Avashyak Niryukti Part 03

SR No.: 005755
Original Sutra Author: N/A
Author: Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala
Publication Year: 2010
Total Pages: 410
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & agam_aavashyak
File Size: 9 MB

Page 76

પ્રમાણ-વર્ણકાલનું સ્વરૂપ (નિ. ૭૩૦-૭૩૧) ૬૫ - વ્યાડ્યા : “વાસ્નેન' ના “વૃત: વાર્તા 'ક્તિ મરમ્ મા સ્વાધ્યાયશાત્રે તતોને હતઃ વાત મનઃ સ્વાધ્યાયાત્રા, ‘માત્રે પ્રસ્તાવે ‘વાર્ત' પર વુર્વતિ પથાર્થ: દરમ્'
इदानीं प्रमाणकालः प्रतिपाद्यते-तत्राद्धाकालविशेष एव मनुष्यलोकान्तर्वर्ती विशिष्टव्यवहारहेतुः अहर्निशरूपः प्रमाणकाल इति, आह चदुविहो पमाणकालो दिवसपमाणं च होइ राई अ ।
5. चउपोरिसिओ दिवसो राती चउपोरिसी चेव ॥ ७३० ॥ व्याख्या : द्विविधः प्रमाणकाल:-दिवसप्रमाणं च भवति रात्रिश्च, चतुष्पौरुषिको दिवसः रात्रिश्चतुष्पौरुष्येव, ततश्च प्रमाणमेव कालः प्रमाणकालः, पौरुषीप्रमाणं त्वन्यत्रोत्कृष्टहीनादिभेदभिन्नं પ્રતિપવિતખેવેતિ થાર્થ: દ્વારા इदानीं वर्णकालस्वरूपप्रदर्शनायाह
10 पंचण्हं वण्णाणं जो खलु वण्णेण कालओ वण्णो । - સો રોફ વUત્નિો વ0િ0% નો વ નં . 9રૂર છે
व्याख्या .: पञ्चानां शुक्लादीनां वर्णानां यः खलु वर्णेन छायया कालको वर्णः, खलुशब्दस्यावधारणार्थत्वात्कृष्ण एव, अनेन गौरादेर्नामकृष्णस्य च व्यवच्छेदः, स भवति वर्णकालः, વ8ાર્તા નિતિ વર્જનઃ, ‘વUિUUM નો વ = નિંતિ વર્ધાનં વ:, રૂપ નિત્યર્થ, 15
ટીકાર્થ : અમારા સ્વાધ્યાયના અવસરે કૂતરો મરણ પામ્યો. તેથી અકાળે મરણ પામતા કૂતરાએ સ્વાધ્યાય કાળ હણ્યો. I૭૨૯
અવતરણિકા : હવે પ્રમાણકાળ કહેવાય છે – તેમાં મનુષ્યલોકમાં થનારો, વિશિષ્ટવ્યવહારનું કારણ, એવો રાતદિવસરૂપ અદ્ધાકાળવિશેષ જ પ્રમાણકાળ છે. કહ્યું છે ? - ગાથાર્થ : ગાથાર્થ ટીકાર્થ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જશે.
ટીકાર્થ : બે પ્રકારનો પ્રમાણકાળ છે – દિવસ અને રાત્રિ. તેમાં ચારપ્રહર પ્રમાણ દિવસ અને ચારપ્રહર પ્રમાણ જ રાત્રિકાળ છે. તેથી પ્રમાણ એ જ કાળ તે પ્રમાણકાળ. અન્ય ગ્રંથોમાં પ્રહરનું પ્રમાણ ઉત્કૃષ્ટ-હીનાદિભેદોવાળું કહ્યું જ છે. (તથી અહીં બતાવવામાં આવતું નથી.) /૭૩oll.
અવતરણિકા : હવે વર્ણકાળનું સ્વરૂપ દેખાડવા માટે કહે છે કે ગાથાર્થ : ગાથાર્થ ટીકાર્થ ઉપરથી સ્પષ્ટ થઈ જશે.
ટીકાર્થ ઃ શુક્લાદિ પાંચ વર્ણોમાંથી જે વર્ણ છાયાવડે કાળો છે તે વર્ણકાળ છે. (અર્થાત્ કૃષ્ણવર્ણ વર્ણકાળ છે.) મૂળગાથામાં “વત્ન” શબ્દ “જ”કાર અર્થમાં હોવાથી જે કૃષ્ણ છે તે જ વર્ણકાળ છે એમ અર્થ જાણવો. અહીં ‘વકાર દ્વારા શુક્લાદિ અને નામકૃષ્ણ (કૃષ્ણ એવું કોઇનું નામ હોય, પણ વર્ણ ગોરો હોય તેવા)ની બાદબાકી જાણવી. વર્ણ એવો જે કાળ તે વર્ણકાળ, 30 એ પ્રમાણે સમાસ કરવો. હવે “વUTM નો વ = ક્ષત્નિ" શબ્દનો અર્થ કરે છે કે – વર્ણન
_20
25