. // 685) avataraNikA : zaMkA : A mithyAduSkRtapadano artha zuM che ? tenuM samAdhAna Ape che gAthArtha : mULagAthAno artha TIkA uparathI spaSTa thaI jaze. 20 30 # Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) tatra mAyaiva nikRtirmAyAnikRtistasyAH prasaGga iti gAthArthaH // kaH punarasya mithyAduSkRtapadasyArtha ityAzaGkayAha mitti miumaddavatte chatti ya dosANa chAyaNe hoi / mittiya merAeN Thio dutti dugaMchAmi appANaM // 686 // vyAvyA : 'mI sevaM vaLa: mRdumAvatve varttate, tatra mRtyuttuM--AyanamratA mAvatyuM--bhAvanapratati, 'che'ti = droSasya-gasaMyamayoga kSaLasya chAne--sthAne mavati, 'nIti cAya vaLa: maryAdvAyAMcaaritrruupaayaaN sthito'hamityasyArthasyAbhidhAyakaH 'du 'ityayaM varNaH jugupsAmi - nindAmi duSkRtakarmakAriNamAtmAnamityasminnarthe varttata iti gAthArthaH // katti kaDaM meM pAvaM Datti ya Devemi taM uvasameNaM / 25 * - TIkArtha : "mi" e pramANeno varNa (akSara) mRdutva ane mArdavapaNAmAM che. temAM mRdutva eTale kAyAthI namratA ane mArdavatva eTale bhAvothI namratA, "cha' varNa asaMyamayogarUpa doSane aTakAvavAmAM varte che. "mi'" varNa mAryAdAne arthAt huM cAritrarUpa maryAdAmAM rahelo chuM e arthane jaNAvanAra che. '"vu'' varNa "duSkRtakarmane karanArA AtmAne huM niMdu chuM" e arthamAM varte che. II686 // gAthArtha : mULagAthAno artha TIkA uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : "" varNa "mA2AvaDe pApa karAyuM che" e pramANe svIkAranA arthamAM che. "OM" varNa 'upazamabhAvavaDe te pApane oLaMgu=tyAguM chuM" e arthamAM che. mithyAduSkRtapadano saMkSepathI upara batAvelo akSarArtha jANavo. : zaMkA : pratyeka akSarono artha kevI rIte nIkaLe ? pada ane vAkyano ja artha thato 30 dekhAya che. samAdhAna : jema pada e vAkyano eka deza che ane tethI teno artha hoya che, tema varNano paNa padano eka deza hovAthI artha thAya che. anyathA jo varNano artha na hoya to pada paNa arthazUnya banI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAkAra kone karavo? (ni. 688) 31 taMdabhAvAditi, prayogazca-iha yadyatra pratyekaM nAsti tatsamudAye'pi na bhavati, pratyekamabhAvAt, sikatAtailavaditi, iSyate ca varNasamudAyAtmakasya padasyArthaH, tasmAttadanyathA'nupapattervaNrNArtho'pi pratipattavya ityalaM prasar3eneti / dvArama 2 / sAmprataM tathAkAro yasya dIyate tatpratipipAdayiSayA''ha - kappAkappe pariNiTThiyassa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDDhagassa u avikappeNaM tahAkAro // 688 // vyAkhyA : kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH, kalpaviparItastvakalpaH, jinasthavirakalpAdi kalpaH, carakAdidIkSA punarakalpa iti, kalpazcAkalpazca kalpAkalpamityekavadbhAvastasmin kalpAkalpe, pari-samantAt niSThitaH pariniSThito, jJAnaniSThAM prApta ityarthaH, tasya, tathA tiSThantyeteSu satsu zAzvate sthAne prANina iti sthAnAni-mahAvratAnyabhidhIyante, teSu sthAneSu paJcasu sthitasya, 10 mahAvratayuktasyetyarthaH, tathA saMyamatapobhyAmADhyaH-sampanna ityanenottaraguNayuktatAmAha, tasya kimityaah'vajona' nizana, vim ? -tathAdhi:, vArtha vRti kriyAththIra rUti thArtha che __ idAnIM tathAkAraviSayapratipAdanAyAha - javAno prasaMga Avaze, kAraNa ke dareka akSaromAM artha nathI. (ane akSaronA samUharUpa pada che.) prayoga A pramANe--je pratyekamAM na hoya te samudAyamAM paNa na hoya kAraNa ke pratyekamAM nathI jema 151 ke retInA kaNiyAmAM tela, varNanA samudAyarUpa padamAM artha to icchAya ja che. tethI padano artha (eta) varNanA artha vinA (=sanyathA) ghaTato na hovAthI varNano artha paNa svIkAravo ja paDe. vadhu prAsaMgika carcAthI saryuM. 687ll * tathAkAra- sAmAcArI * avataraNikA : have tathAkAra jene apAya che tenuM pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che ke 20 gAthArtha : kacyAkadhyamAM saMpUrNa bodha pAmelAne, pAMca sthAnomAM rahelAne ane saMyama-tapathI yukta sAdhune vikalpa vinA tathAkAra karavo joIe. TIkArtha : kalpa, vidhi ke AcAra A badhA samAnArthI zabdo che. kalpathI viparIta akalpa jANavo. athavA kalpa eTale jina ane vikalpa tathA carakAdinI dIkSA e akalpa jANavo. kalpa ane akalpa te kalpAkalpa e pramANe samAhAradvanda samAsa jANavo. tene vize saMpUrNapaNe 25 jJAna prApta karanArane tathA je hote chate jIvo zAzvata sthAne pahoce che te sthAna kahevAya. ahIM sthAna tarIke pAMca mahAvrato jANavA. A pAMca mahAvratomAM rahela arthAt mahAvratathI yukta sAdhune, tathA saMyama-tapathI saMpanna sAdhune, ahIM A vizeSaNa dvArA uttaraguNothI yukta A sAdhu hoya te kahyuM. AvA sAdhune zuM ? to kahe che - nizcayathI tathAkAra karavA yogya che. (mULagAthAmAM kriyApada nathI chatAM bahArathI jANI levuM tene kriyAno adhyAhAra kahevAya che.) 688 30 avataraNikA : have tathAkAranA viSayonuM pratipAdana karavA mATe kahe che ?
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttaatthakahaNAe / avitahameyaMti tahA paDisuNaNAe tahakkAro // 689 // dAraM // vyAkhyA : vAcanA-sUtrapradAnalakSaNA tasyAH pratizravaNaM-pratizravaNA tasyAM vAcanApratizravaNAyAM, tathAkAra: kAryaH, etaduktaM bhavati-gurau vAcanAM prayacchati sati sUtraM gRhNAnena tathAkAra: kAryaH, tathA sAmAnyenopadeze-cakravAlasAmAcArIpratibaddhe guroranyasya vA sambandhini tathAkAra: kAryaH, tathA 'suttaatthakahaNAe' tti sUtrArthakathanAyAM, vyAkhyAna ityarthaH, kim ?tathAkAra: kAryaH, tathAkAra iti ko'rtha iti ?, Aha - avitathametat yadAhu!yamiti, na kevalamukteSvevArtheSu tathAkArapravRttiH, tathA 'paDisuNaNAe' tti pratipRcchottarakAlamAcArye kathayati sati pratizravaNAyAM ca tathAkArapravRttiriti, cazabdalopo'tra draSTavya iti gAthArthaH // . 10 sAmUrti sthAne sthAne viMchAtiprayon: patnapratipAniyAda- '' jassa ya icchAkAro micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakkAro na dullabhA soggaI tassa // 690 // vyAkhyA : yasya cecchAkAro mithyAkAraca paricitau dvAvapi tRtIyazca tathAkAro na durlabhA . gAthArtha : vAcanAnA zravaNamAM, upadezamAM, sUtrArthanA kathanamAM tathA pratizravaNamAM "A 15 avitatha che" e pramANe tathAkAra karavA yogya che. . TIkArtha sUtrane ApavArUpa vAcanAnA pratizravaNane vize tathAkAra karavA yogya che, arthAt guru vAcanA ApatA hoya tyAre sUtrane grahaNa karatA ziSya tathAkAra kaMravo joIe, tathA sAmAnyathI guru ke anya saMbaMdhI cakravAlasAmAcArIviSayaka upadezamAM tathAkAra karavo joIe, (cakravAlasAmAcArI eTale icchA-micchAdi-dazasAmAcArI athavA anya rIte dazaprakAranI 20 sAmAcArI paMcAzakamAM jaNAvI che, te) tathA sUtrArthanA kathanane vize arthAt vyAkhyAnamAM tathAkAra karavA yogya che. zaMkA : tame tathAkAra karavAnuM kaho cho paraMtu tathAkAra eTale zuM ? samAdhAna : "tame je kaho cho te avatithaRte ja pramANe che" A pramANe je kahevuM te tathAkAra kahevAya che. upara kahI gayA te arthomAM ja tathAkAra karavo evuM nahIM, paraMtu pratipRcchA 25 karyA pachI AcArya jayAre javAba Ape tyAre te javAbanA pratizravaNamAM paNa tathAkAra karavo joIe. mULagAthAmAM "tahI paDatuIVIT" zabda pachI "ra" zabdano lopa thayelo che ema jANavuM. If689 avataraNikA: pota-potAnA sthAne icchAkArAdino prayoga karanAranuM phaLa pratipAdana karavA mATe kahe che. (arthAt icchAkAranA viSayamAM icchAkArano, miththAkAranA viSayamAM mithyAkArano tathA tathAkAranA viSayamAM tathAkArano prayoga karanArane kayuM phaLa prApta thAya? te kahe che.) 9 30 gAthArtha : mULagAthAno artha TIkA uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha H jene icchAkAra ane mithyAkAra A baMne tathA trIjo tathAkAra paricita (AtmasAtu)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 Avasyati-nisIhi mATenI bhUmikA (ni. 691-692) nA 33 sugatistasyeti gAthA nigadasiddhaiva / dvAraM 3 // sAmpratamAvazyakInaiSadhikIdvAradvayAvayavArthamabhidhitsuH pAtanikAgAthAmAha AvassiyaM ca Nito jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / eyaM icchaM nAuM gaNivara ! tubbhaMtie NiuNaM // 691 // vyA : ziSya: vinoda-mAvasiyaMti gAyikI-pUrvo tAvazyala 2 nitto' 5 nirgacchan yAM ca 'atiMto' tti Agacchan, pravizannityarthaH, naiSedhikIM karoti, 'etad' AvazyikInaSedhikIdvayamapi svarUpAdibhedabhinnaM icchAmi jJAtuM he gaNivara ! yuSmadantike 'nipuNaM' sUkSma jJAtumicchAmIti kriyAvizeSaNamiti gAthArthaH // evaM ziSyeNokte satyAhAcArya: AvassiyaM ca Nito ca aiMto NisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA attho puNa hoi so ceva // 692 // vyAkhyA : AvazyikI ca nirgacchan yAM ca pravizannaiSedhikI karoti, vyaJjanaM' zabdarUpaM 'etaM tu duhatti etadeva zabdarUpaM dvidhA, arthaH punarbhavatyAvazyikInaiSedhikyoH 'sa eva' eka eva, yasmAdavazyaMkarttavyayogakriyA''vazyikI niSiddhAtmanazcAticArebhyaH kriyA naiSedhikIti, na che tene sadgati durlabha nathI. 69oll 15 * Avassahi-sAmAcArI ja avataraNikA : have AvazyakI-naiSadhithI A baMne dvArAnA vistArArthane kahevAnI icchAvALA niryuktikArazrI bhUmikAmATenI gAthAne jaNAve che ke gAthArtha : bahAra jatI vyakti Avasyahine ane aMdara AvatI vyakti je nisIhine kare - che, he gaNivara ! tene tamArI pAse sUkSma rIte jANavA icchuM chuM. 20 TIkArtha ziSya kahe che ke bahAra nIkaLatA pUrvokta AvazyakIne ane pravezatA je naiSebikIne kare che, te svarUpAdibhedasahita AvazyakI-naiSebikIne jANavA icchuM chuM he gaNivara ! tamArI pAse sUkSma rIte, ahIM nipuNa' zabda kriyAvizeSaNa jANavuM. (TIkAno anvaya mULagAthAnA artha pramANe jANavo) |691|| avataraNikA : A pramANe ziSyanA prazna pachI AcArya kahe che ke gAthArtha : nIkaLato AvazyakIne ane pravezato je nisIhine kare che, te AvazyakI ane nisIhi zabdarUpe be prakAre che, artha to baMneno eka ja che. TIkArtha : jato AvazyakIne ane pravezato je nisIhine kare che te zabdarUpe be prakAre che. (arthAt AvazyakI ane naiSadhithI zabdamAtrathI ja judI judI che) arthathI to vaLI, AvazyakI ane naiSelikI eka ja che, kAraNa ke avazya karavA yogya hoya te AvazyakI ane aticArothI 30 gamyayapaH karmAdhAre iti paJcamI tathA cAticArAnAzrityetyarthaH / 25
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) hyasAvapyavazyaM karttavyaM vyApAramullaGghaya pravarttate, Aha-yadyevaM bhedopanyAsaH kimartham ?, ucyate, kvacit sthitigamana-kriyAbhedAdabhidhAnabhedAcceti gAthArthaH // Aha-'AvazyikI ca nirgacchannityuktaM, tatra sAdhoH kimavasthAnaM zreya utATanamiti ?, ucya te, mavasthAnamati, tham ?, yati maheM egaggassa pasaMtassa na hoMti iriyAiyA guNA hoti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoi // 693 // vyAkhyA : ekamagram-AlambanamasyetyekAgrastasya, sa cAprazastAlambano'pi bhavatyata aah'prazAntI' jogharatisya tikata:, lim ?, 7 mati , pherAma-namitkartha, ihe-kAryaM karma I-zabdena gRhyate, kAraNe kAryopacArAd, IrSyA Adau yeSAmAtmasaMyamavirAdhanAdInAM 10 doSANAM te IryAdayo na bhavanti, tathA 'guNAzca' svAdhyAyadhyAnAdayo bhavanti, prAptaM tarhi niSiddha-AtmAnI je kriyA te naidhikI. nitIti karanAra paNa avazya karavA yogya vyApArane oLaMgato nathI. (TUMkamAM aticArothI niSiddha-AtmA paNa avazya karavA yogya vyApArane ja kare che ane AvazyakI karanAra paNa tene ja kare che, mATe baMne arthathI samAna ja che) zaMkA jo A pramANe arthathI eka ja hoya to mULagAthAmAM judo judo upacAsa zA mATe 15 karyo che? samAdhAna : ko'ka sthaLe AvazyakI gamanakriyArUpa ane naiSadhinI sthitikriyArUpa hoya che. Ama kriyAno bheda paDato hovAthI ane nAmano bheda paDato hovAthI mULagAthAmAM baMneno bhedathI upanyAsa karyo che. I692 avataraNikA : zaMkA : "bahAra nIkaLato sAdhu AvazyakIne kare che" evuM je kahyuM, temAM 20 sAdhune eka sthAne rahevuM ucita che ke pharavuM ucita che ? ? samAdhAna : eka sthAne rahevuM ucita che. zA mATe ? te kahe che - gAthArtha : ekAgra, prazAMta sAdhune iryAdi thatAM nathI paraMtu) guNo thAya che. kAraNa AvatAM avazya javA yogya che. (jatAM sAdhune) AvazyakI hoya che. TIkArthaH eka agra=AlaMbana che jene te ekAgra. Avo sAdhu aprazasta-AlaMbanavALo paNa 25 hoI zake che tethI kahe che ke-prazAMta arthAt krodha rahita sAdhune IryAdi thatAM nathI. iryA eTale gamana, ahIM IryA zabdathI IryAthI utpanna thatuM karma grahaNa karavAnuM che. arthAt gamana karavAthI je karmabaMdha thAya che te ahIM IryA zabdathI jANavo.) kAraNa ke kAraNamAM (gamanakriyAmAM) kAryano (karmano) upacAra karelo che. IryA e che AdimAM je Atma-saMyamavirAdhanAdi doSonI te IryAdi doSo thatAM nathI. (TUMkamAM eka sthAne rahenAra prazasta eka AlaMbanavALA prazAMta sAdhune IryAjanita karmabaMdha, Atma30 saMyama virAdhanAdi doSo thatAM nathI) svAdhyAya-dhyAnAdi guNo thAya che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvasahisAmAcArI konI ? (ni. 694) 35 saMyatasyAgamanameva zreya iti tadapavAdamAha-na cAvasthAne khalUktaguNasambhavAnna gantavyameva, kintu 'navvamavasyuM jArami' gantavyam 'avazya' niyogata: 'vhArane' gurulAnAvisambandhini, yatastatrAgacchato doSA iti, tathA ca kAraNe* gacchataH 'AvassiyA hoi' AvazyakI bhavatIti gAthArtha: // .AAdArona chata: ji sarvasthavAvaNyajI mavati ta neti ?, neti, sva tardi ?, 5 te, AvassiyA u AvassaehiM savvehiM juttajogissa / maNavayaNakAyaguttiMdiyassa AvassiyA hoi / / 694 / vyAkhyA : AvazyakI tu 'AvazyakaiH' pratikramaNAdibhiH sarvairyuktayogino bhavati, zeSakAlamapi niraticArasya kriyAsthasyeti bhAvArtha:, tasya ca guruniyogAdinA pravRttikAle'pi 10 'maNa' ityAdi pazcArddhaM manovAkkAyendriyairgupta iti samAsaH, tasya kim ? - AvazyakI bhavati, indriyazabdasya gAthAbhaGgabhayAdvyavahitopanyAsaH, kAyAtpRthagindriyagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham, asti zaMkA : to to eka vAta nakkI thaI ke sAdhune agamana ja kalyANarUpa che. samAdhAna H avasthAnamAM uparoktaguNo thavAno saMbhava hovAthI gamana karavuM ja nahIM evuM nathI, paraMtu guru-glAnAdi saMbaMdhI ko'ka kAraNa Ave tyAre avazya sAdhue gamana karavuM joIe, 15 kAraNa ke jo tevA samaye na jAya to doSo lAge ane AvA kAraNe jatAM sAdhune AvazyakI thAya che. 6935 avataraNikA : zaMkA : kAraNathI jatA sarva sAdhune AvazyakI thAya ke nahIM ? (arthAt kAraNathI javA chatAM zuM sarva sAdhuone AvazyakI sAmAcArInuM phaLa prApta thaI jAya ?) samAdhAna : sarvane na thAya. kone thAya ? te kahe che gAthArtha : sarva AvazyakothI yuktayogIne AvazyakI hoya che. mana-vacana--kAyA ane indriyathI gupta sAdhune AvazyakI hoya che. 20 : TIkArtha H pratikramaNAdi sarva AvazyakothI yuktayogIne AvazyakI hoya che arthAt zeSakALamAM paNa (Avazyaka kAryo mATe bahAra javAnuM na hoya ane upAzrayamAM rahyA hoya tyAre paNa) pratikramaNAdi sarva vyApAro niraticArapaNe karanAra sAdhune AvazyakI hoya che. ane guru- 25 AjJAdithI koI pravRtti karavAnI hoya tyAre paNa je sAdhu mana-vacana-kAya--indriyathI gupta che tene AvazyakI hoya che. (TUMkamAM AvazyakInA be lakSaNa thayA (1) jyAre bahAra javAnuM hoya tyAre manAdithI gupta hoya tene AvazyakI hoya che. (2) jyAre bahAra javAnuM nathI tyAre paNa pratikramaNAdi sarvayogo je sAdhu niraticAra5Ne kare tene AvazyakI-hoya che.) mULagAthAmAM gAthAno bhaMga na thAya te mATe "indriya" zabdano vyavahita=zabdanA aMte upanyAsa karyo che, arthAt 30 * hr{LAt prao I + muite pra0 /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 36 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) cAyaM nyAya: 'sAmAnyagrahaNe satyapi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopanyAso' yathA - brAhmaNA yAtA vaziSTo'pyAyAta iti gAthArthaH // uktAssvazyakI, sAmprataM naiSedhikIM pratipAdayannAha indriyaguptane badale guptendriya kahyuM che. tathA kAyAthI indriyanuM je juduM grahaNa karyuM chuM te indriyonuM 10 prAdhAnya jaNAvavA karyuM che. Avo nyAya paNa che ja ke sAmAnyathI grahaNa thavA chatAM prAdhAnya batAvavA sejjaM ThANaM ca jahiM ceei tahiM nisIhiyA ho / jamhA tattha nisiddho teNaM tu nisIhiyA hoi // 695 // vyAkhyA : zerate'syAmiti zayyA - zayanIyasthAnaM tAM zayyAM 'sthAnaM ce 'ti sthAnamUrdhvasthAnaMauM, kAyotsargaH, yatra 'cetayate' 'citI saJjJAne' anubhavarUpatayA vijAnAti vedayatItyarthaH, athavA 'cetayate' iti karoti, zayanakriyAM ca kurvatA nizcayataH zayyA kriyA kRtA bhavati, tatazca mATe judo upanyAsa ka2vAmAM Ave che. jema ke brAhmaNo AvyA, vaziSTa RSi paNa AvyA. (ahIM vaziSTa brAhmaNa hovAthI 'brAhmaNo AvyA" evuM kahevAmAM vaziSTa paNa AvI ja jAya che chatAM brAhmaNomAM vaziSTa mukhya hovAthI tenuM juduM nAma jaNAvAyuM che, tema "mana--vacana--kAyA--indriyathI gupta" zabdamAM jo ke "kAyA" zabdathI indriyanuM grahaNa thaI javA chatAM indriyonI mukhyatA jaNAvavA 15 indriya zabda judo kahyo che.) II694 * nisIhi-sAmAcArI + 20 avataraNikA : AvazyakI kahI. have nisIhine pratipAdana karatA kahe che gAthArtha : jyAM zayyA ane sthAna kare che tyAM nisIhi thAya che, kAraNa ke tyAM ja AtmA niSiddha che, tethI nisIhi thAya che. TIkArtha : jene vize sUI jAya te zayyA = sUvAnuM sthAna, te zayyAne ane kAyotsargarUpa sthAnane jyAM anubhavarUpe vedI rahyo che (arthAt jyAM zayana karI rahyo che ke jyAM kAyotsargAdi karI rahyo che tyAM) athavA ''caitayate" dhAtuno 'kare che' evo artha jANavo, tethI zayyAne zayanIyasthAnane kare che evo artha thaze. (zaMkA : zayyAne evo artha tame karo cho, paraMtu je sUI rahyo hoya tene ja zayyA karI evo niyama nathI, kAraNa ke hAthamAM saMthAro laIne pAtharavAnI 25 kriyA karanAre paNa upacArathI zayyA karI evuM kahevAya che. Ama, jo 'caitayate'no artha 'kare che' evo karo to pUrvanA 'anubhavI rahyo che' evA artha karatA taddana judo ja artha prApta thAya ane A rIte judo ja artha prApta thatAM 'athavA' zabda ghaTe nahIM, kAraNa ke haju to saMthAro hAthamAM laIne pAtharavAnI taiyArI thaI rahI che. ahIM anubhavavAnI to vAta ja nathI. A zaMkAnuM samAdhAna Ape che ke--) zayanakriyAne karatA sAdhue nizcayathI zayyA ja karI kahevAya che, (Ama, 'cetayate'no + namuktaM pra0 / zayyA pra0 / 30 =
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisIhisAmAcArI (ni. 696) 37 svapitItyarthaH, cazabdo vIrAsanAdyanuktasamuccayArthaH, athavA tuzabdArthe draSTavyaH, sa ca vizeSaNArthaH, katham ?, pratikramaNAdyazeSa kRtAvazyakaH sannanujJAto guruNA zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate 'tatra ' evaMvidhasthiti-kriyAviziSTa eva sthAne naiSedhikI bhavati nAnyatra, kimityata Aha- yasmAttatra niSiddho'sau tenaiva kAraNena naiSedhikI bhavati niSedhAtmakatvAttasyA iti gAthArthaH // pAThAntaraM vA sejjaM ThANaM ca jadA ceteti tayA nisIhiyA hoi / jamhA tadA niseho nisehamaiyA ca sA jeNaM // 696 // vyAkhyA : iyamuktArthatvAtsugamaiva / anena granthena mUlagAthAyAH 'AvazyakIM ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikIM karoti vyaJjanametad dvedhe 'tyetAvat sthitirUpanaiSedhikIpratipAdanaM vyaJjanabhedanibandhanamadhikRtya vyAkhyAtam // 5 samAdhAna : kAraNa ke AvA sthAnamAM ja AtmA niSiddha thayo che ane nisIhi niSedharUpa hovAthI AvA sthAnamAM ja nisIhi thAya che. avataraNikA : athavA pAThAntarane kahe che gAthArtha : jyAre zayyA ane sthAna kare che tyAre nisIhi thAya che kAraNa ke tyAre ja (AtmAe sarvapApono) niSedha karyo che ane te nisIhi niSedhAtmaka che. 10 'kare che' evo artha karIe to paNa nizcayathI 'anubhavI rahyo che' evo artha ja samajavo. jethI koI virodha Avaze nahIM. A carcAno sAra kahe che ke--) je sthAne sAdhu zayana kare che (tyAM nisIhi thAya che ema anvaya karavo.) ca zabda vIrAsanAdi je mULamAM kahyA nathI te paNa bhegA jANavA mATe che. athavA ca zabda tu zabdanA arthamAM jANavo. ane te tuM zabda vizeSaNanA arthamAM che. kaI rIte ? te A rIte - pratikramaNAdi sarva Avazyako karyA bAda guruvaDe anujJA apAyela 15 ziSya jyAM saMthAro ane sthAna = kAyotsarga (tathA "ca" zabdathI vIrAsanAdi) kare che tevA prakAranI sthitikriyAthI (AvazyakonuM karavuM ane gurunI anujJArUpa sAdhuonI je maryAdA che te rUpa sthitikriyAthI) viziSTa evA sthAnamAM (jo ke sthitikriyAthI viziSTa sAdhu hovA chatAM upacArathI sthAnane viziSTa kahyuM che - kRti TIppA) nisIhi thAya che, anya sthAne nahIM. zaMkA : zA mATe AvA sthAnamAM ja nisIhi thAya che ? 20 25 TIkArtha : A gAthAno artha upara kahevAI gayelo hovAthI A gAthAnI vyAkhyA sugama ja che. A "TH pasaMtaAE... (gA. 693) ityAdi zlokovaDe mULagAthAnuM = AssiyaM gito....thI vyaGganametav dvedhA sudhInuM ATaluM vAkya vyaMjanabhedanA kAraNarUpa sthitirUpanaiSedhikInA pratipAdanane AzrayI vyAkhyAna karAyuM. (Azaya e che ke pUrve gamanarUpa AvazyakInuM pratipAdana karyuM. tyAra pachI jyAre "menUM tALuM ... zlokavaDe sthitirUpa naiSedhikInuM pratipAdana karyuM tyAre 30 pratikramaNAdyazaSaiH kAryaiH samApitAvazyakakRtya ityarthaH /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 nA AvazyakaniryuktiharibhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) amumevArthamupasaJjihIrSurAha bhASyakAra: - AvassiyaM ca Nito jaM ca aiMto nisIhiyaM kuNai / sejjANisIhiyAe NisIhiyAabhimuho hoI // 120 // (bhA0) vyAkhyA : AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikI karoti tadetad vyAkhyAtam, 5 upalakSaNatvAtsaha tRtIyapAdena 'vyaJjanametad dvidhe'tyaneneti / sAmpratam 'arthaH punarbhavati sa eveti gAthAvayavArthaH pratipAdyate-tatretthameka evArtho bhavati-yasmAnnaSedhikyapi nAvazyakarttavyavyApAragocaratAmatItya varttate, yataH pravizan saMyamayogAnupAlanAya zeSaparijJAnArthaM cetthamAha / 'sejjAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoi 'tti zayyaiva naiSedhikI tasyAM zayyAnaSedhikyAM viSayabhUtAyAM, kim ?, zarIramapi naiSedhikItyucyata iti, ata Aha-zarIranaiSedhikyA AgamanaM pratyabhimukhastu, 10 matiH saMvRta saiMvitavyamati jJa zaratIti thArtha A pratipAdana vyaMjananA (zabdanA) bhedanuM kAraNa bane che, kAraNa ke A pratipAdana dvArA gamana ane sthitino cokhkho bheda dekhAya che ane tethI zabdano bheda paNa paDI jAya che.) 696ll avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che ? gAthArtha : nIkaLatA AvazyakI ane pesatA nisahi kare che. zayyAneEdhikImAM nimahine 15 abhimukha thAya che. TIkArtha : "AvazyakIne nIkaLatA ane pravezatA nizIhine kare che" A vAkyanuM vyAkhyAna * karyuM. upalakSaNathI "zabdathI be prakAre che" A trIjuM pAda paNa vyAkhyAna karyuM. have "artha to te ja che" e pramANenA vAkyanuM pratipAdana kare che - temAM AvazyakI ane nisIhino A pramANe eka ja artha thAya che - (AvazyakI eTale to avazya karavA yogya vyApAra, tethI have nisIhino 20 artha batAve che.) naiSelikI paNa avazyakartavyavyApAranI viSayatAne oLaMgatI nathI. (arthAta avazyakartavyavyApAra ja naidhikIno viSaya che.) kAraNa ke vasatimAM pravezato sAdhu saMyamayogarUpa avazyakartavyanA anupAlana mATe ane zeSa sAdhuone potAnA Agamanane jaNAvavA "nisAhi" zabdaprayoga kare che. zadhyArUpa naiSadhikI te zayyAnaiSedhikI (zadhyAmAM pesatA sAdhuo bahAra thayelA aticArono 25 niSedha karatA hovAthI zayyAne naiSelikI kahevAya che. rati TIppA) viSayabhUta (Agamanano viSaya zapyA hovAthI) evI A zadhyAnaiSebikIne vize zarIranaiSelikIvaDe Agamana pratye huM abhimukha thayo chuM. AthI tame tamArA zarIrane saMkucita karo" evI saMjJAne kare che. ahIM niSiddha evA AtmAnuM zarIra paNa upacArathI naiSedhikI kahevAya che. tethI "zarIranaiSadhikI" kahyuM che. ahIM Azaya e che ke - vasatimAM pravezato sAdhu "huM aMdara pravezuM chuM te daramiyAna koI sAdhu sAthe 30 athaDAvavAdinA kAraNe koI virAdhanA na thAya te mATe tame sau saMkucitazarIravALA thAo" AvA bhAvArthane sUcavavA mATe nirIti zabda-prayoga kare che. Ama te sAdhu saMyamayogarUpa avazyakartavyonA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakI ane naiSebikIno artha samAna che (bhA. 121-122) zIka 39 - takSe vArtho vara mada jo hoi nisiddhappA nisIhiyA tassa bhAvao hoi / aNisiddhassa nisIhiya kevalamettaM havai saddo // 121 // (bhA0) vyAkhyA : yo bhavati niSiddhAtmA-niSiddho mUlaguNottaraguNAticArebhyaH AtmA yeneti samAsaH, naiSedhikI 'tasya' niSiddhAtmano bhAvataH' paramArthato bhavati, na niSiddho'niSiddhaH uktebhya 5 evAticArebhyaH tasya aniSiddhasya-anupayuktasyAgacchataH naiSedhikI, kim ? - 'kevalamettaM havai saddo' kevalaM zabdamAtrameva bhavati, na bhAvata iti gAthArthaH // ___ Aha-yadi nAmaivaM tata ekArthatAyAH kimAyAtamiti ? ucyate, niSiddhAtmano naiSedhikI bhavatItyuktaM, sa ca - AvassayaMmi jutto niyamaNisiddhotti hoi nAyavvo / ahavA'vi NisiddhappA NiyamA Avassae jutto // 122 // dAraM (bhA0) vyAkhyA : 'Avazyake' mUlaguNottaraguNAnuSThAnalakSaNe yuktaH 'niyamanisiddhotti hoi nAyavyo' niyamena niSiddho niyamaniSiddha 'iti' evaM bhavati jJAtavyaH, Avazyikyapi cAvazyakayuktasyaivetyata ekArthateti / athaveti prakArAntaradarzanArthaH, apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, niSiddhAtmA'pi pAlana mATe je vasatimAM praveza karato hovAthI nisIhi paNa avazyakartavyarUpa vyApAra mATe ja 15 hovAthI Avazyaka ane auSadhikIno artha samAna thAya che.)]12ll avataraNikA : AthI ja baMnenA samAna artha che kAraNa ke kahyuM che ke ke. gAthArtha : jeno AtmA niSiddha che tenI ja bhAvathI nisIhi thAya che. aniSiddhAtmAnI nisAhi mAtra zabdarUpa che. TIkArtha : je niSiddha-AtmA che arthAta jeNe mULa-uttaraguNonA aticAro niSedhyA che. 20 te AtmAnI nizIhi paramArthathI nitIti che. paraMtu ukta aticArothI aniSiddha-AtmAnI arthAt upayoga vinA praveza karatA AtmAnI nizIhi zabdamAtra ja hoya che, bhAvathI nahIM. ll121il avataraNikA : zaMkA : nizIhi jo niSiddha-AtmAnI ja hoya to paNa AvazyakI ane nizIhi A baMneno eka ja artha kevI rIte thaI jAya ? samAdhAna : niSiddha-AtmAnI nizIhi thAya che evuM kahyuM che ane te niSiddha-AtmA 25 (koNa kahevAya te A gAthAmAM jaNAve che) che - gAthArtha : AvazyakamAM yukta hoya te niyamathI niSiddha jANavA yogya che, athavA niSiddha AtmA niyamathI Avazyaka yogomAM yukta hoya che. TIkArtha: mULaguNa ane uttaraguNonA anuSThAnarUpa AvazyakayogomAM yukta AtmA niyamathI niSiddha jANavo tathA AvazyakI paNa AvazyakayogomAM yukta AtmAne ja hoya che. tethI baMneno 30 artha eka ja thAya che. "athavA" zabda anya prakAre ekAWtA jaNAvavA mATe che. "pa" zabdano
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) niyamAdAvazyake yukto yataH ato'pyekArthateti, pAThAntaraM vA 'ahavAvi nisiddhappA siddhANaM aMtiyaM jAi 'tti, asyAyamarthaH-evaM kriyAyA abhedenAvazyakInaiSedhikyorekArthatoktA, iha tu kAryAbhedenocyate, athavA niSiddhAtmA'pi siddhAnAmantikaM-sAmIpyaM 'yAti' gacchati, apiMzabdAdAvazyakayukto'pi, gatiH bekArthati thAI che tAruM 4-1 che. sAmpratamApRcchAdidvAracatuSTayamekagAthayaiva pratipAdayannAha ApucchaNA u kajje puvvanisiddheNa hoi paDipucchA / puvvagahieNa chaMdaNa NimaMtaNA hoagahieNaM // 697 // vyAkhyA : ApracchanamApRcchA sA ca kartumabhISTe kArye pravarttamAnena guroH kAryA-ahamidaM karomIti / dvAraM 6 / tathA pUrvaniSiddhena satA bhavatedaM na kAryamiti, utpanne ca prayojane kartukAmena 10 'hoti paDipuccha' tti pratipRcchA karttavyA bhavati, pAThAntaraM vA-'puvvaniutteNa hoi paDipucchA'. . pUrvaniyuktena satA yathA bhavatedaM kAryamiti tatkartukAmena guroH pratipRcchA karttavyA bhavati-ahaM tatkaromIti, tatra hi kadAcidasau kAryAntaramAdizati samAptaM vA tena prayojanamiti / dvAraM 7 / anya sthAne saMbaMdha joDavo. tethI niSiddha AtmA paNa AvazyakI karanAro to kharo ja) niyamathI AvazyayogomAM je kAraNathI yukta hoya che te kAraNathI paNa baMnenI ekArthatA ghaTe che. athavA 15 pAThAntara A pramANe che- "kahavAvi nikitA sitA maMtiyaM nArU" A pAThAntarano artha A pramANe jANavo-pUrve kriyAnA abhedane AzrayI AvazyakI-nadhikInI ekArthatA kahI. have kArya (phaLa)nA abhedane AzrayI ekArthatA kahe che - athavA niSiddha-AtmA paNa siddho pAse jAya che. "pi" zabdathI Avazyakayukta paNa (arthAt AvazyakIne karanAro paNa) siddho pAse jAya che. Ama baMnenuM phaLa mokSa hovAthI paNa baMnenI ekArthatA ghaTe che. ll12 2aa. * ApRcchAdi cArasAmAcArIo * avataraNikAH have ApRcchAdi cAradhArone eka ja gAthAvaDe pratipAdana karatA kahe che ? gAthArthaH icchita kAryamAM ApRcchA, pUrva niSiddhavaDe pratipRcchA thAya che. pUrvagRhita annavaDe chaMdanA ane agrahita evA azanavaDe nimaMtraNA thAya che. - TIkArthaH pUchavuM te ApRcchA, ane te karavA mATe iSTa evA kAryamAM vartatA sAdhue gurune 25 "huM A kArya karuM ?" e pramANe karavA yogya che. "tamAre A kArya karavuM nahIM" e pramANe gurue pUrve niSedha karyo. have koI prayojana AvatA te ja kArya karavAnI jarUra UbhI thaI. tyAre te kArya karavAnI IcchAvALA sAdhue gurune pratipRcchA karavAnI hoya che. pAThAntarano artha A pramANe ke - "tamAre A kArya karavAnuM che" e pramANe pUrve gurue te kArya ziSyane sopyuM. tyArabAda ziSya jyAre te kArya karavA jAya tyAre pharIthI pUchavuM ke "huM te kArya karuM ?" A pratipRcchA 30 kahevAya che. A rIte pharI pUchavAnuM kAraNa e ke guru kyAreka bIjA kAryano Adeza kare athavA te kAryanuM prayojana pUrNa thaI gayuM hoya, to niSedha paNa kare.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasaMparTsAmAcArI (ni. 698-699) 41 tathA pUrvagRhItenAzanAdinA chandanA zeSasAdhubhyaH karttavyA-idaM mayA'zanAdyAnItaM yadi kasyacidupayujyate tato'sAvicchAkAreNa grahaNaM karotviti / dvAraM 8 / tathA nimantraNA bhavatyagRhItenAzanAdinA ahaM bhavato'zanAdyAnayAmIti gAthArthaH dvAraM 9 // ____idAnImupasampadvArAvayavArthaH pratipAdyate-sA copasampad dvidhA bhavati-gRhasthopasampatsAdhUpasampacca, tatrAstAM tAvad gRhasthopasampat, sAdhUpasampatpratipAdyate-sA ca trividhA- 5 jJAnAdibhedAd, Aha ca - uvasaMpayA ya tivihA NANe taha daMsaNe caritte ya / dasaNaNANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe // 698 // vyAkhyA : upasampacca trividhA 'jJAne' jJAnaviSayA tathA darzanaviSayA cAritraviSayA ca, tatra darzanajJAnayoH sambandhinI trividhA dvividhA ca cAritrArthAyeti gAthArthaH // 698 // 10 tatra yaduktaM-darzanajJAnayostrividhe'ti tatpratipAdayannAha . vattaNA saMdhaNA ceva, gahaNaM suttatthatadubhae / veyAvacce khamaNe, kAle AvakahAi ya // 699 // vyAkhyA : varttanA sandhanA caiva grahaNamityetatritayaM 'suttatthatadubhae'tti sUtrArthobhaya "A mArAvaDe azanAdi lavAyuM che, jo koIkane upayogamAM Ave to svecchAe grahaNa 15 karo" A pramANe pUrvagRhita azanAdivaDe zeSa sAdhuone chaMdanA karavI te chaMdanAsAmAcArI kahevAya. tathI "huM tamArA mATe azanAdi lAvuM ?" e pramANe agRhita azanAdivaDe (arthAta gocarI jatAM pahelA) je pUchavuM te nimaMtraNA kahevAya che. 69zA. * upasaMhad - sAmAcArI * ... avataraNikA : have upasaMddhArano vistArathI artha kahevAya che-te upasaMpadA be prakAranI 20 che-gRhasthopa saMpadA ane sAdhu-upasaMpadA. temAM gRhasthopasaMpadA bAjumAM rAkho (kAraNa ke te pachI jaNAvAze.) prathama sAdhu-upasaMpadAne kahe che-te jJAnAdinA bhedathI traNa prakAre che. kahyuM che ke gAthArtha : gAthAno artha TIkA uparathI spaSTa thaze. TIkArtha : traNa prakAranI upasaMpadA che. jJAnaviSayaka, darzanaviSayaka ane cAritraviSayaka. temAM darzana-jJAnasaMbaMdhI upasaMpadA traNa prakAre ane cAritra mATe be prakAre che. ll698 25 avataraNikA : ahIM je kahyuM ke "darzana-jJAna saMbaMdhI traNa prakAre" te traNa prakAranI upasaMpadAnuM pratipAdana kare che ? gAthArtha : sUtra-artha ane tadubhayane vize vartana, saMdhanA ane grahaNa (Ama traNa prakAre darzana-jJAnopasaMpadA che tathA cAritranA be prakAra A pramANe) vaiyAvacca ane tapa, (A upasaMpadA) kALathI thAvajIva hoya che. TIkArtha : vartana, saMdhanA ane grahaNa A traNa sUtra - artha ane tadubhayaviSayaka jANavA. 30.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4ra ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) viSayamavagantavyamiti, etadarthamupasampadyate, tatra vartanA prAggRhItasyaivAsthirasya sUtrAderguNanamiti, sandhanA tu tasyaiva pradezAntaravismRtasya melanaM ghaTanA yojanA ityarthaH, grahaNaM punaH tasyaiva tatprathamatayA AdAnamiti, etattritayaM sUtrArthobhayaviSayaM draSTavyam, evaM jJAne nava bhedAH, darzane'pi darzanaprabhAvanIyazAstraviSayA eta eva draSTavyA iti, atra ca sandiSTaH sandiSTasyopasampadyate 5 ityAdicaturbhaGgikA, prathamaH zuddhaH zeSAstvazuddhA iti, "dvividhA ca cAritrArthAye ti yaduktaM tatpradarzanAyAha-veyAvacce khamaNe kAle AvakahAi ya' cAritropasampad vaiyAvRtyaviSayA kSapaNaviSayA ca, iyaM ca kAlato yAvatkathikA ca bhavati, cazabdAditvarA ca bhavati, etaduktaM bhavaticAritrArthamAcAryAya kazcidvaiyAvRttyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca (kSapako'pi upasaMpadyate dvidhA itvaro yAvatkathikazca) bhavatIti gAthAsamAsArthaH // 10 sAmpratamayamevArtho vizeSataH pratipAdyate tatrApi sandiSTena sandiSTasyopasampadAtavyeti mauliko'yaM A traNa mATe sAdhu bIjAnI nizrA svIkAre che. temAM vartana eTale pUrve grahaNa karAyelA, paraMtu haju asthira (arthAt potAnA nAmanI jema kaMThastha nahIM thayelA) evA sUtrAdinuM (potAnA nAmanI jema kaMThastha karavA) punarAvartana karavuM. (ahIM punarAvartana karatA karatA vacce kyAMka skUlanA thAya, te skUlanAne dUra karavA guru vagerenI nizrAmAM javuM paDe athavA pote je punarAvartana kare che, te 15 barAbara che ke nahIM ?te paNa sthira thayA vinA khabara na paDe. eTale skUlanA che ke nahIM ? te jANavA paNa javuM paDe. kAraNa ke pUrve pustakAdi hatA nahIM.) . saMdhanA eTale amuka-amuka sthAne taddana bhUlAI gayelA evA te ja sUtrAdinuM punaH joDANa karavuM. grahaNa eTale te sUtrAdine prathama vakhata bhaNavuM. A traNe sUtra-artha ane ubhaya mATe jANavA yogya che. A pramANe jJAnamAM nava bhedo thayA (sUtra--artha ane ubhaya A traNenA vattarnAdi 3- 20 3 gaNatA nava bheda thAya). A ja rIte darzanamAM paNa darzanaprabhAvaka evA sammatitakadizAstraviSayaka A nava bhedo jANI levA. ahIM saMdiSTa (guruvaDe anujJA apAyela ziSya) saMdiSTanI (gurue jenI nizrA svIkAravAnuM kahyuM te AcAryanI) upasaMpadA svIkAre vagere cAra bhAMgA che. temAM prathama bhAMgo zuddha che, zeSa azuddha jANavA. (A cAra bhAMgAo AgaLanI gAthAmAM kahevAze). 25 pUrve je kahyuM ke "cAritra mATe be prakAre" te prakAra batAvavA mATe kahe che- vaiyAvacca ane viziSTatA mATe cAritrosaMpadA svIkArAya che ane te kAlathI mAvajIva tathA "ca" zabdathI itvarakAlika hoya che, arthAt koIka sAdhu cAritra mATe AcAryanI vaiyAvacca karanAra tarIke upasaMpadAne svIkAre che. te kAlathI Ivara ane mAvajIva hoya che. (viziSTa tapa karanAra paNa be prakAre upasaMpadA svIkAre. (1) itvarakAla mATe (2) yAvajjIva mATe.) 699 30) avataraNikA : have A ja arthane vizeSathI pratipAdana kare che. temAM paNa saMdiSTa AcArye ja saMdiSTa ziSyane upasaMpad ApavA yogya che (arthAt saMdiSTa evA AcAryanI ja nizrAmAM javuM joIe.) A ja mukhya guNa che kAraNa ke upasaMpadA AmAMthI ja utpanna thAya che. (arthAta A
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 upasaMpAmAcArI saMbaMdhI caturbhagI (ni. 700) : 43 guNa iti, etatprabhavatvAdupasampada iti, ataH amumevArthamabhidhitsurAha saMdiTTho saMdiTThassa ceva saMpajjaI u emAI / caubhaMgo etthaM puNa paDhamo bhaMgo havai suddho // 700 // vyAkhyA : 'sandiSTo' guruNA'bhihitaH sandiSTasyaivAcAryasya yathA amukasya sampadyatAM upasampadaM prayacchata ityarthaH, evamAdizcaturbhaGgaH, sa cAyaM-tadyathA-sandiSTaH sandiSTasyokta eva, sandiSTaH 5 asandiSTasyAnyasyA''cAryasyeti dvitIyaH, asandiSTaH sandiSTasya, na tAvadidAnI gantavyaM gantavyaM tvamukasyeti tRtIyaH, asandiSTaH asandiSTasya-na tAvadidAnI gantavyaM na cAmukasyeti, atra punaH prathamo bhaGgo bhavati zuddhaH; punaHzabdasya vizeSaNArthatvAt dvitIyapadenAvyavacchittinimittamanye'pi draSTavyA iti gAthArthaH // sAmprataM vartanAdisvarUpapratipAdanAyAha athirassa puvvagahiyassa vattaNA jaM ihaM thirIkaraNaM / rIte upasaMpadA svIkArIe to ja upasaMpadA - sAmAcArI kahevAya anyathA nahIM.) tethI prathama A caturbhagIne ja kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? - gAthArtha H saMdiSTa saMdiSTanI upasaMpadA svIkAre vagere cArabhAgA jANavA. temAM prathama bhAMgI 15 - TIkarthaH saMdiSTa=guruvaDe rajA apAyelo ziSya saMdiSTa evA AcAryanI arthAta "upasaMpadAne ApatA evA amuka AcArya pAse tuM jA." (e pramANe saMdiSTa evA AcAryanI upasaMpadA svIkAre) vagere cAra bhAMgA che. te A pramANe (1) saMdiSTa saMdiSTanI, A bhAMgo upara kahevAI gayo che. (2) saMdiSTa ("tuM A graMtha bhaNa" e pramANe AjJA apAyela kRti samAcAra prave) asaMdiSTa evA anya AcArya pAse jAya. (3) "atyAre bhaNavA mATe javAnuM nathI" e pramANe asaMdiSTa 20 ziSya "amuka pAse javuM" e rIte saMdiSTa karAyelA AcArya pAse jAya. (bhAvArtha-bhaNavA javAnuM hoya to A AcArya pAse javA jevuM che - ema AcArya saMdiSTa hoya paNa ziSyane atyAre bhaNavAnI nA pADI hoya-te asaMdiSTa hoya.) (4) "atyAre javuM nahIM e pramANe asaMdiSTa ziSya "amuka pAse javuM nahIM?" e pramANe asaMdiSTa AcArya pAse jAya te cotho bhAgo jANavo. ahIM prathama bhAMgo zuddha jANavo. mULagAthAmAM rahela "punaH" zabda vizeSa 25 artha jaNAve che. te vizeSa artha A pramANe che ke-apavAde avyavacchitti mATe bIjA bhAMgAo paNa zuddha jANavA. (arthAt sUtrArthanuM vismaraNa thatuM hoya ane guru koI kAraNa vinA nA pADatA hoya to gurunI rajA vinA paNa jAya.) Il700 avataraNikA : have vartanAdinA svarUpane jaNAve che ? gAthArtha : pUrvagRhita asthira sUtrAdinuM je sthitikaraNa te vartanA. pradezAntaramAM nAza pAmela 30 : 20. sAvArthasya |
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tasseva paesaMtaraNaTThassa'NusaMdhaNA ghaDaNA // 701 // gahaNaM tappar3hamatayA sutte atthe ya tadubhae ceva / atthaggahaNaMmi pAyaM esa vihI hoi NAyavvo // 702 // ___ vyAkhyA : gAthAdvayaM nigadasiddhameva / navaraM-prAyograhaNaM sUtragrahaNe'pi kazcidbhavatyeva 5 pramArjanAdiriti jJApanArtham // sAmpratamadhikRtavidhipradarzanAya dvAragAthAmAha majjaNaNisejjaakkhA kitikaMmussagga vaMdaNaM jeTe / bhAsaMto hoI jeTTho no pariyAeNa to vande // 703 // etadvyAcikhyAsayaivedamAha ThANaM pamajjiUNaM doNNi nisijjAu hoMti kAyavvA / . . egA guruNo bhaNiyA bitiyA puNa hoti akkhANaM // 704 // ' vyAkhyA : nigadasiddhA, navaram-'akkhANaMti samavasaraNasya, na cAkRtasamavasaraNena vyAkhyA krttvyetyutsrgH|| vyAkhyAtaM dvAratrayaM, kRtikarmadvAravyAcikhyAsayA''ha - te sUtrAdinI ghaTanA anusaMdhAna che. sUtra-artha ke tadubhaya prathamavAra je bhaNavuM te grahaNa che. arthanA 15 grahaNamAM paNa prAyaH A (AgaLa kahevAtI) vidhi jANavA yogya che. TIkArtha : baMne gAthAono artha spaSTa ja che. mAtra ahIM 'prAyaH" zabdanuM grahaNa sUtragrahaNamAM paNa pramArjanAdi koIka vidhi hoya ja che evuM jaNAvavA mATe karela che. (Azaya e che ke sUtragrahaNa karavAnuM hoya tyAre paNa pramArjanAdi AgaLa kahevAtI vidhi karavAnI hoya che.) fl701-70rI avataraNikA : have prastutavidhine batAvavA mATe dvAragAthAne kahe che ? 20 gAthArtha : pramArjana-niSadyA-akSa-kRtikarma-kAyotsarganaSThane vaMdana. ahIM je bhASaka hoya te jyeSTha jANavo, nahIM ke paryAyathI jyeSTha. tene vaMdana karavuM. avataraNikA : (guru pAse pATha lIdhA pachI pharI badhA ziSyo punarAvartana karavA bhegA bese te samaye je ziSya badhAne pATha karAve te anubhASaka kahevAya. A anubhASaka ahIM bhASaka tarIke jANavo. tene badhA vaMdana kare.) A dvAragAthAnI vyAkhyA karavAnI icchAthI je AgaLanI 25 gAthA kahe che gAthArtha : (jyAM vyAkhyA karavAnI che te) sthAnanuM prathama pramArjana kare. tyArapachI be Asana pAthare. eka guru mATe ane bIjuM akSo mATe (sthApanAcArya mATe.) TIkArya : gAthAno artha spaSTa ja che. paraMtu akSa eTale samavasaraNa=sthApanAcArya. sthApanAcArya padharAvyA vinA utsargamArge vAcanA thAya nahIM. ll704o. 30 avataraNikA : pramArjana, niSadyA ane akSo ema traNa dvAronuM vyAkhyAna karyuM. have kRtikarmaDhAranI vyAkhyA karavA mATe kahe che ke
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 kRitikamadiAro ane zravaNavidhi(ni. 70pa-707) Na 45 do ceva mattagAiM khele taha kAiyAe bIyaM tu / jAvaiyA ya suNeti savve'vi ya te tu vaMdaMti // 705 // ____ vyAkhyA : nigadasiddhaiva, navaraM mAtrakaM-samAdhiH, kRtikarmadvAra eva ca vizeSAbhidhAnamaduSTamiti, arddhakRtavyAkhyAnotthAnAnutthAnAbhyAM palimanthA''tmavirAdhanAdayazca doSA bhAvanIyA iti dvAram / adhunA kAyotsargadvAraM vyAcikhyAsurAha savve kAussaggaM kareMti savve puNo'vi vaMdaMti / NAsaNNe NAidUre guruvayaNapaDicchagA hoti // 706 // ___ vyAkhyA : sarve zrotAra: 'zreyAMsi bahuvighnAnI 'tikRtvA tadvighAtAyAnuyogaprArambhanimittaM kAyotsargaM kurvanti, taM cotsArya sarve punarapi vandante, tato nAsanne nAtidUre vyavasthitAH santaH, kim ?-guruvacanapratIcchakA bhavanti-zrRNvantIti gAthArthaH // sAmprataM zravaNavidhipratipAdanAyAha NiddAvigahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / . bhattibahumANapuvvaM uvauttehi suNeyavvaM // 707 // gAthArthaH be pyAlA rAkhavA. eka zleSma mATe ane bIjo mAtrA mATe, jeTalA ziSyo vAcanA sAMbhaLe te sarve gurune vaMdana kare. TIkArtha H gAthArtha spaSTa ja che. pyAlo eTale samAdhi. (A pAribhASika zabda che.) tathA ahIM vaMdanadvAramAM pyAlA mATenI je vizeSa vAta karI te aduSTa che, kAraNa ke jo pyAlA rAkhavAmAM na Ave to vyAkhyAna karatA karatA vacce zleSmanI takalIpha ke mAtrAnI zaMkA thaI ane te TALavA guru UbhA thaIne jAya to eTalo samaya vyAkhyAna baMdha rahevArUpa palimaMtha doSa lAge. have jo samaya bagaDaze evA bhayathI guru UThe nahIM to gurune takalIpha thavAthI AtmavirAdhanAno doSa 20 lAge. mATe ziSyoe pahelethI ja kALajIpUrvaka pyAlA rAkhavA joIe. II70pA. avatariNakA : have kAyotsargadvAranuM vyAkhyAna karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : sarva zrotAo kalyANakArI kAryo ghaNAM vighnovALA hovAthI te vinonA nAza mATe anuyoganA prAraMbha nimitte kAyotsargane kare che. te kAyotsargane pArI badhA zrotAo puna 25 vaMdana kare che. tyAra pachI ekadama najIkamAM nahIM ke ekadama dUra nahIM e rIte yogya sthAne rahelA chatAM gurunA vacanone sAMbhaLe che. Il70ell avataraNikA : have zravaNavidhinuM pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha : nidrA-vikathAthI rahita, guptimAna, aMjalijoDIne, upayogapUrvaka, subhASita arthapradhAna evA vacanone sAMbhaLavA icchanAre, vismita mukhavALA, harSa pAmelA, bIjAne harSa 30 pamADanArA ziSyoe bhakti-bahumAnapUrvaka sAMbhaLavuM joIe. 15
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 ki Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) abhikaMkhaMtehiM suhAsiyAi~ vayaNAi~ atthasArAI / . vimhiyamuhehiM harisAgaehiM harisaM jaNaMtehiM // 708 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM / navaraM harisAgaehi ti saJjAtahaSairityarthaH, anyeSAM ca saMvegakAraNAdinA harSa janayadbhiH, evaM ca zrRNvadbhistairguroratIva paritoSo bhavatIti // tataH kimityAha gurupariosagaeNaM gurubhattIe taheva viNaeNaM / icchiyasuttatthANaM khippaM pAraM samuvayaMti // 709 // vyArthI : "guruparitoSa tena' guruparitoSanAtana satA gumavA tathaiva vinavena, mi ?, samyaksadbhAvaprarUpaNayA Ipsita trArthayoH 'kSipraM' zIghraM pAraM samupayAnti-niSThAM vrajantIti gaathaarthH|| 10 vakkhANasamattIe jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdaMti tao jeTuM aNNe puvvaM ciya bhaNanti // 710 // nigadasiddhA / navaram, anye AcAryA itthamabhidadhati-kila pUrvameva vyAkhyAnArambhakAle jyeSThaM vandanta iti / dvAragAthApazcArdhamAkSepadvAreNa prapaJcato vyAcikhyAsurAha15 TIkArtha : baMne gAthAno artha spaSTa ja che. mAtra-"risIrdi" eTale utpanna thayela che. harSa jemane, tathA bIjAone saMvega karAvavA dvArA harSa utpanna karatA, A rIte sAMbhaLatA ziSyo gurune atyaMta saMtoSa Ape che. (subhASita eTale zabdanA arthanA doSathI rahita bolAyela vacano.) I707-708 avataraNikA : A rIte gurune saMtoSa thavAthI zuM thAya che ? te kahe che $ gAthArthaH gurubhakti ane vinayavaDe gurune saMtoSa thavAthI ziSyo icchita evA sUtra-arthonA pArane zIdhra pAme che. TIkArthaH gurune saMtoSa utpanna thatAM gurubhakti ane vinayavaDe zuM thAya che? (to ke) samyagu rIte sadbhuta padArthonI guru prarUpaNA kare che ane tethI icchita sUtrArthanA zIdhra pArane pAme che. (TIkAno anvaya mULagAthAnA artha pramANe jANavo.) I/709 gAthArtha : vyAkhyAna pUruM thayA pachI mAtru vagerenA vyApAra karIne badhA jyeSThane vaMdana kare che. anya AcAryo pUrve vaMdana karavAnuM kahe che. TIkArya : gAthArtha spaSTa ja che. ahIM keTalAka AcAryo A pramANe kahe che ke-jayAre vyAkhyAna zarU thAya te samaye ja badhA jayeSTha(anubhASaka)ne vaMdana kare che. (vyAkhyAna pUrNa thayA pachI nahIM.) li71all 30 avataraNikA : dvAragAthAnA (gAthA 703) pazcAI bhAgane zaMkAo UbhI karavA sAthe vistArathI vyAkhyAna karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che - (prathama zaMkAo UbhI kare che)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayeSThane vaMdana karavA saMbaMdhI pUrvapakSa(ni. 711-713) 47 coeti jai hu jiTTho kahiMci suttatthadhAraNAvigalo / vakkhANaladdhihINo niratthayaM vaMdaNaM taMmi // 711 // nigadasiddhA / navaraM nirarthakaM vandanaM, tasmistatphalasya pratyuccArakazravaNasyAbhAvAditi mAvanA - 5 10 aha vayapariyAehiM lahugo'vihu bhAsao ihaM jeTTho / rAyaNiyavaMdaNe puNa tassavi AsAyaNA bhaMte ! // 712 // vyAkhyA : atha vayaHparyAyAbhyAM laghurapi bhASaka eveha jyeSThaH parigRhyate, ratnAdhikavandane punaH tasyApyAzAtanA bhadanta ! prApnoti, tathAhi-na yujyate eva cirakAlapravrajitAn laghorvandanaM dApayitumiti gAthArthaH // itthaM parAbhiprAyamAzaGkyAha . 'jaivi vayamAiehiM lahuo suttatthadhAraNApaDuo / vakkhANaladdhimaMto so ciya iha gheppaI jeTTho // 713 // vyADyA : praTAtha gAthArtha : (zaMkAkAra) zaMkA kare che ke jo yeSTha koIka rIte sUtrArthanI dhAraNAthI rahita hoya ke vyAkhyAnalabdhi vinAno hoya to yeSThane vize vaMdana nirarthaka che. TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. mAtra vaMdana nirarthaka thavAnuM kAraNa e ke, pracArakazravaNarUpa 15 vaMdananuM phaLa maLatuM nathI. (pratyuccAraka zabdamAM "ka" svArthamAM jANavo. Azaya e che ke vyAkhyAnapUrNa thayA pachI jayeSTha pAse pharI vyAkhyAna zravaNa karavAnuM hoya che. te mATe jaine vaMdana karavAnuM che. have jo i pote dhAraNAzaktithI rahita che ke vyAkhyAnalabdhi vinAno che to te jayeSTha pAse pharIvAra vyAkhyAnazravaNa thaze nahIM. to zA mATe vaMdana karavAnuM? ahIM zaMkAkAre . "jayeSTha" zabdathI paryAyathI je jayeSTha hoya te samajIne zaMkA UbhI karI che. AgaLanI gAthAmAM 20 paryAyathI nAnA sAdhune "jayeSTha" zabdathI grahaNa karI zaMkA UbhI karaze.) II711 gAthArtha : A gAthAno artha TIkA uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArthaH have jo uMmara ane paryAyathI laghu evo paNa bhASaka ahIM jayeSTha tarIke levAno hoya to ratnAdhikanuM vaMdana letA ratnAdhikanI AzAtanAno doSa lAgaze, kAraNa ke cirakALa pravrajitonI pAse (ratnAdhikonI pAse) vaMdana karAvavuM nAnAne ghaTatuM nathI. (Ama ubhayathA jayeSThane 25 vaMdana karavuM ghaTatuM nathI.) I71 rA avataraNikA : A rIte bIjAnA abhiprAyanI zaMkA karIne graMthakArazrI samAdhAna Ape che ke gAthArtha ? jo ke uMmara-paryAyathI laghu hovA chatAM je sUtrArthane dhAraNa karavAmAM hoMziyAra ane vyAkhyAnalabdhivALo che, te ja ahIM jyeSTha tarIke jANavo. TIkArtha : A gAthAnI vyAkhyA spaSTa ja che. II713
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 mAsa Avazyakaniryukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) AzAtanAdoSaparijihIrSayA tvAha AsAyaNAvi NevaM paDucca jiNavayaNabhAsayaM jamhA / vaMdaNayaM rAiNie teNa guNeNaMpi so ceva // 714 // prakaTAthaiva / navaraM 'tena guNena' arhadvacanavyAkhyAnalakSaNeneti / 5 idAnIM prasaGgato vandanaviSaya egha nizcayavyavahAranayamatapradarzanAyAha na vao ettha pamANaM na ya pariyAo'vi NicchayamaeNaM / vavahArao u jujjai ubhayanayamayaM puNa pamANaM // 715 // vyAkhyA : na 'vayaH'avasthAvizeSalakSaNama 'atra' vandanakavidhau pramANaM. na ca 'paryAyo'pi' pravrajyApratipattilakSaNa: 'nizcayamatena' nizcayanayAbhiprAyeNa, jyeSThavandanAdivyavahAralopAtiprasaGga10 nivattyarthamAha-vyavahAratasta yajyate. kimatra pramANamiti sandehApanodArthamAha-ubhayanayamataM .panaH pramANamiti gAthArthaH // avataraNikA : A rIte nAnAne vaMdana levA chatAM AzAtanAno doSa thato nathI te kahe che ; gAthArtha : jinavacananA bhASakane AzrayI A rIte tene AzAtanA paNa thaze nahIM kAraNa ke ratnAdhikane vaMdana karavAnuM hoya che ane guNathI to te ja ratnAdhika che. 15 TIkArtha : gAthAnI vyAkhyA spaSTa ja che. paraMtu te guNathI" eTale arihaMtavacanonuM vyAkhyAna karavArUpa guNathI (laghubhASaka ja ratnAdhika che.) l714tI . ' avataraNikA : have prasaMgathI vaMdananA viSayamAM ja nizcaya-vyavahAranayano mata batAvavA kahe che ? gAthArtha : nizcayanayanA mate A viSayamAM nathI uMmara pramANa ke nathI paryAya pramANa. 20 vyavahArathI (jyaSThane vaMdana karavuM) ghaTe che. baMne nayono mata ja pramANa tarIke che. TIkArthaH avasthA vizeSarUpa vaya e vaMdana-adhikAramAM pramANa nathI ke pravrajayAnA svIkArarUpa paryAya paNa nizcayanayanA mate pramANa nathI. jo A rIte hoya to jayeSThane vaMdana karavA vagere je vyavahAra cAle che te lopa thavAno atiprasaMga Avaze. tethI AvA prasaMgane dUra karavA kahe che ke (vaMdana karavuM) e vyavahArathI ghaTe che. 25 zaMkA : vaMdana karavA aMge pramANa zuM samajavuM ? (arthAt nizcaya sAco ke vyavahAra sAco ?). samAdhAna : baMne nayone je mAnya te pramANa jANavuM. (3pyadayasamAM 2 puna: prItaDyuM tti sImAjhaho- bhAvArtha e che ke baMne nayono Adara karavo, paraMtu gauNa-mukhyabhAve, arthAt nAno sAdhu jayAM vadhu guNavAna che, tyAM vyavahAranaya gauNa karavo ane nizcayanayane pradhAna banAvavo. 30 tenA sivAya vyavahAra mukhya ane nizcaya gauNa karavo. vizeSafthanA madhyAtma parIkSAnAmo prasthA draSTavya:) ||71po.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcaya durNoya che (ni. 716) ra 49 prakRtamevArthaM samarthayannAha nicchayao dunneyaM-ko bhAve kammi vaTTaI samaNo ? / vavahArao u kI jo puvvaThio carittaMmi // 716 // vyAkhyA : nizcayato durjeyaM-ko bhAve kasmin-prazaste'prazaste vA varttate zramaNa iti, bhAvazceha jyeSThaH tatazcAnatizayinaH vandanakaraNAbhAva eva prApta ityato vidhimabhidhitsurAha-vyavahAratastu 5 kriyate vandanaM 'yaH pUrvasthitazcAritre' yaH prathamaM pravrajita: sannanupalabdhAticAra iti gAthArthaH // ___ Aha-samyak tadgatabhAvAparijJAne sati kimityetadevamiti, ucyate, vyavahAraprAmANyAt, tasyApi ca balavattvAd, Aha ca bhASyakAra: vavahAro'vihu. balavaM jaM chaumatthaMpi vaMdaI arahA / * nA ropha maUIfmaUo nAto zaMmayaM paDyuM che 22rU che (mA) 10 vyAkhyA : vyavahAro'pi ca balavAneva, 'yad' yasmAt chadmasthamapi pUrvaratnAdhikaM gurvAdi vandate 'arhannapi' kevalyapi, apizabdo'trApi sambadhyate / kiM sadA ?, netyAha-'jA hoi avataNikA : A prastuta arthanuM ja samarthana karatA kahe che ? gAthArtha : kayo zramaNa kayA bhAvamAM varte che te nizcayathI jANavuM agharuM che tethI vyavahArathI je cAritramAM pUrve rahelo che, tene vaMdana karAya che. - 15 TIkArtha: nizcayathI A jANavuM agharuM che ke - kayo zramaNa kayA prazasta ke aprazasta bhAvamAM vartI rahyo che. ane bhAva e ja jayeSTha=pradhAna che. tethI atizaya vinAnAne vaMdana karavAno abhAva ja prApta thaze mATe vidhi jaNAvavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke-vyavahArathI vaMdana karAya che. je prathama pravrajita thayelo aticAra vinAno dekhAya che. (arthAt jene prathama pravrayA grahaNa karI che ane jenA jIvanamAM koI aticAra dekhAtAM nathI athavA aticAro lAgavA chatAM tenuM zuddha prAyazcita je kare che 20 " te vanya che.) II716 avataraNikA : zaMkA : sAmevALAmAM rahelA bhAvonuM samyam rIte jJAna thayuM na hoya to paNa te vanya che evuM zA mATe kaho cho ? samAdhAna : kAraNa ke vyavahAra e pramANa che, ane vyavahAra paNa baLavAna che. (tethI ame Ama kahIe chIe.) A ja vAtane bhASyakAra kahe che ke gAthArtha : vyavahAra paNa baLavAna che, kAraNa ke A dharmatAne jANatA evA kevalI paNa jyAM sudhI anabhijJAta hoya, tyAM sudhI chaghasthane paNa vaMdana kare che. TIkArtha : vyavahAra paNa baLavAna che ja, kAraNa ke chabastha evA paNa pUrvaratnAdhika guru vagerene kevalI paNa vaMdana kare che. kevalI zabda sAthe paNa Apa zabda joDavo. zuM kAyama mATe vaMdana kare ? to ke nA, jayAM sudhI "A kevalI che" evuM sAmevALo jANe nahIM, tyAM sudhI 30 eka prAnotItyataH yo || 25
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 50 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) aNAbhinno 'ti yAvad bhavatyanabhijJAtaH yathA'yaM kevalIti, kimiti vandata iti, ata Aha-- jAnan dharmatAmetAM vyavahAranayabalAtizayalakSaNAmiti gAthArthaH // Aha-yadyevaM sutarAM vaya: paryAyahInasya tadadhikAn vandApayitumayuktam, AzAtanAprasaGgAditi, mujbate, ettha u jiNavayaNAo suttAsAyaNabahuttadosAo / bhAsaMtagajeTThagassa u kAyavvaM hoi kiikammaM // 717 // vyAkhyA : 'atra tu' vyAkhyAprastAvavandanAdhikAre 'jinavacanAt' tIrthakaroktatvAt tathA ca avandyamAne sUtrAzAtanAdoSabahutvAt 'bhASamANajyeSThasyaiva' pratyuccAraNasamarthasyaivetyarthaH, kiM ?, karttavyaM bhavati 'kRtikarmma' vandanamiti gAthArthaH // evaM tAvad jJAnopasampadvidhiruktaH, 10 darzanopasampadvidhirapyanenaiva tulyayogakSematvAdukta eva veditavyaH tathA ca darzanaprabhAvanIyazAstraparijJAnArthameva darzanopasampaditi // adhunA cAritropasampadvidhimabhidhAtukAma Aha duvihA ya caritaMmI veyAvacce taheva khamaNe ya / NiyagacchA aNNaMmi ya sIyaNadosAiNA hoti // 718 // - 15 vaMdana kare. zA mATe teo A rIte vaMdana kare che ? te kahe che - vyavahAranayanI balAtizayarUpa dharmatAne kevalI jANe che. (arthAt vyavahAranaya paNa baLavAna che evuM teo jANe che tethI A rIte vaMdana kare che.) 123 / / avataraNikA H zaMkA : jo A rIte hoya arthAt vyavahA2 baLavAna hoya to vaya ane paryAyathI hIna evA sAdhune tenAthI adhika sAdhuo pAse vaMdana karAvaDAvavuM e sutarAM ayogya che, kAraNa ke 20 temAM AzAtanA thavAno prasaMga che. A zaMkAnuM AgaLanI gAthAmAM samAdhAna Ape che gAthArtha : ahIM jinezvaronA vacanathI tathA sUtrAzAtanArdoSanI bahulatA hovAthI bhASaka evA jyeSThane ja vaMdana karavA yogya che. TIkArtha : ahIM vyAkhyAnanA avasare vaMdananA adhikAramAM jinezvare kaheluM hovAthI (arthAt jinAjJA hovAthI) ane bhASakane vaMdana na karavAmAM sUtrAzAtanAno moTo doSa lAgato hovAthI 25 pratyuccAraNamAM samartha evA jyeSThane ja vaMdana karavA yogya che. A pramANe jJAnopasaMpadAnI vidhi kahI. A jJAnopasaMpadA jevI darzanopasaMpadAnI samAna carcA-vicAraNA hovAthI jJAnopasaMpadAnI vidhi kahevA dvArA darzanopasaMpadAnI vidhi paNa kahevAyelI jANavI, kAraNa ke darzana prabhAvakazAstranA parijJAna mATe ja darzanopasaMpadA che. (Azaya e che ke jJAnopasaMpadA ane darzanopasaMpadA baMne jJAna mATe ja hovAthI baMnenI vidhi sarakhI che.) 5717nA 30 avataraNikA : have cAritrIpasaMpadAnI vidhi kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che gAthArtha : TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze, :
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritropa saMpadA (ni. 718-719) no 51 vyAkhyA : dvividhA ca cAritraviSayopasampad vaiyAvRttyaviSayA tathaiva kSapaNaviSayA ca, AhakimatropasampadA ?, svagaccha eva tatkasmAnna kriyata iti, ucyate, nijagacchAdanyasmin gamanaM sIdanadoSAdinA bhavati gacchasya, AdizabdAdanyabhAvAdiparigraha iti gAthArthaH // ittariyAivibhAsA veyAvaccaMmi taheva khamaNe ya / avigiTThavigiTuMmi ya gaNiNo gacchassa pucchAe // 719 // vyAkhyA : iha cAritrArthamAcAryasya kazcidvaiyAvRtyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavati, AcAryasyApi vaiyAvRtyakaro'sti vA na vA, tatrAyaM vidhiH-yadi nAsti tato'sAviSyata eva, athAsti sa itvaro vA syAdyAvatkathiko vA, Agantuko'pyevaM dvibheda eva, tatra yadi dvAvapi yAvatkathiko tatazca yo labdhimAn sa kAryyate, itarastUpAdhyAyAdibhyo dIyate iti, atha dvAvapi labdhiyuktau tato vAstavya eva kaaryyte|, itarastUpAdhyAyAdibhyo dIyate iti, 10 TIkArtha : cAritraviSayakopa saMpadA be prakAre che 1. vaiyAvRtya mATe ane 2. viziSTa tapa mATe. zaMkA be mATe upasaMpadA zA mATe svIkAravAnI jarUra che? potAnA gacchamAM ja rahIne vaiyAvRtya ke tapa kema kare nahIM? samAdhAna : gacchanuM sAdhunuM) sIdavuM vagere doSone kAraNe potAnA gacchamAMthI anyagacchamAM gamana thAya che. "Adi" zabdathI anyabhAvAdinuM grahaNa karavuM. (arthAt svagacchamAM vaiyAvacca 15. karanArA anya sAdhunI vidyamAnatA che mATe bIjA gacchamAM vaiyAvacca mATe jAya. A ja rIte tapAdi mATe paNa samajI levuM.) li718 gAthArtha : vaiyAvaccamAM ivarAdinA vikalpo jANavA. tathA kSapaNAmAM - avikRSTa ke vikRSTatapamAM AcArya gacchane pUche. * vaiyAvacca-upasaMpadA * TIkArtha : ahIM cAritra mATe koIka sAdhu (anya gacchanA) AcAryanI vaiyAvacca karavAnuM svIkAre che. te vaiyAvRtya karanAro itvara ane mAvajIva ema be prakAre hoya che. A bAju e AcAryanI vaiyAvacca karanAro svagacchamAM hoya athavA na hoya, temAM A vidhi jANavI. svagacchamAM jo AcAryanI vaiyA. karanAro hoya nahIM to anya gacchamAMthI vaiyA. mATe AvelA sAdhune svIkAre. 25 svagacchamAM AcAryanI sevA karanAro hoya paraMtu te be prakAre hoI zake + alpakALa mATe hoya athavA yAvajIva sudhI sevA karanAro hoya. A ja rIte bIjA gacchamAMthI Avelo Agantuka paNa alpakALa mATe ke mAvajIva mATe hoI zake. temAM jo vAstavya ane Agantuka baMne mAvajIva sevA mATe taiyAra hoya to je labdhimAna (AcArya mATe prAyogya AhAra-pANI vagere sarva vastuo prApta karavAnI labdhivALo) hoya te vaiyAvaccI tarIke karAya che. jyAre bIjo upAdhyAyAdine sevA 30 mATe apAya che. ane evuM ke baMne labdhimAna hoya to vAstavya sAdhu ja vaiyAvacca karanAro thAya 20
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ para ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) atha necchati tato vAstavya eva prItipurassaraM tebhyo dIyate, Agantukastu kAryata iti, atha prAktano'pyupAdhyAyAdibhyo necchati tata Agantuko visayaMta eva, atha vAstavyo yAvatkathika itarastvitvara ityatrApyevameva bhedAH karttavyAH yAvadAgantuko visaya'te, nAnAtvaM tu vAstavya upAdhyAyAdibhyo'nicchannapi prItyA vizrAmyata iti, (yadi sarvathA necchati tato visRjyate Agantuka,) 5 atha vAstavyaH khalvitvaraH Agantukastu yAvatkathikaH, tato'sau vAstavyo'vadhikAlaM yAvadupAdhyAyAdibhyo dIyate, zeSaM pUrvavat, atha dvAvapItvarau tatrApyeka upAdhyAyAdibhyaH kAryyate zeSaM pUrvavad, anyatamo vA'vadhikAlaM yAvaddhAryata ityevaM yathAvidhinA vibhASA kAryeti / uktA vaiyAvRtyopasampat, sAmprataM kSapaNopasampatpratipAdyate-cAritranimittaM kazcitkSapaNArthamupasampadyate, sa che. Agantuka sAdhu upAdhyAyAdine apAya. paraMtu Agantuka sAdhu upAdhyAyAdinI sevA karavA 10 icchato na hoya to vAstavyane prItipUrvaka samajAvIne upAdhyAyAdine apAya che. Agantukane AcAryano vaiyAvaccI karAya che. have dhAro ke vAstavya sAdhu paNa upAdhyAyAdine icchato nathI to Agantuka sAdhune pAcho svagacchamAM mokalavAmAM Ave che. have jo vAstavya sAdhu yAvajIva mATe hoya ane Agantuka alpakALa mATe hoya to tyAM paNa upara pramANe bhedo jANavA. (arthAt vAstavya sAdhune vaiyAvaccamAM rAkhe Agantuka 15 upAdhyAyAdine apAya. Agantuka na icche to vAstava upAdhyAyane apAya te na icche to) chelle Agantukane svagacchamAM pAcho mokalI devAmAM Ave. ahIM pharaka eTalo ja ke vAstavya upAdhyAyAdine na icchato hovA chatAM prasannatApUrvaka ArAma karAvAya. (arthAtu vAstavya upadhyiAyAdine icchato na hoya tyAre Agantuka ivarakAlina hovAthI tene vaiyAvaccamAM rakhAya. te samaye vAstavya ArAma kare, paNa jo vAstavya sarvathA ArAma karavAnuM paNa na icche to AgantukanuM visarjana karavuM.) have jo vAstavya ItarakALa mATe hoya ane Agantuka yAvajIva mATe hoya to A vAstavya potAnI samayamaryAdA sudhI upAdhyAyAdinI sevA kare. zeSa pUrvanI jema jANavuM. (arthAt jo vAstavyane upAdhyAyAdinI sevA karavAnI icchA na hoya to Agantukane tyAM sudhI upAdhyAyAdinI sevA mATe rAkhe. te paNa sevA karavA icchato na hoya to vAstavya sAdhunI samayamaryAdA sudhI Agantuka ArAma kare paraMtu jo te ArAma paNa karavA icchato na hoya to vAstavya sAdhunuM visarjana 25 karAya che. kAraNa ke Agantuka yAvajIva sevA karanAro che.) have jo baMne itvarakAlina hoya to eka (alabdhimAna) upAdhyAyAdine Ape ane bIjo (labdhimAna) AcAryanI sevA kare vagere pUrvanI jema jANavuM. temAM baMnemAMthI ekeya upAdhyAyAdinI sevAne icche nahIM to baMnemAMthI ekane bIjAnI samaya maryAdA sudhI vizrAma karAve. vagere vidhi pramANe vikalpo jANI levA. (upAdhyAyAdimAM "Adi zabdathI sthavira-glAna-zaikSaka vagere levA. 30 rUti pU. matarivRtta) A pramANe vaiyAvaccasaMbaMdhI upasaMpadA kahI.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 kSapaNopasaMpadA (ni. 719) 'ca kSapako dvividhaH - itvaro yAvatkathikazca, yAvatkathika uttarakAle'nazanakarttA, itvarastu dvidhA - vikRSTakSapako'vikRSTakSapakazca tatrASTamAdikSapako vikRSTakSapakaH, caturthaSaSThakSapakastvavikRSTa iti / tatrAyaM vidhiH-avikRSTakSapakaH khalvAcAryeNa praSTavyaH - he AyuSman ! pAraNake tvaM kIdRzo bhavasi ?, yadyasAvAha--glAnopamaH, tato'sAvabhidhAtavyaH - alaM tava kSapaNena, svAdhyAyavaiyAvRtyakaraNe yatnaM kurU, itaro'pi pRSTaH sannevameva prajJApyate, anye tu vyAcakSate - vikRSTakSapakaH pAraNakakAle 5 glAnakalpatAmanubhavannapISyata eva yastu mAsAdikSapako yAvatkathiko vA sa iSyata eva tatrApyAcAryeNa gacchaH praSTavyo - yathA'yaM kSapaka upasampadyata iti, anApRcchya gacchaM saGgacchataH sAmAcArIvirAdhanA, yataste sandiSTA apyupadhipratyupekSaNAdi tasya na kurvanti, atha pRSTA bruvateyathA'smAkaM ekaH kSapako'styeva, tasya kSapaNaparisamAptAvasya kariSyAmaH, tato'sau dhriyate, atha necchanti tatastyajyate, atha gacchastamapyanumanyate tato'sAviSyata eva tasya ca vidhinA 10 kSapaNA--upasaMpadA * have kSapaNA-upasaMpadA kahevAya che-cAritranimitte koI sAdhu tapa karavA mATe anyanI nizrA svIkAre che. te tapasvI be prakAre hoya che - alpakAlina ane yAvajjIvaka. yAvajjIva tapa karanAra pAchaLathI anazana karanAro jANavo. jyAre itvarakAlina tapasvI be prakAre che - vikRSTatapasvI ane avitkRSTatapasvI. temAM aThThamAdi tapa karanAra vikRSTatapasvI ane upavAsa-chaThTha karanAra 15 avikRSTatapasvI. AvA tapasvI jyAre nizrA svIkAravA Ave tyAranI vidhi A pramANe jANavI - te samaye AcArya avikRSTatapasvIne pUche che ke "AyuSman ! pAraNA samaye tamArI kevI hAlata haze ?' tyAre jo te kahe ke-- "glAna jevo thaIza.' to AcArya tene kahe ke--"tamAre upavAsAdi tapa karavAnI jarUra nathI. svAdhyAya ke vaiyAvRtya karavAmAM yatna karo." vikRSTatapasvIne paNa A rIte ja kahevA yogya che 20 keTalAka AcAryo A pramANe kahe che ke vikRSTatapasvI pAraNe glAna jevo thavA chatAM svIkArAya che, arthAt upasaMpadA apAya che. jyAre mAsAdino tapasvI ke yAvajjIva tapasvI (anazanI) hoya te to (baMne AcAryonA mate) icchAya che. AvA tapasvIne jyAre nizrA ApavAnI hoya tyAre paNa AcArye gacchane pUchavuM joIe ke-"A tapasvI gacchamAM rahevA mAge che." gacchane pUchyA vagara jo AcArya tapasvIne svIkAre to sAmAcArIno bhaMga karyo kahevAya che. pariNAme 25 te ziSyo AcAryavaDe AjJA apAyelA chatAM paNa tapasvInuM upadhipaDilehaNAdi kArya na kare. (tethI AcArye potAnA gacchane pUchIne ja tapasvIne svIkAravo joIe.) have jo pUchAyelA ziSyo kahe ke - "prathamathI ja ApaNA gacchamAM eka tapasvI to che ja, Ano tapa pUrNa thayA pachI ja ame A anya tapasvInI sevAdi karIzuM." to anya tapasvIne tyAM sudhI rAha jovAnuM kahe che. vaLI jo ziSyo anya tapasvInI sevAdi karavAnuM icchatAM na 30 hoya to tapasvIne pAcho mokalI Ape. jo ziSyo te tapasvInI paNa sevA karavA taiyAra hoya to te tapasvIne paNa svIkAravAmAM Ave che ane vidhivaDe svIkArAyelA evA tenuM paDakhuM pheravavuM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) pratIcchitasyodvarttanAdi kAryaM yatpunaH pramAdato'nAbhogato vA na kurvanti ziSyAstadA''cAryeNa codanIyA ityalaM prasaGgena iti gAthArthaH // 5 uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apUreMto / tavA ahavA samANiyaMmI sAraNayA vA visaggo vA // 720 // dAraM // vyAkhyA : upasampanno 'yatkAraNaM' yannimittaM, tuzabdAdanyacca sAmAcAryyantargataM kimapi vRdghate, 'tArAM' vaiyAvRttvAti 'apUrayan' sarvan yatA varSAMta nRtyadhyAhAra:, vim ? - 'sAraNayA vA visaggo vA' tadA tasya 'sAraNA' codanA vA kriyate, avinItasya punaH visargo parityAgo vA kriyata iti, tathA nApUrayanneva yadA varttate tadaiva sAraNA vA visarge vA 10 kriyate, kiM tu ? ' ahavA samANiyaMmitti athavA parisamAptiM nIte abhyupagataprayojane smAraNA vA kriyate, yathA - samAptaM tadvisargo veti gAthArthaH // uktA saMyatopasampat, sAmprataM gRhasthopasampaducyate--tatra sAdhUnAmiyaM sAmAcArI vA 7 cAritropasampadvidhivizeSapratipAdanAyAha 1 sarvatraivAdhvAdiSu vRkSAdyadho'pyanujJApya sthAtavyaM, yata Aha vagere karavA yogya che. je ziSyo pramAda ke anAbhogathI tapasvInI sevA karatA nathI, te ziSyone 15 AcArye preraNA karavI joIe. vadhu vistArathI saryuM. II719 // avataraNikA : cAritropasaMpadAnI ja vidhivizeSane kahevA mATe kahe che gAthArtha : je kAraNe upasaMpadA svIkArI che te kAraNane nahIM karatAM athavA te kAraNa pUrNa thatAM sAdhune preraNA athavA te sAdhuno tyAga karavAmAM Ave che. TIkArtha : jenI mATe upasaMpadA svIkArI che tene ane "tu" zabdathI bIjuM je kaMI paNa 20 sAmAcArImAM AvatuM hoya te badhuM ahIM jANI levuM. tene = vaiyAvRttpAdine (arthAt vaiyAvRtya ke tapa mATe upasaMpadA svIkArI hoya to te ane te gacchanI sAmAcArI pramANe bIjuM je kaMI paNa hoya tene) jyAre sAdhu karato na hoya tyAre te karavA mATe preraNA karAya che athavA jo te avinIta hoya to tyAga karAya che. vaLI, mAtra jyAre te-te kAryone na karato hoya tyAre ja preraNA ke tyAga karAya che evuM nahIM, paraMtu tenuM vaiyAvRtyAdi svIkAreluM kArya jyAre pUrNa thaI 25 jAya tyAre "tamAruM kArya pUrNa thayuM che" e pramANe smaraNa karAvavAmAM Ave che athavA tene pAcho mokalavAmAM Ave che. (arthAt prayojana pUrNa thatAM tene yAda apAve, yAda apAvyA pachI jo te vaiyAvRtyAdi karavAnuM pharI cAlu kare to gacchamAM rAkhe, na icche ke vaiyAvRtyAdi karavAmAM tenuM sAmarthya na rahe tyAre tene vidAya kare.) saMyatopasaMpadA pUrNa thaI. // 720aa * gRhasthopasaMpadA * 30 avataraNikA : have gRhasthopasaMpadA kahevAya che. temAM sAdhuono A AcAra che ke- badhe ja arthAt mArga vi.mAM vRkSa nIce paNa jyAre rahevAnuM Ave tyAre anujJA laI rahe, kAraNa ke kahyuM che ke -
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ avidatta parAvagraha akalpya (ni. 721-722) ittariyaM pi na kappai avidinaM khalu paroggahAIsuM / ciTThittu nisittu va taiyavvayarakkhaNaTThAe // 721 // vyAkhyA : 'itvaramapi' svalpamapi, kAlamiti gamyate, na kalpate avidattaM khalu parAvagrahAdiSu, AdizabdaH parAvagrahAnekabhedaprakhyApakaH, kiM na kalpate iti ?, Aha-'sthAtuM' kAyotsargaM kartuM 'niItuim ' pavedyuM, jimityaMta A--'taDyayAvaLakA' attAvAnavinatyA tRtIyavratarakSArtha, 5 tasmAdbhikSATanAdAvapi vyAghAtasambhave kvacit sthAtukAmenAnujJApya svAminaM vidhinA sthAtavyam, aTavyAdiSvapi vizramitukAmena pUrvasthitamanujJApya sthAtavyaM, tadabhAve devatAM, yasyAH so'vagrahaiti thArtha: // uktA dazavidhasAmAcArI, sAmpratamupasaMharannAha evaM sAmAcArI kahiyA dasahA samAsao esA / saMjamatavaDDhayANaM niggaMthANaM maharisINaM // 722 // nigadasiddhA / sAmAcAryyAsevakAnAM phalapradarzanAyAha che 55 gAthArtha: trIjAvratanA rakSaNa mATe paranA avagrahAdimAM anujJA vinA svalpa paNa kALa mATe kAyotsarga karavo ke besavuM kalpatuM nathI. TIkArtha : svalpa kALa mATe paNa, mULagAthAmAM "kALa" zabda nathI te ahIM jANI levo. 15 anujJA vinA parAvagrahAdimAM kalpatuM nathI. "parAvagrahAdi" ahIM "Adi" zabda parAvagrahanA ja aneka bhedo jaNAvanAra che. zuM kalpatuM nathI ? te kahe che - kAyotsarga karavo ke besavuM kalpatuM nathI. zA mATe kalpatuM nathI ? te kahe che - adattAdAnanI virati nAmanA trIjA vratanuM rakSaNa karavA mATe kalpatuM nathI. tethI bhikSATanAdimAM jyAre koI vyAghAtano saMbhava hoya tyAre koIka sthAne UbhA rahevAnI icchA thAya tyAre vidhivaDe svAmI pAse te sthAnanI anujJA laI UbhA 20 rahevuM. aTavI vageremAM paNa vizrAma karavAnI icchA thAya tyAre pUrvasthita (vyakti ke sAdhu)nI anujJA meLavI vizrAma karavo. jo te sthAnano koI svAmI na hoya ke tyAM koI pUrvasthita na hoya tyAre te devanI rajA levI jeno te avagraha hoya.II721|| avataraNikA : A pramANe dasa prakAranI sAmAcArI kahI. have upasaMhAra karatA kahe 10 gAthArtha : A pramANe saMyamatapathI yukta nigraMtha maharSionI dasa prakAranI sAmAcArI saMkSepathI kahI. 25 TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. I722 avataraNikA : sAmAcArInA Asevaka evA sAdhuone prApta thatuM phaLa batADavA mATe 30 kahe che
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) eyaM sAmAyAri jutA caraNakaraNamAuttA / sAhU khavaMti kammaM aNegabhavasaMciyamaNaMtaM // 723 // nigadasiddhA eva / idAnI padavibhAgasAmAcAryAH prastAvaH sA ca kalpavyavahArarUpA bahuvistarA svasthAnAdavaseyA, ityuktaH sAmAcAryupakramakAlaH, sAmprataM yathA''yuSkopakramakAlaH 5 pratipAdatesa ca sakhA, tathA- ajjhavasANanimitte AhAre veyaNA parAghAe / phAse ANApANu sattavihaM jhijjae AuM // 724 // vyAkhyA : adhyavasAnameva nimittam adhyavasAnanimittaM tasminnadhyavasAnanimitte sati, 10 athavA adhyavasAnaM rAgasnehabhayabhedena tridhA tasminnadhyavasAne sati, tathA daNDAdike nimitte sati, AhAre pracure sati, vedanAyAM nayanAdisambandhinyAM satyAM, parAghAto gartApAtAdisamutthastasmin sati, sparze bhujaGgAdisambandhinI, prANApAnayonirodhe, kim ?, sarvatraiva kriyAmAha-'saptavidhaM' saptaprakAramevaM bhidyate Ayuriti gAthAsamudAyArthaH ||avyvaarthstuudaahrnnebhyo'vseyH, tAni cAmUni-rAgAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA gAthArtha : A sAmAcArInuM Asevana karatA, caraNa-karaNamAM upayukta sAdhuo anekabhavothI saMcita anaMta karmone khapAve che. TIkArtha H gAthArtha spaSTa ja che. have padavibhAga sAmAcArIno avasara che, ane te kalpa ane vyavahArarUpa (eTale ke bRhatkalpa ane vyavahArasUtramAM kahevAyela sAmAcArIrUpa) ghaNI vistAravALI hovAthI svasthAnamAMthI (prAyazcita saMbaMdhI te-te graMthomAMthI) jANavA yogya che. A 20 rIte sAmAcArI-upakramakALa kahevAyo. avataraNikA : have AyuSyopakramakALa pratipAdana karAya che ane te sAta prakAre che. te A pramANe che gAthArtha : adhyavasAya, nimitta, AhAra, vedanA, parAghAta, sparza ane prANApAna A sAta prakAre Ayu nAza pAme che. 25 TIkArtha : adhyavasAyarUpa nimittathI athavA adhyavasAya e rAga-sneha-bhaya ema traNa prakAre che. AvA adhyavasAyathI, tathA daMDAdi nimittathI, puSkaLa pramANamAM khAvAthI, nayanAdisaMbaMdhI vedanA thatAM, UMDA khADAmAM paDavAdithI utpanna thayela parAghAtathI, tvavUiSasarpAdino sparza thatAM, ane prANApAnano nirodha thatAM, Ama sAta prakAre (jIvanuM) AyuSya nAza pAme che. A pramANe gAthAno saMkSepArtha jANavo. vistArathI draSTAMto dvArA jANavA yogya che. te draSTAMto A pramANe che. temAM 30 prathama rAgarUpa adhyavasAyathI je rIte Ayu bhedAya che te batAve che -
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAga ane snehathI AyuSyanuM tUTavuM (ni. 724) mA 57 essa gAvIo hariyAo, tAhe kuDhiyA pacchao laggA, tehiM niyattiyAo, tatthego taruNo atisayadivvarUvadhArI tisio gAmaM paviTTho, tassa taruNIe nINiyamudagaM, so ya pIto, sA tassa aNurattA, hokkAraMtassavi Na ThAti, so uThittA gato, sAvi taM paloeMtI taheva uNuyatteti, jAhe addisso jAo tAhe tahaThiyA ceva rAgasaMmohiyamaNA uyallA / evaM rAgajjhavasANe bhijjati AuMti / tathA snehAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA-aigassa vANiyagassa taruNI mahilA, tANi 5 paropparamatIvamaNurattANi, tAhe so vANijjageNa gato, paDinIyatto vasahiM ekkAheNa Na pAvai, tAhe vayaMsagA se bhaNaMti-picchAmo kiM sacco aNurAgo na vatti ?, tato egeNAgaMtUNa bhaNiyAso mautti, tIe bhaNiyaM-kiM saccaM ?, saccaM saccaMti, tato tinnivAre pucchitA mayA, iyarassa kahiyaM, so'vi taha ceva mato / evaM snehAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti, Aha-rAgasnehayoH (1) govANiyAnI yo yo|7. 2mevANo 571 mAyA. tebhose yone pAchI 10 lAvI. te gAmamAM eka atizayarUpadhArI yuvAna tarasyo pravezyo. yuvAna kanyAe te yuvAnane pANI pIvA ApyuM. teNe pANI pIdhuM. te kanyA yuvAna tarapha AkarSAI. yuvAna pANI pIdhA pachI pANI mATe nA pADavA chatAM kanyA (yuvAnanA hAthathI banAvelA khobAmAM pANI nAMkhatI) aTakI nahIM. tyAre te yuvAna Ubho thaIne cAlyo gayo. te kanyA paNa tene jotI UbhI rahI. jyAre yuvAna adazya thayo tyAre te rIte UbhelI ja rAgathI saMmohitamanavALI kanyA mRtyu pAmI. A pramANe 15 rAgarUpa adhyavasAyathI Ayu bhedAya che. (2) sneharUpa adhyavasAyathI je rIte Ayu bhedAya che te kahe che-eka vepArInI patnI yuvAna hatI. baMnene paraspara tIvra anurAga hato. ekavAra vepAra mATe te bahAragAma gayo. tyAMthI pAcho pharelo te eka divasa mATe potAnA ghare jato nathI. tenA mitro tene kahe che - "ApaNe joIe 3, 2 // pratyeno 22 // sAyo cha : nahI ?" methI me bhitrI bhAvAne vepArInI patnIne prayuM 20 3 -"bhArI pati bharI gayo." te me pU7t - "zuM tame sAyuM ho cho ?" "t ! ! ta6na satya che" ema mitre kahyuM. A rIte traNa vAra pUchyA pachI te marI gaI. A vAta vepArIne kahI, to te paNa te ja rIte marI gayo. Ama parasparanA snehathI Ayu bhedAya che. 11. ekasya gAvo hRtAH, tadA grAmAdhipAH (ArakSakAH) pazcAllAnAH, tairnirvartitAH, tatraikaH taruNo'tizayadivyarUpadhArI tRSito grAmaM praviSTaH, tasmai taruNyA''nItamudakaM, sa ca pItavAn, sA 25 tasminnanuraktA, huGkArayatyapi na tiSThati, sa utthAya gataH, sApi taM pralokayantI tathaiva sthiteti (?) . yadA'dRzyo jAtastadA tathAsthitaiva rAgasaMmUDhamanA mRtA / evaM rAgAdhyavasAnena bhidyate Ayuriti / 12. ekasya vaNijastaruNI mahilA, tau parasparamatIva anuraktau, tadA sa vANijyAya gataH, pratinivRtto vasatimekAhena na prApsyati, tadA vayasyAstasya bhaNanti-prekSAmahe kiM satyo'nurAgo na veti, tata ekanAgatya bhaNitA-sa mRta iti, tayA bhaNitam-kiM satyaM ?, satyaM satyamiti, tataH trIn vArAn 30 pRSTvA mRtA, itarasmai kathitaM, so'pi tathaiva mRtaH / * tAhe pautteti pra. /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) kaH prativizeSa iti ?, ucyate, rUpAdyAkSepajanitaH prItivizeSo rAgaH, sAmAnyastvapatyAdigocaraH sneha iti, bhayAdhyavasAne bhidyate AyuryathA somilasyeti - bAravatIe vAsudevo rAyA, vasudevo se piyA devaI mAyA, sA kaMci mahilaM puttassa thaNaM detiM daTThUNaM addhitiM pagayA, vAsudeveNa pucchiyA-ammo ! kIsa addhiti pakaresi ?, tIe bhaNiyaM - jAta ! na me puttabhaMDeNa keNai 5 thaNo pIutti, vAsudeveNa bhaNiyA-mA addhitiM karesi, iNhi te devayANubhAveNa puttasaMpatti karemo, devayA ArAhiyA, tIe bhaNiyaM - bhavissai se divvapuriso puttotti, taheva jAyaM / jAyassa ya se gayasukumAlotti nAmaM kayaM / so ya savvajAdavapito suhaMsuheNa abhiramai, somilamAhaNadhUyA ya rUvavatitti pariNAvio, arinemissa ya aMtiyaM dhammaM soUNa pavvaio, gato ya bhagavayA saddhi, dhijjAiyassavi apattiyaM jAyaM / kAleNa puNo bhagavayA saddhiM bArabatimAgao, masANe 10 * zaMkA : rAga ane snehamAM zuM taphAvata che ? samAdhAna : rupAdine kAraNe utpanna thayela prItivizeSa rAga kahevAya che. jyAre sneha sAmAnyathI putrAdiviSayaka hoya che. (3) layathI somilanI prema khAyu lehAya che - dvAriamAM vAsudeva ( hRSNA) rAma hatA tenA pitA vasudeva ane mAtA devakI hatI. ekavAra potAnA putrane stanapAna karAvatI koIka 15 mahilA ne bheha hevaDI adhRtine pAnI vAsudeve pUchyuM - "he mAtA ! tamezA bhATe adhRtine kuro cho ?" tyAre hevaDIo adhuM - " he putra ! bhArA hoI putra hanuM sudhI bhAruM dUdha pIdhuM nathI. " vAsudeve kahyuM -"tame akRtine karazo nahIM. have tamane huM devanA prabhAvathI putraprAptine karAvuM chuM." vAsudeve devInI ArAdhanA karI. devIe kahyuM- devakIne divyapuruSa jevA putranI prApti thaze." e ja rIte thayuM. putranuM 20 gajasukumAla nAma pADavAmAM AvyuM. te bALaka sarva yAdavone priya banelo sukhapUrvaka moTo thAya che. somilabrAhmaNanI dIkarIne rUpavatI jANI gajasukumAla sAthe paraNAvI. gajasukumAla ariSTanemi pAse dharma sAMbhaLIne pravrujita thayA ane bhagavAna sAthe vicaravA lAgyA. A bAju somilabrAhmaNane aprIti utpanna thaI. thoDAka samaya pachI gajasukumAla punaH bhagavAna sAthe vihAra karatA dvArikAmAM AvyA ane smazAnamAM rahI pratimA svIkArI. somila brAhmaNe gajasukumAlamunine joyA. gusse 25 13. dvArikAyAM vAsudevo rAjA, vasudevastasya pitA devakI mAtA, sA kAJcinmahilAM putrAya stanyaM dadatIM dRSTvA'dhRtiM pragatA, vAsudevena pRSTA - amba ! kimadhRtiM prakaroSi ?, tayA bhaNitam jAta ! na mama putrabhANDena kenacit stanyaM pItamiti, vAsudevena bhaNitA - mA'dhRtiM kArSIH, idAnIM tava devatAnubhAvena putrasaMpattiM karomi, devatA''rAddhA, tayA bhaNitaM - bhaviSyati tasyA divyapuruSaH putra iti tathaiva jAtaM / jAtasya ca tasya gajasukumAla iti nAma kRtaM / sa ca sarvayAdavapriyaH sukhaM sukhenAbhiramate, 30 somila brAhmaNaduhitA ca rUpavatIti pariNAyitaH, ariSTanemezcAntike dharmaM zrutvA pravrajitaH, gatazca bhagavatA sArdhaM, dhigjAtIyasyApyaprItikaM jAtaM / kAlena punarbhagavatA sArdhaM dvArikAyAmAgataH, zmazAne "
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayathI AyuSyanuM tUTavuM khane nimittonA pradvAze (ni. 724 725) 59 ye paDimaM Thito, diTTho ya dhijjAieNaM, tato kuvieNa kuDiyaMTho matthae dAUNa aMgArANaM se bharito, tassa ya sammaM ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM, aMtagaDo ya saMvutto / vAsudevo ya bhagavato riTThanemissa calaNajuyalaM namiUNaM sese ya sAhU vaMdiUNa pucchi-bhagavaM ! to gayasukumAlotti ?, bhagavayA kahiyaM-masANe paDimaM Thito Asi, vAsudevo tattheva gato, mato di, kuviNa bhagavaM pucchio - keNesa mAriutti ?, bhagavayA bhaNiyaM-jasseva tumaM nayariM pavisaMtaM 5 daTThUNa sIsaM phuTTihItitti / dhijjAi o'vi mANusANi paTTAviUNa jAva nIti tAva diTTho a pavisaMto vAsudevo, bhayasaMbhaMtassa ya se sIsaM taDitti sayasikkaraM phuTTaMti / evaM bhayAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti / dvAraM / yaduktaM 'trimitte sati bhidyate Ayu riti tannimittamanekaprakAraM pratipAdayannAha-- daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIunhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // 725 // 10 thayelA teNe mastakane vize pALa banAvI aMgArA bharyAM. A vedanAne samyag rIte sahana karatA gajasukumAlamunine kevalajJAna utpanna thayuM. ane aMtakRt (kevalajJAna pachI aMtarmuhUrtamAM nirvANa pAmanArA aMtakRt kahevAya che) kevalI thayA. A bAju vAsudeva ariSTaneminA caraNayugalane namIne ane zeSa sAdhuone vAMdI bhagavAnane pUche che--"he bhagavan ! gajasukumAlamuni kyAM che ?" 15 bhagavAne kahyuM "smazAnamAM pratimAne svIkArIne rahelA che." vAsudeva smazAnamAM gayo. gajasukumAlane mRtAvasthAmAM joyA. krodhe bharAyelA vAsudeve bhagavAnane pUchyuM-"koNe munine mAryA ?" bhagavAne kahyuM-"nagaramAM praveza karatAM tamane joI jenuM mastaka phATaze teNe.'' A bAju brAhmaNa paNa manuSyone vaLAvI pAcho Avato hato tyAre praveza karatA vAsudevane joyA ane bhayathI saMbhrAMta brAhmaNanA mastakanA seMkaDo TukaDA thaI gayA. A pramANe bhayarUpa adhyavasAyathI Ayu nAza pAme 20 9.1192811 avataraNikA : pUrve je kahyuM ke--"nimittathI Ayu bhedAya che." te aneka prakAranA nimittanuM pratipAdana karatA kahe che gAthArtha : baMne gAthArtha TIkA uparathI spaSTa thaI jaze. 14. ca pratimAM sthitaH dRSTazca dhigjAtIyena, tataH kupitena kuNDikAkaNThaM (pAlI) mastake 25 dattvA'GgAraiH tasya bhRtaH, tasya ca samyagadhyasyataH kevalaM samutpannam, antakRcca saMvRttaH / vAsudevazca bhagavato'riSTanemezcaraNayugalaM natvA zeSAMzca sAdhUn vanditvA pRcchati - bhagavan ! kva gajasukumAla iti ?, bhagavatA kathitaM - zmazAne pratimayA sthita AsIt, vAsudevastatraiva gataH, mRto dRSTaH kupitena bhagavAn pRSTaH - kenaiSa mArita iti ?, bhagavatA bhaNitaM yasyaiva tvAM nagarI pravizantaM dRSTvA zIrSaM sphuTiSyatIti / dhigjAtIyo'pi mAnuSAn prasthApya yAvadyAti tAvaddddSTo'nena pravizan vAsudevaH, bhayasaMbhrAntasya ca tasya 30 - zIrSaM caTaditi zatazarkaraM sphuTitamiti /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ha Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) muttapurIsaniro jiNNAjiNe ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ee // 726 // dAraM // vyAkhyA : daNDakazAzastrarajjavaH agniH udakapatanaM viSaM vyAlAH zItoSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca mUtrapurISanirodhaH jIrNAjIrNe ca bhojanaM bahuzaH gharSaNagholaNapIDanAnyAyuSaH 5 upakramahetutvAdupakramA ete, kAraNe kAryopacArAt, yathA-tandulAn varSati parjanyastathA AyurdhRtamiti / . tatra daNDAdayaH prasiddhA eva, 'vyAlAH ' sarpA ucyante, gharSaNaM candanasyeva, gholanam aGguSThakAGguligRhItasaJcAlyamAnayUkAyA iva, pIDanam ikSvAderiveti gAthArthaH // dvAraM // tathA''hAre satyasati vAbhidyate AyuryathA - aigo marugo chaNe aTThArasa vAre bhuMjiUNa sUleNa mao, aNNo puNa chuhAe otti / dvAraM / vedanAyAM satyAM bhidyate AyuryathA zironayanavedanAdibhiraneke mRtA iti / dvAraM / 10 tathA parAghAte sati bhidyate AyuryathA - vijjale vA taDIe vA khANIe vA pelliyasseti / dvAraM / tathA sparze sati bhidyate AyuryathA - tayAviseNaM sappeNaM chittassa, jahA vA baMbhadattassa itthIrayaNaM, TIkArtha : daMDa, cAbuka, zastra, doraDuM, agni, pANImAM DUbavuM, viSa, sApa, zItoSNa, arati, bhaya, kSudhA, pipAsA, roga, maLa-mUtrano nirodha, jIrNAjINamAM anekavAra bhojana. (jIrNAjIrNa eTale ardhajIrNa, temAM rasanI vRddhithI vAraMvAra bhojana karavuM) gharSaNa, dholana, pIDana vagere 15 AyuSyanA upakramanA kAraNa hovAthI AyuSyopakrama che. ahIM kAraNamAM (nimittomAM) kAryano (Ayu. upakramano) upacAra karela hovAthI nimitto pote ja Ayu. upakrama kahevAya che. jemake, varasAda cokhAne varasAve che, ghI e AyuSya che. (ahIM jo ke varasAda pANIne varasAve che. ghI AyuSyane Ape che. chatAM pANI cokhAne utpanna karavAnuM ane ghI AyuSyane ApavAnuM kAraNa hovAthI varasAda cokhAne varasAve che vagere 20 kahevAya che.) ahIM jema caMdananuM gharSaNa thAya, aMguThA ane AMgaLIvaDe jUne jema masaLI nAkhavAmAM Ave, yaMtramAM jema zeraDI vagerenuM pIlavAnuM thAya tema jIvanuM paNa gharSaNa, gholana ke pIDana samajavuM. Ama thatAM Ayu bhedAya che. (3) tathA vadhu pramANamAM AhAra karavAthI athavA AhAranA abhAvathI Ayu bhedAya che. jemake, eka brAhmaNa koIka mahotsavamAM aDhAra vakhata khAine zUla (peTamAM bhayaMkara thatI akaLAmaNa) 25 vaDe marI gayo. anya vaLI bhUkhanA kAraNe maryo. - (4) vedanAthI Ayu bhedAya che jemake, keTalAya loko mastaka--AMkha vagerenI vedanAthI mRtyu pAmyA. (5) parAghAta thatAM Ayu bhedAya che. jemake, kAdavamAM khUMpI javAthI, kinArethI paDavAthI, khINamAM paDavAthI Ayu bhedAya che. (6) sparzathI - jenI cAmaDI jherI hoya tevA sarpanA sparzathI 15. eko brAhmaNaH kSaNe'STAdaza vArAnbhuktvA zUlena mRtaH, anyaH punaH kSudhA mRta iti / 30 16. kardamena vA taTyA vA khanyA vA preritasyeti / 17. tvagviSeNa sarpeNa spRSTasya, yathA vA brahmadattasya strI tuM,
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 spardhAdithI AyuSyanuM tUTavuM (ni. 729) ha 61 tami mae putteNa se bhaNiyaM-mae saddhi bhoge bhuMjAhitti, tIe bhaNiyaM-na tarasi majjhaM pharisaM visahittae, na pattiyai, Aso ANio, so tIe hattheNa muhAo karDiM jAva chitto, so galiUNa sukkakkhaeNa mato, tahAvi apattiyaMteNa lohamayapuriso kao, tIe avaruMDio, so'vi viliinnoti| dvAraM / tathA prANApAnanirodhe sati bhidyate AyuryathA-chagalagANaM jaNavADAdisu mArijjaMtANaM / dvAraM / evaM saptavidhaM bhidyate Ayuriti / na caitatsarveSAmeva, kiM tu sopakramAyuSAM na nirupkrmaayussaamiti| 5 tatra-devA neraDyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / uttamapurisA ya tahA carimasarIrA ya niruvakamA // 1 // sesA saMsAratthA bhaiyA niruvakkamA va itare vA / sovakkama-niruvakkamabhedo bhaNio samAseNaM // 2 // Aha-adhyavasAyAdInAM nimittatvAparityAgAdbhedopanyAso virudhyata iti, na, AntaretaravicitropAdhibhedena nimittabhedAnAmevopanyAsAt, sakalajanasAdhAraNatvAcca athavA brahmadatta cakravartInA strIratnanA sparzathI, te A rIte-brahmadattanA maryA pachI putre te 10 strIratnane kahyuM ke-"mArI sAthe bhoga bhogava." teNIe kahyuM-"tuM mArA sparzane sahana karI zakIza nahIM." putrane vizvAsa thato nathI. tethI eka ghoDo lAvavAmAM Avyo. strIrane te ghoDAne potAnA hAthe mukhathI laI kamara sudhI sparza karyo. sparza thatAMnI sAthe te ghoDAnuM zarIra gaLavA lAgyuM ane vIryanA kSayathI te marI gayo. to paNa putrane vizvAsa na thatAM lokhaMDano puruSa taiyAra karavAmAM Avyo. strIratna lokhaMDapuruSane AliMgana karyuM to te paNa pIgaLI gayo. (7) prANApAnanA nirodhathI jemake, yajJAdimAM bokaDAdine mAravAmAM Ave che. A pramANe sAtaprakAre Ayu bhedAya che. sarva jIvonuM A rIte Ayu bhedAya che ema nahIM paraMtu jeo sopakramaAyuSyavALA hoya che, teonuM ja A rIte Ayu bhedAya che. nirupakrama-AyuvALA jIvonuM A rIte Ayu bhedAtuM nathI. temAM deva, nArako, asaMkhya varSanA AyuvALA tiryaMcamanuSyo, uttamapuruSo ane caramazarIrI jIvo nipakramAyuvALA hoya che. zeSa saMsArastha jIvomAM bhajanA che, arthAt 20 sopakrama ke nirupakrama AyuSyavALA hoya che. sopakrama ane nirupakramano bheda saMkSepathI kahevAyo. zaMkA : adhyavasAyAdi paNa nimitto ja hovAthI judA zA mATe kaho cho? samAdhAna : Antarika ane bAhya evI judI judI upAdhinA bhedathI nimittabhedono ja ahIM upanyAsa karyo che ane zAstrano AraMbha sakalajanane sAdhAraNa hoya che. (Azaya e che ke-adhyavasAyAdi paNa nimitto ja che chatAM nimittathI teone judA kahyA teTalA mAtrathI 25 adhyavasAyAdi nimitta nathI evuM mAnI na levuM, paNa adhyavasAya-vedanAdi Antarika ane AhAra 18. tasmin mRte putreNa tasyai bhapitaM-mayA sAdhu bhogAn bhukSveti, tayA bhaNitaM na zaknoSi mama sparza visoDhaM, na pratyeti, azva AnItaH sa tayA hastena makhAtkaTI yAvatspaSTaH sa gilitvA (vilIya) zukrakSayeNa mRtaH, tathApyapratyAyatA lohamayapuruSaH kRtaH, tayA AliGgitaH, so'pi vilIna iti / ajAnAM yajJapATakAdiSu mAryamANAnAm / devA nairayikA vA asaMkhyavarSAyuSazca tiryaGnarAH / uttamapuruSAzca tathA 30 caramazarIrAzca nirupakramAH // 1 // zeSAH saMsArasthA bhaktA nirupakramA vA itare vA / sopakramanirupakramabhedo matiH samAna | 2 |
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) zAstrArambhasya, Aha-- yadyevamupakramyate Ayustatazca kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca, katham ?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyuH, tasyApAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzaH, yena ca karmaNA tadupakramyate tasyAkRtasyaivAbhyAgama iti, atrocyate, yathA varSazatabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuJjAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca bhASyakAra:"kammovakkAmijjai apattakAlaMpi jar3a tato pattA / akayAgamakayanAsAmokkhAnAsAsayAdosA // 1 // na hi dIhakAliyassavi NAso tassANubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggitarogiNo bhogo // 2 // savvaM ca padesatayA bhujjai kammamaNubhAvato bhaitaM / vasA bhave ke tanAsAdayo tassa ? // 3 // 15 62 4. sparzAdi bAhya upAdhionA bhedathI nimittonA aneka prakAra paDe che. teonuM ja ahIM varNana karyuM che. vaLI, A rIte upAdhibhedathI nimittonA bhedonuM darzana paNa eTalA mATe ke zAstrano AraMbha sarvajIvo mATe che arthAt maMdabuddhivALA jIvo paNa nimittonA AjJArika--bAhya bhedone spaSTa jANI zake.) zaMkA : jo A pramANe Ayu nAza pAmatuM hoya to kRtanAza ane akRtanI prApti thavAnI Apatti Avaze. te A rIte-koI vyaktie ekaso varSanuM Ayu bAMdheluM che. A Ayu jo 100 varSa pahelA ja nAza pAmatuM hoya to kRtano nAza thaI jaze. (kAraNa ke 100,varSanuM Ayu tenAvaDe baMdhAyuM hatuM ane kRta evA te 100 varSanA Ayuno bhogavaTA pahelA ja nAza thaI gayo.) ane je karmavaDe te Ayuno upakrama (nAza) thAya che te karma to karyuM nahotuM chatAM te AvyuM. mATe amRta 20 evA te karmanI prApti thavAthI akRtano abhyAgama thAya che. samAdhAna : koI vyaktie 100 varSa cAle eTaluM dhAnya potAnA koThAramAM bharyuM. chatAM acAnaka agnikavyAdhithI (puSkaLa bhUkha lAge tevA rogathI) pIDAtA alpakALamAM paNa te dhAnyane khAtI vyaktine jema kRtanAza ke akRta-abhyAgama nathI tema ahIM paNa jANavuM. A viSayamAM bhASyakAre kahyuM che ke-"aprAptakALa evuM paNa karma jo upakramAya che to akRtAgama-kRtanAza ane 25 mokSAnAzvAsatA nAmanA doSo prApta thaze. // 1 // jema bahukALe bhogavavA yogya AhArano bhasmaka rogavALo zIghrapaNe bhoga kare che, tema dIrdhakALa paryaMta bhogya karmano nAza thato nathI, paNa anubhUtithI zIghra kSaya thAya che / / 2 / badhA ja karmo pradezodayathI to bhogavAya ja che. vipAkodayathI bhajanA jANavI. tethI badhA ja karyo avazya bhogavAtA hovAthI kRtanAzAdi doSo tene kevI rIte 19. karmopakramyate aprAptakAle'pi yadi tataH prAptAH / akRtAgamakRtanAzamokSAnAzvAzatAdoSAH 30 // 1 // na hi dIrghakAlikasyApi nAzastasyAnubhUtitaH kSipram / bahukAlInAhArasyeva drutamagnikarogiNo bhogaH // 2 // sarvaM ca pradezatayA bhujyate karma anubhAvato bhaktam / tenAvazyAnubhave ke kRtanAzAda yastasya ? rUA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtanAzAdidoSonuM nirAkaraNa (ni. 726) kiMcidakAle'vi phalaM pAvijjai paccae ya kAleNa / taha kammaM pAvijjai kAleNavi paccae aNNaM // 4 // jahavA dIhA rajjU ujjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitato paDosvi sussa piMDIbhUto ya kAleNaM // 5 // " ityAdi / tatazca yathoktadoSAnupapattiriti dvAragAthAvayavArthaH / vyAkhyAta upakramakAlaH, sAmprataM dezakAladvArAvayavArtha ucyate-tatra dezakAla: prastAvo'bhidhIyate, sa ca prazasto prazastazca, Ave ?' (vi.A.bhA. gAthA 2047-48-49 --A gAthAono bhAvArtha A pramANe - pUrvapakSaH dIrghasthitivALuM evuM paNa karma potAno samaya prApta thAya te pahelA jo nAza pAmatuM hoya to akRtAgamAdi doSo prApta thAya, te A rIte-lAMbA kALe bhogya karma upakramathI hamaNAM ja vedAtuM hovAthI, A kALe vedAya tevuM karma pUrve karAyuM na hatuM ane chatAM udayamAM AvyuM tethI akRtano 10 Agama thayo. tathA dIrghakALe bhogya karma upakramathI vaheluM udayamAM AvyuM. Ama dIrghasthitirUpe karAyela karmano vahelo nAza thavAthI kRtanAza doSa Avyo. tathA A rIte doSa AvatA mokSamAM paNa anAzvAsa thaze kAraNa ke, A rIte to siddhone paNa akRtakarmono Agama thatAM saMsAranI prApti ane saMsArIjIvone kRtano nAza thatAM mokSanI prApti thavAnI Apatti Ave. 63 5 uttarapakSa : AvA doSo Avaze nahIM kAraNa ke dIrghakALabhogya karmo bhogavyA vinA ja 15 jo nAza pAmatA hota to kRtanAzAdi doSo Avata, paraMtu ahIM ema thatuM nathI. jema dIrghakALabhogya AhArane bhasmakarogavALI vyakti svalpakALamAM bhogave che, tema jIva paNa dIrghakALabhogya karmone upakrama dvArA sIghra bhogavI nAMkhe che. bhogavyA vinA teno nAza thato nathI, kAraNa ke sarva karmo pradezodayathI to bhogavAya ja che. anubhAvathI--vipAkodayathI karmone bhogavavAmAM bhajanA jANavI. Ama, sarva karmo avazya bhogavAtA hovAthI kRtanAzAdi doSo kyAMthI Ave ?) tathA jema AmrAdivRkSanuM phaLa ghAsAdimAM DhAMkavAthI akALe pAke che to ko'ka vRkSa para raheluM chatuM kALe ja pAke che. tema ko'ka karma kALa pAkatAM udayamAM Ave, to ko'ka karma vaheluM udayamAM Ave che / / 4 / athavA jema lAMbI dorI ghaNAM kALe baLe che, to vALelI dorI alpakALamAM baLe che. athavA kholIne sUkaveluM kapaDuM alpakALamAM sUkAya che, to vALeluM vastra ghaNAM kALe sUkAya che tema ahIM paNa jANavuM. // 5 // vi.A.bhA.gA. 2058-2061 // tethI kahevAyelA doSo ghaTatA 25 nathI. A pramANe dvAragAthAno vistArArtha pUrNa thayo. te sAthe upakramakALadvAra vyAkhyAna karAyuM. I725-726 // avataraNikA : have (gA. 660mAM batAvela) dezakALadvArano vistArArtha kahevAya che. temAM dezakALa eTale avasara jANavo ane te prazasa-aprazasta ema be prakAre che. temAM prazastAvasaranuM 20 20. kiJcidakAle'pi phalaM pAcyate pacyate ca kAlena / tathA karma pAcyate kAlenApi pacyate'nyat 30 // 4 // yathA vA dIrghA rajjUrdahyate kAlena puJjitA kSipram / vitataH paTo'pi zuSyati pazca * jAttena
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 * Avazyaniyuti rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) tatra prazastasvarUpapratipAdanAyAha nidbhUmagaM ca gAmaM mahilAthUbhaM ca suNNayaM daTuM / NIyaM ca kAgA olenti jAyA bhikkhassa haraharA // 727 // vyAkhyA : nirdUmakaM ca grAmaM mahilAstUpaM ca kUpataTamityarthaH, zUnyaM dRSTvA, tathA nIcaM ca .. 5 kAkA: olinti'tti gRhANi prati paribhramanti, tAMzca dRSTvA vidyAt yathA jAtA bhaikSasya 'harahare'tyatIva. bhikSAprastAva iti, pAThAntaraM vA 'nIyaM ca kAe olinte' dRSTvetyanuvartata iti gaathaarthH| aprazastadezakAlasvarUpAbhidhitsayA''ha nimmacchiyaM mahuM pAyaDo NihI khajjagAvaNo suNNo / jA yaMgaNe pasuttA pautthavaiyA ya mattA ya // 728 // dAraM // vyAkhyA : nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdyakApaNaH zUnyaH, kullUrikApaNa iti bhAvArthaH, ato madhvAdInAM grahaNaprastAvaH, tathA yA cAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca tasyA api grahaNaM prati prastAva eveti, Asavena madanAkulIkRtatvAttasyA iti gAthArthaH / dAraM / idAnIM kAlakAlaH pratipAdyate-kAlasya-sattvasya zvAdeH kAlo-maraNaM kAlakAlaH, amumevArtha pratipAdayannAha kAleNa kao kAlo amhaM sajjhAyadesakAlaMmi / to teNa hao kAlo akAlakAlaM kareMteNaM // 729 // svarUpa batAvatA kahe che ke, gAthArtha : gAthArtha TIkArya uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : (rasoinI parisamApti thavAthI) nidhUma evA gAmane ane zUnya evA kUvAnA 20 taTane joIne tathA kAgaDAo gharanI najIka bhame che teone joIne jaNAya che ke bhikSAnI veLA thaI cha. pAThAntarabha - "gharanI na mamatA mo" me prabhAe 418 cha tyo hoina' zabda joDI devo. I727 avataraNikA : have aprazasta dezakALanA svarUpane kahevAnI icchAthI kahe che ? gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArya : madhamAkhI vinAno madhapuDo, pragaTa nidhi, zUnya evI khAdyapadArthonI dukAna, A badhAne joI te madhAdi vastune grahaNa karavAno avasara jaNAya che. tathA AMgaNamAM sUtelI, bahAragAma gayelo che pati jeno tevI ane matta strI dArU pIvAthI madanabhAva(kAma)vaDe AkuMcita karAyelI hovAthI teNIno paNa grahaNa pratye avasara jaNAya che. II728 avataraNikA : have kALakALa pratipAdana karAya che. kUtarAdi jIvarUpa kALano kALa eTale 30 maraNa te kALakALa kahevAya che. A ja arthanuM pratipAdana karatAM kahe che ? gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. 15 05
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa-varNakAlanuM svarUpa (ni. 730-731) 65 - vyADyA : "vAsnena' nA "vRta: vArtA 'kti maram mA svAdhyAyazAtre tatone hataH vAta manaH svAdhyAyAtrA, 'mAtre prastAve 'vArta' para vurvati pathArtha: daram' idAnIM pramANakAlaH pratipAdyate-tatrAddhAkAlavizeSa eva manuSyalokAntarvartI viziSTavyavahArahetuH aharnizarUpaH pramANakAla iti, Aha caduviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI a / 5. cauporisio divaso rAtI cauporisI ceva // 730 // vyAkhyA : dvividhaH pramANakAla:-divasapramANaM ca bhavati rAtrizca, catuSpauruSiko divasaH rAtrizcatuSpauruSyeva, tatazca pramANameva kAlaH pramANakAlaH, pauruSIpramANaM tvanyatrotkRSTahInAdibhedabhinnaM pratipavitakheveti thArtha: dvArA idAnIM varNakAlasvarUpapradarzanAyAha 10 paMcaNhaM vaNNANaM jo khalu vaNNeNa kAlao vaNNo / - so ropha vaUtnio va0i0% no va naM . 9rUra che vyAkhyA .: paJcAnAM zuklAdInAM varNAnAM yaH khalu varNena chAyayA kAlako varNaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtkRSNa eva, anena gaurAdernAmakRSNasya ca vyavacchedaH, sa bhavati varNakAlaH, va8ArtA niti varjanaH, 'vaUiUUM no va = niMti vardhAnaM va:, rUpa nityartha, 15 TIkArtha : amArA svAdhyAyanA avasare kUtaro maraNa pAmyo. tethI akALe maraNa pAmatA kUtarAe svAdhyAya kALa haNyo. I729 avataraNikA : have pramANakALa kahevAya che - temAM manuSyalokamAM thanAro, viziSTavyavahAranuM kAraNa, evo rAtadivasarUpa addhAkALavizeSa ja pramANakALa che. kahyuM che ? - gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : be prakArano pramANakALa che - divasa ane rAtri. temAM cAraprahara pramANa divasa ane cAraprahara pramANa ja rAtrikALa che. tethI pramANa e ja kALa te pramANakALa. anya graMthomAM praharanuM pramANa utkRSTa-hInAdibhedovALuM kahyuM ja che. (tathI ahIM batAvavAmAM AvatuM nathI.) /73oll. avataraNikA : have varNakALanuM svarUpa dekhADavA mATe kahe che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha H zuklAdi pAMca varNomAMthI je varNa chAyAvaDe kALo che te varNakALa che. (arthAt kRSNavarNa varNakALa che.) mULagAthAmAM "vatna" zabda "ja"kAra arthamAM hovAthI je kRSNa che te ja varNakALa che ema artha jANavo. ahIM 'vakAra dvArA zuklAdi ane nAmakRSNa (kRSNa evuM koinuM nAma hoya, paNa varNa goro hoya tevA)nI bAdabAkI jANavI. varNa evo je kALa te varNakALa, 30 e pramANe samAsa karavo. have "vaUTM no va = kSatni" zabdano artha kare che ke - varNana _20 25
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 mA Avazyaka niryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tatazca varNyate-prarUpyate yo vA kazcitpadArthoM yatkAlaM sa varNakAlaH, varNapradhAnaH kAlo varNakAla iti gAthArthaH // idAnIM bhAvakAlaH pratipAdyate-bhAvAnAmaudayikAdInAM sthiti vakAla iti, Aha ca___ sAdIsapajjavasio caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // 732 // vyAkhyA : sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra kAryA, keSAm ?-audayikAdInAM bhAvAnAmiti, tatazca yo'sau vibhAgabhAvanAviSayastaM jAnIhi bhAvakAlaM tu, iyamakSaragamanikA, ayaM bhAvArtha:-audayiko bhAvaH sAdiH saparyavasAnaH sAdiraparyavasAnaH anAdiHsaparyavasAnaH anAdiraparyavasAna ityevamaupazamikAdiSvapi caturbhaGgikA draSTavyA, iyaM punaratra vibhAgabhAvanA10 audayikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-nArakAdInAM nArakAdibhava: khalvaudayiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, mithyAtvAdayo bhavyAnAmaudayiko bhAvo'nAdisaparyavasAnaH, sa evAbhavyAnAM caramabhaGga iti / uktaH audayikaH, aupazamikacaturbhaGgikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, prathamabhaGgastvaupazamikasamyaktvAdayaH, aupazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAna iti / ukta karavuM te varNa (ahIM varNa zabdano 'raMga' e pramANe artha karavo nahIM, paNa varNana artha karavo.) 15 tethI je koI padArtha je kALe varNana karAya, te kALa varNakALa kahevAya che. ahIM varNapradhAna evo kALa te varNakALa e pramANe samAsa karavo. II731. ' avataraNikA : have bhAvakALa pratipAdana karAya che. temAM audayika bhAvonI je sthiti te bhAvakALa jANavo. te kahe che ke, gAthArtha : audayikAdibhAvonI sAdi-saparyavasita vagere caturbhagInI bhAvanA ahIM karavA 20 yogya che. A caturbhagIviSayaka bhAvanA e bhAvakALa jANavo. TIkArtha : sAdi-sAta vagere caturbhAgonA vibhAganI bhAvanA karavA yogya che, konI ? te kahe che- audayikAdi bhAvonI, A je vibhAgabhAvanAno viSaya che tene bhAvakALa tuM jANa. A akSarArtha thayo. bhAvArtha A pramANe jANavo ke - audayikabhAva e sAdi-sAMta, sAdi-anaMta, anAdi-sAMta ane anAdi-anaMta ema cAra prakAre che. A ja pramANe aupazamakAdibhAvomAM paNa 25 cAra prakAra jANI levA. vibhAganI vicAraNA A pramANe jANavI : audayikanI caturbhagImAM bIjA bhAMgAthI zUnya evA zeSabhAMgA A rIte ghaTaze-(1) sAdi-sAMta nArakAdino nArakAdibhavarUpa audayikabhAva e sAdisAMta che. (2) bhavyajIvono mithyAtvAdirUpa audayikabhAva anAdi-sAMta hoya che. (3) A ja mithyAtvAdirUpa audayikabhAva abhavyone anAdi-anaMta jANavo. audayikabhAva kahyo. 30 aupazamikabhAvanI caturbhagImAM prathama sivAyanA bhAMgA zUnya jANavA. tathA pazamika samyaktvAdirUpa pathamikabhAva sAdi-sAMta jANavo. aupazamikabhAva kahyo. kSAyika-caturbhagImAM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAyikAdibhAvonI caturbhagI (ni. 732) 67 aupazamikaH, kSAyikacaturbhaGgikAyAM tu jyAdayaH zUnyA eva, kSAyikaM cAritraM dAnAdilabdhipaJcakaM ca kSAyiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, siddhasya cAritryacAritryAdivikalpAtItatvAt, kSAyikajJAnadarzane tu sAdiraparyavasAne iti, anye tu dvitIyabhaGga eva sarvamidaM pratipAdayanti / uktaH kSAyikaH, kSAyopazamikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-catvAri jJAnAni kSAyopazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, matyajJAnazrutAjJAne bhavyAnAmanAdisaparyavasAne, ete 5 evAbhavyAnAM caramabhaGga iti / uktaH kSAyopazamikaH, pAriNAmikacaturbhaDikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnA zeSabhaGgAnAmayaM gocara:-pudgalakAye vyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, bhavyatvaM bhavyAnAmanAdiH saparyavasAnaH, jIvatvaM punaH caramabhaGga iti, uktaH pAriNAmikaH / uktArthasaGgrahagAthAbIyaM dutiyAdIyA bhaMgA vajjettu biiyayaM sese / bhavamicchasammacaraNe diTThInANetarANubhavvajie // / ti pathArtha: - trIjo-cotho bhAMgo zUnya che. kSAyika cAritra ane kSAyika dAnAdi-labdhipaMcakarUpa kSAyikabhAva sAdisAMta jANavo, kAraNa ke siddho cAritrI-acAritrIrUpa vikalpo rahita che. tathA kSAyikajJAna-darzane sAdi-anaMta che. keTalAka AcAryo cAritra-labdhipaMcaka-jJAna ane darzana sarva sAdi-anaMtarUpa bIjA bhAMgAmAM ja ghaTAve che. (kAraNa ke teo siddhone paNa cAritra mAne che. mULa-uttaraguNAtmaka cAritrano siddhomAM abhAva hovAthI siddho cAritrI nathI ema kahevAya che paraMtu "vAritra 15 sthiratArupametatsiddheSvapISyate" iti jJAnasAra (sthiratASTaka) vacanAd siddhomA 59 sthiratA35 cAritra svIkAravAmAM AvyuM che. eTale A cAritrane AzrayI sAdi-anaMta bhAMgo ghaTI jAya che. - AnI vistRta carcA adhyAtmamata parIkSAmAM che, temAMthI joI zakAya.) kSAyikabhAva kahyo. lAyopathamika caturbhagImAM bIjA bhAMgAthI rahita zeSabhAMgAo A pramANe ghaTe che. prathama cAra jJAnAtmaka kSAyopathamikabhAva e sAdi-sAMta, matiajJAna ane zrutajJAna bhavyajIvone 20 anAdi-sAMta, ane abhavyone A ja anAdi-anaMta jANavA. kSAyopazamikabhAva kahyo. - pariNAmikacaturbhagImAM bIjAbhAMgAthI rahita zeSabhAMgAonI ghaTanA - pudgalAstikAyamAM vaNukAdirUpa pAriNAmikabhAva sAdi-sAMta, bhavyajIvonuM bhavyatva anAdi-sAMta ane jIvatva e anAdi-anaMta jANavuM. pAriNAmika kahyo. upara kahevAyela arthano-saMgraha karanArI gAthA : (audayika-pathamika ane kSAyika bhAvomAM kramaza:) bIjo, bIjA vagere ane trIjA vagere bhAMgA 25 choDIne tathA zeSamAM (kSAyopathamika ane pAriNAmikamAM) bIjo bhAMgo choDIne zeSa bhAMgA jANavA. (teono viSaya A pramANe) bhava, mithyAtva, samyakatva, cAritra, samyatva, jJAna, ajJAna, paramANu, bhavyatva ane jIvatva kramazaH viSayo jANavA. (Ama, sAdi-sAMtAdi je sthiti te bhAvakALa jANavo.) li73rA 21. (audayikAdyanukrameNa ) dvitIyaM dvitIyAdIn tRtIyAdIn bhaGgAn varjayitvA zeSayorapi dvitIyaM 30 vayitvA (rU--2--mAsa) mamithyAtve(madhyeDamadhye ) (gau.) sakhyatve (kSA.)vara (vratarUpe) (kSAyo.) tattajJAnayo tyAto majJAne (madhye gamaLe a) (5) mav bhavyatve nIvarte che ?
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 Avazyaka niryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) etthaM puNa ahigAro pamANakAleNa hoi nAyavvo / khettaMmi kaMmi kAle vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM ? // 733 // vyAkhyA : 'atra punaH' anekavidhakAlaprarUpaNAyAm 'adhikAra:' prayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / Aha-'davve addha' ityAdidvAragAthAyAM 'pagayaM tu bhAveNaMtI'tyuktaM, .. sAmpratamatra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavya ityucyamAnaM kathaM na viruddhayata iti ?, ucyate, kSAyikabhAvakAle bhagavatA pramANakAle ca pUrvAhne sAmAyikaM bhASitamityavirodhaH / athavA pramANakAlo'pi bhAvakAla eva, tasyAddhAkAlasvarUpatvAdityalaM vistareNeti / 'uddese niddese ye' tyAdhupodghAtaniyuktipratibaddhadvAragAthAdvayasya vyAkhyAtaM kAladvAramiti / sAmprataM yatra kSetre bhASitaM sAmAyikaM tadajAnan pramANakAlasya cAnekarUpatvAdvizeSamajAnan gAthApazcArddhamAha codakaH10 "ttama jaimi zAne vimAsighaM nivariMvi ?' rUti thArtha che. codakapraznottarapratipipAdayiSayA''ha - vaisAhasuddhaekkArasIe~ puvvaNhadesakAlaMmi / mahaseNavaNujjANe aNaMtaraM paraMparaM sesaM // 734 // gAthArtha : ahIM vaLI pramANakALavaDe adhikAra jANavo. kayA kSetramAM ane kayA kAramAM 15 jinavarendroe sAmAyika kahyuM? TIkArtha : ahIM aneka prakAranA kALanI prarUpaNAmAM pramANakALanuM prayojana che. zaMkA : "tre mahaM..." dvAragAthAmAM (gA. 660) "bhAvakALavaDe prayojana che" ema kahyuM hatuM. ane ahIM tame pramANakALano adhikAra kaho cho. to paraspara virodha na Ave ? samAdhAna : bhagavAne kSAyikamAvakALamAM ane pUrvAhnarUpa pramANakALamAM sAmAyika kahyuM hatuM. 20 tethI "pramANakALanuM ahIM prayojana che" evuM kahevAmAM koI doSa nathI. (Azaya e che ke prabhue kSAyikabhAvakALamAM sAmAyika kahyuM hatuM mATe pUrve bhAvakALanuM prayojana kahyuM. tathA pUrvAhnasamaye sAmAyika kahyuM hatuM mATe ahIM pramANakALanuM prayojana kahyuM.) athavA pramANakALa paNa bhAvakALa ja che, kAraNa ke te addhAkALa svarUpa che. (arthAta "pramANakALa e divasa-rAtrirUpa addhAkALano paryAya che ane paryAya e bhAva ja che mATe pramANakALa paNa bhAvakALa ja che.) tethI vadhu vistArathI 25 saryuM. A pramANe " ni ya" vagere upodUdhAtaniyuktine jaNAvanArI baMne dvAragAthA (gA. 140-141)mAM rahela kALadvAranuM vyAkhyAna karyuM. have je kSetramAM prabhue sAmAyika kahyuM te kSetrane nahIM jANato ane pramANakALa aneka prakAranA hovAthI vizeSane (samaya, AvalikA vagere aneka bhedomAMthI kayA prakAranA pramANakALamAM sAmAyika kahyuM te vizeSa pramANakALane) nahIM jANato ziSya prazna kare che ke-kyA kSetramAM ane kayA kALamAM jinavarendra sAmAyika kahyuM? I733 30 avataraNikA : A rItanA ziSyanA praznanA uttaranuM pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : vaizAkhasuda agiyArasane divase prathama pauruSImAM mahasenanAmanA udyAnamAM sAmAyikanI anaMtara utpatti thaI ane zeSa kSetramAM paraMpara utpatti thaI.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikanI utpattinA kSetra-kALa (ni. 734) zaka 69 vyAkhyA : vaizAkhazuddhaikAdazyAM 'pUrvAhnadezakAle' prathamapauruSyAmiti bhAvArthaH / kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznavyatyayena nirdezaH / mahasenavanodyAne kSetre anantaranirgamaH sAmAyikasya, 'paramparaM sesaM' ti zeSa kSetrajAtamadhikRtya paramparanirgamastasyeti, Aha ca bhASyakAra: ___ "khettaM mahaseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM pubbiM / sAmAiyamannesu ya paraMparaviNiggamo tassa // 1 // " iti gAthArthaH // gataM mUladvAragAthAdvayapratibaddhaM kSetradvAram, iha ca kSetrakAlapuruSadvArANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, tatazca nirgamadvAravyAcikhyAsayA''ha-'nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassA nikkhevo chavviho hoi' tti yeyaM gAthopanyastA asyA eva bhAvanirgamapratipAdanAyAha niyuktikAra: TIkArtha : vaizAkhasuda agiyArasanA divase prathama praharamAM (sAmAyikanI utpatti thaI.) ahIM 10 kALa e AMtarika aMga che e jaNAvavA mATe praznathI viparIta nirdeza karyo che. (arthAtu praznakAranA praznamAM prathama kSetra ane pachI kALano nirdeza karyo che. jayAre uttaramAM prathama kALa ane pachI kSetrano nirdeza karyo che te kALanI mahattA batAvavA karyo che.) mahasenanAmanA udyAnamAM sAmAyikanI anaMtara utpatti thaI. tathA zeSa kSetromAM sAmAyikanI paraMparAe utpatti thaI. bhASyakAranA vacano jaNAve che - "kSetra tarIke mahasenavanathI upalakSita kSetra jANavuM ke jayAM prathamavAra sAmAyika utpanna 15 thayuM. ane anya kSetromAM sAmAyikano paraMparAe nirgama jANavo." II734 avataraNikA : A pramANe mULadvAragAthAdvayamAM rahela kSetradvAra pUrNa thayuM. ahIM kSetra-kALa ane puruSadvAro e traNe nirgamanA aMgo tarIke (gA. 145mAM) kahevAI gayA che. tethI have nirgamavAranI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che - "nAmAdi cha prakAre nirgamanA nikSepa che" e pramANe pUrve je gAthA (145) kahI temAM rahela bhAvanirgamanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- 20 (bhAvArtha e che ke agA. 140mI je dvAragAthA che tenuM varNana cAlI rahyuM che. temAM uddeza-nirdeza ane tyArapachI nirgamadvAranuM varNana zarU thayuM. temAM A nirgamaDhAranA gA. 14pamAM cha nikSepA batAvyA. te cha mAMthI nAma-sthApanA kahI dravyanirgamanuM varNana cAlu karyuM. temAM mahAvIrasvAmI vagerenI utpattithI laI sAmAyikanI utpatti sudhI varNana cAlyuM. ane A varNanamAM ja bhegebhegA gA. 140mAM batAvela kSetra-kALa ema be tAro paNa kahyA ane A 25 kSetra-kALadvAranAM varNanamAM ja gA. 145mAM kahela kSetranirgama ane kALanirgamanuM varNana paNa AvI gayela jANavuM, kAraNa ke kSetranirgama ane kALanirgama e sAmAnya che. jyAre gA. 140mAM batAvela mahasenavanakSetra ane pramANa pauruSIkALa e vizeSa hovAthI vizeSanA kathanamAM sAmAnyanuM kathana AvI jAya che. A varNana pUrNa thatAM dravya-kSetra ane kALa-nirgama pUrNa thayo. tethI have bhAvanirgama zarU kare che.) 22. kSetraM mahasenavanopalakSitaM yatra nirgataM pUrvam / sAmAyikamanyeSu ca paramparavinirgamastasya // 1 // 30
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 che Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) khaiyaMmi vaTTamANassa niggayaM bhayavao jiNiMdassa / bhAve khaovasamiyaMmi vaTTamANehiM taM gahiyaM // 735 // vyAkhyA : kSAyike varttamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya bhAve, bhAvazabdaH ubhayathA'pyabhisambadhyate, bhAve kSAyopazamike vartamAnaiH 'tat' sAmAyikamanyacca zrutaM gRhItaM, 5 gaNadharAdibhiriti gamyate / tatra gautamasvAminA niSadhAtrayeNa caturdaza pUrvANi gRhItAni, praNipatya pRcchA niSadyocyate, bhagavAMzcAcaSTe-uppaNNe i vA vigame i vA dhuve i vA, etA eva tisro niSadyAH, AsAmeva sakAzAdgaNabhRtAm 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi' ti pratItirupajAyate, anyathA sattA'yogAt, tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo dvAdazAGgamuparacayanti tato bhagavamaNuNNaM karei, sakko ya divvaM vairamayaM thAlaM divcuNNANaM bhareUNa sAmimuvAgacchai, tAhe sAmI sIhAsaNAo udvitA 10 paDipuNNaM muTThi kesarANaM geNhai, tAhe goyamasAmippamuhA ekkArasavi gaNaharA isiM oNayA parivAr3Ie ThAyaMti, tAhe devA AujjagIyasadaM niraMbhaMti, tAhe sAmI puvvaM titthaM goyamasAmissa davvehiM guNehiM gAthArtha : kSAyikabhAvamAM vartatA bhagavAna jinendramAMthI sAmAyika nIkaLyuM ane kSAyopathamika bhAvamAM vartatA gaNadharAdioe te sAmAyika grahaNa karyuM. TIkArtha : kSAyikabhAvamAM vartatA jinezvarabhagavaMtamAMthI sAmAyika nIkaLyuM. ahIM bhAvazabda 15 kSAyika ane kSAyopathamika ema baMne zabdo sAthe joDavo. tethI kSAyopathamikabhAvamAM vartatA gaNadharAdie sAmAyika ane anya bIjuM zruta grahaNa karyuM. temAM gautamasvAmIe traNe niSaghA(prazna)vaDe cauda pUrvI grahaNa karyA. praNamIne pRcchA karavI (arthAt prayavaM ! viM tatta = bhagavan! tattva zuM che" e pramANe pRcchA karavI) te niSadyA kahevAya che. bhagavAne kahyuM "dareka vastu utpanna thAya che, nAza pAme che, nitya rahe che" A traNa niSadyA che. A traNa niSadyAthI 20 ja gaNadharone "je sat (vidyamAna) che te utpAda-nAza ane nityatvadharmathI yukta che" e pramANe pratIti utpanna thAya che. je vastumAM A traNa dharmo nathI te vastunI sattA=vidyamAnatA hotI nathI. tyAra pachI gaNadharo pUrvabhavathI bhAvitamativALA bAra-aMganI racanA kare che tyArapachI bhagavAna (manamAM) anujJAne kare che ane zakra divyavajaratnamaya evA sthAne divyacUrNothI bharI svAmI pAse lAve che. svAmI 25 siMhAsana uparathI UThIne divyacUrNathI saMpUrNa muThThI bhare che. te samaye kaMika namelI kAyAvALA gautamasvAmI vagere agiyAra gaNadharo kramazaH UbhA rahe che. devo gIta-vAjIMtronA zabdone aTakAve che. svAmI prathama gautamasvAmIne "dravya-guNa-paryAyathI tIrthanI huM anujJA ApuM chuM" (arthAt 23. bhagavAnanujJAM karoti, zakrazca divyaM vajraratnamayaM sthAlaM divyacUrNairbhUtvA svAminamupAgacchati, tadA svAmI siMhAsanAdutthAya pratipUrNAM muSTiM gandhAnAM gRhNAti, tadA gautamasvAmipramukhA ekAdazApi gaNadharA 30 ISadavanatAH paripATyA tiSThanti, tadA devA AtodyagItazabdaM nIrundhanti, tadA svAmI pUrvaM tIrthaM gautamasvaoNmine tUrthaf: * mANI reDDa yo |
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSadvAra (ni. 736) ( 71 pajjavehiM aNujANAmitti bhaNati cuNNANi ya se sIse chuhai, tato devAvi cuNNavAsaM puSphavAsaM ca uvariM vAsaMti, gaNaM ca sudhammasAmissa dhure ThaveUNa aNujANai / evaM sAmAiyassavi attho bhagavato niggao, suttaM gaNaharehito niggataM, ityalaM vistareNeti gAthArthaH / (granthAgrama-7000) sAmprataM puruSadvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha davvAbhilAvaciMdhe vee dhammatthabhogabhAve ya / bhAvapuriso u jIvo bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 736 // vyAkhyA : 'davva' tti dravyapuruSaH, sa caagmnoaagmjnyshriirbhvyshriiraatiriktaikbhvik(1) dravyathI ziSya-ziSyA-vastra-pAtrAdinA saMgrahanI, guNathI jJAnAdi guNonA saMgrahanI ane paryAyathI jJAnAdi paryAyonI vRddhinI anujJA ApuM chuM. athavA (2) samagra tIrthanA yogakSema karavAno adhikAra ApuM chuM. athavA (3) tIrthamAM rahela dravya-guNa-paryAya badhAnI mAlikI ane javAbadArI 10 gautamanI bane che. temAM yogya je kaMI karavuM paDe-saMgraha/vRddhiA pheraphAra. te badhAno ja adhikAra temane che. A sivAya A paMktinA anyArtho paNa vicArI zakAya che ke e pramANe kahe che ane temanA mastake divyacUrNa nAkhe che. tyAra pachI devo paNa te gaNadharo upara cUrNa ane puSponI vRSTi kare che ane svAmI sudharmAsvAmIne AgaLa karI gaNanI anujJA kare che. (arthAt ziSyonI javAbadArInetRtva sudharmAsvAmIne soMpyuM.) A pramANe sAmAyikano artha bhagavAnamAMthI nIkaLyo. sUtra 15 gaNadharomAMthI nIkaLyuM arthAt gaNadharoe racyuM. vadhu vistArathI saryuM. l73pI " avataraNikA : have mULadvAragAthA (140) mAM batAvela puruSadhArano vistArArtha pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che ? gAthArtha dravyapuruSa, abhilApapuruSa, cihnapuruSa, vedapuruSa, dharmapuruSa, arthapuruSa, bhogapuruSa . ane bhAvapuruSa, temAM bhAvamAM jIva e bhAvapuruSa jANavo. ahIM bhAvanuM prayojana che. 20 TIkArtha: mULagAthAmAM rahela dravya zabdathI dravyapuruSa levo ane te Agama-noAgama-jJazarIrabhavyazarIra-tanyatirikta-ekabhavika-baddhAyuSka-abhimukhanAmagotra A rIte judA judA prakArano jANavo. (ahIM nAma ane sthApanApuruSa sugama hovAthI sIdho dravyapuruSa jaNAve che. temAM paNa AgamathI dravyapuruSa eTale "puruSa" padanA arthane jANanAro ane te padArthamAM anupayukta. noAgamathI dravyapuruSa traNa prakAre che. temAM jJazarIra ane bhavyazarIrapuruSanI vyAkhyA sugama ja 25 che. tethI tenAthI vyatirikta dravyapuruSa traNa prakAre - (1) ekabhavika-je jIva have pachInA bhave puruSa banavAno che te pUrvabhavamAM vartato jIva (2) baddhAyu=pUrvanA bhave rahelA evA jeNe puruSAyuSya bAMdhyuM che te pUrvabhavano jIva. (3) abhimukhanAmagotra=je jIvane have puruSAyu-nAmagotrano udaya 24. paryavairanujAnAmIti bhaNati cUrNAni ca tasya zIrSe kSipati, tato devA api cUrNavarSAM puSpavarSAM ca upari varSanti, gaNaM ca sudharmasvAminaM dhuri sthApayitvA'nujAnAti / evaM sAmAyikasyApi artho bhagavato 30 nirgataH, sUtraM gaNadharebhyo nirgatam /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) baddhAyuSkAbhimukhanAmagotra bhedabhinno draSTavyaH, athavA vyatirikto dvidhA - mUlaguNanirmitaH uttaraguNanirmitazca tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tadAkAravanti tAnyeva, abhilapyate'neneti abhilApa:- zabdaH, tatrAbhilApapuruSaH pulliGgAbhidhAnamAtraM ghaTaH paTa iti vA, cihnapuruSastvapuruSo'pi puruSacihneopalakSito yathA napuMsakaM zmazrucihnamityAdi, tathA 5 triSvapi liGgeSu strIpunnapuMsakeSu tRNajvAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSa iti, tathA dharmArjanavyApAraparaH sAdhurdharmapuruSaH, arthArjanaparastvarthapuruSo mammaNanidhipAlavat, bhogapuruSastu samprAptasamastaviSayasukhabhogopabhogasamarthazcakravarttivat, 'bhAve ya' tti bhAvapuruSazca cazabdo nAmAdyanuktabhedasamuccayArthaH,' bhAvapuriso u jIvo bhAve' tti pU:- zarIraM puri zete iti niruktavazAd bhAvapuruSastu jIvaH, 'bhAvi' tti bhAvadvAre nirUpyamANe bhAvadvAracintAyAmiti bhAvArtha:, athavA 10 'mAve' tti bhAvaninamapravaLAyAmadhitAyAM, jim ?--'pAyaM tu mAveLa' ti 'prakRtam' upayoAstu bhAvenetyupalakSaNAd bhAvapuruSeNa - zuddhena jIvena, tIrthakareNetyarthaH, tuzabdAdvedapuruSeNa ca gaNadhareNeti, thavAmAM mAtra aMtarmuhUrtanI ja vAra che evo jIva.) athavA jJazarIra-bhavyazarIrathI vyatirikta evo dravyapuruSa be prakAre jANavo (1) mULaguNothI nirmitta (2) uttaraguNothI nirmita. temA mULaguNothI nirmita eTale puruSanA zarIrane prAyogya evA audArika vargaNAnA dravyo (ke je haju jIve grahaNa 15 karyA nathI.) tathA uttaraguNothI nirmita eTale puruSanA zarIranA AkAravALA evA te ja audArikavargaNAnA dravyo (ke je jIve potAnA zarIrarUpe grahaNa* karyA che.) 72 jenAvaDe (vastu) kahevAya te abhilApa arthAt zabdo, ahIM abhiApapuruSa tarIke ghaTaH, paTaH e pramANenA pulliMgazabdo jANavA. cihnapuruSa eTale puruSanA cihnathI jaNAto evo apuruSa paNa cihnapuruSa kahevAya che jema ke dADhIvALo napuMsaka. tathA strI-puruSa-napuMsakarUpa traNe liMgamAM 20 vartatA strI vagere jIvo tRNanA agni jevA (puruSa) vedanA anubhavavAnA kALe vedapuruSa tarIke kahevAya che. (arthAt strI vagere koIpaNane jyAre tRNAgninI upamA jene ApI che te puruSavedano udaya thAya tyAre te vedapuruSa kahevAya che.) dharmaprAptinA upAyomAM udyamavALo sAdhu dharmapuruSa kahevAya che. mammaNanI jema arthane meLavavAmAM tatpara vyakti arthapuruSa jANavI. cakravartInI jema prApta evA samasta viSayonA sukhono bhoga upabhoga karavAmAM samartha vyakti 25 bhogapuruSa kahevAya che. 'mAve ca' ahIM bhAvazabdathI bhAvapuruSa ane '7' zabdathI nAmAdi nahIM kahevAyela bhedo jANI levA. bhAvadvAranI jyAre vicAraNA karIe tyAre, 'pUH' eTale zarIra, A zarIramAM je suve te puruSa, A pramANenA zabdArthathI bhAvapuruSa tarIke jIva grahaNa karAya che. athavA mULagAthAmAM rahela 'mAve' zabdano A pramANe artha karavo ke-bhAvanirgamanI prarUpaNA prastuta che tethI ahIM bhAvanuM=bhAvapuruSanuM=zuddha jIvanuM prayojana che, arthAt tIrthaMkaranuM prayojana che ane 30 'tu' zabdathI gaNadhararUpa vedapuruSanuM prayojana che, kAraNa ke arthathI tIrthaMkaranA mukhethI sAmAyika * SaNDha klIbo napuMsakamiti haimyukteH napuMstvam /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNadvAra (ni. 737) zika 73 * etaduktaM bhavati-arthatastIrthakarAnnirgataM sUtrato gaNadharebhya iti, evamanye'pi yathAsambhavamAyojyA rUti gAthArtha che gataM puruSadvAraM, sAmprataM kAraNadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha Nikkhevo kAraNaMmI cauvviho duvihu hoi davvaMmi / / taddavvamaNNadavve ahavAvi NimittanemittI // 737 // dAraM // 5 asyA gamanikA-nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, karotIti kAraNaM, kAryaM nirvarttayatIti hRdayaM, tasmin kAraNe-kAraNaviSayaH 'caturvidhaH' caturbhedaH nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaH, nAmasthApane sujJAne, dravyakAraNaM vyatiriktaM dvidhA, yata Aha-dvividho bhavati dravye, nikSepa iti varttate, sUcanAtsUtramitikRtvA dravye iti dravyakAraNaviSayo dvividho nikSepaH parigRhyate, tadeva dravyakAraNadvaividhyaM darzayati-tadrvya'miti tasyaiva paTAderdravyaM tadrvyaM-tantvAdi, tadeva kAraNamiti draSTavyaM, tadviparItaM 10 vemAdyanyadravyakAraNamiti / athavA'nyathA dvividhatvaM-nimittaM naimittikamapi, apizabdAdanyathApi kAraNanAnAteti, tAM vakSyati / tatra paTasya nimittaM tantavasta eva kAraNaM, tadvyatirekeNa paTAnutpatteH, yathA ca tantubhivinA na bhavati paTastathA tadgatAtAnAdiceSTAdivyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca pragaTa thayuM che ane sUtrathI gaNadharothI pragaTa thayuM che. A rIte anya dravyAdipuruSo paNa jyAM je ghaTatA hoya tyAM ghaTADavA. 736ll. - 15 avataraNikA : puruSa dvAra pUrNa thayuM. have kAraNadvArano vistArathI artha kahevAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : kAraNane vize cAra prakArano nikSepa che. dravyamAM be prakArano nikSepa che. (te A pramANe) tadravya ane anyadravya athavA nimitta ane naimittika. TIkArtha : nikSepaNa (nAmAdi bhedovaDe vastunuM nirUpaNa karavuM te) nikSepa, je kArya kare te 20 kAraNa, te kAraNane AzrayI nAma-sthApanA-dravya ane bhAvarUpa cAraprakAre nikSepA jANavA. nAmasthApanA sugama ja che. dravyakAraNamAM tavyatirikta be prakAra che, kAraNa ke mULamAM kahyuM che ke "dravyamAM be prakAre nikSepa che." sUtra sUcana karatuM hovAthI mULagAthAmAM "dravya" zabdathI dravyakAraNaviSayaka be prakArano nikSepa grahaNa karAya che. A ja dravyakAraNanA be prakAranA nikSepa batAve che. "tadravya" arthAt te paTAdinuM taMtu vagere je dravya te tadravya jANavuM. A taMtu vagere 25 paTanuM kAraNa hovAthI tadravyakAraNa jANavuM. tathA te taMtu vagere sivAyanA vemAdi (vema eTale paTa banAvavAnuM sAdhanaviSa) dravyo te anyadravyakAraNa jANavA. athavA bIjI rIte be prakAra batAve che - nimitta ane naimittika paNa, ahIM "mA" zabdathI bIjI-trIjI rIte paNa judA judA kAraNo jANavA je AgaLa dekhADaze. ahIM nimittakAraNa tarIke paTanA nimittabhUta evA taMtuo jANavA, kAraNa ke taMtuo vinA paTa 30 bane nahIM. vaLI jema taMtu vinA paTa bane nahIM, tema taMtumAM rahelI AtAna-vitAnanI ceSTA (ahIM * ADA-UbhA je taMtuo goThavavA te AtAna-vitAna kahevAya che) vagere vinA paNa paTa banato
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 A Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) ceSTAyA vemAdinimittaM, tato nimittasyedaM naimittikamiti gAthArthaH // samavAI asamavAI chavviha kattA ya kaimma karaNaM ca / tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe ya // 738 // vyAkhyA : samekIbhAve avo'pRthaktve aya gatau, tatazcaikIbhAvenApRthaggamanaM samavAyaH5 saMzleSaH sa yeSAM vidyate te samavAyina:- tantavo yasmAtteSu paTaH samavaitIti, samavAyinazca te kAraNaM ca samavAyikAraNaM, tantusaMyogAH kAraNadravyAntaradharmatvAt paTAkhyakAryadravyAntarasya dUravarttitvAt asamavAyinaH, ta eva kAraNamasamavAyikAraNamiti / Aha- arthAbhede satyanekadhA kAraNadvayopanyAso'narthaka iti, na, saJjJAbhedena tantrAntarIyAbhyupagamapradarzanaparatvAttasya, athavA SaDvidhaM kAraNam, anusvAralopo 'tra draSTavyaH, karotIti karttari vyutpatteH, svena vyApAreNa kArye yadupayujyate tatkAraNaM, 10 nathI ane A ceSTAonuM kAraNa vemAdi che. tethI nimittanuM A te naimittika. (e pramANenA zabdArthathI ceSTA, vemAdi naimittikakAraNa kahevAya che.) II737 gAthArtha : samavAyikAraNa, asamavAyikAraNa, athavA (vyatiriktadravya kAraNanA bIjA) cha prakAra che - kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane AdhAra. TIkArtha : samavAya zabdamAM--m eTale ekIbhAve, va = apRthak = bheguM ane aya 15 eTale gamana arthAt ekIbhAve apRthak evuM je gamana te samavAya arthAt ekamekatAne pAmavuM. te samavAya che jeono te samALiya, arthAt samavAyavALA taMtuo, kAraNa ke A taMtuomAM paTa samavAyathI=ekIbhAve utpanna thAya che. tethI paTano samavAya taMtuomAM rahela che mATe taMtuo samavAya kahevAya che. samaLiya evuM je kAraNa te samavAyikAraNa. tathA "taMtusaMyoga e kAraNa(taMtuo)rUpa dravyAntarano dharma hovAthI (taMtusaMyoga taMtumAM rahela che mATe saMyoga taMtuno dharma 20 che) ane paTa nAmanA kAryarUpa dravyAntarane dUravartI hovAthI asamavAyi kahevAya che. (Azaya e che ke paTarUpa kAryane najIka taMtuo che ane A taMtuomAM saMyoga rahela cheM tethI saMyoga paTathI ghaNo dUra kahevAya che, vaLI A saMyoga paTa nahIM paNa taMtuomAM samavAyathI=ekIbhAvathI rahela che mATe paTa mATe asamavaDiya kahevAya che.) A asamavAyarUpa je kAraNa te asamavAyikAraNa. zaMkA : artha eka ja hovA chatAM judI judI rIte be-be kAraNo kahevA e nirarthaka che. (arthAt 25 tadravya-anyadravya, nimitta-naimittika, samavAyi-asamavAyi vigere dareka prakAramAM zabdono artha eka ja hovA chatAM judA judA nAme zA mATe batAvo cho ?) samAdhAna : anya darzano eka evA paNa kAraNane judA judA nAmathI svIkAre che te dekhADavA A rIte upanyAsa karela che. tethI A upanyAsa nirarthaka banato nathI. athavA cha prakAranA kAraNo jANavA. mULagAthAmAM 'chadi' zabdamAM anusvArano lopa thayela che ema samajavuM. "je kAryane 30 kare te kAraNa' e pramANe kartAnA arthamAM kAraNa zabdano vyutpattiartha karavo, arthAt potAnA * ga aaN ceti vyAA /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha prakAranA kAraNo (ni. 738) 75 kathaM SaDvidhamityAha-kartA ca kAraNaM, tasya kArye svAtantryeNopayogAt, tamantareNa vivakSitakAryAnutpatteH abhISTakAraNavat, tatazca ghaTotpattau kulAlaH kAraNaM, tathA karaNaM ca - mRtpiNDAdi karakA)raNaM, tasya sAdhakatamatvAt, tathA karma ca kAraNaM, kriyate-nirvartyate yattatkarma-kAryama, Aha-tatkathamalabdhAtmalAbha tadA kAraNamiti ?, atrocyate, kAryanirvartanakriyAviSaya-tvAttasyopacArAtkAraNatA. uktaM ca "nirvastra vA viznArtha vA, VINe vA kriyAttama / - tat daNadaNaHIS gINita / ? " ityAdi, mukhyavRttyA. vA saukaryaguNena karma kAraNaM, tathA sampradAnaM ca ghaTasya kAraNaM, tasya karmaNA'bhipretatvAt, tamantareNa tasyAbhAvAt, samyak satkRtya vA prayatnena dAnaM sampradAnam, ata vyApAravaDe kAryamAM je upayogI thAya te kAraNa. A kAraNa kevI rIte cha prakAranuM che ? te kahe 10 che - kartA e kAraNa che kAraNa ke kAryamAM te kartAno svataMtra rIte upayoga thAya che. kartA vinA icchitakAraNanI jema vivakSita kAryanI utpatti thatI nathI. (arthAt jema icchitakAraNa (taMtu vi.) vinA kArya(paTa)nI utpatti thatI nathI, tema karyA vinA kAryanI utpatti thatI nathI.) tethI ghaTanI utpattimAM kuMbhAra e kAraNa che. (1) tathA mRtpiDa vagere karaNa e paNa ghaTanuM kAraNa che kAraNa ke tenA dvArA ghaTanI utpatti thatI hovAthI mRtpiDa vagere sAdhakatama kAraNa che. (2) tathA karma 15 e kAraNa che. je karAya arthAt je banAvAya te karma = kArya (ane kArya e paNa kAraNa che.) zaMkA : je vastu haju banI ja nathI te vastu tyAre = kriyA vakhate kevI rIte kAraNa banI zake? samAdhAna karma e kArya banAvavA mATenI kriyAno viSaya hovAthI upacArathI temAM kAraNatA che. kahyuM che ke- "banAvavA yogya (jema ke-danAdi) athavA pheraphAra karavA yogya (jema ke, 20 lAkaDAmAMthI kaMIka vastu banAvavI) athavA prApta karavA yogya (jema ke, koika vastune grahaNa karavI vagere) evuM je kriyAnuM phaLa kartAne icchita (potAnI kriyAnA viSaya tarIke icchitI hoya te daSTa ke adRSTa saMskAravALuM karma kahevAya che." (A zloka dvArA eTaluM ja kahevA mAMge che ke kartAne potAnI kriyAnA viSaya tarIke je ISTa hoya te ja karma kahevAya che. te iSTa tarIke kArya hoya che. tethI kAryane karma kahevAmAM koI doSa nathI. "daSTa-adaSTa saMskAra" zabdano artha - nirvatya 25 ke vikArya kAryamAM thato saMskAra ApaNane dekhAya che. tethI te dRSTasaMskAravALuM kArya che. jyAre prApyamAM saMskAra dekhAto nathI. tethI te adekhasaMskAravALuM kArya kahevAya che.) athavA upacAra vinA mukhyavRttie to kAryanA saukaryaguNanI apekSAe ja karma kAraNa bane che. (arthAt saukaryaguNa hoya to te kArya karI zakAya, te guNa jo na hoya to kArya na karI zakAya. eTale kAryamAM rahelo saukaryaguNa kArya niSpanna karavAmAM kAraNa bane che, tethI te kArya paNa 30 saukaryaguNavALuM hovAthI kAraNa bane che...) tathA saMpradAna e ghaTanuM kAraNa che, kAraNa ke saMpradAna eTale samya rIte athavA satkArapUrvaka prayatnavaDe je dAna, lokone ApavA mATe ja kuMbhAra ghaTa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 mI Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI, kiM tu brAhmaNAya ghaTaM dadAtIti, tathA'pAdAnaM kAraNaM, vivakSitapadArthApAye'pi tasya dhruvatvena kAryopakArakatvAd, 'do avakhaNDane' dAnaM khaNDanam apasRtya maryAdayA dAnamapAdAnaM, piNDApAye'pi mRdo dhruvatvAdapAdAnateti, sA ca ghaTasya kAraNaM, tAmantareNa tasyAnutpatteH, tathA sannidhAnaM ca kAraNaM, tasyAdhAratayA kAryopakArakatvAt, sannidhIyate yatra kAryaM tatsannidhAnam - adhikaraNaM, tacca ghaTasya cakraM, tasyApi bhUH, tasyA apyAkAzam, AkAzasya tvadhikaraNaM nAsti, svarUpapratiSThitatvAt, ghaTasya cedaM kAraNam, etadabhAve ghaTAnutpatteriti thArtha: .. uktaM dravyakAraNam, idAnIM bhAvakAraNapratipAdanAyAha davihaM ca hoi bhAve apasattha pasatthagaM ca apasatthaM / saMsArassegavihaM duvihaM tivihaM ca nAyavvaM // 739 // ... banAve che. mATe ghaTarUpa karmavaDe saMpradAna ja abhipreta che, arthAta ghaTa banAvIne koine ApavAno ja hoya che. te paNa eTalA mATe ke saMpradAna vinA ghaTarUpa kAryano ja abhAva thAya. (arthAta jo lokone ghaTa ApavAnA ja na hoya to kuMbhAra ghaTa zA mATe banAve ? tethI ghaTarUpa je kArya thaI rahyuM che tenI pAchaLa saMpradAna paNa kAraNa che.) saMpradAnanI pUrve kahI evI vyAkhyA hovAne 15 kAraNe ja "dhobIne vastra Ape che." A vAkyamAM dhobIne caturthI vibhakti thatI nathI kAraNa ke tyAM vastranuM dAna thatuM nathI. jayAre "brAhmaNane ghaTa Ape che." vAkyamAM brAhmaNane caturthI vibhakti thAya che, kAraNa ke tyAM ghaTanuM dAna thaI rahyuM che. - tathA apAdAna e kAraNa che, kAraNa ke vivakSita padArthane nAza thavA chatAM paNa apAdAnanI dhruvatA hovAthI kAryane upakAraka bane che. "rA' dhAtu TukaDA karavA, chUTuM thavuM arthamAM che. mATe 20 dAna eTale chUTuM thavuM. (apa) dUra thaine (A) maryAdA vaDe je chUTuM thavuM te apAdAna, piMDaparyAyamAMthI dUra thaIne mRttvano nAza na thavArUpa maryAdAvaDe piMDaparyAyathI chUTuM thavuM te apAdAnatA kahevAya che. mATI piMDaparyAyathI dUra thaIne tenA pachInA sthAsAdiparyAyane pAme che. A samaye mATI potAnuM mRttva choDyA vinA piMDathI chUTI thAya che;) mRtpiDano nAza thavA chatAM mATI kAyama rahelI hovAthI e apAdAna kahevAya che. te ghaTanuM kAraNa che kAraNa ke mRtpiDa vinA ghaTa bane nahIM. tathA sannidhAna 25 (=AdhAra) e kAraNa che kAraNa ke te sannidhAna AdhArarUpa hovAthI kAryane upakAraka che. jene vize kArya sthApita karAya te saMnidhAna arthAt adhikaraNa. ghaTanuM adhikaraNa cakra che, cakranuM adhikaraNa bhUmi che, bhUminuM adhikaraNa AkAza che. jyAre AkAzanuM adhikaraNa nathI, kAraNa ke te svarUpathI ja pratiSThita che. (tene rahevA koI AdhAranI jarUra nathI.) Ama A adhikaraNa e ghaTanuM kAraNa che, kAraNa ke adhikAraNa vinA ghaTa bane nahIM. /I738 avataraNikA : dravyakAraNa kahyuM, have bhAvakAraNanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ? gAthArtha : bhAvane vize be prakAranA kAraNo che. aprazasta ane prazasta. aprazastakAraNamAM saMsArasaMbaMdhI eka prakAranuM, be prakAranuM ane traNa prakAranuM kAraNa jANavuM.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ aprazastakAraNanA prakAro (ni. 740) 77 - vyArA : mavatIti mAd:, na ghArika, sAva vArayi saMsAra pa riti mAvaIRU, tatra 'dvividhaM ca' dviprakAraM ca bhavati, bhAve vicAryamANe, kAraNamiti prakramAdgamyate, bhAvaviSayaM vA, bhAvakAraNamityarthaH, aprazastam-azobhanaM prazasta-zobhanaM ca, tatrAprazastaM saMsArasya sambandhi ekavidham-ekabhedaM dvividhaM-dvibhedaM trividhaM-tribhedaM ca jJAtavyaM, cazabdazcaturvidhAdyanuktakAraNabhedasamuccayArtha iti gAthArthaH // yaduktaM-'saMsArasyaikavidha mityAdi, tadupapradarzanAyAha- assaMjamo ya ekko aNNANaM aviraI ya duvihaM tu / aNNANaM micchattaM ca aviratI ceva tivihaM tu // 740 // vyAkhyA : 'asaMyamaH' aviratilakSaNaH, sa hyeka eva saMsArakAraNam, ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvAdapradhAnatvAditi, tathA'jJAnamaviratizca dvividhaM tu saMsArakAraNaM, tatrAjJAnaM-karmAcchAditajIvasya 10 viparItAvabodha iti, aviratistu sAvadhayogAnivRttiriti, tathA mithyAtvamajJAnaM cAviratizcaiva trividhaM tu saMsArakAraNaM, tatra mithyAtvam-atattvArthazraddhAnaM, zeSaM gatArtham, evaM kaSAyAdisamparkAdanye'pi bhedAH pratipAdayitavyA iti gAthArthaH // TIkArtha je thAya te bhAva. audayikAdi bhAva tarIke jANavA, te bhAvarUpa je kAraNa te bhAvakAraNa e pramANe samAsa jANavo. te bhAva saMsAra ane mokSanuM kAraNa che. bhAvanI vicAraNA 15 karIe to bhAvane vize be prakAranA kAraNo che. athavA bhAvaviSayaka be prakAranA kAraNo che. aprazasta=azubha ane prazasta=zubha, temAM aprazastakAraNa saMsArasaMbaMdhI jANavuM, je ekaprakAranuM, eprakAranuM ane traNa prakAranuM jANavA yogya che. "a" zabda cAra prakArAdi nahIM kahela bhedono samAveza karavA mATe che. li739o. - ' avataraNikA : je kahyuM ke "saMsArasaMbaMdhI aprazastakAraNa ekaprakAranuM .... vagere", te 20 dekhADavA mATe kahe che ke gAthArtha eka prakAramAM asaMyama, be prakAramAM ajJAna-avirati, tathA traNa prakAramAM ajJAnamithyAtva ane avirati. . TIkartha : aviratirUpa asaMyama eka ja saMsAranuM kAraNa che, kAraNa ke avirati sivAyanA ajJAnAdi kAraNo aviratine Teko ApanArA che ane mATe ja apradhAna che. tathA avirati ane 25 ajJAna e be prakAranA saMsAranA kAraNo che. temAM ajJAna eTale karmathI yukta jIvano viparItabodha ane avirati eTale pApayukta yogothI pAchA na haTavuM. tathA traNa prakAranA saMsArakAraNomAM mithyAtva-ajJAna ane avirati jANavA. temAM mithyAtva eTale khoTA tattvo uparanI zraddhA. zeSa ajJAna-avirati pUrvanI jema jANavA. A pramANe kaSAyAdinA saMparkathI bIjA paNa bhedo kahevA yogya che. (jema ke, cAra prakAramAM kaSAya, ajJAna, mithyAtva ane avirati.) I740Iii 30
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 eka Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) uktamaprazastaM bhAvakAraNam, adhunA prazastamucyate hoi pasatthaM mokkhassa kAraNaM egaduvihativihaM vA / taM ceva ya vivarIyaM ahigAro pasatthaeNetthaM // 741 // vyAkhyA : bhavati prazastaM bhAvakAraNaM mokSasya kAraNamiti, tacca 'eka' mityekavidhaM dvividha 5 trividhaM vA, idaM punaH 'tadeva' ca saMsArakAraNam asaMyamAdi viparItaM draSTavyam, ekavidhaM saMyamaH . dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti, adhikAra:' prastAva: 'prazastena' bhAvakAraNena 'atra' sAmAyikAnvAkhyAne, mokSAGgatvAdasyeti / tatazca prazastabhAvarUpaM cedaM, kAraNaM ca mokSasya iti adhikArabhAvaneti gAthArthaH // ___ itthaM kAraNadvAre adhikAra pradarzya punaH kAraNadvArasaGgatameva vaktavyatAzeSamAzaGkA10 dALarfmadhitsurI titthayaro kiMkAraNaM bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM ? / titthayaraNAmagottaM kammaM me veiyavvaMti // 742 // . vyAkhyA : tIrthakaraNazIlastIrthakaraH, tIrthaM pUrvoktaM, sa 'kiMkAraNaM' kiMnimittaM bhASate sAmAyikaM tvadhyayanaM ?, tuzabdAdanyAdhyayanaparigrahaH, tasya kRtakRtyatvAditi hRdayam, atrocyate15 avataraNikA : aprazasta bhAvakAraNa kahyuM. have prazasta bhAvakAraNa kahevAya che ? gAthArtha : mokSanA kAraNo prazasta bhAvakAraNa che. te eka prakAre, be prakAre athavA traNa prakAre che. (pUrve je kahyA) te ja ahIM viparIta jANavA. ahIM prazastavaDe prayojana che. TIkArtha : mokSanuM kAraNa e prazasta bhAvakAraNa che. ane te eka prakAranuM, be prakAranuM athavA traNa prakAranuM che. pUrve asaMyamAdi je saMsArakAraNa kahyA te ja viparIta prazastakAraNa jANavA. 20 ekaprakAre saMyama, be prakAre jJAna ane saMyama, traNa prakAre samyagadarzana-jJAna- ane saMyama sAmAyikanI vyAkhyAnA avasare mokSanuM aMga hovAthI A prazastabhAvakAraNanuM ja prayojana che tethI ja adhikAranI bhAvanA A pramANe jANavI ke "A (sAmAyika) prazasta bhAvarUpa che. ane te mokSanuM kAraNa che." II741 avataraNikA : A pramANe kAraNadvAramAM prayojanane dekhADI punaH kAraNadvArane saMgata evI 25 vakatavyatAzeSane AzaMkA UbhI karIne kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : tIrthakara zA mATe sAmAyikAdhyayanane kahe che ? (teno uttara) tIrthaMkaranAmagotra karma mAre bhogavavAnuM che. TIkArtha : tIrthane karavAnA svabhAvavALA je hoya te tIrthakara, tIrthano artha pUrve kahela che. te tIrthakara zA mATe sAmAyika-adhyayana kahe che? kAraNa ke te pote to kRtakRtya che. "tuM" zabdathI - 30 bIjA adhyayano paNa jANavA. (arthAt bIjA adhyayano paNa zA mATe kahe che? A zaMkAnuM samAdhAna
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkaro sAmAyika zA mATe kahe che ? (ni. 743-745) 79 'tIrthakaranAmagotraM' tIrthakaranAmasaJjJaM, gotrazabdaH saJjJAyAM, karma mayA veditavyamityanena kAraNena bhASata iti gAthArthaH // taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavAsakkattA NaM // 743 // vyAvyA : pUrvavat // NiyamA maNuyagatIe itthI puriseyarovva suhaleso / AseviyabahulehiM vIsAe aNNayaehiM // 744 // vyAkhyA : pUrvavadeva / itthaM tIrthakRtaH sAmAyika bhASaNe kAraNamabhidhAyAdhunA gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchravaNakAraNaM pratipAdayannAha - goyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAminti ? / NANassa taM tu suMdaramaMgalabhAvANa uvaladdhI // 745 // vyAkhyA : gautamAdayo gaNadharAH 'kiMkAraNaM tu' kiMnimittaM, kiMprayojanamityarthaH, sAmAyikaM 'nizAmayanti' zrRtti, atrote--nALasva' tti prAkRtajJA caturthAMthaeN pachI, tatavra jJAnAya-- kahe che -) "tIrthaMkaranAmagotra' ahIM gotra zabdano "saMjJA" artha karavo tethI "tIrthaMkaranAma' e che saMjJA jenI te tIrthaMkaranAmasaMjJaka karma mArAvaDe bhogavavA yogya che ema jANI sAmAyikAdi 15 adhyayano kahe che. II742 // gAthArtha : te kevI rIte vedAya che ? aglAni pUrvaka dharmadezanAdivaDe, te tIrthaMkaranAmakarma bhagavAnanA (chellethI) trIjA bhavamAM jaIne baMdhAya che. 5 10 TIkArtha : A gAthAnI vyAkhyA pUrvanI jema jANI levI. II743 gAthArtha : tIrthaMkaranAmakarmano baMdha avazya manuSyagatimAM ja thAya che. te karmane bAMdhanAra 20 zubhalezyAvALo jIva strI, puruSa athavA kRtrima napuMsaka hoya che. arihaMta-siddha vagere vIza sthAnomAMthI koI eka-be-traNa athavA sarva sthAno ArAdhI tIrthaMkaranAmakarmano baMdha nikAcita kare che. - TIkArtha : vyAkhyA pUrvanI jema jANI levI. II744 / A pramANe tIrthaMkaranuM sAmAyika kahevAnuM kAraNa kahIne have gaNadharonI AzaMkA UbhI karI sAmAyikanA zravaNanuM kAraNa pratipAdana karatA 25 kahe che gAthArtha : gautamAdi sAmAyikane kayA kAraNathI sAMbhaLe che ? teo-jJAna mATe sAmAyikane sAMbhaLe che. te jJAna zubha-azubha bhAvonI upalabdhinuM nimitta bane che. TIkArtha : zaMkA : gautamAdi gaNadharo zA mATe sAmAyikane sAMbhaLe che ? samAdhAna : "nALaR" ahIM prAkRta hovAthI caturthInA arthamAM SaSThI vibhakti che. tethI 30
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 Avazyakaniyukti -haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) jJAnArthaM, tAdarthya caturthI, teSAM hi bhagavadvadananirgataM sAmAyikazabdaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvanA, tattu jJAnaM 'sundaramaGgalabhAvAnAM' zubhetarapadArthAnAM 'uvaladdhI' tti upalabdhayeupalabdhinimittamiti gAthArthaH // sA ca sundaramaGgalabhAvopalabdhiH pravRttinivRttyoH kAraNam, Aha ca hoi pavittinIvittI saMjamatava pAvakammaaggahaNaM / / kammavivego ya tahA kAraNamasarIrayA ceva // 746 // vyAkhyA : zubhetarabhAvaparijJAnAdbhavataH 'pravRttinivRttI' zubheSu pravRttirbhavatItarebhyo nivRttiriti, te ca pravRttinivRttI 'saMyamatava' iti saMyamatapasoH kAraNaM, tatra nivRttikAraNatve'pi saMyamasya prAgupAdAnamapUrvakarmAgamanirodhopakAreNa prAdhAnyakhyApanArthaM, tatpUrvakaM ca vastutaH saphalaM tapaH, 10 jJAna mATe teo sAmAyika sAMbhaLe che, kAraNa ke bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelA sAmAyikazabdane sAMbhaLI teone sAmAyikanA arthaviSayaka jJAna utpanna thAya che. te jJAna zubhAzubhapadArthonI jANakArInuM kAraNa bane che. arthAt zuM zubha che? ane zuM azubha che? te A jJAnathI jaNAya che.) Il74pI avataraNikA A zubhAzubha padArthonI jANakArI zubhamAM pravRtti ane azubhathI nivRttinuM 15 kAraNa bane che. A ja vAtane kahe che ke gAthArtha (uparokta jJAnathI) pravRtti-nivRtti thAya che. tenAthI saMyama-tapa Ave che. tenAthI pApakarmanuM agrahaNa ane nirjarA thAya che. te nirjarA azarIratAnuM kAraNa che. TIkArya zubhAzubhabhAvonA parijJAnathI zubhamAM pravRtti ane azubhothI nivRtti thAya che. te pravRtti-nivRtti saMyama ane tapanuM kAraNa che. 20 (zaMkAH "pravRtti-nivRtti" zabdamAM "nivRtti" zabda pachI che. tethI nivRttithI prApta thatuM saMyama paNa "saMyama-tapa" zabdamAM pachI mUkavAne badale prathama zA mATe mUkyuM ?). samAdhAna : jo ke saMyama nivRttithI prApta thAya che. (ahIM nivRttirapatteivi zabdamAM "nivRtti e ja kAraNa che jenuM evuM saMyama" e pramANe samAsa jANavo) chatAM paNa "saMyama tapa" zabdamAM saMyama zabdanuM je prathama upAdAna karyuM che. te apUrvakarmonA Agamanane aTakAvavA 25 dvArA saMyama upakArI hovAthI saMyamanuM prAdhAnya dekhADavA karyuM che. vaLI, saMyamapUrvakano tapa ja kharekhara saphaLa thAya che, (zaMkA ? jo A rIte saMyamanI pradhAnatA hoya to tenuM kAraNa evI nivRttino "pravRttinivRtti" zabdamAM prathama mUkavAne badale pachI kema upanyAsa karyo che ?) samAdhAnaH saMyamanA kAraNano je bIjA krame upavAsa karyo che te "saMyama hovA chatAM paNa 30 25. saMyamo'nAzravaphalaH tapo vyavadAnaphalaM /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyinA zravazanuM ija (ni. 747-748) "kAraNAnyathopanyAsastu saMyame satyapi tapasi pravRttiH kAryyetyamunA'Mzena prAdhAnyakhyApanArthamevetyalaM prasaGgena, tayozca saMyamatapasoH 'pAvakammaaggahaNaM 'ti pApakarmAgrahaNaM karmavivekazca tathA 'kAraNaM' nimittaM prayojanaM yathAsaGkhyam, uktaM ca paramamunibhiH - 'saMyame aNaNyaphale, tave vodANaphale' ityAdi, aNaNhayaH-anAzravaH vodANaM- karmanirjarA, karmavivekasya ca prayojanam 'asarIrayA ceveti azarIrataiva, caH pUraNArthaH iti gAthArtha: // sAmprataM vivakSitamarthamuktAnuvAdena pratipAdayannAha kammavivego asarIrayAya asarIrayA aNAbAhA[ hAe ] / ho aNabAhanimittaM aveyaNamaNAulo niruo // 747 // nIruyattAeM ayalo ayalattAe ya sAsao hoi / sAsaMyabhAvamuvagao avvAbAhaM suhaM lahai || 748 // dAraM // 81 vyAkhyA : 'karmavivekaH' karmapRthagbhAvaH azarIratAyAH kAraNam, azarIratA 'aNAbAhAe' 'tti anAbAdhAyAH kAraNaM bhavati, 'anAbAdhanimittam' anAbAdhakAryaM, nimittazabdaH kAryavAcakaH, 10 tathA ca vaktAro bhavanti - anena nimittena - anena kAraNena mayedaM prArabdham, anena kAryeNetyarthaH, tatazca bhavatyanAbAdhakAryam, 'avedanaH ' vedanArahito, jIva iti gamyate, sa cAvedanatvAd 'anAkulaH' avihvala ityarthaH, anAkulatvAcca nIrugbhavatIti gAthArthaH // tapamAM pravRtti karavA yogya che." e apekSAe tapanI pradhAnatA dekhADavA mATe che. vadhu carcAthI saryuM. tathA te saMyama ane tapanuM phaLa kramazaH pApakarmanuM agrahaNa ane karmanirjarA che. tIrthaMkaroe kahyuM che -"saMyamanuM phaLa anAzrava ane tapanuM phaLa karmanirjarA che." karmanirjarAnuM phaLa azarIratA .4 che. bhUNamAM "ca" zabda chaMhanI pUrti mAre che. // 746 // 5 - 15 avataraNikA : A vivakSita arthane kahevAyela arthanA anuvAdavaDe pratipAdana karatAM kahe che 20 gAthArtha : karmanirjarA azarIratAnuM kAraNa che. azarIratA anAbAdhanuM kAraNa che. anAbAdhanuM kArya avedanA che, avedanAthI anAkulatA ane anAkulatAthI jIva nirogI thAya che. TIkArtha : karmaviveka eTale AtmAthI karmano bheda thavo. te azarIratAnuM kAraNa che. azarIratA anAbAdhanuM kAraNa che. anAbAdhanuM nimitta arthAt anAbAdhanuM kArya, ahIM nimitte zabda "kArya" arthane jaNAvanAra che, kAraNa ke lokamAM paNa bolanArA che ke "sA nimitte arthAt A artha 25 mATe mArAvaDe A AraMbhAyuM che.' tethI anAbAdhanuM kArya vedanArahita jIva che. (arthAt anAbAdhathI jIva vedanArahita thAya che.) te jIva vedanArahita hovAthI AkulatA vinAno thAya che ane anAkula hovAthI nirogI thAya che. // 747 // gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 na Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ____ vyAkhyA : sa hi jIvaH nIruktayA acalo bhavati, acalatayA ca zAzvato bhavati, zAzvatabhAvamupagataH kim ?, avyAbAdhaM sukhaM labhata iti gAthArthaH / itthaM pAramparyeNAvyAbAdhasukhArthaM sAmAyikazravaNamiti / gataM kAraNadvAraM, pratyayadvAramadhunA vyAkhyAyata iti, Aha ca paccayaNikkhevo khalu davvaMmI tattamAsagAio / bhAvaMmi ohimAI tiviho pagayaM tu bhAveNaM // 749 // vyAkhyA : pratyAyayatIti pratyayaH pratyayanaM vA pratyayaH, tannikSepaH-tannyAsaH, khaluzabdo'nantaroktakAraNa- nikSepasAmyapradarzanArthaH, tatazca nAmAdizcaturvidhaH pratyayanikSepo, nAmasthApane sugame, 'dravye' dravyaviSayastaptamASakAdiH, AdizabdAddhaTadivyAdiparigrahaH, dravyaM ca tatpratyAyyapratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayaH-taptamASakAdireva, tajjo vA pratyAyyapuruSapratyaya 10 rUtti, 'mAva'tti bhAve vicAryAvidhyAphinnivigho mAvapratyayaH, tI vIdAnakaarnnaanpeksstvaad, AdizabdAnmanaHparyAyakevalaparigrahaH, matizrute tu bAhyaliGgakAraNApekSitvAnna TIkArtha : nirogI hovAthI te jIva acala thAya che. acala thavAthI zAzvata thAya che. zAzvatabhAvane pAmelo te jIva avyAbAdha sukhane pAme che. Ama, paraMparAe avyAbAdha-sukha mATe sAmAyikanuM zravaNa (gaNadharo kare che.) Il748 15 avataraNikA : kAraNadvAra pUrNa thayuM. have pratyayadvAranuM vyAkhyAna kare che ? gAthArtha : pratyayanipAmAM dravyane vize tapAvela aDadAdi ane bhAvane vize avadhi vagere traNa prakAra che. prastutamAM bhAvapratyaya upayogI che. TIkArtha : je pratIti karAve te pratyaya athavA pratIti pote ja pratyaya. teno nikSepa te pratyayanikSepa. mULamAM rahela "vatna" zabda upara kahevAyela kAraNanikSepanI sAthe A nipAnuM 20 sAmya sUcavavA mATe che. (arthAta jema kAraNanikSepAnA cAra prakAra che te ja rIte pratyayanipAnA paNa cAra prakAra che te kahe che-) nAmAdi cAra prakAre pratyayanA nikSepA che. temAM nAma-sthApanA sugama che. dravyapratyaya tarIke tapAvela aDadAdi jANavA. ahIM "Adi" zabdathI ghaTa, lavaMga vagereno parigraha karavo. (athavA taptamASaka ane ghaTadivya e koika viziSTa prakAranI parIkSAo haze tevuM lAge che. vizeSa artha khyAlamAM nathI.) dravya pote ja pratIti karanAra vyaktinI pratItinuM kAraNa 25 hovAthI (kAraNamAM kAryano upacAra karavAthI) pratyaya kahevAya che. te dravyapratyaya tarIke tapAvela aDadAdi jANavA. (kAraNa ke tene sparza karavAthI te aDada garama che vagere pratIti thAya che.) athavA tapAvela aDadAdithI utpanna thayela pratIti karanAra puruSano bodha dravyapratyaya jANavo. bhAvanI vicAraNA karIe to avadhi vagere traNa prakArano bhAvapratyaya jANavo. kAraNa ke avadhi bAhyaliMgarUpa kAraNanI apekSA vinA pratIti karAve che. Adi zabdathI manaHparyAya ane kevalajJAna levuM. "marti30 zrata e indriyarUpa bAhyaliMgarUpa kAraNa dvArA AtmAne pratIti karAvatuM hovAthI tenI ahIM vivakSA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyayadvAra (ni. 750) zA 83 vivakSite, bahu cAtra vaktavyaM tacca nocyate, granthavistarabhayAditi, 'prakRtam' upayogastu sAmAyikamaGgIkRtya 'bhAveNaM' ti bhAvapratyayeneti gAthArthaH // ata evAha kevalaNANitti ahaM arahA sAmAiyaM parikaheI / tesipi paccao khalu savvaNNU to nisAmiti // 750 // dAraM // 5 vyAkhyA : kevalajJAnI ahamiti svapratyayAdarhan pratyakSata eva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyikaM parikathayati, "teSAmapi' zrotRNAM gaNadharAdInAM hRdgatAzeSasaMzayaparicchittyA 'pratyayaH' avabodhaH sarvajJa ityevaMbhUto bhavati, asmAdeva yatkaizciduktaM___"sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH / / tatanivijJAnarahitafute thana ? / ? " ityAdi, tadvyudastaM veditavyam, anyathA caturvede puruSe lokasya tadvyavahArAnupapatteH, vijRmbhitaM cAtrAsmatsvayUthyaiH pravacanasiddhayAdiSu, ataH saJjAtapratyayA 'nizAmayanti' zrRNvantIti karI nathI. jo ke ahIM ghaNuM badhuM kahevA yogya che paraMtu graMtha moTo thaI javAnA bhayathI kahevAtuM nathI. sAmAyikane AzrayI bhAvapratyaya ahIM upayogI che. II74lA avataraNikA : bhAvapratyaya ja upayogI hovAthI AgaLa kahe che ke ke 15. . gAthArtha: "huM kevalajJAnI chuM." Avo pratyaya thavAthI arihaMto sAmAyikane kahe che. zrotAo "A sarvajJa che" evo vizvAsa thavAthI sAmAyikane sAMbhaLe che. TIkArtha : "huM kevalajJAnI chuM" e pramANe potAne bodha thatAM arihaMta sAkSAt sAmAyikanA arthane jANIne sAmAyikane kahe che. gaNadharAdi zrotAone paNa potAnA hRdayamAM rahelA sarva * saMzayono nAza thavAthI "A sarvajJa che" e pramANeno bodha thAya che. "zrotAone sarvajJa che 20 evo bodha thAya che evuM je kahyuM tenAthI je loko kahe che ke - "te kALamAM paNa jANavAnI icchAvALA evA, paraMtu sarvajJanA jJAnathI jANI zakAya evA padArthonA jJAnathI rahita chadmastha jIvo "A sarvajJa che" ema kevI rIte jANI zake ? 1. (Azaya e che ke, je sarvajJanA jJAnathI jANI zakAya evA padArthone jANato hoya arthAta sarvajJa hoya te ja, sAmenI vyakti sarvajJa che evuM jANI zake, paraMtu je AvuM jJAna dharAvato nathI 25 arthAt sarvajJa nathI, paNa chadmastha che te, sAmenI vyakti sarvajJa che evuM jANI zakato nathI. AvuM je loko kahe che) tenuM khaMDana thayela jANavuM. (kAraNa ke hRdayagata saMzayo dUra thatAM chadmastha paNa sarvajJane jANI zake che.) anyathA cAra vedane jANanAra puruSamAM paNa "A caturvedI che" evo lokano vyavahAra ghaTI zakaze nahIM. (kAraNa ke caturvedamAM AvatA sarva padArthone jANanAra vyakti ja sAmenI vyaktine caturvedI tarIke oLakhI zakaze, anyathA nahIM.) A viSayamAM amArA pakSanA 30 anya mahAtmAoe pravacana-siddhi vagere graMthomAM ghaNI carcA karI che. tethI vizeSArthIoe tyAMthI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 mATe Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) gathArtha che gataM pratyayadvAram, idAnI lakSaNadvArAvayavArthapratipAdanAyAha nAma ThavaNA davie sarise sAmaNNalakkhaNAgAre / gairAgai NANattI nimitta uppAya vigame ya // 751 // vyAkhyA : lakSyate'neneti lakSaNaM-padArthasvarUpaM, tacca dvAdazadhA, tatra nAmalakSaNaM lakSaNamitIya varNAnupUrvI, sthApanAlakSaNaM lakArAdivarNAnAmAkAravizeSaH, dravyalakSaNaM jJazarIrAdyatiriktaM yadyasya dravyasyAnyato vyavacchedakaM svarUpaM, yathA gAdi dharmAstikAyAdInAm, idameva kiJcinmAtravizeSAtsAdRzyasAmAnyAdilakSaNabhedato nirUpyate-tatra 'sarise 'tti sAdRzyaM lakSaNam, ihatyaghaTasadRzaH pATaliputrako ghaTa iti, 'sAmannalakkhaNaM' ti sAmAnyalakSaNaM yathA siddhatvaM siddhAnAM 10 sadravyajIvamuktAdidharmaiH sAmAnyamiti, 'AgAre'tti Akriyate'nenAbhipretaM jJAyata ityAkArobAhyaceSTArUpaH, sa evAntarAkUtagamakarUpatvAllakSaNamiti, uktaM ca - . "morapiphittejItyA, veNa sASitena ra / netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM manaH // 1 // " joI levuM.) "A sarvajJa che" evo bodha thatAM gaNadharAdi sAmAyikane sAMbhaLe che. II75oll 15 avataraNikA : pratyayadvAra pUrNa thayuM. have lakSaNa dvArane vistArathI pratipAdana karavA mATe kahe che ke gAthArtha : nAma - sthApanA - dravya - sAdRzya - sAmAnya lakSaNa - AkAra - gatyAgati - nAnAtva - nimitta - utpAda ane vigama. (bIjA pachInI gAthAmAM che.) TIkArtha : jenA vaDe jaNAya te lakSaNa arthAt padArthanuM svarUpa. ane te bAra prakAre che. temAM 20 "lakSaNa" e pramANe kramamAM goThavelA akSaro te nAmalakSaNa jANavuM. lakArAdi akSarAne AkAravizeSa e sthApanA lakSaNa, jJazarIrAdithI vyatirikta dravyalakSaNa tarIke bIjAthI potAne juduM pADanAruM evuM dravyanuM svarUpa, jema ke dharmAstikAyAdinuM gati (sahAyakatva) vagere svarUpa. have kaMika mAtra vizeSathI ja sAdRzya ane sAmAnya- lakSaNAdi nava medavALA evA A ja dravyalakSaNanuM nirUpaNa kare che. (arthAt dravyalakSaNamAM ja thoDo pheraphAra karatA tenA sAdazyathI laI vIrya sudhInA 25 nava bhedo paDe che te badhAnI vyAkhyA kare che.) - temAM "ahIMnA ghaTa jevo pATaliputrano ghaTa che" A sAdRzyalakSaNa che. tathA sAmAnyalakSaNa A pramANe-siddhonuM siddhapaNuM-sattva-dravyatva-jIvata-muktatvAdi dharmone laI sAmAnya che. (arthAta AvA badhA dharmone laI eka siddha anya siddho sAthe samAna che.) tathA jenAvaDe icchitavastu jaNAya te AkAra arthAt bAhyaceSTA, bAhyaceSTA e Antarika abhiprAyane jaNAvanArI hovAthI 30 lakSaNa kahevAya che. kahyuM che - "AkArovaDe, iMgitavaDe, gativaDe, ceSTAvaDe, vacanovaDe, AMkhamukhanA vikArovaDe Antarika mana grahaNa karAya che. ||1 26. jIvapudgalagataM gatyAdi, tasya dharmAstikAyAdikAryatvAt tallakSaNatA / .
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatyAgati lakSaNa (ni. 751) no 85 iti, 'gairAgaitti gatyAgatilakSaNaM dvayordvayoH padayorvizeSaNavizeSyatayA anukUlaM gamanaM gatiH pratyAvRttyA prAtikUlyenAgamanamAgatiH, gatizcAgatizca gatyAgatI tAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNaM, taccaturdhA-pUrvapadavyAhatamuttarapadavyAhatamubhayapadavyAhatamubhayapadAvyAhatamiti, tatra pUrvapadavyAhatodAharaNam- nA ! neu ? nephA nIve ? yA ! nave siya jeraphA manera, 5 neraie puNa niyamA jIve' uttarapadavyAhatodAharaNam-'jIvai bhaMte ! jIve jIve jIvai ?, goyamA ! jIvada tAva niyamA jIve, jIve puNa siya jIvai siya no jIvai' siddhAnAM jIvanAbhAvAditi gati-Agati lakSaNa - be-be padonuM vizeSaNavizeSyarUpe (arthAta eka pada vizeSaNa bane ane anya pada vizeSya bane, e rIte vizeSaNa-vizeSyarUpe) anukULa evuM je gamana te gati kahevAya che ane pratikULatAe pAchA AvavuM te Agati kahevAya che. (jema ke, prabhu ! jIva e 10 deva che? A vAkyamAM prathama jIvanuM uccAraNa karI devatvanI pRcchA karAI che. ahIM jIvapadathI devapadamAM anukULa gamana thatuM hovAthI gati kahevAya che. jyAre deva e jIva che? ahIM devanuM uccAraNa karI jIvatvanI pRcchA thaI hovAthI devapadamAMthI jIvapadamAM pratikULatAe Agamana thatuM hovAthI Agati kahevAya che.) A gati-AgativaDe je lakSaNa athavA gati-AgatirUpa je lakSaNa te gatyAgatilakSaNa kahevAya che. arthAt gati-Agati dvArA jIvAdi padArthonuM svarUpa vicArAya 15 che. tethI te lakSaNa kahevAya che.) te cAra prakAre che. (1) pUrvapadavyAhata (arthAt jyAM pUrvapada vyabhicArI hoya tevuM lakSaNa) (2) uttarapadavyAhata (arthAt jyAM uttarapadavyAhata (vyabhicArI) hoya tevuM lakSaNa) (3) ubhayapadavyAhata (4) ubhayapadaavyAhata. - temAM (1) pUrvapadavyAhatanuM udAharaNa - prabhu ! jIva e nAraka che ke nAraka e jIva che? . he gautama! jIva nAraka hoya, anAraka paNa hoya, jyAre nAraka e niyamA jIva hoya che. (vyabhicAra 20 eTale niyamano abhAva. ahIM je jIva hoya te badhA nAraka ja hoya evo niyama nathI. tethI jIvapada nArakapada sAthe niyamanA abhAvavALo hovAthI vyabhicArI bane che. tethI A pUrvapadavyAhata kahevAya che. A ja pramANe AgaLa paNa yathAyogya jANI levuM) (2) uttarapadavyAhata - prabhu! je jIve te jIva ke je jIva che te jIve che? he gautama ! je jIve te niyamA jIva kahevAya paraMtu je jIva hoya te jIve paNa kharo ane na paNa jIve, kAraNa ke siddhanA jIvo jIvatA nathI (ahIM 25 jIvavuM eTale dazaprANone dhAraNa karavA ema samajavuM) (3) ubhayapadavyAhatanuM udAharaNa - prabhu! je bhavasiddhika che te nAraka hoya ke nAraka e bhavasiddhika hoya? he gautama ! bhavasiddhika (bhavya) nAraka hoya, anAraka paNa hoya tathA nAraka paNa bhavya hoya ke bhavya na paNa hoya. ra7. nIvo mA ! maithilo maithi nIva: ?, zautama ! nIva: vAtraMthi: sthAyI :, nairayikaH punarniyamAjjIvaH / jIvati bhadanta ! jIvo jIvo jIvati ?, gautama ! jIvati tAvaniyamAjjIvaH, 30 - nIva: thALIvata sthAnnio nIvati |
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 ha Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) hRdayam, ubhayapadavyAhatodAharaNam bhavasiddhie NaM bhaMte ! nehae, nehae bhavasiddhie ? goyamA bhavasiddhie siya nerar3ae siya aneraie, nedaevi siya bhavasiddhie siya abhavasiddhie' ubhayapadAvyAhatodAharaNam-jIve bhaMte ! jIve jIve jIve ?, goyamA ! jIve niyamA jIve jIve'vi niyamA jIve' upayogo 5 niyamAjjIvaH jIvo'pi niyamAdupayoga iti bhAvanA / loke'pi gatyAgatilakSaNaM ___ 'rUvI ya ghaDotti cUto dumotti nIloppalaM ca logaMmi / jIvo saceyaNotti ya vigappaniyamAdayo bhaNiyA // 1 // tathA 'nANatti' tti nAnAbhAvo nAnAtA-bhinnatA, sA ca lakSaNaM, sA punazcaturddhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato nAnAtA dvidhA-tadrvyanAnAtA anyadravyanAnAtA ca, tatra 10 tadravyanAnAtA paramANUnAM parasparato bhinnatA, anyadravyanAnAtA paramANodvaryaNukAdibhedabhinnatA, evamekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazuklAnAM tadatannAnAtA vAcyA, idaM ca lakSaNaM (4) ubhayapada-avyAhatanuM udAharaNa - prabhu ! jIva e jIva che ke jIva e jIva che. (ahIM eka jIva zabdano upayoga artha karavo ane bIjA jIva zabdano jIvadravya artha karavo tethI jIva e upayogarUpa che ke upayoga e jIvarUpa che ?) he gautama ! jIva niyamA upayogarUpa 15 che ane upayoga paNa niyamAM jIva che. lokamAM paNa gati-AgatinuM lakSaNa A rIte - tarUpI ghaDo (1) AMbo vRkSa (2) nIla kamala (3) jIva sacetana (4) A pramANe vikalpaniyamAdi lokamAM paNa kahevAyA che. (ahIM vikalpaniyama eTale vikalpamAM=eka pakSamAM niyama che jeno te vikalpaniyama Adi zabdathI ubhayaniyama ane ubhayaniyama levo. temAM rUpI ghaTa e pUrvapada vyAhata che. A pramANe cAre dRSTAMto jANI levA. temAM pahelA be vikalpaniyama che, trIjo bhAMgo 20 ubhayaniyama ane cotho ubhayaniyama che.) nAnAtvarUpa lakSaNa = te cAra prakAre che - dravyathI, kSetrathI, kAlathI ane bhAvathI. temAM dravyathI nAnA- be prakAre - tadravyabhinnatA ane anyadravyabhinnatA. temAM paramANuonI paraspara je bhinnatA te tadravyabhinnatA ane paramANuthI vaNakAdinI je bhinnatA te anyadravyabhinnatA jANavI. (F)A ja pramANe eka pradezamAM avagAhIne rahela skaMdhanI be pradezamAM avagAhIne rahelA 25 skaMdhathI je bhinnatA, te kSetrane AzrayI anya kSetrabhinnatA ane eka pradezamAM rahela skaMdhanI bIjA anya eka pradezamAM rahela aMdhathI je bhinnatA te tatsatrabhinnatA. A pramANe eka samaya sthitivALA paramANu vagerenI tathA ekaguNazukla paramANu vagerenI tatkALa / tadbhAvabhinnatA...vigere jANI * masiddhio mana ! naividdo taiyo bhavasiddhiH ?, tama ! masiddhiza: thAnaividha: syAdanairayikaH, nairayiko'pi syAdbhavyasiddhikaH syAdabhavyasiddhikaH / jIvo bhadanta ! jIvo jIvo jIvo?, 30 nautama ! nIvo niyamAnIvaH nIvoDapi niyamaMIva: | 28. rUpI ca ghaTa iti cUto druma iti nIlotpalaM ca loke / jIvaH sacetana iti ca vikalpaniyamAdayo mAtA: che ? |
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ nimittAdi lakSaNa (ni. 752) % 87 padArthasvarUpAvasthApakatvAt 'nimittaM' ti lakSyate zubhAzubhamaneneti lakSaNaM nimittameva lakSaNaM nimittannakSa, vyANayA, 3 2 - "bhomasumiNaMtarikkhaM ditraM aMgasara lakkhaNaM taha ya / vaMjaNamaTTavihaM khalu nimittameyaM muNeyavvaM // 1 // " svarUpamasya granthAntarAdavaseyam // 'uppAda 'tti yato nAnutpannaM vastu lakSyate ata utpAdo'pi 5 vastulakSaNaM, 'vigamoya'tti vigamazca vinAzazca vastulakSaNaM, tamantareNotpAdAbhAvAt, na hi vakratayA'vinaSTamaGgulidravyaM Rjutayotpadyata iti bhAvaneti gAthArthaH // vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvvihaM saddahaNamAI // 752 // vyAvyA : "varitha' ti vIrya sAmarthya yadya vastuna: tava nakSai vIryanakSama, sAda 10 ca bhASyakAra: - " vitti ja nIvarsa +gi = 4 (3) jarsa sAmaDhyuM / levA. A bhinnatA e padArthanA svarUpanI vyavasthApaka hovAthI lakSaNa kahevAya che. nimittalakSaNa jenAvaDe zubhAzubha jaNAya te lakSaNa. nimittarUpa je lakSaNa te nimittalakSaNa. te ATha prakAre che. "bhauma) = bhUmisaMbaMdhI bhUkaMpAdi, svama, AntarikSa = AkAzamAM thanArA 15, gandharva nagarAdi, divya = vyaMtarAdivaDe karAyela aTTahAsAdi, AMga = zarIranA te te aMgonuM pharakavuM, svaranimitta = sAmudrika zAstramAM kahevAyela svarasaMbaMdhI jJAna, vyaMjana = tala-masAdi, A ATha prakAre nimitto jANavA yogya che //lA" vistArathI AnuM svarUpa anya graMthamAMthI jANI levuM. - ' tathA je kAraNathI utpanna nahIM thayela vastu oLakhAtI nathI te kAraNathI vastunI utpatti 20 paNa vastunuM lakSaNa che. tathA vigama eTale vinAza e paNa vastunuM lakSaNa che, kAraNa ke vinAza vinA utpatti thaI zakatI nathI. vakratayA nAza pAmyA vinA, AMgaLI RjutayA utpanna thatI nathI. (arthAt vAMkI AMgaLI jayAM sudhI vakratAne choDatI nathI tyAM sudhI te AMgaLI sIdhI thatI nathI. eTale ke vakratAno nAza thAya tyAre ja RjutA utpanna thAya che.) li751|| gAthArtha H vIrya ane bhAva A pramANe (bAra prakAre) saMkSepathI lakSaNa kahyuM, athavA bhAvalakSaNa 25 zraddhAdi cAre prakAre jANavuM. TIkArtha : je vastunuM je sAmAA te vIrya. te rUpa je lakSaNa te vIryalakSaNa. bhASyakAre kahyuM che - "vIrya eTale baLa, te jIvanuM lakSaNa che. athavA mahAauSadhi vagerenI jema je dravyonuM vicitra 29. bhaumaM svApnamAntarIkSaM divyamAGgaM svaragataM lakSaNagataM tathA ca |vynyjnmssttvidhN khalu nimittametad muNitavyam // 1 // 30. vIryamiti balaM jIvasya lakSaNaM yacca yasya sAmarthyam / 30
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 Avazyakaniryukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) daivvassa cittarUvaM jaha viriya mahosahAdINaM // 1 // tathA bhAvAnAm--audayikAdInAM lakSaNaM pudgalavipAkAdirUpaM bhAvalakSaNaM, yathodayalakSaNaH audayikaH, upazamalakSaNastvaupazamikaH, tathAnutpattilakSaNaH kSAyiko, mizralakSaNaH kSAyopazamikaH, pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH, saMyogalakSaNaH sAnnipAtika iti / athavA bhAvAzca te lakSaNaM cAtmana iti bhAvalakSaNaM, tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt kSayopazamopazamakSayasvabhAvatvAd bhAvalakSaNatA, amumevArthaM cetasyAropyAha-' bhAve ya' ityAdi, bhAve ca - vicAryyamANe tathA lakSaNamidaM 'samAsataH' saGkSepato bhaNitaM / sAmAyikasya vaizeSikalakSaNAbhidhitsayA''ha-- 'ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvvidhaM saddahaNamAdI' athavA'pi bhAvasya - sAmAyikasya lakSaNamanusvAralopo'tra draSTavyaH, caturvidhaM zraddhAnAdIti gAthArthaH // yaduktaM - ' caturvidhaM zraddhAnAdi' tatpradarzanAyAha 88 30 sahaNa jANaNA khalu viratI mIsA ya lakkhaNaM kahae / te'vi NisAmiMti tahA caulakkhaNasaMjuyaM ceva // 753 // vyAkhyA : iha sAmAyikaM caturvidhaM bhavati, tadyathA - samyaktvasAmAyikaM zrutasAmAyikaM prakAranuM sAmarthya te tenuM vIrya kahevAya che. III (vi.A.bhA. 2172)" tathA bhAvonuM eTale 15 ke audayakAdinuM je pudgalavipAkAdirUpa lakSaNa te bhAvalakSaNa jANavuM. jema ke, udayarUpa audayika (arthAt audiyakabhAva udayarUpa che eTale auyikabhAvanuM lakSaNa udaya che.) upazamarUpa aupamika tathA anutpattirUpa kSAyikabhAva, mizrarUpa kSAyopazamika,pariNAmarUpa pAriNatmika ane saMyogarUpa sAMnipAtikabhAva che. athavA AtmAnA bhAvo e ja lakSaNa te bhAvalakSaNa. (arthAt AtmAnA te te bhAvo, ane te bhAvo pote ja lakSaNa te bhAvalakSaNa.) 20 temAM sAmAyika e jIvano guNa hovAthI kSayopazama - upazama ane kSayanA svabhAvavALuM che ane mATe sAmAyika e bhAvalakSaNa che. A arthane manamAM rAkhI AgaLa vAta kare che ke (AgaLanA badhA bhedo ane) bhAvalakSaNanI vicAraNA, "A saMkSepathI (bAra prakAranuM lakSaNa) kahyuM, sAmAyikanA ja viziSTalakSaNane kahevAnI icchAthI niryuktikAra kahe che. athavA sAmAyikarUpa bhAvanuM lakSaNa zraddhAdi cAra prakAre jANavuM, mULagAthAmAM 'bhAvana' zabdamAM anusvArano lopa thayela 25 che ema jANavuM. 752ii avataraNikA : "zraddhAdi cAra prakAre" je kahyuM te bhedone batAvavA mATe kahe che gAthArtha : zraddhA, jJAna, virati ane mizra (A pramANe jinezvaro) lakSaNa kahe che. te gaNadharo paNa te rIte ja cAra lakSaNathI mukta evA sAmAyikane sAMbhaLe che. TIkArtha : ahIM sAmAyika cAra prakAranuM che. te A pramANe 31. dravyasya citrarUpaM yathA vIryaM mahauSadhAdInAm // 1 // samyaktvasAmAyika,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayonA prakAra (ni. 754) 89 cAritrasAmAyikaM cAritrAcAritrasAmAyikaM ca, asya yathAyogaM lakSaNaM 'saddahaNaM' ti zraddhAnaM, lakSaNamiti yogaH samyaktvasAmAyikasya, 'jANaNa 'tti jJAnaM jJA-saMvittirityarthaH, sA ca zrutasAmAyikasya, khaluzabdo nizcayataH parasparataH sApekSatvavizeSaNArthaH, 'virati tti viramaNaM viratiH - azeSasAvadyayoganivRttiH, sA ca cAritrasAmAyikasya lakSaNaM, 'mIsA ya' tti mizrAviratAviratiH, sA ca cAritrAcAritrasAmAyikasya lakSaNaM, kathayatItyanena svamanISikA'pohena 5 zAstrapAratantryamAha, bhagavAn jina evaM kathayati, tasya ca kathayataH 'te'pi' gaNadharAdayaH 'nizAmayanti' zRNvanti 'tathA' tenaiva prakAreNa caturlakSaNasaMyuktameveti gAyArthaH // uktaM lakSaNadvAram adhunA nayadvAraM pratipipAdayiSurAhaNegamasaMgahavavahAraujjusue ceva hoi boddhavve / sa ya. samabhirU evaMbhUe ya mUlaNayA // 754 // vyAkhyA : nayantIti nayAH - vastvavabodhagocaraM prApayantyanekadharmAtmakajJeyAdhyavasAyAntarahetava zrutasAmAyika, cAritrasAmAyika ane cAritrAcAritra sAmAyika, A cAre prakAranA sAmAyikanuM lakSaNa kramazaH A pramANe che temAM zraddhA e samyaktvasAmAyikanuM lakSaNa che, jJAna e zrutasAmAyikanuM lakSaNa che. haju zabda nizcayathI samyaktva ane zrutasAmAyikanI paraspara sApekSatA jaNAve che, arthAt baMne sAthe ja hoya che. virati eTale ke saMpUrNa pApakarmonI nivRtti 15 cAritrasAmAyikanuM lakSaNa che. tathA mizra = dezavirati e cAritrAcAritrasAmAyikanuM lakSaNa che. A pramANe jinezvaro kahe che. ahIM "kahe che" e pramANenA zabdaprayogathI niryuktikAre graMthamAM potAnI kalpanAno upayoga nathI karyo, paNa zAstrane parataMtra rahyA che, e jaNAvyuM che. (arthAt te te sAmAyikanA te te lakSaNo niryuktikAre potAnI buddhithI nahIM paNa tIrthaMkaronA vacanonA AdhAre kahyA che ema A zabdaprayoga jaNAve che.) te gaNadharo paNa te ja prakAre (je rIte jinezvaroe 20 kahyuM che te ja rIte) cAra lakSaNothI yukta sAmAyikane sAMbhaLe che. II753 avataraNikA : lakSaNadvAra kahyuM. have nayadvAranuM pratipAdana karavAnI icchAvALA niryuktikAra 10 kahe che gAthArtha : naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A sAta mULanayo che. 25 TIkArtha : vastune bodhano viSaya karAve te naya = aneka dharmAtmaka zeyavastunA judA judA adhyavasAyonuM kAraNa. (TUMkamAM - anekadharmAtmaka vastune avadhAraNapUrvaka nityatvAdi koI eka dharmavaDe ziSyanI buddhimAM je abhiprAyathI utAravI te abhiprAya naya kahevAya che. jema ke, AtmA nityatvaanityatva - arUpatva - rUpatvAdi anaMta dharmovALo hovA chatAM guru je abhiprAyathI "AtmA nitya ja che ke AtmA anitya ja che" e pramANe ziSyane jaNAve te abhiprAya naya kahevAya 30
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 90 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ityarthaH, te ca naigamAdayaH, naigama: saGgrahaH vyavahAraH RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH, zabdazca samabhirUDhaH ekambhUtazca mUlanayA iti gAthAsamudAyArtho nigadasiddhaH || avayavArthaM tu pratinayaM nayAbhidhAnaniruktadvAreNa vakSyati, Aha cahiM mANehiM miNaittI Negamassa NeruttI / sApi NayANaM lakkhaNamiNamo suNeha vocchaM / 755 // vyAkhyA : na ekaM naikaM---prabhUtAnItyarthaH, naikairmAnaiH - mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnairmimIte minotIti vA naikama iti, iyaM naikamasya niruktiH, nigameSu vA bhavo naigamaH, nigamAH - padArthaparicchedAH, tatra sarvaM sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatvAdi, vyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca vizeSaM paramANumiti / Aha-itthaM tarhyayaM 10 che.) te naigamAdi sAta prakAre che. naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta A sAta mULanayo che. A pramANe gAthAno saMkSepArtha spaSTa ja che. 754 avataraNikA : vistArathI pratyeka nayane pota-potAnA nAmono niruktArtha karavA dvArA AgaLa kahIzuM, kahyuM che gAthArtha : "aneka mAno vaDe mapAya" e pramANe naigamanayanI nirukti che. zeSa nayonA 15 A lakSaNane huM kahIza te tame sAMbhaLo. *naigamanaya - TIkArtha : eka nahIM te aneka, aneka evA mAnovaDe arthAt mahAsattA - sAmAnya - vizeSa jJAnovaDe vastune je mAne che te naigamanaya kahevAya che. (arthAt aneka prakAre vastune je svIkAre te. ahIM 'nirukti' zabdano artha anuyogadvAra sU. 312mAM A pramANe kahyo che 20 abhidhAnAkSAnusArato nizcitArthastha vavanaM=maLanuM niruttuM arthAt nAmanA akSarAnusAre nizcitArthanuM kathana karavuM e nirukta kahevAya che.) athavA nigama eTale eka ja padArthanA judA judA bodha, tene svIkAranAra naigama kahevAya che. naigamanaya "sarva vastu sat che" A pramANe sarva vastumAM sattvanI je eka sarakhI buddhi thAya che tenuM kAraNa evI mahAsattAne mAne che. tathA anuvRtta ane vyAvRtta bodhanA kAraNa evA sAmAnyavizeSarUpa dravyatvAdine mAne che. 25 (arthAt vaizeSika matane mAnya evA nava dravyomAM "A dravya che, A dravya che" e pramANe je ekasarakho dravyano bodha thAya che te anuvRttabodha kahevAya che. tenuM kAraNa te dravyamAM rahela dravyatva che. A pramANe guNatva-karmatvAdi paNa jANavA. tathA dravya e guNa nathI e pramANe je bhinnatAno bodha te vyAvRttabodha kahevAya che tenuM kAraNa paNa te dravyatvAdi ja che. AvA dravyatvAdidharmone naigamanaya sAmAnya--vizeSa kahe che, kAraNa ke dravyatva e potapotAnA AdhAravizeSamAM eka sarakhI 30 pratIti karAvatuM hovAthI sAmAnya kahevAya che ane vijAtIyathI potAnA AdhArane juduM pADatuM hovAthI vizeSa tarIke paNa kahevAya che. mATe naigamanaya dravyatvAdidharmane sAmAnya--vizeSa tarIke oLakhAve che.) ane vyAvRttanA bodhanA kAraNarUpe naigamanaya vizeSane = paramANune icche che. (arthAt 'eka
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ naigamanayanuM svarUpa (ni. 755) 0 91 caigamaH samyagdRSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt, sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnyavizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAra: " sAmaNNavisese paropparaM vatthuto ya so bhinnnne| mannai accaMtamato micchaddiDI kaNAtovva // 1 // dohivi Naehi nItaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa annonnaniravekkhA // 2 // " athavA nilayanaprasthakagrAmodAharaNebhyo'nuyogadvArapratipAditebhyaH khalvayamavaseya ityalaM paramANu bIjA paramANuthI vyAvRta che = judo che' evA bodhanuM kAraNa paramANu ja che, ema naigamanaya mAne che. tyAM tene bIjA paramANuthI chUTo pADanAra koI bIjo dharma nathI, athavA ahIM pATha azuddha hoya evuM lAge che - parAmitinI badale "paramANuvRttiH' pATha hoI zake. tethI artha A pramANe 10 ke - naigamanaya eka paramANu bIjA paramANuthI judo che evA vyAvRtabodhanA kAraNarUpe paramANumAM rahela vizeSanAmanA padArthane mAne che.) - zaMkA : jo A rIte taigamanaya aneka prakAranA dRSTikoNa dharAvato hoya to te samyagdaSTi ja thayo, kAraNa ke sAdhunI jema te paNa sAmAnya-vizeSane svIkAranAro che. samAdhAna : tame jema kaho cho tema nathI, kAraNa ke naigama-naya sAmAnya ane vizeSane 15 atyaMta judA mAne che. paraMtu sAdhunI jema kathaMcit bhinna mAnato nathI.) bhASyakAre paNa A ja vAta kahI che- "je kAraNathI te naigamana sAmAnya ane vizeSane paraspara ane vastuthI (potapotAnA AdhArathI) atyaMta bhinna mAne che, te kAraNathI te kaNAdaRSinI (vaizeSikamatanA praNetAnI) jema mithyAdaSTi che. ll1il dravyAstikanaya ane paryAyAstikana vaDe jo ke vaizeSikadarzanakAre potAnuM sarvazAstra racyuM che. chatAM te zAstra mithyAtvarUpa che, kAraNa ke potapotAnA viSayane pradhAnarUpe aMgIkAra 20 karatA teo baMne nayone paraspara nirapekSa mAne che. (arthAtu dravyAstikanaye teo AtmAne nitya ja mAne che, paraMtu paryAyAstikanaye AtmAne anitya mAnatA nathI. tathA paryAyAstikanaye je pRthvI vagere anitya padArtho che teone vaizeSika darzanakAra dravyAstikanaye nitya mAnatA nathI. Ama teo jo ke baMne nayo mAne che, paraMtu paraspara nirapekSa rIte mAnatA hovAthI temanA racelA zAstro mithyA che.) rA athavA anuyogadvAramAM 25 kahelA vasavATa-prasthaka ane gAmanA udAharaNothI A naigamanaya jANavA yogya che.. (udAharaNo A pramANe jANavA - (1) vasavATa : koka vyaktie ko'kane pUchyuM - "tuM kyA rahe che ? teNe kahyuM - "lokamAM, temAM paNa jadvIpamAM, temAM paNa bharatakSetramAM, Ama karatAM karatAM chelle AtmAmAM rahuM chuM." Ama koka kahe - huM lokamAM rahuM chuM." koka kahe - "huM jambudvIpamAM rahuM 32. yat sAmAnyavizeSau parasparaM vastutazca sa bhinnau / manyate'tyantamato mithyAdRSTiH kaNAda iva // 1 // 30 dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUlena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvenAnyo'nyanirapekSau // 2 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vistareNa, gamanikAmAtrametat / 'sesANa' mityAdi zeSANAmapi nayAnAM saGgrahAdInAM lakSaNamidaM zraputa "vaphTa' mathAstha tyartha nAthArtha: .. saMgahiyapiMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savvadavvesuM // 756 // vyAkhyA : Abhimukhyena gRhItaH-upAttaH saGgRhItaH piNDitaH-ekajAtimApannaH arthoviSayo yasya tatsaGgrahItapiNDitArtha saGgrahasya vacanaM saGgrahavacanaM 'samAsataH' saGkapataH, bruvate tIrthakaragaNadharA iti, etaduktaM bhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalu ayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate na vizeSAn, tathA ca manyate-vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAH syuranAntarabhUtA vA?, yadyarthAntarabhUtAH na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt, khapuSpavat, athAnAntarabhUtAH sAmAnyamAnaM 10 chuM." vagere badhA ja prakAranA vikalpo naigamanaya svIkAre che. (2) prasthakaH A dhAnyane mApavAnuM sAdhanavizeSa che. tene banAvavA mATenuM lAkaDuM jyAre vRkSarUpe hoya tyAre A naya te vRkSane prasthaka kahe che. te mATenA lAkaDAMne kApavA jyAre vyakti jatI hoya tyAre kharekhara to lAkaDuM levA jatI hovA chatAM A naya "prasthaka levA jAya che" ema kahe che. jyAre prasthaka mATenuM lAkaDuM potAnA khabhe nAMkhIne AvatI hoya tyAre "A prasthaka lAvI rahyI che" ema A naya kahe che. Ama, 15 vRkSanI avasthA, levA javAnI avasthA ke lAvavAnI avasthA vagere dareka avasthAmAM naigamanaya prasthaka ja kahe che. (3) gAmanuM udAharaNa : vivakSita gAmamAM rahenArI keTalAka mukhya vyaktione joI A naya "phalANuM gAma Ave che." ema kahe che.) vadhu carcAthI saryuM. saMkSepamAM ja vivaraNa karavAnuM che. zeSa saMgrahAdinayonuM lakSaNa have kahIza, te tame sAMbhaLo. II75pA gAthArtha : (tIrthaMkara-gaNadharo) saMzopathI saMgrahanA vacanane saMgRhIta ane piMDitArthavALuM kahe 20 che. vyavahAranaya sarvadravyomAM vinizcitArtha mATe jAya che. a saMgrahanaya : TIkArtha : abhimukhatAe je grahaNa karela hoya te saMgRhIta kahevAya che ane ekajAtine pAmela piMDita kahevAya che. Avo artha=viSaya che jeno te saMgRhIta-piDitArtha, evuM saMgrahanuM vacana tIrthaMkara-gaNadharo saMkSepathI kahe che. kahevAno Azaya e che ke - sAmAnyane svIkAranAro A naya 25 "sae pramANe jyAre bolAya tyAre sAmAnyane ja svIkAre che, paraMtu vizeSone svIkArato nathI. (arthAt A naya sattA nAmanA sAmAnyane ja mAne che. A sattA sAmAnyathI judA ghaTapaTAdi vizeSone mAnato nathI.) A bAbatamAM temanI mAnyatA A pramANe che ke, "ghaTa-paTAdi vizeSapadArtho sattArUpasAmAnyathI judA che ke eka che? jo judA che to te vizeSo che ja nahIM kAraNa ke sattArUpa sAmAnyathI jema khapuSpa juduM hovAthI vidyamAna nathI tema A vizeSo paNa 30 judA hovAthI vidyamAna nathI. (sathI bhinna hovAthI asat che.) have jo eka ja che ema kaho
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vyavahAranayanuM svarUpa (ni. 756) 93 te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, paryApta vyAsena, uktaH saGgrahaH / vaccati' ityAdi vrajatigacchati ni:-Adhikyena cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH-sAmAnyaM vigato nizcayo vinishcyHni:sAmAcamAva: tartha -tannimitta, sAmAnyAmAvAti mAvanA, vyavahAro naya , vava ?sarvadravyag' sarvadravyaviSaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khalu, ayaM hi sadityukte vizeSAneva ghaTAdIn pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaM sAmAnyaM, tasya vyavahArApetatvAt, tathA ca-sAmAnyaM 5 vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ? yadi bhinnaM vizeSa-vyatirekeNopalabhyate,na copalabhyate, athAbhinnaM vizeSamAtraM tat, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaHAgopAlAGganAdyavabodho na katipayavidvatsannibaddha iti, tadarthaM vrajati sarvadravyeSu, Aha ca mAdhya%8: - "bhaimarAdi paJcavaNNAdi nicchae jami vA jaNavayassa / to, te ghaTa-paTAdi vizeSo badhA sAmAnyarUpa ja che, kAraNa ke jema sAmAnyanuM svarUpa sAmAnyathI abhinna hovAthI eka che, tema vizeSo paNa eka ja che. (tethI jagatamAM je che te badhuM sattArUpa che.)" vadhu vistArathI saryuM. : - vyavahAranaya che tranati' eTale jAya che, nizcayazabdamAM "niru" upasarga adhika arthamAM che. tethI adhika 15 evo je caya te nizcaya arthAt sAmAnya. nizcaya vinAno te vinizcaya arthAt sAmAnyano abhAva, tenI mATe vyavahAranaya sarvadravyomAM, (TIkAno anvaya mULagAthArtha pramANe jANavo, bhAvArtha : vyavahAranaya sarvadravyomAM sAmAnyano abhAva mAne che, arthAt sarva dravyo vizeSarUpe ja che.) A naya vizeSane ja svIkAranAro che. A naya "sat' e pramANe bolAya tyAre ghaTAdi vizeSapadArthone ja svIkAre che kAraNa ke te ghaTAdi vizeSo ja vyavahAra mATe upayogI che. A vizeSa sivAya 20 sAmAnyane vyavahAramAM upayogI na hovAthI A naya svIkArato nathI. tenuM kahevuM ema che ke - A sAmAnya e vizeSathI bhinna che ke abhinna che? jo bhinna che to te vizeSa vinA paNa juduM dekhAta, paNa dekhAtuM nathI mATe bhinna kahI zakAya nahIM. have jo abhinna kaho to, te sAmAnya vizeSa ja che kAraNa ke jema vizeSanuM svarUpa vizeSathI abhinna hovAthI vizeSarUpa ja che tema sAmAnya paNa vizeSathI abhinna hovAthI vizeSarUpe ja che. (mATe 25 sAmAnya jevI koI vastu nathI, je che te sarva vizeSa ja che.) athavA vizeSa karIne je nizcaya te vinizcaya arthAt keTalAka vidvAnono bodha evuM nahIM paNa nAnAthI laI moTA sudhInA tamAmano bodha. tenA mATe vyavahAranaya sarvadravyomAM pravarte che. (arthAt te te dravyomAM loko je rItano vyavahAra karatA hoya tene te rIte A naya svIkAre che.) ahIM bhASyakArano mata jaNAve che : "nizcayanayanA mate bhramara-kokilAdi paMcavarNAdivALA che. chatAM je zyAmavarNAdi arthamAM 30 * 33. bhramarAdIn paJcavarNAdIn necchati pasmin vA janapadasya /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) atthe vinicchao so vinicchayatthotti jo gejjho // 1 // bahutaraotti ya taM ciya gameha saMte'vi sesae muyai / saMvavahAraparatayA vavahAro loyamicchaMto // 2 // " ityAdi, ukto vyavahAra iti gAthArthaH // paccuppaNNaggAhI ujjusuo nayavihI muNeyavvo / icchai visesiyataraM paccuppaNNaM Nao saddo // 757 // vyAkhyA : sAmpratamutpannaM pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, prati prati votpannaM pratyutpannaMbhinnavyaktisvAmikamityarthaH, tadrahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI, RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhivijJAtavyaH tatra Rju-vartamAnamatItAnAgatavakraparityAgAt vastvakhilaM Rju tatsUtrayati10 gamayatIti RjusUtraH, yadvA Rju-vakraviparyayAdabhimukhaM zrutaM tu jJAnaM, tatazcAbhimukhaM jJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt, ayaM hi nayaH vartamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu lokano nizcaya che te vinizcitArtha che ke je grAhya che (arthAt A vinizcitArthane ja vyavahAranaya mAnya rAkhe che kAraNa ke) nA A naya saMvyavahAramAM tatpara hovAthI lokavyavahArane icchato je varNAdi bahutara aMzamAM che tene svIkAre che ane zeSa zvetAdi varSo hovA chatAM choDI de 15 che. |rA vyavahAranaya kahyo. ll756ll je RjusUtra ane zabdanaya gAthArthaH vartamAnavastune ja grahaNa karanAra RjusUtra nAmano nayaprakAra jANavo. tathA zabdanaya kaMika vadhu vizeSitatara vartamAna vastune icche che. TIkArthaH vartamAnamAM utpanna thayela vastu pratyutpanna kahevAya che. athavA bhadareka-darekamAM utpanna 20 vastu pratyutpanna kahevAya arthAt svAmI jenA judA judA hoya tevI (eTale ke, svakIya vastu ja, paNa parakIya nahIM. Ama vartamAnamAM rahelI ane potAnI ja) vastune grahaNa karavAnA svabhAvavALo RjusUtra athavA Rjuzrutanaya che. temAM bhUtakAlIna-bhaviSyakAlIna ane vakrAtmaka vastune choDI vartamAnamAM vidyamAna badhI vastu, te Rju, tene je kahe te RjusUtra athavA Rju eTale vakrathI viparIta abhimukha (vartamAnakAlIna) ane zruta eTale jJAna. tethI abhimukha (vartamAnakAlIna) 25 jJAna che jene te Rjuzruta. (arthAt abhimukha jJAnane ja sAme rAkhanAro.) kAraNa ke A naya zeSa jJAnone atIta-anAgata jJAnone mAnato nathI. (kemake atItajJAna nAza pAmyuM che ane anAgatajJAna utpanna thayuM nathI.) A naya potAnA liMga-vacana-nAmAdithI judI judI hovA chatAM paNa vArtamAnika vastune 34. arthe vinizcayaH sa vinizcayArtha iti yo grAhyaH // 1 // bahutara iti ca tameva gamayati sato'pi 30 pAna muti / saMvyavahAra paratayA vyavahAro nomirjhana rA. A do. hapadA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 RjusUtranayanuM svarUpa (ni. 757) pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi - atItameSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAd adRzyatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt, khapuSpavat, tasmAdvarttamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhedabhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM tu taTaH taTI taTamiti vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvA ityukta RjusUtra:, 'icchati' pratipadyate ' vizeSitataraM' nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyatvena ca pratyutpannaM - varttamAnaM nayaH kaH ?, 5 'zepa Akroze' zapyate'neneti zabdaH, tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnnayo'pi zabda eva, tathAhiayaM nAmasthApanAdravyakumbhAH na santyeveti manyate, tatkAryAkaraNAt, khapuSpavat, na ca eka tarIke svIkAre che, zeSane vastu tarIke svIkArato nathI. te A pramANe - bhUtakALa naSTa thayela hovAthI ane bhaviSyakALa haju utpanna na thayela hovAthI adRzya che ane tethI e baMne vasturUpa. nathI, jemake AkAzapuSpa. tathA parakIya vastu paNa AkAzapuSpanI jema potAnI mATe niSphaLa hovAthI 10 vasturUpe nathI. tethI vartamAnamAM vidyamAna ane potAnI ja vastu vasturUpe che. te vastu liMgAdibhedovaDe judI judI hovA chatAM potAnuM svarUpa choDatI nathI. (tethI te eka ja kahevAya che jemake,) liMgathI bhinnamAM - "taTa: tUTI'" (ahIM liMga judA judA hovA chatAM vastu eka ja che, kAraNa ke traNemAM taTatvarUpa potAnuM svarUpa raheluM ja che. tethI liMga judA hovA chatAM vastu badalAtI nathI eka ja rahe che. mATe ja A nayanA mate "taTa, taTI ke taraM" A traNe 15 vastu eka ja che judI judI nathI. A ja pramANe AgaLa vacanabhinnAdimAM jANI levuM.) vacanabhinnamAM Apo (bahuvacana), nAM (ekavacana), nAmAdi bhinnamAM A naya eka ja vastunA nAma-sthApanAdravya ane bhAva cAre nikSepA mAne che. A pramANe RjusUtranaya kahyo. zabdanaya paNa vartamAna vastune ja mAne che. paraMtu te vartamAna vastune bIjA nayo karatAM vizeSitata mAne che arthAt A naya vastunA nAma-sthApanA ane dravya A traNa nikSepA mAnato 20 nathI. tathA samAna liMga ane samAna vacanavALA paryAyavAcI zabdothI vAcya evI vastune ja eka mAne che. (arthAt A nayanI apekSAe taTa:, tUruM, tUTI A traNe vastuo bhinnaliMgavALI hovAthI judI che. guruH, guravaH ahIM vacana judA hovAthI vastuo judI che. paNa zakraH, purandaraH vagere samAna liMga-vacanavALA paryAyavAcI zabdo eka ja vastune jaNAvanAra che.) ahIM zabdano vyutpatti artha jaNAve che - zaCdhAtu Akroza arthamAM vaparAya che. jenAvaDe 25 Akroza karAya te zabda. A naya zabdanA vAcya evA ghaTAdirUpa arthane grahaNa karato hovAthI abheda upacAra karatAM (Azaya e che ke prathama cAra nayo arthapradhAna che. pANI hoya, pachI tene nataM kaho ke Ava:.... e badhuM eka ja che. zabdanaya zabdapradhAna che. nataM juduM - mApa: juduM... eTale te zabdanA AdhAre arthagrahaNa karato hovAthI, naya ane zabdano abheda upacAra karatAM) A naya paNa zabda ja kahevAya che. (A naya zA mATe AvI vizeSitatara vastune mAne che ? 30 te kahe che) A naya "nAmakuMbha-sthApanAkuMbha ke dravyakuMbha nathI" ema mAne che kAraNa ke nAma
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) bhinnaliGgavacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTaH kuTa: kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArthaH // vatthUo saMkamaNaM hoi avatthU Nae samabhirUDhe / vaMjaNamatthatadubhayaM evaMbhUo visesei // 758 // vyAkhyA : vastunaH saGkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUr3he, vastuno-ghaTAkhyasya saG kramaNam-anyatra kuTAkhyAdau gamanaM kim ?-bhavati avastu-asadityarthaH, naye paryAlocyamAne ekasminnAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH tasmin, iyamatra bhAvanA-ghaTaH kuTa: kumbha ityAdizabdAn bhinnapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanAd ghaTaH, sthApanA-dravyakuMbha e bhAvakuMbhanA kAryane karI zakatA nathI, jema ke AkAzapuSpa. tathA ()judA10 judA liMga ane vacanavALI vastu eka nathI, kAraNa ke tenA liMga-vacana judA judA che. jema ke, ' ' strI ane puruSanA liMgo judA-judA hovAthI baMne judA judA che. e ja rIte kuTa ane vRkSamAM paNa liMga judA judA hovAthI (kuTa e triliMga che ane vRkSa e ekaliMgI hovAthI) baMne judA, judA che, tema bhinna liMga ane vacanavALA zabdono abhidheya paNa eka nathI. tethI ghaTaka, kuMbhaH, kuTa: e pramANe samAna liMga-vacanavALA potAnA paryAyavAcI zabdothI vAcya vastu ja eka che. 15 ema A naya mAne che. 7paNA gAthArtha samabhirUDha nayanA mate vastunuM saMkramaNa avastu che. evaMbhUta naya zabda-artha ane tadubhayane vizeSita kare che. eka samabhirUDha naya TIkArthaH samabhirUDha nayanA mate vastunuM saMkramaNa thatuM nathI arthAt ghaTa nAmanI vastunuM kuTa 20 nAmanI vastumAM saMkramaNa thatuM nathI. ekamAM judA judA arthone (arthAt dareke-dareka zabdonA judA judA arthone) svIkArato je naya te samabhirUDha naya kahevAya che. kahevAno Azaya e che keghaTa:, kuTa, kumbha vagere zabdo bhinnapravRttinuM nimitta hovAthI judA-judA arthone jaNAvanAra che ema A naya mAne che. jema ke, ghaTa-paTa vagere (arthAt jema ghaTa zabda paTa arthane jaNAvato nathI, ke paTa zabda ghaTa arthane jaNAvato nathI. paraMtu ghaTa ane paTa zabdanA judA judA artho che, 25 tema ghaTa, kuMbha, kuTa vagere zabdo paNa judA judA arthone ja jaNAve che. pravRttinimitta = te te padArthamAM te te cokkasa zabdonI pravRtti je kAraNane AzrayI thAya che te kAraNa zabdapravRttinuM nimitta kahevAya che. A jema ke, zabdamAM hukra dhAtu je aizvarya bhogavavAnA arthamAM vaparAya che. tethI je vyakti viziSTa prakAranuM aizvarya bhogavatI hoya te vyaktimAM ja vAstavika rIte indrazabdanI pravRtti - 30 thAya che, mATe indrazAbdinI pravRttinuM nimitta "aizvarya bhogavavuM" che.) prastutamAM je padArtha viziSTa
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 samabhiruDha ane evaMbhUtanayonuM svarUpa (ni. 758) viziSTaveTTAvAnI ghaTa kRti, tathA 'Ta jhauTilye' TanATa:, vauTilyayomAnDuTa:, tathA '3ma umbha pUraNe' umbhanAt umbhaH, kusthitapUraNAdityarthaH, tatazca yadA ghaTArthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA vastunaH kuTAdestatra saGkrAntiH kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyatra saG krAntyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa uktaH samabhirUDhaH / 'vaJjaNa' mityAdi vyanyatenenavyanattIti vA vyajJanuM--AvyuM: arthastu taddocara:, tathya taMtumaya 4 tatumaya- 5 zabdArthalakSaNam 'evambhUto' yathAbhUto nayaH vizeSayati, idamatra hRdayam - zabdamarthena vizeSayatyarthaM ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA' mityatra ceSTayA ghaTazabdaM vizeSayati, ghaTazabdenApi ceSTAM, na sthAnabharaNakriyAM, ceSTAvALo (= pANIne lAvavA-laI javA rUpa ceSTAvALo) hoya te padArthamAM ja ghaTazabdanI pravRtti thAya che. (paNa chuTa zabdanI nahIM.) tathA t dhAtu kauTilyArthamAM vaparAya che. tethI pRthu-budhmodarakaMbugrIvAdi AkAranI kuTilatAvALA padArthamAM ja Ta zabda vaparAya che. tathA 3r ke m dhAtu 10 pUraNArthamAM che. tethI ku eTale pRthvI, tenI upara rahela vastumAM (pANI vi.nuM) pUraNa thatuM hovAthI kuM te vastune kuMbha zabdathI oLakhAya che. (Ama ghaTa zabdanI pravRttinuM kAraNa viziSTaceSTA, kuTa zabdanI pravRttinuM kAraNa kuTilatA ane kuMbha zabdanI pravRttinuM kAraNa kusthitapUraNa hovAthI) jyAre ghaTa zabdathI vAcya arthamAM kuTAdi zabdano prayoga thAya che tyAre kuTAdi vastunuM ghaTavAcyArthamAM saMkrama karela thAya ane sarva dharmo 15 niyatasvabhAvavALA hovAthI A rIte saMkrAnti thatAM ubhaya svabhAvano nAza thavAthI vastu avastu banI jAya che. (arthAt ghaTazabdathI vAcyArthamAM kuTazabdano prayoga karatAM ghaTa ane kuTa baMnenA svabhAvano nAza thatAM vastu vasturUpe raheze nahIM.) vadhu vistArathI saryuM. * evaMbhUta-naya jenAvaDe pragaTa karAya athavA je pragaTa kare te vyaMjana arthAt zabda. A vyaMjanano (zabdano) 20 je viSaya (abhidheya) te artha. tathA ubhaya eTale zabda ane artha baMne. A zabda-artha ane ubhayane evaMbhUtanaya vizeSita kare che. ahIM Azaya e che ke A naya zabdane cokkasa evA artha sAthe sthApe che ane arthane cokkasa evA zabda sAthe sthApe che. jemake, r dhAtu ceSTAnA arthamAM vaparAya che. tethI A naya ceSTAvaDe ghaTazabdane sthApe che. - (arthAt padArthamAM viziSTa ceSTA jyAre hoya tyAre ja ghaTa zabdano prayoga A naya kare 25 che) ane ghaTazabdavaDe ceSTAne sthApe che. paNa sthAnabharaNanI kriyAne sthApatA nathI (arthAt samabhirUDha nayanA mate jyAre sthAna upara rahela vastumAM pANI bharAya che tyAre paNa te vastu ghaTa tarIke kahevAya che. paraMtu A naya sthAna upara rahela vastumAM pANI bharavA mAtrathI te vastune ghaTa kaheto nathI paNa jyAre strInA mastaka upara rAkhI pANIne lAvavA laI javAnI ceSTA thatI hoya tyAre ja tene ghaTa kahe che. A vAtane ja AgaLa jaNAve che.) tethI jyAre strInA mastake 30 rahela ceSTAvALo padArtha ghaTazabdathI bolAya che tyAre ja te padArtha ghaTa kahevAya che ane ghaTazabda
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 nA Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tatazca yadA yoSinmastakavyavasthitaH ceSTAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA sa ghaTaH, tadvAcakazca zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM taddhvanezcAvAcakatvamiti gaathaarthH|| evaM tAvannaigamAdInAM mUlajAtibhedena saMkSepalakSaNamabhidhAyAdhunA tatprabhedasaGkhyAM pradarzayannAha ekkekko ya sayaviho satta NayasayA havaMti emeva / aNNo'vi ya Aeso paMceva sayA nayANaM tu // 759 // vyAkhyA : anantaroktanaigamAdinayAnAmekaikazca svabhedApekSayA 'zatavidhaH' zatabhedaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu, anyo'pi cA''dezaH paJca zatAni bhavanti tu nayAnAM, zabdAdInAmekatvAd teno vAcaka bane che. paraMtu jyAre strInA mastake rahela ceSTAvALo hoto nathI tyAre anya vastunI jema ceSTAno yoga thavAthI te artha ghaTa kahevAto nathI ke teno zabda arthano vAcaka paNa banato 10 nathI. (sAte nayonI TUMkamAM mAnyatA che (1) naigamanaya-sAmAnya-vizeSa baMnene mAne che. * (2) saMgrahanaya-sAmAnyane ja mAne che, vizeSane mAnato nathI. (3) vyavahAranaya - vizeSane ja vasturUpe mAne che, sAmAnyane mAnato ja nathI. (4) RjusUtranaya - vartamAna, svakIyavastune ja mAne che. bhUta-bhAvi vastu mAnato nathI. A nayanA mate eka ja vastunA liMga-vacano judA judA hoI zake che. (5) zabdanaya - vartamAna, svakIyavastune ja svIkAre che paraMtu A nayanA mate eka ja : vastunA liMga-vacana judA judA hotA nathI. paraMtu eka ja vastunA samAna liMga ane samAna vacanavALA paryAyavAcI zabdo judA judA hoI zake che. jemake, zakra, purakTara, Indra A badhA pulligavAcI ane ekavacana vALA samAnArthI zabdo eka vyaktine jaNAvanAra che. (6) samabhirUDha naya - A naya uparokta navo karatAM vadhu vizuddha hovAthI zukra, purandara, 20 Indra vagere zabdo paNa judI judI vyaktine jaNAvanAra che ema mAne che. (7) evaMbhUta naya - A naya atyaMta zuddha hovAthI jayAre indra aizvarya bhogavato hoya te kALe ja te Indra kahevAya che, zeSakALamAM nahIM, jayAre purUnAmanA zatrune haNato hoya tyAre ja te purandara kahevAya che.) avataraNikA A pramANe mULajAtinA bhedathI naigamAdinayonuM saMkSepathI lakSaNa kahIne have 25 te nayonA peTAbhedonI saMkhyAne batAvatA kahe che ke gAthArthaH sAta-sAta no dareka ekaso bhedavALA hovAthI sAtaso naya thAya che. anyamate pAMcaso naya che. TIkArthaH uparokta kahelA naigamAdinayomAM dareka naya potAnA peTAbhedonI apekSAe ekaso bheTavALA che. tethI sarva maLI sAtaso naya thAya che. anyamate pAMcaso naya che, kAraNa ke zabdAdi 30 chellA traNa no eka hovAthI mULabheda pAMca paDe che ane darekanA ekaso bheda paDatA sarva maLI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ daSTivAdamAM sarvavastuonI novaDe vicAraNA (ni. 760) zo 99 ekaikasya ca zatavidhatvAditi hRdayam / apizabdAtSaT catvAri dve vA zate, tatra SaT zatAni naigamasya saGgrahavyavahAradvaye pravezAd, ekaikasya ca zatabhedatvAt, tathA catvAri zatAni saGgrahavyavahAraRjusUtrazabdAnAmekaikanayAnAM zatavidhatvAt, zatadvayaM tu naigamAdInAmRjusUtraparyantAnAM dravyAstikatvAt, zabdAdInAM ca paryAyAstikatvAt, tayozca zatabhedatvAditi gAthArthaH // eehi diTThivAe parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa aNabbhuvagamo ahigAro tihi u osannaM // 760 // vyAkhyA : 'ebhiH' naigamAdibhirnayaiH saprabhedairdRSTivAde prarUpaNA, sarvavastUnAM kriyata iti vAkyazeSaH, sUtrArthakathanA ca, Aha-vastUnAM sUtrArthAnatilaGghanAdadhyAhAro'narthaka iti, na, tatasatropanibaddhasyaiva satrArthatvena vivakSitatvAta, tadvyatirekeNApi ca vastasambhavAta, 'iha panaH' vaniyukta "gupama:' nAvarSa narthavyaMdhyA vAri, jitu ?, zrotrapekSa , 10 pAMcaso thAya che. mULagAthAmAM rahela "pa" zabdathI nayanA chaso, cAraso athavA baso bheda paNa paDe che. temAM naigamanayano saMgraha ane vyavahAranayamAM samAveza karatAM nayanA chaso bheda paDe kAraNa ke darekanA ekaso bheda che. tathA saMgraha-vyavahAra-RjusUtra ane zabda A cArenA maLI cAraso bheda paDe. (temAM naigamanayane saMgraha-vyavahAramAM ane samabhirUDha-evaMbhUtanayane zabdanayamAM samAveza karela jANavo.) tathA naigamAdi prathama cAra navo dravyAstika naya che ane chellA traNa 15 nayo paryAyAstika naya che. Ama, dravyAstika ane paryAyAstika be nayanA baso bheda paDe che. II759 gAthArtha : dRSTivAdamAM A novaDe prarUpaNA ane sUtrArthanI kathanA karelI che. ahIM to (nayono) svIkAra karela nathI. (chatAM jo nayothI vicArIe to) traNa nayovaDe prAyaH ahIM adhikAra che. 20 TIkArtha daSTivAdamAM peTAbhedothI yukta evA naigamAdinayovaDe sarvavastunI prarUpaNA karAya che. ahIM "sarvavastuonI" e pramANe bahArathI zabda jANI levo. tathA A vayovaDe sUtranA arthanuM kathana paNa dRSTivAdamAM karela che. zaMkA : vastuo sUtranA artharUpe hovAthI sUtranA arthonuM kathana karavAmAM sarva vastuonI prarUpaNA AvI ja jAya che. mATe "vastuonI prarUpaNA" evuM juduM batAvavAnuM koI prayojana 25 jaNAtuM nathI. te samAdhAna : tamArI vAta yogya nathI, kAraNa ke ahIM sUtramAM batAvela vastuo ja sUtranA artha tarIke jANavI. tethI sUtramAM nahIM batAvela evI bIjI anya vastuono paNa saMbhava hovAthI "sarvavastuonI prarUpaNA" kahela che. Ama, dRSTivAdamAM joke nayovaDe sarvonI prarUpaNA hovA chatAM ahIM kAlikazrutamAM nayovaDe vastuonI prarUpaNA karavI Avazyaka nathI paraMtu zrotAnI apekSAe 30
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 100 A Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tatrApyadhikArastribhirAdyaiH 'utsannaM' prAyasa iti gAthArthaH // Aha-' iha punaranabhyupagama' ityabhidhAya punastrinayAnujJA kimarthamiti, ucyateNatthi ehiM vihUNaM suttaM attho va jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM gae NayavisArao bUyA // 761 // vyAkhyA : nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kiJcidityatastrinayaparigrahaH, azeSanayapratiSedhastvAcAryavineyAnAM viziSTabuddhayabhAvamapekSya iti / Aha ca - Azritya punaH zrotAraM - vimanamati, tuzabdaH puna:zadvAE, vim ?-nayAnnayavizAro--vrUyAviti gAthArtha: uktaM nayadvAram, adhunA samavatAradvAramucyate- kvaiteSAM nayAnAM samavatAraH ?, kva vA'navatAra iti saMzayApohAyAha 10 * mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu Na NayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro natthi puhutte samoyAro // 762 // vyAkhyA : mUDhA nayA yasmin tanmUDhanayaM tadeva mUDhanayikaM, svArthe Thak, athavA avibhAgasthA mUDhAH, mUDhAzca te nayAzca mUDhanayA: te'sminvidyante 'ata iniThanA' (pA0 5-2-115) viti nayovaDe vicAraNA karavA yogya che. temAM paNa sarva nayovaDe nahIM paNa prathama traNa nayovaDe ja 15 prAyaH ahIM vicAraNA karAya che. 76 // avataraNikA : zaMkA : prathama tame kahyuM ke kAlikazrutamAM yovaDe vicAraNA karAtI nathI ane have traNa nayovaDe vicAraNA karavAnuM kaho cho AvuM zA mATe ? tenuM samAdhAna AgaLa jaNAve che gAthArtha : jinamatamAM koI sUtra ke artha nayothI rahita nathI. nayavizArada zrotAone AzrayI 20 nayonI prarUpaNA kare che. TIkArtha : jinamatamAM koI sUtra ke artha naya vinAnuM nathI, tethI traNa nayo grahaNa karavAmAM AvyA che. sarva nayono niSedha AcArya ane ziSyonI viziSTabuddhinA abhAvane AzrayI karela che. A vAtane ja kahe che - nirmaLabuddhivALA zrotAne AzrayI nayavizArada evA guru nayone kahe che. II761 // 25 avataraNikA : nayadvAra kahyuM, have samavatAradvAra kahe che- A nayono zemAM samAveza thAya che ? athavA zemAM avatAra thato nathI ? AvI zaMkAne dUra karavA mATe kahe che - gAthArtha : kAlikazruta mUDhanayika che. emAM nayono samAveza karAto nathI. avibhAgamAM nayono samavatAra hato, vibhAgamAM samavatAra nathI. TIkArtha : mUDha che nayo jemAM te zruta mUDhanayavALuM kahevAya che. ahIM svArthamAM "i" pratyaya 30 lAgatA mUDhayika zabda banela che. athavA avibhAgarUpe je rahelA hoya te mUDha kahevAya che." mUDha evA nayo te mUDhanayo. te jemAM che te zruta mUDhanayovALuM kahevAya che. (arthAt jemAM nayavibhAga
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryavajasvAmI sudhI kAlikazrutano avibhAga (ni. 763) ha 101 - mUDhanayikaM, zrutaM 'kAlikaM tu' kAlikamiti kAle-prathamacaramapauruSIdvaye paThyata iti kAlikaM, na nayAH samavataranti, atra pratipadaM na bhaNyanta iti bhAvanA / Aha-kva punaramISAM samavatAraH?, 'apuhutte samotAro' apRthagbhAvo'pRthaktvaM caraNadharmasaGkhyAdravyAnuyogAnAM pratisUtramavibhAgena varttanamityarthaH, tasminnayAnAM vistareNa virodhAvirodhasambhavavizeSAdinA samavatAraH, 'natthi puhutte samotAro' nAsti pRthaktve samavatAraH, puruSavizeSApekSaM vA'vatAya'nta iti gAthArthaH // 5 Aha-kiyantaM kAlamapRthaktvamAsIt ?, kuto vA samArabhya pRthaktvaM jAtamiti ?, ucyate, jAvaMti ajjavairA apahattaM kAliyANuogassa / teNAreNa puhattaM kAliyasua diTThivAe ya // 763 // darzAvavAmAM Avyo nathI.) evA A kAlikazrutamAM nayono vicAra karavAmAM Avyo nathI arthAt dareka padamAM te'nayo kahevAmAM AvyA nathI. je zruta pahelI-chellI pauruSIrUpa kALamAM bhaNAya 10 te kAlikazruta kahevAya che. zaMkA : A nayIno kyAM vicAra karavAmAM Avyo che ?' samAdhAna : amRthaphatvamAM nayonI vicAraNA hatI. caraNakaraNAnuyoga, dharmakathAnuyoga, gaNitAnu-yoga ane dravyAnuyoganuM vibhAga paDyA vinA dareka sUtramAM rahevuM te apRthakva kahevAya che. temAM nayono paraspara virodha - avirodhanA saMbhavavizeSarUpa vistArathI vicAra karavAmAM Avyo 15 che. (vizeSane svIkAratA naigamano saMgraha sAthe virodha saMbhave che. sAmAnya svIkAratA naigamano saMgraha sAthe avirodha che. A rIte te te nayono paraspara virodhAvirodha saMbhave che.) pRthaphatvamAM nayonI vicAraNA nathI. athavA pRthaphatvamAM puruSavizeSanI apekSAe amuka nayonI vicAraNA karAya paNa che. (A gAthAno bhAvArtha : pUrvakALamAM zratanA dareka sUtramAM dareka anuyoganI ane nayonI 20 'vicAraNA karavAmAM AvatI hatI. paraMtu kALakrame AcArya-ziSyanI buddhinI maMdatA thatAM AryarakSitasUrijIe cAre anuyogono judo judo vibhAga pADyo ane dareka sUtramAMthI nayonI vicAraNA kADhI nAMkhavAmAM AvI. tethI jyAM sudhI cAre anuyogonuM pRthakkaraNa karavAmAM AvyuM nahotuM tyAM sudhI nayono samavatAra hato. pRthakkaraNa karatAM samavatAra rahyo nahIM. alabatta, ahIM nayonI vicAraNA na hovA chatAM jo zrotA viziSTabuddhi dharAvato hoya to guru nayonI vicAraNA 25 kare paNa kharA. temAM paNa prathama traNa vayovaDe ja vicAraNA karAya che.) II76rA avataraNikA zaMkA keTalA kALa sudhI (cAre anuyogonI dareka sUtramAM) eka sAthe vicAraNA karavAmAM AvatI hatI ? athavA kyArathI (cAre anuyogano) vibhAga pADavAmAM Avyo ? A zaMkAnuM samAdhAna AgaLa Ape che ke gAthArtha AryavajasvAmI sudhI kAlikAnuyogonuM aputhakatva hatuM. tyAra pachI kAlikazrutamAM 30 ane dRSTivAdamAM anuyogonuM pRthakatva thayuM.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 20 25 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vyAkhyA : yAvadAryavairAH guravo mahAmatayastAvadapRthaktvaM kAlikAnuyogasyAsIt, tadA sAdhUnAM tIkSNaprajJatvAt, kAlikagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham, anyathA sarvAnuyogasyaivApRthaktvamAsIditi / tata ArataH pRthaktvaM kAlikazrute dRSTivAde ceti gAthArthaH // atha ka ete AryyavairA iti ?, tatra stavadvAreNa teSAmutpattimabhidhitsurAhatuMbavaNasaMnivesAo niggayaM piusagAsamallINaM / irasAmI puvvabhave sakkssa devaraNNo vesamaNassa sAmANio Asi / ito ya bhagavaM vaddhamANasAmI piTThicaMpAe nayarIe subhUmibhAge ujjANe sosaDho, tattha ya sAlo rAyA mahAsAlo juvarAyA, tesiM bhagiNI jasavatI, tIse bhattA piTharo, putto ya se gAgalInAma kumAro, tato TIkArtha : jyAM sudhI mahAbuddhimAna AryavajasvAmI guru hatA tyAM sudhI kAlikAnuyogono vibhAga pADavAmAM Avyo nahoto, kAraNa ke te kALe sAdhuo tIkSNabuddhivALA hatA. ahIM je 15 kAlikAnuyoganuM grahaNa karyuM che. te kAlikasUtronuM prAdhAnya jaNAvavA mATe che. bAkI to sarvaanuyoganuM (kAlika-utkAlika vagere sarvonuM) apRthaktva hatuM. tyAra pachI kAlikazrutamAM ane dRSTivAdamAM pRtha karavAmAM AvyuM. II763 // avataraNikA : A AryavajasvAmI koNa hatA ? AvI zaMkA sAme temanI stuti karavA dvArA temanI utpattine kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che 30 102 * chammAsi chasu jayaM mAUyasamanniyaM vaMde // 764 // vyAkhyA : tumbavanasannivezAnnirgataM pituH sakAzamAlInaM SANmAsikaM SaTsu - jIvanikAyeSu yataM - prayatnavantaM mAtrA ca samanvitaM vande, ayaM samudAyArthaH / avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam gAthArtha : tuMbavanasannivezamAMthI nIkaLI pitA pAse AvelA, cha mahinAnA, SaT jIvanikAyane vize yatnavALA ane mAtA sahitanA vajasvAmIne huM vaMdana karuM chuM. TIkArtha H tuMbavanasannivezamAMthI nIkaLI pitA pAse AvelA, cha mahinAnA, SaT jIvanikAyane vize udyamavALA ane mAtA sahitanA vajasvAmIne huM vaMdana karuM chuM. A saMkSepathI artha kahyo. vistArArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te A pramANe * vajasvAmI caritra vajrasvAmI pUrvabhavamAM devonA rAjA zakrendranA vaizramaNadevane samAna RddhivALA (sAmAnika) deva hatA. A bAju bhagavAna vardhamAnasvAmI pRSThacaMpA nAmanI nagarInA subhUmibhAga udyAnamAM samavasaryAM. te nagarImAM zAlanAmano rAjA, mahAzAla nAme yuvarAja ane yazomatI nAme temanI bahena hatI. yazomatIne piTharanAme bhartA ane gAgalInAme putra hato. zAlarAjA bhagavAna pAse 35. vajrasvAmI pUrvabhave zakrasya devarAjasya vaizramaNasya sAmAnika AsIt / itazca bhagavAn vardhamAnasvAmI pRSThacampAyAM nagaryAM subhUmibhAga udyAne samavasRtaH, tatra ca zAlo nAma rAjA mahAzAlo yuvarAjaH, tayorbhaginI yazomatI, tasyA bharttA piTharaH, putrazca tasyA gAgalIrnAma kumAraH, tataH
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 va svAmIno pUrvabhava (ni. 764) sAlo bhagavato samIve dhammaM soUNa bhaNai-jaM navaraM mahAsAlaM rajje abhisiMcAmi tato tumhaM pAdamUle pavvayAmi, teNa gaMtUNa bhaNito mahAsAlo-rAyA bhavasu, ahaM pavvayAmi, so bhAiahaMpi pavvayAmi, jahA tubbhe iha amhANaM meDhIpamANaM tahA pavvaiyassavitti, tAhe gAgilI kaMpillapurAto ANeuM rajje abhisiMcito, tassa mAyA jasavatI kaMpillapure nagare diNiyA piThararAyaputtassa, teNa tato ANio, teNa puNa tesiM do purisasahassavAhiNIo sIyAo 5 kAriyAo, jAva te pavvaiyA, sAvi tesiM bhagiNI samaNovAsiyA jAyA, te'vi ekkArasaMgAI ahijjiyA / aNNA ya bhagavaM rAyagihe samosaDho, tato bhagavaM niggato caMpaM jato padhAvito, tAhe sAlamahAsAlA sAmiM pucchaMti-amhe piTThicaMpaM vaccAmo, jai nAma koi tesiM pavvaejja sammattaM vA labhejja, sAmI jANai - jahA tANi saMbujjhihinti, tAhe tesiM sAmiNA gotamasAmI biijjao dharma sAMbhaLIne kahe che ke -"huM mahAzAlane rAjya upara sthApI ApanI pAse dIkSA lauM." 10 zAlarAjAe jaIne mahAzAlane kahyuM - "tuM rAjA bana, huM pravrajyA lauM chuM." tyAre mahAzAla kahe che ke --"huM paNa pravrajyA grahaNa karIza, jema tame ahIM saMsAramAM mArA AdhAra cho tema pravrajyA lIdhA pachI paNa tame mArA AdhArabhUta thAo." tyAre kaMpillapurathI gAgalIne bolAvI rAjya upara sthApyo. tenI mAtA yazomatI kaMpillapura nagaramAM piTharanAmanA rAjaputrane paraNAvI hatI. te kAraNathI 15 gAgaline tyAMthI lAvyo hato. (arthAt potAnI bahenano dIkaro hovAthI kaMpillapura nagaramAMthI lAvI gAgaline rAjya upara sthApyo hato.) gAgalie potAnA baMne mAmAo mATe be hajAra puruSothI vahana karAya evI zibikAo taiyAra karAvI. krame karI teoe dIkSA lIdhI. teonI bahena yazomatI zrAvikA thaI. zAla-mahAzAla agiyAra aMgo bhaNyA. ekavAra bhagavAna rAjagRhImAM padhAryA. tyAMthI nIkaLI bhagavAna caMpA tarapha jatA hatA tyAre zAla-mahAzAla bhagavAnane pUche che ke -"ame pRSThacaMpA nagarImAM jaIe, jethI kadAca tyAM ko'ka pravrajyA le athavA samyaktvane pAme." svAmI bhage che De - "tekho (sva4no) jodha pAmaze." tethI svAmIkhe te jenI sAthai 20 36. zAlo bhagavataH samIpe dharmaM zrutvA bhaNati - yannavaraM mahAzAlaM rAjye'bhiSiJcAmi tato yuSmAkaM pAdamUle pravrajAmi, tena gatvA bhaNito mahAzAla :- rAjA bhava, ahaM pravrajAmi, sa bhaNatiahamapi pravrajAmi, yathA yUyamiha asmAkaM meDhIpramANAstathA pravrajitasyApIti, tadA gAgilI : 25 kAmpIlyapurAdAnIya rajye'bhiSiktaH, tasya mAtA yazomatI kAmpIlyapure nagare dattA piThararAjaputrAya, tena tata AnIta:, tena punastayordve sahastrapuruSavAhinyau zibike kArite, yAvattau pravrajitau, sA'pi tayorbhaginI zramaNopAsikA jAtA, tAvapi ekAdazAGgAnyadhItavantau / anyadA ca bhagavAn rAjagRhe samavasRtaH, tato bhagavAn nirgataH campAM yataH pradhAvitaH, tadA zAlamahAzAlau svAminaM pRcchataH - AvAM vrajAvaH pRSThacampAM, yadi nAma ko'pi teSAM pravrajet samyaktvaM vA labhet, svAmI jAnAti - yathA te 30 saMbhotsyante, tadA tayoH svAminA gautamasvAmI dvitIyako
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) diNNo, sAmI caMpaM gato, goyamasAmI'vi piTThicaMpaM gato, tattha samavasaraNaM, gAgali piTharo jasavatI ya niggayANi, tANi paramasaMviggANi, dhammaM soUNa gAgalI puttaM rajje abhisiMciUNa mAtApitisahito pavvaio, goyamasAmI tANi ghettUNa caMpaM vaccai, tesiM sAlamahAsAlANaM caMpaM vaccaMtANaM hariso jAto-saMsArAto uttAriyANitti, tato subheNa'jjhavasANeNa kevalanANaM uppannaM, 5 tesipi ciMtA jAyA-jahA amhe etehiM rajje ThAviyANi puNaravi dhamme ThAviyANi saMsArAto moiyANi, evaM citaMtANaM subheNa'jjhavasANeNa tiNhavi kevalanANaM samuppaNNaM, evaM tANi uppaNNanANANi gayANi caMpaM, sAmiM padakkhiNeuM titthaM namiUNa kevaliparisaM padhAvitANi, goyamasAmI'vi bhagavaM padakkhiNeUNa pAdesu paDito uchito bhaNai-kahaM vaccaha ?, eha sAmi vaMdaha, tAhe bhagavayA bhaNio-mA goyama ! kevalI AsAehi, tAhe AuTTo khAmei, saMvegaM cAgato, gautamasvAmIne mokalyA. svAmI caMpAnagarImAM gayA ane gautamasvAmI pRSThacaMpA tarapha gayA. tyAM. - dezanA mATe badhA bhegA thayA. gAgali, piThara ane yazomatI paNa tyAM AvyA. te traNe saMvegane pAmyA. dharma sAMbhaLIne gAgalIe rAjya upara potAnA putrane sthApI mAtA-pitA sahita dIkSA lIdhI. gautamasvAmI teone laI caMpA tarapha jAya che. caMpA tarapha jatA zAla-mahAzAlane harSa utpanna thayo -"amArI (bhagavAne) saMsAramAthI. uddhAra yo." maav| zubha adhyavasAya 15 zAna utpanna thayu. pI pAte. 2||glii porene 55 viyA2 bhAvyo - "zala-mAle amane rAjaya upara sthApyA, vaLI dharmamAM paNa amane joDyA ane saMsArathI amAro uddhAra karyo." A pramANe vicAratA teone paNa zubha bhAvovaDe kevalajJAna utpanna thayuM. A pramANe kevalajJAna laI teo caMpA nagarImAM gayA. samavasaraNamAM svAmIne pradakSiNA ApI, tIrthane namIne kevalIparSadA tarapha cAlavA lAgyA. 20 gautamasvAmI 59bhagavAnane prkssi9|| mApIne 5DIne ubhA thayelA 4 cha ? -"tabhe yAmI chau ? bhAvo svAmIne vahana 42." tyAre bhagavAna gautamane - "he gautama ! kevalIonI AzAtanA kara nahIM." A sAMbhaLI gautamasvAmI pAchA pharyA ane kevalIo pAse kSamA yAye cha. saMvegane pAmelA teso viyAre cha - "hu~ siddha zuM nahIM thA ?" gautamasvAmI 37. dattaH, svAmI campAM gataH, gautamasvAmyapi pRSThacampAM gataH, tatra samavasaraNaM, gAgalI: 25 piTharo yazomatI ca nirgatAH. te paramasaMvignAH. dharmaM zratvA gAgalI: patraM rAjye'bhiSicya mAtApitasahitaH pravrajitaH, gautamasvAmI tAn gRhItvA campAM vrajati, tayoH zAlamahAzAlayozcampAM vrajatoharSo jAta:saMsArAduttAritA iti, tataH zubhenAdhyavasAyena kevalajJAnamutpannaM, teSAmapi cintA jAtA-yathA vayametAbhyAM rAjye sthApitAH punarapi dharme sthApitAH saMsArAnmocitAH, evaM cintayatAM zubhenAdhyavasAyena trayANAmapi kevalajJAnaM samutpannam, evaM te utpannajJAnA gatAzcampAM, svAminaM pradakSiNayya tIrthaM natvA kevaliparSadaM pradhAvitAH, gautamasvAmyapi bhagavantaM pradakSiNayya pAdayoH patita utthito bhaNati-kathaM (kva) vrajata, eta svAminaM vandadhvaM, tadA bhagavatA bhaNitaH-mA gautama ! kevalina AzAtaya, tadA''vRttaH kSamayati, saMvegaM cAgataH, 30
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ gautamasvAmInuM aSTApada tarapha gamana (ni. 764) 105 "ciMtei ya-mA'haM na ceva sijjhejjA / ito ya sAmiNA puvvaM vAgariyaM aNAgae goyamasAmimmijahA jo aTThApadaM vilaggai ceiyANi ya vaMdai dharaNigoyaro so teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati, taM ca devA annamannassa kahiMti, jahA kira dharaNigoyaro aTThAvayaM jo vilaggati so teNeva bhaveNa sijjhai, tato goyamasAmI ciMtai-jaha aTThAvayaM vaccejjA, tato sAmI tassa hiyayAkUtaM jANiUNa tAvasA ya saMbujjhihintitti bhagavayA bhaNito-vacca goyama ! aTThAvayaM ceiyaM vaMdeuM, tAhe bhagavaM 5 goyamo haTThatuTTho bhagavaM vaMdittA gato aTThAvayaM, tattha ya aTThAvade jaNavAyaM soUNa tiNNi tAvasA paMcasayaparivArA patteyaM 2 aThThAvayaM vilaggAmotti, taMjahA-koMDiNNo diNNo sevAlI, koMDiNNo saparivAro cautthaM 2 kAUNa pacchA mUlakaMdANi AhArei saccittANi, so paDhamaM mehalaM vilaggo, diNNo'vi chaThussa 2 parisaDiyapaMDupattANi AhAreD, so biiyaM mehalaM vilaggo, sevAlI aTThamaM sAvyA te paDenA svAbhIme yUM tuM - "manuSya aSTA56 yaDhaze mane yetyAne vAhaze te 10 te ja bhave siddha thaze." A vAtane devo ekabIjAne kahetA hatA ke -"je manuSya aSTApada caDhaze te te ja bhave siddha thaze." tethI gautamasvAmI vicAre che ke "huM aSTApada jAuM." te samaye gautamasvAmInA hRdayagata bhAvone jANIne bhagavAne "tApaso bodha pAmaze" mATe gautamasvAmIne kahyuM -"he gautama ! caityone vAMdavA aSTApadaparvata upara jAo" tyAre atyaMta harSita thayelA bhagavAna gautama bhagavAnane vaMdana karIne aSTApada gayA. 15 tyAM aSTApadaparvata pAse lokavAdane sAMbhaLIne (arthAt je aSTApada upara caDhaze te te ja bhave mukti pAmaze, evI vAta lokapAsethI sAMbhaLIne) pAMcaso-pAMcaso parivAravALA traNa tApasI aSTApadaparvata upara caDhavA mATe AvelA hatA. te traNa tApaso-kauDinya, datta ane zevAlI hatA. kauDinya potAnA parivAra sAthe upavAsane pAraNe upavAsa karIne pAraNe sacitta kaMdamULano AhAra kare che. teo prathama pagathiye caDhyA hatA. datta paNa potAnA parivAra sAthe chaThThanA pAraNe chaThTha 20 karI kharelA pILAM pAMdaDAono AhAra kare che. te bIjA pagathiye pahoMcyo. zevAlI aThThamanA pAraNe je zevALa karamAI jAya, teno AhAra kare che. te trIjA pagathiye pahoMcyo hato. A bAju 38. cintayati ca-mA'haM naiva saitsam / itazca svAminA pUrvaM vyAkRtamanAgate gautamasvAminiyathA yo'STApadaM vilagati caityAni ca vandate dharaNIgocara: sa tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, tacca devA anyo'nyaM kathayanti, yathA kila dharaNIgocaro'STApadaM yo vilagati sa tenaiva bhavena sidhyati, tato 25 gautamasvAmi cintayati-yathA'STApadaM vrajeyaM, tataH svAmi tasya hRdayAkUtaM jJAtvA tApasAzca saMbhogatsyanta iti bhagavatA bhaNita:-vraja gautamASTApadaM caityaM vandituM, tadA bhadavan gautamo hRSTatuSTo bhagavantaM vanditA gato'STApadaM, tajJa cASTApade janavAdaM zrutvA trayastApasA: pazcazataparivArAH pratyekaM pratyekaM aSTApadaM vilagAma iti, tadyathA-kauNDinyaH dattaH zevAlaH, kauNDinyaH saparivArazcaturthaM kRtvA pazcAt kandamUlAni AhArayati sacittAni, sa prathamAM mekhalAM vilagnaH, datto'pi SaSTaM SaSThena parizaTitapANDupatrANyAhArayati, sa dvitIyAM 30 mekhalAM vilagnaH, zevAlo'STa
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) aTThamaNa jo sevAlo sayaMmaelao taM AhArei, so taiyaM mehalaM vilaggo / io ya bhagavaM goyamasAmI urAlasarIro hutavahataDitaruNaravikiraNateyo, te taM ejjaMtaM pAsiUNa bhaNaMti-esa kira thullasamaNao ettha vilaggihititti ?, jaM amhe mahAtavassI sukkA lukkhA na tarAmo vilaggiuM / bhagavaM ca goyamo jaMghAcAraNaladdhIe lUtApuDagaMpi nissAe uppayai, jAva te paloeMti, esa Agato 2 esa asaNaM gatotti, evaM te tiNNivi pasaMsaMti, vimhiyA acchaMti ya paloentA, jadi uttarati eyassa vayaM sIsA / goyamasAmIvi ceiyANi vaMdittA uttarapurasthime disibhAe puDhavisilAvaTTae asogavarapAdavassa ahe taM rayaNiM vAsAe uvaagto| io ya sakkassa logapAlo vesamaNo aTThAvayaM ceiyavaMdao Agato, so ceiyANi vaMdittA goyamasAmi vaMdai, tato se bhagavaM dhammakahAvasare aNagAraguNe parikahei, jahA bhagavaMto sAhavo aMtAhArA paMtAhArA evamAdi, vesamaNo ciMtei10 sthUlazarIravALA ane agni-vIjaLI-taruNasUryanA kiraNo jevA tejavALA gautamasvAmIne AvatA joI te tApaso kahe che -"A sthUlazarIravALo zramaNa parvata upara caDhaze? (arthAt tapa nahIM karanAra sthUlazarIravALo A zramaNa kevI rIte A parvata caDhaze ?) kAraNa ke ame mahAtapasvI lUkhuM TUMku khAnArA paNa caDhavA mATe samartha nathI (to A sthUlazarIravALo to kevI rIte caDhaze?). bhagavAna gautama jaMghAcAraNalabdhivaDe karoLiyAnA jALAne pakaDI upara caDhe che. tApasI 15 gautamasvAmIne hota 27 cha - "are ! 2mA mAvyA, 2 // mAvyA, mA. mahezya thayA (arthAt parvata yaDhI gayA.") A pramANe joI) traNe tApasI prazaMsA kare che. Azcarya pAmelA teo A badhuM jotA rahe che. (ane vicAre che ke, jyAre A zramaNa utaraze tyAre ApaNe temanA ziSyo banIzuM. gautamasvAmI paNa caityone vAMdI izAnakhUNAnI pRthvIzilApaTTakane vize azokavRkSanI nIce rAtri 20 pasAra karavA mATe rahyA. te samaye zakrendrano lokapAla kubera aSTApade caityone vAMdavA Avyo. te caityone vAMdI gautamasvAmIne vaMdana kare che. tethI bhagavAna gautamasvAmI dharmakathA kare che. temAM 39. mASTamena yaH zevAlaH svayaMmlAnaH (mRtH)| tamAhArayati, sa tRtIyAM mekhalAM vilgnH| itazca bhagavAn gautamasvAmI udArazarIro hutavahataDittasagaravikiraNatejAH, te tamAyAntaM dRSTvA bhaNanti eSa kila sthUlazramaNako'tra vilagiSyati ? iti, yadvayaM (yaM vayaM) mahAtapasvinaH zuSkA rUkSA na 25 zaknumo vilagitum / bhagavAMzca gautamo jAcAraNalabdhyA lUtAtantumapi nizrAyotpatati, yAvatte pralokayanti, eSa AgataH 2 eSo'darzanaM gata iti evaM te trayo'pi prazaMsanti, vismitAzca tiSThanti pralokayanto, yadyuttarati etasya vayaM ziSyAH / gautamasvAmyapi caityAni vanditvA uttarapaurastye digbhAge pRthvIzilApaTTake azokavarapAdapasyAdhastAM rajanIM vAsAyopAgataH / itazca zakrasya lokapAlo vaizramaNo'STApadaM caityavandaka AgataH, sa caityAni vanditvA gautamasvAminaM vandate, tatastasmai bhagavAn kathAvasare'nagAraguNAn parikathayati, yathA bhagavantaH sAdhavo'ntAhArAH prAntAhArA evamaoNdIn, vaizramaNazcintayati
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritramAM durbaLatA ke sabaLatA apramANa (ni. 764) mA 107 eMsa bhagavaM erise sAhuguNe vaNNei, appaNo ya se imA sarIrasukumAratA jA devANavi na asthi, tato bhagavaM tassAkUtaM nAUNa puMDarIyaM nAmamajjhayaNaM parUvei, jahA-puMDarigiNI nagarI puMDarIo rAyA kaMDarIo juvarAyA jahA nAtesu, taM mA tumaM baliyattaM dubbaliyattaM vA geNhAhi, jahA so kaMDarIo teNaM dubbaleNaM aTTaduhaTTo kAlagato ahe sattamAe uvavaNNo, puMDarIo puNa paDipuNNagallakapolo'vi savvaTThasiddhe uvavaNNo, evaM devANuppiyA! dubbalo balio vA akAraNaM, 5 ettha jhANaniggaho kAyavvo, jhANaniggaho paraM pamANaM, tato vesamaNo aho bhagavayA mama hiyayAkUtaM nAyaMti AuTTo saMvegamAvaNNo vaMdittA paDigato / tattha vesamaNassa ego sAmANio devo jaMbhago, teNa taM puMDarIyajjhayaNaM uggahiyaM paMcasayANi, sammattaM ca paDivaNNo, tato bhagavaM biiyadivase sAdhuonA guNonuM varNana karatAM kahe che ke bhagavAna evA sAdhuo aMta-prAMta AhAra (lUkhosuuo, 2sa-se vinAno mADA2) 42 naa2| hoya che. mevA prA2nI pAto yAre 3 cha tyAre 10 kubera vicAre che ke - "A bhagavAna AvA prakAranA sAdhuguNone kahe che ane potAnA zarIranI sukumAratA to evI che je devone paNa nathI hotI." te samaye kuberanA manobhAvane jANIne gautamasvAmI puMDarIkanAmanuM adhyayana kahe che. te A pramANe - "puMDagiriNI nAmanI nagarI hatI. tyAM puMDarIke rAjA hatA ane kaMDarIka yuvarAja hatA vagere varNana jJAtAdharmakathAmAMthI jANI levuM. (2mA thAna: pariziSTamaya sApeguM che.) tethI mujhera ! paNavAna hu5j tuM ko nahIM. 15 jema te kaMDarIka durbaLa zarIravaDe paNa ArtadhyAnane karI karIne sAtamI narakamAM utpanna thayo. jayAre puMDarIka paripUrNa gAla ane kapALavALo (arthAt hRSTapuSTa) paNa sarvArthasiddhamAM utpanna thayo, mATe he devAnupriya ! (sAdhupaNAmAM) durbaLa ke baLavAna e kAraNa nathI. paraMtu dhyAnano nigraha karavA yogya che. azubhadhyAnano nigraha ja pramANa tarIke che." A sAMbhaLI vaizramaNa "aho ! bhagavAna mArA manobhAvane jANI gayA." ema vicArI potAnI bhUlane kabula karato saMvegane 20 pAmyo ane vaMdana karI pAcho potAnA sthAne pharyo. (je samaye bhagavAna gautamasvAmI kuberane dharmadezanA ApatA hatA te samaye) tyAM kuberano eka sAmAnika (kuberanI samAna RddhivALo) tirya-ma heva 6deg42 4to. to te pAMyaso do prbhaae| (paMcasayagaMthaparimANaM - iti upadezapade) puMDarika adhyayananI dhAraNA karI lIdhI ane te samaye te samyatvane pAmyo. 40. eSa bhagavAn IdRzAn sAdhuguNAn varNayati, AtmanazcAsyeyaM zarIrasukumAratA yAdRzI devAnAmapi 25 nAsti, tato bhagavAn tasyAkUtaM jJAtvA puNDarIkaM nAmAdhyayanaM prarUpayati, yathA-puNDarIkiNI nagarI puNDarIko rAjA kaNDarIko yuvarAjaH yathA jJAteSu, tanmA tvaM balitvaM durbalatvaM vA grAhIH, yathA sa kaNDarIkastena daurbalyena ArttadaHkhAtaH kAlagato'dhaH saptamyAmutpannaH, puNDarIkaH punaH pratipUrNagalakapolo'pi sarvArthasiddhe utpannaH, evaM devAnupriya ! durbalo baliko vA'kAraNam, atra dhyAnanigrahaH karttavyaH, dhyAnanigrahaH paraM pramANaM, tato vaizramaNo'ho bhagavatA hRdayAkUtaM jJAtamityAvRttaH saMvegamApanno vanditvA 30 pratigataH / tatra vaizramaNasya ekaH sAmAniko devo jRmbhakaH, tena tat puNDarIkAdhyayanamavagRhItaM paJcazatAni, samyaktvaM ca pratipannaH, tato bhagavAn dvitIyadivase
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 * Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) ceyANi vaMdittA paccoruhai, te ya tAvasA bhaNaMti-tubbhe amhaM AyariyA amhe tubbhaM sIsA, sAmI bhaNati -tubbhaya amha ya tiloyagurU AyariyA, te bhAMti - tubbhavi aNNo ?, he bhayavato guNasaMthavaM karei, te pavvAvitA, devayAe liMgANi uvaNIyANi, tAhe bhagavayA saddhi vacchaMti, bhikkhAvelA ya jAtA, bhagavaM bhaNai-kiM ANijjau pAraNaMmitti ?, te bhAMti - pAyaso, 5 bhagavaM ca savvaladdhisaMpuNNoM paDiggahaM ghatamadhusaMjuttassa pAyasassa bharettA Agato, te bhagavatA akkhINamahANasieNa savve uvaTTiyA, pacchA appaNA jimito, tato te suTTutaraM AuTTA, tesiM ca sevAlabhakkhANaM paMcaNhavi sayANaM gotamasAmiNo taM laddhi pAsiUNa kevalanANaM uppaNNaM, diNNassa puNo saparivArassa bhagavato chattAticchattaM pAsiUNa kevalanANaM utpannaM, kor3iNNassavi sAmiM daTThUNa kevalanANaM uppannaM, bhagavaM ca purao pakaDDemANo sAmiM padAhiNaM karei, te kevaliparisaM 10 tyArabAda bhagavAna bIje divase caityone vAMdI nIce utare che. te tApaso bhagavAnane kahe che -'tame amArA AcArya ane ame tamArA ziSyo.' svAmI kahe che -"tamAre ane mAre trilokaguru AcArya che." tApasoe kahyuM -"zuM tamAre paNa koI anya AcArya che ?' tyAre svAmI bhagavAnanI guNastuti kare che. tApasoe dIkSA lIdhI. deve sarvane liMga (vaiSa) ApyA. badhA bhagavAna sAthe jAya che. AgaLa jatAM bhikSAno samaya thayo. bhagavAna pUche che -"pAraNamAM zuM lAvuM ?" tApasoe 15 dhuM - "jIra khAvo." sarvalabdhisaMpanna gautamasvAmI ghI ane sAkarathI yukta. khIrathI pAtru bharIne AvyA. akSINamahAnasa labdhivaDe bhagavAne sarvane pAraNuM karAvyuM. chelle pote vAparyuM. te tApaso atyaMta AkarSAyA. zevALakhAnArA te pAMcaso tApasone gautamasvAmInI te labdhine joIne kevalajJAna utpanna thayuM. parivArayukta dattane bhagavAnanA chatrAtichatrane (arthAt samavasaraNanI Rddhine) joine 20 kevalajJAna utpanna thayuM. kauDinyane paNa vardhamAnasvAmIne joine kevalajJAna utpanna thayuM. gautamasvAmI AgaLa AvIne prabhune pradakSiNA Ape che. te sarva tApaso kevalIparSadA tarapha gayA. tyAre gautamasvAmI uhe che - "khAvo, svAmIne vaMdhana use." tyAre bhagavAna uhe che - "he gautama ! " 41. caityAni vanditvA pratyavatarati, te ca tApasA bhaNanti - yUyamasmAkamAcAryA vayaM yuSmAkaM ziSyAH, svAmI bhaNati - yuSmAkamasmAkaM ca trilokagurava AcAryAH, te bhaNanti - yuSmAkamapi anyaH ?, tadA svAmI 25 bhagavato guNasaMstavaM karoti, te pravrAjitAH, devatayA liGgAnyupanItAni, tadA bhagavatA sArdhaM vrajanti, bhikSAvelA ca jAtA, bhagavAn bhaNati - kimAnIyatAM pAraNamiti ?, te bhaNanti - pAyasaH, bhagavAMzca sarvalabdhisaMpUrNaH patadgrahaM ghRtamadhusaMyuktena pAyasena bhRtvA''gataH, te bhagavatA'kSINamahAnasikena sarva upasthApitAH, pazcAdAtmanA jemitaH, tataste suSThutaramAvRttAH, teSAM ca zevAlabhakSakANAM paJcAnAmapi zatAnAM gautamasvAminastAM labdhi dRSTvA kevalajJAnamutpannaM, dattasya punaH saparivArasya bhagavatazchatrAticchatraM dRSTvA 30 kevalajJAnamutpannaM, kauNDinyasyApi svAminaM dRSTvA kevalajJAnamutpannaM, bhagavAMzca purataH prakRSyan svAmiM pradakSiNIkaroti, te kevaliparSadaM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ gautamasvAmInI askRtinuM prabhuvaDe nivAraNa (ni. 764) 109 gatA, goyamasAmI maLa-ha sAmi vaMvaha, sAmI maLa goyamA ! mA vatI AsANaMda, mAvaM AuTTo micchAmidukkaDaMti karei, tato bhagavao sutaraM addhitI jAyA, tAhe sAmI goyamaM bhaNatikiM devANaM vayaNaM gejjhaM ? to jiNavarANaM ?, goyamo bhaNati - jiNavarANaM, to kiM addhiti karesi ?, tAhe sAmI cattAri kaDe paNNavei, taMjahA - suMbakaDe vidalakaDe cammakaDe kaMbalakaDe, evaM sIsAvi suMbakaDasamANe 4, tumaM ca goyamA ! mama kambalakaDasamANo, aviya - cirasaMsiddho'si 5 me goyamA !, paNNattIAlAvagA bhANiyavvA, jAva avisesamaNANattA aMte bhavissAmo, tAhe sAmI goyamanissAe dumapattayaM paNNavei / devo vesamaNasAmANio tato caiUNa avaMtIjaNavae tuM kevalIonI AzAtanA kara nahIM." gautamasvAmI bhUla kabulI micchAmi dukkaDaM kare che. gautamasvAmIne vadhAre adhRti thAya che. tyAre prabhu gautamane kahe che ke -"zuM devonuM vacana grAhya che ? ke jinezvaronuM ? gautame kahyuM -"jinezvaronuM." to zA mATe adhRti kare che? ema kahI 10 prabhu cAra sAdaDInuM draSTAMta kahe che, te A pramANe--"suMba (tRNavizeSa)mAMthI banAvelI sAdaDI, vidaLa (vaMzanA TukaDA)mAMthI banAvelI sAdaDI, carmamAMthI banAvelI sAdaDI ane unamAMthI banAvela sAdaDI (kaMbala). (ahIM A sAdaDImAM raMgo kramazaH alpagADha-gADha-gADhatara-gADhatama hoya che.) e pramANe ziSyo paNa saMbakaTasamAnAdi cAra prakAre hoya che. (arthAt jema suMbakaTano raMga bahu jaladI nIkaLI jAya che tema je ziSyane guru vagere upara alpakakSAno rAgabhAva che je sAmAnya 15 bAbata banatA nIkaLI jAya che te cuMbakaTasamAna jANavo, A pramANe cAre kaTamAM samajavuM.) ane he gautama ! tuM kaMbalakaTasamAna che (arthAt kaMbalakaTamAMthI jema raMga ghaNA prayatne paNa jato nathI tema mArA pratyeno tAro rAga paNa jaladI jato nathI.) vaLI, he gautama ! ghaNAM bhavothI mAro-tAro saMbaMdha che vagere bhagavatI sUtramAM jaNAvela varNana tyAM sudhI jANavuM chelle ApaNe siddha thazuM." (avizeSanAnAtva eTale ApaNAM baMnemAM koI 20 vizeSanAnAtva raheze nahIM arthAt siddha banIzuM.) tyAre prabhu gautamane uddezI humapatrakanAmanuM adhyayana prarUpe che. (uttarAdhyayana sUtranuM dazamuM adhyayana drumapatraka che vizeSArthIe tyAMthI jANI levuM.) vaizramaNano sAmAnikadeva tyAMthI cyavI avaMtI janapadamAM tuMbavanasannivezamAM dhanigira nAme 42. gatAH, gautamasvAmI bhaNati - eta svAminaM vandadhvaM, svAmI bhaNati - gautama ! mA kevalina AzAtaya, bhagavAnAvRtto mithyAmeduSkRtamiti karoti, tato bhagavataH suSThutaramadhRtirjAtA, tadA svAmI gautamaM 25 bhaNati - kiM devAnAM vacanaM grAhyamAto jinavarANAm ?, gautamo bhaNati - jinavarANAM tataH kimadhRtiM karoSi ?, tadA svAmI caturaH kaTAn prajJApayati tadyathA - zumbakaTo vidalakaTazcarmakaTaH kambalakaTaH, evaM ziSyA api zumbakaTasamAnAH 4, tvaM ca gautama ! mama kambalakaTasamAnaH, apica - cirasaMsRSTo'si mayA gautama !, prajJaptyAlApakA bhaNitavyAH, yAvat avizeSanAnAtvau ante bhaviSyAvaH, tadA svAmI gautamanizrayA patrakaM prajJApayati / devo vaizramaNasAmAnikastatazcyutvA'vantIjanapade uyAho / 30
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) * tuMbavaNasannivese dhaNagirI nAma ibbhaputto, so ya saDDo pavvaiukAmo tassa mAtApitaro vAreMti, pacchA so jattha jattha varijjai tANi 2 vipariNAmer3a, jahA'haM pavvaiukAmo / ito ya dhaNapAlassa ibbhassa duhiyA sunaMdAnAma, sAM bhaNai-mamaM deha, tAhe sA tassa diNNA / tIse ya bhAyA ajjasamio nAma puvvaM pavvaitao sIhagirisagAse / sunaMdAe so devo kucchisi bhattA 5 uvavaNNo, tAhe dhaNagirI bhaNai esa te gabbho biijjao hohitti sIhagirisagAse pavvaio, imo'vi navahaM mAsANaM dArago jAo, tattha ya mahilAhiM AgatAhiM bhaNNai - jar3a se piyA Na pavvaio hoMto to laThThe hoMtaM, so saNNI jANati - jahA mama piyA pavvaio, tassevamaNuciMtemANassa jAIsaraNaM samuppannaM, tAhe ratti divA ya rovai, varaM nivijjaMtI, to suhaM pavvaissaMti, evaM chammAsA vacchaMti / aNNayA AyariyA samosaDhA, tAhe ajjasamio dhaNagirI ya AyariyaM ApucchaMti 10 zreSThiputra thayo. te dhanagiri zrAvaka pravrajyA levAnI icchAvALo thayo. paraMtu tenA mAtA-pitA pravrajyA levAno niSedha kare che. mAtA-pitA dhanagiri mATe jyAM jyAM sagapaNanI vAto kare che tyAM tyAM dhanagiri "huM pravrajyA grahaNanI icchAvALo chuM" ema kahI sAmenA pakSone sagapaNa mATe aTakAvato hato. bIjI bAju dhanapAla nAmanA zreSThine sunaMdA nAme putrI hatI. teNIe kahyuM --"dhagiri sAthe mAruM sagapaNa karo." tenA lagna dhagiri sAthe thayA. teNInA bhAI Aryasamite 15 te pUrve ja AryasiMhagiri pAse dIkSA lIdhI hatI. A sunaMdAnI kukSimAM te deva (vajasvAmIno jIva) garbharUpe utpanna thayo. tyAre dhanagiri kahe che -"A garbha tAro sahAyaka thaze." ema kahI AryasiMhagiri pAse dhanagirie dIkSA lIdhI. nava mahinA pUrNa thatAM putrano janma thayo. te samaye tyAM Avela mahilAo kahe che ke --"jo AnA pitAe dIkSA na lIdhI hota to sArUM thAta.' A vAta bALake sAMbhaLI ke "mArA pitAe dIkSA lIdhI che.' A pramANe vicAratA te bALakane 20 bhati-smarA jJAna utpanna thayuM rAta - dvivasa jANa 2DavAnuM yAsu re che, } 4thI. "bhAtA bhArAthI kaMTALe ane huM sukhethI pravrajyA laI zakuM." A pramANe cha mahinA vIte che. 43. tumbavanasanniveze dhanagirirnAmebhyaputraH, sa ca zrAddhaH pravrajitukAmaH, tasya mAtApitarau vArayataH, pazcAt yatra yatra vriyate tAn tAn vipariNamayati yathA'haM pravrajitukAmaH / itazca dhanapAlasyebhyasya duhitA sunandA nAma, sA bhaNati - mAM datta, tadA sA tasmai dattA / tasyAzca bhrAtA''ryasamito nAma pUrvaM pravrajitaH 25 siMhagirisakAze / sunandAyAH sa devaH kukSau garbhatayotpannaH, tadA dhanagirirbhaNati - eSa tava garbho dvitIyako bhaviSyatIti siMhagirisakAze pravrajitaH, ayamapi navasu mAseSu dArako jAtaH, tatra ca mahilAbhirAgatAbhirbhaNyate yadyetasya pitA na pravrajito'bhaviSyattadA laSTamabhaviSyat sa saMjJI jAnAtiyathA mama pitA pravrajitaH, tasyaivamanucintayato jAtismaraNaM samutpannaM, tadA rAtrau divA ca roditi, varaM nirvidyate iti, tataH sukhaM pravrajiSyAmIti, evaM SaNmAsA vrajanti / anyadA''cAryAH samavasRtAH, " 30 tadA''ryasamito dhanagirizcAcAryamApRcchato
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALavajanI prApti (ni. 764) 111 jahA saNNAtagANi pecchAmotti, saMdisAviti, sauNeNa ya vAhitaM, AyariehiM bhaNiyaM-mahati lAho, jaM ajja saccitaM acittaM vA lahaha taM sav laeha, te gayA, uvasaggijjiumAraddhA, aNNAhiM mahilAhiM bhaNNai-eyaM dAragaM uvadvehiM, to kahiM jehiMti, pacchA tAe bhaNiyaM-mae evar3ayaM kAlaM saMgovio, ettAhe tumaM saMgovAhi, pacchA teNa bhaNiyaM-mA te pacchAyAvo bhavissai, tAhe sakkhiM kAUNa gahito chammAsio tAhe colapaTTaeNa pattAbaMdhio, na rovai, jANai saNNI, 5 tAhe tehiM AyariehiM bhANaM bhariyaMti hattho pasArio, diNNo, hattho bhUmiM patto, bhaNai-ajjo ! najjai vairaMti, jAva pecchaMti devakumArovamaM dAragaMti, bhaNai ya-sArakkhaha eyaM, pavvayaNassa AhAro ekavAra tyAM AcArya padhAryA. tyAre Aryasamita ane dhanagiri AcAryane pUche che ke - "ame svajanone maLavA jaIe." AcArya rajA Ape che. te samaye pakSIe avAja karyo. tethI AcAryae kahyuM--mahAna lAbha thaze." tethI Aje tamane sacitta ke acitta jeno lAbha thAya te 10 grahaNa karavA yogya che." te baMne nIkaLyA. jevA sunaMdAnA ghare pahoMcyA tevA sunaMdA ane anya strIo jAtajAtanA meNAToNorUpa upasargo karavA lAgI, anya strIoe sunaMdAne kahyuM-"A bALakane munidhanagirine soMpI de, jethI te kyAM jaze ? (arthAta bALaka soMpyA pachI na chUTake dhanagiri dIkSA choDI tArI pAse AvI jaze.) sunaMdAe kahyuM-"meM ATalo samaya bALakane sAcavyo. ' have tame Ane saMbhALo." dhanagirie kahyuM-"(sAruM, huM bALakane laI jAuM paNa) pAchaLathI tuM pazcAtApa karatI nahIM." tyAre sAkSI rAkhIne dhanagirie colapaTTAvaDe jhoLI banAvIne cha mahinAno bALaka grahaNa karyo. bALake raDavAnuM baMdha karyuM. kAraNa ke viziSTamativALo te jANe che ke huM have sAdhu thaiza, tyAra pachI upAzraye UMcakIne lAvatA, "are ! bhAjana ghaNuM bhAre che" ema jANI AcAryo hAtha laMbAvyo. munio pAsethI vajanadAra pAtru levA AcAryo hAtha Apyo, to jhoLI hAthamAM AvatA 20 temano paNa hAtha jamIna sudhI pahoMcI gayo. tethI temaNe kahyuM -"he Arya ! vaja jevI koIka vajanadAra vastu lAvyA lAgo cho." jayAre pote jhoLI jue che tyAre devakumAra jevo bALaka dekhAya che. AcArya kahe che -"AnI rakSA karo, A bALaka pravacanano AdhAra banaze." tyAM .. 44. yathA sajJAtIyAn pazyAva iti, saM. 'zataH, zakunena ca vyAhRtam, aacaaryairbhnnittmmahAmo, ya vittamatte vI nameyAthAM tatsarva prAI, tau ti, 35sahitanAvyA, 25 anyAbhirmahilAbhirbhaNyate-enaM dArakamupasthApaya, tataH kva neSyataH, pazcAttayA bhaNitaM-mayaitAvantaM kAlaM saMgopito'dhunA tvaM saMgopaya, pazcAttena bhaNitaM-mA tava pazcAttApo bhUta, tadA sAkSiNaH kRtvA gRhItaH pANmAsikastadA colapaTTakena pAtrabandhayitvA (jholikAM kRtvA), na roditi, jAnAti saMjJI, tadA tairAcAryairbhAjanaM bhAritamiti hastaH prasAritaH, datto, hasto bhUmiM prAptaH, bhaNati-'Arya ! jJAyate vajramiti' yAvat prekSante devakumAropamaM dArakamiti, bhaNati ca-saMrakSatainaM, pravacanasyAdhAro _15
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 mA Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) bhavissai esa, tattha se vairo ceva nAmaM kayaM, tAhe saMjaINa diNNo, tAhiM sejjAtarakule, sejjAtaragANi jAhe appaNagANi ceDarUvANi pahANeti maMDeMti vA pIhagaM vA deMti tAhe tassa puTvi, jAhe uccArAdI Ayarati tAhe AgAraM daMsei kUvai vA, evaM saMvaDDai, phAsuyapaDoyAro tesimiTTho, sAhUvi bAhiM viharaMti, tAhe sunaMdA pamaggiyA, tAo nikkhevagotti na deMti, sA AgaMtUNa 5 thaNaM dei, evaM so jAva tivariso jAto / annatA sAhU viharaMtA AgatA, tattha rAule vavahAro jAo, so bhaNai-mama eyAe diNNao, nagaraM sunaMdAe pakkhiyaM, tAe bahUNi khelaNagANi gahiyANi, raNNo pAse vavahAracchedo, tattha puvvahotto rAyA dAhiNato saMgho sunaMdA sasayaNapariyaNA vAmapAse Naravaissa, tattha rAyA bhaNai-mamakaeNa tubbhe jato ceDo jAti tassa bhavatu, paDissutaM, tenuM ja nAma pADyuM. sAcavavA mATe sAdhvIjIone soMpyo. sAdhvIjIoe zayyAtarane soMpyo. 10 zayyAtaranI strIo jayAre potAnA bALakone javaDAve, zaNagAre ke stanapAna karAve tyAre sAthe A bALakane paNa pahelA havaDAvavAdi kAryo karatI. jayAre A bALakane vaDInIti vagere karavA hoya tyAre vaja tevA prakAranA AkAro (izArA) kare athavA avAja kare. A pramANe vaja moTo thAya che. vaja mATe sAdhuone prAsuka upacAra iSTa hato. sAdhuo bahAra anya gAme vicare che tyAre sunaMdA zayyAtarIo pAsethI vajanI mAMgaNI kare che. paraMtu te strIo "A 15 thApaNa che" mATe ApatI nathI. chatAM te sunaMdA AvIne stanapAna karAve che. Ama karatA te traNa varSano thayo. ekavAra sAdhuo vihAra karatA punaH te gAmamAM AvyA. (sunaMdA sAdhuo pAse bALakanI mAgaNI kare che. paraMtu saphaLatA maLatI nathI. tethI sunaMdA) rAjakuLamAM phariyAda kare che. muni dhanagiri kahe che-"teNIe ja mane bALaka soMpyo che." nagara AkhuM sunaMdAnA pakSamAM hatuM. 20 teNIe ghaNAM badhAM ramakaDAM potAnI sAthe lIdhA. rAjA pAse nirNaya karavAnuM nakkI thayuM. temAM rAjA pUrvAbhimukha, saMgha dakSiNabAju ane svajana-parijanasahita sunaMdA rAjAnI DAbI bAju UbhI rahI. rAjAe kahyuM - "bALaka mamakAravaDe tamArAmAMthI jenA tarapha jAya teno thAo." badhAe 45. bhaviSyatyeSaH, tatra tasya vajra eva nAma kRtaM, tadA saMyatIbhyo dattaH, tAbhiH zayyAtarakule, zayyAtarA yadA''tmanazceTakhyANi snapayanti maNDayanti vA stanyaM vA dadati tadA tasmai pUrvaM, yadoccArAdi 25 Acarati tadA''kAraM darzayati kUjati vA, evaM saMvardhate, prAsukapratikArasteSAmiSTaH, sAdhavo'pi bahirviharanti, tadA sunandA mArgayitumArabdhA, tA nikSepaka iti na dadati, sA''gatya stanyaM dadAti, evaM sa yAvatrivArSiko jAtaH / anyadA sAdhavo viharanta AgatAH, tatra rAjakule vyavahAro jAtaH, sa bhaNati-mamaitayA dattaH, nagaraM sunandAyAH pAkSika, tayA bahUni krIDanakAni gRhItAni, rAjJaH pArve vyavahAracchedaH, tatra pUrvAbhimukho rAjA dakSiNasyAM saGghaH sunandA sasvajanaparijanA: vAmapArve narapateH, tatra rAjA bhaNati-mamIkRtena yuSmAkaM 30 yato dArako yAti tasya bhavatu, pratizrutaM,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALavajanI dIkSA (ni. 764) 113 ko paDhamaM vAharatu ?, purisAtIo dhammutti puriso vAharatu, tato nagarajaNo Aha-eesiM saMvasito, mAtA saddAveu, aviya mAtA dakkarakAriyA puNo ya pelavasattA, tamhA esA ceva vAharau, tAhe sA AsAhatthIrahavasahagehi ya maNikaNagarayaNacittehiM bAlabhAvalobhAvAehiM bhaNai-ehi vairasAmI !, tAhe paloiMto acchai, jANai-jai saMghaM avamannAmi to dIhasaMsArio bhavissAmi, aviya-esAvi pavvaissai, evaM tinni vArA saddAvio na ei, tAhe se piyA bhaNai__ "jai'si kayavvavasAo dhammajjhayamUsiyaM imaM vaira ! geha lahuM rayaharaNaM kammarayapamajjaNaM dhIra ! // 1 // " tAhe'NeNa turitaM gaMtUNa gahiyaM, logeNa ya jayai dhammotti ukkaTThisIhanAo kato, tAhe se mAyA ciMteGga-mama bhAyA bhattA putto ya pavvaio, ahaM kiM acchAmi ?, evaM sAvi pvvaaiyaa| vAta svArI. opaDetA mAne bolAve ?, puruSapradhAna dharma DovAthI prathama puruSa posAve. 10 A sAMbhaLI nagarajanoe kahyuM - A bALaka A lokone paricita che, tethI prathama mAtA bolAve. vaLI mAtA duSkarakAryane (bALakanA lAlana-pAlanAdi kAryane) karanArI ane komaLasattvavALI (alpasattvavALI) hoya che mATe te ja pahelA bolAve. tyAre te sunaMdA bALabhAvane lobhAvanArA bhali-5-2tnothI zobhatA mevA ghoDA-hAthI-2tha-pahova cha-": svAmI ! Avo, maDI mAvo." tyAre svAmI tAlamA 24 cha, 4||29AUM pote ko cha ? - "lo huM 15 zramaNa saMghanuM apamAna karIza to mAro dIrdhasaMsAra thaze, vaLI (jo huM dIkSA laiza to) mAtA paNa dIkSA leze." A pramANe mAtAvaDe traNavAra bolAvavA chatAM te jato nathI. tyAra pachI tenA pitA panagari 4 cha - "3 4% ! d te (mokSaprApti bhATe) nie[ya yo che, to he dhIra ! UMce karela A karmarajane dUra karanAra rajoharaNarUpa dharmadhvajane zIdhra tuM grahaNa kara." 'mANa zIghra 046 2725 // adde| yu. soojhe "nayano 45 thAmI" se prabhArI varSa 20 sAthe siMhanAda karyo. tyAre tenI mAtA vicAre che ke "mArA patie, bhAie ane putrae dIkSA lIdhI che to have huM zA mATe saMsAramAM rahuM?" Ama vicAratI evI teNIe paNa dIkSA sIdhI. // 764 // 46. kaH prathamaM vyAharatu ?, puruSAdiko dharma iti puruSo vyAharatu, tato nagarajana Aha-eteSAM paricitaH, mAtA zabdayatu, apica-mAtA duSkarakArikA punazca komalasattvA, tasmAdeSaiva vyAharatu, tadA 25 sA azvahastirathavRSabhaizca maNikanakaratna-citrairbAlabhAvalobhAvahairbhaNati-ehi vajrasvAmin !, tadA pralokayan tiSThati, jAnAti-yadi saGghamavamanye tadA dIrghasaMsAro bhaviSyAmi, apica-eSA'pi pravrajiSyati, evaM trIn vArAn zabdito naiti, tadA tasya pitA bhaNati-yadyasi kRtavyavasAyo dharmadhvajamucchritamimaM vajra ! / gRhANa laghu rajoharaNaM karmarajaHpramArjanaM dhIra ! // 1 // tadA'nena tvaritaM gatvA gRhItaM, lokena ca jayati jinadharma ityutkRSTisiMhanAdaH kRtaH, tadA tasya mAtA cintayati-mama bhrAtA bhartA putrazca pravrajitaH, ahaM kiM tiSThAmi 30 ?, evaM sA'pi pravrajitA / * sukayajjhavasAo
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) jo gujjhaehiM bAlo NimaMtio bhoyaNeNa vAsaM / Necchai viNIyaviNao taM vairarisiM NamaMsAmi // 765 // vyAkhyA : yaH guhyakairdevaiH bAlassan 'nimaMtiutti AmantritaH bhojanena varSati sati, parjanya iti gamyate, necchati vinItavinaya iti varttamAnanirdezastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH, pAThAntaraM vA 5 'necchiMsu viNayajutto taM vairarisiM nama'sAmi tti, ayaM gAthAsamudAyArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam 114 so'vi jAhe thaNaM na piyaitti pavvAvio, pavvaiyANa ceva pAse acchai, teNa tAsiM pAse ikkArasa aMgANi suyANi paDhaMtINa, tANi se uvagayANi, padANusArI so bhagavaM, tAhe. avarisio saMjaipa DissayAo nikkAlio, AyariyasagAse acchai, AyariyA ya ujjeNIM gatA, 10 tatva vArsa pati addodhAra, ya se puvvasaMgaiyA jaMbhagA teNaMteNa voleMtA taM pecchati, tAhe gAthArtha : cAlu varasAdamAM devo dvArA bhojanavaDe AmaMtraNa apAyelo, vinayavAna je bALa (bhojanane) icchato nathI te vajasvAmIne huM namaskAra karuM chuM. TIkArtha : cAlu varasAdamAM guhyaka (devanI eka jAtivizeSa)devo dvArA bhojanavarDa AmaMtrita, vinayavAna (vinItavinayaH--prApta karAyelo che vinaya jenAvaDe te - e pramANe samAsa jANavo.) 15 je bALa (bhojanane) icchato nathI. ahIM "icchato nathI" e pramANe je vartamAnakALa kahyo tesUtra trikALaviSayaka hoya che ema jaNAvavA kahyo che. tathA mULagAthAmAM varasate chate" eTaluM ja jaNAvyuM che paNa "varasAda" zabda nathI te jANI levAno che. (vartamAnakALane-badale pAThAntaramAM bhUtakALano prayoga che te jaNAve che ke) vinayayukta evA je bALe (bhojana) .ichyuM nahIM te vajrasvAmIne huM namaskAra karuM chuM." A pramANe gAthAno saMkSepArtha kahyo. vistArArtha kathAnakathI 20 jANavA yogya che. te kathAnaka A pramANe che - vajra jyAre stanapAna karato nathI tyAre tene dIkSA ApI, ane te sAdhvIo pAse ja rahe che. vaje agiyAra aMgane bhaNatI sAdhvIjIo pAsethI agiyAra aMgo sAMbhaLyA. te temane jaNAI gayA (arthAt yAda rahI gayA. kAraNa ke te samaye) bhagavAna evA te vaja padAnusArI labdhivALA hatA. jyAre A vajra ATha varSanA thayA. tyAre saMyatIonA upAzrayamAMthI nIkaLI 25 AcArya pAse rahe che. tyAMthI vihAra karI AcArya ujjayinI nagarImAM AvyA. tyAM ekavAra Akho divasa varasAda paDe che. (godhAra-ahaH sarvapi vyApya dhArA yaMtra tad bodhArM arthAt Akho divasa varasAda paDavo.) te samaye te mArgethI pasAra thatAM pUrvabhavanA paricita tirya bhaka 47. so'pi yadA stanyaM na pibatIti ( tadA) pravrAjitaH pravrajitAnAM caiva pArzve tiSThati, tena tAsAM pArzve ekAdazAGgAni ( zrutAni ) paThantInAM tAni tasyopagatAni, pradAnusArI sa bhagavAn, tadA'STavArSikaH 30 saMyatIpratizrayAt niSkAzitaH, AcAryasakAze tiSThati, AcAryAzcojjayinIM gatAH, tatra varSA patatI ahodhAraM, te ca tasya pUrvasaMgatikA jRmbhakAH tena mArgeNa vyatikrAmyantastaM parIkSante tadA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1() vajasvAmIne namaskAra (ni. 76 6) 115 * *te parikkhAnimittaM uttiNNA vANiyayarUveNaM, tattha baille ulladettA uvakkhaDeMti, siddhe nimaMtiti, tAhe paTTito, jAva phusiyamatthi, tAhe paDiniyatto, tAhe taMpi ThitaM, puNo saddAveMti, tAhe vairo gaMtUNa uvautto davvato 4, davvao puSphaphalAdi khettao ujjeNI kAlao paDhamapAuso bhAvato dharaNichi-vaNaNayaNanimesAdirahitA pahaTTatuThThA ya, tAhe devattikAUNa necchati, devA tuTThA bhaNaMtitumaM, daTThamAgatA, pacchA veuvviyaM vijjaM deMti / - ujjeNIe jo jaMbhagehi ANakkhiUNa thuyamahio / akkhINamahANasiyaM sIhagiripasaMsiyaM vaMde // 766 / / vyAkhyA : ujjayinyAM yo 'jRmbhakaiH' devavizeSaiH 'ANakkhiUNaM'ti parIkSya 'stutamahitaH' stuto vAstavena mahito vidyAdAnena akSINamahAnasikaM siMhagiriprazaMsitaM vanda iti gAthAkSarArthaH / / avayavArtha: thAnaviyeya:, taLeTuMdevo vajane jue che. tethI parIkSA nimitte teo vepArInuM rUpa karI nIce Ave che. (baLadagADAdi vipharve che.) baLadone gADAthI chUTA karI rasoI banAve che. rasoI banAvyA bAda sAdhuone AmaMtraNa Ape che. jayAre vaja gocarI vahoravA nIkaLatA hoya che tyAre jue che ke haju maMda-maMda varasAda Ave che. tethI vaja pAchA phare che. jayAre te varasAda paNa aTakI jAya che tyAre pharI AmaMtraNa Ape che. tethI ja jaIna dravya-kSetra-kALa ane bhAvano upayoga mUke che. dravyathI A puSpa- 15. phaLa che (puSpa-phaLa eTale - koThanuM jhADa ke jenuM phaLa puSpathI yukta hoya che. ahIM puSpa-phaLa eTale koThanA jhADanA phaLamAMthI banAvela khAdyavizeSa), kSetrathI ujjayinI nagarI che, kALathI prathama varasAdanA samaya che ane bhAvathI A vepArIonA paga dharatI upara sparzatA nathI ke nayano nine pAdithI rahi ? che, tathA atyaMta bhAvavibhora banI AmaMtraNa Ape che. tethI A devo che. ema jANI bhojana grahaNa karatAM nathI. devo khuza thayelA kahe che "ame tamane jovA mATe ahIM 20 AvyA chIe. devo vajana vakriyavidyA Ape che. I76pA gAthArtha : ujjayinImAM devovaDe parIkSA karIne je stavAyelA ane pUjAyelA, te akSaNamahAnasa labdhivALA, siMhagirivaDe prazaMsAyelA vajasvAmIne huM vaMdana karuM chuM. TIkArtha : ujajayinImAM tiryarjubhaka devovaDe jeo parIkSA karIne vacanavaDe stavanA karAyA ane vidyAdAna pUjAyA, te akSINamahAnasalabdhivALA ane siMhagiri AcAryavaDa prazaMsA 25 karAyelA vajasvAmIne huM vaMdana karuM chuM. saMkSepArtha joyo. vistArArtha kathAnakathI jANavA yogya che. te A pramANe ___- 48. te parIkSAnimittamavatIrNAH vaNigrUpeNa, tatra balIvardAn avalAdya ( uttArya) upaskurvanti, siddhe nimantrayanti, tadA prasthitaH, yAvat bindupAtaH (phusArikA) asti,tadA pratinivRttaH, tadA so'pi sthitaH, punaH zabdayanti, tadA vajro gatvopayukto dravyataH 4 dravyataH puSyaphalAdi kSetrata ujjayinI kAlataH 30 prathamaprAvRT bhAvato dharaNisparzanayananimeSAdirahitAH prahRSTatuSTAzca, tadA deva iti kRtvA necchati, devAstuSTA iniM-tyAM rAtA: pAkiyavidyAM rata |
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) pu~Naravi annayA jeTThamAse sannAbhUmiM gayaM ghayapunnehiM nimaMtenti, tatthavi davvAdio uvaogo, necchati, tattha se hagAmiNI vijjA diNNA, evaM so viharai / jANi ya tANi payANusAriladdhIe gahiyANi ekkArasa aMgANi tANi se saMjayamajjhe thirayarANi jAyANi, tattha jo ajjhAti puvvagayaM taMpi NeNa savvaM gahiyaM, evaM teNa bahu gahiyaM, tA( jA ) he vuccati paDhAhi, tato so eyaMtagaMpi 5 kuTTeto acchai, annaM surNeto / aNNayA AyariyA majjhaNhe sAhUsu bhikkhaM niggaesu sannAbhUmiM niggayA, vairasAmIvi paDissayavAlo, so tesiM sAhUNaM veMTiyAo maMDalie raettA majjhe appaNA ThAuM vAyaNaM deti, tAhe parivADIe ekkArasavi aMgAI vAei, puvvagayaM ca, jAva AyariyA AgayA ciMteMti-lahuM sAhU AgayA, suNaMti saddaM meghogharasiyaM, bahiyA surNetA acchaMti, nAyaM jahA vairotti, 116 pharI ko'kavAra devo jeTha mahinAmAM saMjJAbhUmi gayelA vajrasvAmIne ghebarovaDe nimaMtraNa kare 10 che. te samaye paNa vajasvAmI dravyAdino upayoga mUke che. A devo che jANI ghebarAdi grahaNa, karatAM nathI. tyAre khuza thayelA devoe AkAzagAminI vidyA ApI. A pramANe teo vicare che. je te agiyAra aMgo padAnusArI labdhithI grahaNa karyA hatA te saMyamajIvanamAM sthiratara thayA. vaLI saMyamajIvanamAM paNa je sAdhu pUrvasaMbaMdhI zruta bhaNatA hatA te zruta paNa temaNe sarva grahaNa karyuM. A pramANe temaNe ghaNuM grahaNa karyuM. have jyAre vajasvAmIne kahevAmAM AvatuM ke "tame A 15 bhaNo." tyAre te zruta AvaDatuM hovA chatAM bIjAne sAMbhaLatA teo te zrutane gokhatA hatA. (arthAt gurue je sUtrAdi gokhavA ApyuM hoya te gokhavAno DhoMga karatA ane te vakhate bIjA sAdhuo je pUrvagata zruta bhaNatA, tene sAMbhaLavAmAM upayoga rAkhatA jethI te paNa AvaDI jatuM.) ekavAra madhyAhna samaye sAdhuo bhikSA mATe gayA hatA tyAre AcArya saMkSAbhUmi javA nIkaLyA. vajasvAmIne upAzrayapAlaka tarIke rAkhyA. te samaye vajasvAmI te sAdhuonA viTIyAone 20 mAMDalImAM rAkhI madhyabhAgamAM potAne sthApIne vAcanA ApavAnI zarU kare che ane kramazaH agiyAra aMgo tathA pUrvagata zrutanI vAcanA Ape che. eTalAmAM AvelA AcArya vicAre che ke "Aje gocarIthI sAdhuo jaladI AvI gayA." tevAmAM megha jevA gaMbhIra zabdone sAMbhaLe che. tethI AcArya bahAra ja sAMbhaLatA UbhA rahe che. vaja che e pramANe jANyuM. pachIthI tene (vajrane) 49. punarapi anyadA jyeSThamAse saMjJAbhUmiM gataM ghRtapUrNairnimantrayanti, tatrApi dravyAdika upayogaH, 25 necchati, tatra tasmai nabhogAminI vidyA dattA, evaM sa viharati / yAni ca tAni padAnusArilabdhyA gRhItAnyekAdazAGgAni, tAni tasya saMyatamadhye sthiratarANi jAtAni tatra yo'dhyeti pUrvagataM tadapyanena sarvaM gRhItam, vaM tena vadhu gRhIta, (5)vocyate paJa, tata: sa Aghdhatti (adhItamapi) dRyan tivruti, anyat zRNvan / anyadA AcAryA madhyAhne sAdhuSu bhikSAyai nirgateSu saMjJAbhUmiM nirgatAH, vajrasvAmyapi pratizrayapAlaH, sa teSAM sAdhUnAM viNTikA maNDalyA racayitvA madhye AtmanA sthitvA vAcanAM dadAti, 30 tadA paripATyA ekAdazApyaGgAni vAcayati, pUrvagataM ca, yAvadAcAryA AgatAzcintayanti - laghu sAdhavaM AgatAH, zrRNvanti zabdaM meghaugharasitaM, bahiH zRNvantastiSThanti, jJAtaM yathA vajra iti,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajamuninI vAcanAcArya tarIke sthApanA (ni. 766) je 117 paeNcchA osariUNa saddapaDiyaM nisIhiyaM karei, mA se saMkA bhavissai, tAhe teNa turiyaM viMTiyAo saTTANe ThaviyAo, niggaMtUNa ya daMDayaM geNhai, pAe ya pamajjei, tAhe AyariyA ciMtenti-mA NaM sAhU parihavissaMti tA jANAvemi, tAhe rattiM Apucchai-amugaM gAmaM vaccAmi ? tattha do vA tinni vA divase acchissAmi, tattha jogapaDivaNNagA bhaNaMti-amhaM ko vAyaNAyario ?, AyariyA bhaNaMti-vairotti, viNIyA tahatti paDisutaM, AyariyA ceva jANaMti, te gayA, sAhUvi 5 pae vasahiM paDilehittA vasahikAlaNiveyaNAdi vairassa kareMti, nisijjA ya se DyA, so tattha niviTTho, te'vi jahA Ayariyassa tahA viNayaM pauMjaMti, tAhe so tesiM karakarasaddeNa savvesiM aNuparivADIe AlAvae dei, je'vi maMdamehAvI tevi sigdhaM paTThaveumAraddhA, tato te vimhiyA, zaMkA na thAya te mATe thoDA pAchA haThI moTethI nisAhi-nizIhi kare che. vajasvAmIe jhaDapathI viTIyAo svasthAne sthApI dIdhA, ane bahAra nIkaLIne guru mahArAja pAsethI dAMDo grahaNa kare 10 che, paga pramArje che. AcArya manamAM vicAre che - "anya sAdhuo vajasvAmIno parAbhava na kare te mATe mAre sarvane jaNAvavuM joIe." tyAre rAtrie badhA sAdhuone pUche che ke "huM amuka gAme jAuM ? tyAM be-traNa divasa rahIza." tyAre yogodvahana karanArA sAdhuoe pUchyuM-"to abhaa2|| vAyanAyArtha oe ?" mAyArtha 4 cha - "14 tamA vAyanAyArtha." sAdhumo vinayavAna hovAthI tahatti karI svIkAre che. AcArya ja jANe che (arthAt vAcanAcArya tarIke A bALa sAdhune 15 rAkhyA temAM kAraNa AcArya ja jANe che.) AcArya gayA. - sAdhuo paNa savAre vasatinuM nirikSaNa karIne vasati ane kAlanuM nivedanAdi vajasvAmIne kare che. tyAra pachI temanA mATe Asana pAtharyuM. te Asana upara vajasvAmI beThA. sAdhuo paNa je rIte AcAryano vinaya karatAM te rIte vajasvAmIno vinaya kare che. vajasvAmI paNa sAdhuone spaSTazabdo vaDe kramazaH AlApako Ape che. je vaLI maMdabuddhivALA hatA te sAdhuo paNa (agharA 20 AlApakone) jaladIthI bhaNavA lAgyA. tethI te sAdhuo Azcarya pAmyA. je pUrvabhaNelA AlApako 50. pazcAdapasRtya zabdapatitaM naiSedhikI karoti, mA tasya zaGkA bhUt, tadA tena viNTikAstvaritaM svasthAne sthApitAH, nirgatya ca daNDakaM gRhNAti, pAdau ca pramArjayati, tadA''cAryAzcintayanti-mainaM sAdhavaH paribhUvan tat jJApayAmi, tadA rAtrAvApRcchati-amukaM grAmaM vrajAmi ?, tatra dvau vA trIn vA divasAn sthAsyAmi, tatra yogapratipannA bhaNanti-asmAkaM ko vAcanAcAryaH ?, AcAryA bhaNanti-vajra iti, vinItA 25 (iti) tatheti pratizrutam, AcAryA eva jAnanti, te gatAH, sAdhavo'pi prabhAte vasatiM pratilekhya vasatikAlanivedanAdi vajrAya kurvanti, niSidyA ca tasmai racitA, sa tatra niviSThaH, te'pi yathA AcAryasya tathA vinayaM prayuJjanti, tadA sa tebhyaH vyaktavyaktazabdena sarvebhyo'nuparipATyA AlApakAn dadAti, ye'pi mandamedhasaste'pi zIghraM prasthApayitumArabdhAH, tataste vismitAH
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) jo'vi ei AlAvago puvvapaDhio taMpi viNNAsaNatthaM pucchaMti, so'vi savvaM Aikkhar3a, tAhe te tuTThA bhaNaMti-jai AyariyA kaivayANi diyahANi acchejjA tato esa suyakkhaMdho lahuM samappejjA, jaM AyariyasagAse cireNa parivADIe giNhaMti taM imo ekkAe porasIe sArei, evaM so tesiM bahumao jAo, AyariyA'vi jANAviottikAUNa AgayA, avasesaM ca varaM 5 ajjhAvijjauti, pucchaMti ya-sario sajjhAo ?, te bhaNaMti-sario, esacceva amha vAyaNAyario bhavau, AyariyA bhaNaMti-hohii, mA tubbhe etaM paribhavissaha ato jANAvaNANimittaM ahaM gao, Na uNa esa kappo, jao eteNa suyaM kannAheDaeNa gahiyaM, ao eyassa ussArakappo kareyavvo, so sigghamossArei, bitiyaporusIe atthaM kahei, tadubhayakappajogottikAUNa, je ya atthA AvaDatA hatA tene paNa (tenA paNa zaMkita arthone) sthira karavA mATe pUchavA lAge che. teo 10 55srvn| uttara pe cha. 20 zata mAnahita thayelA sAdhuso 4 cha-". yArya 4 2415 divaso tyAM rahe to A zrutaskaMdha jhaDapathI samApta thAya. je zrata AcArya pAse lAMbA kALe kramazaH grahaNa karAya che. tene vajasvAmI eka ja pauruSImAM zIkhavADI de che." A pramANe vajasvAmI sAdhuone bahumAnya thayA. AcArya paNa "sAdhuone paNa vajasvAmInI zaktino khyAla AvI gayo haze" ema jANI pAchA AvyA. (A bAju sAdhuoe saMkalpa karyo hato ke) bAkInuM zruta 15 14svAmI 4 u. to sAI. mAyArtha adhAne pUche cha: "svAdhyAya sAro rahyo ?' sAdhumAse : -"SL (r) ! pUrA 4 sa242tyo, 2 // 4 maa2|| vAyanAcArya thAmI." AcArya mahArAje kahyuM-thaze, tame emano avinayAdi na karo te mATe ja emanI zaktine jaNAvavA huM anya gAme gayo hato, atyAre vaja vAcanAcArya mATe kathya nathI kAraNa ke temaNe A zruta (gurugamathI nahIM paNa) kAna rAkhI sAMbhaLavAvaDe grahaNa karyuM che. tethI temane utsArikalpa 20 42 // 44 / yogya cha." ("utsA2485=bha hivasamA 4 bahisane yogya sUtranI vAyanA apAya te. iti TippaNe) svAmI sUtra bhane artha ubhaya bhATe yogya cha ma e mAyArya zIdhra bhaNAvavAnuM cAlu kare che. bIjI pauruSImAM arthanI vAcanA Ape che. AcAryane paNa je 51. yo'pyeti AlApakaH pUrvapaThitastamapi vinyAsanArthaM pRcchanti, so'pi sarvamAkhyAti, tadA te tuSTA bhaNanti-yadyAcAryAH katipayAn divasAn tiSTheyustataH eSa zrutaskandho laghu samApnuyAt, 25 yadAcAryasakAze cireNa paripATyA gRhyate tadayamekayA pausadhyA sArayati, evaM sa teSAM bahumato jAtaH, AcAryA api jJApita itikRtvA AgatAH, avazeSaM ca varamadhyApyatAmiti, pRcchanti ca-sRtaH svAdhyAyaH ?, te bhaNanti-sRtaH, eSa evAsmAkaM vAcanAcAryo bhavatu, AcAryA bhaNanti-bhaviSyati, mA yUyamenaM paribhUta ato jJApanAnimittamahaM gataH, na punareSa kalpyaH , yata etena zrutaM karNAheTakena gRhItam, ata etasyotsArakalpaH karttavyaH, sa zIghramutsArayati, dvitIyapausadhyAmarthaM kathayati, tadubhayakalpayogya itikRtvA, 30 ye cArthA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 vanabhuninuM dRSTivAha bhATe gamana (ni. 766) 'Ayarissavi saMkitA te'vi teNa ugghADiyA, jAvaiyaM diTThivAyaM jANaMti tattio gahio, viharatA dasapuraM gayA, ujjeNIe bhaddaguttA nAmAyariyA, therakappaTThitA, tesiM diTTivAo saMghAo se dinno, gao tassa sagAsaM, bhaddaguttA ya therA suviNagaM pAsaMti- jahA kira mama paDiggaho khIrabhario AgaMtueNa pIU samAsAsio ya, pabhAe sAhUNaM sArheti, te annamannANi vAgati, gurU bhAMti - Na yAha tubbhe, ajja mama pADicchao ehiti, so savvaM suttatthaM ghetthihitti, 5 bhagavaMpi bAhiriyAe vuccho, tAhe ( pabhAe ) aigao, diTTho, suyapuvvo esa so vairo, tuTThehiM hi, tAhe tassa sagAse dasa puvvANi paDhitANi, to aNuNNAnimittaM jahiM uddiTTho tarhi ceva aNujANivvotti dasapuramAgayA / tattha aNuNNA AraddhA tAva navari tehiM jaMbhagehiM aNuNNA uvaTTaviyA, divvANi pupphANi cuNNANi ya se uvaNIyANitti // artho zaMkita hatA te arthone paNa vajasvAmIe spaSTa karyA. AcAryane jeTaluM dRSTivAda AvaDatuM 10 hatuM tyAM sudhInuM badhuM grahaNa karyuM. tyAra pachI teo vicaratA dasapura nagaramAM gayA. ujjayinImAM bhadraguptanAmanA AcArya hatA je sthavirakalpamAM hatA, temanI pAse dRSTivAda hatuM. vajasvAmIne eka saMghATaka sAthe Apyo. bhadraguptAcArya pAse teo AvyA. te samaye bhadragupta sthavira svapra jue che ke--"dUdhathI bharela mAruM pAtra AvanAra mahemAne pIdhuM ane pAtrane cATI gayA." prabhAte sAdhukhone (svapnanI) vAta dure che. sAdhukhI (yA svapnaina vigere bhATenI utpanA 15 karavA aMdara-aMdara vAto karavA lAgyA. gurue kahyuM-"tame jANatA nathI, Aje mArI pAse eka pratIcchaka Avaze. je sarva sUtrArthane grahaNa karaze. (pratIcchaka eTale bIjAnI nizrAmAM bhaNavA Avela sAdhu.) bhagavAna vajasvAmI paNa rAtrie nagara bahAra rahyA. savAre AcAryanA upAzraye AvyA. AcArye vajasvAmIne joyA. "sAMbhaLelA hatA pUrve jene te A vajra che" ema jANI prasanna thayelA AcArya vajasvAmIne bheTyA. temanI pAse vajasvAmIe dasa pUrve bhaNyA. tyAra 20 pachI jyAM (adhyayanAdino) uddezo karela hoya tyAM ja anujJA karavI joIe evuM vicArI anujJA mATe teo dasapura nagaramAM AvyAM. tyAM anujJA AraMbhAI. te samaye bhUMbhakadevoe anujJAnI prazaMsA karI, stuti karI ane divya cUrNo tathA puSponI vRSTi karI. 766 // 52. AcAryasyApi zaGkitAste'pi tenodghATitAH, yAvantaM dRSTivAdaM jAnanti tAvAn gRhItaH, te viharanto dazapuraM gatAH, ujjayinyAM bhadraguptanAmAna AcAryAH sthavirakalpasthitAH, teSAM dRSTivAdo'sti, 25 saMghATako'smai dattaH, gatastasya sakAzaM, bhadraguptAzca sthavirA: svapnaM pazyanti - yathA kila mama patadgrahaH kSIrabhRta Agantukena pItaH samAzvAsitazca, prabhAte sAdhubhyaH kathayanti, te anyadanyad vyAkurvanti, guravo bhaNanti - na jAnItha yUyam, adya mama pratIcchaka eSyati, sa sarvaM sUtrArthaM grahISyatIti, bhagavAnapi bAhirikAyAmuSitaH, tadA Agato dRSTaH, zrutapUrva eSa sa vajraH, tuSTairupagUhitaH, tadA tasya sakAze daza pUrvANi paThitAni tato'nujJAnimittaM yatroddiSTastatraivAnujJAtavya iti dazapuramAgatAH tatrA'nujJA''rabdhA tAvannavaraM 30 tairnRmbhakairanujJA upasthApitA, divyAni puSpANi cUrNAni cAsmai upanItAnIti / * samAsio a pra0 /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 nI Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) amumevArthaM cetasyAropyAha granthakRt jassa aNunAe vAyagattaNe dasapuraMmi nayaraMmi / devehi kayA mahimA payANusAriM namasAmi // 767 // vyAkhyA : yasyAnujJAte 'vAcakatve' AcAryatve dasapure nagare 'devaiH' jRmbhakaiH kRtA mahimA, 5 sampAditA pUjeti bhAvanA, taM padAnusAriNaM namasya iti gAthArthaH // 767 // aNNayA ya sIhagiri vairassa gaNaM dAUNa bhattaM paccakkhAiUNaM devalogaM gao / vairasAmI'vi paMcahiM aNagArasaehiM saMparivuDo viharai, jattha jattha vaccai tattha tattha orAlavaNNakittisaddA paribbhamaMti, aho bhagavaMti, evaM bhagavaM bhaviyajaNavibohaNaM kareMto viharai / io ya pADaliputte nayare dhaNo seTThI, tassa dhUyA aiva rUvavatI, tassa ya jANasAlAe sAhUNIo 10 TThiyAo, tAo puNa vairassa guNasaMthavaM kareMti, sabhAveNa ya logo kAmiyakAmiyao, siTThiyA ciMtei-jai mama so pati hojja to'haM bhoge bhuMjissaM, iyarahA alaM bhogehiM, varagA eMti, sA avataraNikA : A ja arthane manamAM karIne graMthakArazrI AgaLa kahe che ? gAthArtha : gAthAno artha TIkArthathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : dasapura nagaramAM jemanI AcArya padavI thatAM bhakadevoe pUjA karI, te padAnusArI 15 sAdhA, svAmIne TuM namA2 4 chu . . keTalAka samaya pachI siMhagiri AcArya vajasvAmIne gaNa soMpIne anazana karI devalokamAM gayA. vajasvAmI paNa pAMcaso sAdhuo sAthe vicare che. jyAM jyAM teo jAya che tyAM tyAM badhe ghaNAM prazaMsA- kIrtinA zabdo phelAya che, "aho ! A bhagavAna kevA mahAnuM che" e pramANe cAre bAju yaza phelAya che. A pramANe bhagavAna bhavikajanane bodha pamADatAM vicare che. A bAju 20 pATalIputramAM dhana nAme zreSThi hato, tenI putrI atIva rUpavatI hatI. A zreSThinI yAnazALAmAM (pAnI bhvaan| sthAna) sAdhvIko 23tI tI... te sAdhvIjIo (A putrI pAse) vajasvAmInA guNonI stavanA kare che. loka svabhAvathI ja icchAyela vastunI icchA rAkhanAro hoya che. tethI zreSThiputrI vicAre che ke-"jo A mArA pati thaze to ja huM bhogone bhogavIza, anyathA bhogovaDe saryuM." putrI mATe bIjA ghaNAM mAMgA 25 53. anyadA ca siMhagirirvajrasvAminaM gaNaM dattvA bhaktaM pratyAkhyAya devalokaM gataH / vajrasvAmyapi paJcabhiranagArazataiH saMparivRto viharati, yatra yatra vrajati tatra tatra udAravarNakIrttizabdAH paribhrAmyanti, aho bhagavAniti, evaM bhagavAn bhavyajanavibodhanaM kurvan viharati / itazca pATalIputre nagare dhanaH zreSThI, tasya duhitA atIva rUpavatI, tasya ca yAnazAlAyAM sAdhvyaH sthitAH, tAH punarvajrasya guNasaMstavaM kurvanti, svabhAvenaiva lokaH kAmitakAmukaH, zreSThiduhitA cintayati-yadi mama sa patirbhavet tadA'haM bhogAn bhokSye, 30 itarathA'laM bhogaiH, varA AyAnti, sA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajasvAmIvaDe zreSThiputrIne pratibodha (ni. 767) 121 paiDisehAvei, tAhe sAheti pavvaiyAo so Na pariNei, sA bhaNai-jai na pariNei ahaMpi pavvajjaM gihissaM, bhagavaMpi viharaMto pADaliputtamAgao, tattha se rAyA sapariyaNo ammogaiyAe niggao, te pavvaigA phaDDagaphaDDagehiM eMti, tattha bahavo urAlasarIrA, rAyA pucchai-imo bhagavaM vairasAmI ?, te bhaNaMti-na havai, imo tassa sIso, jAva apacchimaM viMdaM, tattha paviralasAhusahito diTTho, rAiNA vaMdio, tAhe ujjANe Thio, dhammo'NeNa kahio, khIrAsavaladdhI bhagavaM, rAyA hayahiyao 5 kao, aMteure sAhai, tAo bhaNaMti-amhe'vi vaccAmo, savvaM aMteuraM niggayaM, sA ya seTThidhUyA logassa pAse suNettA kiha pecchijjAmitti ciMteMtI acchati, bitiyadivase piyA vinnaviotassa dehi, aNNahA appANaM vivAemi, tAhe savvAlaMkArabhUsiyasarIrA kayA, aNegAhiM dhaNakoDihiM Ave che paraMtu te badhano niSedha kare che. sAdhvIjIo zreSThiputrIne kahe che ke-"te vajasvAmI 529 nahI." zreSTiputrI cha-" 525o nahI to hu~ 54 prayAne pdde| 2." bhagavAna. 10 paNa vicaratA pATaliputra AvyA. tyAM te nagarano rAjA potAnA parivAra sahita sAme levA (ammogaiyAe = amibhuma iti TippaNe) nIjyo. te sAdhumo thoDA-thoDa Ave che. temai gi sAdhuo sthUlazarIravALA hatA. rAjA pUche che- "zuM A vajasvAmI che ?" tyAre te sAdhuo kahe che- "nA, A temanA ziSya che." Ama karatA chelluM sAdhuonuM vRMda AvyuM. te vRdamAM thoDA sAdhuo sAthe AvatAM vajasvAmIne rAjAe joyA, vaMdana karyA. vajasvAmI udyAnamAM rahyA. 15 dharmadezanA ApI. bhagavAna kSIrAzravalabdhivALA hatA. (kSIrAzravalabdhi=jemanuM vacana kSIra jevuM mIThuM lAge che.) tethI rAjA harAyelA hRdayavALo karAyo (arthAt rAjA AkarSAyo.) - rAjA potAnA aMtaHpuramAM vajasvAmInI vAto kare che. tethI rAjAnI rANIo kahe che ke "ame paNa (temanA darzana-vaMdana mATe) jaizuM." sarva aMtaHpura nIkaLyuM. te zreSThiputrI loka pAsethI svAmInA gusone sAmaNIne "IvI te amanA rzana ?" ma viyAratI tI. jI20 20 divase putrIe pitAne vinaMtI karI ke "mane temanI sAthe paraNAvo. nahIM to huM ApaghAta karIza." pitAe putrIne sarva alaMkArothI vibhUSitazarIravALI karI. aneka koTI dhana sAthe putrIne laI 54. pratiSedhayati, tadA sAdhayanti pravrajitakA:-sa na pariNeSyati, sA bhaNati-yadi na pariNeSyati ahamapi pravrajyAM grahISyAmi, bhagavAnapi viharan pATalIputramAgataH, tatra sa rAjA saparijanaH ahaMpUrvikayA nirgataH, te pravrajitakAH spardhakaspardhakairAyAnti, tatra bahava udArazarIrAH, rAjA pRcchati-ayaM bhagavAn 25 vajrasvAmI ?, te bhaNanti-na bhavati, ayaM tasya ziSyaH, yAvadapazcimaM vRnda, tatra praviralasAdhusahito dRSTaH, rAjJA vanditaH, tadodyAne sthito, dharmo'nena kathitaH, kSIrAzravalabdhiko bhagavAn, rAjA hRtahRdayaH kRtaH, antaHpurAya kathayati, tA bhaNanti-vayamapi vrajAmaH, sarvamantaHpuraM nirgataM, sA ca zreSThiduhitA lokasya pArve zrutvA kathaM prekSayiSya iti cintayantI tiSThati, dvitIyadivase pitA vijJaptaH-tasmai dehi, anyathA AtmAnaM vyApAdayAmi, tadA sarvAlaGkArabhUSitazarIrA kRtA, anekAbhirdhanakoTibhiH
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) saihiyA NINiyA, dhammo kahio, bhagavaM ca khIrAsavaladdhIo, loo bhaNati - aho sussa bhagavaM savvaguNasaMpanno, Navari rUvavihUNo, jai rUvaM hotaM savvaguNasaMpayA hotA, bhagavaM tesiM maNogayaM nAuM tattha sayasahassapattapaumaM viuvvati, tassa uvari niviTTo, rUvaM viuvvati atIva somaM, jArisaM paraM devANaM, logo AuTTo bhaNati - eyaM eyassa sAhAviyaM rUvaM, mA patthaNijjo hohAmitti virUveNa 5 acchai sAtisautti, rAyA'vi bhaNati - aho bhagavao eyamavi atthi, tAhe aNagAraguNe vaNNei bhU ya asaMkhejje dIvasamudde viuvvitA Ainnavinnae karettaetti, tAhe teNa rUveNa dhammaM kaheti, tA seTTiNA nimaMtio bhagavaM visae niMdati, jai mamaM icchai to pavvayaDa, tAhe pavvatiyA // amumevArthaM hRdi vyavasthApyAha gayA. vajasvAmIe dharmadezanA ApI. bhagavAna kSIrAzravalabdhisaMpanna hatA tethI loka kahe che ke 10 "aho ! bhagavAnano svara madhura che, aho ! bhagavAna sarvaguNasaMpanna che paraMtu bhagavAnane rUpa nathI, jo bhagavAna rUpavAna hota to sarvaguNasaMpadA hota." lokonA manogata bhAvone jANIne bhagavAne tyAM lAkhapatrovALuM kamaLa vikuvvu. tenA upara pote beThA ane devo jevuM atyaMta saumya rUpa vikryuM. A joI AkarSAyela loka kahe che -"A AmanuM svAbhAvika rUpa lAge che, paraMtu koine prArthanIya na bane te mATe atizayavALA bhagavAna virUpa kare che." rAjA paNa kahe che ke-- 15 "aho ! bhagavAnanuM AvuM paNa suMdara rUpa che." vajrasvAmI sAdhuonA guNonuM varNana kare che -"(viziSTa tapa karavAthI prAptalabdhivALA sAdhuo) asaMkhya dvIpasamudrone vidhurthIne (potAnA asaMkhya rUpo vikurvavA dvArA) te dvIpasamudrone bharavA mATe samartha che. (tethI meM je A rUpa karyuM che, temAM Azcarya pAmavAnI jarUra nathI.) tyAra pachI te rUpavaDe vajasvAmI dharmadezanA Ape che. dharmadezanA pUrNa thayA bAda zreSThivaDe 20 (potAnI putrI mATe) nimaMtraNa karAyelA bhagavAna viSayone niMde che ane kahe che ke -"te jo mane icchatI hoya to pravrajyA grahaNa kare. (arthAt viSayonA kaTuvipAkone sAMbhaLyA pachI jo te mAruM mAnatI hoya to huM kahuM chuM ke te pravrajyA grahaNa kare.)" teNIe pravrajyA grahaNa karI. ||767nA avataraNikA : A ja arthane hRdayamAM sthApI AgaLa kahe che 1. sahitA nItA, dharma: thita, mAvAMzca kSIrAzravanavyiA:, tojo mAtiao musvaro bhagavAn sarvaguNasaMpannaH, navaraM rUpavihInaH, yadi rUpamabhaviSyat sarvaguNasaMpadabhaviSyat, bhagavAn teSAM manogataM jJAtvA tatra zatasahastrapatrapadmaM vikurvati, tasyopari niviSTaH, rUpaM vikurvati atIva saumyaM, yAdRzaM paraM devAnAM, loka AvRtto bhaNati - etadetasya svAbhAvikaM rUpaM, mA prArthanIyo bhUvamiti virUpastiSThati sAtizaya iti, rAjA'pi bhaNati - aho bhagavata etadapyasti, tadA anagAraguNAn varNayati-prabhuzcAsaMkhyeyAn 30 dvIpasamudrAn vikurvya AkIrNaviprakIrNAn karttumiti, tadA tena rUpeNa dharmaM - kathayati, tadAM zreSThinA nimantrito bhagavAn viSayAn nindati, yadi mAmicchati tadA pravrajatu, tadA pravrajitA / 25
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajrasvAmIne namaskAra (ni. 768-769) jo kannAi dhaNeNa ya nimaMtio juvvaNaMmi gihavaiNA / nayaraMmi kusumanAme taM vairarisiM nama'sAmi // 768 // vyAkhyA : yaH kanyayA dhanena ca nimantrito yauvane 'gRhapatinA' dhanena nagare 'kusumanAmni' pATaliputra ityarthaH, taM vairisiM namasya iti gAthArthaH // teNeM ya bhagavayA payANusArittaNao pamhuTTA mahApariNNAo ajjhayaNAo AgAsagAmiNI vijjA uddhariyA, tIe ya 5 gayaNagamaNaladdhisaMpaNNo bhagavaMti // uktArthAbhidhitsayA''ha 123 jeNuddhariyA vijjA AgAsagamA mahAparinnAo / vaMdrAmi ajjavairaM apacchimo jo suaharANaM // 769 // vyAvyA : yeno dbhUtA vidyA 'ALasama' tti gamanaM-Ama: AdyAzena gamo yasyAM sA 10 tathAvidhA mahAparijJA'dhyayanAt, vaMde 'AryavairaM' ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityaryaH AryazcAsau vairazceti samAsaH; taM apazcimo yaH zrutadharANAmiti gAthArthaH // sAmpratamanyebhyo'dhikRtavidyAyAJcAniSedhakhyApanAya pradAnanirAcikIrSayA tadanuvAdatastA gAthArtha : gAthAno artha, TIMkArthathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : pATaliputra nagaramAM yauvanakALe kanyA ane dhanavaDe dhana nAmanA zreSThie jemane 15 nimaMtraNa ApyuM. te vajaRSine huM namaskAra karuM chuM. te bhagavAnavaDe padAnusAripaNAne kAraNe mahAparijJA adhyayanamAMthI bhUlAI gayelI AkAzagAminI vidyA uddhRta karAI, ane te vidyAvaDe bhagavAna AkAzamAM gamana karavAnI labdhithI saMpanna thayA. 768 // avataraNikA : kahevAyela arthane ja kahevAnI icchAthI AgaLa kahe che - gAthArtha : jemanAvaDe mahAparijJAmAMthI AkAzagAmI vidyA uddhRta karAI (ane) jeo zrutadharomAM chellA hatA te Aryavajane huM vaMdana karuM chuM. = TIkArtha : jemanAvaDe vidyA uddhRta karAI. "AsAma' javuM te gama, AkAzavaDe gati che je vidyAmAM te AkAzagamA vidyA, mahAparijJAnAmanA adhyayanamAMthI, huM vaMdu chuM, ''Aryavara' dUrathI ja je sarvaheyadharmothI khasI gayA che te Arya, Arya evA je vaira te Aryavaira e pramANe 25 samAsa jANavo. temane (huM vaMdana karuM chuM.) jeo zrutadharomAM (dasapUrvIomAM) chellA hatA. (TIkAno anvaya mULa gAthArtha pramANe jANavo) I769 // avataraNikA : have adhikRta AkAzagAminI vidyAnI yAcanAno niSedha jaNAvavA mATe anyone (te vidyAnA) dAnanuM nirAkaraNa karavAnI icchAthI dAnanA nirAkaraNa (niSedha)nA '' 20 56. tena ca bhagavatA padAnusAritayA vismRtA mahAparijJAdhyayanAdAkAzagAminI vidyoddhRtA, tayA 30 ca gaganagamanalabdhisaMpanno bhagavAniti /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 vaditthamAha Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) bhai a AhiMDijjA jaMbuddIvaM imAi vijjAe / gaMtuM ca mANusanagaM vijjAe esa me visao // 770 // bAbA : bhaNati ca, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvat, 'AhiNDeta' iti pAThAntaraM vA 5 'abhaNisu ya hiMDejja 'tti babhANa ca hiNDeta - paryaTet jambUdvIpamanayA vidyayA, tathA gatvA ca 'mAnuSanAM' mAnuSottara pavaMta, tieviti vAcazeSa:, vidyAyA 5 me 'viSayo' gocara kRti thArtha: / / 15 bhAi a dhAreavvA na hu dAyavvA imA mae vijjA 1. appiDDiyA u maNuA hohiMti ao paraM anne // 771 // vyAkhyA: 'bhaNati ca' ityasya pUrvavadvyAkhyA, 'dhArayitavyA' pravacanopakArAya na punardAtavyA 10 rU mA vidyA, duzandra: puna:zadvArtha:, jimiti ?-aiiDDayA 3 manuvA hoeiti prato paraM aNNe' alparddhaya eva manuSyA bhaviSyanti ataH paramanye eSyA iti gAthArthaH // 771 // bhagavaM evaM guNavijjAjutto viharaMto puvvadesAo uttarAvahaM gao, tattha dubbhikkhaM jAyaM, paMthAvi anuvAdavaDe A pramANe AgaLa kahe che (arthAt A vidyA have koine ApavI nahIM e vAta AgaLanI be gAthAmAM kahe che) gAthArtha : (vajasvAmI) kahe che ke A vidyAvaDe jaMbudrIpamAM pharAya ane mAnuSottaraparvate jaIne (rahevAya che.) mArI vidyAno A viSaya che. (arthAt A vidyAnI ATalI zakti che.) TIkArtha : "kahe che" e pramANe vartamAnanA nirdezanuM prayojana pUrvanI jema jANavuM. athavA '"Aphriata" = "kahyuM hatuM" e pramANe pAThAntara jANavo. A vidyAvaDe AkhA jaMbUdrIpamAM jyAM javuM hoya tyAM javAya ane mAnuSotta25rvate jaI tyAM rahevAya. vidyAno ATalo viSaya (zakti) 20 che. 577oll gAthArtha : (vajasvAmI) kahe che mArAvaDe A vidyA dhAraNa karavA yogya che. paraMtu ApavA yogya nathI. kAraNa ke have pachI bIjA manuSyo alpa-RddhivALA thaze. TIkArtha : "kahe che" vartamAnanirdezanuM prayojana pUrvanI jema jANavuM. pravacananA upakAra mATe dhA2Na ka2vA yogya che paraMtu mArAvaDe A vidyA ApavA yogya nathI. kaMhu" zabda "punaH" zabdanA 25 arthavALo che. (tethI nannu vAyavvA ne badale 7 punItavyA artha karela che.) zA mATe ApavA yogya nathI ? te kahe che ke have pachI bhaviSyanA manuSyo alpa RddhivALA ja thaze. 771 te bhagavAna A pramANe guNo ane vidyA sahita vihAra karatA pUrvadezamAMthI uttarApathamAM gayA. tyAM duSkALa utpanna thayo. mArgo paNa nAza pAmyA hatA. (arthAt te mArgethI avara-jvara 57. sa bhagavAn evaM guNavidyAyukto viharan pUrvadezAt uttarApathaM gataH, tatra durbhikSaM jAtaM, 30 sthAnovi
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajasvAmivaDe sAdharmikavAtsalya (ni. 771) nAma 125 vocchiNNA, tAhe saMgho uvAgao nitthArehitti, tAhe paDavijjAe saMgho caDio, tattha ya sejjAyaro cArIe gao ei, te ya uppatite pAsai, tAhe so asiyaeNa sihaM chidittA bhaNati-ahaMpi bhagavaM ! tumha sAhammio, tAhe so'vi laio imaM suttaM saraMteNa "sAhammiyavacchalaMmi ujjuyA ujjuyA ya sjjhaae| caraNakaraNami ya tahA, titthassa pabhAvaNAe ya // 1 // " tato pacchA uppaio bhagavaM patto puriyaM nayariM, tattha subhikkhaM, tattha ya sAvayA bahuyA, tattha rAyA taccaNNio saDao, tattha amhaccayANaM saDyANaM taccaNNiovAsagANa ya viruddhaNa mallAruhaNANi vaTuMti, savvattha te uvAsagA parAijjaMti, tAhe tehiM rAyA puSpANi vArAvio pajjosavaNAe, saDDhA addaNNA jAyA natthi puSpANitti, tAhe sabAlavuDDA vairasAmi uvaTThiyA, thaI / ma tI nahI) saMgha "mane jayApo" mevI bhAvanA sAthe 14svAmI pAse sAvyo. 10 tyAre paTavidyAne vize saMgha caDhyo. (arthAt vidyA baLe moTo vizALa paTa vikaryo tenA upara saMgha beTho.) te samaye gAyone carAvavA mATe gayelo zayyAtara pAcho Ave che ane AkAzamArge saMghane uDato dekhe che. tyAre te zayyAtara astrA/dAMtaraDAvaDe potAnI coTalI kApIne kahe che ke bhagavad ! have huM paNa tamAro sAdharmika chuM." tyAre vajasvAmIe tene paNa sAthe lIdho A sUtranu sm29|| 420i - "(susAdhumo) sApabhivAtsalyamAM, svAdhyAyamAM, ya29sittarI 425 / - 15 sittarImAM ane tIrthanI prabhAvanAmAM udyamavALA hoya che." (zrAvakadharmavidhi gA. 66 A zloka dvArA - "mAre paNa sAdharmikavAtsalya karavuM joIe" ema vicArI zayyAtarane paNa sAthe lIdho.) - tyAra pachI bhagavAna uDyA. purikAnagarImAM pahoMcyA. tyAM sukALa hato ane ghaNAM zrAvako hatA. tyAMno rAjA bauddhadharmamAM zraddhAvALo hato. tyAM ApaNA zrAvakono ane bauddhadharmanA upAsakono (52252) vizeSa puSpone yaDhAvAnu thAya che. (arthAt 326 thAya che.) sarvatra bauddha-upAso 20 parAbhavane pAmatA hoya che. (arthAt temanA karatAM zrAvako sArA puSpo kharIdI le che.) tethI ekavAra paryuSaNanA divaso AvatA bauddha upAsakovaDe rAjAne zrAvakone puSpo ApavA mATe niSedha karAyo. puSpo na maLavAthI zrAvako duHkhI thayA. bALavRddhasahita Akho saMgha vajasvAmI pAse upasthita thayo ane kahevA lAgyo ke -"tamArA jevA nAtha hovA chatAM paNa jo pravacananI laghutA 58. vyucchinnAH, tadA saGgha upAgataH nistArayeti (nistArayiSyatIti), tadA paTavidyayA( dyAyAM) 25 sazcaTitaH, tatra ca zayyAtarazcAryai gata AyAti, tAMzcotpatitAn pazyati, tadA sa dAtreNa zikhAM chittvA bhaNati-ahamapi bhagavan ! tava sAdharmikaH, tadA so'pi lagita irda sUtraM smaratA-'sAdharmikavAtsalye udyuktA udyuktAzca svAdhyAye / caraNakaraNe ca tathA tIrthasya prabhAvanAyAM ca // 1 // ' tataH pazcAdutpatito bhagavAn prAptaH purikAM nagarI, tatra subhikSaM, tatra ca zrAvakA bahavaH, tatra rAjA taccanikaH (bauddhaH) zrAddhaH, tatrAsmAkInAnAM zrAddhAnAM taccanikopAsakAnAM ca viruddhatayA mAlyArohaNAni varttante, sarvatra 30 te upAsakAH parAjIyante, tadA tai rAjJA puSpANi nivAritAni paryuSaNAyAM, zrAddhAH khinnA jAtAH, na santi puSpANIti, tadA sabAlavRddhA vajrasvAminamupasthitAH,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) tubbhe jANaha, jai tubbhehiM nAhehiM pavayaNaM ohAmijjai, evaM bhaNito bahuppayAraM tAhe uppaUNa mAhessariMgao, tattha huyAsaNaM nAma vANamaMtaraM, tattha kuMbho pupphANa uTThei, tattha bhagavato pitimit takiyo, so saMmato mArU-miAma ployaLa?, tA maLati-purdi pagoyAM, so mApha aNuggaho, bhagavayA bhaNio-tAva tubbhe gaheha jAva emi, pacchA cullahimavaMte sirisagAsa gao, 5 sirIe ya cetiyaaccaNiyanimittaM paramaM chinnagaM, tAhe vaMdittA sirIe nimaMtio, taM gahAya ei aggigharaM, tattha'NeNaM vimANaM viuvviyaM, tattha kuMbhaM choDhuM pupphANaM tato so jaMbhagagaNaparivuDa divveNaM gIyagaMdhavvaninAeNaM AgAseNaM Agao, tassa paumassa beMTe vairasAmI Thio, tato te thaze to te badhuM tame jANajo. (arthAt tamArA jevA samartha svAmI hAjara hovA chatAM pravacananI laghutA thAya te kema cAle ?) A pramANe judI judI rIte kahevAthI vajasvAmI AkAzamArge mAhezvarI 10 nagarImAM gayA. tyAM hutAzananAme vANavyaMtaranuM maMdira hatuM. temAM (maMdiranI bAjumAM rahela bagIcAmAM) roja kuMbhapramANa (60, 80 ane 100 ADhakano anukrame jadhanya, madhyama, ane utkRSTa kuMbha thAya che) puSpo utpanna thatAM hatA. tyAM taDita nAme pitAno mitra hato. (tethI tyAM AvelA vajasvAmIne joI) te Adara sahita kahe che ke-"zA mATe ApanuM ahIM Agamana thayuM che ?" tyAre vajasvAmI kahe che--"puSpo 15 levA mATe Avyo chuM." te kahe che - "Ape mArA upara upakAra karyo." vajasvAmIe tene kahyuM- "tame puSpone gUMtho, tyAM sudhImAM huM pAcho AvuM chuM." ema kahIM vajasvAmI cullahimavaMtaparvata upara zrInAmanI devI (lakSmI devI) pAse gayA. te samaye lakSmIdevIe pratimAnI pUjA mATe kamaLane toDyuM hatuM. evA samaye vajasvAmIne tyAM AvelA joI lakSmIdevIe temane vaMdana karyA ane A kamaLa grahaNa karavA nimaMtraNa ApyuM. tene grahaNa karI agnighare (hutAzana nAmanA maMdire) AvyA. 20 tyAM vajasvAmIe eka vimAna vipurvI temAM kuMbhapramANa puSpo mUkyAM. tyAMthI vRMbhakadevonA samUhathI yukta evA vajasvAmI divya evA gIta-gAMdharvaninAda sAthe AkAzamArge purikAnagarImAM AvyA. AkAzamArge AvatI vakhate vajasvAmI te mahApadmanA DIMTAmAM rahyA. (arthAt potAnI u52 kamaLane sthApana karI teo nagarImAM AvyA.) A rIte devonA samUhane Avato joI te bauddho kahevA 59. yUyaM jAnItha yadi yuSmAsu nAtheSu pravacanamavadhAvyate, evaM bhaNito bahuprakAraM tadotpatya mAhezvarIM 25 zata:, taMtra hutAzanuM nAma vyantarAyatAM, taMtra meM: puSpALAnuttipte, tatra mAvata: pitRmitramAAmi, A saMprAnto maLati vimAnamanaprayokhanam?, tavA maLati-puSpa: prayonanaM, sa mati anugraha:, bhAvatA bhaNita: - tAvadyUyaM gRhNIta yAvadAyAmi, pazcAtkSullahimavati zrIsakAzaM gataH, zriyA ca caityArcanikAnimittaM padmaM chinnaM, tadA vanditvA zriyA nimantritaH, tad gRhItvA''yAti agnigRhaM tatrAnena vimAnaM vikurvitaM, tatra kumbhaM nikSipya puSpANAM tataH sa jRmbhakagaNaparivRto divyena gItagandharvaninAdenAkAzenAgataH, tasya 30 padmasya vRtte vajrasvAmI sthita:, tataste
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 puSponuM Anayana (ni. 772-773) & 127 taiccaNNiyA bhaNaMti-amha evaM pADiheraM, agdhaM gahAya niggayA, taM volettA vihAraM arahaMtagharaM gayA, tattha devehi mahimA kayA, tattha logassa atIva bahumANo jAo, rAyAvi AuTTo samaNovAsao nAma che. uktamevArthaM buddhabodhAyAha- mAhesarIu sesA puriaM nIA huAsaNagihAo / - yAtrimarUvaSttA vALa mahIjumAne 772 che. vyAkhyA : 'mAhezvaryAH' nagaryAH 'sesa'tti puSpasamudAyalakSaNA, sA purikAM nagarI nItA 'hutAzanagRhAt' vyantaradevakulasamanvitodyAnAt, katham ? -gaganatalamativyatItya-atIvollaGghaya, vaireNa mahAnubhAgena, bhAga:-acintyA zaktiriti gAthAkSarArthaH // evaM so viharaMto ceva sirimAlaM gao / evaM jAva apuhattamAsI, ettha gAhA apuhutte aNuogo cattAri duvAra bhAsaI ego / puhatANuogakaraNe te attha tao u vucchinnA // 773 // lAge che ke "ApaNane devatAonuM sAnidhya prApta thAya che. (arthAt devo paNa ApaNane maLavA Ave che.)" pUjAnI sAmagrI laI bauddho sanmukha gayA, paraMtu devono samUha te vihArane (bauddhanA te sthAnane) choDIne arihaMtanA maMdire gayA ane tyAM devoe mahotsava karyo. te joI lokone 15 jainadharma pratye atIva bahumAna thayuM. rAjA paNa jainadharma pratye AkarSAyo ane zramaNopAsaka banI gayo. I771ll avataraNikA : kahevAI gayela arthane ja spaSTa karavA mATe kahe che ke gAthArtha : aciMtyazaktivALA vajasvAmI mAhezvarInagarInA hutAzanagRhamAMthI AkAzamArgane oLaMgIne puSponA samUhane purikA nagarImAM lAvyA. 20 TIkArtha : mAhezvarInagarInA, zeSa = puSponA samUharUpa zeSa, te zeSane purikAnagarImAM lAvyA, hutAzanagRhamAMthI = hutAzananAmanA vyaMtaranA devakulathI yukta bagIcAmAMthI, kevI rIte? AkAza mArgane oLaMgIne, mahAnubhAga evA vajasvAmIvaDe, ahIM bhAga eTale aciMtyazakti. (TIkArthano anvaya mULazlokanA gAthArtha pramANe jANavo.) li772aa A pramANe vicaratA vajasvAmI zrImALanagaramAM gayA. ahIM sudhI anuyogo apRthak hatA. A viSayamAM gAthA batAve che ke 25 ' gAthArtha : apRthakSaNAmAM eka anuyoga cAradhArAne kahe che. anuyogonuM pRthakkaraNa karatA te artho judA judA thayA. 60. taccanikA bhaNanti-asmAkametat prAtihAryam, arghyaM gRhItvA nirgatAH, taM vyatikramya vihAramahagRha gatAH, tatra devairmahimA kRtaH, tatra lokasyAtIva bahumAno jAtaH, rAjA'pyAvRttaH zramaNopAsako jaatH| .61. evaM sa viharanneva zrImAlaM gataH, evaM yAvadapRthaktvamAsIt, atra gAthA 30
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 128 phUTa Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vyAkhyA : apRthaktve sati anuyoga: catvAri dvArANi-caraNadharmakAladravyAkhyAni bhASate ekaH, vartamAnanirdezaphalaM prAgvat, pRthaktvAnuyogakaraNe punaste'rthAH-caraNAdayaH tata evapRthaktvAnuyogakaraNAd vyavacchinnA iti gAthArthaH // sAmprataM yena pRthaktvaM kRtaM tamabhidhAtukAma Aha deviMdavaMdiehi mahANubhAgehi rakkhiajjehiM / jugamAsajja vibhatto aNuogo to kao cauhA // 774 // vyAkhyA : devendravanditairmahAnubhAgaiH rakSitAryairdurbalikApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatvAdanuyogasya vismRtasUtrArthamavalokya yugamAsAdya pravacanahitAya 'vibhaktaH' pRthak' pRthagavasthApito'nuyogaH, tataH kRtazcaturddhA-caraNakaraNAnuyogAdiriti gAthArthaH // sAmpratamAryarakSitasvAminaH prasUtiM pratipipAdayiSayA''ha TIkArtha : jayAM sudhI anuyoganuM pRthakkaraNa karavAmAM AvyuM nahotuM tyAM sudhI eka anuyoga caraNAnuyoga-dharmakathAnuyoga-kALa(gaNita) anuyoga ane dravyAnuyoganAme cAre dhArone kahe che. ahIM "kahe che" e pramANe vartamAnakALanA nirdezanuM phaLa pUrvanI jema jANavuM. (Azaya e che. ke jyAM sudhI cAre anuyogonuM vibhAgIkaraNa thayuM nahotuM tyAM sudhI dareka sUtramAM cArenuM varNana 15 sAthe cAlatuM hatuM.) jyAre anuyogonuM vibhAgIkaraNa thayuM tyArathI te vibhAgIkaraNa thavAne kAraNe ja caraNAnuyogAdi cAre anuyogo judA judA thayA. (arthAt vibhAgIkaraNa thatAM je sUtrano je sIdho artha nIkaLe te pramANe vAcanA cAle, jemake je sUtramAM caraNakaraNAnuyoganI pradhAnatA hoya to te sUtrane AzrayI caraNakaraNAnuyoganI ja vAcanA cAle, zeSa traNa anuyoganI vAcanA thAya nahIM.) li773ll avacaraNikA have jemane A anuyogonuM vibhAgIkaraNa karyuM. temane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : devendrothI vaMdAyelA, mahAnubhAga evA AryarakSitasUrie bhaviSyakALane jANIne anuyoganuM vibhAgIkaraNa karyuM. ane tethI anuyoga cAra prakAre thayo. TIkArtha : devendrothI vaMdAyelA, mahAnubhAga evA AryarakSitasUrivaDe buddhimAna evA paNa 25 durbalikApuSpamitrane anuyoga atIva gahana hovAthI sUtrArthane bhUlI jatA joine tathA bhaviSyakALane jANIne pravacananA hita mATe anuyoga judo judo sthApita karAyo. (arthAt eka ja graMthamAM eka sAthe caraNa-karaNa, dharmakathA, gaNita ane dravya. A cAre viSayonuM nirUpaNa cAlatuM hatuM tethI te graMtha samajavAmAM ghaNo agharo paDato joI cAranA graMtho judA judA karyA.) tethI A anuyoga caraNa-karaNAnuyogAdi cAra prakAre thayo. (Adi zabdathI dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga 30 ane dravyAnuyoga jANavo.) avataraNikAH have AryarakSitasvAmInI utpattinuM pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che ? 20.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryarakSitano parivAra ane dasapuranagaranI utpatti (ni. 775-776) ka 129 mAyA ya ruddasomA piA ya nAmeNa somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhia tosaliputtA ya AyariyA // 775 // nijjavaNa bhaddagupte vIsuM paDhaNaM ca tassa puvvagayaM / pavvAvio a bhAyA rakkhiakhamaNehiM jaNao a // 776 // vyAkhyA : gAthAdvayArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasapuraM 5 nAma nayaraM, tattha somadevo mAhaNo, tassa ruddasomA bhAriyA, tIse putto rakkhio, tassANujo phggurkkhio| acchaMtu tAva ajjarakkhiyA, dasapuranayaraM kahamuppannaM ?, - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAe nayarIe kumAranaMdI suvaNNakAro itthilolo parivasati, so jattha jattha surUtvaM dAriyaM pAsati suNeti vA tattha paMca suvaNNasayANi dAUNa taM pariNei (granthAgram 7500) evaM teNa paMcasayA piMDiyA, tAhe so IsAluo ekakkhaMbhaM pAsAdaM kArittA tAhiM samaM lalai, tassa ya mitto 10 NAilo NAma smnnovaaso| aNNayA ya paMcase lagadIvavatthavvAo vANamaMtarIo gAthArtha : dhrusomAnAme mAtA - somadevanAme pitA - bhAI hatA phalyurakSita ane tosaliputra nAmeM guru hatA. bhadraguptasUrine nirdhAmaNA - judA upAzrayamAM temano pUrvasaMbaMdhI zrutano abhyAsa- AryarakSitasUrie potAnA bhAI ane pitAne dIkSA ApI. TIAI : bane thAmIno artha thAna thI. 2014 / yoya che. te 'thAna 2mA prabhA - 15 zrI mAryarakSitasUra - yaritra ja te kALe, te samaye dazapuranAme nagara hatuM. tyAM somadevanAme brAhmaNa, tene rudrasomAnAme patnI hatI. tenA putranuM nAma rakSita hatuM. phalyurakSita teno nAno bhAI hato. aryarakSitasUrinI vAta bAju para mUkI prathama dazapuranagara kevI rIte utpanna thayuM? te kahe che - te kALe te samaye caMpAnagarImAM strIlaMpaTa kumAranaMdanAme eka sonI rahe che. te jayAM jayAM rUpavAna chokarIne jue 20 che athavA sAMbhaLe che. tyAM pAMcaso suvarNamahora ApIne tenI sAthe paraNe che. A pramANe teNe pAMcaso strIone potAnI banAvI. te irSALu eka thAMbhalAvALA mahelane banAvaDAvI temAM pAMcaso strIo sAthe krIDA kare che. nAgilanAme zrAvaka teno mitra che. ekavAra paMcazailakadvIpamAM rahenArI vANavyaMtarIoe indranI AjJAthI naMdIzvaradvIpanI yAtrA mATe prayANa 62. tasmin kAle tasmin samaye dazapuraM nAma nagaraM, tatra somadevo brAhmaNaH, tasya rudrasomA bhAryA, 25 tasyAH putro rakSitaH, tasyAnujaH phalgurakSitaH / tiSThantu tAvadAryarakSitAH, dazapuranagaraM kathamutpannam? - tasmin kAle tasmin samaye campAyAM nagaryAM kumAranandI suvarNakAra: strIlolupaH parivasati, sa yatra yatra surUpa dArikAM pazyati zraNoti vA tatra paJcasavarNazatAni dattvA tAM pariNayati, evaM tena paJcazatI piNDitA, tadA sa IrSyAlurekastambhaM prAsAdaM kArayitvA tAbhiH samaM lalati tasya ca mitraM nAgilo nAma zramaNopAsakaH / anyadA ca paJcazailakadvIpavAstavye vyantayA~
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 mAvazyaniyukti 42madrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) suravatinioeNa naMdIssaravaradIvaM jattAe patthiyAo, tANaM ca vijjumAlI nAma paMcaselAhipatI so cuo, tAo ciMteti-kaMci vuggAhemo jo'mhaM bhattA bhavijjati, navaraM vaccaMtIhiM caMpAe kumAraNaMdI paMcamahilAsayaparivAro lalaMto diTTho, tAhiM ciMtiyaM -esa itthilolo eyaM vuggAhemo,tAhe tAhiM ujjANagayassa appA daMsio, tAhe so bhaNati-kAo tubbhe?, tAo bhaNaMti-devayAo, 5 so mucchio tAo patthei, tAo bhaNaMti-jai amhAhiM kajjaM to paMcaselagaM dIvaM ejjAhitti bhaNiUNaM uppatittA gayAo, so tAsu mucchio rAule suvaNNagaM dAUNa paDahagaM NINeti-kumAraNaMdi jo paMcaselagaM Nei tassa dhaNakoDiM dei, thereNa paDahao vArio, vahaNaM kAriyaM, patthayaNassa bhariyaM, thero taM davvaM puttANa dAUNa kumAraNaMdiNA saha jANavatteNa patthio, jAhe dUre samuddeNa gao tAhe thereNa bhaNNai-kiMcivi pecchasi ?, so bhaNati-kiMpi kAlayaM dIsai, 10 karyuM. vidyummAlInAme temano paMcazailAdhipati tyAMthI cyavana pAmyo. tethI teNIo vicAre che ke "tevI ko'ka vyaktine AkarSIe, je ApaNo pati thAya." evAmAM jatI evI te vANavyaMtarIoe caMpAnagarImAM pAMcaso mahilAothI parivarelA kumAranaMdIne krIDA karato joyo. tethI teNIoe vicAryuM-"A strIlaMpaTa che ane ApaNI tarapha AkarSIe." eTale te vANavyaMtarIoe udyAnamAM rahelA kumAranaMdIne potAnA darzana ApyA. te pUche che - tame koNa cho ? teNIoe kahyuM-ame 15 devIo chIe. devIonA rUpamAM mUcchita te teone prArthanA kare che. javAbamAM vyaMtarIoe kahyuM, "jo tuM amane icchato hoya to paMcazailadvIpamAM Ava." A pramANe kahIne vyaMtarIo AkAzamArge UDIne jatI rahI. A bAju te devIomAM mUcchita kumAranaMdI rAjakuLamAM sonAmahoro ApIne ghoSaNA karAve che "je vyakti kumAranaMdIne paMcazailadvIpamAM laI jaze tene te karoDonuM dhana Apaze." eka vRddhapuruSe 20 te ghoSaNAne aTakAvI. (arthAt A bIDuM teNe jhaDapyuM.) vRddhapuruSe vahANa taiyAra karAvyuM ane te vahANamAM khAvA-pIvAnI sAmagrI bharI. (kumAranaMdIe ghoSaNA pramANenuM dhana vRddhapuruSane ApyuM.) vRddhapuruSe te dhana potAnA putrone ApIne kumAranaMdI sAthe vahANamAM prayANa karyuM. jayAre te baMne 49 // samudramA 2 sudhI bhAvyA tyAre vRddhapuruSe -"t, hepAya cha ?" to -" 63. surapatiniyogena nandIzvaravaradvIpaM yAtrAyai prasthite, tayozca vidyunmAlI nAma paJcazailAdhipatiH 25 (patiH) sa cyutaH, te cintayataH-kaJcit vyudgrAhayAvaH ya AvayorbhartA bhavediti, navaraM vrajantIbhyAM campAyAM kumAranandI paJcamahilAzataparivAro lalan dRSTaH, tAbhyAM cintitam-eSa strIlolupaH enaM vyudgrAhayAvaH, tadA tAbhyAmudyAnagatAya darzitaH, tadA sa bhaNati-ke yuvAM ?, te bhaNataH-devate, sa mUcchitaH te prArthayate, te bhaNataH - yadyAvAbhyAM kAryaM tat paJcazailaM dvIpamAyA iti bhaNitvotpatya gate, sa tayormUrchito rAjakule suvarNaM dattvA paTahaM niSkAzayati-kumAranandI yaH paJcazailaM nayati tasmai dhanakoTIM dadAti, sthavireNa paTaho 30 vAritaH, pravahaNaM kAritaM, pathyadanena bhRtaM, sthavirastat dravyaM putrebhyo dattvA kumAranandinA saha yAnapAtreNa prasthitaH yadA dUraM samudreNa gatastadA sthavireNa bhapayate - kiJcidapi prekSase ?, sa bhaNati-kimapi kRSNaM dRzyate,
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumAranaMdinuM paMcazailadvIpamAM gamana (ni. 776) mA 131 "thero bhaNati-esa vaDo samuddakUle pavvayapAde jAo, eyassa hetuNa eyaM vahaNaM jAhiti, to tuma amUDho vaDe vilaggejjAsi, tAhe paMcaselagAo bhAraMDapakkhI ehiti, tesiM jugalassa tinni pAyA, tato tesu suttesu majjhille pAde sulaggo hojjAhi paDeNa appANaM baMdhiuM, to te taM paMcaselayaM NehiMti, aha taM vaDaM na vilaggasi to eyaM vahaNaM valayAmuhaM pavisihitti tattha viNassihisi, evaM so vilaggo, NIo ya pakkhIhi, tAhe tAhiM vANamaMtarIhiM diTTho , riddhI ya se dAiyA, so 5 pagahio, tAhiM bhaNio-na eeNa sarIreNa amhe bhuMjAmo, kiMcijjalanapavesAdi karehi, jahA paMcaselAdhipatI hohisi, to'haM kiha jAmi ?, tAhiM karayalapuDeNa nIo saujjANe chaDDio, tAhe logo AgaMtUNa pucchai, tAhe so bhaNati - "dilai suyamaNubhUyaM jaM vittaM paMcaselae dIve' kALuM-kALuM dekhAya che." vRddhapuruSe kahyuM-A vaTavRkSa samudrakinAra parvatanI taLeTIe utpanna thayuM che, AnI nIcethI A vahANa pasAra thAya tyAre tAre cUkyA vagara A vRkSa upara caDhavAnuM raheze. 10 te vRkSa upara paMcazailadvIpathI bhAraMDapakSIo Avaze, te yugalapakSIone (eka ja zarIramAM be jIva hovAthI yugala pakSI kahevAya che) traNa pago haze. te pakSIo jyAre suI jAya tyAre madhyama paga upara tAre vastranA TukaDAvaDe potAne bAMdhIne laTakI javuM. tethI te pakSIo tane paMcazailadvIpamAM laI jaze. jo tuM A vRkSa upara caDhI nahIM zake to A vahANa AgaLa jatA pANInI goLa-goLa bhamarIomAM pravezaze ane temAM tuM mRtyu pAmIza." vaTavRkSa nIce vahANa AvatA te vRkSa upara caDhI gayo ane pakSIo tene dvIpamAM laI gayA. tyAM te vyaMtarIoe tene joyo ane potAnI Rddhi kumAranaMdIne dekhADI. A badhuM joI te vadhAre Asakta thayo. vyaMtarIoe kahyuM - "tArA A zarIra sAthe ame bhogo bhogavIzuM nahIM, tuM agnipravezAdi evuM kaMIka karI jethI paMcazalAdhipati thAya." kumAranaMdIe pUchyuM - "huM ahIMthI mArA sthAne kevI rIte jAuM ?" tyAre vyaMtarIe potAnA karatalapuTavaDe laI kumAranaMdIne potAnA 20 udyAnamAM mUkyo. loko AvIne tene pUchavA lAgyA. tyAre teNe te paMcazailadvIpamAM je joyuM, sAMbhaLyuM, anubhavyuM, ke je jANyuM te sarvalokone kahevA lAgyo. tyAra pachI mitranA aTakAvavA chatAM 64. sthaviro bhaNati-eSa vaTa: samudrakUle parvatamUle jAtaH, etasyAdhastAt etat pravahaNaM yAsyati, tat tvamamUDho vaTe vilageH, tatra paJcazailAt bhAraNDapakSiNa eSyanti, tayoryugalayostrayaH pAdAH, tatasteSu supteSu madhyame pAde sulagno bhaveH paTenAtmAnaM bavA, tataste tvAM paJcazailaM neSyanti, atha taM vaTaM na 25 vilagiSyasi tadA etat pravahaNaM valayAmukhaM pravekSyati iti tatra vinaGkhyasi, evaM sa vilagnaH, nItazca pakSibhiH, tadA tAbhyAM vyantarIbhyA dRSTaH RddhizcAsmai darzitA, sa pragRddhaH, tAbhyAM bhaNita:-naitena zarIreNAvAM bhujvahe, kiJcijjvalanapravezAdi kuru, yathA paJcazailAdhipatirbhaviSyasi iti, tadahaM kathaM yAmi, tAbhyAM karatalapuTena nItaH svodyAne tyaktaH, tadA loka Agatya pRcchati, tadA sa bhaNati-'dRSTaM zrutamanubhUtaM yavRttaM * paJcazaile dvIpe' 15
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tti, tAhe mitteNa vArijjaMtovi iMgiNimaraNeNa mao paMcaselAhivaI jAo, saDDhassa nivvedo jAobhogANa kajje kilissai, amhe jANaMtA kIsa acchAmotti pavvaio, kAlaM kAUNa accue uvavanno, ohiNA taM pecchai, aNNayA NaMdissaravarajattAe palAyaMtassa paDaho gale olaio, tAhe vAyaMto NaMdissaraM gao, saDDho Agao taM pecchai, so tassa teyaM asahamANo palAyati, so teyaM sAharettA bhaNati-bho mamaM jANasi ? so bhaNati-ko sakkAdI iMde Na yANati ?, tAhe taM sAvagarUvaM daMsei, jANAvio ya, tAhe saMvegamAvanno bhaNati-saMdisaha iyANiM kiM karemi ?, bhaNativaddhamANasAmissa paDimaM karehi, tato te sammattabIyaM hohitti, tAhe mahAhimavaMtAo gosIsacaMdaNarukkhaM chettUNa tattha paDimaM nivvatteUNa kaTThasaMpuDe chubhittA Agao bharahavAsaM, vAhaNaM iMgiNimaraNavaDe (anazananA eka prakAravaDe) marIne paMcazailAdhipati thayo. zrAvakamitrane vairAgya 10 utpanna thayo-" bhogo mATe so du:SI thAya cha, huM vA chatAM zA bhATe so saMsAramA rahuM chuM." Ama vicAratA-vicAratA teNe pravajyA grahaNa karI. kALa karIne ayyatanAmanA devalokamAM utpanna thayo, avadhivaDe kumAranaMdInA jIvane jue che. ekavAra naMdIzvaranI yAtrAmAMthI bhAgatA vidyumbhALI (kumAranaMdIno jIva je paMcazailAdhipati thayo che te) devanA gaLAmAM (parANe) Dholaka AvI paDyuM. tene vagADato te naMdIzvara gayo. tyAM 15 Avelo zrAvaka (arthAt je have deva banyo che, tene jue che. vidyumbhALIdeva te zrAvakadevanA tejane nahIM sahana karato bhAge che. tyAre potAnA tejane saMharI zrAvakadeva kahe che -"he deva ! zuM tuM bhane mogaNe cha ?" te 'dyu-" ndrone Ae na mojaNe ?" tyAre te zrAva potAnuM pUrvabhavasaMbaMdhI zrAvakanuM rUpa dekhADe che, ane potAnI oLakhANa Ape che. saMvegane pAmelo subhAranaMhIno 4 cha-"sAheza mApo, upehuM zuM ?" zrIva 4 cha - "vardhamAnasvAmInI 20 pratimA anAva nAthI tane sabhyatva35 pI4nI prApti thaze." . . tyAra pachI te vidyumbhALI deva mahAhimavaMtaparvata parathI gozISacaMdananA vRkSane chedIne temAMthI pratimA banAvIne te pratimAne kASThanI banAvelI peTImAM mUkI bharatakSetramAM Avyo. tyAM samudranA madhyabhAgamAM utpAtane kAraNe cha mahinAthI bhamatA eka jahAjane jue che. deve te utpAtane zAMta 65. iti, tadA mitreNa vAryamANo'pi iGginImaraNena mRtaH paJcazailAdhipatirjAtaH, zrAddhasya nirvedo 25 jAtaH, bhogAnAM kRte (kArye) klizyate, vayaM jAnAnaH kiM tiSThAma iti pravrajitaH, kAlaM kRtvA'cyute utpannaH, avadhinA taM pazyati, anyadA nandIzvaravarayAtrAyAM palAyamAnasya paTaho gale'valagitaH, tadA vAdayan nandIzvaraM gataH, zrAddha AgataH taM prekSate, sa tasya tejo'sahamAnaH palAyate, sa tejaH saMhRtya bhaNatibho mAM jAnAsi ?, sa bhaNati-kaH zakrAdIn indrAn na jAnAti ?, tadA tat zrAvakarUpaM darzayati, jJApitazca, tadA saMvegamApanno bhaNati-saMdizata idAnIM kiM karomi ?, bhaNati-vardhamAnasvAminaH pratimAM 30 kuru, tataste samyaktvabIjaM bhaviSyati iti, tadA mahAhimavato gozIrSacandanavRkSaM chittvA tatra pratimA nirvartya kASThasaMpuTe kSiptvA Agato bharatavarSa, pravahaNaM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyummAlIdevavaDe pratimAnuM arpaNa (ni. 776) 133 pausai samuddassa majjhe uppAieNa chammAse bhamaMtaM, tAhe teNa taM uppAiyaM uvasAmiyaM sA ya khoDI dinA, bhaNio ya-devAhidevassa ettha paDimA kAyavvA, vItabhae uttAriyA, udAyaNo rAyA, tAvasabhatto, pabhAvatI devI, vaNiehiM kahitaM-devAhidevassa paDimA kareyavvatti, tAhe iMdAdINaM kareMti, parasU Na vahati, pabhAvatIe suyaM, bhaNati-vaddhamANasAmI devAhidevo tassa kIrau, jAhe AhayaM tAva puvvanimmAyA paDimA, aMteure ceiyagharaM kAriyaM, pabhAvatI pahAyA tisaMjhaM accei, 5 aNNayA devI Naccai rAyA vINaM vAei, so devie sIsaM na pecchai, addhitI se jAyA, tao vINAvAyaNayaM hatthao bhaTuM, devI ruTThA bhaNai-kiM duTTha nacciyaM ?, nibbaMdhe se siTuM, sA bhaNatikiM mama ?, suciraM sAvayattaNaM aNupAliyaM, aNNayA ceDiM bahAyA bhaNati-pottAiM ANehi, tAe karyo. te peTI teone ApI, ane kahyuM--"AmAM je pratimA che, te devAdhidevanI karavA yogya che." (arthAta jagatamAM je devAdhideva che, tenI pratimA A peTImAM che ema samajavuM.) peTImAM 10 rahela pratimAnA prabhAve teo samudra pAra karI vItabhayanagaramAM utaryA. tyAM udAyanarAjA hato je tApasono bhakta hato. tene prabhAvatI devInAme rANI hatI. vepArIoe kahyuM-"devAdhidevanI pratimA karavAnI che." (arthAt A peTImAM devAdhidevanI pratimA che.) tyAre udAyanarAjA vagere badhA indrAdinI pratimA banAvavA kuhADI vaDe peTI toDavAno prayatna kare che. (arthAt potAnA iSTadevone ja devAdhideva mAnI emanuM nAma laI peTI toDavAno prayatna kare che.) paraMtu peTIne 15 toDavAmAM kuhADI samartha banatI nathI. A vAta prabhAvatIdevIe sAMbhaLI teNIe kahyuM - "IndrAdi devAdhideva nathI paraMtu vardhamAnasvAmI ja devAdhideva che tethI tenI pratimA karo." jyAre e pramANe kare che tyAre peTI ughaDe che ane temAMthI pUrve banAvela pratimA nIkaLe che. rAjA aMtaHpuramAM caityagRha karAve che. prabhAvatI snAnapUrvaka trisaMdhyA pratimAnI pUjA kare che. ... ekavAra devI nAce che ane rAjA vINA vagADe che. te samaye rAjA nAcatI devInuM mastaka 20. joto nathI. tethI tene avRti thAya che. hAthamAMthI vINAvAdana nIce paDI jAya che. gusse thayelI devI kahe che - "zuM nRtya barAbara nathI ?" ghaNo Agraha karavAthI rAjAe rANIne vAta karI. teNIe kahyuM-"have mAre vadhu jIvIne zuM kAma che? lAMbAkALa sudhI zrAvakapaNuM pALyuM che." ekavAra EE. pazyati samadasya madhye utpAtena SaNmAsyA bhramata. tadA tena tadatpAtikaM mapazamitaM sA ca peTA dattA, bhaNitazca-devAdhidevasyAtra pratimA karttavyA, vItabhaye uttAritA, udAyano rAjA, tApasabhaktaH, 25 prabhAvatI devI, vaNigbhiH kathitaM-devAdhidevasya pratimA kartavyeti, tadendradInAM kurvanti, parazurna vahati, prabhAvatyA zrutaM, bhaNati-vardhamAnasvAmI devAdhidevastasya kriyatAM yadA AhataM tAvatpUrvanirmitA pratimA, antaHpure caityagRhaM kAritaM, prabhAvatI snAtA trisandhyamarcayati, anyadA devI nRtyati rAjA vINAM vAdayati, sa devyAH zIrSa na prekSate, adhRtistasya jAtA, tato vINAvAdanaM hastAd bhraSTaM, devI ruSTA bhaNati-kiM duSTaM nRttaM, nirbandhe tasyai ziSTaM, sA bhaNati-kiM mama ? suciraM zrAvakatvamanupAlitam, anyadA ceTI snAtA 30 bhaNati-potAnyAnaya, tayA
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) rattANi ANIyANi, ruTThA adAeNa AhayA, jiNagharaM pavisaMtIe rattagANi desitti, AhayA mayA ceDI, tAhe ciMtei-mae vayaM khaMDiyaM, kiM jIviteNaMti ?, rAyANaM Apucchai-bhattaM paccakkhAmitti, nibbaMdhe jai paraM bodhesi, paDissuyaM, bhattapaccakkhANeNa mayA devalogaM gayA, jiMNapaDimaM devadattA dAsaceDI khujjA sussUsati, devo udAyaNaM saMboheti, na saMbujjhati, so ya tAvasabhatto, tAhe devo 5 tAvasarUvaM karei, amayaphalANi gahAya so Agao, raNNA AsAiyANi, pucchio-kahiM eyANi phalANi ?, nagarassa adUre Asamo tahiM, teNa samaM gao, tehiM pAraddho, NAsaMto vaNasaMDe sAhavo pecchai, tehiM dhammo kahio, saMbuddho, devo attANaM darisei, ApucchittA gao, jAva atthANIe ceva attANaM pecchaDa, evaM saDro jAo / io ya gaMdhArao sAvago savvAo jammabhUmIo snAna karyA pachI prabhAvatIe dAsIne kahyuM-"vastra lAva." dAsIe lAla vastro ApyA. (hakIkatamAM 10 dAsIe sapheda vastro ja ApyA hatA paraMtu prabhAvatIne potAnuM AyuSya alpa hovAnA cihnarUpe te vastro lAla dekhAyA) jinagRhamAM jatI mane lAla vastro Ape che" ema vicArI gusse thayelI prabhAvatIe dAsIne ariso mAryo. dAsI mRtyu pAmI. tyAre padmAvatI vicAre che-"arara ! meM prathamavratanuM khaMDana karyuM. have jIvIne mAre zuM kAma che ?" rAjAne pUche che- anazana karuM ? Agraha thatAM rAjAe potAne bodha pamADavAnI zarate anazananI rajA ApI. teNIe bodha pamADavAnI 15 zarata svIkArI. anazana karavA pUrvaka marIne devalokamAM gaI. devadattA nAme kulkAdAsI, jinapratimAnI pUjA kare che. deva (prabhAvatIno jIva) udAyanarAjane bodha pamADavAno prayatna kare che. paraMtu rAjA bodha pAmato nathI. te tApasabhakta hoya che.. tethI deva tApasanuM rUpa kare che. amRtaphaLone grahaNa karI tApasa rAjA pAse Avyo. rAjAe phaLono svAda cAkhyo ane pUchyuM - A kyAMnA phaLo che ?" tApase javAba Apyo "nagaranI 20 najIkamAM eka Azrama che tyAM A phaLo Uge che." rAjA tApasa sAthe te AzramamAM gayo. (tyAM phaLone toDatA rAjAne joI) tApaso rAjAne mAravA doDyA, tethI tyAMthI bhAgI chuTato rAjA AgaLa vanakhaMDamAM sAdhuone jue che. sAdhuoe rAjAne dharma kahyo. rAjA bodha pAmyo. deva potAnA darzana karAve che. rajA laine deva jato rahyo. rAjA potAne sabhAmaMDapamAM beThelo jue che. A pramANe te udAyanarAjA zrAvaka banyo. 25 67. raktAnyAnItAni, ruSTA, AdarzenAhatA, jinagRhaM pravizantyA raktAni dadAsIti, AhatA mRtA . ceTI, tadA cintayati-mayA vrataM khaNDitaM, kiM jIviteneti, rAjAnamApRcchati-bhaktaM pratyAkhyAmIti, nirbandhe yadi paraM bodhayasi, pratizrutaM, bhaktapratyAkhyAnena mRtA devalokaM gatA, jinapratimAM devadattA dAsI kubjA zuzrUSate, deva udAyanaM saMbodhayati, na saMbudhyate, sa ca tApasabhaktaH tadA devastApasarUpaM karoti, amRtaphalAni sa gRhItvA''gataH, rAjJA AsvAditAni, pRSTaH-kvaitAni phalAni ?, nagarasyAdUre AzramaH 30 tatra, tena sama gati:, tai: prAtha:, nizyana vanavRke sAdhUna pati, tairtha: thata:, saMvRddha, reva mAtmAnuM darzayati, ApRcchya gataH, yAvadAsthAnikAyAmevAtmAnaM pazyati, evaM zrAddho jAtaH / itazca gAndhAraH zrAvakaH sarvAM janmabhUmI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ devadattAdAsInuM rUpaparivartana (ni. 776) 135 vaMdittA veyaDDhe kaNagapaDimAu suNettA uvavAseNa Thio, jai vA mao diTThAo vA, devayAe daMsiyAo, tuTThA ya savvakAmiyANaM guligANaM sayaM deti, tato NIMto suNe - vItabhae jiNapaDimA gosIsacaMdaNamaI, taM vaMdao ei, vaMdati, tattha paDibhaggo, devadattAe paDiyario, tudveNa ya se tAo guliyAo diNNAo, so pavvatio / aNNayA tAe ciMtiyaM-mama kaNagasariso vaNNo bhavautti, tato jAyarUvavaNNA NavakaNagasarisaruvA jAyA, puNo'vi ciMter3a-bhoge bhuMjAmi, esa rAyA tAva 5 mama piyA, aNNeya gohA, tAhe pajjoyaM roei, taM maNasikAuM guliyaM khAi, tassavi devayAe kahiyaM, erisI ruvavatitti, teNa suvaNNagulaliyAe dUo pesio, sA bhaNati - pecchAmi A bAju gaMdhA2nAme eka zrAvake sarva janmabhUmIo vAMdIne vaitADhyaparvatamAM suvarNapratimA che evuM sAMbhaLIne (tenA darzana karavAnI icchAthI) vaitADhacaparvatanI taLeTIe upavAsa karavAnuM zarU karyuM -"kAM'to maruM, kAM'to darzana karuM' devatAe pratimAonA darzana karAvyA, ane khuza thaine 10 sarva icchAne pUrNa karavAmAM samartha evI ekaso guTikAo ApI. tyAMthI AgaLa nIkaLatA te sAMbhaLe che ke - vItabhaya nagaramAM gozIrSacaMdananI banAvelI jinapratimA che. tene vaMdana karavA Ave che. pratimAne vaMdana kare che. acAnaka tyAM ko'ka vyAdhi thavAne kAraNe AgaLa vadhI zakyo nahIM. devadattA dAsIe tenI sevA karI. tethI khuza thaine zrAvake te guTikAo dAsIne ApI. zrAvake pravrajyA grahaNa karI. 15 ekavAra dAsIe vicAryuM-"mAro suvarNasadeza varNa thAo" (ema vicArI eka guTikA moMmA mUkI.) tethI navo suMdara rupavarNa utpanna thavAne kAraNe te navA suvarNa jevA rUpavALI thaI. pharI te vicAre che ke -"huM bhogone bhogavuM, paraMtu A udAyanarAjA e to mArA pitA samAna che ane bIjA anya loko to te rAjAnA sevako che tethI caMDapradyota mArA mATe yogya che." caMDapradyotane manamAM karIne te dAsI guTikAne khAya che. bIjI bAju caMDapradyotane paNa devatAe kahyuM - "AvA 20 prakAranI rUpavatI strI (vItabhayanagaramAM che.)" caMDapradyote suvarNagulikA pAse (guTikAnA prabhAve suvarNa jevA rUpavALI thavAthI loko kubjAdAsIne suvarNagulikA kahetA hatA) dUta mokalyo. teNIe kahyuM--"huM paNa tamane maLavA mAguM chuM." te analagirinAmanA gaMdhahasta upara besI rAtrie tyAM 68. rvanditvA vaitADhye kanakapratimAH zrutvopavAsena sthitaH, yadi vA mRto dRSTA vA devatayA darzitAH, tuSTA ca sarvakAmitAnAM guTikAnAM zataM dadAti, tato nirgacchan zRNoti -- vItabhaye jinapratimA 25 gozIrSacandanamayI, tAM vanditumAyAti, vandate, tatra pratibhagnaH, devadattayA praticaritaH, tuSTena ca tasyai tA guTikA dattAH sa pravrajitaH / anyadA tayA cintitaM mama kanakasadRzo varNo bhavatviti, tato jAtarUpavarNA navakanakasadRzarUpA jAtA, punarapi cintayati - bhogAn bhuJje, eSa rAjA tAvanmama pitA, anye cArakSAH (godhAH), tadA pradyotaM rocayati taM manasikRtya guTikAM khAdati, tasyApi devatayA kathitam, IddazI rUpavatIti, tena suvarNaguTikAyai dUtaH preSitaH, sA bhaNati - pazyAmi 30
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tava tumaM, so'NalagiriNA ratti Agao, diTTho tAe, abhirucio ya, sA bhaNati - jai paDimaM nesi to jAmi, tAhe paDimA natthitti rattiM vasiUNa paDigao, annaM jiNapaDimaruvaM kAumAgao, tattha dvANe ThavettA jiyasAmiM suvaNNaguliyaM ca gahAya ujjeNi paDigao, tattha nalagiriNA mutta* purisANi mukkANi, teNa gaMdheNa hatthI ummattA, taM ca disaM gaMdho ei, jAva paloiyaM, Nalagirissa 5 parva viduM, vhinimittamAotti, nAva ceDI na vIsapha, rAvA maLati ceDI LIyA, gAma himaM loha, navaraM acchatti niveiyaM, tato rAyA accaNavelAe Agao, pecchai paDimA phA milANANi tato nivvaNNaMteNa nAyaM paDirUvaganti, hariyA paDimA tato'NeNa pajjoyassa dUo Avyo. dAsIe joyo ane teNIne te gamI gayo. dAsIe kahyuM-"jo ahIMthI A pratimA tame sAthe laI lo to huM tamArI sAthe AvuM," te samaye potAnI pAse tenA jevI bIjI pratimA na 10 hovAne kAraNe rAtrinuM rokANa karI te pAcho pharyo. jinapratimA jevI ja anya pratimA banAvIne te pAcho Avyo. te sthAne bIjI pratimA sthApI jIvitasvAmInI pratimA (prabhunI vidyamAnatAmAM prabhunI je pratimA banAvAya te pratimA jIvitasvAmInI pratimA kahevAya) ane dAsIne laI ujjayini Avyo. vItabhayanagaramAM analigira hAthIe potAnA mUtra-purISa mUkyA hatA. tenAM gaMdhane kAraNe tyAM rahela anya hAthIo unmatta banyA. (anya hAthIo karatA A gaMdhahastio atIva viziSTa hoya che jenA mUtrAdinI gaMdha anya hAthIo sahana karI zakatA nathI ane Darane kAraNe AjubAju bhAgI jAya che.) je dizAmAMthI gaMdha Ave che tyAM jaI jotA analigira hAthInA pagalA jue che. zA mATe te ahIM Avyo ? evA vicArathI cAre bAju tapAsa karatA dAsI dekhAtI nathI. rAjA kahe che ke "caMDapradyota AvIne dAsIne laI gayo (kAraNa ke te samaye mAtra caMDapradyota pAse ja Avo viziSTa hAthI hato.) jAo, 20 juo pratimA che ke nahIM ?" sainikoe "pratimA che" evA samAcAra ApyA. 15 tyAra pachI rAjA pUjA samaye jinagRhamAM Avyo. tyAM pratimAnA puSpone plAna thayelA jue che, tethI barAbara nirIkSaNa karatA khyAla Avyo ke A nakalI pratimA che. asalI pratimA corAI gaI che. rAjAe pradyotane dUta mokalyo--"mAre dAsInuM prayojana nathI, paNa pratimA pAchI 69. tAvattvAM, so'nalagiriNA rAtrAvAgataH, dRSTastayA, abhirucitazca sA bhaNati yadi pratimAM 25 nayasi tarhi yAmi, tadA pratimA nAstIti rAtrAvuSitvA pratigataH, anyat jinapratimArUpaM kRtvA''gataH, taMtra sthAne sthApayitvA jIvatsvAminaM savarNagulikAM ca gRhItvA ujjayinIM pratigataH, tatrAnalagiriNA mUtrapurISANi muktAni tena gandhena hastina unmattAH, tAM ca dizaM gandho yAti yAvatpralokitam, analagireH parUM chuM, vinimittamAta kRti, yAvacceTI na dazyate, rAnA maLati--ceTI nautA, nAma pratimAM prajopatha, navaraM tiSThatIti niveditaM, tato rAjA'rcana velAyAmAgataH pazyati pratimAyAH puSpANi mlAnAni tato 30 nirvarNayatA jJAtaM pratirUpakamiti, hRtA pratimA, tato'nena pradyotAya dUto
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaMDapradyotarAbhano paribhava (ni. 776) 137 vi~sajjio, Na mama ceDIe kajjaM, paDimaM visajjehi, so Na dei, tAhe pahAvio jeTThamAse dasahiM rAihiM samaM, uttaraMtANa ya maruM khaMdhAvAro tisAe mariumAddho, raNNo niveiyaM, tato'NeNa pabhAvatI ciMtitA, AgayA, tIe tinni pokkharANi kayANi, aggimassa majjhimassa pacchimassa, tAhe Asattho, gao ujjeNi, bhaNio ya raNNA - kiM logeNa mAriteNa ?, tujjhaM majjha ya juddhaM bhavatu, assarahahatthipAehiM vA jeNa ruccai, tAhe pajjoo bhaNati - rahehiM jujjhAmo, tAhe Nala- 5 giriNA paDikappiteNAgao, rAyA raheNa tato raNNA bhaNio - aho asaccasaMdho'si, tahAvi te natthi mokkho, tato'NeNa raho maMDalIe dinoM, hatthI vegeNa pacchao laggo, raheNa jio, jaM jaM pAya ukkhivai tattha tattha sare chubhai, jAva hatthI paDio, uttaranto baddho, niDAle ya se aMko kao - dAsIpatio udAyaNaraNNo, pacchA NiyayaNagaraM pahAvio, paDimA necchai, soMpI de.'' te Apato nathI. tyAre udAyanarAjA jeThamahinAmA daza rAjAo sAthe yuddha mATe nIkaLyo. 10 marubhUmine pasAra karatI veLAe teno skaMdhAvAra tRSAne kAraNe maravA paDyo. rAjAne A vAtanI jANa karI tethI rAjAe prabhAvatInuM smaraNa karyuM. te AvI. teNIe tyAM traNa vAvaDIo banAvI. AgaLa mATe; madhyama mATe ane pAchaLavALAo mATe. tyAre rAjAne zAMti maLI ane ujjayinI gayo. udAyanarAjAe kahyuM yuddhamAM sainikone mAravAvaDe zuM ? tAruM ane mAruM yuddha thAo. azvaratha-hAthI ke pagavaDe, tane je game tenAthI yuddha karIe." 15 pradyote kahyuM--"rathavaDe ApaNe yuddha karIe." tyAre pradyota taiyAra karelA analigira hAthI upara besIne Avyo ane rAjA rathavaDe Avyo. A joI rAjAe kahyuM-"are ! pradyota ! tuM asatya pratijJAvALo che, to paNa tAro chUTakAro nathI." ema kahI rAjAe rathane goLa-goLa bhamAvyo. hAthI vegathI pAchaLa lAgyo. paraMtu rathavaDe rAjA jItyo. hAthI je je pagane UMcake che tyAM tyAM rAjA bANane pheMke che. chelle hAthI paDI gayo. nIce utaratA pradyotane rAjAe bAMdhI 20 dIdho ane tenA kapALe rAjAe cihna aMkita karyuM-"udAyanarAjAnI dAsIno pati." tyAra pachI rAjA potAnA nagara tarapha Ave che. pratimA AgaLa vadhavA icchatI nathI. mArgamAM vacce comAsAne 70. visRSTaH, na mama ceTyA kAryaM, pratimAM visarjaya, sa na dadAti, tadA pradhAvito jyeSThamAse dazabhiH rAjabhiH samam, uttaratAM ca maruM skandhAvArastRSA martumArabdhaH, rAjJe niveditaM, tato'nena prabhAvatI cintitA, gatA, tayA trINi puSkarANi kRtAni, agrasya madhyasya pAzcAtyasya, tadA vizvastaH, gata ujjayinIM, 25 bhaNitazca rAjJA - kiM lokena mAritena ? tava mama ca yuddhaM bhavatu, azvarathahastipAdairvA yena rocate, tadA pradyota bhaNati - rathairyudhyAvahe, tadA'nalagiriNA pratikalpitenAgAto, rAjA rathena, tato rAjJA bhaNita:aho asatyasandho'si, tathA'pi te nAsti mokSaH, tato'nena ratho maNDalyAM dattaH, hastI vegena pRSThato lagnaH, rathena jitaH, yaM yaM pAdamutkSipati tatra tatra zarA kSipati, yAvaddhastI patitaH, avataran baddho, lalATe ca tasyAGkaH kRtaH - dAsIpatiH udAyanarAjasya, pazcAnnijaM nagaraM pradhAvitaH, pratimA necchati, 30
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 * Avazyaniyukti * RemadrIyavRtti samASAMtara (bhA1-3) 7 aMtarA vAseNa ubaddho Thio, tAhe ukkhaMdabhaeNa dasavi rAyANo dhUlIpAgAre karettA ThiyA, jaM ca rAyA jemei taM ca pajjoyassavi dijjai, navaraM pajjosavaNayAe sUeNa pucchio-kiM ajja jemesi ?, tAhe so ciMtei-mArijjAmi, tAhe pucchai-kiM ajja pucchijjAmi ?; so bhaNati ajja pajjosavaNA rAyA uvAsio, so bhaNati ahaMpi uvavAsio, mamavi mAyApiyANi 5 saMjayANi, Na yANiyaM mayA jahA-ajja pajjosavaNatti, raNo kahiyaM, rAyA bhaNati-jANAmi jahA so dhutto, kiM puNa mama eyaMmi baddhellae pajjosavaNA ceva Na sujjhai, tAhe mukko khAmio ya, paTTo ya sovaNNo tANakkharANa chAyaNanimittaM baddho, so ya se visao dino, tappabhiti paTTabaddhayA rAyANo jAyA, puvaM mauDabaddhA Asi, vatte vAsAratte gato rAyA, tattha jo vaNiyavaggo Agato so tarhi ceva Thio, tAhe taM dasapuraM jAyaM, evaM dasapuraM uppaNNaM / tattha uppaNNA rkkhiyjjaa| 10 // 29. 20% samyo . tyAre pA(yU~TaTa) yavAna mayathI. se. mI. 2|nii yArekA pUjano. killo banAvIne rahyA. rAjA je jame che te jamaNa pradyotane paNa apAya che. paraMtu paryuSaNAne divase rasoiyAe pradyotane pUchyuM-Aje tame zuM jamazo?" tyAre te vicAra kare che ke-"A loko Aje mane mArI nAMkhavA icchatA lAge che." tethI te pUche che ke- "kema Aje tame mane pUcho cho ?" 2so'yAme vAmamApyo-"mA paryuSA DopAthI. 2|me 34vAsa. yo che." 15 tyAre te 55 4 cha -"hu~ 59 // // 4 75vAsa. zaza, bhaa2|| 59 // mAtA-pitA saMyata (sabhya! yatanAvALA eTale zrAvaka) hatA, vaLI Aje paryuSaNa parva che evo mane khyAla Avyo nahIM." rasoiyAe rAjAne vAta karI. rAjAe kahyuM -"te dhUrta che e huM jANuM chuM, paraMtu e baMdhAyelo rahe temAM mArI paryuSaNA zuddha thAya nahIM." tethI tene mukta karyo ane kSamA yAcI. tathA caMDapradyotanA kapALe lakhAyelA 20 akSarone DhAMkavA mATe suvarNapaTTa lagADyo. ane tene teno deza pAcho Apyo. tyArathI laine rAjAo paTTabaMdhavALA thayA. te pahelA rAjAo mugaTano baMdha ja karatA hatA. varSARtu pUrNa thatAM rAjA gayo. rAjAnI sAthe je vepArIvarga Avela hato te tyAM ja rahyo. tyAM temanA vasavATathI dasapuranagara thayuM. A pramANe dasapuranagara utpanna thayuM. te dasapuranagaramAM AryarakSita utpanna thayA hatA. 71. antarA varSayA'vabaddhaH sthitaH, tadA avaskandabhayena dazApi rAjAnaH dhUliprAkArAn kRtvA 25 sthitAH, yacca rAjA jemati tacca pradyotAyApi dIyate, navaraM paryaSaNAyAM sadena pRSTaH-kimadya jemasi ?, tadA sa cintayati-mArye, tadA pRcchati-kimadya pRcchaye ?, sa bhaNati-adya paryuSaNA, rAjopoSitaH, sa bhaNati-ahamapyupoSitaH, mamApi mAtApitarau saMyatau, na jJAtaM mayA yathA - adya paryuSaNeti, rAjJe kathitaM, rAjA bhaNati- jAnAmi yathA eSa dhUrtaH, kiM punaH mamaitasmin baddhe paryuSaNaiva na zudhyati, tadA muktaH kSamitazca, paTTazca sauvarNasteSAmakSarANAM chAdananimittaM baddhaH, sa ca viSayastasmai dattaH, tatprabhRti baddhapaTTA 30 rAjAno jAtAH, pUrva mukuTabaddhA Asan, vRtte varSArAne gato rAjA, tatra yo vaNigvarga AgataH sa tatraiva sthitaH, tadA taddazapuraM jAtam, evaM dazapuramutpannam / tatrotpannA rakSitAryAH /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryarakSitabrAhmaNanuM svanagaramAM Agamana (ni. 776) 139 sau ya rakkhio jaM piyA se jANati taM tattheva adhijjio, pacchA ghare Na tIrai paDhiDaMti gato pADaliputtaM, tattha cattAri vede saMgovaMge adhIo samattapArAyaNo sAkhApArao jAo, ki bahuNA ?, coddasa vijjAThANANi gahiyANi NeNa, tAhe Agato dasapuraM, te ya rAyakulasevagA NajjaMti rAyakule, teNaM saMviditaM raNo kayaM jahA emi, tAhe UsiyapaDAgaM nagaraM kayaM, rAyA sayameva ammogatiyAe niggao, diTTho sakkArio aggAhAro ya se dinno, evaM so nagareNa savveNa ahinaMdi - 5 jjato hatthikhaMdhavaragao appaNo gharaM patto, tatthavi bAhirabdhaMtariyA parisA ADhAti, taMpi ceMdaNakalasAdisobhiyaM, tattha bAhiriyAe uvaTThANasAlAe Thio, loyassa agghaM paDicchai, tA vayaMsagAmittAya savveM Agae pecchai, diTTho parIyaNeNa ya jaNeNa aggheNa pajjeNa te rakSita potAnA pitAne jeTaluM AvaDatuM hatuM teTaluM temanI pAse ja bhaNyo. pachIthI gharamAM AgaLa bhaNavAnuM zakya na jaNAtA pATaliputramAM bhaNavA gayo. tyAM sAMgopAMga cAra vedone bhaNyo 10 ane samasta vedonuM punarAvartana karanAro (athavA "samAptaparAyaNa"--pArAyaNa nAmanA zAstranI samAptine pAmanAro) tathA samastavedarUpa zAkhAne pAra pAmanAro thayo. vadhAre zuM kahIe ? teNe caudavidyAne grahaNa karI. tyAra pachI dasapuranagaramAM (nagaranI bahAra) te Avyo. rAjakulanA sevako rAjakulamAM jaNAve che. rakSite paNa rAjAne jaNAvyuM ke "huM AvuM chuM." tethI rAjAe saMpUrNa nagara UMcI dhajAovaDe zaNagAryuM. rAjA svayaM sAme levA nIkaLyo. rAjAe rakSitane joyo, teno satkAra karyo. ane tene agra-Asana besavA mATe ApyuM. (agrAhAra = agrAdhAra) jA rIte sarva nagaravAsIkhovaDe abhinaMdana urAto hastiskaMdha para rahelo te rakSita potAnA ghare pahoMcyo. tyAM paNa bAhya-atyaMtara5rSadA teno Adara kare che. tenuM dhara paNa caMdanakaLazAdithI suzobhita hatuM. tyAM bahAranI upasthAnazALAmAM (bahAra besavAnA sthAne) te rahyo. loko taraphathI maLatA bheTaNAne svIkAre che. te samaye AvelA sarakhI uMmaravALA evA 20 badhA mitrone te jue che. parivAravALAoe rakSitane joyo ane akSatapAtra-vastrAdirUpa ardhyavaDe tathA prazastapuSpothI mizra evA pANI vagere dvArA tenI pUjA karI. (arthAt parivAre puSpamizrita jaladvArA paganuM prakSAlana karI tene pAtra-vastrAdi ApavAvaDe pUjA karI.) 15 72. sa ca rakSito yatpitA tasya jAnAti tattatraivAdhItavAn, pazcAdgRhe na tIryate paThitumiti gataH pATalIputraM tatra caturo vedAn sAGgopAGgAnadhItavAn samastapArAyaNaH zAkhApArago jAtaH, kiM bahunA ?, 25 caturdaza vidyAsthAnAni gRhItAnyanena tadA''gato dazapuraM, te ca rAjakulasevakA jJAyante rAjakule, tena saMviditaM rAjJaH kRtaM yathaimi tadocchritapatAkaM nagaraM kRtaM, rAjA svayameva abhimukho nirgataH, dRSTaH satkAritaH agrAsanaM ca tasmai dattam, evaM sa nagareNa sarveNAbhinandyamAno varahastiskandhagata Atmano gRhaM prAptaH, tatrApi bAhyAbhyantarikA parSadAdriyate, tadapi candanakalazAdizobhitaM tatra bAhyAyAmAsthAnazAlAyAM sthitaH, lokasyArdhaM pratIcchati tadA vayasyA mitrANi ca sarvAnAgatAn pazyati dRSTaH parijanena ca janena argheNa 30 ( arghyeNa ) pAdyena vadanakalasAdi0 iti TippaNake / 1
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 - mAvazyaniyujita * 42madrIyavRtti samASAMtara ((01-3) ye pUio, gharaM ca se dupayacauppayahiraNNasuvaNNAdiNA bhariyaM, tAhe ciMtei-aMmaM na pecchAmi, tAhe gharaM atiyao, mAyaraM abhivAdei, tAe bhaNNai-sAgayaM puttatti, puNaravi majjhatthA ceva acchai, so bhaNati-kiM na ammo ! tujjha tuTThI ?, jeNa mae eteNa NagaraM vimhiyaM coddasaNhaM vijjAThANANaM Agame ke| ___sA bhaNati-kahaM putta ! mama tuTThI bhavissati?, jeNa tumaM bahUNaM sattANaM vahakAraNaM adhijjiumAgao, jeNa saMsAro vajjii teNa kahaM tussAmi ?, kiM tumaM diTThIvAyaM paDhiumAgao?, pacchA so ciMtei-kettio vA so hohiti ?, jAmi paDhAmi, jeNa mAue tuTThI bhavati, kiM mama logeNaM tosieNaM ?, tAhe bhaNati-ammo ! kahiM so didvivAo ?, sA bhaNati-sAhUNaM diTThi vAo, tAhe so nAmassa akkharatthaM ciMteumAraddho-dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH, tAhe so ciMtei nAmaM 10 ceva suMdaraM, jai koi ajjhAvei to ajjhAmi, mAyAvi tosiyA bhavautti, tAhe bhaNai-kahiM te tenuM ghara dvipada-catuSpada-hiraNya-suvarNAdivaDe bharI nAMkhyuM. rakSita vicAre che-"mAtA dekhAtI nathI." tethI to gharamA praveza yo. bhAtAne prAmA 43 . bhAtAme 4-"De putra ! tAre svAgata dhuM." 32 bhAta bhauna thaI gaI. rakSita cha-"3 bhAta ! zuM tane mAnaMda nathI ? cauda vidyAsthAnone prApta karI AvelA evA mArAvaDe AkhuM nagara Azcarya pamADAyuM che tenAthI 15 | tane bhAnaM thayo nathI?)" bhAtAme yUM-"ugi ponA dhanu // 291 me zAstra. tuM mAne Avyo che, jenAthI saMsAranI vRddhi thAya che tenAthI huM kevI rIte AnaMda pAmuM?, zuM tuM daSTivAdane bhAne mAvyo ?" 2kSita viyAre -"te. vaNI so ze?, ane tene moThethI bhAtAne mAnaMha thAya, sone muza 42vAthI mAre zuM ?" tyAre te bhAtAne 4 cha - "3 mAtA! onI pAse. te dRSTivAda 20 cha ?" bhAtAme -"sAdhusI pAse. dRSTivA che." tyAre te 2kSite (1SThivAha) nAmanA akSarArthane viyAravAna za3 yu-"STimono vA te dRSTivAha." te viyAre cha-"maho! nAma 55 32j suMdara che. jo koI te bhaNAve to huM bhaNuM ane mAtA paNa khuza thAo." rakSita pUche che-"te daSTivAdane jANanArA sAdhuo kyAM che ?" mAtAe kahyuM - "ApaNA igRhamAM tosaliputranAme ____73. ca pUjitaH, gRhaM ca tasya dvipadacatuSpadahiraNyasuvarNAdinA bhRtaM, tadA cintayati-ambAM na 25 pazyAmi, tadA gahamatigato mAtaramabhivAdayate, tathA bhaNyate-svAgataM patreti, panarapi madhyasthaiva / sa bhaNati-kiM nAmba ! tava tuSTiH ?, yena mayA''gacchatA nagaraM vismitaM caturdazAnAM vidyAsthAnAnAmAgame kRte, sA bhaNati-kathaM putra ! mama tuSTirbhavet ?, yena tvaM bahunAM sattvAnAM vadhakAraNamadhItyAgato, yena saMsAro vardhyate tena kathaM tuSyAmi ?, kiM tvaM dRSTivAdaM paThitvA''gataH ? pazcAtsa cintayati-kiyAnvA sa bhaviSyati ?, yAmi paThAmi, yena mAtustuSTirbhavati, kiM mama lokena toSitena ?, tadA bhaNati-amba ! 30 kva sa dRSTivAdaH?, sA bhaNati-sAdhUnAM dRSTivAdaH, tadA sa nAmno'kSarArthaM (padArtha) cintayitumArabdhaH, tadA sa cintayati-nAmaiva sundaraM, yadi ko'pyadhyApayati tadA'dhIye, mAtA'pi toSitA bhavatviti, tadA bhaNati-kva te
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryarakSitabrAhmaNanuM dRSTivAdAdhyayana mATe gamana (ni. 776) 141 " diTTivAdajANaMtagA ?, sA bhAi- amha ucchughare tosaliputtA nAma AyariyA, so bhAi - kallaM ajjhAmi mA tujjhe ussugA hohI, tAhe so ratiM diTThivAyaNAmatthaM cintaMto na ceva sutto, bitiyadivase appabhAe ceva paTTio, tassa ya pitimitto baMbhaNo uvanagaragAme vasaI, teNa hijjo na diTThao, ajja pecchAmi cchaNaMti ucchulaTThIo gahAya eti nava paDipuNNAo egaM ca khaMDa, imo ya nIi, so patto, ko tumaM ? ajjarakkhio'haM, tAhe so tuTTho uvagUhai, sAgayaM, ahaM 5 tujhe daTTumAgao, tAhe so bhaNati - atIhi, ahaM sarIraciMtAe jAmi, eyAo ya ucchuo ammAe paNAmijjAsi bhaNijjasu ya - diTTho mae ajjarakkhito, ahameva paDhamaM diTTho, sA tuTThA ciMtei - mama putteNa suMdaraM maMgalaM diTTaM, nava puvva ghettavvA khaMDaM ca, so'vi ciMtei - mae diTTivAdassa nava aMgANi ajjhayaNANi vA ghettavvANi, dasamaM na ya savvaM, tAhe gato ucchughare, tattha ciMter3aAyArya che." teo 'dhuM - "bhAvatI DAle DuM bhagavA 44za, tuM utsuGa (jinna ) thardhaza nahIM." 10 rAtrine vize rakSita dRSTivAdanAmanA arthane vicArato sUto nahIM. bIjA divase prabhAta thayA pahelA ja te nIkaLI gayo. tenA pitAno brAhmaNa-mitra je bAjunA nagaramAM raheto hato. teNe gaikAle (pravezanA divase) rakSitane joyo nahoto. tethI ghaDIbhara Aje huM tene jouM" evA vicAra sAthe nava AkhI ane eka aDadhI evI zeraDIone laine te maLavA Ave che. rakSita nIkaLe che. tyAMne 49|| sAmasAme bhaNyA. brAhmaNe pUchayuM- "tuM oeA che ?" 15 sAme javAba Apyo-"huM AryarakSita chuM.' tyAre AnaMdita thayela te brAhmaNa AryarakSitane "svAgata che" ema kahI AliMgana kare che. huM tane ja maLavA Avyo chuM. tyAre AryarakSita kahe che-"tame ghare jAo, huM zarIraciMtA mATe jAuM chuM. tathA A ikSuo tame mAtAne Apajo ane kahejo ke--"huM AryarakSitane maLyo, huM ja pahelo tene maLyo che." (brAhmaNa 46 mAtAne vAta ure che.) mAtA viyAre che - "bhArA putrane khAne suMdara 20 maMgala thayu, te sADA nava pUrvI grahaNa karaze." AryarakSita paNa vicAre che ke--"huM daSTivAdanA nava aMgo ane adhyayano grahaNa karIza. dasamu saMpUrNa grahaNa karI zakIza nahIM." te ikSugRha tarapha gayo. tyAM te vicAre che-"koI nahIM jANatA evA sAmAnya mANasanI jema huM kevI 74. dRSTivAdaM jAnAnAH ?, sA bhaNati - asmAkamikSugRhe tosaliputrA nAmAcAryAH, sa bhaNatikalye'dhyeSye, motsukA tvaM bhUH, tadA sa rAtrau dRSTivAdanAmArthaM cintayan naiva suptaH, dvitIyadivase'prabhAta 25 eva prasthitaH, tasya ca pitRmitraM brAhmaNa upanagaragrAme vasati, tena hyo na dRSTaH, adya prekSe kSaNamiti ikSuyaSTIrgRhItvA''yAti nava pratipUrNA ekaM ca khaNDam, ayaM ca nirgacchati, sa prAptaH, kastvam ?, AryarakSito'haM, tadA sa tuSTa upagUhate, svAgatam, ahaM yuSmAn draSTumAgataH, tadA sa bha yAyAH, ahaM zarIracintAyai yAmi, etAzcekSuyaSTayo mAtre dadyA bhaNezca dRSTo mayA''ryarakSitaH, ahameva prathamaM dRSTaH, sA tuSTA cintayati- mama putreNa sundaraM maGgalaM dRSTaM, nava pUrvANi grahItavyAni khaNDaM ca so'pi cintayati- 30 mayA dRSTivAdasya navAGgAni adhyayanAni vA grahItavyAni, dazamaM ca na sarvaM, tadA gata ikSugRhe, tatra cintayati -
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 * Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) ki~ha emeva atImi ? goho jahA ayANaMto, jo eesiM sAvago bhavissai teNa samaM pavisAmi, egapAse acchai allINo, tattha ya DhaDDharo nAma sAvao, so sarIracitaM kAUNa paDissayaM vaccai, tA teNa dUraTThieNa tinni nisIhiAo katAo, evaM so iriyAdI DhaDDureNaM sareNaM karei, so puNa mehAvI taM avadhAre, so'vi teNeva kameNa uvagato, savvesi sAhUNaM vaMdaNayaM kayaM, so sAvago na 5 vaMdito, tAhe AyariehiM nAtaM - esa NavasaDDo, pacchA pucchai-kato dhammAhigamo ?, teNa bhaNiyaMeyassa sAvagassa mUlAo, sAhUhiM kahiyaM - jahesa saDDIe taNao jo so kallaM hatthikhaMdheNa atiNIto, kahaMti ?, tAhe savvaM sAhei, ahaM diTThivAtaM ajjhAiuM tujjha pAsaM Agato, AyariyA bhaNaMti-amha dikkhA abbhuvagameNa ajjhAijjai, bhaNai-pavvayAmi, sovi parivADIe ajjhAijjai, evaM hou, rIte emane ema praveza karuM ? (arthAt jaIne zuM karavuM te khabara nathI to zuM jAuM?) tenA 10 karatA je emano zrAvaka Avaze tenI sAthe praveza karIza" ema vicArI ekakhUNe chupAine Ubho rahe che. tyAM DhajhraranAme eka zrAvaka hato. te zarIraciMtAne karIne upAzrayamAM jAya che. tyAM dUra rahelA teNe praveza karatA traNa vAra nisIhi karI. A rIte praveza karI te zrAvake UMcA avAje iriyAvahI karI. AryarakSita medhAvI hovAthI badhuM avadhAraNa kare che. pachI te ja krame AryarakSita paNa upAzrayamAM praveze 15 che. teNe sarvasAdhuone vaMdana karyA. AryarakSite zrAvakane praNAma karyA nahIM. tethI AcArye jANyuM ke--"A dharmamAM navo joDAyo che." pAchaLathI AcArya tene pUche che ke--"konI pAse dharma jANyo ?" tyAre teNe kahyuM-"A zrAvakanI pAse dharma jANyo." sAdhuoe AcAryane kahyuM--"A zrAvikAno dIkaro che jeNe gaikAle hAthI upara besI nagaramAM praveza karyo.' AcArye pUchyuM-"zA mATe ahIM AvavAnuM thayuM?" tyAre AryarakSite sarva vAta kahI ane 20 sAdhe - "huM tamArI pAse dRSTivAha bhagavA khAvyo chaM." AyArya muMDe che - "samArI dIkSA jo tuM grahaNa kare to ja ame tane bhaNAvIe." teNe kahyuM "huM dIkSA levA taiyAra chuM." AcArye kahyuM -"dIkSA lIdhA pachI paNa dRSTivAda to kramazaH ja tane ame bhaNAvIzuM." 75. kathamevameva pravizAmi prAkRto yathA'jAnAnaH, ya eteSAM zrAvako bhaviSyati tena samaM pravizAmi ekapArzve tiSThati AlInaH, tatra ca DhaDDaro nAma zrAvakaH, sa zarIracintAM kRtvA pratizrayaM vrajati, 25 tadA tena dUrasthitena tisro naiSedhikyaH kRtAH, evaM sa IryAdi DhaDDureNa (mahatA) svareNa karoti, sa punarmedhAvI tadavadhArayati, so'pi tenaiva krameNopagataH, sarveSAM sAdhUnAM vandanaM kRtaM sa zrAvako na vanditaH, tadA AcAryairjJAtam - eSa navazrAddhaH, pazcAtpRcchati - kuto dharmAdhigamaH ?, tena bhaNitam - etasya zrAvakasya mUlAt, sAdhubhiH kathitaM yathaiSa zrAddhayAstanayaH yaH sa kalye hastiskandhena pravezita: (iti), kathamiti, tadA sarvaM kathayati, ahaM dRSTivAdamadhyetuM tava pArzvamAgataH, AcAryA bhaNanti - asmAkaM dIkSAyA abhyupagamena 30 adhyApyate, bhaNati - pravrajAmi, so'pi paripATyA'dhyApyate, evaM bhavatu,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ muniAryarakSitanuM vajasvAmI pAse gamana (ni. 776) nA 143 parivADIe ajjhAmi, kiM tu mama ettha na jAi pavvaiuM, aNNattha vaccAmo, esa rAyA mamANuratto aNNo ya logo, pacchA mamaM balAvi nejjA, tamhA aNNahiM vaccAmo, tAhe taM gahAya aNNattha gatA, esa paDhamA sehanippheDiyA, evaM teNa acireNa kAleNa ekkArasa aMgANi ahijjiyANi, jo diTThivAdo tosaliputtANaM AyariyANaM so'vi aNeNa gahito, tattha ya ajjavairA suvvaMti jugappahANA, tesiM diTThivAdo bahuo asthi, tAhe so tattha vaccai ujjeNiM 5 majjheNaM, tattha bhaddaguttANa therANaM aMtiyaM uvagato, tehiMvi aNuvUhito-dhaNNo katattho yatti, ahaM saMlehiyasarIro, natthi mamaM nijjAmao, tumaM nijjAmao hohitti, teNa tahatti paDissuyaM, tehiM kAlaM kareMtehiM bhaNNai-mA vairasAmiNA samaM acchijjAsi, vIsuM paDissae Thito paDhejjAsi, jo tehiM samaM egamavi rattiM saMvasai so tehiM aNumarai, teNa ya paDissutaM, kAlagae gato thata pdde| 11 aMga-pachI dRSTivAha) mAryarakSite 4vA mAdhyo-"male, sebha thAmI,I 10 kramazaH bhaNIza, paraMtu huM ahIM dIkSA laI zakIza nahIM, ApaNe anya sthAne jaIe kAraNa ke A rAjA ane anyaloko mArA upara nehavALA che. pAchaLathI mane baLAtkAre dIkSAmAMthI pAchA laI jaze. tethI ApaNe anyatra jaIe." AcArya tene laI anyatra gayA. A prathama zaikSanisphaTikA thaI. (zaikSanisphaTikA eTale svajanAdinI rajA vinA vyaktine dIkSA ApavI.) A pramANe teNe alpakALamAM agiyAra aMgo bhaNyA. tosaliputrAcArya pAse jeTalo daSTivAda 15. hato te paNa teNe grahaNa karyo. tyAM yugapradhAna AryavajasvAmI che. temanI pAse dRSTivAda ghaNo che evuM sAMbhaLyuM. tethI te ujajayinI thaIne vajasvAmI pAse javA nIkaLyA. tyAM ujjayinImAM bhadraguptasUri pAse muniAryarakSita AvyA. temaNe anumodanA karatAM kahyuM- "he ArakSitamuni! tuM dhanya che, kRtArtha che; huM saMlikhita-zarIravALo chuM. (arthAt mArI aMtima avasthA che) mAre o niyami. nathI, tuM niyamiDa bana." muni tatti 42rI vAta svI.2rI. 42di te sAyAphe 20 kahyuM-"tuM vajasvAmI sAthe raheto nahIM paraMtu judA upAzrayamAM rahIne emanI pAse bhaNaje, je emanI sAthe eka rAtri rahe che te emanA pachI mRtyu pAme che. (arthAtu emanA pachI tarata te vyaktinuM mRtyu thaze.) AryarakSitamunie svIkAryuM. AcAryano kALadharma thatAM A muni vajasvAmI 76. paripATyA'dhIye, kintu mamAtra na jAyate pravrajitum, anyatra vrajAmaH, eSa rAjA mayyanuraktaH anyazca lokaH, pazcAt mAM balAdapi nayet, tasmAdanyatra vrajAmaH, tadA taM gRhItvA anyatra gatAH, eSA prathamA 25 ziSyanispheTikA, evaM tenAcireNa kAlenaikAdazAGgAni adhItAni, yo dRSTivAdastosaliputrANAmAcAryANAM so'pyanena gRhItaH, tadA cAryavajrAH zrUyante yugapradhAnAH, teSAM (pArve ) dRSTivAdo bahurasti, tadA sa tatra vrajati ujjayinImadhyena, tatra bhakhuptAnAM sthavirANAmantikamupagataH, tairapyanubaMhita:-dhanyaH kRtArthazceti, ahaM saMlikhitazarIraH, nAsti mama niryApakaH, tvaM niryApako bhaveti, tena tatheti pratizrutaM, taiH kAlaM kurvadbhiH bhaNyate-mA vajrasvAminA samaM sthAH, viSvak pratizraye sthitaH paTheH, yastaiH samamekAmapi rAtri saMvasati sa 30 tAnanu mriyate, tena ca pratizrutaM, kAlagate gato
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vairasAmisagAsaM, bAhiM Thito, te'vi suviNayaM pecchaMti, tesiM puNa thovamavasiTuM jAtaM, tehiM vi taheva pariNAmiyaM, Agato, pucchito--katto ?, tosaliputtANaM pAsAto, ajjarakkhito ?, Ama, sAduM, sAtiM, hiM hito ?, vArdi, tAde mAyariyA maviti-vArdiAipa liMka nADu kaTTAphaka ?, kiM tumaM na yANasi ?, tAhe so bhaNai-khamAsamaNehiM ahaM bhaddaguttehiM therehiM bhaNito-bAhiM 5 ThAejjAsi, tAhe uvaujjittA jANaMti-suMdaraM, na nikkAraNeNa bhaNaMti AyariyA, acchaha, tAhe ajjhAiuM pavatto, acireNa kAleNa nava puvvA ahijjiyA, dasamaM ADhatto ghettuM, tAhe ajjavairA bhaNaMti-javitAI karehi, etaM parikaMmaM eyassa, tANi ya suhumANi gADhaMtANi ya, cauvvIsaM pAse gayA. bAjunA upAzrayamAM rahyA. vajasvAmI paNa svama jue che. (jayAre AryavanasvAmI paNa bhadraguNAcArya pAse bhaNavA gayA hatA tyAre te AcArye svama joyuM hatuM. e rIte A vakhate 10 vajasvAmI paNa svama jue che. mAtra pharaka eTalo ja che ke bhadraguptAcArya svapramAM joyuM ke AvanAra mahemAna dUdhathI bharela pAtra saMpUrNa pI gayo jayAre) vajasvAmIe svapramAM joyuM ke-"dUdhathI bharela pAtramAM thoDuM bAkI rahyuM." vajasvAmIe paNa te ja rIte (bhadraguNAcAryanI jema) svaprano artha vicAryo. AryarakSitamuni AvyA, pUchyuM - kyAMthI Avo cho ?, "tosaliputrAcArya pAsethI AvuM chuM." AryarakSita cho ? 15 -"hAjI", bahu sarasa. svAgata che tamAruM, kyAM rokAyA cho ?, bahAra, tyAre AcArya kahe che "bahAra rahelAone bhaNAvavA zuM zakya che? zuM e tame jANatA nathI ?" tyAre te kahe che- "kSamAzramaNa- bhadraguNAcArye mane kahyuM hatuM ke tuM bahAra rahevAnuM rAkhaje." * tyAre AryavajasvAmI upayoga mUkIne jANe che ane kahe che ke "suMdara, AcArya niSkAraNa kahetA nathI. tethI tame sukhethI bahAra raho." tyAra pachI bhaNAvavAnuM zarU karyuM. alpakALamAM 20 navapUrve bhaNI lIdhA. dasamu pUrva grahaNa karavAnuM zarU karyuM. tyAre AryavajasvAmI kahe che ke "tuM prathama yavikone kara (viko eTale saraLabhASAmAM kahevuM hoya to bhUmikA, A eka adhyayana vizeSa che jene bhaNavAthI dasamu pUrva bhaNavuM saheluM paDe.) A.yaviko A dasamApUrvanI bhUmikArUpa che." te yaviko samajavAmAM sUkSma ane agharA hatA. Aryaralitamunie covIsa yaviko grahaNa 77. vajrasvAmisakAzaM, bahiH sthitaH, te'pi svarNa pazyanti, teSAM punaH stokamavaziSTaM jAtaM 25 (zii), saiIpa tathaiva rakhitama, mAta: pUNa-ttaH ?, toniputrA pArvAta, maryarakSitaH ?, om, sAdhu, svAgatam, kva sthitaH ?, bahiH, tadA AcAryA bhaNanti - bahiHsthitAnAM kiM jAyate'dhyetuM (zakyate'dhyApayituM), kiM tvaM na jAnISe ?, tadA sa bhaNati-kSamAzramaNairahaM bhadraguptaiH sthavirairbhaNita:bahiH tiSTheH, tadopayujya jAnanti-sundaraM, na niSkAraNaM bhaNantyAcAryAH, tiSTha, tadA'dhyetuM pravRttaH, acireNa kAlena nava pUrvANyadhItAni, dazamamAdRto grahItuM, tadA AryavajrA bhaNanti-yavikAni kuru, etat parikamaitasya, 30 tAni ja sUkSmaLa dvAri gha, caturviti
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ phaghurakSitanI dIkSA (ni. 776) R 145 jaiviyANi gahiyANi aNeNa, so'vi tAva ajjhAi / ito ya se mAyApiyaraM sogeNa gahiyaMujjoyaM karissAmi aMdhakArataraM kayaM, tAhe tANi ya appAhiti, tahavi na ei, tato Daharato se bhAtA phaggurakkhio, so paTTavio, ehi savvANi'vi pavvayaMti jai vaccaha, so tassa na pattiyai, jai tANi pavvayaMti to tumaM paDhamaM pavvajjAhi, so pavvaio, ajjhAio ya, ajjarakkhito javiesu atIva gholio pucchaD-bhagavaM ! dasamassa puvvassa ki sesaM?, tattha 5 biMdusamuddasarisavamaMdarehiM diTuMtaM kareMti, biMdumettaM gataM te samuddo acchai, tAhe so visAdamAvaNNo, katto mama sattI eyassa pAraM gaMtuM ?, tAhe ApucchaD-bhagavamahaM vaccAmi ?, esa mama bhAyA Agato, te bhaNaMti-ajjhAhi tAva, evaM so niccameva Apucchai, tao ajjavairA uvauttA-kiM mamAto ceva eyaM vocchijjaMtagaM?, tAhe aNeNa nAtaM-jahA mama thovaM AuM, na ya puNo esa karyA. teo tyAM sudhI bhaNe che. bIjI bAju tenA mAtApitA zoka karavA lAgyA-"A to prakAza 10 karavA gayA ne vadhAre aMdhakAra thayo. (arthAt dIkaro kaMIka sAruM bhaNe evI icchAthI mokalyo paNa hAthamAMthI gayo.) mAtA-pitA AryarakSitane saMdezo pAThave che. chatAM te Avato nathI. tethI teno nAno bhAI phalyurakSita hato te tene levA nIkaLyo. AvIne AryarakSitamunine kahe che - ": bhAI ! ta mAyo, ko tame bhAvazo to yahIkSA 95 42ze." : mArakSitamunine mA5 652 vizvAsa asato nathI. tethI cha -"o tamo adhIkSaL 15 mATe taiyAra hoya to te prathama dIkSA grahaNa kara." teNe dIkSA lIdhI, ane bhaNyo. AryarakSitamuni yavito. mAtA-mAtA thA. ye pUche che - "bhagavan ! samu pUrva 2 43 cha ?" tyAre vajasvAmI biMdu-samudra ane sarSava-merunA daSTAMto kahe che, arthAt biMdumAtra tuM bhaNyo, samudra jeTaluM bAkI che. tyAre te viSAdane (khedane) pAmyo -"are! A kRtanA pArane pAmavAnI mArI zati yA cha ?" te mAyArtha ne pUche cha-bhagavan ! 16 ? ma bhAro mA mAvyo che." 20 AcArye kahyuM - atyAre bhaNo." A pramANe te roja pUche che. tethI AryavajasvAmIe zrutano upayoga mUkyo ke-"zuM A dasamu pUrva mArI sAthe ja viccheda pAmaze ?" tyAre temaNe jANyuM ke-"mAruM AyuSya alpa che ane A pharI ahIM Avaze nahIM. tethI dasamu pUrva mArI sAthe ja 78. ryavikAni gRhItAni anena, so'pi tAvadadhyeti / itazca tasya mAtApitarau zokena gRhItauudyotaM kariSyAmi andhakArataraM kRtaM, tadA tau ca saMdizataH, tathApi naiti, tato laghustasya bhrAtA phalgurakSitaH, 25 sa prasthApitaH, ehi sarve'pi pravrajanti yadi vrajasi, sa tasya na pratyeti, yadi te pravrajanti tadA tvaM prathamaM pravraja, sa pravrajitaH, adhItazca, AryarakSito yavikeSu atIva ghUrNitaH pRcchati-bhagavan ! dazamasya pUrvasya kiM zeSaM ?, tatra bindusamudrasarSapamandaraiH dRSTAntaM kurvanti, bindumAtraM gataM tava samudrastiSThati, tadA sa viSAdamApannaH, kuto mama zaktiH etasya pAraM gantuM ?, tadA ApRcchati-bhagavan ! ahaM vrajAmi, eSa mama bhrAtA AgataH, te bhaNanti-adhISva tAvat, evaM sa nityameva ApRcchati, tata AryavajrA 30 upayuktAH-kiM madevaitat vyucchetsyati ?, tadA anena jJAtaM-yathA mamAyuH stokaM, na ca punareSa
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti-sabhASAMtara (bhAga-3) ehiti, ato matehito vocchijjihiti dasamapuvvaM, tato'NeNa visajjio, paTThio dasapuraM gato / vairasAmI'vi dakkhiNAvahe viharaMti, tesiM siMbhAdhiyaM jAtaM, tato'NehiM sAhU bhaNiyAmamArihaM suMThi ANeha, tehiM ANIyA, sA teNa kaNNe ThavitA, je to AsAdehAmitti, taM ca pamhaTuM, tAhe viyAle AvassayaM kareMtassa muhapottiyAe cAliyaM paDiyaM, tesiM uvaogo jAto aho 5 pamatto jAto'haM, pamattassaM ya natthi saMjamo, taM seyaM khalu me bhattaM paccakkhAettae, evaM saMpeheti, dubbhikkhaM ca bArasavarisiyaM jAyaM, savvato samaMtA chinnA paMthA, nirAdhAraM jAyaM, tAhe vairasAmI vijjAe AhaDapiMDaM ANeUNa pavvaiyANa dei, bhaNai ya-evaM bArasavarise bhottavvaM, bhikkhA ya natthi, jai jANaha ussaraMti saMjamaguNA to bhuMjaha, aha jANaha navi to bhattaM paccakkhAmo, tAhe bhaNaMti-kiM eriseNa vijjApiMDeNa bhutteNaM?, bhattaM paccakkhAmo, Ayariehi ya puvvameva nAUNa 10 nAza pAmaze." mAyArya munine 4vAnI anuzA mAthI. te muni sAkSita 6sapura n||2 gayA. vajasvAmI paNa dakSiNApathamAM vihAra kare che. tyAM temane vadhu paDato kapha thayo. tethI emaNe sAdhuone kahyuM-"mArA mATe sUMTha lAvajo." sAdhuo sUMTha lAvyA. vajasvAmIe te sUMThano gAMgaDo potAnA kAne rAkhI mUkyo ke jethI gocarI vAparatI vakhate levAya. paraMtu gocarI samaye gAMgaDo levAnuM bhUlI gayA. sAMje pratikramaNa karatI veLAe muhapattivaDe kAnanuM pramArjana karatA te gAMgaDo 15 pasIne nIye 5.yo. tyA tamanu dhyAna yuM - "8. ! meM pramAH yo, bhane prabhAra 42nArane saMyama nathI tethI mAre anazana karavuM e ja kalyANaprada che." A pramANe teo vicAre che. tyAM bAravarSano duSkALa paDyo. cArebAju mArgo nAza pAmyA (arthAt tyAM koI bahAragAmathI avara-javara karatuM nathI.) badhuM ja AdhAra vinAnuM thayuM. tyAre vajasvAmI vidyAvaDe abhyAhatapiMDane lAvIne sAdhuone Ape che ane kahe che ke "A pramANe bAravarSa vAparavA yogya che, ahIM 20 mikSA bhagavAnI nathI. ho. tamane lAge - pAyA vinA saMyamayo nAza pAmaze, to vAparI so, bhane ko ho ? - qilo mAvaze nahIM, to anazana svI..." sAdhuso 4 cha - "AvA vidyAnA baLathI meLavelA piMDane zuM khAvAnuM? enA karatAM anazana karIzuM." enI 79. AyAsyati, ato mat vyucchetsyati dazamaM pUrva, tato'nena visRSTaH, prasthito dazapuraM gtH| vajrasvAmyapi dakSiNApathe viharanti, teSAM zleSmAdhikyaM jAtaM, tato'mIbhiH sAdhavo bhaNitA:-mamAhA~ 25 suNThImAnayata, tairAnItA, sA taiH karNe sthApitA, jeman AsvAdayiSyAmIti, tacca vismRtaM, tadA vikAle AvazyakaM kurvato mukhapotikayA cAlitA patitA, teSAmupayogo jAta:-aho pramatto jAto'haM, pramattasya ca nAsti saMyamaH, tacchreyaH khalu mama bhakta pratyAkhyAtum, evaM saMprekSate, dubhikSaM ca dvAdazavASika jAtaM, sarvataH samantAt chinnAH panthAnaH, nirAdhAraM jAtaM, tadA vajrasvAmI vidyAhRtaM piNDamAnIya pravrajitebhyo dadAti, bhaNati ca-evaM dvAdaza varSANi bhoktavyaM, bhikSA ca nAsti, yadi jAnItha-utsarpanti 30 saMyamaguNAstadA bhugdhvaM, atha jAnItha naiva tadA bhaktaM pratyAkhyAmaH, tadA bhaNanti-kimIdRzena vidyApiNDena bhuktena ?, bhaktaM pratyAkhyAmaH, AcAryaizca pUrvameva jJAtvA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ vajasvAmIvaDe anazana svIkAra (ni. 776) nA 147 "sisso vairaseNo nAma pesaNeNa paTTaviyao, bhaNiyao ya - jAhe tumaM satasahassaniSphaNNaM bhikkhaM lahihisi tAhe jANijjAsi-jahA naTuM dubbhikkhaMti / tao vairasAmI samaNagaNaparivArio egaM pavvayaM vilaggiumAraddho, ettha bhattaM paccakkhAmotti / ego ya tattha khuDDuo sAhUhiM vuccaitumaM vacca, so necchai, tAhe so egaMmi gAme tehiM vimohio, pacchA giri vilaggA, khuDDato tANa ya gaimaggeNa gaMtUNa mA tesiM asamAhI houtti tasseva heTThA silAtale pAovagato, 5 tato so uNheNa navanIto jahA virAto acireNa ceva kAlagato, devehi mahimA kayA, tAhe AyariyA bhaNaMti-khuDDaeNa sAhio aTTho, tato te sAhUNo duguNANiyasaddhAsaMvegA bhaNaMti-jai tAva bAlaeNa hotaeNa sAhio aTTho to kiM amhe Na suMdarataraM karemo ?, tattha ya devayA paDiNIyA, te sAhUNo sAviyArUveNa bhattapANeNa nimaMtei, ajja bhe pAraNayaM, pAreha, tAhe AyariehiM nAyaM-jahA 5DemA mAyArtha 4% senanAmana ziSyane (187nI saMbhANa mATe) potAnI zAthI (anyasthAne) 10 mokalI dIdhA hatA ane kahyuM hatuM ke -"jayAre tuM lAkhamUlyavALI bhikSA prApta karIza tyAre jANaje ke have duSkALa pUrNa thayo." (bAkI rahelA) zramaNasamUhathI parivarelA vajasvAmIe eka parvata upara caDhavA vihAra karyo ke "tyAM anazana karIzuM." temAM sAthe eka bALasAdhune sAdhuo kahevA lAgyA ke "tuM jato rahe." te pAcho javA icchato nathI. tethI sAdhuoe te pANamunine ||mmaa bhUdo pA'yo. mane teso parvata yaDhayA. pANamuni tamAnI 15 pAchaLa-pAchaLa jaIne teone asamAdhi na thAya te mATe parvatanI nIce ja paththaranI zilA upara pAdapopagamananAmanuM anazana svIkAryuM. - tyAM te bALamuni dhagadhagatA dhoma taDakAne kAraNe mAkhaNanI jema pIgaLatA alpakALamAM kALane pAmyA. devoe mahimA karyo. AcArya sAdhuone kahe che ke-"bALamunie potAno artha sAthyo. tyA dvigue| zraddhAsaMgane pAmelA sAdhumo -d mA Dopa chata tamo potAno 20 artha prApta karyo to ame vadhu sArI rIte zA mATe sahana na karIye ?" tyAM te parvata upara rahenAra deva sAdhuono zatru hato. te deva zrAvikAnuM rUpa laI anazana karatA sAdhuone gocarI-pANI mATe AmaMtraNa kare che ke -"Aje tamAruM pAraNuM che, tame badhA pAraNuM karo." A joI AcArye 80.ziSyo vajraseno nAma preSayA prasthApitaH, bhaNitazca-yadA tvaM zatasahasraniSpannAM bhikSAM labhethAstadA jAnIyAH-yathA naSTaM durbhikSamiti / tato vajrasvAmI zrama / tato vajrasvAmI zramaNagaNapakhita ekaM parvataM vilagitamArabdhaH, atra 25 bhaktaM pratyAkhyAma iti / ekazca tatra kSalakaH sAdhabhirucyate-tvaM vraja, sa necchati, tadA sa ekasmina grAme tairvimohitaH, pazcAt giriM vilagnAH, kSullakaH teSAM ca gatimArgeNa gatvA mA teSAmasamAdhibhUriti tasyaivAdhastAt zilAtale pAdapopagataH, tataH sa uSNena yathA navanItaM vilIno'cireNa kAlenaiva kAlagataH, devairmahimA kRtaH, tadA AcAryA bhaNanti-kSullakena sAdhito'rthaH, tataste sAdhavo dviguNAnItazraddhAsaMvegA bhaNanti-yadi bAlakena satA tAvat sAdhito'rthaH tadA kiM vayaM sundarataraM na kurmaH ?, tatra ca devatA pratyanIkA, tAn sAdhUn 30 zrAvikAtpreNa bhaktapAnena nimantrayati, adya bhavatAM pAraNakaM, pArayata, tadA AcAryaitiM yathA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 * Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3) "aciyattoggahotti, tattha ya abbhAse aNNo girI taM gayA, tattha devatAe kAussaggo kato, sA AgaMtUNa bhai - aho mama aNuggaho, acchaha, tattha samAhIe kAlagatA, tato iMdeNa raheNa vaMdiyA, padAhiNIkariMteNa taruvarataNagahaNAdINi (Nata )pAsallANi katANi, tANi ajjavi taheva saMti, tassa ya pavvayassa rahAvattotti nAmaM jAyaM / taMmi ya bhagavaMte addhanArAyasaMghayaNaM dasa puvvANi ya 5 vocchiNNA / so ya vairaseNo jo pesio pesaNeNa so bhamaMto sopArayaM patto, tattha ya sAviyA abhigatA IsarI, sA ciMtei - kiha jIvihAmo ? paDikkao natthi, tAhe sayasahasseNa taddivasaM bhattaM nipphAiyaM, ciMtiyaM-ittha amhe savvakAlaM ujjitaM jIvie, mA idANiM pattheva dehabaliyAe vittiM kappemo, natthi paDikkao to ettha sayasahassanipphaNNe visaM choDhUNa jemeUNa sanamokkArANi kAlaM karemo, taM ca sajjitaM, navi tA viseNaM saMjoijjai, so ya sAhU hiMDato saMpatto, 10 jANyuM ke--"A aprItikAvagraha che (arthAt ApaNe ahIM rahIe temAM A devane aprIti utpanna thAya che.) tethI A sthAnanI najIkamAM bIjo parvata hato tyAM AcArya gayA. tyAM badhAe devatA mATe kAyotsarga karyo. deve AvIne kahyuM--"Ape mArI upara upakAra karyo. tame sukhethI ahIM tamArI icchAne pUrNa karo." tyAM sarva samAdhipUrvaka anazana karI kALadharma pAmyAM. rathamAM AvIne indre sarvane vaMdana karyA ane rathavaDe pradakSiNA detA AjubAju rahelA vRkSo, taNakhalA, jhADIo vigerene 15 kheDa paDamethI namAvyA. he Ahe pahA te 4 rIte rahelA che. te parvatanuM 'rathAvarta' se prabhA nAma thayuM. AryavajasvAmI sAthe ardhanArAcasaMghayaNa ane daza pUrve nAza pAmyA. A bAju te vajrasena ziSya, ke jemane Adeza ApI mokalI dIdhA hatA. teo vihAra karatA-karatA sopArakanagare AvyA. tyAM tattvone jANanArI izvarInAme zrAvikA hatI. te vicAre che ke "khAvA mATe eka dANo nathI to have kevI rIte jIvIzuM ?' ema vicArI teNIe te divase 20 lAkhamUlyavALuM anna rAMdhyuM ane vicAryuM ke--atyAra sudhI ame sarvakALa ThAThamATha sAthe jIvyA, have bhikSAvaDe bhAbhaviA zI rIte 'rIkhe, (dehabaliyAe = bhikSAvaDe) jane jAvA bhATe 'zuM nathI, tethI A lAkhamUlyathI banAvela annamAM viSa nAMkhIne tene khAIne namaskAra sahita dehatyAga karIe." anna taiyAra karyuM. paraMtu haju temAM viSa nAMkhyuM nahotuM evAmAM vajrasena sAdhu pharatAM81. aprItikAvagraha iti, tatra cAbhyAse'nyo giristaM gatAH, tatra devatAyAH kAyotsargaH kRtaH, 25 sA''gatya bhaNati - aho mamAnugrahaH, tiSThata, tatra samAdhinA kAlagatA:, tataH indreNa rathena vanditAH pradakSiNIkurvatA, taruvaratRNagahanAni natapArzvAni kRtAni, tAnyadyApi tathaiva santi, tasya ca parvatasya rathAvartta iti nAma jAtam / tasmiMzca bhagavati ardhanArAcasaMhananaM daza pUrvANi ca vyucchinnAni ( dazamaM pUrvaM ca vyucchinnaM / sa ca vajraseno yaH preSitaH preSayA sa bhrAmyan sopArakaM prAptaH, tatra ca zrAvikA abhigatA (abhigatajIvAjIvA ) IzvarI, sA cintayati - kathaM jIviSyAmaH ?, pratikriyA ( AdhAro ) nAsti, tadA zatasahastreNa taddivase bhaktaM 30 niSpAditaM, cintitam - atra vayaM sarvakAlamUrjitaM jIvitAH, medAnIM atraiva dehabalikayA vRttiM kalpayAmaH, nAsti AdhArastato'tra zatasahastraniSpanne viSaM kSiptvA jimitvA sanamaskArAH kAlaM kurmaH, tacca sajjitaM, naiva tAvadviSeNa saMyujyate, sa ca sAdhurhiNDamAnaH saMprAptaH,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryarakSitasUrinA svajanonI dIkSA (ni. 776) mAIka 149 tohe sA haTTatuTTA taM sAhuM teNa paramaNNeNa paDilAbheti, taM ca paramatthaM sAhai, so sAhU bhaNai-mA bhattaM paccakkhAha, ahaM vairasAmiNA bhaNio-jayA tumaM satasahassaniSphaNNaM bhikkhaM lahihisi tato pae ceva subhikkhaM bhavissai, tAhe pavvaissaha, tAhe sA vAriyA ThitA / io ya taddivasaM ceva vAhaNehi taMdulA ANitA, tAhe paDikkao jAto, so sAhU tattheva Thito, subhikkhaM jAtaM, tANi sAvayANi tassaMtie pavvaiyANi, tato vairasAmitassa pauppayaM jAyaM vaMso avaDhio / ito ya ajja- 5 rakkhiehiM dasapura gaMtUNa savvo sayaNavaggo pavvAvito mAtA bhagiNIo, jo so tassa khaMtao so'vi tesiM aNurAeNa tehiM ceva samaM acchai, na puNa liMgaM giNhai lajjAe, kiha samaNo pavvaissaM ?, ettha mama dhUtAo suNhAto nattuio ya, kiha tAsiM purao naggao acchissaM?, pharatAM te gharamAM AvI pahoMcyA. tethI atyaMta AnaMdita thayelI te zrAvikA te paramAnna (khIra) sAdhune vahorAve che ane te paramArthane (arthAtu potAnI mRtyu pAmavAnI icchAne) kahe che. te 10 sAdhu kahe che- tame anazana svIkAro nahIM kAraNa ke mane vajasvAmIe kahyuM hatuM ke jyAre tamane lAkhamUlyavALI bhikSA prApta thaze tyAre bIjA divasanA) prabhAte ja subhikSa thaze. (tethI tamAre mRtyu pAmavAnI jarUra nathI paraMtu) sukALa thAya tyAre tame dIkSA grahaNa karajo ." A pramANe kahIne te zrAvikAne viSabhakSaNathI aTakAvI. A bAju te ja divase vAhano dvArA cokhA lAvavAmAM AvyA. tyAre pratikAra (arthAt duSkALane 15 dUra karavAno upAya) thayo. te sAdhu tyAM ja rahyA. sukALa thayo. te zrAvakoe sAdhu pAse pravrayA A! 421. tethI 14svAmIne shissy5252|| prA. (pauppayaM=prapautri=ziSya52525), vaMza bhAgaNa yAlyo. bIjI bAju AryarakSitamunie dasapura jaIne mAtA-bahenAdi sarva svajanavargane dIkSA ApI. je temanA pitA hatA te paNa svajanonA anurAgane kAraNe teo sAthe ja rahe che, paraMtu lajjAne 20 kAraNe sAdhuveSane dhAraNa karatA nahotA, te vicAratA ke, "kevI rIte huM zramaNa thAuM? ahIM mArI dIkarIo, putravadhUo ane pautrIo che teo sAme kevI rIte nagna rahIza ?" AcArya temane 82. tadA sA hRSTatuSTA taM sAdhuM tena paramAnena pratilAbhayati, taM ca paramArthaM sAdhayati, sa sAdhurbhaNati-mA bhaktaM pratyAkhyAsiSTa, ahaM vajrasvAminA bhaNita:-yadA tvaM zatasahasraniSpannAM bhikSAM lapsyase tataH prabhAta eva subhikSaM bhaviSyati, tadA pravrajiSyatha, tadA sA vAritA sthitaa| itazca taddivasa 25 eva pravahaNaistandulA AnItAH, tadA''dhAro jAtaH, sa sAdhustatraiva sthitaH, subhikSaM jAtaM, te sarve zrAvakA: tasyAntike pravrajitAH, tato vajrasvAminaH padotpatanaM jAtaM vaMzo'vasthitaH / itazcAryarakSitairdazapuraM gatvA sarvaH svajanavargaH pravAjitaH mAtA bhaginyo, yastasya sa pitA so'pyanurAgeNa teSAM taiH samameva tiSThati, na punarliGgaM gRhNAti lajjayA, kathaM zramaNaH pravrajiSyAmi ?, atra mama duhitaraH snuSA naptArazca, kathaM tAsAM purato nagnaH sthAsyAmi,
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) AyariyA ya taM bahuso 2 bhaNaMti-pavvayasu, so bhaNai-jai samaM juyaleNaM kuMDiyAe chattaeNaM uvAhaNehiM jannovaieNa ya to pavvayAmi, AmaMti paDissutaM, pavvaio, so puNa caraNakaraNasajjhAyaM aNuyattaMtehiM geNhAvitavvotti, tato so kaDipaTTagacchattavANahakuMDiyabaMbhasuttANi na muyai, sesaM savvaM prihdd'| aNNayA ceiyavaMdayA gayA, AyariehiM puvvaM ceDasvANi gahiyANi bhaNaMti-savve vaMdAmo chattaillaM mottuM, tAhe so ciMtei-ete maga puttA natugA ya vaMdijjaMti ahaM kIsa na vaMdijjAmi ?, tato so bhaNai-ahaM kiM na pavvaio ?, tANi bhaNaMti-kuto pavvaiyANa chattayANi bhavaMti ?, tAhe so ciMtei-etANi vi mamaM paDicodeMti, tA chaDDemi, tAhe puttaM bhaNai-alAhi, puttA ! chattaeNa, tAhe so bhaNati-alAhi, jAhe uNhaM hohiti tAhe kappo uvariM kIrahiti, tato puNo bhaNaMti-mottUNa kuMDaillaM, tAhe putteNa bhaNio-mattaeNa ceva sannAbhUmi gammai, evaM jannovaiyaMpi 10 vAraMvAra hImA sevA pre29|| 43 cha. tyAre tamo cha ? "o bhane yaskhayugalanI (lesa bhane dhotIyAnI) sAthe kuMDInI, mAthe chatranI, pagamAM joDAnI ane janoInI chUTa ApatA ho, to huM hImA 6." mAyArtha "" 43vAvA. vAta vI.13. mane "tebhane anuvartana (anuNavartana) dvArA caraNakaraNa tathA svAdhyAya grahaNa karAvAze." ema vicArI pitAne dIkSA ApI. Ama, pitAe dhotI, chatra, joDA, kuMDI ane janoI na mUkI zeSa sarva choDI dIdhuM. ekavAra sAdhuo caitya juhAravA 15 gayA. te pahelA AcAryavaDe zIkhavADAyelA bALako kahe che ke-ame chatradhArI sivAya sarvane vaMdana karIe chIe. tyAre pitA vicAre che ke, "A badhA mArA putra ane pautrane vaMdana kare che, mane kema vaMdana 42tA nathI ?" bheTale te pANIne cha-"are ! zuM huM sAdhu nathI ?" mAoche-"sAdhunone chatra kyAMthI hoya ?" te vicAre che ke-"A loko paNa mAro tiraskAra kare che, to huM chatrane 20 cho30 66" mema viyArI putrane 4 cha-"3 putra ! chatrane huM choDaM chu." putra cha-"choDI choDo, jayAre taDako lAge tyAre tamArA mAthe kAmaLI oDhajo." te bALake pharI bole che"kuMDIdhArIne choDI ame vaMdana karIzuM." (ahIM paNa pUrvanI jema pitA putrane kuMDI choDavAnI vAta 83. AcAryAzca taM bahuzo 2 bhaNanti-pravraja, sa bhaNati-yadi samaM yugalena kuNDikayA chatrakeNopAnadbhayAM yajJopavItena ca tadA pravrajAmi, omiti pratizrutaM, pravrajitaH, sa punazcaraNakaraNa25 svAdhyAyamanuvarttayadbhiAhayitavya iti, tataH sa kaTIpaTTakacchatropAnatkuNDikAbrahmasUtrANi na muJcati, zeSaM sarvaM pariharati / anyadA caityavandakA gatAH, AcAryaiH pUrva DimbharUpANi grAhitAni bhaNanti-sarvAn vandAmahe chatriNaM muktvA, tadA sa cintayati-ete mama putrA naptArazca vandyante ahaM kathaM na vandye ?, tataH sa bhaNati - ahaM kiM na pravrajitaH ?, tAni bhaNanti-kutaH pravrajitAnAM chatrANi bhaveyuH ?, tadA sa cintayati etAnyapi mAM prati nodayanti, tatastyajAmi, tadA putraM bhaNati-alaM putra ! chatreNa, tadA sa bhaNati-alaM, 30 yadoSNaM bhaviSyati tadA kalpa upari kariSyate, tataH punarbhaNanti-muktvA kuNDikAvantaM, tadA putreNa bhaNitaH-mAtrakeNaivasaMjJAbhUmiM gamyate, evaM yajJopavItamapi
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 pitA pAse jhuMDI vigerenuM choDAva (ni. 779) mu~i, AyariyA bhAMti - ko vA amhe na yANai jahA baMbhaNA ?, evaM teNa tANi savvANi mukkANi, pacchA tANi bhAMti - savve vaMdAmo mottUNa kaDipaTTaillaM, tAhe so bhAi - saha ajja - yapajjaehiM mA vaMdaha, aNNo vaMdihiti mamaM, na muyai kaDipaTTayaM / tatthaM ya sAhU bhattapaccakkhAto, tato kaDipaTTayavosiraNaTTayAe AyariyA varNeti - eyaM maDayaM jo vahai tassa mahallaM phalaM bhavati, pUvvaM ca sAhU saNiellagA ceva bhAMti amhe etaM vahAmo, tato AyariyasayaNavaggo bhaNai- 5 amhe vahAmo, te bhaNDatA AyariyasagAsaM pattA, AyariehiM bhaNiyA-amhaM sayaNavaggo kiM mA nijjaraM pAvau ?, tumhe ceva bhaNaha - amhe vahAmo, tAhe so thero bhAi - kiM ettha puttA ! bahuyA nijjarA ?, AyariyA bhaNati - AmaMti, tato so bhaNai - ahaM vahAmi, AyariyA bhAMti - ettha uvasaggA kare che tyAre) putra pitAne kahe che ke--"mAtraka laine saMjJAbhUmi javAya.'' A pramANe pitA pAsethI janoI paNa choDAve che. AcArya pitAne kahe che ke "ApaNe brAhmaNa chIe evuM koNa nathI jANatuM?" 10 (arthAt badhA jANe ja che tethI tamAre brAhmaNatvasUcaka cihno rAkhavAnI jarUra nathI.) A pramANe samajAvatA pitAe badhI ja vastu choDI dIdhI. pachI bALako bole che ke--"dhotIyAvALAne choDI sarvane ame vaMdIzuM." tyAre pitA kahe che--'pitA-dAdA sAthe bhale tame mane vaMdana na karo (arthAt svargamAM gayela pUrvajo ke tame bhale mane vaMdana na karo) bIjA mane vaMdana karaze. A dhotI huM choDavAno nathI.' ekavAra te gacchamAM 15 sAdhue anazana karyuM. (teno kALadharma thatAM, zarIranI mahApAriTThAvaNiyA vidhi karavA mATe laI javAnA hatA tyAre) dhotIyAne choDAvavA mATe AcArya sarvasAdhuone kahe che ke--A mRtadehane je UMcakaze, tene moTuM phaLa prApta thaze." pahelA saMketa apAyelA sAdhuo kahevA lAgyA ke--"ame yazuM." A joI AcAryano svajanavarga kahevA lAgyo ke--"ame UMcakazuM." paraspara jhaghaDatA teo 20 AcArya pAse AvyA. tyAre AcArye kahyuM--"mAro svajanavarga zA mATe nirjarA na pAme ?" (ema uhI svaSTanavargane'dhuM 3) tame 4 aho - "ameya" tyAre te pitA pUche che - "he putra ! zuM kharekhara AmAM ghaNI nirjarA thAya ?" AcArye hA pADI. tethI pitA kahe che--"to huM UMcakIza.' 84. muJcati, AcAryA bhaNanti ko vA'smAnna jAnAti yathA brAhmaNA (iti), evaM tena tAni sarvANi muktAni pazcAttAni bhaNanti - sarvAn vandAmahe muktvA kaTIpaTTakavantaM, tadA sa bhaNati - saha 25 pitRpitAmahairmA vandivam anyo vandiSyate mAM, na muJcati kaTIpaTTe / tatra ca sAdhuH pratyAkhyAtabhaktaH, tataH kaTIpaTTakavyutsarjanAyAcAryA varNayanti - etanmRtakaM yo vahati tasya mahatphalaM bhavati, pUrvaM ca sAdhavaH saMjJitA eva bhaNanti - vayametad vahAmaH, tata AcAryasvajanavargo bhaNati - vayaM vahAmaH, te kalahAyamAnA AcAryasakAzaM prAptAH, AcAryairbhaNitAH - asmAkaM svajanavargaH kiM mA nirjarAM prApat ?, yUyameva bhaNathavayaM vahAmaH, tadA sa sthaviro bhaNati -kimatra putra ! bahvI nirjarA ?, AcAryA bhaNanti - omiti tataH 30 sa bhaNati - ahaM vahAmi, AcAryA bhaNanti - atropasargA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra nA Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) uppajjaMti, ceDarUvANi naggeti, jar3a tarasi ahiyAseuM to vahAhi, aha nAhiyAsihi tAhe amha na suMdaraM hoi, so bhaNai-ahiyAsessaM, jAhe so ukkhitto tAhe tassa maggato pavvaiyA uTThiyA / tAhe khuDDagA bhaNaMti-muyaha kaDipaTTayaM, so mottUNa purato kato doreNa baddho, tAhe so lajjaMto taM vahai, maggato mama suNhAdI pecchaMti, evaM teNa uvasaggo uchito ahitAsetavvotti 5 kAUNa vUDho, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti-kiM khaMta ! imaM ?, so bhaNai uvasaggo uTThio, AyariyA bhaNaMti-ANeha sADayaM, tAhe bhaNai-kiM ettha sADaeNa ?, diTuM jaM diTThavvaM, colapaTTao ceva bhavau, evaM tA so colapaTTayaM gihAvito / pacchA bhikkhaM na hiMDaD, tAhe AyariyA ciMteti - esa jai bhikkhaM na hiMDai to ko jANai kayAdi kiMci bhavejja ?, AcArya kahe che-"AmAM upasargo utpanna thaze, bALako nagna karaze tethI jo sahana karavAnI taiyArI 10 hoya to UMcako, vaLI jo sahana nahIM karazo to mAruM suMdara nahIM thAya" (arthAt mArI upara Aphata Avaze.) pitAe kahyuM - "huM sahana karIza." jayAre pitAe maDaduM UMcakyuM tyAre tenI pAchaLa sAdhuo UbhA thayA. tyAM rahelA bALakoe kahyuM--"dhotIyuM utArI do" (teo mAnatA nathI tethI bALako temanuM dhotIyuM kheMcI le che te samaye bIjo sAdhu dhotIyAne) AgaLa karIne pitAne kaMdorAvaDe dhotIyuM bAMdhI de che. "pAchaLa mArI putravadhU vagere jue che" e pramANe lajjAne 15 pAmatA te bhAne vana 42 che. A pramANe "AvelA upasarga sahana karavA" ema vicArI maDadAne vahana kare che. pAchaLathI evI ja avasthAmAM (arthAt adhakacaruM dhotIyuM bAMdhela hovAthI nagnaprAyaH avasthAmAM) pitA pAchA bhAvyA. tethI mAyArya pUche che-"3 pitA ! mA zuM ?" tebho hyu-"75sa thayo." mAyArye yuM-"are ! 48hI dhotIyuM dAvo" tyAre pitAme yUM-3ve dhotIyu | 42vAnu ?' 4 vA 20 4 te vAI gayuM, ve yosapaTTo 4 sApo. mA prabhArI mAyArtha pitAne yolapaTTo 5DerAvyo. te pitA bhikSA levA jatA nathI. tethI AcArya vicAre che ke "jo A bhikSA levA jaze nahIM to koNa jANe kyAreka kaMIka thAya? (arthAtu atyAre sAdhuo lAvI Apaze, paNa kyAreka koI 85. utpadyante, ceTarUpANi nagnayanti, yadi zaknoSyadhyAsituM tadA vaha, atha nAdhyAsayasi tadA asmAkaM na sundaraM bhavati, sa bhaNati-adhyAsiSye, yadA sa utkSiptastadA tasya pRSThataH pravrajitA utthitAH, 25 tadA kSullakA bhaNanti-muJca kaTIpaTTa, sa muktvA purataH kRtaH davarakena baddhaH, tadA sa lajjan taM vahati, pRSThato mama snuSAdyAH pazyanti, evaM tenopasarga utthito'dhyAsitavya itikRtvA vyUDham, pazcAt Agatastathaiva, tadA AcAryA bhaNanti-kiM vRddha ! idaM ?, sa bhaNati-upasarga utthitaH, AcAryA bhaNanti-Anaya zATakaM, tadA bhaNati-kimatra zATakena?, dRSTaM yad dRSTavyaM, colapaTTa eva bhavatu, evaM tAvatsa colapaTTakaM grAhitaH / pazcAt bhikSAM na hiNDate, tadA AcAryAzcintayanti-eSa yadi bhikSAM na hiNDate tadA ko jAnAti 30 kadAcit kiJcit bhavet ?,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitAne gocarIe mokalavAnI yojanA (ni. 776) 6. 153 pacchA ekallao kiM kAhiti ?, avi ya-eso nijjaraM pAveyavvo, to tahA kIrau jaha bhikkhaM hiMDai, evaM ceva AyaveyAvaccaM, pacchA paraveyAvaccaMpi kAhiti, tato'NeNa savve sAhUNo appasAgAriyaM bhaNiyA-ahaM vaccAmi, tumhe ekkAllayA samudisejjAha purato khaMtassa, tehiM paDissutaM, tato AyariyA bhaNaMti-tubbhe sammaM vaTTejjaha khaMtassa ahaM gAmaM vaccAmitti, gatA AyariyA, te'vi bhikkhaM hiMDeUNa savve egallayA samuddisaMti, so ciMtei-mama esa dAhiti, imo dAhi, ekkovi 5 tassa na dei, aNNo dAhiti, esa varAo kiM labhai ?, aNNo dAhiti, evaM tassa na keNai kiMcivi dinnaM, tAhe Asurutto na kiMcivi Alavei, ciMtei-kallaM tAva eu putto mama, to pekkha ee jaM pAvemi, tAhe 'bIyadivase AgatA, AyariyA bhaNaMti-kiha khantA ! vaTTiyaM bhe ?, nahIM lAvI Ape to zuM thaze ?) pAchaLathI ekalA paDelA zuM karaze? ane bIjuM e ke te nirjarA 5mA yogya che. (arthAt mikSA sevA 4the to nirAnI 55 prApti thaze.) tethI me 42rAya 10 ke jethI te bhikSA levA jAya ane A rIte AtmavaiyAvacca karaze to pachIthI bIjAnI sevA paNa karaze." tethI AcArye sarva sAdhuone ekAMtamAM kahyuM-"huM jAuM chuM tamAre pitAnI sAme potapotAnI gocarI lAvI ekalA vAparavI." - sAdhuoe vAta svIkArI. tyAra pachI badhAne bhegA karI kahyuM ke-"huM anya gAme jAuM dhuM. tamAre vRddhanI sAthai sArI rAta pata." mAyArtha nIjI yA. sAdhumI 59 mikSA sAvI. 15 bheDasA-me 8 vAparI se che. vRddha viyAre cha 3 "bhA bhane bhA5ze, mA bhane mA52." paraMtu eka paNa sAdhu temane bhojana ApatA nathI. (A sAdhu Apato nathI tethI) A bicArAne zuM maLe? bIjo Apaze ema vicArI rAha jue che. paraMtu) koI sAdhu kaMI ApatA nathI. te samaye gusse thayela te kazuM bolatA nathI ane vicAre che ke-"AvatIkAle mArA dIkarAne AvavA do, 5chI 4 mA doonI 9 vA 552 8 chu." jI hivase. mAyArya mAvyA. mAyArtha pUche 20 che-"he pitA ! ma mA soome tamArI saMbhANa rAjAne ?" tyA2 te 4 cha-" putra ! tuM hota nahIM to huM eka divasa paNa jIvato na hota, je bIjA A mArA putra ane pautro che. 86. pazcAdekAkI kiM kariSyati ?, api ca -eSa nirjarAM prApayitavyastatastathA kriyatAM yathA bhikSAM hiNDate, evamevAtmavaiyAvRttyaM, pazcAtparavaiyAvRttyamapi kariSyati, tato'nena sarve sAdhavo'lpasAgArikaM bhaNitA:-ahaM vrajAmi yUyamekAkinaH samuddizeta purataH pituH, taiH pratizrutaM, tata AcAryA bhaNanti-yUyaM 25 samyak vRddhasya varttitAdhve ahaM grAmaM vrajrAmIti, gatA AcAryAH, te'pi bhikSAM hiNDitvA sarve ekAkinaH samuddizanti, sa cintayati - mahyameSa dAsyati ayaM dAsyati, eko'pi tasmai na dadAti, anyo dAsyati eSa varAkaH kiM labhate ?, anyo dAsyati, evaM tasmai na kenacitkiJcidapi dattaM, tadA kruddho na kiJcidapyAlapati, cintayati-kalye tAvadAyAtu putro mama, tarhi prekSadhvametAn yatprApayAmi, tadA dvitIyadivase AgatAH, AcAryA bhaNanti-kathaM pitarvattaM tava ?, * annadivase 30
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tAhe bhaNai-putta ! jai tumaM na hoMto to'haM ekvaMpi divasaM na jIvaMto, etevi je aNNe mama puttA nattugA ya te'vi na kiMci dinti, tAhe te AyarieNa tassamakkhaM aMbADiyA, teviya abbhuvagayA, tAhe AyariyA bhaNaMti-ANeha bhAyaNANi jA'haM appaNA khantassa pAraNayaM ANemi, tAhe so khaMto ciMtei-kaha mama putto hiMDai ?, logappagAso na kayAi hiMDiyapuvvo, bhaNai-ahaM ceva hiMDAmi, tAhe so appaNA khaMto niggato, so ya puNa laddhisaMpuNNo cirAvi gihatthattaNe, so ya ahiMDaMto na yANai-kato dAraM vA avadAraM vA, tato so egaM gharaM avaddAreNa atigato, tattha taddivasaM pagataM vattellayaM, tattha gharasAmiNA bhaNito-kato avaddAreNa pavvaiyao aiyao ?, khaMteNa bhaNito-sirIe AyaMtIe kao dAraM vA avadAraM vA ?, yato atIti tato suMdarA, gihasAmiNA bhaNiyaM-deha se bhikkhaM, tattha laDDugA laddhA battIsaM, so te ghettUNa Agato, AloiyaM aNeNa, 10 te 55 bhane zuM patA nathI." mA sAmaNI mAyAyai vRddhanI sAme sarvasAdhumaone 654o mAyo. teoe paNa kabula karyuM. tethI AcArya kahe che ke-"lAvo pAtro, huM jAte ja mArA pitAnA pAraNA mATe gocarI levA jAuM." tyAre vRddha vicAre che ke-"mAro putra kevI rIte gocarI levA jaze? lokamAM prakAzakaranAro te kyAreya bhikSA mATe pharyo nathI." Ama vicArI te kahe che-"huM ja levA 6." tyAre te vRddha jAte gocarI levA nIkaLyA. te pahelA paNa gRhasthapaNAmAM labdhisaMpanna (dhanavAna) hatA ane sAdhupaNAmAM paNa kyAreya gocarI levA gayA na hovAthI jANatA nathI ke "kayo mukhya daravAjo ke kayo pAchaLano daravAjo che." tethI te eka gharamAM pAchaLanA daravAje pravezyA. tyAM te divase prasaMga hato. tethI gRhasvAmIe kahyuM - "sAdhu ! zA mATe pAchaLanA daravAjethI Avyo ?" vRddhe kahyuM - "gharamAM pravezatI lakSmI mATe vaLI kayuM AgaLanuM dvAra ke kayuM 20 pArnu dvAra ? yAMcI praveze tyAMcI suM82 4 7." gRhasvAmIme dhu-mAne bhikSA mApo" tyAM batrIsa lADavA tene prApta thayA. te laIne vRddha pAcho pharyo. teNe AlocanA (je ghaTanA banI tenI vAta) karI. pachIthI AcArye kahyuM- "tamane paraMparAe tamArA vaMzanA vyavasthApaka 87. tadA bhaNati-putra ! yadi tvaM nAbhaviSyattahimekamapi divasaM nAjIviSyamete'pi ye'nye mama putrA naptArazca te'pi na kiJciddadati, tadA te AcAryeNa tatsamakSaM nirbhatsitAH, te'pyabhyupagatavantaH, tadA 25 AcAryA bhaNanti-Anayata pAtrANi yAvadahamAtmanA pituH pAraNamAnayAmi, tadA sa vRddhazcintayati-kathaM mama putro hiNDeta ?, lokaprakAzo na kadAcit hiNDitapUrvaH, bhaNati-ahameva hiNDe, tadA sa AtmanA vRddho nirgataH, sa ca punarlabdhisaMpUrNaH cirAdapi gRhasthatve, sa cAhiNDamAno na jAnAti-kuto dvAraM vA'padvAraM vA ?, tataH sa ekaM gRhamapadvAreNAtigataH, tatra taddivase prakRtaM vartate, tatra gRhasvAminA bhaNita: kuto'padvAreNa pravrajita AyAtaH, vRddhena bhaNita:-zriyA AyAntyAH kuto dvAraM vA apadvAraM vA, yata 30 AyAti tataH sundarA, gRhasvAminA bhaNitaM-dehi asmai bhikSAM, tatra modakA labdhA dvAtriMzat, sa tAn gRhItvA''gataH, Alocitamanena,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 trA puSpamitro (ni. 776) paMcchA AyariyA bhaNati - tujjhaM battIsaM sIsA hohiMti paraMpareNa AvaliyAThAvagA, tato AyariehiM bhaNitA - jAhe tubbhe kiMci rAulAto lahaha visesaM taM kassa deha ?, bhAi-baMbhaNANaM, evaM caiva mha sAhUNo pUyaNijjA, etesiM ceva esa paDhamalAbho dijjau, savve sAhUNa diNNA, tAhe puNo appaNo aThThAe uttiNo, pacchA aNeNa paramannaM ghatamahusaMjuttaM ANitaM, pacchA sayaM samudiTTho, evaM so appaNA ceva pahiMDito laddhisaMpuNNo bahUNaM bAladubbalANaM AhAro jAto / tattha ya gacche 5 tiNi pUsamittA - ego dUbbaliyApUsamitto, ego ghayapussamitto, ego vatthapussamitto, jo dUbbalio so jharao, ghayapUsamitto ghataM uppAdeti, tassimA laddhI - davvao 4 davvato ghataM uppAdeyavvaM, khettao ujjeNIe, kAlato jeTThAsADhesu mAsesu, bhAvato egA dhijjAiNi guvviNI, tIse evA batrIsa ziSyo thaze." tyArapachI AcArye te vRddhane kahyuM-"jyAre tamane rAjakuLamAMthI duI vizeSa (vastu) prApta thatI tyAre, tame te vastu hone AApatA hatA ?" vRddhe 'dhuM - "prathama 10 vakhata maLelI vastu brAhmaNone ApI hatI." tyAre AcArye kahyuM--"e ja pramANe ApaNA sAdhuo paNa pUjanIya che tethI A prathamalAbha (gocarImAM maLelA batrIsa lADavA) te sAdhuone ja Apo." vRddhe te lADavAo sarvasAdhuone ApyA. tyAra pachI pharIthI potAnA mATe gocarI levA nIkaLyA. tyAM temane lI ane sAkarathI saMyukta evI khIra prApta thaI. te laI upAzraye khAvyA. te jIra svayaM vAparI. 15 A pramANe potAnA mATe gocarI levA nIkaLatA labdhisaMpanna hovAthI teo ghaNAM badhAM bALadurbaLa sAdhuo mATe AdhArarUpa thayA. te gacchamAM traNa puSpamitra hatA. eka durbalikApuSpamitra, eka dhRtapuSpamitra ane eka vastrapuSpamitra. temAM je durbalikApuSpamitra hato te tIvra yAdazaktivALo hato. dhRtapuSpamitra ghInI prApti karavAmAM labdhivALo hato. tenI dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI A pramAzenI sabdhi hatI. temAM dravyathI dhI prApta 2, kSetrathI 44 minInagarImAM, aNathI bheTha- 20 aSADha mahinAmAM, bhAvathI garbhavatI brAhmaNI strI pAse vahoravuM. eka brAhmaNanI strInA patie thoDuM-thoDuM bhegA karatA-karatA cha mahine eka ghaDo bharIne ghI bheguM karyuM ke "bALakanA janma pachI 88. pazcAdAcAryA bhaNanti - yuSmAkaM dvAtriMzacchiSyA bhaviSyanti paramparakeNAvalikAsthApakAH, tata AcAryairbhaNitA:-yadA yUyaM kaJcid rAjakulAt labhadhvaM vizeSaM taM kasmai datta ?, bhaNati - brAhmaNebhyaH, evamevAsmAkaM sAdhavaH pUjanIyAH, etebhya evaiSa prathamalAbho dIyatAM, sarve sAdhubhyo dattAH, tadA 25 punarAtmano'rthAyottIrNaH, pazcAdanena paramAnnaM ghRtamadhusaMyuktamAnItaM, pazcAtsvayaM samuddiSTaH, evaM sa Atmanaiva prahiNDito labdhisaMpUrNo bahUnAM bAladurbalAnAmAdhAro jAtaH / tatra ca gacche trayaH puSpamitrAH - eko durbalikApuSpamitra, eko ghRtapuSyamitra, eko vastrapuSpamitraH, yo durbalikaH sa smAraka:, ghRtapuSpamitro ghRtamutpAdayati, tasyeyaM labdhiH - dravyato 4 dravyato ghRtamutpAdayitavyaM kSetrata ujjayinyAM kAlato jyeSThASADhayormAsayoH, bhAvata ekA dhirajAtIyA gurvI, tasyA 30
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) bhaittuNA thovaM thovaM piMDateNa chahiM mAsehiM vArao ghatassa uppAito, varaM se viyAiyAe uvajujjihititti, teNa ya jAiyaM, annaM natthi, taMpi sA haTTatuTThA dijjA, parimANato jattiyaM gacchassa uvajujjai, so ya Nito ceva pucchai - kassa kittieNaM ghaeNaM kajjaM ?, jattiyaM bhaNati tattiyaM Ai 5 / vatthapustamittassa puNa eseva laddhI vatthesu uppAiyavvaesu, davvato vatthaM, khettato vaidise mahurAe vA, kAlato vAsAsu sItakAle vA, bhAvao jahA ekA kAvi raMDA tIe dukkhadukkheNa chuhA maraMtIe kattiUNa ekkA pottI vuNAviyA kallaM niyaMsehAmitti, etyaMtare sA pustamitteNa jAiyA haTThaTThA dijjA, parimANao savvassa gacchassa uppAeti / jo dubbaliyapussamitto teNa navavi puvvA ahijjiyA, so tANi divA ya rattI ya jharati, evaM so jharaNAe dubbalo jAto, mAtAne kAma Avaze.'' sAdhue AvIne ghInI yAcanA karI. te gharamAM bIjuM kaMI hatuM nahIM. (taiyAra 10 nahotuM.) tethI harSa pAmelI te strIe ghIne vahorAvyuM. (A sAdhunI keTaluM ghI lAvavAnI zakti hatI te kahe che ke) pramANathI-gacchane jeTaluM ghI upayogI hoya teTaluM ghI lAvI zakato, gocarI jatI vakhate te sAdhuone pUche ke--"kone keTaluM ghI joIe che ?'' sAdhuo jeTaluM kahe teTaluM ghI lAvI Apato. vastrapuSpamitranI paNa vastraprAptimAM A pramANenI labdhi hatI. dravyathI vastranI prApti aravI, kSetrathI 44yinImAM athavA mathurAmAM, (vaidise - ujjayinyAM iti TippaNe) aNathI 15 varSAkALamAM ke zItakALamAM, bhAvathI koI eka vidhavA strI pAse vahoravuM. thayuM evuM ke kSudhArUpa atiduHkhane kAraNe maratI evI ko'ka vidhavA strIe rUne kAMtI eka vastra "AvatIkAle huM paherIza' ema vicA2I vaNyuM. te samaye tenA gharamAM AvelA puSpamitre strI pAse vastranI yAcanA karI. teNIe harSita thaI vastra vahorAvyuM. pariNAmathI sarvagacchane joIe teTalA vastro lAvI Ape. (terasI sandhi hatI.) 20 je durbalikApuSpamitra hato teNe nava pUrvono abhyAsa karyo. te A pUrvenuM rAta-divasa punarAvartana kare che. A pramANe punarAvartana karavAne kAraNe te durbaLa thayo. jo te punarAvartana na kare to pUrvenuM vismaraNa thAya (tethI roja punarAvartana karato.) dasapuranagaramAM ja tenA svajano 89. bhartrA stokaM stokaM piNDayatA SaDbhirmAsairghaTo ghRtasya utpAditaH, varaM tasyAH prasUtAyA upayujyate iti, tena ca yAcitam, anyannAsti, tadapi sA hRSTatuSTA dadyAt, parimANato yAvadgacchasyopayujyate, sa 25 ca nirgacchanneva pRcchati-kasya kiyatA ghRtena kAryam ?, yAvadbhaNati tAvadAnayati / vastrapuSpamitrasya punareSaiva labdhiH vastreSUtpAdayitavyeSu, dravyato vastraM, kSetrato vaideze mathurAyAM vA, kAlato varSAsu zItakAle vA, bhAvato yathA ekA kA'pi vidhavA tayA atiduHkhena kSudhA mriyamANayA karttayitvA ekaM vastraM vAyitaM kalye paridhAsya iti, atrAntare sA puSpamitreNa yAcitA haSTatuSTA dadyAt, parimANato yAvadgacchasya sarvasya utpAdayati / yo durbalikApuSpamitrastena navApi pUrvANi adhItAni, sa tAni divA rAtrau ca smarati, evaM 30 sa smaraNena durbalo jAtaH,
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dubarlikApuSpamitranA svajanone pratibodha (ni, 776) 157 jaii so na jharejja tAhe tassa savvaM ceva pamhusai, tassa puNa dasapure ceva niyallagANi, tANi puNa rattavaDovAsagANi, AyariyANa pAsaM alliyaMti, tato tANi bhAMti amha bhikkhuNo jhANaparA, tubbhaM jhANaM natthi, AyariyA bhAMti - amha jhANaM, esa tubbha jo nielao dubbaliyapusmitta esa jhANeNa ceva dubbalo, tANi bhAMti - esa gihatthattaNe niddhAhArehiM balio, iyANi natthi, teNa dubbalo, Ayario bhAi - esa neheNa viNA na kayAi jemer3a, 5 tANi bhAMti -kato tubbhaM neho ?, AyariyA bhaNaMti - ghatapUsamitto ANer3a, tANi na pattiyaMti, tA AyariyA bhaNati - esa tumha mUle kiM AhArettAito ? tANi bhAMti - niddhapesalANi AhAretAito, tesiM saMboNAe gharaM tANaM visajjio, ettAhe deha, taheva dAuM payattANi, so'vi jharai, rahetA hatA. te svajano bhagavAvastra dhAraNakaranAranA (bauddhadharmInA) upAsaka hatA. svajano AyAryapAse Ave che. sva4no uhe che- "abhArA bhikSukho dhyAna dharanArA che, tamArI pAse 10 dhyAna nathI." AcArye kahyuM "amArI pAse paNa dhyAna che, A tamArA je mahArAja che durbalikApuSpamitra, te dhyAnane kAraNe ja durbaLa che." svajanoe kahyuM-"A jyAre gRhasthapaNAmAM hatA tyAre snigdhAhAra karavA dvArA baLavAna hatA, atyAre dIkSAmAM snigdhAhAra nathI tethI huNa che. " AyArye 4vAja Ayo - "khA dhI vinA jhyAreya 4bhato nathI." tekhokhe pUchayuM- "tabhArI 15 pAse vaLI ghI kyAMthI ?" AcArya kahe che--"dhRtapuSpamitra lAve che" svajanone vizvAsa besato nathI tyAre AcArya kahe che ke--"A tamArIpAse hato tyAre zuM khAto hato ?" svajanoe kahyuM-"snigdha ane madhuradravyonuM bhojana karato hato." svajanone bodha pamADavA ziSyane teonA ghare mokalyo ane kahyuM-"atyAre paNa te dravyo Apajo.' svajano pUrvanI jema dravyo vahorAvavA lAgyA. te paNa pUrvonuM punarAvartana kare che. te paNa rAkhamAM naMkhAtu hoya evuM jaNAya che. 20 (arthAt snigdhAhAra vahorAvyA pachI paNa durbaLatAmAM koI pheraphAra na jaNAtA svajanone lAgyuM ke "snigdhAhAra karAvavo e to rAkhamAM homa karavA jevuM che.") svajano vadhu snigdhAhAra vaheArAve 90. yadi sa na smaret tadA tasya sarvameva vismarati, tasya punardazapure eva nijakAH, te punA * raktapaTopAsakAH, AcAryANAM pArzve Agacchanti (pArzvamAzrayanti ) tataste bhaNanti - asmAkaM bhikSavo dhyAnaparAH, yuSmAkaM dhyAnaM nAsti, AcAryA bhaNanti - asmAkaM dhyAnam, eSa yuSmAkaM yo nijako 25 durbalikApuSpamitra eSa dhyAnenaiva durbalaH, te bhAnti - eSa gRhasthatve snigdhAhArairbalikaH, idAnIM nAsti, tena durbalaH, AcAryo bhaNati - eSa snehena vinA na kadAcit jemati, te bhaNanti - kuto yuSmAkaM snehaH ?, AcAryA bhaNanti - ghRtapuSpamitra Anayati, te na pratiyanti tadA AcAryA bhaNanti - eSa yuSmAkaM mUle kimAhRtavAn ?, te bhaNanti-snigdhapezalAni AhRtavAn, teSAM saMbodhanAya gRhe teSAM visRSTaH, adhunA datta, tathaiva dAttuM pravRttAH, so'pi smarati, 30
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 4 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tapi najjai chAre chubbhai, tANi gADhayaraM deti, tato nivviNNANi, tAhe bhaNio-ettAhe mA jharau, aMtapaMtaM ca AhArei, tAhe so puNo'vi porANasarIro jAto, tAhe tANa uvagataM, dhammo kahio, sAvagANi jAyANi / tattha ya gacche ime cattAri jaNA pahANA taMjahA-so ceva dubbaliya-pUsamitto viMjho phaggurakkhito goTThAmAhilotti, jo viMjho so atIva mehAvI, suttatthatadubhayANaM gahaNadhAraNAsamattho, so puNa suttamaMDalIe visUrai jAva parivADI AlAvagassa ei tAva palibhajjai, so Ayarie bhaNai-ahaM suttamaMDalIe visurAmi, jao cireNa AlAvago parivADIe ei, to mama vAyaNAyariyaM deha, tato AyariehiM dubbaliyapussamitto tassa vAyaNAyario diNNo, tato so kaivi divase vAyaNaM dAUNa AyariyamuvaTThito bhaNai-mama vAyaNaM deMtassa nAsati, jaM ca che. paraMtu chevaTe teo thAkI gayA. have AcArye kahyuM-"he durbalikApuSpamitra ! have tuM punarAvartana 10 karIza nahIM ane aMtamAMta bhojana (nirasa bhojana) karaje." tyAre te ziSya pharI pAcho pUrvanI jema baLavAna banI gayo. A joI svajanone samajAyuM. jinadharma kahyo. teo jainadharmanA upAsaka banI gayA." te gacchamAM A cAra pradhAna ziSya hatA- te ja eka durbalikApuSpamitra, viSNu, phalyurakSita ane goSThAmAhila. temAM je vidhya hato te atyaMta medhAvI ane sUtra-artha tathA tadubhayanA 15 (sUtrArthana) 39-1|29maaN samartha hato. te sUtramaiseImA meM pAme cha, 125 / yA sudhA AlApakano krama Ave tyAM sudhI sIdAya che. (arthAt vijyanI grahaNa-dhAraNAzakti tIvra hovAne kAraNe je sUtra maMDAvyuM hoya te sUtra eTaluM jaladI pAkuM thaI jAya ke bIjI vArano sUtra maMDAvavAno krama AvatA AvatA ghaNo samaya nIkaLI jAya tyAM sudhI vidhyane hAtha joDI beThA rahevuM paDatuM tethI te sUtramAMDalImAM kheda pAmato.) te AcAryane kahe che-"huM sUtramAMDalImAM kheda pAmuM chuM kAraNa 20 maza: mAlA5ne (sUtrane) sAvatA po samaya lAgecha, tathA bhane vAyanAyArya mApo." AcArye vidhyane durbalikApuSpamitra vAcanAcArya tarIke ApyA. tyAra pachI durbalikApuSpamitra keTalAka divasa vAcanA ApIne AcAryapAsa upasthita thayo ane kahe che ke-"vAcanAne ApavA jatA mAruM badhuM bhUlAI jAya che, kAraNa ke meM svajanone tyAM rahetA punarAvartana karyuM nahotuM. AthI 91. tadapi jJAyate kSAre kSipyate (yathA), te gADhataraM dadati, tato nirviNNAni, tadA bhaNita:25 adhunA mA smArSIH, antaprAntaM cAhArayati, tadA sa punarapi purANazarIro jAtaH, tadA teSAmupagataM, dharmaH kathitaH, zrAvakA jAtAH / tatra ca gacche ime catvAro janAH pradhAnAstadyathA-sa eva durbalikApuSpamitraH vindhyaH phalgurakSitaH goSThamAhila iti, yo vindhyaH so'tIva medhAvI, sUtrArthatadubhayAnAM grahaNadhAraNAsamarthaH, sa punaH sUtramaNDalyAM viSIdati yAvat paripATyAlApakasyAyAti tAvatpratibhajyate, sa AcAryAn bhaNati ahaM sUtramaNDalyAM viSIdAmi, yatazcireNAlApakaH paripATyA''yAti, tanmahyaM vAcanAcAryaM datta, tata 30 AcAryairdurbalikApuSpamitrastasmai vAcanAcAryo dattaH, tataH sa katicidapi divasAn vAcanAM dattvA'' cAryamupasthito bhaNati-mama vAcanAM dadato nazyati, yacca
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuyogonuM pRthakkaraNa (ni. 776) : 159 saMNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharaMtassa navamaM puvvaM nAsihiti, tAhe AyariyA ciMtetijai tAva eyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsai annassa ciranaTuM ceva-atisayakaovaogo matimehAdhAraNAiparihINe / nAUNa sesapurise khettaM kAlANubhAvaM ca // 1 // so'NuggahANuoge vIsuM kAsI ya suyavibhAgeNa / suhagahaNAdinimittaM Nae ya suNigUhiyavibhAe // 2 // savisayamasaddatA nayANa. taMmattayaM ca geNhaMtA / mannaMtA ya virohaM appariNAmAipariNAmA // 3 // gacchijja mA hu 5 micchaM pariNAmA ya suhamA'ibahubheyA / hojjA'sattA ghettuM Na kAlie to nayavibhAgo // 4 // ' punarAvartana nahIM karatAM mAruM navamuM pUrva nAza pAmaze." tyAre AcArya vicAre che ke-"paramamedhAvI evA paNa Ane punarAvartana karavA chatAM jo bhUlAI jAya che to anyone (punarAvartana nahIM karanArAone) pUrve ja naSTa thaI jaze. (Ama vicArI AcArya zrutano upayoga mUkyo ane jANyuM ke bhaviSyamAM ziSyavarga vadhu nabaLo paDaze ane abhyAsamAM takalIpha UbhI thaze. tethI temane 10 anuyoganA cAra vibhAga karyA e vAtane bhASyagAthAo dvArA jaNAve che.) - "zrutanA atizayamAM mUkela che upayoga jemaNe evA te AryarakSite potAnA sivAyanA) zeSapuruSone mati-dhA-dhAraNAdimAM hIna jANIne tathA kSetra-kALanA prabhAvane jANIne (ziSyo upara) anugraha karavA mATe zrutanA vibhAgavaDe (AgaLa kahevAtA zrutavibhAgavaDa) anuyogone judA karyA ane sukhapUrvaka grahaNAdi mATenayone sunigUhitavibhAgavALA karyA (arthAt te te sUtromAMthI nayonuM 15 nirUpaNa kADhI nAMkhyuM.) II1-2 (nonuM nirUpaNa kADhI nAMkhavAnuM bIjuM eka vizeSa kAraNa AgaLa dekhADe che) "nayonA potAnA viSayanI zraddhA nahIM karatA, te mAtrane ja grahaNa karatA ane paraspara virodha mAnatA evA apariNAmI tathA atipariNAmI ziSyavarga mithyAtvane na pAme ane pariNAmI jIvo sUkSmAdi ghaNAM bhedone grahaNa karavAmAM asamartha jANIne kAlikazrutamAM nayano vibhAga karavAmAM Avyo nathI. 3-4o. (A baMne gAthAno bhAvArtha A pramANe-ziSyo traNa prakAranA hoya che-apariNAmI, atipariNAmI ane pariNAmI. temAM apariNAmI jIva "jJAna e ja kalyANakArI che" vagere nayonA pota-potAnA viSayonI zraddhA karato nathI. tathA je atipariNAmI jIva che te paNa jyAre koI eka nayathI "jJAna e muktinuM kAraNa che athavA kriyA e muktinuM kAraNa che." e pramANe kaMIka kahevAmAM Ave tyAre teTalA mAtrane ja pramANa tarIke svIkAre che ane jJAna 25 92. sajJa tIyagRhe nAnuprekSitam, ato mamAsmarato navamaM pUrvaM nakSyati, tadA AcAryAzcintayantiyadi tAvadetasya paramamedhAvina evaM smarato nazyati anyasya ciranaSTameva / kRtAtizayopayogo matimedhAdhAraNAbhiH parihINAn / jJAtvA zeSapuruSAn kSetraM kAlAnubhAvaM ca // 1 // so'nugrahAya anuyogAn pRthak akArSIcca zrutavibhAgena / sukhagrahaNAdinimittaM nayAMzca sunigUhitavibhAgAn // 2 // svaviSayamazraddadhato nayAnAM tanmAtraM ca gRhNantaH / manyamAnAzca virodhamapariNAmA atipariNAmAH (c)|| 3 // gamata mA mithyAtvaM pariNAmAzca 30 sUkSmA atibahubhedAH / bhaveyurazaktA grahItuM na kAlike tato nayavibhAgaH // 4 // 20
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) . yaduktam-'anuyogastataH kRtazcaturddhati, tatrAnuyogacAturvidhyamupadarzayannAha mUlabhASyakAra: kAliyasuyaM ca isibhAsiyAI taio ya sUrapaNNattI / savvo ya diTThivAo cautthao hoi aNuogo // 124 // (mU.bhA) vyAkhyA : kAlikazrutaM caikAdazAGgarUpaM, tathA RSibhASitAni-uttarAdhyayanAdIni, 'tRtIyazca' 5 kAlAnuyogaH, sa ca sUryaprajJaptiriti, upalakSaNAt candraprajJaptyAdi, kAlikazrutaM caraNakaraNAnuyogaH, RSibhASitAni dharmakathAnuyoga iti gamyate, sarvazca dRSTivAdazcaturtho bhavatyanuyogaH, dravyAnuyoga iti hRdayamiti gAthArthaH // ____ tatra RSibhASitAni dharmakathAnuyoga ityuktaM, tatazca mahAkalpazrutAdInAmapi RSibhASitatvAd e ja muktinuM kAraNa che ke kriyA e ja muktinuM kAraNa che evuM ekAMte pratipAdana karanArA 10 jJAnanaya-kriyAnayano paraspara virodha mAne che. AvA apariNAmI ke atipariNAmI jIvo mithyAtvane na pAme, tathA je pariNAmI jIvo che te jo ke mithyAtvane pAmavAnA nathI paraMtu nayovaDe je sUkSmapadArthonI vicAraNA karAya che te sUkSmapadArthone grahaNa karavAmAM nayone kAraNe muzkelI paDatI hovAthI AryarakSitasUrie kAlikazrutamAMthI navibhAga kADhI nAMkhyo. ahIM kAlikazrutanA upalakSaNathI sarvazruta grahaNa karavuM, tathA navibhAga eTale vistArathI nayonI 15 vyAkhyA.) I775-776ll avataraNikA : pUrve je kahyuM ke-"cAra prakAre anuyoga karavAmAM Avyo" te cAra prakAranA anuyogane dekhADatA mULabhASyakAra kahe che ? gAthArtha : kAlikazruta, RSibhASitAdi, trIjo sUryaprajJapti ane sarvadRSTivAda e cotho anuyoga che. 20 TIkArtha : agiyAra aMgarUpa kAlikazruta che. tathA RSibhASitAdi tarIke uttarAdhyayanAdi jANavA. trIjo eTale ke kAlAnuyoga, ane te sUryaprajJapti che. ahIM upalakSaNathI candraprajJapti vagere levA. kAlikazruta e caraNakaraNAnuyoga che, RSibhASita e dharmakathAnuyoga che. sarvadaSTivAda e cotho eTale ke dravyAnuyoga che. (TIkAno anvaya + kAMlikazruta e caraNa-karaNAnuyoga che, RSibhASita e dharmakathAnuyoga che, sUrya-prajJapti-candraprajJapti vagere kAlAnuyoga ane dRSTivAda 25 e dravyAnuyoga che. A pramANe AryarakSitasUrie cAra vibhAga pADyA. te pahelA dareka sUtramAM cAre anuyoganuM varNana ekasAthe thatuM, jayAre have je sUtramAM je artha spaSTa paNe nIkaLato hoya te sUtranA te arthanuM ja nirUpaNa thAya che zeSa traNa anuyoganA arthane karavAmAM AvatA nathI. chatAM karavA hoya to sAme zrotAne AzrayI guru te te artho paNa kahI zake che.) 124o. avataraNikA : je graMtho RSiovaDe kahevAyA che, te dharmakathAnuyoga kahyA. tethI 30 mahAkalpazrutAdi paNa daSTivAdamAMthI uddharIne RSioe kahelA hovAthI mahAkalpazrutAdi paNa
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryarakSitasUrine vaMdana karavA indranuM Agamana (ni. 777) tA 161 dRSTivAdAduddhRtya teSAM pratipAditatvAd dharmakathAnuyogatvaprasaGga ityatastadapoddhAracikIrSayA''ha jaM ca mahAkapAsuyaM jANi ya sesANi cheyasuttANi / caraNakaraNANuogotti kAliyatthe uvagayAiM // 777 // vyAkhyA : yacca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni caraNakaraNAnuyoga itikRtvA kAlikArthe upagatAnIti gAthArthaH // IyANiM jahA deviMdavaMdiyA ajjarakkhiyA tahA bhaNNai-te viharaMtA mahuraM gayA, tattha bhUtaguhAe vANamaMtaraghare ThitA / ito ya sakko devarAyA mahAvidehe sImaMdharasAmi pucchai nigodajIve, jAhe nioyajIvA bhagavayA vAgariyA tAhe bhaNai-atthi puNa bhArahe vAse koi jo nioe vAgarejjA ?, bhagavatA bhaNitaM-asthi ajjarakkhito, tato mAhaNarUveNa so Agato, taM ca therarUvaM kareUNa pavvaiesu niggaesu atigato, tAhe so vaMdittA pucchaD-bhagavaM ! majjha sarIre 10 dharmakathAnuyogarUpa mAnavAnI Apatti Ave che. tethI te Apattine dUra karavAnI icchAthI niyuktikAra kahe che ? gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : je mahAkalpakRta che te tathA bIjA paNa je zeSa bRhatkalpAdi chedasUtro che te sarva caraNa-karaNAnuyoga jANavA. tethI te zrato kAlikAthamAM AvI gayA ema jANavuM. 15 AryarakSitasUrine indra vaMdana karavA Ave che ke . have je rIte AryarakSitasUri indrathI vaMdAyA te rIte kahevAya che- AcArya vicaratA mathurA gayA. tyAM bhUtaguhAnAmanA vyaMtaramaMdiramAM (AgaLa bhA.gA. 136mAM bhUtaguhAnAmanuM caitya batAvyuM hovAthI ahIM paNa A nAmanuM caitya hoya evuM lAge che.) rahyA. bIjI bAju zakrendra mahAvidehamAM sImaMdharasvAmIne nigodanA jIvo vize pUche che. jyAre prabhue nigodanA jIvonuM varNana karyuM tyAre 20 zakendra pUche che ke -"zuM bharatakSetramAM koI evuM che ke je A pramANe nigodanA jIvonuM varNana kare ?" bhagavAne kahyuM-"AryarakSita che." tyAMthI kendra brAhmaNanuM rUpa laI Avyo. jayAre badhA sAdhuo nIkaLI gayA tyAre vRddhanuM rUpa laI AcArya pAse Avyo. te vRddha vaMdana karIne pUche che ke-"bhagavan! mArA zarIramAM eka moTo vyAdhi che. tethI huM anazana karavA icchuM chuM. mATe 25 tame jaNAvo ke mAruM AyuSya keTaluM che?" yavikomAM (adhyayana vizeSamAM) AyuSya saMbaMdhI vAto 93. idAnIM yathA devendravanditA AryarakSitAstathA bhaNyate-te viharanto mathurAM gatAH, tatra bhUtaguhAyAM vyantaragRhe sthitaaH| itazca zakro devarAjo mahAvideheSu sImandharasvAminaM pRcchati nigodajIvAn, yadA nigodajIvA bhagavatA vyAkRtAstadA bhaNati-asti punarbhArate varSe kazcit yo nigodAn vyAkuryAt ?, bhagavatA bhaNitam-asti AryarakSitaH, tato brAhmaNarUpeNa sa AgataH, tacca sthavirarUpaM kRtvA pravrajiteSu 30 nirgateSu atigataH, tadA sa vanditvA pRcchati-bhagavan ! mama zarIre
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 na Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) mahallavAhI imo, ahaM ca bhattaM paccakkhAejja tato jANaha mama kettiyaM AUyaM hojjA ?, javiehiM kira bhaNiyA AUseDhI, tattha uvauttA AyariyA jAva pecchaMti AuM varisasatamahiyaM do tinni vA, tAhe ciMtei-bhAraho esa maNusso na bhavai, vijjAharo vA vANamaMtaro vA, jAva do sAgarovamAiM ThitI, tAhe bhamuhAo hatthehiM ukkhivittA bhaNai-sakko bhavANaM, tAhe savvaM sAhai-jahA mahAvidehe .. 5 mae sImaMdharasAmI pucchito, ihaM camhi Agato, taM icchAmi souM nioyajIve, tAhe se kahiyA, tAhe tuTTho Apucchai-vaccAmi ?, AyariyA bhaNaMti-acchaha muhuttaM, jAva saMjatA enti, ettAhe dukkahA saMjAtA, thirA bhavaMti je calA, jahA ettAhe'vi deviMdA entitti, tato so bhaNatijai te mamaM pecchaMti teNa ceva appasattattaNeNa nidANaM kAhiMti to vaccAmi, tato cindhaM kAuM vacca, tato sakko tassa uvassayassa aNNahattaM kAuM dAraM gato, tato AgatA saMjayA pecchaMti, kato 10 samelI tI.. mAyArtha tama upayoga bhUyo, nyAre tujhe cha (sAbhe 238 tirnu mAyu) so varSanuM, baso varSanuM, traNaso varSanuM, tyAre AcArya vicAre che ke- A manuSya bharatakSetrano nathI, paraMtu ko'ka vidyAdhara ke vyaMtara hovo joIe, chelle jyAre potAnA jJAnamAM be sAgaropamanI sthitivALuM AyuSya jue che tyAre hAthavaDe AMkha upara rahela bhavAone UMcI karIne kahe che -"tabhendra cho." 5ndra sarva pAta 42 cha-"mahAvihemA meM bhagavAna ne pUchyuM bhane mI 15 huM bhAvyo chu, tathA nigon| pornu varNana AimaNavAne huM 7 7." __yA niyona pornu pani thu. tyAre puza thaIne chandra pUche cha- "ve huM 216 ?" AcArya kahe che-"be ghaDI UbhA raho tyAM sudhImAM sAdhuo pAchA AvI jaze. atyAre devalokAdinI vAto duHzraya thaI che. tethI je caMcaLa haze te sthira thaze ke atyAre paNa indro Ave che." A sAMbhaLI indra kahe che-"jo teo mane joze to pote alpasattvavALA hovAthI niyANuM karI besaze 20 tethI I 06 se sA28 mATe cha," "to cha yi rIna. mI." tathA 5 te 65zrayanA vArane bIjI dizAmAM pheravIne jato rahyo. 94. mahAn vyAdhirayam, ahaM ca bhaktaM pratyAkhyAyAM tato jJApayata mama kiyadAyurasti ?, yavikeSu kila bhaNitA AyuzreNiH, tatropayuktA AcAryA yAvatpazyanti AyurvarSazatamadhikaM dve trINi vA, tadA cintayati-bhArata eSa manuSyo na bhavati, vidyAdharo vA vyantaro vA, yAvat dve sAgaropame sthitiH, 25 tadA dhruvau hastAbhyAmutkSipya bhaNati-zakro bhavAn, tadA sarvaM kathayati-yathA mahAvideheSu mayA sImandharasvAmI pRSTaH, iha cAsmyAgataH tadicchAmi zrotuM nigodajIvAn, tadA tasmai kathitAH, tadA tuSTa ApRcchati-brajAmi ?, AcAryA bhaNanti-tiSThata muhUrta, yAvatsaMyatA AyAnti, adhunA duSkathA saMjAtA, sthirA bhavanti ye ghalAH, yathA'dhunA'pi devendrA AyAntIti, tataH sa bhaNati-yadi te mAM pazyanti, tenaivAlpasattvatvena nidAna kariSyanti tato brajAmi, tatazcihnaM kRtvA vraja, tataH zakrastasya upAzrayasyAnyata: 30 kRtvA dvAraM gataH, tata AgatAH saMyatAH pazyanti, kuto
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThAmAhilavaDe paravAdIno parAbhava (ni. 777) no 163 yassa dAraM ?, AyariehiM vAhirittA-ito eha, siTuM ca jahA sakko Agato, te bhaNaMti-aho amhehiM na diTTho, kIsa na muhattaM dharito ?, taM ceva sAhai-jahA appasattA maNuyA nidANaM kAhinti to pADiheraM kAUNa gato, evaM te deviMdavaMdiyA bhvNti| te kayAi viharaMtA dasapuraM gayA, mahurAe akiriyAvAdI udvito, natthi mAyA natthi piyA evamAdinAhiyavAdI, tahiyaM ca natthi vAI, tAhe saMgheNa saMghADao ajjarakkhiyasagAsaM pesio, jugappahANA te, te AgaMtUNa 5 tesiM sAhiti, te ya mahallA, tAhe tehiM mAulo goTTAmAhilo pesio, tassa vAdaladdhI asthi, teNa gaMtUNa so vAdI viNiggihito, pacchA sAvagehiM goTThAmAhilo dharito, tattheva vAsArattaM tthito| ito ya AyariyA ciMtaMti-ko gaNaharo bhavejjA ?, tAhe jehiM dubbaliyapUsamitto samakkhito, jo - tyAra pachI (gocarIthI pAchA) AvelA sAdhuo zodhe che ke A upAzrayano daravAjo 7 mA che ? mAyArye sarvana mosAvyA-"mA pATha bhAvo" bhane / mAvyo to 10 e vAta karI. sAdhuo kahevA lAgyA ke-"aho ! ame zakrane joyo nathI zA mATe tame be ghaDI Ubho na rAkhyo ?" AcArya te ja vAtane kahe che ke- alpasattvavALA manuSyo niyANuM karaze, tethI te cihna karIne gayo. A pramANe te AcAryane indra vaMdana karavA Avyo. kyAreka te vihAra karatA dasapura AvyA. mathurAmAM akriyAvAdI utpanna thayo. te mAtA nathI, pitA nathI vagere kahevAdvArA nAstikavAda karato hato. tenI sAme laData 15 Ape evo eka paNa vAdI nahoto. tethI saMghe eka saMghATaka AryarakSitAcArya pAse mokalyo, teo yugapradhAna hatA, te saMghATake AvIne AcAryane vAta karI. te vRddha hatA tethI temaNe mAmA goSThAmAhilane mokalyA. temanI pAse vAdalabdhi hatI. goSThAmAhile tyAM AvIne vAdIne jItI lIdho. pachI zrAvakoe goSThAmAhilane tyAM ja rokyA, tyAM ja temaNe comAsu 20 A bAju AcArya vicAre che ke-"mArA pachI gacchane dhAraNa karanAra koNa haze?" AcArye durbalikApuSpamitrane gaNa sopavAnuM vicAryuM. paraMtu je temano svajanavarga hato temane goThAmAhila ___ 95. dvArametasya ?, AcAryairvyAhRtAH-ita AyAta, ziSTaM ca yathA zakra AgatavAn, te bhaNanti.aho asmAbhirna dRSTaH, kathaM na mahataM dhutaH, tadeva kathayati-yathA'lpasattvA manujA nidAnaM kariSyanti tat prAtIhAryaM kRtvA gataH, evaM te devendravanditA bhavanti / te kadAcit viharanto dazapuraM gatAH, 25 mathurAyAmakriyAvAdI utthitaH, nAsti mAtA nAsti pitA evamAdinAstikavAdI, tatra ca nAsti vAdI, tadA saMghena saMghATaka AryarakSitasakAzaM preSito, yugapradhAnAste, tau Agatya tebhyaH kathayataH, te ca vRddhAH, tadA tairmAtulo goSThAmAhila: preSitaH, tasya vAdalabdhirasti, tena gatvA sa vAdI vinigRhItaH, pazcAt zrAvakaiH goSThAmAhilo dhRtaH, tatraiva varSArAnaM sthitaH / itazcAcAryAzcintayanti-ko gaNadharo bhavet ?, tadA tairdurbalikApuSpamitraH samAkhyAtaH (nirdhAritaH) yaH 30
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 Avazyakaniyukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) puNa se sayaNavaggo tesiM goTThAmAhilo phaggurakkhito vA'bhImato, tato AyariyA savve saddAvittA diTuMtaM kariti-jahA tiNNi kuDagA-nippAvakuDo tellakuDo ghayakuDotti, te tinnivi heTThAhuttA katA nipphAvA savve'vi Niti, tellamavi nIti, tattha 'puNa avayavA laggaMti, ghatakuDe bahuM ceva laggai, evameva ajjo ! ahaM dubbaliyapUsamittaM prati suttatthatadubhaesu nipphAvakuDasamANo jAto, phaggurakkhitaM prati tellakuDasamANo, goTThAmAhilaM prati ghatakuDasamANo, ato esa sutteNa ya attheNa ya uvagato dubbaliyapUsamitto tubbha Ayario bhavau, tehiM paDicchito, iyarovi bhaNio-jahA'haM vaTTio phaggurakkhiyassa goTThAmAhilassa ya tahA tumhehiM vaTTiyavvaM, tANivi bhaNiyANi-jahA tubbhe mama vaTTiyANi tahA eyassa vaDejjaha, aviya- ahaM kae vA akae vA na rUsAmi, esa 10 athavA phalyurakSita gaNadhara tarIke bane evI icchA hatI. tethI AcArya sarvasAdhuone bolAvIne daSTAMta kahe che- traNa prakAranA ghaDA hoya che- vAlano ghaDo, telano ghaDo ane ghIno ghaDo. te traNane UMdhA karatA vAlanA ghaDAmAMthI badhuM nIkaLI jAya che. telanA ghaDAmAMthI paNa nIkaLI jAya che. paraMtu thoDuMka tela coMTI jAya che. jayAre ghInA ghaDAmAM ghaNuM badhuM rahI jAya che. e ja pramANe he Aryo ! huM durbalikApuSpamitra mATe sUtra-artha-tadubhayane AzrayI niSpAvaghaDA jevo thayo chuM. 15 (25 to bhArI pAse thA sarva sUtra-artha-tamaya 39 4[ cha. tethI yA sevA niSpAvadhAnI jema huM paNa khAlI thaI gayo chuM.) phalyurakSita mATe huM telanA ghaDA jevo chuM. (kAraNa ke jema telanA ghaDAmAM thoDuM tela rahI jAya che. tema thoDA sUtrArtha mArI pAse rahI gayA che arthAta teNe thoDuM ochuM grahaNa karyuM che.) tathA goThAmAhila mATe huM ghInA ghaDA jevo chuM. AthI sUtra-arthathI yukta evo durbalikApuSpamitra tamAro AcArya thAo." sarva sAdhuoe vAta svIkArI. AcArye 20 durbalikApuSpamitrane kahyuM ke-"je rIte phalyurakSita ane goSThAmAhila sAthe huM vartu chuM. tema tAre paNa vartavuM." tathA sarva sAdhuone paNa kahyuM ke -"jema tame mArI sAthe varto cho tema AnI sAthe paNa tamAre vartavuM, vaLI huM to kArya ke akAryamAM gusse thato nathI. paNa A tamAro aparAdha 96. punasteSAM svajanavargastasya goSThAmAhilaH phalgurakSito vA'bhimataH, tata AcAryAH sarvAn zabdayitvA dRSTAntaM karvanti-yathA trayaH kaTA:-niSpAvakaTastailakaTo ghatakaTa iti, te trayo'pi arvAGamakhIkatA 25 niSpAvAH sarve'pi nirgacchanti, tailamapi nirgacchati, tatra punaravayavA laganti, ghRtakuTe baDheva lagati, evamevAryAH ! ahaM durbalikApuSpamitraM prati sUtrArthatadubhayeSu niSpAvakuTasamAno jAtaH, phalgurakSitaM prati tailakuTasamAnaH, goSThAmAhilaM prati ghRtakuTasamAnaH, ata eSa sUtreNa cArthena copagato durbalikApuSpamitro yuSmAkamAcAryo bhavatu, taiH pratIpsitaH, itaro'pi bhaNita:-yathA'haM vRttaH phalgurakSite goSThAmAhile ca tathA tvayA'pi varttitavyaM, te'pi bhaNitA:-yathA yUyaM mayi vRttAstathaitasmin vartedhvam, apica-ahaM kRte 30 vA akRte vA nAruSameSa
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThamAhila nitava thayo (ni. 777) 165 na khamahiti, to sutarAmeva eyassa vaTTejjAha, evaM dovi vagge appAhettA bhattaM paccakkhAiuM devalogaM gatA / goTThAmAhileNavi sutaM jahA AyariyA kAlagatA, tAhe Agato pucchai-ko gaNaharo Thavio ?, kuDagadidruto ya suto, tao so vIsuM paDissae ThAiUNAgato tesiM sagAsaM, tAhe tehiM savvehiM abbhuTTito bhaNio ya-iha ceva ThAhi, tAhe necchai, tAhe so bAhiMThito aNNe vuggAhei, te na sakkaMti vuggAheuM / ito ya AyariyA atthaporusiM kareMti, so na suNai, bhaNai ya-tubbhe'ttha 5 nippAvayakuDagA, tAhe tesu udviesa viMjho aNubhAsaha taM saNeDa, aTrame kammappavAyapavve kamma vaNijjaDa. jahA kammaM bajjhaDa. jIvassa ya kammassa ya kahaM baMdho ?. ettha vicAre : abhiniveseNa annahA mannaMto parUviMto ya niNhao jAotti / ___anena prastAvena ka ete nihnavA ityAzaGkA'panodAya tAn prtipipaadyissuraahcalAvI leze nahIM tethI enI sAthe sutarAM sArI rIte vartavuM. A pramANe baMne vargone hitazikSA 10 ApIne anazana karIne devalokamAM gayA. goThAmAhile paNa sAMbhaLyuM ke AcArya kALa pAmyA, tyAre AvelA teNe pUchyuM ke-"gaNadhara tarIke kone sthApyo?" tyAM teNe ghaDAnuM daSTAMta sAMbhaLyuM. tethI te judA upAzrayamAM rahIne sAdhuo pAse Ave che. sarva sAdhuoe teno UbhA thavA dvArA vinaya karyo ane kahyuM-"tame sAthe ja raho," te sAthe rahevA icchato nathI. anya upAzrayamAM rahelA teNe anya sAdhuone kAna bhaMbheravAnuM 15 cAlu karyuM. paraMtu koIe tenI vAtamAM vizvAsa mUkyo nahIM. - ahIM AcArya arthapauruSIne kare che te goThAmAhila sAMbhaLato nathI ane kahe che ke tame to vAlanA ghaDA samAna cho (tamArI pAse mAre bhaNavAnuM?) arthapauruSIne karyA pachI vidhdha tenuM anubhASaNa kare che. goSThAmAhila te sAMbhaLe che. temAM AThamA karmapravAda-pUrvamAM karmanuM varNana cAlI 2yu Doya cha / baMdhAya cha, 71 bhane bhanI vI te 5 thAya cha ? 3.... sAmAnatama 20 - goSThAmAhila khoTA Agrahane kAraNe judI rIte padArthane mAnato ane potAnA mananI prarUpaNA karato nila tarI thayo. // 777 // avataraNikA : A prasaMgathI "A nitavo koNa hatA?" e pramANenI AzaMkAne dUra karavA mATe nihnavonuM pratipAdana karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke 97. na kSamiSyate, tataH sutarAmevaitasmin vartedhvam, evaM dvAvapi vargoM saMdizya bhaktaM pratyAkhyAya 25 devalokaM gatAH / goSThAmAhilenApi zrutaM-yathA AcAryAH kAlagatAH, tadA AgataH pRcchati-ko gaNadharaH sthApitaH ?, kuTadRSTAntazca zrutaH, tataH sa pRthag pratizraye sthitvA AgataH teSAM sakAzaM, tadA taiH sarvairabhyutthito bhaNitazca-ihaiva tiSTha, tadA necchati, tadA sa bahiH-sthito'nyAn vyudgrAhayati, tAn na zaknoti vyudagrAhayitum / itazcAcAryA arthapauruSIM kurvanti, sa na zRNoti, bhaNati ca- yayamatra niSpAvakuTasamAnAH, tadA teSUsthiteSu vindhyo'nubhASate tat zrRNoti, aSTame karmapravAdapUrve karma varNyate, 30 yathA karma badhyate, jIvasya ca karmaNazca kathaM bandhaH ?, atra vicAre so'bhinivezenAnyathA manyamAnaH prarUpayaMzca nihnavo jAtaH iti /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 mora Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) bahuraya paesa avvattasamucchAdugatigaabaddhiyA ceva / sattee NiNhagA khalu titthaMmi u vaddhamANassa // 778 // vyAkhyA : 'bahuraya'tti ekasamayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpatterbahuSu samayeSu ratA:-saktAH bahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtirUpiNa ityarthaH 1 / 'padesa' tti pUrvapadalopAt 5 nIvapraveza: praveza:, yathA mahAvIre vIra ti, gIva: pradezo veSAM te navapraveza: nihnavI, caramapradeza-jIvaprarUpiNa iti hRdayam 2 / 'avvatta' tti uttarapadalopAdavyaktamatA avyaktAH, yathA bhImaseno bhIma iti, vyaktaM-sphuTaM, na vyaktamavyaktam-asphuTaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH, saMyatAdyavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA 3 / 'samuccheda' tti prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSacchedaH samucchedaH vinAzaH, samucchedamadhIyate tadvedino vA 'tadadhIte tadvettI' (pA04-2-59) tyaN sAmucchedAH, 10 kSaNakSayibhAvaprarUpakA iti bhAvArthaH 4 / 'duga'tti uttarapadalopAdekasamaye dve kriye samudite dvikriyaM tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNa ityarthaH 5 / 'tiga' tti trairAzikA jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhRtAH trirAzi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, gAthArtha bahuta, pradeze, avyakarta, sarmeccheda, krikriyo trirAzI ane baddhika, A sAta nitavo vardhamAnasvAmInA tIrthamAM thayA. 15 TIkArya kriyAvALA eka samayamAM vastunI utpatti thatI dekhAtI nathI paraMtu ghaNA samayamAM ja vastunI utpatti thatI dekhAya che mATe ghaNA samayone mAnanArA bahurata kahevAya che arthAta eka samayamAM nahIM paNa, lAMbA samaye ja kAryanI utpattinI prarUpaNAkaranArA bahurata jANavA (1). "pradeza" ahIM mULagAthAmAM pUrvapadano lopa thayela hovAthI pradeza zabdathI jIva pradezo jANavA jema ke vIrazabdathI mahAvIra grahaNa karAya che. e jIva tarIke jemanA mate che teo jIvapradeza nikUvo jANavA 20 arthAt jIvapradezomAM chellA pradezane ja jIva tarIke kahenArA A loko che (2). "avyakta' ahIM uttarapadano lopa thayela hovAthI jema bhImazabdathI bhImasena grahaNa karAya che tema avyaktazabdathI avyaktamatavALA grahaNa karavAnA che. temAM vyakta eTale spaSTa, vyakta nahIM te avyakta = aspaSTa, aspaSTa mata che jeono te avyaktamatavALA kahevAya che. saMyatAdino bodha karavAmAM saMdehavALA (arthAt A sAdhu haze ke nahIM ? evI zaMkAvALA) (3). 25 samuccheda eTale utpatti pachI sam = saMpUrNa rIte ut = prakarSathI = prabaLatAthI je cheda te samuccheda = vinAza, te samucchedane je bhaNe athavA tene (samucchedane) jANanArA - pANinI 4.2.59 sUtrathI tene bhaNanAra ke jANanAranA arthamAM ma pratyaya lAgatA vRddhi thaIne sAmuccheda, arthAt kSaNika vastunI prarUpaNA karanArA (4). 'dvika" ahIM uttarapadano lopa thayela hovAthI eka samayamAM be bhegI kriyA te drikriyA kahevAya. tene bhaNanArA athavA tene jANanArA laikriyo kahevAya 30 arthAt kALanA abhedavaDe (eka samayamAM) be kriyAnA anubhavanI prarUpaNA karanArA (5). trirAzi = jIva-ajIva ane nojIvarUpa traNarAzino samAhAra te trirAzi, enuM che prayojana jeone te
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ nihnavo ane nirbhavonuM utpattisthAna ( ni. 779) 167 rAzitrayakhyApakA iti bhAvanA 6 / 'abaddhigA ceva' tti spRSTaM jIvena karma na skandhavad baddhamabaddham, abaddhameSAmasti vidanti vetyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkaprarUpakA iti hRdayam 7 / 'sattete niNhayA khalu titthaMmi u vaddhamANassa' tti saptaite nihnavA: khalu, nihnava iti ko'rthaH ?svaprapaJcatastIrthakarabhASitaM nihnute'rthaM pacAdyaci ( nandigrahipacAdibhyo lyuNinyacaH pA0 3-1134 ) ti nihnavo - mithyAdRSTiH, uktaM ca - "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdaSTi: sUtra i na: pramALa khittAmitim / o 5'' khalviti vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? - anye tu dravyaliGgato'pi bhinnA boTikAkhyA iti, tIrthe varddhamAnasya, pAThAntaraM vA - ' etesiM niggamaNaM vocchAmi ahANupuvIe tti gAthArthaH // sAmprataM yebhyaH samutpannAstAn pratipAdayannAha-- 5 10 bahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA ya tIsaguttAo / . avvattA''sADhAo sAmuccheyA''samittAo || 779 // vyAkhyA : bahuratA: jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhavo yeSAM te tathAvidhAH, jIvapradezAzca airAziko arthAt traNarAzinuM nirUpaNa karanArA (6). abuddhika = jIva sAthe karma coTeluM che, paNa skaMdhanI jema [arthAt jema eka skaMdhamAM paramANu paraspara ekameka bhAvane pAmela che tenI jema] 15 baMdhAyeluM = ekamekabhAvane pAmeluM nathI mATe ja te abaddha che. jeonA mate karma abaddha che athavA abaddha karmane je jANe che teo abaddhika arthAt spaSTa evA karmanA vipAkanI prarUpaNA karanArA jANavA (7). A sAta nihnavo vardhamAnasvAmInA tIrthamAM thayA. nihnava eTale zuM ? - jeo potAnA (buddhi pramANenA) vistArathI (mAyAthI) tIrthaMkarabhASita arthane chupAve te nihnavo kahevAya che. ahIM ni + @ dhAtu pacAdigaNamAM che ane pANinI 3.1.134 20 sUtrathI pacAdi dhAtune al pratyaya lAge che, tethI nirbhava zabda banyo. A nihnavo mithyArdaSTi hoya che. kahyuM ke "sUtramAM kahevAyela eka paNa akSara nahIM gamavAthI vyakti mithyArdaSTi thAya che kAraNa ke jine kahela sUtra ja amAre pramANa che. / / 1 / / ' mULagAthAmAM 'jItu' zabda vizeSa arthane jaNAvanAra che. kayo vizeSa artha jaNAve che ? (A sAta nihnavo to sAkSAt sUtramAM kahyA che je dravyaliMgathI samAna che) jyAre bIjA anya digambaro to dravyaliMgathI paNa judA mi,vo che. 25 mULa gAthAnA pazcArdhamAM pAThAntara jANavo, te A pramANe--"A nihnavonI utpatti kramazaH huM kahIza.'' ||778 // avataraNikA : have jeomAMthI A mato utpanna thayA teonuM pratipAdana karatA kahe che gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : bahurato jamAlithI utpanna thayA. jamAli-AcAryathI utpatti che jeonI te 30
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 168 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tiSyaguptAdutpannAH, avyaktA ASADhAt, sAmucchedAH azvamitrAditi gAthArthaH // - gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa uppattI / therA ya goTThamAhila puTThamabaddhaM parUviMti // 780 // vyAkhyA : gaGgAt dvaikriyAH, SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH, sthavirAzca goSThAmAhilAH 5 spRSTamabaddhaM prarUpayanti, karmeti gamyate, 'puTumabaddhaM parUviMsu' vA pAThAntaraM, tatazcAbaddhikA goSThAmAhilAt saJjAtA iti gAthArthaH // sAmprataM yeSu pureSUtpannAsta ete nivAstAni pratipAdayannAha sAvatthI usapura seyaviyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMji dasapura rahavIrapuraM ca nagarAiM // 781 // vyAkhyA : zrAvastI RSabhapuraM zvetavikA mithilA, ullukAtIraM puramantaraJji dazapuraM rathavIrapuraM 10 ca nagarANi, nihnavAnAM yathAyogaM prabhavasthAnAni, vakSyamANabhinnadravyaliGgamithyAdRSTiboTikaprabhavasthAna___rathavIrapuropanyAso lAghavArtha iti gAthArthaH // bhagavataH samupajAtakevalasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihnavaH samutpanna iti pratipAdayannAha ___coddasa solasa vAsA coisavIsuttarA ya doNNi sayA / aTThAvIsA ya duve paMceva sayA u coyAlA // 782 // jamAliprabhava (kahevAyA e pramANe samAsa jANavo.) jIvapradezane kahenArA loko tiSyaguNathI utpanna thayA. avyakta ASADhAcAryamAMthI ane sAmucchedo azvamitramAMthI utpanna thayA. 779tA gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : gaMgamAMthI vaikriyo utpanna thayA. SaDulUkamAMthI trarAzikonI utpatti thaI. vira 20 evA goSThAmAhila spaSTa ane abaddha evA karmanI prarUpaNA kare che. jo ke mULagAthAmAM "karma" zabda nathI te ahIM jANI levo. athavA "prarUpaNA karI" e pramANe pAThAntara jANavo. tethI abaddhiko goThAmAdilathI utpanna thayA. ll780 avataraNikAH have je nagaramAM teonI utpatti thaI te nagaronuM pratipAdana karatA kahe che ? - gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : zrAvastI, RSabhapura, zvetavikA, mithilA, ullakAtIra, aMtaraMjikApura, dasapura ane rathavIrapura, A nagaro nihnavonA kramazaH utpattisthAnarUpe jANavA, jo ke AgaLa AvatA dravyaliMgathI judA evA mithyAdaSTidigaMbaronuM utpattisthAna rathavIrapura AgaLa ja kahevuM joItuM hatuM chatAM ahIM ja je kahyuM te lAghava mATe jANavuM. 781 avataraNikA : bhagavAnanA kevalajJAna ane nirvANa pachI kayo nihnava keTalA kALe utpanna 30 thayo ? tenuM pratipAdana karatA jaNAve che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. 5
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 nidbhavakALa (ni. 783) 169 vyAkhyA : caturdazaSoDazavarSANi tathA 'coddasavIsuttarA ya donni saya' tti caturdazAdhike dve zate viMzatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate, tathA'STAviMzatyadhike ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, iti gAthArthaH // avayavArthaM tu bhASyakAra eva pratipAdayiSyati // paMca sayA culasIyA chacceva sayA NavottarA hoti / NANuppattIya duve uppaNNA Nivvue sesA // 783 // vyAkhyA : paJca zatAni caturazItyadhikAnI SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpatterArabhya caturdazaSoDazavarSANi yAvadatikrAntAni tAvadatrAntare dvAvAdyAvutpannau, utpannA nirvRtte bhagavati yathoktakAle cAtikrAnte zeSAH khalvavyaktAdaya iti, boTikaprabhavakAlAbhidhAnaM lAghavArthameveti gAthArthaH // . adhunA sUcitamevArthaM mUlabhASyakRd yathAkramaM spaSTayannAha coddasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa NANassa / .. to bahurayANa diTThI sAvatthIe samuppaNNAM // 125 // (mU0bhA0 ) vyAkhyA : caturdazavarSANi tadA 'jinena' vIreNotpAditasya jJAnasya tato'trAMntare bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH // yathotpannA tathopadarzayan saGgrahagAthAmAha 15 TIkArtha caudavarSe, soLavarSe tathA baso caudavarSe, ane baso vasavarSe tathA baso aThThAvIsavarSe ane pAMcaso cummAlIsavarSe utpatti thaI. vistArathI bhASyakAra ja pratipAdana karaze. ll78rA gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : pAMcaso coryAzI ane chaso navavarSe utpatti thaI. kevalajJAna utpanna thayAne cauda bhane sogavarSa thayA tyAre prathama anilako utpanna thayA. (arthAt prathamanita yauhavarSa bAda mane 20 bIjo soLavarSa bAda thayo.) bhagavAnanuM nirvANa thayA pachI upara kahevAyela kALa pasAra thatAM zeSa nitavo utpanna thayA. digaMbaronI utpatti kALanuM je abhidhAna (kathana) karyuM che te lAvavA mATe jANavuM. (arthAt kALano prasaMga cAlato hovAthI ahIM sAthe-sAthe batAvyuM jethI pAchaLa pharI dekhADavuM paDe nahIM.) al78all mata2 : 4ve (du. 7825i) sUthita arthane bhUgamAdhya2 maza: spaSTa 42d 3 25 gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : jina evA vIra bhagavAnavaDe utpanna karAyela jJAnane caudavarSa thayA tyAre bahuratonI dRSTi zrAvastInagarImAM utpanna thaI. ll12pA avataraNikA : je rIte A mata utpanna thayo te rIte dekhADatA saMgrahagAthAne kahe che ke 30
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) jeTThA sudaMsaNa jamAli'Nojja sAvatthiteMdugujjANe / paMcasayA ya sahasse Dha~keNa jamAli mottUNaM // 126 // ( mU0 bhA0 ) vyAkhyA : kuNDapuraM nagaraM, tattha jamAlI sAmissa bhAiNijjo, so sAmissa mUle paMcasayaparivAro pavvaio, tassa bhajjA sAmiNo duhitA, tIse nAmANi jeThThatti vA sudaMsaNatti vA aNojjatti 5 vA, sAvi sahassaparivArA aNupavvaiyA, jahA paNNattIe tahA bhANiyavvaM, ekkArasaMgA ahijjiyA, sAmi ApucchiUNa paMcasayaparivAro jamAlI sAvatthIM gato, tattha teMduge ujjANe koTThae ceie samosaDho, tattha se aMtapaMtehiM rogo uppanno, na tarai nisanno acchiuM, to samaNe bhaNiyAiosejjAsaMthArayaM kareha, te kAumAraddhA // atrAntare jamAlirdAhajvarAbhibhUtastAn vineyAn papraccha - saMstRtaM na veti ?, te uktavantaH - saMstRtamiti, sa cotthito jigamiSurardhasaMstRtaM dRSTvA 10 kruddhaH, siddhAntavacanaM smRtvA 'kriyamANaM kRta' mityAdi karmodayato vitathamiti cintayAmAsa, gAthArtha : bhyeSThA - sudarzanA-4bhAsI anavadyA-zrAvastI - tihuI udyAna- pAMyaso- habhara-DhaM shraav5jamAline choDI (zeSa pAchA pharyA.) (gAthAno akSarArtha TIkAnA aMte Apela che.) jaDuratamatanI utpatti TIkArtha : kuMDapuranAme nagara hatuM. tyAM svAmIno bhANiyo jamAlI raheto hato. teNe bhagavAna 15 pAse pAMcaso sAthe dIkSA lIdhI. tenI patnI svAmInI dIkarI hatI. 'teNInA jyeSThA-sudarzanA ane anavadyA ema traNa nAmo hatA. teNIe paNa eka hajAra strIo sAthe pAchaLathI dIkSA lIdhI. A viSayamAM prajJaptigraMthamAM je rIte varNana karela che te rIte ahIM paNa jANI levuM. jamAlI agiyAra aMga bhaNyA. svAmIne pUchIne jamAlI pAMcaso parivAra sAthe zrAvastInagarImAM AvyA. tyAM hiMdukanAmanA udyAnamAM koikanAme caityamAM rahyA. tyAM rahetA jamAlIne aMta-prAMta 20 khorAkane kAraNe roga utpanna thayo. teo nIce besavA samartha banyA nahIM tethI teoe zramaNone kahyuM-"saMthAro pAtharo.' sAdhuo saMthAro pAtharavA lAgyA. eTalAmAM dAhajvarathI pIDAtA jamAlie te ziSyone pUchyuM ke "saMthAro patharAyo ke nahIM ?" teoe kahyuM -"patharAI gayo." te UbhA thayA. saMthArA tarapha javAnI icchAvALA temane aDadhA patharAyelA saMthArAne joIne krodha bhagyo siddhAntanA vayanonuM smarA urIne urmohayane Arae "kriyamANaM kRtaM" vagere vayano moTA 25 98. kuNDapuraM nagaraM tatra jamAliH svAmino bhAgineyaH, sa svAmino mUle paJcazataparIvAraH pravrajitaH, tasya bhAryA svAmino duhitA, tasyA nAmAni - jyeSTheti vA sudarzaneti vA anavadyeti vA, sA'pi sahastraparivArA anupravrajitA, yathA prajJaptau tathA bhaNitavyam, ekAdazAGgAnyadhItAni, svAminamApRcchya paJcazataparIvAro jamAliH zrAvastIM gataH, tatra tindukodyAne koSThake caitye samavasRtaH, tatra tasyAntaprAntai roga utpannaH, na zaknoti niSaNNaH sthAtuM, tataH zramaNAn bhaNitavAn zayyAsaMstArakaM kuruta, te 30 karttumArabdhAH /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaniAva jamAli (ni. 783) 'kriyamANaM kRta' mityetad bhagavadvacanaM vitathaM, pratyakSaviruddhatvAt, azrAvaNazabdavacanavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArdhasaMstRtasaMstArAsaMstRtadarzanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, tato yad bhagavAnAha tadanRtaM, kintu kRtameva kRtamiti, evaM paryAlocyaivameva prarUpaNAM cakAreti, sa cetthaM prarUpayan svagacchasthavirairidamuktaH - he AcArya ! 'kriyamANaM kRta' mityAdi bhagavadvacanamavitathameva, nAdhyakSaviruddhaM, yadi kriyamANaM kriyAviSTaM kRtaM 5 neSyate tataH kathaM prAkkriyA'nArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve taviSyata iti, sadA prasaGgAt, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, tathA yaccoktaM bhavatA 'arddhasaMstutasaMstArAsaMstRtadarzanAt ' tadapyayuktaM, yato yad yadA yatrAkAzadeze vastramAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavastrAstaraNasamaye che ema vicAravA lAgyA. 171 temaNe vicAryuM ke-- "yimA te" vagere bhagavAnanuM vacana khoTuM che, kAraNa ke pratyakSathI 10 viruddha che. jema koI kahe ke "zabda e zravaNayogya nathI." A vacana jema pratyakSathI viruddha hovAthI khoTuM che tema, ardha patharAyela saMthAro patharAyelo dekhAto nathI tethI karAto (patharAto) hoya te karAyo (patharAyo) evuM vacana paNa pratyakSaviruddha che. mATe pratyakSasiddha evA kriyamANatvadharmavaDe kRtatvadharma dUra karAya che. (arthAt sAme vastu thaI rahI che e pratyakSasiddha che. tethI te vastu thaI gaI evuM kahevuM e pratyakSathI bAdhita che.) mATe bhagavAna je kahe che te khoTuM che. kharekhara 15 to je thaI gayuM hoya te ja thayuM kahevAya. A pramANe vicArIne teNe e pramANe ja prarUpaNA karavAnI zarU karI. A rIte prarUpaNA karatA jamAline potAnA gacchanA ja sthavirasAdhuoe A pramANe kahyuM : sthaviro : he AcArya ! ''yimALa ta'" vagere bhagavAnanuM vacana sAcuM ja che. te pratyakSaviruddha nathI. jo kriyamANa arthAt kriyAthI yukta vastu kRta tarIke na mAno to pUrva kriyAnA anAraMbhasamayanI 20 jema pachI paNa kriyAnA abhAvamAM te vastu kRta tarIke kevI rIte manAya ? (kahevAno Azaya e che ke - dhAro ke kuMbhAra ghaTa banAvavA mATenI kriyAno AraMbha je kSaNe kare che tenI pUrvakSaNa e kriyAnA anAraMbhano samaya che. A pUrvakSaNe kriyA ja zarU thaI na hovAthI kriyAno abhAva che. jema A pUrvakSaNe kriyAno abhAva hovAthI ghaTarUpa kArya thatuM nathI tema kriyAnI pUrNAhuti pachInI kSaNe paNa kriyAno abhAva hovAthI kArya thaze nahIM kAraNa ke kriyAraMbhapUrveno kriyA-abhAva ane 25 kriyApUrNAhuti pachIno kriyA-abhAva sarakho ja che. temAM koI bheda nathI. eTale kriyA pachI jo kriyA-abhAva hovA chatAM kArya mAnazo, to kriyA-AraMbha pUrve paNa kriyAnA abhAvamAM kArya mAnavuM paDaze, eTale ke sadA kArya hovAnI Apatti Avaze. vaLI tame je kahyuM hatuM ke "ardha patharAyela saMthAro patharAyela dekhAto nathI" te paNa ayukta che kAraNa ke je vastra jyAre je AkAzadezamAM patharAya che, tyAre te vasra teTalA AkAzapradezamAM 30 patharAyeluM ja kahevAya che. A pramANe chellA vastra pAtharavAnA samaye saMthAro patharAI gayo ja
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 no Avazyakaniryukti "haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) khalvasAvAstIrNa eva, viziSTasamayApekSINi ca bhagavadvacanAni, ato'doSa iti // evaM so jAhe na paDivajjai tAhe kei asaddahaMtA tassa vayaNaM gayA sAmisagAsaM, aNNe teNeva samaM ThiyA, piyadaMsaNAvi tattheva DhaMko nAma kuMbhagAro samaNovAsao, tattha ThiyA, sA vaMdituM AgayA, taMpi taheva paNNavei, sA ya tassANurAeNa micchattaM vipaDivaNNA, ajjANaM parikahei, taM ca DhaMkaM bhaNati, so jANati-esA'vi vippaDivaNNA nAhavva[vA]eNaM, tAhe so bhaNati-sammaM ahaM na yANAmi eyaM visesataraM, aNNayA kayAI sajjhAyaporusiM karei, tato DhaMkeNa bhAyaNANi uvvattaMteNa tatohutto iMgAlo chUDho, tato tIse saMghADIe egadeso daDDo, sA bhaNaisAvaya ! kiM te saMghADI daDDA ?, so bhaNai-tubbhe ceva paNNaveha jahA-dajjhamANe aDaDDe, keNa che. bhagavAnanA vacano viziSTa samayanI apekSAvALA che. (arthAt te te kSaNane AzrayIne ja 10 bhagavAne "kriyAne ta" kahyuM che.) AthI koI doSa nathI. A pramANe samajAvavA chatAM jyAre jamAli samajatA nathI tyAre temanA vacano upara zraddhA vinAnA keTalAka sAdhuo svAmI pAse gayA. anyasAdhuo jamAli sAthe rahyA. priyadarzanA paNa (jamAlinI patnI paNa) te gAmamAM je DhaMkanAme kuMbhakAra zramaNopAsaka hato. tenA ghare (teNe ApelI vasatimAM) rahI. te jamAline vaMdana karavA AvI. tyAre jamAli tene paNa te ja rIte prarUpaNA 15 kare che. priyadarzana paNa jamAli pratyenA anurAgane kAraNe mithyAtvane pAmI. te potAnA sAdhvIjIone vAta kare che ane Dhaka zrAvakane paNa vAta kare che. Dhaka zrAvaka jANe che ke-"A bhagavAnanA vacanathI (matathI) vipratipatra=viparIta svIkAravALI thaI che." te kahe che-"A viSayamAM huM kaMI vizeSa sArI rIte jANato nathI." ekavAra priyadarzanA svAdhyAya pauruSIne kare che. tyAre bhAjanone pheravatA (bhaThThImAM barAbara 20 pakAvavA mATe upara-nIce karatAM) DhaMke te tarapha eka aMgAro nAMkhyo. tethI tenI saMghATIno (sAdhvIjIone paheravAnuM adhovastra vizeSa) eka bhAga baLI gayo. teNIe kahyuM-"he zrAvaka ! zA mATe mArI saMghATI tame bALI nAMkhI ?" teNe kahyuM--"tame to kaho cho ke baLatuM hoya te bALyuM ema kahevAya nahIM, koNe tamArI saMghATI bALI ?" (arthAt saMghATIno eka bhAga ja baLI 99. evaM sa yadA na pratipadyate tadA kecidazraddadhatastasya vacanaM svAmisakAzaM gatAH, anye tenaiva 25 samaM sthitAH, priyadarzanA'pi, tatraiva DhaGko nAma kumbhakAra: zramaNopAsakaH, tatra sthitA, sA vanditumAgatA, tAmapi tathaiva prajJApayati, sA ca tasyAnurAgeNa mithyAtvaM vipratipannA, AryAbhyaH parikathayati, taM ca DhaGgha bhaNati, sa jAnAti - eSA'pi vipratipannA nAthavacanena[vAdena], tadA sa bhaNati-samyagahaM na jAnAmi etad vizeSataram, anyadA kadAcitsvAdhyAyapauruSIM karoti, tato DhaGkena bhAjanAnyudvarttayatA tato'GgAraH kSiptaH, tatastasyAH saMghATyA ekadezo dagdhaH, sA bhaNati-zrAvaka ! kiM tvayA saMghATI dagdhA ?, sa 30 bhaNati-yUyameva prajJApayata yathA-dahyamAnamadagdhaM, kena
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo nihnavavAda (bhA. 127) ka 173 tubbha saMghADI daDDA ?, tato sA saMbuddhA bhaNai-icchAmi saMmaM paDicoyaNA, tAhe sA gaMtUNa jamAliM paNNavei bahuvihaM, so jAhe na paDivajjai tAhe sA sesasAhuNo ya sAmi ceva uvasaMpaNNAI, itaro'vi egAgI aNAloiyapaDikaMto kAlagato // eSa saGgrahArthaH, akSarANi tvevaM nIyante, *jeThThA sudaMsaNA aNojjati jamAligharaNIe nAmAI, sAvatthIe nayarIe teMdugujjANe jamAlissa esA diTThI uppaNNA, tattha paMcasayA ya sAhUNaM sahassaM ca saMjaINaM, etesiM je sataM Na paDibuddhaM 5 taM DhaMkeNa paDibohiyaMti vakkasesaM, jamAliM mottUNaMti // anye tvevaM vyAcakSate-jeTThA mahattarigA sudaMsaNA'bhihANA bhagavato bhagiNI, tIse jamAlI putto, tassa aNNojjA nAma bhagavato duhitA bhAriyA // zeSaM pUrvavat / gataH prathamo nihnavaH, sAmprataM dvitIyaM pratipAdayannAha solasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa NANassa / - 10 jIvapaesiyadiTThI usabhapuraMmI samuppaNNA // 127 // (bhA0) rahyo che AkhI saMghATI koNe bALI ?) tyAre bodha pAmelI priyadarzanA kahe che-"tamArI preraNAne huM samyapha svIkAruM chuM." tyAra pachI te jamAli pAse jaI ghaNA prakAre tene samajAve che. A rIte, paNa jyAre te samajatA nathI. tyAre te ane zeSa sAdhuo badhA svAmI pAse jatA rahe che. - jamAli ekalA potAnA aparAdhonI AlocanA karyA vinA kALa pAmyA. A saMgrahArtha 15 thayo. mULagAthAno akSarArtha A pramANe jANavo - jayeSThA, sudarzana ane anavadyA e jamAlinI patnInA nAmo che. zrAvastInagarInA hiMdukaudyAnamAM jamAlino A mata utpanna thayo. tyAM pAMcaso . sAdhuo ane eka hajAra sAdhvIjIo hatA. teomAM jeo svayaM pratibodha pAmyA nahIM, teone jamAline choDI DhaMkazrAvake pratibodha pamADyA. mULagAthAmAM (pratibodha pamADyA) pada ApyuM nathI te vAsyazeSa tarI3 all sej (arthAt 5.2thI sabha se.) 24ts eoo sema De cha - 20 jayeSThA, mahattarikA ane sudarzana e bhagavAnanI bahenanAM nAmo che. teno putra jamAlI hato, tenI patnI tarIke anavadyA nAme bhagavAnanI dIkarI hatI. zeSa artha pUrvanI jema jANavo." I126ll avataraNikA : prathama nihnava kahyo. have bIjAnuM pratipAdana karatA kahe che . thArtha : thArtha TArtha 652thI spaSTa 26 ze. . 1. yuSmAkaM saMghATI dagdhA ?, tataH sA saMbuddhA bhaNati-icchAmi samyak praticodanAM tadA sA 25 gatvA jamAliM prajJApayati bahuvidhaM, sa yadA na pratipadyate tadA sA zeSasAdhavazca svAminamevopasaMpannAH, itaro'pi ekAkyanAlocitapratikrAntaH kAlarAtaH / * jyeSThA sudarzanA anavadyeti jamAligRhiNyA nAmAni, zrAvastyAM nagaryAM tindukodyAne jamAlereSA dRSTirutpannA, tantra paJcazatAni ca sAdhUnAM sahasraM ca saMyatInAM, eteSAM ye svayaM na pratibuddhAste DhaGkena pratibodhitA iti vAkyazeSaH, jamAliM muktveti / 'anye tvevaM vyAcakSate-jyeSThA-mahattarA sudarzanAbhidhAnA bhagavato bhaginI, tasyA jamAliH putraH, tasya anavadyA nAma 30 bhagavato duhitA bhAryA /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 nA Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ____ vyAkhyA : SoDaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya jIvapradezikadRSTistata RSabhapure samutpannA iti gAthArthaH / kathamutpannA ? rAyagihaM nagaraM guNasilayaM ceiyaM, tattha vasU nAmAyario coddasapuvvI samosaDho, tassa sIso tIsagutto nAma, so AyappavAyapuvve imaM AlAvayaM ajjhAvei'ege bhaMte ! jIvapaese jIvetti vattavvaM siyA ?, no iNamaDhe samaDhe, evaM do jIvapaesA tiNNi 5 saMkhejjA asaMkhejjA vA, jAva egeNAvi padeseNa UNo No jIvotti vattavvaM siyA, jamhA kasiNe paDipuNNe logAgAsapadesatullapaese jIvetti vattavva' mityAdi, evamajjhAvito mithyAtvodayato vyutthitaH sannitthamabhihitavAn-yokAdayo jIvapradezAH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante, kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAt jIvatvasyeti, sa khalvevaM pratipAdayan guruNokto-naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, katham ?, 10 TIkArtha : kevalajJAna prApta karyAne soLavarSa vityA bAda RSabhapuramAM jIvapradezikano mata utpanna thayo. * bIjo nirtava * rAjagRhanagaramAM guNazIlanAme caitya hatuM. tyAM vasunAme caudapUrvadhara AcArya padhAryA. teone tiSyagupta nAme ziSya hato. te AtmapravAda nAmanA pUrvamAM A sUtrAlApakane bhaNe che -"he bhagavan! 15 eka jIvapradeza e jIva che e pramANe kahevAya ? nA, A artha samyaga nathI. (arthAta bolAya nahIM.) e pramANe be jIvapradezo jIva che ? nA, traNa jIvapradezo jIva che ? nA, saMkhyAtA jIvapradezo jIva che? nA, asaMkhyAtA jIvapradezo jIva che? nA, e rIte chelle ekapradeza nyUna asaMkhyAtA jIvapradezo jIva che? nA, kAraNa ke saMpUrNa, pratipUrNa evA lokAkAzanA pradezane tulya jIvapradezo ja jIva tarIke kahevAya che...vagere." 20 A pramANe bhaNatA mithyAtvanA udayathI viparIta mAnyatA thatAM A pramANe teNe kahyuM - jo eka vagerethI laI eka pradezahIna evA asaMkhya jIvapradezo jIva tarIke kahevAtA nathI paraMtu chellopradeza jyAre bhaLe tyAre ja te asaMkhya jIvapradezo jIva tarIke kahevAya che. tethI evuM jaNAya che ke te eka chellopradeza ja jIva che, kAraNa ke te pradeza hoya to ja jIvatva hoya che- te vinA nahIM" (jIvatva e tarbhAvabhAvi che arthAt aMtima pradezanI vidyamAnatAmAM ja (tabhAvamAM ja) 25 jIvatva vidyamAna (bhAvi) che.) A rIte pratipAdana karatA tene gurue kahyuM ke "tuM je kahe che te barAbara nathI kAraNa ke 2. rAjagRhaM nagaraM guNazIlaM caityaM, tatra vasunAmA AcAryazcaturdazapUrvI samavasRtaH, tasya ziSyastiSyagupto nAma, sa AtmapravAdapUrve imamAlApakaM adhyeti-eko bhadanta ! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt ?, naiSo'rthaH, samarthaH, evaM dvau jIvapradezau trayaH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA, yAvadekenApi 30 pradezenono na jIva iti vaktavyaM syAt, yasmAt kRtsnapratipUrNalokAkAzapradezatulyapradezo jIva iti vaktavyaM" evamadhIyAnaH / rIte
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo nihnavavAda (bhA. 127) 175 bhavadabhimato'ntyapradezo'pyajIvaH, anyapradezatulyaparimANatvAt, prathamAdipradezavat, prathamAdipradezo vA jIvaH, zeSapradezatulyaparimANatvAd, antyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamityevamapyukto yadA na pratipadyate tAhe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiniveseNa ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANo vuppAemANo gato AmalakappaM nagariM, tattha aMbasAlavaNe 5 Thito, tattha mittasirI nAma samaNovAsao, so jANai - jahesa niNhao, aNNayA kayAi tassa saMkhaDI jAtA, tAhe teNa nimaMtio - tubbhehiM sayameva gharaM AgaMtavvaM, te gatA, tAhe tassa niviTThassa viulA khajjagavihI nINitA, tAhe so tAo ekkekkAo khaMDa khaMDaM dei, evaM kUrassa kusaNassa evuM mAnavAthI jIvano abhAva thavAno prasaMga Ave. kevI rIte ?" te A pramANe-- tane mAnya evo aMtima pradeza paNa prathamAdi pradezonI jema ajIva ja che, kAraNa ke te anyapradezo sAthe 10 tulya parimANavALo che. athavA jo aMtimapradeza e jIva che to prathamAdi pradeza paNa aMtimapradezanI jema zeSapradezo sAthe tulya parimANavALo hovAthI e jIva che. tiSyagupta H- aMtimapradeza pUraNa hovAthI te jIva che. (jema 108 maNakAvALI navakA2vALImAM chello eka maNako poravavAmAM Ave tyAre te 108 maNakAvALI navakAravALI kahevAya che tethI te maNako pUraNa kahevAya che.tema ahIM paNa jANavuM.) ja sthaviro : pUraNa hovA mAtrathI te jIva gaNAto nathI kAraNa ke dareke-dareka Atmapradezo pUraNa tarIke hoya ja che. (arthAt jema navakAravALImAM dareka maNako pUraNa hoya ja che kAraNa ke 1 paNa maNako na hoya to 108 pUrA thAya nahIM. tema AtmapradezomAM paNa dareka Atmapradeza pUraNa ja hoya che.) te paNa eTalA mATe ke eka paNa Atmapradeza vinA jIvanuM saMpUrNapaNuM ghaTI zakatuM nathI. A pramANe samajAvavA chatAM jyAre te svIkArato nathI tyAre sthaviroe teno tyAga karyo. 15 20 pachI te ghaNI asadbhuta vastuonuM udbhAvana karavAvaDe ane mithyAbhinivezavaDe potAnebIjAne ane tadubhayane bhramita karato karato AmalakappAnagarImAM gayo. tyAM AmrazAlavanamAM rahyo. te nagarImAM mitrazrI nAme eka zrAvaka hato. te jANe che ke- A nirbhava che. ekavAra tenA ghare jamaNavAra hato. teNe tiSyaguptane AmaMtraNa ApyuM ke--"tamAre svayaM ghare AvavuM.' te gayo. gharamAM pravezelA tenI sAme vipula pramANamAM judI judI khAdyavastuo lAvavAmAM AvI. tyAre te zrAvaka 25 badhI vastuomAMthI TukaDo TukaDo vahorAve che. e pramANe tene bhAtamAMthI, vyaMjanamAMthI thoDuM thoDuM 3. tadA tasya kAyotsargaH kRtaH, evaM sa bahubhirasadbhAvodbhAvanAbhirmithyAtvAbhinivezena cAtmAnaM paraM ca tadubhayaM ca vyudgrAhayan vyutpAdayan gata AmalakalpAM nagarIM, tatra AmrazAlavane sthitaH, tatra mitra zrIrnAma zramaNopAsakaH, sa jAnAti yathaiSa nihnava, anyadA kadAcit tasya (gRhe ) saMkhaDI jAtA, tadA tena nimantritaH - yuSmAbhiH svayameva gRhamAgantavyaM, te gatAH, tadA tasyaniviSTasyavipulaH khAdyakavidhi - 30 rAnItaH, tadA sa tasmAt ekaikasmAt khaNDaM khaNDaM dadAti, evaM kUrasya kusiNasya (vyaJjanasya )
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) . vatthassa, pacchA pAdesu paDito, sayaNaM ca bhaNai-eha vaMdaha, sAhU paDilAbhiyA, aho ahaM dhaNNo sapuNNo jaM tubbhe mama gharaM sayamevAgatA, tAhe te bhaNaMti-kiM dharisiyAmo amhe evaM tume ?, so bhaNati-sasiddhateNa tumhe mayA paDilAbhiyA, jai navaraM vaddhamANasAmissa taNaeNa siddhateNa paDilAbhemi, tattha so saMbuddho bhaNai-icchAmi ajjo ! samma paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaeNa 5 vihiNA paDilAbhito, micchAmi dukkaDaM ca kataM, evaM te savve saMbohiyA, Aloiya paDikkaMtA viharaMti // amumevArthamupasaMjihIrSurAha rAyagihe guNasilae vasu coddasapubvi tIsaguttAo / AmalakappA NayarI mittasirI kUrapiMDAI // 128 // (bhA0) 10 vyAkhyA : asyAH prapaJcArtha ukta eva, akSaragamanikA tu usabhapuraMti vA rAyagihaMti vA ApyuM. vastrano eka nAno TUkaDo karI vahorAvyo. tyAra pachI zrAvaka pagamAM paDyo (arthAt vaMdana karyA) ane svajanone kahyuM ke-Avo, vaMdana karo sAdhuone vahorAvI dIdhuM che. pachI zrAvake kahyuM 3-"maho ! huM dhanya dhuM, puSyavAna chu. thI tabhe bhaa2| ghare svayaM mAvyA." tyAre sAdhumIme -"2 rIte. tame sabhA // bhATe apamAna ro cho ?" to dhu15 "meM to tamArA siddhAntavaDe ja tamane gocarI vahorAvI che. (arthAt tame jema aMtima pradezamAM ja jIvano vyapadeza karo cho te ja rIte meM bhAtanA eka dANAmAM ja saMpUrNa-bhAtano vyapadeza karI tamane vahorAvyA che.) chatAM jo tame kaho to vardhamAnasvAmI saMbaMdhI siddhAntavaDe tamane vahorAvuM." A sAMbhaLI te pratibodha pAmyo ane kahe che-"he Arya! tamArI A samyapha pratipreraNAne huM svIkAruM chuM." tyAra pachI zrAvake vidhipUrvaka vahorAvyuM ane micchAmi dukkaDuM karyuM. 20 A pramANe te sarva sAdhuo pratibodha pAmyA. AlocanA karIne pApathI pAchA pharelA te sarva viyare cha. // 127 // avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karavAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che ke thArtha : 24DImA suzIrAdhAna - su - yauhapUrvadhara - tiSyata - sAmapyAnagarI - mitrazrI - dUrapiMDahi. 25 TIkArthaH A gAthAno vistArArtha upara kahevAI gayo che. akSarArtha A pramANe - RSabhapurA 4, vastrasya, pazcAtyAdayoH patitaH, svajanaM ca bhaNati-AyAta vandadhvaM, sAdhavaH pratilAbhitAH, aho ahaM dhanyaH sapuNyo yatsvayaM yUyameva mama gRhamAgatAH, tadA te bhaNanti-kiM dharSitAH smo vayamevaM tvayA ?, sa bhaNati-svasiddhAntena yUyaM mayA pratilAbhitAH, yadi paraM vardhamAnasvAmisatkena siddhAntena pratilambhayAmi, tatra sa sambuddho bhaNati-icchAmyArya ! samyak praticodanAM, tadA pazcAt zrAvakena vidhinA 30 pratilambhito, mithyA me duSkRtaM ca kRtam, evaM te sarve saMbodhitAH, AlocitapratikrAntA viharanti / 5. RSabhapuramiti vA rAjagRhamiti vA
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ trIjo avyaktanilaMva (bhA. 129) 177 aigaThThA, tattha rAyagihe guNasilae ujjANe vasu coddasapuvvI Ayario samosaDho, tassa sIsAo tIsaguttAo esA diTThI samuppaNNA, so micchatAbhibhUo AmalakappA nAma nayarI taM gao, mittasirI sAvao, teNa kUrapuvagAdi (dezIyavacanatvAt kUrasikthAdinetyarthaH) diTuMtehiM paDibohiutti // gato dvitIyo nihnavaH, sAmprataM tRtIyaM pratipAdayannAha codA dovAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / / avvattayANa diTThI seyaviyAe samuppannA // 129 // (bhA0) vyAkhyA : caturdazAdhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'vyaktakadRSTiH zvetavyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH // kathamutpannA ?- seyaviyAe nayarIe polAse ujjANe ajjAsADhA nAmAyariyA samosaDhA, tesiM sIsA bahave AgADhajogaM paDivannA, sa evAyario tesiM vAyaNAyario, anno tattha natthi, te ya rattiM hiyarasUleNa mayA sohamme naliNigumme vimANe devA uvavannA, 10 ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti taM sarIragaM, te ya sAhU AgADhajogavAhI, tevi na yANaMti-jahA AyariyA ane rAjagRha baMne ekarthika nAma che. te rAjagRhamAM guNazIlaudyAnamAM vasunAme caudapUrvadhara AcArya padhAryA. temanA ziSya tiSyaguptathI A mata utpanna thayo. te mithyAtvathI haNAyelo AmalakappAnagarImAM gayo. tyAM mitrazrI nAme zrAvaka hato. teNe bhAtanA dANArUpa daSTAntavaDe pratibodha 5bhAjyo. // 128 // 15 avataraNikA : bIjo niddhava kahyo. have trIjAnuM pratipAdana karatA kahe che ? gAthArtha : gAthArtha TIkArtha uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArtha : prabhuvIranA nirvANa pachI baso caudavarSa pasAra thatAM zvetavikAnagarImAM avyaktamata utpanna thayo. kevI rIte utpanna thayo ? te kahe che - trI bhavyatanita - ' zvetavikAnagarInAM polAsaudyAnamAM pUjya (Arya zabda mAnavAcaka che) ASADhAnAme AcArya padhAryA. temanA ghaNAM ziSyoe AgADhajoga zarU karyA. te ekalA AcArya ja temanA vAcanAcArya hatA bIjA koI vAcanAcArya nahotA. AcArya ekavAra rAtrisamaye hRdayazUla (hArTa-eTeka) vaDe kALa karI saudharma devalokanA nalinI gulmavimAnamAM devarUpe utpanna thayA. avadhijJAnano upayoga mUkyo. temAM potAnA zarIrane jue che. te sAdhuo AgADhayogavAhI hatA. teo jANatA nathI 25 6. ekArthoM, tatra rAjagRhe guNazila udyAne vasuzcaturdazapUrvI AcAryaM samavRtaH, tasya ziSyAttiSyaguptAt eSA dRSTiH samutpannA, sa mithyAtvAbhibhUta AmalakalpA nAma nagarI tAM gataH, mitrazrIH zrAvakaH, tena kurAsikthAdidRSTAntaiH pratibodhita iti / ____7. zvetavikAyAM nagaryAM polAsamudyAnamAryASADhA nAma AcAryA samavasRtAH, teSAM ziSyA bahava AgADhayogaM pratipannAH, sa evAcAryasteSAM vAcanAcAryaH, anyastatra nAsti, te ca rAtrau hRdayazUlena mRtAH 30 saudharme nalinIgulme vimAne devA utpannAH, avadhiM prayuJjanti, yAvatprekSante taccharIrakaM, te ca sAdhava AgADhayogavAhinaste'pi na jAnanti-yathA AcAryAH
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) * 178 kAlagatA, tAhe taM ceva sarIragaM aNuppavisittA te sAhuNo uTThaveMti, verattiyaM kareha, evaM teNa tesiM divvabhAveNa lahuM ceva sAriyaM, pacchA so te bhAi-khamaha bhaMte ! jaM bhe mae assaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivase kAlagato, tujjhaM aNukaMpAe Agato, evaM so khAmettA paDigato, tevitaM sarIragaM chaDDeUNa citeMti - ecciraM kAlaM assaMjato vaMdito, tato te avvattabhAvaM bhAveMti5 ko jANai kiM sAhU devo vA ? to na vaMdaNijjotti / hojjAsaMjatanamaNaM hojja musAvAyamamugotti // 1 // theravayaNaM jadi pare saMdeho kiM suroti / sAhutti deve kahaM na saMkA kiM so devo adevotti // 2 // teNa kahietti va matI devo'haM rUvadarisaNAo ya / sAhutti ahaM kahie samANarUvaMmi ke--"AcArya kALa pAmyA che." tethI te zarIramAM pravezIne prabhAte te sAdhuone UThADe che "vairattine karo" (arthAt vairAtrika svAdhyAya karo) A pramANe teNe divyaprabhAvathI zIghra yoga 10 pUrNa karAvyA. pachI te sAdhuone kahe che ke -"he bhagavaMto! mane kSamA karo, kAraNa ke asaMyata evA meM tamArA vaMdana lIdhA, huM to amuka divase mRtyu pAmyo hato paraMtu tamArA uparanI bhaktine kAraNe ahIM Avyo chuM. A pramANe kSamA yAcIne te gayo. sAdhuo paNa te zarIranI pAriThAvaNI karyA pachI vicAre che ke--"ApaNe atyAra sudhI asaMyatane vaMdana karyA.' tethI teo avyaktabhAvane 15 vicAre che--"sAme rahela vyakti sAdhu che ke deva te koNa jANe che ? tethI havethI ApaNe koine vaMdana karavA nahIM, anyathA=jo devane sAdhu mAnIe to asaMyatane namana thAya athavA sAdhune deva mAnIe to mRSAvAda thAya, ||1||" tyAre sthaviroe kahyuM ke jo tamane bIjAmAM A deva che ke sAdhu che e pramANe saMdeha thAya che to je deve kahyuM ke--"huM deva chuM" te devamAM kema saMdeha thatoM nathI ke A deva che ke adeva 20 che ? / / 2 / sAdhuoe javAba Apyo ke te pote kaheto hoya ke "huM deva chuM" ane amane paNa devanA rUpanuM darzana thatuM hovAthI devamAM saMdeha thato nathI. - sthaviro :- to pachI jeo svayaM "huM sAdhu chuM" ema kahe che ane samAna svarUpa (veSAdi) paNa dekhAya che to te sAdhuomAM zA mATe tame zaMkA karo cho ? // aa 8. kAlagatAH, tadA tadeva zarIramanupravizya tAn sAdhUnutthApayanti, vairAtrikaM kuruta, evaM tena teSAM 25 divyaprabhAveNa ladhveva sArita, pazcAtsa tAn bhaNati-kSamadhvaM bhadantAM ! yanmayA bhavanto'saMyatena vanditAH, ahamamukaSmin divase kAlagataH, yuSmAkamanukampayA AgataH, evaM sa kSamayitvA pratigataH, te'pi taccharIrakaM tyaktvA cintayanti - iyacciraM kAlamasaMyato vanditaH, tataste'vyaktabhAvaM bhAvayanti ko jAnAti kiM sAdhurdevo vA ?, tato na vandanIya iti / bhavedasaMyatanamanaM bhavenmRSAvAdo'muka iti // 1 // sthaviravacanaM yadi parasmin saMdehaH kiM sura iti / sAdhuriti deve kathaM na zaGkA ? kiM sa devo'deva iti // 2 // tena kathita 30 iti ca matirdevo'haM rUpadarzanAcca / sAdhurahamiti kathite samAnarUpe
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ balabhadrarAjAvaDe avyaktane pratibodha (bhA. 129) za 179 kiM saMkA ? // 3 // devassa va kiM vayaNaM saccaMti na sAhurUvadhArissa / na paroppapi vaMdaha jaM jANaMtAvi jayayotti // 4 // evaM bhaNNamANAvi jAhe Na paDivajjati tAhe ugghADiyA, tato viharaMtA rAyagihaM gayA, tattha moriyavaMsapasUo balabhaddo nAma rAyA samaNovAsao, teNa te AgamiyA-jahA ihamAgatatti, tAhe teNa gohA ANattA-vaccaha guNasilagAto pavvaiyae ANeha, tehiM ANItA, raNNA purisA ANattA-sigdhaM ete kaDagamaddeNa mAreha, tato hatthI kaDagehi ya 5 ANIehiM te pabhaNiyA-amhe jANAmo jahA tumaM sAvao, to kahaM amhe mArAvihi ?, rAyA bhaNai-tumhe corA Nu cAriyA Nu abhimarA Nu ?, ko jANai ?, te bhaNaMti-amhe sAhuNo, rAyA bhaNai-kiha tubbhe samaNA ?, jaM avvattA paropparassavi na vaMdaha, tubbhe samaNA vA cAriyA vA ?, ahaMpi sAvago vA na vA ?, tAhe te saMbuddhA lajjiyA paDivannA nissaMkiyA jAyA, vaLI devanuM vacana sAcuM, paNa sAdhuveSa dhAraNakaranAranuM nahIM evuM kema ? ke jethI "A 10 sAdhu che" evuM jANavA chatAM tame paraspara vaMdana karatA nathI ll4l. te A pramANe samajAvavA chatAM jyAre teo koI vAte mAnatA nathI tyAre teone saMghathI bahAra karyA. tyAMthI teo vicaratA rAjagRha gayA. tyAMno mauryavaMzamAM utpanna thayelo baLabhadranAme rAjA zrAvaka hato. teNe jANyuM ke-sAdhuo ahIM AvelA che. tethI nagararakSakone AjJA ApI tabhe o sane guzImadhAnathI sAdhumIne maha dAvo." 26.3 ne mAvyA. 20% 15 puruSone AjJA karI ke "zIgha A lokone kaTakamardanavaDe mArI nAMkho." (kaTakamardana eTale hAthI vagerethI yukta sainyane aparAdhI upara calAvavuM.) tethI hAthI ane sainya AvatA sAdhuoe kahyuM ke-"ame jANIe chIe ke tame zrAvaka cho to zA mATe tame amane mAro cho ?" rAjAe kahyuM -"tame sAdhunA veSamAM cora cho ke guptacara cho ke dhADapADuo cho ? koNa net o cho ?" tamome -"sAghumI chIme." 20 me -"tabhe sAdhu vI rIte 20 hoI zako ?" kAraNa ke tame avyaktamatavALA paraspara paNa vaMdana karatA nathI. tame zramaNa cho ke guptacara cho ? huM paNa zrAvaka chuM ke nathI ?" A pramANe kahetA te sAdhuo bodha pAmyA, lajajA 9. kA zaMGkA ? // 3 // devasyaiva kiM vacanaM satyamiti na sAdhurUpadhAriNaH / na parasparamapi vandadhvaM yajjAnAnA api yataya iti // 4 // evaM bhaNyamAnA api yadA na pratipadyante tadodghATitAH, tato viharanto rAjagRhaM gatAH, tatra moryavaMzaprasUto balabhadro nAma rAjA zramaNopAsakaH, tena te jJAtA-yathehAgatA iti, 25 tadA tena ArakSA AjJaptA-vrajata guNazIlAt pravrajitAt Anayata, tairAnItAH, rAjJA pusSA AjJaptA:zIghrametAn kaTakamardaina mardayata, tato hastiSu kaTakeSu cAnIteSu te prabhaNitAH-vayaM jAnImo yathA tvaM zrAvakaH, tat kathaM asmAn mArayiSyAsi ?, rAjA bhaNati yUyaM caurA nu cArikA nu abhimarA nu ?, ko jAnAti ?, te bhaNanti-vayaM sAdhavaH, rAjA bhaNati-kathaM yUyaM zramaNAH ?, yadavyaktAM parasparamapi na NA vA cArikA vA ? ahamapi zrAvako vA na vA?, tadA te saMbuddhA lajjitAH pratipannA 30 nizzaGkitA jAtA:,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tAhe aMbADiyA kharehiM mauehi ya, saMbohaNaTThAe tubbhaM imaM mae eyANurUvaM kayaM, mukkA khAmiyA amumevArthamupasaMharannAha seyavi polAsADhe joge taddivasahiyayasUle ya / 5 : soni niLiyudhdhe rAdhe riya vadhe che 30 | (To) vyAkhyA : zvetavyAM nagaryAM polAse udyAne ASADhAkhya AcAryaH, yoga utpATite sati taddivasa eva hRdayazUle ca, utpanne mRta iti vAkyazeSaH, sa ca saudharme kalpe nalinigulme vimAne, samutpadyAvadhinA pUrvavRttAntamavagamya vineyAnAM yogAn sAritavAniti vAkyazeSaH, suralokagate tasminnavyaktamatAstadvineyA viharanto rAjagRhe nagare mauryo balabhadro rAjA, tena sambodhitA iti 10 vIvazeSa:, vIcA upa sarathA svavRddhacA vyArathaiyA rUti . . . uktastRtIyo nihnavaH, caturthavyAcikhyAsayA''ha vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / sAmucchedyaviddI midinnapurI samuppaUIT 3 (mA) pAmyA, potAnI bhUla kabUlI ane paraspara niHzaMkita thayA. tyAra pachI rAjAe kaDaka ane madhura15 vacanovaDe sAdhuone Thapako Apyo ane kahyuM ke -"bodha pamADavA mATe meM tamArI sAthe AvA prakAranuM vartana karyuM." rAjAe kSamA mAgI ane sarvene choDI mUkyA. 129. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che ke ' gAthArthaH zvetavikAnagarI - polAsaudyAna - AgADhajoga - te ja divase hRdayazUla - saudharmamAM nalinI gulmavimAnamAM (upapAta) - rAjagRhI - mauryavaMzI baLabhadrarAjA. TIkArtha zvetavikAnagarImAM polAsaudyAnamAM ASADhanAme AcArya hatA. yoganI zarUAta karatAM te ja divase hRdayazUlathI temanuM mRtyu thayuM. temaNe saudharmadevalokamAM nalinI gulmavimAnamAM utpanna thaIne avadhivaDe pUrvavRttAntane jANIne ziSyonA yogovahanane pUrA karAvyA. mULagAthAmAM je akSaro nathI te ahIM vAkyazeSa tarIke jANavA jemake "pUrA karAvyA, mRtyu pAmyA." devalokamAM gayA pachI avaphatamatavALA temanA ziSyo vicaratA rAjagRhanagaramAM AvyA. tyAM mauryavaMzanA 25 baLabhadrarAjAe sAdhuone pratibodhita karyA. A pramANe bIjI paNa saMgrahagAthAo (bhASya gA. 130 jevI AgaLa kahevAtI saMgrahagAthAo) potAnI buddhi pramANe vyAkhyAna karavA yogya che. |13oll avataraNikA : trIjo nihnava kahyo. have cothAnuM vyAkhyAna karavAnI icchAthI kahe che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. 30 10. tadA nirbhasitA: kharairmRdubhizca, saMbodhanArthAya yuSmAkaM mayedamedatanurUpaM kRtaM, muktAM kSAmitAzca
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ cotho nihnava (bhA. 132) vyAkhyA : viMzatyuttare dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'trAntare sAmucchedikadRSTiH mithilApuryAM samutpanneti gAthArthaH // yathotpannA tathA pradarzayannAha - 181 mihilAe lacchighare mahAgarikoDiNNa Asamitte ya / uNiyANuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA ya // 132 // ( bhA0 ) vyAkhyA : mirhilAe nayarIe lacchihare cetie mahAgirIAyariyANa koDiNNo nAma sIso Thito, tassa Asamitto sIso, so aNuppavAdapuvve neuNiyaM vatthaM paDhati, tattha chiNNachedaNayabattavvayAe AlAvago jahA paDuppannasamayaneraDyA vocchijjissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biiyAdisama su vattavvaM, ettha tassa vitigicchA jAyA- jahA savve paDuppannasamayasaMjAtA vocchijjissaMti - ' evaM ca kato kammANuveyaNaM sukayadukkayANaMti ? / uppAdAnaMtarato savvassa viNAsasabbhAvA // 1 // 10 TIkArtha : vIraprabhunA nirvANa pachI basovIsavarSa pasAra thatAM mithilAnagarImAM sAmucchedikono mata utpanna thayo. 131 // avataraNikA : je rIte mata utpanna thayo te dekhADatA kahe che gAthArtha : mithilA - lakSmIgRha - mahAgiri - kauDinya - azvamitra - anupravAdapUrvanI naipuNikavastu - rAjagRhI - ane khaMDarakSako. * cotho nihnava * 5 15 TIkArtha : mithilAnagarInA lakSmIgRhacaityamAM mahAgiriAcAryano ziSya kauDinya rahyo hato. tene azvamitranAme ziSya hato. te anupravAdanAmanA pUrvamAM naipuNikanAmanA vastune bhaNe che. temAM chinnachedanakavaktavyatAno A pramANe pATha hato ke- vartamAna sAmayika (arthAt vartamAna vivakSita samaye vidyamAna evA) nArako nAza pAmaze, e pramANe (vartamAna sAmayika manuSyo, 20 tiryaMco vagere kahetA kahetA) chelle vartamAna sAmayika vaimAnikadevo nAza pAmaze. e pramANe bIjA vagere samayomAM paNa upara pramANe kahevuM. (arthAt dvitIyasAmayika nArako nAza pAmaze vagere. ahIM hAlamAM vartato samaya vartamAna sAmayika jANavo, tenA pachIno samaya bIjo samaya, tenA pachIno samaya trIjo samaya vagere jANavuM.) A pATha bhaNatA tene A pramANe vicAra Avyo - jo vartamAna sAmayika sarvanA2ko nAza pAmaze, to sukRta-duSkRtakarmono bhogavaTo karanAra koI 25 raheze nahIM kAraNa ke utpatti pachI tarata sarvajIvono vinAza thAya che. (ahIM Azaya e che 11. mithilAyAM nagaryAM lakSmIgRhe caitye mahAgiryAcAryANAM kauNDinyo nAma ziSyaH sthitaH, tasyAzvamitraH ziSyaH, so'nupravAdapUrve naipuNikaM vastu paThati, tatra chinnacchedanakavaktavyatAyAmAlApako yathA-- pratyutpannasamayanairayikA vyucchetsyanti, evaM yAvadvaimAnikA iti, evaM dvitIyAdisamayeSvapi vaktavyam, atra tasya vicikitsA jAtA - yathA sarve pratyutpannasamayasaMjAtA vyucchetsyanti - evaM ca kutaH karmANuvedanaM 30 sukRtaduSkRtAnAmiti / utpAdAnantaraM sarvasya vinAzasadbhAvAt // 1 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 ja Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) so evamAdi paruveMto guruNA bhaNio-eganayamaeNamiNaM suttaM vaccAhi mA hu micchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hidayaM viyArehi // 2 // nahi savvahA viNAso addhaapj'jaaymettnnaasNmi| saparappajjAyA aNaMtadhammiNo vatthuNo juttA // 3 // aha suttAtotti matI NaNu sutte sAsayaMpi niddiSTuM / vatthu davvaTThAe asAsayaM pajjavaTThAe // 4 // tatthavi Na savvanAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / iharA Na savvanAse samayAdivisesaNaM juttaM // 5 // ' jAhe paNNaviovi necchati tAhe ugghADito, tato so samucchedaM vAgareMto kaMpillapuraM gato, tattha khaMDarakkhA nAma samaNovAsayA, ke- uparokta pATha uparathI azvamitrane evuM lAge che ke jIva utpatti pachI tarata nAza pAme che. tethI karma bhogavanAra koI na hovAthI karmano bhogavaTo nathI.) 1 A pramANe prarUpaNA karatA tene gurue kahyuM ke "A sUtra ekanayanI apekSAe kahyuM che 10 tethI tuM nirapekSa thaIne mithyAtvane pAma nahIM, paNa zeSanayonA rahasyone paNa vicAra. (arthAt zeSanayothI nirapekSa banyA vinA tAtparyAthano vicAra kara.) rA addhA(kALa)paryAya mAtrano nAza thavA chatAM vastuno sarvathA nAza thato nathI. kAraNa ke dareka vastu sva-paraparyAyavaDe anaMtadharmavALI che." (pratyutpannanArako nAza pAme che, te pratyutpannatvena-kALaparyAyathI nAza pAme che, sarvathA nahIM.) lal 15 azvamitraH A sUtrathI ja jaNAya che ke sarvavastu kSaNamAM kSaya pAmanArI che arthAt sarvavastu kSaNika che. guru H A pramANe jo tuM vicArato hoya to sUtramAM jIvane zAzvata paNa kahyo che. te A pramANe ke- vastu dravyArthatayA (dravyarUpe) zAzvata che ane paryAyarUpe azAzvata che ||4o vaLI te sUtramAM paNa sarvathA nAza kahyo nathI kAraNa ke te sUtramAM samayAdi vizeSaNa Apela che. (arthAta 20 te sUtramAM-vartamAnasAmayika nArako nAza pAmaze-e pramANe kaheluM che, mAtra nArako nAza pAmaze ema nathI kahyuM.) anyathA jo sarvathA nAza pAmavAno hoya to samayAdinuM vizeSaNa saMgata thAya nahIM. pA. jayAre A rIte samajAvavA chatAM te samajato nathI tyAre tene saMgha bahAra karavAmAM Avyo. tyAMthI te samucchedane bolato kaMpillapuramAM gayo. tyAM khaMDarakSakanAme zrAvako hatA. teo 25 12. sa evamAdi prarUpayan guruNA bhaNita:-ekanayamatenedaM sUtraM, vAjIrmA mithyAtvam / nirapekSaH zeSANAmapi nayAnAM hRdayaM vicAraya // 2 // na hi sarvathA vinAzo'ddhAparyAyamAtranAze / svaparaparyAyairanantadharmiNo vastuno yuktaH // 3 // atha sUtrAditi matirnanu sUtre zAzvatamapi nirdiSTam / vastu dravyArthatayA'zAzvataM paryavArthatayA // 4 // tatrApi na sarvanAza: samayAdivizeSaNaM yato'bhihitam / itarathA na sarvanAze samayAdivizeSaNaM yuktam // 5 // yadA prajJApito'pi necchati tadodghATitaH, tataH sa sAmuccheda 30 vyarvanuM pInyapura matiH, tatra iDarakSA nAma zramaNopAsakA:,
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAMyabho nilava (bhA. 133-134) 183 13 te ya sukapAlA, tehiM te AgamiellagA, tehiM te gahiyA, te mAreumAraddhA, te bhAMti bhayabhIyAamhehiM suyaM jahA tubbhe sAvagA, tahAvi ete sAhU mAreha, te bhAMti - je te sAhU te vocchiNA tujjhaM ceva siddhaMto esa, ato tubbhe aNNe kevi corA, te bhAMti - mA mAreha, evaM tehiM saMbohiyA paDavaNNA sammattaM / ayaM gAthArthaH // akSarANi tu kriyAdhyAhArataH svadhiyA jJeyAni / gatazcaturtho nihnavaH, sAmprataM paJcamamabhidhitsurAha aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / do kiriyANaM diTThI ullugatIre samuppaNNA // 133 // ( bhA0 ) vyAkhyA : aSTAviMzatyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya, atrAntare dvaikriyANAM dRSTiH ullukAtIre samutpanneti gAthArthaH // yathA samutpannA tathA nidarzanAyAha 5 10 NaikheDajaNava ulluga mahagiridhaNagutta ajjagaMge ya / . kiriyA do rAyagihe mahAtavo tIramaNiNAe / 134 // ( bhA0 ) rAjyasaMbaMdhI karane ugharAvavAnuM kAma karatAM hatA. teoe jANyuM ke sAdhuo ahIM AvyA che. zrAvakoe sAdhuone pakaDyA ane mAravAnuM zarU karyuM. bhayathI gabharAyelA sAdhuoe kahyuM ke "ame sAMbhaLyuM che ke tame zrAvaka cho'(to zA mATe amane mAro cho ?") to paNa zrAvako temane mAre 15 che. zrAvako kahe che ke--"je sAdhuo hatA te to nAza pAmyA che. e to tamAro ja siddhAnta che tethI tame sAdhu nathI paraMtu koI anya coro lAgo cho.'' sAdhuo kahe che- amane mAro nahIM (ame sAdhuo ja chIe.) A pramANe zrAvakothI bodha pAmatA te sAdhuo samyaktva pAmyA. A gAthArtha kahyo. akSarArtha kriyApadanA adhyAhArapUrvaka potAnI jAte jANI levo. 5132 / / avataraNikA : cotho nihnava kahyo. have pAMcamAne kahevAnI icchAvALA kahe che gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : vIraprabhune nirvANa pAmye baso aThThAvIsavarSa pasAra thatAM ullakAtIranAmanA nagaramAM vaikriyono mata utpanna thayo. 133 // 13. teca zulkapAlAH, taiste jJAtAH, , taiste gRhItAH, te mArayitumArabdhAM, te bhaNanti bhayabhItAHasmAbhiH zrutaM yathA yUyaM zrAvakA:, tathApi etAn sAdhUn mArayatha, te bhaNanti- ye te sAdhavaste vyucchinnA yuSmAkameva siddhAnta eSaH, ato yUyamanye ke'pi caurAH, te bhaNanti-mA mImarata, evaM taiH saMbodhitAH pratipannAH samyaktvam / 20 avataraNikA : je rIte A mata utpanna thayo, te rIte batAvavA mATe kahe che gAthArtha : nahI - pheDa - 4nayaha mahAgiri dhanagupta gaMgAyArya je DiyArAbhgRhI 25 mahAtapatIra bhazinAga. 30
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 mI Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) - vyAkhyA : ullukA nAma nadI, tIe uvalakkhio jaNavatovi so ceva bhaNNai, tIse ya nadIe tIre egaMmi kheDaThANaM, bIyaMmi ullugAtIraM nagaraM, aNNe taM ceva kheDaM bhaNaMti, tattha mahAgirINa sIso dhaNagutto nAma, tassavi sIso gaMgo nAma Ayario, so tIse nadIe pusvime taDe, AyariyA se avarime taDe, tato so sarayakAle AyariyaM vaMdao uccalio, so ya khallADo, tassa ullugaM 5 nadi uttaraMtassa sA khallI uNheNa Dajjhai, hiTThA ya sIyaleNa pANieNa sItaM, tato so ciMtei sutte bhaNiyaM jahA egA kiriyA vedijjai-sItA usiNA vA, ahaM ca dokiriyAo veemi, ato do'vi kiriyAo egasamaeNa vedijjaMti, tAhe AyariyANa sAhai, tAhe bhaNio-mA ajjo ! evaM pannavehi, natthi egasamaeNa do kiriyAo vedijjaMti, jato samao maNo ya suhamA pAMyamo nilava 10 TArtha : 3nAmanI nahI tI. tanAthI lakSita 456 (=11) 59 78sunAme kahevAyo. te nadIne eka kinAre dhULIprAkArathI veSTita nagara hatuM. bIjA kinAre utsukAtIra nagara hatuM. keTalAka loko ullakAtIrane ja dhULIprAkArathI veSTita nagara tarIke kahe che. te nagaramAM mahAgirino dhanaguptanAme ziSya hato. tene paNa ziSya gaMganAme AcArya hato. te nadInAM eka kinAre hato. tenA guru nadInA bIjA kinAre hatA. tyAMthI te zaradaRtumAM gurune vaMdana karavA 15 cAlyo. te vALa vinAnA mastakavALo hato. ullukAnadIne utaratI veLAe taDakAthI tenuM mastaka tape che ane nIce zItala pANI vaDe ThaMDo sparza thAya che. ' tethI te vicAre che ke- sUtramAM to kahyuM che ke- eka samaye eka kriyA anubhavAya che zIta athavA uSNa, ane huM to be kriyA eka samaye anubhavuM chuM. tethI eka samaye baMne kriyAo anubhavI zakAya che. te jaIne gurune kahe che. tyAre gurue kahyuM-"he Arya ! A pramANe prarUpaNA kare 20 nahIM. eka samaye be kriyAo anubhavAtI nathI, kAraNa ke samaya ane mana e atisUkSma hovAthI jema kamaLonA ekaso pAMdaDAone koI nipuNa vyakti tIkSNa bhAlAvaDe chede temAM eka pAMdaDAthI bIjA pAMdaDAne chedatA vacce asaMkhya samaya pasAra thaI jatA hovA chatAM te jaNAtA nathI tema be kriyA vacce paNa samayano bheda paDato hovA chatAM jaNAto nathI." 14. ullUkAnAmnI nadI, tayopalakSito janapado'pi sa eva bhaNyate, tasyAzca nadyAstIra ekasmin 25 kheTasthAnaM, dvitIye ullUkAtIraM nagaram, anye tadeva kheTamiti bhaNanti, tatra mahAgiriNAM ziSyo dhanagupto nAma, tasyApi ziSyo gaGgo nAmAcAryaH, sa tasyA nadyAH paurastye tIre, AcAryAstasya pAzcAtye taTe, tataH sa zaratkAle AcAryaM vanditumuccalitaH, sa ca khalvATa:, tasyollUkAM nadImuttarataH sA khalatiruSNena dahyate, adhastAcca zItalena pAnIyena zItaM, tataH sa cintayati - sUtre bhaNitaM yathA ekA kriyA vedyate zItoSNA vA, ahaM ca dve kriye vedayAmi, ato dve api kriye ekasamayena vedyete, tadA''cAryebhyaH kathayati, 30 tadA bhaNita:-mA Arya ! evaM prajIjJapaH, nAsti (etat yat) ekasamayena dve kriye vedyate, yataH samayo manazca sUkSme
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 chaTTo nilava (lA. 134 ) Ne lakkhijjaMti utpalapatrazatavedhavat, evaM so paNNavito'vi jAhe na paDivajjai tAhe ugghADito, so hiMDaMto rAyagihaM gato, mahAtavotIrappabhe nAma pAsavaNe, tattha maNiNAgo nAma nAgo, tassa cetie ThAti, so tattha parisAmajjhe kaheti - jahA egasamaeNa do kiriyAo vedijjaMti, tato maNinAgeNa bhaNiyaM tIse parisAe majjhe-are duTThasehA ! kIsa eyaM apaNNavaNaM paNNavesi ?, ettha ceva ThANe ThieNa bhagavatA vaddhamANasamiNA vAgariyaM-jahA egaM kiriyaM vedeti, tumaM tesiM 5 kiM laTThatarao jAo ?, chaDDehi eyaM vAdaM, mA te doseNAsehAmi 'maNinAgeNAddho bhayovavattipaDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tato paDikaMto // 1 // tti gAthArthaH // gataH paJcamo nihnavaH, SaSThamadhunopadarzayannAha - paMcasayA coyAlA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / - purimaMtaraMjiyA terAsiyadiTThI uvavaNNA // 135 // ( bhA0 ) vyAkhyA : paJca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhiM gatasya vIra ( gra0 8000) sya, atrAntare puryantaraJjikAyAm, anusvAro'lAkSaNikaH, trairAzikadRSTirutpanneti gAthArthaH // A pramANe samajAvavA chatAM jyAre te satya vAtane svIkArato nathI tyAre tene saMgha bahAra karavAmAM Ave che. tyAMthI te vicarato rAjagRhImAM gayo. tyAM mahAtapatIraprabhanAme jaLAzaya hatuM (rAjagRhathI bahAra vaibhAragirinI najIkamAM pAMcaso dhanuSa lAMbu-pahoLuM A nAme jaLAzaya hatuM--15 iti TippaNake) tyAM bhaNinAga nAme kheDa nAga (nAgakumAradeva) hato. tenA yaityamA AA sAdhu rahe che. tyAM te parSadAmAM kahe che ke- eka samaye be kriyAo anubhavAya che. tethI maNinAge te parSadAmAM tene kahyuM ke "are duSTaziSya! zA mATe AvI khoTI prarUpaNA kare che ? A sthAne rahIne bhagavAna vardhamAnasvAmIe kahyuM hatuM ke eka samaye eka kriyA ja anubhavAya che. tuM zuM temanA karatA paNa vadhu hoMziyAra upadezaka che ? choDa A khoTI prarUpaNAne, nahIM to tArA A doSane kAraNe 20 * tane huM zikSA purIza. " bhazinAgavaDe bhAravA sevAyelA, bhaya bhane yuktithI pratijodha thayelA (tethe) "tamArI vAta svIDaaru chu" ma uhIne guru pAse 4ne prAyazcita . ||1|| ||14|| avataraNikA : pAMcamo nihnava kahyo. have chaThThA ninvane dekhADatA kahe che gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : vIraprabhunA nirvANa pachI pAMcaso cummAlIsa varSa pasAra thatAM aMtaraMjikAnAmanI 25 nagarImAM airAzikamata utpanna thayo. 135 // 10 15. na lakSyate, evaM sa prajJApito'pi yadAM na pratipadyate tadoMdghATitaH, sa hiNDamAno rAjagRhaM gataH, mahAtapastIraprabhaM nAma prazravaNaM tatra maNinAgo nAma nAgaH, tasya caitye tiSThati, sa tatra parSanmadhye kathayati-- yathA ekasamayena dve kriye vedyete, tato maNinAgena bhaNitaM tasyAH parSado madhye - are duSTazaikSa! kathametAmaprajJApanAM prajJApayasi ?, atraiva sthAne sthitena bhagavatA vardhamAnasvAminA vyAkRtaM yathaikAM kriyAM 30 vedayati, tvaM tebhyaH kiM laSTataro jAtaH ?, tyajainaM vAdaM, mA tvAM (te) doSeNa zikSayAmi - maNinAgenArabdho bhayopapattipratibodhita uktvA / icchAmaH (iti) gurumUlaM gatvA tataH pratikrAntaH // 1 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 * Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) kathamutpanneti pradarzyate - tatra 15 purimaMtaraMja bhUyaguha balasiri sirigutta rohagutte ya / parivAyapoTTasAle ghosaNapaDisehaNA vA // 136 // ( bhA0 ) vyAkhyA : saGgrahagAthA / asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH, taccedam- aMtaraMjiyA nAma purI, 5 tattha bhUyaguhaM nAma cetiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThitA, tattha balasirI nAma rAyA, tesiM siriguttANaM therANaM saiDDiyaro rohautto nAma sIso, aNNagAme Thitao, tato so uvajjhAyaM vaMdao eti, ego ya parivAyao poTTaM lohapaTTaeNa baMdhiuM jaMbusAlaM gahAya hiMDai, pucchito bhainANeNa poTTa phuTTa to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbuDAlaM ca jahA ettha jaMbUdIve Natthi mama paDivAditti, tato teNa paDato NINAvito - jahA suNNA parappavAdA, tassa logeNa poTTasAlo ceva nAmaM kataM, 10 so paDahato rohagutteNa vArio, ahaM vAdaM demitti, tato so paDisehittA gato AyariyasagAsaM, avataraNikA : kevI rIte utpanna thayo te dekhADAya che gAthArtha : aMtaraMSThAnagarI bhUtaguha jaNazrI zrIgupta roDagupta poTTazAsapariprA45 ghoSaNAno pratiSedha- vAha. - - chaTTo nihnava TIkArtha : A saMgrahagAthA che ane teno artha kathAnakathI jANavA yogya che aMtaraMjikAnAme nagarI hatI. tyAM bhUtaguhanAme caitya hatuM. temAM zrIguptanAme AcArya rahyA. te nagarImAM baLazrInAme rAjA hato. te zrIgupta AcAryane atyaMta zraddhAvAna rohaguptanAme ziSya hato. te anyagAmamAM rahyo hato. tyAMthI te gurune vaMdana karavA mATe Ave che. eka parivrAjaka lokhaMDanA paTTAvaDe peTane bAMdhIne ane jaMbUvRkSanI zAkhAne hAthamAM laine nagaramAM bhame che. lokovaDe 20 parivrAjaka pUchAtA teNe kahyuM ke--"jJAnavaDe peTa phATI na jAya te mATe lohapaTTo bAMdhyo che ane A jaMbUvRkSanI zAkhA grahaNa karavA dvArA huM e jaNAvuM chuM ke "A jaMbudvIpamAM mAro koI prativAdI nathI. " teNe AkhA gAmamAM paDaha vagaDAvyo ke "parapravAdo zUnya che." (arthAt A pRthvI upara mArI sAme Take evA eka paNa pravAdo = vAdo nathI.) lokoe poTTazAlanAma pADyuM. te paDahane 25 rohagupte aTakAvyo. huM enI sAme vAda karIza. tyAra pachI te paDahane aTakAvIne AcArya pAse 16. antaraJjikA nAma purI, tatra bhUtaguhaM nAma caityaM, tatra zrIguptA nAma AcAryAH sthitAH, tatra balazrIrnAma rAjA, teSAM zrIguptAnAM sthavirANAM atizrAddho rohagupto nAma ziSyaH, anyagrAme sthitaH, tataH sa upAdhyAyaM vanditumAyAti, ekazca parivrAT lohapaTTenodaraM baddhvA, jambUzAlAM gRhItvA hiNDate, pRSTo bhaNati - jJAnenodaraM sphuTati tat lohapaTTena baddhaM, jambUzAkhAM ca yathA'tra jambUdvIpe nAsti mama prativAdIti, 30 tatastena paTaho niSkAzito - yathA zUnyAH parapravAdAH, tasya lokena poTTazAla eva nAma kRtaM sa paho rohaguptena vAritaH, ahaM vAdaM dadAmIti, tataH sa pratiSidhya gata AcAryasakAzam + saddhi ego /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 vidyA ane pratividyAonA nAmo (bhA. 137-138) % 187 Aloei-evaM mae paDahato viNivArio, AyariyA bhaNaMti-duddakayaM, jato so vijjAbalio, vAde parAjito'vi vijjAhiM uvaTThAitti tassa imAo satta vijjAo, taMjahA vicchya sappe mUsaga miI varAhI ya kAyapoAI / eyAhiM vijjAhiM so u parivvAyao kusalo // 137 // (bhA0) vyAkhyA : tatra vRzciketi vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate, sarpati sarpapradhAnA, 'mUsaga' tti 5 mUSakapradhAnA, tathA mRgI nAma vidyA, mRgIrUpeNopaghAtakAriNI, evaM vArAhI ca, 'kAgapotti' tti-kAkavidyA, potAkIvidyA ca, potAkyaH sa(za )kunikA bhaNyante, etAsu vidyAsu, etAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti gAthArthaH // so bhaNai-kiM sakkA ettAhe nilukkiuM ?, tato so AyarieNa bhaNio-paDhiyasiddhAu imAu satta paDivakkhavijjAo geNha, taMjahA morI nauli birAlI vagghI sIhI ulUgi ovAI / eyAoM vijjAo geNha parivAyamahaNIo // 138 // (bhA0) . vyAkhyA : morI nakulI birAlI vyAghrI siMhI ca ulUkI 'ovAi' tti olAvayapradhAnA, gayo. gurune nivedana kare che ke-"meM maDahane aTakAvyo che" (arthAt tenI sAthe vAda karavAnuM nakkI karyu che) AcArye kahyuM-"te khoTuM karyuM kAraNa ke te vidyAbaLI che. vAdamAM hAravA chatAM te vidyaamotaa| tArI sAme 5.ze." tenI pAse. sAta vidhAmo cha, te mA prabhArI 15 ... uthArtha : vichii-||5-AUM42-bhRg-42-513-potddiimaa vidyAmomAte parivA4 duzaNa cha. TIAI : 26 "vRzci.'' zathI. vRzcipradhAna sevA vidyA aDa 42vAnI cha. "sa" zabdathI sarpapradhAna vidyA (arthAt A vidyA sarpanuM rUpa laI sAmevALA upara AkramaNa kare), "mUSaka" zabdathI mUSakapradhAna vidyA, tathA mRgInAmanI vidyA arthAt mRganuM rUpa laI upaghAta72naarii vidyA, mA prabhArI varAhavidyA, "yota" zathI vidhA bhane potIvidhA, maha 20 potAkI eTale pakSIvizeSa jANavA. A vidyAone vize athavA A vidyAovaDe te parivrAjaka duzala cha. // 137|| roDagute 4 -"ve zuM jayapuM zamya cha ?" (arthAt nathI.) tethI tene mAyArye kahyuM-"bolavA mAtrathI siddha thAya evI A sAta pratipakSavidyAone tuM grahaNa kara." te sAta vidyA mI pramANe - ... thArtha : mayUrI - nadI - Masii. - Gunii - siMDI - 6 - 4||45kssii. pa2i4o 25 parAbhava karanArI A sAta vidyAone tuM grahaNa kara. . 2Irtha : mayUrI - namukhI - ML52 - vyAdhI - siMDI - 3jI mane bA45kSIpradhAna sevA 17. Alocayati-evaM mayA paTaho vinivAritaH, AcAryA bhaNanti-duSTa kRta, yataH sa vidyAbalI, vAde parAjito'pi vidyAbhiruttiSThate, tasyemAH sapta vidyAH, tadyathA 18. sa bhaNati-kiM zAkyA adhunA nilAtum ?, tataH sa AcAryeNa bhaNita:-paThitasiddhA imAH 30 pratipakSavidyA gRhANa, tadyathA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 Avazyaka niryukti-haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-3) etA vidyA gRhANa parivrAjakamathinya iti gAthArthaH // reyaharaNaM ca se abhimaMteuM diNNaM, jar3a annapi uThei to rayaharaNaM bhamADijjAsi, to ajjeyo hohisi, iMdeNAvi sakkihisi no jetuM, tAhe tAo vijjAo gahAya gao sabhaM, bhaNiyaM ca'NeNa-esa kiM jANati ?, eyassa ceva puvvapakkho hou, parivvAo ciMtei-ee niuNA to eyANa ceva siddhataM geNhAmi, jahA-mama 5 do rAsI, taM-jahA-jIvA ya ajIvA ya, tAhe iyareNa ciMtiyaM - eteNa amha ceva siddhaMto gahio, teNa tassa buddhi paribhUya tinni rAsI ThaviyA-jIvA ajIvA nojIvA, tattha jIvA saMsAratthA, ajIvA ghaDAdi, nojIvA ghiroliyAchinnapucchAI, diva'to daMDo, jahA daMDassa AdimajjhaM aggaM ca, evaM savve bhAvA tivihA, evaM so teNa nippaTTapasiNavAgaraNo kao, tAhe so parivAyao ruTTho vicchue muyai,tAhe so tesiM paDivakkhe more muyai, tAhe tehiM haehi vichiehi pacchA sappe 10 A sAta vidyAo parivrAjakano parAbhava karanArI tuM grahaNa kara. (A vidyAo te te tiryaMcanA rUpa dhAraNa karI sAme AkramaNa kare che e dhyAnamAM rAkhavuM.) gurue rajoharaNa maMtrita karIne ApyuM. "te parivrAjaka A sivAya bIjI koI vidyAno prayoga kare to tenI upara tuM rajoharaNa bhADaje, to ajeya thaIza, indra paNa tane jItavA samartha raheze nahIM." te vidyAone grahaNa karI rohagupta sabhAmAM gayo, ane kahyuM - "A jANe che? huM Ano ja pUrvapakSa thaIza (arthAta A je kaheze 15 tenuM huM una 4211)" parivA4 viyAre cha - "2 nipue| cha to memono 4 siddhAnta ahae karuM." teNe kahyuM- jagatamAM mArA mate be rAzi che jIva ane ajIva. . tyAre rohaguNe vicAryuM ke-"ANe to amAro ja siddhAnta grahaNa karyo che." rohaguNe tenI buddhino parAbhava karIne traNa rAzi sthApita karI- jIva, ajIva ane nojIva. temAM saMsArastha jIvo che, ghaDAdi ajIva che, ane garoLinI kapAyelI pUchaDI e nojIva che. dRSTAMta tarIke daMDa 20 jANavo, arthAt jema daMDane Adi, madhyama ane aMta ema traNa bhAga che tema sarva padArthonA traNa prakAra paDe che. A pramANe rohagupta parivrAjakane mauna karI dIdho. tyAre te parivrAjaka gusse thayelo vichIne tenI sAme mUke che. tyAre rohagupta tenI sAme morane mUke che. vichI haNAtA sApane 19. rajoharaNaM ca tasmAyabhimantrya dattaM, yadyanyadapi uttiSThate tadA rajoharaNaM bhrAmayestato'jayyo bhaviSyasi, indreNApi zakSyase no jetuM, tadA tA vidyA gRhItvA gataH sabhAM, bhaNitaM cAnena-eSa kiM 25 jAnAti ?, etasyaiva pUrvapakSo bhavatu, parivrAT cintayati-ete nipuNAstata eteSAmeva siddhAntaM gRhNAmi, yathA mama dvau rAzI, tadyathA-jIvAzca ajIvAzca, tadA itareNa cintitam-etenAsmAkameva siddhAnto gRhItaH, tena tasya buddhi paribhUya trayo rAzayaH sthApitA:-jIvA ajIvA nojIvAH, tatra jIvAH saMsArasthAH, ajIvA ghaTAdayaH, nojIvA gRhakokilAchinnapucchAdayaH, dRSTAnto daNDaH, yathA daNDasyAdimadhyamagraM ca, evaM sarve bhAvAstrividhAH, evaM sa tena niSpRSTapraznavyAkaraNaH kutaH, tadA sa parivrAT ruSTo vRzcikAn muJcati, tadA 30 sa teSAM pratipakSAn mayUrAn muJciti, tadA tairhateSu vRzcikeSu pazcAtsarpAn
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 roha guptano dRSTirAga (lA. 138) mu~, iyaro siM paDighAe naule muyai, tAhe uMdure tesiM majjAre, mie tesiM vagghe, tAhe sUyare tesiM sIhe, kAke tesiM uluge, tAhe poyAga muyai tesiM olAI, evaM jAhe na tarai tAhe gaddabhI mukkA, teNa ya sA rayaharaNeNa AhayA, sA parivAyagassa uvariM cheritA gayA, tAhe so parivAyago hIlijjato nicchUDho, tato so parivAyagaM parAjiNittA gao AyariyasagAsaM, Aloe-jahA jio evaM, AyariyA Aha-kIsa tae uTThieNa na bhaNiyaM ? - natthitti tinni rAsI, eyassa mae buddhiM 5 paribhUya paNNaviyA, iyANipi gaMtuM bhaNAhi, so necchai, mA me ohAvaNA houtti, puNo puNo bhaNio bhAi-ko vA ettha doso ? jar3a tinni rAsI bhaNiyA, atthi ceva tinni rAsI, AyariyA Aha-ajjo ! asabbhAvo titthagarassa AsAyaNA ya, tahAvi na paDivajjai, tato so AyarieNa mUke che. A tenA pratighAta mATe nakulane mUke che. Ama, uMdaranI sAme bilADI, haraNanI sAme vAgha, DukkaranI sAme siMha, kAkanI sAme ghuvaDa ane potAkInI sAme bAjapakSIne mUke che. A 10 pramANe jyAre parivrAjaka jItavA samartha banato nathI tyAre te gadheDIne mUke che. rohagupta te gadheDIne rajoharaNathI pAchI dhakele che. (arthAt rajoharaNa gadheDI para bhamAve che.) tethI te gadheDI pAchI pharIne parivrAjaka upa2 vaDInIti karIne jatI rahI. tyAra pachI te parivrAjakane tiraskArapUrvaka bahAra kADhyo. rohagupta te parivrAjakane jItIne AcArya pAse Avyo. AcArya pAse teNe nivedana karyuM ke A pramANe meM tene jItyo. AcArye kahyuM -"vAda pUrNa 15 thayA pachI te khulAso zA mATe na karyo ke -"traNa rAzi hotI nathI, paraMtu AnI buddhino parAjaya karIneM meM A traNa rAzio kahI hatI." (arthAt tene jItavA mATe AvI prarUpaNA karI hatI.) atyAre paNa jaIne tuM sabhAsamakSa satya hakIkata kahI de. rohagupta A vAta svIkArato nathI ke kyAMka mArI apabhrAjanA na thAya. gurue vAraMvAra tene samajAvyo. tethI te kahe che--"meM je kahyuM - rAzi che. temAM phoTu zuM che ?" rejara bhagatamAtra rAzikho che 4. gurue kahyuM -"he Arya ! jagatamAM trIjI rAzi vidyamAna nathI ane AmAM tIrthaMkaranI AzAtanA che. to paNa te samajato nathI. tyAra pachI te AcArya sAthe vAda karavA lAgyo. tethI 20 20. muJcati, itarasteSAM pratighAtAya nakulAn muJcati, tadondurAn teSAM mArjArAn, mRgAn teSAM vyAghrAn, tadA zUkarAn teSAM siMhAn, kAkAMsteSAmulUkAn, tadA potAkyastAsAmolavakAn, evaM yadA na zaknoti tadA gardabhI muktA, tena ca sA radoharaNenAhatA, sA parivrAja upari haditvA gatA, tadA sa 25 parivrAT hIlyamAno niSkAzitaH, tataH sa parivrAjakaM parAjitya gata AcAryasakAzam, Alocayati- yathA jita evam, AcAryA AhuH kathaM tadottiSThatA na bhaNitaM - na santi rAzayastraya iti etasya buddhiM paribhUya mayA prajJApitAH, idAnImapi gatvA bhaNa, sa necchati, mA me'pabhrAjanA bhUditi, punaH punarbhaNito bhaNatiko vA'tra doSaH ? yadi yo rAzayo bhaNitAH, santyeva trayo rAzayaH, AcAryA Ahu:-Arya ! asadbhAvastIrthakarasyAzAtAnA ca, tathApi na pratipadyate, tataH sa AcAryeNa 30
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 * Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) semaM vAyaM laggo, tAhe AyariyA rAulaM gayA bhaNaMti-teNa mama sisseNa avasiddhaMto bhaNio, amhaM duve ceva rAsI, iyANiM so vipaDivanno, to tubbhe ahaM vAyaM suNeha, paDissuyaM rAiNA, tato tesiM rAyasabhAe rAyapurao AvaDiyaM, jahegadivasaM uTThAya 2 chammAsA gayA, tAhe rAyA bhaNai mama rajjaM avasIdati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM-icchAe mae ecciraM kAlaM dhario,ettAhe pAsaha 5 kalaM divasaM Agae nigiNhAmi, tAhe pabhAe bhaNai-kuttiyAvaNe parikkhijjau, tattha savvadavvANi atthi, ANeha jIve ajIve nojIve ya, tAhe devayAe jIvA ajIvA ya diNNA, nojIvA natthi, evamAdicoyAlasaeNaM pucchANaM niggahio / amumevArthamupasaMharanAha sirigutteNa'vi chalugo chammAse kaDDiUNa vAya jio / AharaNakuttiyAvaNa coyAlasaeNa pucchANaM // 139 // ( bhA0) AcArya rAjakuLamAM jaIne kahe che ke- mArA te ziSya khoTo siddhAnta kahyo hato, amArA mate be ja rAzi che. atyAre te viparIta mAnyatAvALo thayo che tethI tame amAro vAda sAMbhaLo, rAjAe hA pADI. rAjasabhAmAM rAjAnI sAme baMneno vAda zarU thayo. eka divasa pUro thayo, be divasa gayA Ama karatAM karatAM cha mahinA pUrNa thayA.. 15 tyAre 2002me -mA 2045 sAya che." mAyArtha prayuM-(tamane vA6 saMbhAvavAnI) icchAthI meM ATalA badhA divasa vAda laMbAvyo. have juo AvatIkAle huM teno nigraha karIza. savAre vAdamATe bhegA thatAM AcArya kahe che-"kutrikApaNamAM nojIva aMge parIkSA thAo." (tri.54 aTo - pRthvI, tri:=9 bhane 55 huna, utrilo , jo lonI samagra vidyamAnavastu jyAM maLe tevI dukAna te kutrikApaNa kahevAya. A devAdhiSThita hoya che.) 20 temAM sarvadravyo Doya che. tyAMthI -9 sane no-mAtra pArtha dAvo. tyAre vatAye jIva ane ajIva ApyA. nojIva vastu ApI nahIM. A pramANe 144 prazno (AgaLa 144 prazno batAvaze) dvArA rohaguptane harAvyo. llbhA. 138 avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che gAthArtha : zrIguNAcArye rohagupta sAthe cha mahinA vAda karIne chelle kutrikApaNamAM 144 25 prazrona GENSPthI tane pAma tyo. 21. samaM vAdaM ( kartuM ) lagnaH, tadA AcAryA rAjakulaM gatA bhaNanti-tena mama ziSyeNApasiddhAnto bhaNitaH, asmAkaM dvau eva rAzI, idAnIM sa vipratipannaH tat yUyamAvayorvAdaM zRNuta, pratizrutaM rAjJA, tatastayo rAjasabhAyAM rAjapurata ApanitaH (vAdaH), yathaiko divasastathotthAya 2 SaNmAsI gatA, tadA rAjA bhaNati-mama rAjyaM avasIdati, tadAcAryairbhaNitam-icchayA mayeyacciraM kAlaM dhutaH, adhanA pazyata 30 kalye divase Agate nigRhNAmi, tadA prabhAte bhaNati- kutrikApaNe parIkSyatAM, tatra sarvadravyANi santi, Anaya jIvAn ajIvAn nojIvAMzca, tadA devatayA jIvA ajIvAzca dattA, nojIvA na santi, evamAdicatuzcatvAriMzena zatena pRcchAnAM nigRhItaH /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ rohaguNavaDe cha mULa padArthonuM nirUpaNa (bhA. 139) 191 - vyArthI : nirasiddha, nava yAtrasaryA-teT UT cha--patthA diyA, taMgadvvgunnkmmsaamnnvisesaa chaTThao ya samavAo, tattha davvaM navahA, taMjahA-bhUmI udayaM pavaNo AgAsaM kAlo disA appao maNo yatti, guNA sattarasa, taMjahA-rUvaM raso gaMdho phAso saMkhA parimANaM puhuttaM saMogo vibhAgo parAparattaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payatto ya, kammaM paMcadhAukkhevaNaM avakkhevaNaM AuMcaNaM pasAraNaM gamaNaM ca, sAmaNNaM tivihaM-mahAsAmaNNaM 1 sattAsAmaNNaM 5 tripadArthasabuddhikAri 2 sAmaNNaviseso dravyatvAdi 3, anye tvevaM vyAkhyAnayanti-tripadArthasatkarI sattA, sAmaNNaM dravyatvAdi, sAmannaviseso pRthivItvAdi, visesA aMtA( aNaMtA ya), ihapaccayaheU ya samavAo, ee chattIsaM bheyA, ettha ekkakke cattAri bhaMgA bhavaMti, taMjahA-bhUmI abhUmI nobhUmI TIkArya : bolavA mAtrathI gAthArtha jaNAI jAya che. (rohague cha mULa padArthonI prarUpaNA karI ane pote ulUkagotrano hovAthI tenuM bIjuM nAma paDulUka hatuM.) 144 prazno-A pramANe jANavA. 10 - rohague cha mULa padArthonI prarUpaNA karI - dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane chaThTho samavAya. temAM dravya nava prakAre - pRthvI, pANI, agni, pavana, AkAza, kALa, dizA, AtmA ane mane. guNo sattara prakAre - rUpa, rasa, gaMdha, sparza, saMkhyA, parimANa, pRthakva, saMyoga, vibhAga, paratva, aparatva, buddhi, sukha, duHkha, icchA, dveSa, prayatna karma (kriyA) pAMca prakAre - UMce pheMkavuM, nIce pheMkavuM, saMkocavuM, prasAravuM ane gamana karavuM. sAmAnya traNa prakAre- (1) mahAsAmAnya, (2) dravya- 15 guNa-karma A traNapadArthamAM "A satu che" evI buddhi utpanna karAvanArI sattA sAmAnya, (3) dravyavAdi sAmAnyavizeSa (arthAta vizeSa prakAranI jAti.) keTalAka loko A pramANe kahe che ke"traNa padArthamAM sanI buddhi karanAra sattAjAti (1) dravyatyAdi sAmAnyajAti, (2) pRthivItyAdivizeSajAti." vizeSa e anya che. (te vartata kRti banya: arthAt jenA pachI bIjuM kazuM na hoya 20 te. anya. te paramANumAM rahela che. paramANuo anaMtA hovAthI vizeSa paNa anaMtA che.) 'IhapratyayanuM kAraNa je saMbaMdha te samavAya che. (arthAt "ahIM taMtuomAM paTa che" evI buddhinuM asAdhAraNa kAraNa samavAya che.) - A badhA maLIne chatrIsa bhedo thAya che. A dareka bhedonA cAra-cAra bhAMgA thAya che - jema prathama bhUmi che tenA cAra bhAMgA bhUmi-abhUmi-nobhUmi ane noabhUmi. A pramANe chatrIsanA cAra-cAra 25 22. catuzcatvAriMzaM zataM-tena rohaguptena SaT mUlapadArthA gRhItAH, tadyathA-vyaguNakarmasAmAnyavizeSAH SaSThazca samavAyaH, tatra,vyaM navadhA, tadyathA-bhUmirudakaM jvalanaH pavana AkAzaM kAlo dik AtmA manazceti, guNAH saptadaza, tadyathA- rupaM raso gandhaH sparzaH saMkhyA parimANaM pRthaktvaM saMyogo vibhAgaH paratvamaparatvaM buddhiH sukhaM duHkhamicchA dveSaH prayatnazca, karma paJcadhA-utkSepaNamavakSepaNamAJcanaM prasAraNaM gamanaM ca, sAmAnya trivizaM-mahIsAmAnaM sattA sAmAnce sAmAnyavizeSa:, sAmAcaM sAmAcavizeSa: vizeSa sanyA (ananyA), 30 ra thApavo: te trizat me:, vaivaismina vatvA vitta. tathA-bhUmipUmi ki
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 doDha Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) noabhUmI, evaM savvattha, tattha kuttiyAvaNe bhUmI maggiyA leluo laddho,abhUmIe pANiyaM, nobhUmIe jalAyeva tu no rAzyantaraM, noabhUmIe lechue ceva evaM savvattha // Aha ca bhASyakAra:jIvamajIvaM dAuM NojIvaM jAio puNo ajIvaM / dei carimaMmi jIvaM na u NojIvaM sa jIvadalaM // 1 // tato niggahio chalUgo, guruNA se khelamallo matthae bhaggo, tato niddhADio, gurUvi 5 pUtigo pare ya sArtha -vaddhamAsAnI nathatti che amumevArthamupasaMharannAha vAe parAjio so nivvisao kArio nariMdeNaM / posaviyaM ca Are naya ni vaktAtti | 24. I. (ma.) vyAkhyA : nigadasiddhA, teNAvi sarakkhakharaDieNaM ceva vaisesiyaM paNIyaM, taM ca aNNamaNNehiM 10 ghAruM jIrtha, taM cokUpati , no so sojoLonU Asi bhAMgA karatA 144 bhAMgA thAya che. (kutrikApaNamAM A 144 vastuo mAgavAmAM AvI mATe 144 prazno thayA.) temAM kutrikApaNamAM bhUminI mAgaNI karatA deve paththara Apyo, abhUminI mAgaNI karatA pANI ApyuM. nobhUmi mAgatA jalAdi ja ApyA. paraMtu tenA sivAya koI navI vastu ApI nahIM ane noabhUmi mAgatA paththara ja Apyo. A pramANe sarva praznomAM jANavuM. (TUMkamAM je vastu mAgavAmAM 15 AvI temAM be rAzi ja maLI, paraMtu trIjI vastu maLI nahIM.) A vAta bhASyakAra paNa jaNAve che ke "jIva ane ajIva ApIne nojIvanI yAcanA karatA pharI ajIvane ja Ape che tathA noajIvanI yAcanA karatA jIvane ja Ape che. paraMtu te deva nojIvane arthAt jIvadalane = jIvanA eka dezane Apato nathI. tethI rohaguptano nigraha karyo. gurue tenA mastaka upara zleSma mATenI kuMDI mArI (arthAta te toDIne rAkha nAMkhI) ane saMghabahAra karyo. gurunI pUjA thaI ane AkhA nagaramAM ghoSaNA 20 thaI ke "vardhamAnasvAmI jaya pAmo." I/139o. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che ? gAthArthaH vAdamAM jItAyelA rohaguptane rAjAe dezabahAra karyo. ane nagaramAM ghoSaNA karAvI ke "vardhamAnajina jaya pAme che." TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. bhasmathI kharaDAyela teNe vaizeSikadarzananI racanA karI ane 25 te darzana anya-anya ziSyovaDe prasiddhine pAmyuM, te darzana ulUkapraNIta kahevAya che, kAraNa ke te gotrathI ulUkagotrano hato. ll14ll. 23. !abhUmiH, evaM sarvatra tatra kutrIkApaNe bhUmirmAgitA leNudattaH, abhUmeH (mArgeNa) pAnIyaM, nobhUmerjalAyeva, noabhUmerleSTureva, evaM sarvatra / jIvamajIvaM dattvA bhaujIvaM yAcitaH punarajIvam / dadAti carame jIvaM na tu nojIvaM sa jIvadalam // 1 // tato nigRhItaH SaDulUkaH, guruNA tasya mastake 30 zleSmakuNDikA bhagnA, tato nirdhATitaH, gururapi pUjito, nagare ca ghoSaNAM kRtaM-vardhamAnasvAmi jayatIti / 24. tenApi svabhasmakharaNTitenaiva vaizeSikaM praNItaM, taccAnyAnyaiH khyAti nItaM, taccolUkapraNItamityucyate, yataH sa gotreNolUka AsIt / bhASyagatA daza gAthA atra / /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtamo abaddhikanidvava (bhA. 141-142) mA 193 * ati: paNa nidbhava: sAprataM saptamaM pratipAyitumahaM paMcasayA culasIyA taiyA siddhi gayassa vIrassa / evaddhayA viThThI sapuranayare samuppaUUITI 8? | (mA ) vyAkhyA : paJca varSazatAni caturazItyadhikAni tadA siddhi gatasya vIrasya,tato'baddhikadRSTiH dazapuranagare samutpanneti gAthArthaH // kathamutpannA ?, tatrAryarakSitavaktavyatAyAM kathAnakaM prAyaH 5 kathitameva, yAvad goSThAmAhilaH pratyuccArake karmabandhacintAyAM karmodayAdabhiniviSTo vipratipanna iti / tathA ca kathAnakAnusandhAnAya prAguktAnuvAdaparAM saGgrahagAthAmAha dasapure nagarucchughare ajjarakkhiyapUsamittatiyagaM ca / g2oTThAmA hila navamaTThamesu pucchA ya viMjhassa // 142 // (bhA0) iyamarthataH prAgvyAkhyAtaiveti na viviyate, prakRtasambandhastu-vijho aTThame kammappavAyapuvve 10 kammaM parUveti, jahA kiMci kammaM jIvapadesehiM baddhamattaM kAlantaraTThitimapappa vihaDai avataraNikA chaThTho nihnava kahyo. have sAtamA nitavanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ; gAthArtha : gAthArtha TIkArya. uparathI jANavo. TIkArthaH viraprabhunA nirvANa pachI pAMcaso coryAzIvarSe dasapuranagaramAM abaddhikamata utpanna thayo. e pramANe gAthArtha jANavo. 1415 te mata kevI rIte utpanna thayo? - temAM ArakSitanI 15 vaktavyatAmAM A saMbaMdhI kathAnaka prAyaH kahevAI ja gayuM che. (te A pramANe ke) anubhASaka evA vibhya pAse vAcanA letA goSThAmAhila karmodane kAraNe garvita thayelo karmabaMdhanA viSayamAM viparIta mAnyatAvALo thayo. A kathAnakanA joDANa mATe pUrve kahevAyelanuM (AryarakSita caritranuM) anuvAda karanArI saMgrahagAthAne kahe che gAthArtha : dazapuranagara - isughara - AryarakSita - puSpamitratrika - goSThAmAhilanI navamA 20 ane AThamA pUrvasaMbaMdhI vidhyane pRcchA. TIkArya : A gAthA arthathI pUrve (AryarakSita caritramAM) vyAkhyAna karAI gaI che. mATe tenuM vivaraNa karAtuM nathI. 14rA pUrve kahela kathAnakano saMbaMdha A pramANe(gurupAse vAcanA laIne punarAvartana karavA pharIthI badhA ziSyo visthapAse te ja vAcanA sAMbhaLe che temAM)-AThamA karmapravAdanAmanA pUrvamAM vikhya karmanI prarUpaNA kare che ke-"koIka karma jIvapradezo sAthe saMbaMdhamAtrane 25 pAmeluM kAlAntaranI sthitine pAmyA vinA ja sUkI bhIMta upara paDela cUrNamuSThinI jema nAza pAme che." (arthAt A karma AtmA sAthe ghaNo kALa rahetuM nathI ke vipAka paNa pAmatuM nathI.) 25. vindhyo'STame karmapravAdapUrve karma prarUpayati, yathA kiJcitkarma jIvapradezairbaddhamAtraM kAlAntarasthitimaprApya pRthagbhavati
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 mosTa Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) zuSkakuDyApatitacUrNamuSTivat, kiMci puNa baddhaM puTuM ca kAlaMtareNa vihaDai, ArdralepakuDyo sasnehacUrNavat, kiMci puNa baddhaM puTuM nikAiyaM jIveNa saha egattamAvannaM kAlAntareNa veijjaitti / / evaM zrutvA goSThAmAhila Aha-nanvevaM mokSAbhAvaH prasajyate, katham ?, jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, tasmAdevamiSyatAM puTTho jahA abaddho kaMcuiNaM kaMcuo samannei / evaM puTThamabaddhaM jIvaM kammaM samannei // 143 // (mU0 bhA0) / vyAkhyA : spRSTo yathA'baddhaH kaJjukinaM puruSaM kaJcakaH 'samanveti' samanugacchati, evaM spRSTamabaddhaM karma jIvaM samanveti, prayogazca-jIvaH karmaNA spRSTo na ca badhyate,viyujyamAnatvAt, kaJcakeneva tadvAniti gAthArthaH / evaM goTThAmAhileNa bhaNite viMjheNa bhaNiyaM-amhaM evaM ceva guruNA ko'ka karma vaLI baMdhAyeluM (jIvapradezo sAthe saMbaMdhane pAmeluM) ane sparzAyeluM (jIvapradezo sAthe ekameka thayeluM) bhInI bhIMta upara cIkaNA cUrNanI jema kALAntare nAza pAme che. (arthAta AtmA sAthe ghaNo kALa rahe che paraMtu phaLa Ape paNa, na paNa Ape.) ko'ka karma baMdhAyeluM, sparzAyeluM, nikAcita thayeluM arthAt jIvanI sAthe ekapaNAne pAmeluM chatuM (eTale ke gADhatarAdhyavasAyavaDe baMdhAyeluM hovAthI apavartanAdikaraNa mATe ayogya thayeluM) 15 kALAntare bhogavAya che. (arthAt AtmA sAthe ghaNo kALa rahe che ane potAnuM phaLa paNa batAve che.) A pramANe sAMbhaLIne goSThAmAhile kahyuM - "A pramANe mAnatA mokSano abhAva thavAthI Apatti Avaze, zA mATe? kAraNa ke karma ane jIva ekabIjA sAthe chUTA na paDe e rIte baMdhAyeluM hovAthI jIvathI karmano viyoga ja thato nathI. jema ke jIvane potAno Atmapradeza." (Azaya 20 e che ke jo karma jIva sAthe ekameka thatuM hoya to eno matalaba e thayo ke te karma jIvathI chUTuM paDaze nahIM. tethI mokSano abhAva ja thaI jaze.) tethI A pramANe mAnavA jevuM che ? gIthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavI. ' TIkArtha : jema spaSTa ane abaddha (ekapaNAne nahIM pAmela) kaMcuka (upara paheravAnuM vastra) kaMcukI evA puruSane Avare che. e pramANe spaSTa ane aba evuM ja karma jIvane Avare che. 25 (arthAt ekameka thatuM nathI.) anumAna prayoga : jIva karma sAthe saMbaMdha mAtrane pAme che paNa ekamekatAne pAmato nathI kAraNa ke jIvathI karmano viyoga thAya che. jema ke kaMcuka sAthe kaMcukI (arthAt jema kaMcukIthI kaMcukano viyoga thato hovAthI kaMcukI sAthe kaMcukano sparza che paNa baMdha nathI tema ahIM paNa jANavuM.) A pramANe goThAmAhile kahyuM eTale viSNe javAba Apyo ke- 26. kiJcitpunarbaddhaspRSTaM ( spRSTabaddhaM) ca kAlAntareNa pRthag bhavati, kiJcitpunarbaspRSTaM ( spRSTabaddhaM) 30 nikAcitaM jIvena sahakatvamApannaM kAlAntareNA vedyata iti / 27. evaM goSThAmAhilena bhaNite vindhyena bhaNittam-asmAkamevameva guruNA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThAmAhilanA matanuM nirAkaraNa (bhA. 143) 2 195 vaikkhANiyaM, goTThAmAhileNa bhaNiyaM-so ya Na yANati, kiM vakkhANei ?,tAhe so saMkio samANo gao pucchiuM, mA mae annahA gahiyaM havejja, tAhe pucchio so bhaNai-jahA mae bhaNiyaM tahA tumaevi avagayaM, tahevedaM, tato vijheNa mAhilavuttaMto kahio, tato gururbhaNati-mAhilabhaNitI micchA, kahaM ! yaduktam-jIvAt karma na viyujyata ityAdi, atra pratyakSavirodhInI pratijJA, yasmAdAyuSkakarmaviyogAtmakaM maraNamadhyakSasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, anyo'nyAvibhAga- 5 sambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyato viyogadarzanAt, dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya yuktatvAsiddheH, tAdrUpyeNAnAdirUpatvAdbhinnaM ca jIvAt karmeti, tathA yaccoktam-'jIvaH karmaNA "gurue amane A pramANe ja jaNAvyuM che." goSThAmAhile kahyuM-"te zuM bole che ? e pote ja jANato nathI.". zaMkita thayelo vidhya pUchavA mATe AcArya pAse gayo ke kyAMka meM bhUlathI khoTuM grahaNa na karyuM hoya. AcAryane pUchatAM temaNe kahyuM ke-"je rIte meM kahyuM hatuM te rIte ja 10 te jANyuM che. te padArtha te rIte ja che." vidhye goSThAmAhilanI vAta karI. tethI gurue kahyuM"mAhilanA vacano khoTA che." kevI rIte ? te A pramANe - teNe je kahyuM hatuM ke-"jIvathI karmano viyoga thato nathI. mATe mokSano abhAva thaze...vagere" A pratijJA pratyakSathI virodhI che kAraNa ke AyuSyakarmanA viyogarUpa maraNa e pratyakSasiddha che. (arthAt nikAcitAdi karmanI vAta sAMbhaLI goSThAmAhile vicAryuM ke A rIte to karmanoviyoga thato nathI e vAta siddha thaI. 15 enA A vicAra sAme gurue kahyuM ke-AyuSyakarmanA viyogarUpa maraNa pratyakSasiddha che, arthAt karmano viyoga thAya ja che.). vaLI goSThAmAhile je kAraNa ApyuM hatuM ke-"karma ane jIva ekabIjA sAthe ekapaNAne pAme to karmano viyoga thAya nahIM ane tethI mokSAbhAva thavAnI Apatti Avaze." te kAraNa paNa anaikAntika che (arthAta ekamekapaNAne pAmela vastuno viyoga na thAya evo niyama ekAnta 20 nathI.) kAraNa ke ekabIjA sAthe ekapaNAne pAmela evA paNa dUdha-pANIno upAyavizeSathI viyoga thato dekhAya che. tathA "svapravezavat' A daSTAnta paNa hetune anusaratuM nathI, arthAt "anyonyAvimA viddhatva" e tamAro hetu che. teno artha e che ke ekabIjA sAthe avibhAgarUpe (ekapaNArUpe) joDAvuM, A artha svapradezamAM (daSTAntamAM) asiddha che, kAraNa ke AtmA sAthe AtmapradezonuM kyAMkathI AvIne joDANa thatuM nathI, paraMtu te to anAdi kALathI te rUpe ja rahela che ane karma 25 to jIvathI bhinna che. (tethI svapradezanuM daSTAnta laI karmano paNa tame aviyoga siddha karavA jAo te ghaTI zakatuM nathI.) 28. vyAkhyAtaM, goSThAmAhilena bhaNitaM sa ca na jAnAti, kiM vyAkhyAnayati ?, tadA sa zaGkitaH san gataH praSTuM, mA mayA'nyathA gRhitaM bhUd, tadA pRSTaH sa bhaNati-bhaNati-yathA mayA bhaNitaM tathA tvayApi avagataM, tathaivedaM, tato vindhyena mAhilavRttAntaH kathitaH, tato gururbhaNati-mAhilabhaNitirmithyA, katham? 30
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) spRSTo na badhyata ityAdi' atrApi kiM pratipradezaM spRSTo nabhaseva uta tvaGmAtre kaMcukeneva, yadi pratipradezaM dRSTAntadAntikayorasAmyaM, kaMcukena pratipradezamaspRSTatvAt, atha tvagmAtre spRSTa iti, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantamAtravarttitvAd, bAhyAGgamalavat, evaM ca sarvo jIvo mokSabhAk, karmAnugamarahitatvAt muktavat, tathA'ntarvedanA'bhAvaprasaGgaH, tannimittakarmAbhAvAt, 5 siddhasyeva, na ca bhinnadezasyApi vedanAhetutvaM yujyate, zarIrAntaragatenAtiprasaGgAt, na ca svakRtatvaM vaLI, jIva karma sAthe (kaMcukInI sAthe kaMcukanI jema) spaSTa che paNa baMdhAyela nathI vagere je kahyuM te paNa yogya nathI, kAraNa ke tamane ame pUchIe ke--"jIva sAthe karma AkAzanI jema dareka pradeze sparzeluM che ke bAhya tvacAmAtrane ja sparzIne raheluM che ?" tame jo ema kaho ke--darekapradeza sAthe sparzeluM che to dRSTAnta ane dAntika samAna raheze nahIM kAraNa 10 ke dRSTAntamAM kaMcuka kaMcukIne darekapradezane sparzIne rahyuM nathI. have jo ema kaho ke- bAhya tvacAne ja sparzIne rahela che to karma apAntarAlagatimAM janAruM thaze nahIM, kAraNa ke bAhya tvacAne ja sparzIne rahela che. jemake, bAhya aMgane sparzIne rahela mela. (bhAvArtha- za2I252no mela, ekabhavathI bIjAbhavamAM sAthe jato nathI, tema jIvaparanuM karma ekabhavathI bIjA bhavamAM sAthe nahIM jAya.) ane jo A rIte karma apAntarAlagatimAM janAruM thaze nahIM to badhA ja jIvo (apAntarAlagatimAM ja) mokSane bhajanArA thaze kAraNa ke apAntarAla- gatimAM te vakhate jIvane muktAtmAnI jema karmano saMbaMdha nathI. tathA jo karma tvagmAtrane sparzela hoya to AMtarikavedanAno abhAva thavAno prasaMga Avaze kAraNa ke siddhanI jema aMdara vedanAne ApanAra evA karmono ja abhAva che. te karma to bAhya tvacA mAtrane ja sparzIne rahela 20 che. zarIranI aMdara nathI. (goSThAmAhila : bahAranA bhAgamAM rahela karma zarIranI aMdara vedanA utpanna karavAmAM kAraNa bane che.) guru : bahAranA bhAgamAM rahela evuM paNa karma AMtarikavedanAnuM kAraNa banI zakatuM nathI, kAraNa ke anyazarIramAM rahela karma sAthe atiprasaMga Ave che, arthAt jo bhinna dezamAM rahela karma 25 bhinna dezamAM thatI vedanAnuM kAraNa banI zakatuM hoya to bhinnazarIramAM (bIjAnA zarIramAM) rahela karma A zarIramAM utpanna thanArI vedanAnuM kAraNa paNa banI jaze. 15 goSThAmAhila : Avo atiprasaMga Avaze nahIM kAraNa ke tyAM ame svakRtatva kAraNa tarIke mAnIzuM, arthAt bIjI vyaktinA karmo A vyaktine vedanAnuM kAraNa banaze nahIM kAraNa ke te karmomAM svakRtatva raheluM nathI. jyAre potAnA zarIranI bahAra raheluM karma potAnA zarIranI aMdara 30 vedanA utpanna karI zake. kAraNa ke temAM svakRtatva rahela che. guru : e vAta paNa ghaTatI nathI, kAraNa ke temAM paNa svakRtatva nathI, arthAt tame je kaho
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThAmAhilano mata-parimANa vinAnuM paccakhkhANa (bhA. 144) 197 "nibandhanam, atrAntarvartipradezAnAM karmayogarahitAnAM kartRtvAnupapatteH, tasmAd yat kiJcidetaditi / evaM geNhiUNa so vijheNa bhaNito-evaM AyariyA bhaNaMti, tato so tuNhikko TThio ciMteisamappau to khoDehAmi, annayA navame puvve sAhUNa paccakkhANaM vaNijjai, jahA-pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajjIvAe ityAdi, goSThAmAhilo bhaNati-naivaM sohaNaM, kiM tarhi ? paccakkhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavvaM / jesiM tu parImANaM taM duTuM AsasA hoi // 144 // (mU0bhA0) vyAkhyA : pratyAkhyAnaM zreyaH, 'aparimANena' kAlAvadhiM vihAya kartavyaM, evaM kriyamANaM zreyo bhavati, yeSAM tuM parimANaM pratyAkhyAne tat pratyAkhyAnaM 'duSTam' azobhanaM, kimiti ?, yatastatra cho te tyAre ja ghaTI zake jayAre tvagmAtrane sparzIne rahela karmo AMtaravartI jIvapradezovaDe kRta hoya paraMtu evuM to che ja nahIM kAraNa ke karmanA yogathI rahita evA AMtarikajIvapradezo karmane 10 karI zakatA nathI. tethI tamAtrane sparzIne rahela karmamAM paNa sva(AMtarikajIvapradeza)kRtatva rahela nathI. ane tethI tvagmAtrane sparzIne rahela karma AMtarikavedanAne utpanna karI zakatuM nathI. mATe A vikalpa paNa tamAro ghaTI zakto nathI. A pramANe gurupAse padArthane samajIne viSNe goThAmAhilane kahyuM ke- "A pramANe (uparokta carcA pramANe) AcArya kahe che." tyAre te goSThAmAhila mauna rahI vicAre che ke- "A 15 abhyAsa pUro thavA do pachI huM khaMDana karIza." 143 ekavAra vidhya navamApUrvamAM sAdhuone pratyAkhyAnanuM varNana kare che ke-"pAvajIva huM prANAtipAtanuM paccakhANa karuM chuM...", vagere, tyAre goThAmAhila kahe che ke "A rIte mAvajIvanuM paccakhANa karavuM yogya nathI." to zuM karavuM ? te AgaLa kahe che ke , gAthArtha : maryAdA vinA paccakhANa karavuM kalyANakArI che. jeone maryAdA che teonuM te 20 paccakakhANa duSTa che kAraNa ke temAM AzaMsA hoya che. TIkArtha : kALanI maryAdA (arthAt mahino, be mahinA, vagere) vinA paccakakhANa karavuM joIe. A pramANe karAtuM paccakhANa ja kalyANakArI che. jeone pratyAkhyAnamAM kALanI maryAdA hoya che te paccakakhANa doSita jANavuM. zA mATe? kAraNa ke te paccakkhANamAM icchA rahelI hoya che. (jema ke, ko'ka vyakti 15 divasa rAtribhojana tyAganuM paccakakhANa kare che to A paccakhANamAM 25 15 divasa sudhInI maryAdA hovAthI tenuM A paccakkhANa duSTa che kAraNa ke 15 divasa pachI rAtribhojana karavAnI icchA paDelI che evo pUrvapakSano Azaya che.) mULagAthAmAM "bAsA' zabdamAM anusvArano lopa hovAthI AzaMsA zabda jANavo. 29. evaM gRhItvA sa vindhyena bhaNita:-evamAcAryA bhaNanti, tataH sa tUSNIkaH sthitazcintayatisamApyatAM tataH skhalayiSyAmi, anyadA navame pUrve sAdhUnAM pratyAkhyAnaM varNyate, yathA prANAtipAtaM 30 pratyAkhyAmi yAvajjIvaM, naivaM zobhanam /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) 'AsasA hoi' tti anusvAralopAdAzaMsA bhavati, prayogazca-yAvajjIvakRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTaM, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaH sUryodayAt parataH pArayiSyAmItyupavAsApratyAkhyAnavat, tasmAdaparimANameva pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt, tIritAdivi zuddhopavAsAdivaditi gAthArthaH // evaM pannaveMto vijheNa bhaNio-na hoti eyaM evaM jaM tume bhaNiyaM, 5 suNa, etthaMtaraMmi ya jaM tassa avasesaM navamapuvvassa taM samattaM, tato so abhiniveseNa pUsamittasayAsaM ceva gaMtUNa bhaNai-aNNahA AyariehiM bhaNiyaM annahA tumaM paNNavesi / upanyastazcAnena tatpurataH svapakSaH, tatrA''cArya Aha-nanu yaduktaM bhavatA-'yAvajjIvaM kRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTamityAdi' etadayuktaM, yataH kRtapratyAkhyAnAnAM sAdhUnAM nAzaMsA-mRtAH seviSyAma iti, kintu mRtAnAM devabhave mA bhUd vratabhaGga iti kAlAvadhikaraNam, aparimANapakSe tu bhUyAMso doSAH, 10 tham ?, parimANIti koDarthaH ?, viMDa yAvaccham: sata nA tAbdI mahotparicche ?, prayoga A pramANe : mAvajIva sudhI karAyela avadhivALuM pratyAkhyAna AzaMsAdoSathI duSTa jANavuM. kAraNa ke te paccakhANa parimANathI paricchinna avadhivALuM che, arthAt eka cokkasa kALamaryAdAvALuM che. jema ke, upavAsanuM paccakhANa karanAra vyaktine "huM AvatIkAle sUryodaya pachI pAraNuM karIza" evA prakAranI maryAdAthI yukta hovAthI AzaMsAvALuM che. (tama yAvajIva 15 sudhInI maryAdAvALI vyaktine paNa devalokAdimAM jaI huM bhogone bhogavIza evI AzaMsA rahelI hovAthI tenuM paccakhANa duSTa che.) tethI parimANa vinAnuM paccakhANa je kalyANakArI che, kAraNa ke te tIritAdithI vizuddha upavAsAdinI jema AzaMsArahita che: (paccakkhANanI kALamaryAdA pUrI thayA pachI paNa tarata pAravAmAM na Ave, thoDo kALa javA devAya, te tIrita kahevAya.) A pramANe bolatA goSThAmAhilane viSNe kahyuM ke, "tuM je kahe che te te pramANe nathI (AgaLa 20 vAcanAne) sAMbhaLa." e samaye tene navamApUrvanuM je zeSa bAkI hatuM te pUruM thayuM. tethI goSThAmAhila abhinivezavaDe puSpamitra pAse jaIne kahe che ke- AcAryuM juduM kahyuM che ane tuM juduM bole che. goSThAmAhile tenI sAme potAno pakSa sthApita karyo. (puSpamitra AcAryapAse jaI goSThAmAlinI vAta kare che tyAre) AcArya kahe che- "je te (goSThAmAhile) kahyuM, yAvajjIvanI avadhivALuM pratyAkhyAna AzaMsAdoSathI duSTa che...vagere te yukta nathI, kAraNa ke paccakhANa karanAra sAdhuone 25 evI AzaMsA hotI nathI ke "mRtyu bAda bhogone bhogavIza." paraMtu mRtyu bAda devabhavamAM vratabhaMga na thAya te mATe kALanI maryAdA karavAmAM Ave che. vaLI, aparimANapakSamAM ghaNAM badhA doSo che. kevI rIte ? te A pramANe ke- aparimANa eTale zuM ? (1) yAvatu zakti arthAt zakti hoya tyAM sudhInuM paccakkhANa (2) ke bhaviSyano 30. evaM prajJApayan vindhyena bhaNita:- na bhavatyetat evaM yattvayA bhaNitaM, atrAntare ca yattasyAvaziSTaM 30 navamapUrvasya tatsamAptaM, tataH so'bhinivezena puSpamitrasakAzameva gatvA bhaNati-anyathA''cAryairbhaNitamanyathA tvaM prajJApayasi /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSThAmAhilanA matanuM nirAkaraNa (bhA. 144) 199 yadi yAvacchaktirasti, evaM sati zaktimitakAlAvadhyu (dhyabhyupagamAdasmanmatAnuvAda eva, AzaMsAdoSo'pi kAlpanikastulyaH, anAgatAddhApakSe'pi bhavAntare'vazyaMbhAvI vratabhaGgaH, aparicchedapakSe'pi kAlAniyamAt vratabhaGgAdayo doSA iti / evaM AyariehiM bhaNie na paDivajjai, tato je'vi aNNagacchellayA therA bahussuyA te pucchiyA bhAMti - ettiyaM ceva, tato so bhaNati - tubhe kiM jANaha ?, titthagarehiM ettiyaM bhaNiyaM jahA'haM bhaNAmi, te bhAMti - tumaM na yANasi, 5 mA titthagare AsAehi, jAhe na ThAi tAhe saMghasamavAo kao, tato savvasaMgheNa devayAe kAussaggo badho kALa (3) ke apariccheda = aniyama. (1) temAM prathamapakSamAM ema kahezo ke-- jyAM sudhI zakti hoya tyAM sudhInuM paccakkhANa e aparimANapratyAkhyAna kahevAya. A rIte mAnatA to zakti hoya tyAM sudhInI kALamaryAdA ja thavAthI amArA matano ja tame anuvAda karyo kahevAya. (arthAt ame je mAnyuM che te ja tame mAno cho.) tathA tamArAvaDe kalpAyela AzaMsAdoSa paNa tamArI 10 karelI vyAkhyAmAM rahevAno ja che. (kAraNa ke tame paNa zakti hoya tyAM sudhInI kALamaryAdA mAnI che.) (2) have jo ema kaho ke-- bhaviSyano badho ja kALa aparimANa kahevAya arthAt maryAdA vinAnuM paccakkhANa ka2vuM eTale bhaviSyamAM kAyama mATe paccakkhANanuM pAlana karavuM. evuM mAnatA mRtyu bAda bhavAntaramAM vratano bhaMga avazya thavAno ja (kAraNa ke bhavAntaramAM gayA pachI paNa 15 paccakkhANa cAlu ja che ane tenuM to pAlana thaI zakatuM nathI.) tathA (3) aparicchedapakSamAM paNa kALano niyama na hovAthI vratabhaMgAdi doSo lAge che. (ahIM Adi zabdathI bIjA doSo A pramANe jANavA ke kALano niyama na hovAthI kAM'to vyakti paccakkhANa lIdhA bAda ghaDI-bevaDI pachI paccakkhANa pAre athavA bhaviSyano saMpUrNakALa paccakkhANanuM pAlana kare. have jo bhaviSyakALa saMpUrNa levAno hoya to muktAtmAne paNa saMyamI 20 mAnavA paDe kAraNa ke teo paNa sarva anAgatakALa saMvaradhArI che, paraMtu muktAtmAne saMyamI kahevAya nahIM kAraNa ke te Agamaviruddha che-- AgamamAM siddhone saMyamI kahyA nathI.) A rIte AcAryavaDe samajAvavA chatAM jyAre samajato nathI tyAre je anyagacchIya bahuzruta sthaviro hatA temane pUchatAM teoe kahyuM ke, "AcArya je kahe che te satya che. tyAre goThAmAhila kahe che ke, "tame zuM jANo ? je huM kahuM chuM te ja tIrthaMkaroe kahyuM che." te sthaviroe kahyuM, 25 "tuM barAbara jAto nathI, tIrthaMkaronI tuM AzAtanA kara nahIM." chatAM jyAre samajato nathI tyAre saMghane bhego karyo. sarva saMghe devatAno kAyotsarga karyo. je bhadrikA (=saMgha upara bahumAna dhAraNa karanArI) devI hatI te AvelI kahe che ke "AjJA Apo mAruM zuM kAma paDyuM ?" tyAre 31. evamAcAryairbhaNite na pratipadyate, tato ye'pi anyagacchIyAH sthavirA bahuzrutAste pRSTA bhnnntitAvaava, tata: sa maLati-pUrva hri jJAnItha, tIrtharatAvati yathArlR maLami, te maLatti--ttva 30 na jAnAsi, mA tIrthakarAn AzAtaya, yadA na tiSThati tadA saGghasamavAyaH kRtaH, tataH sarvasaGkhena devatAyAH kAyotsargaH
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 * Avazyaniyukti ribhadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) kaio jA bhaddiyA sA AgayA bhaNati-saMdisahatti, tAhe sA bhaNiyA-vacca titthagaraM puccha - kiM jaM goThThAmAhilo bhaNati taM saccaM kiM jaM dubbaliyApUsamittappamuho saMghotti, tAhe sA bhaNaimama aNuggahaM deha kAussaggaM gamaNApaDiyAyanimittaM, tao ThiyA kAussaggaM, tAhe sA bhagavaMtaM pucchiUNa AgayA bhaNati-jahA saMgho sammAvAdI, iyaro micchAvAdI, nihnao esa sattamao, tAhe so bhaNati-esA appiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNaM ?, tovi na saddahai, tAhe saMgheNa bajjho kao, tato so aNAloiyapaDikkaMto kAlagato // gataH saptamo nihnavaH, bhaNitAzca dezavisaMvAdino nihnavAH, sAmpratamanenaiva prastAvena prabhUtavisaMvAdino boTikA bhaNyante, tatra kadaite saJjAtA iti pratipAdayannAha- . chavvAsasayAI navuttarAI taiyA siddhi gayassa vIrassa / 10 to boDiyANa diTThI rahavIrapure samuppaNNA // 145 // (mU0bhA0).. nigadasiddhaiva, tatra yathA boTikAnAM dRSTirutpannA tathA sNgrhgaathyopdrshynnaahsaMghe kahyuM ke, "tIrthaMkara pAse jA, ane pUcha ke-goThAmAhila je kahe che te satya che ke durbalikApuSpamitra vagere saMgha je kahe che te satya che." devIe kahyuM, "mArA upara eka upakAra karo ke mArA gamanamAM koI vighna na Ave tyAM sudhI tame badhA kAyotsarga karo." saMgha kAyotsargamAM 15 2.yo. hevIme bhagavAna ne pUchIne bhAvAne yUM :- "saMgha sabhya gavAhI. che bhane goThAbhArida mithyAvAdI che, A sAtamo nihnava che." tyAre goThAmAhile kahyuM, "A bicArI to alpaRddhivALI che. bhagavAna pAse javAnI zakti AnI pAse kyAMthI hoya?" te zraddhA karato nathI. tyAre saMghe tene saMghabahAra karyo. tyArapachI te saaloyn| [ vinA mRtyu pAbhyo. // 144 // 20 avataraNikA : sAtamo nihnava kahyo, A sAthe amuka vacano upara khoTI mAnyatAvALA A nitavo kahyA, have A avasare ja bhagavAnanA ghaNAM vacano upara khoTI mAnyatAvALA boTiko (hipa) upAya che. tebha syAre poTio yayA ? se pratipAina 42tA 4 cha gAthArtha viraprabhunA nirvANa pachI chaso navavarSe boTikono (digaMbarono) mata rathavIrapuramAM utpana thayo. 25 TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. ll14pA temAM je rIte boTikono mata utpanna thayo te rIte saMgrahagAthA vaDe batADatA kahe che ke 32. kRto, yA bhadrikA sA AgatA bhaNati-saMdizateti, tadA sA bhaNitA-vraja tIrthakaraM pRcchakiM yat goSThAmAhilo bhaNati tatsatyaM kiM yahurbalikApuSpamitrapramukhaH saGgha iti ?, tadA sA bhaNatimamAnugrahaM datta kAyotsarga gamanApratighAtanimittaM, tataH sthitAH kAyotsarga, tadA sA bhagavantaM pRSTvA AgatA bhaNati-yathA saGghaH samyagvAdI, itaro mithyAvAdI nihnava eSa saptamakaH, tadA sa bhaNati-eSA'lpaddhikA varAkI kaitasyAH zaktirgantuM, tato'pi na zraddadhAti, tadA saGghana bAhyaH kRtaH, tataH so'nAlocitapratikrAntaH kAlagataH / 30
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ higaMjarabhatanI utpatti (lA. 146 ) 201 rahavIrapuraM nayaraM dIvagamujjANa ajjaka ya / sivabhUissuvahiMmi ya pucchA therANa kahaNA ya // 146 // ( mU0 bhA0 ) vyAkhyA : raihavIrapuraM nagaraM, tattha dIvagamujjANaM, tattha ajjakaNhA NAmAyariyA samosaDhA, tattha ya ego sahassamallo sivabhUtI nAma, tassa bhajjA, sA tassa mAyaM vaDDe - tujjhatto divase 2 aDDarate ei, ahaM jaggAmi chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNNati - mA dAraM dejjAhi, 5 ahaM ajja jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggar3a, aDDarate Agao bAraM maggar3a, mAyAe aMbADio - jattha eyAe velAe ugghADiyANi dArANi tattha vacca, so niggao, maggaMteNa sAhupaDissao ugghADio diTTho, vaMdittA bhaNati - pavvAveha maM, te necchaMti, sayaM loo kao, tAhe se liMga diNNaM, te vihariyA / puNo AgayANaM raNNA kaMbalarayaNaM se diNNaM, AyarieNa kiM eeNa gAthArtha : rathavIrapuranagara - chIpaDodyAna - AryadRSya - zivabhUtinI upadhi bhAre pRthchA 10 ane sthavironuM kathana. higaMjaramatanI utpatti : TIkArtha H rathavIrapuranAme nagara hatuM. tyAM dIpakanAme ughAna hatuM. temAM AryakRSNanAme AcArya padhAryA. te nagaramAM eka zivabhUtinAme sahasramalla hato. tene eka patnI hatI. patnI zivabhUtinI mAtAne kahe che ke, "tamAro putra rojeroja aDadhI rAte ghare Ave che. tethI mAre roja jAgavuM 15 paDe che ane emanI rAha jovAmAM roja bhUkhyA rahevuM paDe che." tyAre mAtAe kahyuM, "tAre daravAjo kholavo nahIM." Aje huM jAgIza. te sUI gaI ane mAtA jAge che. aDadhI rAte Avelo te dvAra khakhaDAve che tyAre mAtA Thapako Ape che ke-- "A samaye jyAM daravAjA khullA hoya tyAM . bha. " te nIDajI gayo. zodhatA zodhatA sAdhunA upAzrayano haravAne muslo bheyo vaMhana urIne teo 'yuM, "bhane 20 dIkSA Apo." sAdhuo dIkSA ApavA icchatA nathI. tethI teNe jAte ja loca karyo. sAdhuoe tyAra pachI tene veSa Apyo ane sAthe vihAra karyo. thoDA samaya pachI pAchA AvelA tene rAjAe kaMbalaratna ApyuM. (te kaMbalaratna laI AcAryapAse Ave che.) 33. rathavIrapuraM nagaraM, tatra dIpakAkhyamudyAnaM, tatra AryakRSNA nAmAcAryAH samavasRtAH, tatra caikaH sahastramallaH zivabhUtirnAma, tasya bhAryA, sA tasya mAtaraM kalahayati - tava putro divase divase'rdharAtre AyAti, 25 ahaM jAgarmi kSudhArditA tiSThAmi, tadA tayA bhaNyate- mA dAraM pidhAH, ahamadya jAgarmi, sA prasuptA, itarA jAgartti, ardharAtre Agato dvAraM mArgayati mAtrA nirbhatsitaH - yatraitasyAM velAyAmudghATitAni dvArANi tatra vraja, sa nirgataH. mArgayatA sAdhupratizraya udghATito dRSTaH vanditvA bhaNati - pravrAjayata mAM, te necchanti, svayaM locaH kRtaH, tadA tasmai liGgaM dattaM, te vihRtAH / punarAgateSu rAjJA kambalaratnaM tasmai dattam, AcAryeNa kimetena 30
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) jaiMtINaM ?, kiM gahiyaMti bhaNiUNa tassa aNApucchAe phAliyaM nisijjAo ya kayAo, kasAIo / annayA jiNakappiyA vaNijjaMti, jahA - 'jiNakappiyA ya duvihA pANIpAyA Digdha / pAraNamapAuraNA ekkekkA te bhave duvihA // 1 // dugatigacaukkaNagaM navadasaekkAraseva bArasagaM / ee aTTha vikappA jiNakappe hoMti uvahissa // 2 // kesiMci duviho 5 uvahI rayaharaNaM pottiyA ya, annesiM tiviho-do te ceva kappo vaDDio, cauvvihe do kappA, paMcavihe tiNi, navavihe rayaharaNamuhapattiyAo, tahA - 'pattaM pattAbaMdhI pAyaTTavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAI rattANaM ca gocchao pAyaNijjogo // 1 // ' dasavihe kaMppo vaDDhito, egArasavihe do, ravi ni / etthaMtare sivabhUiNA pucchio - kimiyANi ettio uvahI dharijjati ?, AcArye AvI kaMbalaratnanuM sAdhuone zuM prayojana hoya ? zA mATe grahaNa karyuM ? e pramANe 10 kahIne tene pUchyA vinA ja kaMbalaratnanA TukaDA karIne niSadyA banAvI dIdhI. tethI zivabhUti gusse thayo. ekavAra jinakalpionuM varNana cAlatuM hatuM ke- jinakalpio be prakAranAM cheH (1) karapAtrI, (2) pAtrAone dhArA 42nArA. te hare pAchA se prAre - (1) vastravANA, (2) vastravinAnA. / / 1 / / je-e-yAra pAMya - nava-hasa-agiyAra jane jAra. jA pramANe niyamAM upadhinA ATha vilpa hoya che ||2|| te A pramANe ke- keTalAka jinakalpikone be prakAranI upadhi hoya che- rajoharaNa ane muhapatti. keTalAkone traNa prakAre- rajoharaNa ane muhapatti. A be te ja ane trIjA tarIke kapaDo vadhyo. cAra prakAranI upadhimAM- rajoharaNa, muhapatti sAthe be kapaDAM, pAMca prakAramAM traNa kapaDAM, nava aramAM bheharA-muhapatti tathA pAtru, ooNI, pAtrAsana, pAtraDesari ( yaravaNI Thevu ), pallA, rajastrANa ane gucchA e pramANe sAta prakArano pAtraniyoMga. ||1|| (ahI pAtraniyoMga 20 seMTase pAtro parivAra . ) 15 - dasa prakAranI upadhimAM- rajoharaNa + muhapatti + pAtraparivAra + eka kapaDo, agiyAra prakAranI upadhimAM - eka kapaDAMne badale be kapaDAM levA ane bAra prakAranI upadhimAM traNa kapaDAM gaNavA. A daramiyAna zivabhUtie pUchyuM ke- "vartamAnamAM zA mATe ATalI badhI upAdhi rakhAya 34. yatInAm ? kiM gRhItamiti bhaNitvA tamanApRcchya sphATitaM niSadyAzca kRtAH, tataH kaSAyitaH / 25 anyadA jinakalpikA varNyante, yathA-jinakalpikAzca dvividhAH pANipAtrA: patadgrahadharAzca / prAvaraNA aprAvaraNA ekaikAste bhaveyurdividhAH // 1 // dvikaH trikaH catuSkaH pazcako navako dazaka ekAdazaka eva dvAdazakaH Sa ete'STa vikalpA jinalpe bhavantyupadheH // 2 // keSAJcidvividha upadhiH rajoharaNaM mukhavastrikA ca, anyeSAM trividha:- dvau tAveva kalpo vardhitaH, caturvidhe dvau kalpau, paJcavidhe traya, navavidhe rajoharaNamukhavatrike, tathA - pAtraM pAtrabandha: pAtrasthApanaM ca pAtrakezazarikA / paTalA rajastrANaM ca gocchakaH 30 pAtraniryogaH // 1 // dazavidhe kalpo vardhitaH, ekAdazavidhe dvau dvAdazavidhe trayaH / atrAntare zivabhUtinA pRSTaH - kimidAnImetAvAnupadhidhi (dhi) yate ? *
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ zivabhUtinI viparIta mAnyatA (lA. 146) 203 jeNa jiNakappo na kIrai, guruNA bhaNiyaM-Na tIrai so, iyANi vocchinno, tato so bhaNatikiM vocchijjati ?, ahaM karemi, so ceva paralogatthiNA kAyavvo, kiM uvahipaDiggaheNa ?, pariggahasabbhAve kasAyamucchAbhayAiyA bahudosA, apariggahattaM ca sue bhaNiyaM, acelA ya jiNaMdA, ato acelayA suMdaratti, guruNA bhaNio - dehasabbhAve'vi kasAyamucchAiyA kassavi havaMti, to deho'vi pariccaiyavvotti, apariggahattaM ca sute bhaNiyaM, dhammopakaraNevi mucchA na 5 kAyavvatti, jiNAvi NegaMteNa acelA, jao bhaNiyaM - ' savvevi egadUseNa niggayA jiNavarA ityAdi' evaM therahiM kahaNA se katti gAthArthaH / evaMpi paNNavio kammodaeNa cIvarANi chaDDettA gao, tassuttarA bhaiNI, ujjANe Thiyassa vaMdiyA gayA, taM daTThUNa tIevi cIvarANi che ? jinakalpanuM AcaraNa kema karAtuM nathI ?" gurue javAba Apyo, "atyAre jinakalpanuM pAlana karavuM zakya nathI atyAre jinakalpa viccheda pAmyo che. zivabhUtie kahyuM, "zA mATe viccheda 10 pAmyo ? huM karIza, te jinakalpa ja paralokanA arthIe karavo joIe. upadhino parigraha zA mATe karavo ? kAraNa ke parigraha hoya to kaSAya-mUrchA-bhayAdi ghaNAM doSo thAya ane AgamamAM aparigrahapaNuM kahyuM che. vaLI jinandro paNa vastra vinAnA hatA. tethI acelapaNuM ja suMdara che." (jahI zivabhUtinI 3 vAto che: (1) bhayaSAyAhi, (2) aparigraha, (3) vinezvaronuM acelapaNuM. A traNe vAtanA have guru uttara Ape che.) guru : jo parigrahamAtrathI bhayakaSAyAdi doSo thatAM hoya to) dehanA sadbhAvamAM paNa ko'kane kaSAyamUrchAdi doSo thAya che. tethI deha paNa tyAjya banI jaze. (Ama bhayakaSAyAdi doSo thavAnA bhayathI vastumAtrano tyAga karavo ucita nathI.) ane sUtramAM je aparigrahapaNuM kahyuM che. (teno artha mUrcchanA tyAgathI dharmopakaraNanA parigrahamAtrathI parigrahano doSa lAgato nathI.) vaLI jinezvaro paNa ekAMte acelaka hotA nathI, kAraNa ke kahyuM che ke- "sarvajinezvarI ekadUSya 20 (kheDa vastra ) sAthai nIDaNyA" khA pramANe sthavirokhe zivabhUtine samabhavyo. A pramANe samajAvavA chatAM te karmodayathI vastrone choDIne jato rahyo. uttarAnAme tenI bahena udyAnamAM rahelA zivabhUtine vaMdana karavA mATe gaI. tene joIne teNIe paNa vastrono 15 35. yena jinakalpo na kriyate, guruNA bhaNitaM na zakyate sa idAnIM vyucchinnaH, tataH sa bhaNati - kiM vyucchidyate ?, ahaM karomi, sa eva paralokArthinA karttavyaH kimupadhiparigraheNa ?, parigrahasadbhAve 25 kaSAyamUrcchAbhayAdikA bahavo doSAH, aparigrahatvaM ca zrute bhaNitam, acelAzca nindrAH, ato'celetA sundareti, guruNA bhaNitaH - dehasadbhAve'pi kaSAyamUrcchAdayaH kasyacit bhavanti, tato deho'pi parityaktavya iti, aparigrahatvaM ca sUtre bhaNitaM, dharmopakaraNe'pi mUrcchA na karttavyeti; jinA api naikAntenAcelA:, yato bhaNitaM -'sarve'pi ekadUSyeNa nirgatA jinAzcaturviMzatiH, evaM sthaviraiH kathanA tasmai kRteti / evamapi prajJApitaH karmodayena cIvarANi tyaktvA gataH, tasyottarA bhaginI, udyAnasthitAya vandituM gatA, taM dRSTvA 30 tayA'pi cIvarANi
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 ja Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) chaDDiyANi, tAhe bhikkhaM paviTThA, gaNiyAe diTThA, mA amha logo virajjihitti ure se pottI baddhA, tAhe sA necchar3a, teNa bhaNiyaM-acchau esA, tava devayAe diNNA, teNa ya do sIsA pavvAviyA-koDinno koTTavIre ya, tato sIsANa paraMparAphAso jAo, evaM boDiyA uppaNNA / amumevArthamupasaMjihIrgharAha mUlabhASyakAra: UhAe paNNattaM boDiyasivabhUiuttarAhi imaM / micchAdaMsaNamiNamo rahavIrapure samuppaNNaM // 147 // boDiyasivabhUIo boDiyaliMgassa hoi uppattI / koDiuUkriovIrA paraMparAThA samuHU | 248 | (mU0mA ) vyAkhyA : 'UhayA' svatarkabuddhyA 'prajJaptaM' praNItaM boTikazivabhUtyuttarAbhyAmidaM mithyAdarzanam, 10 'iNamo 'tti etacca kSetrato rathavIrapure samutpannamiti gAthArthaH // boTikazivabhUteH sakAzAt boTikaliGgasya bhavatyutpattiH, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA 'boDiyaliMgassa Asi uppattI' tataH kauDinyaH kuTTavIrazca, 'sarvo dvandvo vibhASayA ekavadbhavatIti kauNDinyakoTTavIraM tyAga karyo. tyAra pachI te bhikSA levA gaI. tyAM eka gaNikAe teNIne joI. (nagna strInA bibhatsa aMgo joIne) loko amArAthI virAga na pAme te mATe gaNikAe tenI chAtI upara 15 vastra bAMdhyuM. te strI vastrane IcchatI nathI. zivabhUtie kahyuM, "A vastrane paherI rAkho, tamane A devatAe ApyuM che." zivabhUtie be ziSyone dIkSA ApI kauDinya ane koTTavIra. tyAra pachI ziSyonI paraMparAno sparza thayo. (arthAt ziSya-praziSyanI paraMparA cAlu thaI.) A pramANe boTikono mata utpanna thayo. I146 avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karavAnI icchAvALA mULabhASyakAra kahe che gAthArtha : baMne gAthAono artha TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : potAnI tArkika buddhithI boTika (vastra vinAnA) evA zivabhUti ane uttarAnAmanI bahene A mithyAdarzana racyuM ane A mata kSetrathI rathavIrapuramAM utpanna thayuM. 147l boTikazivabhUtithI boTikaliMganI utpatti thaI che. mULagAthAmAM doDuM=zavati e pramANe je vartamAnakALano nirdeza karela che. tenuM prayojana pUrvanI jema jANavuM athavA zorUnI badale mAsi 25 e pramANe pAThAntara jANavo arthAt boTikaliMganI utpatti thaI hatI e pramANe bhUtakALa jANavo. "kauDinya ane koTTavIra" ahIM dareka dvandrano vikalpa ekavatuM bhAva thAya che (arthAt ekavacanamAM thAya che, tethI sUtramAM ekavacana che. kauDinya-kophTavIrathI AcArya-ziSyanA saMbaMdharUpa 36. tyaktAni, tadA bhikSAyai praviSTA, gaNikayA dRSTA, mA'smAsu loko virakSIditi urasi tasyA vastraM baddhaM, tadA sA necchati, tena bhaNitaM-tiSThatvetat tabhyaM devatayA dattaM, tena ca dvau ziSyau pravAjitau30 ciH phroDravIra, tataH ziSyA paraMparIspa nAta:, gvaM voTiLA : 20
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ nitavavAdano upasaMhAra (ni. 784-785) : 205 tasmAt, paramparAsparzam-AcAryaziSyasambandhalakSaNamadhikRtyotpannA-saJjAtA, boTikadRSTiradhyAharaNIyeti gAthArthaH // sAmprataM nihnavavaktavyatAM nigamayannAha evaM ee kahiyA osappiNIe u niNhayA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavvayaNe Natthi // 784 // vyAkhyA : 'evam' ukten prakAreNa 'ete' anantaroktAH 'kathitAH' pratipAditAH, avasarpiNyAmeva nihnavAH sapta amI vIravarasya 'pravacane' tIrthe, 'zeSANAm' arhatAM pravacane 'natthi 'tti na santi, yadvA nAsti nihnavasatteti gAthArthaH // mottUNamesimikkaM sesANaM jAvajIviyA diTThI / Dhsya ca o to to vosA muLayaO / 78 | 10 vyAkhyA : muktvaiSAmekaM goSThAmAhilaM nihnavAdhama 'zeSANAM' jamAliprabhRtInAM pratyAkhyAnamaGgIkRtya yAvajjIvIkA dRSTiH, nAparimANaM pratyAkhyAnamicchantIti bhAvanA, Aha-prakaraNAdevedamavasIyate kimarthamasyopanyAsa iti ?, ucyate, pratyahamupayogena pratyAkhyAnasyopayogitvAnmA bhUt paraMparAnA sparzane AzrayI utpanna thaI. (koNa utpanna thaI ? te kahe che-) boTikadaSTi utpanna thaI. e pramANe adhyAhAra jANI levo. (arthAt ziSya-praziSyanI paraMparAvaDe boTikamata vRddhine 15 pAmyo.) avataraNikA : have nihnavonI vaktavyatAnuM nigamana karatA kahe che ? gAthArtha : A pramANe A sAta nitavo A avasarpiNImAM viraprabhunA tIrthamAM (utpanna thayA), zeSa arihaMtonA tIrthamAM (nihnavonI sattA) nathI. TIkArthaH upara kahevAyela prakAravaDe, hamaNAM ja kahelA = pratipAdana karAyelA, avasarpiNImAM 20 ja A sAta nilavo, vIraprabhunA tIrthamAM, zeSa arihaMtonA tIrthamAM (nilavo) nathI athavA nihnavonI sattA nathI. (TIkAno anvaya A pramANe upara kahevAyela prakAravaDe hamaNAM ja pratipAdana karAyelA A sAta nihnavo avasarpiNImAM prabhuvIranA tIrthamAM thayA che, zeSa arihaMtonA tIrthamAM nidbhavo thayA nathI athavA nihnavonI sattA nathI.) Il784 gAthArtha : A sAta nidbhavomAMthI ekane choDIne zeSonI yAvajIva dRSTi thaI. AmAMthI 25 darekane be-be doSo jANavA. TIkArya : A sAta nihnavomAMthI nitavomAM adhama evA eka goSThAmAhilane choDIne zeSa jamAli vagerenI pratyAkhyAnane AzrayI mAvajIvika dRSTi thaI, arthAt jamAli vagere parimANa vinAnuM pratyAkhyAna icchatA nathI. (arthAt goSThAmApila sivAya zeSa jamAli vagerenA mata pramANe pratyAkhyAnamAM kALanI maryAdA hovI ja joIe te vinAnuM paccakhANa na hoya.) 30 zaMkA : A bhAvArtha prakaraNathI ja (eTale ke nidvavonA nirUpaNathI ja) jaNAya jAya che to tame ahIM pharIthI zA mATe kaho cho ?
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 * Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) kazcit tathaiva pratipadyeta( teti), ato jJApyate - nihnAvAnAmapi pratyAkhyAne iyameva dRSTiH, ca 'etto 'ti ato'mISAM madhye dvau dvau doSau vijJAtavyau, muktvaikamiti varttate, bhAvArthaM tu vakSyAmaH, parasparato yathA''hurbahuratA jIvapradezikAn - bhavantaH kAraNadvayAnmithyAdRSTayaH, yadbhaNatha - ekapradezo jIva:, tathA kriyamANaM ca kRtamityevaM sarvatra yojyaM, goSThAmAhilamadhikRtyaikaikasya trayo doSA 5 iti yathAhurbahuratAn goSThAmAhilAH - doSatrayAd bhavanto mithyAdRSTayaH yat kRtaM kRtamiti bhaNataH tathA baddhaM karma vedyate yAvajjIvaM ca pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // tatraitA dRSTayaH kiM saMsArAya AhosvidapavargAyetyAzaGkAnivRttyarthamAhasatteyA diTThIo jAijarAmaraNagabbhavasahINaM / mUlaM saMsArassa u bhavaMti niggaMtharUNaM // 786 // 10 samAdhAna H rojeroja pratyAkhyAnano upayoga karavAno hovAthI pratyAkhyAna atyaMta upayogI * che ane tethI ko'ka goThAmAhilanI jema ja pratyAkhyAna svIkAre nahIM evuM saMbhavita che, mATe jaNAvAya che ke-- nihnavono paNa pratyAkhyAnamAM A pramANe mata hato. (arthAt bIjA to javA do nihnavo paNa kALamaryAdAvALuM pratyAkhyAna mAne che evuM jaNAvI dareka lokoe pratyAkhyAnamAM kALamaryAdA mAnavI Avazyaka che. paraMtu gokhAmAhilanI jema maryAdAvinAnuM pratyAkhyAna karavuM nahIM. 15 e vAta jaNAvavAmAM Ave che.) A lokomAM ekane choDI darekane be-be doSo jANavA yogya che. mULagAthAmAM "ekane choDIne' A zabda nathI te ahIM jANavo. A paMktino bhAvArtha AgaLa ame jaNAvIzuM. (te ja jaNAve che ke) dareka nirbhavo paraspara doSo kahe che jema ke, bahurato jIvapradezikone kahe che ke- tame be kAraNe mithyArdaSTi cho = khoTA cho. eka to tame kaho cho ke- ekapradeza 20 ja jIvarUpa che tathA bIjuM kAraNa yimAAM vRtta. AvI be mAnyatAne kAraNe tame khoTA cho. A pramANe badhe joDavuM (arthAt dareka nirbhava bIjA nihnavane be doSo Apaze. temAM (1) potAnI mAnyatAne sAmevALo nihnava svIkArato nathI eTale A eka doSa ane (2) sAmevALA nihavanI mAnyatA A nihnavanI apekSAe khoTI che tethI sAmevALA nihavanI mAnyatA e bIjo doSa.) goSThAmAhilane AzrayI darekane traNa-traNa doSo Avaze. jema ke, goThAmAhila bahuratone kahe 25 che ke tame traNa doSone kAraNe mithyAtvI cho, (1) je kRta hoya tene ja kRta kaho cho (kriyamANane nahIM) (2) baMdhAyela karma vedAya che ema kaho cho ane (3) yAvajjIvavALuM pratyAkhyAna mAno cho. II787nA 30 avataraNikA : temAM A mato zuM saMsAranI vRddhi karAvanArA che ke mokSanI prApti karAvanArA che? A pramANenI AzaMkAne dUra karavA mATe kahe che - gAthArtha : nigraMtharUpe rahela A sAta dRSTio janma-jarA-maraNa ane garbhamAM rahevArUpa dIrghasaMsAranuM kAraNa che.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ nihnavo e sAdhu nathI (ni. 787) vyAkhyA : saptaitA dRSTayaH, boTikAstu mithyAdRSTaya eveti na tadvicAraH, 'jAtijarAmaraNagarbhavasatInA 'miti, jAtigrahaNAnnArakAdiprasUtigraha ityato garbhavasatigrahaNamaduSTaM 'mUlaM' kAraNaM, bhavantIti yoga:, mA bhUt sakRdbhAvinInAM jAtijarAmaraNagarbhavasItanAM mUlamiti pratyayaH ata Aha-- 'saMsArassa u' saMsaraNaM saMsAraH - tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtirUpaH pradIrgho gRhyate, tasyaiva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, nirgrantharUpeNeti gAthArthaH // . 207 AAda--te nidvavA: hri mAdhava: ? ta tIrthAntarIyA: ? 3ta gRhasthA kRti ?, kanyate, na sAdhavaH, yasmAt sAdhUnAmekasyApyarthAya kRtamazanAdi zeSANAmakalpyaM, naivaM nihnavAnAmiti, Aha ca - pavayAnIhUyANaM jaM tesiM kAriyaM jahiM jattha / bhajjaM pariharaNAe mUle taha uttaraguNe ya // 787 // vyAkhyA : 'parvayaNanIhUyANaM ti nihUyaMti dezIvacanamakiJcitkarArthe, tatazca pravacanaM yathoktaM 10 TIkArtha : A sAta dRSTio janma-jarA-maraNa ane garbhamAM rahevAnuM kAraNa che. ahIM boTiko mithyAdaSTio ja che tethI teno vicAra karavAmAM Avyo nathI. 5 (zaMkA : "janma-jarA ..." zabdamAM janmazabdadhI garbhamAM rahevuM artha nIkaLe ja che. tethI "garbhamAM rahevuM" zabda zuM vadhArAno lAgato nathI ?) samAdhAna : ahIM "jAti-janma" zabdathI nArakAdi janma levA, paNa manuSya-tiryaMcajanma 15 levA nahIM. tethI 'garbhamAM rahevuM" zabda duSTa nathI. (A zabdathI manuSya-tiryaMcajanma levAnA che.) ahIM koIne evuM na thAya ke "A dRSTio eka ja vAra thanArA janma-jarA-maraNAdinuM kAraNa che. mATe kahe che- saMsAranuM kAraNa bane che. ekabhavamAMthI bIjAbhavamAM saMcaravuM te saMsAra, ane te tiryaMca - manuSya - nAraka ane devabhavanI anubhUtirUpa atyaMta dIrghasaMsAra grahaNa karavAno che. te dIrghasaMsAranuM ja A sAta dRSTio kAraNa bane che. tu'zabda jakAra arthavALo jANavo. 20 A sAta dRSTio nigraMtharUpe che. (arthAt A nihnavo nigraMthaveSadhArI hovA chatAM paNa saMsAramAM bhame che.) I786 // avataraNikA : zaMkA : zuM A nirNavone sAdhu mAnavA ? ke anyatIrthI mAnavA ? ke gRhastho mAnavA ? samAdhAna : teo sAdhuo nathI kAraNa ke, sAdhuomAM eka mATe banAveluM azanAdi zeSa 25 sAdhuone akalpya hoya che. e pramANe nihnavone hotuM nathI. (arthAt nihnavo mATe banAveluM azanAdi sAdhuone kalpe che. A uparathI nakkI thAya che ke teo sAdhu nahotA.) A vAtane ja kahe che gAthArtha : pravacana mATe akiMcitkara evA teo mATe je kALamAM ane je kSetramAM azanAdi karavAmAM Ave che te azanAdi mULaguNa ane uttaraguNamAM tyAgane AzrayI bhajanIya che. TIkArtha : "pavayaLIdUvALa" zabdamAM "nisphUya" zabda dezIvacana che je akiMcitkaranA arthamAM 30
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 mA Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) kriyAkalApaM pratyakiJcitkarANAM 'yad' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre tad 'bhAjyaM' vikalpanIyaM pariharaNayA, kadAcit parihiyate kadAcinneti, yadi loko na jAnAti yathaite nihnavAH sAdhubhyo bhinnAstadA parihiyate, atha ca jAnAti tadA na parihiyata iti, athavA pariharaNA paribhogo'bhidhIyate, yata uktam- "dhAraNA uvabhogo pariharaNA tassa paribhogo" tatra bhAjyaM 'mUle' 5 mUlaguNaviSayamAdhAkarmAdi tathA uttaraguNaviSayaM ca krItakRtAdItyato naite sAdhavaH, nApi gRhasthA gRhItaliGgatvAt, nApi tIrthAntarIyAH = nAnyatIrthyAH, yatastadarthAya yat kRtaM tat kalpyameva bhavati, ato'vyaktA eta iti gAthArthaH // mAI-voTilAnAM yata ritaM tatra 1 vArtA ?, te- micchAdITThIyANaM jaM tesiM kAriyaM jahiM jattha / sabaM itaye suddha mULe tada uttaramukhe ya 788 || tora || che. tethI (AgamamAM) kahelI evI kriyAorUpa pravacana pratye akiMcitkara (arthAtu bhagavAnanI AjJA pratye upekSA karanAra) evA teo mATe je kALe ane je kSetramAM azanAdi banAvAyuM hoya, te azanAdi tyAgane AzrayI vikathya che arthAt tevA azanAdi kyAreka tyAjya bane che, kyAreka tyAjaya banatA nathI. jo loko "A nidvavo che ane teo sAdhuothI judA che (arthAt sAdhuo 15 nathI) evuM jANatA na hoya to te azanAdino tyAga karAya che, ane jo loko jANatA hoya to susAdhuone te azanAdi kalpa che." athavA, pariharaNA eTale paribhoga artha jANavo. kAraNa ke kahyuM che-"(azanAdi vastunA) upabhogane dhAraNA kahevAya che, jyAre paribhogane pariharaNA kahevAya che." paribhogamAM vikalpa jANavo. ( pramANa niddhava tarIke jaNAya nahIM to tyAga karavo anyathA nahIM.). 20 (zaMkA : rnivo mATe je azanAdi banAvAyuM che te kevA svarUpavALuM che ?) samAdhAna : te azanAdi mUlaguNaviSayaka (avizodhikoTi) hoya arthAta AdhAkarmAdi doSovALuM hoya tathA uttaragaNaviSayaka (vizodhikoTi) hoya arthAta kItakatAdi doSovALuM hoya. AthI (temanA mATe banAvela azanAdinA paribhogamAM vikalpa hovAthI) A nitavo sAdhu nathI. (jo teo sAdhu hota to upara pramANe vikalpa hota nahIM) tathA sAdhuveSane dhAraNa karela hovAthI 25 gahastho paNa nathI. tIrthAntarIyo eTale ke anyatIrthiko paNa nathI kAraNa ke te anyatIrthiko mATe banAvela azanAdi to kapya ja hoya (arthAtu temAM bhajanA batAve nahIM) tethI (eTale ke sAdhu, gRhastha ke anyatIrthika na hovAthI) A nivo avyakta che, (arthAt A lokone zuM nAma ApavuM e ja spaSTa nathI.) ||787ii avataraNikA : zaMkA : digaMbaro mATe banAveluM hoya te aMge zuM mAnavuM? (arthAt khape 30 ke nahIM?) teno uttara Ape che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. 37. dhAraNamupabhogaH pariharaNaM tasya paribhogaH /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikanI mokSamArgatA vize nayono vicAra (ni. 789) nI 209 vyAkhyA : 'mithyAdRSTInAM' boTikAnAM 'yad' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre sarvamapi tat zuddhaM - kalpyamiti bhAvanA, mUlaguNaviSayaM tathottaraguNaviSayaM ceti gAthArthaH // uktaM samavatAradvAram, adhunA'numatadvAraM vyAkhyAyate-tatra yadyasya nayasya sAmAyikaM mokSamArgatvenAnumataM tadupadarzayannAha tavasaMjamo aNumao niggaMthaM pavayaNaM ca vavahAro / saddujjusuyANaM puNa nivvANaM saMjamo ceva // 789 // dAraM // vyAkhyA. : tApayatIti tapaH tapaHpradhAnaH saMyamastapaHsaMyamaH asau 'anumataH' abhISTo mokSAGgatayeti, nirgranthAnAmidaM nairgranthyam-Arhatamiti bhAvanA, kiM ?-pravacanaM zrutamityarthaH, cazabdo'nuktasamyaktvasAmAyikasamuccayArthaH, 'vavahAro 'tti evaM vyavahAro vyavasthitaH, vyavahAragrahaNAcca tadadhovartinagamasaMgrahanayadvayamapi gRhItaM veditavyaM, tatazcaitaduktaM bhavati- 10 naigamasaMgrahavyavahArAstrividhamapi sAmAyikaM mokSamArgatayA'numanyante, tapaHsaMyamagrahaNAccAritrasAmAyikaM, pravacanagrahaNAt zrutasAmAyikaM, cazabdAt samyaktvasAmAyikam, Aha-yadyevaM kimiti mithyAdRSTayaH?, TIkArthaH mithyASTi evA digaMbaro mATe je azanAdi je kALe ane je kSetre banAveluM hoya, te sarvamUla ane uttaraguNaviSayaka azanAdi zuddha eTale ke kathya ja che. ll788 - avataraNikA : (dvAra gA. 140mAM raheluM) samavatAra dvArA pUrNa thayuM. have anumatadhAranuM 15 vyAkhyAna kahe che- temAM je nayane je sAmAyika mokSamArga tarIke anumata che te batAvatA kahe che ke gAthArtha : tapapradhAna evuM saMyama ane nirgathya pravacana e vyavahAranayane (mokSAMga tarIke) anumata che. zabda-RjusUtrone vaLI saMyama ja nirvANa che. (arthAtu saMyama ja mokSamArga tarIke saMmata che.) 20 . TIkArtha H je karmone) tapAve te tapa, tapapradhAna evuM je saMyama te tapasaMyama, A tapapradhAna evuM saMyama mokSanA kAraNa tarIke vyavahAranayane) iSTa che. nigraMthonuM je hoya tene nairgathya kahevAya eTale ke Arpata. Ahata evuM zuM che ? - pravacana eTale ke Aryata evuM zruta, "a" zabda nahIM kahevAyela evA samyaktvasAmAyikano paNa samuccaya (samAveza) karavA mATe che. A pramANe vyavahAra vyavasthita che. ahIM vyavahAranA grahaNathI tenI nIce rahelA naigama ane saMgrahanadrayane 25 paNa grahaNa karelA jANavA. Azaya e che ke- naigama, saMgraha ane vyavahAranaya traNa prakAranA sAmAyikane mokSanA kAraNa tarIke mAne che. (te traNa prakAranA sAmAyika A pramANe-) mULagAthAmAM 'tapa-saMyama' zabdathI cAritrasAmAyika jANavuM, "pravacana" zabdathI zrutasAmAyika ane "gha' zabdathI samyatvasAmAyika jANavuM. zaMkA : jo A navo traNa prakAranA sAmAyikane mokSanA kAraNa tarIke mAnatA hoya to A 30 nayo mithyAdaSTi kema che ?
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 210 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ucyate, yato vyastAnyapyanumanyante, na sApekSANyeva, zabdaRjusUtrayoH puna: kAraNe kAryopacArAt nirvANamArga eva nirvANaM saMyama evetyanumatam, RjusUtramullaGghayAdau zabdopanyAsaH zeSoparitananayAnumatasaMgrahArthaH, etaduktaM bhavati-RjusUtrAdayaH sarve cAritrasAmAyikameva mokSamArgatvenAnumanyante, netare dve, tadbhAve'pi mokSAbhAvAt, tathAhi-samagrajJAnadarzanalAbhe'pi nAnantarameva mokSaH, kintu 5 sarvasaMvararUpacAritrAvAptyanantarameva, atastadbhAvabhAvitvAt tadeva mokSamArga iti gAthArthaH ||dvaarN|| 'uddese niddese ya' ityAdyupodghAtaniyuktiprathamadvAragAthAvayavArtho gataH, idAnI dvitIyaMdvAragAthAprathamAvayavaH kimiti dvAraM vyAkhyAyate- kiM sAmAyikaM ?, kiM tAvajjIvaH? utAjIvaH ? athobhayam ? utAnubhayaM ?, jIvAjIvatve'pi kiM dravyaM ? uta guNa ityAzaGkAsambhave satyAha samAdhAnaH A navo mithyASTi che kAraNa ke teo A sAmAyikone chUTA chUTA paNa mokSamArga tarIke mAne che paraMtu paraspara sApekSa mAnatA nathI. (arthAt jJAna-darzana ane cAritra A traNe bhegA thAya tyAre ja mokSa prApta thAya, jyAre A nayo ekalA jJAnathI, athavA ekalA darzana ke ekalA cAritrathI paNa mokSaprApti mAne che mATe mithyAdRSTi che.) zabda ane RjusUtranaya saMyamane ja nirvANa tarIke mAne che. ahIM kAraNamAM (nirvANamArgamAM) 15 kAryano (nirvANano) upacAra karavAthI nirvANano mArga e ja nirvANa tarIke che. ane nirvANanA mArga tarIke saMyama che tethI mULagAthAmAM saMyamane nirvANa tarIke kahyuM che. (arthAta saMyama e nirvANanA mArga tarIke ISTa che.) (RjusUtra pachI zabdanaya Ave paNa) mULagAthAmAM RjusUtranuM ullaMghana karIne prathama zabdarnaya kahyo te zeSa upacaritanayone (samabhiruddha, evaMbhUtanayone) pa:' A ja anumata che evuM jaNAvavA mATe kahyo che. - 20 Azaya e che ke- RjusUtra vagere zeSa sarvanayo cAritrasAmAyikane ja mokSamArga tarIke mAne che, paraMtu zeSa be sAmAyikane nahIM, kAraNa ke zeSa be sAmAyiko hovA chatAM mokSa thata nathI. te A pramANe- saMpUrNa jJAna-darzana prApta thavA chatAM paNa tarata ja mokSa thato nathI, paraMtu sarvasaMvararUpa cAritranI prApti pachI ja (caudamA guNasthAne thanAra zailezIkaraNarUpa cAritra pachI ja) mokSanI prApti thAya che. AthI cAritranI hAjarI hoya to ja mokSa thato hovAthI cAritra 25 ja mokSamArgarUpa che. ll78mAM avataraNikA : "-nidde " vagere upoddhAtaniryuktinI prathama vAragAthAnA (gA. 140) avayavono artha kahyo, have bIjI dvAragAthAnA (gA. 141) prathama "zuM ?" e pramANenA avayavano artha vyAkhyAna karAya che--sAmayika zuM che? jIva che ke ajIva che? athavA jIvAjIvAtmaka ubhayarUpa che ke anubhayarUpa che ? jIvAjIvarUpa hovA chatAM zuM dravyarUpa che ?- ke 30 guNarUpa che ? A pramANenI zaMkAno saMbhava thatAM javAba Ape che ke
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA sAmAyika che (ni. 790) AyA khalu sAmaiyaM paccakkhAyaMtao havai AyA / taM khalu paccakkhANaM AvAe savvadavvANaM // 790 // vyAvyA : 'AtmA' nIva: vattuzajoDavadhAro, garbhava--jhIva va sAmAyimityajiivaadipuurvokt vikalpavyavacchedaH, 'paccakkhAyaMtao havai Aya' tti sa ca pratyAcakSANa:- pratyAkhyAnaM kurvan 'kriyamANaM kRta' miti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAd vartamAnasyaivAtItApatteH 5 kRtapratyAkhyAno'pi gRhyate sa eva ca paramArthata AtmA, zraddhAnajJAnasAvadyanivRttisvasvabhAvAvasthitatvAt zeSaH saMsArI punarAtmaiva na bhavati, pracuraghAtikarmabhistasya svAbhAvikaguNatiraskaraNAt, ato dvitIyA''tmagrahaNaM, 'taM khalu paccakkhANaM' ti khaluzabdaH sAmAyikasya jIvapariNatitvajJApanArthaH, tat pratyAkhyAnaM jIvapariNatirUpatvAdviSayamadhikRtya 'AvAe savvadavvANaM' ti sarvadravyANAmApAte - Abhimukhyena samavAye, niSpadyate iti vAkyazeSaH, tasya 10 gAthArtha : AtmA e sAmAyika che. paccakkhANa karato AtmA ja AtmA che. te paccakkhANa sarvadravyonA ApAtamAM thAya che. 211 ww TIkArtha : 'AtmA' eTale ke jIva, ahIM 'vastu' zabda jakAra arthamAM che tethI jIva ja sAmAyika che. AvuM kahevA dvArA, ajIvAdi uparokta vikalpo dUra thayelA jANavA. (zuM sAmAnyathI badhA jIva sAmAyika kahevAya ? AvI zaMkAne dUra karavA kahe che) pratyAkhyAnane karato evo ja 15 AtmA paramArthathI AtmA jANavo kAraNa ke, pratyAkhyAnanA pariNAmamAM vartato jIva ja darzanajJAna ane cAritrarUpa potAnA svabhAvamAM rahelo che. jyAre zeSa saMsArI jIva e AtmA ja nathI kAraNa ke pracura evA ghAtikarmo vaDe saMsArI AtmAno svAbhAvika guNa DhaMkAyelo che. AthI ja (badhA ja jIva nahIM paNa vizeSa prakAranA jIvo ja sAmAyika tarIke grahaNa karavAnA hovAthI ja) bIjIvAra "AtmA'' zabdanuM grahaNa karyuM che. ahIM "pratyAkhyAna karato'" zabdathI '"yimAM teM" nyAye kriyAkALa ane niSThAkALano abheda hovAthI vartamAnakALa bhUtakALarUpe banato hovAthI "pratyAkhyAna karato" zabdathI) paccakkhANa jeNe karI lIdhuM che evo AtmA paNa grahaNa karAya che. (TUMkamAM bhUtakALamAM jeNe pratyAkhyAna karyuM che ane haju pratyAkhyAnamAM te jIva vartI rahyo che tevo tathA vartamAnamAM pratyAkhyAna karato jIva ja AtmA kahevAya che ane Avo AtmA ja sAmAyika che.) 20 25 '"tuM hatu pavavALa'" ahIM "vastu" zabda sAmAyika e jIvanI pariNatirUpa che evuM jaNAvavA mATe che.(ahIM sAmAyika tarIke sarvasAvaghanuM paccakkhANa jANavuM.) te pratyAkhyAna jIvanI pariNatirUpa hovAthI viSayane AzrayIne sarvadravyonA ApAtamAM eTale abhimukhatAe samudAyamAM thAya che arthAt teno viSaya sarvadravyo che. (zaMkA : sarvadravyo zA mATe sAmAyikanA viSaya bane che ? te kahe che--) te paccakkhANavALA jIvane sarvadravyo (samyaktvasAmAyikathI zraddheya che, 30 :
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) zraddheyajJeyakriyopayogitvAt sarvadravyANAmiti / Aha - kiM sAmAyikamiti svarUpaprazne prastute sati viSayanirUpaNamasyAnyAyyam, aprastutatvAd, bAhyazAstravat, ucyate, aprastutatvAdityasiddha, tathAhi-sAmAyikasya viSayanirUpaNaM prastutameva, sAmAyikasyAGgabhUtatvAt, sAmAyikasvAtmavadityalaM vistareNa, iti gAthArthaH // tatra yaduktam 'AtmA khalu sAmAyika' miti, tatra yathAbhUto'sau 5 sAmayivaM tathA mUta-madhaphuraddi mUtramArgAra: sAvajjajogavirao tigutto chasu saMjao / 3vo nayamo mAthA sAmAphiyaM TorDa 242aa (mU00) vyAkhyA : sAvadyayogavirataH avadyaM mithyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM sahAvadyena sAvadyo yogastadvirata:-tadvinivRttaH, tribhiH-manovAkkAyairguptaH SaTsu-jIvanikAyeSu saMyattaH-prayatnavAn, 10 tathA'vazyaMkartavyeSu yogeSu sadopayuktaH, yatamAnazca teSvevAsevanayA, itthambhUta evAtmA sAmAyikaM bhavatIti gAthArthaH // zrutasAmAyikathI sarvadravyonuM jJAna karavA yogya che ane cAritrasAmAyikathI sarvadravyo yathAyogya pravRtti-nivRttinI kriyAne yogya che. A rIte) zraddhA-jJAna ane kriyAmAM upayogI hovAthI sarvadravyo sAmAyikano viSaya bane che ane tethI sarvadravyonA saMbaMdhamAM paccakhANa utpanna thAya che. 15 zaMkA : sAmAyika zuM che ? e pramANe sAmAyikanA svarUpano prazna prastuta che ane tema chatAM temAM tame sAmAyikanA viSayanuM nirUpaNa karo cho te bAhyazAstranI jema aprastuta hovAthI yogya nathI. samAdhAnaH viSayanuM nirUpaNa aprastuta che e vAta siddha thatI nathI, kAraNa ke sAmAyikanA svarUpanI jema viSayanuM nirUpaNa paNa sAmAyikanuM aMga hovAthI prastuta ja che. mATe vadhu carcAthI 20 saryuM. l79oll avataraNikA : pUrve je kahyuM - "AtmA sAmAyika che." temAM jevA prakArano AtmA sAmAyikarUpa che tevA prakAranA AtmAne kahevAnI icchAvALA mULabhASyakAra kahe che ke gAthArtha : sAvadyayogathI virata, trigupta, Sa jIvanikAyamAM prayatnavALo, (avazyakartavya yogomAM) upayogavALo (ane te yogomAM ja) prayatnavALo evo AtmA sAmAyika che. TIkArtha: "sAvadyayogavirata" ahIM mithyAtvakaSAya - ane nokaSAyarUpa avadya jANavuM. avadya (pApa) sAthe je hoya te sAvadya, sAvadya evo je yoga te sAvadyayoga, tenAthI virata eTale ke tenAthI aTakelo je hoya te sAvadyayogavirata kahevAya, mana-vacana ane kAyArUpa traNavaDe gupta, SajIvanikAyamAM saMyata eTale ke prayatnavALo, (arthAt SajIvanikAyanI rakSAnA prayatnavALo) tathA avazyakartavya yogomAM sadA upayukta ane te yogomAM ja yogone sevavAvaDe 30 yatnavALo, AvA prakArano AtmA ja sAmAyika che. 14mA 25
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAritra-sAmAyika sarvadravyaviSayaka che (ni. 791) na 213 sAmprataM yaduktam 'taM khalu paccakkhANaM AvAe savvadavvANaM 'ti, tatra sAkSAnmahAvratarUpaM cAritrasAmAyikamadhikRtya sarvadravyaviSayatAmasyopadarzayannAha paDhamaMmi savvajIvA biie carime ya savvadavvAiM / sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa davvANaM // 791 // 5 bAMdhyA: 'prathame' prANAtipAtanivRttirUpe vrate viSayadvAreNa cintyamAne 'sarvajIvAH ' sasthAvarasUkSmetarabhedA viSayatvena draSTavyAH, tadanupAlanarUpatvAt tasyeti, tathA 'dvitIye' mRSAvAdanivRttirUpe 'carime ca' parigrahanivRttirUpe sarvadravyANi viSayatvena draSTavyAni, katham ?, nAsti paJcAstikAyAtmako loka iti mRSAvAdasya sarvadravyaviSayatvAt, tannivRttirUpatvAcca dvitIyavratasya, tathA mUrcchAdvAreNa parigrahasyApi sarvadravyaviSayatvAccaramavratasya ca tannivRttirUpatvAdazeSadravyaviSayateti pUrvArddhabhAvanA / 'sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa davvANaM' ti zeSANi 10 mahAvratAni, khalvityavadhAraNArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, teSAmekadezastadekadezastena avataraNikA : have pUrve je kahyuM hatuM - "sarvadravyonA samudAyamAM te paccakkhANa thAya che." temAM sAkSAt mahAvratarUpa cAritrasAmAyikane AzrayI sarvadravyo sAmAyikano viSaya bane che te dekhADatA kahe che -- (arthAt sarvadravyo samyaktvathI zraddheya, jJAnathI jJeya che, e to spaSTa che, paNa cAritrano viSaya zI rIte bane ? te batAve che) gAthArtha : prathamavratamAM sarva jIvo, bIjA ane pAMcamA vratamAM sarvadravyo (viSaya tarIke jANavA.) zeSa mahAvratomAM dravyono eka deza (viSaya bane che.) 15 TIkArtha : prANAtipAtanI nivRttirUpa prathamavrata viSayane AzrayI vicAratA trasa-sthAvara, sUkSma--bAdaranA bhedavALA sarva jIvo viSaya tarIke jANavA yogya che, kAraNa ke prANitipAtanI nivRttirUpa prathama vrata sarvajIvonI rakSA(anupAlana)rUpa che. tathA mRSAvAdanI nivRttirUpa bIjA 20 mahAvratamAM ane parigrahanI nivRttirUpa pAMcamA mahAvratamAM sarvadravyo viSaya tarIke jANavA. kevI rIte sarvadravyo viSaya tarIke bane? te kahe che - "paMcAstikAyAtmaka loka nathI' e pramANe sarvadravyo mRSAvAdanA viSaya bane che. (mRSAvAsya sarvadravyaviSayAt - ahIM sarvadravya e che viSaya jeno evo mRSAvAda e pramANe samAsa jANavo.) ane bIjuM vrata sarvadravyaviSayakamRSAvAdanI nivRttirUpa hovAthI bIjAvratanA sarvadravyo viSaya bane che. tathA mRndvArA parigraha paNa sarvadravyaviSayaka hovAthI 25 ane pAMcamuM vrata parigrahanI nivRttirUpa hovAthI pAMcamA vratanA viSaya tarIke sarvadravyo che. A pramANe zlokanA pUrvArdhano bhAvArtha jANavo. zeSa mahAvrato dravyonA ekadezavaDe thAya che. (arthAt dravyono eka deza ja zeSa mahAvratono viSaya bane che.) 'vastu' zabda jakAra arthavALo che ane teno vyavahita saMbaMdha che. (arthAt mULagAthAmAM jyAM che tyAMthI uThAvI '"tave veseLa' zabda pachI joDavAno che. have "tavela resa" zabdano 30
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tadekadezenaiva hetubhUtena dravyANAM, bhavantIti kriyAdhyAhAraH, katham ? tRtIyasya grahaNadhAraNIyadravyAdattAdAnaviratirUpatvAt, caturthasya ca rUparUpasahagatadravyasambandhyabrahmaviratirUpatvAt, SaSThasya ca rAtribhojanaviratirUpatvAditi pazcArddhabhAvanA, iti gAthArthaH // evaM cAritrasAmAyikaM nivRttidvAreNa sarvadravyaviSayaM zrutasAmAyikamapi zrutajJAnAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva samyaktvasAmAyikamapi 5 sarvadravyANAM saguNaparyAyANAM zraddhAnarUpatvAt sarvaviSayamevetyalaM prasaGgena, prakRtaM prastuma:-tatra sAmAyikamajIvAdivyudAsena jIva evetyuktaM, tasya ca nayamatabhedena dravyaguNaprAptau sakalanayAdhAradravyArthikaparyAyArthikAbhyAM svarUpavyavasthopasthApanAyAha jIvo guNapaDivanno Nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM / so ceva pajjavaNayaTThiyassa jIvassa esa guNo // 792 // 10 samAsa batAve che-) te dravyono eka deza te tadukadeza. tathA mULagAthAmAM thAya che" e pramANe kriyApada nathI te adhyAhArathI jANI levuM. zA mATe dravyono eka deza ja viSaya bane che ? kAraNa ke, trIjuM mahAvrata grahaNa karavA yogya ane dhAraNa karavA yogya evA dravyonA adattAdAnaviratirUpa che. (ane sarvadravyonI apekSAe grahaNa--dhAraNIya dravyo ekadezarUpa che.) cothuM mahAvrata rUpa(pUtaLI vagere) ane rUpasahagata (strI vagere) dravyasaMbaMdhI abrahmanI 15 viratirUpa che. chaThuM vrata rAtribhojananI viratirUpa che. mATe sarvadravyono eka deza ja viSaya bane che. Ama zlokanA pAchaLanA ardhabhAgano bhAvArtha jANavo. (A pramANe sAkSAta mULagAthAmAM cAritrasAmAyikane zrI sarvadravyanI viSayatA jaNAvI. 'ahIM "sAkSAta" zabda eTalA mATe vAparyo che ke zrutasAmAyika ane samyaktasAmAyikanI sarvadravyaviSayatA mULagAthAmAM sAkSAta batAvI nathI.) Ama, uparokta kahyA pramANe cAritrasAmAyika nivRttidvArA sarvadravyaviSayaka che. 20 zrutasAmAyika paNa zrutajJAnAtmaka hovAthI sarvadravyaviSayaka ja che ane samyaktvasAmAyika paNa guNaparyAyathI yukta evA sarvadravyonI zraddhArUpa hovAthI sarvadravyaviSayaka che. vadhu carcAthI saryuM. II791ii. avataraNikA : have prastuta vAta karIe, pUrve ajIvAdino niSedha karavA dvArA sAmAyika e jIvasvarUpa che ema kahyuM ane jIva e judA judA nAmatanI apekSAe dravya ane guNAtmaka hovAthI sakalanayanA AdhArabhUta evA dravyArthikanaya ane paryAyArthikana vaDe (sAmAyikanA) 25 svarUpanI vyavasthAnuM upasthAna karavA mATe kahe che. (Azaya e che ke sAmAyika e jIvarUpa che ane jIva dravya-guNa ubhayAtmaka hovAthI sAmAyika paNa dravya-guNa ubhayAtmaka thAya che. temAM kayo naya sAmAyikane dravyAtmaka mAne che ane kyo naya sAmAyikane guNAtmaka mAne che? te batAve che ) gAthArtha : dravyAstikanayane guNathI yukta evo AtmA sAmAyika (tarIke mAnya che.) 30 paryAyAstikanayane te guNa ja sAmAyika tarIke mAnya che (kAraNa ke) sAmAyika e jIvano ja guNa che.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayone AzrayI sAmAyikanuM svarUpa (ni. 792) vyAkhyA : 'nIva:' AtmA, muLa: pratipatra:Azrita:--guNapratipatra:, muLAzca samyavAdya: khalvaupacArikAH, 'nayasya' dravyArthikasya sAmAyikamiti vastuta Atmaiva sAmAyikaM, guNAstu tadvyatirekeNAnavagamyamAnatvAnna santyeva, tatpratipattirapi tasya bhrAntA, citre nimnonnatabhedapratipattivaditi bhAvanA, sa eva sAmAyikAdirguNaH paryAyArthikanayasya, paramArthato yasmAjjIvasya eSa guNa iti, uttarapadapradhAnatvAt tatpuruSasya, yathA tailasya dhAreti, na tatra dhArA'tirekeNAparaM 5 tailamastiM, evaM na guNAtirikto jIva iti, itthaM cedamaGgIkartavyamiti manyate, tathAhi guNAtirikta jIvo nAsti pramANAnupalabdheH, rUpAdyarthAntarabhUtaghaTavat, tasmAdguNaH sAmAyikamiti hRdayaM, na tu jIva iti gAthArthaH // sAmprataM paryAyArthika eva svaM pakSaM samarthayannAha uppajjaMti vayaMti ya pariNammaMti ya guNA Na davvAI / 215 10 TIkArtha : guNovaDe Azrita (yukta) evo AtmA dravyArthikanayanA mate sAmAyika che. samyaktvAdi guNo e to aupacArika che. vAstavika rIte AtmA ja (eTale ke dravya ja) sAmAyika ke che. guNo to AtmAthI judA jaNAtA ja na hovAthI vidyamAna ja nathI. (arthAt AtmA vinA ekalA guNo jaNAtA nathI jyAre guNo jaNAya che tyAre AtmA sAthe ja hoya che tethI kharekhara AtmA ja che guNo nathI.) lokonI dravyamAM) guNanI pratipatti paNa citramAM 15 nimnonnatabhedapratipattinI jema bhrAnti svarUpa che. (arthAt citramAM "A nIcuM che, A UMcuM che" vagere je bheda dekhAya che te jema bhrAnti svarUpa che tema dravyamAM thato rUpAdi guNono bodha paNa bhrAntirUpa che, vAstavika nathI.) 4. " paryAyAstika nayanA mate te ja sAmAyikAdi guNa pAramArthika che (dravya nahIM.) kAraNa ke te sAmAyikAdi guNa jIvano che. (Azaya e che ke pUrve "AtmA hajI sAmayi" e pramANe 20 je kahyuM hatuM temAM paNa jJAnAditrika rUpa sAmAyika e jIvano guNa hovAthI upacArathI AtmA sAmAyika che ema kahyuM, vAstavika rIte to guNa ja sAmAyika che. tenuM kAraNa AgaLa batAvaze. ahIM jIvano guNa e tatpuruSa samAsa che.) tatpuruSa samAsamAM uttarapada mukhya hoya che jema ke telanI dhArA. jema ahIM dhArAthI juduM koI tela hotuM nathI tema (jIvano guNa ema bolatA) guNathI judo koI jIva nathI. ane A pramANe je kahyuM te te ja rIte svIkAravuM joIe ema 25 paryAyAstika naya mAne che. tenuM ema kahevuM che ke - guNathI judo jIva nathI kAraNa ke koI pramANathI guNathI judA evA AtmAno bodha thato nathI. jema ke, rUpAdi vinA ekalA ghaTano bodha thato nathI, tema guNa vinA ekalA AtmAno bodha thato nathI. mATe guNa ja sAmAyika che paNa jIva (dravya) sAmAyika nathI. / / 792 avataraNikA : have paryAyAstikanaya ja potAnA pakSanuM samarthana karatAM kahe che gAthArtha : guNo ja utpanna thAya che, nAza pAme che ane pariNAma pAme che paNa dravyo nahIM, 30
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) davvappabhavA ya guNA Na guNappabhavAiM davvAiM // 793 // . vyAkhyA : utpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayarUpeNa pariNamanti ca guNAH, cazabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-guNA eva na dravyANyutpAdavyayarUpeNa pariNamantIti, atasta eva santi utpAdavyayapariNAmatvAt, patranIlatAraktatAdivat, tadatiriktastu guNI nAstyeva, 5 utpAdavyayapariNAmarahitatvAd, vAndheyAdivat, kiJca 'davvappabhavA ya guNA na' dravyAt prabhavo yeSAM te dravyaprabhavAH, cazabdo yuktyantarasamuccaye, guNA na bhavanti, tathA guNaprabhavANi dravyANi, naiveti vartate, ato na kAraNatvaM nApi kAryatvaM dravyANAmityabhAvaH, sataH kAryakAraNarUpatvAt, athavA dravyaprabhavAzca guNA na, kintu guNaprabhavANi dravyANi, pratItyasamutpAdopajAtaguNasamudaye dravyopacArAt, tasmAd guNaH sAmAyikamiti gAthArthaH // 10 guNo dravyamAMthI utpanna thatAM nathI ke dravyo guNamAMthI utpanna thatAM nathI. TIkArtha H utpanna thAya che, nAza pAme che ane A utpAda-nAzarUpe guNa pariNAma pAme che. "va" zabda evakAra arthavALo che ane te evakAra jakAranA arthamAM che. teno A pramANe prayoga karavo -- guNo ja utpAda-vyayarUpe pariNAma pAme che dravyo nahIM. AthI utpAda-vyayarUpa pariNAmavALA hovAthI guNo ja vidyamAna che paNa dravya nahIM. jema ke, pAMdaDAmAM rahela lIlo 15 raMga lAla bane che tyAre lAla raMga utpanna thAya che, lIlo raMga nAza pAme che. ahIM raMgarUpa guNa pariNAma pAme che, paNa pAMdaDArUpa dravya pariNAma pAmatuM nathI. guNathI judA guNI che ja nahIM, kAraNa ke te guNI utpAda-vyayarUpa pariNAmathI rahita che. jema ke, vadhyAno putra utpAda-vyayarUpa pariNAmathI rahita hovAthI asata che tema ahIM paNa jANavuM. vaLI, dravyamAMthI utpatti che jenI evA (je hoya) te dravyaprabhava kahevAya. guNo AvA 20 nathI. (arthAt dravyamAMthI guNo utpanna thatAM nathI.) "va" zabda A bIjI yukti dekhADe che. tathA dravyo guNamAMthI utpanna thatAM nathI mATe dravyo kAraNa banatA nathI ke kArya paNa nathI tethI teono abhAva ja che, kAraNa ke je vastu vidyamAna hoya te kAM to kAryarUpa hoya kAM to kAraNarUpa hoya. (dravya e bemAMthI eke rUpe nathI mATe te nathI.) athavA guNo dravyamAMthI utpanna thatAM nathI paraMtu guNomAMthI dravya utpanna thAya che, kAraNa 25 ke pratItyasamupAdathI thayelA guNonA samudAyamAM dravyano upacAra thAya che. (pratItyasamudrapAda eTale AzrayIne utpanna thavuM. kapAlane AzrayIne ghaTamAM je guNo utpanna thAya che te pratItyasamupAdathI thayelA guNo kahevAya che, arthAt kapAlamAM je guNo che tevA guNo ghaTamAM utpanna thAya che. A guNo pratItyasamutpAdathI thayelA guNo kahevAya che. AvA guNonA samudAyamAM ja "ghaTa" e pramANe dravyano upacAra thAya che. vAstavamAM to A guNo ja che. athavA pratItyasamutpAda eTale eka- 30 eka utpAda. ghaTamAM AkAra, zItaLatA, jaLadhAraNatA, vigere je guNo utpanna thAya che. teno samudAya e pratItyasamutpAdathI thayelA eTale ke eka-eka utpattithI thayelA guNono samudAya kahevAya che. AvA samudAyamAM dravyano upacAra thato hovAthI dravyo e guNothI utpanna thAya che.)
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparyAyamAM parijJA nathI (ni. 794) ka 217 -- evaM paryAyAthikena svamate pratipAdite sati dravyArthika Aha- dravyaM pradhAnaM na guNAH, yasmAt jaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taheva jANAi jiNo apajjave jANaNA natthi // 794 // dAraM // vyAkhyA : yad yad yAn yAn bhAvAn vijJAnaghaTAdIn pariNamati prayogavistrasAto dravyaM 5 tat, prayogena ghaTAdIn vizrasAto'bhrendradhanurAdIn, dravyameva tadutprekSitaparyAyamutphaNaviphaNakuNDalitAdiparyAyasamanviMtasarpadravyavat, tathAhi-na tatra kecanotphaNAdayaH sarpadravyAtiriktAH santi, nirmUlatvAt, kintu tadeva tatra[cca] paramArthasaditi, kiJca-tat 'tathaiva' anvayapradhAnaM paryAyopasarjanaM jAnAti paricchinatti jinaH 'apajjave jANaNA Natthi' tti aparyAye-nirAkAre 'jANaNA natthi 'tti parijJA nAsti, na ca te paryAyAH tatra vastuni santo dravyameva, tadAkAravat, tatazca tadeva sat, kevali- 10 tethI guNo ja sAmAyika che. Il793 avataraNikA : A pramANe paryAyArthikana vaDe potAno mata pratipAdana karAtA dravyArthikanA kahe che ke dravya ja pradhAna che guNa nahIM kAraNa ke huM gAthArtha : je je (padArtha) prayogathI ke kudaratI rIte je je bhAvomAM pariNAma pAme che te dravya ja che. tene te rIte ja jinezvara jANe che. aparyAyamAM pariNA nathI. 15 TIkArtha : je je (AtmA-mATI vagere vastu) je je vijJAna-vaTAdibhAvomAM prayogathI ke vignasAthI pariNAma pAme che. te sarva dravya ja che (guNa nahIM.) temAM prayogathI ghaTAdibhAvomAM pariName ane vignasAthI vAdaLa-indradhanuSAdibhAvomAM pariName. te sarva (vaTAdi, vAdaLAdi) u--kSitaparyAya (arthAt vAstavika nahIM paNa kAlpanika paryAyavALI) vastu dravya ja che. jema ke, phaNAM UMcI karavI, phaNA nIcI karavI, goLa vaLIne besavuM vagere paryAyathI yukta evuM sarpadravya. 20 ahIM utkRNA vagere koI sarpadravyathI judA paryAyarUpe nathI kAraNa ke nirmULa che. (arthAt dravya vinA A utkRNAdi paryAyo rahI zakatA ja nathI tethI A utkRNAdi paryAya nathI.) paraMtu te ja eTale ke dravya ja che ane te dravya ja paramArthathI sat che. . vaLI jina anvaya pradhAna ane paryAya gauNa che jemAM evuM ja dravya jue che. (arthAt ulphaNa, viphaNa, kuMDalitA vagere dareka paryAyamAM anvayI eTale ke anvayapradhAna eTale ke dareka 25 avasthAmAM anusaranAro sarpa ja jina jue che. utkRNA, viphaNA vagere paryAyo to dravyamAM gauNa hoya che. (jina je dravya jue che temAM paryAya gauNa rUpe hoya che paraMtu paryAyarahita te dravya hotuM nathI kAraNa ke, "aparyAyamAM eTale ke paryAya vinAnA dravyamAM parijJA hotI nathI (arthAta paryAyarahita dravya to kevalI paNa joI zakatA nathI.) tathA dravyano AkAra jema dravya nathI tema te dravyamAM vartatA paryAyo paNa dravya nathI. tethI kevalIne paNa mAtra svAtmAnI jema 30
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 : Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) nA'pyavagamyamAnatvAt, kevalasvAtmavat, tasmAjjIva eva sAmAyikamiti gAthArthaH // athavA 'upajjaMti' tti iyameva gAthA dravyArthikamatena vyAkhyAyate-dravyArthikavAdI paryAyArthikavAdinaM pratyAha-guNA na santyeva, kuto ?, yasmAdutpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayapariNAmena pariNamanti guNA eva, na dravyANi, tatazca tAnyeva santi, satatamavasthitatvAda, aparopAdeyatvAt, dravyaprabhavAzca 5 guNAH paropAdAnA vartante, na guNaprabhavANi dravyANyaparopAdAnatvAt, tasmAdAtmaiva sAmAyikamiti gaathaarthH|| evamavagatobhayanayamatazcodaka Aha-kimatra tattvamiti ?, atrocyate-sAmAyikabhAvapariNataH AtmA sAmAyika, yasmAd yat sat tad dravyaparyAyobhayarUpamiti, tathA cAgama: Hi ne bhAve rimaDuM povIsI bai ! taM taha jANADa jiNo apajjave jANaNA natthi // 795 // 10vyAdhrA : vyathAna yAna mAvAna' AdhyAtmizAna vahAM pariVAmata pravitrasA(to) dravya ja jaNAtuM hovAthI dravya ja paramArthathI sat che paNa paryAya nahIM tethI jIva ja sAmAyika che. guNa nahIM. athavA "rUpRSNati." A gAthAnuM dravyArthikamatathI vyAkhyAna kare che- dravyArthikavAdI paryAyArthikavAdIne kahe che ke guNo nathI ja, kema? kAraNa ke guNo utpanna thAya che ane nAza 15 pAmI jAya che. tathA A utpAdavyapariNAmarUpe guNo ja pariName che paraMtu dravyo pariNamatA nathI. tethI dravyo ja satata avasthita hovAthI vidyamAna che. dravyo satata avasthita che evuM kevI rIte jANyuM ? teno uttara Ape che) A dravyo aparopAdeya che. (arthAtuM jyAre ghaTAdina ApaNe joIe tyAre tenA rUpAdi guNo ja ApaNane dekhAya che. eTale ke te rUpAdi guNonuM ja upAdAna thAya che. 20 jenuM upAdAna (grahaNa) thAya te ja vastuno utpAda thAya che. je vastu grahaNa thatI nathI teno utpAda thato nathI. dravya e evI vastu che jene bIjA grahaNa karI zakatA nathI. tethI dravya e paropAdeya banatuM nathI. tethI teno utpAda paNa thAya nahIM Ama dravyano utpAda thato na hovAthI dravya satata avasthita hoya che.) guNo paravyaktivaDe upAdAnayogya hovAthI dravyamAMthI te utpanna thAya che. jyAre dravyo e paropAdAnayogya nathI mATe te guNamAMthI utpanna thatAM nathI. 25 tethI AtmA ja sAmAyika che. II794 - avataraNikA : A pramANe baMne nayonA mata jANIne ziSya pUche che ke -"ahIM vAstavikatA zuM che ?" teno uttara Ape che - sAmAyika bhAvamAM pariNata AtmA sAmAyika che, kAraNa ke je sat che te dravya-paryAya ubhayarUpa che. AgamamAM kahyuM che ke gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. 30 TIkArtha je je dravya je je AdhyAtmika jJAnAdi) ane bAhya (vaTAdi) bhAvomAM prayogathI ke vignasAthI pariName che. ahIM bhAvArtha pUrvanI jema jANavo. te te pariNAmathI yukta evA ja
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikanA prakAro (ni. 292) roha 219 dravyaM, bhAvArthaH pUrvavat, tattathApariNAmameva jAnAti jinaH, aparyAye parijJA nAsti, tasmAdubhayAtmakaM vastu, kevalinA tathA'vagatatvAditi gAthArthaH // sAmprataM katividhamiti dvAramiti vyAkhyAyate, tatra sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA carittaM ca / duvihaM ceva carittaM agAramaNagAriyaM ceva // 796 // vyArthI : "sAmAyi' prAnirUpitazabdArtha, ":' pUro 'trividya' tri, savindra, anusvAralopAt, zrutaM tathA cAritraM, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tatra samyaktvamiti samyaktvasAmAyikaM, tad dvividhaM-naisargikamadhigamajaM ca, athavA dazavidham-ekaikasyaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedabhinnatvAt, athavA trividha-kSAyikaM kSAyopazamikamaupazamikaM ca, kArakarocakavyaJjakabhedaM vA, zrutamiti bhutasAmAyikaM, tacca 10 dravyane jina jANe che. kAraNa ke paryAyathI rahita ekalA dravyano bodha thAya nahIM. tethI dareka vastu kevalIvaDe dravya-paryAyabhiyAtmaka jaNAtI hovAthI vastu ubhayAtmaka che. ll79pI avataraNikA : have keTalA prakAranuM sAmAyika che ? e kAranuM vyAkhyAna kare che ke gAthArtha : samyakatva, zruta ane cAritra ema traNa prakAre sAmAyika che. temAM cAritra be prakAre che - agArika ane anagArika. TIkArtha : pUrve jeno zabdArtha kahevAI gayela che te sAmAyika traNa prakAranuM che. ra zabda pUraNamAM che. (arthAt chaMdanA niyamAnusAra zlokamAM akSaro khUTatA hoya tyAre A rIte stra, hi vagere zabdo mUkI chaMdanuM pUraNa karavAmAM Ave che.) samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika ane cAritra - sAmAyika. mULagAthAmAM sammatta zabdamAM anusvArano lopa thayela che. tethI samRtta zabdathI samyakatva jANavuM. tathA varitta 2 ahIM va zabda sva(samyaktvAdi)gata aneka bhedo batAvanAra che. (arthAta 2 "a" zabdathI samyakatvAdinA jeTalA peTAbhedo hoya te sarva jANI levA.) samyaktvasAmAyika be prakAre che - naisargika (koIpaNa jAtanA upadezAdi vinA prApta thatuM. hoya te) ane adhigama (arthAt upadezAdivaDe utpanna thatuM hoya te) athavA dasa prakAre jANavuM = naisargika ane adhigamaja. A baMnenA aupazamika - sAsvAdana - lAyopathamika - vedaka ane kSAyika ema pAMca-pAMca bheda paDatA dasa prakAra thAya che. athavA traNa prakAre jANavuM - kSAyika 25 - kSAyozimika ane aupazamika athavA kArakasamyakatva (eTale sad anuSThAnamAM je pravRtti karAve te), rocakasamyakatva (eTale je sad anuSThAna pratye rUci utpanna kare paraMtu karAve nahIM) ane vyaMjakasamyaktva (je pote mithyASTi hovA chatAM bIjAone jIvAdi padArthonuM yathAvasthita jJAna karAve tevI vyaktine A samyatva hoya che.) - zrata eTale zrutasAmAyika ke je sUtra-artha ane ubhapAtmaka hovAthI traNa prakAre che. tathA 30 15
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) sUtrArthobhayAtmakatvAt trividham, akSarAnakSarAdibhedAdanekavidhaM ceti, 'cAritram' iti cAritrasAmAyikaM, tacca kSAyikAdi trividhaM, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena vA paJcavidham, athavA gRhItAzeSavikalpaM dvividham-agArasAmAyikamanagArasAmAyikaM ca, tathA cAha-'duvidhaM ceva carittaM agAramaNagAriyaM ceva' dvividhameva cAritraM mUlabhedena, agA:-vRkSAstaiH 5 kRtamagAraM-gRhaM tadasyAstIti matublopAdagAra:-gRhasthastasyedam-AgArikam, idaM cAnekabhedaM, dezaviratezcitrarUpatvAt, anagAra:-sAdhustasyedam-AnagArikaM caiva / Aha-samyaktvazrutasAmAyike vihAya cAritrasAmAyikabhedasya sAkSAdabhidhAnaM kimartham ?, ucyate, asmin sati tayorniyamena bhAva iti jJApanArthaM, caramatvAdvA yathA'sya bheda ukta evaM zeSayorapi vAcya iti jJApanArthamiti gathArtha: || 10 sAmprataM mUlabhASyakAra: zrutasAmAyikaM vyAcikhyAsustasyAdhyayanarUpatvAdAha - akSarAnakSarAdi bhedathI aneka prakAre che. cAritra eTale cAritrasAmAyika ke je kSAyikAdi traNa prakAre che athavA sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhika, sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtanA bhedathI pAMca prakAre che (A rIte cAritra judA judA prakAre hovAthI ghaNA vikalpovALuM che. paraMtu jo) sarva vikalpo grahaNa karavA hoya to cAritra sAmAyika be prakAre che - agArasAmAyika ane 15 anagArasAmAyika. tethI ja mULasUtramAM kahyuM che ke -"cAritra be prakAre agAra ane anagAriya" arthAt mULabhedathI vicArIe to cAritra be ja prakAre che (agAra ane anagAriya.) agA eTale vRkSo, tenA dvArA je banAvAya te agAra eTale ke ghara, te ghara jene hoya te agAra, ahIM jo ke "agAravALo" zabda banavo joIe paraMtu mULazlokamAM agAra zabda che mATe temAM "vALo arthanA matupuno lopa thayelo jANavo. tethI agAra eTale agAravALo 20 eTale ke gRhastha, tenuM je hoya te AgArika, (arthAt dezaviraticAritra) dezaviraticAritra judA judA prakAre hovAthI AgArikacAritra aneka prakAranuM che. agAra jene nathI te anagAra eTale ke sAdhu. tenuM je cAritra ne anagArikacAritra. zaMkA : samyaktva ane zrutasAmAyikanA mULabheda na kahyA ane cAritrasAmAyikanA bhedonuM mULa gAthAmAM sAkSAt kathana zA mATe karyuM ? 25 samAdhAna : cAritrasAmAyikanI hAjarImAM samyaktva ane zrutasAmAyika niyamathI hoya ja- e jaNAvavA athavA cAritrasAmAyika chelluM hovAthI je rIte cAritranA bheda kahyA e pramANe zeSa baMnenA paNa bheda kahevA yogya che e jaNAvavA cAritrasAmAyikanA bhedo sAkSAt kahyA che. e pramANe gAthArtha jANavo. II796ll avataraNikA : have zrutasAmAyika e adhyayanarUpa hovAthI tene kahevAnI icchAvALA 30 mULabhASyakAra kahe che ke
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika kone hoya ? (ni. 797) ajjhayapi ya tivihaM sutte atthe ya tadubhae ceva / sevi ajjhaNesu hoi eseva nijjutI // 150 // ( bhA0 ) vyAkhyA : adhyayanamapi ca trividhaM sUtraviSayamarthaviSayaM ca tadubhayaviSayaM caiva, apizabdAt samyaktvasAmAyikamapyaupazamikAdibhedAt trividhamiti / prakrAntopodghAtaniryukterazeSAdhyayanavyApitAM darzayannAha - 'zeSaSvapi' caturviMzatistavAdiSvanyeSu vA'dhyayaneSu bhavati eSaiva niryukti:- 5 uddezanirdezAdikA niruktiparyavasAneti / Aha-azeSadvAraparisamAptAvatidezo nyAyyaH, apAntarAle kimarthamiti ?, ucyate, 'madhyagrahaNe AdyantayorgrahaNaM bhavatI' ti nyAyapradarzanArthaM iti gAthArthaH // dvAraM // adhunA kasyeti dvAraM pratipAdyate, tatra yasya tad bhavati tadabhidhitsayA''hajassa sAmANio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 797 // gAthArtha : adhyayana paNa traNa prakAre che Aja upodghAtaniyukti che. - 221 sUtra, artha ane ubhaya. zeSa adhyayanomAM paNa TIkArtha : adhyayana (zrutasAMmAyika) paNa traNa prakAranuM che - sUtraviSayaka, arthaviSayaka ane sUtrArtha--ubhayaviSayaka. 'pi' zabdathI e jANavuM ke samyaktvasAmAyika paNa aupamikAdi- bhedathI 15 traNa prakAranuM che. prastuta upodghAtaniyuktinI badhA ja adhyayanonI vyApitAne (arthAt A sAmAyika adhyayanamAM pUrve gA. 140-141mAM kahelA dvAronA varNanAtmaka upodghAtaniyukti ja cAlI rahI che te ja niryukti sarva adhyayanomAM paNa jANI levI evuM jaNAvavA) kahe che ke-- caturviMzatistavAdi adhyayano athavA anya adhyayanomAM (arthAt dazavaikAlikAdinA adhyayanomAM) .A ja uddeza-nirdezathI laI nirukti sudhInA dvArarUpa upodghAtaniyukti jANavI. zaMkA : saMpUrNa dvAro pUrA thayA pachI atideza (eka jevuM ja bIjAmAM jANavuM te atideza kahevAya che) karavo e ucita che. tame ahIM vacce zA mATe atideza karyo ? (arthAt "badhA adhyayanomAM A ja niryukti jANavI" e pramANeno atideza upodghAtaniyuktinA badhA dvAro pUrA thayA pachI karavo joIto hato tame kema vacce ja atideza karyo ?) 10 avataraNikA : have kone sAmAyika hoya ? e dvArane pratipAdana kare che. temAM jene te sAmAyika hoya che tene kahevAnI icchAthI kahe che che 20 samAdhAna : madhyathI vastunuM grahaNa karatAM te vastuno pahelo chello bhAga paNa grahaNa thaI 25 nyAya batAvavA ema karyuM che. ||150 jAya che gAthArtha : jeno AtmA saMyama, niyama ane tapamAM sthira che tene sAmAyika hoya che. e pramANe kevalIoe kahyuM che. 30
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) cAlyA : yastha "sAmAnava:' sannihitA, mapravarita phartha, 'mAtmA' nIva , vava ?saMya' pUnamune niya' uttarapu tapasi' manAnAvinnakSane 'tasva' vibhUtApramAni: sAmAyikaM bhavati, 'iti' evaM kevalibhirbhASitamiti gAthArthaH // jo samo savvabhUesu, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 798 // vyAkhyA : yaH 'samaH' madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyatItyarthaH, 'sarvabhUteSu' sarvaprANiSu 'traseSu' dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca' pRthivyAdiSu, tasya sAmAyikaM bhavati, etAvat kevalibhASitamiti nAthArtha che sAmprataM phalapradarzanadvAreNAsya karaNavidhAnaM pratipAdayannAha10 sAvajjajogapparivajjaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / . gihatthadhammA paramaMti NaccA, kujjA buho AyahiyaM paratthaM // 799 / / vyAkhyA : sAvadyayogaparivarjanArthaM sAmAyikaM 'kaivalikaM' paripUrNa prazastaM' pavitram, etadeva hi gRhasthadharmAt 'paramaM' pradhAnam 'iti' evaM jJAtvA kuryAd 'budhaH' vidvAn 'Atmahitam' AtmopakArakaM 'parArtham' iti para:-mokSastadarthaM, na tu suralokAdyavAptyartham, anena nidAnaparihAramAha, iti vRttArthaH 15 TIkArtha : jeno AtmA sthApita thayo che arthAt bahAra gayo nathI paraMtu temAM ne temAM ja sthira che. zemAM sthira che?- mULaguNarUpa saMyamamAM, uttaraguNarUpa niyamamAM ane anazanAdirUpa tapamAM sthira che tevA apramatta jIvane sAmAyika hoya che. e pramANe kevalioe kahyuM che. li797ll gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : je vyakti sama eTale ke madhyastha che arthAt bIjAne potAnA jevo je jue che. (zemAM madhyastha che? te kahe che) sarvaprANIo, beindriyAdi traso ane pRthvI vagere sthAvara jIvone vize je madhyastha che tene sAmAyika che, e pramANe kevalioe kahyuM che. II798 avataraNikA: have sAmAyikanA phaLane dekhADavA dvArA sAmAyikane karavAnuM vidhAna pratipAdana karatAM kahe che ? 25 gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. TIkArya : sAmAyika sAvaghayogano tyAga karavA mATe che, saMpUrNa che. pavitra che. ane A ja sAmAyika gRhasvadharmathI zreSTha che. e pramANe jANIne vidvAna vyakti AtmA upara upakAra karanAra evuM sAmAyika parArtha mATe eTale ke mokSa mATe kare, paraMtu devalokAdinI prApti mATe kare nahIM, AvuM kahevA dvArA niyANuM karavAno niSedha kahyo. e pramANe gAthArtha jANavo. (vRtta 30 eTale gAthA) I799 20
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhasthane trividha-trividha paccakkhANano niSedha (ni. 800) 223 // 799 // paripUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi gRhasthasAmAyikaM 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajjaM jogaM paccakkhAmi duvihaM tiviheNaM jAva niyamaM pajjuvAsAmI tyevaM kuryAt, Aha-tasya sarvaM trividhaM trividhena pratyAcakSANasya ko doSa iti ?, ucyate, pravRttakarmArambhAnumatyanivRttyA karaNAsambhava eva, tathA bhaGgaprasaGgadoSazceti / Aha ca savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA Natthi / so savvaviraivAI cukkar3a desaM ca savvaM ca // 800 // vyAkhyA : 'savvaM' ti upalakSaNAt sarvaM sAvadyaM yogaM pratyAkhyAmi trividhaM trividhena, ityevaM 'mALijhaLa' abhidhAya 'viti:' nivRtti: jItu yasya 'saviLA' sarvAM nAsti, pravRttamamAMrmbhaanumtisdbhaavaat, sa sarvavirativAdI 'cukkai 'tti bhrazyati 'desaM ca savvaM ce' ti dezaviratiM sarvaviratiM ca pratijJAtAkaraNAt / Aha-Agame trividhaM trividheneti gRhasthapratyAkhyAnamuktaM tatkathamiti ?, ucyate, sthUlasAvadyayogaviSayameva tat, Aha ca bhASyakAra: saMpUrNasAmAyika(sarvavirati)ne karavAnI zaktinA abhAve gRhastha paNa gRhasthasAmAyikane (dezaviratine) = he prabhu ! huM sAmAyikane karuM chuM, jyAM sudhI huM niyamanI paryupAsanA karuM, tyAM sudhI sAvaghayogonuM mana-vacana-kAyAthI karavA-karAvavAvaDe huM paccakkhANa karuM chuM. e pramANe sAmAyikane kare. zaMkA : sarva sAvaghayogonuM trividha--triviSe paccakkhANa karanAra gRhasthane zuM doSa lAge ? (arthAt gRhastha kema trividha trividhe sarva sAvaghayogonuM paccakkhANa na karI zake ?) samAdhAna : gRhasthe pUrve gharAdimAM aneka AraMbho prarvatAvelA che tenI anumati gRhasthane hovAthI trividha--trividha paccakkhANa karavAno asaMbhava ja che. jo te tema karavA jAya to paccakkhANanA bhaMgano prasaMgarUpa doSa lAge che. 799aa kahyuM che ke gAthArtha : "sarva' pramANe kahIne jene sarvavarita nathI. te sarvavirativAdI deza ane 5 10 15 20 sarva baMnene mUke che. TIkArtha : "sarva eTale ke sarva sAvaghayogonuM huM trividha-triviSe paccakkhANa karuM chuM" e pramANe kahIne jene sarva sAvaghayogonI virati (trividha--trividhe) nathI, (kema nathI ? kAraNa ke paccakkhANa letAM pahelA) AraMbhAyelA kAryonI anumati rahelI che. tethI te sarvavirativAdI potAnI 25 pratijJA pramANe nahIM karato hovAthI dezivarati ane sarvavarita baMnethI bhraSTa thAya che. (kAraNa ke sarvaviratinuM paccakkhANa lIdhuM che paraMtu e pramANe karato nathI tethI sarvaviratithI bhraSTa thayo ane dezavirati to lIdhI ja nathI mATe dezaviratithI bhraSTa thayo.) zaMkA : AgamamAM to gRhasthane paNa trividha--trividha paccakkhANa kahyuM che te kevI rIte ghaTAvavuM? (kAraNa ke tame to ahIM gRhasthane trividha--trividha paccakkhANano niSedha karo cho.) 30 samAdhAna : AgamamAM je gRhasthane trividha--trividha paccakkhANa kahyuM che te sthUla sAvaghayogo
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) " jati kiMcidappajoyaNamapappaM vA visesiuM vatyuM / paccakkhejja Na doso sayaMbhuramaNAdimacchavva // 1 // jo vA nikkhamimaNo paDimaM puttAdisaMtaiNimittaM / paDivajjijja tao vA karijja tivihaMpi tiviheNaM // 2 // jo puNaM puvvAdvANujjhiyasAvajjakammasaMtANI / tadaNumatipariNatiM so Na tarati sahasA NiyatteuM // 3 // ityAdi tathA'pi gRhasthasAmAyikamapi paralokArthinA kAryameva phalasAdhakatvAd, Aha ca niyuktikAra : "" sAmAiyaMmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA // 801 // vyAkhyA : sAmAyika eva kRte sati zramaNa iva zrAvako bhavati yasmAt prAyo'zubha-. yogarahitatvAt karmavedaka ityarthaH, anena kAraNena 'bahuzaH' anekadhA sAmAyikaM kuryAditi saMbaMdhI kahyuM che, kAraNa ke bhASyakAra jaNAve che ke --jema svayaMbhUramaNAdi samudrasaMbaMdhI matsyAdinI jema kaMIka niyojana (kAgaDAnuM mAMsAdi) athavA aprApya (manuSyakSetranI bahAra rahela) 15 vastuvizeSane AzrayI trividha--trividha paccakkhANa kare to tene koI doSa nathI. (Azaya e che ke niSprayojana athavA aprApya vastunuM paccakkhANa e sthUlavasturviSayaka hovAthI trividha--trividhe paNa karI zake che. paNa sarvasAvadyanuM trividha trividha paccakkhANa gRhasthane na hoya.) / / 1 / / ' 5 10 224 25 tasyApi viziSTa - athavA dIkSA levAnI icchAvALI je vyakti putrAdi parivArane kAraNe (dIkSA laI zakatI na hoya tyAre) agiyAramI pratimA svIkAre te samaye te trividha--trividha paccakkhANa kare. // 2 // 20 paraMtu je vyaktie pUrve kAryo AraMbhelA hoya ane haju choDyA na hoya tevI vyakti tenI anumatinI pariNatine sahaja rIte choDavA zaktimAna hotI nathI. (tethI te trividha--trividha paccakkhANa kare nahIM, kare to doSa lAge) vagere IIII Ama, trividha--trividha paccakkhANa gRhastha karI zake nahIM to paNa gRhasthasAmAyikane to paralokanA arthI jIve karavuM ja joIe, kAraNa ke te gRhasthasAmAyika paNa viziSTa phaLane sAdhI ApanAruM che. A ja vAtane niryuktikAra kahe che hra gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : sAmAyikamAM zrAvaka prAyaH karIne azubhayogothI rahita hovAne kAraNe sAdhu jevo ja thAya che arthAt ghaNI karmanirjarAvALI thAya che, te kAraNathI zrAvaka anekavAra sAmAyikane kare. 38. yadi kiJcidaprayojanamaprApyaM vA vizeSya vastu / pratyAcakSIta na doSaH svayambhUramaNAdimatsya iva // 1 // yo vA niSkramitumanAH pratimAM putrAdisantatinimittam / pratipadyeta sako vA kuryAttrividhamapi 30 trividhena // 2 // yaH punaH pUrvArabdhAnujjhitasAvadyakarmasaMtAnaH / tadanumatipariNatiM sa na zaknoti sahasA nivatteyitum rUA
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyastha jIva kone kahevAya? (ni. 802-806) 3 225 gAthArthaH // kiJca - jIvo pamAyabahule bahuso'vi a bahuvihesu atthesuM / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA // 802 // vyAkhyA : jIvaH pramAdabahula: 'bahuzaH' anekadhA'pi ca bahuvidheSvartheSu-zabdAdiSu pramAdavAMzcaikAntenAzubhabandhaka eva, ato'nena kAraNena tatparijihIrSayA bahuzaH sAmAyikaM kuryAt-madhyastho 5 bhUyAditi gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM sakSepeNa sAmAyikavato madhyasthasya lakSaNamabhidhitsurAha jo Navi vaTTai rAge Navi dose doNha majjhayAraMmi / so hoi u majjhattho sesA savve amajjhatthA // 803 // vyAkhyA : 'yo nApi vartate rAge nApi dveSe, kiM tarhi ?-'doNha majjhayAraMmi' dvayormadhya 10 ityarthaH, sa bhavati madhyasthaH, zeSAH sarve'madhyasthA iti gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM kva kiM sAmAyikamiti nirUpayan dvAragAthAtrayamAha khettadisAkAlagaibhaviyasaNNiUsAsadiTThimAhAre / pajjattasuttajammaTThitiveyasaNNAkasAyAU // 804 // NANe joguvaoge sarIrasaMThANasaMghayaNamANe / lesA pariNAme veyaNA samugghAya kamme ya // 805 // NivveDhaNamuvvaTTe AsavakaraNe tahA alaMkAre / sayaNAsaNaThANatthe caMkammaMte ya kiM kahiyaM // 806 // dAragAhAo // 801 // vaNI.. thArtha : thArtha TArtha prabhAvo . TIkArtha : jIva ghaNAM prakAranA zabdAdi arthomAM ghaNA prakAre pramAdavALo che, ane pramAdavAna ekAtte azubha karmone bAMdhanAro che AthI te pramAdane choDavAnI icchAthI vAraMvAra sAmAyikane kare arthAt (zabdAdi arthomAM) rAga-dveSa vinAno thAya. l80rI/ avataraNikA: have sAmAyikavALA evA madhyasthajIvanuM saMkSepathI lakSaNa kahevAnI icchAvALA niyuktikAra kahe che ke 25 gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : je rAgI nathI ke hepI nathI. to zuM che ? - rAga ane dveSanI madhyamAM rahelo cha (mAt rAga-dveSa vinAno taTastha cha) te madhyastha cha. zeSa 55 amadhyastha cha. // 807 // avataraNikA : have kyAM kayuM sAmAyika hoya che ? tenuM nirUpaNa karatAM traNa dvAragAthAne kahe che ? gAthArtha : A traNe tAragAthAono artha TIkArya pramANe jANavo. 15 20 30
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ A Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) vyAkhyA : AsAM samudAyArthaH kSetra dikkAlagatibhavyasaMjJiucchvAsadRSTyAhArakAnaGgIkRtyA''locanIyaM, kiM kva sAmAyikamiti yoga:, tathA paryAptasuptajanmasthitivedasaMjJAkaSAyAyUMSi ceti, tathA jJAnaM yogopayogI zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni lezyAH pariNAmaM vedanAM samuddhAtaM karma ca kriyA pUrvavat, tathA nirveSTanodvarttane aGgIkRtyAlocanIyaM kva kimiti ? AzravakaraNaM tathA'laGkAraM 5 tathA zayanAsanasthAnasthAnadhikRtyeti, tathA caGkramatazca viSayIkRtya kiM sAmAyikaM kva ityAlocanIyamiti samudAyArthaH / 10 226 20 * saMmasuANaM laMbho uDDuM ca ahe a tirialoe a / viraI maNussaloe virayAviraI ya tiriesuM // 807 // vyAdhrA : sayavatvazrutasAmAyiThyo: 'tAma:' prApti, '3DuM gha' pUrvano ca 'adhe ya' tti adholoke ca tiryagloke ca, iyamatra bhAvanA - Urdhvaloke merusuralokAdiSu ye samyaktvaM pratipadyante jIvAsteSAM zrutAjJAnamapi tadaiva samyak zrutaM bhavatIti, evamadholoke'pi TIkArya : A gAthAono bhego artha A pramANe che ke kSetra-dizA-kALa-gati-bhavya15 saMjJI-ucchvAsa-daSTi-AhArane AzrayI vicAravuM ke kyAM kayuM sAmAyika che. tathA paryApta-suptajanma-sthiti-veda-saMjJA-kaSAya ane AyuSyamAM kyAM kayuM sAmAyika che e vicAravuM. 804 avayavArthaM tu pratidvAraM svayameva vakSyati tatrordhvalokAdikSetramaGgIkRtya samyaktvAdisAmAyikAnAM lAbhAdibhAvamabhidhitsurAha - jJAna-yoga-upayoga-zarIra-saMsthAna-saMghayaNa-mAna-lezyA-pariNAma-vedanAM-samuddAta ane karma, ahIM kriyA pUrvanI jema arthAt A badhI vastune AzrayI vicAravuM ke kyAM kayuM sAmAyika che ? ||805 // tathA nirveSTana-urtana-AzravakaraNa-arthakAra-zayana-Asana-sthAnastha ane eka sthAnethI anya sthAne saMkramatA kayuM sAmAyika kyAM hoya che e vicAravuM. A pramANe traNe gAthAono bhego artha kahyo. 1806 // avataraNikA : traNe gAthAnA dareka avayavanA arthone te te dvAramAM svayaM niryuktikAra kaheze. - temAM prathama UrdhvalokAdikSetrane AzrayI samyaktvAdisAmAyikonA lAbhAdi bhAvane kahevAnI 25 icchAvALA niryuktikAra kahe che gAthArtha : samyaktva ane zrutanI prApti Urdhva--adho ane tiryazlokamAM thAya che. virati manuSyalokamAM ane viratAvirati tiryaMcalokamAM paNa che. TIkArtha : samyaktva ane zrutasAmAyikano lAbha = prApti UrdhvalokamAM, adholokamAM ane tiryaJlokamAM thAya che. ahIM bhAvArtha e che ke-- UrdhvalokamAM eTale ke meruparvata upara" ke 30 devalokAdimAM je jIvo samyaktvane pAme che te jIvonuM zruta--ajJAna paNa tyAre ja samyakzrutarUpe
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ UrdhvalokAdikSetrane AzrayI samyaktvAdisAmAyikanA lAbhAdi (ni. 808) 227 mahAvidehAdholaukikagrAmeSu narakeSu ca ye pratipadyante, evaM tiryagloke'pIti, 'viraI maNussaloge' tti viratizabdena sarvaviratisAmAyikaM gRhyate tacca lAbhApekSayA manuSyaloka eva bhavati, nAnyatra, manuSyA evAsya pratipattAra iti bhAvanA, kSetraniyamaM tu viziSTazrutavido vidanti, 'virayAviraI ya tiriesuM' ti viratAviratizca dezaviratisAmAyikalakSaNA lAbhavicAre tiryakSu bhavati, manuSyeSu ca purttit // 5 puvvapaDivannagA puNa tIsuvi loesu niamao tinhaM / caraNassa dosu niamA bhayaNijjA uDalogaMmi // 88 // vyAkhyA : pUrvapratipannakAstu trayANAM niyamena triSvapi lokeSu vidyante, cAritrasAmAyikaM tvadholokatiryaglokayoreva Urdhvaloke tu bhAjyA ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM digdvArAvayavArthAbhidhitsayA diksvarUpapratipAdanAyAha loko pariName che. A ja rIte mahAvidehanA adholaukikagrAmo ane narakorUpa adholokamAM samyaktva pAme che teonuM tathA e ja pramANe tiryaMglokamAM paNa je loko samyaktvane pAme che teonuM zruta-ajJAna samyakzruta rUpe pariName che. "virati manuSyalokamAM" ahIM viratizabdathI sarvaviratisAmAyika jANavuM ane te lAbhanI apekSAe manuSyalokamAM ja prApta thAya che, anyatra nahIM, arthAt manuSyo ja A sarvavirati- 15 sAmAyikane prApta karanArA hoya che. (joke manuSyaloka (=aDhIdvIpa samudrarUpa)mAMthI devanA apaharaNane kAraNe bahAra nIkaLelA manuSyane naMdIzvarAdidvIpamAM rahela pratimAdinA darzanathI naMdIzvara-dvIpamAM paNa sarvaviratinI prApti saMbhavI zake che. chatAM ahIM manuSyalokamAM (aDhIdvIpamAM) ja sarvaviratinI prApti niryuktikAre jaNAvI che. A rIte) manuSyaloka jeTalA ja kSetrano niyama karavA pAchaLanuM kAraNa viziSTa zrutajJAnIo ja jANe che. dezaviratisAmAyikarUpa viratAviratinI 20 prAptino vicAra karatAM te keTalAka manuSya-tiryaMcone thAya che. II807 / / (avataraNikA : A rIte vartamAna vivakSitasamaye sAmAyikanI prAptine AzrayI kahyuM. have pUrve pAmelAone AzrayI jaNAve che :) gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. 10 TIkArtha : traNe sAmAyikanA (arthAt samyaktva, zruta ane dezaviratirUpa sAmAyikanA) pUrve 25 pAmelA jIvo niyamathI traNe lokamAM hoya che. jyAre sarvaviratisAmAyika adholoka ane tiAlokamAM niyamathI hoya che, UrdhvalokamAM bhajanA jANavI. (arthAt kyAreka hoya, kyAreka na hoya) kSetradvAra pUrNa thayuM. 808 avataraNikA H have 'dizA' e avayavano artha kahevAnI icchAthI dizAnuM svarUpa pratipAdana karavA mATe kahe che 30
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) nAmaM ThavaNA davie khettadisA tAvakhetta pannavae / 1. sattamiyA bhAvadisA sA hoaTThArasavihA u // 809 // dAraM // ||-|** *]. vyAkhyA : nAmasthApane sugame 'davie 'tti dravyaviSayA dik dravyadik, ... sA ca jaghanyata-strayodazapradezikaM dazadikprabhavaM dravyaM, tatraikaikaH pradezo vidizvete catvAraH, madhye tveka ityete paJca, catasRSu ca dikSvAyatAvasthitau dvau dvAviti, Aha ca bhASyakAra: "terasaMpadesiyaM khalu tAvatiesuM bhave padesesuM / jaM davvaM ogADhaM jahaNNagaM taM dasadisAgaM // 1 // " gAthArtha : nAma - sthApanA - dravya - kSetradizA - tApakSetra - prajJApaka - ane sAtamI 10 bhAvadizA che. te bhAvadizA aDhAra prakAranI che. TIkArtha : nAmadizA ane sthApanAdizA spaSTa ja che. dravya eTale ke dravyaviSayaka je dizA te dravyadizA, ane te dravyadizA tarIke terapradezanuM baneluM ane dasa dizAonuM utpattisthAnabhUta evuM dravya jANavuM. temAM eka-eka pradeza vidizAmAM mUkatA cAra pradeza, tenI vacce eka mUkatA pAMca pradeza, cAra dizAomAM dIrvarUpe banne pradezo mUkatA tarapradezanuM dravya taiyAra thAya che. 15 bhASyakAre kahyuM che : je te pradezonuM baneluM che tathA teTalA ja = terapradezomAM ja avagAhIne raheluM che. te dravya jaghanyathI dasadizAonI utpattinuM sthAna jANavuM. |1|| (ahIM Azaya e che ke je dravyamAMthI daza dizAo utpanna thAya che te dravya dravyadizA tarIke jANavuM. A dravya jaghanyathI tera pradezonuM baneluM hoya che. tenuM kAraNa- ahIM madhyamAM eka paramANu sthApavo. tenI AjubAju jyAre anya cAra paramANu mUkIe tyAre cha dizAonI ja arthAta cAra dizA+Urdhva-adho ema 20 cha dizAonI ja utpatti thAya che paNa te pAMca paramANumAMthI vidizAonI utpatti thaI zakatI nathI, kAraNa ke eka paramANu sAthe cha dizAono ja saMbaMdha kahyo che. jo tenI sAthe vidizAono saMbaMdha thato hota to dareka paramANu agiyAra pradezone sparze ema kahyuM hota paraMtu tenA badale "WITUsoviM sattapaMkSiA se saTI" dvArA sAtapradezo sAthe ja sparzanA kahI che. tethI pAMca paramANumAMthI vidizAonI utpatti thatI nathI. A pAMca paramANuo sAthe dizAmAM bIjA cAra paramANuo sthApatA nava paramANuo thaze. paraMtu A nava paramANuovaDe paNa vidizA nahIM paNa dizAnI ja utpatti thaze kAraNa ke tenA khUNA aMdara pravezelA che. tethI A nava paramANuo sAthe vidizAmAM bIjA cAra paramANuo mUkIe to ja AmAMthI vidizAonI utpatti thAya. Ama dasa dizAonI utpatti mATe 13 pradezovALuM dravya ja joIe, ochA-vattA pradezovALuM nahIM. jo ke A 13 pradezonuM baneluM dravya kevuM haze tenI kalpanA 30 ja karavI rahI kAraNa ke yathAvat AnuM nirUpaNa karavuM zakya nathI chatAM maMdabuddhivALAone kaMika 39. trayodazaprAdezikaM khalu tAvatsu bhavetpradezeSu / yadravyamavagADhaM jaghanyaM taddazadikkam // 1 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. - 10 kSetradizAnuM svarUpa (ni. 809) 229 - asya ceyaM sthApaneti, utkRSTatastvanantapradezikamiti, 'khettadisa'tti kSetradik, sA cAnekabhedA merumadhyASTaprAdezikarucakAd bahiryAdivyuttarazreNyA zakaTorddhisaMsthAnAzcatasro dizaH, catasRNAmapyantarAlakoNAvasthitA ekapradezikAzchinnAvalisaMsthAnAzcatastra eva vidizaH UrdhvaM catuHpradezikacaturasradaNDasaMsthAnA ekaiva, adho'pyevaMprakArA dvitIyeti, uktaM ca "aTupadeso ruyago tiriyaM logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhaveaNudisANaM // 1 // dupadesAdiduruttara egapadesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAdiaNuttarAdoNNi // 2 // sagaDuddhisaMThitAo mahAdisAo bhavaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya honti ruygnibhaa||3||" spaSTa thAya te mATe TIkAkAra pote tenI sthApanA batAve che.) te sthApanA TIkamAMthI jANavI. utkRSTathI dravyadizA tarIke anaMtapradezika skaMdha jANavo. kSetradizA aneka prakAre che. temAM merunA madhyamAM rahela aSTapradezanA banelA rUcakamAMthI zarUAtamAM be ane pachI be-be vadhAre mUkatA gADAnI dhUMsarInA AkAravALI cAra dizAo (kSetradizA tarIke jANavI.) A cAre dizAonI vacce khUNAmAM rahelI, eka pradezanI banelI, ane chUTA-chUTA motIonI mALA jevA AkAravALI 15 cAra vidizAo che. tathA UrdhvadizA cArapradezonA banelA, cAra khUNAvALA evA daMDanA AkAranI eka che. AvA ja prakAranI eka bIjI adhodizA che. bhASyakAre paNa kahyuM che ke-"tiUlokanA madhyamAM AThapradezAtmaka rucaka che. te dizAo ane anudizAonI utpattinuM sthAna che." 1] A rucaka pachI zarUAtamAM be pradezo ane pachI cAra pradezo, tenA pachI cha pradezo A rIte AgaLa-AgaLa be-e pradezonI vRddhi cAre 20 dizAomAM karatAM cAra mahAdizAo thAya che. ("hupasAvityuttara' A pada sAthe "" pada joDatA uparokta artha thayo.) have pahelA majuttarA veva' pada sAthe bIjuM vaDo" pada joDatA eka AkAzapradezavALI ane AgaLa-AgaLa vRddhi vinAnI cAra vidizAo che." tathA "vasati 3purI roLi" paMktino artha - AdimAM cAra pradezane karIne upara-upara vRddhi rahita urdhvadizA eka ane nIce nIce vRddhi rahita adhodizA eka ema be dizAo che. rAya (AcArAMganiryukti 25 gA. 42/43) cAra pUrvAdi mahAdizAo gADAnI dhUsarI AkAre che. tathA cAra vidizAo chinna muktAvalI AkAre che. Urdhva-adho be dizAo rUcaka samAna AkAravALI che vA (AcArAMga ni.gA. 44) sthApanA TIkAmAM ApelI che. 40. aSTapradezo rucakastiryaglokasya madhye / eSa prabhavo dizAmeSa eva bhavedanudizAm // 1 dvipradezAdivyattaraikapradezA'nuttaraiva / catastrazcatasro dizazca caturAdye anuttare dve // 2 // zakaToddhisaMsthitA mahAdizo bhavanti catasraH / muktAvalIva catasro dve eva bhavato rucakanibhe // 3 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 20 25 230 vA0 pa0 Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) u0 I0 iyaM ca sthApaneti AsAM ca nAmAni - * * . da0 * ... IdaggeI jammA ya NeratI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANAvi ya vimalA ya tamA yaM boddhavvA // 1 // pU0 iMdA vijayaddArANusArato sesiyA padakkhiNato / aTThavi tiriyadisAo uDDuM vimalA tamA cAdho // 2 // " 'tAvakhetta' tti, tApa:- savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetraa0 dik sA cAniyatA "jesi jatto sUro udeti tesiM taI havai puvvA / tAvakakhettadisAo padAhiNaM sesiyAosiM // 1 // " 'paNNavae' tti prajJApakasya dik prajJApakadik"paNNavao jadabhimuo sA puvvA sesiyA padAhiNato / tassevaNugaMtavvA aggeyAdI disA niyamA // 1 // ". saptamI bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhaiva dizyate ayamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadik sA cetthaM bhavatyaSTAdazavidhA , pUrvAhi hizAkhonAM nAmo- saindri (pUrva), Agneya, yamA ( kSieA), naiRtI, vAruNI (pazcima), vAyavya, somA (uttara), IzAna, vimalA (ardhva) ane tathA (adho) ||1|| ( khAyA. ni. 43) rucakathI vijayadvAra tarapha nIkaLatI dizA aindri dizA jANavI. zeSa dizAo dakSiNa bAju pradakSiNAthI jANavI. A ATha dizAo tiryadezAo che. Urdhva dizAnuM nAma vimalA che ane tamA e adhodizA che // 2 // have tApadizA jaNAve che. ahIM tApa eTale sUrya, tenAthI jaNAtI kSetradizAo tApakSetradizA kahevAya che. te aniyata che arthAt jeone je bAju sUrya uge che teono te bAju pUrvadizA thAya che. zeSa tAyakSetrahizA prakSizAthI bharAvI ||1|| prajJApakanI dizA te prajJApakadizA. prajJApaka eTale ke upadezaka, tenI sAmenI dizA pUrvadizA ane zeSa AgneyAdi dizAo niyamathI prajJApakanI pradakSiNAthI jANavA yogya che. 1|| sAtamI bhAvidazA aDhAra prakAre che. jenAvaDe saMsArI jIva "A amuka che" e pramANe dekhADAya che te lAvahizA. tenA aDhAraprahAra yA pramANe che - "pRthvI, pAzI, agni, vAyu, 41. aindrI AgneyI yamA ca nairRtI vAruNI ca vAyavyA / somA IzAnA'pica vimalA ca tamA(mI) ca boddhavyA // 1 // aindrI vijayadvArAnusArataH zeSAH pradakSiNataH / aSTApi tiryagdizaH UrdhvaM vimalA tamA 30 // 2 // yeSAM yataH sUrya udeti teSAM sA bhavati pUrvA / tApakSetradizaH prAdakSiNyena zeSAH anayoH // 1 // prajJApako yadabhimukhaH sA pUrvA zeSAH pradakSiNataH / tasyA evAnugantavyA AgneyyAdyA dizo niyamAt // 1 //
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSetradizAne AzrayI sAmAyikanA pUrvapratipannAdi (ni. 810) 2 231 "puMDhavijalajalaNa vAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya / biticaupaMceMdiya tiriyanAragA devasaMghAyA // 1 // saMmucchimakaMmAkammabhUmagaNarA tahAntaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI NiyayametAhiM // 2 // " ti gAthArthaH / iha ca nAmasthApanAdravyadigbhiranadhikAra eva, zeSAsu yathAsambhavaM sAmAyikasya 5 pratipadyamAnakaH pUrvapratipanno vA vAcyaH, tatra kSetradizo'dhikRtya tAvadAha - ... puvvAIAsu mahAdisAsu paDivajjamANao hoi / puvvapaDivannao puNa annayarIe disAe u // 810 // vyAkhyA : pUrvAdyAsu mahAdikSu vivakSite kAle sarveSAM sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati, na tu vidikSu, tAsvekapradezikatvena jIvAvagAhanAbhAvAt, Aha ca bhASyakAra: - 10 ""chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM Na jaM tAsu / suddhAsuM khAvAhi nIvo tamo puja puNenA che ? " mULabIja, skaMdhabIja, aJbIja, parvabIja, beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya tiryaMca, nArako, devasamUha //lA saMmUcchima, karmabhUmika ane akarmabhUmika naro, tathA antaradvIpasaMbaMdhI manuSyo A bhAvadizAo che rA (Azaya e che ke A jIva pRthvIkAya che, A akAya che 15 e pramANe pRthvIkAyAdithI te te jIvo oLakhAya che. tethI te pRthvIkAyAdi bhAvadizA kahevAya che. vi.A.bhA. 2703-4) 1809o " avataraNikA : ahIM nAma-sthApanA ane dravyadizAovaDe adhikAra nathI. zeSa dizAomAM jyAM saMbhavita hoya tyAM sAmAyikanA pratipadyamAna athavA pUrvapratipanna kahevA yogya che. temAM prathama kSetradizAne AzrayI kahe che ? 20 : ' gAthArtha : pUrvAdi mahAdizAomAM pratipadyamAnaka hoya che. pUrvapratipanna anyatara dizAmAM hoya ja che. TIkArtha : pUrvAdi mahAdizAomAM vivakSitakALe cAre sAmAyikanA pratipadyamAna hoya che. paraMtu vidizAomAM hotA nathI, kAraNa ke vidizA eka AkAzapradeza ja pahoLI hovAthI eka AkAzapradezamAM jIva rahI zake nahIM. bhASyakAre kahyuM che -"chinnAvalI samAna cAra vidizAomAM 25 ane rucakAkRti samAna Urdhva-adho dizAmAM sAmAyika nathI, kAraNa ke zuddha evI te dizAomAM jIva avagAhI (rahI) zakato nathI, mAtra A dizAone sparze che. ll1" pUrvapratipanna vaLI 42. pRthvIjalajvalanavAtA mUlAni skandhAnaparvabIjAni ca / dvitricatuSpaJcendriyAH tiryaJco nArakA devasaMghAtAH // 1 // saMmUrcchajakarmAkarmabhUmikanarAstathAntaradvIpAH / bhAvadik dizyate yat saMsArI niyatametAbhiH IrA 4rU. chatrAvastIvRtivikSa sAmAyikaM = yamarANuM ! zuddha, nAvadate nIva: tA: puna: 30 mRt III
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM dizi bhavatyeva, punaH zabdasyaivakArArthatvAditi gAthArthaH // 810 // tApakSetraprajJApakadikSu punaraSTasu caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnazca sambhavi adha-Urdhvadigdvaye tu samyaktvazrutasAmAyikayorevameva, dezaviratisarvaviratisAmAyikayostu pUrvapratipannakaH sambhavati, pratipadyamAnakastu naiveti, uktaM ca "aTThasu cauNha niyamA puvvapavaNNo u dosu doNheva / ave a yadavit saya NaNo tAvapaNNava // 1 // " tu bhAvadikSu punarekendriyeSu na pratipadyamAnako nApi pUrvapratipannazcaturNAmapi vikalendriyeSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannaH sambhavati netaraH, paJcendriyatiryakSu sarvavirativarjAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnako bhAjyaH, vivakSitakAle nArakAmarAkarmabhUmijAntaradvIpakanareSu 10 samyaktva zrutayoH pUrvapratipannako'styeva, itarastu bhAjya:, karmabhUmijamanuSyeSu caturNAmapi pUrvapratipanno'styeva, pratipadyamAnakastu bhAjya:, sammUcchimeSu tUbhayAbhAva iti, uktaM ca"bhayAbhAva yeardisu vigalesu hojja uvavaNNo / paMceMdiyatiriesuM NiyamA tihaM siya pavajje // 1 // 5 232 * * ko'ka dizAmAM hoya ja che. ahIM "punaH" zabda jakAra arthavALo hovAthI "hoya ja che" ema 15 kahyuM che. tApakSetradizA ane prajJApakadizArUpa pUrvAdi ATha dizAomAM cAra sAmAyikanA niyamathI pUrvapratipanna hoya che, pratipadyamAnaka saMbhave che (arthAt hoya paNa kharA, na paNa hoya.) Urdhvaadho dizAmAM samyaktva ane zrutasAmAyika mATe A pramANe ja jANavuM, jyAre dezavirati ane sarvavirati sAmAyikano pUrvapratipanna saMbhave che. pratipadyamAnaka hotA ja nathI. kahyuM che-tApa ane prajJApakasaMbaMdhI ATha dizAmAM cAre sAmAyikanA pUrvapratipakSa niyamathI hoya, Urdhva--adho be 20 dizAomAM be (samyaktva-zrutasAmAyika) mATe e pramANe ja ane bIjA be (deza-sarvavirati) sAmAyikanA pUrvapratipakSa saMbhave, pratipadyamAna nathI (bhAvArtha uparokta pramANe jANavo.) ekendriyarUpa bhAvadizAmAM cAre sAmAyikanA pratipaghamAnaka ke pUrvapratipatra hotA nathI. vikalendriyamA samyaktva ane zrutasAmAyikanA pUrvapratipanna saMbhave che, pratipadyamAnaka nathI. paMcendriyatiryaMcamAM sarvavirati sivAyanA sAmAyikanA pUrvapratipakSa che, pratipadyamAnaka hoya ke na 25 paNa hoya. vivakSita samaye nArako-devo-akarmabhUminA ane AMtaradvIpanA manuSyomAM samyaktva ane zrutasAmAyikanA pUrvapratipanna hoya ja che, pratipadyamAnaka bhAjaya che. karmabhUmimAM utpanna thayela manuSyomAM cAre sAmAyikanA pUrvapratipakSa hoya ja che, pratipadyamAnaka bhAjaya che. saMmUkimomAM ubhayAbhAva jANavo. kahyuM che - "pRthvI vageremAM ubhayAbhAva, vikalendriyamAM pUrvapratipanna hoya, paMcendriyatiryaMcamAM traNanA pUrvapratipakSa niyamathI hoya che. pratipadyamAnaka saMbhave. ||1|| nAraka, 30 44. aSTasu caturNAM niyamAtpUrvaprapannastu dvayordvayoreva / dvayostu pUrvaprapannaH syAt nAnyastApaprajJApakayoH // 1 // 45. ubhayAbhAva: pRthvyAdikeSu vikaleSu bhavet upapannaH / paJcendriyatiryakSu niyamAt trayANAM sthApratipadyamAne
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ kALadvAra (ni. 810) # 233 NAragadevAkammagaaMtaradIvesu doNha bhayaNA u / kammagaNaresu causuM mucchesu tu ubhayapaDiseho // 2 // dvAraM // kAladvAramadhunA, tatra kAlastrividhaH-utsarpiNIkAlaH avasarpiNIkAlaH ubhayAbhAvato'vasthitazceti, tatra bharatairAvateSu viMzatisAgaropama-koTIkoTimAnaH kAlacakrabhedotsarpiNyavasarpiNIgataH pratyekaM SaDvidho bhavati, tatrAvasarpiNyAM suSamasuSamAkhyazcatuH-sAgaropamakoTIkoTimAnaH 5 pravAhataH prathamaH, suSamAkhyastrisAgaropamakoTikoTimAno dvitIyaH, suSamaduSSamAkhyastu sAgaropamakoTIkoTidvayamAnastRtIyaH, duSpamasuSamAkhyastu dvicatvAriMzadvarSasahasranyUnasAgaropamakoTIkoTimAnazcaturthaH, duSSamAkhyastvekaviMzati varSasahasramAnaH paJcamaH, duSpamaduSSamAkhyaH punarekaviMzativarSasahasramAna eva SaSTha iti, ayameva cotkrameNotsarpiNyAmapi yathoktasaGkhyo'vaseyaH kAla iti, avasthitastu caturvidhaH, tadyathA-suSamasuSamApratibhAgaH suSamApratibhAgaH suSamaduSamA-pratibhAga: 10 duSSamasuSamApratibhAgazceti, tatra prathamo devakurUttarakuruSu dvitIyo harivarSaramyakayoH tRtIyo haimavatairaNyavatayoH caturtho videheSviti // deva, akarmakabhUmi ane aMtaradvIpamAM prathama be sAmAyikanA pUrvapratipanna hoya ja, pratipadyamAnamAM bhajanA. karmajanaramAM cAre sAmAyikanA (pratipanna niyamA.) pratipadyamAnako vikalpa che. saMmUcchimomAM ubhayano niSedha che." IrI kSetradvAra pUrNa thayuM. 15 have kALadvAra kahe che- temAM kALa traNa prakAre che- utsarpiNI kALa, avasarpiNI kALa ane ubhayAbhAvathI avasthitakALa. temAM bhArata ane airAvatakSetramAM kALacakranA bhedarUpa utsarpiNIavasarpiNI saMbaMdhI vIsa koTAkoTI sAgaropamAna kALamAM dareka utsarpiNI ane avasarpiNI cha prakAranI hoya che. avasarpiNImAM suSama-suSama nAmano cAra koTAkoTI sAgaropamAna kALa pravAhathI (sAmAnyathI) prathama jANavo (ahIM "pravAhathI" ema je kahyuM tyAM bhAvArtha e che ke- dareka padArtho 20 dareka kSaNe paryAyanI apekSAe nAza pAme che tethI A pahelo, A bIjo ema vibhAga paDe ja nahIM, chatAM sAmAnyathI pahelo-bIjo vibhAga samajavo - ti TippA) suSama nAme traNa koTAkoTI sAgaropamAna kALa bIjo, suSama-duSamanAme be koTAkoTI sAgaropamAna kALa trIjo, duSama-suSamanAme betAlIsa hajAravarSa nyUna evA eka koTAkoTI sAgaropamAna kALa cotho, duSamanAme ekavIza hajAravarSa pramANa kALa pAMcamo ane duSama-suSamanAme ekavIza hajAra varSa pramANa ja kALa chaThTho 25 jANavo. A vibhAga ja utkrame utsarpiNImAM upara kahevAyela saMkhyAvALo jANavo. avasthita kALa cAra prakAre che -suSama-suSama jevo, (arthAt suSama-suSama nahIM paNa tenA jevo je kALa hoya tene suSama-suSamapratibhAga kahevAya che) suSama jevo, suSama-duSama jevo, ane duSama-suSama jevo. temAM prathama suSama-suSama jevo kALa devakuru-uttarakurumAM hoya che, bIjo harivarSa ane ramyakSetramAM, trIjo haimavaMta ane airaNyavaMta kSetramAM, ane cotho 30 mahAvidehamAM jANavo. I81al ___46. nArakadevAkarmakAntaradvIpeSu dvayorbhajanA tu / karmajanareSu caturNAM saMmUTheSu tUbhayapratiSedhaH // 2 //
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ manekadhA kAle sati yasya sAmAyikasya yasmin kAle pratipattirityetadabhidhitsurAhasaMmattassa suyassa ya paDivattI chavvihaMmi kAlaMmi / vira virayAvira paDivajjai dosu tisu vAvi // 11 // vyAkhyA : samyaktvasya zrutasya ca dvayorapyanayoH sAmAyikayoH pratipattiH SaDvidhe-. 5 suSamasuSamAdilakSaNe kAle sambhavati, sa ca pratipattA suSamasuSamAdiSu dezanyUnapUrvakoTyAyuSka eva pratipadyate, pUrvapratipannakAstvanayorvidyanta eva, 'viratiM' samagracAritralakSaNAM tathA 'viratAviratiM' dezacArinAtmikAM pratipadyate kazcit dvayoH kAlayostriSu vA'pi kAleSu, apiH sambhAvane, asya cArthamupariSTAdvakSyAmaH, tatreyaM prakRtabhAvanA - utsarpiNyAM dvayorduSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca, avasarpiNyAM triSu suSamaduSSamAyAM duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, pUrvapratipannastu vidyata eva 10 apizabdAt saMharaNaM pratItya pUrvapratipannakaH sarvakAleSveva sambhavati, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastvastyeva, caturthe tu pratibhAge caturvidhasyAMpi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastu vidyata eva bAhyadvIpasamudreSu tu kAlaliGgarahiteSu 15 234 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) avataraNikA : A pramANe kALa aneka prakAre hovAthI je kALe je sAmAyikanI prApti che tene kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ) 25 gAthArtha : samyaktva ane zrutanI prApti chae kALamAM thAya che. sarvavirati ane dezivaratinI prApti be athavA traNa kALamAM jANavI. TIkArtha : samyaktva ane zruta A baMnenI prApti suSama-suSamAdirUpa chae prakAranA kALamAM saMbhave che, ane tene suSama--suSamAdikALamAM prApta karanAro dezansUna evA pUrvakoTI AyuSyavALo ja che. A baMne sAmAyikanA pUrvapratipatra vidyamAna hoya ja che. samagracAritrarUpa virati ane 20 dezacAritrarUpa viratAviratine ko'ka vyakti be kALamAM athavA traNa kALamAM pAme che. mULamAM rahela '"nA" zabda saMbhAvanAnA arthamAM che ane teno artha ame AgaLa kahIzuM.'prathama prastuta vAta karIe H utsarpiNImAM duSamasuSama ane suSamaduSamamAM, tathA avasarpiNImAM supamadupama, dumasuma ane duma A traNa kALamAM sarvavirati ane dezivaratine koIka prApta karanAra saMbhave che. pUrvapratipakSa uparokta kALamAM vidyamAna hoya ja che. (have pUrve 'api" zabdano saMbhAvanA artha kahyo hato te batAve che -) ''pi''* zabdathI saMharaNane AzrayI pUrvapratipanna sarvakALamAM saMbhave che. pratibhAgakALanA prathama traNa kALamAM (eTale ke suSama-suSamAdi jevA prathama traNa kALamAM) samyaktva-zrutanA pratipadyamAnaka saMbhave che. jayAre pUrvapratipanna hoya ja che. cothA pratibhAga kALamAM cAre sAmayikanA pratipadyamAnaka saMbhave che. (arthAt kyAreka svIkAranAra hoya kyAreka na hoya) jyAre pUrvapratipanna hoya ja che. kALanA liMgathI 30 rahita (arthAt cara evA sUryAdithI rahita) evA bAhya--dvIpasamudromAM prathama traNa sAmAyikanA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatyAdidvAro (ni. 812-813) trayANAM pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti gAthArthaH // 811 // dvAraM // sAmprataM gatidvAramucyate cauvi gatIsu NiyamA sammattasuyassa hoi paDivattI / masu hoi viratI virayAviraI ya tiriesuM // 812 // vyAkhyA : catasRSvapi gatiSu, niyamAt iti niyamagrahaNamavadhAraNArthe catasRSveva na 5 mokSagatAviti hRdayaM, samyaktvazrutayorbhavati pratipattiH, sambhavati vivakSite kAla ityarthaH, apizabdaH pRthivyAdiSu gatyantargateSu na bhavatyapIti sambhAvayati, pUrvapratipannakastvanayorvidyata eva tathA manuSyeSu bhavati virati :- pratipattimaGgIkRtya manuSyeSveva sambhavati 'viratiH' samagracAritrAtmikA, pUrvapratipannApekSayA tu sadA bhavatyeva, 'viratAviratizca' dezacAritrAtmikA tiryakSu, bhavatItyanuvartate, bhAvanA manuSyatulyeMti gAthArthaH // 812 // bhavyasaMjJidvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha bhavasiddhio u jIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / paDiseho puNa asaNNamIsae saNNi paDivajje // 813 // 235 pratipadyamAnaka saMbhavI zake che, pUrvapratipanna hoya ja che. II811 avataraNikA : have gatidvAra kahe che gAthArtha : : samyaktva ane zruta sAmAyikanI prApti niyamathI cAre gatimAM saMbhave che. manuSyomAM viratinI ane tiryaMcomAM dezaviratinI prApti saMbhave che. 10 avataraNikA : bhavya ane saMjJIdvArarUpa avayavanA arthane kahevAnI icchAthI kahe che - gAthArtha : bhavasiddhika jIva cArAMthI koIka sAmAyikane svIkAre che. asaMjJI ane mizra jIvomAM (sAmAyikano) pratiSedha jANavo. saMzI pratipadyamAnaka hoya che. 15 TIkArtha : "cAre gatimAM niyamathI" ahIM "niyamathI A zabda evakAra jaNAvato hovAthI cAra ja gatimAM, nahIM ke mokSagatimAM samyaktva ane zruta sAmAyikanI prApti vivakSitakALe saMbhave che. (arthAt vivakSitakALe ko'ka prApta karanAra hoya athavA na paNa hoya, paraMtu mokSa sivAya 20 cAre gatimAM prApta thaI zake.) 'pi' zabda gatinA peTAbhedarUpa pRthvI vigeremAM samyaktva-zrutanI prApti saMbhavatI nathI e pramANe jaNAvavA mATe che. pUrvapratipakSa cAre gatimAM hoya ja che, tathA sarvaviratinI prApti manuSyomAM ja saMbhave che. (arthAt manuSyagatimAM ja tenI prApti thAya che temAM paNa vivakSitakALe prApta karanAra hoya athavA na paNa hoya.) pUrvapratipakSanI apekSAe manuSyagatimAM sadA hoya ja che. dezaviratirUpa vitAvirati tiryaMcamAM (ane manuSyamAM paNa) thAya che. bhAvArtha 25 manuSyasamAna jANavo. (arthAt tiryaMcamAM vivakSitakALe dezaviratine prApta karanAra hoya athavA na hoya, pUrvapratipanna avazya hoya.) 912|| 30
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vyApyA : bhavasiddhiko bhavyo'bhidhIyate bhavasiddhikastu jIvaH pratipadyate 'caturNAM' samyaktvasAmAyikAdInAm ' anyatarat' ekaM dve trINi sarvANi vA, vyavahAranayApekSayetthaM pratipAdyate, na tu nizcayataH kevalasamyaktvasAmAyikasambhavo'sti, zrutasAmAyikAnugatatvAt tasya, evaM saMjJyapi, yata Aha-saMnni paDivajje, pUrvapratipannakastu bhavyasaMjJiSu vidyata eva, pratiSedhaH punarasaMjJini 5 mizrake'bhavye ca, idamatra hRdayam - anyatamasAmAyikasya pratipadyamAnakAn prAkpratipannAn vA''zritya pratiSedhaH asaMjJini 'mizrake' siddhe, yato'sau na saMjJI nApyasaMjJI na bhavyo nApyabhavyaH ato mizraH, abhavye ca, punaHzabdastu pUrvapratipanno'saMjJI sAsvAdano janmani sambhavatIti vizeSaNArthaH, saMjJI pratipadyata iti vyAkhyAtameveti gAthArthaH // 813 // gataM dvAradvayam // 236 10 ucchvAsadRSTidvAradvayAbhidhitsayA''ha UsAsaga NIsAsaga mIsaga paDiseha duviha paDivaNNo / diTThIr3a do yA khalu vavahAro nicchao ceva // 814 // dAraM vyAkhyA : ucchasitIti ucchvAsakaH, niHzvasitIti niHzvAsakaH, AnApAnaparyAptipariniSpanna TIkArtha : bhavamAM siddhi jenI hoya te bhavya kahevAya che. Avo bhavasiddhika jIva samyaktvAdi cAra sAmAyikomAMthI eka, be, traNa, athavA badhA sAmAyikone svIkAre che. (ahIM eka sAmAyika 15 prApta kare ema je kahyuM te) vyavahA2nayathI jANavuM. nizcayanayathI mAtra ekalA samyaktvasAmAyikanI prApti saMbhavatI nathI kAraNa ke samyaktvasAmAyika ane zrutasAmAyika A baMne sAthe ja hoya che. A pramANe saMjJI paNa cAramAMthI eka--be-traNa athavA cAra sAmAyikane svIkAre che. (AvuM kyAMthI jANyuM ke saMzI paNa bhavasiddhikanI jema svIkAre ? teno uttara Ape che ke) A gAthAmAM ja kahyuM che ke--"saMzI svIkAre.' (A uparathI jaNAya che ke saMzI paNa bhavasiddhikanI jema svIkAre.) 20 pUrvapratipanna jIvo bhavya ane saMzImAM hoya ja che. asaMzI, mizraka ane abhavyamAM pratiSedha jANavo, arthAt asaMjJI, siddha ane abhavya jIvomAM cAramAMthI koIpaNa sAmAyikanA pratipaghamAnaka ke pUrvapratipakSa hotA nathI. ahIM siddha e saMjJI nathI ke asaMjJI nathI, bhavya nathI ke abhavya nathI tethI mizra tarIke siddha grahaNa karyA che. ''puna:" zabda vizeSa arthane jaNAvanAra che te vizeSa artha A pramANe che ke--"asaMzI 25 (vikalendriyAdi) jIva sAsvAdanasamyaktvane AzrayI janmakALe samyaktva-zrutasAmAyikano pUrvapratipanna saMbhave che. 'saMjJI svIkAre che" A padanuM pahelA ja vyAkhyAna karI dIdhuM che. II813 / / avataraNikA : have ucchvAsa ane diSTa A be dvArane kahevAnI icchAthI kahe che - gAthArtha : ucchvAsaka, niHzvAsaka (A baMne cAre sAmAyikanA pratipadyamAnaka saMbhave che.) mizraka be prakAranA sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che. dRSTinI vicAraNAmAM be naya che vyavahAra 30 ane nizcaya. TIkArtha : je zvAsa le te ucchvAsaka, je zvAsa mUke te niHzvAsaka, arthAt zvAsocchvAsanI
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhArakAdi vAro ni. 815) # 237 ityarthaH, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, mizraH khalvAnApAnaparyAptyA'paryApto bhaNyate, tatra pratipattimaGgIkRtya pratiSedhaH, nAsau caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavatIti bhAvanA, 'duvihapaDivanno' tti sa eva dvividhasya samyaktvazrutasAmAyikasya pratipannaH-pUrvapratipanno bhavati, devAdirjanmakAla iti, athavA 'mizraH' siddhaH, tatra caturNAmapyubhayathA'pi pratiSedhaH dvividhasya darzanacAritrasAmAyikasya zailezIgataH pUrvapratipanno bhavati, asAvapi ca tAvanmizra eveti / dRSTau vicAryamANAyAM dvau nayau khalu vicArakau-vyavahAro nizcayazcaiva, tatrAdyasya sAmAyikarahitaH sAmAyikaM pratipadyate, itarasya tadyukta eva, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi gAthArthaH // 814 // gataM dvAradvayaM, sAmpratamAhArakaparyAptakadvAradvayaM pratipAdayannAha AhArao u jIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / emeva ya pajjatto sammattasue siyA iyaro // 815 // paryAptithI yukta. A jIva cAre sAmAyikano pratipadyamAnaka saMbhave che ane pUrva pratipanna to hoya ja che. mizra eTale ke je zvAsocchavAsaparyAptithI aparyApta hoya che. A jIva prAptine AzrayI hoto nathI arthAt vivakSitakALe mizrajIva cAramAMthI koI sAmAyika svIkAranAro hoto nathI. te ja mizra jIva samyaktva-zrutasAmAyikano devAdinA bhavamAM janmakALe pUrvapratipanna hoya che. 15 athavA mizra tarIke siddhanA jIva jANavA. teo cAre sAmAyikanA pUrvapratipanna ke pratipadyamAnaka hotA nathI. athavA zailezI avasthAne pAmelA ayogI kevalI samyakatva ane cAritrasAmAyikanA pUrvapratipanna che. A ayogI kevalI paNa mizra ja che. (zarIravyApArathI rahita hovAthI teo ucchavAsa - niHzvAsa vinAnA che. mATe mizra che.) dRSTinI (nAnI) vicAraNA karatA be prakAranA no che - vyavahAra ane nizcaya, temAM vyavahAranayane mate sAmAyika vinAno 20 jIva' sAmAyika svIkAre che. jayAre nizcayanaya kriyAkALa ane niSThAkALa vacce abheda mAnato hovAthI sAmAyikavALo jIva ja sAmAyika svIkAre che. (Azaya e che ke- A naya "jiyaHI vRta" mAne che. tethI je samaye jIva sAmAyika pAmI rahyo hoya te samaye te jIva sAmAyika pAmI gayo ema A nayanuM kahevuM che. tethI je samaye sAmAyika pAmI rahyo te samaye te jIva sAmAyika- vALo ja kahevAya che. jyAre vyavahAranaya 25 taM-mAnato hovAthI je samaye sAmAyika pAmI rahyo che tenA pachInA samaye ja sAmAyika piAmyo ema mAne che. tethI je samaye sAmAyika pAmI rahyo che te samaye A nayanA mate te jIva sAmAyika vinAno che, ane mATe vyavahAranaya kaheze ke sAmAyika vinAno jIva sAmAyika pAme che. jyAre nizcayanaya kaheze ke sAmAyikavALo (jIva) sAmAyika pAme che.) baMne dvAra kahyA. II814mAM avataraNikA : have AhAraka ane paryAptaka, A be hAranuM pratipAdana karatA kahe che ke 30 gAthArtha : AhAraka jIva cAramAMthI koika sAmAyikane svIkAre che. e ja pramANe paryAptaka jIvamAM jANavuM. anAhAraka ane aparyAptaka jIva samyakatva-zrutano (pUrvapratipanna) hoI zake.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) vyAkhyA : AhArakastu jIvaH pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannastu niyamAdastyeva, evameva ca paryAptaH SaDbhirapyAhArAdiparyAptibhizcaturNAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyeva, 'sammattasue siyA iyaro 'tti itara:- anAhArako paryAptakazca tatrAnAhArako'pAntarAlagatau samyaktvazrute aGgIkRtya syAt bhavet pUrvapratipannaH pratipadyamAnakastu naiveti vAkyazeSaH, kevalI tu 5 samudghAtazailezyavasthAyAmanAhArako darzanacaraNasAmAyikadvayasyeti, aparyApto'pi samyaktvazrute adhikRtya syAt pUrvapratipanna iti gAthArthaH // 895 // gataM dvAradvayaM sAmprataM suptajanmadvAradvayavyAcikhyAsayedamAha NiddAe bhAvao'vi ya jAgaramANo cauNhamaNNayaraM / aMDayapoyajarAuya tiga tiga cauro bhave kamaso ||816 // vyAkhyA : iha supto dvividha:- dravyasupto bhAvasuptazca, evaM jAgradapIti, tatra dravyasupto nidrayA, bhAvasuptastvajJAnI, tathA dravyajAgaro nidrayA rahitaH, bhAvajAgaraH samyagdRSTiH, tatra nidrayA bhAvato'pi ca jAgrat caturNAM sAmAyikAnAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyevetyadhyAhAraH, apizabdo TIkArtha : AhAraka jIva cAra sAmAyikamAMthI koI ekAda sAmAyikane svIkAranAro hoI zake che. (arthAt vivakSitakALe pAmanAro hoya athavA na paNa hoya) jyAre pUrvapratipakSa niyamathI 15 hoya che. (arthAt AhA2ka jIvomAM cAre sAmAyikanA pUrvapratipatra ko'kane ko'ka hoya ja che.) A ja pramANe AhArAdi cha paryAptiovaDe paryAptaka jIva cAramAMthI koI ekAdane svIkAranAro hoI zake. pUrvapratipakSa hoya ja che. 10 238 "sakhyatva%0te sthAt phatara:'' ahIM itara eTale anAhAraka ane aparyAptaka jIva, teo samyaktva-zrutanA pUrvapratipanna hoI zake che. temAM anAhAraka jIva vigrahagatimAM samyaktva-zrutanA 20 pUrvapratipanna hoI zake che. (arthAt hoya athavA na paNa hoya) pratipadyamAnaka tarIke anAhAraka jIvo hotA nathI. samuddAta (3, 4, 5mAM samaye) ane zailezI avasthAmAM anAhArakakevalI darzana ane cAritrasAmAyikanA pUrvapratipakSa hoya che. aparyApta paNa samyaktva-zrutanA pUrvapratipakSa saMbhave che. baMne dvAra kahyA. // 815 // 25 avataraNikA H have supta ane janma, A be dvAranuM vyAkhyAna karavAnI icchAthI kahe che - gAthArtha : nidrAthI ane bhAvathI jAgato cAramAMthI koI ekAda sAmAyikane prApta kare che. aMDaja, potaja ane jarAyuja kramazaH traNa-traNa ane cAra (sAmAyikanA pratipadyamAnaka hoya che.) TIkArtha : sutelo puruSa be prakAre hoya che - dravyathI sutelo ane bhAvathI sutelo, e pramANe jAgato puruSa paNa be prakAre jANavo, temAM dravyathI sutelo eTale ke nidrAthI sutelo, bhAvathI sutelo eTale ajJAnI. tathA dravyathI jAgato eTale nidrA vinAno ane bhAvathI jAgato eTale 30 samyagdaSTi, nidrArahita ane bhAvathI jAgato jIva cAra sAmAyikamAMthI koI ekAdi sAmAyiMkane prApta karanAro saMbhave che. pUrvapratipatra to hoya ja che e adhyAhArathI jANI levuM. '"pa" zabda
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthitidvAra (ni. 817) 239 vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? - bhAvajAgara: dvayoH prathamayoH pUrvapratipanna eva, dvayasya tu pratipattA bhavatIti, nidrAsuptastu caturNAmapi pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, bhAvasuptastUbhayavikalaH, nayamatAdvA pratipadyamAnako bhavati, alaM vistareNa / janma trividham- aNDajapotajajarAyujabhedabhinnaM, tatra yathAsaGkhyaM 'tiga tiga cauro bhave kamaso' tti aNDajAH - haMsAdayaH trayANAM pratipadyamAnakAH sambhavanti, pUrvapratipannAstu santyeva, potajAH - hastyAdayo'pyevameva, jarAyujAH- manuSyAste'pi 5 caturNAmitthameva, aupapAtikAstu prathamayordvayorevamiti gAthArthaH // 816 // sthitidvAramadhunA''ha ukkosayadvitIe paDivajjaMte ya Natthi paDivaNNo / ajahaNNamaNukose paDivajjaMte ya paDivaNNe // 817 // vyAkhyA : AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthitirjIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM 10 'paMDivajjaMte ya Natthi paDivaNNo' tti pratipadyamAnako nAsti pratipannazca nAstIti cazabdasya vizeSa arthane jaNAve che. kyo che te vizeSa-artha ? te kahe che - bhAvathI jAgato jIva prathama be sAmAyikano pUrvapratipanna che ane pachInA be sAmAyikane prApta karanAro hoI zake che. nidrAthI sutelo cAre sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che paNa pratipadyamAnaka hoto nathI. bhAvathI sutelo jIva pUrvapratipakSa ke pratipadyamAnaka hoto nathI. athavA nayamatathI (vyavahAranayathI) pratipaghamAnaka 15 saMbhave che. vadhu carcAthI saryuM. janma traNa prakAranA che - aMDaja, potaja ane jarAyuja, temAM kramazaH traNa, traNa ane cAra sAmAyikanA pratipaghamAnaka saMbhave che. iMDAmAMthI utpanna thayelA haMsa vagere prathama traNa sAmAyikanA pratipadyamAnaka saMbhave che. (arthAt vivakSitakALe koika svIkAre athavA na paNa svIkAre) pUrvapratipakSa to hoya ja che. (arthAt vivakSitakALe jeTalA aMDaja jIvo vidyamAna che 20 temAMthI ko'kane ko'kanI pAse prathama traNa sAmAyikamAMthI be ke traNa sAmAyika pUrve prApta karelA hoya ja che.) e ja pramANe hasti vagere potaja jIvomAM paNa jANavuM. tathA manuSyorUpa jarAyuja paNa cAre sAmAyikanA e ja pramANe pratipadyamAnaka saMbhave che ane pUrvapratipakSa hoya ja che. aupapAtika jIvo (deva-nArako) prathama be sAmAyikanA pUrvapratipanna hoya ja che ane pratipadyamAnaka saMbhave che. 816 // avataraNikA : have sthitidvArane kahe che gAthArtha utkRSTasthitimAM vartato jIva pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna hoto nathI. madhyamasthitimAM vartato jIva pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna hoya che. 25 TIkArtha : AyuSya sivAya zeSa sAta karmaprakRtinI utkRSTasthitivALo jIva cAre sAmAyikano pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna hoto nathI. "" zabdano anyasthAne saMbaMdha joDavo. (arthAt 30
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vyavahitaH sambandhaH, AyuSastUtkRSTasthitau dvayoH pUrvapratipanna iti, ajaghanyotkRSTasthitirevAjaghanyotkRSTaH sthitizabdalopAt, 'paDivajjaMte ya paDivaNNo 'tti, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pratipannazcAstyeva, jaghanyAyuSkasthitistu na pratipadyate, na pUrvapratipannaH, kSullaMkabhavagata iti, zeSakarmarAzijaghanyasthitistu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannaH syAd, 5 darzanasaptakAtikrAntaH kSapakaH antakRt kevalI, tasya tasyAmavasthAyAM dezaviratipariNAmAbhAvAt, jaghanyasthitikarmabandhakatvAcca jaghanyasthitvaM tasya na tUpAttakarmapravAhApekSayeti, Aha ca bhASyakAra: __ Na jahaNNAuThiIe paDivajjar3a Neva puvvapaDivaNNo / sese puvvapavaNNo desavirativajjie hojja // 1 // " tti gAthArthaH // 817 // dvAraM // 10 "vinaMte " ahIM rahela "va" zabda ahIMne badale "Davo" zabda pachI joDavAno che. je TIkAmAM joDI dIdho che.) AyuSyanI utkRSTasthitivALo jIva prathama be sAmAyikano pUrvapratipanna hoI zake che. mULagAthAmAM "ajaghanyotkRSTa" zabdamAM "sthiti" zabdano lopa thayela che. tethI ahIM ajaghanyotkRSTasthitivALo jIva grahaNa karavAno che (arthAt madhyamasthitivALo jIva.) te cAre sAmAyikano pratipadyamAnaka saMbhave che ane pUrvapratipanna hoya ja che. 15 jaghanyAyuSkavALo arthAt kullakabhava pAmelo jIva pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna hoto nathI. zeSa karmonI jaghanyasthitivALo jIva dezaviratirahita traNa sAmAyikano pUrva pratipanna vivakSitakALe prApta thaI zake che. te A rIte darzanasaptakano kSaya karanAra evo kSapaka aMtakRta kevalI. jaghanyasthitivALI jIva che ane tene te avasthAmAM (zreNimAM) dezaviratinA pariNAma hotA nathI. tethI dezaviratirahita traNa sAmAyikano pUrvapratipanna che. vaLI ahIM je jaghanyasthiti kahI che, 20 te jaghanyasthitino baMdha karanAra jIvanI apekSAe jANavI, paraMtu pUrve baMdhAyelA karmonI sattAnI apekSAe jaghanyasthiti levAnI nathI. (kahevAno Azaya e che ke jaghanya karmasthitivALo jIva sattAgata karmasthiti jenI ochI hoya te levo ke navA karmonI jaghanyasthitine bAMdhanAro hoya te levo ? teno javAba Ape che ke -darzanasaptakano kSaya karanAra evo kSapakazreNImAM rahela jIva jo ke potAnA zubha adhyavasAyathI 25 sattAmAM rahela karmasthitine ochI kare che chatAM paNa te samaye te jIvane navA baMdhAtA karmonI sthitinI apekSAe sattAgata karmasthiti moTI hoya che. tethI baMdhasthitinI apekSAe ja jaghanya sthitivALo jIva levo.) A ja vAta bhASyakAre jaNAvI che -"AyuSyanI jaghanyasthitimAM vartato jIva pratipaghamAnaka ke pUrvapratipanna hoto nathI. zeSakarmonI jaghanyasthitivALo jIva dezaviratirahita zeSa traNa sAmAyikanI pUrva pratipanna hoya che." (vi.A.bhA. 2725) 581 30 47. nanayA sthita pratiSa jaiva pUrvatipannaHzeSe pUrvapratipanno vahivate mavet aa
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vedAdidvAro (ni. 818) cauro'vi tivihavede causuvi saNNAsu hor3a paDivattI / TThA jahA kasA su vaNNiyaM taha ya ihayaMpi // 898 // vyAkhyA : 'catvAryapi' sAmAyikAni 'trividhavede' strIpuMnapuMsakalakSaNe ubhayathA'pi santIti vAkyazeSa:, iyaM bhAvanA - catvAryapi sAmAyikAnyadhikRtya trividhavede vivakSite kAle pratipadyamAnakaH 5 sambhavati, pUrvapratipannastvastyeva, avedastu dezaviratirahitAnAM trayANAM pUrvapratipannaH syAt, kSINavedaH' kSapako, na pratipadyamAnakaH / dvAraM / tathA catasRSvapi saMjJAsu - AhArabhayamaithunaparigraharUpAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya bhavati 'pratipattiH ' pratipadyamAnako bhavati, na na bhavati, itarastvastyeva / dvAram / adho yathA 'paDhamiOALa ve' rUtpAtinA RSAyeSu vakhitam, phaddApi tathaiva gitavyuM, samudAyArthastvayam - sakaSAyI caturNAmapyubhayathA'pi bhavati, akaSAyI tu chadmasthavItarAgastrayANAM 10 pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH / dvAramiti gAthArthaH // 818 // gataM dvAstrayaM sAmpratamAyurjJAnadvAradvayAbhidhitsayA''ha sAmprataM vedasaMjJAkaSAyadvAstrayaM vyAcikhyAsurAha 241 avataraNikA : have veda, saMjJA ane kaSAya A traNa dvAranuM vyAkhyAna karavAnI icchAvALA niryuktikAra kahe che gAthArtha : traNe prakAranA vedamAM ane cAre prakAranI saMjJAomAM cAre sAmAyikanI prApti che. 15 pUrve kaSAyamAM jema varNana karyuM tema ahIM paNa jANI levuM. TIkArtha : cAre sAmAyiko strI, puruSa ane napuMsakarUpa traNe vedamAM ubhayathI hoya che. ahIM Azaya e che ke - traNe prakAranA vedamAM vivakSitakALe cAre sAmAyikone prApta karanArA saMbhave che, pUrvapratipanna to hoya ja che. avedI dezivaratirahita zeSa traNanA pUrvapratipakSa vivakSitakALe hoI zake che ane te kSINavedI evo kSapaka jANavo. (arthAt kSINavedavALo kSapaka hoya to eTale 20 ke kSapakazreNImAM vartato hoya tyAre ane vedano udaya viccheda thayo hoya tyAre dezaviratirahita traNa sAmAyikano pUrvapratipakSa hoya che. paraMtu kevalajJAna thayA pachI avedI evo te zrutasivAya be sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che.) pratipadyamAnaka hotA nathI. ahIM vedadvAra pUrNa thayuM. tathA AhAra-bhaya-maithuna-parigraharUpa cAre saMjJAmAM cAre sAmAyikanA pratipaghamAnaka saMbhave che. paraMtu pratipadyamAnaka na hoya evuM nathI. pUrvapratipakSa to hoya ja che. ahIM saMjJAdvAra pUrNa 25 thayuM. pUrve 'prathamAnAM ve..." (108-9-10) gAthAovaDe kaSAyamAM je rIte varNana karyuM che. te rIte ahIM paNa jANI levuM. samudAya (saMkSepa) artha A pramANe che- sakaSAyI jIva cAre sAmAyikanA pratipadyamAnaka ane pUrvapratipanna hoya che. chadmasthavItarAga (11mAM guNa.) evo akaSAyI jIva dezaviratirahita traNano pUrvapratipanna hoya che, pratipadyamAnaka hoto nathI. kaSAyadvAra pUrNa thayuM. 08180 avataraNikA : have Ayu ane jJAna A be dvArane kahevAnI icchAthI kahe che 30
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) saMkhijjAU cauro bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM / oheNa vibhAgeNa ya nANI paDivajjaI cauro // 819 // vyAkhyA : saGkhyeyAyurnara: 'catvAri' pratipadyate, pratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, 'bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM 'ti bhajanA - vikalpanA samyaktvazrutasAmAyikayorasaGkhyeyavarSAyuSAm, iyaM bhAvanA-vivakSitakAle'saGkhyeyavarSAyuSAM samyaktva - zrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvatyeveti / dvAram / 'oheNa vibhAgeNa ya NANI paDivajjae cauro 'tti oghenasAmAnyena jJAnI pratipadyate catvAryapi nayamatena, pUrvapratipannastvastyeva, vibhAgena cAbhinibodhikazrutajJAnI yugapadAdyasAmAyikadvayapratipattA sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti, uparitanasAmAyikadvayasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, itarastvastyeveti, avadhijJAnI samyaktvazruta10 sAmAyikayoH pUrvapratipanna eva na pratipadyamAnakaH, dezaviratisAmAyikaM tu na pratipadyate, guNapUrvakatvAt gAthArtha : saMkhyAtavarSanA AyuvALAne cAre sAmAyikanI prApti che. asaMkhyavarSavALAone samyaktva-zrutamAM bhajanA jANavI. sAmAnyathI jJAnI cAre sAmAyikane pAme che. vizeSathI (judA- judA vikalpo jANavA.) 5 242 TIkArtha : saMkhyAtavarSanA AyuvALA manuSya cAre sAmAyikane prApta karanArA saMbhave che. (ahIM 15 cAre sAmAyikonI prAptinI vicAraNA hovAthI saMkhyAta AyuvALA mAtra manuSyo ja grahaNa karyA che, tiryaMcAdi nahIM.) pUrvapratipanna hoya ja che. asaMkhyavarSavALAone samyaktva-zrutasAmAyikamAM bhajanA jANavI, arthAt vivakSitakALe asaMkhyayavarSAyuvALAo samyaktva-zrutasAmAyikanA prApta karanArA saMbhavI zake che. pUrvapratipakSa to hoya ja che. nizcayanayanA mate sAmAnyathI (mati vagereno vibhAga pADyA vinA) jJAnI cAre sAmAyikane prApta karanAra saMbhave che. (kAraNa ke vyavahAranA 20 mate ajJAnI prathama be ane jJAnI chellA be sAmAyika prApta kare.) pUrvapratipakSa to hoya ja che. vibhAgathI mati-zrutajJAnI ekasAthe prathama be sAmAyikane prApta karanArA saMbhave che, pUrvapratipanna hoya ja che. tathA A mati-zrutajJAnI chellA be sAmAyikanA paNa pratipadyamAnaka saMbhave che, pUrvapratipanna hoya ja che. avadhijJAnI samyaktva-zrutasAmAyikanA pUrvapratipanna ja hoya che, pratipadyamAnaka hotA 25 nathI. (vibhaMgajJAnIdeva samakita pAme to nizcayanayathI avadhijJAnIne benI prApti thaI gaNAya. eTale A vyavahAranayano mata gaNavo.) dezaviratisAmAyikanI prApti guNapUrvaka ja thatI hovAthI dezaviratine prApta karato nathI. (Azaya e che ke avadhijJAnI tarIke deva-nAraka-sAdhu ane zrAvaka A cAra jIvo hoya che. temAM prathama traNa dezavirati svIkAratA nathI e spaSTa ja che. tathA zrAvaka paNa avadhijJAna pAmyA pachI dezivarati na pAme kAraNa ke avadhijJAna dezivarati vagere 30 guNonI prApti pachI ja prApta thAya che.) pUrvapratipakSa hoI zake. sarvavirati prApta karanAra saMbhave
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogAdidvAro (ni. 820) tA 243 tadavApteH, syAt punaH pUrvapratipannaH, sarvaviratisAmAyikaM tu pratipadyate, pUrvapratipanno'pi bhavati, manaHparyAyajJAnI dezaviratirahitasya trayasya pUrvapratipanna eva, na pratipadyamAnakaH, yugapadvA saha tena cAritraM pratipadyate tIrthakRda, uktaM ca-"paMDivannaMmi caritte cauNANI jAva chaumatthoM 'tti, bhavasthaH kevalI pUrvapratipannaH samyaktvacAritrayoH na tu pratipadyamAnaka iti gAthArthaH // 819 // gataM dvAradvayaM, sAmprataM yogopayogazarIradvArAbhidhitsayA''ha cauro'vi tivihajoge uvaogadugaMmi caura paDivajje / . orAlie caukta sammasuya viuvvie bhayaNA // 820 // vyAkhyA : 'catvAryapi' sAmAyikAni sAmAnyataH 'trividhayoge' manovAkkAyalakSaNe sati pratipattimAzritya vivakSitakAle sambhavanti, (granthAgram 8500) prAkpratipannatAM tvadhikRtya vidyanta eva, vizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAryubhayathA'pi, vaikriyakAyayogavati 10 tu samyaktvazrute ubhayathA'pi, AhArakakAyayogavati tu dezaviratirahitAni trINi sambhavanti, che. (kAraNa ke avadhijJAna pachI sarvavirati prApta thavAmAM koI bAdha nathI.) ane sarvaviratino pUrvapratipanna paNa hoya che. mana:paryavajJAnI dezaviratirahita zeSa traNanA pUrvapratipanna ja hoya che, paNa pratipadyamAnaka hotA nathI. athavA "cAritra prApta thatAM (tIrthakara) cArajJAnanA dhaNI bane che ane teo chadmasthakALa 15 sudhI caturbAnI rahe che?" A vacanathI tIrthakaro ekasAthe eTale ke mana:paryavajJAna sAthe cAritrane prApta kare che. (arthAta tIrthakaronI apekSAe nizcayanayathI mana:paryavajJAnI sarvaviratinA pratipadyamAnaka paNa ghaTI zake che.) bhavastha kevalI samyakatva-cAritranA pUrvapratipanna hoya che paNa pratipadyamAnaka hotA nathI. baMne dvAra pUrNa thayA. 1819 avataraNikA: have yoga-upayoga ane zarIra A traNa dvArane kahevAnI icchAthI kahe che $ 20 * : gAMthArtha : traNa prakAranA yogamAM ane be prakAranA upayogamAM cAre sAmAyikanI pratipatti thAya che. audArika zarIrane vize cAranI prApti ane vaikriya zarIrane vize samyakatva-zrutanI bhajanA jANavI. TIkArtha : cAre sAmAyiko sAmAnyathI mana-vacana-kAyarUpa traNe yogamAM prAptine AzrayI vivakSita kALe saMbhave che. (arthAt traNe yogamAM cAre sAmAyikonI prApti saMbhave che.) pUrvapratipanna 25 hoya ja che. vizeSathI audArikakAyayogavALA yogaxyamAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipanna hoya ja che ane pratipadyamAnaka saMbhave che. vaizcikAyayogavALA traNayogamAM (arthAta vaikriyazarIrasaMbaMdhI mana-vacana-kAyayogamAM) samyakatva-zrutanA pUrvapratipanna hoya ja che ane pratipadyamAnaka saMbhave che. (deza-sarvaviratinA pUrvapratipanna saMbhave che.) AhArakakAyayogavALA traNa yogamAM dezavirati vinA traNa sAmAyikanA pUrvapratipanno (vivakSitakALa) hoya ja che. tejasakArpaNa saMbaMdhI mAtra 30 48. pratipanne cAritre catarjJAnI yAvacchadmasthaH /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 ha Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) taijasakAmaNakAyayoga eva kevale apAntarAlagatAvAdyaM sAmAyikadvayaM prAkpratipannatAmadhikRtya syAt, manoyoge kevale na kiJcit, tasyaivAbhAvAd, evaM vAgyoge'pi, kAyavAgyogadvaye tu syAd dvayamAdyaM prAkpratipannatAmadhikRtya, samyaktvAt pratipatato vikalendriyopapAtiSu ghaNTAlAlAnyAyeneti vistareNAlam / dvAram / 'uvaogadugaMmi cauro paDivajje 'tti upayogadvaye-sAkArAnAkArabhede catvAri pratipadyate, prAkpratipannastu vidyata eva, atrAha- savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI' tyAgamAdanAkAropayoge sAmAyikalabdhivirodhaH, ucyate, pravardhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamasya, avasthitaupazamikapariNAmApekSayA cAnAkAropayoge sAmAyikalabdhipratipAdanAdavirodha kAyayogamAM apAntaragatimAM prathama be sAmAyikanA pUrvapratipanna saMbhave che. (arthAta kyAreka hoya, kyAreka na hoya.) 10 mAtra manoyoga ke mAtra vacanayogamAM koI sAmAyika nathI kAraNa ke ekalo manoyoga ke ekalo vacanayoga saMbhavato ja nathI. kAyayoga ane vacanayoga A be yogavALo jIva prathama be sAmAyikano pUrvapratipanna saMbhave che. (te A rIte) aupathamika samyakatvavALa jIva mRtyu pAmavA dvArA samyaktvathI paDIne jayAre vikasendriyamAM utpanna thAya che tyAre janmakALe te jIvane ghaMTAlAlAnyAye sAsvAdanasamyatva hovAthI kAyayoga-vacanayogavALo jIva prathama be sAmAyikano 15 pUrvapratipanna ghaTe che. (ahIM ghaMTAlAlAnyAya eTale ghaMTanI madhyamAM rahela daMDanuM (lolakanuM) baMne bAju javuM. A nyAyathI ahIM pUrvabhavanuM samyakatva pUrvabhavamAM paNa hoya ane pachInA bhAvamAM paNa Ave che.) vadhu vistArathI saryuM. sAkAra-anAkArarUpa baMne upayogamAM cAre sAmAyikanI prApti saMbhave che. pUrva pratipanna to vidyamAna hoya ja che. zaMkA: "sAkAra upayogamAM upayukta vyaktine ja badhI labdhio prApta thAya che" AvuM vacana che. tethI tame je ahIM anAkAra upayogamAM paNa sAmAyikalabdhinI prApti kaho cho teno virodha Avaze. e samAdhAnaH tame je Agamavacana batAvyuM te vadhatA pariNAmavALA jIvane AzrayI che. jayAre avasthita pathamika pariNAmanI apekSAe anAkAra upayogamAM paNa sAmAyikalabdhinuM pratipAdana 25 karela hovAthI koI virodha nathI. (Azaya e che ke, "sAkAra upayogamAM jIvane sarva labdhio prApta thAya che" A jema eka Agamavacana che tema "sAkAra-anAkArarUpa upayogamAM sAmAyikanI prApti thAya che" e paNa Agamavacana ja che. tethI paraspara virodhI evA A baMne vacano kaI apekSAe kahyA che te jANavuM jarUrI che. tethI te apekSAo A pramANe jANavI ke -"samyakatvane pAmIne punaH mithyAtve gayelA, ane pharI ko'ka zubhanimittathI vadhatA zubhaadhyavasAyavALA jIvone je 30 samyaktva-cAritrAdi labdhio prApta thAya che. te labdhio sAkAropayogavALAne jANavI. jyAre prathamavakhata samyakatvanA lAbhakALe aMtarakaraNa karavAvaDe aMtaramAM pravezelA ane mATe ja avasthita adhyavasAyavALA jIvane je samyaktvAdi labdhio prApta thAya che te labdhio anAkAra upayogamAM
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIradvAra (ni. 820) iti, Aha ca bhASyakAraH ""kaiMsaradesaM daDDhellayaM ca vijjhAr3a vareat pappa | iyamicchassa aNudae uvasamasaMmaM lahar3a jIvo // 1 // " avasthitapariNAmatA cAsya ""jaM micchassANudao Na hAya te tasa pariNAmo / jaM puNa samuvasaMtaM Na vaDDhae'vaTThito teNaM // 2 // dAraM / " 'orAlie caukkaM sammasuta viuvvie bhayaNatti audArike zarIre sAmAyikacatuSkamubhayathA'pyasti samyaktvazrutayorvaikriyazarIre bhajanA - vikalpanA kAryA, etaduktaM bhavatisamyaktvazrutayorvaikriyazarIrI pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazcAsti, uparitanasAmAyikadvayasya tu prAkpratipanna eva, vikurvitavaikriyazarIrazcaraNa zrAvakAdiH zramaNo vA, na pratipadyamAnakaH, pramattatvAt, 10 zeSazarIravicAro yogadvArAnusArato'nusaraNIya iti gAthArthaH // 820 // paNa prApta thAya che. emAM koI doSa nathI. ti TILijAra) 245 5 bhASyakAre paNa kahyuM che--jema dAvAnala baLelA ukharadezane pAmIne bUjhAI jAya che. e ja pramANe (ukharabhUmirUpa aMtaramAM pravezatA) mithyAtvano anudaya thatAM jIva upazama-samyaktvane pAme che / / 1 / / (vi.A.bhA. 2734)" ane A jIvano pariNAma avasthita che "kAraNa ke 15 mizrItvanA anudayathI tenA pariNAmanI hAni thatI nathI. tathA (aMtaramAM pravezelA te jIvanuM) sattAgata mohanIya karma upazAnta thayeluM hovAthI tenA pariNAmanI vRddhi paNa thatI nathI tethI tenA pariNAma avasthita hoya che (bhAvArtha e che ke- mithyAtvano udaya na hovAthI tenA pariNAma ghaTatA nathI. tathA anivRttikaraNamAM mohanIyakarmano upazama karavA mATe dareka kSaNe jIvano pariNAma vRddhi pAme che. paraMtu aMtaramAM pravezelA jIvane sattAgata mohanIyakarma upazameluM ja hovAthI 20 pariNAmanI vRddhi paNa thatI nathI. vi.A.bhA. 2736) // 2 // " audArika zarIramAM cAre sAmAyikanA pratipaghamAnaka ane pratipanna hoya che. (pratipatrano niyama, pratipadyamAnakanI bhajanA.) vaikriyazarIramAM samyaktva-zrutanI bhajanA jANavI, arthAt samyaktva-zruta sAmAyikano vaikriyazarIrI pratipaghamAnaka (saMbhave che) ane pUrvapratipanna hoya ja che. tathA chellA be sAmAyikano pUrvapratipanna ja hoya che ane te vaikriyazarIranI vikurvaNA karanAra 25 evA cAraNazrAvaka vagere athavA sAdhuo hoya che, pratipaghamAnaka hotA nathI, kAraNa ke vaikriya zarIranI racanA karavI e pramAdAvasthA che. (pramAdAvasthAmAM chellA be sAmAyika prApta thAya nahIM.) zeSa zarIranI vicAraNA pUrve kahevAyelA yogadvAranA anusAre jANavI. traNa dvAra pUrNa thayA. II820aa 49. UkharadezaM dagdhaM ca vidhyAti vanadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 1 // 50. yanmithyAtvasyAnudayo na hIyate tena tasya pariNAmaH / yatpunaH sadupazAntaM na 30 vardhate avasthitastena // 1 // atra cAraNazabdena gaganagAminIvidyAvAn grAhyaH, na tu pAribhASikacAraNalabdhimAniti sambhAyate /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) dvAratrayaM gataM, sAmprataM saMsthAnAdidvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha savvesuvi saMThANesu lahai emeva savvasaMghayaNe / ukkosajahaNNaM vajjiUNa mANaM lahe maNuo // 821 // dAraM // vyAkhyA : saMsthiti: saMsthAnam-AkAravizeSalakSaNaM, tacca SoDhA bhavati, uktaM ca "samacauraMse NaggohamaMDale sAi vAmaNe khujje / huMDe'vi ya saMThANe jIvANaM chammuNeyavvA // 1 // tulaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakuTuM ca / .. briAyamarda satyAvi hRke rA" ityAdi, tatra sarveSvapi saMsthAneSu 'labhate' pratipadyate catvAryapi sAmAyikAni, ' 10 prAkpratipanno'pyastItyadhyAhAraH, 'emeva savvasaMghayaNe 'tti evameva sarvasaMhananaviSayo vicAro veditavyaH, tAni ca SaT saMhananAni bhavantIti, uktaM ca "vajjarisabhaNArAyaM paDhamaM bitiyaM ca risabhaNArAyaM / ' NArAya addhaNArAyaM kIliyA tahaya chevaTuM // 1 // avataraNikA : have saMsthAnAdi traNa vAranA avayavArthanuM pratipAdana karavA mATe kahe che ; 15 gAthArtha : sarva saMsthAna ane sarva saMghayaNamAM (cAre sAmAyika) prApta kare che. utkRSTa ane jaghanya mAnane choDI manuSya (cAre sAmAyikane) prApta kare che. TIkArtha : saMsthAna eTale saMsthiti arthAt vizeSa prakArano AkAra ane te AkAra cha prakAre che. kahyuM che - samacaturagna, nyagrodhamaMDala, sAdi, vAmana, kuLyuM ane huMDaka A cha prakAre jIvone saMsthAna jANavA yogya che. ||1|| badhA avayavo pramANayukta hoya te tulya, nAbhithI uparanA 20 aMgo pramANayukta hoya te vistArabahula, nAbhithI nIcenA aMgo pramANayukta hoya te utsadhabahula, jemAM hRdaya, peTa, pITharUpa koi hInAdhika pramANavALA hoya te maDabhakoi, hAtha-pagAdi nIcenI kAyA jemAM hInAdhikapramANavALI hoya te adhastanakAyamaDabha, badhA ja avayavo apramANayukta hoya te haMDaka saMsthAna //rA temAM badhA ja saMsthAnomAM cAre sAmAyikanI prApti saMbhave che. tathA pUrvapratipanna paNa hoya che ja. 25 A ja pramANe sarva saMghayaNamAM paNa vicArI levuM. te saMghayaNo cha prakAranA che - kahyuM che -"vajaRSabhanArAca e prathama saMghayaNa che. bIjuM RSabhanArAca, trIjuM nArAMca, cothuM ardhanArAca, pAMcamuM kAlikA ane chaThTha chevaTuM saMghayaNa li1aaaa" RSabha eTale paTTo, ane vaja eTale 51. samacaturastraM nyagrodhamaNDalaM sAdi vAmanaM kubjam / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaD jJAtavyAni // 1 // tulyaM vistArabahulamutsedhabahulaM ca maDabhakoSThaM ca / adhastanakAyamaDabhaM sarvatrAsaMsthitaM 30 haNDam // 2 // 52. vajrarSabhanArAcaM prathamaM dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAyamardhanArAcaM kIlikA tathaiva sevArta AzA.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsthAnAdidvAro (ni. 821) ribho u hor3a paTTo vajjaM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhaomakkaDabaMdhaM NArAyaM taM viyANAhi // 2 // " 247 iha cetthambhUtAsthisaJcayopamitaH zaktivizeSaH saMhananamucyate na tvasthisaJcaya eva, devAnAmasthirahitAnAmapi prathamasaMhananayuktatvAt / 'ukkosajahaNNaM vajjiUNa mANaM labhe maNuotti utkRSTaM jaghanyaM ca varjayitvA mAnaM zarIrapramANaM labhate - pratipadyate manujaH prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapi sAmAyikaM, prAk pratipanno'pi vidyata iti gAthArddhahRdayam, anyathA nArakAdayo'pi sAmAnyena sAmAyikadvayaM trINi vA labhanta eveti, uktaM ca- "kiM jahaNNogAhaNagA paDivajjaMti ukkosogAhaNagA ajahaNNukosogAhaNa tti pucchA ?, gotamA ! NeraiyadevA Na jahaNNogAhaNagA kiMci paDivajjaMti, kIlikA jANavI, tathA baMne bAju markaTabaMdha je hoya tene nArAca jANo. / / 2 / / (ahIM vajaRSabhanArAca eTale jemAM baMne bAju markaTabaMdha hoya tenI upara paTTo bAMdhelo hoya ane tenI 10 upara khIllI lagAvelI hoya te AkAra vajaRSabhanArAca kahevAya. A rIte sarvamAM jANI levuM.) ahIM AvA AkAre rahelA hADakAonI upamAvALI evI zaktivizeSa saMghayaNa tarIke kahevAya che. paraMtu A rIte rahelA hADakAone saMghayaNa tarIke jANavAnuM nathI, kAraNa ke hADakAvinAnA evA paNa devo prathamasaMghayaNavALA che. utkRSTa ane jadhanya zarIrrapramANane choDI (madhyamazarIranI UMcAIvALo) manuSya, prakaraNathI 15 anusaratuM (mULagAthAmAM jaNAvyuM nathI ke manuSya zuM pAme che ? tethI ahIM sAmAyikanuM prakaraNa cAlatuM hovAthI prakaraNathI anusaratuM) cAra prakAranuM sAmAyika pAme che. (arthAt AvA manuSyane cAre prakAranA sAmAyikanI prAptino saMbhava che.) pUrvapratipatra vidyamAna hoya ja che. A pramANe gAthAnA pAchalA aDadhA bhAgano bhAvArtha jANavo. anyathA jo ahIM prakaraNathI anusaratuM cAre prakAranuM sAmAyika levAnuM na hoya to nArakAdi 20 parNa sAmAnyathI athavA traNa sAmAyika prApta kare ja che. (tethI zA mATe mULagAthAmAM "manuSya pAme che" ema manuSyanuM ja grahaNa karyuM ? arthAt manuSyanuM grahaNa karavAnI jarUra nahotI paNa sAmAnyathI sarvajIvane AzrayIne vidhAna karyuM hota. paraMtu manuSyanuM ja grahaNa karyuM hovAthI cAra prakAranA sAmAyikanuM ja ahIM grahaNa karavAnuM che.) kahyuM che--"he prabhu ! zuM jaghanyazarIranI UMcAIvALA jIvo sAmAyikane prApta kare che, 25 ke utkRSTazarIranI UMcAivALA jIvo ke madhyamazarIranI UMcAIvALA jIvo sAmAyikane prApta kare che?' he gautama ! jaghanyAvagAhanAvALA evA deva-nArako ekapaNa sAmAyikane prApta karatA 53. RSabhastu bhavati paTTo vajraM punaH kIlikA jJAtavyA / ubhayato markaTabandho nArAcaM tat vinAnIhiArA 54. kiM jaghanyAvagAhanA pratipadyante utkRSTAvagAhanakA ajaghanyotkRSTAvagAhanA iti pRcchA ?, 30 gautama ! nairayikadevA na jaghanyAvagAhanAH kiJcitpratipadyante,
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti saMbhASAMtara (bhAga-3) eNvvapaDivaNNagA puNa siyA sammattasutANa, te ceva ajahaNNukkosogAhaNagA ukkosogAhaNagA ya sammattasute paDivajjaMti, No sesetti / puvvapaDivaNNagA dovi doNhaM ceva / tiriesu pucchA ?, gotamA ! egeMdiyA tisuvi ogAhaNAsu Na kiMci paDivajjati, NAvi puvapaDivaNNagA / jahaNNogAhaNagA vigaliMdiyA sammattasuyANaM puvapaDivaNNagA havejjA Na paDivajjamANagA, ajahaNNukkosogAhaNagA ukkosogAhaNagA puNa Na puvvapaDivaNNA NAvi paDivajjamANagA, sesatiriyA jahaNNogAhaNagA sammattasuyANa pugdhapaDivaNNagA hojjA No paDivajjamANagA, ajahannukkosogAhaNagA puNa tiNhaM duhAvi saMti, ukkosogAhaNagA doNhaM duhAvi maNuesu pucchA ?, gotamA ! saMmucchimamaNusse paDucca tisuvi ogAhaNAsu cauNhapi sAmAjhyANaM Na puvvapaDivaNNagA no paDivajjamANagA / nathI. paraMtu samyakatva ane zrutasAmAyikanA pUrvapratipanna saMbhave che. madhyama ane utkRSTAvagAhanAvALA te ja nAraka-devo samyaktva-zrutanA pratipadyamAnaka saMbhave che. paraMtu zeSa sAmAyikanA pratipadyamAnaka hotA nathI. tathA A baMne deva-nArako samyakatva-zratanA pUrvapratipanna hoya che. he prabhu ! tiryaMcomAM jaghanya-madhyama-utkRSTamAMthI kaI avagAhanAvALA jIvo sAmAyikane pAme che? he gautama ! traNe avagAhanAvALA ekendriyajIvo koI sAmAyika pAmatA nathI ke parvapratipanna paNa hotA nathI. jaghanyAvagAhanAvALA vikasendriyajIvo samyaktva-RtasAmAyikanA pUrvapratipanna (aparyApta avasthAmAM pUrvabhavika sAsvAdananI apekSAe) saMbhave che paraMtu pratipadyamAnaka hotA nathI. madhyama ane utkRSTAvagAhanAvALA vikasendriyo pUrvapratipanna ke pratipadyamAnaka hotA nathI. zeSa tiryaMcomAM (tiryaMca-paMcendriyamAM) jaghanyAvagAhanAvALA jIvo samyaktva-zrutanA pUrvapratipanna (aparyAptAvasthAmAM pUrvabhavika sAsvAdananI apekSAe) hoya che, pratipadyamAnaka hotA nathI. madhyamAvagAhanAvALA jIvo sarvaviratirahita traNa sAmAyikanA pUrvapratipanna ane pratipadyamAnaka baMne hoya che. utkRSTAvagAhanAvALA tiryacapaMcendriyo dezasarvavirati sivAya be sAmAyikanAM baMne prakAre hoya che. (utkRSTAvagAhanA yugalikamAM hoya che, yai deza-sarvaviti nathI.) manuSyamA (59 // 2 // pramA) 127 42vI, he gautama ! saMbhU7ibha 55. pUrvapratipannakAH punaH syuH samyaktvazrutayoH, ta evAjaghanyotkRSTAvagAhanA utkRSTAvagAhanAzca samyaktvazrute pratipadyante, na zeSe iti / pUrvapratipannakA dvaye'pi dvayoreva / tiryakSu pRcchA ?, gautama ! ekendriyAstisRSvapyavagAhanAsu na kiJcit pratipadyante, nApi pUrvapratipannAH / jaghanyAvagAhanA vikalendriyAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanA utkRSTAvagAhanA: punarna pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnAH, zeSatiryaJco jaghanyAvagAhanAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanAH punastrayANAM dvighA'pi santi, utkRSTAvagAhanA dvayordvidhA'pi / manujeSu pRcchA ?, gautama ! saMmUrchanajamanuSyAn pratItya tisRSvapyavagAhanAsu caturNAmapi sAmAyikAdInAM na pUrvapratipannA na pratipadyamAnAH /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdvAra (ni. 822) ha 249 gabbhavakaMtiya jahaNNogAhaNamaNUsA sammattasuyANa puvvapaDivaNNagA hojjA No paDivajjamANagA, ajahaNNukkosogAhaNagA puNa cauNhavi dudhAvi saMti, ukkosogAhaNagA puNa duNhaM dudhAvI' tyAdi, alaM prasaGgena // gataM dvAratrayam, adhunA lezyAdvArAvayavArthamabhidhitsurAha sammattasuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya carittaM / puvvapaDivaNNago puNa aNNayarIe u lesAe // 822 // . vyAkhyA : samyaktvaM ca zrutaM ceti ekavadbhAvastat samyaktvazrutaM 'sarvAsu' kRSNAdilezyAsu 'labhate' pratipadyate, 'zuddhAsu' tejolezyAdyAsu tisRSveva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'cAritraM' viratilakSaNaM, labhata iti vartate, evaM pratipadyamAnakamadhikRtya lezyAdvAraM nirUpitam, adhunA prAkpratipannamadhikRtyA''ha-'puvvapaDivaNNao puNa aNNatarIe ulesAe' pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM 10 tu lezyAyAM-kRSNAdyabhidhAnAyAM bhavati / Aha-matizrutajJAnalAbhacintAyAM zuddhAsu tisRSu manuSyone AzrayI traNe avagAhanAmAM cAre sAmAyikanA pUrva pratipanna ke pratipadyamAnaka hotA nathI. jaghanyAvagAhanAvALA evA garbhajamanuSyo samyaktva-zrutanA pUrvapratipanna hoya che, paraMtu pratipadyamAnaka hotA nathI: madhyama avagAhanAvALA manuSyo cAre sAmAyikanA baMne prakAre hoya che. utkRSTAvagAhanAvALA manuSyo samyaktva zratanA baMne prakAre hoya che. prAsaMgika 15 vAtothI saryuM. (arthAt prAsaMgika vAta ahIM pUrNa thAya che.) li82 1/ avataraNikA : traNa dvArA kahyA. have lazyAdhAranA avayavArthane kahevAnI icchAvALA niryuktikAra kahe che ke gAthArthaH sarva lezyAomAM samyakatva-zrutanI prApti che ane zuddha evI (aMtima) traNa lezyAmAM cAritranI prApti che. kRSNAdi koIpaNa lekSAmAM pUrvapratipanna hoya che. 20 TIkArtha : samyakatva ane zrata A be zabdono dvanda thavA chatAM ekavabhAvathI ekavacana jANavuM. te samyakatva-zrutasAmAyika kRSNAdi chae lezyAomAM prApta thAya che. jayAre viratirUpa cAritra tejovezyAdi traNa zuddha vezyAomAM ja prApta thAya che. "zuddhAtu tI" ahIM "va" zabda evakAra arthavALo hovAthI zuddha traNa vezyAomAM "ja" e pramANe artha jANavo. A pramANe pratipadyamAnakane AzrayI lezyAdvAra kahyuM. have pUrvapratipannane AzrayI kahe che- kRSNAdi koIpaNa 25 lezyAmAM pUrva pratipanna hoya che. zaMkA : matijJAna ane zrutajJAna kaI legyAmAM prApta thAya ? enI vicAraNA vakhate tame "zuddha-traNa legyAmAM vartato jIva mati-zrutane pAmanAro hoya che" ema pUrve kahyuM hatuM ane .. 56. garbhavyutkrAntikajaghanyAvagAhanamanuSyAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanAH punazcaturNAmapi dvidhA'pi santi, utkRSTAvagAhanAH punardvayordvidhA'pi / 30
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 nI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) pratipadyamAnaka uktaH kathamidAnI sarvAsvabhidhIyamAnaH samyaktvazrutapratipattA na virudhyata iti ?, ucyate, tatra kRSNAdidra vyasAcivyajanitA''tmapariNAmarUpAM bhAvalezyAmAzrityAsAvuktaH, iha atyAre "chae legyAmAM samyaktva-zrutane prApta karanArA hoya" ema kaho cho- A to paraspara virodhI nahIM thAya ? samAdhAnaH pUrve ame je kahyuM hatuM te kRSNAdi dravyonA sahAyathI utpanna thatAM AtmapariNAmarUpa, bhAvalezyAne AzrayI pratipadyamAnaka kahyo hato. jyAre ahIM to avasthita evA kRSNAdidravyarUpa dravyalezyAne ja AzrayI kahyo che. mATe koI virodha nathI. (ahIM bhAvArtha A pramANe jANavo ke- manuSyone bhAvalezyA ane dravyalezyA baMne aMtarmuhUrta-aMtarmuhUrve badalAyA kare che. tethI manuSyone dravyathI ane bhAvathI jyAre vizuddha vezyAtrikano udaya thAya tyAre ja samyaktvAdinI 10 prApti thAya che. deva-nArakone paNa bhAvathI vizuddha vezyAonA udayamAM ja samyakatvAdi prApta thAya. che. chatAM dravyathI cha levAonA udayamAM samyaktvAdinI prApti che. A chae vezyAo deva-nArakone avasthita hoya che arthAt mRtyu sudhI badalAtI nathI. A avasthita kRSNAdi dravyalezyAone AzrayI ahIM pratipadyamAnaka kahyo che mATe koI virodha nathI. koIne ahIM prazna thAya ke - bhAvalezyA dravyalezyAnI sahAyathI utpanna thAya che. tethI sAtamInArakanA jIvone jo sadA mATe kRSNAdi 15 dravyalezyA avasthita hoya, badalAtI na hoya to A kRSNAdi dravyalezyAthI vizuddhalezyA kevI rIte utpanna thAya ? ke jenAthI sAtamI nArakanA jIvone paNa samyaktvAdinI prApti thaI zake ? teno javAba che ke nArakAdi jIvo nadIdholapASANanyAyathI koIka zubhodaya thatAM kRSNAdi dravyalezyAno udaya hovA chatAM guphalAdi anyatara vizuddhalazyAnA dravyone kheMce che ane A dravyone kAraNe nArakAdine paNa zukUlalezyAdi bhAvalezyA utpanna thAya che. AvA samaye nArakAdine je 20 kRSNAdidravyalezyAo che te dravyalezyA zuklAdi anyatara vizuddhalezyAonA dravyone pAmIne sarvathA potAnuM svarUpa choDIne zuphalAdi anyatara vizuddhalezyAonA dravyorUpa pariNAma pAmatI nathI, paraMtu te dravyalezyA suphalAdivizuddha lezyAonA dravyono je AkAra che te AkAramAtrane athavA te dravyonA pratibiMbamAtrane dhAraNa kare che. jema ke, dUra rahela japAkusumano raktaprabhArUpa AkAramAtra ja darpaNamAM saMkramita thAya che ane te ja japAkusuma jyAre atyaMta najIka lAvavAmAM Ave tyAre tenuM spaSTa 25 pratibiMba darpaNamAM paDe che. jema ahIM darpaNa potAnA svarUpane choDI japAkusumarUpa banI jato nathI. tema ahIM paNa jIvana zubhAdhyavasAyathI khecAyelA zuklAdidravyalezyAnA pudgalo jayAre maMdarasavALA hoya tyAre kRSNalezyA tenA AkAramAtrane ja grahaNa kare che. vaLI jyAre te pudgalo tIvarasavALA thAya tyAre kRSNalezyA tenA pratibiMbane dhAraNa kare che, arthAt suphalAdi dravyalezyAnI je phaLa ApavAnI zakti che te zaktine kRSNalezyA dhAraNa kare che. paraMtu kRSNalezyA sarvathA potAnuM 30 svarUpa choDIne zuphalAdi rUpa banatI nathI ane te zaktinA prabhAve samyaktvAdinI prApti thAya che. ahIM kRSNAdi dravyalezyA suphalAdilezyAnA pudgalone pAmI tenA AkArAdine grahaNa kare che
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ lezyAdvAra (ni, 822) 251 tvavasthitakRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmeva ityato na virodhaH, uktaM ca-"" se NUNaM bhaMte ! kiNhalesA NIlalessaM pappa No tArUvattAe No tAvaNNattAe No tAgaMdhattAe No tArasattAe No tAphAsattAe bhujjo bhujjo pariNamati ?, haMtA gotamA ! kiNhalessA NIlalessaM pappa No tArUvattAe jAva pariNamati, sekeNaNaM bhaMte ! evaM vuccati - kiNhalessA NIlalessaM papya jAva No pariNamai ?, gotamA ! AgArabhAvamAyAe vA se siyA palibhAgamAyAe vA se siyA, kiNhalessA NaM sA No khalu NIlalesA, 5 tattha gatA usakkati vA ahisakkar3a vA, se teNaTTeNaM gotamA ! evaM vuccati - kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva No pariNamati, ayamasyArthaH - ' AgAra' ityAdi, AkAra eva bhAva AkArabhAva:, AkArabhAva eva AkArabhAvamAtraM, mAtrazabdaH khalvAkArabhAvavyatiriktapratibimbAdidharmAntarapratiSedhavAcakaH, evuM je kahyuM teno sAkSIpATha have TIkAkAra batAve che) kahyuM che ke - he prabhu ! kRSNalezyA nIlalezyAne (tenA dravyone) pAmIne zuM nIlarUpe, nIlavarNe, 10 nIlagaMdhe, nIlarase, nIlasparze vAraMvAra pariNamati nathI ? he gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAne pAmIne nIlarUpathI laI nIlasparze pariNamati nathI, he prabhu ! kayA hetuthI (jena arthena = kayA hetuthI) Apa A pramANe kaho cho ke --kRSNalezyA nIlalezyAne pAmIne... pariNamati nathI ? he gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAnA AkArabhAvamAtrane athavA tenA pratibiMbamAtrane dhAraNa kare che. paraMtu kRSNalezyA (sarvathA) nIlalezyA banatI nathI. tyAM rahelI chatI uparanI lezyAnA 15 AkArAdine pAme che. athavA nIcenI lezyAnA AkArAdine pAme che. (ahIM ''ahisarapha vA' pATha che jeno artha che ke kRSNalezyA potAnA svarUpamAM rahelI chatI nIcenI lezyAnA AkArAdine pAme che. paraMtu A pATha ahIM azuddha lAge che kAraNa ke kRSNalezyA sau prathama lezyA hovAthI tenI nIce koI lezmA che ja nahIM ke jenA AkArAdine pAme. A pATha ahIM lahIyAonI bhUla ke anya koI kAraNe Avyo hoI zake.) A kAraNathI he gautama ! 20 huM kahuM chuM ke- kRSNalezyA nIlalezyAne pAmIne pariNamati nathI. = ahIM ''AIRmAva... vagereno artha A pramANe che ke - AkArarUpa je bhAva te AkArabhAva, AkArabhAva ja AkArabhAvamAtra (A rIte samAsa jANavo.) ahIM mAtrazabda AkArabhAva sivAyanA pratibiMbAdi anya dharmono pratiSedha jaNAvanAra che. tethI kRSNalezyA AkArabhAvamAtrathI ja 57. atha nUnaM bhadanta ? kRSNalezyA nIlaleyAM prApya tadrUpatayA no tadvarNatayA na tadantayA 25 na tadrasatayA na tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati 1, hanta gautama ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya na tUkhatayA yAvatpariNamati, atha kenArthena bhadanta ! evamucyate- kRSpAlezyA nIlalezyAM prApya yAvanna pariNamati ?, gautama ! AkArabhAvamAtreNa vA tasyAH syAt pratibhAgamAtreNa vA tasyAH syAt, kRSNalezyA sA, na khalu nIlalezyA sA, tatra gatA avaSvaSkati cA abhiSvaSkati vA, tat tenArthena gautama ! evamucyatekRSNalezyA nIlalezyAM prApya yAvatra pariNamati / 30
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2para Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) atastenAkArabhAvamAtreNaivAsau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpApattitaH, tathA pratirUpo bhAga: pratibhAgaH, pratibimbamityarthaH, pratibhAga eva pratibhAgamAtraM, mAtrazabdo vAstavapariNAmapratiSedhavAcakaH, atastena pratibhAgamAtreNaiva asau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpata evetyarthaH, sphaTika vadupadhAnavazAdupadhAnarUpa iti dRSTAntaH tatazca svarUpeNa kRSNalezyaivAsau na nIlalezyA, kiM tarhi ?, 5 tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati ?-tatrasthaiva-svarUpasthaiva nIlalezyAdi lezyAntaraM prApyotsarpate ityAkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA nIlalezyAsambandhinamAsAdayatItyarthaH "evaM nIlalesA kAulesaM pappa jAvaNIlalesA NaM sA No khalu kAulesA, tattha gatA ussakkar3a vA osakkar3a vA"ayaM bhAvArtha:-tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati?-tatrasthaiva svarUpasthaivotsarpati, AkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA kApotalezyAsambandhinamAsAdayati, tathA'pasarpati vA-nIlalezyaiva kRSNalezyAM prApya, bhAvArthastu 10 pUrvavat, "evaM kAulesA teulesaM pappa, teulesA pamhalesaM pappa, pamhalesA, sukkalesaM pappa, evaM sukkalesA nIlalezyarUpa thAya che, paNa nIlalezyAnA svarUpane pAmatI nathI. tathA pratirUpa (tenA jevo) je bhAga te pratibhAga arthAt pratibiMba, ane te pratibhAga pote ja pratibhAgamAtra kahevAya che. ahIM mAtrazabda vAstavika pariNAmanA pratiSedhane jaNAvanAra che. tethI kRSNalezyA pratibhAgamAtrathI ja nIlalezyarUpe pariName che. paraMtu nIlalezyAnA svarUpane svIkAratI nathI. dRSTAnta tarIke - 15 jema sphaTika upAdhinA vazathI (phaTikanI pAchaLa rahela vastunA kAraNe) upAdhirUpa bane che (arthAt pAchaLa rahela lAlavastranA kAraNe sphaTika paNa lAla bane che. svarUpathI to sphaTika sapheda ja hoya. che.) e ja rIte svarUpathI to A kRSNalezyA ja hoya che, nIlalezyA hotI nathI. te kRSNalezyA tyAM rahelI chatI AgaLa vadhe che arthAt te kRSNalezyA potAnA svarUpamAM ja rahelI chatI nIlalezyAdi anya lezyAne pAmIne nIkalezyA vigerenA AkArabhAvane athavA pratibiMbane pAme che. 20 A ja pramANe nIlalezyA kApotalezyAne pAmIne......te nIlalezyA ja che paraMtu kApotalezyA nathI. (ahIM sudhIno pATha upara pramANe jANI levo.) tyAM rahelI chatI AgaLa vadhe che athavA pAchaLa Ave che. ahIM AgaLa vadhe che eTale potAnA svarUpamAM rahelI evI nalalezyA kApotalezyAnA AkArane athavA pratibiMbane pAme che. tathA "pAchaLa Ave che" eTale nIlalezyA ja potAnA svarUpamAM rahelI chatI kRSNalezyAne pAmIne kRSNalezyAnA AkArane athavA pratibiMbane 25 pAme che. A ja pramANe kApotalezyA tejovezyAne pAmIne .... tejalezyA pAlezyAne pAmIne....padmavezyA suphalalezyAne pAmIne tathA A ja pramANe zukUlalezyA pAlezyAne pAmIne.....sarvatra bhAvArtha pUrvanI jema jANavo. 58. evaM nIlalezyA kApotalezyAM prApya yAvannIlalezyAM sA na khalu kApotalezyA, tatra gatotsarpati 30 vA apasarpati vA / 59. evaM kApotalezyA tejolezyAM prApya, tejolezyA padmalezyAM prApya, padmalezyA zaklalezyAM prApya, evaM zuklalezyA
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariNAmadvAra (ni. 823) 253 pamhalesaM pappa'bhAvArthastu pUrvavat, evaM kiNhalesA nIlalesaM pappa, kiNhalesA kAulesaM pappa, kiNhalesA teulesaM pappa, evaM jAva sukkalesaM papya, evamegegA savvAhi cArijjati', tatazca samyaktvazrutaM sarvAsvasthitakRSNAdidravyalezyAsu labhate nArakAdirapi, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tattadravyasAcivyasaJjAtAtmapariNAmalakSaNAsu tisRSu ca cAritraM, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 822 // dvAraM // sAmprataM pariNAmadvArAvayavArthaM pratidarzayannAha vaIte pariNAma paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / emeva'vadviyaMmivi hAyaMti na kiMci paDivajje // 823 // vyAkhyA : pariNAmaH-adhyavasAyavizeSaH, tatra zubhazubhatararUpatayA varddhamAne pariNAme pratipadyate sa caturNA' samyaktvAdisAmAyikAnAmanyatarat, 'emeva'vaDiyaMmivitti evamevAvasthite'pi zubhe pariNAme pratipadyate sa caturNAmanyataraditi, 'hAyaMti Na kiMci paDivajje' tti kSIyamANe 10 zubhe pariNAme na kiJcit sAmAyika pratipadyate, prAkpratipannastu triSvapi pariNAmeSu bhavatIti thArtha paTa2rA tAram | ____ adhunA vedanAsamudghAtakarmadvAradvayavyAcikhyAsayA''ha A ja pramANe kRSNalezyA nIlalezyAne pAmIne, kRSNalezyA kApotalezyAne pAmIne, kRSNalezyA tejalezyAne pAmIne, vagerethI lai zuklalazyAne pAmIne...(bhAvArtha pUrva pramANe), A pramANe 15 dareka vezyAne dareka vezyAo sAthe ghaTAvavI. tethI sarva avasthita kRSNAdilezyAomAM nArakAdi paNa samyakta ane zrutasAmAyika pAme che, ane te te dravyonA sahAyathI utpanna thayela AtmapariNAmarUpa zuddha tejovezyA vagere traNamAM cAritranI prApti thAya che. zeSa gAthAno artha pUrve kahyo tema jANavo. I82ro avataraNikA : have pariNAmadvAranA avayavArthane dekhADatA kahe che * gAthArtha : vadhatA pariNAmomAM te jIva cAramAMthI koIpaNa sAmAyikane pAme che. e ja pramANe avasthita zubhapariNAmamAM paNa jANavuM, paDatA pariNAmomAM jIva koIpaNa sAmAyikane prApta karato nathI. TIkArtha : pariNAma eTale eka prakArano adhyavasAya. te pariNAma zubha, zubhatararUpe jayAre vadhato hoya tyAre te jIva samyakatvAdi cAramAMthI koIpaNa sAmAyikane pAme che. e ja pramANe 25 jayAre zubhapariNAma sthira hoya tyAre paNa te jIva cAramAMthI koIpaNa sAmAyika prApta kare che. zubha pariNAma jayAre ghaTato hoya tyAre te jIva koIpaNa sAmAyikane pAmato nathI. A traNe prakAranA pariNAmomAM pUrvapratipanna hoya che. ll823 avataraNikA : have vedanA ane samuddhAtakarmarUpa baMne dhAronuM vyAkhyAna karavAnI icchAthI kahe che ke, 60. padmalezyAM prApya / evaM kRSNAlezyA nIlalezyAM prApya kRSNalezyA kApotalezyAM prApya kRSNalezyA tejolezyAM prApya, evaM yAvat zuklalezyAM prApya, evamekaikA sarvAbhizcAryate / 20 _ 30
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) duvihAe~ veyaNAe paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / asamohao'vi emeva puvvapaDivaNNae bhayaNA // 824 // vyAkhyA : dvividhAyAM vedanAyAM-sAtAsAtarUpAyAM satyAM pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, asamohato'vi emeva tti asamavahato'pyevameva pratipadyate sa caturNAmanyatarat, 5 prAkpratipannazca bhavati, samavahatastu kevalisamudghAtAdinA saptavidhe na pratipadyate, kintu 'puvvapaDivaNNae bhayaNa' tti pUrvapratipannake samavahate vicArayitumArabdhe bhajanA sevanA samarthanA kAryA, pUrvapratipanno bhavatItyarthaH, saptavidhatvaM punaH samudghAtasya yathoktam _ "vali kasAyamaraNe vedaNa veuvi teya AhAre / saMvida mukAto patto vararAhiM " 10 iha ca pUrvapratipannake bhajanA, samavahato hi sAmAyikadvayasya trayasya vA pUrvapratipatrako bhAvanIya iti gAthArthaH // 824 // gataM dvAradvayaM, nirveSTana[udvartanA]dvAra[dvaya]pratipAdanAyAha - gAthArtha : baMne prakAranI vedanAmAM ane samudyAtavinAnI avasthAmAM jIva cAramAMthI koIpaNa sAmAyika pAme che. pUrvapratipannamAM bhajanA jANavI. 15 TIkArtha: sAtA-asAtArUpa baMne prakAranI vedanAmAM jIva cAramAMthI koIpaNa sAmAyika prApta kare che ane pUrvapratipanna to hoya ja che. samuddAta nahIM pAmela jIva paNa A ja pramANe cAramAMthI koIpaNa sAmAyika prAptakaranAra hoya che ane pUrvapratipanna to hoya ja che. kelIsamuddhAtAdi sAta prakAranA samudyAtavaDe samudyAta pAmela jIva koIpaNa sAmAyikane prApta karato nathI. paraMtu samuddhAta pAmela jIvomAM pUrva pratipannanI vicAraNA karIe to bhajanA samarthana karavA yogya che, arthAta 20 tevA jIvomAM pUrva pratipanna hoya che. samudyAtanA sAta prakAro A pramANe kahelA che.-"kevalI, kaSAya, maraNa, vedanA, vaikriya, taijasa ane AhAraka-Ama vItarAgoe sAta prakArano samuddAta kahyo che /1/l" ahIM pUrvapratipannakamAM bhajanA jANavI. (eTale ke samarthanA karavI, te A pramANe)-samudraghAta pAmela jIva be athavA traNa sAmAyikanA pUrvapratipanna (niyamathI) hoya che. (arthAt kevalIsamuddhAtamAM jIva samyaktva 25 ane cAritrarUpa be sAmAyikano pUrvapratipanna hoya che, zeSa samuddhAtamAM samyaktva-ane zrutasAmAyikano athavA samyakatva-zruta ane dezaviratisAmAyikano athavA samyaktva-zruta ane sarvaviratisAmAyikano pUrvapratipanna hoya che. A rIte samarthanA=vikalpa karavo.) A be dvAra pUrNa thayA. ll824ll avataraNikA have nirjarA (ane udvartanA A be) dvAronuM pratipAdana karavA mATe kahe che ? 61. kevalI kaSAyo maraNaM vedanA vaikriyaM taijasa AhArakaH / saptavidhaH samudghAtaH prajJapto vItarAgaiH 30 61 vA III
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirveSTanAdidvAro (ni. 825) davveNa ya bhAveNa ya nivviDuMto cauNhamaNNayaraM / nae aNuvvaTTe dugaM caukaM siyA u uvvaTTe // 825 // vyAkhyA : dravyato bhAvatazca nirveSTayan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazcAsti, dravyanirveSTanaM karmapradezavisaGghAtarUpaM bhAvanirveSTanaM krodhAdihAnilakSaNaM, tatra sarvamapi karma nirveSTayaMzcatuSTayaM labhate, vizeSatastadAvaraNaM jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyikamApnoti mohanIyaM tu zeSatrayamiti, 5 saMveSTayaMstvanantAnubandhyAdIn na pratipadyate, zeSakarma tvaGgIkRtyobhayathA'pyasti / dvAram / udvartanAdvAramadhunAnarakeSu - adhikaraNabhUteSvanudvartayan, tatrastha evetyarthaH, narakAdveti pAThAntaraM, 'dugaM ti AdyaM sAmAyikadvikaM pratipadyate, tadeva cAdhikRtya pUrvapratipanno bhavati, udvRttastu 'syAt' kadAcit catuSkaM pratipadyate kadAcit trikaM, pUrvapratipanno'pyastyeveti gAthArthaH // 825 // 255 gAthArtha : dravya ane bhAvathI nirjarA karato jIva cAramAMthI koIpaNa sAmAyika pAme che. 10 narakamAM rahelo jIva be sAmAyikane ane narakamAMthI nIkaLelo jIva cAra sAmAyikane prApta karI zake che. 15 TIkArtha : dravyathI ane bhAvathI nirjarA karato jIva cAramAMthI koIpaNa ekAdi sAmAyikane prApta karI zake che ane pUrvaprattipanna hoya ja che. karmapradezono nAza karavo e dravyathI nirjarA ane krodhAdikaSAyonI hAni e bhAvanirjarA jANavI. temAM AThe karmonI nirjarA karato jIva cAra sAmAyikane prApta kare che. vizeSathI te te sAmAyikanA AvaraNanI arthAt jJAnAvaraNanI nirjarA karato zrutasAmAyikane pAme che. tathA mohanIyanI nirjarA karato zeSa traNa sAmAyikane pAme che. anaMtAnubaMdhI vagere karmone bAMdhato jIva ekapaNa sAmAyikane prApta karato nathI. jyAre mohanIya ane jJAnAvaraNIya sivAyanA zeSakarmone bAMdhato jIva pratipadyamAnaka ane pUrvapratipakSa ema baMne prakAre hoya che.. have urtanAdvArane kahe che - adhikaraNabhUta evA narakamAMthI nahIM nIkaLato arthAt temAM ja rahelo, athavA mULagAthAmAM "narajju'"nI jagyAe narayAo narakamAMthI" e pramANe pAThAntara che. tethI narakamAMthI nahIM nIkaLato jIva prathama be sAmAyikane prApta karanAra saMbhave che ane te prathama be sAmAyikane AzrayI pUrvapratipanna hoya che. (TUMkamAM narakamAM rahelAM jIvomAM prathama be sAmAyikano pratipadmamAnaka saMbhave che ane pUrvapratipakSa niyamathI hoya che.) narakamAMthI nIkaLato jIva kyAreka (arthAt manuSyamAM Ave to) cAra sAmAyikane prApta kare che kyAreka (arthAt tiryaMcamAM Ave to) traNa sAmAyikane prApta karanAra hoya che. pUrvapratipakSa to hoya ja che. (prathama pAMca narakamAMthI AvelA sarvavirati pAmI zake che, chaThThI narakamAMthI AvelA devarita pAmI zake ane sAtamI narakamAMthI AvelA samyaktva pAmI zake rUti to prajAze.) 1825 // 20 25 30
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tiriesu aNuvvaDhe tigaM caukkaM siyA u uvvaTTe / maNuesu aNuvvaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe // 826 // :vyAkhyA : 'tiryakSu' garbhavyutkrAntikeSu saMjJiSvanudvattaH san 'bikam' AdyaM sAmAyikatrayamadhikRtya pratipattA prAkpratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukkaM siyA u uvvaTTe' udvRttastu manuSyAdiSvAyAtaH 'syAt' kadAciccatuSTayaM syAt trikaM syAt dvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti, 'maNuesu aNuvbaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe' manuSyeSvanudvattaH san catvAri pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, trINi dvikaM, tuzabdo vizeSaNe, udvattastiryagnArakAmareSvAyAtaH trINi dvikaM vA'dhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH // 826 // devesu aNuvva dugaM caukkaM siyA u uvvaTTe / 10 uvvaTTamANao puNa savvo'vi na kiMci paDivajje // 827 // vyAkhyA : deveSvanudvattaH san 'dvikam' AdyaM sAmAyikadvayamAzrityobhayathA'pi bhavatIti kriyA, 'cauktraM siyA u uvvaTTe'tti pUrvavat, udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdirna kiJcit pratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH // 827 // dvAram // AzravakaraNadvArapratipAdanAyAha gAthArtha : tiryaMcamAM rahelo traNa sAmAyikane ane nIkaLelo cAra sAmAyikane pAme che. manuSyamAM rahelo cAra sAmAyikane ane nIkaLelo be sAmAyikane pAme che. TIkArya : saMjJI garbhajatiryaMcamAM rahelo jIva prathama traNa sAmAyikane prApta karanAra ane pUrvapratipanna hoya che. temAMthI nIkaLelo eTale ke manuSyAdimAM Avelo jIva kyAreka (arthAta manuSyamAM Ave to) cArane, (tiryaMcamAM Ave to) traNane (narakAdimAM Ave to) bene prAptakaranAra 20 hoya che. A badhA sAmAyikone AzrayIne vicArIe to pratipadyamAnaka ane pUrvapratipanna baMne hoya che, manuSyamAM rahelo jIva cAra-traNa athavA beno pratipadyamAnaka ane pUrvapratipanna baMne hoya che. "tuM" zabda vizeSa arthane jaNAvanAra che. te A pramANe ke-manuSyamAMthI nIkaLelo arthAta tiryaMcamAM Avelo jIva traNa sAmAyikano pratipadyamAnaka ane pUrvapratipanna, tathA nAraka-devamAM 25 Avelo jIva be sAmAyikano pratipadyamAnaka ane pUrvapratipanna hoya che. I826o. gAthArtha ; gAthArtha TIkArya uparathI spaSTa thaI jaze. TIkArya devamAM rahelo jIva prathama be sAmAyikane AzrayI baMne prakAre hoya che. devamAMthI nIkaLelo jIva arthAt manuSyAdimAM Avelo jIva pUrvanI jema cArano pratipadyamAnaka jANavo. devAdi sarvajIvo to te bhavamAMthI nIkaLatA hoya tyAre apAntaragatimAM ekapaNa sAmAyika prApta karatA 30 nathI, prathama be sAmAyikanA pUrvapratipanna hoya che. |82aa . avataraNikA : have AzravakaraNadvAranuM pratipAdana karavA mATe kahe che ?
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzravakaraNAdidvAro (ni. 828-829) ghara 257 NIsavamANo jIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / ..... puvvapaDivaNNao puNa siya Asavao va NIsavao // 828 // vyAkhyA : nizrAvayan yasmAt sAmAyikaM pratipadyate, tadAvaraNaM karma nirjarayannityarthaH, zeSakarma tu bandhannapi jIva-AtmA pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannakaH punaH syAdAzravako bandhaka ityarthaH, ni:zrAvako vA, vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, Aha-nirveSTanadvArAdasya ko vizeSa 5 iti ?, ucyate nirveSTanasya karmapradezavisaGghAtarUpatvAt kriyAkAlo gRhItaH, niHzravaNasya tu nirjarArUpatvAnniSThAkAla iti, athavA tatra saMveSTanavaktavyatA'rthato'bhihitAH, iha tu sAkSAditi thArtha da28 daram adhunA'laGkArazayanAsanasthAnacaGkramaNadvArakadambakavyAcikhyAsayA''ha - ummukkamaNummukke ummuMcaMte ya kesalaMkAre / 10 paDivajjejja'nnayaraM sayaNAIsuMpi emeva // 829 // vyAkhyA : 'unmukte' parityakte 'anunmukte' aparityakte anusvAro'lAkSaNikaH, unmuJcazca kezAlaGkArAn, kezagrahaNaM kaTakakeyUrAdyupalakSaNaM, pratipadyeta anyataraccaturNA sayaNAdIsupi emeva'tti gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : sAmAyikanA AvaraNabhUta karmanI nirjarA karato ane te sivAyanA karmone 15 bAMdhato evo paNa jIva-AtmA cAramAMthI koIpaNa sAmAyikane pAme che. baMdhaka athavA nirjarA karanAra pUrvapratipanna hoya che. "gAvo va" ahIM rahela vA zabda "jIsavo" zabda pachI joDavAno che. zaMkA : pUrve kahela nirveSTanadvAra ane A kAramAM bheda zuM che ? samAdhAna : nirveSTana e karmapradezonA chUTA paDavArUpa hovAthI te dvAramAM kriyAkALa (arthAt 20 karmone kharavAnI kriyAno kALa) grahaNa karyo che. jayAre niHzravaNa e kharI javArUpa hovAthI AnA : dvArA niSThAkALa (arthAt karmonuM kharI javArUpa niSThAkALa) grahaNa karyo che. athavA tyAM karmabaMdhananI vatavyatA arthapattithI (arthAt mULasUtramAM nahIM paNa TIkAmAM) kahI hatI. jayAre ahIM to mULasUtramAM sAkSAt kahI che. (arthAt tyAM nirveSTanadvAra hatuM. saMvedRna arthathI jaNAvyuM. ahIM AzradvAra che, sAkSAt baMdha ja kahyo che.) l828. 25 avataraNikA : have alaMkAra-zayana-Asana-sthiratA ane gamana dvAronA samUhanI vyAkhyA karavAnI icchAthI kahe che . gAthArtha : keza-alaMkArone choDI denAra, nahIM choDanAra ane choDato A traNa jIvo cAramAMthI koIpaNa sAmAyikane pAme che. zayanAdimAM paNa A ja pramANe jANavuM. TIkArtha : (keza-alaMkArone) choDI denAra, nahIM choDanAra ane keza-alaMkArone choDato jIva 30 cAramAMthI anyatara sAmAyikane pAme che. ahIM "keza' zabdanA upalakSaNathI hAthamAM paheravAnA
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) zayanAdiSvapi dvAreSu tisRSvapyavasthAsvevameva yojanA kAryA, unmuktazayano'nunmuktazayanaH tathonmuJcan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, evaM zeSayojanA kAryA, iti gAthArthaH // 829 // kaDA, bAjubaMdha vagere alaMkAro jANI levA. zayanAdi traNa avasthAomAM paNa A ja pramANe samajI levuM, arthAt zayanane choDI denAra, nahIM choDanAra ane zayanane choDato jIva cAramAMthI 5 anyatara sAmAyikane pAme che. tathA pUrvapratipanna hoya ja che. A ja pramANe zeSa traNa AsanasthAna-gamanadvAramAM paNa jANavuM. l82 * gA. 804 thI 829nA AdhAre koSTaka prati. - pratipadyamAnaka ni, - niyamathI pUrva. - pUrvamatipatra u. - utsarpiNI 10 bha. - vivakSitakALe hoya ke na paNa hoya. a. - avasarpiNI mULa dvAra peTAdvAra samyakatva zrata dezavirati sarvavirati - prati. pUrva prati. pUrva. ' prati. pUrva prati. pUrva. (1) kSetra Urdhvaloka bha.ni. bha.ni. -ni. - bha. adholoka bha, ni. bha. ni. ./ni. bha. ni. ticchaloka bha.ni. bha.ni. bha. ni. bha. ni. (2) dizA kSetradizA (pUrvAdi mahAdizAo) bha. ni, bha, ni. , bha. ni. vidizA tApakSetradizA + prajJApakadizA bha, ni, bha, ni. bha. ni. ni, bha. ni. (pUrvAdi ATha). tApakSetradizA + prajJApakadizA bha/ni. bha, ni. , -bha. (Urdhva-adho) bhAvadizA (ekendriya) bhAvadizA (vikalendriya) -bha. -bha. bhAvadizA (5, tiryaMca) bha.ni. bha.ni. bhAvadizA (nArakadeva) bha.ni. bhAvadizA (akarmabhUmi ja manuSyo) bha.ni. bha. ni. bhAvadizA (attaraddIpa manuSyo) bha./ni. bha.ni. bhAvadizA (karmabhUmija manuSyo) bha.ni. bha./ni. bha.ni. bhAvadizA (samarthiNama manuSyo) -- -- 30 * adhogrAmanI apekSAe samajavuM. | | . bha.ni / -
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa dvAra " peTAdvAra (3) kALa koSTaka ra 259 samyakatva zruta dezavirati sarvavirati prati. pUrva prati. pUrva prati./pUrva. prati pUrva bha./ni. bha.ni. -- -- bha.ni. bha.ni. - - - - bha./ni. bha./ni. u.+a.bha.ni. u.+a.bhA.ni. bha./ni. bha./ni. u.+a.bha./ni. u.+a.bha.ni. bha./ni. bha.ni. a.bha./ni. a.bhA.ni. bha.ni. bha./ni. - - - - -bha. -bha. bha.ni. bha.ni. -- 5 - bha. < | 10 pahelo Aro bIjo Aro trIjo Aro cotho Aro pAMcamo Aro chaThTho Aro saMharaNane AzrayI chae ArAmAM avasthita prathama diva-uttarakurumAM) avasthita bIjo (harivarSa -ramyakakSetramAM) avasthita trIjo himavataairaNyavatamAM) avasthita cotho (mahAvidehamAM) kALanA liMgathI rahita evA bAhya dvIpasamudromAM manuSya tiryaMca deva bha.ni. haiM y | | bha.ni. haiM | bha./ni. bha/ni. bha.ni. bha./ni. 15 (4) gati -- | | | | | 20 nAraka (5) bhavya bha. ni. bha. ni. bha.ni. bha./ni. bha. ni. bha. ni. bha./ni. bha./ni. bha.ni. bha./ni. bha. ni. bha./ni. bha. ni. bha. ni. bha.ni. bhA.ni. bha./ni. bha.ni. -- -- bha.ni. bha.ni. bha.ni. bha. ni. -- -- -bha. bha.ni. bha.ni. bha./ni. bha./ni. -ni. -ni. -- -- -ni. -/ni. vyavahAranayathI sAmAyikarahita jIva sAmAyika svIkAre. nizcayanayathI sAmAyikasahita jIva " " bhavya (vyavahAra naya) abhavya (6) saMjJI saMjJI asaMjJI+mizra (siddha) asaMjJI (sAsvAdana samyaktva) (7) ucchavAsa ucchavAsaka + niHzvAsaka mizraka (aparyAptaka) mizraka (siddha). mizraka (ayogI kevalI) (8) dRSTi 25 | | | | hI huM | | 30 |
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezavirati prati. pUrva bha.ni. saMvavirati prati. pUrva bha. ni. - - - -ni. bha.ni. bha. ni. -ni. | | | 10 bha.ni. bha. ni. bha. ni. | (13) sthiti ] L| - bha. ni. | 15 = | | | | | bha. ni. bha. ni. 260 thI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) mULa dvAra peTAdvAra samyakatva mRta prati. pUrva prati. pUrva (9-10)AhAraka AhAraka + paryAptaka bha.ni. bha. ni. + anAhAraka + aparyAptaka - bha. - bha.. 5 paryAptaka anAhAraka (kevalI) -ni. (11) sukha dravya + bhAvathI jAgato bha.ni. bha. ni. dravyathI sutelo -ni. -ni. bhAvathI " (ajJAnI) -- (12) janma aMDaja + potaja bha./ni. bha. ni. jarAyuja bha.ni. bha.ni. aupapAtika bha.ni. bha.ni. (13) sthiti 7 karmanI utkRSTasthitivALo jIva AyuSyanI utkRSTasthitivALo jIva -bha. - bha. 8 karmanI madhyamasthitivALo jIva bha./ni. bha.ni. 7 karmanI jadhanyasthitivALo jIva -bha. - bha. AyuSyanI jadhanyasthitivALo jIva -- (14) veda traNeya vedamAM bha.ni. bha. ni. kSINavedI kSapaka -ni. -ni. (15) saMjJA cAreya saMjJAmAM bha.ni. : bha. ni. 20 (16) kaSAya sakaSAyI bha./ni. bha.ni. akaSAyI (chadmasthavItarAgI). -ni. -ni. (17) Ayu. saMkhyAtAvarSanA AyuvALA jIvo bha. ni. bha.ni. asaMkhyAtAvarSanA AyuvALAjIvo bha.ni. bha. ni: (18) jJAnI mati-zrutajJAnI (nizcayamate) bha.ni. bha. ni. 25 . avadhijJAnI (nizcayamate) -ni. -ni. mana:paryavajJAnI (tIrthakara). " mana:paryAvajJAnI (zeSa) -ni. -ni. kevalajJAnI (bhavastha) -ni. . . -- (19) yoga sAmAnyathI traNe yogamAM bha./ni. bha.ni. dArika yoga trayamAM bha.ni. bha.ni. vaikriya yogatrayamAM bha.ni. bha. ni. AhAraka yogatrayamAM - bha. -bha. taijasa-kAzmaNa (yogamAM) -bha. - bha. mAtra manoyogamAM ke mAtra vacanayogamAM kAya ane vacanayogamAM mi.ni. bha.ni. * bhAni. -- bha.ni. . ni. bha.,ni. -ni. bha. ni. ' bha.ni. -ni. bha. ni. bha.ni. - -ni. -- - ni. -- . bha.ni., bha./ni. bha.ni. bha./ni. -bha. -bha. | | | | | |
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ mULa dvAra peTAdvAra koSTaka dezavirati prati./pUrva. bha./ni. , bha./ni. -bha. samyakatva zrata prati. pUrva prati.pUrva bha.ni. bha./ni. bha.ni. bha.ni. bha./ni. bha.ni. yogadvArAnusAre jANavuM ja 261 sarvavirati prati./pUrva. bha./ni. bha.ni. -bha. (20) upayoga sAkAra ane anAkAra baMnemAM (21) saMsthAna audIrikazarIra vaiikiya zarIra zeSa zarIra (22 zarIra sarvasaMsthAna ane - 5. bha.ni. -bha. bha.ni. -- bha/ni. -- 10 -- -bha. | | | -bha. | bha.ni. bha./ni. bha./ni. 23) saMghayaNa sarva saMghayaNamAM bha.ni. (24) mAna jadhanyAvagAhanAvALA (dava-nArako) -/bha. traNeya avagAhanAvALA (ekendriyo+samU.anu.) jaghanyAvagAhanAvALA (vikale.) -bha. - jaghanyAvagAhanAvALA (garbhaja manuSyo) -bhA. madhyama + utkRSTAvagAhanAvALA (dava-nArako) bha./ni. madhyamAva.vALA*jIvo (garbhaja manuSya) bha./ni. madhyama + utkRSTAva.vALA (vikalendriyo) jaghanyAva.vALA (tiryacapaMce.) -bha. madhyamAvavALA (tiryaMcapaMce.) bha./ni. utkRSTAva.vALA (tiryaMcapaMca.). bha./ni. 'utkRSTAva.vALA (manuSyo) bha.ni. (25) lezyA . cha e legyAmAM dravyalezyAmAM) bha.ni. chellI traNa lekSAmAM (bhAvalekSAmAM) bha.ni. (26) pariNAma vardhamAna + avasthitapariNAmamAM bha.ni. hIyamAnapariNAmamAM -ni. (27) vedanA zAtA-azAtArUpa vedanAmAM bha.ni. (28) samuddhAta samuddhAta vinAnA jIvo bha./ni. kevaLIsamughAta pAmela jIva -ni. zeSasamuddAta pAmela jIva -ni. (29) nirjarA sarvakarmonI nirjarA karato bha./ni. jJAnAvaraNanI nirjarA karato bha.ni. mohanIyanI nirjarA karato bha.ni. -bha. bha.ni. bha.ni. bha.ni. bha.ni. -- 25 bha./ni. bha.ni. -ni. bha./ni. bha./ni. -- -ni. bha./ni. bha./ni. bha./ni. bha.ni. -ni. bha./ni. bha,/ni. - - -ni. bha./ni. bha./ni. bha./ni. bha.ni. -ni. bha.ni. bha./ni. 30 -/ni || bha.ni. bha.ni. bha./ni. 35
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) upodghAtaniryuktau dvitIyadvAragAthAyAM kveti dvAraM gatam, adhunA keSviti dvAraM vyAcikhyAsurAha savvagayaM sammattaM sue caritte Na pajjavA savve / desaviraI paMDuccA doNhavi paDisehaNaM kujjA // 830 // vyAkhyA : atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti ?, tatra sarvagataM samyaktvaM, 5 sarvadravyaparyAyaritnakSatviAtuM, ta7, tathA zrute' zrutasAmAthi "vAritre' cAritrasAmAyi na mULa dvAra peTAdvAra samyakatva mRta dezavirati sarvavirati prati. pUrva prati./pUrva prati./pUrva prati. pUrva. (30) udvartana nArakamAM rahelo bha.ni. bha.ni. nArakamAMthI nIkaLelo (manuSyamAM Ave to) bha.ni. bha./ni. bha.ni. bha./ni. nArakamAMthI nIkaLelo (tiryaMcamAM Ave to) bha.ni. bha.ni. ' bha.ni. devamAM rahelo bha.ni. bha./ni. devamAMthI nIkaLelo (manuSyamAM) bha.ni. bha./ni. bha./ni. bha./ni. devamAMthI nIkaLelo (tiryaMcamAM) bha.ni. bha./ni. bha./ni. saMjJItiryaMcamAM rahelo bha./ni. bha./ni. bha./ni. tiryaMcamAMthI nIkaLelo (manuSyamAM) bha.ni. bha.ni. bha./ni. bha.ni. tiryaMcamAMthI nIkaLelo (dava-nArakamAM) bha.ni. bha.ni. tiryaMcamAMthI nIkaLelo (tiryaMcamAM) bha.ni. bha./ni. bha./ni. manuSyamAM rahelo bha./ni. bha./ni. bha./ni. manuSyamAMthI nIkaLelo (tiryaMcamAM) bha. ni. bha./ni. bha. ni. manuSyamAMthI nIkaLelo (dava-nArakamAM) bha. ni. bha./ni. -- te te bhavomAMthI nIkaLato jIva -ni. -ni. (31) Azrava- sAmAyikAvaraNabhUta karma sivAyanA karaNa karmone bAMdhato jIva bha.ni. bha./ni, ' bha./ni. bha. ni. 25 (32 alaMkArathI alaMkArane choDI denAra, nahIM thI gamana choDanAra tathA choDato A ja 36) pramANe zayanAdimAM jANavuM. bha.ni. bha./ni. bha./ni. bha./ni. avataraNikA : upoddhAtaniyuktisaMbaMdhI bIjI dvAragAthAmAM rahela "kyAM ?" dvAra pUrNa thayuM. have zemAM dravyamAM ke paryAyamAM) sAmAyika rahela che ? tenuM vyAkhyAna karavAnI icchAvALA 30 niryuktikArazrI kahe che ? gAthArthaH sarvadravya ane sarvaparyAyaviSayaka samyakatva che. zruta ane cAritra sarvaparyAyaviSayaka nathI. dezaviratine AzrayI baMneno pratiSedha karAya che. TIkArtha : prazna : kayA dravyomAM ke kayA paryAyomAM sAmAyika che ? (arthAt samyaktvAdi sAmAyikanA viSaya tarIke kayA dravyo ke paryAyo che ?) uttara H samyaktva e sarvadravyo ane 35 sarvaparyAyonI rucirUpa hovAthI sarvadravyo ane sarvaparyAyo tenA viSaya bane che. tathA zrutasAmAyika | | | ||
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ dezavirati sakaladravyaparyAya viSayaka nathI (ni. 830) praryAyAH sarve viSayAH, zrutasyAbhilApyaviSayatvAd, dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyayuktatvAt, cAritrasyApi 'paDhamaMmi savvajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarvaparyAyaviSayatAyAH pratipAditatvAt, dezaviratiM pratItya dvayorapi sakaladravyaparyAyayoH pratiSedhanaM kuryAt, na sarvadravyaviSayaM nApi sarva paryAyaviSayaM dezaviratisAmAyikamiti bhAvanA / Aha-ayaM sAmAyikaviSayaH kiMdvAre prarUpita eveti kiM punarabhidhAnam ?, ucyate, kiM taditi tatra sAmAyikaM jAtimAtramuktaM, viSayaviSayiNorabhedena, iha punaH sAmAyikasya kiMdvAra eva dravyatvaguNatvanirUpitasya jJeyabhAvena viSayAbhidhAnamiti, Aha 5 ca bhASyakAra: kiM tanti jAtibhAveNa tattha iha NeyabhAvato'bhihitaM / iha visayavisayibhedo tatthAbhedovayAro tti ||1|| " 263 thArtha: 58305 ane cAritra sAmAyikamAM sarvaparyAyo viSaya banatA nathI, kAraNa ke dravya e abhilApya ane anabhilApya baMne paryAyothI yukta che ane zrutanA to mAtra abhilApyaparyAyo ja viSaya banne che. (anabhilApyaparyAyo viSaya banatA nathI) mATe zrutamAM sarvaparyAyo viSaya banatA nathI. cAritranA paNa ''padamaMmi savvanIvA...... (gA. 791) vagere gAthAmAM sarvadravya ane asarvaparyAyo ja viSaya tarIke pratipAdana karyA che. tethI cAritramAM paNa sarvaparyAyo viSaya banatA nathI. 15 dezaviratine AzrayI baMneno eTale ke sarvadravya ane sarvaparyAyono pratiSedha karAya che, arthAt dezaviratisAmAyikamAM sarvadravyo ke sarvaparyAyo viSaya banatA nathI. zaMkA : A sAmAyikano viSaya 'kiM" dvAramAM (gA. 791mAM) kahI dIdho che, to zA mATe ahIM punaH kaho cho ? 10 '' samAdhAna : sAmAyika zuM che ? e pramANenA dvAramAM pUrve sAmAyika viSaya--viSayInA 20 abhedavaDe jAtimAtrathI kahyuM hatuM. (Azaya e che ke - pUrve ziSye sAmAyika zuM che ? e pramANe sAmAyikajAtinA svarUpane jANavA prazna karyo hato. tethI tyAM AcArye kahyuM ke AtmA e sAmAyika che, paNa tyAM sAmAyikano viSaya pUchAyo nahoto, chatAM AcArye viSaya ane viSayIno abheda karI ''padama savvanIvA.. vagere zlokovaDe viSaya paNa jaNAvyo hato. tethI phalitArtha e ja ke pUrve viSaya ane viSayIno abheda karI AcArye sAmAyikarUpa jAtinuM ja svarUpa kahyuM 25 hatuM.) jyAre ahIM to ciMdvAramAM ja dravyatva ane guNatvarUpe nirUpita karela sAmAyikanA viSayanuM zeyabhAvathI kathana karela che. (arthAt sAmAyikano viSaya zuM che ? e pramANe jJeyabhAvathI viSaya jANavA mATeno prazna pUchAtA AcArye viSayanuM kathana karyuM che.) A ja vAta bhASyakAra jaNAve che ke - " sAmAyika zuM che ? e pramANenA dvAramAM tyAM (sAmAyika) jAtibhAve kahyuM che ane ahIM jJeyabhAve kahyuM che. ahIM viSaya ane viSayIno bheda che, tyAM abhedano upacAra che. 30 vi.A.bhA. 2760|| ||830 // 62. kiM taditi (dvAre) jAtibhAvena tatreha jJeyabhAvato'bhihitam / atra vipayaviSayibhedaH tadnAmeopacAra: kRti "zA''
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 ha Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) keSviti gataM, kathaM punaH sAmAyikamavApyate ?, tatra caturvidhamapi manuSyAdisthAnAvAptau satyAmavApyata itikRtvA tatkramadurlabhatAkhyApanAyAha niyuktikAra: - mANussa khetta jAI kularUvAroggamAuyaM buddhI / savaNoggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dulahAiM // 831 / / iMdiyaladdhI nivvattaNA ya pajjatti niruvahayakhemaM / / dhAyAroggaM saddhA gAhagauvaoga aTTho ya // (anyadIyA) collaga pAsaga dhaNNe jUe rayaNe ya sumiNa cakke ya / cammajuge paramANU dasa diTThantA maNuyalaMbhe // 832 // vyArA : "manuSya'manuSatva kSetram' kArya "kAti: ' samutthA ne' pitRmamulya rUpam' 10 jUnAtA 'sAro' rAmava: mAyu' nIvita vRddhi:' patnI pravaUTI zrava' tharmasarvapnama 'avagrahaH' tadavadhAraNam athavA zravaNAvagraho-yatyavagraha: 'zraddhA' ruciH 'saMyamazca' anavadyAnuSThAnalakSaNaH, etAni sthAnAni loke durlabhAni, etadavAptau ca viziSTasAmAyikalAbha iti gAthArthaH // 831 // atha caitAni durlabhAni-'indriyalabdhiH' paJcendriyalabdhirityarthaH, nivarttanA ca kriyAvi. paNi svaviSayapadAparNanakSaUTU. niravadatatti nirupatakriyatA. "oma' 15 viSaya) 'ghAta' sumikSam "mAro' nIrogatA 'zraddhA' ni: pravA?' guru: "35yor:' avataraNikA : "#S" e pramANe dvAra kahyuM. te sAmAyika kevI rIte prApta thAya che? uttara : manuSyAdisthAnanI prApti thatAM cAra prakAranA sAmAyika prApta thAya che. tethI prathama manuSyAdisthAnonA kramanI durlabhatA jaNAvavA mATe niryuktikAra kahe che ? gAthArtha : A baMne gAthAono artha TIkArtha pramANe jANavo. 20 gAthArtha : bhojana, pAsA, dhAnya, jugAra, ratna, svapra, cakra, carma, dhuMsarI ane paramANu, manuSyatvanI prAptimAM A dasa daSTAnto jANavA. TIkArtha : manuSyapaNuM, AryakSetra, mAtAsaMbaMdhI jAti (arthAt mAtRpakSa jeno viziSTa hoya tevI jAtimAM janma thavo), pitAsaMbaMdhI kula (arthAta pitApakSa jeno viziSTa hoya tevA kulamAM janma thavo), aMgopAMganI saMpUrNatA, rogono abhAva, AyuSya (dIrghaAyuSyanI prApti), paralokamAM 25 nipuNa evI buddhi, dharmanuM zravaNa, dharmanI samajaNa athavA "zravaNAvagraha" eTale sAdhuno avagraha (arthAt sAdhuono satsaMga), zraddhA (dharma pratye), niravaghakriyA karavA rUpa saMyama, A sthAno lokamAM durlabha che. A sthAnonI prApti thatAM viziSTa sAmAyikano lAbha thAya che. I831// A sthAno paNa durlabha che - paMcendriyalabdhi, indriyonI ja racanA, pota-potAnA viSayane grahaNa karavAnA sAmarthyarUpa paryApti, indriyonI akhaMDatA, viSayane grahaNa karavAmAM kuzalatA, 30 sukALa, nIrogIpaNuM, bhakti (guru vagerenI), sadgurunI prApti, gurunA vacano vagere sAMbhaLavAmAM zrotAnI ekAgratA, dharmanuM arthIpaNuM, ATalA sthAno paNa durlabha che. A gAthA anyakartAnI kara mAvanA pravra |
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyapaNAnI durbaLatAnuM dRSTAnta (ni. 831-832) a 65 zrotustadabhimukhatA 'aTTho ya' tti arthitvaM ca dharma iti gAthArthaH // bhinnakartRkI kileyam / jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhena lapsyate, bahvantarAyAntaritatvAt, brahmadattacakravartimitrabrAhmaNacollakabhojanavat, atra kathAnakam-baMbhadattassa ego kappaDio Alaggao, bahusu AvatIsu avatthAsu ya savvattha sahAyo Asi, so ya rajjaM patto, bArasasaMvacchario abhiseo kao, kappaDio tattha alliyAvaMpi Na lahati, tato'NeNa uvAo cintito, uvAhaNAo dhae 5 baMdhiUNa dhayavAhaehiM samaM padhAvito, raNNA diTTho, uttiNeNaM avagRhito, aNNe bhaNaMti-teNa dAravAle sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diTTho, tAhe rAyA taM daTThaNa saMbhaMto, imo so varAo mama suhadukkhasahAyago, ettAhe karemi vittiM, tAdhe bhaNati-kiM demi tti ?, so bhaNati-deha banAvelI jANavI.. - jIva manuSyapaNAne pAmIne punaH te manuSyapaNuM ghaNAM badhAM aMtarAyo vacce hovAthI duHkhethI 10 prApta kare che. jema ke, brahmadattacakravartInA brAhmaNamitranuM collaka eTale ke bhojana, (ahIM collaka zabda dezI zabda che jeno artha bhojana thAya che tethI e pramANe artha karela che.) A viSayamAM 1, collaka kathAnaka A pramANe jANavuM-eka kArpaTika (kAvaDa laIne bhikSA mAganAro) brahmadattanI sevA karavA lAgyo. ghaNI muzkelIomAM ane ghaNI avasthAomAM badhe te sahAya karato hato. brahmadatta rAjyane pAmyo. bAravarSano (mahotsavapUrvaka) abhiSeka karAyo. te 15 samaye kApeTikane tyAM (utsavAdimAM praveza paNa maLato nathI. tethI teNe eka upAya vicAryo. paganI mojaDIne dhvajamAM bAMdhI dhvajane vahanakaranArAo sAthe cAlavA lAgyo. rAjAe A dRzya joyuM. hAthI uparathI nIce utarIne rAjA tene (oLakhIne) bheTyo. ahIM keTalAka AcAryo ema kahe che ke- kApeTike dvArapAlanI sevA karatA karatA bArame varSe rAjAne joyo. tyAre rAjA tene joIne AdaravALo thayo. are ! A to mane sukha-duHkhamAM 20 sahAyakaranAro bicAro te ja che, AnA mATe AjIvikALe kaMIka karuM. rAjA pUche che - "tane zuM ApuM?" kApeTike kahyuM-"mane karabhojana Apo (kera eTale avazya devA yogya arthAta Tax, collaka zabda dezIvacana hovAthI "bhojana" arthamAM che tethI kara tarIkenuM je bhojana te karabhojana Apo) ane te dareka gharamAM, ema karatAM karatAM sarvabharatakSetranA gharomAM bhojana karavAnuM samApta thaze tyAre pharIthI tamArA gharathI zarU karI bhojana karIza." rAjAe kahyuM "are ! AvA bhojanathI 25 63. brahmadattasyaikaH kArpaTiko'valagakaH, bahISvApatsu avasthAsu ca sarvatra sahAya AsIt, sa ca rAjyaM prAptaH, dvAdazavArSiko'bhiSekaH kRtaH, kArpaTikastatra pravezamapi na.labhate, tato'nenopAyazcintitaH, upAnaho dhvaje baddhvA dhvajavAhakaiH samaM pradhAvitaH, rAjJA dRSTaH uttIrNenAvagaDhaH, anye bhaNanti-tena dvArapAlAn sevamAnena dvAdaze saMvatsare rAjA dRSTaH, tadA rAjA taM dRSTvA saMbhrAntaH, ayaM sa varAko mama sukhaduHkhasahAyakaH, adhunA karomi vRttiM, tadA bhaNati-kiM dadAmIti, sa bhaNati-dehi 30
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 * Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) rollae ghare ghare jAva savvaMmi bharahe, jAdhe NiThThitaM hojjA tAhe puNovi tubbha ghare ADhaveUNa bhuMjAma, rAyA bhaNati - kiM te eteNa ?, desaM te demi, to suhaM chattachAyAe hatthikhaMdhavarato hiMDihisi, so bhaNati - kiM mama eddaheNa AhaTTeNa ?, tAhe so diNNo colago, tato paDhamadivase rAiNo ghare jimito, teNa se juvalayaM dINAro ya diNNo, evaM so parivADIe savve rAu 5 battIsAe rAyavarasahassesu tesiM ca je bhoiyA, tattha ya Nagare aNegAo kulakoDIo, nagarassa ceva so katA aMtaM kahiti, tAdhe gAmesu tAhe puNo bharahavAsassa, avi so vaccejja aMtaM NaM ya mANusattaNAto bhaTTho puNo mANusattaNaM lahai 1 / 'pAsaga' tti, cANakkassa suvaNNaM natthi, tAdhe keNa uvAeNa viDhavijja suvaNNaM ?, tAdhe jaMtapAsayA katA, kei bhAMti - varadiNNagA, tato ego dakkho puriso sikkhAvito, dINArathAlaM bhariyaM, so bhaNati-jati mamaM koI i 10 saryuM, huM tane eka deza bheTamAM ApuM, jethI chatranI chAyA heThaLa hastiskaMdha upara rahelo tuM sukhethI harI pharI zakIza.'' -- kArpeTika kahe che. "A upAdhionuM mAre zuM kAma ?" rAjAe bhojana mATenI anujJA ApI. tethI prathama divase te rAjAnA ghare jamyo. rAjAe tene vastrayugala ane eka dInAra ApyA. A pramANe kramazaH te batrIza hajAra utkRSTarAjAo ane teonA je bhojiko (gAmanA mukhI) 15 hatA tekhonAM ghare ubhyo. te 4 nagaramA bhane dulaDoTI (khaneDa roDa dulo) hatI. 20 A nagarano ja aMta te kyAre lAve, vaLI dareka gAmo ane tyAra pachI bharatakSetranA dareka gAmono aMta to kyAre pAme ? (arthAt pAmI ja na zake) chatAM te kadAca bharatakSetranA dareka gharomAM jamavAnuM kare, (ane pharI cakravartInA ghare bhojana pAme) paNa manuSyapaNAmAMthI cUkelo jIva pharI pAchuM manuSyapaNuM pAmato nathI. 1 2. pAsAonuM dRSTAnta : cANakya pAse suvarNa nahotuM.tethI kayA upAyathI suvarNa prApta thAya ? (prema viyAravA lAgyo.) tethe yaMtrapAsArakhI janAvyA. sahIM DeMTalAI uDe che, - "khA pAMsArakhI cANakyane deve varadAnamAM ApelA." cANakye eka hoziyAra'puruSane zIkhavADyuM ane dInArono eka thALa bharyo. te lokone kahe che ke "je mane jIte te A thALa grahaNa kare. paNa jo huM jItuM 25 64. karabhojanaM ( karatayA yadbhojanaM) gRhe gRhe yAvat sarvasmin bharate, yadA niSThitaM bhavettadA punarapi tava gRhAdArabhya bhuJje, rAjA bhaNati - kiM te etena ?, dezaM tubhyaM dadAmi tataH sukhaM chatracchAyAyAM varahastiskandhagato hiNDiSyase, sa bhaNati - kiM mamaitAvatA ADambareNa ( upAdhinA ) ?, tadA tattasmai dattaM (kara) bhojanaM, tataH prathamadivase rAjJo gRhe jimita:, tena tasmai yugalaM dInArazca dattaH, evaM sa paripATyA sarveSu rAjakuleSu dvAtriMzati vararAjyasahasreSu teSAM ca ye bhojikAH ( grAmAdhipatayaH), tatra ca nagare'nekAH kulakoTyaH, nagarasyaiva sa kadA'ntaM kariSyati ?, tadA grAmeSu tadA punarbharatavarSasya api sa vrajedantaM 30 na ca mAnuSyAdbhraSTaH punarmAnuSyaM labhate 1 / 'pAzaka' iti, cANakyasya suvarNaM nAsti, tadA kenopAyena upArjayAmi suvarNaM ?, tadA yantrapAzakAH kRtAH, kecidbhaNanti-varadattAH, tata eko dakSaH puruSaH zikSitaH, dInArasthAlaM bhRtaM sa bhaNati yadi mAM ko'pi jayati
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAnyAhinuM dRSTAnta (ni. 831-832 ) 267 so thAlaM geNhatu, aha ahaM jiNAmi to egaM dINAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM pati ato Na tIrai jiNituM, jahA so paNa jippar3a evaM mANusalaMbho'vi, avi NAma so jippejja Na ya mANusAto bhaTThI puNa mANusattaNaM 2 / 'dhaNNe' tti jattiyANi bharahe dhaNNANi tANi savvANi piNDitANi, tattha pattho sarisavANaM chUDho, tANi savvANi ADuAlittANi, tatthegA juNNatherI suppaM gahAya te viNijja puNo'viya patthaM pUrejja, avi sA devappasAdeNa pUrejja Na ya mANusattaNaM 5 3 / 'jU' jadhA ego rAyA, tassa sabhA aTThakhaMbhasatasaMniviThThA jattha atthAyaNayaM deti, ekvekko ya khaMbho aTThasayaMsio, tassa raNNo putto rajjakaMkhI ciMteti - thero rAyA, mAriUNa rajjaM giNhAmi, taM ca amacceNa NAyaM, teNa raNNo siThThe, tato rAyA taM puttaM bhaNati -amha jo Na sahai aNukkamaM to teNe mane eka dInAra ApavI. (ramatamAM) potAnI icchA pramANe pAsAo paDatA hatA tethI koI tene jItI zakatuM nahotuM. jema te jItAto nahoto tema manuSyapaNuM paNa prApta thatuM nathI. 10 kadAca, tene jItI javAya paraMtu manuSyapaNAmAMthI bhraSTa thayela jIva pharI manuSyapaNAne pAmI zako nathI. - 2 3. dhAnyanuM daSTAnta : bharatakSetramAM jeTaluM dhAnya che te badhuM bheguM karAya. temAM eka prasthakapramANa sarasavanA dANA nAMkhe pachI badhAne basabara mizra kare. eka gharaDI DozI sUpaDAne lai dhAnyane vINI pharI prasthakapramANa sarasavadANA te dhAnyanA DhagalAmAMthI bahAra kADhe. kadAca te DozI devanA prabhAve 15 javhAra DADhe pe| jarI, paraMtu (manuSyapaNAthI yUDelAne) manuSyapazuM prApta thAya nahIM. -3 4. dugAranuM dRSTAnta: kheDa rAbha hato. tenI sabhA (sabhA bhATeno maheta ) 108 thalalA upara UbhI hatI, jyAM rAjasabhA bharAtI hatI. dareka thAMbhale 108 khUNA hatA. rAjAno putra rAjya AMcakI levAnI icchAthI vicAre che ke "A rAjA gharaDo thayo che. tethI tene mArIne huM rAjya grahaNa karuM.'' A vAta maMtrIe jANI. teNe rAjAne vAta karI. tethI rAjA te putrane kahe 20 che- je amArI paripATIne sahana - nathI (arthAt kramazaH rAjA banavAnI paddhatine je icchato nathI ane akALe rAjA banavA iccha che) teNe jugAra ramavo paDe che. jo temAM te jIte to rAjya 65. sa sthAlaM gRhNAtu, athAhaM jayAmi tadaikaM dInAraM jayAmi, tasyecchayA yantraM patati ato na zakyate jetuM yathA sa na jIyate evaM mAnuSyalAbho'pi, api nAma sa jIyeta na ca mAnuSyAdbhraSTaH punarmAnuSyam 2 / 'dhAnyAnI 'ti yAvanti bharate dhAnyAni tAni sarvANi piNDitAni, tatra prasthaH sarSapANAM kSipta:, 25 tAni sarvANi mizritAni (viloDitAni ) tatraikA jIrNasthavirA sUrpaM gRhItvA tAni uccinuyAt punarapi ca pUrayetprastham api sA devaprasAdena pUrayet na ca mAnuSyam 3 ) 'dyUtaM' yathA eko rAjA, tasya sabhA'STottarastambhazatasanniviSTA yatrAsthAnikAM dadAti ekaikazca stambho'STazatAMstrikaH, tasya rAjJaH putro rAjyakAGkSI cintayati vRddho rAjA, mArayitvA rAjyaM gRhNAmi, taccAmAtyena jJAtaM tena rAjJe ziSTaM, tato rAjA taM putraM bhaNati - asmAkaM yo na sahate'nukramaM 30
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) so jUtaM khellati, jati jiNati rajjaM se dijjati, kaha puNa jiNiyavvaM ?, tujjha ego Ao, avasesA amhaM AyA, jati tumaM egeNa AeNa aTThasatassa khaMbhANaM ekvekkaM aMsiyaM aTThasate vArA jiNAsi to tujjha rajjaM, avi ya devatAvibhAsA 4 / 'rataNe' tti, jahA ego vANiyao buDDho, rayaNANi se asthi, tattha ya mahe mahe aNNe vANiyayA koDipaDAgAo ubbheti, so Na ubbhaveti, 5 tassa puttehiM there pautthe tANi rayaNANi desI vANiyayANa hatthe vikkItANi, varaM amhe'vi koDipaDAgAo ubbhaventA, te ya vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAdINi, thero Agato, sutaM jadhA vikkatANi, te aMbADeti, lahuM rayaNANi ANeha, tAhe te savvato hiMDitumAddhA, kiM te savvarayaNANi piMDijja ?, aviya devappabhAveNa vibhAsA 5 / 'suviNae' tti - egeNa kappaDieNa tene apAya che. kevI rIte jugAramAM jItavuM ?--eka lAbha (dAva) tAro ane bAkInA lAbho amArA. 10 jo tuM eka lAbhavaDe 108 thAMbhalAonA dareke dareka khUNAne 108 vakhata jIte to rAjya tAruM. (arthAt 108 vakhata dAva jIte tyAre 1 khUNo jItAya, Ama kula 108 thAMbhalAnA 108 khUNAone darekane 108 vakhata saLaMga jIte to, rAjya maLe. eka paNa vakhata hAre, to badhuM bhaya.) uchAya hevanA prabhAve vagere pUrvanI prema bhAvu . -4 5. ratnanuM dRSTAnta: kheDa vepArI vRddha hato. tenI pAse ratno hatA. te nagaramA bhyAre15 jyAre mahotsava Ave tyAre bIjA vepArIo (ame karoDapati che evuM jaNAvavA) koTIdhvajane (potAnA gharanI agAsIe) UMcI karatA paraMtu pelo vepArI AvI dhajA rAkhato nahoto. ekavAra te vRddha anyagAme gayo. tyAre putroe ApaNe paNa koTidhvajane UMcI karI zakIe evA vicArathI te ratnone anyadezathI AvelA anyavepArIone vecI dIdhA. te vepArIo pArzvakulAdi potapotAnA sthAne pAchA pharyA. A bAju vRddhavepArI pAcho pharyo ane sAMbhaLyuM ke badhA ratno vecAI gayA 20 che, vRddhavepArI putrone Thapako Ape che ane Adeza kare che ke "zIghra ratno pAchA lAvo.' putro cArebAju (te ratnone pAchA lAvavA) pharavA lAgyA. zuM teo sarvaratnone bhegA karI zake ? kadAca devanA prabhAvathI.....vagere pUrvanI jema - 5 6. svapranuM dRSTAnta H eka kArpeTike svapramAM caMdrane gaLyo. teNe anya kArpaTikone kahyuM. teoe 66. sa dyUtaM krIDati, yadi jayati rAjyaM tasmai dIyate, kathaM punarjetavyam ?, tavaika Aya: avazeSA 25 asmAkamAyAH, yadi tvamekenAyenASTazatasya stambhAnAmekaikamastrimaSTazatavArAn jayasi tadA tava rAjyam, api ca devatAvibhASA 4 / 'ratnAnI 'ti, yathaiko vaNik vRddhaH, ratnAni tasya santi, tatra ca mahe mahe'nye 'vaNijaH koTIpatAkA ucchrayanti, sa nocchrayati, tasya putraiH sthavire proSite tAni ratnAni dezIyavaNijAM haste vikrItAni, varaM vayamapi koTIpatAkA ucchrayantaH, ca vaNijaH samantataH pratigatAH pArasakUlAdIni ( sthAnAni ), sthavira AgataH zrutaM yathA vikrItAni tAn nirbhartsayati, laghu ratnAni Anayata, tadA 30 te sarvato hiNDitumArabdhAH, kiM te sarvaratnAni piNDayeyuH ?, api ca devaprabhAveNa vibhASA 5 / svapnaka iti, ekena kArpaTikena
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakranuM dRSTAnta (ni. 831-832) kamala ra69 sumiNae caMdo gilito, kappaDiyANa kathitaM, te bhaNaMti-saMpuNNacaMdamaMDalasarisaM povaliyaM labhihisi, laddhA gharacchAdaNiyAe, aNNeNavi diTTho, so pahAiUNa puSphaphalANi gahAya . suviNaprADhagassa katheti, teNa bhaNitaM-rAyA bhavissasi / itto ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya NivviNNo acchati, jAva Aso adhiyAsito Agato, teNa taM daTTaNa hesitaM padakkhiNIkato ya, tato vilaio puDhe, evaM so rAyA jAto, tAhe so kappaDio taM suNeti, 5 jadhA-teNa'vi diTTho eriso suviNao, sovi AdesaphaleNa kira rAyA jAto, soya ciMtetivaccAmi jattha goraso taM pibettA. suvAmi, jAva puNo taM ceva sumiNaM pecchAmi, asthi puNa so pecchejjA avi ya so Na mANusAto 6 / 'cakka'tti dAraM, iMdapura nagaraM, iMdadatto rAyA, tassa iTThANaM varANaM devINaM bAvIsaM puttA, aNNe bhaNaMti-ekkAe ceva devIe puttA, rAiNo kahyuM- "tuM saMpUrNa caMdramaMDaLa jevA puDalAne pAmIza. gharomAM bhikSA mATe pharatAM pharatAM tene puDalo 10 prApta thayo. bIjAe paNa A ja pramANe svapra joyuM. teNe snAna karI puSpaphaLone laI svaprapAThakone vAta karI. svaprapAThake kahyuM-"tuM rAjA thaIza" tyAra pachI sAtamA divase te nagaramAM aputrIya rAjA mRtyu pAmyo. pelo thAkelo eka sthAne beTho hato tyAM adhivAsita ghoDo Avyo. ghoDAe tene joI avAja karyo ane tene pradakSiNA ApI. tyAra pachI tene potAnI pITha upara besADyo. A pramANe te rAjA thayo. A vAta te 15 kApeTike sAMbhaLI ke "pelA e paNa potAnA jevuM ja svama joyuM hatuM. paraMtu te svaprapAThakonI pAse vidhipUrvaka svakathananA phaLarUpe rAjA thayo." tethI pote paNa vicAre che ke "jayAM gorasa hoya tyAM jAuM ane gorasane pIne sUi jAuM, (jethI) te ja svama pharI joI zakuM." kadAca bane ke te pAchuM te ja svapra jue paraMtu manuSyapaNAthI bhraSTa thayelo jIva pAcho manuSyapaNAne pAme , nal. - 6. 7. cakranuM dRSTAnta H indrapuranAme nagara hatuM. tyAM indradattanAme rAjA hato. tene iSTa evI zreSTha rANIone bAvIsa putro hatA. keTalAka kahe che-"eka ja devIne bAvIsa putro hatA", je 67. svapne candro gilitaH, kArpaTikebhyaH kathitaM, te bhaNanti-saMpUrNacandramaNDalasadRzI polikAM lapsyase, labdhA gRhacchAdanikyA, anyenApi dRSTaH, sa snAtvA puSpaphalAni gRhItvA svapnapAThakAya kathayati, tena bhaNitaM-rAjA bhaviSyasi / itazca saptame divase tatra rAjA mRto'putraH, sa ca nirviNNastiSThati, 25 yAvadazvo'dhyAsitaH ('dhivAsitaH ) AgataH, neca taM dRSTvA heSitaM pradakSiNIkRtazca, tato vilagitaH pRSThe, evaM sa rAjA jAtaH, tadA sa kArpaThikastat zRNoti; yathA-tenApi dRSTaH IdRzaH svapnaH, sa tvAdezaphalena. kila rAjA jAtaH, sa ca cintayati-vrajAmi yatra gorasastaM pItvA svapimi, yAvatpunastameva svapnaM prekSayiSye, asti punaH sa prekSeta, api ca sa ca mAnuSyAt 6 / cakramiti dvAram, indrapura nagaram, indradatto rAjA, tasyeSTAnAM varANAM devInAM dvAviMzatiH putrAH, anye bhaNanti-ekasyA eva devyAH putrAH, rAjJaH .. 30 - 20
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 che Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) pANasamA, aNNA ekkA amaccadhUyA, sA paraM pariNiteNa didvelliyA, sA aNNatA katAi riuNhAtA samANI acchati, rAyaNA ya diTThA, kA esatti ?, tehiM bhaNitaM-tubbhe devI esA, tAhe so tAe samaM rattiM evaM vasito, sA ya rituNhAtA, tIse gabbho laggo, sA ya amacceNa bhaNiellitA jayA tumaM gabbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhijjasu, tAe tassa kathitaM-divaso muhatto jaM 5 ca rAyAeNa ullavitaM sAtiyaMkAro, teNa taM pattae lihitaM, so sAraveti, NavaNhaM mAsANaM dArao saMjAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taMjahA-aggiyao pavvatao bahuliyo sAgaro ya, tANi ya sahajAtagANi, teNa kalAyariyassa uvaNIto, teNa lehAitAo gaNiyappahANAo kalAo gAhito, jAhe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM kaDeti vAulleti ya, puvvapariccaeNaM tANi rAjAne prANasamAna hatA. bIjI eka maMtrInI dIkarI hatI. jene rAjAe vivAhanA divase joyelI 10 hatI. (vivAha karyA pachI aMtaHpuramAM rAkhyA pachI te rANIne rAjA kyAreya maLyo nahoto.) te. rANIne ekavAra RtukALa cAlI rahyo hato. - rAjAe teNIne joI. "A koNa che?" (ema pUchayuM tyAre) rAjA pAse UbhelA lokoe kahyuM-"A tamArI rANI che." tyAre rAjA tenI sAthe eka rAtri rahyo. te samaye te RtusnAtA hatI tethI teNIne garbha rahyo. (pUrva) maMtrIe Ane kahI rAkheluM hatuM ke "jayAre tane garbha 15 rahe tyAre tAre mane kahevuM." rANIe maMtrIne divasa, muhUrta ane rAjA sAthe je vAtacIta thaI hatI te badhuM satya kahI dIdhuM (arthAta je divase rAjAe rANI sAthe rAtriyAsa karyo te divasa, muhurta vagere badhuM kahyuM.) maMtrI te badhI hakIkata eka kAgaLa upara lakhI rAkhIne te kAgaLanuM rakSaNa kare che. nava mAsa pUrNa thatAM bALakano janma thayo. maMtrInA dAsone paNa te ja divase bALako janmyA. 20 te A pramANe - agni, parvata, bAhulika ane sAgara. A cAra bALako ane maMtrInI dIkarIno bALaka A badhA sAthe janmyA hatA. maMtrI (potAnI dIkarInA)bALakane kalAcArya pAse lai gayo. (te ja vakhate bIjA dAsaputro paNa kalAcArya pAse laI javAyA.) kalAcArya A bALakane lekhAdi gaNitapradhAna kalAo zIkhavADI. have jyAre A maMtrIputrane AcArya kalA zIkhavADe che tyAre te dAsaputro te AcAryanI niMdA kare che ane AcAryane AkuLa-vyAkuLa kare che. pUrvaparicayane 68. VITHHI:, kanyA chADamAtyaditA , sI para paripathatA daSTa, sADacA drAvi turtatA satI tiSThati, rAjJA ca dRSTA, kaiSeti ?, tairbhaNitaM-yuSmAkaM devyeSA, tadA sa tayA saha rAtrimekAmuSitaH, sA ca RtusnAtA, tasyA garbho lagnaH, sA cAmAtyena bhaNitapUrvA-yadA tava garbha utpanno bhavati tadA mahyaM kathaye, tayA tasmai kathitaM-divaso muhUrtoM yacca rAjJollaptaM satyaGkAraH, tena tatpatre likhitaM, sa saMrakSati, navasu mAseSu dArakaH saMjAtaH, tasya dAsaceTAstaddivase jAtAH, tadyathA-agniH parvato bAhulikaH sAgarazca, 30 te ca sahajAtAH, tena kalAcAryAyopanItaH, tena lekhAdikA gaNitapradhAnA: kalA grAhitaH, yadA tA grAhayantyAcAryAstadA te taM nindayanti vyAkalayanti ca, parvaparicayena te 25.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakranuM dRSTAnta (ni. 831-832) 2 271 roDaMti, teNa tANi Na ceva gaNitANi, gahitAo kalAo, te ya aNNe bAvIsaM kumArA gAhijjaMtA taM AyariyaM piTuMti avayaNANi ya bhaNaMti, jati so Ayario piTTeti tAhe gaMtUNa mAtUNaM sAhaMti, tAhe tAo taM AyariyaM khisaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sulabhANi puttajammANi ?, ato te Na sikkhitA / io ya mahurAe pavvayao rAyA, tassa sutA NivvutI NAma dAriyA, sA raNo alaMkiyA uvaNItA, rAyA bhaNati-jo tava royati bhattAro, to tAe bhaNitaM-jo sUro vIro vikaMto 5 so mama bhattA hou, se puNa rajjaM dijjA, tAdhe sA taM balavAhaNaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMtei-NUNaM ahaM aNNehito rAIhito laTTho to AgatA, tato teNa ussitapaDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekkaMmi akkhe aTTha cakkANi, tesiM purato dhiilliyA kAraNe AcAryano tiraskAra kare che. paraMtu AcArye bALakonuM A tophAnAdi kaI gaNakAryuM nahIM, ane maMtrIputrane kalAo zIkhavADI. 10 vaLI (rAjAnA) bAvIsa kumArone kalAo jyAre zIkhavADavAmAM AvI tyAre te bAvIsa kumAro AcAryane mAre che, temane apazabdo bole che. jyAre AcArya mArone mAre, tyAre teo jai potAnI mAtAone phariyAda kare che. tethI mAtAo te AcAryane Thapako ApatA kahe che ke"tame zA mATe bALakone) mAro cho ? zuM putrajanma sulabha che ?" AthI kalAcArye kumArone 4AmI zApavADI nA. A bAju mathurAmAM parvatanAme rAjA hato. tene nivRtinAme dIkarI hatI. alaMkArothI yukta tAne 20 pAse tApama mAvI. 2) 4hyu - 4 tane game (ta) tarI pati." (mora tane vo pati game cha ?) tyAre tethe dhuM- "4 zU2, vIra bhane 52|bhii. hoya, te bhArI pati thAo ane tene rAjaya ApavuM." tyAra pachI nivRti te senAne laI IndrapuranagaramAM gaI. tyAMnA indradatta rAjAne ghaNAM badhAM putro hatA. prasanna thayela indradatta vicAre che ke "huM nakkI 20 bIjA rAjAo karatA sAro hoIza, tethI ja A ahIM AvI che." teNe AkhA nagaramAM dhajAo pharakAvaDAvI. amuka sthAne eka khIlAmAM ATha cakro ane te ATha cakro pachI eka pUtaLI sthApI. tenI AMkha vidhavAnI hatI. (Azaya e che ke - svayaMvaranA 69. tiraskurvanti tena te naiva gaNitA:, gRhItA: kalAH, te cAnye dvAviMzatiH kumArA grAhyamANAstamAcArya piTTayanti avacanAni ca bhaNanti, yadi sa AcAryaH piTTati tadA gatvA mAtRbhyaH kathayanti, tadA tAH 25 tamAcAryaM hIlayanti (upAlabhante) kathamAhaMsi ?, kiM sulabhAni putrajanmAni ?, ataste na zikSitAH / itazca mathurAyAM parvato rAjA, tasya sutA nirvRti ma dArikA, sA rAjJe'laGkRtopanItA, rAjA bhaNatiyastubhyaM rocate bhartA sa, tatastayA bhaNitaM-yaH zUro vIro vikrAntaH sa mama bhartA bhavatu, sa punA rAjyaM dadyAt, tadA sA tadvalavAhanaM gRhItvA gatA indrapura nagaraM, tasyendradattasya bahavaH putrAH, indradattastuSTazcintayatinUnamahamanyebhyo rAjabhyo laSTastata AgatA, tatastenocchritapatAkaM nagaraM kAritaM, tatraikasmin akSe (akSATake) 30 aSTa cakrANi, teSAM purataH zAlabhaJjikA 15
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ThaviyA, sA acchimmi vidhitavvA, tato iMdadatto rAyA sannaddho Niggato saha puttehiM, sAvi kaNNA savvAlaMkArabhUsiyA egami pAse acchati, so raMgo te ya rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeTTho putto 'sirimAlINAma kumAro, so bhaNito-putta ! esa dAriyA rajjaM ca ghettavvaM, ato viMdha etaM puttaliyaMti, tAdhe so'katakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuM ceva geNhittuM Na tarati, kahAvi'NeNa gahitaM, teNa jato vaccatu tato vaccatutti mukko saro, so cakke apphiDiUNa bhaggo, evaM kassai ekkaM aragaMtaraM volINo kassai doNNi kassai tiNNi aNNesiM bAhireNa ceva NIti, tAdhe rAyA adhitiM pagato-aho'haM etehiM dharisitotti, tato amacceNa avasare rAdhAvedha je sAthe tene A nivRti ane rAjya maLe. rAdhAvedhanI vidhi A pramANe che eka khIlAmAM ATha cakro goThavavAmAM Ave, te ATha cakromAM paNa prathama cakra jo DAbI bAju pharatuM 10 hoya to tenA pachI upara rahela bIjuM cakra jamaNI bAju pharatuM hoya, trIjuM DAbI bAju, A rIte paraspara viruddha dizAmAM goLa-goLa pharatAM ATha cakro uparA-uparI goThavavAmAM Ave. tenI upara eka pUtaLI pharatI rAkhe, tenI DAbI AMkha je viMdhe te jIte.) tyArapachI indradattarAjA taiyAra thaIne putronI sAthe (svayaMvara maMDapamAM javA) nIkaLyo. te kanyA paNa sarva-alaMkArothI vibhUSita thayelI eka bAju UbhI rahe che. te raMgamaMDapa, te rAjAo 15 ane te daMDabhaTabhojiko vagerenuM svarUpavarNana je rIte draupadInA caritramAM karela che te rIte ahIM paNa jANI levuM. te rAjAne zrImALInAme moTo dIkaro hato. rAjAe tene kahyuM-"he putra ! A rAjaya ane dIkarI grahaNa karavA yogya che tethI tuM A pUtaLIne vidha." * tyAre (kazo ja) abhyAsa karelo na hovAthI te zrImALI te samUhanI vacce dhanuSyane paNa UMcakavA samartha thayo nahIM. chatAM game tema karI teNe dhanuSya UMcakyuM. "jyAM javuM hoya tyAM jAya 20 ema vicArI teNe bANa choDyuM. te bANa cakra sAthe athaDAIne tUTI gayuM. A pramANe koInuM bANa eka cakrane oLaMgyuM. koInuM bANa be cakrane, koInuM bANa traNa cakrane oLaMgyuM. bIjAonuM bANa to bahArathI ja pasAra thaI jatuM hatuM. A joI rAjA adhRtine karavA lAgyo-"aho ! A putroe mArI AbaruM laI lIdhI." 70, sthApitA, sA'kSNi vedhitavyA, tata indradatto rAjA sannaddho nirgataH saha putraiH, sA'pi kanyA 25 sarvAlaGkArabhUSitaikasmin pArve tiSThati, sa raGgaH te ca rAjAnaste ca daNDabhaTabhojikA yAdRzo draupadyAH, tatra rAjJo jyeSThaH putraH zrImAlI nAma kumAraH, sa bhaNitaH-putra ! eSA dArikA rAjyaM ca grahItavyam, ato vidhyainAM zAlabhaJjiko iti, tadA so'kRtakaraNaH tasya samUhasya madhye dhanureva grahItuM na zaknoti, kathamapyanena gRhItaM, tena yato vrajatu tato vrajatviti muktaH zaraH, sa cakre AsphAlya bhagnaH, evaM kasyacit ekamarakAntaraM vyatikrAntaH kasyacit dve kasyacitrINi, anyeSAM bAhya eva nirgacchati, tadA rAjA'dhRti 30 prAta:- ho radartirSita ti, tatoDamAncesa * pAse pra. !
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakranuM daSTAnta (ni. 831-832) 2 273 bhaNito-kIsa adhiti kareha ?, rAyA bhaNati-etehiM ahaM appadhANo kato, amacco bhaNatiatthi aNNo tubbha putto mama dhUtAe taNaio suriMdadatto NAma, so samattho vidhituM, abhiNNANANi se kahitANi, kahiM so ?, darisito, tato so rAiNA avagUhito, bhaNito-seyaM tava ee aTTha rahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimmi vidhittA rajjasukkaM NivvutidAriyaM saMpAvittae, tato kumAro jadhA''Navehatti bhaNiUNa ThANaM ThAitUNa dhaNuM geNhati, lakkhAbhimuhaM saraM sajjeti, tANi ya 5 dAsarUvANi cauddisaM ThitANi roDiMti, aNNe ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lakkhassa cukkati tato sIsaM chiMditavvaMti, so'vi se uvajjhAo pAse Thito bhayaM deti-mArijjasi jati cukkasi, te bAvIsapi kumArA mA esa vindhissatitti visesaullaMThANi vigghANi kareMti, tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNaMteNa tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNaM tyAre amAtye 46g-"tame 2 // bhATe atine 72ro cho?" 2%o yu-2|| looge bhAra 10 nIcAjovApaNuM karyuM." amAtya kahe che-"mArI dIkarIthI utpanna thayela surendradattanAme eka anya putra 59 tamAre, te mA pUtaNIne vAdhavA bhATe samartha cha." ( te bhATe pUrva, hivasa, muhUrta, 2% sAtheno dIkarIno saMvAda vagere je kAgaLa upara lakhI rAkheluM te sarva) cihno sAbitIo rAjAne 5sii. 2ye pUchayu-"te yA cha ?" maMtrINe hebhAjyo. tethI 190 tene bheTyo bhane pradyu-"tAre A kalyANakArI che ke A ATha rathacakrone bhedIne, pUtaLIne AMkhamAM vidhine rAjyanA sukhane 15 ane nivRti dIkarIne prApta karavuM." tyArapachI kumAra "jevI ApanI AjJA" ema kahI te sthAna upara jai dhanuSyane grahaNa kare che. lakSyanI sAme bANane taiyAra kare che. bIjI bAju te cAra dAsaputro cAre dizAmAM UbhA rahIne alanA kare che. bIjA be puruSo baMne bAju hAthamAM talavAra laIne lakSya cUke to zIrSa chedavA mATe UbhA che. te kumArano AcArya 59 pAse lAbheto bhI matAve cha -"o yUDIza to tuM bharIza." "bhAvI nahIM" te bhATe 20 vizeSathI uzruMkhala thayelA te bAvIsa kumAro paNa (A kumArane) vino kare che. A cAra dAsaputro, te be puruSo ane A bAvIsa kumArone gaNakAryA vinA te ATha cakronAM aMtarane jANIne, lakSya 71. bhaNita:-kimadhRtiM karoSi ?, rAjA bhaNati-etairahamapradhAnaH kRtaH, amAtyo bhaNatiastyanyo yuSmAkaM putro mama duhitustanujaH surendradatto nAma, sa samartho vedhitum, abhijJAnAni tasmai kathitAni, kutra saH ?, darzitaH, tataH sa rAjJA'vagUhito, bhaNita:-zreyastavaitAni aSTa rathacakrANi bhittvA 25 zAlabhaJjikAmakSNi viddhvA rAjyazulkAM nirvRtidArikAM saMprAptuM, tataH kumAro yathA''jJApayateti bhaNitvA sthAnaM sthitvA dhanurgRhNAti, lakSyAbhimukhaM zaraM nisRjati (sajjayati), te ca dAsAzcaturdizaM sthitAH skhalanAM kurvanti, anyau cobhayataH pArzvayorgRhItakhaDgau, yadi kathamapi lakSyAdmazyati tadA zIrSe chettavyamiti, so'pi tasyopAdhyAyaH pArve sthitaH bhayaM dadAti-mArayiSyase yadi bhrazyasi, te dvAviMzatirapi kumArA mA eSa vyAtsIditi vizeSocchRGkhalA vinAn kurvanti, tatastAMzcaturastau ca dvau puruSau dvAviMzatiM ca 30 kumArAnagaNayatA teSAmaSTAnAM rathacakrANAmantaraM jJAtvA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 ka Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) "taMmi lakkhe NirudvAe diTThIe aNNamati akuNamANeNa sA dhiilliyA vAme acchimmi viddhA, tato logeNa ukkiTTisIhaNAdakalakalumisso sAdhukAro kato, jadhA taM cakkaM dukkhaM bhettuM evaM mANusattaNaMpi 7 / 'camme 'tti - jadhA ego daho joyaNasayasahassavicchiNNo cammeNa Naddho, egaM se majjhe chiDDuM jattha kacchabhassa gIvA mAyati, tattha kacchabho vAsasate vAsasate gate gIvaM pasAreti.. 5 teNa kahavi gIvA pasAritA, jAva teNa chiDDeNa niggatA, teNa jotisaM divaM komudIe pupphaphalANi ca, so Avato, sarvAMgannayALa vAmi, gaLettA savvato poti, rU peti, avi mo, ya mANasAta 8 / 10 15 yugadRSTAntapratipAdanAyA''ha upara dRSTine sthApita karIne, anyatra manane javA dIdhA vagara te pUtaLInI DAbI AMkhane kumAra vIMdhe che. tethI lokoe harSa, siMhanAda ane kalakalathI mizra evo "bahu sarasa--bahu sarasa'' e pramANe sAdhukAra karyo. jema te cakrane bhedI (pUtaLInI AMkha vIMdhavI) duSkara che tema manuSyapaNuM punaH pAmavuM paNa duSkara che. - 7 8. carmanuM deSTAnta : eka lAkha yojana vistAravALuM eka sarovara ke je carmathI (atyaMta pramANamAM ane ati gADha hovAthI zevALanA samUhane cAmaDAnI upamA ApI che. tethI carmathI=zevALathI rUti upavezapavavRttaI) DhaMkAyeluM che, temAM eka ja evuM chidra che, jemAM kAcabAnuM gaLuM samAya che. temAMthI kAcabo dara ekaso varSe potAnuM gaLuM bahAra kADhe che. (ekavAra) te kAcabAe koIka rIte te chidramAMthI potAnuM gaLuM bahAra kADhyuM. teNe zaradapUrNimAne divase nakSatrAdi 20 parivAra sahitano caMdra ane puSpaphaLo joyA. te kAcabo (pharI sarovaramAM DUbakI lagAvI svajano pAse) Avyo, "mArA svajanone paNa A batAvuM." svajano sAthe pAchA sapATIe AvIne cAre bAju (te chidrane) zodhe che paraMtu kyAMya te maLatuM nathI. kadAca te (devatAnA prabhAve pharI prApta kare paNa) manuSyapaNAthI bhraSTa thayela jIva pharI manuSyapaNAne pAmato nathI. - 8 ||831-832 avataraNikA : yugadRSTAntanuM pratipAdana karavA mATe kahe che gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. 25 puvvaMte hojja jugaM avaraMte tassa hojja samilA u / jugachiDuMmi paveso iya maMsaio maNuyalaMbho // 833 // ' 72. tasmillakSye niruddhayA dRSTyA anyatra matimakurvatA sA zAlabhaJjikA vAme'kSiNa viddhA, tato lokenotkRSTasiMhanAdakalakalonmizraH sAdhukAraH kRtaH, yathA taccakraM duHkhaM bhettumevaM mAnuSyamapi 7 / carmeti yathaiko hRdo yojanazatasahastravistIrNazcarmaNA naddhaH, ekaM tasya madhye chidraM yatra kacchapasya grIvA mAti, tatra kacchapo varSazate varSazate gate grIvAM prasArayati, tena kathamapi grIvA prasAritA yAvattena chidreNa 30 niyaMtA, tena jyotirdaSTa aumughAM puSpAni vra, ma Avata:, svapnanAnAM varzayAmi, nIya sarvana: praznoti, na prekSate, api sa:, na ca mAnuSyAt 8 /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugadeSTAnta (ni. 833-835) 275 vyAkhyA : jalanidheH pUrvAnte bhaved yugam, aparAnte tasya bhavet samilA tu, evaM vyavasthite sati yathA yugacchidre pravezaH saMzayitaH, 'iya' evaM saMzayito manuSyalAbho, durlabha iti gAthArthaH // jaha samilA pabbhaTThA sAgarasalile aNorapAraMmi / pavisejja juggachiDDuM kahavi bhramaMtI bhamaMtaMmi // 834 // vyAdhrA : yathA samitA prabhraSTA 'sAsatine' samudrapAnIye 'gorapAra'miti pezIvacanaM 5 pracurArthe upacArata ArAdbhAgaparabhAgarahita ityarthaH, pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramati yuga ityevaM durlabhaM mAnuSyamiti gAthArthaH // sA caMDavAyavIcIpaNulliyA avi labhejja yugachiDuM / Naya maNusAu bhaTTho jIvo paDimANusaM lahai // 835 // vyAkhyA : sA samilA caNDavAtavIcIpreritA satyapi labheta yugacchidraM, na ca mAnuSyAd 10 bhraSTo jIvaH pratimAnuSaM labhata iti gAthArthaH // i~dAnIM paramANU, jahA ego khaMbho mahApamANo, so deveNaM cupoUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa NAliyAe pakkhito, pacchA maMdaracUliyAe TIkArya : : 9 yugadeSTAnta : samudranA eka kinAre dhuMsarI hoya ane bIjA kinAre tenI samilA (dhuMsarImAM nAMkhavAno lAkaDAno khIlo) hoya. Ama, samudranA sAmasAmenA kinAre A baMne hoya ane samudramAM taratAM taratAM dhuMsarInA chidramAM samilA jAte praveze e jema saMdigdha che tema 15 manuSyapaNAnI prApti paNa saMdigdha che arthAt durlabha che. 1833 // gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : A pAra ke para pArathI rahita evA vizALa samudranA pANImAM taNAyelI milA bhamatA evA yuganA chidramAM bhamatI bhamatI ko'ka rIte praveze, e pramANe mAnuSya durlabha che. (arthAt samilAno chidramAM praveza jema durlabha che tema manuSyapaNuM durlabha che.) mULagAthAmAM 20 ''aLoravAmi'* zabda dezI che, je pracura arthamAM vaparAya che. ahIM teno upacArathI (arthAt vAstavika rIte samudrane kinArA che chatAM upacArathI = vyavahArathI) "A pAra ke para pAra rahita" e pramANe artha jANavo. 834 gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : pracaMDapavananA taraMgothI prerAyelI te samilA kadAca yuganA chidrane pAme, paNa 25 manuSyapaNAthI bhraSTajIva punaH manuSyapaNAne pAmato nathI. II835 // 10. paramANunuM dRSTAnta H moTA pramANavALo eka thAMbhalo che. deve te thAMbhalAno cUro karI atisUkSma .(jeno bIjo bhAga na thaI zake tevA) kaNiyAo karIne naLImAM nAMkhyA. pachI meruparvatanI cUlikA upara UbhA rahIne naLImAM phUMka mArI. 73. idAnIM paramANuH - yathaikaH stambho mahApramANaH, sa cUrNayitvA devenAvibhAgAni khaNDAni kRtvA 30 nAlikAyAM prakSiptaH, pazcAnmandaracUlAyAM
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 20 276 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) "ThiteNa phumito, tANi NaTThANi, asthi puNa kovi?, tehiM ceva poggalehiM tameva khaMbhaM Nivvattejja ?, Notti, esa abhAvo, evaM bhaTTho mANusAto Na puNo | ahavA sabhA aNegakhaMbhasatasahassasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmitA paDitA, atthi puNa koi ?, tehiM ceva poggalehiM karejjA, gotti, evaM mANussaM dullahaM 9 / 25 iya dullahalaMbhaM mANusattaNaM pAviUNa jo jIvo / Na kuNai pArattahiyaM so soyai saMkamaNakAle // 836 // vyAkhyA : 'iya' evaM durlabhalAbhaM mAnuSatvaM prApya yo jIvo na karoti paratrahitaM dharmaM, dIrghatvamalAkSaNikaM, sa zocati 'saGkramaNakAle' maraNakAla iti gAthArthaH // te badhA ja kaNiyAo cAre bAju uDyA che, koI evI vyakti kharI ke je ja pudgalovaDe te ja thAMbhalAne pharI banAve ? evI koI vyakti nathI, jema ahIM AvI vyaktino abhAva 15 che tema manuSyapaNAthI bhraSTa jIva pharI manuSyapaNAne pAmato nathI. athavA aneka lAkho thAMbhalAo upara banAvelI eka sabhA te kAlAntare jIrNa thatAM paDI bhAMgI. che koI je te ja pudgalovaDe te ja sabhAne punaH UbhI kare ? koI evo nathI e pramANe manuSyapaNuM durlabha jANavuM. // 835 / / gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. :: jaha vArimajjhachUDhovva gayavaro macchauvva galagahio / vagurapaDiuvva mao saMvaTTaio jaha va pakkhI ||837 // vyAkhyA : yathA vArimadhyakSipta iva gajavaro matsyo vA galagRhItaH vAgurApatito vA mRgaH saMvarta--nAtam kRtaH-prAmo yathA vA pakSIti thArtha: // TIkArtha : A pramANe durlabha che prApti jenI evA manuSyapaNAne pAmIne je jIva paralokamAM hitakara evA dharmane Acarato nathI. te jIva maraNakALe zoka kare che. mULagAthAmAM "pAttattiya" zabdamAM ''patra" zabdano 'pa' varNa dIrgha che. je alAkSaNika=prayojanarahita (tethI pArattano artha paratra karavo.) 5836 // gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jema pANInA madhyabhAgamAM khUMpelo hAthI athavA jema galavaDe grahaNa karAyela mAchalI athavA jema jALamAM phasAyela haraNa athavA jema saMvarta eTale ke jALamAM phasAyela pakSI (zoka kare che tema AgaLanI gAthA sAthe anvaya karavo.) 1837 74. sthitena phUtkRtaH, tAni naSTAni, asti punaH ko'pi ?, taireva pudgalaistameva stambhaM nirvarttayet, ti eSo'bhAvaH, evaM bhraSTo mAnuSyAnna punaH / athavA sabhA anekastambhazatasahastrasanniviSTA, sA kAlAntareNa ', 30 spadhA patitA, asti punaH jopi ?, teva pudgaI: rthAt, neti N mAnuSya turtamam| vAAiLanavadhayoiitta metyiAM /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ aneka janmamaraNo pachI manuSyapaNAnI prApti (ni. 838-840) nA 277 so soyai maccujarAsamocchuo turiyaNiddapakkhitto / tAyAramaviMdaMto kammabharapaNollio jIvo // 838 // vyAkhyA : so'kRtapuNyaH zocati, mRtyujarAsamAstRto-vyAptaH, tvaritanidrayA prakSiptaH, maraNanidrayA'bhibhUta ityarthaH, trAtAram 'avindan' alabhannityarthaH, karmabharaprerito jIva iti gaathaarthH|| sa cetthaM mRtaH san kAUNamaNegAI jammamaraNapariyaTTaNasayAI / dukkheNa mANusattaM jai lahai jahicchayA jIvo // 839 // vyAkhyA : kRtvA'nekAni janmamaraNaparAvartanazatAni duHkhena mAnuSatvaM labhate jIvo yadi yadRcchayA, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA sukhenaiva labhata iti gAthArthaH // taM taha dullahalaMbhaM vijjulayAcaMcalaM mANusattaM / ladbhUNa jo pamAyai so kApuriso na sappuriso // 840 // __vyAkhyA : tattathA durlabhalAbhaM vidyullatAcaJcalaM mAnuSatvaM labdhvA yaH 'pramAdyati' pramAdaM karoti sa kApuruSo na satpuruSa iti gAthArthaH // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastuma:-yathaibhirdazabhidRSTAntairmAnuSyaM durlabhaM tathA''ryakSetrAdInyapi sthAnAni, tatazca sAmAyikamapi duSprApamiti, gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 15 TIkArtha : mRtyu ane ghaDapaNathI gherAyelo, maraNanidrAvaDe harAyelo (maraNa pathArIe paDelo), rakSaNa karanAra vyaktine nahIM pAmato, karmanA samUhathI yukta ane pUrvabhavamAM puNya jeNe nathI karyuM tevo jIva zoka kare che (arthAt "dhikkAra che mane ke meM evuM koi puNya nathI karyuM ke jethI AvatAM bhavamAM mane sukhanI prApti thAya" e pramANe zoka kare che.) 1838 .. avata9i : mA prabhArI bharIne te - ___thArtha : 2Irtha prabhAvo . TIkArtha : aneka seMkaDo janma-maraNanA pherA karIne jo bhavitavyatAthI kadAca jIva manuSyapaNAne pAme to paNa duHkhethI pAme che. jyAre sukRtone karanAro jIva sukhethI karIne sukhethI manuSyapaNAne pAmecha. // 838 . . thArtha : 2Irtha prabhA evo. 25 TIkArtha : tathA prApti jenI durlabha che, vIjaLInI latA jevuM ja caMcala che tevA manuSyapaNAne pAmIne je jIva pramAda kare che te jIva durjana che paNa sajjana nathI. vadhu prasaMgothI saryuM. prastuta vAta upara AvIe ke, jema A dasa daSTAnto dvArA mAnuSya durlabha che tema AryakSetrAdi (gA. 831mAM kahelA) sthAno paNa durlabha che tethI sAmAyika paNa duHkhethI prApta thAya che. I840 __ + Atmanepadamanityamityatra prAptamapi na syAd aprAptamapi ca syAdityanityasyArthastena 'samyak 30 praNamya na labhanti kadAcanApi' ityatrevAtra parasmaipaditvApekSayA na zatRrvirodhAvahaH * maNusayattaM pr0|
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-3) athavA mAnuSye labdhe'pyebhiH kAraNairdurlabhaM sAmAyikamiti pratipAdayannAha Alassa moha'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivaNattA / bhayasogA aNNANA vakkheva kutUhalA ramaNA // 841 / / vyAkhyA : AlasyAnna sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAd gRhakartavyatAmUDho vA, 5 avajJAto vA kimete vijAnantIti, stambhAd vA jAtyAdyabhimAnAt krodhAd vA sAdhudarzanAdeva kupyati, 'pramAdAt' vA madyAdilakSaNAt 'kRpaNatvAt' vA dAtavyaM kiJciditi, bhayAt' vA narakAdibhayaM varNayantIti, 'zokAt' vA iSTaviyogajAt 'ajJAnAt' kudRSTimohitaH, 'vyAkSepAd' bahukartavyatAmUDhaH, 'kutUhalAt' naTAdiviSayAt, 'ramaNAt' lAvakAdikheDDeneti gAthArthaH // 841 // etehiM kAraNehiM labhrUNa sudullahaMpi mANussaM / Na lahai sutiM hiyakariM saMsAruttAraNiM jIvo // 842 // . vyAkhyA : ebhi: 'kAraNaiH' AlasyAdibhirlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM na labhate zruti hitakAriNI saMsArottAriNI jIva iti gAthArthaH // vratAdisAmagrIyuktastu karmaripUna vijityAvikalacAritra-sAmAyikalakSmImavApnoti, yAnAdiguNayuktayodhavajjayalakSmImiti // avataraNikA athavA manuSyatva prApta thavA chatAM AgaLa kahevAtA (jaM) kAraNovaDe sAmAyika 15 durlabha che. te kAraNonuM pratipAdana karatA kahe che : gAthArtha : ALasa, moha, avajJA, abhimAna, krodha, pramAda, kRpaNatA, bhaya, zoka, ajJAna, vyAkSepa, kutuhala, ramata. TIkArtha : jIva ALasane kAraNe sAdhu pAse Ave nahIM athavA dharma sAMbhaLe nahIM athavA mohathI eTale ke gharanI kartavyatAmAM moha pAmavAne kAraNe athavA sAdhuo zuM jANe che ? (arthAta 20 kazuM jANatA nathI) evA prakAranI avajJAthI, jAti vagerenA abhimAnathI, sAdhunA darzana mAtra krodha utpanna thato hovAthI; magha, viSaya, kapAyAdi pramAdane kAraNe, "jo tyAM jaIza to kaMIka dAna karavuM paDaze" AvI kRpaNatAne kAraNe, narakAdinA bhayAnuM varNana kare che ane te sAMbhaLI mane bhaya utpanna thAya che, evA bhayathI, icchita vastuno viyoga thatAM utpanna thayela zokathI, kudaSTiothI mohita thayela jIva ajJAnathI, ghaNAM kAmomAM vyasta hovAthI, naTAdine jovAnI 25 kutUhalatAne kAraNe, tathA pakSI vagerenI ramatane kAraNe, (arthAta kUkaDAo vagerenuM paraspara yuddha karAvavA rUpI ramatane kAraNe) jIva sAdhu pAse jato nathI ke dharmazravaNa karato nathI. gAthArtha : TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha : ALasAdi A kAraNovaDe atyaMta durlabha evA manuSyapaNAne pAmIne paNa jIva saMsAramAMthI pAra utAranArI hitakara vANI prApta karato nathI. tenAthI UMdhuM jema (hAthI vi.) 30 yAnAdiguNathI yukta evo yoddhA jayarUpI lakSmIne pAme che tema vratAdi sAmagrIthI yukta jIva karmazatrune jItIne, saMpUrNa cAritrasAmAyikarUpa lakSmIne pAme che. I84rA
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmagrIthI yukta yoddhAnI jita (ni. 843) jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaM ca NItI ya / dakkhattaM vavasAo sarIramAroggayA ceva // 843 // Aha ca 279 vyAvyA : yAnuM hastyAdri, mAvaLa-vacAti, praznAM-vruti, yAnAvaraLaprahAni, yuddha tatva dha-samyajJAnamityartha:, 'nautiSTha' nirmAmapravezavA 'rakSatvam' Azu tni 'vyavasAya:' zauryaM zarIram avikalam 'ArogyatA' vyAdhiviyuktatA caiveti / etAvadguNasAmagryavikala eva yodho jayazriyamApnotIti dRSTAntaH, dASTantikayojanA tviyaM jIvo joho jANaM vayANi AvaraNamuttamA khaMtI / jhANaM paharaNamiTTaM gIyatthattaM ca kosalaM // 1 // davAijahovAyANurUvapaDivattivattiyA NIti / dakkhattaM kiriyANaM jaM karaNamahINakAlaMmi // 2 // karaNaM sahaNaM ca tavovasaggaduggAvatIe vavasAo / etehiM suNirogo kammariDaM jiNati savvehiM ||3|| " avataraNikA : kahyuM che gAthArtha : vAhana, AvaraNa, zastra, yuddhamAM kuzalapaNuM, nIti, dakSapaNuM, zaurya, zarIra ane 15 Arogya, (ATalI sAmagrIthI yukta yoddhA jIte che.) TIkArtha : hAthI, ghoDA vagere vAhano, baRRrAdi AvaraNo, talavArAdi zastro, yuddha kevI rIte laDavuM vagerenuM samyajJAna, yuddhamAM gamanAgamananI nIti, jhaDapathI kAryanuM ka2vApaNuM, zaurya, saMpUrNazarI2 ane rogAdino abhAva, ATalA guNo ane sAmagrIthI yukta evo ja yoddhA vijayarUpa lakSmIne pAme che. A dRSTAnta thayuM. have dAantika yojanA A pramANe jANavI. = 5 duHkhethI bahAra nIkaLI zakAya evI Apatti AvavA chatAM dhRtipUrvaka tapane karavo ane upasargomAM AkuLa--vyAkuLa thayA vinA je sahana karavuM te zaurya jANavuM. A sarva sAmagrIovaDe 10 yoddhA tarIke jIva, vAhana tarIke vrato, bannarAdinA sthAne uttama kSamA, zastrarUpe dhyAna ane kuzaLatvarUpe gItArthapaNuM ISTa che. / / 1 / / dravya kSetra-kALa ane bhAvamAM jyAM je upAya hoya, jemake dravyamAM A vastrAdi dravyo A rIte levA, kSetra--kALamAM=AvA kSetramAM ke AvA kALamAM utsarga - apavAdathI dharmadezanA karavI, bhAvamAM glAnAdinI A rIte sevA karavI vi. rUpa je upAya hoya tyAM tene anurupa jJAnanuM anusaraNa e nIti jANavI. te te samaye te te kriyAo karavI 25 e dakSatva (arthAt vaiyAvaccanA samaye vaiyAvacca, paDilehaNanA samaye paDilehaNa, svAdhyAyanA samaye svAdhyAya karavo te dakSatva jANavuM.) // 2 // 20 75. jIvo yodho yAnaM vratAni AvaraNamuttamA kSAntiH / dhyAnaM praharaNamiSTaM gItArthatvaM ca kauzalyam 30 // 1 // dravyAdiyathopAyAnurUpapratipattivarttitA nIti: / dakSatvaM kriyANAM yatkaraNamahInakAle // 2 // karaNaM sahanaM ca tapasaH upasargadurgApattau vyavasAyaH / etaiH sunIrogaH karmaNi jayati sarvaiH // 3 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) vijitya ca samagrasAmAyikazriyamAsAdayatIti gAthArthaH // 843 // athavA'nena prakAreNA''sAdyata iti diTe sue'NubhUe kammANa khae kae uvasame a / maNavayaNakAyajoge a pasatthe labbhae bohI // 844 // 5 vyAkhyA : dRSTe bhagavataH pratimAdau sAmAyikamavApyate, yathA zreyAMsena bhagavaddarzanAdavAptamiti, kathAnakaM cAdhaH kathitameva, zrute cAvApyate yathA''nandakAmadevAbhyAmavAptamiti, atra kathAnakamuparitanAGgAdavaseyam, anubhUte kriyAkalApe satyavApyate, yathA valkalacIriNA pitrupakaraNaM pratyupekSamANeneti, kathAnakaM kathikAto'vaseyaM, karmaNAM kSaye kRte sati prApyate, yathA caNDakauzikena prAptam, upazame ca satyavApyate yathA'GgaRSiNA, manovAkkAyayoge ca prazaste labhyate bodhiH, 10 sAmAyikanarvAntaramiti thArtha: | athavA'nukampAdibhiravApyate sAmAyikamityAha aNukaMpa'kAmaNijjara bAlatave dANaviNayavibbhaMge / saMyogavippaoge vasaNUsavaiDDi sakkAre // 845 // sunirogI jIva karmazatrune jIte che. 3 ane jItIne samagra cAritrasAmAyikarUpa lakSmIne pAme 15 che. 1843 avataraNikA : athavA A prakAravaDe jIva sAmAyika pAme che che , gAthArtha : darzanathI, zravaNathI, anubhavathI, karmonA kSayathI, karmonA upazamathI, ane prazasta evA mana-vacana-kAyAnA yogamAM jIva sAmAyikane pAme che. TIkArtha: (1) bhagavAnanI pratimA vagerenA darzanathI jIva sAmAyikane prApta kare che jema 20 ke zreyAMsakumAre bhagavAnanA darzanathI sAmAyika prApta karyuM. A saMbaMdhI kathAnaka pUrve (gA. 322 mAM) kahevAI gayuM che. (2) zravaNathI prApta thAya che jema ke *AnaMda ane kAmadevazrAvake bhagavAnamahAvIra pAse dharma sAMbhaLIne sAmAyika prApta karyuM. A saMbaMdhI kathAnaka uparanA aMga (upAsakadazAMga)mAMthI jANI levuM. (3) cAritra kriyAonA anubhavathI, jema ke pitAnA upakaraNonuM paDilehaNa karatA *valkalacIrIe prApta karyuM. AnuM kathAnaka 'kathAnA pratipAdaka graMtho(pariziSTa25 parvAdi)mAMthI jANavuM. (4) karmono kSaya karavAthI prApta thAya che, jema caMDakauzike prApta karyuM. (5) upazama thatAM prApta thAya che jema ke, aMga-RSie prApta karyuM. (aMgaRSinuM daSTAnta AgaLa gA. 1293mAM Apela che.) (6) mana-vacana-kAyAnA yoga prazasta hoya tyAre jIva bodhine pAme che. ahIM bodhi ane sAmAyika e samAnArthI zabdo che. 1844 avataraNikA : athavA anukaMpAdi kAraNothI jIva sAmAyika pAme che, A vAtane kahe che. gAthArtha : anukaMpA, akAmanirjarA, bALatapa, dAna, vinaya, virbhAgajJAna, saMyoga-viyoga, vyasana, utsava, Rddhi ane satkAra. * A daSTAnto pariziSTamAMthI joI levA.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikaprAptinA dRSTAnto (ni. 846) vejje meMThe taha iMdaNAga kayauNNa pupphasAlasue / sivadumahuravaNibhAuya AhIradasaNNiApute // 846 // vyAkhyA : anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAd, vaidyavat, pratijJeyameva manAg vizeSitavyA, hetudRSTAntAnyatvaM tu pratiprayogaM bhaNiSyAmaH - akAmanirjarAvAn jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAnmiNThavat, bAlatapoyuktatvAdindranAgavat, 5 supAtraprayuktayathAzaktizraddhAdAnatvAt kRtapuNyakavat, ArAdhitavinayatvAt puSpazAlasutavat, avAptavibhaGgajJAnatvAt tApasazivarAjaRSivat, dRSTadravyasaMyogaviprayogatvAt mathurAdvayavAsivaNigvayavat, anubhUtavyasanaMtvAd bhrAtRdvayazakaTacakravyApAditamallaNDIlabdhamAnuSatvastrIgabrbhajAtapriyadveSyaputradvayavat, anubhUtotsavatvAdAbhIravat, dRSTamaharddhikatvAddazArNabhadrarAjavat, gAthArtha : vaidha, mahAvata, indranAga, kRtapuNya, puSpazAlaputra, zivarAjaRSi, be mathurAnA 10 vepArIo, bhrAtA, AbhIra, dazArNa, ilAputra. TIkArtha : (1) anukaMpAmAM tatpara cittavALo jIva zubhapariNAmathI yukta hovAthI vaidyanI jema sAmAyikane prApta kare che.ahIM pratijJA "anukaMpAmAM tatparacittavALo jIva sAmAyika pAme che." hetu - "zubha pariNAmathI yukta hovAthI", ane "vaidyanI jema" e dRSTAnta che. A ja rIte AgaLa pratijJA kaMIka badalatA rahevI ane te saMbaMdhI judA-judA hetu ane daSTAnto dareka 15 prayogamAM ame batAvIzuM. - - (2) pratijJA - akAmanirjarAvALo jIva sAmAyikane pAme che. hetu - zubhapariNAmavALo hovAthI, dRSTAnta + mahAvatanI jema. (3) pratijJA - bALatapavALo jIva sAmAyikane pAme che. hetu - bALatapathI yukta hovAthI, indranAganI jema. dRSTAnta - (4) (have pachI pratijJA badhe pUrvanI jema thoDA--thoDA pheraphAravALI svayaM jANI levI.) hetu - supAtrane vize yathAzakti zraddhApUrvaka dAna Apato hovAthI, dRSTAnta kRtapuNyanI jema. (5) hetu - vinayanI ArAdhanA karela hovAthI, dRSTAnta - puSpazAlaputranI jema. (6) hetu vibhaMgajJAnane prApta karela hovAthI, dRSTAnta - tApasa zivarAjarSinI jema. (7) hetu + dravyano saMyoga ane viprayoga joyela hovAthI, dRSTAnta - be mathurAmAM rahenAra 25 be vepArIonI jema. -> + (8) hetu - vyasana anubhavela hovAthI, dRSTAnta + be bhAio - gADAnA paiDAvaDe sApane mAravuM (mahtva'I = sApanI eka jAti) - manuSyabhavanI prApti - strInA garbhamAM avatAra priya ane dveSI be putronI jema-(bhAvArtha kathAnakathI khyAlamAM AvI jaze.) bharavADanI jema. (9) hetu - utsava anubhavela hovAthI, dRSTAnta - (10) hetu maharSikane jovAthI, dRSTAnta -> 281 - - dazArNabhadranI jema. 20 30
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 cauka Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) satkArakAGkSiNo'pyalabdhasatkAratvAdilAputravat, iyamakSaragamanikA, sAmpratamudAharaNAni pradarzyantebauravatIe kaNhassa vAsudevassa do vejjA - dhannaMtarI vaitaraNI ya, dhannaMtarI abhavio, veNI bhavio, so sAdhUNa gilANANaM pieNa sAhati, jaM jassa kAyavvaM taM tassa phAsuNa paDoAreNa sAhati, jati se appaNo atthi osadhANi to deti, dhaNNaMtarI puNa jANi sAvajjANi tANi 5 sAhati asAdhupAoggANi tato sAhuNo bhAMti - amhaM kato etANi ?, so bhaNati - Na mae samaNANaM aTThAe ajjhAitaM vejjasatthaM, te dovi mahAraMbhA mahApariggahA ya savvAe bAravatIe tigicchaM kareMti, aNNadA kaNho vAsudevo titthagaraM pucchati - ete bahUNaM DhaMkAdINaM vadhakaraNaM kAUNa kahiM gamissaMti ?, tAdhe sAmI sAdhati - esa dhaNNaMtarI appatiThThANe Narae uvavajjihiMti, esa puNa vetaraNI kAlaMjaravattiNIe gaMgAe mahANadIe viMjhassa ya aMtarA vANarattAe paccAyAhiti, 10 (11) hetu - satkArane icchanAra vyakti paNa satkAra nahIM pAmela hovAthI (sAmAyikane prApta kare che.) dRSTAMta ilAputranI jema. A pramANe akSaravyAkhyA karI. have udAharaNo - hepADAya che. * anuyAnuM dRSTAnta dvArikAnagarImAM kRSNavAsudevane be vaidya che. dhanvaMtarI ane vaitaraNI. dhanvaMtarI abhavya che 15 ane vaitaraNI bhavyajIva che. vaitaraNI glAna sAdhuone prItivaDe kahe che, arthAt jene je cikitsA karavA yogya che tene te cikitsAno niravagha upAya batAve che. jo potAnI pAse ja auSadho hoya to te pote ja Ape che. jyAre dhanvaMtarI sAdhune aprAyogya = je sAvadya auSadho hoya te batAve che.tethI sAdhuo kahe che ke "amane A auSadho kyAMthI kalpe ? tyAre te kahe che "meM zramaNo mATe vaidyakazAstro bhaNyA nathI.' dhanvaMtarI ane vaitaraNI baMne mahAraMbhI ane mahArparagrahavALA 20 saMpUrNa dvArikAmA thiGitsAne puratA hatA. = ekavAra kRSNavAsudeva tIrthaMkarane pUche che ke--"A vaidyo ghaNAM badhAM kAgaDAdanA vadhane karIne parabhavamAM kyAM jaze ?' tyAre svAmI kahe che--"A dhanvaMtarI apratiSThAnanAmanI narakamAM utpanna thaze ane A vaitaraNI saMvaranAmanA parvatanA bhArgabhAM (vattiNIe) gaMgAnAme mahAnahI ane vindhyaparvatanI vacce vAnara tarIke utpanna thaze. tyAM te moTo thaIne svayaM yUthapatipaNAne karaze. 25 76. dvArikAyAM kRSNasya vAsudevasya dvau vaidyau - dhanvantarI vaitaraNizca dhanvantaryabhavyo, vaitaraNirbhavyaH, sa sAdhubhyo glAnebhyaH prItyA kathayati, yadyasya karttavyaM tattasmai prAsukena pratIkAreNa kathayati, yadi tasyAtmano'sti (santi) auSadhAni tadA dadAti, dhanvantarI punaryAni sAvadyAni tAni kathayati asAdhuprAyogyANi, tataH sAdhavo bhaNanti - asmAkaM kuta etAni ?, sa bhaNati na mayA zramaNAnAmarthAya vaidyakazAstramadhItaM, tau dvAvapi mahArambhau mahAparigrahau ca sarvasyAM dvArikAyAM cikitsAM kurutaH, anyadA 30 kRSNo vAsudevastIrthakaraM pRcchati - etau bahUnAM DhaGkAdInAM vadhakaraNaM kRtvA kva gamiSyataH ?, tadA svAmI kathayati - eSa dhanvantarI apratiSThAne narake utpatsyate, eSa punarvaitaraNI kAlaJjaravarttinyAM (aTavyAM ) gaGgAyA mahAnadyA vindhyasya cAntarA vAnaratayA pratyAyAsyati,
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukaMpAnuM dRSTAnta (ni. 846) sa 283 "tAdhe so vayaM patto sayameva jUhavatittaNaM kAhiti, tattha aNNayA sAhuNo sattheNa samaM dhAvissaMti, egassa ya sAdhussa pAde sallo laggihiti, tAdhe te bhaNaMti-amhe paDicchAmo, so bhaNati-mA savve marAmo, vaccaha tubbhe ahaM bhattaM paccakkhAmi, tAhe NibbaMdhaM kAuM so'vi Thio, Na tIrati salaM NINetuM, pacchA thaMDilaM pAvito chAyaM ca, te'vi gatA, tAhe so vANarajUhavatI taM padesaM eti jattha so sAdhU, jAva purillehiM taM daTThaNa kilikilAitaM, to teNa jUhAhiveNa tesiM kilikilA- 5 itasadaM soUNa rUsiteNa AgaMtUNa diTTho so sAdhU, tassa taM daTThaNa IhApUhA kareMtassa kahiM mayA eriso diTThotti ?, jAtI saMbharitA, bAravaI saMbharati, tAhe taM sAdhaM vaMdati, taM ca se sallaM pAsati, tAhe tigicchaM savvaM saMbharati, tato so giriM vilaggiUNa salluddharaNisallarohaNIo osahIo ya gahAya Agato, tAdhe salluddharaNIe pAdo Alitto, tato eNgamuhutteNa paDio sallo, pauNAvito ekavAra tyAMthI sArthanI sAthe sAdhuo nIkaLaze ane eka sAdhunA pagamAM kAMTo vAgaze. tyAre 10 anyasAdhumo 4Deze "abhe pratIkSA 42.te 4Deze - "bhaa2|| 4 // 29o yA sAdhumo (maDI jaMgalamAM) mRtyu na pAmo, tame jAva ane huM ahIM anazana karIza." te samaye ghaNo Agraha karI te ekalo sAdhu tyAM rahyo. potAnA pagamAMthI kAMTo kADhavA samartha banato nathI. pAchaLathI acittabhUmi upara jaI eka vRkSanI chAyAmAM beTho. anya sAdhuo jatA rahyA. - tyA te vAnarayUthapati ta pradezamA Ave che yA mA sAdhu 2tyo che. (mAma tebha. 46 15 42tA 32 cha vagere pAna "jAva' zathI sabha0 se. 32tA-62tA 15 vAnaro te sAdhu pAse pahoMce che.) tyAM sAdhunI sAme UbhA rahelA vAnaro sAdhune joIne 'kila-kila' avAja kare che. tethI te vAnarayUthAdhipati anyavAnaronA kila-kila zabdone sAMbhaLIne gusse thayelo tyAM AvIne te sAdhune jue che. sAdhune joIne "AvA prakAranA veSadhArIne meM kyAMka joyA che ?' e pramANe viyaa29|| 42tAM tene tisma29zAna utpanna yu. tebha nigarIne te yA 42 7. 5: 20 te sAdhune vaMdana kare che ane tenA te zalyane jue che. tethI te sarva cikitsAne yAda kare che. tyAra pachI parvata upara jaIne zalyoddhAriNI, zalyarohaNI ane bIjI auSadhio laIne Avyo. zalyodvAriNIvaDe pagamAM lepa lagADyo. tethI eka muhurta pachI zalya bahAra nIkaLI gayuM. saMrohiNe - 77. tadA sa vayaH prAptaH svayameva yUthapatitvaM kariSyati, tatrAnyadA sAdhavaH sArthena samamAgamipyanti, ekasya ca sAdhoH pAde zalyaM lagiSyati, tadA te bhaNanti-vayaM pratIkSAmahe, sa bhaNati-mA sarve mriyAmahe, 25 vrajata yUyamahaM bhaktaM pratyAkhyAmi, tadA so'pi nirbandhaM kRtvA sthitaH, na zaknoti zalyaM nirgamituM, pazcAt sthaNDilaM prApitaH chAyAM ca, te'pi gatAH, tadA sa vAnarayUthAdhipatistaM pradezameti yatra sa sAdhuH, yAvat paurastyaistaM dRSTvA kilakilAyitaM, tatastena yUthAdhipena teSAM kilakilAyitazabdaM zrutvA ruSTenAgatya dRSTaH sa sAdhuH, tasya taM dRSTvA IhApohau kurvataH kva mayedRzo dRSTa iti ?, jAtiH smRtA, dvArikA saMsmarati, tadA taM sAdhuM vandate, tacca tasya zalyaM pazyati, tadA cikitsAM sarvAM saMsmarati, tataH sa giriM vilagya 30) zalyoddharaNIzalyarohiNyoSadhyau ca gRhItvA''gataH, tadA zalyoddharaNyA pAda AliptaH, tata ekena muhUrtena patitaM zalyaM, praguNita: * egaMte /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ so vANaraz2UhavatI kaMtAre suvihiyANukaMpAe / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo // 847 // vyAkhyA : nigadasiddhA / ohiM payuMjati jAva pecchati taM sarIragaM taM ca sAdhu, tAhe AgaMtUNa deviDDi dAeti, bhaNati ya tujjhappasAdeNa mae deviDDI laddhatti, tato'NeNa so sAdhU sAharito siM sAdhUNaM sagAsaMti, te pucchaMti - kiha'si Agato ?, tAhe sAhati / evaM tassa vANarassa sammattasAmAiyasuyasAmAiyacarittAcarittasAmAiyANa aNukaMpAe lAbho jAto, itaradhA NirayapAyoggANi 10 kammANa karettA NarayaM gato honto / tato cutassa carittasAmAiyaM bhavissati siddhI ya - 1 / 5 284 Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga - 3 ) saMrohaNIe, tAhe tassa purato akkharANi lihati, jadhA - ahaM vetaraNI nAma vejjo puvvabhave bAravatIe Asi, tehiMvi so sutapuvvo, tAdhe so sAdhU dhammaM katheti, tAhe so bhattaM paccakkhAti, tiNi rAtiMdiyANi jIvittA sahassAraM gato // tathA cA''ha 15 auSadhivaDe ghA rujhAvI dIdho. tyAra pachI sAdhunI sAme akSaro lakhe che ke huM pUrve dvArikAmAM vaitaraNInAme vaidya hato. sAdhuoe paNa vaitaraNInuM nAma pUrve sAMbhaLeluM hatuM. sAdhu tene dharma kahe che tethI te vAnara anazana svIkAre che. traNa ahorAtra jIvIne sahasrAradevalokamAM gayo. // 1 // // 845-846 // avataraNikA : uparokta vAtane ja kahe che gAthArtha : jaMgalamAM sAdhunI anukaMpAthI te vAnarayUthapati daidipyamAna utkRSTazarIrane dhAraNakaranAro vaimAnikadeva thayo. TIkArtha : gAthArtha spaSTa ja che. deva banyA pachI te avadhijJAnano upayoga mUke che. kramazaH jotA te potAnA zarI2 ane te sAdhune jUe che. tethI AvIne deva potAnI Rddhine batAve che, 20 ane kahe che "tamArA prabhAve mane devaddhi prApta thaI che." tyAra pachI deve te sAdhune potAnA sAdhuo pAse pahoMcADI dIdhA. te sAdhuo pUche che--tuM ahIM kevI rIte Avyo ? sAdhu saghaLI vAta kare che. A pramANe te vAnarane sAdhupratyenI anukaMpAthI samyaktva zruta ane dezaviratisAmayikano lAbha thayo. jo vAnare sAdhunI zalyodvArarUpa anukaMpA na karI hota to narakaprAyogya karmone bAMdhIne te narakamAM gayo hota. A vAnarabhavamAMthI cyavI tene bhaviSyamAM cAritrasAmAyikanI 25 jane siddhigatinI prApti thaze. // 847 // 78. saMrohaNyA, tadA tasya purato'kSarANi likhati-yathA'haM vaitaraNirnAma vaidyaH pUrvabhave dvArikAyAmAsaM, tairapi zrutapUrvaH saH, tadA sa sAdhurdharmaM kathayati, tadA sa bhaktaM pratyAkhyAti, trIn rAtrindivAn jIvitvA sahasrAraM gataH / / 79. avadhiM prayuNakti yAvatprekSate taccharIraM taM ca sAdhuM tadA''gatya devaddhiM darzayati, bhaNati ca-yuSmatprasAdena mayA devaddhirlabdheti, tato'nena sa sAdhuH saMhRtasteSAM sAdhUnAM sakAzamiti, te 30 pRcchanti - kathamasyAgataH ?, tadA kathayati / evaM tasya vAnarasya samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikacAritrAcAritrasAmAyikAnAmanukampayA lAbho jAtaH, itarathA narakaprAyogyANi karmANi kRtvA narakaM gato'bhaviSyat, tatazcyutasya cAritrasAmAyikaM bhaviSyati siddhizca 1 /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAmanirjarAnuM dRSTAnta (ni. 847) 285 akAmaNijjarAe, vasaMtapure nagare ibbhavadhugA die pahAti, aNNo ya taruNo taM bhaNati - suhAtaM te pucchati esa NadI mattavAraNakaroru ! / ete ya NadIrukkhA ahaM ca pAdesu te paDio // 1 // sA bhaNati - 'subhagA hoMtu NadIo ciraM ca jIvaMtu je NadIrukkhA / suhAtapucchagANa ya ghattihAmo piyaM kAuM // 2 // tato so tIe gharaM vA dAraM vA ayANanto cinteti"annapAnaitatAnAM, yauvanAM vibhUSA / vezyAM zrImupAreLa, vRddhAM zasevA ' tIse biijjiyANi ceDarUvANi rukkhe paloeMtANi acchaMti, teNa tesiM pupphANi phalANi ya dAUNa pucchitANi - kA esA ?, tANi bhAMti - amugassa suNhA, tAhe so ciMteti - keNa uvAeNa etIe samaM mama saMpayogo bhavejjA ?, tato NeNa carikA dANamANasaMgahItA kAUNa akAmanirjarAnuM deSTAnta * vasaMtapuranagaramAM eka zreSThivadhU nadImAM snAna kare che. anya taruNa yuvAna tene joine kahe che--"he matta evA hAthInA sUMDha jevA uruvALI ! A nadI, A nadInA vRkSo ane tArA pagamAM paDelo huM tArA susnAtane pUchIe chIe (arthAt te sArI rIte snAna karyuM che ne ?) GA te strI kahe che-- "nadIo lokapriya thAo. ane je nadI-vRkSo che te lAMbu jIvo. susnAtane pUchanArA A lokonuM (sAthe A yuvAnanuM paNa) priya karavAne huM yatna karIza. (ahIM garbhita rIte strI 15 yuvAnane kahe che ke tane je iSTa hoya te huM karIza.) // 2 // 5 10 te yuvAna teNInA ghara ke dvArane nahIM jANato vicAre che ke-- "annapAnavaDe bAlikAne vaza karAya, yuvAnastrIne vibhUSAvaDe vaza karAya, vezyAstrIne sevAvaDe ane vRddhAne karkazasevAvaDe vaza karAya che. 1 // " te strI sAthe AvelA bIjA bALako vRkSa upara beThA-beThA jotA hatA. A yuvAne te bALakone puSpo ane phaLo ApIne pUchyuM ke--A strI koNa che ?" bALako kahe che 20 "A strI amuka zreSThinI putravadhU che." tyAre te vicAre che ke--"kayA upAyathI AnI sAthe mAro saMparka thAya ?" tyAra pachI teNe eka saMnyAsinIne paisAdinuM dAna ane thoDuMka mAna--pAna karI potAnI banAvIne te strI pAse mokalI. saMnyAsinIe jaIne teNIne kahyuM--"amuka tArI pRcchA kare che -- (arthAt amuka vyakti tane icche che)." = 80. sAmanirjharavA, vasantapure nAre dRSyavadhUrNaghA srAti, anyakSa taruLatAM dRA mati-25 sunAtaM te pRcchati eSA nadI mattavAraNakaroru ! / ete ca nadIvRkSA ahaM ca pAdayoste patitaH // 1 // sA bhaNati - subhagA bhavantu nadyazciraM ca jIvantu ye nadIvRkSAH / susnAtapRcchakebhyazca priyaM kartuM yatiSyAmahe // 2 // tataH sa tasyA gRhaM vA dvAraM vA ajAnAnazcintayati - tasyAH dvitIyAni ( tayA sahAgatAni ) ceTarUpANi vRkSAn pralokayanti tiSThanti tena tebhyaH puSpANi phalAni ca dattvA pRSTAni - kaiSA ?, tAni maLatti-amusya suSA, tavA sa cintayaMti-venopAvenetayA sama mama saMprayogo bhavet ?, tatonena 30 carikA dAnamAnasaMgRhItA kRtvA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) visajjitA tIe sagAsaM, tAe gaMtUNa sA bhaNitA-jadhA amugo te pucchati, tIe ruTThAe pattullagANi dhovaMtIe masilitteNa hattheNa piTThIe AhatA, paMcaMgulIo jAtAo, obAreNa ya NicchUDhA, sA gatA sAhati-NAmaMpi Na sahati, teNa NAtaM jahA-kAlapakkhapaMcamIe, tAhe teNa puNaravi pesitA pavesajANaNAnimittaM, tAhe salajjAe AhaNiUNa asogavaNiyAe chiMDiyAe nicchUDhA, sA gatA 5 sAhati-NAmapi Na sahati, teNaM NAto paveso, teNAvadAreNa aigato, asogavaNiyAe suttANi, jAva sasureNa diTThA, teNa NAtaM, jadhA-Na mama puttotti, pacchA se pAdAto NeuraM gahitaM, cetitaM ca tIe, bhaNito ya NAe-NAsa lahu~, sahAyakiccaM karejjAsi, itarI gaMtUNa bhattAraM bhaNatiitthaM ghammo, jAmo asogavaNiyaM, gatANi, asogavaNiyAe pasuttANi, tAhe bhattAraM uTTavettA vAsaNonI dhotI evI teNIe gusse thaIne maSithI (rAkhathI) lepAyela hAthavaDe saMnyAsinInA 10 pITha upara dhabbo mAryo. jethI pAMca AMgaLIonI chApa paDI gaI ane saMnyAsinIne pAchalA bAraNethI bahAra kADhI. te saMnyAsinI jaIne kahe che ke-"te to tAruM nAma paNa sAMbhaLavA taiyAra nathI." (tyAre yuvAne teNIne pUchayuM ke- teNIe zuM karyuM hatuM? tyAre pAMca AMgaLIonI chApanI vAta karI.) tethI yuvAne jANyuM ke-"kRSNapakSanI pAMcame (mane AvavA kahyuM che.) yuvAne pharIthI "kyAMthI praveza karavo ?" e jANavA saMnyAsinIne mokalI, tyAre te strIe lajajA sAthe mArIne 15 zovanamA chiDa tuM tamAthI mAra dI.. saMnyAsinI mAvIne cha, "tasaM nAma paNa sahana karatI nathI" (vagere vAta karI.) yuvAne kyAMthI praveza karavo ? te jANI lIdhuM. yuvAne te chiMDAmAMthI (azokavanamAM) praveza karyo ane baMne jaNA azokavanamAM sUI gayA vagaire pani "jAva" zathI 5 se. tyA mAnene ss2||o chaeI. tene prayAsa mAvI gayo ke-"A mAro putra nathI." pAchaLathI sasarAe putravadhUnA pagamAMthI jhAMjhara laI lIdhuM. 20 putravadhUne khyAla AvI gayo, tethI yuvAnane kahyuM ke-"zIgha ahIMthI tuM bhAga, jyAre mane jarUra paDe tyAre sahAya karaje." te strI jaine patine kahe che - "ahIM ghaNo baphAro che tethI ApaNe azokavanamAM jaIe." te baMne gayA ane azokavanamAM sutA. tyAra pachI patine uThADIne strI 81. visRSTA tasyAH sakAzaM, tayA gatvA sA bhaNitA-yathA'mukastvAM pRcchati, tayA ruSTayA bhAjanAnyudvarttayantyA maSIliptena hastena pRSThau AhatA, paJcAGgalayo jAtA avadvAreNa ca niSkAzitA, 25 sA gatA kathayati-nAmApi na sahate, tena jJAtaM yathA-kRSNapakSapaJcamyAM, tadA tena punarapi preSitA pravezajJAnArthaM, tadA salajjayA AhatyAzokavanikAyAzciNDikayA niSkAzitA, sA gatA kathayatinAmApi na sahate, tena jJAtaH pravezaH, tenApadvAreNAtigato'zokavanikAyAM suptau, yAvat zvazureNa dRSTau , tena jJAtaM-yathA na mama putra iti, pazcAttasyAH pAdAt nUpuraM gRhItaM, cetitaM ca tayA, bhaNitazcAnayA nazya laghu, sahAyakRtyaM kuryAH, itarA gatvA bhartAraM bhaNati-atra dharmaH, yAvo'zokavanikAM, gatau 30 azokavanikAyAM prasuptau, tadA bhartAramutthApya
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAmanirjarAnuM dRSTAnta (ni. 847) nA 287 bhaNati-tujhaM etaM kulANurUvaM ?, jaM mama pAdAto sasuro NeuraM geNhati, so bhaNati-suvasu labhihisi pabhAte, thereNa siTuM, so ruTTho bhaNati-vivarIto'si therA ?, so bhaNati-mae diThTho aNNo, tAhe vivAde sA bhaNati-ahaM appANaM sohemi, evaM karehi, hAtA, tAhe jakkhagharaM aigatA, jo kArI so laggati doNhaM jaMghANaM aMtareNa volaMtao, akArI muccati, sA padhAvitA, tAhe so viDo pisAyarUvaM kAUNa sAgataeNaM geNhati, tAhe tattha gaMtUNa jakkhaM bhaNati-jo mama 5 pitidiNNao taM ca pisAyaM mottUNa jai aNNaM jANAmi to me tumaM jANAsitti, jakkho vilakkho ciMteti-pecchaha kerisANi maMteti ?, ahaMpi vaMcito NAe, Natthi satittaNaM dhuttIe, jAva ciMteti tAva NipphiDitA, tAhe so thero savveNa logeNa hIlito, tassa tAe addhitIe niddA naTThA, tAhe kahe che ke -"zuM tamArA kuLane AvuM zobhe che? je A rIte mArA pagamAMthI sasarA jhAMjhara grahaNa kare che. te kahe che - "atyAre sUI jA. savAre laI le che." 10 * savAre vRddha sasarAe patine (anyapuruSa sAthe putravadhUne jovAnI) vAta karI. pati gussa thaIne kahe che-"he vRddha ! tamane bhrama thayo che ?" vRddhe kahyuM-"meM bIjA puruSane joyo hato." A baMne vacce vivAda thatAM strIe kahyuM-"potAnI jAtane zuddha karIza." sasarA ane patie kahyuM--" A pramANe kara." teNIe snAna karyuM, pachI yakSanA maMdiramAM pravezI. je duSkRtya karanAra hoya te yakSanA baMne paga vaccethI nIkaLatA phasAya jAya che ane jeNe duSkRtya karyuM na hoya te 15 paga vaccethI nIkaLI jAya che. A strIe pahelethI kAvataruM ghaDI rAkhyuM hatuM ke jyAre huM yakSanA maMdira tarapha jAuM tyAre te yuvAna puruSe game te rIte AvIne mane sparza karavo-A rIte saMketa karela hovAthI je samaye te strI yakSanA maMdira tarapha badhA sAthe javA nIkaLe che, tyAre te jAra puruSa paNa bhUta vaLagyuM hoya tevuM rUpa karIne rastAmAM tene coMTI paDe che. - tyAra pachI te strI maMdire jaIne yakSane kahe che - ke "mane pitAe jenI sAthe paraNAvI 20 che te puruSa ane (Aje rastAmAM maLela) te gAMDAne choDIne jo huM anyapuruSane jANatI houM (arthAta anya puruSane meM sparza karyo hoya, to tame mane je sajA karazo te maMjUra che. vilakho paDela yakSa vicAre che ke "juo, kevA vacano bole che ? mane paNa A strI Thage che. A dhUrta strInuM satItva to che nahIM.. vagere", jyAM yakSa vicAre che eTalAmAM be paga vaccethI te strI 82. maurti-yuSyametatuM nAnurUpa ?, vanama pAchu nUpu gRti, 3 mati-svara 25 lapsyase prabhAte, sthavireNa ziSTaM, sa ruSTo bhaNati-viparIto'si sthavira ?, sa bhaNati-mayA dRSTo'nyaH, tadA vivAde sA bhaNati-ahamAtmAnaM zodhayAmi, evaM kuru, snAtA, tadA yakSagRhamatigatA, yo'parAdhI sa lagati dvayorjaGghayorantarA vyatikrAman, anaparAdho mucyate, sA pradhAvitA, tadA sa viTo'pi pizAcarUpaM kRtvA AliGganena gRhNAti, tadA tatra gatvA yakSaM bhaNati-yo mama pitRdattastaM ca pizAcaM muktvA yadyanyaM jAnAmi tadA mAM tvaM jAnAsi iti, yakSo vilakSazcintayati-prekSadhvaM kIdRzAni mantrayati ?, ahamapi 30 vaJcito'nayA, nAsti satItvaM dhUrtAyAH, yAvaccintayati tAvanirgatA, tadA sa sthavira: sarveNa lokena hIlitaH, tasya tayA'dhRtyA nidrA naSTA, tadA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) jaiti abhayaM deha, diNNaM, teNa Niyattito aMkuseNa jahA bhamittA thale Thito, tAhe uttArettA NivvisatANi kayANi / ettha paccaMtagAme sunnaghare ThitANi, tattha ya gAmellayapAraddho coro taM sunnagharaM atigato, te bhAMti - veDhetuM acchAmo, mA kovi pavisau, gose gheMcchAmo, so'vi coro luto kihavi tIse Dhukko, tIse phAso vedito, sA dukkA bhaNati ko'si tumaM ?, so bhaNati - 5 coro'haM, tIe bhaNiyaM tumaM mama patI hohi, jA etaM sAhAmo jahA esa corotti, tehiM kallaM pabhAe meMTho gahio, tAhe viddho sUlAe bhiNNo, coreNa samaM sA vaccati, jAvaMtarA NadI, sA teNa bhaNitA - jadhA ettha saratthaMbhe accha, jA ahaM etANi vatthAbharaNANi uttAremi, so gato, uttiNNo padhAvito, sA bhaNati - " puNNA nadI dIsai kAgapejjA, savvaM piyAbhaMDaga tujjha hatthe / jadhA ho to....'' rAjAe abhayavacana ApyuM. mahAvate hAthIne aMkuza dvArA te rIte pheravyo ke te 1) hAthI bhamIne pharI pAcho jamIna upara Ubho rahyo. hAthI uparathI utArIne te baMnene rAjAe dezabahAra karyA. tyAMthI nIkaLI A baMne sImADAnA gAmamAM jaI zUnyagharamAM rahyA ane te zUnyagharamAM rakSakothI gherAyelo evo cora pravezyo. gAmanA rakSako kahe che--"cAre bAjuthI A zUnyagharane gherIne ApaNe UbhA rahIe. hamaNAM koI praveza karazo nahIM. savAre corane pakaDI laIzuM." te core paNa bhUmi upara ALoTatA--ALoTatA koika rIte te rANIne sparzo ane teNIno sparza jANyo. 15 sparzAyelI te rANI corane pUche che--"tuM koNa che ?" te kahe che -"huM cora chuM." rANIe kahyuM" tuM mAro pati thA, jethI A mahAvatane cora tarIke ApaNe kahIzuM'' grAmavAsIoe bIjI savAre mahAvatane pakaDyo ane phAMsIe caDhAvyo. A bAju te rANI cora sAthe AgaLa vadhe che. vacce nadI AvI. core rANIne kahyuM-"tuM A vanaspati pAchaLa UbhI rahe (sarathaMna = sarakaDA nAmanI vanaspati vizeSa) jethI huM tArA 20 A va-AbharaNAdi nadInI sAme pAra utArIne AvuM.' te gayo. nadInI sAme pAra pahoMcyo ane vastrAdi laIne bhAgavA lAgyo. te samaye rANI kahe che--"pUrNa evI nadI kAgaDo sukhethI (kinArethI) pANI pI zake tevI dekhAya che. priyAnA (mArA) sarva upakaraNo tArA hAthamAM che. tuM sAme pAra javanI icchAvALo nakkI mArA alaMkArAdine grahaNa karavAnI icchAvALo che. 1|| 85. yadyabhayaM datta, dattaM, tena nivarttito'Gkuzena yathA bhrAntvA sthale sthitaH, tadottArya nirviSayIkRtau / 25 ekatra pratyantagrAme zUnyagRhe sthitau tatra ca grAmeyakaprArabdhazcaurastat zUnyagRhamatigataH, te bhaNanti veMSTayitvA tiSThAma:, mA jopi pravikSat, pratyUSe grahISkAma:, sopi cauro gacchan ( hyun) thapi tayA spRSTa:, tasyAH sparzo viditaH, sA spRSTA bhaNati ko'si tvaM ?, sa bhaNati - cauro'haM tayA bhaNitaM tvaM mama patirbhava, yAvadenaM kathayAvo yathaiSa caura iti, taiH kalye prabhAte meNTho gRhItaH, tadAvabaddhaH zUlAyAM bhinnaH, caureNa samaM sA vrajati, yAvadantarA nadI, sA tena bhaNitA yathA'tra zarastambe tiSTha yAvadahametAni 30 vasrAmaraLAyuttAravAmi, sa Ata:, uttIf: pradhAvita:, sA maLati-pUryAM natI dRzyate jApeyA, sarva priyAbhANDakaM tava haste / yathA pecchAmo / + vaDDo /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAmanirjarAnuM dRSTAnta (ni. 847) Na 289 raoNiNA uppalaNAleNa AhatA, jAva umucchitA paDiyA tato se uvagataM-jadhesA kAritti, bhaNitA "mattaM gayamAruhaMtIe bheMDamayassa gayassa bhayatie / iha mucchita uppalAhatA tattha na mucchita saMkalAhatA // 1 // " ___ puTThI se joiyA, jAva saMkalapahArA diTThA, tAhe rAiNA hatthimeMTho sA ya duyagANi vi tammi hathimmi vilaggAviUNa chaNNakaDae vilaitANi, bhaNito miTho-ettha appatatIo girippavAtaM 5 dehi, hatthissa dohivi pAsehiM veluggAhA ThavitA, jAva hatthiNA ego pAdo AgAse kato, logo bhaNati-kiM tirio jANati ?, etANi mAretavvANi, tahAvi rAyA rosaM Na muyati, tato do pAdA AgAse, tatiyavArae tinni pAdA AgAse ekkeNa pAdeNa Thito, logeNa akkaMdo katokiM etaM hatthirayaNaM viNAsehi ?, raNo cittaM oAlitaM, bhaNito-tarasi NiyatteuM ?, bhaNati5 cha-"bhane 42 mAgecha." tyAre meM bhaganI 6ilthI. tene bhArI. metts| bhArathI ta. 250 10 mUccha pAmI nIce paDI. tethI rAjAne khyAla AvI gayo ke "A rANI ja aparAdhI che." rAjAe kahyuM "he matta evA hAthI upara caDhatA bhaya na pAmanArI ! ane he A bhiMDamaya hAthI upara caDhatA bhaya pAmanArI ! kamaLanI dAMDIthI haNAyelI tuM mUccha pAmI, jyAre sAkaLathI haNAvA chatAM tuM mUrchA na pAmI /1/l' te rANInI pITha joI, tyAM sAkaLanA prahAra dekhAyA. tyAra pachI rAjAe rANI ane mahAvata baMnene te ja hAthI upara besADI chinna kaTavALA 15 evA parvata upara arthAt evA parvata upara ke jyAM khINa hoya, paNa DhaLAva na hoya tyAM caDhAvyA. mahAvatane kahyuM-"ahIMthI hAthI ane rANI sAthe trIjo tuM - nIce kUdako mAra. hAthInI baMne bAju hAthamAM bhAlA lai be puruSo UbhA rAkhyA. dhIre dhIre hAthIe eka paga AkAzamAM addhara 4o. soo qu -"liyaa| tirthayano | ais ?" mA mene bhA21 me. .. chata 2%no o5 zAMta yato nathI. tyAra pachI hAthI (pA2 52 mA 26.) me 5 // 20 bahAra kADhayA. trIjI vAra traNa paga bahAra kADhyA ane eka paga upara Ubho rahyo. lokoe AjhaMda karyo-"he rAjA ! tame A hastiratnane zA mATe mArI nAMkho cho ?" rAjAnuM citta pIgaLI Ayu. mahAvatane prayuM-"zuM tuM pAcho 32118 samartha cha ?" bhaDAvate - " abhaya mApavAna 84. rAjJotpalanAlenAhatA, yAvanmUrchitA patitA, tatastenopagataM-yathaiSA'parAdhinIti, bhaNitA-mattaM gajamArohanti !, bhiNDamayAt gajAt bibhyanti ! / iha mUrchitotpalAhatA, tatra na mUchitA zRGkhalAhatA 25 // 1 // pRSThistasyA avalokitA, yAvat zRGkhalAprahArA dRSTAH,tadA rAjJA hastimeNThaH sA ca dve api tasmin hastini vilagayya chinnakaTake vilagitAni, bhaNito meNThaH-atrAtmatRtIyo giriprapAtaM dehi, hastino dvayorapi pArzvayoH kuntagrAhAH sthApitAH, yAvaddhastinA ekaH pAda AkAze kRtaH, loko bhaNati-kiM tiryaG jAnAti ?, etau mArayitavyau, tathA'pi rAjA roSaM na muJcati, tato dvau pAdAvAkAze, tRtIyavAre trayaH pAdA AkAze ekena pAdena sthitaH lokenAkrandaH kRtaH-kimetat hastiratnaM vinAzayata ?, rAjazcittaM 30 drAvitaM, bhaNitaH-zaknoSi nivarttayituM ?, bhaNati
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) taM kaNNe gataM, rAyANaeNa aMteuravAlao kato, AbhisikkaM ca hatthirayaNaM raNNo vAsagharassa TThA baddhaM acchati, devI ya hatthimeMThe AsattiyA, NavaraM ratti hatthiNA hattho pasArito, sA pasAyAo oyAriyA, puNaravi pabhAe paDivilaitA, evaM vaccati kAlo, aNNatA ciraM jAtaMti hatthimeMTheNa hatthisaMkalAe hatA, sA bhaNati - so puriso tAriso Na suvati, mA rUsaha, taM thero pecchati, 5 so ciMteti - jati etAovi eNrisio, kiMnu tAo bhaddiyAutti sutto, pabhAte savvo logo uTTito, so na uTTito, rAyA bhaNati - suvau, sattame divase uTThito, rAiNA pucchiteNa kahitaM - jahegA devI Na yANAmi kataratti, tAhe rAiNA bheMDamao hatthI kArito, savvAo aMtepuriyAo bhaNiyAoyasa accaNiyaM karettA olaMDeha, savvAhiM olaMDito, sA Necchati, bhaNati - ahaM bIhemi, tAhe 288 nIkaLI jAya che. tyAre badhA ja loko vRddhane niMde che. A akRtine kAraNe vRddhanI UMgha harAma 10 thaI gaI. A vAta (arthAt vRddha rAtrie paNa suto nathI, te vAta) rAjAnA kAnamAM gai. rAjAe A vRddhane aMtaHpurano rakSaka banAvyo. tyAM rAjAnA vAsagharanI = krIDAgRhanI nIce eka abhiSeka karAyelo hastiratna baMdhAyelo rAkhyo hato. rANI A hastinA mahAvata upara Asakta hatI. ekavAra rAtrie hAthIe potAnI sUMDha UMcI karI, upara mahelamAMthI rANI sUMDhadvArA nIce utarI. pharI prabhAte mahelamAM AvI gaI. A pramANe keTaloka kALa pasAra thAya che. ekavAra 15 AvatA moDuM thayuM tethI mahAvate hAthIne bAMdhavAnI sAMkaLathI rANIne mArI. rANIe kahyuM--tame gusso karo nahIM, te aMtaHpurapAlaka rAtrIe sUto nathI (eTale AvatA mane moDuM thayuM). vRddha rANIne joi jAya che ane pachI vicAre che ke--"jo A rANIo paNa AvI hoya to bicArI te bhoLI strIonI to vAta ja zuM karavI ? ema vicArI (ghaNAM divasa pachI) te suto. savAre badhA loko uThyA, paNa te uThyo nahIM. rAjAe kahyuM-"bhale suto." sAtamAM divase te uThyo. 20 rAjAe pUchatAM teNe kahyuM-"tamArI eka rANI....te koNa hatI ? te huM jANato nathI. tyAre rAjAe te jANavA mATe eka bhiMDI nAmanA vRkSanA lAkaDAMmAMthI (?) hAthI taiyAra karAvyo ane sarvarANIone kahyuM-"A hAthInI pUjA karIne tene oLaMgo (arthAt tenI upara caDhI pAchA nIce utaro.) bIjI badhI rANIoe hAthIne oLaMgyo. paNa te oLaMgavAnuM icchatI nathI ane 8rU. rAjJastat nai rAta, rAjJAnta:puravAla: hrataH, AbhiSe ( abhiSikta) = istitraM rAjJo 25 vAsagRhasyAdhastAdvaddhaM tiSThati, devI ca hastimeNThe AsaktA, navaraM rAtrau hastinA hastaH prasAritaH, sA prAsAdAt avatAritA, punarapi prabhAte prativilagitA, evaM vrajati kAlaH, anyadA ciraM jAtamiti hastimeNThena hastizrRGkhalA hatA, sA bhaNati sa puruSastAdRzo na svapiti, mA ruSaH, tat sthaviraH pazyati, sa cintayatiyatA api IdRzyaH kiMnu tA bhadrikA iti suptaH, prabhAte sarvo loka utthitaH, sa notthitaH, rAjA bhaNati - svapitu, saptame divase utthitaH rAjJA pRSTena kathitaM yathaikA devI na jAnAmi katareti, tadA 30 rAjJA bhiNDamayo hastI kAritaH, sarvA antaHpurikA bhaNitAH - etasyArcanikAM kRtvollaGghayata, sarvAbhirullaGghitaH, sA nevjhati, mati-ahaM vimemi, tavA * siM ti|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAmanirjarAnuM daSTAnta (ni. 847) nA 291 tumaM pAramatItukAmo, dhuvaM tumaM bhaMDa gahIukAmo // 1 // so bhaNati-cirasaMthuto bAli ! asaMthueNaM, melhe piyA tAva dhuo'dhuveNaM / jANemi tujjha ppayaissabhAvaM, aNNo Naro ko tuha vissasejjA? // 1 // " sA bhaNati-kiM jAhi ?, so bhaNati-jahA te so mArAvito evaM mamaMpi kahaMci maarehisi| itarovi tattha vido udagaM maggati. tatthego saDo. so bhaNati-jati namokkAraM karesi to demi. so udagassa aTTA gato, jAva taMmi ete ceva so NamokkAraM kareMto ceva kAlagato,vANamaMtaro jAto saDDovi ArakkhiyapurisehiM gahito, so devo ohiM payuMjati, pecchati sarIragaM saDDhe ca baddhaM, tAhe so silaM viuvvittA moeti, taM ca pecchati sarathaMbhe NilukkaM, tAhe se ghiNA uppaNNA, siyAlarUvaM viuvvittA maMsapesIe gahiyAe udagatIreNa voleti, jAva NadIto maccho ucchaliUNa taDe paDito, tato so maMsapesiM mottUNa macchassa padhAvito, so pANie paDito, maMsapesIvi seNeNa sAme yo2 43 cha - "De mA ! apariyita mevA bhaa2|| 29o saba pariyitavANA mahAyatane 10 tuM choDe che, priya ! adhuva mATe dhruvane choDe che. huM tArI prakRti-svabhAvane jANuM chuM. kayo bIjo na2 tArI 752 vizvAsa 43 ?" ||2 // ... 5 cha-"tuM 2 // bhATe 4 cha ?" yo2 4 cha-"ma te mahAvata ne bharAvI najyo , tema tuM mane paNa koIka rIte marAvI nAMkhIza." A bAju mahAvata zULIe caDhelo pANI mAge cha (arthAt bharatA-bharatA tene pAnI tarasa mAge cha.) tyA meM zrIpuruSa Dato. te hyu- 15 "jo tuM navakAra bolato hoya to huM tane pANI ApuM. A puruSa pANI levA gayo. jayAM te pAcho phare che teTalAmAM mahAvata navakArane gaNato-gaNatA mRtyu pAmyo. vANavyaMtara thayo. ArakSakapuruSoe te zrAddhane pakaDyo. te deva avadhijJAnano upayoga mUke che ane potAnA zarIra tathA pAyeta zrAvane se che. tyAre bhoTa zivAne vivA (zrApa ne choDo nahI to .... mema 581) zrAvakane choDAve che. tyArapachI te deva vanaspatinI jhADIo pAchaLa chupAyela rANIne jue che. 20 . te devane dayA utpanna thaI. tethI te deva siyALanuM rUpa karIne moMmA mAMsapezIne lai te nadInA kinArethI pasAra thAya che. teTalAmAM nadImAMthI eka mAchalo bahAra nIkaLIne kinAre paDyo. tethI te ziyALa mAMsapezIne choDIne mAchalAne pakaDavA jAya che, paNa te mAchalo pANImAM jato rahe 86. tvaM pAramatigantukAmo, dhruvaM tvaM bhANDaM grahItukAmaH // 1 // sa bhaNati-cirasaMstuto bAle ! asaMstutena tyajasi priyaM tAvat dhruvo'dhruvena / jAnAmi tava prakRtisvabhAvamanyo naraH kastvayi vizva- 25 syAt ? // 1 // sA bhaNati-kiM yAsi ?, sa bhaNati-yathA tvayA sa mAritaH evaM mAmapi kathaJcinmArayiSyasIti / itaro'pi tatra viddha udakaM mArgayati, tatraikaH zrAddhaH, sa bhaNati-yadi namaskAraM karoSi tadA dadAmi, sa udakArthaM gataH, yAvattasminnAgacchati caiva sa namaskAraM kurvanneva kAlagataH, vyantaro jAtaH, zrAddho'pyArakSakapuruSairgRhItaH, sa devo'vadhiM prayunakti, pazyati zarIraM zrAddhaM ca baddhaM, tadA sa zilAM vikuLa mocayati, tAM ca pazyati zarastambe nilInAM, tadA tasya ghRNotpannA, zRgAlarUyaM vikuLa gRhItamAMsapezIka 30 udakatIreNa vyativrajati yAvannadyA matsya ucchalya taTe patitaH, tataH sa mAMsapezI muktvA matsyAya pradhAvitaH, sa pAnIye patitaH, mAMsapezyapi zyenena
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 nA Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) gahitA, tAhe siyAlo jhAyati, tAe bhaNNati-maMsapesI pariccajja macchaM pecchasi jaMbuA ! / cutko maMsaM ca macchaM ca kaluNaM jhAyasi koNhuA ! // 1 // teNa bhaNNati-pattapuDapaDicchaNNe ! jaNayassa ayasakArie ! / cukkA pattiM ca jAraM ca kaluNaM jhAyasi baMdhakI! // 2 // evaM bhaNiyA, tA viliyA jAtA, tAhe so sayaM rUvaM daMseti, paNNavittA vuttA-pavvayAhi, tAhe so rAyA tajjito, 5 teNa paDivaNNA, sakkAreNa NikkhaMtA, devaloyaM gatA evamakAmanijjarAe meNThassa 2 // bAlataveNa-vasaMtapuraM nagaraM, tattha siTThigharaM mArie ucchAditaM, iMdaNAgo nAma dArao, so chaTTo, chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savvANi matANi pecchati, bAraMpi logeNa kaMTiyAhiM DhakkiyaM, che. A bAju mAMsapezI paNa bAjapakSI lai jAya che. ziyALa joto rahe jAya che. A joine rANI kahe che-"he ziyALa ! mAMsapezIne choDIne mAchalAne pakaDavA gayo, paNa 10 tuM mAMsapezIne cUkyo ane mAchalAne paNa cUkyo, have baMnene cUkelo tuM karuNarIte dhyAna dhare che". Ill tyAre ziyALe kahyuM-"he pAMdaDAonA samUha pAchaLa chupAyelI ! he pitAnA apayazane karanArI ! pati ane jApuruSane cUkelI he vezyA ! tuM karuNarIte dhyAna dhare che (arthAt tuM pazcAttApa kare che). A rIte kahevAyelI rANI vilakhI paDI gaI. te deva svayaM potAnuM rUpa batAve che. teNIne samajAvIne kahyuM-"tuM dIkSA le". deve rAjAne 15 paNa Thapako Apyo. tethI rAjAe rANIne svIkArI ane satkArapUrvaka dIkSA apAvI. marIne devalokamAM gaI. A pramANe mAvatane maratIveLAe (namaskAranA prabhAve) akAmanirjarA vaDe sAmAyikanI prApti thaI. bALatAnuM dRSTAnta , vasaMtapuranAme nagara hatuM, tyAM zreSThinuM ghara mArIe pakaDyuM. (arthAtu tenA gharamAM mArIno 20 upadrava phelAyo.) te gharamAM indranAganAme bALaka hato. te A rogathI bacI gayo hato. bhUkhane lIdhe glAna thayelA pANIne zodhe che. temAM badhAne marelA jue che. (kadAca mArInA upadravathI gherAyelo koI gharamAMthI bahAra nIkaLe ane gAmamAM paNa mArI phelAya tevuM na thAya mATe) gharano daravAjo paNa lokoe kAMTAovaDe DhAMkI dIdho hato. te bALaka kutarAe karelA kAMTAnI vADanA chIdramAMthI bahAra nIkaLIne te nagaramAM mATInuM ThIkaruM laIne bhikSA mATe phare che. loko tene ApaNA 87. gRhItA, tadA zRgAlo dhyAyati, tayA bhaNyate-mAMsapezI parityajya matsyaM prArthayase jambUka ! / bhraSTo mAMsAcca matsyAcca karuNaM dhyAyasi jambUka ! // 1 // tena bhaNyate-patrapuTapraticchanne ! janakasya ayazaskArike ! / bhraSTA patyuzca jArAcca karuNaM dhyAyasi puMzcali ! // 1 // evaM bhaNitA tadA vyalIkA jAtA, tadA sa svakIyaM rUpaM darzayati, prajJApyoktA-pravraja, tadA sa rAjA tarjitaH, tena pratipannA, satkAreNa niSkrAntAH, devalokaM gatA evamakAmanirjarayA meNThasya 2 // bAlatapasA-vasantapuraM 30 nagaraM, tatra zreSThigRhaM mAryotsAditam, indranAgo nAma dArakaH, sa chuTitaH, bubhukSito glAnaH pAnIyaM mArgayati, yAvatsarvAn mRtAn pazyati, dvAramapi lokena kaNTakairAcchAditaM, * satkAreNa dIkSAgrahaNAya /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ bALasapanuM daSTAnta (ni. 847) che 293 tauhe so suNaiyacchiddeNa NiggaMtUNa taMmi Nagare kappareNa bhikkhaM hiMDati, logo se dei sadesabhUtapuvvottikAuM, evaM so saMvaDDai / ito ya ego satthavAho rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghosAveti, teNa sutaM, sattheNa samaM patthito, tattha teNa satthe kUro laddho, so jimito, Na jiNNo, bitiyadivase acchati, satthavAheNa diTTho, ciMteti-NUNaM esa uvavAsio, so ya avvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa seTThiNA bahuM NiddhaM ca diNNaM, so teNa duve divasA ajjiNNaeNa acchati, satthavAho 5 jANati-esa cha?NNakAlio, tassa saddhA jAtA, so tatiyadivase hiDaMto satthavAheNa saddAvito, kIsa'si kalaM NAgato ?, tuNhikko acchati, jANai, jadhA-chaTuM katellayaM, tAhe se diNNaM, teNavi aNNevi do divase acchAvito, logovi pariNato, aNNassa NimaMteMtassavi Na geNhati, aNNe bhaNaMti-eso egapiMDio, teNa taM aTThauMpadaM laddhaM, vANieNa bhaNito-mA aNNassa dezamAM A pUrve RddhimAna hato ema vicArI (bhojanAdi) Ape che. A rIte te moTo thAya 10 che. A bAju eka sArthavAha rAjagRhImAM javAnI icchAthI ghoSaNA karAve che. te ghoSaNA A yuvAne sAMbhaLI ane te paNa sAthe sAthe nIkaLyo. te sArthamAM yuvAnane bhAta maLyA. te teNe khAdhA, paNa pacyA nahIM. tethI bIjA divase bhikSA levA nIkaLato nathI. sArthavAhe yuvAnane joyo ane vicAryuM-"Aje ANe upavAsa lAge che ane A veSa dhAraNa karyA vinAno koI tapasvI hovo ma." jI hivase (arthAt trI hivase) bhikSA mATe 32 tene zreSThi 4 snigya bhona 15 ApyuM. A bhojana tene nahIM pacavAthI te be divasa bhikSA mATe jato nathI. sArthavAhane lAge cha-"ta 74no ta5 yo ze." sArthavAune zraddhA utpanna tha. - trIjA divase bhikSA mATe pharatA tene sArthavAhe bolAvyo ane pUchyuM ke-"tuM gaikAle zA bhATe nahoto mAvyoM ?" te bhauna lAmo 23 cha. tethI sArthavAhane lAgecha-mA 74 yo hato." pachI tene bhojana Ape che. te bhojana paNa tene be divasa pacyuM nahIM. tethI be divasa bhikSA 20 mATe jato nathI. loka paNa AkarSAyo. (sArthavAha sivAyanA) bIjA lokonuM nimaMtraNa maLavA chatAM te grahaNa karato nathI. tethI bIjA loko kahe che-A eka piMDavALo che. tenAthI tenuM epiMDI me prabhArI nAma 5'yu. (aTThApadaM iti-ekapiMDinAma labdhi iti viSamapadaparyAyanAmake granthe) 88. tadA sa zaunikachidreNa nirgatya tasminnagare karpareNa bhikSAM hiNDate, lokastasmai dadAti svadeze bhUtapUrva itikRtvA, evaM sa saMvardhate / itazcaikaH sArthavAho rAjagahaM yAtakAmo ghoSaNAM ghoSayati, tena 25 zrutaM, sArthena sama prasthitaH, tatra sArthe tena kUro labdhaH, sa jimitaH, na jIrNaH, dvitIyadivase tiSThati, sArthavAhena dRSTaH, cintayati-nUnameSa upoSitaH, sa cAvyaktaliGgo, dvitIyadivase hiNDamAnAya zreSThinA bahu snigdhaM ca dattaM, sa tena dvau divasau ajIrNena tiSThati, sArthavAho jAnAti-eSa SaSThAnnakAlikaH, tasya zraddhA jAtA, sa tRtIyadivase hiNDamAnaH sArthavAhena zabditaH, kimAsI: kalye nAgata: ?, tUSNIkastiSThati, jAnAti, yathA-SaSThaM kRtaM, tadA tasmai dattaM, tenApyanyAvapi dvau divasau sthApitaH, loko'pi pariNataH, 30 anyasya nimantrayato'pi na gRhNAti, anye bhaNanti-eSa ekapiNDikaH, tena tat arthAtpadaM labdhaM, vaNijA bhaNita:-mA'nyasya * ahApadaM pra0 /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3). khaNaM geNhejjAsi, jAva NagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA NagaraM, teNa se Niyaghare maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghareNecchati,tAdhe jaddivasaM se pAraNayaM taddivasaM se logo ANei bhattaM, egassa paDicchati, tato logo Na yANati-kassa paDicchitaMti ?, tAdhe logeNa jANaNANimittaM bherI katA, jo. 5 deti so tADeti, tAhe logo pavisati, evaM vaccati kAlo / sAmI ya samosarito, tAhe sAdhU saMdisAvettA bhaNitA-muhuttaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA-oyaraha, gotamo ya bhaNito-mama vayaNeNaM bhaNejjAsi-bho aNegapiMDiyA ! egapiMDito te daTThamicchati, tAhe gotamasAmiNA bhaNito ruTTho, tubbhe aNegANi piMDasatANi AhAreha, ahaM egaM piMDaM bhuMjAmi, sArthavAhe tene kahyuM-"sArthavAha sivAya bIjAnI bhikSA paNa mAre grahaNa karavI" evA 10 5||2no niyama (kSaNaM) tAre 39 // 42vo nahI, paraMtu yA sudhI nabha 55 5DayA nahI tyAM sudhI huM tane bhikSA ApIza." badhA nagaramAM pahoMcyA. sArthavAhe potAnA gharamAM ja teno (indranAgano) maTha Ubho karyo. indranAga zIrSanuM muMDana ane bhagavA vastro dhAraNa kare che. lokomAM te prakhyAta thayo. have to tenA = sArthavAhanA gharamAM paNa bhikSA grahaNa karavA icchato nathI. je divase pAraNu hoya te divase tenA mATe loko bhojana lAve che. temAMthI koI ekanI bhikSA 15 grahaNa kare che. loko jANatA nathI ke "konI bhikSA grahaNa karI ?" tethI lokoe jANavA mATe merI (na) lAvI. mikSA mApe te vyasti bherI 4||34thii to 75 // thAya. mA prabhArI DaNa . . thAya che. vardhamAnasvAmI te nagaramAM padhAryA. gocarI mATe javAnI anujJA mAgatA sAdhuone prabhue yuM-"muhUrta sImA 24o, satyAre 25os5|| che. (arthAt satyAre goyarI 485 nal)' 4yAre 20 te chndrnaa| saMnyAsI 4bhI dIdhuM tyAre prabhume sAdhuone uhyu-ve bhI," ane gautamane yuM-"tuM bhaa2| ta23thI 434 - manepiM ! tane piMDa (prabhu) govA che che." A pramANe gautamasvAmIe kahyuM eTale te gusse bharAyo, ane kahyuM - "tame seMkaDo piMDo vAparo cho, eka ja piMDane vAparuM chuM, tethI huM ja ekapiDika chuM." thoDIvAra pachI upazAMta thayelo 89. pAraNaM gRhNIyAH, yAvannagaraM gamyate tAvadahaM dAsyAmi, gatA nagaraM, tena tasya nijagRhe maTha: 25 kataH, tadA zIrSa maNDayati kASAyikANi ca cIvarANi gahAti. tadA vikhyAto jane jAtaH. tada gahe necchati, tadA yasmin divase tasya pAraNaM tasmina divase tasya loka Anayati bhaktama, ekasya pratIcchati, tato loko na jAnAti-kasya pratISTamiti, tadA lokena jJApanAnimittaM bherI kRtA, yo dadAti sa tADayati, tadA lokaH pravizati, evaM vrajati kAlaH / svAmI ca samavasRtaH, tadA sAdhavaH saMdizanto bhaNitA:-muhUrtaM tiSThata, aneSaNA, tasmin jimite bhaNitA:-avatarata, gautamazca bhaNito-mama vacanena 30 bhaNe:-bho anekapiNDika! ekapiNDikastvAM draSTamicchati, tadA gautamasvAminA bhaNito ruSTaH, yUyamanekAni piNDazatAnyAhArayata, ahamekaM piNDaM bharcha,
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnanuM deSTAnta (ni. 847) to 295 to ahaM ceva egapiMDio, muhuttantarassa uvasaMto ciMteti-Na ete musaM vadaMti, kiha hojjA ?, laddhA sutI, homi aNegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM taddivasaM aNegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM bhuMjaMti, taM saccaM bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteyabuddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati, iMdaNAgeNa arahatA vuttaM, siddhoM ya / evaM bAlataveNa sAmAiyaM laddhaM teNa 3 / / dANeNa, jadhA-egAe vacchavAlIe putto, logeNa ussave pAyasaM ovakkhaDitaM, tatthAsannaghare 5 dAragarUvANi pAsati pAyasaM jimiMtANi, tAdhe so mAyaraM bhaNei-mama'vi pAyasaM raMdhehi, tAhe Nasthitti sA addhitIe paruNNA, tAo saejjhiyAo pucchaMti, NibbaMdhe kathitaM, tAhiM aNukaMpAe aNNAevi aNNAevi ANItaM khIraM sAlI taMdulA ya, tAdhe therIe pAyaso raddho, tato tassa dArayassa hAyassa pAyasassa ghatamadhusaMjuttassa thAlaM bhareUNa uvaTThitaM, sAdhU ya mAsakhavaNapAraNate saMnyAsI viyA3 chamA sAdhuso boTaM motatA nathI, to huM anepiM35 vI te thayo ?' 10 A pramANe vicAratA buddhi prApta thaI. hA, kharekhara huM anekapiDika chuM, kAraNa ke je divase mAruM pAraNuM hoya te divase seMkaDo piMDone loko kare che. jayAre A sAdhuo to ekRta-akArita AhAra vApare che. tethI teo sAcuM kahe che. A pramANe vicAratA tene jAtismaraNajJAna utpanna thayuM. pratyesuddha thayo. tyA2 57 te "iMdaNAgeNa arahA vuttaM'....vagaire adhyayananI 5355 // 42 che ane siddha thAya che. A pramANe indranAthe bALapavaDe sAmAyika prApta karyuM. 15 * dAnanuM dRSTAnta ja - eka govAlaNano putra hato. utsavamAM lokoe potAnA gharomAM khIra rAMdhI. A putra bAjunA gharamAM khIra khAtA bALakone jue che. tethI te mAtAne kahe che-"mArA mATe paNa khIra rAMdha." mAtA (khIra mATenI sAmagrI) nahotI mATe atine karatI raDavA lAgI. tyAre paDozIo pUche che. ghaNo Agraha karatA govAlaNe kahyuM. tethI anukaMpAthI koI dUdha lAvyuM, koI zAli cokhA 20 lAvyuM. tyAra pachI mAtAe khIra rAMdhI, ane snAna karela te bALakaAgaLa ghI-sAkarathI yukta khIranI thALI bharIne mUkI. te samaye mAsakSapaNanA pAraNA mATe tyAM sAdhu AvyA. 90. tato'hamevaikapiNDikaH, mUhUrtAntareNopazAntazcintayati-naite mRSA vadanti, kathaM bhavet ?, labdhA zrutiH, bhavAmyanekapiNDiko, yadivase mama pAraNaM taddivase'nekAni piNDazatAni kriyante, ete punarakRtamakAritaM bhuJjanti, tatsatyaM bhaNanti, cintayatA jAtiH smRtA, pratyekabuddho jAtaH, adhyayanaM bhASate, indranAgena 25 arhattA vRttA, siddhazca / evaM bAlatapasA sAmAyikaM labdhaM tena 3 / dAnena, yathA-ekasyA vatsapAlyAH putraH, lokenotsave pAyasamupaskRtaM, tatrAsannagRhe dArakarUpANi pazyati pAyasaM jimanti, tadA sa mAtaraM bhaNati-mamApi pAthasaM paca, tadA nAstIti sA'dhatyA praruditA, tAH sakhyaH pRcchanti, nirbandhe kathitaM, tAbhiranukampayA anyayA'pi anyayA'pi AnItaM kSIraM zAlayastandulAca, tadA sthavirayA pAyasaM pakvaM, tataH tasmai dArakAya snAtAya ghRtamadhusaMyuktena pAyasena sthAlo bhRtvopasthApitaH, sAdhazca mAsakSapaNapAraNAya 30 * caDDei /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) Agato, jAva therI aMto vAulA tAva teNa dhammo'vi me houtti tassa pAyasassa tibhAgo diNNo, puNo ciMtitaM-atithovaM, bitio tibhAgo diNNo, puNovi NeNa ciMtitaM-ettha jati aNNaM aMbakkhalagAdi chubhati to'vi Nassati, tAhe taio tibhAgo diNNo, tato tassa teNa davvasuddheNa dAyagasuddheNa gAhagasuddheNa tiviheNa tikaraNasuddheNa bhAveNaM devAue Nibaddhe, tAdhe mAtA se jANati-jimio, puNaravi bharitaM, atIva raMkattaNeNa bharitaM poTTe, tAdhe rattiM visUiyAe mato devalogaM gato, tato cuto rAyagihe nagare padhANassa dhaiNAvahassa putto bhaddAe bhAriyAe jAto, logo ya gabbhagate bhaNati-kayapunno jIvo jo uvavaNNo, tato se jAtassa NAmaM kataM katapuNNotti, vaDDito, kalAo gahiyAto, pariNIto, mAtAe dullaliyagoTThIe chUDho, tehiM gaNiyAgharaM pavesito, mAtA aMdara koIka kAryamAM vyagra hatI evAmAM bALake "mane dharma thAo." ema vicArI 10 te khIrano trIjo bhAga sAdhune Apyo. pharI vicAryuM "A to ghaNI ochI che." tethI bIjo tribhAga Apyo. pharI pAchuM vicAryuM ke "jo AmAM khaTAza jevI koI vastu paDaze to te paNa nAza pAmaze" (arthAta ATalI gocarI pUratI nathI, sAdhu bIje vahoraze ane temAM koI khATI vastu paDaze, to badhuM nakAmuM jaze, tenA karatAM huM ja badhuM ApI dauM. jethI bIjethI vahoravuM paDe nahIM.) tethI trIjo tribhAga paNa ApI dIdho. A samaye te bALake dravyazuddhi, dAyakazuddhi, grAhakazuddhi ane 15 trikaraNathI zuddha evA bhAvone kAraNe devAyuSya bAMdhyuM. thALI khAlI joIne mAtAne lAgyuM-"teNe khIra khAI lIdhI." tethI bIjI khIra ApI. bALaka atyaMta bhikhArI hovAne kAraNe peTa bharIne khIra khAdhI. tethI rAtrIe jhADA thavAthI mRtyu pAmyo ane devalokamAM gayo. tyAMthI ava, rAjagRhInagaramAM dhanasArthavAhanAmanA pradhAnanI bhadrAnAme patnInA putrarUpe utpanna thayo. jyAre te garbhamAM hoya che tyAre loko kahe che ke - "je jIva garbhamAM utpanna thayo 20 che te itapaya che." tethI yAre teno 4nma thayo tyAre tenuM kRtapuSya nAma 57vAmA mAvyu. te moTo thayo. kaLAo zIkhavADavAmAM AvI. tenA lagna thayA. mAtAe kRtapuNyane kharAba mitronA saMge caDhAvyo. te mitroe tene vezyAgRhamAM mokalyo. bAravarSe teNe kuLane nirdhana karyuM. chatAM te (vezyAgRhamAMthI) nIkaLato nathI. tenA mAtApitA mRtyu pAmyA. tenI patnI chellA divase potAnA 91. AgataH yAvatsthavirA'ntarvyAkulA (vyApRtA) tAvattena dharmo'pi mama bhavatviti tasya pAyasasya tribhAgo dattaH, punazcintitam-atistokaM, dvitIyastribhAgo dattaH, punarapyanena cintitam-atra yadyanyadapyamlakhalAdi kSipyate tadapi nazyati, tadA tRtIyastribhAgo dattaH, tatastasmAttena dravyazuddhena dAyakazuddhena grAhakazuddhena trividhena trikaraNazuddhena bhAvena devAyurnibaddhaM, tadA mAtA tasya jAnAtijimitaH, punarapi bhRtaH, atIva raGkatayA bhRtamudaraM, tadA rAtrau visUcikayA mRto devalokaM gataH, tatazcyuto rAjagRhe nagare pradhAnasya dhanAvahasya putro bhadrAyAM bhAryAyAM jAtaH, lokazca garbhagate bhaNati-kRtapuNyo jIvo 30 yaH utpannaH, tatastasya jAtasya nAma kRtaM kRtapuNya iti, vRddhaH, kalAH gRhItAH, pariNItaH, mAtrA durlalitagoSThyAM kSiptaH, tairgaNikAgRhaM pravezito, * dhaNasatthavAhassa pra0 / .. . 25
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnanuM daSTAnta (ni. 847) bhosa 297 borasahiM varisehiM NiddhaNaM kulaM kataM, to'vi so Na Niggacchati, mAtApitANi se matANi, bhajjA ya se AbharaNagANi carimadivase peseti, gaNitAmAyAe NAtaM-NissAro kato, tAdhe tANi aNNaM ca sahassaM paDivisajjitaM, gaNiyAmAtAe bhaNNai-nicchubhau eso, sA Necchati, tAhe coriyaM NINio gharaM sajjijjati, uttiNNo bAhiM acchati, tAhe dAsIe bhaNNati-NicchUDho'vi acchasi ?, tAhe niyayagharayaM saDiyapaDiyaM gato, tAhe se bhajjA saMbhameNaM udvitA, tAhe se savvaM 5 kathitaM, sogeNaM apphuNNo bhaNati-asthi kiMci ? jA annahiM jAittA vavaharAmi, tAhe jANi AbharaNagANi gaNitAmAtAe jaM ca sahassaM kappAsamollaM diNNaM tANi se daMsitANi, sattho ya taddivasaM kaMpi desaM gaMtukAmao, so taM bhaMDamollaM gahAya teNa sattheNa samaM padhAvito, bAhiM deuliyAe alaMkArone mokale che. A bAju vezyAnI mAtAe jANyuM ke - "ApaNAvaDe) A nirdhana karAyo che." tyAre gaNikAnI mAtAe te AbharaNo ane anya eka hajAra rUpiyA (tenI patnIne) pAchA 10 ApyA. gaNikAnI mAtAe gaNikAne kahyuM - "Ane tuM choDI de." te choDavA icchatI nathI. tyAre te kapaTathI bahAra lavAyo. (arthAtu jyAre kRtapuNyane koIpaNa rIte gaNikA choDavA taiyAra na hatI tyAre gaNikAnI mAtAe kapaTathI tene gharanI bahAra kADhavAno upAya vicAryo. te A pramANe_) gharanI sAphasaphAI thAya che. (arthAt A gharane aMdarathI chANAdinuM liMpana vagere karavAnuM che tethI tuM aMdaranA oraDAmAMthI bahAra nIkaLa.) te nIkaLIne bahAra Ubho rahe che. 15 - tyAre mAtA dAsIvaDe kahevaDAve che ke-"gharathI bahAra kADhavA chatAM tuM haju ahIM ja Ubho che?" kRtapuNya tyAMthI nIkaLI saDelA-paDelA potAnA gharamAM gayo. tenI patnI AdarathI UbhI thaI ane badhI ja vAta karI, (arthAt mAtA-pitAnuM mRtyu tathA potAnI nirdhanatAdinI badhI vAta 42.) tyAre atyaMtazothI asta te 4 cha - "32ma cha ? nAthA anyatra 4 tho 47.' nI bhAtAme 4 bhAma25o bhane se 12 3piyA upAsanA bhUlya tarI3 (arthAt 20 kapAsano dhaMdho karavA patnIne) ApyA hatA. te kRtapuNyane dekhADe che. te ja divase eka sArthavAha koIka anya dezamAM javAnI icchAvALo hato. tethI kRtapuNya te alaMkAro ane mUlyane laIne te sArthavAhanI sAthe nIkaLyo. gAmanI bahAra devamaMdira pAse khATalo pAtharIne te suto. 12. dvAdazabhirvanirdhanaM kulaM kRtaM, tadA'pi sa na nirgacchati, mAtApitarau tasya mRtau, bhAryA ca tasyAbharaNAni caramadivase preSate, gaNikAmAtrA jJAtaM-nissAra: kataH, tadA tAni anyacca sahastraM 25 prativisarjitaM, gaNikAmAtrA bhaNyate-niSkAzyatAM eSaH, sA necchati, tadA cauryeNa ninISitaH, gRhaM sajyate, uttIrNastiSThati bahiH, tadA dAsyA bhaNyate-niSkAzito'pi tiSThasi ?, tadA nijagRhaM zaTitapatitaM gataH, tadA tasya bhAryA saMbhrameNotthitA, tadA tasmai sarvaM kathitaM, zokena vyApto bhaNati-asti kiJcit ? yAvadanyatra yAtvA vyavaharAmi, tadA yAnyAbharaNAni gaNikAmAtrA yacca sahasraM karpAsamUlyaM dattaM tAni / tasmai darzitAni, sArthazca tasmin divase kamapi dezaM gantukAmaH, sa tat bhANDamUlyaM gRhItvA tena sArthena 30 samaM pradhAvitaH, bahirdevakalikAyAM
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 * Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) khaTTaM pADaNaM suto / aNNassa ya vANiyayassa mAtAe sutaM jadhA - tava putto mato vAhaNe bhinne, tIe tassa davvaM diNNaM, mA kassai kadhijjasi, tIe ciMtitaM mA davvaM jAu rAulaM, pavisihiti me aputtAe, tAheM ratiM taM satthaM eti, jA kaMci aNAhaM pAsemi, tAhe taM pAsati, paDibodhittA pavesito, tAhe gharaM netUNa rovati - ciraNaThThagatti puttA !, suNhANaM cauNhaMtANaM kadheti5 esa devaro bhe ciraNaTTao, tAo tassa lAitAo, tatthavi bArasa varisANi acchati, tattha ekkekAe cattAri paMca ceDarUvANi jAtANi, therIe bhaNitaM ettAhe Nicchubhatu, tAo Na taraMti dharituM, tA tAhi saMbalamodagA katA, aMto rayaNANa bharitA, varaM se eyaM pAoggaM hoti, tAdhe viyaDaM pAettA tAe ceva devauliyAe osIsae se saMbalaM ThavettA paDiyAgatA, so'vi sItalaeNa pavaNeNaM saMbuddho anyavepArInI mAtAe sAMbhaLyuM ke--dariyamAM vahANa DUbatA tAro putra mRtyu pAmyo che." 10 mAtAe samAcAra ApanArane paisA ApIne kahyuM tuM koIne kaheto nahIM. mAtA vicAre che ke "aputra evI mAruM dhana rAjakuLamAM jatuM na rahe (te mATe koi upAya karuM.") mAtA rAtrIe sArthamAM Ave che--kadAca koI anAtha maLI jAya, tyAre mAtA kRtapuNyane jue che. tene uThADIne potAnA ghare laI jAya che. gharamAM lAvIne raDavA lAge che--"he putra ! ghaNA lAMbA kALathI tuM khovAI gayo hato (Aje tuM mane maLyo che.) cAre putravadhUone kahe che ke "he putravadhUkho ! jA tamAro 15 diyara lAMbAkALathI khovAI gayo hato. (je have ApaNane pAcho maLyo che.) cAre putravadhUo tenA para Asakta thaI. tyAM paNa kRtapuNya bAra varasa rahe che. temAM dareka patnIne cAra-cAra, pAMca-pAMca jANo thayA. -- sAsue kahyuM-"have Ane bahAra kADho'. (jo ke bAra-bAra varSa sAthe rahevAne kAraNe vahune kRtapuNya sAthe sArI prIti thaI hatI chatAM sAsuno hukama hovAthI) teNIo dhRtapuNyane rAkhavA 20 samartha nahotI. teoe kRtapuNyamATe bhAtA tarIke modako banAvyA ane tenI aMdara "tene kAma Avaze" ema vicArI ratno bharyA. tyArapachI kRtapuSyane dAruM pIvaDAvI te je devamaMdiramAM tene mUkyo ane tenA mAthA nIce bhAtu mUkIne vahuo pAchI AvI. te paNa zItala pavanathI savAre jAgyo. te ja sArtha te divase pAcho Avyo hato. (sArtha pAcho Avyo eTale) patnIe paNa 93. khaTvAM pAtayitvA suptaH / anyasya ca vaNijo mAtrA zrutaM yathA tava putro mRto vAhane 25 bhinne, tayA tasmai dravyaM dattaM, mA kasmaicit cIkathaH, tayA cintitaM mA dravyaM yAsIt rAjakulaM, pravekSyati mamAputrAyAH, tadA rAtrau taM sArthameti yad kaJcidanAthaM pazyAmi, tadA taM pazyati, pratibodhya pravezitaH, tadA gRhaM nItvA roditi - ciranaSTaH putra ! snuSAbhyazcatasRbhyastAbhyaH kathayati - eSa devA bhavantInAM ciranaSTaH, tAstasmin lagnAH, tatrApi dvAdaza varSANi tiSThati, tatraikaikasyAzcatvAraH paJca putrA jAtA:, sthavirayA bhaNitam adhunA niSkAzayantu, tA na dhartuM zaknuvanti, tadA tAbhiH zambalamodakAH kRtAH, anto ratnena 30 bhRtAH, varaM tasyaitat prAyogyaM bhavati, tadA vikaTaM pAyayitvA tasyAmeva devakulikAyAmucchIrSake zambalaM sthApayitvA pratyAgatA, so'pi zItalena pavanena saMbuddhaH
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnanuM daSTAnta (ni. 847) : 299 pabhAtaM ca, sovi sattho taddivasamAgato, imAevi gavesao pesio, tAhe udyavittA gharaM NIto, bhajjA se saMbhameNa uTThitA, saMbalaM gahitaM, paviTTho, abbhaMgAdINi kareti, putto ya se tadA gabbhiNIe jAto, so ekkArasavariso jAo, lehasAlAo Agato royati-dehi me bhattaM, mA uvajjhAeNa hammihAmitti, tAe tAo saMbalathaiyAto moyago diNNo, Niggato khAyaMto, tattha rayaNaM pAsati, lehaceDaehiM dig, tehiM pUviyassa diNNaM, dive dive amha polliyAo dehitti, imovi jimite 5 moyage bhiMdati, teNa diTThANi, bhaNati-suMkabhaeNa katANi, tehiM rayaNehiM taheva pavittharito / setaNao ya gaMdhahatthI NadIe taMtueNa gahito, rAyA AdaNNo, abhayo bhaNati-jai jalakaMto atthi to chaDeti, so rAule atibahuattaNeNa rataNANa cireNa labbhihitittikAUNa paDahao tene zodhavA mATe je eka vyakti mokalI hatI, te vyakti tene uThADIne ghare laI gaI. patnI AdarapUrvaka UbhI thaI. bhAtu grahaNa karyuM. te gharamAM pravezyo. telanI mAliza vagere 10 kare che. jyAre kRtapuNya bAra varSa pahelA gharathI nIkaLyo hato, tyAre patnInA garbhamAM putra hato. te have agiyAravarSano thayo hato. te lekhazALAethI Avelo kahe che, "mane bhojana Apo, (jethI huM jaladI zALAe pAcho pharuM) nahIM to upAdhyAya mane mAraze." mAtAe te bhAtAnI thelImAMthI eka modaka Apyo. te modakane khAtA-khAtA te gharanI bahAra) nIkaLyo. te modakamAM ratnane jue che. zALAnA bALakae paNa te ratna joyuM. te bALakoe te ratna pUDalAvALAne ApyuM 15 ane kahyuM-"roje roja tAre amane puDalAo ApavA." kRtapuNya paNa jamatI veLA modakone bhAMge che. te paNa temAM ratno jue che ane patnIne kahe che ke-"karanA bhayathI modaka karAyA che. (arthAt paradezathI kamAIne Avyo hoya to rAjAne kara Apavo paDe. te na Apavo paDe te mATe A rIte lADavA banAvyA hatA.) te ratnovaDe kRtapuNya pAko te 04.2 vepAra dho 421. sAyo. 412 seyana pa'stine nahIma taMtujhe (452- 20 jaMtuvizeSe) pakaDyo. rAjA uga pAmyo. abhaya kahe che-"jo jaLakAnta maNi hoya to te hAthIne tarata choDI deze." abhaye "bhaMDAramAM ratno ghaNAM hovAthI lAMbAkALe jaLakAntamaNi maLaze." (arthAt jaladI hAthamAM Avaze nahIM) ema vicArI gAmamAM ghoSaNA karAvI ke-"je jaLakAnta maNi ___ 94. prabhAtaM ca, so'pi sArthastasmin divase AgataH, anayA'pi gaveSakaH preSitaH, tadotthApya gRhaM nItaH, bhAryA tasya saMbhrameNa utthitA, zambalaM gRhItaM, praviSTaH, abhyaGgAdIni karoti, putrazca tasya 25 tadA garbhiNyA jAtaH, sa ekAdazavArSiko jAtaH, lekhazAlAyA Agato. roditi-dehi mahyaM bhaktaM mopAdhyAyena ghAniSam, tayA tasyAH zambalasthagikAto modako dattaH, nirgataH khAdan, tatra ratnaM pazyati, lekhadArakaidRSTaM, tairApUpikAya dattaM, divase divase'smAkaM polikA dadyA gati, ayamapi jimite modakAn bhinatti, tena dRSTAni, bhaNati-zulkabhayena kRtAni, tai ravaistathaiva pravistRtaH / secanakazca gandhahastI nadyAM tantukena gRhItaH, rAjA khinnaH, abhayo bhaNati-yadi jalakAnto bhavet tadA tyajet, sa rAjakule'tibahutvena 30 ratnAnAM cireNa lapsyata itikRtvA paTaho
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 * Avazyaniyuti.rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) NipphiDito-jo jalakaMtaM deti tassa rAyA rajjaM addhaM dhUtaM ca deti, tAdhe puvieNa diNNo, NIto, udagaM pagAsitaM, taMtuo jANati-thalaM NIto, mukko, NaTTho, rAyA ciMteti-kato?, puviyassa pucchati-kato esa tujhaM?, nibbaMdhe siTuM-kayapuNNagaputteNa diNNo, rAyA tuTTho, kassa aNNassa hohiti ?, raNNA saddAviUNa katapuNNao dhUtAe vivAhito, visao se diNNo, bhoge bhuMjati, 5 gaNitAvi AgatA bhaNati-ecciraM kAlaM ahaM veNIbaMdheNa acchitA, savvavetAlIo tumaM aTTA gavesAvitAo, ettha diTThoti, katapuNNao abhayaM bhaNati-ettha mama cattAri mahilAo, taM ca gharaM Na yANAmi, tAhe cetiyagharaM kataM, leppagajakkho katapuNNagasariso kato, tassa accaNiyA ghosAvitA, do ya bArANi katANi, egeNa paveso egeNa NippheDo, tattha abhao katapuNNao Apaze tene rAjA aDadhuM rAjya ane potAnI dIkarI Apaze." 10 puDalAvALAe te ratna ApyuM. te ratna nadI pAse laI javAyuM ane pANI. upara teno prakAza pheMkyo. A prakAzane taMtuka jANe che tethI te hAthIne kinAre lAve che, choDI de che ane pote (bhAga 14 . 2% viyAre cha-2tna yAMthI dAvyo Daze ?-purAvANAne pUche che-"tArI pAse A ratna kyAMthI AvyuM ?" ghaNA Agraha pachI te kahe che ke "kRtaM puNyanA putre A ratna mApyu cha. 2% muza thayo. (ane manamA viyAyu ) "yAM bhArI 60 00% 505 anyanI 15 patnI banI hota to ?" rAjAe bolAvIne kRtapuNyanI sAthe dikarIne paraNAvI. tene eka deza Apyo. kRtapuNya tenI sAthe bhogo bhogave che. tevAmAM gaNikA paNa tyAM AvIne kahe che-"ATalA samayathI meM (tArA nAme) vALone bAMdhIne rAkhyA che. badhA ja nadInA kinArA tane zodhavA pheMdIvaLI chuM. harve tuM ahIM dekhAyo che. kRtapuNya abhayane kahe che-"haju paNa mArI cAra patnIo che paraMtu teonA gharanuM saranAmuM jANato 20 nathI." tethI (abhaya te yA2 patnIsone zodhavA bhATe) mahi2 janAvarAvyu. tema itapuSya jevo mATIno eka yakSa banAvarAvyo. tenI pUjA mATe ghoSaNA karAvarAvI. te maMdirane ekabAjuthI praveza karavA ane bIjI bAjuthI nIkaLavA mATe be daravAjA banAvarAvyA. tyArapachI abhaya ane kRtapuNya eka daravAjA pAse Asana upara bese che. kaumudI mahotsavanI jAherAta thAya che ke "Aje 95. dApitaH-yo jalakAntaM dadAti tasmai rAjA rAjyamardhaM duhitaraM ca dadAti, tadA''pUpikena datto, 25 nItaH, udakaM prakAzitaM, tantuko jAnAti-sthalaM nItaH, mukto, naSTaH, rAjA cintayati - kutaH ?, ApUpikaM pRcchati-kuta eSa tava ?, nirbanthe ziSTaM-kRtapuNyakaputreNa dattaH, rAjA tuSTaH, kasyAnyasya bhavet ?, rAjJA zabdayitvA kRtapuNyako duhitrA vivAhitaH, viSayastasmai dattaH, bhogAn bhunaktiH, gaNikA'pyAgatA, bhaNati-iyaccira kAlamahaM veNIbandhena sthitA, sarvavaitAlikAstvadarthaM gaveSitAH, atra dRSTa iti, kRtapuNyako'bhayaM bhaNati-atra mama catasro mahelAH, tacca gRhaM na jAnAmi, tadA caityagRhaM kRtaM, lepyayakSaH 30 kRtapuNyakasadRzaH kRtaH, tasyAnikA ghoSitA, dve ca dvAre kRte, ekena praveza ekena nirgamaH, tatrAbhayaH kRtapuNyaka
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinayanuM dRSTAnta (ni. 847) Na 301 ya egattha bArabbhAse AsaNavaragayA acchaMti, komudI ANattA, jadhA paDimapaveso accaNiyaM kareha, Nayare ghositaM-savvamahilAhiM ettavvaM, logo'vi eti, tAo'vi AgatAo, ceDarUvANi tattha bappotti ucchaMge NivisaMti, NAtAo teNa, therI aMbADitA, tAo'vi ANitAo, bhoge bhuMjati sattahivi sahito / vaddhamANasAmI ya samosarito, katapuNNao sAmi vaMdiUNa pucchatiappaNo saMpattiM vipattiM ca, bhagavatA kathitaM-pAyasadANaM, saMvegeNa pavvaito / evaM dANeNa sAmAiyaM 5 labbhati 4 / idANi viNaeNaM, magadhAvisae gobbaragAme puSphasAlo gAhAvatI, tassa bhaddA bhAriyA, putto se puSphasAlasuo, so mAtApitaraM pucchati-ko dhammo ?, tehiM bhaNNati-mAtApitaraM pratimAno praveza che mATe pUjA karavA AvavuM." nagaramAM ghoSaNA thaI ke-"sarva mahilAoe AvavuM." loko badhA jAya che. temAM te cAra patnIo paNa Ave che tenI sAthe rahelA bALako 10 "A to ApaNA pitA che" ema karI khoLAmAM besI jAya che. kutapurNa cAre patnIone oLakhI jAya che. temanI sAsune te Thapako Ape che. te cAre patnIone potAnA ghare lAve che. A sAte patnIo (mULa patnI + gaNikA + rAjAnI dikarI + yA2 patnI) sAthe te bhogone bhogave che.. eka vAra te nagaramAM vardhamAnasvAmI padhAryA. kRtapuNya svAmIne vaMdana karIne potAne maLelI 15 saMpatti ane ApattionuM kAraNa pUche che. bhagavAna (potAne maLelI saMpattionA kAraNa tarIke) pUrvabhavamAM Apela khIranuM dAna kahe che. kRtapuNya vairAgya pAmI dIkSA lIdhI. A pramANe jIva hAnathA sAmAyi ( yaritrasAmAyi) prA. 42 cha-4. . * vinaya- dRSTAnta * magadha dezanA gombaragAmamAM puSpazAla nAme eka gRhastha hato. tene bhadrA nAme patnI 20 hatI. teone puSpazAlaputra nAme putra hato. ekavAra putra mAtA-pitAne pUche che ke "dharma kevA prA2no Doya che ?" tebhose - "mAtA-pitAnI sevA 12vI meM dharma che." chjIvalokamAM be jaNA devasvarUpa che mAtA ane pitA, temAM paNa pitA e viziSTa che jenA ___ 96. zcaikatra dvArAbhyAse Asanavaragatau tiSThataH, kaumudI AjJaptA, yathA pratimApravezo'rcanAM kuruta, nagare ghoSitaM-sarvamahilAbhirAgantavyaM, loko'pyAyAtti, tA api AgatAH, ceTarUpANi tatra bappa iti utsaGge 25 nivizante, jJAtAstena, sthavirA nirbhasitA, tA api AnItAH, bhogAn bhunakti saptabhirapi sahitaH / vardhamAnasvAmI ca samavasRtaH, kRtapuNyakaH svAmine vanditvA pRcchati-AtmanaH sampattiM vipattiM ca, bhagavatA kathitaM-pAyasadAnaM, saMvegena pratnajitaH / evaM dAnena sAmAyika labhyate / idAnIM vinayena, magadhAviSaye gUrbaranAme puSpazAlo gAthApatiH, bhadrA tasya bhAryA, putrastasya puSpazAlasutaH, sa mAtarapitaraM pRcchatiko dharmaH ?, tAbhyAM bhaNyate-mAtarapitarau 30
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 ja Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) sussUsitavvaM "do ceva devatAI mAtA ya pitA ya jIvalogaMmi / tatthavi piyA visiTTho jassa vase vaTTate mAtA // 1 // ", so tANa pae muhadhovaNAdivibhAsA, devatANi va tANi sussUsati / aNNatA gAmabhoio 5 Agato, tANi saMbhaMtANi pAhuNNaM kareMti, so ciMteti-etANavi esa devataM, etaM pUemi to dhammo hohiti, tassa sussUsaM pakato / aNNatA tassa bhoio, tassavi aNNo, tassavi aNNo, jAva seNiyaM rAyANaM olaggiumAraddho, sAmI samosaDho, seNio iDDIe gaMtUNa vaMdati, tAhe so sAmiM bhaNati-ahaM tubbhe olaggAmi ?, sAmiNA bhaNitaM-ahaM rayaharaNapaDiggahamattAe olaggijjAmi tANaM suNaNAe saMbuddho, evaM viNaeNa sAmAiyaM labbhati 5 / 10 idAnIM vibhaMgeNa labbhati, jadhA-atthi magadhAjaNavae sivo rAyA, tassa dhaNadhannahiraNNAi vazamAM mAtA hoya che. [1] te putra roja savAre teonA mukhaprakSAlanAdi .... varNana samajI se. bhAtA-pitAnI hevanI sebha sevA che. ekavAra ghare gAmano mukhI Avyo. teo AdarapUrvaka atithipaNAne kare che. A joIne putra vicAre che ke "mAtA-pitAno paNa A deva che. tethI AnI pUjA karuM jethI mane dharma thaze." 15 te tenI sevA karavA lAgyo. ekavAra te mukhIne tyAM teno paNa mukhI Avyo. (tathI A putra tenI sevA karavA lAgyo.) te mukhIne paNa anyamukhI maLavA Avyo ema karatAM karatAM te putra zreNika rAjAnI sevA karavA lAgyo. te nagaramAM svAmI padhAryA. zreNika RddhivaDe jaIne svAmIne vaMdana kare che. te putra A joIne svAmIne kahe che ke "prabhu ! huM tamArI sevA karuM ?" svAmIe kahyuM-"rajoharaNa, pAtrAdivaDe mArI sevA karavA yogya che." temanA vacanonA zravaNathI te bodha 20 pAbhyo. mA prbhaae| vinaya sAmAyi: prati ya cha - 5. . * vimAnanuM dRSTAnta * , magadhadezamAM zivanAme rAjA che. tene dhana, dhAnya, hiraNyAdi rojeroja vadhe che. tene vicAra Avyo ke- A dharmanuM phaLa che, tethI mAre tyAM hiraNyAdi vadhe che, tethI huM (A bhavamAM paNa) 97. zuzrUSitavyau, dve eva daivate mAtA ca pitA ca jIvaloke / tatrApi pitA viziSTo yasya vaze 25 varttate mAtA // 1 // sa tayoH prage mukhadhAvanAdivibhASA, daivate iva tau zuzrUSate / anyadA grAmabhojika AgataH, tau saMbhrAntau prAghUyaM kurutaH, sa cintayati-etayorapi etadaivatam, etaM pUjayAmi tato dharmo bhaviSyati, tasya zuzrUSAM prakRtaH / anyadA tasya bhojikaH, tasyApyanyaH, tasyApyanyaH yAvaccheNikaM rAjAnamavalagitumArabdhaH, svAmI samavasRtaH, zreNika RddhyA gatvA vandate, tadA sa svAminaM bhaNati ahaM tvAmavalagAmi ?, svAminA bhaNitam-ahaM rajoharaNapratigrahamAtrayA'valagye, teSAM zravaNena sNbuddhH| 30 evaM vinayena sAmAyikaM labhyate / idAnIM vibhaGgena labhyate, yathA'sti magadhAjanapade zivo rAjA, tasya dhanadhAnyahiraNyAdi
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyoga-viyogarnu dRSTAnta (ni. 847) * 303 'idiyahaM vaDati, ciMtA jAyA-atthi dhammaphalaMti, to mahaM hiraNNAdi vaDDati, tA puNNaM karemittikaliUNa bhoyaNaM kAritaM, dANaM ca NeNa diNNaM, tato puttaM rajje ThaveUNa sakatataMbamayabhikkhAbhAyaNakaDucchugovagaraNo disApokkhiyatAvasANa majjhe tAvaso jAto, chaThamAto parisaDiyapaMDupattANi ANiUNa AhAreti, evaM se ciTThamANassa kAleNa vibhaMgaNANaM samuppannaM saMkhejjadIvasamuddavisayaM, tato NagaramAgaMtUNa jadhovaladdhe bhAve paNNaveti / aNNatA sAdhavo diTThA, 5 tesiM kiriyAkalAvaM vibhaMgANusAreNa loemANassa visuddhapariNAmassa apuvvakaraNaM jAtaM, tato kevalI saMvuttotti 6 / saMyogaviogao'vi labbhati, jadhA do mathurAo-dAhiNA uttarA ya, tattha uttarAo vANiyao dakkhiNaM gato, tattha ego vANiyao tappaDimo, teNa se pAhuNNaM kataM, tAhe te NiraMtaraM mittA jAtA, amhaM thiratarA pItI hoMhititti jati amha putto dhUtA ya jAyati to saMyogaM karessAmo, 10 puNyane karuM ema vicArIne tene bhojana karAvyuM ane dAna ApyuM. tyAra pachI putrane rAjya upara sthApIne pote taiyAra karela tAMbAnuM bhikSA mATenuM bhAjana ane kaDachI laIne dizA prokSitanAmanA tApasI pAse jaI tApasa thayo. tyAM te chaThTha-aThThama tapa kare che ane pAraNe nIce paDelA pILA pAMdaDAone lAvIne khAya che. A rIte keTaloka kALa pasAra karatA tene saMkhyAtA dvIpasamudraviSayaka virbhAgajJAna utpanna thayuM. tyArapachI nagaramAM AvIne te je rIte jJAnamAM dekhAya te rIte padArthonuM 15 nirUpaNa kare che. ekavAra teNe sAdhuone joyA. potAnA vibhaMgajJAnamAM te sAdhuonI kriyAone jotA tene vizuddha pariNAma utpanna thayA ane apUrvakaraNa (samyakatva pUrvenuM) prApta thayuM. anukrame pakSI thayo. 6 * saMyoga-viyogarnu dRSTAnta * - be mathurA hatI. eka dakSiNadizAmAM ane bIjI uttaradizAmAM-eka vepArI uttaramathurAthI 20 - dakSiNamathurAmAM gayo. tyAM dakSiNamathurAmAM tenA jevo eka vepArI hato. teNe AnI mahemAnagIrI karI. tyArapachI te baMne vepArIo najIkanA mitra thayA. ApaNI prIti sthiratara thAya te mATe jayAre ApaNane putra-putrI thAya tyAre baMnenA vivAha karavA (ema vepArIoe nakkI karyuM.) tyAra - 98. pratidivasaM vardhate, cintA jAtA-asti dharmaphalamiti, tato mama hiraNyAdi vardhate, tat puNyaM karomIti kalayitvA bhojanaM kAritaM, dAnaM cAnena dattaM, tataH putraM rAjye sthApayitvA svakRtatAmra- 25 mayabhikSAbhAjanakaDucchukopakaraNo dikprokSitatApasAnAM madhye tApaso jAtaH, SaSTASTamAt parizaTitapANDupatrANi AnIya AhArayati, evaM tasya tiSThataH kAlena vibhaGgajJAnaM samutpannaM saMkhyeyadvIpasamudraviSayaM, tato nagaramAgatya yathopalabdhAn bhAvAn prajJApayati / anyadA sAdhavo dRSTAH, teSAM kriyAkalApaM vibhaGgAnusAreNa lokamAnasya vizuddhapariNAmasyApUrvakaraNaM jAtaM, tataH kevalI saMvRtta iti / saMyogaviyogato'pi labhyate, yathA dve mathuredakSiNottarA ca, tatrottarasyA vaNik dakSiNAM gataH, tatra eko vaNik tatpratimaH, tena tasya prAghUyaM 30 kRtaM, tadA tau nirantaraM mitre jAtau, AvayoH sthiratarA prItirbhaviSyatIti yadyAvayoH putro duhitA vA jAyate tadA saMyogaM kariSyAva:,
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 A Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) tahe dakkhiNeNa uttarassa dhUtA varitA, diNNANi bAlANi, etthaMtare dakkhiNamathurAvANiyao mato, putto se taMmi ThANe Thito, aNNatA so hAti, cauddisaM cattAri sovaNiyA kalasA ThavitA, tANa bAhiM roppiyA, tANaM bArhi taMbiyA, tANa bAhiM maTTiyA, aNNA ya NhANavidhI ratA, tato tassa puvvAe disAe sovaNNio kalaso NaTTho, evaM cauddisaMpi, evaM savve NaTThA, 5 uTThitassa hANapIDhaMpi NaTTaM, tassa addhitI jAtA, gADaijjAo vAritAo, jAva gharaM paviTTho tAdhe uvaTThavitA bhoyaNavihI, tAdhe sovaNNiyarUppamatANi raiyANi bhAyaNANi, tAdhe ekvekkaM bhAyaNaM NAsi mAddhaM, tAhe so pecchati NAsaMti, jAvi se mUlapattI sAvi NAsiumAdattA, tAhe teNa gahitA, jattiyaM gahiyaM tattiyaM ThitaM, sesaM naTTaM, tAdhe gato sirigharaM joeti, so'vi rittao, jaMpi * * pachI dakSiNavepArInA putra sAthe uttaravepArInI putrI paraNAvAI. te putra-putrI jyAre bAlyAvasthAmAM 10 hatA tyAre ja temanI joDI nakkI thaI gaI. evAmAM dakSiNamathurAno vepA2I mRtyu pAmyo. tethI tenA putrane tenA sthAne besADyo, ekavAra te snAna kare che. cAre dizAmAM cAra suvarNakaLazo rAkhyA che, tenA pachI cAMdInA kaLazo, tenA pachI tAMbAnA ane tenA pachI mATInA kaLazo rAkhelA che. bIjI paNa snAnavidhi racAI hatI. jayAre A snAna karato hato tyAre acAnaka pUrvadizAno suvarNakaLaza adRzya thaI gayo, A pramANe cAre dizAnA suvarNakaLazo adRzya thayA. ema karatA15 karatA badhA ja kaLazo adazya thayA. snAna karI UbhA thatAM snAnapITha paNa adRzya thaI. tene adhRti thaI. nATaka karanArAone niSedha karyo, (ahIM evuM lAge che ke"te rojeroja snAna karyA pachI nATakAdi jovAnI kriyA karato haze. A rIte badhA kAryo patAvI ghare jato haze. Aje A rIte badhuM adazya thatuM joI nATakavALAone niSedha karayo ane sIdho ghare jAya che.) jyAre te gharamAM pravezyo tyAre bhojanaveLA thaI. tethI suvarNa-cAMdInAM bhAjano racAyA. 20 (arthAt temAM bhojana pIrasAyuM.) te veLA eka-eka bhAjana adazya thavA lAgyuM. ardazya thatAM bhAjanone te joI rahyo che. tevAmAM tenI je mULapAtrI hatI te paNa adazya thavA lAgI, eTale teNe te pAtrI hAthathI pakaDI, pAtrIno jeTalo bhAga pakaDyo teTalo rahyo. zeSa sarva pAtrI adazya thaI. tyAMthI teNe dhanabhaMDAramAM jaIne joyuM, to te paNa khAlI hato. je jamInamAM dATeluM hatuM 99. tadA dAkSiNAtyenauttarasya duhitA vRtA, dattA bAlikA / atrAntare dakSiNamathurAvaNik mRtaH, 25 putrastasya tasmin sthAne sthitaH, anyadA sa svAti, caturdizaM catvAraH sauvarNikAH kalazAH sthApitAH, tebhyo bahiH raupyakAH tebhyo bahistAmnAstebhyo bahiH mArttikAH, anyazca snAnavidhI racitaH, tatastasya pUrvasyA diza: sauvarNaH kalazo naSTaH, evaM caturdigbhyo'pi, evaM sarve naSTAH, utthitasya snAnapIThamapi naSTaM, tasyAdhRtirjAtA, nATakIyA vAritAH, yAvadvahaM praviSTastadopasthito bhojanavidhiH, tadA sauvarNarUpyamayAni racitAni bhAjanAni tadA ekaikaM bhAjanaM naMSTumArabdhaM tadA sa prekSate nazyanti, yApi ca tasya mUlapAtrI 30 sApi naMchumAracyA, tenA tena gRhItA, yAvAhIta tAvasthita, evuM naSTa, tavA rAta: zrIvRdde pazyati, sopi riktaH, yadapi
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 saMyoga-viyoganuM dRSTAnta (ni. 847) rNihANapauttaM taMpi NaTTaM, jaMpi AbharaNaM taMpi Natthi, jaMpi vuDDipattaM tevi bhAMti - tumaM Na yANAmo, jo'vi dAsIvaggo so'vi NaTTo, tAdhe ciMteti aho ahaM adhaNNo, tAdhe ciMteti - pavvayAmi, pavvaito / thovaM paDhittA hiMDati teNa khaMDeNa hatthagayeNa kouhalleNaM, jai pecchijjAmi, viharaMto uttaramadhuraM gato / tANi'vi rayaNANi sasurakulaM gatANi, te ya kalasA, tAhe so majjati, uttara mAthuro vANio uvagijjaMto jAva te AgayA kalasA, tAhe so tehiM ceva pamajjito, tAhe 5 bhoyaNavelAe taM bhoyaNabhaMDaM uvaTThavitaM, jahAparivADIya ThitaM, tato so'vi sAdhU taM gharaM paviTTho, tattha tassa satthavAhassa dhUyA paDhamajovvaNe vaTTamANI vIyaNayaM gahAya acchati, tAhe so sAdhU taM bhoyaNabhaMDaM pecchati, (graM0 9000) satthavAheNa bhikkhA NINAvitA, gahitevi acchati, tAhe pucchai - kiM bhagavaM ! evaM ceDiM paloeha ? tAhe so bhaNati-Na mama ceDIe payoyaNaM, eyaM bhoyaNabhaMDa te paNa adazya I gayuM. je alaMkArAdi hatuM, te paNa adRzya thaI gayuM. jene vyAje ApeluM 10 hatuM. teo paNa kahevA lAgyA ke ame tane oLakhatA nathI. The hAsIvarga hato, te pe| 4to rahyo tyAre te vepArIputra viyAre che - "aho ! huM adhanya chuM, tethI huM pravrajyA laI lauM." teNe pravrajyA lIdhI. thoDuM bhaNIne hAthamAM rahelA te TukaDA (je mULapAtrIno TukaDo tenA hAthamAM rahyo hato te) sAthe kyAMka A pAtrIno zeSa bhAga maLI jAya evI kutUhalatAthI te dIkSitaputra pharavA lAgyo, ane vicarato te uttaramathurAmAM gayo. 15 te ratno, kaLazo vagere paNa potAnA sasarAnA ghare pahoMcI gayA hatA. (te kyAre pahoMcyA te jaNAve che) jyAre te uttaramathurAno vepArI stavanA karato snAna kare che tyAre te kaLazo AvyA. te kaLazovaDe ja teNe snAna karyuM. tyArapachI jyAre bhojanaveLA thaI tyAre te bhojana mATenA bhAjano upasthita thayA. pota-potAnA sthAne te bhAjano goThavAI gayA. te samaye te sAdhu paNa te gharamAM pravezyo. 20 tyAM te sArthavAhanI prathamayauvanamAM rahelI dIkarI paMkho laIne UbhI che. te sAdhu te bhAjanone jue che. sArthavAhe bhikSA maMgAvaDAvI, bhikSA grahaNa karyA pachI paNa te sAdhu tyAM ja Ubho rahe che. tethI sArthavAha sAdhune pUche che-"he bhagavan ! tame zA mATe mArI dIkarIne joI rahyA cho? 1. nidhAnaprayuktaM tadapi naSTaM, yadapyAbharaNaM tadapi nAsti, yadapi vRddhiprayuktaM te'pi bhaNanti-tvAM na jAnImaH, yo'pi dAsIvargaH so'pi naSTaH, tadA cintayati - aho ahamadhanyaH, tadA cintayati - pravrajAmi, 25 pravrajita. / stokaM paThitvA hiNDate tena khaNDena hastagatena kautUhalena, yadi prekSeya, viharan uttaramathurAM gataH / tAnyapi ratnAni zvazurakulaM gatAni, te ca kalazAH, tadA sa majjati uttaramAthuravaNigupagIyamAnaH yAvatta AgatAH kalazAH, tadA sa taireva pramaGktaH, tadA bhojanavelAyAM tadeva bhojanabhANDamupasthitaM yathAparipATi ca sthitaM, tataH so'pi sAdhustadgRhaM praviSTaH, tatra tasya sArthavAhasya duhitA prathamayauvane vartamAnA vyajanaM gRhItvA tiSThati, tadA sa sAdhustad bhojanabhANDaM prekSate, sArthavAhena bhikSA AnAyitA, 30 gRhItAyAmapi tiSThati, tadA pRcchati - kiM bhagavan ! etAM ceTIM pralokayati ? tadA sa bhaNati na mama ceTyA prayojanaM, etat bhojanabhANDaM
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 305 * Avazyaniyukti * 42madrIyavRtti samASAMtara (1-3) peloemi, tato pacchati-kato etassa tujjha Agamo ?, so bhaNati-ajjayapajja bhaNitaM-sabbhAvaM sAha, teNa bhaNiyaM-mama pahAyaMtassa evaM ceva pahANavihI uvaTThitA, evaM savvANi'vi jemaNabhoyaNavihI sirigharANi'vi bharitANi, NikkhittANi divANi, adiTThapuvvA ya dhAriyA ANettA deMti, sAhU bhaNati-eyaM mama AsI, kiha ?, tAhe kaheti-hANAdi, jai Na pattiyasi 5 tato geNa taM bhoyaNavattIkhaMDaM Dhoita, caDatti laggaM, piuNo ya NAmaM sAhati, tAhe NAtaM jahA esa so jAmAtuo, tAhe uTTheUNa avayAsittA paruNNo bhaNati-eyaM savvaM tadavatthaM acchati, esA te puvvadiNNA ceDI paDicchasutti, so bhaNati-puriso vA puvvaM kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA puvvaM purisaM vippajahaMti, tAhe so'vi saMvegamAvaNNo mamaMpi emeva vippayahissaMtitti tyAre sAdhu kahe che ke- "mAre tamArI dIkarInuM kAma nathI, paraMtu A bhojana mATenA bhAjanone 10 eN| 2tyo chu." te pUche che 3 - "tabhArI pAse sAdhu syAMthI mAvyuM ?" sArthavADe :yuM, "668-5266 pAsethI AvetuM che." sAdhujhe dhu-"sAyI DI 3Do." sArthavAhe kahyuM, "jyAre huM snAna karato hato tyAre A snAnanI sAmagrI sahaja upasthita thaI, e ja pramANe bhojana mATenI sAmagrI paNa AvI, dhanabhaMDAra paNa bharAI gayo, jamInamAM daTAyeluM dhanAdi paNa jovA maLyuM, jene pUrve meM joyA nathI evA deNadAro paNa AvIne (dhanAdi) mane 15 mApe che." sAdhume yuM - " madhu bhAra utuM." "vIzate ?" tyA -yAre husnAnAdi (karato hato tyAre kaLazo vagere adRzya thavA lAgyA), jo tamane vizvAsa na jAgato hoya to juo"--ema kahI sAdhue potAnI pAse rahela TukaDo potAnI bhojanapAtrI sAthe joDyo. je tarata ja coMTI gayo. potAnA pitAnuM nAma kahe che. tethI sArthavAha jANe che ke, "A to mAro jamAI 20 cha" tyAre 4Ine bhAdiMgana rIne 27to te sArthavADa 3 cha - 2mA madhu te 14 avasthAmA cha. tathA A tamane bAlyAvasthAmAM ApelI kanyAne tame svIkAro." sAdhu kahe che- "puruSa prathama kAmabhogane choDe che athavA kAmabhogo prathama puruSane choDe che." (arthAt kAmabhogone mANasa na choDe to, kAmabhogo mANasane choDI de che.) A sAMbhaLI sArthavAha paNa "A kAmabhogo 2. pralokayAmi, tataH pucchati-kata etasya tavAgamaH?, sa bhaNati-AryakaprAryakAgataM 25 (pitRpitAmahAgataM), tena bhaNitaM-sadbhAvaM kathaya, tena bhaNitaM-mama snAyamAnasyaivameva snAnavidhispasthitaH, evaM sarvo'pi jemanabhojanavidhiH, zrIgRhANyapi bhRtAni, nikhAtAni dRSTAni, adRSTapUrvAzca dhArakA AnIya dadati, sAdhurbhaNati-etanmamAsIt katham ?, tadA kathayati-snAnAdi, yadi na pratyeSi (yadA na pratyagAt ) .. tadA'nena tadbhojanapAtrIkhaNDaM DhaukitaM, jhaTiti lagnaM, pituzca nAma kathayati, tadA jJAtaM yathA eSa sa jAmAtA, tadotthAyAliGgya prasadito bhaNati-etat sarvaM tadavasthaM tiSThati, eSA tvayA pUrvaM dattA ceTI pratIccheti, sa 30 bhaNati-puruSo vA pUrvaM kAmabhogAn viprajahAti, kAmabhogA vA pUrvaM puruSaM viprajahati, tadA so'pi saMvegamApanno mAmapyevameva viprahAsyantIti * vippahayaMti /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSTanuM daSTAnta (ni. 847) no 307 pavvaMito / tatthegeNa vippayogeNa laddhaM, egeNa saMyogeNa sAmAiyaM laddhati 7 / idANiM vasaNeNa, do bhAugA sagaDeNa vaccaMti, cakkuleNDA ya sagaDavaTTAe lolati, mahalleNa bhaNiyaM-uvvattehi bhaMDiM, itareNa vAhiyA bhaMDI, sA sannI suNeti, chiNNA cakkeNa, matA itthiyA jAyA hatthiNApure Nagare, so mahallataro puvvaM marittA tIse poTTe AyAo putto jAo, iTTho, itaro'vi tIse ceva poTTe AyAo, jaM so uvavaNNo taM sA ciMteti-silaM va hAvijjAmi, gabbhapADaNehiM vi Na paDati, tao so 5 jAo dAsIe hatthe diNNo, chaDDehi, so seTThiNA diTTho NijjaMto, teNa ghettUNa aNNAe dAsIe diNNo, so tattha saMvaDDai / tattha mahallagassa NAmaM rAyalalio iyarassa gaMgadatto, so mahallo jaM kiMci lahai tato tassavi deti, mAUe puNa aNiTTho, jahiM pecchai tahiM kaTThAdIhiM pahaNai / mane paNa A ja pramANe choDI deze" ema vicArI vairAgyane pAmyo ane pravrayA lIdhI. ahIM vepArInA putra viyoga thavAnA kAraNe sAmAyika prApta karyuM ane sArthavAhe saMyoga thavAnA kAraNe 10 sAmAyika be bhAio gADuM laIne nIkaLe che. gADAnA mArgamAM dvimukhI sarpa pasAra thAya che. moTo bhAI kahe che-"gADuM utArI de." (arthAt sApa mare nahIM e rIte gADAne bAju para khasADa.) nAnAbhAIe gADuM (sApa upara) calAvyuM. A sApa saMjJI hovAne kAraNe moTAbhAInI vAta sAMbhaLe 15 che. gADAnA cakravaDe sApanA TukaDA thAya che. te sApa marIne hastinApuranagaramAM strIrUpe utpanna thAya che. A bAju moTo bhAI paNa prathama marIne te strInA peTamAM putrarUpe utpanna thayo. A putra mAtAne iSTa banyo. bIjo bhAI paNa marIne strInA peTamAM ja Avyo. jyAre te peTamAM Avyo tyAre strI vicAre che ke- 'zilAnI jema (A garbhane) pADI dauM'. garbhapAtana mATenA upAyo karavA chatAM garbha paDato nathI. tethI jyAre teno janma thayo tyAre strIe te putrane 20 dAsInA hAthamAM soMpyo ke "tuM ene kyAMka mUkI de je." dAsIvaDe laI javAtA bALakane zreSTie joyo. teNe laIne anya dAsIne Apyo. tyAM te bALaka moTo thAya che. A baMne bALakomAM moTAnuM nAma rAjalalita ane nAnAnuM nAma gaMgadatta rAkhavAmAM AvyuM. moTA bhAIne je kaI maLe che, te nAnAne paNa Ape che. paraMtu A nAno bALaka mAtAne aniSTa " rU. pravrutiH | taMtrevena viprona nadhyamena saMyona sAmayivaM dhyamiti dvAna vyasana, tau 25 bhrAtarau zakaTena vrajataH, cakraulaNDikA (dvimakhaH sarpaH) ca zakaTavarttanyAM laThati, mahatA bhaNitaM-udvarttaya ga itareNa vAhitA gantrI, sA saMjJinI zrRNoti, chinnA cakreNa, mRtA strI jAtA hastinAgapure nagare, sa mahAn pUrvaM mRtvA tasyA udare AyAtaH putro jAtaH, iSTaH, itaro'pi tasyA evodare AyAtaH, yadA sa utpannastadA sA cintayatizilAmiva hApayAmi, garbhapAtanairapi na patati, tataH sa jAto dAsyA haste dattaH, tyaja, sa zreSThinA dRSTo nIyamAnaH, tena gRhItvA'nyasyai dAsyai dattaH, sa tatra saMvardhate / tatra mahato nAma rAjalalita itarasya gaDadattaH, sa mahAn 30 yatkiJcillabhate tatastasmAyapi dadAti, mAtuH punaraniSTaH, yatra prekSate tatra kASThAdibhiH prahanti / * uvaTejja pra0
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 308 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) aNNayA iMdamaho jAo, tao piyareNa appasAgAriyaM ANIo, AsaMdagassa heTThA kao, nemAvijJarU, oddADiyo, tAdde havi viTTo, tAhe tye pestULa Drimo, vaMLiyALu vizrvato, tA so ruvai, piuNA NhANio, etthaMtare sAhU bhikkhassa atiyao, siTTiNA pucchio - bhagavaM ! mAu puto aNiTTho bhavai ?, haMtA bhavai, kiha puNa ?, tAhe bha tAhe so bhai - bhagavaM ! pavvAveha eyaM ?, bADhaMti visajjio pavvaio / tesiM AyariyANa 10 sagAse bhAyAvi se NehANurAgeNa pavvaio, te sAhU jAyA IriyAsamiyA, aNissitaM tavaM kareMti; che. jyAre jue tyAre lAkaDI vagerethI mAre. ekavAra te nagaramAM indramahotsava Avyo. tethI nAnA bALakane pitA chupI rIte gharamAM lAve che ane palaMganI nIce saMtADe che: chupI rIte jamADe che. tenI upara vastro vagere DhAMkI de che. chatAM mAtA te bALakane koI rIte joI jAya che. tethI hAthathI pakaDIne palaMga nIcethI bahAra kADhe che ane saMDAsamAM pUrI de che. 15 muM dRSTvA vardhate krodhaH, snehazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeLa, dda ne pUrvavai:i L yaM dRSTvA vardhate snehaH, krodhazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeLa, putra che pUrvAnsava: rA' ja samaye bALaka raDavA lAge che. pitA tene (saMDAsamAMthI bahAra kADhI),snAna karAve che. bhikSAmATe sAdhu gharamAM pravezyo. zreSThie sAdhune pUchyuM-"bhagavan ! zuM potAno putra mAtAne gamato na hoya evuM bane ?" "hA, evuM banI zake che'" sAdhue javAba Apyo. "zA mATe AvuM bane ?" tyAre sAdhu kahe che - "jene joIne krodha vadhe ane sneha ghaTe, to manuSya jANavuM ke te mAro pUrvabhavano zatru che. / / 1 / / jene joIne sneha vadhe ane krodha ghaTe, to manuSya jANavuM ke A mAro pUrvabhavano 20 baMdhu (arthAt mitrAdi) che. rA' 25 pitAe sAdhune kahyuM--"bhagavan ! Ane dIkSA Apazo ?" "jarUra" pitAe sAdhune bALaka soMpyo ane tene dIkSA ApI. bhAinA snehAnurAgane kAraNe moTAbhAIe paNa te AcArya pA dIkSA lIdhI. teo baMne sAdhu thayA. iryAsamitivaDe samita teo Aloka--paralokanI AzaMsAvinAno tapa kare che. tyArapachI nAno bhAI niyANuM kare che ke "A tapaniyamapradhAna evA saMyamanuM - 4. anyadA indramaho jAtaH, tataH pitrA'lpasAgArikamAnItaH, palyaGkasyAdhastAtkRtaH, jemyate, vastrAdinA AcchAditaH, tadA kathamapi dRSTaH, tadA haste gRhItvA karSitaH, candanikAyAM (varcogRhe ) prakSiptaH, tadA sa roditi, pitrA strapitaH - atrAntare sAdhubhikSAyai atigataH, zreSThinA pRSTaH- bhagavan ! mAtuH putrono mati ?, om (vameva) mati, thaM puna: ? tavA mati-tavAsa maLati-maLavan! pravrAjayainaM ?, bADhamiti, visRSTaH pravrajitaH / teSAmAcAryANAM sakAze bhrAtA'pi tasya snehAnurAgeNa 30 pravruttita:, tau sAdhU khAto AMsamitI, anizritaM tapa: Rta:,
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ utsava- dRSTAnta (ni. 847) * 304 tAhe so tattha NidANaM karei-jai asthi imassa tavaNiyamasaMjamassa phalaM to AgamessANaM jaNamaNaNayaNANaMdo bhavAmi, ghoraM tavaM karettA devaloyaM gao / tato cuo vasudevaputto vAsudevo jAo, iyaro'vi baladevo, evaM teNa vasaNeNa sAmAiyaM laddhaM 8 / ussave, egaMmi paccaMtiyagAme AbhIrANi, tANi sAhUNaM pAse dhammaM suNeti, tAhe devaloe vaNNeti, evaM tesiM atthi dhamme subuddhI / aNNadA kayAi iMdamahe vA aNNaMmi vA ussave gayANi 5 NagariM, jArisA bAravai, tattha loyaM pAsanti maMDitapasAhiyaM sugaMdhaM vicittaNevatthaM, tANi taM daTThaNa bhaNaMti-esa so devaloo jo sAhahiM vaNNio, ettAhe jar3a vaccAmo saMdaraM karemo, amhevi devaloe uvavajjAmo, tAhe tANi gaMtUNa sAhUNa sAhaMti-jo tubbhehiM amha kahio devaloo so paccakkho amhehiM diTTho, sAhU bhaNaMti-Na tAriso devaloo, aNNAriso, ato aNaMtaguNo, jo koI phaLa hoya to bhaviSyamAM (arthAtu pachInAM bhavamAM) lokonA mana ane nayanane AnaMda 10 ApanAro thAuM." ghora tapa karIne te devalokamAM gayo. tyAMthI evI vasudevano putra vAsudeva thayo ane moTo bhAI baLadevarUpe thayo. A pramANe (mAtAvaDe apAtA) duHkhanA kAraNe nAnAbhAIne sAmAyinI prAti . 8. . * utsavanuM dRSTAnta * : manA chepAre bharavADo 2 cha. tabhI sAdhu pAse. dharma sAmaNe cha. dezanAmA sAdhuso vidona 15 varNana kare che. A sAMbhaLI bharavADone dharma karavAnI buddhi thAya che. ekavAra te bharavADo imahotsava ke koi anya mahotsava mATe nagarImAM gayA. te nagarI dvArikA jevI zobhe che. tyAM bharavADo sArI gaMdhavALA, sArI rIte suzobhita thayelA ane vicitra vastrAlaMkArone dhAraNa karanArA lokone jue che. teone joIne bharavADo kahe che-"A ja te devaloka che ke jenuM varNana sAdhuoe karyuM hatuM, have Apa 4 mane suM12 bhane rIme, ThethI mA5 59 // vilobha utpanna me." 20 " bharavADo. jaIne sAdhuone kahe che ke- "tame amane je devalokanuM varNana karyuM hatuM. te devaloka ame pratyakSa joyo." sAdhuoe kahyuM "tame je joyo tevA prakArano devaloka nathI, paraMtu anya prakArano che, AnAthI paNa anaMtagaNo suMdara che." A sAMbhaLI bharavADone vadhu Azcarya thayuM ane teoe dIkSA lIdhI, Ama utsavadrArA sAmAyikanI prApti thaI. . 5. tadA sa tatra nidAnaM karoti-yadyasti asya taponiyamasaMyamasya phalaM tadAyatyAM janamanonayanAnando 25 bhaveyaM, ghoraM tapaH kRtvA devalokaM gataH / tatazcyuto vasudevaputro vAsudevo jAtaH, itaro'pi baladevaH, evaM tena vyasanena sAmAyikaM lbdhm| utsave, ekasmin pratyantagrAme AbhIrAH, te sAdhUnAM pArve dharma zRNvanti, tadA devalokAn varNayanti, evaM teSAmasti dharme subuddhiH / anyadA kadAcit indramahe vA'nyasminvotsave gatA nagarI, yAdRzA dvArikA, tatra lokaM pazyanti maNDitaprasAdhitaM sugandhaM vicitranepathyaM, te taM dRSTvA bhaNanti - eSa sa devaloko yaH sAdhubhirvarNitaH adhunA (atra) yadi AyAsyAmaH 30 sundaramakariSyAmaH, vayamapi devaloke utpatsyAmahe, tadA te gatvA sAdhUn kathayanti-yo yuSmAbhirasmAn kathito devalokaH sa pratyakSo'smAbhidRSTaH, sAdhavo bhaNanti-na tAdRzo devalokaH, anyAdRzaH, ato'nantaguNaH,
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 Avazya'niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) o tANi abbhahiyajAtavimyANi pavvaiyANi / evaM ussaveNa sAmAiyalaMbho 9 / iDDitti, dasaNNapure Nagare dasaNNabhaddo rAyA, tassa paMca devIsayANi oroho, evaM so rUveNa jovvaNeNa baleNa ya vAhaNeNa ya paDibaddho erisaM Natthitti aNNassa ciMter3a, sAmI samosario dasaNakUDe pavvate / tAhe so ciMter3a - tahA kallaM vaMdAmi jahA Na keNai aNNeNa vaMdiyapuvvo, 5 taM ca abbhatthiyaM sakko NAUNa ciMtei - varAo appANayaM Na yANati, tao rAyA mahayA samudaeNa Niggao vaMdiuM savviDDie, sakko ya devarAyA erAvaNaM vilaggo, tassa aTTha muhe vivve, muhe 2 aTTha aTTha daMte vivvei, daMte 2 aTTha aTTha pukkharaNio viuvvei, ekvekkAe pukkharaNIe aTTha 2 ume viuvvei, paume 2 aTTha aTTha patte viuvvei, patte 2 aTTha 2 battIsabaddhANi divvANi NADagANi vivvei, evaM so savviDDIe uvagijjamANo Agao, tao erAvaNaM vilaggo ceva * RddhinuM dRSTAnta 10 dazArNapuranagaramAM dazArNabhadra nAme rAjA che. tene pAMcaso rANIonuM aMtaHpura che. e ja pramANe rUpathI, yauvanathI, baLathI ane vAhaNothI yukta te "bIjA pAse mArA jevI Rddhi nathI'' ema vicAre che. ekavAra dazArNaphUTa nAmanA parvata upara svAmI padhAryA. tyAre rAjA vicAre che ke--"pUrve koIe vaMdana na karyA hoya tevI samRddhi sAthe AvatIkALe huM prabhune vaMdana karIza.' 15 tenA A vicArane jANIne indra vicAre che-"bicAro potAne jANato nathI." A bAju rAjA potAnI sarvaRddhivaDe moTA samudAya sAthe vaMdana karavA nIkaLyo. bIjI bAju indra airAvaNa hAthI upara beTho. te hAthInA ATha mukha vikurve che. dareka murkha ATha-ATha dAMta vikurve che. dareka dAMta upara ATha-ATha vAvaDIo vipurve che. dareke dareka vAvaDImAM ATha-ATha kamaLo, dareke dareka kamaLone ATha-ATha pAMdaDAo ane te dareka pAMdaDe ATha-ATha batrIsa 20 baddha (arthAt jemAM batrIsa kalAkAro hoya tevA) divya nATakone race che. A pramANe te indra (nRtyamaMDaLIovaDe) stavanA karAtA sarvaRddhi sAthe tyAM Avyo ane airAvaNahAthI upara ja beThAbeThA traNavAra pradakSiNA svAmIne Ape che. 6. tataste'bhyadhikajAtavismayAH pravrajitAH / evamutsavena sAmAyikalAbhaH / Rddhiriti, dazArNapure nagare dazArNabhadro rAjA, tasya paJca devIzatAni avarodha:, evaM sa rUpeNa yauvanena balena 25 ca vAhanena ca pratibaddhaH IdRzaM nAstyanyasyeti cintayati, svAmI samavasRto dazArNakUTe parvate / tadA sa cintayati - tathA kalye vanditAhe yathA na kenacidanyena vanditapUrvaH, taccAbhyarthitaM zakro jJAtvA cintayati - varAka AtmAnaM na jAnAti, tato rAjA mahatA samudayena nirgato vandituM sarvaddhardhyA, zakrazca devarAja airAvaNaM vilagnaH, tasyASTau mukhAni vikurvati, mukhe 2 aSTASTa dantAn vikurvati, dante 2 aSTa aSTa puSkariNIrvikurvati, ekaikasyAM puSkariNyAmaSTASTa padmAni vikurvati, padma 2 aSTASTa patrANi 30 vikurvati, patre 2 aSTASTa dvAtriMzadbaddhAni divyAni nATakAni vikurvati, evaM sa sarvaddhayapagIyamAna AgataH, tata airAvaNe vilagna eva
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 asatkAranuM dRSTAnta (ni. 847) bhANa 311 - "tikkhutto AdAhiNaM payAhiNaM sAmiM karer3a, tAhe so hatthI aggapAdehiM bhUmIe Thio, tAhe tassa hatthissa dasaNNakUDe pavvate devatAppasAeNa aggapAyANi udvitANi, tao se NAmaM kataM gayaggapAdagotti, tAhe so dasaNNabhaddo ciMtei-erisA kao amhANaM iDDitti ?, aho kaellao'NeNa dhammo, ahamavi karemi, tAhe so savvaM chaDDeUNa pavvaio / evaM iDDIe sAmAiyaM lahai 10 / taM egA satthavAhI puttakAmA olaggati, so caviUNa putto se jAo, NAmaM ca se kayaM ilAputto 5 iyANiM asakkAreNaM, ego dhijjAio tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soccA samahilio pavvaio, uggaM 2 pavvajjaM kareMti, NavaramavaropparaM pItI Na osaDa, mahilA maNAgaM dhijjAiNitti gavvamubvahati, mariUNa devaloyaM gayANi, jahAugaM bhuttaM / a(I)to ya ilAvaddhaNe Nagare ilAdevayA, tyArapachI te hAthI potAnA be AgaLanA pagavaDe bhUmi upara sthira thayo (arthAtu pAchaLanA be paga UMcA karI Ubho rahyo.) tyAM te hAthInA dazArNakUTa parvata upara devatAnA prabhAvathI AgaLanA 10 pagonA chApA paDI gayA. tethI te parvatanuM "gajAgrapAdaka" nAma paDyuM. te samaye rAjA dazArNabhadra vicAre che ke-"mArI pAse AvA prakAranI Rddhi kyAMthI hoya? aho ! ANe pUrvabhavamAM dharma karyo che. tethI huM paNa dharma karuM." ema vicArI teNe sarvano tyAga karI dIkSA lIdhI. A pramANe jIva RddhidvArAM sAmAyikanI prApti kare che. 10. * masA2nuM dRSTAnta * tevA prakAranA sthaviro pAse dharma sAMbhaLIne eka brAhmaNe potAnI mahilA sahita pravrajayA aMgIkAra karI. teo khUba ja UMcuM saMyamajIvana pALe che. paraMtu ekabIjA pratyenI prIti ochI thatI nathI. brAhmaNanI strI brAhmaNI hovAnuM abhimAna rAkhe che. te baMne marIne devalokamAM gayA. tyAM pota-potAnuM AyuSya bhogavyuM. A bAju IlAvardhakanAmanA nagaramAM ilAnAe devatA hatI. te ja nagaramAM eka sArthavAhanI 20 patnI putrane prApta karavAnI icchAthI ilAdevInI pUjA-bhakti kare che. te brAhmaNa devalokathI cyavI A strInA putrarUpe avataryo ane tenuM "ilAputra' nAma pADavAmAM AvyuM. brAhmaNanI patnI potAnA brAhmaNapaNAnAM garvane kAraNe devalokamAMthI cyavI lekhakakuLamAM utpanna thaI. (laMkhaka eTale vAMsa ____7. trikRtva AdakSiNapradakSiNaM svAminaM karoti, tadA sa hastI agrapAdaiH bhUmau sthitaH, tadA tasya hastino dazArNakUTe parvate devatAprasAdena agrapAdA utthitAH, tatastasya kRtaM nAma gajAgrapAdaka 25 iti, tadA sa dazArNabhadrazcintayati-IdRzA kuto'smAkamRddhiriti aho kRto'nena dharmaH, ahamapi karomi, tadA sa sarvaM tyaktvA pravrajitaH / evamRddhyA sAmAyikaM labhyate / idAnImasatkAreNa-eko dhigjAtIyastathArUpANAM sthavirANAmantike dharmaM zrutvA samahilaH pravrajitaH, ugrAmugrAM pravrajyAM kurutaH, navaraM parasparaM prIti pasarati, mahelA dhigjAtIyeti manAk garvamudvahati, mRtvA devalokaM gatau, yathAyuSkaM bhuktam / itazcelAvardhane nagare ilAdevatA, tAmekA sArthavAhI putrakAmA'valagati, sa cyutvA putrastasya 30 jAtaH, nAma ca tasya kRtamilAputra * ito iti cUrNau /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) 'tti, iyarIvi gavvadoseNaM tao cuyA laMkhagakule uppaNNA, do'vi jovvaNaM pattANi, aNNayA teNa sA laMkhagaceDI diTThA, puvvabhavarAgeNa ajjhovavaNNo, sA maggijjaMtIvi Na labbhai jattieNa tulai tattieNa suvaNNeNa tANi bhaNaMti- esA amha akkhayaNihI, jar3a sippaM sikkhasi amhehi ya samaM hiMDasi to te demo, so tehiM samaM hiMDio sikkhio ya, tAhe vivAhaNimittaM raNNo 5 pecchayaNaM karehitti bhaNito, beNNAtaDaM gayANi, tattha rAyA pecchati saMtepuro, ilAputto ya kheDDAu karei, rAyAe diTThI dAriyAe, rAyA Na dei, rAyANae adente aNNe'vi Na deMti, sAhukkArarAvaM vakRti, maLio--ig ! paGAM haiM, tuM cAri vaMtasiho AduM javuM techyuM, tattva hInayAo, so pAuAu AhiMdhai mUle viMdhiyAo, tao'sikheDagahatthagao AgAsaM uppaittA khIlagA upara caDhIne khela karanAra) baMne jaNA yauvanAvasthAne pAmyA. ekavAra ilAputre laMkhakaputrIne joi 10. pUrvabhavanA anurAgane kAraNe ilAputrane te putrI upara kAmarAga utpanna thayo. jeTalA (suvarNa)vaDe tolAya, teTalA suvarNavaDe mAgavA chatAM laMkhakaputrI maLatI nathI. laMkhaka parivAra kahe che ke "A chokarI amArA mATe akSayanidhi (arthAt niraMtara dhana kamAvI ApanAra che.) jo tuM (vAMsa upara caDhI khela karavArUpa) zilpane zIkhe ane amArI sAthe ja phare, to amArI dIkarI tane ApIzuM." ilAputra teonI sAthe pharavA lAgyo ane te kaLA paNa zIkhyo. tyArapachI 15 vivAha mATe 'rAjAnI sAme khela karavA paDaze' ema laMkhakaparivAre ilAputrane kahyuM. teo bennAtaTanagaramAM gayA. tyAM potAnA aMtaHpura sahita rAjA A khela jue che. ilAputra khelo kare che. paraMtu rAjAnI dRSTi pelI laMkhakaputrI upara che. khela karavAnA inAmarUpe rAjA kazuM Apato nathI. rAjA kazuM Apato na hovAthI anya loko paNa kazuM ApatA nathI. mAtra bahu sarasa, bahu sarasa' e pramANe sAdhukArano avAja cAlI rahyo che. 20 * rAjAe kahyuM - "he laMkhaka ! tuM patanane (khela vizeSane) kara. teNe nRtya mATe eka vAMsa UbhuM karyuM. tenI upara tirachuM lAkaDuM mUkyuM. te tichA lAkaDAMnI baMne bAjue khIlIo lagADavAmAM AvI. te ilAputra taLiye chidravALI evI pAdukAo pahere che. tyArapachI ilAputra eka hAthamAM talavAra ane bIjA hAthamAM DhAla laine (vAMsaupara caDhyo ane te tichA lAkaDAMnA madhyabhAgamAM 25 8. iti, itarApi garvadoSeNa tatazcyutA laDukakule utpannA, dvAvapi yauvanaM prAptau anyadA tena sA laDukaceTI dRSTA, pUrvabhavarAgeNAdhyupapannaH, sA mArgyamANApi na labhyate yAvatA tolyate tAvatA suvarNena, te bhaNanti - eSA'smAkamakSayanidhiH, yadi zilpaM zikSase asmAbhizca samaM hiNDase tadA tubhyaM dadmaH, sa taiH samaM hiNDitaH zikSitazca tadA vivAhanimittaM rAjJaH prekSaNakaM kurviti bhaNito, bennAtaTaM gatA:, taMtra rAnA prekSate sAnta:pura:, rUttAputrazca zrIDA: roti, rAjJo daSTiAiyAM, rAnA 7 vAti, rAjyadadati anye'pi na dadati, sAdhukArasvo varttate, bhaNito-laDuka ! patanaM kuru, tatra ca vaMzazikhare 30 tiryakkASThaM kRtaM tatra kIlikAH, sa pAduke paridadhAti mUlaviddhe, tato'sikheTakahastagata AkAzamutpatya tA: nItiA: * pADa AnaMti pra. |
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ asatkAranuM dRSTAnta (ni. 847) ja 313 youANAliyAhi pavesetavvA satta aggimAiddhe satta pacchimAiddhe kAUNa, jar3a phiDai tao paDio sayahA khaMDijjai, teNa kayaM, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalakalo kao, Na ya dei rAyA rAyA Na pecchai, rAyA ciMtei-jai marai to ahaM eyaM dAriyaM pariNemi, bhaNai-Na diTuM, puNo karehi, puNo'vi kayaM, tattha'vi Na diTuM, tatiyaMpi vArAkayaM, tatthavi Na diTuM, cautthiyAe vArAe bhaNio-puNo karehi, raMgo viratto, tAhe so ilAputto vaMsagge Thio ciMtei-dhiratthu bhogANaM, 5 esa rAyA ettiyAhiM Na titto, etAe raMgovajIviyAe laggiuM maggai, etAe kAraNA mamaM mAreumicchai, so ya tattha Thiyao egattha seThThighare sAhuNo paDilAbhijjamANe pAsati savvAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhU ya virattatteNa (a)paloyamANe pecchati, tAhe bhaNai-'aho dhanyA niHspRhA viSayeSu' Ubho rahyo.) madhyabhAgathI ekabAju sAtavAra AkAzamAM kUdakA mAravA sAthe dareka khIlI pAdukAnA chidramAM praveza karAvavAnI. e ja rIte bIjI bAju sAtavAra AkAzamAM kUdakA mAravAdvArA khIlIo 10 pAdukAnA chidramAM praveza karAvavAnI. jo kUdakA mAratI vakhate cUke to nIce paDavA dvArA seMkaDo TukaDA thaI jAya. ilAputre A agharo khela paNa karyo. - te samaye rAjA lekhakaputrIne joI rahyo che. lokoe "kalakala" avAja karyo. rAjA kazuM dhana Apato nathI ke khela paNa joto nathI. (kAraNa ke te pelI naTaDI upara mohita thayo che.) rAjA viyAre cha - "d. 20 nIye 5DIne bhare to / naTIne hu~ 52j." 25% 33 cha - "meM 15 barAbara joyuM nahIM, pharI kara." pharI khela kare che. to paNa rAjA joto nathI. trIjIvAra khela karyo. te vakhate paNa joyuM nahIM. cothIvAra ilAputrane kahyuM--"pharI kara'. sabhA kaMTALI gaI tyAre vAMsanA agrabhAge rahelo te vicAre che ke-bhogone dhikkAra che, A rAjA ATalI rANIo hovA chatAM bhogothI tRpta thayo nahIM ane A nRtyaupara jIvanArI naTaDIne meLavavA icche che. AnA kAraNe rAjA mane mAravA icche che. - ' IlAputra tyAM ja Ubho-Ubho eka zreSThinA gharamAM sarva-alaMkArothI vibhUSita strIo pAse gocarI vahoratA sAdhuone jue che. virAgabhAvane kAraNe te samaye strI tarapha na jotA sAdhuone ilAputra jue che. tethI te kahe che-"aho ! A sAdhuo dhanya che, jemanI viSayomAM nispRhA 20 9. pAdukAnalikAsu pravezayitavyAH saptAgrAviddhAH sapta pazcAdAviddhAH kRtvA, yadi skhalati tataH patitaH zatadhA khaNDyate, tena kRtaM, rAjA dArikAM pralokayati, lokena kalakalaH kRtaH, rAjA na ca 25 dadAti rAjA na prekSate, rAjA cintayati-yadi mriyate tadA'hametAM dArikAM pariNayAmi, bhaNati-na dRSTaM, punaH kuru, punarapi kRtaM, tatrApi na dRSTaM, tRtIyavAramapi kRtaM, tatrApi na dRSTaM, caturthavAre bhaNita:-punaH kuru, raGgo viraktaH, tadA sa ilAputro vaMzAgre sthitazcintayati-dhigastu bhogAn, eSa rAjA etAvatIbhirna tRptaH, etayA raGgopajIvikayA lagitumabhilaSyati, etasyAH kAraNAt mAM mArayitumicchati, sa ca tatrasthita ekatra zreSThigRhe sAdhUn pratilambhyamAnAn pazyati sarvAlaGkArAbhiH strIbhiH, sAdhUMzca viraktatvena(a)pralokayan 30 prekSate, tadA bhaNati
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 314 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) ahaM seTThi etthaMpi esaavattho, tattheva virAgaM gayassa kevalaNANaM uppaNNaM / vi virAgo vibhAsA, aggamahisIe'vi, raNNo'vi puNarAvattI jAyA virAgo vibhAsA, evaM te cattAravi kevalI jAyA, siddhA ya / evaM asakkAreNa sAmAiyaM labbhai, 11 ahavA titthagarANaM devAsure sakkAre karemANe daTTaNa jahA mariyassa || ahavA imehiM kAraNehiM laMbho-- abhuTThANe viNae parakkame sAhusevaNAe ya / saMmahaMsaNalaMbho virayAviraIi viraIe // 848 // 10 * 1 vyAkhyA : abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, vinIto'yamiti sAdhukathanAt, tathA 'vinaye' aJjalipragrahAdAviti, 'parAkrame' kaSAyajaye sati, sAdhusevanAyAM ca satyAM kathaJcit tatkriyopalabdhyAdeH samyagdarzanalAbho bhavatItyadhyAhAraH, viratAviratezca viratezceti gAthArthaH // 848 // kathamiti dvAraM gataM / taditthaM labdhaM sat kiyacciraM bhavati kAlaM ?, jaghanyata utkRSTazceti.. che, huM zreSThiputra ahIM AvI avasthAmAM chuM.' tyAM ja vairAgyane pAmelA ilAputrane kevalajJAna utpanna thayuM. te laMkhakaputrIne paNa vairAgya jAgyo, rAjAnI rANIone paNa vairAgya thayo......vagere varNana. (anya graMthamAMthI = upadezaprAsAdAdimAMthI jANI levuM.) rAjAne paNa pazcAttApa thayo, vairAgya thayo....vagere varNana jANavuM. A pramANe te cAre kevalI thayA ane siddhine pAmyA. A pramANe 15 asatkAradvArA sAmAyika prApta thAya che. athavA (asatkArane badale satkAra zabda grahaNa karatA satkAravaDe sAmAyikaprAptinuM daSTAnta A pramANe jANavuM-) deva-asurovaDe thatI tIrthaMkaronI satkArapUjAne joine je rIte marIcine sAmAyika prApta thayuM te rIte ahIM jANavuM, 11 847nA avataraNikA : athavA (AgaLa batAvatA) A kAraNovaDe sAmAyikanI prApti jANavI gAthArtha : abhyutthAna, vinaya, parAkrama ane sAdhunI sevAthI samyaktva, dezavirati ane 20 sarvaviratinI prApti thAya che. TIkArtha : (1) abhyutthAnathI (sAdhune joi UbhA thavuM te abhyutthAna, tenAthI), samyagdarzanano lAbha thAya che. "ahIM thAya che" e pramANe kriyApada samajI levuM. (kAraNa ke abhyutthAna karavAthI) 'A vinIta che' ema sAdhu kahe che. (ahIM bhAvArtha e che ke-jyAre koi vyakti sAdhunuM abhyutthAna kare che tyAre 'A vinIta che' ema nakkI karI sAdhuo te vyaktine dharma kahe che. te dharmadezanAthI 25 te jIva anyatara sAmAyikane prApta kare che.) (2) hAtha joDavA vagere vinaya karavAthI, (3) kaSAyano jaya karavAthI, (4) ane sAdhunI sevA karatA karatA koIkavAra temanI kriyAone joI samyagdarzana, devarita ke sarvaviratinI prApti thAya che. 848 avataraNikA : "kevI rIte' dvAra pUrNa thayuM. A pramANe prApta thayela sAmAyika jaghanya ane 10. ahaM zreSThitaH atrApi etadavasthaH, tatraiva vairAgyaM gatasya kevalajJAnamutpannam / tasyA api 30 ceTyA vairAgyaM vibhASA, agramahiSyA api rAjJo'pi punarAvRttirjAtA vairAgyaM vibhASA, evaM te catvAro'pi kevalino jAtAH siddhAzca / evamasatkAreNa sAmAyikaM labhyate / athavA tIrthakarANAM devAsurAn satkArAn kurvato dRSTvA yathA marIceH / athavA ebhiH kAraNairlAbhaH. v
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikano kAla (ni. 849) 2 315 -pratipAyinna sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI ThiI / sesANa puvvakoDI desUNA hoi ukkosA // 849 // vyAkhyA : samyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH, kathaM ? . "vijayAisu do vAre gayassa tiNNaccue va chAvaTThI / NarajammapuvvakoDI huttamukkosao ahiyaM // 1 // " 'zeSayoH' dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pUrvakoTI dezonA bhavati, 'ukkosa 'tti utkRSTasthitikAlaH, jaghanyatastvAdyatrayasyAntarmuhUrta, sarvaviratisAmAyikasya samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantaramevA''yuSkakSayasambhavAt, dezaviratipratipattipariNAmastvAntarmohUrtika eva, niyamitaprANAtipAtAdinivRttirUpatvAt, upayogApekSayA tu sarveSAmantarmuhUrttaH sarvajIvAnAM tu sarvANi sarvadaiveti 10 gAthArthaH // 849 // dvAram // adhunA kaitti dvAraM vyAkhyAyate-katIti kiyantaH vartamAnasamaye samyaktvAdisAmAyikAnAM pratipattAra: prAkpratipannAH pratipatitA veti, atra pratipadyamAnakebhyaH praakprtipnnprtiptitutkRSTathI keTalA kALa sudhI rahe che ? te vAtanuM pratipAdana karatA kahe che gAthArthaH samyakatva ane zrutanI utkRSTathI 66 sAgaropamanI sthiti che. zeSa sAmAyikanI 15 dezona pUrvakoTi varSanI utkRSTathI sthiti jANavI. TIkArtha : samatva ane zrutanI 66 sAgaropamanI sthiti che. kevI rIte ? te kahe che"vijayAdimAM be vAra gayelAne athavA traNavAra ayyata devalokamAM gayelAne manuSyajanmanA pUrvakroDapRthatva (2 thI 9 pUrvakroDa) varSathI adhika 66 sAgaropamanI utkRSTasthiti jANavI. //nA zeSa = dezavirati ane sarvaviratino dezonapUrvakoTi varSa utkRSTa sthitikALa jANavo. jaghanyathI 20 prathama traNano aMtarmuhUrta ane sarvaviratino eka samaya sthitikALa che, kAraNa ke cAritranA pariNAma prApta thayA pachInA samaye ja AyuSyano kSaya saMbhave che. dezaviratino pariNAma ochAmAM ocho aMtarmuhUrta kALa Take che, kAraNa ke dezavirati e amuka cokkasa prakAranA prANAtipAtAdinI nivRttirUpa che. (kahevAno Azaya e che ke-sarvavirati e sarva sAvaghayogonI nivRttirUpa hovAthI eka samayamAM paNa tenI prApti saMbhave che. jayAre dezavirati e aneka prakAranI hovAthI "kayA 25 prakAranI dezavirati huM grahaNa karuM ?" evA vicAramAM ne vicAramAM dezaviratino pariNAma aMtarmuhUrtano thaI jAya che. tethI dezaviratino jaghanyakALa aMtamuhUrta kahyo che. A labdhine AzrayI vAta karI.) upayoganI apekSAe sarva sAmAyikano kALa aMtarmuhUrtano jANavo. sarva jIvonI apekSAe badhA sAmAyikonI sthitikALa sarvadA jANavo. 1849 avataraNikA have keTalA?' e dvArA vyAkhyAna karAya che. temAM vartamAna samaye samyakatvAdi 30 sAmAyikane prApta karanArA keTalA che? athavA keTalA prApta karI cUkyA che? athavA keTalA jIvoe
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 ka Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) sambhavAttAneva pratipAdayannAha sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamettA u / seDhIasaMkhabhAgo sue sahassaggaso viraI // 850 // / vyAkhyA : samyaktvadezaviratAH prANinaH kSetrapalitasyAsaGkhyebhAgamAtrA eva, iyaM bhAvanA5 kSetrapalitAsaGkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva utkRSTataH samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratipattAro bhavanti, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'rAveyayaguNA iti, jaghanyatastveko dvau veti / 'seDhIasaMkhabhAgo sue 'tti iha saMvartitacaturastrIkRtalokaikapradezanirvRttA saptarajjvAtmikA zreNiH parigRhyate, tadasaGkhyeyabhAga iti, tasyAH khalvasaGkhyayabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva ekadotkRSTataH sAmAnyazrute akSarAtmake samyagmithyAtvAnugate vicArye pratipattAro 10 bhavantIti hRdayaM, jaghanyatastveko dvau veti / 'sahassaggaso viraI' sahasrAgrazo viratimadhikRtya utkRSTataH pratipattAro jJeyA ityadhyAhAraH, jaghanyatastveko dvau veti gAthArthaH // 850 // (pratipatitAn ) prAkpratipannAni(nnAMzce )dAnI prtipaadynnaahsamyatvAdi sAmAyika vamI nAMkhyuM che? ahIM pratipadyamAnaka pachI pUrvapratipanna ane pratipatitono saMbhava hovAthI prathama pratipadyamAnakonuM ja pratipAdana karatA kahe che ? gAthArtha : samyakatvI ane dezavirato palyopamanA asaMkhyabhAga pramANa jANavA. zrutamAM zreNino asaMkhyAtamobhAga ane sarvaviratine AzrayI sahamrapRthakatva pramANa (pratipadyamAnaka jANavA.) TIkArthaH samyaktvI ane dezaviratajIvo kSetrapalyopamanA asaMkhyabhAga mAtra ja che, arthAta kSetra-palyopamanA eka asaMkhya bhAgamAM jeTalA AkAzapradezo che, teTalA ja utkRSTathI samyaktva ane dezaviratine vivakSita samaye prApta karanArA hoya che. temAM paNa dezaviratisAmAyikane prApta 20 karanArAo karatAM samyaktvane prAptakaranArA asaMkhyaguNa adhika samajavA jadhanyathI eka athavA be jaNA prApta karanArA jANavA. zrutamAM zreNIno asaMkhyAtamobhAga jANavo. ahIM "zreNI' zabdathI ghanIkRtalAkanI (ghanIkRtalokanI vyAkhyA pAMcamA karmagraMthamAMthI athavA pravacanasAroddhAra bhAga-2mAMthI jANI levI.) eka AkAzapradezathI banelI sAtaraju pramANa zreNI jANavI. te zreNInA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA 25 pradezo che, teTalA pradezapramANa ja jIvo vivakSita samaye samyakatva ke mithyAtvathI yukta akSarAtmaka zratanA pratipadyamAnaka jANavA. (arthAta samyaktvazruta ke mithyAzrutano vibhAga pADyA vinA mAtra akSarAtmaka zrutanA pratipadyamAnaka jANavA.) jaghanyathI eka athavA be jANavA. sarvaviratine AzrayI utkRSTathI hajAro (arthAt hajArapRthakatva = 2 thI 9 hajAra sudhInI saMkhyA) jANavA. jaghanyathI eka athavA be pratipadyamAnaka jANavA. ll85oll 30 avataraNikA : (pratipatito ane) pUrvamatipatronuM have pratipAdana karavA mATe kahe che ?
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvapratipannAdinuM nirUpaNa (ni. 851-852) sammattadesavirayA paDivannA saMpaI asaMkhejjA / 317 saMkhejjA ya carite tIsuvi paDiyA anaMtaguNA // 851 // suyapaDivaNNA saMpai, payarassa asaMkhabhAgamettA u / sesA saMsAratthA, suyaparivaDiyA hu te savve // 852 // bAbA : samyaktvadezaviratAH pratipannAH 'sAmprataM' vartamAnasamaye'saGkhyA utkRSTa 5 jaghanyatazca, kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH, ete ca pratipadyamAnakebhyo'saGkhyeyaguNA iti / atraivAntare sAmAnyazrutApekSayA prAkpratipannAn pratipAdayatA 'suyapaDivaNNA saMpai parassa asaMkhabhAgamettA u' idameSyagAthAzakalaM vyAkhyeyaM dvitIyaM tUttaratra tatrAkSarAtmakAviziSTazrutapratipannAH sAmprataM pratarasya saptarajjvAtmakasyAsaGkhyeyabhAgamAtrA:, asaGkhyeyAsu zreNiSu yAvantaH pradezAstAvanta nRtyartha:, soyAzca cAritre prApratipannA kRti, 'tribhyopi' dharAvezacaraLasamyavattvamya: patitA: 10 'anaMtaguNatti prApya pratipatitA anantaguNAH pratipadyamAnakaprAkpratipannebhyaH, tatra caraNapratipatitA anantAH, tadasaGkhyeyaguNAstu dezaviratipratipatitAH, tadasaGkhyeyaguNAzca samyaktvapratipatitA iti / atrAntare sAmAnyazrutapratipatitAnadhikRtyaiSyagAthApazcArddhaM vyAkhyeyaM 'sesA saMsAratthA suparivaDiyA gAthArtha : vartamAnamAM samyaktvI ane dezavirata evA pUrvapratipanno asaMkhya che ane cAritramAM saMkhyAtA pUrvapratipanna jANavA. samyaktvI, dezavirata ane cAritra A traNemAM pratipatita anaMta- 15 guNa che. TIkArtha : samyaktvI ane dezavirata evA pUrvapratipanna vartamAnasamaye utkRSTa ane jaghanyathI asaMkhya che, paraMtu jadhanyapada karatAM utkRSTapadamAM vizeSAdhika jANavA. A jIvo pratipadyamAnaka karatA asaMkhyaguNa jANavA. ahIM ja sAmAnyazrutanI apekSAe pUrvapratipakSonI saMkhyA AgaLa AvatI gAthA (852)nA pUrvArdhadvArA jANavI. A gAthA 852 no pUrvArdha ahIM ja vyAkhyAna 20 karavA yogya che ane gAthAno uttarArdha pachI vyAkhyAna karavo. te A pramANe-- akSarAtmaka aviziSTazruta (arthAt samyakzruta-mithyAzrutano vibhAga pADyA vinA)nA pUrvapratipanna vartamAna samaye sapta rajnAtmaka prataranA asaMkhyabhAga pramANa jANavA arthAt (prataranA eka asaMkhyabhAgamAM AvatI) asaMkhya zreNIomAM jeTalA nabhaHpradezo che teTalA pUrvapratipanna hoya che. sarvavirata evA pUrvapratipanna saMkhyAtA jANavA. tathA cAritradezavirati ane samyaktvathI bhraSTa 25 thayelA arthAt cAritrAdine pAmIne paDelA jIvonI saMkhyA pratipadyamAnaka ane pUrvapratipakSa karatA anaMtaguNa jANavI. temAM cAritrathI paDelA anaMta che, tenAthI asaMkhyaguNa vadhu jIvo dezaviratithI paDelA che ane tenAthI asaMkhyaguNa vadhu jIvo samyaktvane pAmIne paDelA jANavA. ahIM sAmAnyazrutathI paDelA jIvone AzrayI gA. 852no uttarArdha vyAkhyAna karavo, te A pramANe--zeSa sarva saMsArastha jIvo zrutathI paDelA jANavA, arthAt samyaktvathI paDelA jIvo karatA zrutathI paDelA jIvo anaMtaguNa 30 * vaM gAthA mudritaprato nAsti, gamAmi: TIjAta EtA |
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 318 zaoN Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) hu te savve' samyaktvapratipatitebhyaste'nantaguNA iti gAthArthaH // 851-852 // dvAram // adhunA'ntaradvArAvayavArtha ucyate-sakRdavAptamapagataM punaH samyaktvAdi kiyatA kAlenAvApyate ?, kiyadantaraM bhavatIti, tatrAkSarAtmakAviziSTazrutasyAntaraM jaghanyamantarmuhUrtam, utkRSTaM tvAha kAlamaNaMtaM ca sue addhApariyaTTao u desUNo / AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtaraM hoI // 853 // vyAkhyA : ekaM jIvaM prati kAlo'nanta eva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAdanusvArasya cAlAkSaNikatvAt, 'zrute' sAmAnyato'kSarAtmake 'ukkosaM aMtaraM hoi' tti yogaH / tathA samyaktvAdisAmAyikeSu tu jaghanyamantarmuhUrtakAla eva, utkRSTaM tvAha-upArddhapudgalaparAvarta eva dezonaH, kim ?-utkRSTamantaraM bhavatIti yogaH, keSAm ?-AzAtanAbahulAnAm, uktaM ca "titthagarapavayaNasuyaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / ___ AsAinto bahuso aNaMtasaMsArio hoi // 1 // " tti thArtha ThakarA tA . sAmpratamavirahitadvArArthamAha-atha kiyantaM kAlamaviraheNaiko dvayAdayo vA sAmAyikaM pratipadyanta jANavA. (ahIM gA. 85ranI paNa vyAkhyA karAI gayelI jANavI.) I851-85rA. avataraNikA: have aMtaradvArarUpa avayavano artha kahevAya che- ekavAra pAmela samyaktvAdi gayA pachI pharI keTalA kALe prApta thAya che ? arthAt keTaluM aMtara paDe che ? temAM akSarAtmaka sAmAnyazratanuM aMtara jaghanyathI aMtamuhUrta che. utkRSTaaMtara have kahe che ? gAthArtha : AzAtanA bahulajIvone zrutamAM anaMtakALa, (samyaktvAdimAM) dezona ardha pulaparAvartakALa utkRSTaaMtara jANavuM. TIkArtha : eka jIvane AzrayI sAmAnyathI akSarAtmakazrutamAM anaMtakALa ja utkRSTaaMtara hoya che. e pramANe anvaya jANavo. tathA mULagAthAmAM "vaahIM 'va' zabda 'ja' kAra arthamAM hovAthI ane '' zabdamAM anusvAra alAkSaNika hovAthI "anaMta ja kALa" e pramANe artha jANavo. tathA samyaktvAdisAmAyikomAM jaghanyathI aMtara aMtarmuhUrtakALa ja che. utkRSTaaMtara have kahe che ke dezona apAIpudgalaparAvarta ja kALa utkRSTaaMtara che. ATalo utkRSTakALakone hoya 25 che ? te kahe che - jeNe ghaNI AzAtanAo karI hoya evA AzAtanA bahulajIvone utkRSTa aMtara hoya che. kahyuM che-"tIrthakara, pravacana, (pravacana zabdathI pravacanane abhedarUpe hovAthI saMgha vivakSita che rUti TIppA) zrata, AcArya, gaNadhara ane mahARddhivaMta sAdhuonI vAraMvAra AzAtanA karato jIva anaMtasaMsArI thAya che. |1| II857ll avataraNikA : have "avirahita' dvAranA arthane kahe che arthAtu eka athavA be vagere jIvo 30 jeTalA kALa sudhI satata sAmAyikane prApta kare che ? te AgaLanI gAthAmAM jaNAve che ke, + apArdheti pra. / * tIrthakaraM pravacanaM zrutamAcAryaM gaNadharaM mahardhikam / AzAtayan bahuzo'nantasaMsAriko bhavati // 1 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikanA avirahAdikAla (ni. 854-855) sammasuyaagArINaM AvaliyaasaMkhabhAgamettA u / aTThasamayA carite savve jahanna do samayA // 854 // vyAkhyA : 'samyaktvazrutAgAriNAM samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAmityarthaH, nairantaryeNa pratipattikAlaH AvalikAasaGkhyeyabhAgamAtrAH samayA iti, tathA'STau samayA: cAritre nirantaraM 5 pratipattikAla iti, 'sarveSu' samyaktvAdiSu 'jaghanyaH' avirahapratipattikAlo dvau samayAviti thArtha: buDha ityAha 319 tatrAsmAdevAvirahadvArAd virahakAla: pratipakSa iti gamyamAnatvAdanuddiSTo'pi dvAragAthAyAM pradarzyatesuyasamma sattayaM khalu virayAviraIya hoi bArasagaM / viraIe pannarasagaM virahiyakAlo ahoratA // 855 / / vyAkhyA : zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH 'saptakaM khalu' ityahorAtrasaptakaM, tataH paramavazyaM kvacit kazcit pratipadyata iti, jaghanyastvekasamaya iti, 'viratAviratezca bhavati dvAdazakaM' dezaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtradvAdazakaM bhavati, jaghanyatastu trayaH samayA 10 gAthArtha : gAthArtha TIMkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : samyaktva-zruta ane dezaviratino satata prAptikALa AvalikAnA asaMkhyabhAgamAtra 15 samayo jANavA (arthAt AvalikAnA asaMkhyabhAgamAM jeTalA samayo thAya teTalA samayo sudhI saMpUrNa lokamAM eka athavA be vagere jIvo satata samyaktvAdine pAmanArA hoya che. dhAro ke A.a. bhAgamAM 10 samayo hoya to, prathama samaye saMpUrNa lokamAMthI kyAMka eka jIva samyaktvAdine pAmato hoya to tenA pachInA bIjA samaye anyasthaLe eka athavA be jIvo eka sAthe samyaktvAdine pAmanArA hoya, ema trIjA samaye eka athavA be vagere jIvo pAme. ema karatAM karatAM satata 20 10 samayo sudhI pAmanArA maLe pachI AMtaruM paDe. A paddhati badhA sAmAyika mATe jANI levI.) cAritramAM satata ATha samayano prAptikALa jANavo. tathA samyaktvAdi sarva sAmAyikamAM jaghanyathI samayano satata prAptikALa jANavo. 5854 avataraNikA : ahIM A aviradvArano pratipakSa virahakALa che, ema jaNAtuM hovAthI dvAragAthAmAM virahakALa nahIM jaNAvavA chatAM tenuM svarUpa kahevAya che 25 gAthArtha : zruta ane samyaktvano sAta ahorAtra, devaratino bAra ahorAtra, ane sarvaviratino paMdara ahorAtra virahakALa che. TIkArtha : zruta ane samyaktvano utkRSTa pratipattivirahakALa sAta ahorAtra che, tyAra pachI avazya kyAMka ko'ka jIva A sAmAyika svIkAre che. jaghanyathI virahakALa eka samayano jANavo. (pUrve je aMtaradvAra batAvyuM te eka jIvane AzrayIne batAvela che. jyAre ahIM sarva jIvonI 30 apekSAe hovAthI baMne dvAromAM bheda che.) dezivaratino utkRSTa pratipattivirahakALa bAra ahorAtra
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 sammattadesaviraI paliyassa asaMkhabhAgamettAo / aTTha bhavA u carite anaMtakAlaM ca suyasamae // 856 // vyAkhyA : samyaktvadezaviratimantaH matublopAt samyaktvadezaviratAsteSAM tatsAmAyikadvayaM pratipattimaGgIkRtya bhavAnAM prakAntatvAt kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyabhAgamAtre yAvantaH pradezAstAvanta utkRSTataH pratipattibhavAH, jaghanyatastvekaH aSTau bhavA: 'cAritre' cAritre vicArye, utkRSTatastvAdAnabhavAH 10 svatvo, tata: sidhdhatIti, napacatattve Dva, 'anaMtAnaM 6 sucakrama' tti 'anantavhAla:' anantabhavarUpastamanantakAlameva pratipattA bhavatyutkRSTataH sAmAnyazrutasAmAyike, jaghanyastvekabhavameva, madrevIveti gAthArtha: 86II dvAram // 320 Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) iti, 'virateH paJcadazakaM virahitakAlaH ahorAtrANi sarvaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtrapaJcadazakaM jaghanyatastu samayatrayameveti gAthArthaH // 855 // sAmprataM bhavadvAramucyate-kiyato bhavAneko jIvaH sAmAyikacatuSTayaM pratipadyata iti nidarzayannAha - sAmpratamAkarSadvAramadhikRtyAha 20 tiha sahasaputtaM sayappuhuttaM ca hoi viraIe / 15 ane jaghanyathI traNa samaya che. sarvaviratino pratipattivirahakALa utkRSTathI paMdara ahorAtra ane jaghanyathI traNa samaya ja che. 855 avataraNikA : have bhavadvAra kahevAya che - keTalA bhavo sudhI eka jIva cAra sAmAyikane prApta kare che ? te jaNAvatA kahe che gAthArtha : gAthArtha TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : mULagAthAmAM 'samyaktva-dezavirati' zabdane matur pratyayano lopa thayelo hovAthI 'samyaktva ana dezavirativALA' ema artha jANavo. teone (pota-pottAnA) baMne sAmAyikonI prAptine AzrayI kSetrapalyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA AkAzapradezo che teTalA pratipattinA bhavo utkRSTathI jANavA. mULagAthAmAM palyopamanA asaM.bhAgapramANa zuM levuM te jaNAvyuM nathI. tethI TIkAkAra khulAso kare che ke--'mavAnAM prAntAt' arthAt pratipattinA bhavonI ahIM vicAraNA 25 cAlatI hovAthI palyo. asaM.bhAgapramANa pratipattinA bhavo jANavA. jaghanyathI eka bhava jANavo. (TUMkamAM - samyaktva ane dezavirati-darekane jaghanyathI eka bhava sudhI ane utkRSTathI kSetrapalyopamanA asaM.bhAgamAM jeTalApradezo thAya teTalA bhavo sudhI eka jIva svIkAre che.) cAritranI vicAraNAmAM, cAritranI pratipattinA bhavo utkRSTathI ATha che. tyAra pachI jIva siddha thAya che. jaghanyathI eka bhava jANavo. sAmAnya zrutasAmAyikamAM utkRSTathI anaMtabhavorUpa 30 anaMtakALa ja ane jaghanyathI marudevInI jema eka ja bhava pratipattino jANavo. 856 // avataraNikA : have 'AkarSa' dvArane AzrayIne kahe che "
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikanA AkarSo (ni. 857-858) 321 ___egabhave AgarisA evatiyA hoMti nAyavvA // 857 // vyAkhyA : AkarSaNam AkarSaH-prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, tatra trayANAMsamyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahastrapRthaktvaM, pRthaktvamiti dvipabhRtirAnavabhyaH, zatapRthaktvaM ca bhavati viraterekabhave AkarSA etAvanto bhavanti jJAtavyA utkRSTataH, jaghanyatastveke eveti gAthArthaH // 857 // 5 tiNha sahassamasaMkhA sahasapuhuttaM ca hoi viIe / - NANabhave AgarisA evaiyA hoMti NAyavvA // 858 // vyAkhyA : trayANAM-samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasrANyasaGkhyeyAni, sahastrapRthaktvaM ca bhavati virateH, etAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / anye paThanti-'doNha sahassamasaMkhA' tatrApi zrutasAmAyikaM samyaktvasAmAyikAnAntarIyakatvAdanuktamapi pratyetavyam, anantAzca sAmAnyazrute 10 jJAtavyA ityakSarArthaH / iyaM bhAvanA-trayANAM hyekabhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM bhavati tairguNitaM sahasrANyasaGkhyeyAnIti, sahasrapRthaktvaM cetthaM bhavati-virateH khalvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzcASTau, tatazca gAthArtha : gAthArtha TIkArya pramANe jANavo. TIkArtha: AkarSa eTale grahaNa karavuM, arthAt sau prathama vakhata grahaNa karavuM- athavA mukelAnuM 15. grahaNa karavuM. temAM samyakatva-zruta ane dezaviratisAmAyikanuM grahaNa sahasrapRthatva jANavuM. pRthatva eTale 2 thI 9 saMkhyA (arthAt 2 hajArathI 9 hajAra vakhata eka bhavamAM prathama traNa sAmAyikanuM grahaNa thaI zake.) sarvaviratinuM 200 thI 900 vakhata jANavuM. A AkarSonI saMkhyA eka bhavane AzrayI utkRSTathI jANavI, jaghanyathI eka ja AkarSa thAya. I857ii. gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. . * TIkArtha : judA-judA bhavone AzrayI samyaktva-zruta ane dezaviratinA asaMkhya hajAro AkarSo ane sarvaviratinA 2 hajArathI 9 hajAra AkarSo judA judA bhAvomAM thAya. keTalAka AcAryo traNane badale 'be sAmAyikanA asaMkhyahajAro AkarSo evo pATha mAne che. tyAM paNa zrutasAmAyika samyaktvasAmAyikanI sAthe ja rahenAruM hovAthI nahIM kahevA chatAM jANI levuM arthAt samyakta ane dezaviratinA asaMkhyahajAro AkarSa thAya evo pATha mAne che. ahIM samyakta zabdathI 25 zrutasAmAyika paNa samajI levAnuM che.) ane sAmAnyazrutamAM anaMtA AkarSo jANavA. A pramANe akSarArtha thayo. bhAvArtha A pramANe jANavo - prathama traNa sAmAyikanA eka bhavamAM sahastrapRthakRtva AkarSo kahyA ane (gA. 856mAM) palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM rahela samayo jeTalA bhavo kahyA. tethI A sahastrapRthaphatva ane bhavono guNAkAra karatAM jaNAya che ke judA-judA bhavomAM asaMkhya 30 hajAro AkarSo prathama traNa sAmAyikanA thAya. tathA sarvaviratinuM sahastrapRthaphatva A pramANe thaze ke- eka bhavamAM cAritranA 200 thI 900 AkarSo kahyA ane bhavo ATha kahyA. tethI zatapRthakRtvane
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavatItyavayavArthaH // 858 // dvAraM // sparzanAdvAramadhunA, tatreyaM gAthA sammattacaraNasahiyA savvaM logaM phuse NiravasesaM / satta ya. coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe // 859 // vyAkhyA : 'samyaktvacaraNasahitAH' samyaktvacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarvaM lokaM spRzanti, kiM bahirvyAhRyA ?, netyAha-'niravazeSam' asaGkhyAtapradezamapi, ete ca kevalisamudghAtAvasthAyAmiti, jaghanyatastvasaGkhyeyabhAgamiti / tathA--'satta ya coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe' tti zrutasAmAyikasahitAH sapta caturdazabhAgAn spRzanti, anuttarasureSvilikAgatyA samutpadyamAnAH, cazabdAt paJca tamaHprabhAyAM, dezaviratyA sahitAH paJca caturdazabhAgAn spRzantIti, 10 acyute utpadyamAnAH, cazabdAt dvayAdIMzcAnyatreti, adhastu te na gacchantyeva ghaNTAlAlAnyAyenApi taM pariNAmamaparityajyeti gAthArthaH // 859 // AThavaDe guNatA (8 X 900 = 720) hajArapRthakRtva Ave, 5858 avataraNikA : have "sparzanA' dvArane kahe che ? gAthArtha samyakatva ane cAritrayukta jIvo saMpUrNatAthI sarva lokane sparze che. zrutasahitanA 15 jIvo sAta evA caudabhAgone tathA dezaviratajIvo pAMca evA caudabhAgone sparze che. TIkArthaH samatva ane sarvaviratithI yukta jIvo utkRSTathI sarva lokane sparze che. zuM bahArathI vIMTaLAIne ja lokane sparze che? nA,saMpUrNatAthI arthAt lokanA dareka pradezane sparze che. eTale ke A jIvo kevalI-samuddhAtaavasthAmAM saMpUrNalokane sarva AtmapradezovaDe sparze che. jaghanyathI lokanA asaMkhyAtamAbhAgane sparze che. 20 tathA zrutasAmAyikavALA jIvo sAta evA caudabhAgone sparze che. (arthAta 14 rAjalokanA ekeka raju pramANa caudabhAga pADavA, temAMthI sAta bhAgone sparze che. te kyAre sparze ? te kahe che -) manuSyalokamAMthI ilikAgatie anuttaradevalokamAM jIva jyAre utpanna thato hoya tyAre sparze. tathA "ca" zabdathI e samajavuM ke jayAre tama prabhAnAmanI chaThThI narakamAM zrutajJAnI ilikAgatithI utpanna thatAM hoya tyAre pAMca evA caudabhAgone sparze che. 25 dezavirati sahita ilikAgatithI azrutadevalokamAM utpanna thAya tyAre dezaviratajIva pAMca evA caudabhAgone sparze che. tathA "ca' zabdathI e jANavuM ke azruta sivAya anya nIcenA devalokAdimAM utpanna thAya tyAre be vagere bhAgone sparze che. dezaviratajIvo 'ghaMTAlAlA nyAyavaDe paNa (arthAtu ghaTamAM vacce rahela lolaka jema baMne bAju sparze tema) dezaviratinA pariNAmane choDyA vinA adholokamAM jatA nathI, (arthAt jema dezaviratinA pariNAmane laI UrdhvalokamAM jAya che, 30 tema adholokamAM AvatA nathI tethI "ghaMTAlAlA nyAya vaDe paNaema kahyuM che. mATe adholokamAM keTalA bhAgone sparze ? e vicAra karavAno raheto nathI.) 1859 / I85
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzanA ane niruktidvAra (ni. 860-861) zaih 323 * evaM kSetrasparzanoktA, sAmprataM bhAvasparzanocyate-kiM zrutAdisAmAyikaM ? kiyadbhirjIvaiH spRSTamityAha savvajIvehiM suyaM sammacarittAiM savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhejjehiM phAsiyA desaviraIo // 860 // vyAkhyA : sarvajIvaiH sAMvyavahArikarAzyantargataiH sAmAnyazrutaM spRSTaM, samyaktvacAritre sarvasiddhaiH 5 spRSTe, tadanubhavamantareNa siddhatvAnupapatteH, bhAgairasaGkhyeyaiH siddhabhAgaiH spRSTA dezaviratistu, idamatra hRdayaM-sarvasiddhAnAM buddhyA'saGkhyeyabhAgIkRtAnAmasaGkhyeyabhAgairbhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhyeyabhAgena tu 1 pRSTa, yathA-mavAsvAmiti thArtha 1860I dvAram | idAnIM niruktidvAraM, caturvidhasyApi sAmAyikasya nirvacanaM, kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdArthakathanaM niruktiH, tatra samyaktvasAmAyikaniruktimabhidhitsurAha dri 3moho sohI padamAvatI vohI ' ! avivajjao sudiTThitti evamAI niruttAI // 861 // vyArthI : laga rUti prazaMsAI, naMdaSTi, sI--viparIta STi-sISTi, avataraNikA A pramANe kSetrasparzanA kahI have bhAvasparzanA kahevAya che, arthAt zrutAdi kayuM sAmAyika keTalA jIvoe spasyuM che ? te kahe che ? 15 gAthArtha : sarvajIvoe zrutasAmAyikane, sarvasiddhoe samyakatva ane cAritrasAmAyikane tathA siddhanA asaMkhya bhAgovaDe dezavirati sparzAvelI che. TIkArtha : sAMvyavahArikarAzimAM rahelA sarvajIvoe zrutasAmAyika sparzeluM che. (arthAtu pUrve prApta kareluM che.) sarvasiddhoe samyakatva ane sarvaviratisAmAyika sparyuM che, kAraNa ke (bhAvathI) samyaktva ane sarvaviratinA sparSAvinA siddhapaNuM prApta thatuM nathI. dezaviratisAmAyikane asaMkhya 20 evA siddhabhAgoe sparze che.ahIM bhAvArtha e che ke potAnI buddhithI sarvasiddhinA (eTale ke sarvasiddhonI saMkhyAnA) asaMkhyabhAgo karavA. temAM eka asaMkhyabhAga vinA sarva asaMkhya bhAgomAM siddhonI jeTalI saMkhyA Ave teTalA siddhanA jIvoe dezavirati sparze che. marudevI jevA keTalAka jIvo dezaviratine sparyA vinA ja siddha thayA hovAthI ema kahyuM che ke "eka asaMkhyabhAge dezaviratine sparzI nathI." li860 ' avataraNikA : have niruktidvAra kahevAya che. cAre prakAranA sAmAyikanuM nirvacana eTale ke kriyA, kArakabheda (judI judI vibhakti) ane paryAyavAcI nAmovaDe zabdanA arthanuM kathana karavuM te nirUkti kahevAya che. temAM prathama samyatvasAmAyikanI niruktine kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha samyagdaSTi, amoha, zuddhi, sadbhAvanuM darzana, bodhi, aviparyaya, sudRSTi A pramANe 30 samyakatvasAmAyikanI niruktio che. * TIkArtha : (1) samyapha' zabda prazaMsA arthamAM che, daSTi eTale darzana. tethI padArthonI 25
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 mI Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) arthAnAmiti gamyate, mohanaM mohaH-vitathagrahaH na moha: amohaH-avitathagraha: zodhanaM-zuddhiH mithyAtvamalApagamAt samyaktvaM zuddhiH, sat-jinAbhihitaM pravacanaM tasya bhAvaH sadbhAvaH tasya darzanam-upalambhaH sadbhAvadarzanamiti, bodhanaM bodhirityauNAdika it, paramArthasambodha ityarthaH, atasmiMstadadhyavasAyo viparyayaH na viparyayaH aviparyayaH, tattvAdhyavasAya ityarthaH, suzabdaH prazaMsAyAM, 5 zobhanA dRSTiH sudRSTiriti, evamAdIni samyagdarzanasya niruktAnIti, gAthArthaH // 861 // zrutasAmAyikaniruktipradarzanAyA''ha akkhara sannI saMmaM sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTuM sattavi ee sapaDivakkhA // 862 // vyAkhyA : iyaM ca gAthA pIThe vyAkhyAtatvAnna vivriyate // 10 dezaviratisAmAyikaniruktimAha virayAviraI saMvuDamasaMvuDe bAlapaMDie ceva / desekkadesaviraI 'aNudhammo agAradhammo ya // 863 // vyAkhyA : viramaNaM virataM, bhAve niSThApratyayaH, na viratiH-aviratiH, virataM cAviratizca aviparIta dRSTi te samyagdaSTi, ahIM 'padArthonIzabda jANI levo. (2) moha pAmavo te moha 15 arthAta khoTo graha (khoTI samajaNa), Avo khoTo graha na hovo te amoha. (3) mithyAtvarUpa maLanA dUra thavAthI samyakatva e zuddhi tarIke jANavuM. (4) eTale jinezvarovaDe kahevAyeluM pravacana, teno je bhAva (yathAvasthita svarUpa) te sadbhAva, teno je bodha te sadbhAvadarzana. (5) bodhi eTale bodha arthAt pAramArthikajJAna. ahIM 'put' dhAtune auNAdikathI "tuM" pratyaya lAgela che. (6) khoTAmAM sAcAnI buddhi te viparyaya. Avo viparyaya na hovo te aviparyaya arthAt sAcAmAM 20 sAcAnI buddhi. (7) "su" zabda prazaMsA arthamAM che. tethI zobhana evI je daSTi te sudRSTi. A pramANe samyagdarzananI niruktio jANavI. 186 1|| avataraNikA : zrutasAmAyikanI niruktio batAvavA mATe kahe che ? gAthArtha : akSara, saMjJI, samyaka, sAdi, sAMta, gamika ane aMga-praviSTa, A sAte potAnA pratipakSasahita jANavA. 25 TIkArtha A gAthA pIThikAmAM (gA. 19mAM) kahevAyelI hovAthI tenuM ahIM vivaraNa karAtuM nathI. II86ro avataraNikA : dezaviratisAmAyikanI niruktine kahe che ? gAthArtha viratAvirati, saMvRtAsaMvRta, bALapaMDita, dezakadezavirati, aNudharma ane agAradharma. TIkArtha: (1) aTakavuM te virata. ahIM bhAvamAM (te ja arthamAM) niSThA pratyaya (tata pratyaya) 30 lAgatA 'virata' zabda banyo. teno artha karavo virati. virati na hovI te avirati, je nivRttimAM " virati ane avirati che, te viratAvirati. (2) saMvRtta = choDeluM ane asaMvRtta = nahIM choDeluM.
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvaviratinA paryAyavAcI nAmo (ni. 864) [ 325 yasyAM nivRttau sA viratAviratiH, saMvRtAsaMvRtAH sAvadyayogA yasmin sAmAyike tat tathA, saMvRtAsaMvRtAH-sthagitAsthagitAH parityaktAparityaktA ityarthaH, evaM bAlapaNDitam, ubhayavyavahArAnugatatvAd, dezaikadezaviratiH prANAtipAtaviratAvapi pRthivIkAyAdyaviratirgRhyate, aNudharmo bRhatsAdhudharmApekSayA dezaviratiriti, agAradharmazceti na gacchantItyagA:-vRkSAstaiH kRtamagAraM-gRhaM tadyogAdagAra:-gRhasthaH taddharmazceti gAthArthaH // 863 // sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAha sAmAiyaM samaiyaM sammAvAo samAsa saMkhevo / arNavajaM ca pariNNA pacakkhANe ya te aTTha // 864 // vyAkhyA : 'sAmAyikam' iti rAgadveSAntarAlavatIM sama: madhyastha ucyate, 'aya gatA' viti ayanam ayaH-gamanamityarthaH, samasya ayaH samAyaH sa eva vinayAdipAThAt svArthikaThak- 10 pratyayopAdAnAt sAmAyikam, ekAntopazAntigamanamityarthaH, samayikaM samiti samyakzabdArtha upasargaH, samyagayaH samayaH-samyag dayApUrvakaM jIveSu gamanamityarthaH, samayo'syAstIti, 'ata ini je sAmAyikamAM sAvaghrayogono tyAga ane atyAga che te saMvRtAsaMvRta. (3) A ja pramANe je sAmAyikamAM bALa ane paMDita baMneno vyavahAra hoya te bALapaMDita. (4) je sAmAyikamAM prANAtipAtanI virati hovA chatAM pRthvIkAyAdinI avirati hoya che, te dezakadezavirati (ahIM 15 deza eTale zUlaprANAtipata. te dezanA eka dezanI eTale ke trasAdinI ja virati hovAthI A sAmAyika dezaikadezavirati kahevAya che. A sAmAyikamAM pRthvIkAyAdi eka dezanI virati hotI nathI.) (5) moTA sarvaviratidharmanI apekSAe dezavirati nAnI hovAthI e aNudharma kahevAya che. (6) je gamana na kare te aga eTale ke vRkSo, temanAvaDe je ghara banAveluM hoya te agAra. tenA yogathI agAra tarIke gRhastha jANavo ane teno dharma te agAradharma. I863 6all 20 ' avataraNikA : have sarvaviratisAmAyikanI niruktine batAvatA kahe che ? gAthArtha: sAmAyika, samayika, samyagvAda, samAsa, saMkSepa, anavadya, parijJA ane paccakakhANa- ATha (samAnArthI zabdo che.) TIkArthaH "sama' eTale rAga-dveSano madhyamAM rahela madhyastha '' dhAtu gati-arthamAM che. eTale ayana = gamana. sama (madhyastha) jIvanuM (mokSamArgamAM) je gamana te samAya. A 'samaya' zabda 25 vinayAdi zabdasamUhamAMno eka zabda hovAthI tene svArthamAM Thapha pratyaya lAgatA 'sAmAyika' zabda bane che, arthAt ekAnta upazAntine pAmavuM te sAmAyika. (2) "samayika' zabdamAM sama e samyaku zabdanA arthamAM vaparAto upasarga che. samyagu aya te samaya arthAt samyagu rIte dayApUrvaka jIvomAM pravartavuM. A samaya che jene te samayika (arthAt je cAritramAM samyapharIte dayApUrvaka jIvomAM pravRtti che te cAritrasamayika kahevAya.) ahIM 'bata na 3nA (pA-2-225) viti sUtrathI samaya 30 zabdane san pratyaya lAgatA samayika zabda banela che. - '* rU nA rUti vo. + sAya: go.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 3 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ThanA (pA0 5-2-115) viti Than samayikaM, samyagvAdaH rAgAdiviraha: samyak tena tatpradhAnaM vA vadanaM samyagvAdaH, rAgAdiviraheNa yathAvad vadanamityarthaH, samAsaH 'asu kSepaNa' iti asanam Asa:-kSepa ityarthaH, saMzabdaH prazaMsArthaH zobhanamasanaM samAsaH, apavarge gamanamAtmanaH karmaNo vA jIvAt 'padatrayapratipattivRttyA kSepaH samAsaH, 'saMkSepaH' saMkSepaNaM saMkSepaH stokAkSaraM sAmAyikaM. mahArthaM ca dvAdazAGgapiNDArthatvAt, anavadyaM ceti avayaM pApamucyate nAsminnavadyamastItyanavayaM sAmAyikamiti, pari:-samantAjjJAnaM pApaparityAgena parijJA sAmAyikamiti, pariharaNIyaM vastu vastu prati AkhyAnaM pratyAkhyAnaM ca, ta ete sAmAyikaparyAyA aSTAviti gAthArthaH // 864 // eteSAmaSTAnAmapyarthAnAmanuSThAtRRn yathAsaGkhyenASTAveva dRSTAntabhUtAn mahAtmanaH pratipAdayannAha damadaMte meya'jje kAlayapucchA cilAya atteya / dhammarui ilA teyali sAmAie aTThadAharaNA // 865 // vyAkhyA : damadanta: metAryaH kAlakapRcchA cilAtaH AtreyaH dharmaruciH ilA tetaliH, sAmAyike'STAvudAharaNAnIti gAthAsamudAyArthaH // 865 / / avayavArthastu kathAnakebhyo'vaseya iti, tatra yathoddezaM nirdeza iti sAmAyikamarthato damadantAnagAreNa kRtamiti taccaritAnuvarNanamupa (3) samyapha eTale rAgAdino abhAva. tenAvaDe athavA tenI pradhAnatAe bolavuM te samyagvAda 15 arthAt rAgAdi vinA yathAvat bolavuM. (4) san dhAtu pheMkavuM arthamAM che. sam zabda 'prazaMsA arthamAM che. tethI sArI rIte pheMkavuM te samAsa arthAt AtmAnuM mokSamAM gamana (kuMkAvuM) athavA upazama-viveka-saMvararUpa traNa padonI prAptidvArA jIvamAMthI karmone (bahAra) pheMkavA te samAsa. (5) saMkSepa eTale TUMkuM karavuM. sAmAyika e stokAkSaravALuM ane bAre aMgonA arthono AmAM samAveza thato hovAthI mahAna arthavALuM che. (6) avadya eTale pApa. jemAM pApa nathI te anavadya ane 20 sAmAyika e anavadya che. (7) pari eTale ke saMpUrNapaNe, pApane tyAgavAvaDe je jJAna te parijJA. sAmAyika e AvA jJAnarUpa hovAthI parijJA kahevAya che. (8) tyAgavA yogya dareka vastu pratye (gurusAkSIe) kathana karavuM te pratyAkhyAna.A pramANe sAmAyikanA ATha paryAyo che. I864o avataraNikA : A AThe arthonuM AcaraNakaranArA daSTAntabhUta evA ATha ja mahAtmAonuM kramazaH pratipAdana karatA kahe che ke 25 gAthArtha : damadaMta, metArya, kAlakAcAryanI pRcchA, cilAtiputra, Atreya, dharmaruci, IlAputra, tetali A sAmAyikasaMbaMdhI ATha udAharaNo che. 186pI. TIkArtha: damadaMta, metArya, kAlakAcAryanI pRcchA, cilAtiputra, Atreya, dharmaruci, IlAputra, tetali A sAmAyikasaMbaMdhI ATha udAharaNo che. A pramANe gAthAno bhego artha kahyo. II86pA dareke dareka avayavono artha kathAnakothI jANavA yogya che. temAM je rIte uddeza karyo hoya te krame 30 ja nirdeza thAya che. tethI sAmAyikane damadaMta nAmanA aNagAre AcaryuM hovAthI damadaMtasAdhunA 4 35vivevasaMvararUpa |
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyinuM dRSTAnta (ni. 868) 327 dezArthamadyakAlamanuSyANAM saMvegajananArthaM kathyate - haitthisIsae Nagare rAyA daimadaMto nAma, io ya gayapure gare paMca paMDavA, tesiM tassa ya varaM, tehiM tassa damadamaMtassa jarAsaMdhamUlaM rAyagihaM gayassa so visayo lUDito daDDhaDo ya, aNNadA damadaMto Agao, teNa hatthiNApuraM rohitaM, te bhaeNa Na Niti, tao damadaMteNa te bhaNiyA-siyAlA ceva suNNagavisae jahicchiyaM AhiMDeMha, jAva ahaM jarAsaMdhasagAsaM gao tAva mama visayaM luDeha, idANiM NipphiDaha, te Na Niti tAhe savisayaM 5 gao / aNNA NiviNNakAmabhogo pavvaio, tao egallavihAraM paDivaNNo viharaMto hatthiNApuraM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, juhiTThileNa aNujattANiggaeNa vaMdio, pacchA sesehivi cauhi paMDavehiM vaMdio, tAhe dujjodhaNo Agao, tassa maNussehiM kahiyaM jahA - esa so damadaMto, teNa caritranuM varNana upadeza mATe ane vartamAnakALanA jIvone saMvega (=mokSa pratye ruci) utpanna karavA mATe kahevAya che. 10 * sAmAyika upara damadaMtasAdhunuM dRSTAnta * hastizIrSakanAmanA nagaramAM damadaMtanAme rAjA hato, ane bIjI bAju gajapuranagaramAM pAMca pAMDavo hatA. A pAMca pAMDavo ane damadaMtarAjAne paraspara vaira hatuM. damadaMtarAjA jarAsaMdhane maLavA mATe jyAre rAjagRhI gayo, tyAre pAMDavoe hastizIrSakanagara lUMTyuM ane bALI nAMkhyuM. thoDA samaya pachI damadaMta tyAM Avyo. teNe hastinApurane rudhyuM. pAMDavo bhayathI bahAra AvatA 15 nathI. tethI damadaMte pAMDavone kahevaDAvyuM ke "zUnyapradezamAM potAnI IcchA pramANe tame pharo cho, tethI ziyALa ja cho. (arthAt ziyALanI jema tame zUnyapradezano lAbha uThAvyo che kAraNa ke) jyAre huM jarAsaMdha pAse gayo tyAre tame mArA nagarane lUMTo cho, have tame bahAra nIkaLo.' teo bahAra nIkaLatA nathI. tethI damadaMtarAjA pAcho potAnA nagaramAM jato rahyo. thoDA samaya pachI kAmabhogothI kaMTALelA damadaMtarAjAe dIkSA lIdhI. ekalo vihAra- 20 karato karato hastinApura gayo. te nagaranI bahAra pratimAne svIkArIne rahyo. yAtrA mATe nIkaLelA yudhiSThire damadaMtaaNagArane vaMdana karyA. pAchaLathI zeSa cAra pAMDavoe paNa sAdhune vaMdana karyA. tyAra pachI duryodhana Avyo. tenA mANasoe kahyuM ke--"A damadaMtarAjA che." duryodhane sAdhune 11. hastizIrSe nagare rAjA damadanto nAma, itazca gajapure nagare paJca pANDavA:, teSAM tasya ca vairaM, taistasya damadantasya jarAsandhamUlaM rAjagRhaM gatasya sa viSayo luNDito dagdhazca, anyadA damadanta 25 Agata:, tena hastinApuraM rudraM te bhayena na niryAnti, tato damadantena te bhaNitAH zRgAlA iva zUnyaviSaye yathecchamAhiNDadhvaM, yAvadahaM jarAsandhasakAzaM gatastAvanmama viSayaM luNTayata, idAnIM nirgacchata, te na nirgacchanti tadA svaviSayaM gataH / anyadA nirviNNakAmabhogaH pravrajitaH, tata ekAkivihAraM pratipanno viharan hastinAgapuraM gataH, tasmAt bahiH pratimayA sthitaH / yudhiSThireNAnuyAtrAnirgatena vanditaH, pazcAt zeSairapi caturbhiH pANDavairvanditaH, tadA duryodhana AgataH, 30 tasya manuSyaiH kathitaM yathA eSa sa damadantaH, tena damadamaMto pra0 AhiMDiyA pra0 / +
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) sImAtuliMgeNa Ahao, pacchA khaMdhAvAreNa eMteNa pattharaM 2 khivaMteNa patthararAsIkao, judhiTThilo niyattopucchai - ettha sAhU Asi kahiM so ?, loeNa kahiyaM jahA eso patthararAsI dujjohaNa kao, tAhe so aMbADio, te ya avaNiyA pattharA, telleNa abbhaMgio khAMmio ya / tas kira bhagavao damadaMtassa dujjohaNe paMDavesu ya samo bhAvo Asi, evaM kAtavvaM // amumevArthaM pratipAdayannAha bhASyakAra: 328 20 * nikkhaMto hatthisIsA damadaMto kAmabhogamavahAya / vi rajjai rattesuM duTThesu Na dosamAvajja // 151 // ( bhA0 ) vyAkhyA : niSkrAnto hastizIrSAt nagarAddamadanto rAjA kAmabhogAnapahAya, kAma:-icchA bhogAH-zabdAdyanubhavAH kAmapratibaddhA vA bhogAH kAmabhogA iti, sa ca nApi rajyate rakteSu 10 na prItiM karoti, aprIteSu dviSTeSu na dveSamApadyate, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH // tathAhi-munayaH khalvevambhUtA eva bhavanti, tathA cAha vaMdijjamANA na samukkasaMti, hIlijjamANA na samujjalaMti / bIjorAnuM phaLa mAryuM. tethI te joI pAchaLa AvatA skaMdhAvAre eka eka paththara mAravAnuM cAlu karyuM. jethI tyAM paththarano Dhagalo thaI gayo. pAchA pharatA yudhiSThire pUchyuM ke--'ahIM sAdhu hato 15 te kyAM gayo ?" lokoe kahyuM-"duryodhane te sAdhune paththaranA DhagalArUpe karI dIdho che' yudhiSThire duryodhanane Thapako Apyo ane te paththaro dUra karAvyA. tyArapachI telavaDe damadaMtanA zarIranuM mardana karyuM ane kSamA mAgI. te bhagavAna evA damadaMtasAdhune duryodhana ane pAMDavone vize samabhAva hato. A pramANe sarvee karavA yogya che. avataraNakA : A ja arthanuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe che gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : hastizIrSanagaramAMthI kAmabhogone choDIne damadaMtarAjAe dIkSA lIdhI. ahIM kAma eTale icchA, ane bhogo eTale (manojJa) zabdAdiviSayo athavA kAmathI yukta evA je bhogo te kAmabhogo. te damadaMta potAnA vize rAgane dharatI vyaktio vize rAgI thato nathI = prIti karato nathI ke dveSIo pratye aprItine karanArAo pratye dveSa karato nathI. mULagAthAmAM 25 vartamAnakALano prayoga je karyo che tenuM prayojana pUrvanI jema jANavuM. (arthAt vartamAnakALano nirdeza e sUcave che ke sUtra trikALadarzaka hoya che ane traNe kALamAM) munio AvA prakAranA ja hoya che, te ja AgaLa kahe che = gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 12. sa bIjapUreNAhataH, pazcAtskandhAvAreNAgacchatA prastaraM 2 kSipatA prastararAzIkRtaH, yudhiSThiro 30 nivRtta: pRti-sAdhutrAsIt va sa: ?, lona thita-yarthaSa prastAziduMrthInena ta:, tavA sa nirbhatsataH, te cApanItAH prastarAH, tailenAbhyaGgitaH kSamitazca / tasya kila bhagavato damadantasya duryodhane pANDaveSu ca samabhAva AsIt, evaM karttavyaM /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNanI vyAkhyA (ni. 866-868) 329 daMteNa citteNa caraMti dhIrA, muNI samugghAiyarAgadosA // 866 // vyAkhyA : vandyamAnA: 'na samukkasaMti' na samutkarSaM yAnti, tathA hIlyamAnA 'na samujjvalanti' na kopAni prakaTayanti, kiM tarhi ? ' dAntena' upazAntena cittena caranti dhIrAH munayaH samudghAtitarAgadveSA iti gAthArthaH ||866 // tathA to samaNo jar3a sumaNo bhAveNa ya jai Na hoi pAvaNo / sayaNe ya jaNe ya samo samo ya mANAvamANesuM // 867 // vyAkhyA : tataH 'samaNo 'tti prAkRtazailyA yadi sumanAH, zobhanaM dharmadhyAnAdipravRttaM mano'syeti sumanAH samaNotti bhaNyate, kimitthambhUta eva ?, netyAha-' bhAvena ca ' AtmapariNAmalakSaNena yadi na bhavati pApamanA:- avasthitamanA apItyarthaH athavA bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH, nidAnapravRttapApamanorahita iti bhAvanA, tathA svajane ca mAtrAdike jane cAnyasmin samaH - tulyaH, 10 samazca mAnApamAnayoriti gAthArthaH // 867 // Natthi ya si koi veso pio va savvesu ceva jIvesu / - eeNa hoi samaNo eso aNNovi pajjAo // 868 // 5 vyAkhyA : nAsti ca 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA sarveSveva jIveSu, etena bhavati samA:, sam aLati-patIti samA:, choDayopi paryAya kRti gAthArtha: // dvAram // vAnI 15 TIkArtha : loko vaMdana kare to sAdhuo AnaMda na pAme, tathA hIlanA kare to krodhAgni prakaTa karatA nathI to pachI sAdhuo kevA hoya che ? te kahe che ke rAgadveSa jeNe. tevA munio upazAnta cittavaDe vicare che. 866aa mULathI haNI nAMkhyAM che = gAthArtha : to te zramaNa kahevAya che jo te sumanavALo hoya ane bhAvathI pApamanavALo na hoya tathA svajano ane lokomAM sama hoya, mAna ane apamAnamAM sama hoya. 20 TIkArtha : ahIM 'zramaNa'' zabdathI (mAtra zramaNa artha ja nathI kahevo paraMtu) prAkRtazailIthI sumana artha paNa nIkaLe che. tethI sumana arthAt dharmadhyAna vageremAM pravRtta che mana jenuM te sumana paNa zramaNa kahevAya che. AvA sumanavALo hoya to ja te samana (zramaNa) kahevAya che. zuM mAtra Avo hoya te ja samana (zramaNa) kahevAya ? nA, (mAtra sumanavALo hoya eTaluM nahIM paraMtu sAthe-sAthe) AtmapariNAmarUpa bhAvavaDe anavasthitamanavALo paNa na hoya (arthAt caMcaLa na hoya) 25 athavA bhAvavaDe te pApamanavALo na hoya eTale ke niyANuM karavAmAM pravRtta evA pApamanathI rahita hoya (te samana kahevAya che) tathA mAtAdi svajana ane tenA sivAyanA anyajano vize tulya hoya, mAna-apamAnamAM tulya hoya (te samana kahevAya che.) 5867nA gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : tene (sAdhune) sarva jIvomAM koI zatru nathI ke koI priya nathI. A rIte te samana 30 (zramaNa) kahevAya che, kAraNa ke samane je pAme te samaNa. A ('samana' zabdano) bIjo paryAya *anavasthita. pra |
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 * Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga - 3 ) samayikaM tatra kathAnakam saute gare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo-sudaMsaNA piyadaMsaNA ya, tattha sudaMsaNAe duve puttA - sAgaracaMdo muNicaMdo ya piyadaMsaNAevi do puttA- guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo juvarAyA, muNicaMdassa ujjeNI diNNA kumArabhuttIe / io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDimaM 5 Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejjAvAlI ciMtei - dukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, . tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage tellaM chUDhaM, so tAva jalio jAva addharatto, tAhe puNovi tellaM chUDhaM tAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jAo / aNNayA so mAisavatti bhaigeha rajjaM puttANa te bhavautti, ahaM pavvayAmi sA Necchai eeNa rajjaM AyattaMti, 10 artha che. // 868 // * 'samaya' upara bhetAryanuM dRSTAnta sAketanagaramAM candrAvataMsakarAjA hato. tene be devIo hatI - sudarzanA ane priyadarzanA. temAM sudarzanAne be putro hatA--sAgaracandra ane municandra priyadarzanAne paNa be putro hatA--guNacandra ane bAlacandra. sAgaracandra yuvarAja hato ane municandrane potAnI kumArAvasthAmAM krIDA karavA 15 bhATe 4yinI nagarI khAyI. - ekavAra candrAvataMsakarAjA mahAmahinAmAM potAnA rahevAnA sthAne 'jyAM sudhI dIpaka rahe . tyAM sudhI kAyotsarga karavo.' evo abhigraha laI kAyotsargamAM rahyo. te samaye-tenI zayyApAlaka dAsI vicAre che ke 'aMdhakAramAM svAmIne kaSTa paDaze' tethI dAsIe bIjA prahare dIpaka jyAre olavAI javA lAgyo tyAre temAM navuM tela reDyuM. tethI dIpaka ardharAtrI sudhI baLato rahyo. Ama 20 vArevAre tela reDatA chello prahara zarU thayo. tyAre paNa tela reDyuM. jethI sukumAra evo rAjA prabhAta samayane pAmatI rAtrIe vedanAthI pIDAto mRtyu pAmyo. tyAra pachI sAgaracandrarAjA thayo. ekavAra te potAnI zauyamAtAne kahe che ke--"A rAjya tame grahaNa karo jethI tamArA putro mATe te thAya ane huM dIkSA lauM." zauryamAtA icchatI nathI kAraNa ke A rAjya Ane 13. sAkete nagare candrAvataMsako rAjA, tasya dve palyau - sudarzanA priyadarzanA ca tatra sudarzanAyA 25 dvau putrau - sAgaracandro municandrazca, priyadarzanAyA api dvau putrau - guNacandro bAlacandrazca sAgaracandro yuvarAjaH, municandrAyojjayinI kumArabhuktyAM dattA / itazca candrAvataMsako rAjA mAghamAse pratimayA sthito vAsagRhe yAvaddIpo jvalatIti, tasya zayyApAlikA cintayati duHkhaM svAmI andhatamase sthAsyati, tayA dvitIye yA vidhyAyati dIpe tailaM kSiptaM, sa tAvatprajvalito yAvadardharAtraM, tadA punarapi tailaM kSiptaM tAvajjvalito yAvatpazcimapraharaH, tadApi kSiptaM, tato rAjA sukumAlo vibhAtAyAM rajanyAM vedanAbhibhUtaH kAlagataH, 30 pazcAtsAgaracandro rAjA jAtaH / anyadA sa mAtRsapatnIM bhaNati gRhANa rAjyaM putrayoste bhavatviti, ahaM pravrajAmi, sA necchati etena rAjyamAyattamiti,
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ bhetAryabhuninu dRSTAnta (ni. 868) * 331 tao sA atijjANanijjANesu rAyalacchIe dippaMtaM pAsiUNa ciMtei-mae puttANa rajjaM dijjataM Na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, teNa sUtassa saMdesao diNNo, etto cceva puvvaNhiyaM paTTavijjAsi, jai virAvemi, sUeNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajjio, piyadasaNAe diTTho, bhaNai-pecchAmi NaM ti, tIe appito, puvvaM NAe visamakkhiyA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI 5 moyagotti paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, teNa ciMtiyaM-kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM ?, teNa duhA kAUNa tesiM doNhavi so diNNo, te khAiumAraddhA, jAva visavegA AgaMtuM pavvattA, rAiNA saMbhaMteNa vejjA saddAvitA, AdhIna che (arthAta jyanI rakSA karavAmAM A ja samartha che. mArA bALako to haju nAnA hovAthI samartha nathI eTale ke mArA bALakone rAjA banAvIza to rAjya cAlyuM jaze, A rAjA che to 10 rAjaya che. ema vicArI mAtA rAjyagrahaNanI icchA batAvatI nathI.) tyAra pachI yAtrA mATe nIkaLatA mArgamAM rAjayalakSmIvaDe zobhatA sAgaracandrane joI zaumAtA vicAre che ke-"mArA putrane jayAre rAjaya apAtuM hatuM tyAre meM ichyuM nahIM, nahIM to teo paNa A rIte zobhatA hota. have huM ane mArI nAkhuM." ema vicArI mAtA tenA chidro zodhe che. sAgarayandrane bhUpa pANI. tethI to raso'yAne saMdezo bho'sAvyo -"savAranA bho4- 15 mATe banAveluM dravya ahIM ja mokalI Apa, jethI huM khAuM." rasoIyAe siMhakesarIyA modaka dAsInA hAthe mokalyo. laI jatA priyadarzanAe modakane joyo. te dAsIne kahe che-zuM che jouM? dAsIe Apyo. priyadarzanAe pahelethI ja viSathI mizrita potAnA hAtha karyA hatA. te hAthodvArA modakane viSathI prakSita karyo. pachI teNIe kahyuM--"aho ! sugaMdhIdAra modaka che" ema kahI dAsInA hAthamAM pAcho soMpyo. dAsIe te modaka jaIne rAjAne Apyo. 20 te samaye te baMne kumAro (arthAt priyadarzanAnA putro) rAjA pAse beThA hoya che. rAjAe vicAryuM-"bhUkhyA evA A lokonI sAme huM A modaka kevI rIte khAuM?" tethI rAjAe modakanA be bhAga karIne te baMne kumArone modaka ApyA. teo khAvA lAgyA. tevAmAM baMnene viSane - 14. tataH sA atiyAnaniryANayoH rAjalakSmyA dIpyamAnaM dRSTvA cintayati-mayA putrayo rAjyaM dIyamAnaM neSTaM, tAvapyevamazobhiSyataH, idAnImapyenaM mArayAmi, chidrANi mArgayati, sa ca kSudhAtaH, tena 25 sUdAya saMdezo dattaH, atraiva paurvAhnikaM prasthApayeryad bhakSayAmi, sUdena siMhakezariko modakazceTyA hastena visRSTaH, priyadarzanayA dRSTaH, bhaNati-, prekSe tamiti, tayA'rpitaH, pUrvamanayA viSamrakSitau hastau kRtau, tAbhyAM sa viSeNa mrakSitaH, pazcAt bhaNati-aho surabhirmodaka iti pratyarpitaH, ceTyA tayA gatvA rAjJe samarpitaH, tau ca dvAvapi kumArau rAjasakAze tiSThataH, tena cintitaM-kathamahametayoH kSudhArtayoH khAdayAmi ?, tena dvidhA kRtvA tAbhyAM dvAbhyAm sa dattaH, tau khAvitumArabdhau, yAvat viSavegA AgantuM pravRttAH, rAjJA 30 saMbhrAntena vaidyAH zabditAH,
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 4 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) suvaNNaM pAiyA, sajjA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai-Na keNavi diTTho, NavaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sA saddAviyA bhaNiyA-pAve ! tadA Necchasi rajjaM dijjaMtaM, iyANimimiNAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chUDhohoMtotti tesiM rajjaM dAUNa pavvaio / aNNayA saMghADao sAhUNa ujjeNIo Agao, so pucchio-tattha NiruvasaggaM ?, te bhaNaMti-NavaraM rAyaputto purohiyaputto ya bAhinti pAsaMDatthe sAhUNo ya, so gao amariseNaM tattha, vissAmio sAhUhiM. te ya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio - ANijjau, bhaNai-attalAbhio ahaM, Navara ThavaNakulANi sAhaha, tehiM se cellao diNNo, so taM purohiyagharaM daMsittA paDigao, imovi tattheva paiTTo var3avaDeNaM saddeNaM dhammalAbher3a, aMtariAo niggayAo hAhAkAraM kareMtIo. kAraNe cakkara AvavA lAgyA. bhaya pAmelA rAjAe vaidyo bolAvyA. vaidyoe suvarNa(thI dhoeluM 10 vAsita pANI) pIvaDAvyuM. te baMne kumAro svastha thayA. pachIthI dAsIne bolAvavAmAM AvI. pUchatAM. dAsI kahevA lAgI ke-"A modakane koIe joyo nathI paraMtu kumAronI mAtAe sparza karyo hato" priyadarzanAne bolAvI. teNIne kahyuM- he pApiNI ! tyAre huM sAmethI rAjaya Apato hato chatAM te ichyuM nahIM ane have A rAjayane kAraNe paralokanuM bhAtu lIdhA vinA tArAvaDe huM saMsAramAM naMkhAyo hota (arthAt tArA A viSaprayogane kAraNe huM maryo hota to A bhavamAM koIpaNa jAtanuM 15 sukRta na karavAne kAraNe saMsAramAM bhamyo hota, tethI have rAjyathI saryuM ane dharma ja zaraNa thAo ema vicArI) kumArone rAjya ApI teNe dIkSA lIdhI. ' ' ekavAra sAdhuono eka saMghATaka (arthAt be sAdhuo) ujjayinIthI tyAM Avyo. sAgaracandra sAdhue saMghATakane pUchayuM-"kema, tyAM badhuM nirUpasarga che ne?" sAdhuoe kahyuM-"hA, paraMtu tyAM rAjaputra ane purohitaputra pAkhaMDI ane sAdhuone herAna kare che." gusse thaIne te tyAM gayo. 20 sAdhuoe sevA-bhakti karI. te badhA sAMbhogika sAdhuo hatA. tethI bhikSAveLA thatAM sAdhuone pUchyuM-"tamArA mATe zuM lAvIe ?" tyAre sAgaracanTe kahyuM - "huM Atmalabdhika chuM, paNa mane sthApanAkuLo kaho." sAdhuoe temanI sAthe eka bALasAdhune mokalyo. te bALasAdhu purohitanuM ghara dekhADIne pAcho pharyo. sAgaracandra paNa moTA-moTA zabdovaDe dharmalAbha' kaheto-kaheto te ja 15. suvarNaM pAyitau, sajjau jAtau, pazcAddAsI zabditA, pRSTA bhaNati-na kenApi dRSTaH navarametayormAtrA 25 parAmRSTaH, sA zabditA bhaNitA-pApe ! tadA naiSIdrAjyaM dIyamAnam, idAnImanenAhaM tvayA'kRtaparalokazambalaH saMsAre kSipto'bhaviSyaditi tayo rAjyaM dattvA pravrajitaH / anyadA saMghATakaH sAdhvorujjayinIta AgataH, sa pRSTastatra nispasargaM ?, tau bhaNata:-navaraM rAjaputraH purohitaputrazca bAdhete pASaNDasthAn sAdhUMzca sa gato'marSeNa tatra, sAdhubhirvizramitaH, te ca sAMbhogikAH sAdhavo bhikSAvelAyAM bhaNita: AnIyatAM ?, bhaNati-Atmalabdhiko'haM, navaraM sthApanAkulAni kathayata, taistasmai kSullako dattaH, sa tatpurohitagRha 30 darzayitvA pratigataH, ayamapi tatraiva praviSTo bRhatA bRhatA zabdena dharmalAbhayati, antaHpuryo nirgatA hAhAkAraM kurvatyaH,
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ metAryamuninuM daSTAnta (ni. 767) # 333 so vaDDuvaDDeNaM saddeNaM bhaNai-kiM eyaM sAvietti, te NiggayA bAhiM bAraM baMdhaMti, pacchA bhaNaMtibhagavaM ! paNaccasu, so paDiggahaM ThaveUNa paNaccio, te Na yANaMti vAeuM, bhaNaMti-jujjhAmo, dovi ekkasarA te AgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao NisiTuM haNiUNa bArANi ugghADittA gao, ujjANe acchati, rAiNo kahiyaM, teNa maggAvio, sAhU bhaNaMtipAhUNao Agao, Na yANAmo, gavasaMtehiM ujjANe diTTho, rAyA gao khAmio ya, Necchai 5 mottuM, jai pavvayaMti to muyAmi, tAhe pucchiyA, paDisuyaM, egattha gahAya cAliyA jahA saTANe ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavvAviyA, rAyaputto sammaM kareti mama pittiyattotti, purohiyasuyo dugaMchaD-amhe eeNa kavaDeNa pavvAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgauraM kareMti-jo paDhamaM gharamAM pravezyo. eTale strIo hAhAkAra karatI bahAra nIkaLI. sAgaracandra moTA avAje kahyuMhe zrAvikAo ! A zuM che? (arthAt zA mATe hAhAkAra karo cho?) tevAmAM rAjaputra ane purohitaputra 10 paNa tyAM AvyA ane teoe bahArano daravAjo baMdha karyo. pachI kahyuM ke-"bhagavAna tame nAco." sAgaracandra pAtrAo bAju para mUkIne nAcyo. paraMtu te baMne vAjIMtra vagADavuM jANatA nathI. tethI kahe che-"yuddha karIe." baMne jaNA eka sAthe yuddha karavA AvyA. sAgaracandra baMnene marmasthAne mAryA. tathA yaMtra jevA asthirasaMdhivALA karyA. tyAra pachI khUba mArIne dvAro ughADIne te nIkaLI gayo ane udyAnamAM jaIne Ubho rahyo. A vAta rAjAne karavAmAM AvI. rAjAe tapAsa karI. (tapAsa karatAM 15 sAdhuo pAse sainiko pahoMcyA.) sAdhuoe kahyuM "eka mahemAna sAdhu Avyo che. paraMtu atyAre te kyAM gayo e ame jANatA nathI." gaveSaNA karatA sAdhu udyAnamAM dekhAyo. - rAjA tyAM gayo ane sAdhu pAse kSamA mAgI. chatAM baMne putrone sAdhu mukta karavA icchato nathI, ane kahe che ke "jo te baMne dIkSA letA hoya to teone mukta karuM." baMne putrone pUchavAmAM AvyuM. teoe dIkSA levA saMmati ApI. tethI sAgaracandra sAdhue te baMnene evI rIte pakaDIne 20 halAvyA ke jethI sAMdhAo svasthAne sthira thaI gayA. tyAM ja loca karIne baMnene dIkSA ApI dIdhI. te samaye rAjaputra "A mArA kAkA che" ema mAnI "barAbara karyuM" ema mAne che. jyAre purohitaputra niMdA kare che ke "A sAdhue kapaTathI amane baMnene dIkSA ApI." baMne marIne devalokamAM gayA. tyAM teo saMketa kare che ke-je prathama ave, tene bIjo deva pratibodha kare. 26. sa vRdatA vRdatA zabrena mati-vimetat zrAvi ? ti, to nitau hara vaMIta:, 25 - pazcAt bhaNataH-bhagavan ! pranarttaya, sa pratigrahaM sthApayitvA pranartitaH, tau na jAnIto vAdayituM, bhaNata:yudhyAvahe, dvAvapi tau sahaivAgatau, marmasvAhatau, yathA candrANi tathA asthirasandhiko kRtau, tato nisRSTaM hatvA dvArANi udghATya gataH, udyAne tiSThati, rAjJe kathitaM, tena mArgitaH, sAdhavo bhaNanti-prAghUrNaka AgataH, na jAnImaH, gaveSayadbhidyAne dRSTaH, rAjA gataH kSAmitazca, necchati moktuM, yadi pravrajatastadA muJcAmi, tadA pRSTau, pratizrutam, ekatra gRhItvA cAlitau yathA svasthAne saMdhayaH sthitAH, locaM kRtvA pravAjitau, 30 rAjaputraH samyak karoti-mama paitRka (pitRvyaH) iti, purohitasuto jugupsate-AvAmetena kapaTena pravAjitau, dvAvapi mRtvA devalokaM gatau, saGketaM kurutaH yaH prathama saMgare pra0 /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 * Avazyaniyukti * rimadrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) cayai teNa so saMboheyavvo, purohiyasuo caiUNa tIe duguMchAe rAyagihe meIe poTTe AMgao, tIse siTThiNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA ?, sA maMsaM vikkiNai, tAe bhaNNai-mA aNNattha hiMDAhi, ahaM savvaM kiNAmi, divase 2 ANei, evaM tAsi pII ghaNA jAyA; tesiM ceva gharassa samosIiyANi ThiyANi, sA ya seTThiNI, 'NiMdU, tAhe meIe rahassiyaM ceva tIse putto diNNo, seTThiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sA seTThiNI taM dAragaM meIe pAesu pADeti, tubbhapabhAveNa jIvautti, teNa se nAmaM kayaM meyajjotti, saMvaDio, kalAo gAhio, saMbohio deveNa, Na saMbujjhai, tAhe aTThaNhaM ibbhakaNNagANaM egadivaseNa pANI geNhAvio, siviyAe Nagari hiMDai, devovi meyaM aNupaviTTho roiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi ajja purohitaputra AvI te niMdAne kAraNe rAjagRhInagaramAM caMDALaNanA peTamAM avataryo. A 10 caMDALaNane eka zeThANI sAthe maitrI hatI. te maitrI kevI rIte thaI ? te kahe che- caMDALaNa mAMsa vecavAno vyApAra kare che. zeThANIe kahyuM-"tAre bIje kyAMya vecavA javuM nahIM, huM badhuM ja mAMsa kharIdI laIza." caMDALaNa rojeroja mAMsa laIne Ave che. A pramANe te baMne vacce gADha prIti thaI. tene kAraNe caMDALa-caMDALaNa zeTha-zeThANInA gharanA pADozI tarIke rahI gayA. (arthAt gharanI mAma mAvIne 23vA sAya.) . 15 ekavAra te zeThANIne mRta bALakI janmI. tethI caMDALaNe ekAntamAM zeThANIne potAno janmelo bALaka ApI dIdho ane zeThANIne je mRta bALakI janmI hatI tene caMDALaNe lIdhI. tyAra pachI zeThANI te bALakane "tArA prabhAve jIve" AvA AzIrvAda levA caMDALaNanA pagamAM pADe che. tethI tenuM nAma "metArya" pADavAmAM AvyuM. te moTo thayo. kaLAo zIkhavADAI. deve tene pratibodha karavAno prayatna karyo, paraMtu te pratibodha pAmato nathI. tyAra pachI mAtA-pitAe eka 20 ja divase ATha zreSThikanyAo sAthe metAryanuM pANigrahaNa karAvyuM. zibikAmAM besI metArya nagaramAM 32 cha. te samaye deva paNa caMDALanA zarIramAM pravezIne raDavA lAgyo ane kahevA lAgyo ke- "jo. Aje mArI dIkarI paNa jIvatI hota to teno paNa Aje vivAha karAyo hota ane badhA caMDALone 17. cyavate tena sa saMboddhavyaH, purohitasutazcyutvA tayA jugupsayA rAjagRhe mAtaGgyA udare AgataH, 25 tasyAH zreSTinI vayasyA, sA kathaM jAtA ?, sA mAMsaM vikrINAti, tayA bhaNyate-mA'nyatra hiNDiSThAH ahaM sarvaM krINiSyAmi, divase 2 Anayati, evaM tayoH prItirghanA jAtA, teSAmeva gRhasya samavasRtAni sthitAni, sA ca zreSThinI nindUH, tadA mAtaGgayA rAhasyikameva tasyai putro dattaH, zreSThinyA duhitA mRtA jAtA, sA mAtalyA gRhItA, pazcAtsA zreSThinI dArakaM taM mAtaGgayAH pAdayoH pAtayati, tava prabhAveNa jIvatviti, tena tasya nAma kRtaM metArya (mAtaGgayAtmaja) iti, saMvRddhaH, kalA grAhitaH, saMbodhito devena, na saMbudhyate, 30 tadA'STAnAmibhyakanyAnAmekadivasena pANIhitaH, zibikayA nagaryAM hiNDate, devo'pi mAtaGgamanu praviSTo roditumArabdhaH, yadi mamApi dahitA'jIviSyat tasyA api + AyAto pra0 * prAtivezmikAni / mRtApatyaprasUH /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 metAryamuninuM dRSTAnta (ni. 868) " vivAho kao hoMto, bhattaM ca metANa kayaM hotaM, tAhe tAe meIe jahAvattaM siTThe, tao ruTTho devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tumaM asarisIo pariNesitti khaDDAe chUDho, tAhe tevo mApha-hi ?, so mArU-avaLyo, mArU-tto mohi, iidhaSThAtaM gacchAmi vArasa varisANi, to bhAi - kiM karemi ?, bhaNai - raNNo dhUyaM davAvehi, to savvAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se chgalao diNNo, so rayaNANi vosirai, teNa rayaNANa thAlaM 5 bhariyaM, teNa piyA bhaNio raNNo dhUyaM varehi, rayaNANaM thAlaM bharettA gao, kiM maggasi ?, dhUyaM, LichUTTo, vaM thAnuM vivase r geharU, aa ya verU, amo mApha-so rayALi ?, so mAphachglo hagar3a, amhavi dijjau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, abhao bhAi - devANubhAvo, jamaNavAra apAyo hota." caMDALaNe badhI hakIkata kahI dIdhI. tethI mAtaMga gusse bharAyo ane devanA prabhAvathI metAryane te zibikAmAMthI nIce pADyo ane kahyuM ke 'tuM asadaza strIo sAthe 10 paraNe che.' (arthAt tuM caMDALa jAtino che ane zreSThInI kanyAo sAthe paraNe che. A asamAnatA che.) ema kahI caMDALe metAryane (caMDALonA) khADAmAM nAMkhyo. tyArapachI deva (potAnuM rUpa batAvI) kahe che ke "kema ? (arthAt meM tane pratibodha karavA pUrve ghaNA upAya karyA chatAM tuM pratibodha pAmyo nahIM, have khADAmAM paDelo tuM zuM karIza ? bola, dharmanA zaraNe javuM che ke nahIM ?'') metArye kahyuM--"avarNavAda thayo. (arthAt A caMDALaputra che e pramANe lokomAM mArI 15 niMdA thaI che.) A avarNavAdamAMthI mane mukta kara, tyArapachI bAravarSa huM gRhavAsamAM rahIne (pravrajyA grahaNa karIza.) A sAMbhaLIne deva pUche che--"have huM zuM karuM ?" (arthAt avarNavAdamAMthI mukta karavA mATe zuM karavuM ?) metArye kahyuM "tuM rAjAnI dIkarI sAthe mane paraNAva, jethI badhI malinatA dUra thaI jaze." deve tene eka bakaro Apyo je ratnone varasAve che. te ratnono metArye thALa bharyo ane pitAne kahyuM ke "rAjAnI dIkarI mane paraNAvo." metAryano pitA thALa bharIne 20 rAjA pAse Avyo. rAjAe pUchyuM-"zuM joIe che ?" teNe kahyuM "tamArI dIkarI." rAjAe tene bahAra kADhyo. A pramANe te rojeroja thALa laIne Ave tyAre rAjA thALane laI le che. paraMtu dIkarIne Apato nathI. ekavAra abhaya pUche che--tArI pAse ratno kyAMthI Ave che ? metArya kahe che--"bakaro hage che." abhaye kahyuM-"amane paNa batAva." bakaro rAjabhavanamAM lavAyo. 18. vivAhaH adyakRto'bhaviSyat, bhaktaM ca metAnAM kRtamabhaviSyattadA tayA metyA yathAvRttaM ziSTaM, 25 tato sSTo devAnubhAvena ca tasyAH zibikAtaH pAtitaH tvamasadRzaH pariNayasi iti gartAyAM kSiptaH, tadA devo bhaNati kathaM ?, sa bhaNati avarNaH, bhaNati ito mocaya, kaJcitkAlaM tiSThAmi dvAdaza varSANi, tato bhaNati - kiM karomi ?, bhaNati rAjJo duhitaraM dApaya, tat sarvA akriyA apaspheTitA bhaviSyanti, tadA tasmai chagalako dattaH, sa ratnAni vyutsRjati, tena ratnAnAM sthAlo bhRtaH, tena pitA bhaNita: - rAjJo duhitara vRzuSka, rannai: sthAnaM mRtvA Ata:, dri mArgasi ?, tuhitA, tiraskRta:, vaM sthAnaM vise 2 30 vRdghAti, na ca vAti, gamato maLati-to lAni ?, sa mati-chAto hRti, asmamyapi vavAtu, AnIta:, vRtAndhAni vyutkRti, samayo maLati-nevAnubhAva:,
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ uu6 * mAvazyaniyujita midrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) kiM puNa ?, parikkhijjau, kiha ?, bhaNai-rAyA dukkhaM vebbhArapavvataM sAmi vaMdao jAti, rahamaggaM karehi, so kao, ajjavi dIsai, bhaNio-pAgAraM sovaNNaM karehi, kao, puNovi bhaNio-jai samudaM ANesi tattha pahAo suddho hohisi to te dAhAmo, ANIo, velAe NhAvio, vivAho kao siviyAe hiMDaMteNa, tAovi se aNNAo ANiyAo, evaM bhoge bhuMjati bArasa varisANi, pacchA bohito, mahilAhivi bArasa varisANi maggiyANi, diNNANi ya, cauvvIsAe vAsehiM savvANivi pavvaiyANi, NavapuvvI jAo, ekallavihArapaDimaM paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa sovaNiyANaM javANamaTThasataM karei, ceiyaccaNiyAe parivADie seNio kArer3a tisaMjhaM, tassa gihaM sAhU aigao, tassa egAe vAyAe bhikkhA Na NINiyA, so 10 paraMtu tyAMta mRta va inaa dravyAne uge che. tethI samaya 58 cha -"(2t pazu tA . ghare ratno mUke che ane ahIM mUkato nathI temAM) devano ja prabhAva che, chatAM parIkSA karIe. (arthAt A devano ja prabhAva che ke nahIM ? te tapAsa karIe.") kevI rIte parIkSA karavI ? tyAre abhaye kahyuM-"rAjAne vaibhAragiri upara svAmIne vaMdana karavA javAmAM ghaNuM kaSTa paDe che, tethI tyAM rathane javA mATenA mArgane tuM kara." rathano mArga thaI gayo, je Aje paNa dekhAya che. 15 pachI samaye yaMgane yuM 3-"sonAno bhaDela nAya." te 5 yo. izathI mAtaMgane kahyuM-"jo ahIM samudrane lAvIza ane temAM snAna karIne zuddha thaIza to tane rAjAnI kanyA ApIzuM." te devanA prabhAve samudra lAvyo. tenA pravAhamAM snAna karyuM. rAjAe metAryane zibikAmAM besADI AkhA nagaramAM pheravavA dvArA potAnI dIkarIno vivAha karyo. te bIjI ATha zreSThikanyA paNa vivAha mATe lavAI. A pramANe metArthe bAravarSa bhogo bhogavyA. pachI deve pratibodha karyo. 20 paraMtu strIoe bIjA bAra varSanI mAMgaNI karI. metA hA pADI. A pramANe covIsa varSa pachI badhAe dIkSA lIdhI. metArya navapUrvI thayo. ekalavihArIpratimA svIkArI ane tyAM ja rAjagRhImAM vicare che. vicaratA-vicaratA ekavAra sonInA gharamAM Avyo. te samaye te sonI zreNikarAjA mATe sonAnA 108 javalA taiyAra karI rahyo che. zreNikarAjA trisambhA caityapUjA mATe 108 javalA taiyAra karAve 25 19. kiM punaH ? parIkSyate, kathaM ?, bhaNati-rAjA duHkhaM vaibhAraparvataM svAmivandako yAti, rathamArga kuru, sa kRtaH, adyApi dRzyate, bhaNitaH-prAkAraM sauvarNaM kuru, kRtaH, punarapi bhaNitaH yadi samudramAnayasitatra snAtaH zuddho bhaviSyasi tadA te dAsyAmaH, AnItaH, velAyAM snApito, vivAhaH kRtaH zibikayA hiNDamAnena, tA api tasyAnyA AnItAH, evaM bhogAn bhunakti dvAdaza varSANi, pazcAdbodhitaH, mahilAbhirapi dvAdaza varSANi mAgitAni dattAni ca, caturviMzatyA varSaiH sarve'pi pravrajitAH, navapUrvI jAtaH, 30 ekAkivihArapratimA pratipannaH, tatraiva rAjagRhe hiNDate, suvarNakAragRhamAgataH, sa ca zreNikasya sauvarNikAnAM yavAnAmaSTazataM karoti, caityAcanikAyai paripATyA zreNikaH kArayati trisandhyaM, tasya gRhaM sAdhuratigataH, tasyaikayA vAcA bhikSA nAnItA, sa
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 metAryamuninuM dRSTAnta (ni. 868) 337 ye aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao Na pecchar3a, raNNo ya cetiyaccaNiyavelA Dhukkai, ajja aTThikhaMDANi kIrAmitti, sAdhuM saMkai, pucchai, tuNhikko acchaD, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, bhaNio ya-sAha jeNe gahiyA, tahA AveDhio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeteNa siliMkAe Ahao galae, teNa vantA, logo bhaNai-pAva ! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diTTho metajjo, raNNo kahiyaM, vajjhANi 5 ANattANi, dAraM ThaittA pavvaiyANi bhaNaMti-sAvaga! dhammeNa vaDDAhi, mukkANi, bhaNai-jai uppavvayaha to bhe kavillIe kaDDemi, evaM samaiyaM appae ya pare ya kAyavvaM // ___tathA ca kthaankaathaikdeshprtipaadnaayaahche. sAdhu sonInA gharamAM pravezyo. sonInA eka avAje aMdarathI sAdhu mATe bhikSA AvI nahIM. tethI sonI gharanI aMdara gayo. A bAju te javalA krauMca pakSI caNI gayo. bahAra Avelo sonI te javalAone joto nathI ane rAjAnI caityapUjAno samaya thavA Avyo che. tethI te vicAre che-"(jeNe javalA lIdhA haze tenA) hADakAo Aje toDI nAMkhIza." ema vicArI te sAdhu upara zaMkA kare che. sAdhune pUche che. paraMtu sAdhu mauna rahe che. tethI sonI sAdhunA mastakane (carmavaDe) bAMdhe che ane pUche che ke-"bola, koNe javalA grahaNa karyA ?" (sAdhu mauna rahe che tethI) sonIe mastake 15 (cAmaDuM) evI rIte bAMdhyuM ke jethI metA munInI AMkho bahAra nIkaLIne bhUmi upara paDI. te samaye krauMca pakSI lAkaDAMne phADatA khIlIvaDe gaLAmAM viMdhAyuM. tethI teNe javalAo vamI nAMkhyA. lokoe kahyuM-"he pApI ! A rahyA tArA javalA." te bhagavAna metArya kALa pAmyA ane siddha thayA. - loko AvyA ane metAryamunine joyA. rAjAne vAta karI, rAjAe sonIne mArI nAMkhavA 20 Adeza Apyo. A bAju sonI ane tenI patnIe dvAra baMdha karIne dIkSA lIdhI. (yAre sainiko pakaDavA AvyA tyAre) kahyuM ke-he zrAvaka ! tuM dharmathI vadha. (arthAt he rAjA ! tane mAro dharmalAbha.) rAjAne jANa karI. rAjAe mukta karyA ane kahyuM ke-"jo dIkSA choDI to kaDhAImAM tamane taLI nAMkhIza." A pramANe (eTale ke metAryamuninI jema) sva-paramAM samAnapaNuM karavA yogya che. ' avataraMNikA : A ja kathAnakanA arthanA eka dezanuM pratipAdana karavA mATe kahe che : 25 - 20. cAtigataH, te ca yavAH kauJcena khAditAH, sa Agato na prekSate, rAjJazca caityArcanikAvelA Dhaukate, adyAsthikhaNDAni kriye iti, sAdhuM zaGkate, pRcchati, tUSNIkastiSThati, tadA ziraAveSTanena badhnAti, bhaNitazca-kathaya yena gRhItAH, tathA''veSTito yathA'kSiNI bhUmau patite, kauJcazca dArupATayatA zalAkayA''hato gale, tena vAntAH, loko bhaNati-pApa ! ete te yavAH, so'pi bhagavAn kAlagataH siddhazca, loka mAta:, tU metA, rAjJaH thataM vadhyA mArUta:, kAra patnI pranatA manti-zrAvaka ! dhana 30 vardhasva, muktAH, bhaNati-yadi utpravrajata tadA bhavataH kaTAhe kvthyissyaami| evaM samayikamAtmani parasmizca dvyam I + baTTa * T U0 * tAde kao |
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 338 * Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) jo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaM tu NAikkhe | jIviyamaNapetaM meyajjarisiM NamaMsAmi // 869 // vyAkhyA : yaH krauJcakAparAdhe sati prANidayayA 'kroJcakaM tu 'kroJcakameva nAcaSTe, apitu svaprANatyAgaM vyavasitaH, tamanukampayA jIvitamanapekSamANaM metAryaRSiM namasya iti gAthArtha: // 869 // NippheDiyANi doNNivi sIsAveDheNa jassa acchINi / Na ya saMjamA calio meyajjo maMdaragirivva // 870 // vyAkhyA -' niSkAsite' bhUmau pAtite dve api zirobandhanena yasyAkSiNI, evamapi kadarthyamAno'nukampayA 'na ca' naiva saMyamAccalito yastaM metAryaRSi namasyaM iti gAthAbhiprAyaH // 870 // dvAram // idAnIM samyagvAdastatra kathAnakam - turuviNIe NayarIe jittU bhaddA dhijjAiNI, putto se datto, mAmago se ajjakAlago tassa dattassa, so a pavvaio / so datto jUyapasaMgI majjapasaMgI ya, ullagiumAraddho, pahANo daMDo jAo, kulaputtae bhidittA gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jemaNe krauMcapakSIno aparAdha hovA chatAM prANInI dayAthI krauMcapakSInuM nAma kahyuM 15 nahIM, paraMtu potAnA prANano tyAga karyo. evA anukaMpAne kAraNe jIvanathI nirapekSa te metAryaRSine huM namaskAra karuM chuM. // 869 // gAthArtha : mastakabaMdhavaDe jemanI baMne AMkho nIkaLI gaI, chatAM meruparvatanI jema metAryaRSi saMyamathI calita na thayA. TIkArtha : 'nIkaLI gaI' eTale ke bhUmi upara paDI, zirobaMdhavaDe jemanI baMne AMkho, (anvaya 20 A pramANe - mastakabaMdhavaDe jemanI baMne AMkho jamIna upara paDI.) A rIte pIDA ApavA chatAM jeo anukaMpAthI (arthAt jIvo pratyenI karuNAthI) saMyamathI calita thayA nahIM, te metAryaRSine huM namaskAra karuM chuM. // 870aa * samyavAda upara kAlakAryanI pRcchAnuM dRSTAnta turumiNInagarImAM jitazatrunAme rAjA hato. te nagarImAM bhadrAnAme brAhmaNI hatI. teNIne 25 dattanAme putra hato. te dattane AryakAlakanAme mAmo hato. A mAmAe dIkSA lIdhI. datta jugAra ane dAruno vyasanI hato, te rAjAnI sevA karavA lAgyo ane dhIre dhIre anya khaMDiyA rAjAomAM te pradhAna khaMDiyo rAjA banI gayo, tyAtpachI anya khaMDiyA rAjAo tathA maMtrI vagerene bhedIne mukhya rAjAne padabhraSTa karI pote rAjA banI gayo, teNe ghaNAM badhA yajJo karAvyA. 21. turumiNyAM nagaryAM jitazatrU rAjA, tatra bhadrA dhigjAtIyA, putrastasyA dattaH, mAtulo30 'thAryakAlakastasya, sa ca prabrajitaH / sa ca datto dyUtaprasaGgI madyaprasaGgI ca, avalagitumArabdhaH, pradhAno daNDiko jAtaH, kulaputrAn bhedayitvA
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlikAcAryanuM dRSTAnta (ni. 870) 339 rIyA dhADio, so ya rAyA jAo, jaNNA NeNa subahU jaiTThA / aNNatA taM mAmagaM pecchaD, aha bhaNai-tuTTho dhammaM suNemitti, jaNNANa kiM phalaM ?, so bhaNai-kiM dhamma pucchasi ?, dhamma kahei, puNovi pucchai, NaragANaM paMthaM pucchasi ?, adhammaphalaM sAhai, puNovi pucchai, asubhANaM kammANaM udayaM pucchasi ?, taM pi parikahei, puNovi pucchai, tAhe bhaNai-NirayA phalaM jaNNassa, kuddho bhaNai-ko paccao ?, jahA tumaM sattame divase suNayakuMbhIe paccihisi, ko paccao?, 5 jahA tujjha sattame divase saNNA muhaM aigacchihiti, ruTTho bhaNai-tujjha ko maccU ?, bhaNaiahaM suiraM kAlaM pavvajjaM kAuM devalogaM gacchAmi, ruTTho bhaNai-ruMbhaha, te daMDA niviNNA, tehiM ekavAra te potAnA muni banelA mAmAne jue che ane kahe che ke - "khuza thaIza to huM dharmane sAMbhaLIza, kaho, yajJonuM phaLa zuM?" (muni vicAre che ke jo huM yajJonuM phaLa naraka che ema kahIza to rAjA kopita thaze. tethI judA judA bahAnA kADhI rAjAnA A praznano uttara TALavA 10 mATe prayatna karatA) muni kahe che -"zuM tuM dharmane pUche che?" (arthAt dharma eTale zuM? e jANavA Icche che eTale) muni dharmanI vyAkhyA kare che. tyAre rAjA yajJonuM phaLa zuM? ema) pharI pUche che. muni kahe che - tuM narakanA mArgane pUche che ? ema kahI adharmanA phaLane kahe che. (arthAt adharmane kAraNe narakagati thAya che.) rAjA pharI pUche che, tyAre muni (vAta TALavA) kahe chezuM tuM azubhakarmonA udayane pUche che ? tene paNa kahe che. rAjA pharI pUche che. tyAre muni kahe 15. che-"he rAjan ! yajJanuM phaLa naraka che." krodhe bharAyela rAjA pUche che -"khAtrI zuM?" muni kahe ' che-"tuM AjathI sAtamA divase kUtarAonI kuMbhamAM pakAvAIza." (rAjAe potAnA rAjyamAM aparAdhI vyaktione daMDa ApavA kUtarAonI kuMbhI taiyAra karI hatI je kuMbhamAM jIvatA kUtarAo rAkhyA hatA. je aparAdhI hoya tene A kuMbhImAM nAMkhavAmAM Ave ane pachI nIcethI kuMbhIne tapAve jethI aMdara tApane kAraNe kUtarAo te aparAdhInA TukaDe- 20 TukaDA karI nAMkhe.) rAjA pUche che-"tenI zuM khAtrI?" muni kahe che-"sAtamA divase tArA mukhamAM viSThA paDaze." gusse thaIne rAjAe pUchyuM-"tAruM mRtyu kyAre thaze ?" munie kahyuM-"huM lAMbA kALa sudhI pravrayAne pALI devalokamAM jaIza." gusse thayela rAjAe (sainikone) kahyuM-"Ane pakaDI lo." te sainikone bhaya lAgyo. tethI teoe rAjAne ja kahyuM ke-"tame AgaLa Avo jethI Ane bAMdhIne tamane arpaNa karIe." 25 22. rAjA niSkAzitaH, sa ca rAjA jAtaH, yajJA anena subahava iSTAH / anyadA mAtulaM prekSate, atha bhaNati-tuSTo dharmaM zrRNomIti, yajJAnAM ki phalam ?, sa bhaNati-kiM dharmaM pRcchasi ?, dharmaM kathayati, punarapi pRcchati, narakANAM panthAnaM pRcchasi ?, adharmaphalaM kathayati, punarapi pRcchati, azubhAnAM karmaNAmudayaM pRcchasi ?, tamapi parikathayati punarapi pRcchati, tadA bhaNati-narakAH phalaM yajJasya, kruddho bhaNati-kaH pratyayaH ?, yathA vaM samavivase thamyAM paryA, te pratyayaH ?, yathA tava samaye divase saMjJA 30 mukhamatigamiSyati, ruSTo bhaNati-tava kathaM mRtyuH ?, bhaNati-ahaM suciraM kAlaM pravrajyA kRtvA devalokaM gamiSyAmi, sTo bhaNati-ruddha, te daNDikA niviNNAH, taiH *kayA pra0
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 * Avazyaniyuti 2madrIyavRtti samASAMtara (bhAga-3) sI ceva rAyA AvAhio-ehi jAva eyaM te baMdhittA appemo, so ya pacchanno acchai, tassa divasA vissariyA, sattame divase rAyapathaM sohAvei, maNussehi ya rakkhAvei / ego ya devakuligo pupphakaraMDagahattheMgao paccUse pavisai, sainnADo vosarittA puSphehi ohADei, rAyAvi sattame divase AsacaDagareNaM NIti, jAmi taM samaNayaM mAremi, jAti, vollaMto jAva aNNeNaM AsakisoreNaM saha pupphehi ukkhiviyA khureNa muhaM saNNA aigaA, teNa NAtaM jahA mArejjAmi, tAhe daMDANa aNApucchAe NiyattiumAraddho te jANaMti daMDA-nUNaM rahassaM bhiNNaM, jAva gharaM Na pavesai tAva gehAmo, gahio, iyaro ya rAyA ANIo, tAhe teNa kuMbhIe suNae chubhittA bAraM baddhaM, heTThA aggI jAlio, te suNayA tAvijjantA taM khaMDAkhaMDehiM chidaMti / evaM sammAvAo kAyavvo, jahA kAlagajjeNaM // 10 tyArapachI te rAjA guptAvAsamAM rahe che. te divaso bhUlI gayo. sAtame divase rAjamArgane sApha karAve che ane manuSyovaDe potAnuM rakSaNa karAve che. eka maMdirano pUjArI hAthamAM puSpothI bharela karaMDiyo laI savAre maMdira tarapha jaI rahyo hoya che tyAre rastAmAM saMjJAthI AkuLa thayelo te saMjJAnuM sutsarjana karI tene puSpAvaDe DhAMke che. rAjA paNa "jAuM ane te zramaNane mArI nAMkhuM" evA vicArathI sAtamA divase ghoDAonA samUha sAthe nIkaLe che. jayAre rAjA rastA uparathI 15 pasAra thato hoya che te vakhate eka azvakizoranI kharIvaDe puSpo sAthe saMjJA uchaLe che. te saMjJA rAjAnA mukhamAM praveze che. rAjAne khAtrI thaI ke huM (koInAvaDa) marAIza. te samaye anya sAmanta rAjAone pUchyA vinA ja rAjA pAcho javA lAgyo. tyAre sAmantarAjAo jANI jAya che ke- mRtyunuM rahasya bhUdAI gayuM. tethI teo vicAre che ke-"rAjA gharamAM praveze te pahelA tene pakaDI laIe." rAjAne pakaDyo 20 ane anya rAjA banAvAyo. te navA rAjAe A rAjAne ane kutarAoe kuMbhImAM nAMkhI bahAra dvAra baMdha karAvyuM. nIce agni bALavAmAM Avyo. tethI agninA tApathI pIDAtA te kUtarAoe rAjAne TukaDe-TukaDA karavA dvArA chedI nAMkhyo. jema kAlakacAryavaDe samyaguvAda karAyo tema samyavAda 42vo 'me. // 870 // 23. sa caiva rAjA''hUtaH-ehi yAvadenaM tubhyaM baddhvA'rpayAmaH, sa ca pracchannastiSThati, tasya divasA 25 vismRtAH, saptame divase rAjapathaM zodhayati, manuSyaizca rakSayati / ekazca devakulikaH hastagatapuSpakaraNDakaH pratyUSasi pravizati, saMjJAkulo vyutsRjya puSpairAcchAdayati, rAjA'pi saptame divase azvasamUhena nirgacchati, yAmi taM zramaNaMka mArayAmi, yAti, vyativrajan yAvadanyenAzvakizoreNa saha puSpairutkSiptA khureNa mukhaM saMjJA'tigatA, tena jJAtaM yathA mArye, tadA daNDikAnanApRcchya nivartitumArabdhaH, te jAnanti daNDikA:nUnaM rahasyaM bhinnaM, yAvadgRhaM na pravizati tAvadgRhNImaH, gRhItaH, itarazca rAjA AnItaH, tadA tena kumbhyAM zunaH kSiptvA dvAraM baddham, adhastAdagniAlitaH, te zvAnastApyamAnAstaM khaNDazazchinti / evaM samyagvAdaH karttavyaH, yathA kAlakAryeNa // * hattho pra0 * poDo pra0
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ cilAtIputranuM dAna (ni. 871) # 341 tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha datteNa pucchio jo jaNNaphalaM kAlao turumiNIe / samayAe AhieNaM saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM // 871 // vyAkhyA : 'dattena' dhigjAtinRpatinA pRSTo yo yajJaphalaM kAlako munisturumiNyAM nagaryAM tena 'samatayA''hitena' madhyasthatayA gRhItena, ihalokabhayamanapekSya 'saMmaM vuiyaM bhayaMteNaM' ti 5 samyaguditaM bhadantena, mA bhUd madvacanAdadhikaraNapravRttiriti gAthArthaH // 871 // dvAra // samAsadvAramidAnIM, tatra kathAnakam-khiMipaiTThie Nagare ego dhijjAio paMDiyamANI sAsaNaM khisai, so vAe paiNNAe uggAhiUNa parAiNittA pavvAvio, pacchA devayAco.yassa uvagayaM, duguMchaM na muMcai, saNNAtayA se uvasaMtA, agArI NehaM Na chaDDai, kammaNaM diNNaM, kiha me vase hojjA ?, mao devaloe uvavaNNoM / sAvi taNNivveeNa pavvaiyA, aNAloiyA ceva kAlaM kAUNa devaloe 10 avataraNikA : A ja arthane kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha ? turumiNInagarImAM dattarAjAvaDe yajJaphaLa mATe je kAlakamuni pUchAyA. samatAne pAmelA te bhagavAne samyagu vAta kahI. TIkArtha : dattanAmanA brAhmaNa rAjAvaDe yajJaphaLa mATe pUchAyelA je kAlakamuni turumiNInagarImAM, (anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) te madhyasthatAne pAmelA bhagavAne (kAlakamunie) 15 Ihalokano bhaya rAkhyA vinA (yajJanuM) sAcuM phaLa kahyuM ke "jethI mArA vacanathI asalkiyAmAM pravRtti na thAo.' (arthAt jo yajJanuM phaLa svarga kahIza to aneka loko yajJa karaze. A rIte loko asalkiyAmAM pravRtta thaze. te na thAya te mATe sAcuM phaLa kahyuM.). - t "samasa" upara cilAtIputranuM daSTAnta ja - kSitipratiSThitanagaramAM eka brAhmaNa potAne paMDita mAnato jinazAsananI niMdA kare che. 20 (eka munie) brAhmaNane vAdamAM pratijJAvaDe bAMdhIne harAvyo ane dIkSA ApI. pAchaLathI devatAvaDe pratibodha karela brAhmaNane jinazAsana rucyuM. paraMtu te durgachAne choDato nathI. tenA svajano paNa zAMta thayA. paraMtu tenI patnI nehabhAva choDatI nathI. mAro pati mane kevI rIte vaza thAya ? te mATe patnIe kAmaNa-TumaNa karyA. (arthAt tevA dravyothI mizrita gocarI vahorAvI.) te brAhmaNa marIne devalokamAM utpanna thayo. patnIe paNa patinA mRtyuthI nirvedane pAmI dIkSA lIdhI. AlocanA 25 karyA vinA marIne te devalokamAM utpanna thaI. ___ 24. kSitipratiSThite nagare eko dhigjAtIyaH paNDitammanyaH zAsanaM nindati, sa vAde pratijJayA udgrahya parAjitya pravrAjitAH, pazcoddevatAcoditasyopagataM, jugupsAM na muJcati, sajAtIyAstasyopazAntAH, agArI snehaM na tyajati, kArmaNaM dattaM, kathaM me vaze bhavet ?, mRto devaloka utpannaH / sA'pi tannirvedena pravrajitA, anAlocikaiva (cyaiva) kAlaM kRtvA devaloke * bohiyassa pra0 / 30
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 ja Avazyakaniryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) uvavaNNA / tao caiUNa rAyagihe Nayare dhaNo nAma satthavAho, tassa cilAiyA nAma ceDI, tIse putto ubavaNNo, NAmaM se.kayaM cilAyagotti / iyarIvi tasseva dhaNassa paMcaNhaM puttANamuvari dAriyA jAyA, suMsumA se NAmaM kayaM, so ya se bAlaggAho diNNo, aNAlio karei, tAhe NicchUDho sIhaguhaM corapalliM gao, tattha aggappahArI nIsaMso ya, coraseNAvaI mao, so ya seNAvaI 5 jAo, aNNayA core bhaNai-rAyagihe dhaNo NAma satthavAho, tassa dhUyA suMsumA dAriyA, tahiM vaccAmo, dhaNaM tumha suMsumA majjha, osovaNiM dAuM aigao, NAmaM saMhittA dhaNo saha puttehiM Adharisito, te'vi taM gharaM pavisittA dhaNaM ceDiM ca gahAya pahAviyA, dhaNeNa NayaraguttiyA saddAviyA, mama dhUyaM Niyatteha, davvaM tubbhaM, corA bhaggA, logo dhaNaM gahAya Niyatto, iyaro saha puttehiM cilAyagassa maggao laggo, cilAovi dAriyaM gahAya Nassai, jAhe cilAao Na tarai suMsumaM 10 tyAMthI cyavI te brAhmaNano jIva rAjagRhInagaramAM dhananAme sArthavAhanI cilAtikAnAme dAsInA putrarUpe utpanna thayo. tenuM nAma cilAtaka pADavAmAM AvyuM. brAhmaNanI patnIno jIva paNa devalokamAMthI cyavI te dhanane pAMca putro upara chaThThI dIkarIrUpe utpanna thayo. tenuM nAma susumAM rAkhyuM. cilAtakane susumAnI dekharekha mATe rAkhyo. paraMtu te dIkarI sAthe kuceSTA kare che. tethI tene kADhI mUkyo. tyAMthI nIkaLI cilAtake siMhaguphA nAmanI corapallImAM gayo. tyAM te agraprahArI 15 bhane nirdaya banyo. te pasIno senApati bhayo bhane yisAta senApati bhanyo.. ekavAra cilAtake corone kahyuM ke-"rAjagRhImAM dhananAme sArthavAha che. tene susumA nAme dIkarI che. tyAM ApaNe jaIe. je dhana maLe te tamAruM ane susumA mArI." avasthApinI nidrAne daIne te cora rAjagRhImAM pravezyo. potAnI oLakhANa ApIne cilItake putra sahita dhanasArthavAhano tiraskAra karyo. coro tenAM gharamAM pravezIne dravya ane dIkarIne laIne bhAgyA. dhanasArthavAhe nagaranA 20 sainione losAvyA bhane dhuM -"bhArI putrIne pAchI dAvo, jI dravya tame Imo , (sainiko coronI pAchaLa bhAgyA tethI) coro (dhana mUkIne) bhAgI gayA. te loko dravya laIne pAchA pharyA. . dhanasArthavAha putranI sAthe cilAtakanI pAchaLa paDyo. cilAtaka paNa susumAne laIne bhAge che. jayAre cilAtaka suMsumAne laIne bhAgavAmAM samartha banato nathI ane dhanAdi paNa najIkamAM AvI 25. utpannA / tatazcyutvA rAjagRhe nagare dhano nAma sArthavAhaH, tasya cilAtA nAma dAsI, tasyAH 25 putra utpannaH, nAma tasya kRtaM cilAtaka iti / itarA'pi tasyaiva dhanasya paJcAnAM putrANAmupari dArikA jAtA, suMsumA tasyA nAma kRtaM, sa ca tasyai bAlagrAho dattaH, aceSTAH karoti, tadA niSkAzitaH siMhaguhAM caurapallI gataH, tatrAgraprahArI nistUMzazca, caurasenApatima'taH, sa ca senApatirjAtaH, anyadA caurAn bhaNatirAjagRhe dhano nAma sArthavAhaH, tasya duhitA suMsumA dArikA, tatra vrajAma:, dhanaM yuSmAkaM suMsumA mama, avasvApinI dattvA'tigataH, nAma sAdhayitvA dhanaH saha putrairAdharSitaH, te'pi tadgRhaM pravizya dhanaM ceTI ca 30 gRhItvA pradhAvitAH, dhanena nagaraguptikAH zabditAH, mama duhitaraM nivarttayata, dravyaM yuSmAkaM, caurA bhagnAH, loko dhanaM gRhItvA nivRttaH, itaraH saha putrazcilAtasya pRSThato lagnazcilAto'pi dArikAM gRhItvA nazyati, yadA cilAto na zaknoti saMsamAM + taccihne vikriyAH /
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ cilAtIputranuM dRSTAnta (ni. 971) 3 343 vahiuM, imevi DhukkA, tAhe suMsumAe sIsaM gahAya patthio, iyare dhADiyA NiyattA, chuhAe ya pariyAvijjaMti, tAhe dhaNo putte bhaNai-mamaM mArittA khAha, tAhe vaccaha NayaraM, te necchaMti, jeThTho bhaNaDa-mamaM khAyaha, evaM jAva Daharao, tAhe piyA se bhaNaDa-mA aNNamaNNaM mAremo, eyaM cilAyaeNa vavaroviyaM susumaM khAmo, evaM AhArittA puttimaMsaM / evaM sAhUNavi AhAro puttimaMsovamo kAraNio, teNa AhAreNa NayaraM gayA, puNaravi bhogANamAbhAgI jAyA, evaM sAhUvi NivvANasuhassa 5 AbhAgI bhavati / sovi cilAyao sIseNa gahieNaM disAmUDho jAo, jAva egaM sAhuM pAsai AyAviMtaM, ta bhaNai-samAseNa dhammaM kahehi, mA evaM ceva tubbhavi sIsaM pADemi, teNa bhaNiyaMuvasamaviveyasaMvaraM, so eyANi payANi gahAya egaMte ciMtiumAraddho-uvasamo kAyavvo kohAINaM, gayA hatA eTale te susumAnA mastakane laIne bhAgavA lAgyo. (cedI mAtra mastaka) pAchaLa AvatA dhanAhi pAyA . paraMtu sudhAthI mAmI cI sAyA. tethI dhanasArthavADa putrIne 3 - 10 tame mane mArIne khAo ane nagaramAM pAchA pahoMco." putro icchatAM nathI. moTo putra kahe cha-"bhane jAMmo." mA prabhArI maza: nAno mA 59 4 che. tyAre pitA 33 cha-" me maravAnI jarUra nathI, cilAtake mArelI A suMsumAne ja ApaNe khAIe." A pramANe putrInA mAMsane khAIne, te AhAranA AdhAre badhA nagaramAM gayA. (. potArnu 941 2044 na. chUTa pitA-putrI putrIna mAMsa. mAdhu.) me pramANe 15 sAdhuoe paNa kAraNe khAvuM paDe to putrInA mAMsanI jema na chUTake ja khAvuM joIe. Ama, putrInA mAMsane khAIne nagaramAM pahoMcelA pitA-putro pharI bhogonA AbhAgI thayA. e pramANe kAraNika evo AhAra karI ArAdhanA karavA dvArA sAdhu paNa nirvANa sukhano bhAgI thAya che. te cilAtaka hAthamAM suMsumAnuM mastaka laIne kaI dizAmAM jAuM e bAbatamAM moha pAmyo che. chatAM AgaLaAgaLa cAlatA cAlatA te AtApanA letA evA eka sAdhune jue che. cilAtaka sAdhune kahe 20 cha -"ThUma dharbhane De, nahIM to mA prabhArI tA 59 // bhasta 5 67.sAdhuNe hyu"64zama-vive:-saMvara." * cilAtaka A traNa padone laIne ekAnta sthaLe vicAravA lAgyo. krodhAdino upazama karavA ____26. voDhum, ime'pi AsannIbhUtAH, tadA suMsumAyAH zIrSaM gRhItvA prasthitaH, itare dhATitA nivRttAH, kSudhA ca paritApyante; tadA dhanaH putrAn bhaNati-mAM mArayitvA khAdata, tadA vrajata nagaraM, te necchanti, 25 jyeSTho bhaNati-mAM khAdata, evaM yAvallaghuH, tadA pitA teSAM bhaNati-mA anyo'nyaM mArayAva (mImarAma), enAM cilAtena vyaparopitAM suMsumAM khAdAmaH, evamAhArya putrImAMsam / evaM sAdhUnAmapyAhAraH putrImAMsopamaH kAraNikaH, tenAhAreNa nagaraM gatAH, punarapi bhogAnAmAbhAgino jAtAH, evaM sAdhavo'pi nirvANasukhAnAmAbhAgino bhavanti / so'pi cilAtaH zIrSaNa gRhItena (gRhItazIrSaH) diGmUDho jAtaH, yAvadekaM sAdhuM pazyati AtApayantaM, taM bhaNati-samAsena dharma kathaya, maivameva tavApi zIrSaM pIpataM, tena 30 bhaNitam-upazamavivekasaMvaraM, sa etAni padAni gRhItvA ekAnte cintinubhArabdhaH-upazama: karttavyaH krodhAdInAm,
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 Avazyakaniyukti haribhadrIvRtti sabhASAMtara (bhAga-3) ahaM ca kuddhao, vivego dhaNasayaNassa kAyavvo, taM sIsaM asiM ca pADei, saMvaro-iMdiyasaMvaro noiMdiyasaMvaro ya, evaM jhAyai jAva lohiyagaMdheNa koDigAo khAiumAraddhAo, so tAhiM jahA cAliNI tahA kao, jAva pAyacchiAhiM jAva sIsakaroDI tAva gayAo, tahavi Na jhANAo caliotti / tathA cAmumevArthaM pratipipAdayiSurAha jo tihi paehi sammaM samabhigao saMjamaM samArUDho / uvasamaviveyasaMvaracilAyaputtaM NamaMsAmi // 872 // vyAkhyA : yastribhiH padaiH samyaktvaM 'samabhigataH' prAptaH, tathA saMyama samArUDhaH, kAni padAni ?, upazamavivekasaMvarAH upazama:-krodhAdinigrahaH, vivekaH-svajanasuvarNAdityAgaH, saMvara indriyanoindriyaguptiriti, tamitthambhUtamupazamavivekasaMvaracilAtaputraM namasye, upazamAdiguNA10 nanyatvAccilAtaputra evopazamavivekasaMvara iti, sa cAsau cilAtaputrazceti samAnAdhikaraNa iti jAthArtha: 87rA ahisariyA pAehiM soNiyagaMdheNa jassa kIDIo / yogya che, huM to krodhI chuM. dhananA saMcayano tyAga karavA yogya che' Ama vicArI cilAtaka te mastaka ane talavArane pheMkI de che. tathA pAMca indriya ane manano nigraha e saMvara che. (ja 15 mAre karavA yogya che) e pramANe jyAre te vicArato hoya che eTalAmAM lohInA gaMdhathI khecAyela kiIDIo cilAtakane khAvA lAge che. te kIDIoe dhIre dhIre cilAtakane cAlaNI jevo karI nAMkhyo. cheka paganI zirAomAM dAkhala thaI mastakanI khoparI sudhI kIDIo pahoMcI gaI. to paNa calAtaka potAnA dhyAnathI calita thayo nahIM. avataraNikA : A ja arthane pratipAdana karavAnI IcchAvALA graMthakArazrI kahe che. 20 gAthArthaH traNa pado vaDe samyakatvane (je) pAmyo tathA saMyama upara AruDha thayo, te upazamaviveka ane saMvararUpa cilAtIputrane huM namaskAra karuM chuM. TIkArtha : je traNa padovaDe samyatvane pAmyo. tathA saMyama upara AruDha thayo. te traNa pado kayA che? te kahe che - upazama - viveka ane saMvara, temAM upazama eTale krodhAdino nigraha, viveka eTale svajana-suvarNAdino tyAga, tathA saMvara eTale indriya-noindriyanI gupti. AvA 25 prakAranA upazama-viveka-saMvararUpa cilAtIputrane huM namaskAra karuM chuM. ahIM cilAtIputrano upazamAdi guNo sAthe abheda hovAthI cilAtIputra ja upazama-viveka-saMvararUpa che, ema jANavuM. 'upazamaviveka-saMvara evo A cilAtIputra' e pramANe samAnAdhikaraNa samAsa jANavo. 187ra/ gAthArtha : lohInI gaMdhathI pagovaDe pravezelI kIDIo jemanA mastakane khAya che. duSkara 27. ahaM ca kruddhaH, viveko dhanasvajanasya kartavyaH, tat zIrSamasiM ca pAtayati, saMvara indriyasaMvaro 30 noindriyasaMvarazca, evaM dhyAyati yAvadrudhiragandhena kITikAH khAditumArabdhAH, sa tAbhiryathA cAlanI tathA kRtaH, yAvat pAdazirAto yAvat zIrSakaroTikA tAvadgatAH, tathApi na dhyAnAccalita iti /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ cilAtIputrane namaskAra (ni. 873-876) 345 khAyaMti uttamaMgaM taM dukkarakArayaM vaMde ||873 // vyAkhyA : abhisRtAH padbhyAM zoNitagandhena yasya kITikA avicalitAdhyavasAyasya bhakSayantyuttamAGgaM, padbhyAM zirAvedhagatA ityarthaH, taM duSkarakArakaM vande iti gAthArthaH ||873 // dhIro cilAyo bhUyaiMgaliyAhiM cAliNivva kao / so tahavi khajjamANo paDivaNNo uttamaM aTTha ||874 || 5 vyAkhyA : 'dhIraH' sattvasampannazcilAtIputraH 'mUrtigaliyAhiM' kITikAbhirbhakSyamANazcAlanIva kRto yaH, tathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamarthaM, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdayam / aDDAijjehiM rAIdiehiM pattaM cilAi tteNaM / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM // 875 // vyAkhyA : arddhatRtIyai rAtrindivaiH prAptaM cilAtIputreNa devendrasyeva amarabhavanaM devendrAmarabhavanam 10 apsarogaNasaGkulaM ramyamiti gAthArthaH // 875 // dvAraM // saMkSepadvAramadhunA - sayasAhassA gaMthA sahassa paMca ya divaDDamegaM ca / ThaviyA egasiloe saMkhevo esa NAyavvo // 876 // vyAkhyA : cattAri risI gaMthe satasAhasse kAuM jiyasattuM rAyANamuvatthiyA, amha satthANi karanArA temane huM vaMdana karuM chuM. TIkArtha : lohInA gaMdhathI pagothI (zarIramAM) pravezelI kIDIo avicalita adhyavasAyavALA jemanA mastakanuM bhakSaNa kare che, arthAt jemanA pagathI cheka mastaka sudhI gaI, duSkarakaranArA temane (cilAtIputrane) huM vaMdana karuM chuM. II873 // gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. 15 TIkArtha : dhIra eTale ke sattvathI yukta evo je cilAtIputra kIDIovaDe bhakSaNa karAto 20 calaNI jevo karAyo, A rIte bhakSaNa karAto hovA chatAM paNa te zubhapariNAmano tyAga na thavAthI uttama-arthane (devalokane) pAmyo. // 874|| gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : aDhI divasamAM cilAtIputre apsarAonA samUhathI yukta, AnaMdadAyaka evA devendranA jevA amarabhavanane devalokane prApta karyuM. ahIM devendranA jevuM amarabhavana te 25 devendrAmarabhavana e pramANe samAsa jANavo. II875) have saMkSepa dvArane kahe che = gAthArtha : lAkho zloko hajAramAM, pAMcasomAM, doDhasomAM, eksomAM (ema karatAM karatAM chelle) eka zlokamAM sthApyA. A saMkSepa jANavA yogya che. * 'saMkSepa' upara AtreyAdinuM dRSTAnta TIkArtha : cAra RSio eka-eka lAkha zloka pramANa graMtha taiyA2 karIne jitazatrurAjA pAse 30 28. catvAra RSayo granthAn zatasAhasrAn kRtvA jitazatruM rAjAnamupasthitAH, asmAkaM zAstrANi * gAthAdyam pra. /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nIne monanamAtreya, pitta: prAAinAM cA / bRhaspatiravizvAsaH paJcAlaH strISu mArdavam // 1 // ' Atreya evamAha-jIrNe bhojanamAsevanIyamArogyArthineti, evaM pratyekaM yojanA kAryA, evaM sAmAyikamapi caturdazapUrvArthasaMkSepo vartata iti // dvAram // adhunA'navadyadvAraM, tatrA''khyAnakamvasaMtapure nagare jiyasattU rAyA dhAriNI devI tesiM putto dhammaruI, so ya rAyA thero tAva so pavvaiukAmo dhammaruissa rajjaM dAumicchai, so mAuM pucchai-kIsa tAo rajjaM pariccayai ?, 10 sA mArU-saMsAravantAM, so mArU-mavi na khkhuM, sadgha piyareLa tAvato nAo, tattva amAvasA 5 346 eka Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-3) "suNehi tumaM paMcamo logapAlo, teNa bhaNiyaM - kettiyaM ?, te bhAMti-sayasAhassiyAo saMdhiyAo cattAri, bhAi-mama rajjaM sIyai, evaM addhaddhaM osarataM jAvekvekko silogo Thio, taMpi na suNai, tAhe cauhivi niyamatapadarisaNasahito silogo kao, sa cAyam upasthita thayA ane kahyuM ke "tame pAMcamA lokapAla cho tethI amArA graMthane sAMbhaLo." rAjAe pUchyuM- keTaluM pramANa che ? teo kahe che--"badhA bhegA karIe to cAralAkha zloka thAya. rAjAe kahyuM- (ATalA samaya sudhI huM tamAruM sAMbhaLIza to) mAruM rAjaya sIdAze. (tethI tame ardhuM karo.) Ama ardhuM--ardhuM karatAM chelle eka-eka zloka banAvyo. rAjA tene paNa sAMbhaLato nathI. tethI 15 cAre RSioe potAno mata batAvavA sahita eka zloka banAvyo. te A pramANe--"Atreye 20 kahyuM ke ArogyanA arthIe jUnuM bhojana pace pachI navuM bhojana karavuM, kapile kahyuM prANIo upara dayA rAkho, bRhaspatie kahyuM-"koInI upara vizvAsa karavo nahIM, paMcAle kahyuM- strIone vize namratA rAkhavI.' (jema cA2 lAkha zlokano saMkSepa karI cAre RSioe eka zloka taiyAra karyo.) e pramANe sAmAyika paNa caudapUrvenA arthano saMkSepa che. 'anavagha'upara dharmarucinuM deSTAnta vasaMtapuranaga2mAM jitazatrunAme rAjA hato, tene dhAriNInAme rANI hatI. teone dharmaruci nAme putra hato. rAjA gharaDo thayo. tethI pravrajyA levAnI IcchAvALo rAjA dharmarucine rAjya soMpavA icche che. dharmaruci mAtAne pUche che ke "pitA zA mATe rAjyano tyAga kare che ?" mAtA kahe che--"rAjya saMsAra vadhAranAruM che." dharmarucie kahyuM--"to A rAjyathI mAre paNa koI prayojana 25 nathI." te pitA sAthe tApasa banyo. AzramamAM 'amAvAsyA Avaze' ema vicArI brAhmaNa 21. zRNu tyuM paOmo topAtaH, tena maLitab--vim ?, te maLatti-zatasAhastriA: saMhitAzrutastra:, bhaNati mama rAjyaM sIdati, evamardhArdhamapasarat yAvadekaikaH zlokaH sthitaH, tamapi na zRNoti, tadA caturbhirapi niz2amatapradarzanasahitaH zlokaH kRtaH / 30. vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI devI, tayoH putro dharmaruciH, sa ca rAjA sthavirastAvatsaH 30 pravrajitukAmo dharmarucaye rAjyaM dAtumicchati, sa mAtaraM pRcchati - kutastAto rAjyaM parityajati ?, sA bhaNati saMsAravardhanaM, sa bhaNati mamApi na kAryaM, saha pitrA tApaso jAta:, tatrAmAvasyA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmacinuM daSTAnta (ni. 877) 347 hohititti gaMDao ugghosei-Asame kallaM amAvasA hohiti to puSphaphalANa saMgahaMkareha, kallaM Na vaTTai chiMdiuM, dhammarha ciMtei-jai savvakAlaM Na chijjejja to suMdaraM hojjA / aNNayA sAhU amAvAsAe tAvasAsamassa adUreNa voleMti, te dhammaruI picchiUNa bhaNai-bhagavaM ! kiM tujhaM aNNAuTTI Natthi ? to aDaviM jAha, te bhaNaMti-amhaM jAvajjIvAe aNAuTTI, so saMbhaMto ciMteumAraddho, sAhUvi gayA, jAI saMbhariyA, patteyabuddho jAo // amumevArthamabhidhitsurAha soUNa aNAuTTi aNabhIo vajjiUNa aNagaM tu / aNavajjayaM uvagao dhammaruI NAma aNagAro // 877 // vyAkhyA : 'zrutvA' AkarNya, AkuTTanam AkuTTizchedanaM hiMsetyarthaH, na AkuTTiH-anAkuTTistAM sarvajanilImArtha, amIta:' 'mana rA' rUti vADathatuM., apati-chati tANuM tA! 10 uddaghoSaNA kare che ke "AvatIkAle AzramamAM amAvAsyA che tethI puSpaphaLono saMgraha karo, "AvatIkAle puSpo -phaLo toDavA ucita nathI." A sAMbhaLI dharmaruci vicAre che ke-"jo sarvakALa mATe puSpo-phaLo toDavAnA na hoya to keTaluM sarasa." ekavAra sAdhuo amAvAsyAe tApasInA AzramanI najIkathI pasAra thAya che. dharmaruci sAdhuone joIne pUche che ke-bhagavan! tamane zuM Aje anAkuTTI (amAvAsyAe puSpa-phaLone 15 toDavA nahIM ane tApasI anAkuTTI eTale ke ahiMsA kahetAM) nathI ? ke jethI tame aTavI tarapha jAo cho. (aTavI tarapha jatAM sAdhuone joIne dharmaruci vicAre che ke-"A sAdhuo aTavImAM phaLAdi levA jatA lAge che" ema vicArI A prazna kare che.) sAdhuo kahe che-"amAre yAvajjIva sudhI anAkuTTI che." A sAMbhaLI Azcarya pAmelo dharmaruci vicAravA lAgyo. sAdhuo AgaLa nIkaLI gayA. dharmarucine jAtinuM smaraNa thayuM. tyAM te pratyekabuddha thayo. avataraNikA : A ja arthane kahevAnI IcchAvALA niyuktikAra kahe che ke gAthArtha anAkudIne sAMbhaLIne pApathI Darelo (ane mATe ja) pApane choDIne dharmaruci nAmano anagAra anavadyatAne pAmyo. TIkArtha : sAMbhaLIne, chedavuM te AkuTTI arthAt hiMsA, AkuTTIno abhAva te anAkuTTI. A sarvakALanI anAkuTTIne sAMbhaLIne, maLa, rA' e daMDaka dhAtu che, tethI ('M' - dhAtu gatyarthaka 25 paNa hovAthI ) jenAvaDe jIva te te yonimAM jAya te "aNa' eTale ke pApa, tenAthI Darelo, 31. bhaviSyatIti maruka udghoSayati-Azrame kalye'mAvAsyA bhaviSyati tataH puSpaphalAnAM saMgraha kurudhvaM, kalye ca varttate chettuM, dharmarucizcintayati-yadi sarvakAlaM na chidyeta tadA sundaraM bhavet / anyadA sAdhavo'mAvAsyAyAM tApasAzramasyAdUreNa vyativrajanti, tAn dharmaruciH prekSya bhaNati-bhagavantaH ! kiM yuSmAkamanAkuTTiAsti ?, tato'TavIM yAtha, te bhaNanti-asmAkaM yAvajjIvamanAkuTTI, sa 30 saMbhrAntazcintayitumArabdhaH, sAdhavo'pi gatAH, jAtiH smRtA, pratyekabuddho jAtaH / 20
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 * Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) jIvo yoniSvanenetyaNaM-pApaM tadbhItaH, varjayitvA'NaM tu parityajya sAvadyayogam 'aNavajjayaM uvagao'tti varjanIyaH varjya : aNasya varjya : aNavarjyastadbhAvastAmaNavarjyatAmupagataH sAdhuH saMvRtta nRtyartha:, dharmarucinuMmAnAr kRti gAthArtha: 5877 dvAraM // sAmprataM parijJAdvArAvayavArtha: pratipAdyata iti, tatra kathAnakaM prAguktam, idAnIM gAthocyateparijANiUNa jIve ajjIve jANaNApariNNAe / sAvajjajogakaraNaM parijANai so ilAputto // 878 // vyAkhyA : parijJAya jIvAnajIvAMzca 'jANaNApariNNAe' tti jJaparijJayA 'sAvadyayogakaraNaM' sAvadyayogakriyAM 'parijANai' tti pratyAkhyAnaparijJayA sa ilAputra iti gAthArthaH // 8.78 // dvAraM // pratyAkhyAnadvAraM, tatra kathAnakam - tetailipuraNayare kaNagaraho rAyA, paumAvaI devI, rAyA bhogalolo 10 jAte 2 puse viyaMgei, tetalisuo amacco, kalAo pUsiyAraseTThI, tassa dhUyA poTTilA AgAsatalage diTThA, maggiyA, laddhA ya, amacco ya egaMte paumAvaIya bhaNNai evaM kavi 5 15 * sAvadyayogane choDIne, choDavA lAyaka hoya te varjya, pApanuM varjya (tyAga) te aNavarjya te paNAne arthAt aNavarjyatAne dharmaruci nAme anagAra pAmyo (eTale ke pApanA tyAgane pAmyo, arthAt sAdhu thayo. anvaya gAthArtha pramANe jANavo.) I877aa 'parijJA' upara IlAputranuM deSTAnta avataraNikA : have 'parijJA' dvArarUpa avayavArtha pratipAdana karAya che. temAM (IlAputranuM) dRSTAnta pUrve kahevAI gayuM che. tethI have gAthA ja kahevAya che - gAthArtha : TIkArtha pramANe jANavo. TIkArtha : jIvo ane ajIvone jJaparikSAvaDe jANIne (arthAt teno bodha laIne) sAvadyayoganI 20 kriyAne pratyAkhyAna parikSAvaDe te IlAputra jANe che (arthAt sAvaghayoganI kriyAnuM pratyAkhyAna kare che.) 5878 'pratyAkhyAna' upara tetaliputranuM dRSTAnta tetalipuranagaramAM kanakarathanAme rAjA hato. tene padmAdevInAme rANI hatI. bhogomAM lolupa rAjA utpanna thatAM bALakonA aMgo chedI nAMkhe che (arthAt te vicArato ke jo akSata bALaka 25 thaze to baLAtkAre mAruM rAjya laI leze ane mane bhogo prApta thaze nahIM' ema vicArI te rAjA bALakono janma thatAM ja avayavone chedI rAjya mATe ayogya kare che.) tetaliputranAme amAtya hato. tathA te ja nagaramAM puSpakAranAme zreSThi sonI (tAo suvarNajAra kRti TIppaLo) hato. amAtye poTTilAnAme zreSThinI dIkarIne AkAzataLiye (mahelanI 32. tetalIpure nagare kanakaratho rAjA, padmAvatI devI, rAjA bhogalolupaH jAtAn jAtAn putrAn 30 vyati, tetanIsuto'mAtyaH, nATH puSkAra: zreNI, tasya duhitA poTTinA'Agatane aa, mAptitA, labdhA ca amAtyazcaikAnte padmAvatyA bhaNyate - ekaM kathamapi / =
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ tetaliputranuM dRSTAnta (ni. 878) 349 kumAraM sArakkhaha to tava ya mama ya bhikkhAbhAyaNaM bhavissaitti, mama uyare putto, evaM rahassagayaM sAravemo, saMpattI ya, poTTilA devI ya samaM ceva prasUyA, poTTilAe dAriyA devIe diNNA, kumAro poTTilAe, so saMvaDDai, kalAo ya geNhai / aNNAyA pohilA aNiTThA jAyA, NAmamavi Na geNhai, aNNayA pavvaiyAo pucchai-atthi kiMci jANaha, jeNaM ahaM piyA hojjA, tAo bhaNaMtiNa vaTTai eyaM kaheuM, dhammo kahio, saMvegamAvaNNA, Apucchai-pavvayAmi, bhaNai-jai saMbohesi, 5 tAe paDissuyaM, sAmaNNaM kAuM devalogaM gayA / so rAyA mao, tAhe paurassa daMsei kumAraM, rahassaM ca bhiMdai, tAhe so'bhisitto, kumAraM mAyA bhaNai-tetalisuyassa suTTha vaTTejjAhi, tassa pahAveNa taMsi rAyA jAo, tassa NAmaM kaNaMgajjhao, tAhe savvaThThANesu amacco Thavio, devo taM bohei, agAsIe) joI. amAtye poliAnI mAgaNI karI ane te prApta thaI. ekAMtamAM padmAvatIrANIe amAtyane kahyuM-"eka kumArane koIpaNa rIte bacAvo, to te tamArA ane mArA mATe bhikSAbhAinarUpa 10 thaze. (arthAta jema bhikSAnuM bhAjana bhikSA mATe AdhArarUpa che tema A putra ApaNo AdhAra thaze.) mArA peTamAM eka putra che tenuM ApaNe chUpI rIte rakSaNa karIe. bhavitavyatAnA vazathI poTTilA ane rANIe eka sAthe ja janma Apyo. temAM poTTilAnI bALakI rANIne ApI ane rANIno bALaka poDhilAne Apyo. te tyAM moTo thAya che ane kaLAo zIkhe che. evAmAM ekavAra tetaliputrane poliA aniSTa thaI. tetaliputra teNInuM nAma paNa leto 15 nathI. tethI ekavAra tyAM AvelA sAdhvIjIone poTTilA pUche che-"evuM kaMIka tame jANo cho ke jethI huM mArA patine priya thAuM." sAdhvajIoe kahyuM - "AvuM kaIpaNa kahevuM e amAro AcAra nathI, sAdhvIjIe dharmadezanA ApI. jethI polphilA saMvegane pAmI. te patine pUche che-"huM pravrayA lauM ?" tetaliputre kahyuM - "jo (devalokamAM gayA pachI) mane pratibodha karavAnuM vacana Ape to dIkSAnI rajA ApuM." polphilAe svIkAryuM. zramaNapaNe pALIne te devalokamAM gaI. 20 che. bIjI bAju kanakaratharAjA mRtyu pAmyo. tethI amAtya ane rANI nagarajanone kumAranA darzana karAve che ane rahasya ughADuM pADe che. kumArano abhiSeka karavAmAM Ave che. mAtA kumArane kahe che-"tetaliputra sAthe tAre sArI rIte vartavuM, tenA prabhAvathI tuM rAjA thayo che." te kumAranuM nAma kanakadhvaja hatuM. sarvatra amAtyane sthApyo (arthAtu dareka bAbatamAM amAtyanI salAha rAjA 33. kumAraM saMrakSaya tadA tava mama ca bhikSAbhAjanaM bhaviSyatIti, mamodare putraH, enaM rahasyagataM 25 sArayAmaH, samApattyA (saMprAptizca), poTTilA devI ca samameva prasUte, poTTilAyA dArikA devyai dattA, kumAra: poTTilAyai, sa saMvardhate, kalAzca gRhNAti / anyathA poTilA'niSTA jAtA, nAmApi na gRhNAti, anyadA . pravrajitAH pRcchati-asti kiJcijjAnIzca yenAha priyA bhaveyaM, tA bhaNanti-na varttate etatkathayituM, dharmaH kathitaH, saMvegamApannA, ApRcchati-pravrajAmi, bhaNati-padi saMbodhayasi, tayA pratizrutaM, zrAmaNyaM kRtvA devalokaM gatA / sa rAjA mRtaH, tavA paurebhyo darzayati kumAraM, rahasyaM ca bhinatti, tadA so'bhiSiktaH, 30 kumAraM mAtA bhaNati-tetalIsute suSTha vartethAH, tasya prabhAveNa tvamasi rAjA jAtaH, tasya nAma kanakadhvajaH, tadA sarvasthAneSvamAtyaH sthApitaH, vebasta bodhayati,
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-3) Na saMbujjhai, tAhe rAyANagaM vipariNAmei, jao jao ThAi tao tao rAyA paraMmuho ThAi, bhIo gharamAgao, so'vi pariyaNo NADhAi, suTutaraM bhIo, tAhe tAlapuDaM visaM khAi, Na marar3a, kaMko asI khaMdhe Nisio, Na chiMdai, ubbaMdhai, rajju chiMdai, pAhANaM galae baMdhittA atthAhaM pANiyaM paviTTho, tatthavi thAho jAo, tAhe taNakUDe aggi kAuM paviTTho, tatthavi Na 5 Dajjhai, tAhe NayarAo NipphiDai jAva piTTao hatthI dhADei, purao pavAtakhaDA, dahao 3 aca kkhuphAse majjhe sarANi pataMti, tattha Thio, tAhe bhaNai-hA poTTile sAvige 2 jai NitthArejjA, Auso poTTile ! kao vayAmo ?, te AlAvage bhaNai jahA tetaliNAte, tAhe sA bhaNai-bhIyassa khalu bho pavvajjA, AlAvagA, taM daTTaNa saMbuddho bhaNai-rAyANaM uvasAmehi, le che.) deva amAtyane bodha Ape che. paraMtu te bodha pAmato nathI. tyAre deva rAjAne amAtya 10 mATe kAnabhaMbheraNI kare che. tethI je bAju amAtya Ubho rahe che, rAjA tenAthI vimukha Ubho rahe che. Darelo amAtya potAnA ghare Ave che. teno parijana paNa teno Adara karato nathI. tethI vadhu Dare che. amAtya tAlapuTa viSa khAya che, chatAM marato nathI. potAnA khabhA upara tIkSNa talavAra pheravI to te paNa buThThI thaI gaI. talavAra tene chedatI nathI. potAne (jhADa upara) doraDAthI bAMdhe che to doraDuM tUTI jAya che. moTA 15 paththarane gaLe bAMdhI UMDA pANImAM amAtya pravezyo, to pANInI UMDAI dhaTI gaI. tyAra pachI taNakhalAonA samUhane Aga cAMpI temAM pravezyo, chatAM te baLyo nahIM. nagaramAMthI bahAra nIkaLe che to pAchaLa hAthI paDe che ane AgaLa UMDI khAI che. AgaLa-pAchaLa puSkaLa aMdhAruM thAya che ane madhyamAM bANonI varSA thAya che. tethI tyAM ja Ubho rahI jAya che. tyAM te vicAre che- SL ! bhArI poTTitA zrAviko bhane jayAve to (j sA), he AyuSyamati ! poTTisA ! huM 20 mi 16 ? vagaire 4 te. tApa thAma - tasinA dRSTAntamA (dRSTAnta 14) bhAtAyo mAyA che te sarva ahIM jANavA. tyA2 5 te 45 4 cha-urekhAne ananyA me 4 129cha... vagere bhAlA . te devane joIne bodha pAmelo amAtya kahe che - "rAjAne zAMta karo. jethI loko ema na kahe 34. na saMbudhyate, tadA rAjAnaM vipariNamayati, yato yatastiSThati, tatastato rAjA parAGmukhastiSThati, 25 bhIto gRhamAgataH, so'pi parijano nAdriyate, suSTutaraM bhItaH, tadA tAlapuTaM viSaM khAdati, na mriyate, kaGko'siH skandhe vAhitaH, na chinatti, udbadhnAti, rajjU chinatti, pASANAn gale baddhvA'stAghe pAnIye praviSTaH, tatrApi stAgho jAtaH, tadA tRNakUTe'gni kRtvA praviSTaH, tatrApi na dahyate, tadA nagarAnnirgacchati, yAvatpRSThato hastI dhATayati, parataH prapAtagartA, ubhayato'cakSaHsparzo madhye zarAH patanti, tatra sthitaH, tadA bhaNati hA poTTile zrAvike ! 2 yadi nistArayiSyasi, AyuSmati poTTile ! kuto vrajAma: ?, tAnAlApakAn 30 bhaNati yathA tetalijJAte, tadA sA bhaNati-bhItasya khalu bhoH pravrajyA, AlApakAH, taM dRSTvA saMbuddho bhaNati-rAjAnamupazamaya,
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ tetaliputranuM dRSTAnta (ni. 079) ka 351 mo bhaNihiti-ruTTho pavvaio, tAhe sAhariyaM jAva samaMtato maggijjai, raNNo kahiyaM-saha mAyAe Niggao, khAmettA pavesio, nikkhamaNasiviyAe NINio, pavvaio, teNa daDhaM AvaigahieNAvi paccakkhANe samayA kayA // atra gAthA paccakkhe daTTaNaM jIvAjIve ya puNNapAvaM ca / / paccakkhAyA jogA sAvajjA tetalisueNaM // 879 // vyAkhyA : pratyakSAniva dRSTvA devasaMdarzanena, kAn ?,-jIvAjIvAn puNyapApaM ca pratyAkhyAtA yogA: sAvadyAstetalisuteneti gAthArthaH // 879 // gataM niruktidvAraM, // samAptA copodghAtaniyuktiriti // 3 21% gusse thayo to, bheTa dIkSA sIdhI." tyAre heve 2ne dhI vAta vi... tuj. (yAvat 1.0706thI ne pratibodhanI vAta, pote. bhAyA 22 utA vigere vAto eva..) 2me 10 sAdhunI cAre bAju tapAsa karAvI. jANa thatAM rAjAne kahevAmAM AvyuM. rAjA potAnI mAtA sAthe vaMdana karavA nIkaLyo. sAdhu pAse kSamA mAMgI ane pharI nagaramAM praveza karAvyo. ThAThamAThapUrvaka dIkSA mATenI zibikAmAM besADI dIkSasthAne lAvyA. vidhisara dIkSA lIdhI. Ama, ApattiothI gherAyela amAtye paccakkhANamAM samatA karI (arthAt sAvadyayogonuM pratyAkhyAna karyuM.) : thArtha - TArtha prabhAvo . TIkArtha - devanAM darzanathI jANe ke pratyakSa hoya te rIte joIne, kone joIne ? - jIvAjIva ane puNya-pApane pratyakSa joIne tetaliputre sAvaghayogonuM paccakhANa karyuM. A sAthe niruktidvAra pUrNa thayuM. ll879 // podhAtaniyujita samApta // // iti niyuktikramAGkAd 642 tamAdArabhya 879 kramAta yAvad saniyukti. .. haribhadrIyavRttergurjarAnuvAdasya tRtIyo vibhAgaH samAptaH // 15 20 gurjarAnuvAdamidaM kRtvA yatkuzalamiha mayA prAptaM tena / mama mohanIyakarmakSayo'cireNa bhavatu // 1 // 35. mA bIbhaNata-ruSTaH pravrajitaH, tadA saMhRtaM yAvatsamantato mArgyate, rAjJaH kathitaM, saha mAtrA nirgataH, kSamayitvA pravezitaH, niSkramaNazibikayA nirgataH, pravrajitaH, tena dRDhamApadgRhItenApi pratyAkhyAne 25 samatA kRtA /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35ra & maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) pariziSTa - 1 zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUriracitaM haribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam atha kSetrAdigaNabhRd(gaNabhRtkSetrAdi)vaktavyatA Aha-nanu maNDiko jyeSTho mauryastu. laghutaro, 5 gRhavAsapratipAdakagAthAyAM tu jyeSThasya tripaJcAzadvarSANi gRhavAsa ukto laghutarasya tu paJcaSaSTiH dIkSA dvayorapyekasminneva dine tatkathaM na virodhaH, satyaM, kintu tattvamiha kevalino vidanti, kevalaM. gaNabhRnnAmapratipAdakagAthAyAM vyatyayapAThe gRhavAsasarvAyuSkapratipAdikAsu vA gAthAsu ca vyatyate sati sarvaM susthaM bhavati, dhanadeve paJcatvamupAgate mauryeNa gRhe dhRtA iti vRttyakSarANAM maurye paJcatvamupagate dhanadevena dhRtA iti vyatyate vA sati susthaM bhavati, tattu na kriyate viziSTasampradAyAbhAvAditi. // 10 'tIsAbArase' tyAdi (6-3) gAthA sugamatvena vRttau na vivRtA, tatra caudasadugaM ceti pAThastatra dvau vArau caturdazeti draSTavyaM / 'vartanAdilakSaNa'iti (7-12), vartanA-dravyasthiti; AdizabdAtpratikSaNabhAvI pariNAmaH / 'ekaH kAlazabdaH prAgi'ti (8-4), 'uddese niddese ya' gAthAyAM / 'devaskandhAde 'riti (8-12), sacetanasya-devAdeH acetanasya-vyaNukaskandhAdeH athavA 'cetanasyetyAdi' pUrve samastaM padaM atra tu cetanamityatrApi SaSThI draSTavyA, tato vyastaM padadvayamiti pUrvavyAkhyAnAdbhedaH / 'athavA 15 dravyaM tu tadeveti (9-2), 'kAlazcetyeke' (tattvA0 a0 5 sU0 38) itivacanAdekIyamatena kAlasyAbhAvAditi bhaavH| 'vartanAdimayo yathAyuSkakAla' iti (11-3), nanu, ca dravyakAlo'pi varttanAdimaya evoktastatkathaM na saGkIrNatA ?, satyaM, kintu sa dravyANAM sAmAnyena ayaM tvAyuSa iti vizeSaH / atha sAmAcArI vyAkhyAyate, - 'kAle-kAlaviSayA sAmAcArIti' (14-5), iyaM sarvA'pIcchAkArAdikA sAmAcArI kAlaviSayA-prastAvaniyatA kasyAzcitkasmiMzcitprastAve kriyamANa20 tvaat| 'apidhazabdArtha' iti (15-3), 'tatthavi icchAkAro' (14-10) ityayamapizabdazcazabdArthe, sa cAnuktaM samuccinoti, tatazca yadyabhyarthayeta paraM anabhyarthito vA tasya kazcitkiJcitkuryAditIcchAkArasya viSayadvayaM darzitaM, cazabdasamuccitastvaparo'pi viSayaH 'ahavA sayaM karantaM' ityAdinA (19-1) darzayiSyata ityayamatra bhAvArthaH / "egassa sAhussa laddhI atthi'tti (23-12), bhaktapAnalAbhavastrasIvanAdilakSaNA, "evaM ceva virAheti'tti (24-6) evameva labdhirvidrAsyati 25 akRtakAryatvAdityabhiprAyaH / kuTI-bRhattarA par3AlI-laghutarakuTIti (24-9) / 'sohiyA vatti' * prathama aMka pAnA naMbara ane bIjo aMka paMkti naMbara sUcave che.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 2 353 (25-3), suhRdbhUtA-snigdhA svajanabhUtA 'AdesAdiappaDitappaNe'tyAdi (26-1), Adeza:prAghUrNakaH tasya taptyA, yadA hyAcAryo bhaktapAnAdyAnayanavastrasIvanAdiSu vyagro bhavati tadA doSAnAha'suttatthesu a' gAhA (26-2), sUtrArthayoracintanaM Adeza:-prANUMNakastasya svAgataM na kazcitkaroti, vRddhazikSakaglAnakSapakAdInAM ca na kazcittaptiM karoti, yadi tvAcAryo vaiyAvRttyavyagro na bhavati tatastAn parataH svato vA upacaratyeva / 'bAle'tti (26-3), vyAla:-sarpastena yadi kazcitsaMyato 5 dazyate tadA pAnakAdyAnayanAya gate sUrau tadupacArajJAbhAvAtkastamupacarati ?, evaM vRttAvapi yaduktaM 'bAle sappabhae' tadanantaroktavidhinaiva vyAkhyeyaM / 'iDDhImAI aNiDDiya'tti (26-3), RddhimatisAmAnye sArthavAhAdau AdizabdAdrAjAmAtyAdau vAdini ca samAyAte saugatAdau yo doSo-lAghavalakSaNa: sa vRttikAreNaivoktaH anRddhimatastu vratAdyarthe samAyAtasya AcAryamapi vaiyAvRttye niyuktaM dRSTvA vipariNAmAdayo doSA iti gAthArthaH / 'prAguktaM duSkRtakAraNa'miti (28-12), asyA eva 10 gAthAyAH prathamapAde 'jaM dukkaDaMti micche'tyanena yadupAttamityarthaH / 'sambaddha eva grantha' iti (2813), yathAsyA gAthAyAH paryante paThyate tathaiveha yojyate, dvitIyavyAkhyAne tu mithyAzabdasya pUrvanipAtaH kariSyata iti bhAvaH / 'na hyasAvapyavazyaM kartavye 'tyAdi (34-1), ayamabhiprAya:kRtanaiSedhikIko'pi avazyaM karttavyavyApArAn karotyeva kRtAvazyakIko'pi tAneva karotIti kathaM naikArthateti / 'zeSakAlamapI'tyAdi (35-10), sthAnasthitasyApi sadanuSThAnavyAvRttasyAvazyakI 15 draSTavyetyarthaH / 'athavA cetayata'ityAdi (36-7), nanu pUrvaM zayanamanubhavatIti vyAkhyAtaM atra tu karotIti vyAkhyAyate, zayyAkaraNaM ca nAvazyamanubhavata eva, hastagRhItasaMstArakasyApi tadupacAradarzanAttatkathamasya vyAkhyAnasya pUrvasmAnna bheda ityAzaGkayAha-'zayanakriyA'mityAdi (368), 'pratikramaNAdyazeSe'tyAdi (37-2), zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate tatra sthAne naiSedhikI bhavatIti sambandhaH, kathambhUtaH sannityAha-'pratikramaNe' tyAdi, kathambhUte sthAne ? ityAha- 20 'evaMvidhe'tyAdi-evaMvidhAvazyakakaraNagurvanujJArUpA yatInAM yA sthitikriyA tayA viziSTe, idaM tu yateH sambhavadapi vizeSaNamupacArataH sthAnasyoktam / 'anene 'tyAdi (37-8), anena 'egaggassa pasaMtasse'- ( 34-5) tyAdinA granthena mUlagAthAyAH 'AvassiiM ca nito' (33-3) etallakSaNAyAH, 'etAvaditi (37-9), uktapAdatrayaM vyAkhyAtamiti yogaH, kiM kRtvA ?sthitirUpa-naiSedhikIpratipAdanamadhikRtya, kathambhUtaM tatpratipAdanaM ?-vyaJjanaM-zabdastadbhede nibandhanaM- 25 kAraNaM, etaduktaM bhavati-gamanarUpA pUrvaM tAvadAvazyakI pratipAditaiva, yadA tvanantaraM 'sejjaM ThANaM ca jahiM' ityAdinA sthitirUpA naiSedhikI pratipAdyate tadA'sau vyaJjanabhedanibandhanaM bhavatyeva, gamanasthitirUpasya bhedasya vyaJjanabhedanibandhanatvAt, 'zayyaiva naiSedhikI'tyAdi (38-8), zayyAvasatiH sA ca niSidhyante tasyAM pravizadbhirbahiH saMjAtAticArA iti kRtvA naiSedhikItyucyate, tasyAM
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhasaghArI DebhayandrasUrikRta TIppADa (bhAga-3) zayyAnaiSedhikyAM bahistAtpravizan sAdhuH zeSasAdhUn prati brUte - bhoH sAdhavaH zayyAnaiSedhikyAM yadAgamanaM tatpratyabhimukho'haM, kayA yadAgamanaM ? - ' naiSedhikyA' naiSedhikIzabdena cehopacArAnniSiddhAtmanaH sambandhi zarIramucyate ataH zarIreNAgamanaM pratyabhimukho'haM saMvRtagAtrairbhavadbhirbhAvyamityuktvA'vazyaMkarttavyasaMyama-vyApAraparipAlanAya vasatau pravizati AvazyakyAmapyavazyaMkarttavyayogA eva 5 kriyanta ityekArthatA / ' athave ' tyAdi ( 39 - 14), nanu pUrvvArddhenApi niyamaniSiddha AvazyakayuktaH evetyuktamuttarArddhe'pi tadeva tatko'tra vizeSa: ?, satyaM - kintUttarArddhe niSiddhAtmA'pItyatra apizabdAkSiptaM pakSAntaraM draSTavyaM, kinnu tad ?, ucyate, AvazyakI tAvadAvazyakayuktasyaiva bhavati, niSiddhAtmA'pItthambhUta eva, pUrvArddha tvayamevArtho vyatyayenokta iti bhedaH / tatrA''stAM tAvadgRhasthopasampadi 'ti (41-5), upari vakSyamANatvAdityabhiprAyaH / 'gAthAdvayaM nigadasiddhameve 'ti (44-4), atra 10 sArddhagAthayA varttanAsandhanAgrahaNasvarUpamuktaM, dvitIyagAthApazcArddhena tu prasaGgAd arthagrahaNavidhimabhidhi-' tsuruttaragranthasambandhanAyAhA - arthagrahaNe prAya eSaH - vakSyamANo 'majjaNanisijje' (44-6) tyAdiko vidhirbhavati jJAtavyaH, prAyograhaNAtsUtramapi pramArjitabhUmAvadhyetavyamityAdi sUtragatamapi kaJcidvidhi sUcayati / adhikRtavidhiH - vyAkhyAvidhistatpratipAdanArthaM 'majjaNanisejjetyAdi dvAragAthA (44-6), asyA vyAkhyA - pramArjanaM niSadyA :- akSAH vyAkhyAkartuH kRtikarma vighnopazAntaye 15 anuyogArambhAya kAyotsarge yazca vyAkhyAvasAne cintanikAM kArayati sa iha jyeSTho vivakSitaH tasmai yadvandanakaM eteSAM pratyekaM vidhirvaktavyaH, Aha- nanu jyeSThaH kiM paryAyeNa uta laghurapi vyAkhyAlabdhisampanno bhASaka iha jyeSTha ityAzaGkayAha - bhASamANa iha jyeSTho na paryAyato'tastaM laghumapi bhASakaM vandadhvam, etacca svayameva saprapaJcaM vakSyatIti gAthArtha: / 'guruparitoSajAtene 'ti (46-8), gurau paritoSo jAto'syeti vigraha: / 'pratyuccAraka zravaNasye' ti ( 47 - 3), pratyuccAraNaM pratyuccAra:- cintanikA 20 tadrUpa zravaNasyAbhAvAditi / 'anyabhAvAdiparigraha ' iti (51 - 3) - etaduktaM bhavati-yadi svagacche anyasya vaiyAvRttyakarttuH sAdhorbhAvaH - sattA bhavati tadApyanyatra gacchati, svagacche anyenaiva sAdhunA vaiyAvRttyakaraNAt / 'tathA nApUrayannityAdi (54-9), apUrayanneva yadA varttate tadaiva sAraNA visagga ityevaM na iti yogaH / sAmAcArI samAptA / atha ajjhavasANaM 'sAvi taM paloyaMtI 'tyAdi (573), yAvadeSA niSiddhApi na tiSThati tAvadasau tathaiva tAmudakaM prakSipantIM vihAya gatastata: sA. 'tAhe 25 payoyatteti 'tti tAvatpravartitavatI bhUmau karakeNodakamiti gamyate yAvadasau adRzyo jAtaH, 'oyalla' i mRtA / 'mokkhANAsAsayAdosa tti (62-6), yadi kamrmmopakramyate aprAptakAlamapi tarhyaktanItyA'kRtAgamakRtanAzau prApnutaH tatazca mokSe'pyanAzvAsaH, akRtasyApi siddhAnAM karmaNa AgamanaprasaGgAtsaMsAraprApteH kRtanAzAcca sarvvasaMsAriNAM muktiprApteritibhAvaH, uttaramAha - ' na hI 'tyAdi, agnikarogo - bhasmaka vyAdhiH / 'anye tu dvitIyabhaGga ityAdi ( 67-3), siddhAnAmapi 354
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 2 355 cAritrAdyabhyupagamAditi bhAvaH / 'bIyaM dutIyAIe' gAhA (67-9), asyA vyAkhyA-dvitIyaM tathA vyAdIMstryAdIMzca bhaGgAn varjayitvA zeSA bhaGgA yathAkramaM audayikaaupazamikakSAyikabhAveSu draSTavyAH, 'bItayaM sese'tti zeSe-kSAyopazamikapAriNAmikabhAvadvaye dvitIyavarjAstrayastrayo bhaGgA bhavanti, eteSAM bhaGgAnAM viSayamAha-'bhavamicche'tyAdi (67-9), ayamatra bhAvArtha:- iha sAdiH saparyavasAna iti prathamo bhaGgaH sAdiraparyavasAna iti dvitIyaH anAdiH saparyavasAna iti tRtIyaH 5 anAdiraparyavasAna iti caturthaH, tatra dvitIyaM varjayitvA zeSAstraya audayike bhavanti, eteSAM ca viSayaH prathamabhaGgasya bhavo nArakAdiH, zeSabhaGgadvayasya tu vRttikAroktanItyA viSayo mithyAtvaM, aupazamike tu dvayAdibhirvarjitairAdya evAvaziSyate, tasya ca viSayaH samyaktvaM, kSAyikasya tu tryAdibhirvajjitairAdyabhaGgadvayamavaziSyate, yatozca yathAsaGghayaM vRttikRduktanItyA caraNaM samyaktvaM ca viSayaH, kSAyopazamike tu dvitIyavarjAstrayo bhaGgA bhavanti, tatra prathamabhaGgasya catvAri jJAnAni 10 viSayaH zeSabhaGgadvayasyoktanItyA 'iyara'tti ajJAnaM viSayaH, pAriNAmike tu dvitIyavarjAstrayo bhaGgAH, teSAM yathAsaGkhyaM paramANvAdayo bhavyatvaM ca viSaya iti gaathaarthH| 'tasyAddhAkAlasvarUpatvA'diti (68-7), pramANakAlo hi divasarAtrilakSaNo'ddhAparyAya eva paryAyazca bhAva eveti bhAvArthaH / 'gataM mUladvAragAthe'tyAdi (69-7); nanu 'pathaM kira desittA'ityAdinA yAvadgaNadharavaktavyatA samAptA tAvanmahAvIralakSaNasya gaNadharalakSaNasya ca dravyasya mithyAtvAdibhyo nirgamaM pratipAdayatA dravyanirgama: 15 samarthito bhavati, kSetrakAlabhAvarUpastu nirgamo'dyApyavyAkhyAta eva, tatazca tasmin tRtIye dvAre'samApte kimiti 'uddese niddese ya niggame'tyAdimUladvAragAthAyAzcaturthapaJcamadvArarUpau kSetrakAlau vyAkhyAtAvityAzaGkayAha-'iha ca kSetrakAle 'tyAdi, kva nirgamAGgatA kSetrAdInAM vyAkhyAteti ceducyate-"nAmaM ThavaNA davie khete kAle taheva bhAve a / eso u niggamassA nikkhevo chavviho hoI" (145)tti asyAM gAthAyAM, ayaM cAtra bhAvArtha :-iha nirgamAntargatau kSetrakAlau 20 sAmAnyau, sarvasyApi vastuno nirgame vicArye'nayoravatArAt, mUladvAragAthAntargatau ca kSetrakAlau prastutasAmAyikaviSayatvena mahasenavanaprathamapauruSIrUpatvAdvizeSarUpau, vizeSe ca vyAkhyAte sAmAnya vyAkhyAtameva bhavatIti prastutAvapi nirgamAntargatau kSetrakAlau vihAya vizeSarUpatvAnmUlagAthApratibaddhau vyAkhyAtavAn sUriH, tadvayAkhyAne ca sAmAnyarUpanirgamAntargata-kSetrakAlavyAkhyA kRtaiva bhavati, evaM ca lAghavasiddhiH syAd ato nAmasthApanAdravyarUpo nirgamaH pUrvaM vyAkhyAtaH kSetrakAlau tUktanItyA 25 vyAkhyAtau, ato bhAvanirgama evAvaziSyate, tamidAnI vyAkhyAnayati, syAdetad-yathAmUlagAthAntargatakSetrakAlayoH prastutasAmAyikaviSayatvena vizeSarUpatA tathA nirgamasyApi kasmAneSyate ?, tasyApi tadviSayatvAnmUladvAragAthApaThitatvAt, tadayuktaM, abhiprAyAparijJAnAd, bhAvanirgama eva. hyatra prastutasAmAyikaviSayatayA'bhipreto dravyAdInAM tu tadupakAritvamAtrAdeva nirgamAntargatatA
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 nA maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) amukhyaiva, tathA ca tasyAmeva nirgamapratipAdakagAthAyAM vRttikRtoktam-atra tvadhikAraH prazastabhAvanirgamamAtreNaiva zeSairapi nirgamAGgatvAditi, tasmAnmukhyatayA prastutasAmAyikaviSayatvAnnirgamAntargatakSetrakAlayoH sAmAnyarUpataiveti, yadyevaM bhAvanirgamo'pi tarhi neha vaktavyo yato nirgamapratipAdakagAthAyAM bhAvanirgamo bhAvapuruSa evAbhipretaH, tathA ca tatra vRttikAreNoktam-iha ca kSetraM mahasenavanaM kAlaH prathamapauruSIlakSaNo bhAvazca bhAvapuruSa iti, sa ca bhAvapuruSo 'davvAbhilAvacindhe' ityAdi gAthAyAM vakSyati / 'athavA bhAvetti-bhAvanirgamaprarUpaNA-yAmadhikRtAyA'mityAdi (72-10), bhavatA'pi coktaM kSetrakAlapuruSANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, na punaridaM tvayA'pyuktaMkSetrakAlabhAvAnAM nirgamAGgatA pratipAditaiveti, tadevaM bhAvanirgama-pratipAdanamihAsaGgatameva, satyaM, kintu nirgamapratipAdakagAthAyAM yaduktaM bhAvazca bhAvapuruSa iti, atra tu yadA bhAvena kSAyikAdinA 10 upalakSitaH puruSo bhAvapuruSaH iti vyutpattiH kriyate tadA 'khaiyammi vaTTamANasse niggaya'mityAdinA kSAyikabhAvopalakSitamahAvIralakSaNapuruSAnnirgatamidaM sAmAyikamityAdiprarUpaNaM na kiJcidvirudhyate, yadA tu bhAvapuruSa iti zuddhapuruSa iti vyAkhyAyate tadA 'davvAbhilAvacindhe' ityAdigAthApratipAdita eva bhAvapuruSa iti na doSaH, idaM cAtra puruSadvayamapyabhipretaM lakSyate, 'khaiyammi vaTTamANasse'tyAdigAthopanyAsAd davvAbhilAvetyAdivakSyamANatvAccetyalaM prasaGgena, atra ca 15 nirgamadvAravyAcikhyAsayetyasyAnantaraM kvacidAhazabdasya pATho dRzyate sa cAzuddha eva lkssyte| 'tantusaMyoge'tyAdi (74-6), tantusaMyogA asamavAyina iti yogaH, paTasyeti gamyate, hetumAhapaTAkhyaM yatkAryarUpaM tantvapekSayA dravyAntaraM tasmAddUravarttitvAd, etadapi kuta ityAha-kAraNaM yattanturUpaM dravyAntaraM ca tat pApekSayA, taddharmatvAtsaMyogAnAM, yo hyanyadharmaH so'nyasya dUrata eva bhavati, saMyogAzca dvayAditantumIlanarUpAstantudharmatvAtpaTAkhyakAryasya dUravarttina ityasamavAyikAraNarUpAH / 20 'nirva] ce'tyAdikArikA (75-6), asyA vyAkhyA-nirvartya vikAryaM prApyaM vA yathAkrama odanakASThabhAskarAdikaM vastu kriyAphalaM 'karturIpsitaM' (pA-1-4-49) kriyAviSayatveneSTamityarthaH tatkarma bhavatIti yogaH, kathambhUtaM ?-dRSTAdRSTasaMskAraM nirva] vikArye vA kaTadikarmaNi zalAkAracanAdiH kazcid dRzyate saMskAro na prApye AdityaM pazyatItyAdAviti tadRSTAdRSTasaMskAraM, anayA ca kArikayA nirvartanAdikriyAviSayatveneSTameva karma bhavatIti pratipAditamiti prakRte upanyastA / 'tathA 25 sampradAnami'tyAdi (75-8), kumbhakArAdinA niSpadyamAnasya ghaTasya sampradAnaM-janapadastasya janapadalakSaNasya sampradAnasya karmaNA-kAryeNa ghaTalakSaNena karaNabhUtenAbhipretatvAditsayA vyAptatvAd, yadi nAma ghaTaditsayA janapadalakSaNaM sampradAnaM vyAptaM tathApi kathaM janapadalakSaNasya sampradAnasya ghaTaM. prati kAraNatA ityAha-'taM sampradAnavizeSamantareNa tasya ghaTasyAbhAvAt' (75-9), .yadi hi
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 357 nirvartyaghaTo yasmai dAtavyaH sa eva janapadAdirna syAttarhi ghaTasyAkaraNameva zreyaH, ato ghaTakriyA'nyathAnupapatteH kAraNameva sampradAnaM, prayogazcAtra-yo yamantareNa na saMbhavati sa tasya kAraNaM, yathA ghaTasya mRtpiNDo, na ca bhavati kartRkaraNakarma-sampradAnApAdAnAdhikaraNakAraka SaTkAntargataikatarasyApyabhAve ghaTAdi kAryajAtaM, tasmAtSaNNAmapi kArakANAM kArye prati kaarnntaa'bhyupgntvyaa| 'matizrute tvi' tyAdi (82-11), bAhyaliGgarUpaM yadindriyalakSaNaM kAraNaM 5 tadapekSaNAtparokSatvena viziSTapratyayatvAbhAvAnautayorgrahaNamiti bhAvaH, avadhyAdInAM bhavati pratyakSatA'nayornetyatra kA yuktirityAdyatra bhuvktvyN| 'dvayordvayorityAdi (85-1), yatra pUrve vizeSaNamuccArya tato vizeSyamuccAryate sA AnukUlyena gamanAdgatirucyate vyatyayoccAraNe tvAgatiH etAbhyAM ca jIvAdipadArthasvarUpaM lakSyate-vicAryate itikRtvA lakSaNamete bhavataH / 'rUvI ghaDo 'tti gAhA (86-6), 'nIlotpalaM ceti, cazabdo'pyarthe tasya ca vyavahitaH sambandhaH, tatazca na 10 kevalamiha siddhAnte, loke'pi vikalpaniyamAdayo bhaGgAH pUrvapadavyAhatAdisvarUpA bhaNitA iti yogaH, vikalpe-ekasmin pakSe niyamo yasya sa vikalpaniyamaH sa AdiryeSAM ubhayAniyamobhayaniyamAnAM te tathA, tatra rUpI ghaTa iti pUrvapadavyAhataH, kathamiti ceducyate-ghaTo rUpyeva, rUpI punarghaTaH paTo vA bhavati, evaM zeSabhaGgeSvapi bhAvanA kAryA, cUto druma ityuttarapadavyAhataH, nIlotpalamityubhayapadavyAhataH, jIvaH sacetana ityubhayapadAvyAhataH, atrAdyau vikalpaniyamau tRtIya ubhayAniyamaH caturthastUbhayaniyama 15 iti gAthArthaH / dravyato nAnAtA darzitA kSetrakAlabhAvanAnAtAM tvatidizannAha-'evamekAdipradeze'tyAdi(86-11), tatra kSetratastadravyanAnAtA-ekapradezAvagADhAnAM parasparato bhinnatA anyadravyanAnAtAtvekapradezAvagADhasya dvipradesAvagADhAdibhyo bhinnatA kAlatastadrvyanAnAtA-ekasamayasthitInAM parasparato bhinnatA anyadravyanAnAtA tvekaguNakAlakasya dviguNakAlakAdibhyo bhinnateti bhAvanA'tra draSTavyA / bhomasumiNagAhA (87-3) bhauma-bhUkampAdi svapnaH pratItaH AntarikSaM-gAndharva nagarAdi divyaM- 20 vyantarAdikRtamaTTaTTahAsAdi Arka-ziraHsphuraNAdi svaranimittaM tu 'sajjaM ravai mayUro' ityAdilakSaNaM strIpuruSAdInAM sAmudrikapratipAditaM vyaJjanaM-maSatilakAdi, etaccASTaprakAramapi lakSaNaM bhavati anenApi zubhAzubhasya lakSyamANatvAditi / 'tathA lakSaNamida'miti (88-6), tathAzabdo dravyalakSaNApekSo yathA'nantaroktaM dravyalakSaNaM tathA bhAve'pi lakSaNaM idamiti, yadvRttAvuktaM tathA 'bhAvAnAmaudayikAdInA'mityAdinA, etacca cetasi vyavasthitamidamA vyapadizati niyuktikRd, 25 ata eva ca 'ahavAvi bhAvalakkhaNa'mityatra athavAzabda upapanno bhavati, anyathA hi pUrve pakSAntarasya bhAvalakSaNe darzitatvAnnirarthaka eva syAditi / 'nilayanaprasthake'tyAdi (91-7), tatra nilayanaM vasanamityanarthAntaraM, taddRSTAnto yathA-kazcitkenacitpRSTaH ka vasati bhavAn ?, sa prAha-loke tatrApi jambUdvIpe tatrApi bharatakSetre tatrApi madhyamakhaNDe tatrApyekasminjanapade nagare gRhe ityAdInsarvAnapi
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhasadhArI DebhayandrasUrimRta TIppADa (bhAga-3) vikalpAnnaigama icchati, prasthako - dhAnyamAnavizeSastaddRSTAnto yathA - tadyogyaM kASThaM vRkSAvasthAyAmapi tadanukIrttikaM skandhe kRtaM gRhamAnItamityAdi sarvvAsvapyavasthAsu naigamaH prasthakamicchati, grAmodAharaNaM yathA-vivakSitagrAmavAstavyapradhAnakatipayapuruSadarzane'pi grAmo'sAvitIcchati naigamaH / ' bhamarAi gAhA' - (93-10), iha bhramarakokilAdiH kRSNatayopalabhyamAno'pi nizcayamatena paJcavarNaH, 5 zeSavarNacatuSTayaM hinyagbhUtatvAttatra na dRzyate na punarnAstIti pratipadyate'sau tathA prajJaptiH - 'bhamare NaM bhaMte ! kaivaNNe kaigaMdhe kairase, kaiphAse ?, gotamA -- itthaM do nayA kajjaMti, taMjahA - nicchayanae ya vAvahAriyanae a, vAvahArianayassa kAlae bhamare, nicchayanayassa paMcavaNNe dugaMdhe paMcarase aTThaphAse ityAdi, evaM nIlalohitapItazuklatayA vyavahArato'vagateSvapi vastuSu nizcayataH paJcavarNatA'vagantavyA, tadevaM bhramarAdau nizcayanayamatena paJcavarNe nizcite sati vyavahArasya ko 10 nizcayArtha ityAha- 'so viNicchayattho 'ti ( 94 - 1 ), sa vinizcayArtha iti jJeyaH ka ityAhayattadornityAbhisambandhAccheSavarNeSu satsvapi yaH kRSNo'yamityAdirUpo vinizcayaH samutpadyata iti gamyate, 'jammi vA jaNavayassa atthe'ti, vinizcaya itIhApi sambadhyate, tatazca yasminvA kasmi~zcidarthe janapadasyagopAlAGganAdirUpasya nAmathApanAdravyabhAvAnAmanyatararUpeNa atItAnAgatavarttamAnAnyatararUpeNa vA nizcayaH samutpadyate sa vinizcayArthaH, kimuktaM bhavatIti tAtparyArthamAha- 'jo 15 gejjho 'tti, anyeSu satsvapi bahuSvazeSagopAlAGganAdijanapadasyodbhUtazaktitayA yo grAhyo'MzaH sa vinizcayArthaH tadarthaM vrajati vyavahAra iti gAthArthaH / yasminnevAMze janapadasya nizcayo bhavati kimityasau tameva gamayati sato'pi zeSAMzAnmuJcatItyAha - 'pahutarautti ya ityAdi, sa eva bahutarAMzo yatra janapadasya nizcaya utpadyata iti tamevAMzaM gamayati-vyavahArapathamavatArayati, yeSu tvaMzeSu lokasya nizcayo na bhavati tAnsato'pi muJcati vyavahAro nayaH, kiM kurvvan ? lokaM lokavyavahAramicchan, 20 kayA ? - saMvyavahAraparatayA, saMvyavahArasvarUpatvAdeva tasyeti gAthArtha: / 'prati prati votpannamiti (94-7), ekaikaM svAminamAzrityotpannaM, etadevAha - 'bhinnavyaktI 'tyAdi, bhinnA vyaktayaH-svAminyo yasya tattathAbhUtaM, RjusUtro hi varttamAnakSaNabhAvyeva vastvicchati tadapi bhinnavyaktisvAmikaM, tanmatena hi yaddevadattasya vittaM tad yajJadattasyAvittameva, tadapekSayA vittakAryAkAraNAd, yajJadattasyApi yadvittaM taddevadattasyApyavittameva tata eva hetoH, tasmAdvayorapi vittayorbhinnasvAmyapekSayaiva vittatvamiti 25 bhinnavyaktisvAmitA / 'RjusUtraH Rjuzruto ve 'ti (94-8), zabdadvayasya yathAkramaM vyutpattimAha'tatra Rju-varttamAna'mityAdi / 'nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacane tyAdi (95-5), liGgaM ca vacanaJca liGgavacane samAne liGgavacane yeSAM te ca te paryAyadhvanayazca - indraH zakraH purandara ityAdayastadvAcyatvena ca, tadanenAtikrAntavakSyamANanayadvayAdbhinnatA'sya sUcitA, atikrAntanayo i nAmAdicaturvidhamapi bhinnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyameva ca vastvicchati ayaM tu bhAvarUpa 358
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 359 samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyameva ca tadicchatItyanayorbhedaH, vakSyamANastvekasminvastunyeka va dhvaniH pravarttate na samAnaliGgavacanA api bahava ityabhimaMsyate, ato nayadvayAdapyasya bhinnatA, evamanyeSvapi nayeSu vizeSaNAni yathAsambhavaM pUrvottaranayabhinnatAsUcakatvena draSTavyA / 'tasyArthaparigrahAdi'tyAdi (95-6), tasya - prAdhAnyenAGgIkRtazabdasya vAcyatvena sambandhI yo'rtho ghaTAdilakSaNastaM parigRhNAti, nayo- jJAnavizeSa ityupacArAtso'pi jJAnasvarUpo nayaH zabda ityucyate / 5 'na ca bhinne-tyAdi (95-7), nanu bhinnavacanatvAdekatvAbhAve kuTavRkSavaditatyudAharaNamasaGgataM kuca vRkSazca kuTavRkSau tAviva kuTavRkSavaditati, na hyatra kvacidvacanabhedo'sti satyaM syAdetadyadyekavacanAntapadadvayasyAtra samAso'bhipretaH syAt kintu kuTazca vRkSau ceti samasya vatiH kriyata ityasti vacanabhedaH, nanu bhavatvevaM tathApyayuktamidamudAharaNaM, nahyatra vacanAbhede'pi kuTavRkSazabdayoH paryAyatA yujyate bhinnajAtIyavastuvAcakatvAt, tathAhi - kuTazabdena ghaTa ucyate vRkSazabdena tu 10 zAkhAdimAnpadArthaH tatkuto vacanAbhede'pyanayoH paryAyazabdatA, naivaM bhinnajAtIyavastuvAcitvAdityasyAsiddhatvAd, yataH kau - pRthavyAmaTatIti vyutpattaiH kuTazabdena vRkSa evAtra ityanayoH paryAyazabdatA, kvacitu kUTavRkSavaditi pAThastatra nivvivAdaM kUTazabdena vRkSa evAbhidhIyata iti, asmAkaM tAvadayaM sampradAyaH, sudhiyA tvanyathApi bhAvyamiti / 'na sthAnabharaNakriyA 'miti (97-7), sthAnasthasyaiva bharaNakriyA sthAnabharaNakriyA tAM na vizeSayatItyarthaH yadA sthAnasthita eva 15 jalAdinA bhriyate tadA ghaTo na bhavati kintu yoSinmastakArUDho jalAharaNaceSTAM kurvvanneveti bhAvArthaH / samAptA nayA: / 'tadvayatirekeNetyAdi (99 - 9), sUtrArthopanibaddhavastuvyatirekeNApyarthasambhavAdityarthaH, na hyabhilApyavastUni sarvANyapi sUtre nibaddhAni, taduktaM - " paNNavaNijjA bhAvA anaMtabhAgo u aNabhilappANaM / pannavaNijjANaM puNa anaMtabhAgo suanibaddho ||1||" ataH sUtrAniSaddhavastvapekSayA yukto'dhyAhAra iti 'vistareNe 'ti vizeSayati, 'virodhAvirodhe 'tyAdi (101-4), naigamasya 20 vizeSAnabhyupagacchataH saGgraheNa saha virodhaH, sAmAnyAbhyupagamena tvavirodhaH, vyavahArasyApi RjusUtreNa sArddhaM vizeSAbhyupagame'virodho'kSaNikavastvabhyupagamena tu virodha ityAdiko yo'sau nayAnAM parasparaM virodhAvirodhasambhavavizeSaH sa Adiryasya zeSanayavaktavyatAvistarasya tena virodhAvirodhasaMbhavavizeSAdinA vistareNa nayAnAmapRthaktve samavatAra AsIdityarthaH / ito vairasvAmivaktavyatA / 'annA 'mahilAdI 'tyAdi (111-3), nikaTagRhAdivarttinIbhiranyastrIbhirvairasvAmimAtA'bhihitA - enaM dArakaM 25 etasmai svabhartre sAdhuveSadhAriNe 'uvvidvehi'tti samarpaya 'tato kahiM nehii'tti kvainaM dArakaM tvayA appitamasau neSyati ? tato nirgatikatvAttvAmeva pratipatsyata iti bhAvaH / 'ahodhAraM 'ti (11410), ahaH sarvamapi vyApya dhArAtoyabinduparamparAlakSaNA yatra tattathAbhUtaM / 'entagaMpI' tyAdi eyaMtagaMpi vR0 (116-4), AgacchantamapyAlApakamudghoSayannAste / 'sahapaDiyaM ti ( 117- 1 ),
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 che maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) zabda: patito-bRhattvAdvayApitayA sarvadikSu yasyAM sA tathA, bRhacchabdena naiSedhikI ckrurityrthH| 'ussArakappo'tti (118-7), yatraikasminneva dine bahudivasayogyasUtrasya vAcanA dIyate sa utsArakalpaH'ammogaiyAe'tti (121-2), abhimukho nirgata ityarthaH / 'taDiutti (126-3), abhidhaanmetttsy| 'tubbhe gaheha'tti (126-4), grathayata tAvatpuSpANi yUyamityarthaH // ita. AryarakSitacaritaM-'tehiM pAraddhotti (134-6), rAjA svalpaparivAra AsIddevena ca pUrvameva. bahavastApasA vikurvitA AsannitibhAvaH / 'taMpI'ti (139-7), tasya gRhaM vadanaM-toraNamAlA 'aggheNa'tti (139-8), akSatapAtravastrAdinA 'pajjeNaM'ti prazastakusumamizrajalAdinA 'tevi suviNaya'mityAdi, (144-1) yathA-vairasvAminyadhyayanArthamAgate bhadraguptAcAryAH kSIrabhRtanija patadgrahakamAgantukena pItaM dadRzustathA vairasvAmyapi svapnamadrAkSIt, kevalaM tena kiJciduddharitaM kSIraM 10 dRSTaM yathA ca bhadraguptAcAryaiH svapnArthaH pariNamitastathA ebhirapItyarthaH / 'ajjavairA bhaNaMtI'tyAdi (144-6) vairasvAminA AryarakSita uktaH-kuru tvaM, kimityAha--'jaitaM'ti, nanu javikaM kimucyata ityAha-'eaM parikammaM eyassa'ti yathA zrIdharAdi pAThyAH saGkalanAdIni parikarmANi tathA javikAnyapyetasya dazamapUrvasya parikarmabhUtAni, tatazca javikalakSaNaparikarmazrutAdhyayanaM kuru yena dazamapUrvAdhyayanayogyo bhavasItyarthaH / 'ahigate'ti (148-6), adhigatajIvAditattvA cinteI'15 tyAdi sA zrAvikA cintayAmAsa-maivaM bhavatu yaduta vayamatra nagare UrjitaM-samAhAtmyaM jIvitvA tato 'dehabaliyAe'tti (148-7), bhikSayA vRttiM kariSyAma iti / 'juyalaeNaM kuMDiyAi'tti (1501), kuNDiyA nAma zaucA) karapatrikA tayA yugalakena ca-aDDakacchAbandhayogyenekainAdha:paridhAnena dvitIyena tu prAvaraNena sArddha pravrajyAmaGgIkaromItyarthaH / 'battIsaM sIse'tyAdi (155-1), dvAtriMzanmodakalAbhanimittasUcitAH paramparayA yuSmatsantAnavyavasthApakA dvAtriMzacchiSyA bhaviSyantIti 20 bhaavH| 'vaidisa'tti (156-4), ujjayinyAM, 'suttamaMDalIe'tti (158-6) suutrpaatthkytimnnddlyaaN| 'aisaya' gAhA 'sANuggaho'gAhA (159-2), atra ca dvitIyagAthAyAM kriyA, viSvak-pRthag akASIdAryarakSita iti prakramAdgamyate, kAn?-anuyogAn-caraNakaraNAnuyogAdIn kena?-'kAliyasuaM ca isibhAsiyAI' ityAdigAthAvakSyamANazrutavibhAgena nayA~zca-naigamAdIn akArSIditi vartate, kathambhUtAn? - suSTha nigUhito-vyAkhyAnirodhena channIkRto vibhAgo yeSAM tA~stathAbhUtAn, kimarthaM ?-sukhagrahaNAdinimittaM, 25 AdizabdAd dhAraNAdiparigrahaH, etacca kRtavAn kathambhUtaH?-ziSyAn prati sAnugrahaH, kiM kRtvA ? jJAtvA kSetramityanusvAro'lAkSaNikaH kSetrakAlAnubhAvaM AtmavyatiriktazeSapuruSA~zca matiH-arthagrahaNaviSayA medhA-sUtrAdhyayanaviSayA tAbhyAM parihINAn, kathambhUtaH sannetajjAnAtItyAha-zrutAtizaye kRtopayoga iti gAthAdvayArthaH // evamanuyogapRthakkaraNe nayAvibhAgakaraNe ca sAmAnyenokte'pi kAraNe punarapi nayAvibhAgakaraNe vizeSataH savistaraM kAraNamAha-'savisaye'tyAdi gAthAdvayaM (159-4), asya
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 361 vyAkhyA-iha ziSyAstrividhA:- kecittucchamatayo'pariNatajinavacanarahasyA apariNAmAH, pare tvekAntakriyApratipAdakAdyekanayamatavAsitAnta:karaNA utsargamohitacetaso'tipariNAmAH, anye tu madhyasthavRttayaH pariNatajinavacasaH pariNAmA ityabhidhIyante, tatra ye apariNAmAste nayAnAM yaH svaH sva AtmIyo viSayo jJAnameva zreya ityAdistamazraddadhAnAH, ye tvatipariNAmAste'pi yadevaikena nayena jJAnaM pradhAnaM muktyaGgaM kriyA vetyAdi kiJciduktaM tadeva tanmAtraM pramANatayA gRhNanta ekAntanityA- 5 nityavastupratipAdakanayAnAM parasparaM virodhaM manvAnA mithyAtvaM mA gaman, ye'pi pariNAmA uktasvarUpAste yadyapi mithyAtvaM na gacchanti tathApi vistareNa nayairvyAkhyAyamAnairye sUkSmavicArAdayo bahavo bhedA bhavanti tAn grahItumazaktA bhaveyuriti matvA AryarakSitasUribhiH tataH kAlike ityupalakSaNatvAt sarvvasminnapi zrute . nayavibhAgo-vistaravyAkhyArUpo na kRtaH, tataH prabhRti niruddha ityarthaH, iti gAthAdvayArthaH // 'na skandhavad baddha'miti (167-1), yathA'Nuskandho nibiDa- 10 pariNatirUpatayA'nyo'nyAvibhAgena baddho naivaM karmetyarthaH / nanu boTikA api nihnavA eva tatkimiti 'bahurayapaese'tyAdigAthAyAM bahuratajamAlItyAdi gAthAdvaye ca tadupanyAso na kRtaH?, vizeSaNArthakhaluzabdasUcitatvena prAgvyAkhyAtA eveti cet, naivaM, bahuratAdivat sAkSAtkasmAnnopAttAH ?. satyaM, kintu ye dravyaliGgAdinA kiJcitsAdRzyaM bibhrati ta evaihopAdeyatvenAbhimatAH, ye tu dravyaliGgato'pi bhinnA atIva visaMvAdino boTikAste bhinnadravyaliGgA mithyAdRSTayo bhedenaivAgre 15 vakSyante, yadyevaM nihnavaprabhavanagarapratipAdakadvAragAthAyAM kimiti tannagaropanyAsa ityAzaGkayAha'vakSyamANabhinnadravye tyAdi (168-10), yadi punariha tannagarADupanyAso na syAt tadA tadvaktavyatAvasare dvAragAthAntaraM karttavyaM syAd, athaivaM brUyAt kRte'pyatra tannagarADupanyAse 'rahavIrapuraM nagaraM dIvagamujjANaM mityAdigAthAstadvaktavyatAvasare vakSyanta eva tatkimatra lAghavamiti ?, yadyevaM bahuratAdinagarANAmapIhopanyAso'narthakastadvaktavyatAvasareSvapi savistaraM tannagarAdervakSyamANatvAd, vizeSavivaraNaM 20 vakSyamANamiti ced atrApi tatsamAnamityalaM prapaJcena / 'mahAtavotIrappabha' ityAdi (185-2), rAjagRhAbahirvaibhAragirenikaTavartI paJcadhanuHzatAyAmavistarajalAzayAbhidhAnavizeSo'yamiti bhAvaH / 'dRSTAnto'pi na sAdhanadharme 'tyAdi (1956)jIvAtkarma na viyujyate ityAdau prayoge jIvasya svakIyadezA dRSTAntvenopanyastAsteSu ca yattvayA sAdhanatvenopanyastamanyo'nyAvibhAgena yutatvaM-mIlanaM parasparaM bandha itiyAvat tanna siddhaM, na hi te jIvAdbhedena vyavasthitAH santo'nyataH kutazci- 25 dAgatyAnyo'nyAvibhAgena sambadhyante, kuta ityAha-tAdrUpyeNa-ekatra piNDIbhUtatvena anAdisiddhattvAtteSAM, svapradezavat jIvAtkApyabhinnaM bhaviSyatItyAha-'bhinnaM ce'tyAdi (195-7) / yadazanAdi nihnavanimittaM kRtaM tatparityAge paribhoge vA bhAjyamitivyAkhyAdvayenoktaM, kathambhataM punastadazanAdIti darzayati-tatra bhAjyaM mUla'ityAdi (208-4), ayaM ca gAthAvayavaH pakSadvaye'pi samAna iti vyAkhyAdvayaM kRtvA
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 & maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) pazcAdvivRtaH // samAptA nihnavAH // 'caturthasya ce'tyAdi (214-2), rUpANi-puttalikAdInyajIvAni rUpasahagatAni tu-sacetanastryAdIni athavA nibhUSaNAni-rUpANi bhUSaNAvRtAni tu - rUpasahagatAnyabhidhIyante / 'sa eva sAmAyikAdirguNa'ityAdi (215-4), paryAyAstikamatena hi dravyasyAvAstavatvAtsarve'pi padArthA guNarUpA eveti prasaGgataH zeSapadArthA api sAmAyikavad guNarUpAH setsyantIti sarvArthasaGgrAhakamAdizabdaM nirdizati, ya eva dravyAstikena dravyatayA'bhyupagataH sa eva sAmAyikAdirarthaH paryAyAstikamatena guNaH, ayaJca guNazabdo gAthAparyantAdAnIyAtra yojyate AvRttyA svasthAne'pi yokSyate, yuktimAha-yasmAt 'jIvassa esa guNo'tti vyastenApyanenAvayavena jIvasya guNo jIvaguNa iti SaSThItatpuruSasamAsaH sUcito draSTavyaH, tatazcetthaM prayogadvAreNa tAtparyamavaseyaM iha yadevottarapadena tatpuruSasamAse pratipAdyate tadeva paramArthaH, tadyathA-tailadhArA, pratipAdyate ca jIvaguNa 10 iti SaSThItatpuruSottarapadena sAmAyikAdirguNaH tasmAtsa eva guNaH paramArthasan, na punastadatirikto jIvaH, tasya dhArAtiriktatailavat tatpuruSapUrvapadapratipAditatvenaupacArikatvAditibhAvaH / 'aparyAya'ityAdi (217-9), yadyaparyAye parijJA nAsti tarhi ta eva paryAyA vastusanta eveti paryAyAstikenokte satyAha-'na ca te paryAyA'ityAdi (217-10) / 'ekaikasye'tyAdi (219-8), tatra kSapakazreNiprapannasya caturkhanantAnubandhiSu mithyAtvamizrapuJjadvaye ca kSapite samyaktvapuJjasyApi 15 caramapudgalagrAsakSapaNodyatasya vedakasamyaktvaM vijJeyaM, sadanuSThAnapravRttiM kArayatIti vyutpatteH kArakasamyaktvaM sadanuSThAnavatAM cAritriNAM veditavyaM, rocayatyeva sadanuSThAnaM na tu kArayatIti rocakaM tattvaviratasamyagdRSTInAM, vyaJjakaM dIpakamityanarthAntaraM, etattu yaH svayaM mithyAdRSTirapi parebhyo jIvAdIn yathAvasthitAn vyanakti tasyAGgAramaIkAderdraSTavyaM / nanu 'ajjhayaNaMpi ya tivihaM' mityAdigAthAyAmadhyayanameva vyAkhyAsyate tatkathamucyate zrutasAmAyikaM vyAcikhyAsurityAzaGkhyAha-'tasyAdhyayanarUpatvA'diti (220-10), 20 adhyayanaM zrutamityekArthamityarthaH / 'sAmprataM phaladarzanadvAreNe'tyAdi (222-9), paro-mokSastadarthamiti vakSyamANaphalapradarzanadvAreNa 'asyeti sAmAyikasya karaNaM-nivarttanaM tasya vidhAnaM karttavyamevedamiti pratipAdayiSyatItyarthaH / 'sthulasAvadhe'tyAdi (223-11), trividhaM trividheneti yadbhagavatyAM zrAvakasya pratyAkhyanamavAci tadrAjAntaHpurikAdyAsevanakAkamAMsabhakSaNAdisthUlasAvadyayogaviSayaM na punarekendriyasaGghaTTanAdisUkSmasAvadyayogaviSayamiti / 'jai kiMci' gAhA (224-1), na vidyate 25 prayojanaM yena tadaprayojanaM-balibhukpizitAdi aprApyaM-meruziraHsamudbhUtacandanavRkSAdi yadyevambhUtaM kiJcidvastu vizeSya-tadAzrityetyarthaH trividhaM trividhena pratyAcakSIta zrAvako na kazciddoSaH, kiMvat ?-svayambhUramaNAzrayamatsyavad, yathA svayambhUramaNamatsyAnAM trividhaM trividhena pratyAkhyAti tathA yadi madhyamakhaNDavarttinAmapyatyantAprayojanAprApyavastUnAM trividhaM trividhena pratyAcakSIta tadA na kazcidvirodha iti gAthArthaH / 'karmavedaka'iti (224-12), etAvatA hyaMzena kRtasAmAyikaH zrAvako'pi
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 ke 363 zramavaducyate yato'sAvapi tasyAmavasthAyAM yathA zramaNastathA prabhUtakarmavedako bhavatIti / 'kSetraniyama tvi'tyAdi (227-3), etaduktaM bhavati-'viraI maNussa loe' iti bruvatA viratirmanuSyaloka eva bhavatIti kSetraniyamaH kRtaH, sarvavAkyAnAM sAvadhAraNatvAd, ayaM tu na yujyate, yato yadi devApahArAdito manuSyalokAdarddhatRtIyadvIpasamudralakSaNAd bahirnirgatasya nandIzvarAdizAzvatapratimAdidarzanAdviratilAbha: syAt tadA kiM jhUyate yena manuSyalokena tallAbhaM niyamatItyabhiprAyavatoktaM 5 'viziSTazrutavido vidantI'ti / 'tatraikaikaH pradezo vidikSvi'tyAdi (228-4), nanvatra yato dravyAd dazAnAM dizAM prabhava unmIlito bhavati tadravyaM diktvena vivakSitaM, tacca trayodazabhireva pradezairbhavati na hInAdhikairityatra kA yuktiriti, ucyate, iha madhye tAvadeka: paramANuravasthApyate, taM ca yadA apare catvAraH paramANavo veSTayanti tadA SaNNAM dizAmevonmIlanA bhavati na vidizAM, ekasmAtparamANorvidigutthAnAbhAvAt SaDdiksambandhasyaiva paramANorabhidhAnAd 'egapaesogADhaM sattapaesA ya se 10 phusaNA' iti vacanAd, yadi hi paramANAvidiksambandhaH syAttadA ekAdazapradezava sparzanA syAt na saptapradezeti bhAvaH, tasmAnna paJcabhiH pradezaidigdazakasyonmIlanA bhavati, navabhirapi na bhavati, ye hyapare dikSu catvAraH paramANavo vyavasthApyante taiH punarapi diza evottiSThanti na vidizaH koNAnAmantarniviSTatvAd ato vidigunmIlanArthamapare'pi cattvAraH koNeSu vyavasthApyante iti dazadikaprabhavaM kSetraM trayodazabhiH khANubhirbhavatIti na hInAdhikairiti sthApanA (228) paramArtha- 15 tazcetasyevAvadhAraNIyA, vRttikRtA tu tadupadarzanabaddhAgrahaziSyAvabodhArthamevAsau darzitA yathAvadasyA darzayitumazakyatvAd abhyuhyA vA prAjJairiti / 'do ceva ya hoti ruaganibha'tti (229-10), rucako nAma gostanAkAro aSTAkAzapradezaniSpanno yato dizaH prabhavanti tatsadRzamUrdhvAdhodigdvayaM bhavatItibhAvaH / 'dezaviratisarvaviratisAmAyikayostvi'tyAdi (232-3) nanu cAdhastanabhUmikAyAM prajJApake dharmaM kathayati uparitanabhUmikAyAmadhastAdvA vyavasthitaH sambhavati sarvadezaviratyoH 20 kazcitpratipattA, tathA tApadigapyAdityApekSaiva tataH saviturapyUrvAdhastatsambhavo ghaTata eveti kimityevaM niyamo, naitadevaM, yato dezasarvaviratI viziSTaguNarUpe na viziSTavinayamantareNa prApyete yastu prajJApakazirasyadhobhAge vA'tyantasamazreNitayA vartate sa prajJApakAvajJAkAritvAtkathaM tadavAptibhAga bhavet ?, samyaktvazrutasAmAyikayostu devanArakAH pratipattAraH saMbhavanti atyantavyavahitatvenAzAtanAbhAvAd, AdityasyApyUrvAdholiNDaye'tyantasamazreNivyavasthitasarvadezaviratipratipatrormanuSyatiratho: 25 sUkSmekSitayA vicAryamANayorasambhava eva lakSyate'ta eva pratiSedhAditi tAvadasmAkaM sampradAyaH, sUkSmadhiyA tvanyathA'pi bhaavymiti| 'cAhata' iti (233-6), sAmAnyato na vizeSataH pratikSaNaM sarvabhAvAnAmapacIyamAnatvAditi / 'SaDvidha ityAdi (234-4), na cAtra duSSamaduSSamAyAmatyantakliSTatvAdvilavAsiSu sAmAyikAbhAva AzaMkanIyo, yataH prajJaptyAmapyuktaM-'ussanna dhammasannaparivajjiya'tti
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ u64 au bharadhArI bhayandrasUrista 2015 (bhAga-3) usannamiti prAyograhaNena jJAyate samyaktvamAtrapratipattA kazcidbhavatyapi / darzanacAritrasAmAyikasya zaileSI' ityAdi (237-5), nanu yathA'sya tathA siddhasyApi pUrvapratipattimaGgIkRtya samyaktvasAmAyikaM vidyate tat kimiti siddhasya caturNAmapi niSedhaH ?, satyaM, kintu samyaktvavarjasAmAyikatrayaM saMsArasthAnAmeva sambhavati tatsAhacaryAtsamyaktvasAmAyikamapi saMsAriNAM sambandhi vicAryate, tathAbhUtaM tu siddhe nAstIti niSidhyataM iti na doSaH / 'jaghanyasthitikarmabandhakatvAditi (240-6, etaduktaM bhavati-yena kenacinnyAyeneha laghvI sthitirlabhyate tathA gRhyate, tatazca yadyapi kazcitkSapakAdiH zubhAdhyavasAyataH satkarmasthitiM laghu karoti tathApi tatkAlabandhasthityapekSayA satkarmasthitivRhattaraiva bhavati, ato jaghanyapade vicArye bandhasthitirgRhyate na tUpAttasatkarmasthitiriti bhAvaH, nanu tathApyantakRtkevalI yo bhaviSyatIti kimiti sa eveha gRhIta iti ced, ucyate, ayaM hyekahelayaiva 10 samastakarmakSayaM kRtvA jhagityeva mokSalakSmI prApsyatIti zeSakSapakebhyo vizuddhAdhyaba sAyatvAdatilaghutarasthitibandhaka iti vizeSato gRhyate, nanvanivRttibAdarAdArabhya sarve'pi kSapakAstulyapariNAmA ityAgamaH tato vyarthaM vizeSagrahaNamiti cet, satyaM, kintvastyapUrvakaraNe kSapakANAmapi parasparaM vizeSo'saGkhyelokAkAzapramANAdhyavasAyasthAnaniSpannatvAttasya, ata evoktaM 'darzanasaptakAtikrAnta' iti darzanasaptakAtikrAnto hyapUrvakaraNAdArabhya prApyate, apUrvakaraNe ca yAH 15 kAzcitkarmaprakRtayo bandhe vyavacchidyante tAsAmasau zeSakSapakebhyo jaghanyasthitibandhako bhavatIti yujyata eva vizeSagrahaNaM, bhavatvevaM tathApi samutpannakevalajJAnAdyavastho'ntakRtkevalI sAmAnyataH kinna gRhyate yena vizeSaNadvayapAdIyate darzanasaptakAtikrAntaH kSapaka iti cet, satyaM, kintvatikrAntadarzanasaptakakSapakAvasthayoreva karmasaptakasya jaghanyo bandhaH prApyate nAnyatra, tathAhi akSINadarzanasaptakasya tAvanmandAdhyavasAyatvAdeva na jaghanyabandhasambhavaH, kSapakAvasthottIrNasyApi 20 kSINamohasyotpannake valasya vA karmasaptakabandhasyaivAbhAvAnna tajjaghanyabandhasambhava iti vizeSaNadvayAdadoSaH / 'dezaviratisAmAyikaM tvi'tyAdi (242-10), etaduktaM bhavati devanArakayatizrAvakAzcatvAro'vadhisvAminaH, tatrAdyatrayasya dezaviratipratipattyasambhava eva, zrAvako'pyavadhijJAnaM prApya dezavirati pratipadyate ityevaM na, kintu pUrvamabhyastadezaviratiguNaH pazcAdavadhi pratipadyate, kuta ityAha-dezaviratilakSaNaguNapUrvakatvAttadavApteH-avadhyApterityarthaH, anye 25 tvanyathA'pyatra vyAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / 'pravarddhamAnapariNAme'tyAdi (244-6), ayamatra bhAvArtha:-yathA 'savvAo laddhIo sAgArovaoge'tyAdika AgamaH tathA 'uvaogadgammi cauro paDivajje'ityayamapyAgama eva ataH parasparapratispaddhisaiddhAntikavacasAM viSayavyavasthA nyAyyA, sA ceyaM-yAH samyaktvaM labdhvA mithyAtvaM gatAnAM punarapi kutazcicchubhodayAtpratikSaNaM varddhamAnAdhyavasAyavatAM samyaktvacAritrAdilabdhayo bhavanti tAH sAkAropayogopayuktasya draSTavyAH,
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 * 365 yAstu prathamasamyaktvalAbhakAle'ntarakaraNapraviSTasyAvasthitAdhyavasAyasya samyaktvAdilabdhayo bhavanti tA anAkAropayoge'pi bhavanti na kazciddoSo, na caitA anAkAropayoga eva bhavantIti niyamo vijJeyaH, upayogadvaye'pyetAsAM saMbhavAt, kevalamanAkAropayoge yadA bhavanti tadA 'uvaogadugammI' tyAdi sUtraM caritArthaM bhavati, antarakaraNe ca varttamAnaH samyaktva zrutasAmAyike samakAlameva kazcidatizuddhatvAddezaviratimaparastvativizuddhataratvAtsarvaviratiM tatsamakAlameva pratipadyata iti 5 prathamaupazamikasamyaktvalAbhakAle'vasthitapariNAmasyAnAkAropayogino'pi catvAryapi sAmAyikAni sambhavantIti na kazcidvirodhaH / atha ko'yamupazamasamyagdRSTirityAha--' Usaradese' tyAdi gAthA atiprasiddhatvAnna vivriyante, bhavatvevambhUta upazamasamyagdRSTiH, avasthitapariNAmatA tu kathamasyetyAha-- 'jaM micchasse' tyAdigAthA ( 245-5), asyA vyAkhyA- 'yad' yasmAtkAraNAnmithyAtvasyAnudayo'to na hIyate tasya pariNAmo'ntarakaraNe varttamAnasya, hAnikAraNamithyAtvapuJjasyAnudayAd, vardhatAM tarhati 10 cedityAha-yad-yasmAt tatra varttamAnasya yaddarzanamohalakSaNaM satkarma tadupazAntamato na pariNAmasya vRddhirapi, anivRttikaraNe hi varttamAnasya mithyAtvasyopazamArthaM pratikSaNamAsIt tasya pariNAmavRddhiH, antarakaraNe tu praviSTasyopazamanIyAbhAvAddAhyAbhAve vahneriva kutastasya pariNAmasya vRddhiH ?, yata evaM na hIyate nApi varddhate tatpariNAmastena kAraNenAvasthita iti gAthArtha: / 'anyathe' tyAdi (247-6), etaduktaM bhavati-prakaraNAdanuvarttamAnaM caturvidhamapIha sAmAyikaM sambadhyate, anyathA - yadi tatsambandho 15 nAbhipretaH syAttadA sAmAnyena nArakAdayo'pi dve trINi vA sAmAyikAni labhanta eveti kimarthaM 'ukkosajahannaM vajjiUNe' tyAdi vizeSato manuSyagrahaNagarbhamuttarArddhaM kuryAt, sAmAnyajIvAzritAvagAhanAvicAra eva hi kRtaH syAd, vizeSato manuSyAzrayAvagAhanAM vicArayati cettasmAtprakRtasAmAyikacatuSTasambandha evAbhipreta iti nizcetavyam / 'matizrutajJAnalAbhacintAyAmityAdi (24911), ayamatra' 'bhAvArtha:- pUrvaM jJAnapaJcakavicAre matizrutajJAnayoH zuddhAsveva tisRSu lezyAsu lAbha 20 uktaH idAnIM tu 'sammattasuaM savvAsu lahai'tti anena lezyASaTke'pi tallAbha ucyate iti kathaM na pUrvvAparavirodha iti, atrottaramAha -- 'ucyate ' ityAdi (250 - 2), iyamatra bhAvanA - iha manuSyANAM dravyalezyAdayo'pi pratyantarmuhUrttamaparAparA eva bhavantyatasteSAM dravyato bhAvatazca vizuddhalezyAtrayodaya eMva samyaktvAdilAbho, devanArakANAmapi bhAvato'pi zuddhalezyAtrayodaya eva dravyatastu lezyASaTkAnyataralezyodaye'pi samyaktvAdiprAptiH syAdeva, teSAM hi 'kAU kAU taha kAUnIla' 25 ityAdinA Agamena yA dravyalezyAH pratipAdyante tA AmaraNAntamavasthitA eva na parAvarttante, nanu dravyalezyA bhAvalezyopaSTambhakartrI bhavati, tatazcAdhaH saptamapRthvInArakAdInAM saMkliSTakRSNalezyAdyudaye sadAvasthite sati kuto vizuddhabhAvalezyAsambhava iti ced, ucyate, teSAM hi girisaridupalagholanavaicitryanyAyAt kenacicchubhodayena satyapi kRSNalezyAdyudaye zuklAdyanyataravizuddha
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 hai maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) lezyAdravyANyAkSipyante taiH zuklAdyanyatarabhAvalezyA nArakAderapi janyate, tAni ca zuklAdyanyataralezyAdravyANi prApya na kRSNAdilezyA sarvathA svarUpaM parityajya tadrUpatayA pariNamati kintu tadAkAramAnaM tatpratibimbamAtraM vA svIkurute, yathA hi dUravyavasthite japAkusume raktaprabhArUpamAkAramAtraM darpaNe saGkrAmati, tasminnevAtyantasannidhIbhUte spaSTaM tatpratibimbamAdarza saGkrAmati, na cAsau sarvasvarUpaparityAgena japAkusumarUpo jAta iti vaktuM zakyate, tadvadihApi jIvasya zuddhAdhyavasAyAkRSTeSu zuklAdyanyataralezyAdravyeSu prathamaM mandAnubhAveSu kRSNAdilezyA tatsambandhyAkAramAtraM pratipadyate punasteSveva prakarSaM gacchatsu tatpratibimbamaGgIkaroti tadanurUpAnubhAvamAtraM pratipadyate yena samyaktvAdilAbhaghAte'samarthA bhavati na punaH sarvathA tadrUpatAM svIkaroti darpaNavaditi bhAvaH, nanu kRSNAdidravyalezyodaye sati kimanyalezyAdravyANyAkSipyante yenetthamucyate ?, satyamevaitat, 10 tadAha--'uktaM ce'tyAdi (251-1), atra ca kRSNalezyAyA 'ussakkai vA' itIyAneva pATho bhavati yatpunaH 'kvacid avasakkai vA' ityetadapi dRzyate tadazuddhameva, yata iha madhyamAzcatasro lezyA uttarapUrvalezyAsaGgame sati yathAkramamutsarpanti avasarpanti ca, AdyAyAstUttarApekSayotsarpaNaM syAda avasarpaNaM tu tadadhastAllezyAbhAvAdeva na bhavati, caramAyAstvavasarpaNameva notsarpaNaM, tadupari lezyAbhAvAditi, tasmAtsthitametat-pUrvaM bhAvalezyApekSayA vizuddhalezyAtraye tallAbha uktaH idAnIM 15 tvavasthitadravyalezyApekSayeti / 'kiM taditi tatra sAmAyikajAtimAtrami' tyAdi (263-5), etaduktaM bhavati-pUrvaM sAmAyikajAtimAtrasvarUpameva pareNa jijJAsitamataH kiM sAmAyikamiti sAmAnyaprazne pravRtte tatrAcAryeNoktaM 'AyA khalu sAmaiaM paccakkhAyaMtao bhavai AyA' viSayastu sAmAyikasya tatra pareNa na pRSTaH kevalaM viSayiNyapi pareNa jijJAsite viSayaviSayiNorabhedaM cetasi vyavasthApyottarArddhanokto viSaya AcAryeNa-'taM khalu paccakkhANaM AvAe. savvadavvANaM'ti, tathA 20 'paDhamammi savvajIvA' ityAdinA ca, tasmAtsAmAyikameva pUrvaM jJeyabhAvenoktaM na viSayaH tasya pareNAjijJAsitatvAd, yattvasya pUrvamabhidhAnaM tadviSayaviSayiNorabhedena sAmAyikasyaiva svarUpAbhidhAnamiti bhAvanIyaM, iha punaH sAmAyikasyaiva viSayAbhidhAnamiti sambandhaH, kena ?-jJeyabhAvena, keSu viSayabhUteSu sAmAyikaM bhavatIti viSayasyaiva pareNa pRSTatvAnmukhyatayA tatparijJAnabhAvena pUrvaM tu gauNabhAveneti tAtparyArthaH / 'iha NeyabhAvaobhihiyaM'tti (263-8), iha keSviti. dvAre 25 sAmAyikamabhihitaM jJeyabhAvena viSayasyeti draSTavyaM, pAThAntaraM vA'tra dRzyate 'iha neyabhAvao'bhihiu'tti tatrApyayamevArthaH-iha mukhyatayA jJeyabhAvena viSayo'bhihitaH pUrvaM tu kiM sAmAyikamityevaM pareNa pRSTatvAtsamAyikameva jJeyabhAvenoktaM viSayastu viSayiNaH sAmAyikAdabhinna iti matvA pareNAjijJAsito'pi tatrokta iti na jJeyabhAvenokta iti vyapadizyate'tra tu tathA vyapadizyata eva pareNa jijJAsitasyokterityalaM. prasaGgena / 'karacollae'tti (266-1), kara:-avazyaM deya: collako dezIvacanatvAdbhojanavAcakastatazca
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 2 367 * kararUpazcollakaH karacollakaH / 'davvAijahovAyANurUvapaDivattiyA nIi'tti (279-10), dravyAdiSvityAdizabdAtkSetrakAlabhAvaparigrahasteSu dravyAdiSu idaM dravyaM-vastrAdi itthaM grAhyaM anayoH kSetrakAlayoritthamutsargeNApavAdena vA dharmakathA kAryA glAnAdibhAvayuktasya cetthamupacaraNIyamityAdirUpo yo'yamupAyo yathopAyaM tasyAnurUpA pratipattiH-parijJAnaM tasyAM-dravyAdiyathopAyAnurUpapratipattau vartituM zIlaM yasya tasya bhAvaH sattA sA nItirucyate / 'karaNaM sahaNaM ce'tyAdi (279-12), gAthArddhaM, 5 karaNaM tapasi sahanaM copasargeSviti yathAsaGghayamatra sambandhaH, kasyAM ?, dugrgApadi eSa vyavasAya:, etaduktaM bhavati-dugrgApatpatitasyApi dRDhadhRtitayA yattapasaH karaNaM-vidhAnaM upasargANAM cAkSobhyatayA yatsahanaM sa vyavasAya ucyate / 'zrute ca avApyata' iti (280-6), AnandakAmadevAbhyAM zrImanmahAvIrasamIpe savistaraM dharmaM zrutvA sAmAyikamavAptamityarthaH / 'yathA'GgaRSiNe'ti ( 2809), asya ca kathAnakaM 'caMpAe kosiajjaMgarisI ruddae a ANattI'tyAdinA yogasaGgraheSUpariSTA- 10 dvakSyate / 'esa puna vearaNI'tyAdi ( 282-8), kAliMjaro nAma janapadAdhiSThitaparvatastasya varttinyAM-mArge gaGgAvindhyaparvatayormadhya utpatsyata ityarthaH / 'kahiyaM jaha egA devI'tyAdi (2886), yuSmadantaHpure vidyate kAcidevaMvidhA'kAryakAriNI rAjJI paraM rAtrau sAndhakArapradeze dRSTatvAnna tAM samyagupalakSayAmIti rAjJe kathitamityarthaH / 'sovi coro' ityAdi (290-3), bhUmau luThan kathamapi tasyAH sparza jJAtavAnityarthaH / 'bhUyapuvvo'tti (293-2) RddhirbhUtA pUrvaM yasya sa tatheti sApekSasya 15 samAsaH, pUrvamasAvapIzvara AsIditi matvA lokastasmai snigdhabhikSAdikaM dadAti / 'mA aNNassa khaNa'mityAdi (293-9) tvadvyatiriktAnyadattA bhikSA mayA grahItavyetyevambhUtaH kSaNo-niyamo na tvayA grAhyo, madIyaiva bhikSA grAhyA nAnyasyeti bhAvaH / 'laddhA sui'tti (295-1) labdhaH sadbodha ityarthaH / 'tAhe so coriya' mityAdi (297-3), kenopAyena niSkAsita iti ced, ucyate, tayA kuTTinyA sa prokta idaM gRhamabhyantarato gomayAdinA sajyate tvamabhyantarApavarakAdvahistAtpaTTazAlAyAM 20 bhava, tato'pi bhUmipramArjanAdivyAjena parataH kSiptastato'pi paratastAvad yAvatkhaDikkikAyA bahi: prakSipya dAsyA'bhihito'sau-kimadyApyatra tiSThasi niSkAsitastvaM, gaccha yathepsitapradezamityayamatra bhAvArtha iti / 'tAo na taraMti dhariuM'tti (298-6) yadyapi prarUDhasnehatayA tAzcatasro vadhvastaM dhartumicchanti tathApi labdhapratiSThazvazrUjanena niSkAsyamAnatvAnna zuknuvanti dhartumiti bhAvaH / 'savvaveyAliu'tti (300-5) sarvANyeva velAkUlAnyupalakSaNatvAdanyAni cAvasthAnayogyAni sthAnAni 25 nirIkSitAni / 'bAlANi'tti (304-1) duhitA putrazca bAlatve vartamAnatvAnnAdyApi pariNayanamanubhavata iti bhAvaH / 'ohADiu'tti (308-2) vastrAdinA AcchAdita ityartha / 'vaMsasihare arbu kaTTha'mityAdi (312-7), vaMzazikhare tiryakkASThaM vyavasthApyate tasya kASThasyobhayapArzvayoDhe 2 kIlike vyavasthApyete, tatreyaM sthApanA--''| tatazca ilAputraH pAduke caraNayoH paridadhAti, te ca pAduke
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 mA maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-3) madhyatalapradeze ekaikacchidrayukte, tato'sau khaDgakheTakavyagrahastastiryakRtakASThamadhyapradeze sthitvA AkAzatalamutplutya saptAgratomukhAni sapta pazcAnmukhAni prastAvAtkaraNAni dattvA te kIlike vAraM 2 pAdukAnAlikAyAmiti-pAdukAcchidrayoH pravezitavAnityarthaH / 'abhyutthAne satI'tyAdi (314 7), atra hetumAha-'vinIto'ya'mityAdi, yadA hyasau sAdhUnAmabhyutthAnaM-abhimukhotthAnalakSaNaM 5 karoti tadA vinIto'yamiti nizcitya sAdhavastasmai dharmaM kathayanti tatkathanAccAnyatarasAmAyi kalAbho'syopapadyate, nanu ca vinayo'tra pRthagupAtta eva abhyutthAnamapi ca vinayarUpaM tatkimasya pArthakyenopanyAsaH ? iti, satyaM, kintvabhyutthAnasya pradhAnavinayAGgatAkhyApanArthaM bhedenopanyAsa iti na doSaH / 'dezaviratipratipattipariNAmastvi'tyAdi (315-9), ayamatrAzayaH-sarvvavirate: sarvasAvadyayogaviratilakSaNaikarUpatvAd jhagityevaikasamayenApi bhavati kazcitpratipattyArambho, 10 dezaviratestvanekarUpatvAd yAvatparyAlocayati kena rUpeNAsau mayA pratipattavyA tAvadasau' pariNAmo'ntarmuhUrtena niSpadyate'ta uktaM-dezaviratipratipattipariNAmastvAntarmuhUrttika eva, hetumAhaniyamitA-niyatA eva kAcid dvIndriyavadhAdinivRttilakSaNA yA prANAtipAtAdinivRttistadrUpatvAddezavirateH, yuktimAtraM caitat tattvaM punaH kevalino vidantIti / 'titthayarapavayaNe'tyAdigAthA (318-10), atra pravacanazabdena tadananyarUpatvAtsaGgho vivakSitaH, zrutaM tu dvAdazAGgaM AcAryo 15 vairasvAmyAdi: gaNadharastu gautamAdiH maharddhikastu sAmAnyasAdhurapi ca AmarvoSadhyAdilabdhayukta iti, zeSaM sugamam / 'zobhanamasana'mityAdi (326-3), karmaNo jIvAtsakAzAdyaH kSepaH sa samAsa iti sambandhaH, kayA ?-upazamavivekasaMvaralakSaNapadatrayapratipattivRttyA, samAse hi 'damadaMte meyajje' ityAdigAthAyAM cilAtIputra udAharaNaM bhaviSyati sa copazamAdipadatrayapratipattivRttyA svakarmapratyAsaM kariSyatItyevamupanyAsa iti / 'eeNa rajjaM AyattaM'ti (330-9) eSa eva rAjyakSamo na matputro 20 bAlatvAditi bhAvaH / 'devovi meta'mityAdi (334-8), tena devena metAryapratibodhanArthaM sa mAtaGgo'dhiSThitaH san roditumArabdhaH, 'khaDDAe chUDho' ityAdi (335-2) mAtaGgagatayAM prakSipya taM metAryaM svakIyaM rUpaM pradarzya devo'bhihitavAn-bho metArya ! pUrvaM tAvadanekadhA pratibodhyamAno na pratibuddhastvaM, sAmprataM gartAprakSiptaH 'kiha' tti kathaM kariSyasIti kathaya, 'so bhaNatI'tyAdi (335 3) tataH sa metAryastasya devasya svarUpaM jJAtvA tamevoktavAn-mAtaGgasuto'yamiti janamadhye 25 mamAvarNavAdaH samabhUd etasmAccAvarNavAdAnmAM mocaya tatazca dvAdaza varSANi gRhavAsaM paripAlya pravrajyAM grahISyAmi tatazca devo vadati-'kiM karomI'tyAdi, zeSaM sugamam / 'abhao bhaNatI'tyAdi (335-8), taM pazumazuciM vyutsRjantaM dRSTvA abhayakumAra uktavAn-ayaM pazustvadgRhe ratnAni muJcati nAtreti devAnubhAva evAyaM, kintu tathApi parIkSyate, kihatti kathaM parIkSaNIya ityAhabhaNito'sau mAtaGga iti zeSaH / 'tassa egAe vAyAe'ityAdi (336-9), tena hi suvarNakAreNa
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 ( 369 - gRhamAnuSANyabhihitAni-asmai sAdhave bhikSAM prayacchata, taizca kutazcitkAraNAnna tasyaikenaiva vacanena bhikSA sAdhave dattA, tatazcAsau suvarNakAra: svayamevotthAya bhikSAdAnArthaM gRhamadhye'tigataH-praviSTaH / 'pahANo daMDo'ityAdi (338-12), sa dattaH pradhAno daNDa:-sAmanto'bhUt, kulaputrakazabdenehAmnAyAyAtazeSasAmantAmatyAdayo'bhidhIyante, tatazcAsau tAn bhedayitvA agretanarAjAnaM niSkAsya svayaM rAjA samabhUt // samyagvAda: samAptaH // 'nAmagaM sAhitte' tyAdi (342-6), so'haM 5 cilAtIputro yadyasti bhavatAM zaktistahi rakSaNIyaM susumAdivastujAtamityevaM svanAma kathayitvA dhanaH saputra AdharSitaH, ayaM ca cilAtIputraH , sahasrArAkhyASTamadevaloke samutpanna iti cuurnninnkaarH| pratyAkhyAnadvAre 'rAyA bhogalolo' ityAdi (348-9) sa hi rAjA bhogalolupatayA ajJAnAdidamacintayat-yadi akSato mama putro bhaviSyati tarhi balAnmAmapahasya rAjyaM gRhISyati tato mama bhogA na bhaviSyantItyavadhArya jAtamAtrAnapi putrAn karacaraNAdInavayavA~zchittvA rAjyAyogyAna 10 karoti / 'kalAu'tti (348-10) sauvaNikaH puSpakAro nAma zreSThI tasminneva nagare parivasati sma, 'amaccaM pau~mAvaI'tyAdi (amacco ya egaMte paumAvaIya bhaNNai-vR0 348-11), devyA'mAtyo'bhihita:-kathamapyekaM matputraM rAjJA vyaGgyamAnaM rakSa tato yathA bhikSAbhAjanaM-sthAlyAdi bhikSAyA AdhAro bhavatyevaM mama putro rakSita AvayorAdhAro bhaviSyatItyetad rahasyagataM rakSAmi iti / ajjhavasANaM sammattaM / 15 // iti ma. hemacandrasUrikRtaTIppaNakasya tRtIyo vibhAgaH samAptaH //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 % kathA pariziSTa-2 (bhAga-3) pariziSTa-2 (1) puMDarIka-kaMDarIkanI kathA (gA. 764mAM Apela kathAno vistAra) padma kamalapatra sarakhA ujjavala guNavALA videhakSetramAM puSkalAvatInAmanA vijayamAM, potAnI 5 Rddhi-samRddhithI amarapurIne paNa jitanAra evI puMDaragirinAmanI purImAM ujjavala kIrtivALA puMDarIkanAmanA rAjA hatA. temane kaMDarIkanAmano nAno baMdha hato. bhavanA duHkhathI atyaMta vairAgya pAmelA moTAbhAIe nAnA bhAIne kahyuM ke, "he bhAI ! mAre dIkSA grahaNa karavI che, to tuM A rAjaya grahaNa kara." paraMtu ApelA rAjayano niSedha karIne pote dIkSA aMgIkAra karI. asidhArA sarakhuM AkaruM tIkSaNa cAritra ane tapanuM sevana karatAM karatAM aMta-prAnta bhikSAnuM bhojana karIne 1() potAnuM sukumAra zarIra paNa nirbaLa karyuM ane tene roga utpanna thayA. AvA prakAranuM tenuM zarIra durbaLa banI gayuM che, evI ja sthitimAM gurunI sAthe vihAra karatAM karatAM potAnI ja nagarImAM AvI pahoMcyA. puMDarIkarAjAne AvavAnA samAcAra maLatAM ja te moTA parivAra sAthe bahumAnapUrvaka vaMdana karavA nIkaLyo, vaMdana karyuM. kaMDarIkabhAI-muninI tevI bimArIvALI avasthA dekhIne gurune vinaMtI karI ke, "cikitsA vagara lAMbA kALe paNa Ano roga jaze nahIM ane sAjo thaze nahIM. 15 bIjAM ahIM udyAnamAM rahelAnI cikitsA koI paNa prakAre banI zake nahIM. to keTalAka yogya sAdhuonI sAthe kaMDarIkamunine mArA rAjabhavanamAM Apa mokalo, jethI tene yogya vaidya-SadhAdikathI teno pratikAra karI zakAya, tema ja pathyAdika padArtho paNa meLavI zakAya. gurue anujJA ApI, eTale roganA cAra pAyArUpa upAyo zarU karyA ane vaidyoe tene nirogI karyo. roga maTADavA mATe kriyAnA cAra pAyA jaNAvelA che, te A pramANe-1 vaidya, 2 dravyo, 20 3 upasthAtA=sevA karanAra ane 4 rogI. (99) A cAra pAda jaNAvyA. (1) vaidya - vaidakazAstranA arthono UMDANathI jANakAra ane catura hoya, najara pahoMcADI kArya karanAro hoya, pavitra-nisvArthI, rogI pratye hitabuddhivALo hoya. (2) auSadha - ghaNAM kalpavALuM, ghaNAM guNa karanAruM, yogya prApta thayeluM hoya. (3) sevA karanAra anurAgavALo, pavitra AzayavALo, catura ane buddhizALI hoya. (4) rogI - dhanavAna, vaidyane AdhIna rahenAra hoya, 25 vaidyane potAnI sarva vastu jaNAvanAra hoya,paNa chupAvanAra na hoya, temaja dhIrajavAna-sahanazIlasattvavAna hoya." rAjabhuvanamAM AhAra grahaNa karavAnA kAraNe sukhazIlapaNuM AvI gayuM, teja ja bhojanavidhAnathI sAdhudharmamAM paNa zithilatA-pramAda AvI gayA. sahavAsI sarva sAdhuo vihAra karI gayA,
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ puMDarIka-kaMDarIkanI kathA # 371 to paNa have nirogI thayA chatAM bahAra vihAra karavAnI icchA karatA nathI. rAjAe paNa jANyuM ke, "A ahIM rahe te sAruM na kahevAya"-- ema vicArIne rAjAe kaMDarIkamunine kahyuM ke, "tamo to kharekhara dhanya ane duSkarakArI cho ke, rAjalakSmI maLavA chatAM paNa teno tyAga karyo. tathA kuTuMbAdikaparivArathI haLavA banI deza-dezAvaramAM vihAra karo cho." rAjAnuM citta samajIne lajjAvALo banI bahAra vihAra karavA mATe nIkaLyo, to paNa bhagnapariNAmavALo have kSudhA, 5 tRSA vagere pariSaho sahana karavA mATe samartha thaI zakato na hovAthI pharI paNa keTalAka divasa pachI te nagarI najIka AvI pahoMcyo. anukrame rAjAnA gRha-udyAnamAM Avyo. dhAvamAtAe joyo, eTale rAjAne samAcAra ApyA. rAjA vicAra kare che ke, "A pravrajyA choDavAnI icchA kare che, te akArya che. koI prakAre te choDavA ja taiyAra thayo che. jo koI prakAre hajU paNa sthira banI jAya''--ema dhArI pote ja vibhUti-sahita AvI traNa pradakSiNA ApIne vaMdanA karI, tathA 10 temanA sAdhupaNAnI prazaMsA karI--"kharekhara tamo dhanya cho, kRtakRtya cho ke, je Ape pravrajyA aMgIkAra karI che. huM kevo pApI chuM ? ke, narakanA dvAra samAna A rAjya choDavAnA manavALo thato nathI." A pramANe pravrajyA TakAvavA mATe ghaNo utsAhita karyo, paraMtu teNe sajjaDa zyAma mukha karatAM rAjAe tene kahyuM ke, 'zuM tAre rAjya joIe che ?' tyAre javAba na ApatAM mauna rAkhyuM-eTale moTAbhAI puMDarikarAjAe rAjya tene bhaLAvI dIdhuM ane kedInA hAtha-pagamAM beDIonuM 15 baMdhana hoya ane jema tenAthI mukta thAya ane je AnaMda te mukta thayelAne thAya, tevA AnaMdathI rAjAe paNa rAjabaMdhanano tyAga karI kalyANanA kalpavRkSa-samAna tenA zramaNacihna-rajoharaNa ane liMga (muniveSa) pote grahaNa karyA. (100) have puMDarIkarAjAe muniveSa svIkArI abhigraha karyo ke, "gurunA darzana karyA sivAya mAre bhojana na karavuM." Avo abhigraha grahaNa karIne prayANa karyuM, to trIjA divase guru pAse 20 pahoMcI, te divase dIkSA grahaNa karI. rAjazarIra hovAthI anucita bhojananA kAraNe te rAtre asAdhya visUcikA (jhADAno roga) utpanna thayo ane atyaMta vizuddha pariNAmavALA te mRtyu pAmIne sarvArthasiddhanAmanA vimAnamAM atyaMta rUpavALA tetrIsa sAgaropama AyuSyavALA deva tarIke utpanna thayA. have rAjyagAdI para Avelo kaMDarIka masANanA kaMIka baLelA lAkaDA samAna, jenI AjJA 25 koI mAnatA nathI, dareka tenI AjJAno jhera mAphaka tyAga kare che. have tIvra kSudhAthI parAbhavita thayelo te rasoyAne AjJA kare che ke, "ahIM jeTalA prakAranI bhojananI vAnagIo taiyAra karI zakAtI hoya, te eke eka vAnagIonI bhojavividha mArA mATe taiyAra karo." bhojana-samaye bhojana-vidhimAM sarva vAnagIo hAjara karI akarAMtiyAnI jema khUba AhAra khAdho, eTale te ja rAtre visUcikA-jhADAno asAdhya roga thayo. potAnA parivAre paNa tenA roganI darakAra na 30 karI ane cikitsA na karAvI. eTale te raudradhyAna karato ke, "savAre mArI cAkarI na karanAra
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 kI kathA pariziSTa-2 (bhAga-3) sevakone maraNAMta zikSA karIza." te rUpa raudradhyAna karI mRtyu pAmI sAtamI nArakInA apratiSThAna nArakImAM lAMbA AyuSyavALo nArakI thayo. eka hajAravarSa sudhI sAdhupaNAnA mahAvrato pAlana karavA chatAM te narakamAM gayo. Ama zuddha zramaNabhAvavALAne zarIranuM puSTapaNuM ke durbalapaNuM kAraNa na samajavuM, kAraNa ke puMDarIka sAdhu zarIre sabaLa hovA chatAM paNa devapaNuM pAmyo, mAtra jenA hADakAMcAmaDI zarIramAM bAkI rahelAM hatA, tevo kaMDarIka AkarAM kaThora tapano udyama karavA chatAM raudradhyAnanI pradhAnatAnA kAraNe mRtyu pAmI nArakI thayo. mATe ahIM sAdhupaNAmAM jo koI mukhya kAraNa hoya to te che dhyAnano nigraha karavo. durbala zarIravALA muni paNa zubha dhyAnanA virahamAM durgatigamana karanArA thAya che." vaizramaNadeva te sAMbhaLIne khuza manavALo samajI gayo ke, "A bhagavaMte to mArA manano abhiprAya jANI lIdho. AmanuM jJAna keTaluM caDiyAtuM che ?" tyAra pachI gautama10 bhagavaMtane vaMdana karIne te deva cAlyo gayo. (upadezapadamAMthI) (2) AnaMdazrAvakanI kathA (gA. 844mAM Apela kathAno vistAra) vANijayagrAma nAmanA nagaramAM jitazatrunA nAme rAjA rAjaya karatA hatA. te nagaramAM khUba dhanADhya evA AnaMdanAmanA gAthApati (zrImaMta gRhastha) rahetA hatA. te eTalA badhA riddhi saMpanna 15 hatAM ke temaNe cAra kroDa sonAmahoro jamInamAM, cAra kroDa sonAmahoro dhaMdhAmAM ane cAra kroDa sonAmahoro makAna ane tenI sajAvaTamAM rokelI hatI. temanI pAse dazahajAra gAyonuM eka gokuLa evA cAra gokulo hatA arthAt 40 hajAra gAyonI saMpatti hatI. teo dhanavAna hovA chatAM paNa jIvadayA premI hatA. pote evA buddhizALI, vicakSaNa hatA ke rAjapurUSo, sArthavAha (vyApArIo), kuTuMbIo tathA gharanA svajano potAnI khAnagI bAbatomAM 20 temanI salAha letAM. teo kuTuMbamAM eka staMbha samAna hatA. AnaMdazrAvakanI patnInuM nAma zivAnaMdA hatuM. te sauMdaryasaMpanna batrIsa lakSaNayukta tathA strInI 64 kalAmAM pravINa hatI. pati-patnI paraspara premathI cAhatA. vANijya nagaranI bahAra izAna khUNAmAM kollAga nAme eka gAmaDuM (sanniveza) hatuM. te saMpatti ane samRddhithI saMpanna hatuM. te gAmaDAmAM AnaMda gAthApatinA ghaNA mitro, jJAtijano, saMbaMdhIo tathA vyApArIo rahetA hatA, 25 teo paNa ghaNA sukhI hatA. koI eka prasaMge bhagavAna mahAvIra te vANijayagrAmamAM padhAryA ane dutipalAsanAmanA udyAnamAM samosaryA. bhagavAna mahAvIra padhAryAnI vAta rAjasevakoe rAjA jitazatrune karI eTale rAjA caturaMgI senA sAthe bhagavAna mahAvIranI dezanA sAMbhaLavA mATe nIkaLyA. A vAtanI AnaMda zrAvakane khabara paDatAM teo paNa mitra-snehIjano tathA kuTuMbIjano sAthe bha. mahAvIranA vaMdana 30 arthe temaja dezanA sAMbhaLavA mATe nIkaLyA. samosaraNamAM AvIne AnaMdazrAvake bhagavAna mahAvIra
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 kAmadevazrAvaka ane valkalacIrImuninuM dRSTAMta svAmIne traNa vAra pradakSiNApUrvaka vaMdana karI yogya sthAne beThA. te vakhate bhagavAna mahAvIre (1) AgAra dharma ane (2) aNagAra dharma e be prakAranI dezanA ApI. dezanA sAMbhaLIne jitazatru rAjA temaja prajA svasthAnake javA pAchA pharyA. dezanAno bhAre prabhAva AnaMda gAthApati para paDyo. pariSada vikharAyA bAda AnaMda zrAvaka bhagavAna pAse AvyA, bhAvapUrvaka vaMdana karyuM ane bolyA "he prabhu ! ApanI dezanA mane khUba gamI che. tenA para 5 mane zraddhA thaI che. pratIti thaI che. prabhu ! aNagAra dharma aMgIkAra karavA huM samartha nathI, tethI huM AgAra dharma je Ape bAra prakArano varNavyo che te aMgIkAra karavA utsuka thayo chuM." A rIte mahAvIrasvAmInI dezanA sAMbhaLIne AnaMdazrAvakane sAmAyikanI prApti thaI. (3) zrI kAmadevazrAvakanI kathA caMpAnAmanI nagarImAM kAmadevanAmanA dhanADhya gRhastha rahetA. temanA patnInuM nAma hatuM 10 bhadrA zeThANI. temaNe cha karoDa dravya nidhAnarUpa bhaMDAryuM hatuM. cha karoDa vyApAramAM rokI vyavasAya karatA ane cha karoDa dravya ghara, gharavaka2I, vAsaNa, vastra, AbhUSaNamAM rokyuM hatuM. daza-dazahajAra gAyovALA cha gokuLa hatA. ekavAra vizvavatsala'bhagavAna mahAvIradeva caMpAnagarInA pUrNabhadracaityamAM padhAryA. devoe adbhUta samavasaraNanI racanA karI. te tarapha loko ulaTabhera jatA hatA. te joI koIne kAmadeve 15 pUchyuM : "A badhAM ATalAM ullAsathI Ama kyAM jai rahyA che ?" jANavA maLyuM ke zramaNa bhagavAna mahAvIradeva samavasaryA che. temanI adhyAtmadarzana karAvatI syAdvAda siddhAMtavALI vANI aneka pApasaMtApano nAza kare che. temanA darzana mAtrathI adbhUta zAMti maLe che. A sAMbhaLI kAmadevane paNa darzana ane dezanA zravaNanA bhAva jAgyA. te paNa bhagavaMtanA caraNamAM upasthita thayA. paramAtmAnI vAstavika paristhiti samajAvatI vANI sAMbhaLIne kAmadeva 20 bodha pAmyA. temane vANInI pratIti thaI ane prabhunA zrAvaka thayA. ghera AvyA pachI AnaMdollAsanuM kAraNa batAvatA patnI bhadrAne jema AnaMdazrAvake zivAdevI bhAryAne kahyuM hatuM tema dharma prAptinuM saubhAgya kahI samajAvyuM. tethI bhadrA zeThANI paNa ucharaMgapUrvaka samRddhi sAthe bhagavAna pAse dharma sAMbhaLavA gaI ane dharma svIkArI zrAvikA thaI ghare AvI. dharma prAptithI teone ghaNo ja pramoda thayo. teo niraMtara dharmakaraNI ka2tAM jinapUjA-guruupAsanA AdimAM rata rahetA. A rIte mahAvIrasvAmInI dezanAthI kAmadevazrAvakane sAmAyikanI prApti thaI. (4) valkalacIrImuninuM dRSTAMta potanapuranA rAjA somacaMdrane dhAriNI nAme patnI hatI. ekavAra rAjA vizrAMtigRhamAM hatA ne rANI temanA vALamAM potAnA mulAyama AMgaLA pheravI vALa oLatI hatI. rAjAnA mAthAmAM 25
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 sau kathA pariziSTa-2 (bhAga-3) eka dhoLo vALa joI rANI bolI-"rAjan ! dUta." pahelA to rAjA khIjAIne bolyo, "koNa che e dUta? tene eTalI akkala nathI ke huM rANIvAsamAM rANI sAthe beTho chuM?" rANIe kahyuM - "mahArAjA ! tyAM nahIM. A ApanA mAthAmAM ghaDapaNano dUta Avyo che. juo..." ema kahI teNe vALa cUMTI rAjAnI hatheLImAM mUkyo. vALa jotAM ja te UMDI ciMtA ne vimAsaNamAM paDI bolyo ke "mArA pUrvajo ane vaDIloe yauvana DhaLatA pUrve vrata ane vAnaprastha seveluM che, mane dhikkAra che. kema ke dhoLo vALa thatAM sudhI huM ghare ja beTho chuM ane dharma Acarato nathI." rANIe kahyuM"nAtha ! hajI paNa kazuM moDuM thayuM nathI. jAgyA tyArathI savAra ! have zA mATe dharmakarmamAM vilaMba karavo joIe ?" patnInI taiyArI ane samajaNathI utsAhita thayelA rAjAe potAnA putra prasannacaMdrane 10 rAjyArUDha karI pote saMnyAsa lIdho. temanI patnI paNa sagarbhA chatAM tApasI banI. temanI eka dhAtrI temanI sAthe cAlI nIkaLI. pUrNa mAse rANI dhAriNIe putrane janma Apyo. paraMtu prasUtimAM ja te mRtyu pAmI. saMnyAsIne bALakanI ciMtA thaI ke have Ano uchera zI rIte thaze? tyAre tyAM devI banelI dhAriNI rANI yatinI vimAsaNa ane putranI vipatti jANI bheMzanuM rUpa laI AzramamAM AvI. bALakane teNe dUdha pAyuM. samaye-samaye te bheMza thaIne AvI jatI. Ama te 15 bALakanA poSaNa ane uchera thavA lAgyA. te thoDo moTo thayo eTale meMzarUpadhArI devIe tyAM AvavuM baMdha karyuM. tenA pitA tApase tene valkala (vRkSanI komaLa chAla) paherAvI valkalacIrI nAma ApyuM. vanyaphaLa ane dhAnyathI bALakanuM poSaNa thavA lAgyuM. anukrame te soLa varSano yuvAna thayo paNa te saMsAravyavahArathI strI-puruSanA bhedathI sAva ajANa hato. AvazyakatA pramANe tenI bhASA ghaNI ja sImita hatI. te samajaNo 20 thAya te pUrve dhAtrI paNa cAlI gaI hatI. mANasa tarIke teNe pitAne ja vadhAre joyelA. savAranA pahoramAM te 'tAta vaMde ema temane kaheto. strI-puruSanA bhedane te jANato nahoto, svabhAve saraLa hato ane vanakhaMDa temaja pazu-pakSI Adino ja tene paricaya hato. vanamAMthI phaLAdi lAvavA ne pitAnI sevA karavI, eTale tene AvaDatuM. ekavAra valkalacIrInA moTAbhAI rAjA prasannacaMdrane valkalacIrInuM vRttAMta jANI tene 25 bolAvavAnI utkaTa abhilASA thaI. teNe nagaranI cAra cAlAka gaNikAone kahyuM ke-"tame game tema karI mArA bhAIne ahIM laI Avo. amArA tapasvI pitA tyAM na hoya tyAre jajo ane temanI najare na caDI javAya tene barAbara dhyAna rAkhajo, nahIMtara te tapasvI tapobaLathI bALI nAkhaze." rAja-AjJAne karavA taiyAra thayelI gaNikAoe badhI vAta sArI rIte samajI tApasano - veza karyo ane somacaMdra tapasvInA Azrame gaI. te vakhate valkalacIrI ekalo ja hato. teNe
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ valkalIrImuninuM dAMta 375 te rUpALA tA.sono tAta vare' kahI Adara satkAra karyo ane pAse je hatA te phaLa khAvA dharyA. vezyAoe kahyuM - "amArI potanapurI AzramanA phaLa kyAM ? ne A tamArA rasakasa vagaranA sAmAnya phaLa kyAM ? juo A amArA phaLa." ema kahI temaNe mevA, drAkSa ane maghamaghatAM modaka jhoLImAMthI kADhI batAvyA ane ekAMtamAM laI jaI khAvA ApyA. kadI nahIM cAkhelAM atyaMta svAdiSTa phaLa khAI RSibALa Azcarya pAmyo ane ahobhAvathI A rUpALA munione nirakhI 5. rahyo. navA navA padArtho kADhI kADhI anokhA bhAvapUrvaka teo RSikumArane khavarAvavA lAgI ane avanavA svAdamAM te lapeTAto gayo. vezyAoe tene potAnA samIpamAM lIdho. potAnA zarIre kapola ane uroja sthaLe teno hAtha laI pheravyo. puruSa-strInA bhedane nahIM jANato valkalacIrI koI vicitra lAgaNI anubhavato bolyo-"munio ! tame to ghaNAM sArA lAgo cho. tamAruM zarIra kevuM sarasa che? A tamArA hRdaya sthaLe A be UMcA upaselA zuM che? 10 ghaNuM komaLa ne game tevuM tamAruM zarIra che." vezyAo bolI-"A to amArA AzramanA jaLa, vAyu temaja AvA uttama phaLono pratApa che. tame amArI sAthe cAlo, tamane ghaNo AnaMda Avaze. tame paNa amArA jevA suMdara thazo." valkalacIrI temanI vAtamAM lobhAyo, temanAthI aMjAyo. temanI sAthe javA potAnA pAtra Adi saMtADI taiyAra thaI AvI gayo. te kahyuM che ke mANasa tyAM sudhI ja munibhAvavALo, yati, jJAnI, tapasvI ane jitendriya 15 che ke jyAM sudhI te koI suMdara strInA saMparkamAM Avyo nathI. teo javAnI taiyArI karatAM hatA tyAM sAme thoDe dUrathI somacaMdraRSine AvatA joyA eTale vezyAo nAThIne guptasthAnamAM ubhelA rathamAM besI potanapura pAchI AvI. valkalacIrImAM nAsavAnI caturAI na hovAthI te pitAnA bha.thI tyAM ja kyAMka saMtAI gayo ane pachI potana Azrama tarapha pagapALA cAlyo. vezyA pAsethI rAjAe jANyuM ke valkalacIrI ahIM paNa na AvI zakyo 20 ane teNe Azrama paNa choDI dIdho tyAre tene ghaNI ciMtA thaI. tapAsa karAvI paNa kyAMya teno patto lAgyo nahIM. rAjAne lAgyuM ke-"mAro bhoLo bhAI baMne sthAnathI bhraSTa thayo. Azrama ane mahela baMnethI gayo. te kyAM haze ne kema haze ?" A zokathI teNe gItanRtya Adino AkhA nagaramAM niSedha karAvyo. - A tarapha potana Azrama javAnI icchAthI valkalacIrI ekalo vanamAM AgaLa vadhyo. mArgamAM 25 eka rathavAne tene joI pUchyuM-"bALaRSi tamAre kyAM jAvuM che ?" teNe kahyuM-"potanaAzrama javuM che." rathavALo huM paNa tyAM ja jAuM chuM kahI tene rathamAM besADyo. temAM beThelI rathavALAnI patnIne "tAta vaM' (he pitAjI ! huM vaMdana karuM chuM, ema kahyuM. strIe patine kahyuM - "A to strI-puruSanA bhedane paNa nathI samajato, kevo mugdha che!" temaNe lADavA khAvA ApyA. valkalagIrI kahevA lAgyo-"A phaLa to pelA suMdara tapasvIoe Apela tevA ja che !" Ama vAta karatAM 30
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 ja kathA pariziSTa-2 (bhAga-3) teo AgaLa jatA hatA tyAM eka cora maLyo. baLavAna rathike corane jItI tenuM dhana paDAvI lIdhuM ne potanapuramAM badhA AvyA. chUTA paDatAM rathavAne kahyuM - "A potanaAzrama AvyuM. kyAM javuM che te paNa tame jANatA nathI. paisA vagara to tamane sthAna ke bhojana paNa maLaze nahIM, lyo A dhana," ema cora pAse paDAvelA mAlamAMthI keTaloka bhAga tene Apyo ne chUTA paDyA. 5 valkalacIrI AgaLa cAlyo. jAtajAtanI vezabhUSAvALA strI-puruSo, UMcI havelI ane dukAnanI zreNi joI e to acaMbAmAM paDyo ke A badhuM che zuM A kaI jAtanuM maryAdA vinAnuM Azrama ? ne A kevI jAtanA tapasvIo !! je sAme maLe tene kahe "tAta vaMde, tAMta vaMde ne loko A sAMbhaLI hasavA lAge. mArge jatI vezyAe joI tene bolAvyo. teNe kahyuM-"mane sthAna ane phaLa Apo. te mATe rathike A dhana ApyuM che. te tame laI lo." vezyA ghaNI rAjI 10 thaI. snAnagharamAM laI jaI tailamarthana Adi karI sArI rIte snAna karAvyuM. valkalIrIe vyAdhinI jema badhuM sahana karyuM. te vezyAne eka putrI hatI, je paraNavAnI haTha laI beThelI. tene RSiputra sAthe paraNAvavAnI ThAThapUrvaka taiyArI karI. pANigrahaNa thayuM. gIta, nRtya ne vAjiMtrano nAda sAMbhaLI teNe vicAryuM "A loko kUdakA mArIne kaI jAtano svAdhyAya karI rahyA che? mane bhUkha lAgI che ne kAMI phaLa to ApatA nathI !" 15 A vezyAnI samIpamAM ja rAjavADo hato. mRdaMgAdi lagnavAdya ane gIto sAMbhaLI rAjAe vezyAne bolAvI hyuM-"amAre tyAM zoka pravarte che, tyAre te A zuM mAMDyuM ?" teNe kahyuM "naimittikanA vacanathI tApasakumArane meM hamaNAM ja mArI kanyA paraNAvI che. tenA AnaMdamAM ame A vAjA vagaDAvyA che." te vakhate jamaNuM aMga pharakavAthI rAjAe nizcaya karyo ke te kumAra mAro bhAI ja haze, rAjA pote vezyAne ghera AvI valkalacIrIne oLakhe che ne ullAsapUrvaka vivAha 20 maMgaLa karI daMpatIne rAjamahelamAM lAve che. rAjamahelamAM rahevAthI thoDA ja divasomAM valkalacIrI catura ane kaLAmAM kuzaLa thayo. prasannacaMdra zAMtipUrvaka ekavAra somacaMdraRSine valkalacIrInA samAcAra ApatAM temanI ciMtAno aMta Avyo. rAjamahelamAM vasatAM, strI sAthe viSayopabhoga sevatAM valkalacIrIne bAra varSa thaI gayA. eka rAtrie tene vicAra Avyo ke-"kRtaghna chuM, kevo indriyono dAsa thaI gayo chuM? pitAne 25 pAchalI vayamAM ekalA vanamAM choDI daI huM rAjavaibhavamAM strIo sAthe mahAluM chuM. teNe bhAIne vAta karI ke-"ghaNAM samayathI pitAjInA darzana nathI karyA. mATe Aje tyAM jaI AvuM." bhrAtRvatsala rAjA paNa bhAInI sAthe ja vanamAM gayo. baMnee pitAnA darzana karI praNAma karyA. somacaMdraRSie valkalacIrIne pAse besADI paMpALyo ane kuzaLa samAcArAdi pUkyA. temanA netrapaTala bAjhavAthI teo joI zakatA nahotA, paNa harSAzruno vega AvatAM paDala utarI gayA. valkalacIrIne bAravarSa 30 , pUrve gopavela potAnA pAtra Adi upakaraNo yAda AvatAM tene kADhyAM ane khesanA cheDA vaDe pramArjanA
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ valkalacIrImuninuM daSTAMta 377 karatAM vicAryuM ke, meM A pramANe pramArjana - pratilekhanA kyAMka karI che. Ama uhApoha karatAM tene jAtismaraNa jJAna thayuM. pUrvabhava pratyakSa thatAM teNe jANyuM ke "are ! gayA bhavamAM ja choDeluM sAdhujIvana paNa meM na jANyuM ? strIsaMgatanI laMpaTatAne dhikkAra che." Ama AMtarika pazcAttApa ane zubhadhyAnanA yoge tene tyAM ja kevalajJAna utpanna thayuM. kevalIe dezanA ApI. somacaMdra paNa bodha pAmI dIkSA lIdhI. rAjA prasannacaMdra brahmacaryavrata laI ghare AvyA. valkalacIrI muni pratyekabuddha thayA. prabhu mahAvIradeva pAse AvyA ane aMte mokSa pAmyA. A pramANe valkalacIrI munie tApasapaNAnA upakaraNonI prArthanA karatAM tenI ja raja nahIM paNa AtmAnA pradezomAM lAgelI karmavargaNAne paNa dUra karI. dravya ane bhAva baMne prakAranI dhULa dUra karI. teo kAmadevane jItanArA pratyekabuddha tarIke prasiddha thayA.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama pariziSTa-3 niyuktibhASyAdizlokAnAmakArAdikramaH * saMta sUthi bhA. = bhASyathA dhyA. = dhyAnazata (niyukti 1272 5chI) pra. = prakSiHutha pA. = pAriepaniniyujita (dhyAnazata571) niyuktimAyAmonuMvargA32. bhAga-1 1- 185 bhAga-2 186 - 641 bhAga-3 642 - 878 bhAga-4 880 - 1055 ~ maadhyaamonuNvrgaa329|| bhAga-1 1 - u. bhAga-2 4 - 118 (bhAga-3 . 120- 151 (bhAga-4 152 - 190 - bhaviSyamAM thanArA bhAgonuM saMbhavita vargIkaga bhAga-5 1056-1272 (dhyAnazata: sAtha) bhAga-6 1273-1383 (bhAga-9 1384-1624 [a] | akasiNapavattagANaM... bhaa.195|| | ajiassa kumArattaM .... // 278 // akkhara saNNI samma,.... // 19 // ajjiyalAbhe giddhA ...... // 1183 // aNguttumutttthigNtthiighr0....||1579|| | akkhara sannI saMmaM..... // 862 // ajjhayaNaMpi ya..... bhA. 150 // aMgulamAvaliyANaM,.... // 32 // | akkhaliasaMhiAI..... // 1015 // | ajjhavasANanimitte.... // 724 // aMDagamujjhiyakappe..... ||bhaa.222|| | akkhe varADae vA ..... // 1433 // | ajjhAvio mi.... pA. 14 // aMtaramegaM samaya...... bhA. 166 // | aga Agao turaMto ...... 501 // | aTTa rudaM ca duve....... // 1491 // aMto bahiM ca ....... // 1353 // | agaNissa ya uTANaM.... bhaa.10|| | ardva rudaM ca duve ...... // 1494 // aMto bahica bhinnaM...... // 1355 // | agaNIo chidijja ...... // 1518 // aTTa ruIca duve ..... // 1497 // aMtomuhattakAlaM citta...... // 1465 // aggiyae pavvayae ..... // 1293 // | aTTa ruI dhamma ...... ||dhyaa.5|| aMtomahattaparao ....... ||dhyaa. 4 // | aggeNIaMmi ya jahA .... // 1022 // | aTuMtagaha // 414 // aMtomuhuttamettaM ....... ||dhyaa. 3 // | acirovavannagANaM ..... // 1484 // | aTThaNhaM payaDINaM..... // 105 // aMbaralohamahINaM ...... ||dhyaa.97|| | accAhAro na sahe ...... // 1267 // | aTThamabhattaMtaMmI pAsosa.... // 255 // aMbassa ya niMbassa...... // 1117 // acciya dehAvatthA...... ||dhyaa. 39 // avihaM kammarayaM ..... // 1068 // auNApaNNaM juale..... // 197 // | ajarAu tinni pA0..... bhaa.223|| | avihaMpi ya kamma..... // 1458 //
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH . 378 aTTavihaMpiya kamma ..... // 920 // | addhatterasakoDI ukkosA... // 332 // aramalliaMtare duNNi .... // 420 // aTThAvayaMmi sele ...... // 434 // | addhaddhaM ahivaiNo .... // 587 // | arahaMta cakkavaTTI ..... bhaa.49|| aTThAvayacaMpujjita0.... // 307 // | addhabharahamajjhilluti... // 151 // | arahaMtanamukkAro evaM ..... // 925 // aTThAvAsA do vAsa0... bhaa.133|| | addhA paccakkhANaM..... // 1580 // | arahaMtanamukkAro jIvaM...... // 923 // advaiva gayA mokkhaM ..... // 401 // addhAi avaTThANaM,..... // 18 // arahaMtAI niamA sAhU..... // 1007 // aThattaraM ca vAsA..... // 656 // | addhANe palimaMtho ...... pA. 24 // arahaMtuvaeseNaM siddhA .... // 1009 // aDaviM sapaccavAyaM .... // 905 // | addhANe pAsAe ...... // 1243 // arihaMta siddha..... // 179 // aDavIi desiattaM 1 .... // 904 // | aniayavAsaM siddhtth0.....||492|| arihaMtanamukkAro dhnnaann....||924|| aDDAijjA ( adbhutttthaa)...||284|| annaM imaM sarIraM...... // 1554 // arihaMtanamukkAro savva .... // 926 // aDDhAijjehiM rAiMdi0..... 875 // | annattha nivaDie ..... // 1593 / / arihaMtasiddhapavayaNa..... // 51 // aNa miccha mIsa.... // 121 // arihaMti vaMdaNanamaMsa0..... // 921 // annayarapamAyajuyaM ....... // 1342 // aNathovaM vaNathovaM.... // 120 // | annAvivAsarIre paMtA..... paa.39|| ariho u namukkArassa .... // 908 // aNadaMsanapuMsitthI.... // 116 // anniyaputtAyariA..... // 1184 // aliyamuvaghAyajaNayaM ..... // 881 // aNabhoga kAraNeNa...... paa.11|| aparAjia 18 vissa0.... // 329 // aloe paDihayA ..... // 159 // aNAgayamaikkaMtaM...... // 1565 // apuhutte aNuogo..... // 773 // avaNAmA dunna'hA0...... // 1204 // aNADhiyaM ca thaddhaM.... // 1208 // appaMpi suyamahIya..... // 19 // avarajjuyassa tatto..... paa.61|| aNiANakaDA rAmA ..... // 415 // appakkharamasaMdiddhaM ..... // 886 // avaravidehe gAmassa.... bhA. 1 // aNigRhaMto viriyaM ...... // 1170 // appaggaMthamahatthaM battI0.... // 880 // avaravidehe do vaNiya.... // 153 // aNimisiNo savva.... bhaa.187|| appuvva0 ..... // 453 // avareNa bhavaNa..... aNuogo ya niyogo.... // 131 // bhA. 118 // aNukaMpa'kAmaNijjara ..... // 845 // avahAsaMmohavivegavi.... ||dhyaa.90|| appuvvaM daTTaNaM ....... // 1126 // appuvvanANagahaNe.... // 181 // aviyAramatthavaMjaNa..... ||dhyaa.80|| aNukaMpA veyaDDho ...... // 1297 // avvAbAhaM duvihaM ..... abbhaMtara majjha bahiM ..... // 549 // aNugAmio...... // 1224 // // 56 // asaMjayaMna vaMdijjA ..... // 1106 // abbhatthaNAe maruo.... // 680 // aNubhAsai guruva0.... bhaa.251|| abhitaramalali0..... // 1411 // asajjhAiyani0....... // 1418 // aNumANaheudiTuMta0 ..... // 948 // aNuvakayaparANugga0..... ||dhyaa.49|| abbhitaraladdhIe,..... ||3|||asjjhaaiynijjuttii...... // 1322 // abbhuTANe viNae ..... // 848 // aNNANamArueriya0.... ||dhyaa.57|| asajjhAiyanijjuttI...... // 1417 // aNNAyayA alohe..... // 1276 // abbhuvagarmami najjai.... // 669 // | asajjhAyaM tu duvihaM ...... // 1323 // ataraMto unisanno ...... // 1498 // abhae 1 siTi 2 ..... // 949 // asaNaM pANagaMceva,..... // 1588 // atyaM bhAsai..... // 12 // abhikaMkhatehiM suhA0.... // 708 // asaNaM pANagaMceva, .... // 1592 // atthakaro ahia0..... // 1075 // | | abhivAhArokAli0..... |bhA. 182 // | asarIrA jIvaghaNA .... // 977 // atthA NaM ogahaNaMmi..... // 3 // | abhisaMbhUA sAsatti..... // 1081 // | asahAi sahAyattaM ..... // 1005 // athirassa puvvagahiyassa.... // 701 // | amaNuNNANaM...... ||dhyaa.6|| | asiasirao ..... // 192 // addhaTThamalakkhAiM .... // 290 // amaranararAyamahio ..... // 540 // | asiasirao suna0.... ||bhaa.70|| addhaTThamA sahassA // 296 // | amugaM dijjau majjha.... bhaa.242|| | asivAikAraNehi ||paa.56|| aTThamA sahassA 20..... // 276 // | ayale 1 vijae 2 .... bhaa.41|| | asive omoyarie.... paa.12|| addhatterasa lakkhA ..... // 280 // / ayasivaNaM va kusu0.... bhA. 103 // | asivomAghayaNesuM..... // 1361 //
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 Avazyakaniyukti * haribhadrIyavRtti-akArAdikrama asuiTThANe paDiyA ...... // 1112 // [A] Amosahi vipyosahi .... // 19 // assaMjamo ya ekko .... // 740 // | A(ava)loacalaM...... // 1516 // AyaMbilama gAyaM0..... // 1611 // assajayamaNuehi ...... paa.66|| | AigarudasArANaM ..... // 424 // AyaMsagharapavesA bharahe .... // 436 // assAyamAiyAo .... // 573 // Ainna pisiya ma0..... // 1400 // | Ayarie ya gi0 ...... paa.75|| assAvagapaDiseho ..... // 365 // AimakAussagge ..... // 1504 // Ayariya uvajjhAe .... // 1196 // assiNiki- ...... paa.43|| AillANaM tiNhaM ..... ||bhaa.162|| Ayasamutthamasa0..... // 1404 // aha aNNayA kayAI ..... // 350 // AujjanakusalAvi..... // 1145 // | AyA khalu sAmaiyaM.... // 790 // . aha UNaaTThavA0..... bhaa.72||| AuTTiyA'varAha ..... // 1412 // AyA hu kArao ..... // 1035 // aha khaMtimaddavajjava..... ||dhyaa.69|| AuttapuvvabhaNiyaM ..... // 1378 // AyAro nANAI ........ // 995 // aha cittasuddhapa0... ||bhaa.61|| | AovamAi paradu0..... // 1032 // AyAhiNa puvvamuho ..... // 556 // aha chaumatthassa .... ||dhyaa.84||| AgamauvaesANANi...... ||dhyaa.67|| | AruggabohilAbhaM ...... // 1094 // aha taM ammApi0..... ||bhaa. 76 // | AgamasatthaggahaNaM,..... // 21 // | AroDhuM muNivaNiyA...... dhyaa.60|| ahataM pAgaDarUvaM.... // 360 // Agamasiddho savvaMga0..... // 935 // ArovaNA ya bhayaNA ..... // 902 // aha davvavaggaNANaM,.... // 39 // AgAreUNa paraM..... // 1457 // AlaMbaNahINo puNa..... // 1174 // aha divase ..... ||bhaa.48|| AgAsassa paesA ..... bhaa.198|| AlaMbaNAi0 ..... ||dhyaa. 42 // aha puNa nivvA0..... // 1366 // Aghosie bahUhi...... // 1375 / / AlaMbaNANa logo ...... // 1189 // aha bhagavaM bhavamahaNo ..... // 433 // ANayapANayakappe, .... // 49 // AlaMbaNeNa keNai ...... // 1172 // aha bhaNai jiNavariMdo .... // 369 // ANAgijjho attho ..... // 1620 // AlaiamAlamauDo.... ||bhaa. 95 // aha bhaNai jiNavariMdo ..... // 373 / / ANAbalAbhiogo.... // 677 // AlaeNaM vihAreNaM...... // 1149 / / / aha bhaNai NegamesiM.... bhA. 51 // ApucchaNa kii0...... // 1372 // AlaeNaM vihAreNaM ...... // 1150 // aha bhaNai narava0 ..... bhaa.44|| ApucchaNA u....... // 697 // AlabhiAe vAsaM ..... // 488 // aha bhaNai naravariMdo ... // 372 // AbhaTTho ya jiNeNaM..... // 607 // AlabhiyAe hari ..... // 515 // aha vaDDhai so ..... // 191 // AbhaTTo ya jiNeNaM ..... // 599 // Alassa moha'vaNNA .... // 841 // aha vaDDhai so ...... bhaa.69|| AbhaTThoya jiNeNaM..... // 603 // Alukkar3a apalukkai... // 1058 // aha vayapariyAehi.... // 712 // AbhaTTho ya jiNeNaM ..... AloaMmi cilaM.... // 1402 // aha sattamaMmi.... bhA. 59 // AbhaTTho ya jiNeNaM ..... // 615 // AloaNA ya 1.... ||bhaa.178|| aha savvadavvapariNAma.... // 77 // ahamavi bhe khAmemI ...... // 1530 // AbhaTTo ya jiNeNaM ..... // 619 // Aloie viNI0.... bhA. 180 // ahayaM ca dasArANaM..... // 432 // AbhaTTho ya jiNeNaM.... // 623 // AloyaNa paDikka0..... // 1419 // AbhaTTho ya jiNeNaM ..... // 627 // AloyaNA nirava0.... ahayaM tubbhaM eya..... // 673 // // 1275 // ahava nimittAINaM... bhA. 29 // AbhaTTho ya jiNeNaM ..... // 631 // AlovaNAluMcana ...... // 1244 // ahavA NANAINaM.... // 676 // AbhaTTho ya jiNeNaM.... // 635 // AvattAisu jugavaM...... // 1227 // ahavA saMghAo1..... bhA. 174 // AbhaTTho ya jiNeNaM ..... // 639 // | Avassaesu jaha jaha ..... // 1215 // ahavA sayaM karentaM.... // 674 // AbharaNarayaNa0..... bhA. 62 // Avassagassa..... // 84 // ahavA'vi viNAseMta.... // 672 // AbhiNibohiya.... // 1 // AvassayaMmi jutto.... bhaa.122|| ahiyAsiyAI aMto ...... // 1364 // | AbhiNibohiyanANe,.... // 16 // AvassiyaM ca .... bhaa.120|| ahisariyA pAehi...... // 873 // | AbhoeuMsakko ..... // 199 // AvassiyaM ca Nito ca.... // 692 //
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryaktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 381 AvassiyaM ca Nito.... // 691 // | ikkhAga bhUmi 1..... // 382 // [u] AvassiyA u..... // 694 // ikkhAgakule jAo.... // 149 // | ukkuTTisIhaNAyaM ..... // 552 // AvAsagaMtu kAuM..... // 1369 // ikkhAgesu marII .... // 440 // | ukkosayaTTitIe ...... // 817 // AvAsiyaM ca vUDhaM ..... // 1360 // iccevamAi savvaM .... // 312 // | ukkoseNa duvAlasa...... // 1343 / / AsaggIve 1 tAraya 2... bhaa.42|| | icchA micchA..... // 666 // | ukkoseNaM ceyaM addhA0..... // 900 // AsamapayaMmi pAso ..... // 231 // | icchA ya aNunnavaNA ..... // 1219 // | ukkoso maNuesuM..... // 53 // AsavadArA saMsAra0.... ||dhyaa.95|| | icchAmi khamAsamaNo .... ||suu.||| uggakulabhoga0..... bhA. 50 // AsavadArAvAe taha..... ||dhyaa.88|| | icchAmi paDikkamiuM.... suu.||| uggaha ikkaM..... // 4 // AsA hatthI gAvo ..... // 201 // | icchAmi paDikkamiuM..... suu.||| uggaha IhA'vAo.... // 2 // AsADhI iMdamaho ..... // 1339 // | icchAmi paDikkamiDaM.... suu.||| uggA 1 bhogA 2 .... // 202 // AsAyaNAvi NevaM.... // 714 // idANaM visayAINa ..... ||dhyaa.8||| uggANaM bhogANaM ...... // 225 // AsI a ikkhubhoI.... bhaa.6|| | ittariyaM pina kappai.... // 721 // | uccAraM kuvvato chAya ...... ||paa.81|| AsI a kaMdahArA... bhA. 5 // ittariyAivibhAsA.... // 719 // | uccAre pAsavaNe ..... // 1250 // AsI apANighaMsI... bhaa.8|| ittha ya paoa0..... // 1010 // | ujjamamANassa ..... // 1169 // AsuMkhuhaM sameI, ..... // 1589 // itthaM puNa ahigAro..... // 79 // | ujjANaM saMpatto..... bhA. 106 // AsukkAragilANe ...... paa.31|| itthaM puNaM caubhaMgo ..... // 1617 // ujjANapurimatAle .... // 342 // Aha jaha jIvaghAe ..... // 1582 // itthI vijjA'bhihiyA ..... // 931 // ujjeNi aTTaNe ...... // 1280 // AhAkamme ya tahA ..... pA. 73 // iya karaNakAraNA0...... ||dhyaa. 23 // | ujjeNidevalAsuya ...... // 1310 // AhAraMmi ujA sA..... pA. 72 // iya dullahalaMbhaM ...... // 836 // | ujjeNivaMtivaddhaNa0..... // 1288 // AhArao u jIvo ..... // 815 // iya nANacaraNahINo ..... pr0|| ujjeNI aMbarisI...... // 1301 // AhArateyalaMbho,... // 46 // iya liMganANasa0...... // 1146 // | ujjeNIe jo jaMbhagehi.... // 766 // AhAre 1 sippa..... // 203 // iya savvaguNAdhANaM.... ||dhyaa.105||| ujjeNIe dhaNavasu ...... // 1282 // AhAre saMghAo...... bhA. 170 // iyarahavi tA na ....... // 1455 // uTThANaNAmagahaNe ....... // 1274 // [ ] iriyAvahiyA hatthaM0..... // 1384 // | uTThANAI dosA u ....... paa.59|| iMdapura iMdadatte bAva...... // 1292 // iriyAsamiI bhAse...... pA. 27 // uDDhassAso apa0..... pA. 25 / / iMdiyamAuttANaM ..... // 1389 // iha loi attha0 ..... // 1011 // | uttarakurusohamme..... (*prakSi.) iMdiyavisayakasAe ..... // 919 // ihabhavabhinnAgAro ..... // 968 // | uttarakurusohamme..... // 172 // ia savvakAlatittA ..... // 986 // ihaloe phalameyaM ...... // 1416 // uttaravAcAlaMtaravaNasaMDe..... // 467 // ia siddhANaM sukkhaM ..... // 984 // ihalogaMmi tidaMDI 1 ..... // 1012 // uttaravAyAlA nAgaseNa .... // 468 // .ikkassa doNha va ..... // 1387 / / ihalogaMmi subhaddA ...... // 1552 // | uttANauvva pAsillauvva... // 967 // ikkArasavi gaNahare..... // 2 // [I] utti uvaogakaraNe ..... // 998 // ikkAre makkAre dhikkaare....||167|| IsatthaM ghaNuveo 15 .... bhA. 17 // | utti uvaogakaraNe ..... // 999 // ikkAsII 10 bAvattarI.... // 267 // IsIpabbhArAe sIAe ..... // 960 // | uttharamANo savvaM ...... // 1261 // ikkikka tinni vAre.... bhaa.228|| IsIpabbhArAe sIAe..... // 965 // udiA parIsahA siM0..... // 235 // ikkeNa tosiyataro...... // 1330 / '| IhA apoha vImaMsA,... // 12 // uddesa 1 samuddese 2 ..... ||bhaa.183|| . * mA sUtra ni. 1218 5chI cha. + 1271 pachI.. + 1157 57ii. 171 57ii.
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama uddesasamuddese sattA0...... // 1536 // | usabhassa puvvalakkhaM ..... // 300 // | eehiM addhabharahaM ..... // 364 // uddese 1 niddese..... // 140 // | usabhe 1 sumitta0 ..... // 399 // eehiM ahaM khaio..... // 1265 // uppajjati vayaMti ..... // 793 // | usame bharaho ajie ..... // 416 // | eehiM chahiM ThANehiM.... bhA. 254 // uppaNNami aNate .... // 341 // | usabho aviNIAe ..... // 229 // eehiM jo khajjai...... // 1264 // uppaNNami aNate .... // 539 // | usabho varavasabhagaI .... // 316 // | eehiM diTThivAe ... // 760 // uppaNNanANarayaNo..... bhaa.35|| | usabho siddhatthavaNami ..... // 230 // ekkArasa u gaNaharA ...... // 269 // / uppattiA 1 veNa..... // 938 // | usiussio a taha ... // 1461 // ekkArasavi gaNaharA...... // 592 // uppattI(1) nikkhe0..... // 887 // | ussage nikkhevo ..... . // ekkekkIya disAe ..... // 56 // uppannA'Nuppanno ..... // 888 // | ussagga viussaraNu0...... // 1453 // | ekkekko ya sayaviho.... // 759 // uppannANuppannaM kayA0.... ||bhaa.175|| | ussaggeNavi sujjhai ...... // 1428 // | ega kira chammAsaM ...... // 529 // uppAyaTThiibhaMgAipa0..... ||dhyaa.77|| | ussannakayAhAro ..... // 1268 // | egaM paDucca hiTThA ..... // 899 // ubhayaM aNAi0..... bhA. 173 // | ussAriyeMdhaNabharo ...... ||dhyaa.73|| | egaMtamaNAvAe ........ paa.74|| ummaggadesaNAe ..... // 1153 // | ussAsaM na niraMbhai ..... // 1512 // | egaMtamaNAvAe ...... pA. 76 // ummAyaM ca labhejjA ... // 1415 // | ussianisannaga ..... // 1463 // | egate ya vivitte..... // 542 // ummukkamaNummukke..... // 829 // [U]. egaggassa pasaMtassa na.... // 693 // umhAsesovi sihI ..... // 1486 // | UNagasayabhAgeNaM..... // 1119 // | egaTThiyANi tiNNi.... // 129 // uvaoga paDuccaMto0..... // 894 // UrUsu usabhalaMchaNa .... // 1080 // egatte jaha murdvi ...... // 1036 // uvaogadiTThasArA ..... // 946 // | UsasinIsasiaM..... // 20 // eganikkhamaNaM ceva, ..... // 1205 // uvaogalakkhaNa0..... ||dhyaa.55|| UsAsaga NIsAsaga ..... // 814 // | egapaesogADhaM..... // 44 // uvagaraNami ujA ...... paa.78|| | UhAe paNNattaM..... bhaa..147|| egavihaMduviheNaM.... // 1561 // uvaNayaNaM tu kalANaM.... bhA. 23 // egA joaNakoDI..... // 962 // uvamArUvagadosA'niddesa..... // 884 // | etaM mahiDDiyaM ...... // 562 // |egA ya hoi rayaNI...... // 973 // uriM AyariyANaM...... paa.50|| | ee kayaMjaliuDA bhattI..... // 330 // |egA hiraNNa0 bhaa.82|| uvavAo savva?.... // 185 // | ee khalu paDisattU ... bhaa.43|| |egA hiraNNakoDI ..... // 217 // uvasaMpanno jakAraNaM.... I720 // | ee caudasa sumiNe.... bhaa.47|| egeMdiyanoegeMdiyapAri0.... paa.2|| uvasaMpayA ya.... // 667 // ee coddasa su0.... bhA. 57 // ego asattamAe ...... // 413 // uvasaMpayA ya.... // 698 // | ee coddasasumi0..... ||bhaa. 55 // | ego kAo duhA..... // 1446 // uvasAmaM uvaNIA.... .. // 118 // | ee te pAvAhI ...... // 1263 // | ego bhagavaM vIro .... . // 224 // uvahayamaiviNNANo..... // 506 // | ee devanikAyA ...... // 215 // | ego bhayavaM vIro..... // 308 // usabhacariAhigAre... // 208 // | ee devanikAyA0 bhA. 87 // | etAiM akuvvaMto ....... // 1130 // usabhajiNasamuTThANaM .... // 313 // | eecciya puvvANa..... ||dhyaa.64|| | etesiM nijjuti..... // 86 // usabhassa upAraNae,.... // 320 // | eesAmannayaresa0....... // 1403 // | etehiM kAraNehiM...... // 842 // usabhassa kumArattaM .... // 277 // | eesAmannayare'sa0..... // 1408 // | ettha ujiNavayaNAo.. // 717 // usabhassa purimatAle..... // 254 // | eesimasaMkhijjA,.... usabhassa puvvalakkhaM ..... // 272 // | eesu paDhamabhikkhA ..... // 326 // | ettha ya thalakaraNe ..... paa.63|| + 1453 pachI.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ etthaM puNa ahigAro...... emeva arajiNiMdassa emeva balasamaggo...... emeva ya kuMthussavi emeva ya jogA ...... emeva ya niddesa...... emeva ya pAsavaNe. // 143 // emeva va samaNIyaM ....... evaM kikammavihiM. // 1365 // / / 1407 / / / / 1231 / / ||dhyaa 24 // / / 581 / / evaM jahannamukakosa..... // mA. 164 // ...... evaM cauvvihaM . eyaM ceva pamANaM. evaM paccakkhANaM ...... evaM sAmAvAriM jujatA.... evaM abhidhuto...... evaM ee kahiyA ...... evaM kakAralaMbho....... evaM khu sIlavato. evaM cavvi...... evaM ciya vayajogaM evaM tavoguNao. evaM baddhamabaddha....... evaM ya kAlagayaMmI........ ****** evaM sAmAcArI...... evaM so ruiamaI evaMvihA girA me evahaM thoUNaM ****** ..evaM sadevamaNuA..... evaM savvaMmivi ..... ..... ...... // 733 // / / 294 / / pra. / / / / 293 / / // 1471 // ..... / / 1573 / / / / 723 || bhA. 88 // ||784 // // // 1029 // | 1121 // ||dhyaa 10 // / / dhyA. 76 / / // 538 // ||1023 / / ||paa. 32 // ||maa 105 // // bhA. 185 // // 722 // / / 359 / / niryuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 383 118011 // 1014 // [ o ] kammovariM.... ogAhaNAi siddhA 0...... // 974 // kayapaMcanamukkA odaie 1 ovasa.... ||.bhA. 201 // kayapaccakkhANo'vi... | 1586 // omapAhAraMtA ajIra0... kayAka 1 keNa // // 1027 // // bhA. 208 // // 1016 // sU. / karemi bhaMte ! sAmAiye ..... kalahakaro Damarakaro...... // 1074 // kallaM sabbiDDIe // 335 // kasiNaM kevalakappaM // 1079 // // 137 // / / 1028 // ||352 // // 1525 // ...... ome sIsapavAsaM orAliaveuvvia0..... // 41 // orAliyaveDavviyaA.... / / 1435|| orAliyaveDabbiya AhAro..... // 1 // kaMtAre dubhikkha....... // bhA. 252 // kaioNayaM kaIsiraM0 . // 1104 // kaihi samaehi logo..... // 10 // kaDe 1 putthe -- // 135 // kaDipaTTae va hilI....pA. 13 // kaNagA haNaMti // 1390 // / / 1508 // kati kaI me pArva // 687 // // 242 // // 245 // // 18 // // 26 // // 1479 // ||paa. 67 // // 429 // kappassa ya...... // 85 // evamaNucitaM tassa kappAkappe pariNiDiyassa.. / / 688 // esa caritussaggo...... kamabhiNNavayaNabhiNNa.... // 882 // esA u vihI savvA. ||paa.64|| kammaM kisivANijjAi3 // bhA. 12 // eso u asajjhAo. // 1362 // kammaM jamaNAyario0.... // 928 // eso disAvibhAgo....... ||paa.65|| kammamavajjaM jaM // 1038 // esovi na dikkhi ...... ||paa. 28 // kamme 9 sippe a 2 AgAdhA ni. 1541 pachI che, 1014pachI ..... ***** orAliyAI ...... osappiNI imI...... ohAvaNaM paresiM ohI khittaparimANe ..... [ka] // // bhA. 7 // ||1179 // karakaMDu kaliMgesa karaNe 1 bhae ..... ****** ...... 159 // // 150 // bhA. kammavivego asara rAya .... ||747 || kayalisamAgama bhoyaNa.... // 483 // katti kaDaM me...... kattiabahule paMcami...... kattiasuddhe tar3avA --.. katto me vaNNeDaM,.... katto me vaNThaM..... kappaTThagarUyassa u....... // 1182 // // 27 // ||27|| ..... ***... ..... kassa na..... // 958 // / / 1502 // kaha sAmAialaMbho ? ..... kahiM pahiyA siddhA, kAuM hiae dose kAussaggaM mukkha 0. kAussaggami Thio..... kAussagge jaha / / 1499 / / pra. / / // 1553 // // bhA.36 // kAUNa egachataM. kAUNa ya abhi...... ||bhaa. 66 // kAUNamaNegAI.. // 839 // kAe ussaggaMmi ya...... ||bhaa. 231 // kAe sarIra dehe ....... // 1448 // kAeviya ajjhaSpaM. / / 1472 / / .kAo kassai nAma...... // 1432 // kAmaM ubhayAbhAvo / / 1135 // // 1141 // ****** ...... ***** ***** ...... kAmaM caraNaM bhAvo taM kAma dehAvayavA kAmaM bhaviyasurAsu ****** / / 1157 / / // 1395 // suoogo. // 1340 // kAyassa u nikkhevo...... // 1430 / / kAraNakajjavi ...... kAlacakkaM ukko ..... kAlacakke NANa 0....... kAlajaticchavidosA. // 927 // kAlamaNataM ca sue + 1478 pachI.. / / 1388 // // 883 // // 2853 / / ...... ***** // 1410 // // 1440 // .....
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti-akArAdikrama kAlAe0 suNNagAre..... // 476 // | kittemi kitta0...... // 1077 // | kheyaviNoo sIsa0..... // 588 // kAliyasuyaM ca.... bhaa.124||| kuNao va pasatthA0 ..... ||dhyaa. 12 // | khomaM kuMDalaju0..... bhA. 67 // kAle cauNha vuDDI,... // 36 // kullAga bahula pAyasa ..... // 474 // [ga] kAle tiporasi'TTa...... // 1352 // kasamadrI egAe ...... paa.48|| gaiiMdie ya..... // 14 // kAleNa asaMkheNavi ..... // 575 // kusumANi paMcava0 .... bhaa.100| gaMgAo dokiriyA .... // 780 // kAleNa kao.... // 729 // keI teNeva bhaveNa:.... // 334 // gaMtUNa joaNaM tu ..... // 964 // . kAlevi nasthi karaNaM..... // 1018 // kevalaNANitti ahaM..... // 750 // gaMdhavvadisAvijju0..... // 1335 // kAlo saMjhA ya tahA ..... // 1377 // | kevalaNANeNatthe ... // 78 // gaMdhavvanAgadatto ....... // 1253 // kAlo'vi socciya..... ||dhyaa. 38 // kevalanANuvauttA ..... // 978 // gai 1 siddhA 2...... ||bhaa. 197 // kAvAlie sarakkhe ...... paa.17|| kevaliNo tiuNa ...... // 559 // gai siddhA bhaviyAya..... // 662 // kAvoyanIlakAlA ...... ||dhyaa. 25 // kesAIuvarayaNaM .... bhaa.161|| gaiANupuvvI do.... . . // 122 // kAvoyanIlakAlA0... ||dhyaa. 14 // kesiMci huMti'mohA..... // 1337 // gaineDyAIyA,.... // 8 // kAsakhuajaMbhie mA ..... // 1513 // ko kArao?,..... // 1034 // gaNahara AhAra ...... // 570 // kAsavaguttA savve .... // 394 // koDIvarisacilAe ..... // 1311 // gaNisaddamAimahio..... // 1414 // kAhu ?udiDhe ....... bhA. 177 // kosaMbie sayANIo ..... // 520 // gabbhagae jaMjaNaNI.... // 1087 / / kiM? jIvo ...... // 892 // kosaMbiyaM jiyaseNe ...... // 1287 // gabbhagae jaM jaNaNI.... // 1083 // ki picchasi sAhUNaM..... // 1003 // | kosaMbI caMdasUroyaraNaM ..... // 517 // gamaNAgamaNavihAra...... // 1535 // kiM bahuNA ? savvaM ..... ||dhyaa.62|| kiM maNNi asthi ..... // 604 // kohami uniggahie .... // 1067 // | gaya1 vasaha 2 sIha3 bhaa.46|| kiM maNNi jAriso .... // 16 // [kha] gayaura sijjasikkhu0.... // 322 / / ||bhaa.54|| kiM maNNi gayagAhA ...... paMca ..... // 612 // | khaMDiyavirahiyANaM ...... // 1509 // kiM maNNe nivvANaM..... ||bhaa.56|| gayagAhA ...... // 640 // | khaiyaMmi vaTTamANassa.... // 735 // kiMmaNNe paralogo .... // 636 // gayasIsagaNaM ome .... // 1185 // khaNamavi na khamaM ....... // 1122 / / kiM mantrasi saMti ....... garahAvi tahAjAI0 .... // 1050 // // 624 // khamaNe ya asajjhAe..... paa.60|| kiM manni asthi ...... // 600 // gahaNaM tappaDhamatayAM sutte.... // 702 // kharapharusAisaceya0...... // 1452 // kiM manni puNNapAvaM .... // 632 // gahiyaMmi aDDharatte ...... // 1397 // kharavAya kalaMkaliyA .... // 504 // kiMmanni baMghamokkhA ...... // 620 // gADhAlaMbaNalagga...... // 1485 // khavage10 amaccaputte11.... // 950 // kiM manne neDyA ...... // 628 // gAmAga bihelaga ...... . // 486 // khiivalayadIvasAgara0.... ||dhyaa.54|| kiM13 kaivihaM14...... // 14 // gAmAyArA visayA ...... // 233 // kiMcicca (ttha)... bhA. 30 // khitivaNausabhaku0..... // 1285 // | giNhai NAma egassa...... paa.57|| khitaMmi jami khitte...... // 1073 // giNDaDa ya kAieNaM,.... kiikammaM ca pasaMsA ...... // 1193 // // 7 // kiikammaMca pasaMsA ...... // 1195 // khittassa avaTThANaM,... // 57 // gihavAse aTThArasa ..... // 288 // kiikammapi karito ..... // 1206 // | khittassa natthi karaNaM ..... // 1017 // guNAhie vaMdaNayaM ....... // 1148 // kir3akammapi karito ...... // 1213 // khIradahIviyaDANaM ..... // 1609 // gurupariosagaeNaM.... // 709 // kiikammassa visohI... ||bhaa.250||| khettadisAkAlagai.... // 804 // | gurumUlevi vasaMtA ...... paa.83|| kiikammAivihinnU ..... // 1616 // | khette kAle jamme..... // 42 // | goTuMgaNassa maj..... ...bhaa.211||
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 385 goNAi kAlabhUmIi ...... pr.||| caurAsIi 1 bisattari 2.... // 303 // | culasIiM ca sahassA 1.... // 256 // goNI 1.... // 136 // cauro'vi tivihajoge ..... // 820 // | culasIImappaiTe..... // 448 // gottAsiu mahurAe .... // 446 // | cauro'vi tivihavede ... // 818 // | ceidumapeDhachaMdaya ..... // 553 // gonnaM nAmaM tivihaM ...... // 1604 // | cauro ya huMti ..... // 1613 // | ceiyakulagaNasaMghe...... // 1101 // gobhUmi vajjalADhe ..... // 49 // cauro sAhassIo.... // 315 // | ceiyakulagaNasaMghe... // 1180 // gomahisuTTipasUNaM ...... // 1071 // cauvIsaMti ya saMkhA ...... // 1078 // ceiyapUyA kiM....... // 1181 // goyamamAI sAmAiyaM tu.... // 745 // cauvItaitthayassa u...... // 1056 // ceyaNamaceyaNaM vA.... // 1468 // goyaramabhiggahajuyaM ..... // 531 // | causuvi gaIsu deho .... ceyaNamaceyaNassa..... // 661 // govanimittaM sakkassa ..... // 461 // | causuvi gatIsu ..... // 812 // | ceva AuyaM.... // 162 // gosamuhaNaMtagAI ..... // 1501 // cauhi samaehi logo, ..... // 11 // coaga mANusa'0..... bhaa.229|| [gha] cakkapuraM 17 rAyapuraM 18 .... // 325 // coeti jai hu.... // 711 // ghaMseUNaM timmaNa... cakkidurga haripaNagaM ..... // 421 // coddasa vAsANi..... bhaa.125|| ghaDapaDarahamAINi u..... // 1001 // cakkhuma jasamaM ca ..... // 158 // coddasa solasa vAsA.... // 782 // ghittuM ca suhaM.... // 91 // cattAri atIsAiM7..... // 261 // codA dovAsasayA.... bhaa.129|| cittUNa saMkalaM so,.... 74 // | cattAri a rayaNIo ..... // 972 // | corA maMDava bhojjaM ..... // 481 // ghittUNa saMkalaM.... cattAri gAuyAI,.... // 47 // | colo 31 vaNaya 32 .... // 206 // ghuTuM ca ahodANaM .... // 321 // cattAri do duvAlasa ...... // 1533 // | collaga pAsaga dhaNNe ...... // 832 // ghoDaga layAi....... // 1548 // cattAra pADakkamaNa ...... // 120 // cAllaga pAsa cattAri paDikkamaNe ..... // 1202 // | collaga pAsaga... // 832 // - [ca] cattAri maMgalaM ari0..... suu.|| [cha] carame nANAvaraNaM..... // 126 // chaMdeNa'NujANAmi ..... // 1225 // caMdajasA rAyagihe ..... // 1304 // calacavalabhUsaNa .... bhA. 99 // | chaumasthakAlamitto..... // 302 // candapabhA ya sImA .... bhA. 92 // calaNAhaya 16 AmaMDe ..... // 951 // chaumasthaparIyAgaM.... // 53 // caMdAiccagahANaM pahA .... // 1102 // cAummAsiyavarise .... bhA. 234 // | chaumatthappariAo .... // 339 // caMdimasUruvarAge .... // 1303 // cAummAsiyavarise.... bhA. 235 // chajjIvakAyasaMjamu..... bhaa.194|| caMpA vAsAvAsaM .... // 523 // cAuloyagamAIhiM ...... pA. 70 // | chardvi hiTThimamajjhimaga0... // 50 // caMpAe kosiyajjo .... // 1294 // cAraNaAsIvisa.... // 70 // chaTeNaM bhatteNaM..... // 7 // ||bhaa. 96 // caMpAe mittapabhe.... // 1303 // cAlijjai bIbhei... ||dhyaa.91|| chattIsA solasagaM.... // 651 // caiUNa devalogA..... // 148 // | ciNhaTThA uvagaraNaM ...... ||paa.53|| chappuvvasayasahassA ...... // 196 // caudasapuvvI jiNa0..... // 1574 // cittabahulaTThamIe .... chammANi gova ..... // 525 // caudasa ya sahassAI 24 ..... // 259 // cittabahulaTThamIe jAo.... // 187 // chammAse aNubaddhaM..... // 513 // caupaNNaM 12 paNNArasa 13 ... // 274 // | cittassa suddhataiA ..... // 249 // | chalayA va sesaeNaM ..... // 1341 // cauraMgula muhapattI ....... // 1547 // | cittAbhAvevi sayA.... ||dhyaa.86|| chavvAsasayAI..... bhA. 145 // caurAsII 11 bAvattarI 12 ... // 304 // citte bahulacautthI ..... // 25.2 // chAvaDhei 14 causa4i .... // 258 // caurAsII 1 bAvattarI .... // 395 // | citte suddhikkArasi ..... // 243 // | chiNNami saMsayaMmI .... // 13 // caurAsII 1 bisa0 ..... // 405 // culasIi1paMcanauI 2 ..... // 266 // | chiNNami saMsayaMmI.... // 601 // * 1383 pachI.. + 1435 pachI. * 1271 5chI..
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama chiNNami saMsayamI ..... // 609 // | jai puNa gacchaMtANaM ...... // 1373 // | jaha nAma koi miccho ..... // 983 // chiNNami saMsayaMmI ..... // 617 // | jai puNa nivvAghAe ..... // 1520 // | jaha nAma mahura0 ....... // 1120 // chiNNami saMsayaMmI ..... // 621 // | jai phusai tahiM ....... bhaa.224|||jh rogAsayasamaNa..... ||dhyaa.100|| chiNNami saMsayaMmI .... // 629 // | jai ya paDikkamiyavvaM... ||683||jh vA ghaNasaM0..... ||dhyaa.102|| chipaNami saMsayaMmI..... | jai liMgamapyamANaM ..... // 1125 // jaha vArimajjhachUDhovva ..... // 837 // chiNNami saMsayaMmI .... // 637 // | jai vAsudeva paDhamo ..... ||431|||jh velaMbagaliMga ...... // 1138 // chiNNami saMsayaMmI ....... // 641 // | jai hujja tassa...... // 670 // | jaha savvakAmaguNiaM .... // 985 // chiNNami saMsayaMmI...... // 605 // jaivi paDimAu jahA..... // 1136 // jaha savvasarIragayaM .... ||dhyaa.71|| chinnami saMsayaMmI .... // 625 // jaivi vayamAiehi.... // 713 // | jaha sAvajjA ....... // 1134 // chelAvaNamukkiTThAi ... bhA. 28 // jaNaNI savvattha .... // 1082 // jahA kharo caMdaNabhAra0,.... // 10 // jaNNU 22 sava 23 ..... // 205 // | jahA jalaMtAi(ta)..... // 1313 // jaM jaM je je bhAve ..... // 794 // jattha apuvvosaraNaM ..... // 568 // | jahiyaM tu mAsakappaM ...... pr.|| jaM jaM je je bhAve .... // 795 // jattha apuvvosaraNaM..... // 544 // jA devasiaMduguNaM ...... // 1523 // jaM jaM nijjI0..... bhA. 157 // | jattha ya ego siddho ..... // 975 // | jAissaro a bhayavaM..... // 193 // jaM jassa AuyaM..... // 163 // | jattha ya natthi ..... paa.51|| | jAIsaro abhayavaM0 .... bhaa.71|| jaMtu purakkhaDabhAvaM... // 1438 // | jamaceyaNatti ..... bhaa.218|| | jAe disAe gAmo ...... paa.52|| jaM tehiM dAyavvaM ...... // 1096 // jammaNa viNIa 1...... // 397 // | jANaMto'vi ya tariuM..... // 1147 // jaM thiramajjhavasANaM ...... ||dhyaa. 2 // jammaNe nAma vuDDhI ...... // 186 // | jANagabhaviairitta... bhA. 153 // jaM disi vikaDDhiyaM ...... paa.62|| jamhA daMsaNanANA ..... // 1168 // | jANAvaraNapaharaNe .... // 843 // jaM dukkaDaMti micchA taM.... // 685 // jamhA viNayai kamma ...... // 1218 // | jArisayA loaguruu.....bhaa.38|| jaM dukkaDaMti micchA.... // 684 // | jasabhadde sirikatA ...... // 1290 // | jAva ya kuMDaggA0...... bhA. 91 // jaM puNa uddisamANA ...... // 1538 // | jassa aNunnAe.... 767 // jAvaMti ajjavairA ..... // 763 // jaM puNa suNippakaMpaM...... ||dhyaa.79|| | jassa ya icchAkAro.... // 690 // | jAvaiyA kira ..... // 1555 // jaM velaM kAlagao ...... paa.38|| jassa sAmANio..... jAvaiyA tisamayAhAra0... // 30 // jaM saMThANaM tu ihaM .... // 969 // | jaha 2 sujjhai ..... // 1156 // | jAvadavadhAraNami ..... // 1042 // jaMkAraNa NikkhamaNaM ..... // 595 // | jaha ullA sADIA .... // 956 // jAhevi ya paritaMtA ..... // 1177 // jaMbhiya bahi ujuvA0.... // 526 // jaha karagao nikiM0.. bhA. 239 // | jiNacakkidasArANaM .... // 368 // jabhiyagAme nANassa .... // 524 // | jaha kAyamaNanirohe ..... // 1477 // | jiNadesiyAi ...... ||dhyaa.52|| jai asthikAyabhAvo... bhA. 232 // | jaha cirasaMciyami0.... ||dhyaa.101|| jiNapavayaNauppattI.... // 128 // jai abbhatthejja.... ||668|||jh cheyaladdhanijjAma0.... // 15 // | jiNavaramaNuNNa0 ..... bhA. 107 // jai asaNameva savvaM ..... // 1591 // | jaha jaccabAhalANaM.... // 678 // jar3a uvasaMtakasAo.... // 119 // | jaha tamiha satthavAhaM.... // 907 // | jiNasAhUguNakittaNa0.... ||dhyaa.68|| jai egaggaM cittaM ....... // 1473 // | jaha tikkharuIvi ....... pr0|| jai te citta ...... // 1489 // | jaha dUo rAyANaM ..... // 1230 // | jIvanikAyA gAvo ..... // 16 // jai te liMga pamANaM ..... // 1124 // | jaha nANeNaM na viNA ...... // 1154 // | jIvappaogakaraNaM ..... bhaa.158|| * 1157 57.. * 1274 pachI.
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryaktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 387 jIvamajIve pAA0..... ||bhaa.156|| | jo niccasiddhajatto..... ||936||nnaanne NiccabbhAso..... ||dhyaa. 31 // jIvamajIve bhAve ..... // 1019 // | jo puNa karaNe jaDDo .... paa.30||nnaamN 1 ThavaNA 2...... // 1057 // jIvamajIve rUvama0..... ||bhaa.196|| | jo ya tavo aNu0..... // 527 // | NAmaM ThavaNA davie ..... // 1222 // jiivaann'nnNtbhaago......||901|| | jo samo savvabhUesu, .... // 798 // NAma ThavaNA davie ..... // 1235 / / jIve kamme tajjIva ..... // 596 // jo savvakammakusalo ..... // 929 / / NAmaM ThavaNA davie ...... // 1236 // jIvo aNAinihaNo ..... // 1116 // | jo savvasippakusalo ..... ||130||nnaamN ThavaNA davie ..... // 1237 // jIvo u paDikkamao ..... // 1233 // | jo hujja u asa0..... ||1368||nnaamN ThavaNA davie ...... // 1238 // jIvo guNapaDivanno ..... // 792 // | | jo hujja u asa0...... // 1522 // NAmaM ThavaNA davie ...... // 1240 // jIvo pamAyabahalo ..... // 802 // | jo hoi nisiddha0.... bhaa.121||nnaamN ThavaNA davie.... // 132 // jIvovalaMbha 8 suya0 .... // 210 // [jha] NAmaM ThavaNAdavie...... // 1220 // juMjaNakaraNaM tivihaM ..... // 1025 // | jhAijjA niravajja..... ||dhyaa. 46||nnaamkro 1 ThavaNa..... // 1070 // jugarvapi samuppannaM ....... // 1155 // | jhANappaDivatti0..... ||dhyaa. 44 // NAvi apArivvajjaM ..... // 428 // jujjai akAla0....... // 1537 // jhANassa bhAvaNAo.... ||dhyaa. 28||nnaavi tAva jaNo.... ||bhaa.31|| je jattha jayA ....... // 1175 // | jhANovarame'vi muNI..... ||dhyaa. 65 // // 1175 // Nikkhevo kAraNaMmI.... // 737 // je jattha jayA jaiyA ..... // 1190 // . [Tha] . NijjuttA te atthA..... // 8 // je jattha jayA jaiyA ..... // 1191 // | ThANaM pamajjiUNaM... 704 // NihAe bhAvao'vi .... // 816 // je te devehiM kayA ..... // 557 // ThANAsaha biMdUsa a....... // 1393 // NahavigahApArava0.... 707 // je baMbhacerabhaTThA ...... // 1110 // [Da] NippheDiyANi ...... // 870 // je suttaguNA vuttA ...... pA. 16 // NiyamA maNuyagatIe.... // 744 // jeDA kittiya sAI.... // 46 // | Dakko jeNa maNusA...... // 1262 // NivveDhaNamuvvaTTe ..... // 806 // jeTThA sudaMsaNa jamA0.. bhaa.126|| Dakko jeNa maNUso ..... // 1255 // NII hakkArAI 14.... bhA. 16 // jeNuddhariyA vijjA..... Dakko jeNa maNUso .... // 1257 // // 769 / / NIsavamANo jIvo ..... // 28 // jeNuvagahio vaccai ..... // 1436 // | DaharagagAmamae vA..... bhaa.226|| NegamasaMgahavavahAra0.... // 754 // joisiya bhavaNa0..... bhaa.117|| [Na] NegehimANehiM miNaittI.... // 755 // jo iMdakeuM sama0..... bhaa.213|| | Na seNio Asi..... // 1159 // NeraDaadevamaNuA..... bhaa.200|| jo kannAi dhaNeNa ya.... // 768 // | NaikheDajaNava ullug...bhaa.134|| NeraDyadevatitthaMkarA ya...... // 66 // jo koMcagAvarAhe ...... // 869 // | Natthi Naehi vihUNaM..... // 761 // NoAhAraMmI jA sA..... paa.77|| jo khalu tIsaiva0.... bhA. 237 // | Nasthi ya si koi ...... // 868 // NoegidiehiM jA sA ..... paa.5|| jo gacchaMtami vihI ..... // 1383 // | NayaraMca siMba0...... // 1318 / / NotasapANehiM jA ... pA. 71 / / jo gujjhaehiM bAlo.... // 765 // | NayaraM sudaMsaNapuraM ....... // 1299 // jo cUyarukkhaM ...... paa.69|| ||bhaa.215|| | Nava dhaNusayA ya.... // 156 // NomaNuehiM jA sA ...... jo jahiyaM so tatto..... ||paa.58|| | Navamo amahApaumo.... // 375 // [ta] . jo jAhe Avanno ..... // 1246 // Navamo a mahApaumo..... bhaa.39|| taM kesu kII ..... bhA. 176 // jo Navi vaTTai rAge ..... ||803||nnaannN payAsagaM.... // 103 // taM ca kahaM .... // 455 // jo tihi paehi ...... // 872 // | NANAyaTThA dikkhA .... pA. 22 // taM ca kahaM veijjai ?.... // 183 // jo (to) jattha ...... ||dhyaa. 37 // | NANe joguvaoge....... // 805 // | taM ca kahaM veijjai ?.... 743 //
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniryukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama // 1259 // taddivasabhoiAI... // 840 // tappAgAre 1..... // 1347 // // bhA. 22 // 388 taM ca si vAlaggAhI ...... dullaha taM daNa pavato....... taM dAei jiNido....... taM divyadevaghosaM ..... ..... taM duvihaM suanosua.. taM pavvaiyaM so........ ***** ***** ***** ...... // 423 // // 591 // // bhA. 243 // ||602 // taNa cheyaMguli kammAra...... taNuo atikkha....... taNhAvocchedeNa ya. ..... taM buddhimaraNa paDe...... taM vayaNaM soUNaM. ||bhaa. 74 // // 484 // taM vayaNaM soUNaM....... taMbAe nadiseNo taiamavaccaM bhajjA tAie nisAiyAraM. ||466 // // 1529 // // 110 // taiyakasAyANudae..... taccAvAI caMpA ..... // 521 // tajjAyapariTThavANA...... ||bhaa. 206 // tajjIvatassarIrati...... |608 // ||465 // // 1421 // // 1598 // // 522 // taha nANaladdhanijjAma 0.... // 1597 // | taha bArasa vAsAI, ...... // 115 // taha revaitti . 480 // ****** taha visadhaNahINa..... // 10 // ||425 // tatto sumaMgalAe - tatto carittadhammo ...... tatto ya ahakkhAyaM ..... tatto ya NaMgalAe . tattoya purimatAle tatto ya samaMte ....... tatto'NuppehAo ... / / 1469 // // 541 // tattha u bhaNijja..... tattha kila somila0...... tattha marIInAmA tattha ya tirayaNavi0..... ||422 // / / dhyA. 61 / / tattha ya do AillA. / / 1466 // tatva va maidobbarale .....||dhyaa 47 // tatvavi so icchaM... / / 675 // tadavirayadesavirayA..... // 1478 pachI. 18 // ****** tappubviyA arahayA....... tammUlaM saMsAro // 490 // ||551 || ||dhyaa. 29 // ..... tamhA Na bajjhakaraNaM tamhA u nimmameNaM. ***** taruNadivAyaranayaNo...... // 1254 // taruNo balavaM tavaniyamanANaruvakhaM..... // 1544 // // 89 // tavasaMjamo aNumao..... / / 789 / / tavvayaNaM soUNaM. // 430 // tasapANehiM jA sA sA ...... ||paa.6 // tastarIkaraNeNaM. sU. / / 1459 / / tassa kasAyA. tassa ya saMtaraNasahaM. ||dhyaa. 58 // tassa ya sakammajaNiyaM .... ||dhyaa. 56 // tassa'kkaMdaNasoyaNa.... // dhyA. 15 // tasseva va selesIga0.... / / ghyA.82 // taha tivvakohalohADa .... ||dhyA. 21 // ||dhyaa. 72 // taha tihuyaNataNuvi0... // 96 // // 96 // // 240 // ...... ***** ****** ..... taha sUlasIsarogAr3a 0...... taha sojjhAisamatyathA..... tahaviya aThAya....... tAmi pUhue cakka tApo soso bheo...... ***** . ..... tAlapisAyaM 1 do ***** tiga 14 duga 15 tiNNi a 7 aDDAi0.... tiNNi ya goyamagottA.... tiNi sae divasANaM.... tipaNeva uttarAI // 55 // // 567 // // 439 // // 1142 // |tiha sahasapuhuttaM. tiha sahassamasaMkhA / / 1556 // pA. 44 // ||dhyaa. 74 // ||dhyaa. 7 // // dhyA. 98 // | 1425 / / // 343 // ||dhyaa. 99 // // bhA. 113 // tiSNeva va koDisayA...... // 220 // tiSNeva ya lakkhAI 1 ||260 // // 298 // tiNNeva ya vAsasayA. tiNNeva ya0 // 239 // ||257 // / / 649 // // 535 // pA. 42 // ***** tittIsa 18 aTThavI 0...... titthaM 16 gaNo 17 .. *** tityaM cAuvvaNNo titthapaNAmaM kAuM....... titthavaraguNA paDi0 ..... tityavarANaM paDhamo..... titthavare bhagavate,.... tityayaro kiMkAraNaM...... ***** titthAisesasaMjaya ..... tinni ya pAgAvare ...... tinni sayA tittisA. tinni savA tittIsA...... tiriesu aNuvvaTTe... tillaM tegicchasuo.... tivi a 1 divi0 tivihami sarIraMmi....... tivihANuvasaggANaM. tiviheAMti na juttaM tiviho va hor3a jar3o... tividye sarIrajaDDo, tivvo rAgo a....... ***** ***** ***** ***** tisamayahINaM khuDDa.... tisu tinni tAra......... tihi nANehi ..... tihiM nANehiM. tihirikAmi.... tihuvaNavisayaM tIyamaNAgayabhAvaM tIsA bArasa dasagaM...... ...... // bhA. 85 // // 857 // // 858 / / // 268 // // 211 // // 265 // // 566 // / / 1131 // ****** / / 338 / / // 80 // // 742 // // 558 // // 548 // // 971 // // 966 // // 826 // // 174 // ||bhaa. 40 // zaraza / / 1551 // // / 1047 / / ||paa. 20 // ||paa. 23 // // bhA. 202 // ||bhaa. 165 // // 1392 // // bhA. 58 / / // bhA. 110 // // bhA. 79 // ||dhyaa. 70 // // 1439 // // 652 //
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ tuMgIya sannivese..... tuMbavaNasaMnivesAo..... // bhA. 63 // tuDAo devIo...... tumae samagaM aamNti....||paa. 19 // te pavvaie sonaM....... te pavvaie souM . ***** te pavvaMie souM ..... te pavvaie soDa....... te pavvaie soDaM. te pavvaie souM . ..... ***** te pavvaie souM . te pavvaie souM ...... soDaM. // 645 // / / 764 / / te ****** ||606 // // 610 // / / 614 / / pavva puNa sasUrie te ya viseseNa....... te baMdiUNa sirasA teAkammANaM. teAbhAsAdavvANa..... teAvi paDicchivaM....... teNiyaM paDiNiyaM........ // 1290 // ||485 // hipa gahio tevaakmmsriire||43|| tellokkaM asamatyati.... // 500 // tevIsaM ca sahassA // 275 // tevIsAe nANaM uppaNNaM ...... // 253 // to uvagArittaNao...... // 117 // to desakAlaceTThAniyamo.... // dhyA. 41 // to samaNo jar3a...... ||867 / / toyamiva nAliyAe...... // dhyA. 75 / / tosalikusIsarUvaM.. ||509 // [ tha ] thaMDilavAghAeNaM. ||paa. 47 // gaMdhA kohA aNA...... // bhA. 255 // thibuyAyAra jahaNo...... // 54 // thirakayajogANaM...... ||dhyaa 36 // thuthuNaNavaMdaNana 0..... ||1092 // // 618 // ||622 // // 626 // ||630 // // 634 // // 638 // / / 1519 / // dhyA. 94 / / // 83 // ||bhaa. 172 // ||38|| - // 1226 // niryuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH dabbujjoujjoo dhUNAI pUsamitto dhUNAe bahiM pUso. thUbhasaya bhAugANa vRhaM ravaNavicittaM thovAvasesaporisi ..... thovAvasesiyAe thovAhAro thovabha0...... [da] daMDa kavADe maMyaMtare...... ****** **** daMDakasasattharajjU .. daMtapuradantacakke...... ..... ...... ****** // 441 // // 472 // // bhA. 45 // daMte diTTi vigiMcaNa. daMsaNa viNae..... daMsaNa viNae ... daMsaNanANacaritte ****** daMsaNanANacarite daMsaNanANacarite tave..... daMsaNanANacaritesa ...... daMsaNapakkho sAvaya dahaM kathaM vivAhaM .... daTTu siNehakaraNa .... daNa kIramANi...... ***** daDhabhUmIe bahiA dattivva dANamusabhaM dattIhi u kavalehi va. datteNa pucchio jo....... damadaMte meyajje kAla davie cauro bhaMgA....... davvaMmi niNhagAI 3 ..... davvaMmi nihagAI // bhA. 186 // // 1040 // // 1048 // davvaguNa 1 khitta..... ||bhaa.203|| davvathao bhAvathao.... bhA. 193 // davvanimittaM davve ||bhaa. 241 // davyaviussagge khalu..... // 1051 // davvAo asakhijje,..... / / 64 / / davvAbhilAvaciMdhe vee... // 736 // ***** ||1088 // ||1327 // ||1380 / / // 1269 // // 955 // ||725 // / / 1281 / / // 1358 // // 180 // // 452 // // 1192 // // 1194 // / pA. 21 // // 1069 / / | 1166 // // 24 // // 154 // // 347 // // 497 // // bhA. 25 // // 1577 // 1871 // ||865 // davvujjhaNA u jaM. ....... davve addha ahAuya ..... davve taM ciya da........ davve bhAve ya duhA dabve bhAve ya duhA. davve maNavayakAe. vese vA dave saccittAI 3 davveNa ya bhAveNa........ dasa do ya kira...... dasapure nagarucchughare..... dasahi sahassehi usabho ***** ****** ***** ...... dasArasIhassa ya........ dANaM ca mAhaNANaM 1 dANanna paMtha..... dAhovasamaM tanhAi0..... didrumadiDuM ca tahA....... diDe sue'NubhUe divvo maNUsagho... kAUNa namokkAraM..... disA avaradakkhiNA.... disidAha chinnamUlo...... dIhaM vA hassaM vA ...... dIhakAlarayaM jaM tu . ***** duga tiga cauro duggAitosiyanivo... dubbhAsieNa ikkeNa duvihaM ca hor3a gahaNaM. duvihaM ca hor3a bhAve..... duvihaMpi NegamaNao..... duvihativiheNa paDhamo...... duvihA jAyamajAyA. duvihA parUvaNA duvihA va caritaMmI.... duvihAe veyaNAe. ****** 388 // 1062 // // 1450 // // 660 // ||bhaa. 220 // // 1698 // / / 1511 / / // 1039 // / / 1605 // // bhA. 190 // ****** // 825 // // 532 // ||bhaa. 142 // // 311 // / / 1161 / / // 366 // // bhA. 2 // // 1066 // // 1211 // // 844 // // bhA. 108 // ||bhaa. 109 // / pA. 33 // // 1336 // // 970 // // 953 // // 1447 // // 1329 // // 438 // ||paa. 4 // // 739 // / / 144 / / / / 1560 // ||paa. 79 // // 891 // // 718 // // 824 //
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama daviho u hoi ..... // 1370 // [dha] navi saMkhevo na ..... // 1006 // duviho kAyami vaNo ..... // 1420 // | dhaNasatthavAha.... // 171 // | nAUNa ya sabbhAvaM ...... // 1143 // duviho khalu ujjo.... // 1059 // | dhamma sukkaM ca duve.... // 1481 // // 1481 // nAUNa veaNijjaM..... // 954 // duviho pamANakAlo..... // 730 // | dhamma sukkaM ca duve.... // 1482 // // 1482 // nANa daMsaNa vibbhaMge,... // 28 // davihovakkamakAlo.... // 665 // | dhamma sukkaM ca duve // 1492 // | nANaM bhAvujjoo ..... // 1060 // duha davvabhAvadhammo ...... // 1063 // | dhamma sukkaM ca duve ...... // 1495 // | nANaM savisayaniyayaM..... // 1144 // duha hoi bhAvadhammo ..... // 1064 // | dhamma sukkaM ca duve ..... // 1496 // nANamidaMsaNaMmi a...... // 979 // duhao'NaMtarabhaviyaM..... // 1442 // | dhamma sukkaM ca duve...... // 1493 // | nANassa jaivi ...... pr0|| duhao'NaMtararahiyA ...... // 1441 // dhammakahAakkhitte ..... // 361 // nANAvaraNijjassa ya..... // 893 // dUijjatagA piuNo..... // 462 // | dhammaniyattamaIyA ...... // 1158 // | nAbhI 1 jiasattU 2..... // 387 // devagaiANupuvvI..... | nAbhI viNIabhUmI.... // 170 // devANuatti bhattI ..... // 583 // | dhammodaeNa rUvaM ..... // 574 // nAma ThavaNA davie.... . . // 145 // devAdIyaM loyaM ..... bhA. 216 // | dhammovAo pavayaNa0 ..... // 270 // | nAmaM 1 ThavaNA 2..... // 1037 // devAsuramaNuesaM .... // 922 // dhiI maI ya saMvege, ...... // 1277 // | nAmaM 1 ThavaNA 2...... // 1043 // deviMdacakkavaTTittaNAI... ||dhyaa. 9 // dhIro cilAyaputto ..... . // 874 // nAmaM 1 ThavaNA.... bhA. 152 // deviMdavaMdiehi mahANu0.... // 774 // dhUlI pivIliAo ..... // 502 // nAmaM 1 ThavaNAsAhU 2 ..... // 1000 // devI sumaMgalAe ...... bhA. 4 // | dhoyaMmi unippagale ...... // 1405 // nAma ThavaNasarIre gaI ..... // 1431 // devesu aNuvva ...... // 827 // [na] nAma ThavaNAtitthaM ....... // 1065 // devehiM saMparivuDo ...... bhA. 65 // | naMdiaNuogadAraM ..... // 1013 // | nAma ThavaNA davie ..... // 809 // devo cu( Thi)o ..... // 514 // | na kasAyasamutthehi.... ||dhyaa.103|| | nAma ThavaNA davie ....... // 1221 // desiya rAiya. ....... // 1503 // | na kilammai jo tavasA ..... // 952 // nAma ThavaNA davieM ..... // 1239 // desiya rAiya pakkhiya.... // 1531 // | na kuNai nimesajuttaM ..... // 1517 // | nAma ThavaNA davie ..... // 1241 // desiyadaMsiyamaggo ....... // 1474 // na vao ettha pamANaM.... // 715 // nAma ThavaNA davie ...... // 1242 // . desUNagaM ca varisaM ...... // 189 // | nauI 10 asIi 11 ..... // 379 // | nAmaM ThavaNI davie.... // 51 // . dehamaijaDasuddhI ..... // 1464 // | namiNo kumAravAso ..... // 297 // nAmaM ThavaNA davie.... // 142 // dehavivittaM pecchai .... dhyaa.92|| namivinamINaM jAgaNa .... // 317 // nAma ThavaNA davie...... ||bhaa.191|| do ceva mattagAiM khele.... // 705 // | namukkAracauvIsaga .... // 1524 // nAmaM ThavaNA davie..... bhaa.192|| do ceva ya chaTThasae .... // 533 // | namukkAraporisIe .... // 1598 // | nAmaM ThavaNAdavie..... // 29 // do ceva suvaNNesuM... // 165 // | nayarI ya caMpanAmA ..... // 1320 // nAmaMThavaNAdavie ..... // 993 // do chacca satta aTTha..... // 1599 // nayarI ya paMDumahurA ...... // 1302 // | nAmaMThavaNAdavie ..... // 996 // dooNayaM ahAjAyaM..... // 1203 // nava kira cAummAse .... // 528 // | nAmaMThavaNAdavie ..... bhA. 240 // docceva namukkAre ..... // 1600 // | navakammANAyANaM ...... ||dhyaa. 33 // | nAmaMThavaNAdavie...... // 1449 // doNhaM varamahila0... bhaa.60|| | navakAlavelasese...... bhaa.227|| | nAyami gihiavve ..... // 1054 // donni ya divaDhakhette..... paa.41|| | navaNIogAhimae ..... // 1603 // nAyaMmi giNhiyavve ...... // 1623 // dosolA battIsA,..... // 73 // navi asthi mANusANaM ..... // 980 // niMdai ya niyakayAI...... ||dhyaa. 16 // . *11575chI.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ niamA maNuya... nikkicaNA ya samaNA ****** nikkUDaM savisesa ....... nikkhato hatthisIsA.... // bhA. 151 // nikkheve 1 gaDDu 2 // 1429 // ||dhyaa 35 // nicca ciya juvai0... nicchayao dunneyaM - ko...... nicchinnasavvadukkhA nijjataM muttUrNa nijjavaNa bhahagupte vIsuM.... ||776 // / / 1361 // // 114 // / / 1576 / / ****** ***** ***** ***** ****** ..... // 456 // neraiyatiriyamaNuyAdevA.... ||664 // // 355 // no kayapaccakkhA .... / / 1583 // // 1543 // no tivihaMtiviheNaM. / / 1584 // ...... nouvagaraNe jA sA. nosuakaraNaM duvihaM .. nosuapaccakkhANaM [ pa ] paMca cauro ...... ****** // 716 // // 988 // ***** // 1527 // // 885 // nijjAmagarayaNANaM.... nijjAvakAraNaMdhI...... niddAmatto na sarai. niddosaM sAravantaM niddhUmagaM ca gANaM..... nimitte 1 atyasatye 2.... nimmAcchiyaM mahuhuM.... nimmaladagarayavaNNA niyaAlayAo gamaNaM paMcaNhamaNuvavANaM paMcatthikAyamaiyaM paMcamahavyayajutto paMcamiyAe~ asaMkhaDi .... ****** niyamA cittaM jhANaM niyamA jiNesu u...... // 1490 // paMcavihaM AyAraM..... // 1137 // paMcasaya 1 addhapaMcama 2 // 392 // // 597 // // 731 // pra. / / ||dhyaa. 53 // / / 1198 / / | pA. 35 // // 994 // paMcavihaasajjhAyassa.... // 1363 // niyamA maNubagaIe.... // 184 // paMcavihe mANusse // bhA. 80 // niyayamahio va ....... // 1437 // nivaNussio // 1462 // paMcasayA culasIyA.... ||bhaa. 141 // nivavallabhabahupakkhami ..... pA. 18 // paMcasayA coyAlA..... // bhA. 135 // nivvANaM 9 cir3agAgiI. // 435 // paMcahi samaNasaehiM ||309 // // dhyA. 81 // paMcANaur3a sahassA 17 // 305 // nivvANamaMtakiriA sA.... ||306 // paMcANauDa sahassA 6 .... // 396 // nivvANasAhae joe, // 1002 // | paMcAsai AyAmA...... // bhA. 93 // nisIyA namukkAre. // 1379 // paMcAsIi sahassA 6 ...... ||407 // nisIhiA AsajjaM ....... pra. paMcAsII 1 paNNattarI ||406 // nissaMkiyanikkaMkhiya...... // 1563 // paMciMdiyANa davve....... // 1351 // nihnAi davva. bhAvA ...... // 890 // paMcidiehiM jA sA sA...... ||paa.8 // nIyAvAsavihAra........ ||1176 / / paMceva 1 addhapaMcama 2...... 378 // nIruyattAe ayalo..... // 748 // paMcaiva ya khIrAI // 1607 // 1383 pachI 1493 pachI. // + 1535 pachI niryuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH ||727|| / / 944 // // 728 // 1961 // pra. // ***** paMca va puttasayAI paMca ya mahavvavAI ...... paMca sayA culasIyA. paMca rahate baMdati ....... ***** .... paMcahaM kiikammaM paMcaNhaM paMcasayA. paMcaNhaM vaNNANa jo...... ***** ...... ***** ***** ||paa. 80 // / / 1024 // ||bhaa. 244 // ***** / / 1602 // // 345 // ..... // 1249 // 1783 // // 419 // ||1108 // 391 paMceva ya sippAiM ghaDa 1.... // 207 // paMcbuppaNNaggAhI ujju0... ||757 // paMtha kira desittA..... // 146 // // 1332 // // 1333 // // 1286 // // 282 // // 376 // // 400 // paMsU a maMsaruhire. paMsU accittarao....... paiThANe nAgavasU ... paumassa kumArataM. paumAbhavAsupujjA paThamuttare 9 mahAhari 10 ***** paurannapANapaDhamA ...... pakkaNakule vasaMto........ pakkheva DahaNamosahi. pagaDI aNNAsuvi paccakkhAeNa kayA paMccakkhANaM uttara... ***** ***** ***** // 1564 // ||bhaa. 249 // ||bhaa. 248 // ||bhaa. 144 // // 1557 // / / 1595 / / // 1622 // // 237 // paccakkhANassa phalaM // 1621 // paccakkhANo viu0 ..... // 1278 // paccakkhe daNaM paccayaNikkheva....... 879 // // 749 // // 1445 // // 1569 // || 1571 // paccakkhANaM jANai.... paccakkhANaM savvannu0... paccakkhANaM se...... paccakkhANaM pacca...... paccakkhANaMmi kae paccakkhANamiNaM. paccakkhANamiNaM 10 ..... ***** ..... ..... ***** pajjavakAo puNa........ pajjosavaNAi .. paTTavaNao a divasa..... paTTaviya baMdie vA paDuviyaoNma siloge.... paDikamaNaM desiya ***.... paDikamaNaM paDika0...... paDikamaNaM paDiya0..... paDikamaNe sajjhAe. ||paa. 34 // // 1113 // ||bhaa. 11 // // 572 // / / 1614 / / ****** // 1386 // // 1401 / / / / 1248 // // 1232 // // 1234 // // 1201 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti-akArAdikrama // bhA. 181 // patte vasaMtamAse A0..... // 1316 // / / 1952 // 392 ***** paDikuvAdiNe .. paDikkamAmi goyaraca.... sU. -patteyabuddhakara...... / / 1398 / / patteyamakkharAI,.... paDiz2aggiyami paDhame ...... paDiNIyasarIrahaNe. payaiThiipaesANu....... payalAyaMta susutna....... paDimA bhadda mahAbhadda paDilehaNA disA..... paDisiddhANaM karaNe payalAya paDipu0 paramohi asaMkhijjA,..... paDhamaM joge joge..... paravasaNaM ahinaMdana....... paDhamaM diTThIjuddhaM paDhamaMmi savvajIvA.... pariAo pavvajjA....... parijANiUNa jIve...... parijANikaNa Thio...... ****** ****** ***** paDhamabIyANa paDhamA..... paDhamassa bArasaMga paDhamANuogasiddho paDhamittha iMdabhUI paDhamittha vairaNAbho..... paDhamitya vimalavAhaNa .... ***** paDhamilluassa udae. paDhamilluyANa udAe..... padamo akAlamaccU paDhamo caudasaputhvI... paDhamodhaNUNasII 1 paDhamo ya kumAra.... paNatIsA 6 tIsA 7 .... paNaya caukkaM ca ...... paNayA paccaMtanivvA..... ..... ..... ***** ***** ***** ***** 1272 pachI / / 912 / / // 906 // / / 1540 / / / / 1539 // // 1109 // pri0 / // 299 // // 232 // // 478 // // 1376 // pisuNAsabbhAsabbhU..... ||dhyaa. 20 // pukkharakharadIvaDe, zrIsU. // pucchaMtANa kaher3a: // 437 // 11411 puhuM suNer3a sa..... puTTho jahA abaddho.... puDhaviM tasapANasa... // bhA. 143 // ||paa. 82 // ||paa.3|| // 367 // // 487 // .... // 449 // // 447 // *.**** / / 1475 // ||108 // pallava 1 girisa0.... // 194 // pavayAnIhUyANaM ...... // 177 // pavvajja puTTile . ||403 // pavvajjAe juggaMga ..... // bhA. 179 // pavvajjAe paDhamaM // 536 // puvvAvarasaMjuttaM veragga0.... // pA. 15 // pasaMte AsaNatthe ya, // 1200 // purimaMtaraMji bhUyaguha..... pAosi aivarate aDDharatte / / 1394 // purimeNa pachi..... pADaliputta mahAgiri....... / / 1284 / / purimeNa0 pADaliputta huvAsaNa.. // 1300 // | purisajjAe'vi taha. ..... pANivahamusAvA ..... // bhA. 245 // pANIpattaM 3 gihi0...... ||bhaa. 136 // // 182 // ****** // 454 // // 679 // // 1487 // puvvaM ca jaM tadutaM puvvaM ThaMti ya guruNo // 1546 // // 463 // // 1399 // / / 1321 / / || 1541 / / puvvakayanmAso........ / pA. 36 // // 833 // // dhyA. 30 // // 808 // ||1167 // puvvapaDivannagA puNa pA. 1 // | puvvappaogao ciya..... ||dhyaa. 85 // // 995 // puvvabhavajammanAma.... // 152 // // 939 // || 1510 // puvvamadiTThamassuama 0...... 1525 pachI. ||paa.68|| // 496 // // 1273 // / / 1272 / / // dhyA. 83 // // bhA. 32 // // 791 / / // 168 // // 236 // // 264 // / / 593 / / / / 176 // // 155 // // 164 // // 393 // / / 1562 / / // 1090 // paNavIsaM tu sahassA // 273 // paNavIsamaddhaterasa ...... / / 1534 // paNavIsasahassAiM . // 286 // paNavIsA (Avassaga )... ||1207 // paNNaM puvvasahassA ||285 // paNNarasa 21 dasa // 380 // paNNarasa sayasahassA paNNarasa sayasahassA. pAyasamA UsAsA // 279 // pAraMparappasiddhI...... pAradvAvaNiyavihiM pAlaMti jahA gAvo paNNarasi mAhabahule. paNNA chayAlIsA...... // 289 // // 246 // ||650 // pAvaM chiMdaDa jamhA 1478 pachI + 1108 pachI ****** pariNivvuyA gaNaharA...... paribhAsaNA u.... pariyAya baMbhacera, ...... pariyAyaparisapurise.... paliAsaMkhijjaime paliocamadasabhAe..... ****** pAbhAiyakAlami u ....... pAyacchittaparuvaNa // 17 // ||dhyaa. 51 // / / dhyA. 51 // // 1483 // / / 1545 / / // 45 // ||dhyaa 27 // ***** // 412 // 1878 // pra. // ||658 // ||maa. 3 // // 205 // // 1129 // // 898 // / / 161 // pAvaMti jahA pAra....... pArvati nibbuDapuraM pAvavahamusAvAe. pAvugdhAI kIraha....... pAsatthAI vaMdamA ....... pAsattho osanno hoDa ||107 // ||787 // // 450 // ..... ****** pAsassa kumArataM. pAso arinemI **** ..... piTTIcaMpA vAsaM piyadhammo dabdhammo ***** ..... ****** puDhavI AukkAe........ puNaravi a samosaraNe puNaravi bhaddianagare ...... puttI dhaNaMjayassA. putto payAvaissA. ****** .... ...... ***** ****** puvvaM davvAloyaNa........ puvvate hojja jugaM ***** *****
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH * 33 puvvasayasahassAiM paMca ..... // 283 // | bahusAlagasAlavaNe ...... // 489 // | bharahasila 1 miMDha 2 ...... // 941 // puvvAIAsu mahA0 ..... // 810 // | bADhaMti bhANiU0..... bhaa.53||| bharahassa rUvakamma 8 ...... bhA. 14 // puvvANupuvvi na kamo ..... // 1008 // | bANAI cauhattari.... // 655 // | bharaho pasannacaMdo ..... // 1151 // puTvi ukkhittA ...... bhA. 98 // | bAravai arahamitte ...... // 1309 // | bharuyacchami ya ....... // 1317 // puTvi kayAi.... ||bhaa. 21 // bAravaI veyaraNI ....... // 1306 // bharuyacche jiNadevo ..... // 1305 // pusse 9 puNavvasU 10 ... // 328 // bArasa ceva ya vAsA ..... // 537 // bhavaNavaivANama0.... ||bhaa. 64 // puhavI ya vAruNI.... // 48 // bArasa vAse ahie .... // 534 // bhavaNavaivANamaM0..... bhaa.115|| poaNa 1 bAravai0..... // 408 // bArasa solasa.... // 654 // bhavaNavaivANamaMta0..... ||bhaa. 90 // porANayagayadappo ...... ||bhaa.212|| bArasaMgo jiNakkhAo..... // 997 // bhvnnvivaannmNtrjois0||346|| posassa puNNimAe...... // 248 // bArasavihe kasAe.... // 113 // bhavaNavaI joisiyA ..... // 560 // posassa suddhachaTThI .... // 247 // bAlo abAla0..... bhaa.73|| bhavasiddhio u..... // 813 // praNipatya jinavare...... // 1 // | bAvIsaM titthayarA ....... // 1247 // | bhAiyapuNANiyANaM ..... // 585 // [pha] bAhirakhittami ...... // 1223 // // 1223 // | bhAvasuasaddakaraNe ..... // 1026 // phagguNabahulikkArasi ..... // 241 // | bAhiralaMbhe bhajjo,.... // 62 // bhAvugaabhAvugANi...... // 1115 // phagguNabahule ekkA0..... // 340 // bAhubalikovakaraNaM ..... // 349 // bhAve khaovasamie.... // 104 // phagguNabahule chaTThI ..... * // 244 // | biMdu chIe (ya)..... // 1381 // bhAve pasatyamiyaraM...... // 1451 // phaDDA ya asaMkhijjA..... // 60 // biiyami hoMti ..... // 563 // bhAve savvodaio0.... bhaa.189|| phaMDDA ya ANugAmI,.... // 61 // biiyakasAyANudae.... // 109 // bhAsaga paritta..... // 15 // phAsiyaM pAliyaM..... // 1594 // boDiyasivabhUIo.... ||bhaa. 148 // bhAsA asaccamosA ...... // 1095 // phiDiyaMmi aDDharatte..... // 1396 // [bha] | bhAsAsamaseDhIo.... // 6 // phusai aNate ..... // 976 // bhagavaM adINamaNaso .... // 318 // | bhikkhAyariyAi ...... // 1426 // bhadreNa carittAo...... // 1160 // bhinnavisayaM nisiddhaM....... // 1228 // baMdhaNasADubhayANaM..... ||bhaa. 171 // bhaNai a ArhiDijjA.... // 770 // bhisiNIpattehiare.... // 20 // baMbhaNagAme naMdovanaMda ..... // 475 // | bhaNai adhAreavvA.... // 771 // | bhImaTTahAsa hatthI .... bhA. 112 // battIsadosaparisuddha ..... // 1214 // | bhaNiyaM dasavihameyaM ..... // 1581 // | bhUApariNayavigae ..... // 1021 // baddhamabaddhaM tu suaM.... // 1020 // bhattaM vA pANaM vA ....... // 1186 // bhogami cakkimAI 7.... // 1044 // baladevavAsudevA ..... // 404 // bhattivihavANurUpaM ..... // 582 // bhogaphalaM bAhubalaM.... // 178 // balipavisaNasamakAlaM .... // 586 // | bhattIi jiNavarANaM ..... // 1097 // bhogasamatthaM NAuM... bhA. 78 // bahalI a joNagA ..... // 337 // | bhattIi jiNavarANaM ...... // 1098 // bhogasamatthaM nAuM..... // 195 / / bhliiaddNbillaajonng....||336|| bhatte pANe sayaNAsaNe... |bhA. 236 // [ma] bahiA ya NAya0.... ||bhaa. 111 // bhadda1 subhaddA 2..... // 410 // maMkhali maMkha subhaddA ..... // 473 // bahidhoyaraddhapakke ..... // 1354 // bhadaM ca mahAbhaI ..... // 530 // ) maMDiyamoriyaputte ...... // 594 // bahumajjhadesabhAge .... // 963 // bhaddilapura 10 sIha0.... // 383 // maMdire aggibhUI ..... // 442 // bahuyANa saddayaM ..... bhaa.214|| bharanittharaNasamatthA ...... // 943 // magasirasuddhikkArasi .... // 251 // bahuraya jamAlipabhavA.... // 779 // | bharahami addhamAso..... // 34 // | magahA gobbaragAme..... // 43 // bahuraya paesa avvatta0.... // 778 // | bharahasila 1 paNia 2..... // 940 // / magahA gobbaragAmo ..... // 493 // [ba] -
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 394 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama magahArAyagihAisu ..... // 234 // mANussa khetta jAI ..... // 831 // merugirituMgasariso ...... // 1256 // maggasirasuddhaikkArasIi .... // 250 // mANussayaM caUddhA ..... // 1356 // merugirIsamabhAre na..... // 351 // magge 1 avippaNA0..... // 903 // mAyaraM piyaraM vAvi ...... // 1197 // mottuM gilANakajja... pA. 29 // macchuvvattaM maNasA ....... // 1209 // mAyA ya ruddasomA... // 775 // mottUNamesimikkaM sesaann..785|| mjjnnnnisejjakkhaa....||703|| mAyAe ussaggaM sesaM ...... // 1542 // morI nauli birAlI... bhaa.138|| majjhatthassa u....... ||dhyaa. 11 // mAraNayA jIvavaho 21... ||bhaa. 19 // morIyasannivese do.... // 644 // maDayaM mayassa ..... bhA. 26 // mAsaM pAovagayA.... // 659 // | mosali saMdhi, ..... // 510 // maNapajjavanANaM..... 76 // mAse 2 a tavo..... // 1572 // mohapayaDIbhayaM abhi0.... // 1456 // maNapariNAmo a...... bhA. 89 // mAhakuMDaggAme ...... // 457 // mohe 1 ya jhANa 2..... bhA. 114 // maNasahieNa u...... // 1488 // mAhesarIu sesA puriaM... // 772 // [ya] maNasA vAvAraMto ..... // 1480 // | migAvaI 1 umA ...... // 409 // yadyapi mayA tathA.... // 2 // maNiAI dorAisu ..... bhA. 15 // micchattakAliyAvAya0 .... // 913 // [ra]. ' ' maNikaNagarayaNacittaM ..... // 545 // micchattapaDikkamaNaM..... // 1251 // rajjAiccAo'viyara ..... // 213 // maNikaNagarayaNacitte ..... // 547 // micchattamohaNijjA ...... // 1093 // | rattukkaDA u itthI ..... // 1357 // maNirayaNahemayAviya .... // 550 // micchabhayaghosaNa..... // 1325 // maNue caumaNNayaraM ..... // 565 // | micchAdiTThIyANaM jaM.... // 788 // rAiNiyaM vajjettA.... // 671 // maNuehiM khalu jA..... paa.9|| mitti miumaddavatte..... // 1507 // rAovaNIyasIhAsaNe ..... // 589 // mayaharagAgArehiM anna0..... // 1575 // | mitti miumaddavatte..... // 686 // rAgaddosakasAe (ya), ..... // 918 // mayaharapagae bahupa0...... // 1348 // | mihilA 21 soria0.... // 384 // rAgaddosakasAyAsa0..... ||dhyaa.50|| marudevI1vijaya 2..... // 385 // mihilAe lacchighare.... bhaa.132|| rAgeNa va doseNa..... bhA. 253 // malae pisAyarU ..... // 508 // mukkdhuraasNpaagddsevii0....||1127|| rAgeNa va doseNa ..... // 1413 // mallissavi vAsasayaM..... // 295 // rAgo doso moho...... ||dhyaa. 13 // maharihasijjArUhaNami.... // 1085 // muNisuvvae narmimi ...... // 418 // rAyakulesu'vi jAyA .... // 222 // mahiyA u gabbhamAse..... bhaa.219|| muNisuvvao a ...... // 381 // rAyagiha vissanaMdI ..... // 444 // mahiyA ya bhinnavAse ..... // 1328 // muttapurIsanirohe jinnnnaa0....||726|| rAyagiha vissabhUI ..... // 445 // mahupuggalAI tinni ..... // 1608 // muhapuggalarasayANaM..... // 1610 // rAyagihamagahasuMdari ...... // 1315 // mahurapariNAma sAmaM 1.... // 1031 // mUaM huMkAraM vA..... // 23 // rAyagihe guNasilae.... bhaa.128|| mahurAe jauNa rAyA ...... // 1283 // mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM.... // 762 // rAyA Aiccajaso .... . // 363 // mahurAe jiNadAso ..... // 470 // mUDho va disijjha0...... // 1382 // rAyA iha titthayaro ..... // 1326 // mahusittha 17 muddi 18 .... // 942 // mUyaM ca DhaDDuraM ceva, ...... // 1212 // rAyA karei daMDaM siTe ...... // 198 // mA me ejau kAutti ..... // 1476 // mUlaguNauttaraguNe ..... // 1615 // rAyA va rAyamacco ..... // 584 // mA me calautti ..... // 1478 // mUlaguNANaM laMbhaM... // 111 // ruppaM TaMkaM visamA0..... // 1139 // mA veaNA u to ..... // 1423 // mUlaguNAvi ya duvihA .... pr.|| ruppaM patteyabuhA TaMkaM ..... // 1140 // mAuyapayaMti neyaM ...... ||bhaa. 233 // | mUluttaraguNarUvassa ...... rogaharaNaM tigicchA 17... ||bhaa. 18 // mAgahamAI vijayo ..... // 348 // mUsAi mahAkAyaM...... ||bhaa.221|| roddA ya satta veyaNa ..... // 464 // r 155757ii. * 1425 5chI.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryaktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 85 rohIDagaM ca nayaraM...... // 1319 // | vattaNA saMdhaNA ..... // 699 // | vicchya sappe mUsaga... bhaa.137|| roher3a vaNaM chaTe hiya0...... // 1424 // vatthUo saMkamaNaM ..... // 758 // | vijjasuassa..... // 173 // [la] vannarasagaMdhasaMThANa...... bhA. 204 // | vijjAcaraNanaesuM.... // 1053 // lakkhaM 12 aTThasayANi.... // 262 // vayamikkagasaMjogANa .... pr.||| vijjANa cakkavaTTI ..... // 932 // lagguddhiyaMmi bIe ..... // 1422 // varakaNagataviagorA ...... // 377 // | viNao sAsaNe....... // 1217 // laddhilliaMca bohiM .... // 1099 // viNaoNaehi.... // 138 // laddhilliaMca bohiM ...... // 1100 // varavariA ghosijjai ..... // 219 // | viNaovayAra ..... // 1216 // labhrUNa ya sammattaM.... // 147 // varavariA0 ...... bhA. 84 // vittAsejja hasejja..... pA. 40 // lAua eraMDaphale ...... // 957 // varasurahimallasayaNami.... // 1089 // | vitti usavaNNa0 .... // 580 // lADhesu ya uvasaggA ...... // 482 // vavagayamohA samaNA ..... // 356 // vimalataNubuddhi ...... // 1086 // lAhA hu te suladdhA ..... // 427 // vavahAre 12 nIi 13 .... // 204 // vimalamaNatai dhammo .... // 371 // liMgaM jiNapaNNattaM...... // 1132 // vavahAro'vihu balavaM ||bhaa.123|| virayAviraI saMvuDama0.... // 863 / / liMgAi~ tassa ....... ||dhyaa. 26 // | vasabhe ya iMdakeU .... bhaa.209|| visamaMmi samA0...... ||dhyaa. 43 // lippagahatthI hatthitti...... // 1434 // | vasahi nivesaNa....... paa.54|| visamA jai hojja..... paa.49|| leha livIvihANaM ..... bhA. 13 // vasahinivesaNasAhI....... paa.55|| visayasuhaniattANaM.... // 1004 // loiMdiamuMDA saMjayA.... // 354 // vasubhUI dhaNamitte..... // 647 // vihigahiyaM vihibhuttaM .... // 1612 // loe vee samae ..... // 1606 // | 'vAe parAjio..... bhA. 140 // vIraM ariTThanemiM pAsa ...... // 221 // logassujjoagarA ....... // 1061 // vANArasI ya koThe ..... // 1308 // vIraM sukkajjhANa0..... ||dhyaa. 1 // logassujjoyagare, dhamma0.... suu.|| vANArasI ya NayarI ..... // 1312 // vIravarassa bhagavao .... // 471 // lobhANuM veaMto jo.... // 117 // | vANiyagAmAyAvaNa ...... // 495 // vIriyabhAve ya tahA.... // 52 // .. [va] vAyaNapaDisuNaNAe.... // 689 // vIriyasajogayAe ...... // 1515 // vaMdaNaciikiikamma...... // 1103 // ] vAyanisagguDDoe jaa0....||1514|| vIro arihanemI ...... // 226 // vaMdAmi mahAbhAgaM,.... // 41 // vAyAi namokkAro ...... // 1128 // vIsamiUNa niyaMTho.... vaMdijjamANA na...... // 866 // vAyAIdhAUNaM ........ // 1470 // // 519 // vIsarasaharuaMte ....... bhaa.230|| vaisAhasuddhaekkArasIe.... // 734 // vAraNa saNaMkumAre ..... vakkhANasamattIe.... // 710 // vAluya paMthe teNA ...... vIsasakaraNamaNAI... 507 // | bhA. 154 // vIsA do vAsasayA .... vakkhittaparAhutte a....... // 1199 // | vAghAe taio siM ..... // 1371 // bhaa.131|| vaccaMte jo u kamo.... | vAsattANAvariyA .... bhaa.207|| // 59 // // 1331 // vuDDhI vA hANI.... vaccagagoNI 1 khujjA.... // 133 // | vAsasahassaM 1 bArasa 2 ..... // 238 // veMTaTThAiM surabhi ..... // 546 // vaccaha hiMDaha na ..... // 512 // vAsANa kumArattaM ..... // 287 // veuvviasaMghAo.... bhaa.167|| vajjaMta'vajjabhIrU..... // 358 // vAsAsu ya tinni...... // 1391 // vejje meMThe taha ...... // 846 // vajjarisahasaMghayaNA.... // 157 // vAsIcaMdaNakappo jo.... // 1550 // vesamaNavayaNasaMco0.... ||bhaa.68|| vaDDhaMte pariNAme ..... // 823 // | vAsodayassa va jahA ...... // 577 // | vesAli bhUyaNadI..... // 518 // vaNasaMDovva kusu0.... ||bhaa.101||| viulA vimalA ...... // 937 // | vesAlIe paDimaM .... . // 494 // vaNNeNa vAsudevA ..... // 402 // vigaliMdiehiM jA sA.... pA.7 | voggaha daMDiyamAdI...... // 1345 // - + 1056 5chI. - 1563 pachI // 124 //
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 Avazyakaniyukti - haribhadrIyavRtti akArAdikrama saMdido saMdiTThassa..... saMbohaNa 1 pari0 saMbhiNNaM pasaMtI...... [sa] saMkAidosarahio. saMkeyaM ceva addhAe, ..... saMkhAIAo khalu, saMkhAIe'vi bhave ...... ||dhyaa 32 // / / 1566 / / // 25 // saMmattassa suyassa .. // 590 // saMmasuANaM laMbho saMkhijja maNodavve, ..... // 42 // saMccharakkosaM HIN khijjami ukAle, ...... saMkhijjamasaMkhijjo, ... saMkhijjAU cauro ...... ..... // 35 // saMvareNa aM // 67 // saMvacchareNa bhikkhA. // 899 // saMvaccharaNa hohI. // 52 // saMvacapreNa0...... saMvaTTa meha AyaMsagA saMvarakayanicchidaM // dhyA. 59 // saMvaraviNijjarAo saMkhejjajovaNA khalu. saMgamathe yario **** 1444 // ****** saMgahakAo 'NegAva ...... saMgahiyapiDiyatvaM saMga0.... // 756 // **** // dhyA. 96 // / / 1467 / / ...... saMgANaM ca pariNNAM saMghayaNa rUva saMThANa ...... saMghayaNaM saMThANaM ...... saMghAyaNaparisADo...... saMghAya bheatadu....... // 571 // saMviggaaNNasaMbho0...... ||bhaa. 246 // // 160 // saMsaria thAvaro...... // 443 // // 1252 // // bhA. 168 // saMsAra paDikkamaNaM. // bhA. 1955 // saMsArasAgarAo ubbuDDo .... // 97 // // bhA. 163 // saMsArAaDavIe / / 1324 / / sakkIsANA paDha....... // 48 // ||682 // sakko a tassama..... sabhA. 77 // W // 909 // ***** / / 681 / / sakko a devarAyA // 498 // // 190 // ***** saggahanibbuDa eva....... // 1344 // // 1049 // // 102 // sajjhAyajhANatava0 // 1506 // pra. sajjhAyamacitatA ****** / / 1443 // saddhi 18 paNapaNa 19 // 1374 // // 263 // // 106 // // 896 // sattaNhaM payaDINaM..... // 895 // sattavahavehabaMdhaNaka 0.... ||dhyaa. 19 // ||13|| sattasahassANaMtaiji0... ||1133 // sattasu parimiya..... // 292 // satuttaraM sayAI. ..... ***** // 223|| sattegaDANassa u // 497 / / satteyA diDIA..... ***** ****** saMghAyamegasamartha ..... saMjamaghAuvaghAe. saMjamajoe abmuTThiyassa.. saMjamajoe ..... saMjamajoesa sayA saMjayamaNuhi jA...... saMjayavemANitthI...... saMjogasiddhIi phalaM ..... saMjogANa dasaha .. saMjJAsu dosu sUro saMtapayaM paDivanne saMtapayaparUvaNayA 1 saMtapayaparUvaNayA...... ***** saMtA tityayaraguNA saMtissa kumArataM. saMtI kuMthU a aro saMta kuMthU a a....... 156 pachI. ...... ****** ***** ***** ***** / / 1178 // // 1279 // saMvariyAsabadArA ***** ..... ****** // 1171 // sakko saTTavaNe, pA. 10 // // bhA. 116 // // 700 // // 209 // sacarittapacchayAvo...... // 127 // // 811 // 1807 // 1460 / / // bhA. 34 // // 319 // // 216 // // bhA. 81 // // 188 // // 310 // ||maa. 217 // pra / / || 1601 // / / 786 // saddahaNa jANaNA khalu.... sahAiesa rAgaM dosaM ...... saddAivisayagiddho saddAivisayasAhaNa... // dhyA. 22 // ||dhyaa. 17 // ...... sannihiyANa baDAro // 1385 // sapaDikkamaNo dhammo ..... / / 1245 / / ****** ****** sappaM ca taruva0...... sappaM sayaNe jaNaNI.... samaNaM vaMdijja........ samaNA tidaMDavirayA. samaNo u baNivva. samattassa suyassa // 1033 // // 663 // 1738 // samabhAvami ThiyappA........ samabhUmevi aibharI..... samayA sammatta : samayAvaliamuhuttA .... // mA. 199 // samayAvaliya muhuttA...... samavAi aMsamavAI.... samavAo goDI..... // bhA. 20 // samahiMdA kappa...... // bhA. 119 // samilA pabbhaTThA samuTThANa 1 vAya0 ..... samusaraNa bhatta uggaha. samosaraNe kevaiyA. sammatta 8 nANa 9 sammattaM acaritasma sammattacaraNasahiyA..... 14834 // // 889 // // 362 // // 543 // // 897 // // 1163 // // 859 // // 856 // // 851 // // 850 // 1822 // // 910 // // 861 // // 854 // // 1500 // ***** ***** sammattadesaviraI, sammattadesaviravA sammattadesavirayA sammattasuyaM savvAsu .. sammahaMsaNadiDo sammadiddhi amoho ...... ..... **** ***** // 753 // // 1427 // ..... sammasuyaagArINaM. sayaNAsaNaNNApANe..... // bhA. 75 // // 1091 // // 1107 // // 353 // // 9406 // 1849 // // 1505 // ||bhaa. 278 //
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryaktibhASyAdizlokAnAM akArAdikramaH 2 309 sayabhisayA bharaNIo..... paa.45|| saha marudevAi niggao..... // 344 // sAhAraNaosaraNe ...... // 554 // sayamevaNupAlaNiyaM ..... // 1585 // sahasA kAlagayaMmI.... paa.37||| sAhAraNamapajjattaM.... // 123 // sayasAhassA gaMthA ..... // 876 // sA caMDavAyavIcIpa0 ..... // 835 // sAhAraNAsavatte ..... // 578 // salaliyavillahala0...... // 1258 // sA puNa saddahaNA ..... // 1587 // | sAhANasavvamatA ..... // 933 // saviyAramatthavaMjaNa0..... ||dhyaa.78|| sA vatthI siribhahA ..... // 479 // sAhu tigicchiUNa.... // 175 // savvaM asaNaM savvaM ..... // 1578 // sA havai savva0..... bhA. 188 // siMghADagatigacaukka0.... // 218 // savvaM ca desaviratiM ..... // 564 // sAee puMDarIe ...... // 1289 // ||bhaa.83|| savvaM pANaivAyaM ..... // 1271 // sAgAramaNAgArA,..... // 65 // | siuMbarajaMghAe ...... // 1072 / / savvaMti bhANiUNaM ..... // 800 // sAgAriyAi kahaNaM ...... // 1349 // sijjaMsa 1baMbhadatte 2 ..... // 327 // sAgeyammi mahAbala ...... // 1298 // siddhatti a buddhatti ..... // 987 // savvaggahobhayANaM.... bhA. 169 // sAdIsapajjavasio.... // 732 // siddhatthapure teNetti ..... // 511 // savvajIverhi suyaM ..... // 860 // sAbhAviya tinni ...... // 1334 // | siddhatthavaNaM..... ||bhaa. 102 // savvattha avisamattaM ..... // 576 // sAbhiggahA ya nirabhi0... // 1559 // siddhassa suho rAsI ..... // 982 // savvapamAyarahiyA ..... ||dhyaa.63||| sAmaM 1 samaM ca 2.... // 1030 // | siddhANa namukkAro ..... // 992 // savvabahuagaNijIvA..... // 31 // sAmAiaM karemI....... // 1046 // | siddhANa namukkAro evaM0 // 991 // savvaloe arihaMta .... suu.|| sAmAiamAIaM... bhA. 37 // siddhANa namukkAro dhannA0 // 990 // savvavihIsu a kusalA... // 1084 // sAmAiyaM ca tivihaM..... // 796 // siddhANa namukkAro..... // 989 // savvasurA jai rUvaM ...... // 569 // sAmAiyaM ca paDhama..... // 114 // | siddhANaM buddhANaM ..... suu.|| savvAuaMpi soyA ..... // 579 // sAmAiyaM sa maiyaM ..... // 864 // | siddhivasahimuvagayA ..... // 911 // savvAovi gaIo ...... // 1162 // | sAmAiyaMmi ukae ...... in801 // siddhenamaMsiUNaM ..... // 1270 // savvAsu vaTTamANA ..... ||dhyaa. 40 // | sAmAiyanijjuti..... sirigutteNa'vi .... bhA. 139 // savve kAussaggaM kareMti.... // 706 // sAmAiyamAIyaM.... // 93 // sIA sADI dIhaM ..... // 945 // savve ya mAhaNA.... // 657 // | sAmAiyAiyA vA..... // 271 // sIAi majjhayAre.... bhA. 94 // savve'vi egadUseNa ..... // 227 // sAmANiadeviDhi ..... // 505 // sIAlaM bhaMgasayaM ....... // 1045 // savve'vi egavaNNA.... // 391 // | sAya sayaM gosaddhaM...... // 1532 // sIyalalukkhA'NuciyaM.... // 1187 // savve'vi gayA .... // 390 // sArassaya 1 mAiccA 2..... // 214 // sIyale khuDDae ..... // 1105 / / savve'vi sayaMbuddhA ...... // 212 // sArassayamAiccA0 bhA. 86 // sIyANe jaM diTuM ..... bhaa.225|| savvevi davvajogA ..... // 934 // sArIraMpiya duvihaM....... // 1350 // sIyAyavAiehi ....... ||dhyaa.104|| .savvevia aiyArA.... // 112 / / | sAlaMbaNo paDato ...... // 1173 // sIsa 1 murI 2 ..... ||bhaa.160|| savvesipi jiNANaM..... // 333 // sAvagabhajjA 1 satta0... // 134 // | sIsukkaMpiya sUI ...... // 1549 // savvesipi nayANaM ..... // 1055 // | sAvajjajogappariva0 ..... ||799||siiso paDhamapavese ...... // 1229 // savversipi nayANaM ..... // 1624 // sAvajjajogavirao :... // 1052 // sIhAsaNe nisa0 .... bhaa.97|| savvesuvi saMThANesu ..... // 821 // sAvajjajogavirao.... bhaa.149|| suaNosua sua...... // 1041 // savvehiMpi jiNehiM ..... // 331 // sAvatthI usabhaparaM.... // 781 // suanANami abhattI ...... // 1409 // savvo'viya AhAro ..... // 1590 // sAvayadhammassa vihiM.... // 1558 // suanANamivi jIvo.... // 14 // ' *15255chI.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 Avazyakaniyukti haribhadrIyavRtti akArAdikrama sukayaM ANattiM piva ...... // 1526 // | suhumo ya hoi..... // 37 // | soUNa kIramANI ...... // 598 // sukkaMbarA ya samaNA ..... // 357 // | sUre 17 sudaMsaNe 18..... // 389 // | soriasuraMbarevi a....... // 1295 // sukkjjhaannsubhaaviy0....||dhyaa.87|| sUrodaya pacchimAe ...... // 555 // | soriyasamuddavijae .... // 1296 // sukkAe lesAe do .... ||dhyaa.89|| | seeNa kakkhamAI...... pA. 26 // | solasa ceva sahassA ...... pr.|| suggIve 9 daDharahe 10..... // 38 // sejjaM ThANaM ca jadA.... // 696 // | solasa rAyasahassA.... // 1 // suciraMpi acchamANo.... // 1114 // sejjaM ThANaM ca.... // 695 // solasa vAsANi.... bhaa.127|| suciraMpi acchamANo..... // 1118 // seNAhivaI bhoiya ..... // 1346 // | sohammakappavAsI ..... // 499 // suciraMpi vaMkuDAI ....... // 1314 // | seyaM sujAyaM suvi0..... ||bhaa.210|| | sohI paccakkhANassa... ||bhaa.247|| sujasA 14 suvvayA... // 386 // | seyapuraM 9 riTThapuraM 10 ..... // 324 // | [ha] sudRvi sammaddiTThI ..... // 1165 // | seyavi polAsADhe.... bhaa.130|| | hatthaMmi muhuttanto,..... // 33 // . suTuvAiyaM suTTa0..... // 1291 // | selaghaNa kuDaga..... // 139 // | hatthiNaraM 1 aojjhA 2... // 323 // sudbhutaraM nAsaMtI ....... // 1111 // | sevAmi selakANa. ..... // 1266 // | hatthI chaccitthIo.... . // 166 / suttatthatadubhayaviU..... paa.46|| | sesA u jahAsattiM ..... // 1367 // | hatthI hatthINiAo.... // 503 // suttatthabAlavuDDhe ya ...... // 1188 // sesA u jahAsattiM ...... // 1521 // hatthuttarajoeNaM kuMDa0..... // 459 // suttattho khalu paDhamo,.... // 24 // | sesA udaMDanII.... // 169 // | hayaM nANaM kiyAhINaM, ... // 101 // suniuNamaNAiNihaNaM..... ||dhyaa.45|| | sesANaM pariAo...... // 301 // harisaha seyaviyAe ..... // 516 // subahaeNpisuya mahIya...... // 98 // | so ussaggo duviho..... // 1454 // havai payAvai 1 baMbho.... // 411 // sumaMgalA 1 jasavaI 2 ..... // 398 // | so eva jippamANo.... bhA. 33 // heUdAharaNAsaMbhave ya.... ||dhyaa.48|| sumaissa kumArattaM ...... // 281 // | so jiNadehAINaM... ||bhaa. 27 // herannie 1 karisae 2..... // 947 // sumaI tha niccabhatteNa ..... // 228 // | so dAi tavokamma.... // 1568 // hoMti kamavisuddhAo.... ||dhyaa.66|| sumiNa 1 mavahAra 2..... // 458 // | so dAi tavokamma..... // 1570 // hoti suhAsavasaMvara...... ||dhyaa.93|| suya dhamma tittha..... // 130 // | so devapariggahio .... // 460 // hoi pavittinIvittI.... 746 // suyapaDivaNNA saMpai, ..... // 852 // | so vANarajUhavatI ..... // 847 // hoi pasatthaM mokkhassa.... // 741 // suyasamma sattayaM ..... // 855 // | so vAnarajUhavaI ..... // 1307 // | hoi bhayaMto bhayaaM0.... bhaa.184|| suragaNasuhaM samattaM .... // 981 // | so viNaeNa uvagao..... // 426 // | hohI ajio saMbhava ..... // 370 // surahipura siddhajatto .... // 469 // | so soyai maccujarA0..... // 838 // | hohI te viNivAo...... // 1260 // suvidiyajagassa.... ||dhyaa. 34 // | souM uvaTThiyAe ...... // 1619 // | hohI pajjosavaNA..... // 1567 // suvihiya duvihiyaM ..... // 1123 // | soUNa aNAuDhei ...... // 877 // hohI sagaro maghavaM..... // 374 // sussUsai paDipucchai..... // 22 // + 1563 pachI.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvajjajogavirao tigutto chasu sNjo| uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoI // sAvadyayogothI nivRtta, mana-vacana-kAyAthI gupta, SajIvanikAyane vize yavALo, AvazyakakyogomAM sadA upayukta, ane te Avazyaka yogone ja AcaravAvaDe sadA yatnamAna AtmA ja sAmAyika che.// bhA. 149