Book Title: Anusandhan 2016 12 SrNo 71
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520572/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) anusandhAna - 71 zrIhemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA sampAdaka : vijayazIlacandrasUri - DaoN. madhusUdana DhAMkI-vizeSAMka kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi 2016 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A aMkanuM Arthika saujanya zrI borIvalI jaina zve.mU. tapagaccha saMgha, maMDapezvara roDa, muMbaInA jJAnadravya khAte Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusandhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA Do. madhusUdana DhAMkI vizeSAGka sampAdaka : vijayazIlacandrasRri WKAWSTOP4 AIIMilan DOO0nchan MIRAM zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2016 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 71 Adya sampAdaka: Do. harivallabha bhAyANI sampAdaka samparka : vijayazIlacandrasUri : c/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, mahAvIra TAvara pAchaLa, pAlaDI, amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 E-mail : s.samrat2005@gmail.com prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda I. 2016, saM. 2072 prAptisthAna : (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAyamandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 phona : 079-26622465 zrIvijayanemisUri-jJAnazAlA zAsanasamrATa bhavana zeTha haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380004 phona : 079-22168554 Email : nemisuri.gyanshala@gmail.com (3) sarasvatI pustakabhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 phona : 079-25356692 prati : 250 mUlya : Rs 300-00 mudraka : kirITa grAphiksa - phona : 079-25330095 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana 'saMzodhana' nI mULabhUta preraNA kaI ? ane, saMzodhana te saMzodhana kyAre bane ? pahelA praznano uttara cha : satyazodhana. zodhaka te, jenaM citta nirantara satyane gaveSatuM hoya. tevA cittane, pravartamAna ke pracalita vAta, vicAra, mAnyatA ke paramparAmAM kazIka garabaDa pratIta thAya tyAre, te, garabaDa ane tenAM nidAnone zodhe che - zodhavA mathe che; ane pachI tene badale te jagyAe, je vAta ke vicAra yogya rIte baMdhabesatAM AvatAM jaNAya tenI, sapramANa / sAdhAra, sthApanA karavAne udyukta bane che; A AkhIye prakriyAmAM khovAyelA / daTAyelA / jhaMkhavAyelA satyanuM zodhana ane punaHsthApana - e ja tene mATe preraka baLa bane che. jyAre AvI gaveSaNA ane punaHsthApanAnI tatparatA tathA trevaDa nathI hotI, tyAre tevA loko dvArA thatuM saMzodhana e saMzodhana to nathI ja banatuM, balke eka upahAsapAtra athavA upekSApAtra vaitarUM-vahItaruM banIne rahI jAya che. saMzodhaka jo sAcukalo hoya to sau pahelAM te AtmapratItithI sajja hoya; parizrama, vAMcana, cintana - A badhuM tenI potIkI mUDI samAna hoya; ALasa ane anudAratApUrNa Agraha - beuthI te vegaLo raheto hoya; paramparAmAM ke saMzodhanamAM - kyAMya paNa, potAnA hAthe ke anya dvArA, pravezelI ke pravezatI galata dhAraNAo paratve te satata satarka hoya, ane tene ulecavA jeTalI nirbhIkatA te dharAvato ja hoya. Avo mANasa je saMzodhana kare te moTA bhAge hIranI gAMTha para telanA TIpA samuM banI rahetuM hoya che. enA saMzodhanane, pachI, koI paDakArI ke khoTaM TharAvI zake nahi. tenuM hathiyAra kaho ke ojAra eka ja hoya : pramANo. pramANapuraHsara ja tenAM pratipAdana hoya, ane tene tenA karatAM vadhu majabUta ane navIna pramANo darzAvIne koI paDakAre to teno tatkSaNa svIkAra karavAnI tenAmAM sajjatA hoya. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navA navA Avo utsAha jovA phaMDA Uta ane, AvA saMzodhakanuM saMzodhana 'saMzodhana' bane ja - evI spaSTatA karavAnI have jarUra nathI rahetI. paramparAgata mAnyatA, samAjamAM vyApaka ane UMDA mULa ghAlIne pravartatI hoya, ane tethI te koI vakhata AvAM saMzodhanane - saMzodhita vAtane svIkAre nahi eveM bane, paraMtu te e saMzodhanano inkAra ke niSedha to na ja kare, nathI ja karatI. 'saMzodhana' mATe A jevo tevo evorDa na gaNAya. saMzodhanano Azaya, ane Agraha, paramparAne - pAramparika AsthArUpa mAnyatAne dhvasta karavAno hoya che, evI samajaNa ApaNe tyAM pravartatI rahI che. vaicArika kaTTaratA e AnuM javAbadAra paribaLa che. A kaTTaratAne kAraNe, ghaNIvAra, saMzodhakonA cittamAM / dimAgamAM paNa, paramparAne dhvasta karI nAkhavAno utsAha ke Aveza pedA thato hoya che. khAsa karIne, zodha-kSetramA navA navA padArpaNa karanArA tema ja paramparAvAdanI kaTTaratAthI dAjhelA zodhakomA Avo utsAha jovA maLe. paraMtu, mUlataH satyazodhana-prerita zodhakAryanI aMdara teo jema jema UMDA UtaratA jAya, AgaLa vadhatA jAya, ane 'paramparA pAse paNa eka potIkuM tathya hoya - AsthA- tathya' o vAta jema jema temane samajAtI jAya, tema tema temano te utsAha ThAvakAImAM pheravAto jAya che; Aveza samAdhAnamAM palaTAto jAya cha; ane saMzodhananA satyane vaLagI rahevA chatAM, pachI, teo paramparAno niSedha ke anAdara karatAM nathI. . ApaNe jemane nAstika gaNelA tevA paNDita becaradAsa jIvarAja dozI, paNDita dalasukhabhAI mAlavaNiyA vagere vidvAnonA aMtaraMga paricaye samajAyekheM ke A loko zodhaka vRttinA hovA chatAM zraddhAbhraSTa nathI, paramparAno dhvaMsa e emano uddeza nathI. emane te samaye je lAgyuM te temaNe cokkasa kAM; ApaNe te sAthe sahamata na thaIe, ane tevI jarUra nahotI; paraMtu temanI samakSa pramANo ane AdhAro sAthe rajUAta karavAmAM Ave ke 'tamArI A vAta yogya nathI,' to teo potAnI dhAraNA badalavA taiyAra rahetA, eTaluM ja nahi, kSamA mAgavA mATe paNa tatpara hato, e anubhava thayelo che. ghaNAbadhA lokone, khAsa to sAdhuvargane, amArA, A vidvAno sAthenA paricaya tathA saMparkane aMge acaraja rahetuM, ane aNagamo. paNa. AnAthI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 barAbara vAkepha hovA chatAM A bAbate amane Azcarya na thatuM; kema ke bhagavAna tIrthaMkarano anekAntano siddhAnta, jyAM sudhI anekAnta - dRSTimAM pariNamyo na hoya tyAM sudhI, potAnAthI bhinna mAnyatA, vicAra ke samajaNa dharAvatA lokAM pratye dveSa athavA aruci thAya to te svAbhAvika hoya che, eTalI samaja keLavAi gaI che. jo dharma ane zAstranAM satya tathA tathya pAmavAM hoya, prIchavAM hoya, to saMzodhananI prakriyA pratye ke saMzodhako pratye tiraskAra rAkhavo pAlavavo na joie; ane A banne satya tathA tathya amArI pAse ja che, amane ja samajAya bIjAne nahi, evaM mithyAbhimAna paNa chUTI javuM joie. - - ApaNA agraNI purAtattvavido Do. hasamukha sAMkaLiyA tathA ramaNalAla mahetAne maLavAnuM thayeluM tyAre teo kahatA ke 'amAre to ThIkarAM - patharAmATI bole te sAMbhaLavAnuM. copaDImAM lakhyuM che mATe te ja sAcuM ema mAnIne amArAthI calAya nahi.' A ja vAta DaoN. madhusUdana DhAMkI paNa kahetA, judI rIte, judA zabdomAM. e loko pahelAM pratyakSa padArtha - pramANa zodhe- meLave, pachI granthonA zabdo sAthe teno tALo meLave, ane granthomAM kaI vAta asala haze, kaI vAta prakSepa haze, kaI vAta dantakathA haze, teno aMdAja kADhatA rahe. temanA manamAM eka ja Azaya rahetA hoya che : "mULa vastu ja syavaM eTalI badhI zreSTha ane mahattvapUrNa hoya che, je pAchaLathI caDatAM gayelAM camatkArapUrNa AvaraNothI DhaMkAi - dabAI gaI hoya che. te mULa vastune tathyane tenA mULa rupamAM punaH anAvRta karavuM e ja che saMzodhanano marma." Ama karavA jatAM, kyAreka, AsthA sAthai saMzodhananI athaDAmaNa thaI jAya tevuM cokkasa banavAnuM. paraMtu AsthAnuM nikaMdana kADhavAnuM temanA manamAM nathI hotuM temano vAMdho to andhazraddhA, aNasamaja ke ajJAna sAme ja hoya che, AsthA sAme nahi, ane nahi ja. astu. zI. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama sampAdana guNasaubhAgyAparanAma-zrIjayavantasUriviracitaH zrIzAntistavaH - saM. muni kalyANakIrtivijaya 1 jJAnacandrakRtaM zrIpArzvajinastavanam (avacUrNisahitam) - saM. muni kalyANakIrtivijaya 5 vAdIndrazrIdevasUricaritam - saM. gaNi suyazacandravijaya, muni sujasacandravijaya10 zrIvAdIdevasUri-carita-mahAkAvya-sambandhita aitihAsika noMdha - saM. vijayazIlacandrasUri 82 pUrNatallagacchIya-zrIzAntisUriviracitaTIkopetaM ghaTakaparakAvyam - saM. muni trailokyamaNDanavijaya 85 keTalIka lekhapaddhatio - saM. vijayazIlacandrasUri 95 keTalAka patro - saM. vijayazIlacandrasUri lekhapaddhatiH - saM. vijayazIlacandrasUri 104 zrItilakavijaya-kRta stavano - saM. muni dhurandharavijaya 118 aSTApadatIrtha-bharatacakravartI-Rddhistavana - saM. jAgRti DI. vorA 125 svAdhyAya zrIanuyogadvArasUtranA eka pAThanI prAmANikatA - muni trailokyamaNDanavijaya 133 saundarya aura zAnti : jinasaundarya aura pratimAoM para jaina vividha vicAra - nalinI balabIra 143 prAkRta evaM apabhraMza jainasAhitya meM kRSNa - pro. sAgaramala jaina 163 Do. DhAMkI dvArA thayeluM eka mahattva- anveSaNa : nandyAvarta prakIrNa navAM prakAzano 181 186 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Do. DhAMkI vizeSa * DhAMkIsAheba kalAvivecaka madhusUdana DhAMkI meM jevA joyA, jevA jANyA DhAMkIsAheba : eka virala vyaktitva 7 bahumukhI pratibhAsampanna vidvAna : DhAMkIsAheba A DhAMkIsAheba ! pro. madhusUdana DhAMkI sUkAM parNo vana gajavatAM, zAnta lIlAM sadAye Do. madhusUdana 'DhAMkI : jeTalA joyA - jANyA gujarAtI bhASA-sAhityanI smRti saMcayikA.... avantikA guNavanta mahetA gaNi suyazacandravijaya, muni sujasacandravijaya 213 rAjula dave 216 220 226 231 235 - rAjeza paMDyA 191 192 * upA. bhuvanacandra 210 - - - * hasu yAjJika DaoN. jitendra bI. zAha DaoN. ramajAna hasaNiyA 'zanimekhalA. '... - - chelabhAI vyAsa 239 243 - Do. reNukA poravAla 247 Do. niraMjana rAjyaguru 249 hasamukha vyAsa 252 madhusUdana DhAMkI : uSmA, vinoda ane vidvattA devAlayanA vizvakarmAnI vidAya DhAMkIsAhebanI meM jhIlelI chabI madhusUdana DhAMkI : granthasUci CONTRIBUTION OF DR. MADHUSUDAN DHAKY IN THE FIELD OF ARCHITECTURE pratibhApuJjanI vidAya santatvano ahesAsa karAvanAra vidvajjanane smaraNAJjali - DaoN. manoja rAvala ramaNa sonI * Dr. Renuka Porwal 256 Do. kumArapALa desAI 261 - vijayazIlacandrasUri 265 - * kanubhAI jAnI 275 - 276 DhAMkIsAheba : saMskRti saurabhanuM mAnavarUpa madhusUdana DhAMkI : mArI najare * zirISa paJcAla madhusUdana DhAMkInAM gujarAtI-hindI lakhANo : eka avalokana - hemanta dave 281 DhAMkIsAheba nAmerI svajananuM eka zakalacitra pIyUSa Thakkara 297 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : nUtana prakAzana : kahAvalI - bhAga - 2 (uttarArdha) kartA prakAzaka : zrIbhadrezvarasUrijI sampAdaka : zrIkalyANakItivijayajI gaNi : ka. sa. zrIhemacandrAcArya na. ja. za. smR. saMskAra-zikSaNanidhi - amadAvAda eka prAcIna bahumUlya kathAgrantha- upalabdha ekamAtra tADapatra-pratinA AdhAre atyaMta jahemata pUrvaka, sampAdana-saMzodhana. vidvajjanone atIva upayogI bane tevU prakAzana. kahAvalIno prathama khaNDa A pUrve I.sa. 2012mAM prakAzita thaI cUkyo che. ( zAntasudhArasa - sampuTa ) kartA gAna : upA. zrIvinavijayajI mArgadarzana tathA Alekhana : zrIvijayazIlacandrasUrijI : zrI amita Thakkara, zrI dIpti desAI, zrI dyuti bUca citrAMkana : zrI naineza saraiyA prakAzana : kirITa grAphiksa - amadAvAda, mo. 9898490091 * zAstrIya tathA dezI DhALomAM thayeluM adbhuta gAna * zAntarasano yathArtha paricaya karAvatAM 16-16 kArDsanA traNa seTa * zAntarasanu rasapAna karAvatI bhUmikA AvI vaividhyasabhara sAmagrIthI opatuM A prakAraceM prakAzana jaina saGghamAM prathama vAra thayuM che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 sampAdana guNasaubhAgyAparanAma-zrIjayavantasUriviracita: zrIzAntistavaH - saM. muni kalyANakIrtivijaya zrIzAntinAtha paramAtmAnA saMskRtabhASAnibaddha A stavamAM kula 22 padyo che, jemAMthI 11 padyo upajAti, svAgatA, vasantatilakA, anuSTub, zArdUlavikrIDita vagere chandomAM racAyelA che ane bAkInAM 11 padyo rAsaka-gItirUpe racAyelA che. 1 zloko ne 1 rAsakagIta - e krame racanA cAle che. pratyeka padya utkRSTa kAvyazailImAM racAyeluM che ane yamaka-prAsa vagere alaGkArothI vibhUSita che. A katinA kartA soLamI sadInA prasiddha madhyakAlIna kavi zrIjayavantasUrijI che, jemanuM bIjU nAma guNasaubhAgyasUri che. teo vaDatapagacchanI ratnAkarazAkhAnA upAdhyAya vinayamaNDananA ziSya hatA. teo saMskRta kAvyazAstranA abhyAsI hatA evaM jANavA maLe che, ane saMskRta-prAkRta kAvyaparamparAono paNa emane UMDo paricaya haze, eq emanI kRtio batAve che. emaNe gujarAtI bhASAmAM be rAsakRtio - 'zRGgAramaJjarI' (saM. 1558) ane 'RSidattArAsa' (saM. 1587), tathA stavano. lekha(patra), saMvAda, phAga, bAramAsA vagere prakAranI kRtio ane 80 jeTalAM gItA racelA upalabdha thAya che. te sivAya saMskRta bhASAmAM paNa aneka kRtio racI haze, te prastuta kRtine jotAM anumAnI zakAya che. temanI kRtio jotAM temanI eka bhAvakavi tarIkenI pratibhA upasI Ave che, ane alaGkAro, vividha abhivyaktitarAho, vAgbhaGgio, padyabandho, samasyAbandho, subhASito vagere para, kavi, ajaba prabhutva pratIta thAya che. kavine sarva rasonA AlekhananI phAvaTa che paNa emanI kRtiomAM cakravartI che te to sneharasa ja. tIrthaGkarastavanA paNa premalakSaNA bhaktinA raMge raMgAyelI che. A rIte A AcArya, madhyakAlIna sAhityanA eka prathama paMktinA sarjaka kavi banI rahe che. A kRtinI avacUri paNa pratimAM paJcapAThasvarUpe sAthe ja lakhAyela che. parantu durbhAgye tenA mAtra eka ja zloka paranI avacUri lakhAI che, ane te pachI lakhavAnI jagA khAlI rahI gaI che. avacUrinA kartA vize koI nirdeza nathI. 1. kavino paricaya, sUkSmadarzI vivecaka-saMzodhaka-sampAdaka zrIjayaMta koThArI sampAdita "jayavantasUrinI cha kAvyakRtio" nA AdhAre rajU karela che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 pratiparicayaH A pratinI jherokSa nakala pUjya gurubhagavanta zrIvijayazIlacandrasUrijI ma. nA saMgrahamAMthI maLI che. mULa prati kayA bhaNDAranI che te jANI zakAyuM nathI. pratinA kula 2 patro che. akSaro suvAcya che ane lekhana prAyaH zuddha che. lekhana saMvat nirdezAyela nathI chatAM lekhanazailI jotAM 17mA saikAmAM lakhAI hoya tevU lAge che. pratilekhakano koI nirdeza nathI. kalyANakAyamojaHzrIkalyANakamalAkaram / kalyANamamalaM zAnti, kalyANadaM navImyaham // 1 // rAsaka navamaGgaladAyakamabhirAmaM, kevalalalanAlIlArAmaM, natanihatorudarAmaM / pAtakapaTalaM vyaricad rAma, yastaM parihRtasaGgamarAma, zivasaGgatamavirAmam // 2 // yugmam avacUriH- ahaM taM zrIzAnti navImi-staumi / [yaH] rAma-zyAma, pAtakapaTalaM ririce-vyaricat-nirakAsayat; ricUMpI -virecane, virecanaM - niHsAraNaM, pAtakapaTalasya rAmatvaM gauNam / rAmA strI jAmadagnyazca, rAmanAmnau sitAsitau / rAmaH pazuvizeSe'pi, rAmo dazarathAtmajaH // [] kalyANakAyaM 'kalyANaM hemni maGgale' iti vacanAt, tathA ojastejaH, zrIH zobhA, kalyANaM-maGgalaM, kamalA-lakSmIH, tataH padacatuSTayasyetaretare, tAH kurute, sa tam / tathA kalyamAcAramaNatIti, aN zabde, amalaM-vyaktam / tathA kalyANadaM - kalilakSaNo ya ANazabdaH, taM dyati-spheTayatIti, taM, kalahanAzakaM; yadvA kalyA - dakSAH, teSAmA-sAmastyena NaM-jJAnaM datte; yadvA teSAmeva AM - lakSmI, NaM ca datte sa, tam / yadvA kalyAnAM - dakSAnAmA-sAmastyena naM - bandhanaM kArmaNaM mohAtmakaM vA dyati tam // 1 // rAmaM yazaste prasarIsarIti, mAM vAvadUkaM ca carIkarIti / zaMzlAghate'smai sa varIvarIti, guNairjagad yazca parIparIti // 3 // rItiratAstava ke mahimAnaM, na panAyante jJAyasamAnaM, vidalitasurabharamAnam / hariharihariharirAjasamAnaM,svairaM jagati sadAlasamAnaM,kRtapratighAdivamAnam // 4 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 mAnase nivasa me jinahaMsa !, bhavyakokanadabodhanahaMsa ! / . jantujAtaparipAlanahaMsa !, vAmakAmamadabhaJjanahaMsa ! // 5 // haMsavanIparivardhanakamalaM, sumatiryo matijinapadakamalaM, labhate'sau zivakamalam / sevakajanasampAditakamalaM, vitrAsitadurgatitatikamalaM, sajjanacAtakakamalam // 6 // svAnte sma nAkaM tava devadArAH, kurvanti saubhAgyaguNairmadArAH / prAgalbhyadakSAH kRtadevadArA, ye yA jayAmAsurimAnudArAH // 7 // gatyA mantharayA sAraGga, kaTa(Ti )taTagurubhAreNa sAraGga, tanumadhyena sAraGgam / usiruho yugalena sAraGga, vimalAnanakalayA sAraGga, api ca nasA sAraGgam // 8 // sAraGgamAyatavicAcalidRgvilAsaiH, sAraGgameva kuTilena bhruvoryugena / ' sAraGgamaGgavilulatkabarIbhareNa, sAraGgadhAmaparikarmarucA salIlAH // 9 // tribhirvizeSakam // purataste praguNitasAraGga, te'kSikSeperitasAraGgaM, paruSAyitasAraGgam / nanRturgAyantaH sAraGgaM, prApyA'vasaretarasAraGgaM, kAmukazalabhasAraGgam // 10 // bhavAMstathA nA'pi vikAramAra !, jAto hatAzastvayi dhIramAra ! / bhavAmbudhermAmava vairamAra !, devendravandyA''ntaravairamAra ! // 11 // auSId yaH kila bhavakAntAraM, yastaM manute sa tu kAntAraM, bhinte zivakAntAram / mAM mendrIM yacchatu kAntAraM, varivasyezituratikAntAraM, tanute bhavikAntAram // 12 // AbAlyAd vimalaM vapustava vibho ! zvAso'jayatpuSkaraM, dhIraM vAridharAyase pravikiraMstvaM dezanApuSkaram / atrAlIDhamatho rathAGgamanaghaM vidyotayatpuSkaraM, bhAti tvatpurato mano harati te chatratrayaM puSkaram // 13 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . anusandhAna-71 | zivaramaNIhRdayasthalahAraM, kunayavanIdahane nIhAraM, jinamIDe vIhAram / durgatijagatIdAraNahAraM, nistAritadUritamohAraM, yazasA nirjitahAram // 14 // yeSAM karuNezaraNe, saMsAratrastanipuNajanazaraNe / dveSastvayi vigataraNe, nihi ha? )tAste kumatanizitaraNe ! // 15 // mUlAdunmUlayatA vAlaM, pronmUlitamiha manasijavAlaM, bhavatA dadhatA vAlam / tattere dustarabhavavAlaM, yatrA''ste bhrAntIjavAlaM, naumi bhvntmvaalm||16|| nA'laM gurU raudrarasAgarasya, vaktuM guNAMste guNasAgarasya / vibhUSitabrahmarasAgarasya, vayaM kathaM nu(nva? )dbhutasAgarasya // 17 // surasaritaH zrotaHsikatArA, dhArAH sArA sumatimatArAt, mIyeran divi tArAH / guNamAlA tenA'pyatitArAH, mAtuM zakyA kila vitatArA, candrakaleva gatArA // 18 // dhanyA'cirA sarvavazAsu nAma, yAM vAsavAlI rasato nanAma / yasyAH sutastvaM jagatIjanAma-haro'si zAnte ! jina ! satyanAma // 19 // dhanyAste satataM tava vadanaM, ye'laM pazyantyenazchadanaM, saumyaM zobhAsadanam / syAdvAdvodArAmamagadanaM, cintAtItaphalAvalidadanaM, jayakamalAsaMvadanam // 20 // duHkhadrorlavanaM prabhAvabhavanaM bhavyaiH kRtAsevanaM, zreyaHzrIsavanaM kaSAyatavanaM sampallatAnIvanam / zrIzAnteH stavanaM bhavAriyavanaM saubhAgyasaJjIvanaM vAcyApittavanaM mahaHsumavanaM svAntasya sattevanam // 21 // jayavantamIzamevaM, yaH sumatiauti zAntimatimahitam / guNasaubhAgyavaro'sau, tvaritaM sukhasantatiM labhate // 22 // // iti zAntistavaH // * * * Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 jJAnacandrakRtaM zrIpArzvajinastavanam (avacUrNisahitam) - saM. muni kalyANakIrtivijaya zrIpArzvanAtha bhagavAna, saMskRtabhASAmaya A stavana kula pAMca padyonuM banekheM che. pAMce ya padyo geya che ane yamakabaddha che. kAvyazailI sarasa che. stavananA kartA zrIjJAnacandra nAmaka vidvAn muni che evaM tenI avacUrNimAM karela nirdezathI jaNAya che, ane avacUNi paNa prAyaH jJAnacandrajIe ja racelI hoya tevI sambhAvanA che. avacUNi atyanta saraLa bhASAmAM lakhAyelI che. kartA zrIjJAnacandra vize koI mAhitI prApta sAdhanomAM maLatI nathI. vidvajjano prakAza pADe tevI abhyarthanA. __ prati paricayaH A prati jodhapura (rAjasthAna) sthita rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAnanI 21150,2 kramAGkita prati che. prati tripATha che. patra 1 ja che. akSaro atyanta sundara ane suvAcya che tathA lekhana zuddha che. lekhana saMvat nirdezAyela nathI chatAM lekhanazailI paDimAtrAyukta che te jotAM 16mA saikAnA uttarArdhamAM lakhAyela hoya tevU anumAna karI zakAya. pratilekhakano koI nirdeza nathI. tribhuvanapUruSatAraka ! tArakatulyasamAjJa ! / surasevitapadapaGkaja ! paGkajaye suprAjJa ! // zobhanadharmaprarUpaka ! rUpakalAkalageha ! / pArvA'ghaM me zyA'mala ! zyAmalatAgrimadeha ! // 1 // avacUrNi:- trayANAM bhuvanAnAM samAhArastribhuvanaM, tasmin tribhuvane ye pUruSA:- bhavyajanAstribhuvanapUruSAstAn tArayatIti tribhuvanapUruSatArakastasya sambodhanaM- he tribhuvanapUruSatAraka !; he tArakatulyasamAjJa !- tAraM- rUpyaM, tArameva- tArakaM, tattulyA-tArakatulyA-dhavalA nirmalA samAjJA- kIrtiryasya sa tArakatulyasamAjastasya sambodhanaM- he tArakatulyasamAjJa !; surairdevaiH sevite padapaGkaje- pAdapadma yasya sa surasevitapadapaGkajastasya sambodhanaM- he Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 surasevitapadapaGkaja!; paGkaH- pAtakamaSTaprakAraM karma, tasya yo jayo-dUrIkaraNaM, tasmin paGkajaye, he suprAjJa !- supaNDita !; zobhano( naH)- kSAntyAdi guNopetatvAt manoharo yo'sau dharma:- zobhanadharmastaM prarUpayatIti zobhanadharmaprarUpakastasya sambodhanaM- he zobhanadharmaprarUpaka !, rUpaM ca kalA ca rUpakale, tayoryo'sau kalo- manoharo(raM) gehaH(haM)- gRhaH(haM) rUpakalAkalagehaH (haM), tasya sambodhanaM- he rUpakalAkalageha !; he amala !- he nirmala !, pArzva iti pArzvajina !, me- mama, aghaM- pAtakaM, zya- dUrIkuru, he zyAmalatAgrimadeha ! zyAmalatAyAH- priyaGgalatAyA yAni agrimAni-navaprarUDhapravAlAGkararUpANi tAnIva dehaH- zarIraM yasya sa zyAmalatAgrimadehastasya sambodhanaM- he zyAmalatAgrimadeha ! // 1 // gativijitastambarama ! beramahAdbhutarUpa ! / jitagAmbhIryasamudra ! samudranatAkhilabhUpa ! // darzitadharmasamUha ! samUharahitadhRtacitta ! / durgatipakterakSaya ! rakSaya mAM vRSavitta ! // 2 // avacUNi:- gativi0 gatyA- gamanena, vijito- nirjitaH, stamberamohastI, yena sa gativijitastamberamastasya sambodhanaM- he gativijitastambarama !, berasya-zarIrasya, mahAdbhutamatipradhAnaM, rUpamAkAro yasya sa beramahAdbhutarUpastasya sambodhanaM- he beramahAdbhutarUpa !; jito gAmbhIryeNa- gambhIrabhAvena, samudraH- sAgaro yena sa jitagAmbhIryasamudrastasya sambodhanaM- he jitagAmbhIryasamudra !; mudrayA- muktAzuktimudrayA saha vartamAnA:- samudrAH, samudrAH natA:namrIbhUtAH, akhilA:- samastAH, bhUpAH- pArthivA yasya sa samudranatAkhilabhUpastasya sambodhanaM- he samudranatAkhilabhUpa !, dharmANAm athavA dharmaNAM samUhaH- kSAntyAdidazavidhatvaM, taddharmasamUhaH, darzita:-prakAzito dharmasamUho yena sa darzitadharmasamUhastasya sambodhanaM- he darzitadharmasamUha !; saM- samyak-prakAreNa, Uho- vicAraNaM- samUhaH, samUhena rahitaM, dhRtaM- dhAritaM, cittamantaHkaraNaM yena sa samUharahitadhRtacittastasya sambodhanaM- he samUharahitadhRtacitta !, na vidyate kSayo Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 yasya sa akSayastasya sambodhanaM he akSaya ! mAM durgatipaGkteH- narakAdidurgatizreNe:, rakSaya- rakSAM kuru; he vRSavitta- vRSaH- puNyaM dharmAnuSThAnaM, tadeva vittaM - dhanaM yasya sa vRSavittastasya sambodhanaM he vRSavitta ! ||2|| varakalyANakRtAmara !, tAmarasAdbhutapAda ! | prAstasamastaghanAgha !, ghanAghanasamanirhrAda ! // nAmavinirmitazivasukha !, vasukhasamAzritadharma ! | sakalakalAsumanohara !, no hara garhitakarma // 3 // 7 avacUrNi:- varakalyANeti - pradhAnakalyANAni - cyavana - janma - dIkSA - jJAna - nirvANa-lakSaNAni kalyANakAni tAni varakalyANAni kRtAni amarairdevairyasya sa varakalyANakRtAmarastasya sambodhanaM he varakalyANakRtAmara !; tAmarasaMmahotpalaM kamalaM, tadvadadbhutau pAdau yasya sa tAmarasAdbhutapAdastasya sambodhanaM- he tAmarasAdbhutapAda ! prAstaM- dUrIkRtaM, samastaM sakalaM, ghanaM nibiDaM, aghaMpAtakaM yena sa prAstasamastaghanAghastasya sambodhanaM- he prAstasamastaghanAgha !, ghanAghano - meghastatsamo nirhrAdo - gambhIradhvanisvaro yasya sa ghanAghanasamanihUdastasya sambodhanaM- he ghanAghanasamanirhrAda !; nAma iti komalAmantraNe, athavA nAmnA - nAmamAtreNaiva vinirmitaM- niSpAditaM, zivasukhaM- mokSasukhaM yena sa nAmavinirmitazivasukhastasya sambodhanaM he nAmavinirmitazivasukha !; vasuHsaMyamastena khasamaH- AkAzasamaH, nirAlambanatvAd Azrito'GgIkRto dharma:svabhAvo yena sa vasukhasamAzritadharmastasya sambodhanaM - he vasukhasamAzritadharma !; athavA vasurvItarAgastasya yat khaM jJAnaM tadarthaM samAzrito'GgIkRto dharmo yena sa vasukhasamAzritadharmastasya sambodhanaM- he vasukhasamAzritadharma !; yata uktaM ca vItarAgo vasurjJeyo, jino vA saMyato'thavA / sarAgo hyanuvasuH proktaH, sthavira: zrAvako'pi ca // 1 // [ ] sakalAH kalAH- saqalakalAH, suSThu - zobhanAni manAMsi - sumanAMsi, bhavyajanAnAM sakalakalAbhiH sumanAMsi haratIti sakalakalAsumanoharastasya sambodhanaM- he sakalakalAsumanohara !; no'smAkaM garhitaM karma - garhitakarma, taM (tad) garhitakarma prati hara - dUrIkuru // 3 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 bhavadAvAnalajIvana !, jIvanayasthitikAra ! | tyAjitavigraha ! vigrahasAdhvasakASThakuThAra ! // kumatamataGgajacitraka !, citrakarAkSarasaukhya ! | mama karmANi vidAra!, vidAraya viSTapamukhya ! // 4 // avacUrNi:- he bhavadAvAnalarjIvana ! - bhavaH - saMsAra:, sa eva dAvAnalaH - bhavadAvAnalastatra bhavadAvAnale jIvana: ( naM? ) - salilatulya:- bhavadAvAnalajIvanaH(naM?), tasya sambodhanaM he bhavadAvAnalajIvana !; he jIvanayasthitikAra !- jIvAnAM jantUnAM nayasthitiM rakSaNopAyaM karotItijIvanayasthitikArastasya sambodhanaM he jIvanayasthitikAra !; he tyAjita vigraha ! tyAjitastyakto, vigraho- dehaM yena sa tyAjitavigrahastasya sambodhanaM- he tyAjitavigraha !; he vigrahasAdhvasakASThakuThAra !- vigrahaHkalahaH, sAdhvasaM bhayaM vigrahAzca sAdhvasAni ca - vigrahasAdhvasAni, vigrahasAdhvasAnyeva kASThAni- vigrahasAdhvasakASThAni, vigrahasAdhvasakASTheSu kuThAraH - vigrahasAdhvasakASThakuThArastasya sambodhanaM he vigrahasAdhvasakASThakuThAra !; he kumatamataGgajacitraka ! - kumatA eva mataGgajA - hastina:- kumatamataGgajAsteSu kumatamataGgajeSu citraka iva, citrako - vyAghraH, kumatamataGgajacitrakastasya sambodhanaM- he kumatamataGgajacitraka !; he citrakarAkSarasaukhya !citrakaramAzcaryakaramakSarasaukhyaM - mokSasukhaM vidyate yasya sa citrakarAkSarasaukhyastasya sambodhanaM- he citrakarAkSarasaukhya !; he vidAra !- vigatA dArA yasmAt sa vidArastasya sambodhanaM he vidAra !; mama karmANi vidArayachittvA dUrIkuru; he viSTapamukhya !- viSTape - vizve - tribhuvane, mukhya:prakRSTaH-pradhAno-viSTapamukhyastasya sambodhanaM- he viSTapamukhya ! ||4|| -- anusandhAna- 71 vilasatsatpraNidhAna !, nidhAnasamAkSaradAna ! | natasuranarasamudAya !, mudAya ! sadAgatamAna ! // zrIjinapArzvanizAkara !, sAkaravacanavicAra ! | jJAnaM dharmanidhe ! hi, nidhehi mayi sphuTasAra // 5 // iti zrIpArzvajinastavanam // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 avacUrNi:- he vilasatsatpraNidhAna !- vilasad- vilAsayuktaM, satzobhanaM yat praNidhAnaM- cittasvAsthi(sthya?)rUpaM- vilasatsatpraNidhAnaM, tad vilasatsatpraNidhAnaM vidyate yasya sa vilasatsatpraNidhAnastasya sambodhanaM- he vilasatsatpraNidhAna !; he nidhAnasamAkSaradAna !- nidhIyate- sthApyate cetasi bhUmau vA tannidhAnaM, na kSaratItyakSaraM- mokSaM jJAnaM vA, tasya yaddAnaM- prayacchanaM tadakSaradAnaM, nidhAnasamaM- manovAJchitArthaprApakatvAnidhAnatulyamakSaradAnaM vidyate yasya sa nidhAnasamAkSaradAnastasya sambodhanaM- he nidhAnasamAkSaradAna !; he natasuranarasamudAya !- natA-namaskArArthaM namrIbhRtAH, suranarasamudAyA- devamanujasamUhA yasya sa natasuranarasamudAyastasya sambodhanaM- he natasuranarasamudAya ! he mudAya !- muto( do)- harSasyA''yo- lAbho mudAyaH, sa mudAyo vidyate yasya sa mudAyastasya sambodhanaM- he mudAya !; athavA muto(do)- harSasyA''yolAbho bhavati yasmAt sevakAnAmiti mudAyastasya sambodhanaM- he mudAya !; he sadAgatamAna !- sadA- sarvadA, gato mAno'haGkAro yasmAt sa sadAgatamAnastasya sambodhanaM he sadAgatamAna !; he zrIjinapArzanizAkara !- zrImanto ye jinA:- zrIjinA:-sAmAnyakevalinasteSAM zrIjinAnAM madhye yo'sau pArzvanizAkaraH- pArzvajinarUpacandraH sa zrIjinapArzanizAkarastasya sambodhanaM- he zrIjinapArzvanizAkara !; he sAkaravacanavicAra !- sA- lakSmIH, tAM karotIti sAkaraH, sAkaro vacanavicAro- vacanaracanAnukramo yasya sa sAkaravacanavicArastasya sambodhanaM- he sAkaravacanavicAra !; he dharmanidhe !- dharmasyazruta-cAritrarUpasya, nidhiriva nidhinidhAnarUpo yaH sa dharmanidhistasya sambodhanaMhe dharmanidhe !; hi- nizcitaM, mayi- stutikartujJAnacandre, jJAnaM nidhehi- sthApaya; he sphuTasAra-sphuTa(TaH), sAraM( ro)- balaM yasya sa sphuTasArastasya sambodhanaM- he sphuTasAra ! ||5|| // iti zrIpArzvajinastavanAvacUNiH samAptA // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 vAdIndra zrIdevasUricaritam - saM. gaNi suyazacandravijaya __muni sujasacandravijaya 'pahirata ko muni vastra tamu, jai iha suguru na hota' (bRhad gurvAvalImuni mAla) vAdidevasUrijI : jinazAsananA eka prabhAvaka mahApuruSa / eka samartha vAdI-aneka vAdo jItanArA, jemanA divya anugrahanA pratApe ja Aje ApaNe 'zvetAmbara' tarIke oLakhAie chIe / eka prakhara dArzanika - jemaNe 'pramANanayatattvAloka' grantha tamaja tenI upara 84000 zloka pramANa 'syAdvAdaratnAkara' nAmanI vidvadbhogya TIkA racI / e mahApuruSanA nAma ane kAmathI vidvadjagatanA prAya: sau koDa paricita cha / prabhAvakacaritra, prabandhacintAmaNI, paTTAvalIo vagere granthonA mAdhyame emanuM jIvanacaritra paNa prasiddha che / bandhutripuTImAMnA muni nyAyavijayajI ma. e to potAnI rasAla zailImAM e puNyapuruSanuM caritra Alekhela che / / ahIM paNa e mahApuruSanA svatantra saMskRta jIvanacaritra mahAkAvyane prakAzita karavAmAM AvyuM che / prAyaH 13 mI sadInA pUrvArdhamAM racAyela A kRti apUrNa rUpamAM vidvadvarya zrIagaracaMdajI nAhaTAne prApta thaI hatI / temaNe prAyaH 'jaina satya prakAza' mAM prastuta kRtino saMkSipta paricaya ApI sampUrNa kRti prApta karavAno prayatna ko hato / te prApta na thatAM mUla apUrNa kRti paNa prakAzita thaI na hatI / A vakhate saMyogavaza ame bIkAnera bAju vihAra karyo ane prastuta kRti zrIsaMgha samakSa mUkavAno amane lAbha maLyo / __ahIM ame pUrva prasiddha e mahApuruSanA sampUrNa jIvanacaritranuM punarAvartana na karI, temanA jIvananI vizeSa noMdho (tavArIkho) judI tAravI, prastuta kAvyanI mAtra dhyAnArha bAbato noMdhI che - 1. janma (maDDAhata/madhUhaDa) vi.saM. 1143 2. dIkSA (bharuca) vi.saM. 1152 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 11 3. AcAryapada (pATaNa) vi.saM. 1174 4. pratiSThA (dhoLakA-udAvasahInI) vi.saM. 1175 5. guru ma. (zrImunicandrasUrijIno kALadharma) (pATaNa) vi.saM. 1178 6. pratiSThA (pATaNa-nAhaDa zrAvakanA jinacaityanI) vi.saM. 1179 7. vAda (vAdI kumudacandra diga. ne jItyA) (pATaNa) vi.saM. 1181 8. pratiSThA (pATaNa-rAjavihAranI) vi.saM. 1183 9. saMghayAtrA (jAlhA zeThe jIrAulA tIrthano sandha kADhyo) vi.saM. 1188 10. pratiSThA (ArAsaNa kumbhAriyAmAM neminAthajinAlayanI) vi.saM. 1193 11. pratiSThA (A.jinacandrane phalodhI mokalI phalavRddhipArzvanAthanI) vi.saM. 1204 12. samarpaNa (rAjA kumArapALe jAlora-svarNagiri para-- kumAravihAra, pUjyazrIne samarpita karyu) vi.saM. 1221 13. kALadharma (nAgora) vi.saM. 1226 prastuta kRti vastuta: eka mahAkAvya jaNAya che / kAraNa - (1) prApta 4 prastAvamAM to temanA guru ma. zrImunicandrasUrijI ma. nI antima sevA sudhInI ghaTanAnuM varNana ja che / te pachI temanA dvArA thayela zAsanaprabhAvanAnAM kAryo, vizeSata: vAdI kumudacandra digambara sAthenA vAda jevI mahatvapUrNa ghaTanA varNavato kAvyakhaNDa prApta nathI / kAvyaracanAzailI jotA zeSakAvyakhaNDa 4/ 5 ke vadhu prastAva pramANa haze evaM kalpI zakAya che / (2) mahAkAvyomAM sarganI samApti paryanta karAtA eka-chandonirvAhanA niyamane ahIM kavi anusaryA che, tema sargAnte anya chandono prayoga paNa karyo cha / prApta khaNDamAM anuSTub, indravajrA, upendravajrA, upajAti, bhujaGgaprayAta, vasantatilakA mAlinI, zArdUlavikrIDita chando vaparAyA cha / (3) mahAkAvyonI zailIthI sajjanastuti-durjananindA-RtuvarNana-nagaravarNananAyakavarNana-zleSakAvyo(citrakAvyo)-avAntarakathAthI kAvyane kavie vadhu samRddha karyu cha / A mahAkAvyanA prathama sargamAM keTalIka aitihAsika vigato A pramANe jovA maLe che - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anusandhAna-71 AcAryonAM nAmo : municandrasUri (6), devasUri (7), hemaprabhasUri (8), jayazekharasUri (9), vajrasenasUri (10). AmAM hemaprabhasUri e vAdI devasUrinI ziSya-paramparAnAM AcArya hovAnI pUrI sambhAvanA che. jo ke itihAsa-granthomAM temanuM nAma noMdhAyekheM jaDatuM nathI, parantu evAM to ghaNAM nAmo nathI. A hemaprabhasUri pAse kAvyakAre adhyayana karyu hoya tema zloka parathI samajAya che. __ jayazekharasUri saM. 1301mAM hatA ane temaNe tapA. jagaccandrasUrinI nizrAe kriyoddhAra karelo, te pachI temanI 'nAgorI tapAgaccha' zAkhA prasiddha thaI, ityAdi vigato 'jaina paramparAno itihAsa' bhAga 2, pR. 41, pR. 464 (navI AvRtti) mAM prApta che. tyAM A kAvya vize noMdha che ke "temaNe vAdIndradevasUrimahAkAvya racyu (jaina satyaprakAza, kra. 56)" te have khoTI Thare che. kema ke A kAvyanA kartA to jayazekharasUrine gurusthAne gaNIne stuti kare che. tethI kAvyakartA alaga vyakti ja che te spaSTa che. vajrasenasUri. nAgorI vaDa tapAgaccha-paTTAvalImAM A. jayazekharasUri pachI, 46mA krame teo Ave che. A kAvyamAM kartAe temane chellA yAda karyA che, tethI temanA samayamAM thayelA athavA temanA ja ziSya hoya tevA koI sAdhu-kavie A kAvya racyuM che ema siddha thAya che. tethI kAvyakartAno samaya 14mA zatakano pUrvabhAga hoya e vadhu sambhavita che. 14mA padya pramANe kartAe vajrasenasUri Adi pAse vAdI devasUrinI vAto sAMbhaLI che, ane tenA sahAre A kAvya racyuM che. __ janmasthAna :- padya 46mAM 'aSTAdazazata' nAmanA dezano ullekha che. 118 gAmonA samUharUpa e pradeza, itihAsajJoe noMdhyA mujaba, Abu parvatanI najIkanA, gujarAtanA eka prAntasvarUpa hato. (gujarAtI bhASAnI utkrAnti, paM. becaradAsa dozI, pR. 221) te pradezamA 'madhUhaDa' (54) nAme nagara che (tyAM AcAryano janma thayo che). A 'madhUhaDa' ne bIje sthAne 'mAhaDa' evA nAme varNavela che. 'mAhaDa'naM 'maDDAhata-maDDAhara-maDDAra-maDAra-maMDAra' ema thayuM. to keTalAkane mate 'maduA' gAma che. 'madhUhaDa'thI 'madhUDa-madhUa-madUa-maduA' thaI to zake. vaLI 'maduA' ne 'maDAra' banne sthAno Aje paNa vidyamAna che. to kayuM sthAna janmasthAna samajavU ? moTA bhAganA saMzodhako 'maDDAhaDa' tarIke 'maDAra' (hAla- maMDAra)ne ja svIkAre che, 'maduA'ne nahi. ApaNane paNa e ja vadhu ucita tathya lAge che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 13 janmasamaya :- u. dharmasAgarajIkRta paTTAvalImAM vAdI devasarino janma '1134'mAM thayAno nirdeza che. tene bAda karatAM tamAma sthAnomAM 1143nuM varSa ja noMdhAyeluM jovA maLe che.. dvitIya prastAvamAM duSkAlanuM varNana ghaNuM vAstavadarzI thayuM che - duSkAla kevo kAramo haze ke dhanikoe potAnI dAnazAlAo (sadAvrato) baMdha karI dIdhI. pRthvI (lokonI) 'ralarola-raDAroLa' thI dayAmaNI banI. bajAromAM vecAtAM dahIM jevA padArthonAM bhANDa-vAsaNane rAMkalAo toDIphoDI nAkhIne DhoLAyelA te padArthone coka-corA para cATatA hatA. (8) annanI kAramI achata sarjAvAne kAraNe, prAyaH sau loko svabhAvata: dayALu hovA chatA mAMsa-bhakSaNa karI nirvAha karavA lAgelA. zrAvakone tyAM sAdhuo AhArArthe jAya to teo 'AhAra doSita che - tamane nahi khape' ema jhUThe bolIne temane TALatA hatA. (9) gAmaDAM ujjaDa banyAM. kyAMya rasoIno agni na rahyo. badhe mRta janonAM hADakAM ne mAMsa patharAyAM. rastA nirjana banyA. ane nagaro garIba grAmajanothI ubharAI gayA. (10) ApaNe jene marudhara-mAravADa kahIe, te dezanI AvI dazA thatAM zreSThI vIranAga hijarata karI lATadeze bharUcanagare gayA. (11-12) duSkAlatuM TraMku varNana paNa keTaluM hRdayadrAvaka karyu che kavie ! padya 67 mAM thayelI vAta jarA vilakSaNa che. pUrNacandra (kAvyanAyaka, vAdidevasUrinuM nAma) vyApAra kare che, temAM te drAkSa kharIdIne tenA vinimayamAM caNA Ape che. AmAM drAkSa-caNAnA vinimayarUpa vyApAra - e bAbata jarA vilakSaNa jaNAya che. AnA arthaghaTana karavAnA yatna thayA che, paraMtu te avAstavika lAge che. zabdArtha ja yogya lAge che (67). ahIM prayukta 'dhIvara' zabda mAchImAra arthamAM nahi, paNa buddhimAna evA arthamAM levAno che. bIjI vAta : teo vyApArArthe koInA ghare gayA, tyAM te gharadhaNIne eka ThAmamAM kacaro bharI bahAra nAkhato temaNe joyo. pUrNacandre sahajabhAve pUchyu ke tame A dhana (sonuM) kema pheMkI rahyA cho ? pelAne khyAla AvI gayo, ne teNe karvA ke tuM A pheMkAyeluM dhana tArA hAthe laIne A ThAmamAM bharI Apa. tema karatAM ja te kacaro maTIne dhanarUpe pheravAI gayaM. zreSThIe eka mUThI sonuM tene bheTa ApyuM, je teNe ghera jaI pitAne soMpyu. (70-72) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna- 71 A prastAvamAM pUrNacandrane soMpI devA mATe gurunI preraNA tathA mAtA-pitAnI vAto, bhAvanA ityAdinuM varNana ghaNuM rocaka ane vAstavika thayuM che. trIjA prastAvamAM, zrImunicandrasUri bharUcamAM ja mahAvIra - caityamAM birAjatA hatA tyAM, akSata - bharelA hAthe pUrNacandra jAya che, vIra vibhune pradakSiNA de che, pachI bAhya veSano tyAga kare che, ne guru tene zubha veLAe dIkSA de che, ane muni rAmacandra evaM nAma Ape che, te varNana padya 28-30mAM che. te samayamA Ama muniono UtAro caityamAM ja thato hato. tethI kAMI te caityavAsI na thaI jatA. dIkSA 1152mAM thaI (padya 68). zlo. 39 mAM 'gurubandhavaH' padano prayoga karI vAcaka vimalacandraazokacandra-haricandra-somacandra - pArzvacandrane emanA gurubhAIo tarIke jaNAvyA che / jyAre prabhA. caritramAM teo 'sakhAyaH- mitra' tarIke jaNAvyA che / jaina paraM. iti. bhA. 2 mAM A kathanano artha jaNAvyo che ke 'vA. vimalacandra te upA. vimalacandra gaNi, haricandra te vaDagacchanA haribhadrasUri ( candraprabhacaritra - prAkRta saM. 1223 nA kartA), azokacandra te suvihitazAkhAnA A. azokacandrasUri, somacandra te kali. sarva.hemacandrasUri, pArzvacandra te rAjagacchanA A. candrasUri e sau samakAlIna vidvAna munivaro hatA / ane teo paraspara atyanta premabhAva rAkhatA hatA / - - prabhA. caritramAM gurubAndhavonA nAmamAM zAnti ( piSpalakagacchanA sthApaka A. zAntisUri ) - e vadhu eka nAma che / vAdidevasUrijIe dhoLakAmAM zivasaukhya (sukha) nAmanA brAhmaNane, satyapura(sAMcora)mAM kAzmIrakIra nAmanA paNDitane, citrakUTamAM sollakarAjAnI sabhAmAM vasubhUti nAmanA mImAMsakane, nAgapura (nAgora) mAM arNorAjanI sabhAmAM digambara guNacandrane temaja anya vAdIone vAdamAM jItyAnI noMdha prastuta kAvyamAM che / ( zlo. 48/49/50/51/53/68) jyAre prabhA. caritrakAre dhoLakAmAM dhaMdha nAmanA zaiva vAdIne, sAMcoramAM kAzmIranA sAgara nAmanA vAdIne nAgoramAM guNacandra digambarane, citrakUTamAM bhAgavatamatanA zivabhUti nAmanA vAdIne, gopagirimAM gaMgAdhara, dhArAmAM dharaNIdhara, pokaraNamAM padmAkara, bhRgukSetra ( bharUca) mAM kRSNa nAmanA brAhmaNane vAdamAM jItyAnuM dhche / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 naDDUla (nADola) nagaramAM AsalarAjAnA rAjyamAM municandrasUrijIe AmnAyapUrvaka bhagavatIjI sUtranuM gaNi rAmacandrane vAMcana karAvyuM (zlo. 68) / ahIM 'AmnAya' zabdano 'yogodvahanapUrvaka' avo artha karIe to yogya lAge che| zrIsaMghanI prArthanAne mAna ApI saM. 1174 mAM mahA. suda 10, guruvAre, pATaNa nagaranA zrIAdinAtha-jinAlaye zrIvIrAcAryajInI hayAtImAM AsUmantrIe karela mahotsavapUrvaka gaNi rAmacandrane AcAryapada ApavAmAM Avyu / (zlo. 1 thI 7) ahIM kavie muhUrta vize vadhu prakAza karatA - 'sulagne rAmacandrAya, dharAtattve vahatyalam' pada vAparyu cha / uttama lagnaveLAe ane pRthvItattva vahI rahyaM hatuM tyAre padArpaNa karyu ema samajAya che. municandrasUrijI ma. e rAmacandra gaNi (devasUrijI)nI padavI prasaMge temanA mAtA-pitA-bahena-bhANI temaja bhAIne dIkSA ApI / tathA temanI bahena candanabAlikA je pahelAM sAdhvI thaI hatI tene mahattarApadaM ApyuM hatuM / (zlo. 14) yadyapi A apUrNa caritramA kyAMya temanI bahena-bhAI vagerenAM nAmo nathI / chatAM A uparokta hakIkata jaNAvAi che / jyAre prabhA.caritramA AvI noMdha paNa nathI / temAM sA. candanabAlAne devasUrijInI bahena na kahetAM vIranAganI bahena kahI che / jainaparaM. iti. pR. 460 para 'vimalacandra upA.'ne vAdidevasUrijInA bhAI jaNAvyA cha / ___ arbudAcalaparvatanuM varNana karatAM kavie. acalezvara(mahAdeva)-vaziSThAzramapramukha tIrthonAM nAma jaNAvyAM che (21) / temaja adhiSThAyikA 'zrImAtA'ne paNa yAda karyAM che (27) / ___te rIte 'caNDakauzika-pratibodhanI ghaTanAbhUmi kanakakhala(suvarNakhala) tApasAzrama ahIM hato' evaM jaNAvI A arbuda pradezane. prabhuvIranI vihArabhUmi (vicaraNabhUmi) mAnavAmAM AvatI hovA aMge eka pramANa vadhAryu che / (zlo. 28) arbudAcala parvata para AvelA vimalavihAranA malanAyaka zrIAdinAthabhagavAnanAM darzana karI atyAnandita thayelA teo vasantatilakAnAM 8 padomAM prabhunI stuti kare cha / temAM kavi potAnI pratibhAthI prabhune brahmA-viSNu-maheza tarIke varNave che, te padyo adbhuta che / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 anusandhAna-71 Ama prastuta apUrNa kAvya ane prabhA.caritranA AdhAre keTalIka vizeSa vigato judI pADI che / A sivAyanI e mahApuruSanA jIvananI aneka chUTaka vigato vimalaprabandha-paryakathAsaMgraha-mudritakumudacandranATaka-upadezasaptatikA-prabandhacintAmaNI vagere granthomAM jovA maLe cha / vizeSa jijJAsuoe te-te graMtho jovA joIe / __ prastuta kAvyanA trIjA prastAvamAM AvatuM vIrabhadranuM kathAnaka triSaSTizalAkApuruSacaritanA chaTThA parvanA bIjA sargamAM varNita e ja kathAnaka sAthe ghaNI zAbdika samAnatA dharAve che. tethI tenA AdhAre atre ghaNuM sammArjana karavAmAM AvyuM che / ___kartA :- prastuta kAvya apUrNa hoI tenA kartA, racanAsamaya, guruparamparA vize vadhu vigato prApta nathI / parantu A kAvyanA dareka prastAvanA ante AvatuM 'pUrNabhadra' pada - kartA tarIke 'pUrNabhadra' nAmanA ke upanAmanA koi kavine kartA tarIke mAnavA prere che / dareka prastAvanI lekhanaprazastimAM paNa 'pUrNabhadrAGke' pada Ave che. je paNa e ja nirdeza karatuM jaNAya che / A. vajrasenanA parivAramA pUrNabhadra nAme koI sAdhu-kavi hoya ane temaNe A kAvya racyu hoya tevU anumAna, A uparathI karI zakIe / AbhAra :- prastuta kRti sampAdanArthe ApavA badala bIkAnera-zrI agaracaMdajI nAhaTA pustakAlayanA vyavasthApaka zrIsUrajamalajI temaja RSabhabhAIno khUba-khUba AbhAra / _ vizeSa - pU. vidvadvaryazrI jinavijayajInI taiyAra karela 'zrIvAdidevasUricaritra' nI presameTara ela. DI. insTITyuTa opha inDolojI-amadAvAdamAM hovAnuM jANavA maLyuM che / paNa jovA maLI na hovAthI vizeSa kazuM lakhI zakAyuM nathI / ___Clo. nikeza saMghavI 'saMyama', kAyastha mahollo, gopIpurA, sUrata-1 So // vAdIndrazrIdevasUricaritram // aha~ namaH // namaH zrIdevasUrigurave // prathamaH prastAvaH kalyANamandiramapAstasamastadoSaM, vizvAcitaM sajalameghagabhIraghoSam / sajjJAnadarzanavizuddhaguNairameyaM, nAbheyadevamahamiddhamahaM maheyam // 1 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 17 ya: kevalyapi vallate(?) trijagatI yaM sevate lambhito, mokSaM yena vadhUjano'pi harayo yasmai namaskurvate / yasmAt syAt zamRSivrajasya vizadaM yasyA''jJayA cA'mbaraM (?), yasmin santi guNA: same jinapatirvIraH sa me'stu zriye // 2 // bhavyottamAGgeSu yadIyapAda-nakhAzavaH svarganadIjalAbhAH / puNyAbhiSekaM vidadhurmude me, bhUyAsuranye'pi jinezvarAste // 3 // bhavyAmbujavanasyA'bhUd, yatkarasparzamAtrataH / tatkAlaM kevalollAso, gautamArkaH sa vaH zriye // 4 // yatsantatirduHprasabhA( hA )bhidhAnaM, yAvad bhavitrIha yugapradhAnam / trailokyavandyo'stu sa paJcamo naH, zriye sudharmAkhyagaNAdhinAthaH // 5 // bhavyaprANigaNAmbujAkarasamullAsaikavaihAsikAdoSocchedavidhAyinaH paramatadhvAntavrajadhvaMsinaH / / saccakrAtiharA bRhadgaNanabho'laGkArakalpAzca ye, zrImanto municandrasUriravayaste santu naH zreyase // 6 // zrIsiddharAjapariSadyabalAjanasya, muktiM tathA sakalakevalinAM ca bhuktim / yo'sthApayat kumudacandradigambarendraM, jitvA mude sa bhavatAnmama devasUriH // 7 // zrIhemaprabhasUrINAM, ko'pyapUrvo vaco'mbudaH / vibhidya mudgazailaM mA-mapi yaH sarasaM vyadhAt // 8 // saccAritrapavitragAvaviditA maunIndramArgaspRzaH, sAkSAdAryamahAgireH sucaritaM yairevamAviSkRtam / yeSAmadbhutapuNyapaNyamahimA lokaiH sadA zrUyate, zrImanto jayazekharAkhyaguravaste santu me saukhyadAH // 9 // yeSAM prasAdamapasAdamavApya samyag, lebhe mayA'pi dRzadeva jane pratiSThA / zrIvajrasenayatinAyakasUtradhArA-ste me mano'bhilaSitaM laghu pUrayantu // 10 // yasyAH prasAdAd guruzAstrasindhoH, pAraM paraM yAti jaDo'pi sadyaH / / sA cinta(nti)tAM kAmagavIva siddhi, zrIzAradA yacchatu me sadaiva // 11 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 ebhiH stabhai(vai)vighnavinAyakA me. nirasyamAnAH pralayaM prayAntu / prapIDayanto rajasAM kalApA, janaM pravRddhairmudirairivA''zu // 12 // kva devasUrezcaritaM pavitraM ?, kva mAdRzo'nakSarakukSimukhyaH ? / so'haM titIpurjaladhi bhujAbhyAM, yAsyAmi hAsyAspadatAmavazyam // 13|| zrIvajrasenAdimunIndravRndai-ruktaM purA'pi prathitaM yadetat / tat kevalaM bhaktibharerito'haM, vakSye kilA'dhIH sva-paropakRtyai // 14 / / etaccaritaM sukavipraNItaM, mahAn hA(ha)so me bhavitA vivakSoH / dhaureyakotpATitamapramANaM, bhAraM vivakSoriva tarNakasya // 15 // dAnAmbusiktAvanipIThahasti-rAjavrajotpATitabhUrivRkSe / vane bhavedeva gajAbhakaughaH, svacchandacArI sulabhaH sadA'pi // 16 / / pUrvAn kavIneva karAvalambaM, samprApya zAstrAmbudhiyAnapAtram / mahIyaso'syA'smi caritrasindhoH, samudyato'haM taraNArthamatra // 17 // ta eva loke kavayasta eva, vicakSaNA rAjasabhAvataMsAH / yeSAM kavInAM nanu bhAratIyaM, prapadyate dharmakathAGgabhAvam // 18 // puNyAnubandhinyakhilA'pi yA syAt, saiva prazasyA kavitA kavInAm / zeSA ca pApAzravahetureva, samyakprayuktA'pi bhavedavazyam // 19 // mithyAdRzaH kecana navyakAvyaM, grananti karNAmRtakalpamuccaiH / vivekinAM syAt tadadharmakarmA-nubandhakatvAn [na] mude kadA'pi // 20 // AdAya kecit kavimAnino'nya-vaca:sudhAsAgaravipruSo'lpA: / chAyAmihA'nyAM kila kalpayanti, vaNigbruvaughA iva cIvareSu // 21 // kecit pravINA racayanti vANI, varNojjvalAM cArutarArthazUnyAm / sA jAtuSIhAralateva yAti, chAyAM na sanmAnasaharSakIm ||2shii kecit punaH prApya viziSTamartha-mapyatra tadyogyapadAnuyogaiH / na prINanAya prabhavo budhAnAM, labdhA yathA'labdhadhanAH pumAMsaH // 23 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 aho! anabhyastasamastavidyAH, zazvat kalAzAstrabahiSkRtAzca / vAJchanti kAvyAni vidhAtumuccaiH, kecijjanAH pazyata sAhasatvam // 24 // abhyasya zAstrANyakhilAni tasmA-dupAsya samyag(k) kavirAjamArgam / dharmya yazasyaM ca sadA prazasyaM, kurvantu kAvyaM sudhiyo navInA(na)m / / 25 / / kavIzvaro naiva bibhetu jAtu, parapradattAsamadUSaNaughAt / / vidArayan zArvaramandhakAraM, nodeti bhAsvAn kimulukabhIte: ? // 26 / / tuSyantu cA'nye bhuvane'tra mA vA, svArthaM kaviH kevalamIhatAM tu / zreyaH parArAdhanato na jAtu, tat syAt paraM satpathadarzanAd yat // 27 // sauzabdyamicchanti hi kecana jJAH, kecit punaH kevalamarthajAtam / kecit samAsAdhikatAM nitAntaM, padAvalI vyastatarAM pare ca // 28 // bhinnAbhisandhitvata ityabhijJA-stAvat samArAdhayituM na zakyAH / pRthagjano'pyeSa sadA'nabhijJaH, sUkteSvato durgraha eva loke // 29 // zaGke phaNi-stena-khalA-'ntakAdyAn, parApakArAya sasarja vedhAH / nirIkSyamANAH sukhinaM janaughaM, tudanti bADhaM kathamanyathA'mI ? // 30 // khalaH kavIndrairupacaryamANo-'pyanekadhA nojjhati vakrimANam / paropatApapravaNaH prakAmaM, vahnirdahatyeva niSevyamANaH // 31 // khalena sAdhuH sutarAM vinindya-mAno'pi kuryAt svaguNairhitArtham / dodUyyamAno'pi vidhuH sudhAbhiH, prINAti rAhuM na kimujjvalAbhiH // 32 // manye'hamekena dalena dhAtrA, kRtAH sudhA-''ditya-dhane-ndu-santaH / nirarthakaM cA'parathopakAraM, kurvantyamI kiM satataM janAnAm ? // 33 // kathAM sadoSAmapi zuddhacetA, nirastadoSAM sujana: karoti / prodyaccharatkAla ivA'mbujADhyAM, praNaSTapaGkAM sarasI sapaGkAm // 34|| santoSayantaM sujanaM guNaughai-rlokaM khalaH kupyati vIkSya vIkSya / vibhUSayantaM rucibhistriyAmAM, vidhuntudaH kiM grasate na candram ? // 35 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 pavitramAkarNya satAM caritraM, khalasya dodUyata eva cetaH / sanmantravidyAmiva saMnizamya, mahAgrahodagravikArabhAjaH ||36|| mithyAtvapaGkAvRtamAnasAnAM rucipradaM saccaritauSadhaM na / sphuranmahApittajuSAmivA'sa - divA''vibhAtIha sadapyajasram // 37 // agaNyapuNyAya vadet pavitraM satAM caritraM zruNuyAcca dhImAn / ceSTAH satAM yat kila puNyaheto- revA'khilA no janaraJjanArtham ||38|| samyaktvataH syAt zivazarmalAbha - staccA''malaM sadguNakIrtanena / zrIdevasUrezcaritaM mayA'taH, pratanyate kiJcidadhImatA'pi // 39 // ityuktamasmAbhirapi pravINa - vAkyAnusAreNa kathAmukhaM vaH / vakSyAma etarhi kathAvatAra-sambandhagandhaM zruNutaikacittAH ||40|| anusandhAna- 71 tathAhi dvIpo'sti jambUpapadaH prasiddhaH sampUrNapIyUSamayUkhatulyaH / samantato'nyaiH pariSevyamANo, dvIpairmahIpairiva cakravartI // 41 // tatrA'sti tad bhAratanAmadheyaM, kSetraM pavitraM jinadharmasatram / mithyAtvavidveSiparAjayAya, kodaNDadaNDaH prakaTIkRtaH kim ? // 42 // ananyasAdhyairyadakhaNDakhaNDai-cakrAdhipAnA (nAM) mudamatrakalpam / vrataM munInAmiva SaDbhirAva - zyakaiH pradatte zriyamadvitIyAm // 43 // vaitADhya - sindhu - tridazApagAbhi: SoDhA yadAsIcca vibhajyamAnam / tribhirmano - vAg-tanurUpayoga - rekaikakarmeva zubhAzubhAkhyaiH // 44 // gaGgAmbukambujjvalavAripUrNA, yatrA'GgisantApabhidaH suvApyaH / vibhAnti ramyobhayatIrazAkhi - chAyAniruddhoSNabharAH prAzca // 45 // surA narairapsaraso'GganAbhi- bhUpaiH surendrAH sadanairvimAnAH / vijigyire yatra samasti dezaH, zatottaro'STAdazanAmadheyaH || 46 || bhitvA'vaniM projjvalaratnamauli - nevodyato vIkSitumUrdhvalokam / yasyeha zeSAhirivenduzubhro, vibhAti zailo'rigaNairalaGghyaH // 47 // - , Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 21 anekabhAvAdivikAranakrA, vezyAmanovRttiriva prakAmam / aprApyamadhyA virarAja yatra, suduHpravezA parikhA samantAt // 48 // vikozabhAvaH sarasIruheSu, rAmAjaneSveva sabhIrutoccaiH / dantacchadeSveva sadA'dharatvaM, nistuM(striM)zatA khaDgalatAsu yatra // 49 / / bhaGgastaraGgeSu jalAzayAnAM, madaprakarSazca gajottameSu / sarassu nityaM jalasaMgrahazca, chatreSu daNDazca na yatra pu(puM)sAm // 50 // yatrA'ntarikSoSitacAruzRGgA, bhAtyucchaladvAdazatUryanAdA / kalipravezaM dhvajalolahastai-niSedhayantIva vihArapaGktiH // 51 // caityeSu tUryadhvani-kAkatuNDa-dhUpa-pradIpairavagatya varSAH / yasminakANDe'pi kalApinaH syA(svA)n, nRtyanti vistArya ciraM kalApAn // 52 // satpAtradAneSu jinArcaneSu, yatrA''daraH svaH-zivasaukhyadeSu / prItirnRNAM kairava-dantidantA-vadAtazIleSu ca dhArmikeSu // 53 // yasmin vivekI vinayI samudraH, paropakArI subhagaH suvRttaH / janaH kulIno vasati pravINaiH(No), madhUhaDAkhyaM nagaraM tadasti // 54 // tatra prasiddho'jani vIranAgaH, zreSThI samArAdhitavItarAgaH / vikasvaraM padmamivendirAyA, devyA nivAsAya pavitrapAtram // 55 / / sahodaraM jyeSThamivA'nughalaM, sa dhIdhanaH pUjayati sma dharmam / abAdhayA pAlayati sma samyag, laghU iva premaparo'rthakAmau // 56 / / sa prArthanAmarthijanasya nityaM, prapUrayAmAsa dhanairmanISI / / smarAturANAM tu parAGganAnAM, [na] jAtuciccaGganijAGgasaGgaH // 57 / / svamAnase zrImunicandrasUri-haMsaM sadA dhArayatA ca yena / nyavAri mithyAtvatamo vi(vya)kAzi, samyaktvapasaM(Ja) ca zivAdhvadIpaH // 58|| jaDAlayo'bdhi: zazabhRt kalaGkI, bhAnuH pratApI kaThinaH sumeruH / yad gotrabhedI maghavA babhUva, tat te samAnA abhavan na yasya // 59 // yo'ndhaH sadA vIkSitumanyakAntA, na vItarAgapratimAzca kAntAH / azaktimAn kartumavadyakarma, na zarmadaM nirmaladharmakarma // 60 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anusandhAna- 71 mUko'nyadoSagrahaNe sadA yo na dharmazAstrArthavicAraNeSu / parArthasArthApahRtau nirasta - hastau (to) na jainakramapujaneSu // 61 // zacIva zakrasya rameva viSNo-rmandAkinIvenduvibhUSaNasya / patnyekapatnI jinadevInAmnI, yasyA'tibhaktA'jani sarvakAlam // 62 // sA cetasA'pIndumarIcilIlaM, na khaNDayAmAsa kadA'pi zIlam / svaM maNDayAmAsa sadA'pi tena yanmaNDanaM bAhyamasArameva ||63|| jainakramArAdhanabaddhakakSA, jIvAditattvArthavicAradakSA / sA samyagArAdhitajainadharmA, prAyaH sadAvarjitapApakarmA // 64 // sA'nekarUpeva kulatrayaM sva- -mekA'pi kAmaM samakAlameva / vibhUSayAmAsa vikAsa [ ] -saGkAzazIlAbharaNArcitAGgI // 65 // tayA svadehe vinivezya samyag vyabhUSatA'laGkaraNaM pavitre / tasyA nisargapravarAGgayaSTyA - stad bhArabhUtaM tu samastameva // 66 // nAryAM kvacinmAnasaharSi rUpaM, zIlaM jagatsaMvananaM parasyAm / agaNyapuNyAd dvayamapyananya- labhyaM tadAnIM tadabhUcca tasyAm // 67 // rUpeNa gatyA vinayena matyA, zIlena cA'nyairapi ceSTitaizca / ekaiva dhuryA'jani yoSitAM sA, sarasvatInAmiva jAhnavIha // 68 // sA sevamAnA saha vallabhena, puNyArjitaM vaiSayikaM sukhaM ca / babhAra garbhaM jinadevinAmnI, tIrthezapadmaprabhakevalAhe // 69 // tasya prabhAvAd rajanIvirAme, suptA tadA sA zayane'bhirAme / vilokayAmAsa mukhAravinde, nije vizantaM paripUrNamindum // 70 // gatvA tadaiva dviradendragatyA, sA svapnamAha sma mudA priyAya / zreSThI tadAkarNya saharSacetAH, svapnArthavettA vadati sma jAyAm // 71 // kulapradIpaM kulasindhucandraM, kulAvataMsaM kulapasa ( ) haMsam / svapnAnubhAvAt prasaviSyase tvaM putraM hi pUrNe sati garbhakAle // 72 // 1. caitrarAkAyAM - iti TippaNI / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 zrutveti patyurvacanaM manojaM, vyajijJapat sA pulakAGkitAGgI / bhUyAdidaM deva-guruprasAdAt, tvadbhASitaM sarvamapIza! satyam // 73 // ApANDugaNDazrimukhAravindaM, payodharau zyAmamukhau nitAntam / netre tadAnIM prasRtojjvale ca, sAlasyamuccairvacanAdisarvam // 74|| ityAdibhirlakSmabhiraGgabhAgbhi-garbhodbhavaiH sundaravigrahA'pi / vizeSataH sA sumukhI tadAnIM, manoharAGgavayavA babhUva // 75|| yugmam // garbhAnubhAvAcchubhadau<Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 AyAsiSustatra mahe mahebhya-gehavrajebhyo'kSatapAtrahastAH / kausumbhavastrAbharaNAbhirAmA, rAmA ramAbhA vihitAGgarAgAH // 85 / / gAndharvagItairamRtopameyai-nRttaistathA vAravilAsinInAm / manoharairmaGgalatUryanAdaiH, sA pUstadA''nandamayIva jajJe // 86 / / kulAGganA Adyadine svakIya-kulasthitiM cakruravakracittAH / dine tRtIye'rka-zazIkSaNaM ca, SaSThe dine jAgaraNaM ca rAtreH // 87|| dUraM gate karmaNi sarvathaivA-'zucau tato bhojanamaNDapaM saH / zreSThI vizAlaM viracayya sarvaM, nimantrayAmAsa nijaM kuTumbam // 88 / / bhuktvA samaM tena catuSprakAra-mAhArajAtaM vidhinA'tha tacca / satkRtya vastrA-''bharaNAdinaivaM, sphuTAkSaraM smA''ha sa vIranAgaH / / 89 / / garbhasthite'smistanaye yadeSA, priyA priyA me paripUrNacandram / vilokayAmAsa vizantamAsye, tadasya nAmA'stviti pUrNacandraH // 10 // hastakSapAde prathame'bhirAme, yajjanma jAtaM [ta]nayasya tasya / dvijottamenA'pi tadastadoSe, nAmeti cakre'hani pUrNacandraH // 91 // dhAtrIbhirlAlyamAnaH kusumamiva navaM paJcabhiH paNDitAbhI, rAjeva zvetapakSe suragirizikhi(kha)re kalpazAkhIva bAlaH / satrA''zAbhiH sa pitrorjananayanamanaHpadmakhaNDAMzumAlI, zazvava(t) sampUrNabhadraH zizuriha vavRdhe pUrNacandrAbhidhAnaH / / 12 / / // iti zrIsurasarijjalapavitre vAdIndrazrIdevasUricarite niraGke'pi pUrNabhadrAGke prastAvanA-pUrNacandrajanmAdivarNano nAma prathamaprastAvaH // ch| graM. 129, zlo. a. 1124 ||ch| dvitIyaH prastAvaH bAlazcacAla zanakaiH kramataH kramAbhyAmavyaktamalpamavadacca mude sa pitroH / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 devAn gurUMzca jananIvacasA nanAma, garbhASTamo'jani janekSaNapasa(gha)sUryaH / 1 / / prANapriye! kulakalaGkakaro daridrI, mUrkhaH suto vyasananIranidhirbhaved yat / tannandanaM sumukhi! samprati pAThayAvaH, snehaM sute tvamadhunA ca vRthA kRthA mA // 2 // itthaM prabodhya gRhiNI gurupuSpayoge, zRGgAritAGgamupapAThakamAtmaputram / zreSThI yathoktavidhinA paThanAya harSAt, sa prAhiNod dhavalamaGgalagAnapUrvam // 3 // prajJAbalena mahatA hyabhiyogayogAt, satpAThakAdhikatayA ca vizuddhacetAH / bhaktyA'titoSitaguroH sakalAH kalA: sa, jagrAha puNyavazato'lpatare'pi kAle // 4 // prAgvATavaMzagaganAGgaNapUrNacandraH, zAlI kalAbhirabhitaH khalu pUrNacandraH / vAcA sudhAM kirati veti sa pUrNacandraH, satyAbhidho'jani tato bhuvi pUrNacandraH // 5 / / prAgvATavaMzagaganAGgaNamAptazobhaM, kurvan kalAbhirabhitaH paripUrNamUrtiH / ullAsayan kuvalayaM svagavIpracAraiH, satyAbhidhA(dho)'jani tato bhuvi pUrNacandraH // 6 // jAte'nyadA nagaranAya(za)kaviDvare'tighore janAntakasame gu[ru]raurave ca / lokasya nityamabhavat suyaterivaunaudaryaM tadA'naduravApatayA'lpabhoktuH // 7 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 saMvabire dhanibhirapyurusatrazAlAH, sarvatra cA'bhavadilA ralarolapUrNA / vikrIyamANadadhibhANDagaNaM va(ca) raGkA, bhaktvA'lihan gRhamRgA iva catvare tam // 8 // prAyaH samagrajanatA pizitAzanA''sIdanasya durlabhatayA sadayA'pi citte / zrAddhA api vratijane'zanadoSajAtaM, bhikSAgate prakaTayantyasadapyakasmAt // 9 // grAmeSu vizvagapi codvasatAM gateSu, nirdhUmadhAmasu parAsura(pa)lAsthimatsu / mArgAH khilAH samabhavanikhilA apIha, raGgairvRtAni nagarANi samantatazca // 10 // saurAjyazAlinamamartyapuropameyaM, gaurI-kavIndra-vibudhezvarakoTisevyam / tasmAt purAdatha jagAma sa lATadezaM, vApI-taDAga-vana-devagRha-rSiramyam // 11 // yatrA'zvabodhamakaron munisuvrato'tha, sAdhudvayI zakunikAM prati mantrarAjam / zreSThI sa tAM bhRgupurImagamat tadAdau, vakSyAmi taccaritameva samAsato'ham // 12 // devAdibhiH parivRto janatopakArI, candrAdisAdhusahitaH munisuvratezaH / ekAzvabodhanakRte nizi yojanAnAM, SaSThiM vilachya bhRgukacchapuraM kilA'gAt // 13 // koriNTakAbhidhabahudrumarAjite'haMstannAmni cAruNi vane samavAsarat saH / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 27 jAtyaM tameva jitazatrunRpo'tha tArkSyamAruhya nAthamabhivanditumAjagAma // 14 // muktvA hayaM tamatha rAjatadurgamadhye, tIrthAdhipaM praNamati sma nRpo'tibhaktyA / zrotuM giro'mRtakiro jinanAyakasya, sthAne mahIbhRducite samupAvizacca // 15 // saMsArasAgaratarIM sakalAGgivargabhASAnugAmakhilasaMzayanAzanI ca / svAmI sumitrakulakairavapUrNacandraH, saddezanAmakRta vizvajanopakArI // 16 // bhIto'zvamedhayama(ja?)to jitazatrunAmno, bhUpasya jAtyaturagaH subhagaH saraGgaH / niSpandadRSTira zruNot prabhudezanAM tAmUrvIkRtazrutiyugaH pulakAGkitAGgaH // 17 // valgAnvitaH pravarapalyayanAbhirAmaH, sauvarNazRGkhalavibhUSitakaNThapIThaH / kurvaMstato'dhikataraM turagazca heSAM, vyAkhyAnasaMsadamiyAya sa sAdhuvAhI // 18 // candrAbhidho gaNadharaH prathamastadaivaM, papraccha tatra samaye munisuvratezam / vyAkhyAnaparSadi vibho'dya jinendradharma, ka. puNyavAnihatarAmurarIcakAra // 19 // padmAGgajo'pyavadadatra na ko'pi dharmamaGgIcakAra bhavadAvanavAmbuvAham / ekaM turaGgamamRte jitazatrunAmno, bhUmIdhavasya yatinAyaka! paJcabhadram // 20 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anusandhAna-71 tIrthezvaraM narapatirjitazatrurapyapRcchat savismayamanA jitazatruvRndaH / ko'yaM haristrijagatIpativandhapAda!. yaH pratyapadyata vRSaM prabhurityathoce // 21 // svargopame vibudharAjini padminIkhaNDAkhye pure'jani dhanI jinadharmanAmA / suzrAvako jinapatikramapadmahaMsaH, saddharmakarmakaraNapravaNaH sadaiva // 22 // mitraM tadIyamajina(jani)STa viziSTaceSTaH, zreSThI mahIramaNasAgaradattasajJaH / zrAddhena bhadrakatayA saha tena so'gAccaityeSu pauSadhagRheSu ca nityameva // 23 // zuzrAva so'nyadivase muninAyakebhyo, bimbAni kArayati yo jinapuGgavAnAm / anyatra janmani bhavodadhiyAnapAtraM, dharmaM jinendragaditaM samavApnuyAt saH // 24 // AkarNya tat sapadi sAgaradattanAmA, sauvarNamArhatamananyasamaM ca bimbam / lagne samastaguNarAzini kArayitvA, drAg(k) pratyatiSThipadatho RSibhiH samRddhyA // 25 // draGgasya tasya bahirambaralasa(gna)zRGga, tatkAritaM zivagRhaM ca purA babhUva / tatrottarAyaNadine sa jagAma dharmabuddhyA nijaddhibharanirjitayakSarAjaH // 26 // prAksaJcitAH samabhavat(n) girizArcakairye, styAnAjyakumbhanicayA bahavo'pi tatra / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 Arebhire samanukaSTumatitvaraistaiste sAdhu pazyati jane ghRtakambalArtham // 27|| teSAmadho bahutarA upadehikaughA, lagnA babhUvuratipa(pi)NDitapiNDabhAgAH / sarvatra vartmani nipetururupramANAstAH pazyato bahuvidhasya tadA janasya // 28 // IzArcakena bahuzo bhramatA janena, saJcaryamANavapuSo hyupadehikAstAH / saMvikSya sAgaravaNik kRpayA''rdracittaH, prAkrasta samyagapanetumathA'mbareNa // 29 // "re re! jaDaprakRtibhiH sitabhikSubhistvaM, kiM zikSito'si karuNA"miti jalpatA'tha / ekena duSTamanasA zivapUjakena, pAdena bADhamakhilA api cUrNitAstAH // 30 // zreSThI dayAluratha sAgaradattanAmA, vailakSyamAtmani vidhAya punaH punazca / tasmin kSaNe vadanapaGkajamAluloke, tacchikSaNArthamavanIzvara! tadguroH saH // 31 // tasminnapi prakaTapApamupai(pe)kSamANe, tat sAgarazcaramasAgaravad gabhIraH / evaM tadA sa hRdi cintayati sma dhImAn, "ni(ni:)zUkamastakamaNIn dhigamUnadharmAn // 32 // yeSAM na cetasi dayA jananI vRSasya, satyaM samastajanasaukhyakaraM na vAci / haste parasvavimukhatvamihekSyate na, zIlaM na varmaNi parigrahavarjanaM no // 33 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. anusandhAna-71 ye pAtayanti yajamAnayutaM bhavAndhakUpe svamekabhavasaukhyakRte ca pApAH / te'mI kathaM gurudhiyA sudhiyA nRzaMsA(sA:), pUjyanta ujjhitasamastasa(su)dharmakRtyAH" // 34 // yugmam // itthaM vicintya matimAnapi dRSTirAgayogAt(d) vidhAya tadakarma tadoparodhAt / samyaktvalAbharahitaH zubhadAna-zIla-, vAJchAdhikaH prakRtibhadrakatAM prapannaH // 35 // ArambhavAn svadhanarakSaNabaddhakakSaH, kAle vipadya samamajitatiryagAyuH / jAtyastavA'bhavadayaM turagaH purIM tat, tadbodhanAya jitazatrunRpA'hamAgAm // 36 // prAgjanmakAritajinapratimAprabhAvAdasmAkametadupadezavaco nizamya / loke'STamaGgala iti prathitAbhidho'yamatra kSaNAdapi hayaH pratibodhamApa // 37|| evaM tadA bhagavatA munisuvratezA(nA)''khyAte'khilairapi janairbahuvarNyamANa:(naH) / ArohaNAdinijadoSagaNaM vinindya, svacchandacAryatha kRtasturagaH sa rAjJA // 38 // prAgjanmasaMsmaraNato bhavabhItibhIto, vairAgyaraJjitamanAsturagapradhAnaH / natvA tataH sumunisuvratatIrtharAjamevaM vijijJapadilAtalalagnamauliH // 39 // "mithyAtvamohakanakAvRtalocano'haM, nA'naMziSaM sukhada! pUrvabhave bhavantam / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 ArAdhya doSazatadUSitamIzvarAdidevaM tato hayabhave'bhavamevamIza! ||40|| ste ( sne) hI piteva [ ta]nayena cirapravAsI, meghazca meghasuhRdeva rajopahArI / dRSTo mayA tvamadhunA sadayaH saharSaM, tat pAhi pAhi jina! mA miti samyaguktvA // 41 // svAmyantike'nazananAmani citrabhAnau, hutvA nijaM vapurananyamanAH sa vAjI / prApA'STamatridi (da) zamandiramindirAyAH, krIDAgRhaM zivapuraM kramatazca gantA // 42 // [ yugmam] azvAvabodha iti duSkRtazatrughAti, bhUkAminItilakakalpamanalpasaukhyam / tIrthaM tataH prabhRti cAru samastaloke, prakhyAtameva bhRgukacchapuraM babhUva // 43 // tasmin pure samabhavat saM(sa) tapAtyayAkhyaH, kAlo'nyathA (dA) virahivargakarAlakAlaH / sa (su) ketakIkuTajabandhuragandhalubdhamugdhabhramadbhramarabhUSitadigvibhAgaH // 44 // mArgA yayurjalabhareNa sudurgamatvaM, jitveva garjati nidAghapuraM payodaH / haMsAzca mAnasamagurmalinodayaM hi, vIkSe ca ( vIkSyeva ) yatra yatayo gamanaM na cakruH // 45 // zrIkaNThakaNTha-pika-SaTpada - kajjalAbhA, 1 yatrA'mbare ghanaghaTAH kutaH / utpattikAraNamazeSamahAmahAnAmuccaizcakAsati payodhikadAnadakSAH ||46 // 1. bhUmau / 31 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dhArAdharaH kila tadA muzalapramANadhArAbhiranvahamavarSadahAni sapta / tanvan bhayaM kSaNikayoru yavAsakAnAM mlAniM dadacchiziragandhavahAnuyAtaH // 47 // koriNTakAbhidhavane zakunI tade ( dai) kA, jAtaprasUtirabhavan (t) kSudhayA kRzAGgI / jImUtavRSTiviratau pracacAla cUrNi, kartuM purAntarapayAtabhayAzayA sA // 48 // vidve (ddhe ) SuNA mRgayuNA'stadayena soccavyamnaH papAta bhuvi kaNThagatAsurAzu / tatrA''yayau vratiyugaM tadagaNyapuNyayogAdatarkitamamu[dra] kRpAsamudram // 49 // tasyai dadau sugatisaGgatikAraNaM drAk prajJAtapaJcaparameSThinamaskRtiM tat / mRtvA tataH sapadi siMhalanAmadheyadvIpAdhipasya tanayA'jani tatprabhAvAt // 50 // janmotsavaM tanayavat pravidhAya pitrA na(ta)syA da[de]'vitathanAma sudarzaneti / dhAtrIgaNena paritaH paripAlyamAnA, soccairavarddhata ca kalpalateva bAlA // 51 // buddhayA jitarbhuguruNA guruNA narendrastAmadhyajIgapadazeSakalAkalApam / kandarpasambhavavikArasarojasUryaM, tAruNyamApa ca tato yuvakarmaNaM sA // 52 // sampUrNacandravadanAM sarasIruhAkSImuttaptakAJcanatanuM smarahastabhallIm / 1. bhakSam / anusandhAna- 71 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 33 samyag vibhUSya rucirAmbarabhUSaNAyaistAM prAhiNodatha pituH savidhe savitrI // 53 / / gatvA nanAma pitRpAdasarojayugmaM, lakSmIgRhaM vividharAjamarAlasevyam / kRtvA tataH zirasi cumbanamurvarendraH, svAGke vizAlini nivezayate sma putrIm // 54 // rUpaM vilokya suciraM ruciraM sutAyAH, proce svamantriNamatho avanIbiDaujAH / "ko'syA bhaviSyati varaH pravaraH pRthivyAM ?," cinteti mAM dahati kiM karavANi ? dhIman! // 55 // zrutvetyavocadatha so'JjalibandhapUrvaM, "lAvaNya-rUpa-guNasampadamatrakalpA / yeneyamIza! vihito(tA)'sti kanIdRzI te, tasyaiva viSTapavibhorakhilA'pi cintA" // 56 / / cintAviSaM tadatha tadvacanAmRtena, pItena karNaghu(pu)Takena jagAma rAjJaH / hRtpUrapUra iva gopayasA samastaH, pradyotanAMzubhirivA'khilamandhakAram // 57 // atrAntare bhRgupurAt paramArhatazcait, sAMyAtriko'tanudhanaH puri tatra kazcit / nantuM narendramagamad vaNijAM ca putraiH, sArddhaM tadeva sadupAyanapAtrahastaiH // 58 / / zreSThI nanAma nRpatipurato nidhAya, nAnAvidhAni vidhinA sadupAyanAti(ni) / zrIsiMhalAdhipatinA''darapUrvamuccaistasyA''sanaM zubhamadApyata cA''tmapArzve // 59 / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 uccArya paJcaparameSThina AdyapAdaM, jAte kSute'tha samupAvizadAsane saH / zrutvA ca taM sakalapUrvabhavaM nijaM sA, sasmAra mAragRhiNIsamarUpasampat // 60 // satyAbhidhA nRpasutA'tha sudarzanAkhyA, satkRtya kRtyavidalaM tamupAsakaM sA / papraccha tatra nRpaparSadi zuddhacittA, vizvAtizAyibhRgukacchapurasvarUpam // 61 // azvAvabodhacaritaM sakalaM nizamya, samyak purA nigaditaM zravaNAmRtAbham / sA siMhalezatanayekSitumutsukA'bhUdAkhaNDalArcitapadaM munisuvratezam // 62 // yAce prabho'dya zubhavantamahaM bhavantaM, kiJcit prapUrayasi cenmama vAJchitArtham / smAheti sA nRpasutA''tmapituH purastAdazvAvabodhabhavanAbharaNaM didRkSuH // 63 / / "pANigrahe kRtabhavabhramaNAgrahe no, vAJchA na rAjyasukhasampadi sarvathA me / ekAM punaH pitarahaM munisuvratAMhisevAM sadA'pyabhilaSAmi sukhebharevAm" // 64 // sA'bdhi vilaya taraNIzatasaptakena, pitrAjJayA dhanabhRtena yayau puraM tat / tatrA'rhataH samudadhArayadazvabodhakartuhaM nijakapUrvabhavAnvitaM ca // 65 / / Ajanma brahmaniratA munisuvratAkhyatIrthaGkarakramasaroruharAjahaMsI / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 sA dhyAtapaJcaparameSThinamaskriyA'gAdIza(zA)nanAma suradhAma nijAyuSo'nte // 66 / / bAlo'pyabAlacarita: puri tatra pUrNacandrazcakAra sutarAM nitarAM vaNijyAm / puNyodayAdanudinaM ca sa dhIvarebhyo, drAkSA lalau samatayA cana(Na)kAn vitIrya // 67 // kiJca - tatraikadA puri vaNigjanakarma kurvan, kasyA'pi mandiramiyAya sa pUrNacandraH / tatsaudhanAthamavalokayati sma vaMzapAtreNa kaccarabharaM ca bahistyajantam // 68|| puNyAdhikena kila tena tata: sa ukto, dravyaM prabhUtataramujjhasi kiM mudhedam ? | tanmandirAdhipatinA'vagataM svacitte, ko'pyeSa nUnamadhikaH zizuratra puNyaiH // 69 / / ukta[:] sudhA-madhukirA'tha girA sa tena, gehAdhipena pRthuka! tvamidaM dhanaM me / sarvaM prayaccha vihitAdhikapuNyabhAra!, kRtvaitayA piTikayaiva kuru prasAdam // 70 // tattena vaMzapiTake nihite sadAzu, dravyaM babhUva nikhilaM tadagaNyapuNyAt / tasmai dade gRhapatiH prasUti tadaikAM, dInArakAJcanabhRtAM laghu tasya madhyAt // 71 / / gatvA gRhe'tha nijake'rpayati sa vIraNAgAya tAM prasRtikAM sakalAM dhanasya / 1. 'tAM ca' - evo pATha mULa pratamAM che / / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 pRSTazca tena jinadeviyutena sarvamAmUlacUlamavadacca sa tatsvarUpam // 72 // lAbhaM tamadbhutatamaM tanayasya dRSTvA, tau dampatI manasi cintayataH sma hRSTau / " cintAmaNiH kimuta kalpataruH samAgAdasmAkamokasi kimeSa nidhirnavInaH " // 73 // doSApaho'pi zucirapyanizaM jane yo no tApano na sagadaH puruSottamo'pi / doSAkaro na na kalaGkayutaH kalAvAnapyuccakaiH kuvalayapratibodhako'pi // 74 // vakro na ryo (yo) ginivahe kRtamaGgalo'pi, saumyo'pi yo bata budho'pi na kRSNakAyaH / ramyairguNairgururapIha kavidviSan na, dveSI kalAvati na yaH kavirapyajasram // 75 // maNDo (ndo) manAgapi na yazca zanaizcaro'pi, yo brahmacAryapi sadA nahi tArakAriH / kandarpadarpadalano'pi na kRttivAsA, Ajanma satyasumanA api nA'kulInaH // 76 // tatyAja yaH SaDapi sadvikRtIrmahAtmA, prAyo 'stadoSamapibacca sadA''ranAlam / nAnAvidhasva-parazAstrasamudrapAra gAmI pavitracaraNA (NaH) zaraNaM janAnAm // 774/4/ yastAri (ra) kairiva zazI kalabhairivebhaH, zakraH surairiva nRpairiva cakravartI / vAcaMyamaiH parivRtaH paritaH sadarpakandarpasarpati(vi)natAtanayairanekaiH // 78 // anusandhAna- 71 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 nAnAvidheSu viSayeSu manohareSu, grAmA-''kara-pravarapattanabhUSiteSu / kurvan vihAramanaghaM navabhiH sa kalpaistatrA'nyadA puri samain(d) municandrasUriH // 79 // SaDbhiH kulakam // tasya pravezasamaye'kRta vIraNANa(gaH), sarvottamaM mahamananyamanAH sasaGgaH / suzrAvikAgaNayutA jinaDe( de )vinAmnI, tadnehinI guruguNAMzca jagau manojJAn // 80 // so'zvAvabodhakaraNa] pravaNaM janAnAM, kalyANakAraNamakAraNamitramekam / tasmin pure yatipatiH zakunIvihAre, bhaktyA jinendramanamanmunisuvratAkhyam // 81 / / saGghana sArddhamagamad vasatau prabhAte, zrotuM giro nijaguroH kila vIraNAgaH / vyAkhyAmathA'kRta dayA-guru-devapUjAdAnAdidharmakalitAM municakravartI // 82 // AdAya taM svatanayaM gurusannikarSe, zreSThyanyadA'gamadupAMzu tadIyahastA(sta)m / teSAmadarzayaduvAca ca "kIdRzo'yaM, bAlo bhaviSyati ?" nivedaya me prasadya // 83 / / ApAdazIrSamatizAyinamAdareNa, dRSTvA pibanniva gururguNaratnasindhum / dvAtriMzaduccapadasampadavAptidakSasallakSaNAGkitatanuM tamathA''luloke // 84|| nAbhau dhvanau vizadasattvaguNe gabhIrastvak-keza-parva-nakha-dantagaNeSu cA'NuH / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anusandhAna-71 bhAlA-''sya-hRtsu vipulo mukha-kakSa-vakSaHkAmAGkazA-'vadu(Tu)-nazA(sA)su bhRzaM tathoccaiH // 85|| dIrgho'ti bAhu-hanu-han-nasi tAlujihma-pAdau-STha-pANi-nayanAnta-nakheSu raktaH / jaGghA-saliGga-dhamanIlaghurebhirAsIccha(ccha)GgArito dviguNaSoDazalakSaNaiH sa // 86 // reje'sya zasyakacapAzamiSeNa citraM, vaktrAmRtAMzuruparisthitanityarAhuH / arddhandutulyamamalaM virarAja bhAlaM, dolAkalaM zrutiyugaM sukRtazriyaH kim ? // 87|| nAsA svabhAvasaralA garuDasya caJcurvocu(DhuM) kSamAviha mahAvratabhAramaMsau / cAritrabhUpatisado hRdayaM vizAlaM, nAbhirbabhau lavaNimAmbubhRteva kUpI // 88 // dorasya dIrgha-sarala: patato bhavAbdhAvRddhartumicchuriva bhavyajanAnazeSAn / kUrmonataM padayugaM natadattasaukhyaM, sA(jJA)tveti tasya janako gurubhistadoce // 89 / / "zreSThinnamuM yadi dadAsi nijaM tanUjamasmabhyamAzu zubhalakSaNalakSitAGgam / nUnaM tadA bhavati sarvamunIndramukhyaH, zazvat prabhAvakatayA prathitaH pRthivyAm" // 10 // zrutvA vaco nijugurau(ro)riti vIraNAgaH, zreSThI jagAda gRhametya janIM pratIdam / "atyAdareNa guravo mama mArgayanti, putraM priye! kimucitaM pratibhAsate te ?" // 91 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 sA pratyavocaditi taM gurubhaktiyuktA, "dhanyo'si sadyatijane jananIsamAna! / dUre gato'dya manasastava nAtha! pApmA, tvAM yAcate gururayaM yadamuM tanUjam" // 12 // Uce'nyadA svatanayaM jinadevinAmnI mAtA"'dya vatsa! suciraM kva bhavAn sthito'bhUt ?" | putrastato'vada "dahaM municandrasUriM, nantuM gato'bhavamanaGgakuraGgasiMham // 13 // mAtarmayA'dya municandraguroH sakAzAdazrAvi mokSasukhadottamadezanA ca" / zrutveti harSitamanA jananI tadAnImAha ssa(sma) candravadanaM pratipUrNacandram // 14 // "zrIjainazAsanakuzezayabhAskaraNa, kA dezanA'dya guruNA vihitA hitA te / zrotuM mamA'pi kutakaM mahadasti tAM tat(), drAk kathyatAmatitarAmiyamudyatA'smi" // 95|| saMyojya pANiyugalaM svalalATapaTTe'thA''ha sma so'pi jananI jananIM sukhAnAm / "yadyapyamaha~guruNA'pyakhilA na zakyA, sA vaktumamba! kathayAmi tathApi kiJcit // 96 / / tathAhi - ratnAkare patitaratnamivA'GgabhAjAmAdAvidaM manujajanma durApamatra / tatrA'pi puNyavikalasya nidhAnavat syAd, dharmaH kukarmahadalaM ca durAsado'yam // 97 // tat prApya puNyavazato narajanma ramyaM, kalpadruvat sukhakRdana kathaM-kathaJcit / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anusandhAna-71 dharme sadA'pi yatitavyamihaiva jaine, svargApavargasukhasampadabhagnapAtre // 98 // labdhvA'pi tanmanujajanma vivekahInA, ApAtamAtramu(su)khakAraNabhogalInAH / hA! hArayanti gRha-mitra-kalatra-putradravyAdi mohavazagA bahavo'Ggino'tra // 99 / / kiJca - bho bho! janA iha bhave'rjabha(tha) yanimittaM, dravyaM tathA kuruta(tha) mitra-kalatravargam / vidyullateva jalabubudavat kuzAgralagnAmbubinduriva taccapalaM zarIram // 100 / / tathA - ete punarjagati kasya na vallabhAH syuzcetoharAH sukhakarA viSayA: prakAsa(ma)m / co(ce)nno patedasamaye gurumRtyughATI, sarvasvasaMharaNalampaTamAnasogrA // 101 / / kiJcojjvalakhi(lAgni)zikhAnicayAtibhISme, tIkSNAsipatravanazAlmalikAdrumogre / kAmaM patadvizikha-mudgara-vajra-kuntazella-trizUlagaNadussahadukkhagehe // 102 / / tadrakSakAsuravinirmitavaikriyogarUpAtibhItijanake zizirAtapAdye / zrIkaNThakaNThasadRzena tamobhareNa, zyAmIkRtAkhilaharittaruNImukhe ca // 103|| sarvatra cotsa(ccha)ladanargaladuSTagandhe, zasa(zva)d vasA-rudhirapUrasakardame'lam / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 V9 udvegakAriNi sadA'khilanArakANAM, ghorAravai: sakaruNaivirasaiH prakAmam // 104|| etAdRze prapatatAM narake priyAbhiH, kAmaM priyAbhirapi sundaravigrahAbhiH / mattadvipendragamanAbhi-ranaGgacaGgakrIDAlibhI raNaraNatpadanUpurAbhiH // 105 / / candrAnanAbhiribhakumbhapayodharAbhistrANAM kriyeta na manAgapi dehabhAjAm / dravyeNa naiva kaladhauta-maNi-pravAlamuktAphalaprabhRtinA bahunA'pi kiJcit // 106 / / mitraiH pavitracaritairapi nA'dvitIyapremAlayairapi na bandhujanaiH kadAcit / dRptadviSadviradavRndamRgAdhipena, svIyena no bhujabalena janAdhikena // 107 / / ghore yathA narakadhAmni tathA samastatiryaggatAvapi jarAmaraNAdiduHkhaiH / taptasya jantunivahasya suhRt-priyA'rtha-putrAdibhiH zaraNamatra na sarvathA'pi // 108 / / tathAhi bhavyA yadA nirupamA''tapa-zIta-tIvrodanyA-kSudhAprabhRtisambhavaduHkhabhAraiH / tiryadbha(gbha)ve'pyasubhRto'kSa(kR)tadharmakRtyAH, klizyantyalaM kimu tadA zaraNaM tu teSAm // 109 // evaM narA narabhave'pi pulinda-DumbamAtaGga-vAgurika-saunika-dhIvarANAm / sajjAtyamandamadato jananeSvadharmaharyeSu jAtajanuSAM jananinditeSu // 110 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 anusandhAna-71 daurbhAgya-vArdhaka-zugAmaya-mRtyuraudra-dAridryasambhavamahArtikarthitAnAm / trANaM kuto'pi na zarIrabhRtAM samasti, nAnAvidhAdhiviSaghUrNitamAnasAnAm // 111 // IrSyA-viSAda-mada-manmatha-moha-lobhamAyA-krudAdijanitAM bhajatAmihA''tim / saukhyaM manAgapi na devabhave'pi bhavyA[:]!, saMsAriNAmadhamanirjaratAmitAnAm // 112 / / jJAtveti cetasi janAH! kuruta prayatnaM, nityaM samastasukhakAriNi jainadharma / sadyo'sughAtini yathA patite pracandra(NDe), mArtaNDanandana-harau na vidhatta zokam // 113 / / api ca - prANAtipAta-vitathAdisamastadoSahetU sadA'pi bhavato'tra zarIrabhAjAm / daurgatyakAraNamasta(mU) sphuTamarthakAmau, taddhIdhanAstyajata tAvanizaM pumarthau // 114 / / yataH - prANAtipAta-vitathapratipAdanAdyaiyairajitA'tivipulA kamalA manuSyaiH / srotasvinIza iva sarvamahApagAnAM, te bhAjanaM samabhavannikhilAsukhAnAm // 115 / / dveSyo na kazcidapi ko'pi na vallabhazca, darbhAgrasaMsthitapayaHkaNacaJcalAyAH / anyAnyamartyapariSevanacetaso'trA'syAH paNyayoSita ivA'cyutavallabhAyAH // 116 / / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 saukhyArthinAmapi bhavet kuTilasvabhAvaiH, saukhyaM kuto'lpamapi dehabhRtAmamIbhiH / paJcaprakAraviSayairbhujagairivodmazcetovikArajanakairmaraNAvahaizca // 117 / / yainirjitAH karaNasajJakavairiNo'mI, tairnirjitaM jagadidaM samamapyavazyam / tasmAdahanizamapIndriyanigrahe'pavargaprade zamadhanairyatitavyamuccaiH // 118 / / zazvadvaSIkavazagA bhavino bhavanti, niHzeSalokavazavartina urvarAyAm / nAnAvidhonnatamanorathapAzabaddhAstIvrANyamI anubhavantyamu(su)khAni coccaiH // 119|| saukhyaM kadA'pi yadabhISTasamAgame syAccakSuHsaroruhavikAzakRdalpakAlam / saMsAriNAM viSayatarSitamAnasAnAM, svapnAptasaGga iva tajjanayenna tRptim // 120 / / evaM vibudhya puruSottamavallabhAyAH, sAretaretvamiha bhogasukhasya coccaiH / ete vimucya zivakAriNi satpumarthe, dharmAbhidhe kuruta tatsatataM prayatnam // 121 // ityAdi tadvadanapaGkajajAtamadya, pItaM vacomadhu mayA bhramareNa sRSTam / tanmAM visarjaya tadantika Azu labdhAsvAdo na tiSThati yadamba! kathaJcanA'pi" // 122 / / "yasmin vrate niraticAratayA dhRte syAt, svargApavargapadavI na davIyasI sA / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna-71 yukto hi te taduda(ra)rIkaraNAgraho'ya" - mAnandya taM prathamamevamathA''khyadambA // 123 / / tat tu vrataM tanaya! durdharamaGgabhAjAM, santoSa-sAhasa-vivekavivarjitAnAm / dhyA(dhA)ryANi nityamiha paJca mahAvratAni, yad rAtribhojananivRttiyutAni samyak // 124 / / ramye'pyalaM vapuSi nirmamatA vidheyA, grAhyaM tathA'zanamapAstasamastadoSam / aSTAsvalaM caraNamAtRSu sarvakAla:(laM), bhAvyaM sutodyamavatA bhavato'vatA svam // 125 / / mAsAdikA ravimitA: pratimA vizuddhA, vAhyAstapo bahuvidhaM satataM ca kAryam / dhAryaM caturvidhamabhigrahadRda(vRnda)mekacittena nityamavanIzayanaM vidheyam // 126 / / kAryaM sadA gurukule vasanaM kacAnAmutpATanaM bahugamAgamavAcanaM ca / dvAviMzatiH sukhaharAstu parISahAzca, sahyA asa(ma)jjanavidhiH satataM vidheyaH // 127|| dau(do)AmapAM nidhirayaM taraNIya uccairUmigabhIrimayuto'tigurupramANaH / bhrAmyaM sadaikamanasA nizitA'sikoTAvasvAdureNukavalaH khalu carvaNIyaH // 128 // dedIpyamAna-gurumAnahutAzanAci:pAnaM vidheyamatikaSTakaraM sahelam / svarNAcalastu ca(tu)layA paritolanIya, ekAkinA'ribalamugrabalaM ca jeyam // 129 / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 kAryo'STacakrapathaputtalikAkSivedho, jitvopasargagaNamugrapariSahAMzca / ekAkinA'tiviSamA hyagRhItapUrvA, grAhyA jagatritayajaitrapatAkikeha // 130 / / vatsA'munA tava kathaJcana komalena, kaSTaM vratasya vapuSA kathitasvarUpam / zakyaM na soDhumadhunA krakacaprahAraH, stambhena maGgalapuSeva zizoH kadalyAH // 131 // dIkSAgrahaM tyaja tato mama lAhi zikSA, zakye hi vastuni kRtodyamatA vibhAti / vaMzAvataMsa! paripAlaya gotrametat, pANigrahaM kuru gRhI bhava bhukSva bhogAn // 132 / / tAvat kuru tvamadhunA gRhamedhidharma, dIkSAmimAmapi jaran punarAdadIthA[:]" | snehaprakAzakamidaM vacanaM jananyAH, zrutvetyabhASata punaH pratimAtaraM saH // 133 / / "jJAtvA calAn svatanu-yauvana-jIvitAdIstiSThe kathaM bhavapathe'mba! nirAkulo'ham / kAryANi duSkaratarANyapi yad bhavanti, sarvANi sAhasavatAM sukarANyavazyam // 134|| tanmAM vratArthamadhunA'pi visarjayA'mba!, vijJapya majjanakameSa tavA'smi dAsaH / bADhaM bibhemi bhavacArakavAsato yat, tasmAd guroH zrutacaturgatitIvraduHkhaH" // 135 / / dIkSAgrahaM svatanayasya nizamya janyAstadyAcanaM ca municandragurovicintya / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 saGgha(Ga) samAhvayadathaukasi vIraNAgaH, putra(traM) kSamAzramaNamAtmani(no) dAtukAmaH // 136 / / sambandhivargamakhilaM paripRcchya dhImAnAnIya vezmani gurUn gurugauraveNa / saGgha prapUjya vidhinA pratikarmitAGga, zreSThI dadau svagurave nijanandanaM tam // 137 / / "tIrNaH prabho! duritaH(ta)sindhurayaM ca yo'graH, kalpadrumo'jani phalegrahiradya tad yat / datvodvahaM sva(su)gurukRtyamidaM vyadhAstvaM", sA'bodhayat patimapatyaviyogaci(khi)nnam // 138 // yatra kSaNe zirasi tasya sutasya vAsakSepaM cakAra sugururmunicandrasUriH / bAlo'pyabAlacaritaH sa tadeti mene, "tIrNo mayA bhavapayodhiravazyameSaH" // 139 / / labdhe labdhisudhAmbudhau guNanidhau saubhAgyabhAgyAvadhau, pAtre tatra samastasaGghasahitAste pUrNabhadrAstadA / zrImanto municandrasUriguravaH saJjajJire'tha vrataM, dAtuM tasya samudyatAH zubhadinaM saMzodhayAJcakrire // 140 // // iti vAdIndrazrIdevasUricarite niraGkepi pUrNabhadrAGke zizutvA-'zvAvabodha-zakunIcaritadharmadezanA-guruputrapradAnAdivarNano nAma dvitIyaH prastAvaH // tRtIyaH prastAvaH sadAgamAmbhojavikAsabhAnavaH, suziSyakalpadrumaratnasAnavaH / ratnatrayAnanditasarvasUrayaH, saMmu(santu) zriye vo municandrasUrayaH / / 1 / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 athA'nyadA zrImunicandrasUriH, pAtrAya tasmai caraNocitAya / dIkSAM pradAtuM samayaM samIkSye-tyUce pramodAjjinadevijAnim // 2 // zreSThin! vayaM te tanayasya dIkSAM, dAtuM samIhemahi nirvilambam / lagnAdito yatra(na) vizuddhamanyat, kAle'sti bhUyasyapi zodhyamAnam // 3 // zreSThI samAkarNya vacaH prabhUNAM, kuTumbasAMmatyamatho vidhAya / amelayad vastu samastamAzu, tad yad vidhestasya babhUva yogyam // 4|| aiyuH samaM kuGkamapatrikAbhiH, sArmikA deza-videzato'pi / bAlazca sa snAnavilepanAdyai-guhe gRhe satkriyate sma nityam // 5 // zreSThyadbhutaM maNDapamutpatAkaM, vistIrNamuccai racayAJcakAra / tatrA'bhiSekaM vidadhuH kumAra-syA''cAravatyo nijagotranAryaH // 6 / / dukUlavAsa: paridhArya pUrva, zrIkhaNDa-candradravarcitAGgam / hArA-'rddhahArAdivibhUSaNaistaM, rAmA alaJcakruralaM kumAram // 7 // AjJA'rhatAM cA'sya zizozcakAsA-mAsA'vataMsacchalato hi zIrSe / bhAle'STamIcandranibhe lalAma(ma), praNAmavat pUjyajanasya coccaiH // 8 // tatkarNayoH kuNDalayugmamindu-sUryAnukAri zrutavad babhAse / tAmbUlamAsye bibharAmbabhUva, bhUSAvahaM sUnRtavAkyavacca // 9 // dharmopadezAlirivA'sya kaNThe, nyastA babhau nUtanapuSpamAlA / kroDe navazreNimayaM sa(su)hAraM, brahmavratasyeva babhAra guptAH(ptI:) ||10|| bhUSA babhAvaGgada-kaGkaNAdyA, soDI(zauNDI)rimevA'sya bhujadvaye'pi / karAGgulISu vratidharmabhedA, ivomikA rejuralaM dazAttAH // 11 // itthaM manohArivibhUSaNaughai-barbAhyAntarairbhUSitakAyayaSTiH / suvAsinIbhirvihitopacAraH, pramodasampUrNamanAH kumAraH // 12 // kAntividhordhvAntaripozca dIpti-vikAzabhAva: kamalAkarAcca / guNA guruprematayeva sarve, prApustadAsye sahayogitAM te // 13 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. anusandhAna-71 kSayaM zazAGko'nunizaM prayAti, saGkocamambhojavanaM nitAntam / vikAzi pUrNaM ca sadaiva keno-pamIyate tadvadanaM manojJam ? // 14 // kAntau kapAlAvavalokya tasyo-llasaddyutI zItakaraH samantAt / zaGke jaNa(gA)ma svaparAjayottha-viSAdato'dyA'pi kalaGkitAntam // 15 // tadbhU(bhrU)late ramyatare samAne, atyUjitAmAdadhatuzca lIlAm / sadvaijayantyAviva vizvavizva-jaye smarakSoNibhRtocchite te // 16 / / virejatustaccaraNau svakAntyA, lakSmI vijityeha payoruhasya / visAribhizcArunakhaprabhAbhi-vistArayantAviva hAsyamuccaiH // 17 // vilokyate sma kvacideSa(va) tasya, nA'nyatra tadrUpamananyarUpam / candrAtapazcandramRte'paratrA-'pyAlokyate kiM nayanAmRtaM vA ? // 18 // azvaM samAruhya cacAla yAvad, gehAd dadat sparzanamarthinAM saH / vrataM jighRkSumu(M)nicandrasUri-kramAmbujadvandvasamA(mI)padezam / / 19 / / tatrAntare maGgalatUryanAdaM, nizamya bAlAH pravihAya kAryam / svaM svaM tadAlokanasAvadhAnAH, parasparaM jalpamakI(kA)purava[m] // 20 // uvAca kAcid "yadi mAM madambA, dadyAdamuSmai kulajAya sakhyaH! / mAnuSyakaM janma phalegrahi syAt, tadA mamedaM navayauvanaM ca" // 21 // anyA babhASe sumukhI sakhIM "kiM, gatvA''tmanA'muM subhagaM vRNomi ? | sA pratyuvAceti na te'smi bhAgyaM, yenA'yamUrIkurute sakhi! tva(tvA)m" // 22 / / Aha sma kAcid vidurA sarAgA(gAM), tasyopari drAgavalokya kAJcit / "mugdhe! kathaM tvAM bhajate(tI)ha saiSa, mano viraktaM viSayeSu yasya // 23 / / hahA! kimicchaM(tthaM) jinadevimAtara!. vrataM gR(gra)hItuM bhRzamutsuko'bhUH ? / bhogAnalaM bhukSva vicAraya tvaM, kveyaM tanuste kva ca sAdhutA'sau // 24|| dhanyeyamambA jinadevyabhikhyA, yA'sUta puratnamimaM guNADhyam / arakSyatA''tmIyamidaM kuTumbaM, yenA'khilaM durgatitIvraduHkhAt // 25 // zrImAn jayantaH kimu ? kiM kumAra: ?, kiM vA jarAbhIrurayaM zarIram / itthaM kathA zrotrasukhA vadhUbhyaH, zRNvannagAjjainagRhopakaNTham // 26 / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 azvAdathottIrya jinaM na(ni) naMsu - viveza caitye'kSatapUrNahastaH / pradakSiNIkRtya vibhuM vavande, zrIvarddhamAnaM mahimApradhAnam // 27 // tatraiva caitye saparicchadAn sa, nanAma samyag municandrasUrIn / AsannatAmIyuSi tatra lagne, bAhyAGgabhUSAM ca mumoca dhImAn // 28 // sAmAyikaM sarvanivRttirUpaM tasmai tadA'do (dA) t sa samarpa (prpya) ye (ve ) Sam / tasyA'bhidhA(dhAM) cA'kRta rAmacandra, iti svaziSyasya munIndra (ndu) sUriH // 29 // guNAlayA zAzvatasaukhyahetu - jinendradharmAvanipAlaputrI / pUrvaM vRtA''sIdamunA caritra - lakSmIrmahIbhUriva rAghaveNa ||30|| svakarmatAtAskhalitAjJayA'sau vasannaraNye bhavadaNDAkhye / sva(sa?)llakSmaNAlaGkRtapArzvadeza-stAM nA''ptavAn mohadazAsyanItAm // 31 // jitvA smaraM sAhasagatyabhikhyaM, sugrIvamitraM suguru: (ruM ) sa cakre / prApya zrutajJAnasamIraputra - balAcca zuddhiM nijavallabhAyAH ||32|| Aruhya cAritragireH sa zRGgaM cakre bhavodanvati setubandham / mithyAtvalaGkAvaruNaM nirudhya, jaghAna saMmohadazAnanaM ca ||33|| cAritralakSmIrjagRhe'munA'dya, zrIrAmacandreNa mahIsuteva / rAmasya tulyo'nyajano na kazcit (d), yathA tathA'syA'pyabhidheyamAsIt ||34|| zreSThI zriyAM dhAma nikAmadhanyaM manyastato harSabharAtinamraH / zrIvIranAgaH svatanUdbhavasya pravrAjanAnandimahaM vidhAya // 35 // so'pUpujat sadguru-pustakarSIn, sAdharmikaughaM bahu saccA / abhUSayad vipravanaTA (vipra-naTA - ) 'rthisArthAn, kalergale'dAt punararddhacandram // 36 // ||yugmm // prAgvATavaMzArNavavRddhikArI, tamopahArI janatopakArI / dastreSuzambhupramite sa varSe, jagrAha dIkSAM munirAmacandraH ||37|| 1. saM. 1152 / 49 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 pUrvaM tadIyA gurubandhavo'mI, sadvAcakaH zrIvimalendunAmA / azokacandro hari-soma-pArzva-candrAbhidhAnAzca budhA babhUvuH // 38 // cakrI yathA rAjasu bheSu candraH, zaileSu merurdUSu kalpavRkSaH / sureSu vajrI puruSeSu viSNu-bRhaspatirmantriSu buddhimatsu // 39 // campAdhipastyAgiSu savyasAcI, maghA bhaTeSUdbhaTavikrameSu / ziSyeSu sarveSu tathA sa teSu, rarAja kAmaM munirAmacandraH // 40 // yugmam // dazAhikAdyutsavapUrvakaM te, sthitvA dinAn katyapi tatra bhaktam / bhAryAdiniHzeSakuTumbayuktaM, taM vIramA( nA )gaM vidhinopagRhya // 41 // tato vijahu(hu)rmunicandrasUri-pAdAH pravAdidvipasiMhanAdAH / udyavihAreNa pavitrayantaH, kSoNI naga-grAma-purAbhirAmAm // 42 // pUjyeSu tanvan vinayaM sadaivA-'cirakriyaH sAdhujanasya zikSAm / api dvidhA zikSitavAnanUnA-mananyacetAH munirAmacandraH // 43 // papATha SaDjIvanikAyamAdau, sa buddhimAnadhyayanaM tato drAk / mahAvratAropaNapUrvamucca-rutthApanAM tasya guruzcakAra // 44|| chandaH-kathA-jyotiSa-lakSaNA-'la-GkAra-pramANA-''gama-nATakAdIn / granthAnazeSAnapi sa krameNa, dhImAnadhIte sma guroH sakAzAt // 45 // udUDhayogo vidhinA vitandro, jinAgamAmbhonidhipAradRzvA / guruprasAdAt kramataH sa sAdhu-rbabhAra gItArthaziromaNitvam // 46 // yayau kadAcid dhavalakkAkhyaM, puraM sa dhImAn viharaMzca tatra / brAhmaNyazAstreSu nadISNabuddhiM, jigAya vipraM zivasaukhyasaJjham // 47 // athaikadorvIvalaye vihAraM, kurvannagAt satyapuraM puraM saH / / tatrA'pyajaiSIt sva-parAgamajJata(jJaH), kAzmIrakIrAbhidhalabdhavarNam // 48 // alaJcakAra svavihArahAra-srajA puraM cAru sa citrakUTam / tatrA'jayat sollakabhUdhavAgre, mImAMsakaM zrIvasubhUtyabhikhyam // 49 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 naravaranagara dhIsAra-nArAyaNAkhya-majayadasamabuddhiH zuddhamImAMsakaM ca / tribhuvanagiridurge helayA raktavastraM, sva-parasamayavettA rAmacandraH kavIndraH // 50 // prabhAvanAM [zrI]jinazAsanasya, kurvan sa itthaM gaNirAmacandraH / tato dharitrIramaNIlalAma(maM), zrIpattanAkhyaM nagaraM jagAma // 51 / / athA'nyadA zrImunicandrasUri-ryayau puraM nAgapuraM saziSyaH / vRttazca paurerdhanadevamukhyai-raunRpaH sammukhamAjagAma // 52 / / saddezanAnanditabhavyalokA, natvA jinendrAn vasatiM yayuste / bhUpAgrahAt tatra dinAni katya-pyasthuzca cAritrapavitritAGgAH // 53 / / atha bhramaMstatra digambarendro, vidyAvilupto guNacandranAmA / nirgranthatAyAM vivadaMstadAnI-mAgAdahaGkAragajAdhirUDhaH // 54|| patrAvalambaM pRthivIzasaMsa-dyAzAmbarastatra cakAra darpAt / abhyarthya rAjA gaNirAmacandra-makArayat tena sahA'tha vAdam // 55 // loke tadAnIM milite prabhUte, pratiSThite'tho caturaGgavAde / Adau sa vAdI guNacandranAmA, svapakSakakSAmiti jalpati sma // 56 / / "mate'rhatAM muktivadhUpabhoge, nirgranthatAM sAdhanamAdyamAhuH / / sacIvaratve bhavatAM kathaM sA ?, zvetAmbarAgresara! kathyatAM me" ||57|| digambaraM pratyavadat sa sAdhu-"hNota mukhyA bhavatAM ma[te] sA / mukhyaiva cet tarhi matA mamA'pi, satAM yataH sammata eSa panthAH // 58 / / mithyAtva-vedatraya-hAsyaSaTka-samanvitaM krodhacatuSTayaM yat / AbhyantaraM granthamuzanti jainAH, sagranthakAstajjayinaH kathaM tat ? // 59 / / granthastu kopAdicartudazAkhyaH, sa nA'sti yeSAM munipuGgavAnAm / nirgranthatA teSu sadA'styavazyaM, bAhyeSvanAsthA vasanAdikeSu // 60|| yadetadAyAtyupayogamatrA-'navadyacAritrahitAya dhIman! / tad vastrapAtrAdi sadA'pi dharmo-paSTambhakaM grAhyamRSivrajena // 61 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anusandhAna-71 SaDjIvasaGke yatanAparaira-pyaharnizaM jJAnadazAvihInaiH / jainairdayA prANigaNasya samyak, zakyeta kartuM kathamanyatheha ? // 62 / / jJAnAvalokojjhitamAnaso'trA-'bhimAnazAlI puruSo'lpabuddhiH / yo vastra-pAtre'pi parigrahasya, zaGkAM vidhatte sa hi hiMsakaH syAt // 63|| parigrahecchA(cchAM) ya ihA'pi dharmo-paSTambhake vastuni hI vidhatte / ajJAtatattvArthavicArasArAn, bAlAnaho! raJjayituM sa icchet // 64 / / pRthvI-jalo-Sarbudha-gandhavAha-vanaspati-dvIndriyamukhyajantUn / bhavet samartho munirudyato'pi, trAtuM na dharmopakRti vinA'tra // 65 // yadArSam - jaM pi vatthaM ca(va) pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taM pi saMjamalajjaTThA, dhAriti pariharaMti ya // 1 // na mo(so) pariggaho vRtto, nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vRtto, ii vuttaM mahesiNA" // 2 // niruttarIkRtya digambaraM [taM], rAjapradattaM jayapatramittham / / AdAya coccaiH sa kRtotsavAryA(!), nanAma pUjyAn vasatiM sametya // 66 / / tato vijahu(hu)nagarAd gaNezA, vasundharAM grAmapurAbhirAmAm / prAsAda-saudhA-''paNacakraramyAM, krameNa naDDUlapuraM ca jagmuH // 67|| tatrA''salorvIpatisevyapAdaH, zrIpaJcamAjhaM municandrasUriH / taM vAcayAmAsa mahArthakozaM, sAmnAyamuccairgaNirAmacandram // 68 // saddezanAbodhitabhavyasattvAH, kramAd bRhadgacchasaromarAlAH / te gurjaro/tilakAyamAne, yayuH pure zrImati pattanAkhye // 69 // AdezataH zrImunicandrasUreH, samagrazAstrArthavicAradakSaH / sudhAkirA tatra girA cakAre-ti dezanAM paNDitarAmacandram(ndraH) // 70 / / dAnopadezaM prathamaM jinezo-'pyadAd yata: kevalatAM prapannaH / dAsye tamevA'hamapi svazaktyA, saGghAya kalyANakaraM dvidhA'pi // 71 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 "dAnaM nidAnaM zubhasampadAM [ya]d, bhogapradaM kIrtikaraM ca loke / matveti bhavyA! iha vIrabhadraM(dra)-vadanvahaM tad vidhinA pradeyam // 72 / / zrIvIrabhadro'bhavadatra bhogI, yathA tathA syAdaparo'pi dAnAt / jJAtveti nityaM zubhapAtradAne, kAryA matirjAtamidaM tu tasya // 73|| sa dhAraNI-SaNmukhayakSasevya-mAnakramaH svarNasuvarNavarNaH / triMzaddhanurmAn(na)vapuzca nandyA-vartAGkitaH svaHpatinirmitArcaH // 74 / / surAsuraiH zazvadamuktapArzva-dezA(zo) vivasvAniva pAripAzrvaiH / bhavyAmbujaM(ja)zreNivikAzakArI, sandehamandehaharastamohA // 5 // jJAna-kriyAbRddhibhRtAM ca paJcA-zatA sahasairvatinAM sametam / tIvravratAnAM kila paJcaSaSTyA-'nvitaH sahasrairanagAriNInAm // 76 / / nyasyannaraH svAhiyugaM jinendraH, sauvarNapaddheSu kadAcanA'pi / zrIpadminIkhaNDamakhaNDapadmA-krIDAgRhaM pattanamAjagAma / / 77|| caturbhiH kalApakam / / saddezanAM tatra vidhAya dharmAM, nivarta(ti)te satyaratIrtharAje / cakAra kumbho gaNadhAridhurya-stAmagrataH saMzayanAza(zi)nI drAk / / 78 / / tatraikako vAmanakaH sametyo-pAvikSadAkarNayituM sudharmam / / zreSThI tadA sAgaradattanAmA, kumbhaM namaskRtya jagAda caivam // 79 // "bhavaprakRtyA bhavinaH sadA'pi, prAyo'khilA duHkhina eva deva! / vizeSataH samprati duHkhito'haM, sukhasya lezo'pi na me yadasti // 80 // patnyekapanI jinamatyabhikhyA, mamA'laye sarvakalAsu dakSA / tatkukSijAtA priyadarzanAkhyA, satyAbhidhAnA tanayA'janiSTa // 81 / / candrAnanendIvarapatranetrA, suvarNavarNAMsavilagnakarNA / bimbAdharA-''darzasadRkkapolA, suparNacaJcUpamanAsikA ca // 82 / / valitrayAlaGkRtamadhyadezA, kRzodarI sundarapANipAdAH(dA) / alakSaNaiH SoDazabhivihInA, dvAtriMzatA straiNaguNaistu yuktA // 83 / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 anusandhAna-71 agaNyalAvaNyakalAkalApa-saubhAgyabhAgyAdbhutarUpapAtram / sA'nanyasAmAnyamanaGgacaGga-krIDAvanaM yauvanamAsasAda // 84 // tasyA apazyannanurUpakAntaM, prabho'bhavaM duHkhya[ti]duHkhito'ham / uktastadA'haM jinamatyabhikhya-satyA 'priyA''pto'si kimadya cintAm ?' ||85|| 'tvanandanAyAH priyadarzanAyA, anveSayannapyahamAyatAkSi! / varaM mana:prItikaraM samantAt, prApnomi kutrA'pi na tena dUye' // 86 // tato babhASe jinamatyapIti, 'svAmistvayA buddhimatA vicArya / grAhyo varaH zreSThataraH sa ko'pi, yenA''vayoH syAt priya! nA'nutApaH' // 87 / / mayA'pi tatsammukhamevamUce, 'priye! pramANaM tava cA'tra [vAkyam] / sadA''tmanInaH sakalo hi ko'pi, stokAbhilASI bhuvi nA''tmano'sti' // 88 / / uktveti gacchan nijapaNyazAlaM, pUstAmaliptyA ahamAgama(taM) drAk / apazyamIzarSabhadattasajhaM, mahaddhikaM prApaNikaM tadaikam // 89 // sArmikaprItivazAcciraM me, snehojjvalastena samaM babhUva / AlApa uccaiH kraya-vikrayAdi-vArtAzritaH sarvakalArNavena // 10 // athA'nyathA zreSThivaraH sa ramyaM, kuto'pi hetormama harmyamAgAt / samAluloke ca ciraM saharSa, sa(ma)nandanAM tAM priyavarzanAkhya(khyA)m // 91 // 'zreSThinniyaM kasya kanI'ti tena, pRSTho'bravaM 'bhadra! mamA''tmajeyam / prasadya sadyaH kathaya prakAmaM, tvayekSyate kAraNataH kuto'sau ?' // 12 // sudhAkirovAca girarSano(bho)pi, 'zreSThin! suto me navadyau(yau)vano'sti / kalAnidhAnaM sukRtapradhAno-'bhidhAnataH samprati vIrabhadraH // 93 / / rUpeNa so'titridazo-'tivAca-spatigirA-'tidvijarAT kalAbhiH / / manojJagItena sadA'tihUhU-vijJAnayogAdativizvakarmAH(1) // 9 // kavitvazaktyA'timaghAbhavazcA-'titumburuH sundaravINayA tu / vinodavidyAsvatinArado'ti-sahasrarazmirnijadehabhAsA // 95|| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 mahaddhikAmartya iveha kAmaH(ma)-rUpaH prazasyAd guTikAprayogAt / kiJcA'nyadastyatra na sA kalA yAM, brahmeva jAnAti na rA(sa) kSamAyAm // 96 / / tasyA'nurUpAM subhagAM tu kanyAM, kutrA'pi nA'drAkSamahaM mahebhya! / iyaM tu kanyA dadRze mayA'dya, cirAt sakhe! tasya samAnarUpam(pA)" // 17 // mayA'pyabhANIti "suhanmamA'pi, putrI kalA-kauzalazAlinIyam / grastazciraM dussahayA'nurUpa-varArthamasyA hRdi cintayAmi('smi?) // 98|| daivAnukUlyAt suhRdorakasmAt, sAGgatyametad dRDhamAvayo(yoH) stAt / prItispRzorazcetayo(zozcetarayo)rdvayozca, vadhUvaratvAccirametu vRddhim // 99 / / yoga(gya)snuSAlAbhavazAt prahRSTo, gatvA purIM svAmasamarddhimu(yu)ktAm / sa yajJayAtrAsahitaM svaputraM, zrIvIrabhadraM prajighAya sadyaH // 100|| varaM vilokya pravaraM tadA taM, samAsadaM sammadamadvitIyam / tadvIjinirdiSTatadIyarUpa-guNaddhisaMvAdavilokanAddhi // 101 / / pradattva(tta)toSa(Se) divase'stadoSe, putrI pavitrAM priyadarzanAM me / prodyanmudopAyata vIta( ra )bhadraH, kulAGganAmaGgalakRtyapUrvam // 102 // katyapyahAnIha sa saukhyabhAJji, sthitvA purIM svAmagamat sabhAryaH / svargopame'pi svasurasya gehe, na mAnino jAtu ciraM vasanti // 103 / / athA'nyadA' zrauSamahaM sa vIra-bhadro nizAyAH prahare caturthe / vihAya suptAM mama nandAnAM tA-mekAkyagacchat kvacidapyakasmAt // 104 // ko'pyAnayat samprati vAmano'tra, tasya pravRttiM municakri(kra)vatin! / paraM na vakti prakaTaM kutazca(zci)-ddhetostvamAcakSU(kSva) mama sphuTaM tat" // 105 // duHkhaukasaH sAgaradattanAmnaH, suzrAvakasyeti nizamya vAcaH / Aha sma kumbho gaNadhArimukhyaH, kRpAsudhAsindhurudAracittaH // 106 / / "sa cintyAmAsa tadeti dhImAM-stasyAM nizi tvattanayAvivoDhA / 'ahaM kalAnAM nilayaH kalAnAM, mantrAzca siddhA bahavo mamA'mI // 107 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 vijJAnavarge sakale'pyananya-sAmAnyamApe caturatvamatra / mayA ca buddhA guTikAprayogA, divyA jagadvismayakAriNazca // 108 // nirarthakaM tacca samastamevA-'prakAzanAdalpamapIha loke / niyantrito'smyatra sadA'pi mAtR-pitrAdipUjyAntikatAhiyoccaiH // 109 / / sakUpamaNDUkavadatra tiSTha-naho! ahaM kApuruSAgraNIkaH / gatvA'nyadezeSu guNAn svakIyAn, sarvAMstadA''zu prakaTIkaromi // 110 // dhyAtvaivamutthAya sa sUkSmadarzI, vicArayAmAsa hRdIti bhUya(yaH) / priyA priyA'sau yadi kUTanidrA-zritA bhavet tad gativighnahetuH // 111 / / utthApayAmAsa tataH sa kAma-krIDAkRte tAmalasekSaNAM zrAk / sA pratyuvAceti 'ziro vyathA me, prANeza! kiM mAM vyathayasyabhIkaH' // 112 / / 'kasyA'tha doSeNa zirovyathA te, prANezvari! brUhi' tatastaduktA / 'tavaiva' sA'pyevamuvAca sadyaH, sa 'kIdRzene'ti jagAda bhUyaH // 113 / / uvAca sA'pi 'priya! yat taveyaM, vaidagdhyavANI samaye'pyamuSmin' / sa AcacakSe 'hariNAkSi! mA tvaM, kupaH kariSye punarIdRzaM na' // 114 // tAM krIDayAmAsa sudhI: sa sAbhi-prAyaM bhaNitvetyadhikaM mRgAkSIm / suSvApa saMvezanavihvalA sA-'pyajAnatI tAM saralebha(ta)roktim // 115 / / tAM satyasupteti vihAya gADhA-muktAntarIyaH sutarAmalakSaH / apAsarat cAra ivA'tha vIra-bhadro bRhatpuNyasakhaH svagehAt // 116 / / AtmAnamuccairguTikAprayogAt, sa zyAmavarNaM vidadhe tadaiva / prayAti rUpaM laghu navyakAvya-vadanyatAM varNaviparyayeNa // 117 / / prakAzayanneSa kalAkalApa-vijJAnavidyAtizayaM svakIyam / babhrAma vidyAdharavat svarucyA, nAnAvidhagrAma-purAdiSUccaiH // 118|| ApRcchya samyak zvazurau satI sA, tAtAlaye'gAt priyadarzanA tu / kulAGganAnAM ramaNaM vinA ya-nA'nyatra kutrA'pi mato nivAsaH // 119 // 1. kAmukaH / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 57 dvIpe kadAcinmaNidhAmni sindhA-vavasthite siMhalanAmni ramye / yayau puraM ratnapurAbhidhAnaM, paribhraman naigamavIrabhadraH // 120 // sa zreSThizaGkhasya cizuddhazaGkho-jjvalAnvayasyopra(pa)viveza haTTe / pRSTazca tenA'sadRzarddhibhAjA, 'kutastvAmAgA vada bhadra! sadyaH' // 121 / / zrIvIrabhadro'pyavadat sa 'tAmra-liptyA nagaryA nijaramyahAt / pitA(trA) rUSitvA nisRtaH krameNa, bhrAmyannihaikAkyahamAjagAma' // 122 // zreSThyapyabhASiSTa sa zaGkhanAmA, 'na vatsa! hRdyaM bhavatA kRtaM tat / yadIdRze hI sukumAradeha-bhRtA videzabhramaNaM vitene // 123 / / kartavyametat tava vakramapya-vakreNa devena kRtaM hyavakram / yadakSatAGgastanayA''jagAmA-'kasmAd bhavAnadya mayo(mo)pakaNTham' // 124 / / uktveti taM svAzrayamAzu nItvA, svaputravaccheSThivaro'dya(tha) zaGkhaH / nAnA-'zanA-''cchAdanakAdikRtyaM, vidhApya sasnehamidaM jagAda // 125 / / 'ajAtaputrasya mama tvameva, putraH pavikuladIpapradIpa: (putraH pavitraH kuldiiprdiipH?)| bhUtvA prabhustvaM vibhavaM madIyaM, bhuDkSvecchayA dehi ca yAcakebhyaH // 126 / / prItiM kusa(ru) sphAtimatI kumAra!, mallocanAnAM vilasan yatheccham / suprApameva draviNaM yadatra, putro durApaH khalu tasya bhoktA' // 127 // prakAzayan prazrayamapramANaM, sa vIrabhadro sila('pi) ta daivamUce / 'vinirgato'pi svapiturnizAntAt, punaH piturmandiramAgato'smi // 128 // aharnizaM tAta! tavA'hameSa, ziSyastavA''jJAvazavartyahaM yat / ihaurasaH pApasa(su)taH pitaH! syA-dahaM punaH kevala dharmaputraH' // 129 / / tataH sukhenaiva sa vIrabhadraH, zaGkhasya gehe sthitavAnajasram / vismApayannAgarikAnanekai-viziSTavijJAnakalAvinodaiH // 130 // ratnAkarakSmAdhipateranaGgA(Gga)-sundaryabhikhyA tanayA babhUva / puMdveSiNI tatra sadAtmarUpa-jitAmara zrIsutasundarIkA // 131 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 tasyAH samIpamagamat prativAsaraM zrI-zaGkhAtmajI(jA) vinayavatyabhidhA vinItA / yAsi svasaH! kva satataM tvamito'nyadetyu ktA tena satyamavadanijabandhave sA // 132 // sA te sakhI samprati kaivinodaiH, kAlaM svasaryApayatI viziSTA / zrIvIrabhadreNa vizuddhacittA, vINAdikairityavadat tataH sA // 133 / / togamiSyAmyahamapyupAMzci(zvi)-tyuktA satI tena babhANa sA tu / na bAlakasyA'pi narasya bandho!, tatra pravezaH sulabha kutaste ? // 134 / / samyak kariSyAmyahamaGganAyA, rUpaM bhaginyevamamandamuktvA / tatsammataH sannaTavat sa sadyaH, strIvezamuccairurarIcakAra // 135 / / tayA samaM tatra jagAma vIra-bhadraH sakhIyaM saha kA bhavatyA ? / pRSTeti rAjAtmajayA madIyA, svaseti sA zaGkhasutA babhASe / / 136 / / tadA ca ratnAkararAjaputryA, sadvarNakaiH kAJcanagauramUrtyA / prArambhi haMsI phalake viyogA(ga)-duHkhAditAGgI likhituM svazaktyA // 137 / / tAmityabhASiSTa sa vIrabhadro, vijJAnavatyA virahAditeyam / prArambhi haMsI likhituM bhavatyA, dRSTyAdiceSTau(STA) paramIdRzI na // 138 // tAlikha tvaM viduSIti soktA(soktvA), suvarNakaM tatphalakaM vizAlam / anaGgasundaryapi rAjaputrI, samarpayAmAsa tadeva tasmai // 139 / / sa tAdRzAM haMsavadhUM likhitvA, tatkAlamevA'rpayati sma tasyai / guNipriyA sarvakalAkalApa-pArINadhIrvIkSya babhANa saiva[m] // 140|| AlekhanaipuNyamaho! samastA-ntarasthabhAvAtizayaprakAzi / tathA hyamukhyA(SyA) nayanaM visAri, kaduSNabASpAzrukaNapravarSi // 141 // vicchAyametat sutarAM mukhAbjaM, caJcUH zlaSo(tho)pAttamRNAlakhaNDA / grIvA'pyapInA zithilA prakAmaM, pakSadvayI cotpatanAsamarthA // 142 // avasthitizcayamatIva zUnyA, viyogatIvrAtimatImavasthAm / AbhASate vyaktamabhASitAma-pyasyAH svayaM pazyata m(p)shytaa''lyH||143|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 kasmAdiyatkAlamiyaM bhavatyA, sakhIdRzI sarvakalApravINA / nA''nAyi pArzve mama mandire kiM, kSiptvA dhRtA jIvitavad vadA''zu // 144 / / ityAcacakSe laghu vIrabhadro-'pyAzaGkayA pUjyajanasya guA / nA''nAyiSi kSmApatinandane'tra, svasrA'nayA ko'pyaparo na hetuH // 145 / / anaGgasundaryavadat taveti, tvayA sadA'taH paramAtmanIne! / samaM bhaginyA''gamanIyamatrA-'bhidhAnamasyAH sakhi! kiM susvaste! // 146 / / jhagityabhASiSTa sa vIrabhadro, mamAbhidhA vIramatIti bhadre! / anaGgasundaryavadat punaH kiM, kalA(:) kalA vetsyaparA api tvam // 147|| zaGkhAtmajeti pratibhASate smA-'cirAt svayaM jJAsyasi rAjaputri! / bhavet pratItiH parabhASiteSu, guNeSu nA''zcaryakareSvapIha // 148 // sakhyevamastvityabhidhAya pazcA-danaGgasundaryatiharSami(yu)ktA / satkRtya zaGkhAGgabhuvaM kRtajJA, vyasarjayad vIramatIsametAm // 149 / / veSaM yuvatyAH sadane vimucyA-'gAd vIrabhadraH punarApaNe sve / zaGkhasya pArvaM pitRbhaktiradyu(jju)-niyantriteH(taH) sarvakalAsudhAbdhiH // 150 // saprazrayaM zreSThyapi bhASate sma, kvA'sthA iyatkAlamilAvataMsa! / tvAM pRcchatAmatra bhRzaM janAnAM, khinno'smi kAmaM dadA(da)duttaraM yat // 151 / / sa pratyuvAceti karau lalATa-paTTe niyojyA'dya gato'smi tAta! / udyAnamevaM vadati sma zaGkha-zreSThI yadItthaM tadakAri hAri // 152 / / dine dvitIye'pi tathaiva tatra, kalAkalApAmRtavIcimAlI / jagAma tAM sarvakalApravINAM, vINAmapazyacca sa vAdayantIm // 153 / / ityuccakaistAma[va]dat sa vIra-bhadro na tantrI khalu susvaraiSA / yadastyanusya(syU)ta urUpraNAmo(mANo) 'muSmA(SyAM) nRkezaH kSitipAlabAlo(le!) // 154 // kathaM punaJjayata ityamanda-muktastadedaM sa jagAda dhImAn / vijJAyate tadbhavarAgabhaGkha-nirvAhasaMvIkSaNato guNajJe! // 155 / / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 samarpayAmAsa tato vipaJcI, sA vIrabhadrAya narendraputrI / utkIlayAmAsa ca so'pi tadvit, tattantrikAM tatkSaNameva sarvAm // 156 / / tanmadhyabhAgAt sa manuSyabAlaM, zalyaM mahIyo hRdayAdivA''zu / AkRSya sandarzayati sma tasyA, vismApayan mAnasameNadRSTyAH // 157 / / tantrIM tadIyAmatha sarjayitvA, bhUyaH pravAle ca niyamya samyag / .. koNena tAM vAdayati sma vINAM, pravINatAnirjitatumbaruH saH // 158 // vAdyaprakAraM sakalaM samAzri-tyA'nanyacetA laghu niSkalaM ca / / rAgaM sarAgaM zravaNAmRtAbhaM, vistArayAmAsa ca ghoSavatyA // 159 / / ratnAkarorvIramaNasya kanyA, sA sA ca saJcat(parSat) pramadaprakarSAt / atiSTa(STha)dAlekhyagateva kAmaM, yadvA kuraGgA api gItahAryAH // 160 / / sA vIrabhadrasya nizamya samyag, vINAzritaM gItamabhItacittA / dadhyau guNajJA guNavatsarANA-mapIdRzaM pAtramaho! durApam // 161 // janmA'pi kiM cA'phalamatra nUnaM, vinA'nayA me guNaratnakhAnyA / vibhAnti devapratimAH sugandhi-puSpasrajaivA'pratimA apIha // 162 / / tasyA yathAkAlamabAlabuddhi-staccitta-vittapravirodhakobham / sandarzayAmAsa kalAsu sA(cA)'nyA-svapi pravINatvamanekarUpam // 163 / / AtmAnuratkA(ktA)matha vIrabhadro-'vagatya ratnAkararAjaputrIm / sa zreSThinaM zaGkhamupAMzu zuddha-buddhirjagAda sphuTavarNamevam // 164 / / tvanandanAyAH kila pRSThato'dya, kalye pitaH! pratyahamapyabhItaH / ahaM vrajAmi kSitipAlaputryAH, pArve'GganAveSavizeSadhArI // 165 / / tat tAta! yuSmAbhirabhItacittai- vyaM tathA'haM svadhiyA kariSye / yathA na bhAvI bhavatAmanartho, bhaviSyati pratyuta gauravaM hi // 166 / / mahyaM pradAtuM svakanI narendra-stvAM tAta! cet prArthayate kadAcit / tadA tu mAnyaM prathamaM na kiJci-datyAgrahe satyatha mAnyamAH // 167 / / 1. daNDe / 2. atrAntare vINAvAdanavarNanasyaikaH zlokaH patito'sti / dRzyatAm triSaSTi0 6 / 2 / 182 / 3. cauraH / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 zreSThyapyabhANIditi vetsi vatsa!, tvameva buddhyA'bhyadhiko vizuddhyA / AcakSmahe tvekamanekalokA-dhAra! tvayA svasya zubhaM vidheyam // 168|| sa vIrabhadraH pratibhASate sma, manAgapi tvaM vimanA: sma mA bhUH / atulyakalyANakaraM svadharma-putrasya karmA''rya! vilokayostraiH(ccaiH) // 169 / / tvaM vatsa! vetsIti nivedya sadyaH, zreSThyazrayanmaunamanUnacetAH / ratnAkarasyA'vanivallabhasya, sthAne tadA'bhUditi kiMvadantI // 170 // kazcid yuvA samprati tAmaliptyAH, samAyayau zaGkhagRhe vipazcit / pure'vanistrIpadanUpure so-'citrIyatA'zeSakalAkalApaiH // 171 // vaidezikatvAcca na tasya puMso-'vagasya(mya)te jJAtiranaGgamUrteH / mahAkulodbhUta iti prajAnAM, pravyaktamAkhyAti tadA''kRtistu // 172 // dadhyAvathetthaM dharaNIdhavo'yaM, yuvA sadAcArapara: subuddhiH / kalAsudhAmbhodhiranaGgacaGga-mUrtiH kulInaH zubhadharmalInaH // 173 / / guNAnurUpo mama nandanAyai, ced rocate'yaM pravaro varA(ro)'syai / sadoSatA naiva tathA vidhAtuH, suvarNabandha[pra] vidhAyakasya // 174 / / sa vIrabhadro vadati sma dhImAn, tadA mahIpAlasutAmupA(pAM)zu / samA(sAma)grikAyAM sukRtAdiyatyA-mAsAditAyAM kima(mu) bhogabAhyA // 175 // anaGgasundaryavadat tadeti, bhogA abhISTAH sakhi! kasya naite / sudurlabhaH kintu kuraGganetre!, priyaH kulInaH sakala(laH) surUpaH // 176 / / varaM maNiH sundari! kevalaiva, na kAcamudrAnugatA'malA'pi / varaM nadI nIravivarjitA'pi, na jAtu yAdaHkulasaGkalA tu // 177 / / zAlA vizAlA'pi varaM hi zUnyA, malimlucavrAtabhRtA tu naiva / vATI varaM vRkSavivarjitA'pi, na tu pravI(kI)NaviSavRkSayuktA // 178 // varaM kumArI pramadA'bhirAma-lAvaNyarUpAdiguNAnvitA'pi / ajJAninA nIcakulodbhavena, viDambitA naiva tu vallabhena // 179 / / // tribhivizeSakam // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 anusandhAna-71 daivAdiyatkAlamahaM samAna-guNaM varaM na priyasi(sa)khyapazyam / kRtvA pati tvalpaguNaM guNajJe!, hAsyAspadaM syA(syAM) kathamAtmanA nA(no) // 180 / / sa vIrabhadraH punarevamUce, varo varaH sarvaguNAnurUpa: / mamA'tra nA'stIti nRpAGgaje! mA, vAdIdhareyaM bahuratnasUryavat(sUryat) // 181 // kiM te'nurUpaM varameNanetre!, sampAdaye'dyaiva sukhaikageham ? | arocakinyaGgasukhAH praroci-Syante paraM te niyataM na bhogAH // 182 / / tato babhASe nRpakanyakA'pi, tvamevamAzAdhanasampradAnAt / kiM me samAkarSayase rasajJA-mimAmathA''khyAmi zubhe mRSA'daH // 183|| tvadbhASitaM cedanalIkametat, tato varaM darzaya me'nurUpam / / yathA kRtArthaM sakalaM madIyaM, syAd rUpa-lAvaNya-kalA-kulAdi // 184 / / evaM tayokto laghu vIrabhadro, rUpaM nijaM darzayati sma tasyai / sA'pyAcacakSe tvadadhInadehA-'smi tamuhaM tvaM mama jIvitezaH // 185 / / athA'vadat so'pi tadaivamastu, mA smA'pavAdo bhavadAtmanIti / eSyAmi nA'taH paramatra bhadre!, tvayetivijJapya ilApatistat // 186 / / yathA'yamAyuSmati! soparodhaM, vadatyadaH zreSThinamAzu zaGkham / zrIvIrabhadrAya sutA madIyA, saGgRhyatAmastasamastadoSA // 187 / ukte tayA''meti sa vIrabhadro-'jJAtasvarUpo'gamadAtmageham / AhUya sadyo jananImanaGga-sundaryapItthaM vadati sma sotkA // 188 // lAvaNya-rUpAdyanurUpakAntA-bhAvAdiyatkAlamabhUvamuccaiH / niSkevalaM khedanimittamamba-pitrorahaM zalyamivorasIha // 189 / / lAvaNya-saubhAgya-kalA-vayobhi-rAtmAnurUpa: paricintito'sti / sa zreSThizaGkhasya suto'dya vIra-bhadrAbhidhAno mayakA varo'mba! // 190 / / adyaiva mAM dehi varAya tasmai, vijJApyatAM ca svayameva tAtaH / tathA yathA zreSThivaraM tamamba!, zaGkhAbhidhaM prArthayate madarthe // 191 / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 63 AbhASitaivaM mudite(tA) ca rAjJI, gatvA drutaM bhUpatimityavocat / tvaM vaca'se jIvitanAtha! diSTyA, vatsAnurUpapriyalAbhato'dyaH // 192 / / tvadIyaputryA svayameva bhartA, parIkSito nAtha! nijAnurUpa: / / zaGkhAbhidhe(dha) zreSThisuto'dya vIra-bhadrAbhidhAnastaruNaH kalAvAn // 193 / / Uce nRpazcintayato mameda-mityuccarantI madhurasvareNa / cintAmaNIvA-'samakAmadhenu-riva tvamAgAH kamalAnane'dya // 194 // sthairya tathA dAkSyamaho! sutAyAH, parIkSaNe sundaravallabhasya / sthitvA nviyatkAlamapIdRzo yad, vave varaH sarvakalAbhirAmaH // 195|| AhvAyito bhUpatinA'pi sadyo, bahvastimAn naigamavRndayuktaH / zaGkhAhvayaH zreSThivaraH samAgAt, kSoNIpatiM ca praNanAma dhImAn // 196 / / tatazca sa zreSThinamevamUce, zaGkhAbhidhAnaM vasumatyadhIzaH / ko'pyAgataH samprati tAmraliptyAH, puryA yuvA vezmani vidyate te // 197 / / saMzrUyate sarvakalAkalApa-zro(sro)tasvinIvallabhapAradRzvA / ananyasAmAnyaguNAbhirAmaH, kundenduzuddhAnvayasambhavasya(zca) // 198 // zaGkho'pyuvAca kSitivallabhaivaM, guNAn punarvetti jano'sya sarvaH / vizvambharezo'pya[nu] bhASate sma, zreSThistavA''jJAvazaga(gaH) sa no vA // 199 / / zaGkho'pyabhANIditi namramUrddhA, kimucyate'daH pratipakSataH! / tasyaiva kambupratimairjano'yaM, krIto guNairyad vazavartyazeSaH // 200 / / ratnAkarorvIpatirAcacakSe, bhUyastadarthaM duhitA madIyA / / adyaiva zaGkha! pratigRhyatAM ca, yogazcirAdastviha yogyayordrAk // 201 // zreSThyabhyadhAnnastvaminaH sadaiva, prajA vayaM te paripAlanIyAH / sambandhabhAvaH sakhitA ca rAjan!, samAnayoriva(reva) virAjate'tra // 202 / / evaM nRpo'pyAdizadibhya! kiM mAM, pratyAdizasyuttarabhaGgitastvam ? / AjJAM madIyAM kuru nirvicAraM, gatvA ca sajjo bhava nivilambam // 203 / / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna-71 AdRtya zaGkho dharaNIdhavAjJA-mAgatya cA''tmIyagRhe saharSaH / AcaSTa vispaSTagirA'tha vIra-bhadrAya sarvaM nRpazaMsanaM tat // 204 / / mahAvibhUtyobhayayostato'ja-kSIrodaputryoriva zuddhalagne / tayoH zubhe cA'hani vIrabhadra-kSmApAlakanyorvavRte vivAhaH / / 205 / / parasparaM prItiravardhatA'ha-nyahanyananyopamavaMzabhAjoH / svayaMvara-strIvarayorbhavet so-ttarottarA nirmalacetasoryat // 206 / / jainaM dizan dharmamanArataM saH, suzrAvikAM tAM vidadhe nitAntam / AstAM satAM saGgatiratra nUnaM, loke parasminnapi yat sukhAya // 207 / / paTe sa jainapratimAM caturdhA, saGgha likhitvA'rpayati sma tasyai / paropakArI sphuTamAtmanocca-stAM jJApayAmAsa ca vIrabhadraH // 208 / / anyedhurevaM sumuniH(sumatiH) sa dadhyau, vilokyate prItiparA mayIyam / strINAM prakRtyA calamAnasAnAM, sthairye(yU) paraM tanvapi nizcayena // 209 / / bhavatvamuSyA ahamAzayaM drAka(g), jJAsyAmi cetthaM sa vimRzya dhImAn / ratnAkarAkhyAvanipAlaputrI-mityAcacakSe sarasIruhAkSIm // 210 / / bhavatsakAzAt karabhoru! kiJci-nnA'nyanmamA'bhISTatamaM jagatyAm / AtmIyadezavrajanArthamasmyA-pRcche tathA'pIndusamAnane! tvAm // 211 / / ciraM yato matpitarau madIya-viyogarogAditakAyayaSTI / yadi tvamAkhyAsi tataH svayaM tau, samprINayAmi drutamasmi gatvA // 212 // ihaiva tiSThestvamadInacittA, bhUyo'pi caiSyAmyahamAzu kAnte! / AyuSmatI yad bhavatI vinA na, sthAtuM samartho'smyapi nizcayena // 213 // sagadgadaM sA gadati sma bAlA, saGkalpitAnalpavikalpajAlA / tvamAryaputraikapade'pi doSaM, vinA kimevaM mayi niSThuro'bhUH ? // 214|| tayaivamukto laghu vIrabhadraH, proce punarbhAmini! mA kupastvam / sahA''tmanA tvannayane'pyupAyo, vicintito'yaM mayakA'sti citte // 215 / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 65 AtmIyadezaM prati gantukAmaH, kAmAbhirA[ma? ]ssa tayA sahaiva / tataH sanirbandhamahaMyumApa-pracche mahIpAlamabAlabuddhim // 216 / / visarjayAmAsa sa vIrabhadraM, priyAnvitaM bhUmipatiH kathaJcit / yA(jA)mAtR-putrIviSayo viyogaH, pra(prA)yo yata: kasya na dussahaH syAt ? / 217/ jalAdhvanA'to guruyAnapAtrA-rau(rU)Dhau tatazcelaturekacittau / pravartanaM sattvara(va)tAM samAnaM, jalasthalAdhvadvitaye'pi yasmAt // 218 / / dhanurlatonmukta ivA''zugaH sa, nIDotthitaH pakSivadarNavAntaH / tataH prakAmaM prasasAra poto-'nukUlavAterita iSTadAyI // 219 // kiyantamapyatyagamat sa poto-'dhvAnaM ca yAvat pavanAnukUlyAt / kalpAntavAntapratimastu tAvan-mahAsamIraH pravavAvakasmAt // 220 / / tadaiva kalpAnta ivA''pagezaH, samudbhU(bhra)man bhISaNamUrtiruccaiH / ulA(llA)layAmAsa vahitrakaM tan-mattadvipendrastRNapUlavad drAk // 221 / / ucchAlyamAnaM muhU(hu)rUmivRndai-vibhramya vibhramya dinatrayIM tat / grAvopari bhraSTavihaGgamANDa-mivA'spha(sphuTat karmavazAdakasmAt // 222 / / vi(va)hitrake'pi sphuTitapramAtre, samprApa ratnAkarabhUpaputrI / ekaM vizAlaM phalakaM tadIyaM, mRtyubhavennA'truTitAyuSo yat // 223 / / ullAlyamAnA laharIgaNena, haMsIva ratnAkararAjaputrI / AsAdayAmAsa taTaM ca paJca-rAtreNa saikaM vipinAbhirAmam // 224 / / videzagatyA nijabAndhavAnAM, viyogaduHkhena ca dussahena / sA viprayogena ca vallabhasya, bhaGgena coccairvahanasya tasya // 225 / / atyarthamarthApagamena caJcat-kallolamAlAdhikaghaTTanena / kSudhA tRSA cA'tikarthitAGgI, nIrAd bahistAjjalamAnuSIva // 226 / / avA(nA)ptasaJjJA patitA pRthivyAM, nisargasaMsiddhadayAnvitena / sA bhUpabhUstApasabAlakena, tatrA''gatenaikSi dRzA''rdrayA'tha // 227 / / // tribhirvizeSakam // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 anusandhAna-71 kathaJcidutthApya ninAya bAlAM, nijAzrame svAM bhagi(nI)mivA'sau / vizrabdhacittA tanaye'tra tiSThe-tyuvAca tAM tApasanAyakazca // 228 / / sA tApasIbhiH pratipAlyamAnA, dinaiH kiyadbhirjananIsamAbhiH / svacchA(sthA) babhUva svapiturnizAnta-sthiteva ratnAkararAjaputrI // 229 / / tadIga(ya)rUpAtizayAdatheti, vi(vya)cintayat tApasanAyako'pi / atra sthiteyaM mama tApasAnAM, samAdhibhaGgAya bhavedavazyam // 230 // tataH sphuTaM tApasavRddha Rddha-stapa:zriyA tAmiti bhASate sma / ito na dUre tanaye! prasiddhaM, zrIpadminIkhaNDapuraM samasti // 231 / / prAyeNa santo nivasanti tatra, janAH svalakSmyA vijitAlakezAH / tatra sthiti tvaM vidadhatyavazya-mAsAdayiSyasyabhivAJchitArtham // 232 // tatraiva patyA saha saGgamazca, vatse! na(bha)vatyA bhavitA tvavazyam / tadgaccha tasminnagare'dhunaiva, samaM jaradbhirmama tApasaistvam // 233 / / ityAjJayA tApasanAyakasya, pariSkRtA vRddhatapasvibhizca / sA pAdacAreNa marAlikevo-papadminIkhaNDamagAt krameNa // 234 / / asmAkamahau(oM) nagare pravezaH, pativrate! netyabhidhAya sadyaH / bahiH puro'pi pravihAya tAM te, vyAvRtya sarve'pi tapasvino'guH // 235 / / nabhastalaM saMvidadhatyakANDe, svadRSTipAtairiva kairavADhyam / vilokamAnA] kakubhaH samagrA, yUthacyutA trastakuraGgakeva // 236 / / Agaccha(mya)mAnAM saha saMyatIbhiH, zarIracintArthamananyazIlA / zrIsuvratAkhyAM gaNinI dadarzA-''tmIyAM savitrImiva suvratAM sA // 237 / / - // yugmam // sasmAra caivaM viduSI yadevA(SA)-stA vallabhena svakarAmbujena / vizvAbhivandyA anavadyadehAH, paTe likhitvA mama darzitA yAH // 238 / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 67 saMsmRtya saivaM vidhinA''zu pUrvA-bhyastena niHzeSakalApravINA / Agatya pAdAnatha suvratAyA:(yA), mudA vavande vratinIzca sarvAH // 239 / / zrIsiMhaladvIpagatAni mAta-zcaityAni vandasva girA mama tvam / lalATapaTTe racitAJjaliH sA, zrIsuvratAmityabhaNat tadAnIm // 240 / / tAM suvratA'pItyavadat pavitrA, zrIsiMhalAt kiM samupAgatA'si ? | ekAkinI tvaM kathamAkRtirya-naiSA na ghe(hi) syAt parivArahInA // 241 / / susthA bhaNiSyAmi samastameva-muktA tayA sArddhamakhaNDazIlA / zrIsuvratAkhyA gaNinI jagAma, pratizrayaM svaM saparicchadA'pi // 242 // tAM vandamAnAM bahumAnapUrvaM, nirastamAnAM vratinI: samastAH / zreSThin! dadarza priyadarzanAkhyA, tatrA''tmajA te priyadarzanoccaiH // 243 / / pRSTA ca sA suvratayA gaNinyA, tadA bhavanandanayA'pi cauccaiH / nivedayAmAsa nijaM svarUpaM, zrIsuvratAsagaNinIkSaNAntam // 244 // tAmAcacakSe priyadarzanA ca, zrIvIrabhadrasya cakoranetre! / kalAdisaMvAdyakhilaM sakhi! tva-mAcakSva varNena sa kIdRzastu ? // 245 // tayA va(ca) zyAma itIrite zrAk, prabhASate sma priyadarzanA'pi / visaMvadatyekaka eva varNo, matprANanAthasya na sarvathA'nyat // 246 / / zrIsuvratAkhyA gaNinI jagAda, dharmasvaseyaM priyadarzanA t(te) / sahA'nayA tiSTha viziSTadharmA-nuSThAnaniSThA'syakutobhayeha // 247 / / pativratA suvratayaivamuktA, zreSThistvadIyAtmajayA'pi cA'lam / saMdarzitAnanyasamAdarA'sthAt, sA tatra ratnAkararAjaputrI // 248 / / pravINatAsthAnamitA(ta)zca vIra-bhadro'pi bhagne vahane tadAnIm / ekatra ramye phalake vilagna:, sa tADyamAna: paritastaraGgaH // 249 / / kRpaikadhAmnA rativallabhena, vidyAdhareNA'vanivallabhena / duHkhAdito'darzi sa saptame'hni, ninye ca vaitADhyamahIdhramUni // 250 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 anusandhAna-71 svazcAriNastasya ca maJjukAkhyA, priyA priyA''ste madanopapAdA / tasyAH sutatvena samarpita(taH) sa. tenA'sutena svayamAdareNa // 251 / / pRSTastu tAbhyAM sa samudrapAta-vRttAntamanyUnamanUnacetA(tAH) / saMgehinIkasya tadAtmanazcA-''dito nivedyaivamuvAca pazcAt // 252 / / tAta! tvayA(ya)vA''cakRSe kRtAnta-cakrAdivA'haM jaladheragAdhAtma(t) / ratnAkarorvIpatinandanA sA, kathaJcidastIti punarna jAne // 253 // AbhoginIsajJakavidhayA'va-gamyA''cacakSe rativallabho drAk / tava priye dve priyadarzanAbhi-khyA-'naGgasundaryabhidhe priye ye // 254 // zrIpadminIkhaNDapure'bhirAme, pratizraye suvratasuvratAyAH / vizuddhazIlaM pratipAlayantyau, snehAd bhaginyAviva tiSThataste // 255 // yugmam / / tayodayA(Iyo)rapyatizuddhazIla-vatyoH svapatnyoH zubhakaM vidantyA(viditvA) / sa vIrabhadraH sva(zva)siti sma kAmaM, sarvAGgamAsikta ivA'mRtena // 256 / / uttIrNamAtro'pyudadheH sa dhImAn, zyAmatvaka/ guTikAM vihAya / samAdade svarNasavarNamaGge, sakarNavayaM sahajaM svavarNam // 257 // ratnaprabhAkhyAmatha vajravega-vatIsatIkukSibhavAM tanUjAm / tena svakIyAmudavAhayat sa, vidyAdharendro rativallabhastu // 258|| sa vIrabhadraH zuci buddhadAsa, ityAtmano nAma zazaMsa tatra / sArddhaM ca ratnaprabhayA gRhiNyA-'nvabhUt sukhaM vaiSayikaM manojJam // 259 / / sambhUya yAtastridazaprakArAn, vidyAdharAnaikSata sA(so)'parechuH / ete kva gacchantyatizIghragatye-tyapRcchadAtmIyaparigrahaM ca // 260 / / ratnaprabhA'pyemuvAca nAtha!, zaile jinAnAmiha zAzvatAnAm / / yAtrAM vidhAtuM saha khecarIbhi-vidhAdharA yAntyativegato'mI // 261 / / evaM samAkarNya sa buddhadAsA-bhidhaH sudhIH zrAvakamauliratnam / vaitADhyabhUmIruhamAruroha, samaM tayA zIlapavitramUrtyA // 262 / / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 tatrA'namacchAzvatavItarAga-mUrtIH sa bhaktyA jinamandirAntaH / ratnaprabhA'pyadbhutagItanRtta-prabhRtyakArSIcca jinezvarAgre // 263 / / so'thA''cacakSe vikacAmbujAkSi!, devo mayAya('yaM) na vilokito'gre / zrIsiMhaladvIpanivAsyahaM yad, buddhAbhidhAnaH kuladevatA me // 264|| ratnaprabhA'pi pratibhASate sma, hetostatastva(stvaM) priya! bhASase'daH / devo mamA'dRSTacaro'yamarhat(n), paropakAryeSa tu devadevaH // 265 / / bhAvAridantAbalapaJcavaktra-strailokyapUjyaH sakalArthavedI / yathAsthitAzeSapadArthadarzI, devo jinendraH ziva-saukhyakArI // 266 / / devA na buddhA-'mburuhAsanAdyAH, sa(saM)sArayAda:patipAtino'mI / mohAdicihna sphuTamAtmano'pi, sadA'kSasUtrAdi ca dhArayantaH // 267 / / nAnAvidhAbhI ramamANayoH sat-krIDAbhiruccairviduSostayozca / kAla: kiyAnapyagamat sadarpa-kandarpakelyambudhimagnatanvoH // 268 / / sa buddhadAso rajanIvirAme-'nyadA jagAda praNayapradhAnam / ratnaprabhe! dakSiNabhAratA., retuM(rantuM) vrajAvazcirakAlato'dyA(dya) // 269 // Ameti jalpatyatha sA vinItA, sa dhUrtarAjo'pi ca vidyayA dvau / zrIpadminIkhaNDapure prayAto(tau), pratizrayaM suvratasuvratAyAH // 270 // sthitvA kSaNaM tadvasaterupAnte, tadA jagau tAmiti vIrabhadraH / Acamya cA''yAmi kRzAGgi! yAvan-madAjJayA tAvadihaiva tiSTheH // 271 // uktveti bhUmiM kiyatI vajitvA, tadrakSaNArthaM punarastadoSaH / / tatraiva tasthau sa nilIya samyak, sadrAjakIyaspazavan mahebhya! // 272 / / ekAkinI cakra(kri)kuTumbinIca(va), kSaNAntarAdUrdhvamanalpazokA / sA rodituM hA''rabhate sma tAraM, strINAM svabhAvaH sphuTamIdRzo'yam // 273 / / zrutvA tadIyaM karuNaM ninAdaM, zrIsuvratA'tho karuNAsravantI / udghATayAmAsa kapATayugmaM, svayaM ha(drutaM tAM ca vilokate sma // 274 / / 1. parizuddhabodhaH iti pAThAntara Tippa. / 2. saMdarpitacitta-tanvoH iti pAThAntara Tippa. / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 anusandhAna-71 ityabhyadhAcca vratinI guNajJe!, kA tvaM ? kuto'daH puramAgatA'si ? / ekAkinI vA(cA)'tra kuto(ta)zca heto, rodiSyanAthA hariNIva tAram ? // 275 // praNamya sA'vocadihA'hamAgA(gAM), vaitADhyazailAt saha vallabhena / adyA'pi sAdhyA(sa A)va(ca)manAya yAtaH, prANezvaro me cirayatyatIva // 276 / / muhUrtamapyamba! na mAM vinA sa, sthAtuM kadAcit sahate kalAvAn / AzaGkate tena madIyameta-cceto mahatkAraNamAturaM sat // 277 / / sA sAnukampaM gaNinI babhASe, pativratAgresari! mA sma bhaiSIH / pratizraye tiSTha sukhena tAvad, yAvan(t) samAyAti sa vallabhaste // 27 // ananyasAmAnyaguNaM ga(gu)NazaM, sasnehamadvaitakalaM surUpam / / etarhi taM rucyamRte na mAtaH!, prANAnahaM dhArayituM samarthA // 279 // evaM gaNinyA pratibodhitoccaiH, pratizrayaM sA praviveza sadyaH / sthAne gatAM vIkSya sarmiNI svA-mayA(pA)sarat so'pi mahebhya! dhUrtaH // 280 // nijecchayA vAmanarUpadhArI, sa paryaTannatra pure'bhirAme / jahAra cetaH puravAsinAM drAk, prakAzayannaGgakalA vicitrA: / / 281 // IzAnacandrAvanipAlamapya-tyarthaM sadA raJjayati sma so'tha / ekA'pi cittaM harate kalA sa(ya)t, puMsAM punaH kiM sakalA: kalAstAH? // 282 / / anaGgasundaryabhidhA kulIna!, tvadAtmajA ca priyadarzanAkhyA / ratnaprabhAM tAmiti jalpate sma, kaste patiH ? sundari! kIdRzazca ? // 283 / / ratnaprabhA'pIti jagAda buddha-dAsAbhidhAno mama jIvitezaH / zrIsiMhaladvIpanivAsyazeSa-kalAnidhiH svarNasuvarNavarNaH // 284|| athA''cacakSe priyadarzanA'pi, sa saMvadatyeva mamA'sunAthaH / ta(na) siMhaladvIpanivAsitA tu, na buddhadAsetyabhidhA ca sakhye! // 285 // anaGgasundaryavadat tadAnIM, varNastathA siMhalavAsitA ca / visaMvadatyadbhutabuddhadAsA-bhidhA ca madbharturupendramUrteH // 286 / / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 71 tisro'pi tAH sakhya ivaikacittA-stapo-jinArcA-'dhyayanaikaniSThAH / puMkiMvadantImapi varjayantyaH, pratizraye nirmalamAnasAyAH // 287||* tisro ramaNyo navayauvanasthA, mahAtmikAH satyabhirAmagAtrAH / dhAtrIpavitrIkaraNAni tasyA-strINyeva ratnAni tamopahAni // 288 // zuddhAzayAstAzca satI: satIH sya(sva)-kulocite'dhvanyadharIkRtAthe('nye) / kazcit pumAn bhASayituM na cA'la-mbhUSNuH kalA-rUpa-guNAnvito'pi // 289|| atho mRSAvAmanakaH sa Uce, kramAdahaM tAH khalu bhApa(Sa)yiSye / samarthatA(tAM) pazyatA(ta) mAmakInAM, karmaNyamuSminnayi(pi) duSkare'dya // 290 / / parikR(SkR)to rAjanaraiH kiyadbhi-rapi pradhAnairguNa-zIlavadbhiH / anvIyamAno vividhaizca pauraiH, sa suvratAyA vasati jagAma // 291 / / pratizrayadvArabhuvi sthitaH sa, ityanvazAt tAn sahacAriNaH svAn / tasmin bhavadbhiH paripRcchanIyaM, kathAmapUrvAM vada kAmapi tvam // 292 // pratizrayaM taM sa tato vivikta-paricchadaH prAvizadastadoSaH / zrIsuvratAkhyAM gaNinI ca vande, zuddhavratAstadvatinIzca pazcAt // 293 / / nirgatya bAhye gurumaNDape sa, upAvizad vAmanarUpadhArI / AyAsiSustA vratinIsametA-stisro'pi tadarzanakautukA(ko)tkAH // 294|| athA'vadad vAmanako'pi yAvat, sevAkSaNo nA'vanivallabhasya / sthAsyAma evA'tra vayaM vinoda-vyAkSiptacittAH zubhabhAji! tAvat // 295 // kazcit tato rAjapumAnavocat, sakautukAM zaMsa kathAM kalAbdhe! / kiM sundarAM vacmi kathAmathA'haM, sadvRttakaM vAmana ityavAdIt // 296 / / pRSTaH kathA-vRttakayo(:) subhedaM, proce mRSAvAmanakaH pravINaH / AtmAnubhUtaM bhuvi vRttakaM prAk-puMsAM caritraM ca kathAmuzanti // 297 // atrAntare IzAnacandrarAjasabhAyAM tAsAM tisRNAM ramaNInAM viSaye yA kathA pravRttA tatsUcakaH zlokaH patito'sti / dRzyatAM triSaSTi0 6 / 2 / 314 / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sadvRttakaM tarhi nivedyatAmi-tyukte'vadad vAmanakaH pavitre / kSetre'tra nAmnA bharate samRddhA, zrItAmraliptyasti purI prasiddhA // 298 // yuktaH samRddhyarSabhadattanAmA, zreSThI guNaiH zreSThataro'sti tasyAm / vaNijyayA sArthayuto'nyadA'gAt, sapadminIkhaNDapuraM vayasyAH ! ||299|| manoramAM sAgaradattakanyAM vilokya tatra priyadarzanAkhyAm / sa vIrabhadreNa nijAGgajeno- davAhayat sarvakalArNavena ||300|| tayA samaM vaiSayikaM sukhaM so- nvabhUnnitAntaM katiciddinAni / tAmardharAtre gRhINImalIka - suptAmudasthApayadanyadA ca // 301|| mA mAM vibho! jAtazirortimuccaiH, kadarthayetthaM vadati sma sA'pi / doSeNa kasyetyatha tena vo (co) kte, tavaiva doSeNa jagAda zaivam // 302 // tamAtmadoSaM laghu tena pRSTA, sA bhASate sma priyadarzanA'tha / anehasIdRzyapi yadyavAya-stavA'yamastyutkaTakAmadhAman! // 303 // anusandhAna- 71 1 naivaM kariSyAmi punaH priye'ha - muktveti tAM so'ramayan nitAntam / svabhAvasuptAM ca vihAya tasyAH patirvideze vrajati sma sadyaH ||304 || , AbhASya dhImAniti vAmanastu mamA'dhunA rAjakule kulInAH / sevAkSaNo'tivrajatItyudasthAt, sasambhramastatkSaNamiGgitajJaH // 305 // 1. jIviteza !, vidagdhatA kiM sutarAM tavaiSA ? taM sAdaraM sA priyadarzanAkhyo- ttiSThantamevaM punarapyavocat / sa vIrabhadraH ka(kva) gato'sti bhadra!, brUhi dhruvaM vAmana! vetsi yat tvam // 306|| athaivamAha sma sa vAmano'pi, parastriyA sArddhamahaM kadAcit / jalpAmi na svalpamapIndu - kundo-jjvalasvavaMzaikakalaGkabhItaH // 307 // smitvA['vada]t sA'pi kulocitaM hi zIlaM yaza: kAri kimucyate te ? | dAkSiNyato naH kathayA'gratastad-guNAH kulInasya yadAdimo'yam // 308 // zvaH zaMsitA tarhi pativrate'ha - mevaM gahi (di) tvA laghu vAmano'gAt / tasminnudante kathite'vasarpe(paiM)-vi (vi) si(Si)Smaye'tyarthamilAdhipo'pi // 309 // iti pAThA0 Tippa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 73 dine dvitIye'pyagamat tathaiva, pratizrayaM vAmanako gaNinyAH / atyAdRtAnAM tisRNAM ca tAsAM, kathAmiti vyAharati sma bhUyaH // 310 / / nirgatya puryA nizi vIrabhadro, bhUtvA ca kRSNo guTikAprayogAt / aTannanekAnyupavartanAni, sa siMhaladvIpamathA''sasAda // 311 // tatrA'same ratnapure mahebhya-zaGkhApaNe'tho niSasAda dhImAn / sa zreSThinA zreSThatamena tena, .................. // 312 // ................ tasthau sukhaM tatra pure janAnAM, nityaM kalAbhiH kRtavivasaya(vismaya)zca // 313 // sa zreSThiputryA vinayAcca vatya-bhidhAnayA sArddhamagAt kadAcid / anaGgasundaryavanIzakanyA-gRhe'balAveSadharaH kalAvAn // 314 // kAmaM kalAbhirhatamAnasAM tAM, sa jJApitAtmA kramazaH sulagne / harSadupAyaMsta pinR(tR)pradattA(tAM), yadRcchayA'bhukta ciraM ca bhogAn // 315 / / bhAryAM gRhItvA vrajatazca tasya, tAM tAmraliptI nagarI prati drAk / durdai(4)vayogAnjaladhAvakasmAt, sahA''zayA'bhajyata yAnapAtram // 316 / / ahaM vrajiSyAmyadhunA tvavazyaM, bhUpAlasevAvasaro'yamAptAH(ptaH) / savAM(sevAM) vinA bhUpatisevakAnA-mAjIvikA bhajyata eva yasmAt // 317 // anaGgasundaryabhidhA tataH sA, taM vAmanaM smA''ha ca soparodham / sa vIrabhadro'styadhunA kva ? bhadra!, brUhi prasAdyA'nyajanopakArin! // 318|| suzrAvike! zvaH kathayiSyate'da, uktveti bhUpAlagRhaM yayau saH / tamAzu vRttAntamilAdhipAya, gattvA zazaMsuH kSitibhRtpumAMsaH // 319 / / tatastRtIye'pi dine sa tatrA-''gatyaivamuccairvadati sma kharvaH / zrIvIrabhadraH zubhakarmayogAt, prApa prazasyaM phalakaM tadaikam // 320 // tataH kRpAvAn samupAjagAma, vidhAdharezo rativallabhAkhyaH / vilokayAmAsa ca taM ninAya, vaitADhyazaile nijamandire zrAk // 321 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna- 71 ratnAkarAduddhRtamAtra evA - 'pakRSya vaktrAt guTikAM pravINaH / zyAmatvadAM gauratanurbabhUva, sthitaH sa puryAmiva tAmraliptyAm // 322 // zrIsiMhaladvIpanivAsanaM svaM tatrA'bhidhAnena ca buddhadAsam / zazaMsa pRSTaH sa guNairabhISTo, vidhAdharendro (ndra) rativallabhasya // 323 // ratnaprabhAkhyAM tanayAM surUpAM sa tena dattAM laghu paryaNaiSIt / sukhena tasthau ramayaMzca dhImAn, nAnAvilAsopavanAdiSUccaiH // 324 // tayA saha krIDitumanyadaitat pratizrayadvArabhuvaM sa AgAt / muktvA'ha(tha) tAmAcamanachalAccA - 'nyato'gamat tatkSaNameva sabhyAH ! || 325|| yAsyAmyahaM sAmprati(ta)mevamuktvA, samutthito vAmanakaH sa sadyaH / Uce ca ratnaprabhayA sa buddha - dAso'dhunA kutra vada prasadyaH (dya) // 326 // nivedayiSyAmyaparaM prage'ha-muktvetyathA''sIdaniva (ve) ditAtmA / saMvAdatastA (tAH) punarekapatyuM - stisro'pi satyo'lamudazvasaMzca // 327 // dhIsAgaraH sAgaradatta! yuSma- jjAmAtRko vAmanakaH sa eva / pativratAnAM tisRNAM ca tAsAM, patirvinodena dadau viyogam // 328 // tadA jagAdeti sa vAmano'pi, praNamya vAcaMyamamukhyamukhyam / nahyanyathA vizvanamasya! yuSmad-jJAne kSaNAlokitamevametat // 329 // dvitIyapauruSyavasAnakAle, kumbhAbhidhAno gaNadhAridhuryaH / saddezanAM tAM visasarja tAvat-kAlaiva teSAM kila dezanA yat // 330 // praNamya kumbhaM gaNadhArimukhyaM, sahaiva dakSena sa vAmanena / zreSThI yayau sAgaradattanAmA, pratizrayaM taM mudito gaNinyAH ||331 || AyAntamAlokya ca vAmanaM taM, tisro'pi tAstatkSaNameva palyaH / upAyayuH sundarapatyudanta - harazcaraH kasya na vallabho hi ? ||332|| proce mudA sAgaradattanAmA, zreSThI patirvastisRNAmayaM hi / tAbhiH kathaGkAramiti nyagAdi, tadA babhASe sakalaM sa ibhyaH // 333 // 1. bhartuH / 2. mena ( mukhyam ina ! ) pAThAM. Ti. / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 tisro'pi tAH suvratA( tayA) gaNinyA, samaM yayurvismayamadvitIyam / antaH pravizyA'tha sa vAmano'pi, tadvAmanatvaM pramumoca zIghram // 334|| anaGgasundaryabhidhAnayaikSi, za(sa) yAdRzastAdRgajAyatA''dau / zyAmatvamutsRjya punaH prapede, prataptacAmIkaragauravarNam // 335 / / sarvAbhirAnanditamAnasAbhi-tiH sa tAbhirnijajIvitezaH / evaM gaNinyA'ni(bhi)dadhe ca vidyA-samudra! cakre bhavatA kimetat ? // 336 / / so'pyAcacakSe bhagavatyakAle, kelyaiva gehAnniragAM svakIyAt / upekSita: kevali(keli)vazo(zA)dihA'pi, mayA'yamAsAM viraho durantaH / / 337 / / mA(sA) suvratAkhyA gaNinI yathArthA-bhidhaivamUce vacanaM satattvam / dezAntare dUratare'tibhIme-'raNye girau nIranidhAvagAdhe // 338|| anyatra vA duHkhaprade prayAti, yatrA'Ggino'mI kRtapuNyapoSAH / tatrA'pi saukhyaM vipulaM labhante-'vazyaM nijAvAsavadastadoSAH // 339 // // yugmam // bhavanti bhogAH su(zu) bhapAtradAnA-nubhAvato'treti vaco jinAnAm / anena kasmai pradave(de) pureti, pRcchAma itvA vidhinA'ranAtham // 340 / / zrIsuvratA-sAgaradatta-vIra-bhadrastadIyaM gRhiNItrayaM tat / / abhyeyuraSTAdazatIrtharAjaM, vizvAbhivandyaM vidhinA ca nemuH // 341 // kmess kiM bhogaphalaM vibhau(bho!) prAg-bhave vyadhAcchrAvakavIrabhadraH ? / pRSTo gaNinyeti jino'ranAthaH, paropakArAya jagAda sadyaH // 342 / / itastRtIye'smi bhave'sya jambU-dvIpasya satpUrvavidehavarSe / vatsAbhidhe rAD vijaye susImA-puryAmabhUvaM dhanapatyabhikhyaH // 343 / / rAjyaM vihAyA''ttajinendradIkSo, bhrAmyan yathAvidhyavanAvapApmA / zrIsundare ratnapure'hamAgAM, kramAccaturmAsatapaH kRzAGgaH // 344 / / sadbhAvasAro mama tattapAnte, zreSThI tadA'sau jinadAsanAmA / doSairazeSairahitAM ca bhikSA-makSAmaharSAzrubhRtekSaNo'dAt // 345 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 anusandhAna-71 agaNyapuNyena ca tena devaH, sa brahmaloke'jani dIprakAntiH / cyutvA tato yatra babhUva bhavyA-stacchUyatAM sAmpratamekacetaiH // 346 / / asyaiva pUrNendusamasya jambU-dvIpasya ramyairavatAkhyavarSe / / devaH sa kAmpIlyapure mahebhya-putro'janiSTa dhubhavAyurante // 347|| tatrA'pi vidvAn paramA(ma)ddhimAMzca, suzrAvakatvaM pratipAlya samyak / mRtvA'cyute'bhUt tridazastato'sau, cyutvA mahAtmA'jani vIrabhadraH // 348|| puNyena teneha bhave'pi puNyA-nubandhinA bandhuramUtireSaH / bhuGkte subhogAn nanu yatra tatra, puNyaM hi nityAnucaraM janAnAm // 349 / / evaM samAkhyAya jinAdhinAthaH, sambodhya bhavyAn sukhazAkhipAthaH / vidhvaMsayan vizvatamastamori-rivA'nyato'gAd viharannarAkhyaH // 350|| taddAnodbhavapuNyatastu tisRbhistAbhiH samaM [yauvane], lAvaNyAmRtakUpikAbhirasamAn saMsevya bhogAMzciram / cAritraM [pari]pAlya kundavizadaM zrIvIrabhadrastataH, sakSetro'pi divaM jagAma sazivaM yAtA zivaM ca kramAt // 351 / / caritraM tvidaM vIrabhadrasya lokA-ssakarNAH samAkarNya karNAmRtAbham / sadA pUrNabhadrapade dAnadharme, vidhatta prayatnaM vivekapradhAnam // 352 / / ityAdisaddharmakathAsudhAmbu-sekAt taDitvAniva rAmacandraH / tadA sa tatrA'kRta sAdhulokAn, kRpArNavaH saMsRtitApamuktAn // 353 / / gambhIratAM tasya jitendriyatvaM, yugapradhAnAgamatAM ca dRSTvA / zrutvA janAd vAdijayaprazasti, sambhUya harSAtizayoktacittaH // 354|| asmanmude sUripadapratiSThA, vidhIyatAM samprati rAmacandre / ityahnikAnte municandrasUrI-nabhyarthayAmAsa samastasaGghaH // 355 // yugmam / / vyAha(hA)raM taM yatiparivRDhAH sarvasaGghoktamuccarUrIcakrurgaNadharapadasyocittaM taM viditvA / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 77 harSAdeva manasi nijake cintayantaH kRte'smin, gacchAdhIze vayamapi sadA pUrNabhadrA bhavAmaH // 356 // // iti vAdIndrazrIdevasUricarite niraGke'pi pUrNabhadrAGke pUrNacandravratagrahaNo-tthApanAkaraNa-yogodvahana-sakalasvaparazAstrAdhyayanadigambarendra-guNacandrAdivAdijayana-vIrabhadrapavitracaritraprakAzanagaNirAmacandrAcAryapadasthApana-viSayasaGghAbhyarthanAdivarNano nAma tRtIyaH prastAvaH // 3 // ||ch| // caturthaH prastAvaH // khyAtastadA dhanI draGge, prAgvATajJAtidIpakaH / AsUnAmA mahAmantrI, zrImataH siddhacakriNaH // 1 // dhuryo dharmarathodvAhe. gurUn so'tha vyajijJapat / ahaM kArayitA''cArya-padanandhutsavaM prabho! // 2 // evamastviti tairuktaH, pulakAGkitavigrahaH / sAdharmikaiH sahA''locya, sAmagrImakaro[d] drutam // 3 // sarve kuGkamapatrIbhi-rAhUtAH sUrayo rayAt / saGghana sahitAstatrA-''jagmuH pramuditAzayAH // 4 // zrIvIrAcAryasattAke, yugAdijinamandire / nandI pravartayAmAsuH, zrImunIndra( ndu)munIzvarAH // 5 // veda-saukhya-'ndhakArAti-(1174)mite'bde nRpavikramAt / tapomAsi dazamyAM ca, zuklAyAM guruvAsare // 6 // yugmam // mantranyAsamathA''kArpu-guravo guNazAline / sulagne rAmacandrAya, dharAtattve vahatyalam // 7 // devairvihitasAnnidhyaH, sevyo bhAvyeSa sUribhiH / tatastasmai gururdeva-sUrirityabhidha(dhAM) dadau // 8 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anusandhAna-71 bhojya-tAmbula-satkArai-rvastrA-'laGkAramAdibhiH / AsUnAmA mahAmantrI, saGgharcA vidhinA vyadhAt // 9 // sA kA'pi dezanA tatra, cakre zrIdevasUribhiH / yayA citte camatkAra, vidadhuH sudhiyo'dhikam // 10|| ulUludhvanisaMvItaiH, sphItasaGgItamardalaiH / sUrayo vasati bhejuH, paThadbhirbhaTTapeTakaiH // 11 // AsUnAmA mahAmantrI, bhUSaNaizcIvaraivaraiH / yAcakAMstoSayAmAsa, megho'dbhizcAtakAniva // 12 // AcAryamantramArAdhya, tapasA jApya(pa)karmaNA / labdhvA(bdhyA) gautamadezIyA, babhUvurdevasUrayaH // 13 // pitarau devasUrINAM, bhaginI bhAgineyyapi / bhrAtA ca dIkSitAH sarve, zrImunIndra(ndu )munizvaraiH // 14 // pUjyaiH zrIdevasUrINAM, svasA candanabAlikA / mahattarApade sAdhvI, cakre vakretarAzayaiH // 15 // tebhyo yogyatamebhyaste, guravo pramudo'nyadA / rahasyaM sarvavidyAnA-mAvizcakrU rahaHsthitAH // 16 // atha zrIdevasUrINAM, prabhAvAtizayo janAH! / satAmAzcaryajanako, varNyamAno nizamyatAm // 17 / / bodhayanto janAmbhojaM, nAzayantastamastatIH / pAvayanto nijaiH pAdai-bhUtalaM bhAskarA iva // 18 // prApyA''dezaM gurozceluH, puraM nAgapuraM prati / bahuH(hu)ziSyaparivArAH, pUjyA: zrIdevasUrayaH // 19 // yugmam // dadRzuH pathi gacchanta-stIrthamarbudasaJakam / ruddhaviSNupadaM zRGga-rmUlaptarasAtalam // 20 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 79 acalezvara-vAsiSThA-zramamukhyAni bhUdhare / laukikAnyapi tIrthAni, yatra santi sahasrazaH // 21 // punnAga-nAga-nAraGga-pu(pha)nasA-''mrA-'rjunAdayaH / dRzyante'nekazo yatra, sacchAyA: saralA drumAH // 22 / / yUthikA-mAdhavI-jAti-phalinI-kunda-campakAH / yatra puSpa-phalAkIrNA, rAjate vanarAjayaH // 23 / / sthAne sthAne zravadvAri-hArinirjararAzayaH / sarit-saro-hada-vAtA, vIkSyante zizirAmbhasaH // 24 // zrIvIravAksudhAsekAd, yatra kauzikapannagaH / suvarNakhalake pUrva, zAntadRSTirarja(jA)yata // 25 // dRSTaM pi(vi)naSTasaMtApaM, punAti spRSTamaGgakam // 26 / / satImatallikA yatrA-'dhiSThAtrI cA'sti devatA / zrImAtA janamAteva, vighnavyUhavinAzinI // 27 // prAgvATavaMzajaH zrImAn, mantrI vimalanAyakaH / yaM purA kArayAJcakre, yazaHpuJjamiva svakam // 28 // tatrA''rUDhAH parIvAra-vRtAH zrIdevasUrayaH / IkSante sma vihAraM taM, zrInAbheyajinezituH // 29 // yugmam // harSottAlagirastatra, caJcadromAJcakAmbukAH(kaJcakAH) / pUjyAstadA'stuvannevaM, zrIyugAdijinezvaram // 30 // tathAhi - bhaktyA namatridazanAyakamaulimauli-srastaprazastakusumArcitapAdapadmam / zrIarbudAcalaziromaNimAdinAthaM, saMvarddhamAnabahumAnamamAnamIDe // 31 // zrInAbhisambhava! jinendra! surendravandha!, vandyakramAmbuja! mahodaya! zarmaharmya! / khinneva(na) saMsRtimarau mayakA kathaJcid, dRSTo'si kalpatarukalpa iha tvamadya // 32 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 varSaM mamedamakhilaM jina! jAtaharSa, mAso'pyayaM sakalamaGgalasannivAsaH / zrIvAsaraH punarajAyata vAsaro'sau. yallocanAtithirabhUt tvamanaGgajetaH! // 33 // nAbheyadeva! tava pAdapayoruhe'smin, rolambatAM dadhadahaM bhuvanAvataMsa! / lokottaraM kimapi zarma samAsadaM tad, yasyA'grataH surasukhAnyapi no guruunni:(nni)|34| potasya madhyamadhigamya taranti sindhu, lokA yugAdijinacandra! kimatra citram ? / dRSTe punastvayi vibho! marudevimAtuH, pote bhavAbdhimataraMstadatIva citram // 35 / / nIti tvayopadizatA jagatAM hitAM tAM, dhartyAM kRpAmuduhRdA vyavahArazuddhAm / satyApitA'vanitale niyataM yugAdau, zrInAbhibhUriti kathA prathitA jinendra! // 36|| tvaM puNDarIkanayanaH puruSottamastvaM, lakSmIsamAzritavapuzca sanAtanastvam / tvaM tArakAriramarA-padAcyutastvaM, zrInAbhisambhava! paraM na janArdano'si // 37 // mRtyuJjayasya bhuvanatritayezvarasya, kandarpadarpadalanasya ca zaGkarasya / sarvajJatAmadhigatasya jaTAdharasya, yuktA vibhAti bhavato vRSabhAsiteyam / / 38 / / iti vRSabhajino'sAvarbudAdrau niviSTa(STo), vimalavasatikAyAM vishvvishvaatishaayii| diviSadadhipavRndairvandyapAdAravindo, dizatu sukhasamiddhaM pUrNabhadraM padaM me // 39 // stutvA jinaM tatazcAru-phalinItarusannidhau / ambikAyai stutiM dAtuM, yayuH zrIdevasUrayaH // 40 // stutiM dattvA praceluste, yAvannAgapuraM prati / tataH(tAvat) strIrUpamAdhAya, vanditvA'vocadambikA // 41 // zrIjainazAsanAdhAra!, mA gA nAgapura:puram / tayo(yato)'vaziSyate mAsA-STakamAyurbhavadguroH // 42 // tvaM tu tIrthonnateH kartA, jainazAsanabhAskaraH / duHkhamAdUSaNairvatsa! kadAcinnaiva likhya(khilya?)se // 43 // athA'mbA jagatAmambA, jalpiccaivaM(tvaivaM) tirodadhe / vyAvRttya pattanamagu(guH), tacchrutvA prabhavaH punaH // 44 // natvA(tvo)custe yathAvRtta(ttaM), svagurubhyo guNArNavAH / jahaSurguravo'pyantaH, zrutvA tad daivataM vacaH // 45 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 svAyu:svarUpamAkarNya, municandrarSicakriNaH / sthApayAmAsurAcAryAM-mU(sta)dAnImAtmasannidhau // 46 // zrIsiddhAntAnugAM tatra, bhavanirvedakAriNIm / cakruH pIyUSadezIyAM, dezanAM devasUrayaH // 47 // kiJca - bhavyAH! zIlaM sadA pAlyaM, bhAgyasaubhAgyakAraNam / amantra-tantra-mUlaM sva-rmokSalakSmyAzca kArmaNam // 48 // samIpe sampadaH sarvA-stasyA''dezakarAH surAH / kIrtiH sphUrtimiyIha, yasya zIlaM vibhUSaNam // 49 // siddhayo'pyaNimAdyAstAH, syuH sadA tasya pArzvagAH / mitranti zatravo'pyuccai-ryasya zIlaM vidhe(dho)jjvalam // 50 // acaura-bhUmibhRdvA(dhA)rya-madvitIyaM sanAtanam / narANAmaGganAnAM ca, zIlameva vibhUSaNam // 51 // yAntyApadaH kSayaM teSAM, vyAghra-vyAlA-'nalAdikAH / pApapaGkajalaM zai(zI)laM, ye sadA bibhrate narAH // 52 / / zIlamaJjanasundaryA, satyevA'nanyacetasA / duSpAlaM pAlyate yena, sa syAt kalyANabhAjanam // 53 // tathAhi - dvIpasya jambUpapadasya datta-harSaprakarSe bharatAkhyavarSe / vaitADhyanAmA girirasti vidyA-dharobhayazreNiyugAdizubhraH // 54 // budhAnupAstaM vRSabhUSitaM ca, sadapsaraHsaMhatiyuktamasti / tatra zriyA''dityapuraM puraM svaH-puropamaM na tvakulInasevyam // 55 // vajrIva tasminnaricakravAla-kAlapratApasphuradAlavAlaH.... (etAvadevopalabdhamidaM kAvyam) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 zrIvAdIdevasUri-carita-mahAkAvya-sambandhita aitihAsika noMdha -zI. (1) AzApalyAM nemicaityaM // ghaTikAgRhaM // zrIdevasUrayaH // paM0mANikyaH // cAhaDaprabhRtidigambara zrAvakAH // (2) kumudacandraH // digambarazrAddhAH || zrIdevasUrisamIpe digambara bhaTTaH...... paThati // (3) kumudacandraH // vRddhAryikAM nartayati garvAt // zrIdevAcAryAgre vRddhAryA roditi // digambaraH // bhaTTaH // vaNijaH // mAlAkArabhaTAH // (4) zrIdevasUrayaH pattanaM prati pracalitA rathazakunamabhinandayanti // (5) kumudacandraH // . (6) kumudacandraH sarpa pazyati // svabhravatI nadI // digambaraH ghaTikAgRha pAzcAtyapratolI - rAjAntaHpuraM // A aGkamAM zrIvAdidevasUricarita mahAkAvyano upalabdha cAra prastAvAtmaka aMza prakAzita che. temanA jIvananI eka adbhuta, yazasvI ane aitihAsika ghaTanA eTale digambara jaina sAdhu vAdI kumudacandra sAthe vAdanI ghaTanA. te ghaTanA itihAsa-siddha ghaTanA che. aneka grantho tathA prabandhomAM te viSe noMdho che. eka nATaka paNa te ghaTanAnA AMkhe dekhyA ahevAla jevaM, te divasomAM ja, lakhAyuM che. to te samagra prasaMgane AlekhatAM citro dharAvatI kASThapaTTikA paNa, te arasAmAM ja citrita, upalabdha che. tenI anyatra prakAzita tasavIro, A mahAkAvyanA anuSaGge ahIM (TAiTala-3,4) puna: prakAzita thAya che. tADapatra-pothInI pATalI lAkaDAnI banatI. te pATalI upara kvacit AvAM citro AlekhavAmAM AvatAM. A eka ja pATalI che. tenI beya tarapha A prasaGga dorAyelo che. alabatta, pATalI hamezAM joDImAM hoya. A eka ja che, tethI prasaMgano pUrvArdha maLe che, uttarArdha nahi. joDInI bIjI pATalI hoya ja, parantu te kAlagrasta hoya athavA te paranuM citrAGkana ukhaDI jaIne nAmazeSa thayuM hoya tema mAnavU paDe. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 83 pATalI uparanA akSaro lekhanA Arambhe prakAzita che. te anusAra paricaya karIe : citra 1 : AzApallI (AzAvala, hAla- asAravA- amadAvAda, tyAM neminAthanuM caitya che. tenI bahAra ghaTikAgRha (coghaDiyAM vagADavAnuM sthAna, nagArakhAnu) che. caityanA parisaramAMnI 'vasati'mAM A. devasUri, sAme ziSya paM0 mANikyacandra che. temane maLavA 'cAhaDa' Adi digambara gRhastho AvyA - beThA che. citra 2 : digambara kumudacandra, sAme eka ziSya, pachI digambara zrAvako (2) che. to, devasUrijI pAse digambarono bhATa sandezo kaheto jaNAya che. (vAda mATeno haze.) citra 3 : (devasUrinAM mAtA jaina sAdhvI (AryA) che. te bahAra jaIne AvatAM haze, temane digambara AcArye joyAM. pAse bolAvIne AjJA karI ke mArI sAme nAca. tenA bhaktoe teno balAt amala karAvyo hato. pote rAjamAnya hovAnA unmAdamAM A kArya kareluM. te sandarbhamAM-) garvoddhata kumudacandra vRddha AryikAne nacAve che. (tyAMthI chUTelAM-) AryA devasUri pAse jaIne rahe che, (dhA nAkhe che ke tArA jevo dIkaro hoya ne mArI A hAlata thAya ?). pachI digambara AcArya che, tenI sAme pelo bhATa (sandezo pahoMcADIne pAcho pharyo haze) che, te pachI vaNigjano, mALIo vyApAra karatAM dekhAya che. (ahIM paTTikAnI eka bAju samApta thAya che.) citra 4 : (paTTikAnI bIjI bAju :) zrIdevasUri pATaNa bhaNI javA pagapALA nIkaLe che, ne sAme bhagavAnanA rathanAM zukana thAya che - vAjinnanAda sAthe. to te pachI tarata digambara kumudacandra pAlakhImAM besIne (pATaNa bhaNI) jaI rahyA dekhAya che. citra 5 : te kumudacandrane sarpa ADo Utarato dekhAyo. vATamAM zvabhravatI - sAbaramatI nadI AvI che. (have rAjamAtA mInaladevI mULe karNATakanAM ane digambara matanAM hatAM. A AcArya temanA parivAranA guru hatA. tethI temaNe mInaladevIno pAchalA daravAje samparka sAdhIne rAjA potAnA pakSe rahe tevI peravI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 karelI. te sandarbhe-) digambara (kumudacandra). ghaTikAgRha (rAjabhavana- nobatakhAnu). pAchalI poLa, rAjAnuM antaHpura (be strIo dekhAya.) (ahIM pATalInI bIjI bAju pUrI thAya.) AgaLano ghaTanAkrama DhUMkamAM joIe : rAjamAtAe ughADA pakSapAtano inkAra karyo, paNa AcAryanI bahu ja samajAvaTathI vAdanI zaratamAM DhIla svIkArI. vAda pUrve zarata thaI ke jo zvetAmbaro hAre to te tamAma zvetAmbaroe digambara thaI javAna. ane digambaro hAre to temaNe gujarAtamAMthI nIkaLI javAnu. (pakSapAta spaSTa che. anyathA temaNe zvetAmbara tharbu paDe.) rAjasabhAmAM vAda thayo. tenuM varNana maLe ja che. ante digambaro hArI gayA. devasUrino vijaya thayo. kumudacandra javAba na ApI zakatAM niruttara thatAM hArelA jAhera thayA. te vakhate eka kavie A zloka lakhyo : yadi nAma kumudacandraM nA'jeSyad devasUrirahimaruciH / kaTiparidhAnamadhAsyata katamaH zvetambaro jagati ? // A samagra ghaTanA- tAdRza varNana kavi-sAdhu yazazcandre 'mudritakumudacandra' nAmanA laghu-nATakamAM kayeM che, je prApya che. ullekhanIya che ke A vAda-samaye hemacandrAcArya paNa devasUrijInI sAthe upasthita hatA. * * * Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 pUrNatallagacchIya-zrIzAntisUriviracitaTIkopetaM ghaTakaparakAvyam - saM. muni trailokyamaNDanavijaya pUrNatallagacchIya zrIvardhamAnasUrinA paTTadhara, nyAyAvatAra-vArtikavRttikAra tema ja tilakamaJjarITippanakakAra zAntisUrijIe pAMca ajaina yamakAdyalaGkRta khaNDakAvyo para vRtti racI che. jemAMthI vRndAvanakAvya (anusandhAna-67), meghAbhyudaya (sambodhi - 1/1, eprila 1972), zivabhadra (sambodhi - 2/2, julai 1973 ane 2/3. okTobara 1973) temaja candradUta (sambodhi - 2/3, okTobara 1973) e cAra kAvyo vRtti-sahita pUrve prakAzita thaI cUkyAM che. pAMcamuM ghaTakarpara kAvya vRttisahita atre prakAzita thaI rahyaM che. kAvyanA kartA ajJAta che. vRttikAra zrIzAntisUrijIno sattAsamaya anumAnataH vi.saM. 1050-1175 vacce nirdhArita thayo che. temano vistRta paricaya paM. zrIdalasukhabhAI mAlavaNiyA dvArA sampAdita nyAyAvatAravAtikavRttimAM (pra.-sarasvatI pustakabhaNDAra, amadAvAda, I. 2002) apAyo che. ghaTakaparakAvya mukhyatve proSitabhartRkA virahiNI strInI viyogavedanAne varNavatuM kAvya che. 21 zlokanA A nAnakaDA kAvyanI viSayavastu Ama che : zloka 1-6. virahiNI strI, sakhI pratye kathana, 7. kAmavardhaka megha pratye virahiNIno Akroza. 8-13. megha dvArA priyane mokalAvAto sandeza, 14-20. sakhI, sarjavRkSa, kadamba va. ne uddezIne virahiNIno vilApa, 21. kAvyakartA, Atmagauravabharyu kathana. A chellA padyamAM kavie potAnI kAvyakuzalatA varNavatAM kartuM che ke "je kavi mane yamaka vaDe harAvaze te kavi mATe huM ghaTakarparamAM-ghaDAnA TukaDAmAM pANInu vahana karIza." AvA 'ghaTakarpara'nA lAkSaNika prayogane lIdhe A kAvya 'ghaTakarpara'nA nAme oLakhAtuM thayuM hovU joie. kAvya, ane vRttinuM sampAdana kailAsasAgarasUri jJAnamandira-kobAsthita 6247 kramAGkanI hastapratane AdhAre thayuM che. prata saM. 1851mAM lakhAI che. pratanI vAcanA ghaNI ja azuddha che. paNa arthasaGgatinA AdhAre yathAzakya zuddhIkaraNa karIne vAcanA taiyAra karI che. pratanI nakala ApavA mATe saMsthAnA kAryavAhakonA amo AbhArI chIe. najIkanA bhaviSyamAM pAMce kAvyo- saMyukta prakAzana karavAnI bhAvanA che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anusandhAna-71 nicitaM khamupetya nIradaiH, priyahInAhRdayAvanIradaiH / salilairnihitaM rajaH kSitau, ravi-candrAvapi nopalakSitau // 1 // ___"proSitapramadayedamucyate" iti vakSyati (zlo. 6) / tatazcA'yamarthaH - proSitapramadayA- gatabhartRkayA sakhyA agrata idaM pUrvoktaM nicitamityAdikaM vakSyamANaM cocyate / he sakhi! / kIdRzi! ? kundasamAnadanti!- kundakalikAsamadazane! / nicitaM- channam / kiM tat ? khamAkAzam / kaiH ? nIradaiH / kIdRzaiH ? priyahInAhRdayAvanIradaiH- priyeNa- bhA, hInA- rahitAH kAzcin mRtena dezAntaragatena vA, tAsAM hRdayaM- cittaM, tadevA'vanI- bhUmiH, tAM radantividArayantIti te tathoktAstaiH, gatabhartRkA-manodAhadairityarthaH / kiM kRtvA nicitam ? upetya- Agatya / ___ tathA salilai lairnihitaM- sthApitam / kiM tad ? rajo- dhUliH / kasyAm ? kSitau- bhUmau / tathA ravicandrAvapi nopalakSitau- meghairAcchAditatvAd na dRSTau // 1 // haMsA nadanmeghabhayAd dravanti, nizAmukhAnyadya na candravanti / navAmbumattAH zikhino nadanti, meghAgame kundasamAnadanti! // 2 // tathA haMsA:- cakrAGgA, dravanti- gacchanti / kasmAt ? nadanmeghabhayAdgarjadghanatrAsAt / tathA'dyA'dhunA nizAmukhAni- pradoSA na vartante / kIdRzAni ? candravanti- zaziyuktAni / tathA zikhino- mayUrA, nandanti- zabdAyante / kIdRzAH santaH ? navAmbumattA:- nUtanajalahRSTAH / etat sarvaM kasmin kAle ? meghAgame- meghAnAmAgamo yasmin kAle, meghAgamo varSAkAlastasmin / kundasamAnadanti!, vyAkhyAtametat // 2 // meghAvRtaM nizi na bhAti nabho vitAraM, nidrA'bhyupaiti ca hariM sukhasevitAram 1. idaM padamagretanazlokastham / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 87 sendrAyudhazca jalado'dya rasannibhAnAM, saMrambhamAvahati bhUdharasannibhAnAm // 3 // tathA nizi- rAtrau, na bhAti- na zobhate / kiM tad ? nabha- AkAzam / kIdRzam ? vitAraM- vigatAstArAstArakA yatra tat tathoktam / ____ tathA nidrA- svApazcA'bhyupaiti- prApnoti / kam ? hariM- viSNum / kIdRzam ? sukhasevitAraM- sukhaM sevate- anubhavatIti sukhasevitAram / caH samuccaye / yadvA zubhasevitA'ram / nidrA vA kIdRzI ? zubhasevitA / zubhenakalyANena sevitA- zritA'raM- zIghramabhyupaiti / ___ tathA jalado- meghaH saMrambham- ATopamAvahati- bibharti / kva ? adya- adhunA / kIdRzaH ? sendrAyudhaH- indracApasahitaH / kiM kurvan ? rasan- garchan / keSAM saMrambham ? ibhAnAM- kariNAm / kIdRzAnAm ? bhUdharasannibhAnAM- giritulyAnAm // 3 / / sataDijjaladArpitaM nageSu, svanadambhodharabhItapannageSu / paridhIraravaM jalaM darISu, prapatatyadbhutarUpasundarISu // 4 // ___tathA prapatati- vahati / kiM tat ? jalaM- payaH / kAsu ? darISukandarAsu / kIdRzISu ? adbhutarUpasundarISu- adbhutamAzcaryakAri yad rUpaM, tena sundarya:- zobhanAstAsu / kIdRzaM jalam ? paridhIraravaM- gambhIrazabdam / tathA sataDijjaladArpitaM- savidyunmeghamuktam / keSu ? nageSu- parvateSu / kIdRzeSu ? svanadambhodharabhItapannageSu- garjanmeghatrastasapeSu // 4 // kSipraM prasAdayati samprati ko'pi tAni, kAntAmukhAni rativigrahakopitAni / utkaNThayanti pathikAn jaladAH svanantaH, zoko'pyavarddhata ca tadvanitAsvanantaH // 5 // ko'pi- kazcidapyanirdiSTanAmA, kSipraM- zIghraM, prasAdayati- paritoSayati / kva ? samprati- idAnIm / kAni ? kAntAmukhAni- priyAnanAni / kIdRzAni santi ? rativigrahakopitAni- ratau- surate, vigraho- yuddhaM, tena kopitAnivimukhAni / kathambhUtAni ? tAni- prasiddhAni candrasamAdIni / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 api sambhAvanAyAm, sambhAvyate etat / tathA jaladA- meghA utkaNThayanti- utsukayanti / kAn ? pathikAn- adhvagAn / kiM kurvanta: ? svanantaH- garjantaH / ____ tathA zoka:- santApo'vardhata - vardhate sma, tadvanitAsu- pathikabhAryAsu / kiMbhUtaH ? ananta:- aparyavasAna: / caH samuccaye // 5 // chAdite dinakarasya bhAvane, khAjjale patati zokabhAvane / manmathe ca hRdi hantumudyate, proSitapramadayedamudyate // 6 // ____proSitapramadayA- gatabhartRkayedaM pUrvoktaM vakSyamANaM codyate- bhaNyate / kva sati ? bhAvane sati, bhAsAM vanaM- vRndaM bhAvanaM- dIptivitAnaM tasmin / kIdRze ? chAdite- pihite / kasya ? dinakarasya / tathA khAjjale- pAnIye, patati- vahati sati / kIdRze jale ? zokabhAvane- sntaapjnke| ___tathA manmathe- kAme sati / kIdRze ? udyate- sodyame / kiM kartum ? hantuM- tADayitum / kva ? hRdi- manasi / kaiH ? zarairiti zeSaH // 6 // sarvakAlamavalambya toyadA, AgatAzca dayito gato yadA / nighRNena paradezasevinA, mArayiSyatha hi tena mAM vinA // 7 // ___ he toyadA!- meghAH / hirvyaktam / mArayiSyatha- vinAzayiSyatha / ke ? yUyam / kAm ? mAm / katham ? vinA- antareNa / kena ? tena- priyeNa / kIdRzena ? paradezasevinA- anyadezaratena / tathA nighRNena- niSkaruNeNa / kIdRzA yUyam ? AgatA- upasthitAH / kiM kRtvA ? avalambya- vilambya / kva ? sarvakAlam / kadA AgatAH ? yadA gato- gamanapravRttaH / ko'sau ? dayito- vallabhaH / ___ "AgatAH sthe"ti pAThAntaram / tatra cA'yamarthaH - prAptA yUyaM sthabhavatheti // 7 // brUta taM pathikapAMzulaM ghanA!, yUyameva pathi zIghralaGghanAH / "anyadezaratiradya mucyatAM, sA'thavA tava vadhUH kimucyatAm ?" // 8 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 he ghanA!- meghA!, brUta- bhaNata / ke ? yUyameva- bhavanta eva / kaM brUta ? taM- priyam / kIdRzam ? pathikapAMzulaM- pAnthanikRSTam / yataH kIdRzA yUyam ? zIghralaGghanA- vegagAminaH / kva ? pathi- mArge / kiM brUta ? adyaadhunA, anyadezaratiH- paradezaprItirmucyatAM- tyajyatAM yuSmAbhiH / athavAyadivA, yadi na tyajyate tadA, tava- te, vadhUH- bhAryA, kimucyatA- kiM bhaNyatAm ? // 8 // haMsapaktirapi nAtha! samprati, prasthitA viyati mAnasaM prati / cAtako'pi tRSito'mbu yAcate, duHkhitA pathika! sA priyA ca te // 9 // __ he nAtha!- svAmin! / haMsapaGktirapi- cakrAGgAjirapi, prasthitAcalitA, samprati- idAnIM, mAnasaM prati- mAnasasaro lakSyIkRtya / kva ? viyatyAkAze / tathA cAtako- bappIhako'pi yAcate- prArthayate / kiM tad ? ambujalam / kIdRzaH ? tRSitaH- pipAsitaH / tathA he pathika!- adhvaga! / sA ca te- tava priyA- vallabhA duHkhitAduHkhaprAptA vartate / api-cakArAH parasparApekSayA samuccaye // 9 // nIlazaSpamatibhAti komalaM, vAri vindati ca cAtako'malam / ambudaiH zikhigaNo vinAdyate, kA ratiH priya! mayA vinA'dya te ? // 10 // ___ atibhAti- atizayena zobhate / kiM tat ? nIlazaSpaM- kRSNabAlatRNam / kIdRzam ? komalaM- sukumAram / tathA vAri- jalaM, vindati- labhate / ko'sau ? cAtako- bappIhakaH / kIdRzaM vAri ? amalaM- nirmalam / caH samuccaye / tathA'mbudaiH- meghaiH, zikhigaNo- mayUravRndaM, vinAdyate- zabdaM kAryate / he priya! te- tava, kA ratiH- kA prItiH, adya- adhunA / katham ? vinA- antareNa / kayA ? mayA- mAm // 10 // meghazabdamuditAH kalApinaH, proSitAhRdayazokalApinaH / toyadAgamakRzA ca sA'dya te, durdhareNa madanena sAdyate // 11 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 anusandhAna-71 kalApino- mayUrA vartante / kIdRzAH ? proSitAhRdayazokalApinaH, proSitAyA- gatabhartRkAyA, hRdayaM- manaH, tasya zokaM- santApaM, lapanti- bruvanti janayanti vA'nekArthatvAt, te tathoktAH / kathambhUtAH santaH ? meghazabdamuditAghanaravahRSTAH / kRtakekAzabdA ityarthaH / sA ca te bhavadIyabhAryA'dyedAnI sAdyate- khedyate vevIdyate ca / kena ? madanena- kAmena / kIdRzena ? durdhareNa- duHsahena / kIdRzI ? toyadAgamakRzA- meghAgamakRzA- meghAgamadurbalA // 11 // kiM kRpA'pi tava nA'sti kAntayA, pANDugaNDapatitAlakAntayA / zokasAgarajale'dya pAtitAM, tvadguNasmaraNameva pAti tAm // 12 // he priya! kiM kRpA'pi- karuNA'pi, tava- te, nA'sti- na vidyate ?, api sambhAvanAyAm / kayA ? kAntayA- priyayA / kIdRzyA ? pANDugaNDapatitAlakAntayA- pANDugaNDayo:- zubhrakapolayoH, patitA:- zritA, alakAnAM- kuTilakezAnAmantAH- paryantA yasyAH, sA tathoktA tayA / tAM- tvadbhAryAM, tvadguNasmaraNameva- guNasmRtireva, pAti- rakSati, adyaidAnIm / kIdRzIm ? pAtitAM- pravezitAm / kena ? tvayaiveti gamyate / kva ? zokasAgarajale- zoka eva santApa eva sAgarajalaM, bahutvAd gambhIratvAcca, tat tathoktaM tasmin // 12 // kusumitakuTajeSu kAnaneSu, priyarahiteSu samutsukAnaneSu / vahati ca kaluSaM jalaM nadInAM, kimiti ca mAM samupekSase na dInAm ? // 13 // __ he priya! kimiti- kimarthaM na mAM samupekSase- na smarasi ? / kIdRzIm ? dInAM- dainyApannAm / yadvA mAniyodha! kiM mAM na samupekSase ? api tu samupekSase eva / priyAM kIdRzIm ? dInAm / keSu ? kAnaneSu / kIdRzeSu ? kusumitakuTajeSupuSpitakuTajavRkSeSu / tathA priyarahiteSu- vallabhahIneSu satsu / kIdRzeSu ? samutsukAnaneSu- samutsukamutkaNThitamAnanaM- mukhaM yeSAM te tathoktAsteSu / ___ tathA vahati ca- sarpati ca / kiM tad ? jalaM- pAnIyam / kIdRzam ? kaluSaM- malinam / kAsAm ? nadInAM- saritAm / iti hetoH kiM [na] samupekSase ityarthaH // 13 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 mArgeSu meghasalilena vinAziteSu, kAmo dhanuH spRzati tena vinA ziteSu / gambhIramegharasitavyathitA kadA'haM, jahyAM sakhi ! priyaviyogajazokadAham // 14 // he sakhi!- mitra!, kadA- kasmin kAle, jahyAM- tyajeyam / kam ? priyaviyogajazokadAham- priyeNa [dayite ]na viyogo- virahastasmAjjAtaH priyaviyogajaH, sa cA'sau zokadAhazca- sukIDA ca (?) sa tathoktastam / kIdRzI ? gambhIramegharasitavyathitA- gambhIraghanagarjitapIDitA, yatastenapriyeNa vinA / ko'sau ? kAmo'naGgo dhanuzcApaM spRzati- AmRzati / kIdRzam ? ziteSu- tIkSNabANam / keSu satsu ? mArgeSu- pathiSu / kIdRzeSu ? vinAziteSu- bhagneSu / kena ? meghasalilena- ghanajalena ityarthaH // 14 // susugandhitayA vane'jitAnAM, svanadambhodharavAtavIjitAnAm / madanasya kRte niketanAnAM, pratibhAntyadya vanAni ketakAnAm // 15 // he priya! adya- adhunA, pratibhAnti- zobhante / kAni ? vanAnikAnanAni / keSAm ? ketakAnAm / kIdRzAnAm ? niketanAnAM- nivAsAnAm / kimartham ? kRte- nimittam / kasya ? madanasya- kAmasya / tathA'jitAnAmanabhibhUtAnAm / kayA ? susugandhitayA- suSTu zobhanagandhena / kva ? vanekAnane / tathA svanadambhodharavAtavIjitAnAM- svanantazca te'mbhodharAzca, teSAM vAto- vAyustena vIjitA- vizeSeNejitA:- kampitAsteSAM, garjanmeghamarutkampitAnAmityarthaH // 15 // tat sAdhu yat tvAM sutalaM sasarja, prajApatiH kAmanivAsa! sarja! / tvaM maJjarIbhiH pravaro vanAnAM, netrotsavazcA'si sayauvanAnAm // 16 // ___ he sarja! / kIdRza! ? kAmanivAsa!- madanavasate! / tat sAdhu- zobhanaM, yat tvA- bhavantaM, sasarja- sRSTavAn / ko'sau ? prajApatiH- brahmA / kIdRzaM tvAm ? sutalaM- cAruvRkSam / yatastvamasi- bhavasi / kIdRzaH ? pravaraHzreSThaH / keSAM madhye ? vanAnAM- vRkSANAm / kAbhiH ? maJjarIbhiH / na kevalaM pravaro, netrotsavazca- nayanAnandakArI cA'si / keSAm ? sayauvanAnAMtaruNAnAm // 16 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 anusandhAna-71 navakadamba! ziro'vanatA'smi te, vasati te madanaH kusumasmite / kuTaja! kiM kusumairupahasyate, nipatitA'smi suduHprasahasya te // 17 // ___ he navakadamba!, te- tava, ziro'vanatA- mUrddhapraNatA, asmi- bhavAmi / yato vasati- tiSThati / ko'sau ? madana:- kAma: / kva ? kusumasmitepuSpahAsye / kasya ? te- tava / ___tathA he kuTaja! kimupahasyate- hAsaH kriyate? / kai: ? kusumaiH / nipatitA'smi- praNatA'smi / kasya ? te- tava / kIdRzasya ? suduHprasahasya- suSThu duHsahanIyasya // 17|| taruvara! vinatA'smi te sadA'haM, hRdayaM me prakaroSi kiM sadAhaM / tava puSpanirIkSitA'pade'haM, visRje'haM sahasaiva nIpa! deham // 18 // he nIpa!- kadamba! / kIdRza! ? taruvara!- vRkSazreSTha! / te- tava vinatA'smi- praNatA'smi, sadA- sarvakAlamaham / kiM kimarthaM, prakaroSividadhAsi / kiM tat ? hRdayaM- manaH / kIdRzam ? sadAhaM- sasantApam / kasya ? me- mama / kiJca, visRje'haM- tyajAmyaham / he nIpa!, kam ? dehaM- zarIram / katham ? sahasaiva- jhaTityeva / kva ? apade- asthAne / kIdRzi ? ahaM tava- te, puSpanirIkSitA- kusumAvalokitA satItyarthaH // 18 / / kusumairupazobhitAM sitai-rghanamuktAmbulavaprabhAsitaiH / madhunaH samavekSya kAlatAM, bhramarazcumbati yUthikAlatAm // 19 // ___ bhamaro- bhRGgazcambati- pibati / kAm ? yUthikAlatAm / kiM kRtvA ? samavekSya- dRSTvA / kAm ? kAlatAM- prastAvam / kasya ? madhuna:puSparasasya / kIdRzAm ? kusumaiH- puSpairupazobhitA- vibhUSitAm / kIdRzaiH ? sitaiH- zubhaiH / tathA ghanamuktAmbulavaprabhAsitaiH- ghanena muktAzca te'mbulavAzcajalalezAzca ghanamuktAmbulavAstaiH prabhAsitAni- zobhitAni taiH // 19 // tAsAmRtuH saphala eva hi yA dineSu, sendrAyudhAmbudharagarjitadurdineSu / ratyutsavaM priyatamaiH saha mAnayanti, meghAgame priyasakhIzca samAnayanti // 20 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 hi- sphuTaM, tAsAM- vanitAnAM, saphala eva- sArthaka eva vartate / ko'sau ? RtuH / yA ratyutsavaM- suratamahaM mAnayanti- sevante / kaiH saha ? priyatamaiH saha- priyaiH samam / keSu satsu ? dineSu- divaseSu / kIdRzeSu ? sendrAyudhAmbudharagarjitadurdineSu- sendracApameghasya garjitAni- rasitAni durdinAni ca- meghatimirANi ca yeSu tAni tathoktAni teSu / tathA priyasakhIzca- vallabhavayasyAzca samAnayanti- pUjayanti // 20 // idAnI kaviH pratijJAM karoti - bhAvAnuraktavanitAsurataiH zapeya-mAlabhya cA'mbu tRSitaH karakozapeyam / jIyeya yena kavinA yamakaiH pareNa, tasmai vaheyamudakaM ghaTakarpareNa // 21 // zapeyaM- zapathaM karomyaham / gaNakRtasyA'nityatvAt 'zapathe zapa' ityAtmanepadaM na bhavati / kaiH zapeyam ? bhAvAnuraktavanitAsurataiH- bhAvenacittena paramArthena vA'nuraktA rAgayuktAzca tA vanitAzca- priyAzca tAstathoktAstAsAM suratAni- maithunAni taiH, tAni na seve'hamityarthaH / tathA vaheyaM- vahAmi / kim ? udakaM- jalam / kasmai ? tasmai- kavaye / kena ? ghaTakapareNa- kumbhakhaNDena / yena pareNa- anyena kavinA jIyeyaparAbhUyeya / ko'sau ? aham / kaiH ? yamakaiH / kiM kRtvA vaheyam ? Alabhya- prApya / kiM tad ? ambu- jalam / kIdRzam ? karakozapeyaMhastamukulapAtavyam / kIdRzo'ham ? tRSita:- pipAsitaH san // 21 // zrIpUrNatallagacchasambandhizrIvardhamAnAcArya-nijapadasthApita-zrIzAntisUriviracitA ghaTakarparAkhyakAvyavRttiH samAptA // ghaTakarparakAvyasya, vRttiM kRtvA sunirmalAm / yadarjitaM mayA puNyaM, tena nirvAntu dehinaH / / tADapatrAduttIrNA / saMvat 1951 bhAdrazukla 8myAM bhRgudino'yam ||shriiH|| * * * Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 anusandhAna-71 keTalIka lekhapaddhatio - saM. vijayazIlacandrasUri ahIM traNa nAnA patro Apela che, temAM 1 mahAsatI eTale ke sAdhvIjI mahArAjane lakhavAnA patrano namUno che, 1 zrAvikA upara sAdhvIjIe lakhavAnA patrano namUno che, ane trIjAmAM AcArya ke gacchapati vagere upara lakhavAnA patramA kone mATe kevAM kevAM vizeSaNo/varNano lakhAya tenA namUnA ApavAmAM AvyA che. traNe patro saMskRtamAM pragalbha zailIe lakhAyA che, vAcakone camatkRti pamADe tevA che, tethI atre ApyA che. prathama be patro eka patramA che, te patra pATaNa-sAgaragacchanA jJAnabhaNDAramA DA. 197 naM. 8013 para noMdhAyela che, tenI jeroksa parathI utArela che. tathA trIjo patra eka prakIrNa patramAMthI utArela che. // mahAsatIlekhapaddhatiH // nijaziSyaNIjanamanaHkamanIyavanIsaMsevanasudhA''sAradhArAdharadhoraNIkAdambinInAM, zAradasitakarakaranikaravyatikaravistArihAriyazobharabhRtaviSTapodarINAM, trijagatIjIvayoniniHkAraNakAruNyavareNyasodarINAM, sakalagaNinImaNDalImaNDalapurandarasundarINAM, gaGgAjalapuSkarAvartajaladharadhArAdhoraNInirmalazIlAlaGkAradhAriNInAM, jIvAjIvapuNyapApAzravasaMvaranirjarAbandhamokSAdivicAriNInAM, zRGgAravIrakaruNA(Na)hAsyAdbhutabhayAnakaraudrabIbhatsazAntAdirasanavarasavizeSanavamarasamayavyAkhyAvanIvanapallavanavyapIyUSasAriNInAM, rAjImatIdraupadImandodarIsurasundarIsundarIsundarAcAravicArakAriNInAM, apArasaMsArAsArapArAvArapAratAriNInAM, pApatApasantApavyApAranivAriNInAM, suzrAvikA-janamanovanInAM, guNagaNamaNikhanInAM, amukagaNinInAM, sasnehaM sotkaNThaM sapraNayaM sabahumAnaM savinayaM vijJapayati / yathA kAryaM cetyAdi / iti mahAsatIlekhapaddhatiH // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 // zrAvikAlekhapaddhatiH // dRDhadevagurubhaktiyuktibhAvitacitta(ttA) jinabhavanabimbapustakamAhAtmya(mahAtmA) mahAsatIpramukhasaptakSetravikrIyamANavitta(ttA) ubhayakuladIpanadIpikA sakalalAvaNya rasadIrghikA apUra(va)puNyakaraNIyakArikA abhISTasakhImAnasapaJjarasukhIkaraNa sArikA sukhaduHkhasarvaguhyaprakAzinI Ajanma akRtrimasnehasaMjIvinI nayavinayavivekavicArasadAcAravizvatrayapAvinI vairAgyataraGgaraGgabhAvinI yAvajjIvapratijJA pAlinI nirantaranijasakhIsaGgamavilokinI prItinItisamullAsanI anupamarUpasvarUpanaranArIcittahAriNI manovAJchita-ativiSamakAryasAdhinI kAmitaphalapradAyinI sarvaprakAreNa sukhasamAdhividhAyinI aticaturimAgarimAmahimAguNamahIjanamanoharaNI kamaladalasukomalasulocanavijitahariNI atiprauDhalavaNi mArUDhanavayauvanI dAnapuNyAvarjitaguruguruNI nijarUpanirjitasurataruNI svasa(saM?). darzanadarzanAnandanI zrIjinazAsanapraNItadharmAnurAgiNI sakhImanuSyakathitasaukhyalakSAnugAminI lIlAvilAsAnukRtagajagatigAminI trijagatIyuvatIsatIjanaziromaNisvAminI vividhavilAsavinodakathAvihitakSaNamAtrayAminI svavacana racanAraJjitAnekakAminI amuka zrAvikA yogyamityAdi / iti zrAvikAlekhapaddhatiH // // vijJaptilekhaprakAravarNanAtmako lekhaH // zrIpUjyArAdhyadhyeya-sugRhItanAmadheya-paramAmeyabhAgadheyAn anekabuddhisiddhisamRddhipravRddhi-yugapradhAnapadavIpUrvAcalacUlAlaGkaraNaprabhAkarAn manmana:-paGkajamArtaNDAn dhairyaudAryagAmbhIryasaundaryacAturyAdiguNamaNikaraNDAn nikalaGkalandikAbdhitaraNatAraNataraNDAn ananyasAmAnyajJAnavijJAnAdividvajjanacittacamatkArakamahAprabhAvairakhaNDAn svavacanaracanAmadhuratvanirAkRtasudhArasakuNDAn sakalakalApUrNapUrNimAmaNDalatuNDAn anavadyavidyAvidyAdharIkaNThakandalamauktikahArAnuhArAn vimalayazaHpaTalapUrapUritadigantarAn vimalatarazaGkhodarayazobharadhavalIkRtabhUmivalayAn paramAnandabhandasandarbhagarbhasarasavyavahAravyAhArasArapadyavitatasukRtavallarIvelladavatA(dA?)ta Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 anusandhAna-71 yazaHkusumaparimalAbhirAmAkRtapaJcamArakavanAntarAn astokalokarAjIvarAjIva bAndhavabandhurAn prabalatarakumatatatipratativitatiparAsanasindhurAn zreyaH zreyomahIruha vitAnadhArAdharAn hArAniva sakalaguNavAradhArAn ratnAkarAniva nAnAjinAgamachando 'laGkArapramANa-nATakaprakarapayodharAnapi kamalAzrayAnapi alabdhamadhyabhAgAnapi nadInAn nijazemuSIprAgbhAragariSTasabhAviziSTadarpiSTavAdIndravRndadantAvalabaladalana hariNAdhIzvarAn darpAdhikakusumacApAhibharapakSIzvarAn vidvajjanajaladhisamullAsanakumuda bAndhavakaraprakA(?bhA?)nukArAn siddhApagAsalilavimalacandracandracandrakaranikaravAridhikallolazaGkhakulaharahimakAsazaMkAzayazaH-prasaradhavalIkRtasarvadigantarAn sAdhujanamAnasamAnasamarAlAvatArAn ramaNIjanAniva nAnAlaGkAradharAnapi nAnAzleSa kalAkovidAnapi na kAmasaGgAn kanakAdrIniva kalyANamayAnapi lokamadhya sthAnapi vibudhavAtasevinAnapi sannandanAma(na)pi na kUTasaMsargadhArAn svIyakulana bhonabhomaNIn sakalapaJcajanamanomataprApaNacintAmaNIn niva(bi)DatamatamaHstoma taraNIn zamadamayamaniyamadhairyodAryacAturyakAruNyadAkSiNyAdisAravastujAtavipaNIn vinamrakamrakavijananarAdhipazreNIn nirvANapuravaraniHzreNIn rasAlarasAladrAkhyA(kSA)rasakhaNDavarSopalazarkarAprakaramadhurasudhApravAhasodaravAgbharamI(?prI?)Nitabhavika janaprakarAn himakarakaranikaranikumala(?)(nibhakumata?)bhaJjanasujanapaJcakura?ja?)nakumudavanavikAzanadakSAnapi svastItasthA(?)jJAna-tama:dhvAntaprakaranikAMkaraNa(nirAkaraNa?). sajjAnapi vibudhajanamAnasajaladhisanaMkarAnapi (?) jagajjIvahitAn na kalaGkopetAn apArasaMsArapArAvAra[pAra]prApaNapotAn analpasaGkalpakalpadrumakalpAn nirA kRtakuvAdikuvikalpajalpAn SaTtriMzadguNagaNAlaGkRtazarIrAn dhIrimAdhaHkRtamerumahIdharAn anavadyapadyagadyahRdyavidyAvilAsarasarasikIkRtasUrinikarAn prabalatamamithyAtvasantamasanirAsadinakarAn vigatakaSAyaviSayadarAn zrIjinamatamahIruhaprakarajaladharAn praNatanaranikarAn rUpazobhAjitapurandarAn vimalavinayaguNagaNadharAn caraNazrIvasan sakalajantujAtatrAtA(tR)n nirAkRtakugatipAtAn duHkRtanirAkRtA(ti)sukRtabharAn zrIjinazAsanapAlanaparAn madanamAnaharAn paramatavAdikesara(ri). kizorAn niHzeSasaMzayabharanizAkarakarakavalanasvarbhAnUn vitatamithyAtvanikara timiravitimirakaraNabhAnUn paramadharmadezanAmRtarasaniHsyandamahodadhIn kusumakodaNDacaNDa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 dordaNDakuNDalitakodaNDamuktakANDakhaNDanaikapaNDitAn DiNDIrapiNDapANDurayaza:puNDarIkakhaNDamaNDitabrahmANDabhANDabhANDamaNDapAn / zrIbhaTTArakavizeSaNAni - ameyaguNaratnarohaNAcalAn cArucAritrapAtrAn raJjitAnekanAgarikajanAn sapta dazasaMyamabhedaprakaraNaguNarohaNAcalAn kalidikA(?kAlindikA?)kamalinIsamullAsanasahasrakarAn nijavizadayazorAziprasarA(ra) parAjitanizAkarAn praguNaguNamaNi dhoraNIbandhutAnukRtaratnAkarAn sakalalakSaNatarkasAhityachando'laGkRta(ti)pramukhAne kazAstraprayogahIrakanikaravajrAkarAn svavacanamadhurimapraguNaguNAvagaNitazarkarAn aka lakalikAlavikarAlAhaMkAra(rA)dhikArazaGkarAn nijavacanaracanAcaturimAcaraNa bodhitAnekabhavyalokaprakarAn sakalasevakajanamanorathasiddhikarAn paramezvarazAsanavikAzanabhomaNIn sakalasuvihitacUDAmaNIn pUjyArAdhya: dhe(dhye)ya: sugRhItanAma dheya: tribhuvanAdbhutabhAgadheyaH tAn ananyajanya(na)saujanyavaryadhI(dhai)audAryasatya zIlasantoSAdyanekapraguNaguNamaNirohaNabhUdharAn / / atha sAdhvI(?) - svasti zrIsphArAGgulImaJjuladalamAli[Gga]namAzritAmitAMzumaduddharaNAkhilalokavisRtvaravimalayazaHsaurabhyAvarjitasakalAkhaNDalapramukhalakhi(lekha)zilImukhamukharitasanikarSasthalamanantacatuSTayIviziSTaparameSTijinacalanakamalayugalamalamamalAntaSka(ntaHka)raNena zaraNIkRtya zrIamukapure jJAnAdiguNAviralojjvalamuktAphalapravAlajAladhavalitopakaNThadigmaNDalaikAdisamamadhyAnantaparyantanayabhaGgaracanAtaraGga saGgottaraGgitAnantanayasaritprapAtajAtapravRddhimadvizeSacaturdazanayaratnAlaGkRtaSaNmatAnalpajalpocchalallolakallolakallolitAprApyatalAgamajaladhinistaraNataraNipratimapratibhAprAgbhAravinirjitonmadavAdisandohAsAditavijayagaNA: amukajidgaNigaNigaNacaNAH jaivAtRkaamukopAsitacaraNAH zrIamukavihitanilayena samudbhUtAmeyapraNatena savinayaM amuka(ke?)nA(na?) svIyAntaSkaraNavayudantajAtAviSkaraNapravaNaparNamapramAya vikartanapramitAvartapraNAmaiH praNamyante / zrImadarhato'nugrahadRSTivRSTivarSaNAdubhayatrAtapatrAsanAdAsAdayatutarAM sphAravistAraM kuzalavratatitatiriti pratighasraM prakAmyate prakAmam / tathA ca zrImantaH pUjyAH puruhUtapurohitoddhatakavitvagarvApahAriNo naH Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-71 paramopakAriNo vartante, tat kiM bhUyastarAkSarapalAzavinyAsAyAsena ? / pratikSaNaM kSaNAn kSaNadazrImadguNasmaraNaM carIkarImi brahmaNa iva brahmajJAH / tathA yathA satataM guNagariSTharmadupariSTAt kRpAdR[STi]ranuSThIyate tathaiva tRtIyajJAnatatama(tRtIya?)bhedarUpA nuSTheyA / aparaJca - patranetrAsatrAnetrAmRtapAtrAnurUpamatrabhavatAM zrImatAM patramiyAyA'tra / tad vAcaMvAcaM mAmakInamahInapInapremavanmAnasaM paramaharSotkarSamagamad, agamat prabhUtAhassamudbhUtAsAtajAtaM, jAtaM ca dhanyatamamahaH / tathA'smaducitakAryalikhane nA'ntaratA gaNyA puNyAzayaiH / sakalamunivargo mannAmnA nantavyo yathAyogyaM iti / tathA'taH zrImatAM patraM pUrvamapi prahitamAsIt, paraM tadadhvagenA'dhvanyeva gamitaM, tena bhUyo likhitamada iti jJeyam // * * * Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 keTalAka patro - saM. vijayazIlacandrasUri prakIrNa hastalikhita pAnAMmAMthI keTalAka patro upalabdha thatAM rahe che, temAMnA cAreka patro atre pragaTa thAya che. Ama to vividha bhaNDAromAM AvA asaMkhya pAnAM maLe ane temAMthI prApta thatA AvA patromAMthI anekavidha aitihAsika tathA sAmAjikadhArmika mAhitIo sAMpaDe. koI zodhaka jo A kAma hAtha para le to ghaNuM mahattvanuM kAma thAya. patra 1 :- sUratamA birAjatA paM. zAntivijayajI upara vikramapura (bIkAnera)thI temanA mitra zrIkSamAsundare A patra pAThavyo che. tapagacchanA muni para kharataragacchIya munino patra hovAnuM saheje samajAya. gacchabheda nathI naDato. banne vacceno sneha patragata zabdomAM Tapake che. ___bhASAnI asara tapAsavA jevI. 'kiM ghanalikhanena ?' ahIM 'ghana' eTale 'ghaj' 'valat patraM deyaM' - ahIM 'valat-vaLato patra'. A badhA gujarAtI ke mArugurjara zabdone saMskRta saMskAra ApIne nIpajAvelA zabdo che, je 'jaina saMskRta' nI lAkSaNikatA gaNAya. patra 2 :- A patra eka kharaDo - Draft che. koIe koIne saMskRtamA patra lakhavo hoya to te kema lakhAya ? te samajAvato A namUnAno patra che. te paNa paM. kSamAsundarano ja lakhelo che. patra 3 :- A patra eka rAjakIya patra hoya ema jaNAya che. ghaNA bhAge bIkAneranA rAjya-kArabhAra sAthe saMkaLAyela 'khavAsa AnandarAma' kharataragacchanA bhaTTAraka A. zrIjinasukhasari para A patra mokalyo che. AcAryane je vizeSaNo vaDe varNavyA che tethI AcArya, mahattva to khalaM ja, sAthe temanI vidvattA paNa sthApita thatI jaNAya che. patralekhake AcAryane 2 kAma soMpelAM che te karavA mATenI vinaMti AmAM thaI che. patralekhaka paNa rAjamAM mahattvanA hodde haze ja. 'khavAsa' jJAtIya hovA chatAM prArambhe 'zrInAbhinandano vijayatetarAm' evaM vAkya, jaino prati tenA Adarano saMketa ApI jAya che. patra 4 :- A patra vIsamA saikAnA tapagacchanI yatiparamparAnA zrIpUjya zrImunicandrasUrie lakhelo che. patra udayapuranA mahArANA phatahasiMhajI upara lakhAyo che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anusandhAna-71 rANAo tapagacchanI gAdInuM tathA gAdIpati-zrIpUjyanuM hamezAM sanmAna karatA. zrIpUjyajI ane rANAjI satata samparkamA rahetAM haze, patra vyavahAra satata thato haze, tevU A patra parathI jaNAI Ave che. patrArambhe zrIpUjyajIe rANAjI mATe lakhelAM vizeSaNo teonA pArasparika samparko tathA sadbhAvonI gavAhI pUre tevAM che. bAkInuM to patra ja batAvI de che. paM. zAntivijayaM prati lekho mitramuneH // svastizrIparamodAra-dArakrIDAparAkramaH / / zamI sumInavallInaH, saccidabdhau sukhAya yaH // 1 // taM zrImantaM jinaM natvA, zrImadvikramadraGgataH / prItipatraM vipatraM vai kSamAdisundaro muniH // 2 // likhati praSThamudaya-sundaro narasundaraH / zrImati sUratisthAne, mitramuddizya zreSThakam // 3 // tribhiH saNTaGkaH // tatra guNagaNagariSTha kavipraSTha vandiSTha preSTha caturdazavidyAgariSThAnAM paNDitottamapaNDitazrI 21 zrIzAntivijayajitkAnAM paNDitasacchiSyayazasvimIThAcandrAdiparicchadasevitapAdapadmAnAM pAdapadme natitatirAstAM cA'smAkaM munijanAnAm / tathA'tra sarvatra sukhamasti samayAnusAreNa / tatratyaM sukhaM samIhAma:(mahe) / zrImatAM bhavatAM patramekaM prAk prAmi(pi)tamAsIt / ito dalaM na dattaM tat, kiJciddehe vikArataH / sAmprataM svAsthyamaGge tu, jAtaM zrIjinadevataH // 1 // tathA cA'smAkaM yUyaM pUjyAH stho vRddhAH sthaH / nA'ntaraM gaNyam / sadA'trocitaM kAryaM lekhyam / tathA bhavadbhiH zrImadbhiH zrutAbhyAsaM kRtaM zrutaM cA'smAbhiH tad bhavyaM kRtam / punarapyadhyayane zramo vidheyaH / zrutAdhyayanAt svasamayavaktavyatAyAH svAtmaguNaH prakAzo bhavediti vidhiH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 101 acireNaiva kAlena bhavadAnanadarzanam / yathA bhavettathA kAryaM manasA prativAsaram // 1 // dezakAlaviprakRSTa sakhyau sAkSAdadarzane / tatra mAnasapratyakSe sakhye manaHpramANatA // 2 // tathA asmadIyagacchasthamunInAM samAcAro vyaktito lekhyazca, tebhyo vandanA dAtavyA / abhidhAnajJAnasya spaSTatayA (jJAnasyA'spaSTatayA?) teSAM na jJAyate'smAbhistaddhetuto no likhitAni nAmAni / paMDita sacyAdAsajInai vaMdanA kahijyau / kiM ghanalikhanena ? valat patraM deyam / mitI caitravadi 1 // // sakalapaNDitaprakANDapaNDitaziroratna zrIzAntivijayajitkAnAM saparibarhANAM barham // paM. kSamAsundarasya lekhaH // svastizrIkaivalyaprojjvalajalajaladhigAnadISNebhyaH / nityamanutsiktebhyaH praNamAmi mahAsamudrebhyaH // 1 // yena jJAnapradIpena dyotitaM vizvamandiram / taM jinenaM namaskRtya patraM mitrAya mucyate // 2 // atha ca zrImati maroTTakoTTe sindhujanapadaghaTTe vAcanAcAryavaryadhuryAn vA0 zrIamukAbhidhAnAn paM. amukaziSyAdibhiranvAsitAn praNamanti zrI amukapurato paM. kSamAsundarAdayaH / tathA'tra zrImadvidyamAnavidehakSetravihAriNAM sImandharasvAmijinendrANAM saumyadRSTyA kuzalamasti / zrImatAM zubhavatAM prItipatraM samIhAma: (mahe) / bhavatAM patraM prAk AgataM, tadantargatA udantAH samavagatAH, hRSTaM cetaH / yUyaM buddhAH pUjyAH sthaH / kiM ghanalikhanena ? / AvayoH prItirdugdhajalayorivAsti, sA tu tathaiva dhAryA / vizvavidvidvadvariSTAn paM. amukacandrAn amukaH Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anusandhAna-71 praNamatitarAM nitarAm / ihocitaM kRtyaM likhanIyam / valamAnaM patraM satvaraM pradAtavyam / agre mitiH dAtavyA // bha. zrIjinasukhasUri prati khavAsa AnandarAmasya lekhaH // zrInAbhinandano vijayatetarAm // svasti zrImatsaugata(sarvajJa? matAnugatAnuzAsanavyAkRtipravahadgAGganIrapratimadhIragambhIravAganuraJjitAzeSanAgaravaranaigamanikaravRndArutaracArumUrddhAvataMsavanditodAra pAdAravindAsaneSu vitatanyAyavizeSavaizeSikazAstrAvagamodgatavividhajalpabahuvidha vitaNDoddaNDadantacaNDAbhighAtavidrAvitaprativAdivAraNavrajavAdivAraNanivAraNaikapaJcA naneSu prakharataratapobhUriSu zrIjinasukhasUriSu, prakRtyAbhirAmANAM khavAsa zrImadA nandarAmANAM vinayapraNatayaH savizeSAH santu / atra bhavatAM sudRSTyA'mRtavRSTyA paramAnandasandohaparamparA mahattarA vartatetarAM nitarAm / saiva tatra bhavatAt tatrabhavatAmapi / sauhArdavidbhiH sadbhiH zrImadbhirahardivamasmAsu yAdRzI kRpA vidhIyate pratyahaM tadadhikA vidheyA, deyA ca snehataH prasAdapatrI / zrImanmahArAjAnAM hArdavidbhiH paropakArakRdbhirbhavadbhiridaM kAryadvayamavazyaM kAryamityalamatipralapanena bahuvidAM purataH / vividhavidyAvizAradayoH zrIzrIpUjyA[nu] kampAdhigata-mahopAdhyAyapadayoH zrI'mukagaNyorvandanaM AvedanIyam // zrItapAgacchIya zrIpUjya bhaTTAraka municandrasUreH patraM rANA zrI phatahasiMhajI prati // svasti zrImatparamezvaracaraNAravindamabhinamya zrIsavANAgaDhanayarato likhanti bha. zrI zrIvijayamunicandrasUrayassaparikarAH zrIudayapuragaDhamahAdurge zubhasuthAne Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 103 akhaNDapracaNDadordaNDasAdhitasakalakSititalaparabaladalanirdalanasabala sakala kalAvimala sakalabhUpAlamaulimANikyamAlA-sakalaguNavirAjamAna saubhAgya nidhAna akhaNDapratApa amRtasamamadhurAlApa pUrNimAcandravadana samudrasamagambhIra SaDdarzanapratipAlaka sabalazatrubhaJjana duSTamukhagaJjana sakalakalAsundara nyAyanIti pradhAna akhaNDaparAkrama siMhavikrama vipulavakSaHsthala sarvajanavatsala gaMgajala nirmala bhUpAlabhAlatilaka durddharavairinivAraka ityAdyanekazubhaopamAvirAjamAna rAjarAjezvara mahArAjAdhirAja mahArANA zrI zrI zrI 5 zrI zrI phatahasiMhajI ciraMjIvI dharmAsisa vaMcAvasi / Apa amhAre ghaNI vAta cho / Apane dekhIsuM, dharmAsisa deisuM te divase ANaMda pAmisuM / apraMca likhavA kAraNa e chaI je - zrIhajUranI khuzIno patra nahi, te likhAvazojI / khuzIno patra AvavAthI Ananda varate che / bIjo nutarAnu samIcAra hamArA comAsI gItArtha UThe hai so mAluma karAvegA / hame to zrIhajuranA zubhaciMtaka chaIye tevI hamArI maryAdA tevI zrIhajuranI bAMdhelI che so zrIhajura nibhAvasI / hame to sadaiva dhyAna smaraNamAM mAlA pherIye chIye / * * * Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anusandhAna-71 lekhapachati: - saM. vijayazIlacandrasUri __ patralekhana eka kalA gaNAya che. tenI zikSA paramparAthI - sadIothI apAtI AvI che. ahIM pragaTa thatI 'lekhapaddhati' e eka AvI ja zikSA ApatI kRti che. koNe, kone, kevI rIte patra lakhavo, tenuM zikSaNa AmAM ApeluM che. e rIte A bahu rasaprada vastu che. ___ patra e mAnava-hRdayanI saMvedanAone abhivyakta karavAnU mAdhyama che. bIjAM game teTalAM sAdhano tathA mAdhyamo vikase. parantu patralekhanathI je paritRpti maLe che. ane jevI abhivyakti thaI zake, te anyatra ke anyathA zakya nathI - nahIM bane. prastuta racanAnA kartA ajJAta che. AvI racanAnI sthiti lokagIta jevI hovAnI : tenA kartA koNa te kadI jANI nahi zakAya; kema ke te loka dvArA sArvatrika svIkRti pAme che. AmAM prathamataH 18 zlokomA patrano prArambha kevI rIte karavo tenAthI mAMDIne kayA zabdane ke nAmane kayA liGgamAM, vibhaktimAM, vacanamA prayojavo te vagere, zAstrIya kahIe tevI samajaNa ApI che. kevo patra, keTalAM pRSThano, kevI rIte apAyana apAya, tenI vAta paNa AmAM thaI che. pachI kula 22 prakAranA patronA musaddA - Drafts ahIM AlekhAyA che. koNa, kone patra lakhe to te kevI rIte lakhe ? tenuM mArgadarzana AmAM che. mULa zlokapATha jotAM te koI brAhmaNa-racita kRti lAge, to 22 patromAM prathamanA 2 patra - musaddA jotAM te badhA koIka jaina yati ke vidvAnanA banAvelA lAge che. ___patromAM azuddhi to hoya ja. te lagabhaga yathAvat rahevA dIdhI che. vaLI, bolacAlanI bhASAmAM patro lakhAtA hoI bhASAnA zabdanA saMskRtamAM thatA tAtkAlika rUpAntara dharAvatA prayogo paNa ghaNA jovA maLaze. ekaMdare vividha aneka bhAvonI abhivyakti darzAvatA A patralekho che. varSo pUrve gAyakavADja orienTala sIrIjha - vaDodarA taraphathI 'lekhapaddhati' nAmaka grantha pragaTa thayo hovAnuM yAda Ave che. temAM paNa prAyaH A prakAranA ja zloko / lekho hatA. 8. GOS. No. 19. ed. C.D.Dalal and G.K.Shrigondekar 1925. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 105 prastuta racanAnI eka prati sUratanA zrIjanAnanda pustakAlayanA saGgrahamAMthI jeroksarUpe maLI che. tenA AdhAre A sampAdana thayuM che. anya paNa 2-3 'lekhapaddhati'-prato maLI hatI, parantu te thoDA thoDA taphAvata sAthe AnA jevI ja vastu hatI. ane pAThAntaro noMdhavAnI bahu AvazyakatA na jaNAyAthI te paNa nathI noMdhyA. // lekhapaddhatiH // vighnezaM bhAratI natvA, bhaktyA vakSyAmi paddhatim / lekhAnAM mugdhabodhArthaM saMkhe(kSe)pA[t] sugamovahAM (mAmaham) ||1|| na caiSAM(?SA?) lakSaNajJAnAM vibudhAnAM kRte kRtA / kevalaM yadi ketAya (?)mudha(bodha)mutpAdayiSyati // 2 // zrIkAramAditaH kuryAt sthAne pra(prA)kAraveSTite / gurornRpasya nAmAdau mantriNAM cA'dhikAriNAm // 3 // maNDalAdhipaternAmni rAjJo dArasutA hita (diSu) / tapto(po?)rudraprasAdAnAM vratIzAnAM ca yujyate // 4 // svasthAna(ne) paJcamI deyA parasthAne tu paJcamI (saptamI) / AtmanaH prathamA deyA dvitIyA ca parasya ca // 5 / / akArAnte padasthAne lekha: prasthApyate tadA / kuryAt tadekamAtrAntaM nagaraM grAmameva vA // 6 // tayA(tathA?) sabindukarNAntaM IkArAnte tu tat kuru / prA(?A?)kArAntAcca tat kuryAd visargakarNayAntikam (?) // 7 // yaH prasthApayate lekhaM tannAma savisargakam / IkArAntaM striyazcApi evaM nAma vinirdizet // 8 // Adantamapi tannAma tadavasthaM prakalpayet / sa prasthApayate lekhaM dvau janau ca yadA punaH // 9 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anusandhAna-71 AdIdantau yadi syAtAM aukArAntau(?) ca tau kuru / IkArAntau yadA tau ca IkArAntau tadA kuru // 10 // AkArAntau ca tau kuryA-dekArAntau sunizcitam / prasthApayanti ca yadA lekhaM ca bahavo janAH // 11 // te ca kuryAstrivarNAntA AdantAH savisargakAH / IkArAntAstu te yAntA IdantAstu sapiNDikA (?) // 12 // yasya prasthApyate lekha: kasyApi cAtmano laghoH / sAnusvAraM tu tannAma kuryAd vedhe(?)ranantakam // 13 // yadi prasthApyate lekho dvayostannAma pUrvavat / kuryAd gurorbahUnAM vA dIrghapUrvaM vanAntakam // 14 // tamaguru striyAM kAryaM (?) dIrghAntaM savisargakam / gurumAtRpitRSvasR-bRhadbhrAtRpitRvyakAH // 15|| mAtulaH zvasurazvazrU-svAmiprabhRtayazva ye / pUjyA ta(sta)nAma pAdAntaM kuryAt tatpUrvikA puraH // 16 // kAryAca(zca) laghavo ye'nye pazcAt teSAM ca pUrvikA / tadudAhRtayaH kA(kA)zcit kathyante'taH paraM yathA // 17 // ekapuTe nApi dIrgha rajohIne tvasaMvRte / tribhiH kAkamite lekhe nAsti siddhiH karArpite // 18 // // zrAvaka gurulekhaH // svasti zrIpArzvajinamAnamya amukanagare prANAtipAtAdiviratilakSaNapaJcamahAvrataparipAlanaikamAnasAn vyAkaraNasAha(hi)tyacchando'laGkArapramANAgamacaritakathAnakasiddhAntAdisakalazAstrAvagatatattvAn vinirjitakrodhAdikaSAyacatuSTayArAtIn pUjyazrI amukasUripAdAravindAn amuka gaNi paM. amuka gaNi paM. amuka mahattarA zrI amukA amukagaNinI prabhRti sAdhusAdhvIvRndopetAn, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 107 amukasthAnAt sadAjJAbhi(vi?)dhAyI sAhu amukaprabhRti samasta zrAvaka tathA zrAvikAzca dvAdazAvarttavandanenAbhivandya savinayaM vijJapayati / kAryaM cedaM / pUjyAnAM prasAdena nirAmayam / tatratyAtmIyanirAmayakuzalavArtAbhiH pratyahamAnandanIyA vayam / aparaM ca pUjyairupadiSTamArge vihitadevavandanApratikramaNasvAdhyAyAdidharmAnuSThAnA tigacchAmaH(?) (SThAnatiratA vayaM kAlaM gamayAmaH) / anyacca pUjyaiH prasAdaM vidhAya kalikAlakalmaSakaluSitA vayaM vimalasaddharmalAbhavAriNA satvaramihAgatya prakSAlanIyAH / pustakopakaraNAdiprayojanena yatkRtyAdezo'navarataM prasAdIkAryaH ||ch| guruvijJaptikA // 1 // * AcAryAH prasthApayanti zrAvakasya lekhaH // svasti zrImahAvIrajinaM natvA amukapurAt zrIamukasUrayaH saparikarA amukasthAne devaguruvandanapratikramaNasvAdhyAyAdidharmAnuSThAnaniratAn sannyAyopArjitArthaparitoSA(SitA)rthijanAn paramazrAvaka amuka amukAdIn prabhRti sakuTumbopetAn kalikAlakalmuSamakhI(SI)prakSAlanavAriNA sakalakalyANakAriNA saddharmalAbhAzIrvAdenAnandya sabahumAnamAdizanto vaM(vayaM/zantyevaM) / yathA kArya cedaM-nirAmayA vayaM saparikarAstiSThAmaH / tatratyasvIyakuzalavArtayA vayamanavaratamAnandanIyAH / aparaM ca-samastairapi ihaparalokasukhasandohajanakocitadharmAnuSThAne pratidinaM yatno vidheyaH / yataH - dharmAdavApyate sampat dharmAt sukhaphalodayaH / dharmAdavApyate sargaH tasmAddharmaM samAcaret // sAmprataM katipayadinAnAM madhye bhavatAM vandanAya vartamAnayogena vayaM tatrAgacchAmaH lagnAH / tatratyasamastasuzrAvakANAM saddharmalAbho vAcyaH // iti gurUNAM zrAvakAya lekhaH // 2 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anusandhAna-71 // mAhezvarikagurulekhaH // svasti amukasthAne anavaratakriyamANavedAdhyayananirmalIkRtamAnasAn aSTAdazasmRtipurANAdidharmazAstrAbhyAsaniratAn gahanajyotiHzAstrAvagatatattvAn duSTagraha zAkinIbhUtapretamudgaloccATanamantravAdaparisphuraNAvAptaparamaprasiddhIn haramurAriprabhRtISTa devatArAdhanasaMkrAntiA]ntaH karaNAn pUjyArAdhya amukapAdAn, amukasthAnAt sadAjJAvidhAryA(yI) ziSyAmuka kSata(kSiti)talaniha(hi)tottamAGgena sASTAM[gaM] praNamya savinayaM vijJapayati / yathA kAryaM ca-pUjyapAdapradattAzIrvAdAnubhAvataH sarvamAnuSANAM kuzalamiha / tatratyAtmIyakuzalatAvArtA mama santoSapoSAyA'navarataM prasAdIkAryA / aparaMca - pUjyapAdAnAmatIvA'hamutkaNThito'smi / ataH svIyadarzanAmalajale nAgatya kalimalAghaliptaM madIyamaGgaM nirmalIkaraNIyam / tathA parvadva[ya]yAjana dvayaprabhRti parvasukRtakalpanAkRtavratodyApanakAdikaM ca sametya svIyaM pratigrAhyam / anyacca - pUjyapAdAnAM madIyamAtR amuka bhaginI amukatI suta(?) amukabhAryA amukAdisamastagRhalokaH savinayamanA namaskAraM karoti / yatkRtyAdezo'navarataM prasAdIkArya(yaH) // mahezvarajaTAdharabhagavantavInatI // 2 // * // ziSyalekhaH // svasti yathAsthAnAt AcArya amuka amukasthAne anavaratasaddharmAnuSThAna-- payaHprakSAlitakalimalakalaGkaM sannyAyamArgakapravarta(vRttaM) varaguNagaNAlaGkRtazarIraM paramadhArmikaziSya amukaM vedacatuSTayoktAbhirAzIbhirabhinandya sAJjasaM sabahumAnaM kuzalaM vArtayati / yathA kAryaM ca-kuzalamatrA'smAkam / tatratyAtmIyakuzala vArtA anavarataM praheyA / aparaM ca-pratidinaM prAtarutthAya zucirbhUtvA bhavatA svagurUpadiSTamArgeNa devapitRtarpaNAgnidvijAtithInAM pUjA karaNIyA / tathA pitRmAtRprabhRtivanyajanazuzrUSA cAnavarataM vidheyA / duHsthA'navasthitabhAgne(gine)yadauhitrAdipoSyavargAvajJA na kAryA / vidvadvipravadanAravinde nirgacchamAna dharmazAstrArthamadhurasAsvAdalAlasamadhupena bhavitavyam / sAdhubhavyajanasaMsargo(rgaH) sarvadA vidhAtavyaH / sannyAyopArjitavRttau ca mana: samAdheyam / kiM ca bahunA ? iha paralokA hitaM] yat karma tadanavaratamanuSTheyamiti ||ch|| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 109 // pitRlekhaH // svasti zrIamukasthAne pUjyArAdhyapi[4] amukapAdAn amukasthAnAt sadAjJAni(vi)dhAyI putra amukaH sASTAGgaM praNamya savinayaM vijJapayati / yathAkAryaM ca - sarvamAnukhA(SA)NAM kuzalamatra / tatratyAtmIyakuzalavatI vArtA anavarataM prasAdIkAryA / anyacca-pUjyapAdapradattaziSyA(kSA)panayA gRhabhAradhuraM vahan tiSThAmi / tathA pUjyAnAM gurutarAjJAprabhAvataH karmakarAdijana: sarvo'pi adhika taramudyamaparo vartate / kiM bahunA ? atratyAvaserI kasminnapyarthe na karaNIyA / pUjyairvizvasthI(stI) bhUya tatratyasamastaprayojanAni sArayitvA tataH samAgantavyam / yatkRtyAdezo'navarataM prasAdIkAryaH ||ch|| // putralekhaH // svasti amukasthAnAt amukaH amukasthAne suvinayavaidagdhAdikaraNa na(ni). ratAn(taM) SaMjanAnandaM(?) (vaidagdhAdivaraguNajanitAzeSajanAnandaM) AyuSmantaM putra amukaM sotkaNThaM sasnehaM gADhamAliGgya kuzalaM vArttayati, yathAkAryaM ca-kuzalamatra / tatratyasamastamAnuSANAM kuzalatA satataM praheyA / aparaM ca-yAvadvayamA gacchAmastAvat samastagRhaprayojanaviSaye apramAdinA bhAvyam / anyat-nijamAtuH sarvadA bhaktividheyA / bhaginIbhAganeyIprabhRtikulayakAlokasya bhojanAcchAdanAdinA anavarataM mahatI sArA bhavikti(bhakti) [zca] karaNIyA / anyasyApi yad yathAyogyaM tat tathAyogyaM anuSTheyamiti ||ch|| // mAtRlekhaH // svasti amukasthAne paramamAtRvAtsalyopetAn priyAlApayathocitagauravakAraNAvarjitAbhyAgatacittAn pUjyabhaga[vatI]mAtR amukIpAdAn amukasthAnAt sadAdezakArI sutaamukaH sASTAGgaM praNamya savinayaM vijJapayati / yathAkAryaM capUjyAbhiH pradattaAzI:prabhAvato'hamiha kuzalena tiSThAmi / tatratyasamastamAnuSANAM kuzalavArtA ca pratidinaM prasAdIkAryA / anyat - pitRvyakamAtula-bRhadbhrAtRpitR Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anusandhAna- 71 SvasRmAtRSvasRbhaginIprabhRtisamastapUjyalokasya madIyanamaskAro vAcyaH / aparaM ca bhavatIprabhRtitatratyAtmIyalokasyA'hamatIvotkaNThitaH paramadyApi abhimataprayojanasiddhirna bhavati tato vilobo (vilambo) vartate / saJjAtaprayojanasiddhayAM katipayadinAnAM madhye'haM samAgacchAmi lagnaH || mAtAvInatI // 7 // // mAtA prasthApayati putralekhaH // svasti amukasthAnAt amukA amukasthAne sakalaguNagaNopetaM AyuSmantaM putramamukaM sotkaNThaM sabahumAnaM mUrdhni samAghrAya kuzalamAzIrvAdayati / yathAkAryaM ca samastamAnuSANAM kuzalamatra / tatratyasvIyazarIrArogyakuzalavArtA'smAkaM santoSAyA'navarataM praheyA / anyat - pitRvyaka- mAtulaka - mAtR (Sva) sR-bhaginIprabhRtisamastagurujanaistavAzIrvAdaH prasthApitaH / aparaM ca tatra dine bhavatA punarAgamanAya prasthAnaM kRtaM taddinapUrvakaM asmAkaM tathA mAtRSvasR-pitRSvasRbRhadbhaginIprabhRtInAM ekavetAlikAni vartante / sAmprataM bhavAn kvApi bhuGkte, kutrApi zete, ityadhIratayA asmAkaM mahatI avaserI vartate / sa puNyadinaH kadA bhaviSyati yatra kSemakuzalena bhavAn sameSyati ? / gotradevatA - khe (kSe ) trapAlavalabhInAthAdInAM varddhApanakopayAcitAni anekAni jalpitAni santi, iti matvA lekhadarzanAdeva zIghraM samAgantavyam // 8 // - // zvasuralekhaH // svasti amukasthAne pUjyatamazvasura amukapAdAn amukasthAnAt amukaH sAdaraM praNamya savinayaM vijJapayati / yathAkAryaM ca kuzalamatra tatratyakuzalavArtA praheyA / aparaM ca - yuSmadIyadauhitR amukAya (kyA) amukatithau vivAho bhaviSyati / yadi mAM citte dhArayatha tadA sakuTumbairbhavadbhiH samAgatya madhyebhUya vivAhaH karaNIyaH / yadi nAgamiSyatha tadA''janmAvadhi bhavatAmupariruSiSyAmi, iti matvA nAnyathA vidheyam ||cha|| zvasuralekhaH ||9|| - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 // zvazrUlekhaH // svasti amukasthAne pUjyatamA amukIpAdAn amukasthAnAt amukaH sAdaraM praNamya savinayaM vijJapayati / yathAkAryaM ca - kuzalamatra / tatratyakuzalavArtA praheyA / anyat - yuSmadIyaduhituH samAnayanAya mayA AtmIyalaghubhrAtA velAdvayaM vayaM prahitaH / paraM kenApi kAraNena bhavatIbhiH svaduhitA na mutkalitA / 'muktiH zvazrUjanAdibhyaH saJjAtA sukhakAraNam' / atha 'madIyadarzitaparAbhavakAraNaM' taccAnayA kathayitvA bhavatInAM citte khedaH samutpAditaH, tat yadi satyamevaivat tadapi citte na kimapi dharaNIyam / saMvAhayitvA moktvyaa| ahaM samAgacchAmi lagnaH ||ch| // 10 // // jAmAtRlekhaH // svasti amukasthAnAt yathAsthAne amuka varaguNagaNAviHkRtazarIraM priyaMvadaM yAmAtR-amukaM sasnehaM sAJjasaM gADhamAliGgya kuzalaM vArtayati / yathAkAryaM ca - kuzalamatrA'smAkam / tatratyA''tmIyakuzalatA'navarataM praheyA / aparaM ca - bhavAn tAvadasmAbhirduhitaraM datvA putro gRhItaH / ato bhavatA sarvArambheNa tat kartavyaM yathA asmAkaM sarvaprayojaneSu saMvittiH sampadyate / tat yadi asmadIyaputrikA ajJAnatayA tIkSNatayA vA sanmukhIbhUya durvAkyapratyuttaradAnena samAdiSTAdezAkaraNena vA zvazrU-nanAndrAdilokasya vA santApamutpAdayati, tathA sarvaM sahanIyam / asyAH kasminnapyarthe parAbhava(vo) notpAdanIyaH / sa(bha)vyena saha bhavyaH sarvo'pi bhavati / uktaM ca - apakAriNi yaH sAdhuH sa sAdhuH sadbhirucyate / upakAriNi yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH ? // 1 // kAryaprayojanamanavarataM kathApyam // 11 // svAmilekhaH // svasti amukasthAne duHsthitajanAdhArAn avagataguNAguNatopapAditAzritayathocitacittavRttivibhAgAn nijaguNagaNAcchAditarAjalokAntaparamaprabhAvAn pUjyArAdhya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 anusandhAna-71 amukapAdapadmAn, amukasthAnAt sadAdezakArI amukaH kSititalanihito ttamAGgena sASTAGgaM praNamya savinayaM vijJapayati / yathA - vijJapanIyamidam / pUjyaiH pradattaziSyApanayA ahaM vyApAraM kurvan tiSThAmi / pUjyAnAM pratApena jhaTatyeva prArabdhaprayojanAnAM siddhirbhaviSyati / tathA coktaM - zAkhAmRgasya zAkhAyAM(yAH) zAkhAM gantuM parAkramaH / yat punastIryate'mbhodhiH prabhAvaH prAbhavo hitaH (hi saH) // 1 // aparaM ca-atratyasvarUpakathanavyAjena pUjyapAdAnAmbhojAnAM (pUjyAnAM pAdAmbhojAnAM) namaskaraNAya stokadinAnAM madhye tatrAgacchAmi lagnaH / atratyA 'nivRttiH kasminnapyarthe na vidheyA / yadi kimapi atra mayA vinazyati tadA pUjyaiH parIkSA mama kRtA naiva ityavadhArya sarvathA mamopari prasAdamAdi zati(mAdezyaH?) / yathAkRtyAdezo'navarataM prasAdIkAryaH ||ch| // 12 // bhRtyalekhaH // svasti amukasthAnAt Thakkura amukaH amukasthAne amukaM saprasAdamAdizati yathA - AdeSTavyamidam / bhavatA tathA kathamapi vyApAraNIyaM yathA pizunapravezo na bhavati / sAvaSTambhatayA vyApAraNIyam / na mandapratApena bhavitavyam / tatratyasvarUpaM anavarataM vijJApyam ||ch|| // 13 // mitralekhaH // svasti yathAsthAne vidvanna(ttA)dAkSyaudAryAdivaraguNagaNAlaGkRtazarIraM paramapremavatsalaM vayasya amuka amukasthAnAt amuka sotkaNThaM sasnehaM sAJjasaM dUraprasAritabAhubhyAM gADhamAliGgya kuzalaM vArtayati / yathAkAryaM ca - kuzalamatra / tatratyakuzalavArtA pratyahaM praheyA / anyat - yaddinapUrvaM mama tvayA saha viprayogaH saJjAtaH, taddinAvadhi raNaraNakaH samAvRto manaso mama / na ca bubhukSA na ca dRTa(tR?) nahi nahidrA(nidrA)mu(su)khAni vartante / saha krIDa(Di)tavilasitAni smRtvA smRtvA sakhedaM manaH sampadyate / iti matvA lekhadarzanAdeva yadi mAM citte dhArayasi tadA prAghUrNakena zIghrameva samAgantavyam / yaduktaM - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 dadAti pratigRhNAti / anyat sarvaM guhyasthAnaM mitraM vartate / tad vinA kasya hRdayagatasamastasukhAni kathyante ? tathA coktaM - - so kovi natthi suyaNo jassa kahijrjjati ni (hi) yayadukkhAni / AvaMti jaMti hiyae puNovi kaMThe vilijjati // 1 // kAryaprayojanamanavaratamAkhyeyam // 14 // 113 prasannabhAryA bhartuH prati lekhaM prasthApayati // svasti yathAsthAne zAntadAntAdivaraguNopetAn duHsthA'nAthabandhukulayikA vargAdhArAn bhartR amukapAdAn amukasthAnAt sadAjJAvidhAyinI amukI sasnehaM sotkaNThaM savinayaM vijJapayati / yathAkAryaM ca sarvamAnuSANAM kuzalamiha / svazarIrArogyavatI vArtA'navarataM prasAdIkAryA / aparaM ca yuSmatpradarzitamArgAnusAreNa sarvasyApi gatAyAtasya janasya poSa (Sya) vargasya ca cittamanuvrajamAnA'nudinaM tiSThAmi / tathA gRhakSetradhanakaNAdiviSaye kRtasArA taptikaraNe ahorAtramapi kRtodyamA tiSThAmi kasminnapi viSaye atratyA'vaserI na karaNIyA / anyat tatra yadyapi svIyaguNaiH yuSmAkaM sarvaH ko'pi gauravaM karoti, ato yUyaM sukhena tiSThatha / tathApyatra mamA'nivRttirvartate / tathA bAlApatyAnAmapi yuSmAkIyA'vaserI mahatI vartate, atastatratyaprayojanAni kRtvA zIghraM samAgantavyam // 15 // - * saMruSTA (STa) bhAryA bhartRlekhaH // svasti yathAsthAne bhartR amukapAdAn amukasthAnAt amukI sAdaraM kuzalaM vArtayati / yathAkAryaM ca sarvamAnuSANAM kuzalamatra / tatratyakuzalavatI - vArtA'navarataM praheyA / anyat-yataH tvaM gataH, tataH tava pAzcAtyaM gRhadvArApatyAdikaM samastamapi vismRtam / tava yatraiva vartanaM tatraiva pattanam / tvayA gacchatA va(ya)t zambalaM muktaM tena mAsamekaM yAvat gRhe bhavanI (tavanI) (?) saMjAtA / grahaNakAni aDDANakAni / haTTe muktA uddhArapaddhArAdinA apatya Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anusandhAna- 71 pau (po) SyakriyA akAri / sAmprataM mahAkaSTaM vartate / yadi tatra tvaM anavarataM mahilAyAH kasyAzcidAsaktastato atrAgato (ntuM) nu (na) zaknoSi / tathA bAlakenApi vyApAditena hatyA galIyake bhavati / kuTumbasyApi sArAmAtraM kartuM yujyate / ityAdi paribhAvya niSThurahRdayA yadi sA mutkalayati tadA sArAkaraNAya samAgantavyam, no vA zambalaM praheyam / yadyetat zIghraM na kariSyasi tadA tvadIyagRhAdikaM parityajya ahaM DimbhANi gRhItvA pitRgRhe gamiSyAmi / iti matvA yat sukhAvahaM tadanuSTheyam // 16 // guptapriyatamAlekhaH // svasti amukasthAne vinirjitamakaradhvajalAvaNyAn chekatvaudAryasaubhAgyAdi guNagaNApahRtayuvatijanamAnasAn vallabhajana amukapAdAn, amukasthAnAt sadAdezakAriNI amukA sotkaNThaM sasnehaM dUri ( ra ? ) prasAritabAhubhyAM gADhamAliGgya vijJapayati / yathAkAryaM ca kuzalamatra / tatratyAtmIyakuzalavatI vArttA'navarataM prayA / yaddine yuSmAkaM (? yUyaM ? ) vijayayAtrAyAM calitAH taddinapUrvaM virahaduHkhAnalena tapyamAnamAnasA rAtridinaM saukhyaM kvApi nAnutiSThAmi / tathA coktaM - virahahuyAsakarAli vi vahiM kahi sahi hosai jaMpa / jAma na rairasavimalajali pimmaddahi kaya jhaMpa // 1 // api ca mA jANaha vIsarI (ri)yaM tuha muhakamalaM videsi bhamaNammi / sunnaM bhamai sarIraM jattha tume jIviyaM tattha // 2 // - ityAdi paribhAvya mamopari dayAM kRtvA bahUnyapi tatra prayojanAni tyaktvA atrAgatya nijadarzanAmRtavarSi (rSe)Na vipralambhapAvakadahyamAnaM madIyamaGgaM vidhyApanIyam / kAlakSepo na karaNIyaH ||17|| bharttA prasthApayati bhAryAlekhaH // svasti amukasthAnAt patiH amuka amukasthAne paramapAlitapativrataguNAM suzIlazAlinIM avagatAsmadbhavanasakalanItimArgAM trivargaphalasampradAyinIM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 115 vinayavAtsalyapriyaMvadatAdivaraguNAvarjitasakalanijajanamAnasAM bhAryAmamukAM sasnehaM sAJjasaM sabahumAnaM kuzalaM vArtayati / yathAkAryaM ca - kuzalamatra / tatratyasamastamAnuSANAM kuzalavArtA'navarataM praheyA / asmAbhirAgacchadbhiryA zikSApanA dattA tayA zikSayA bhavyagatyA gRhaM pAlanIyam / gatAyAtA anyAgatakulayikA karmakaraprabhRtijano bahiraprasiddhi nAropayati tathA'nuSTheyam / asmAbhiratra kiyantyapi prayojanAni kRtAni santi, kiyantyapi kartavyAni vidyante / tato'smAkaM vilambaH / samastaprayojanAni sAdhayitvA stokavAsarANi madhye samAgacchAmi lagnaH / atratyA'vaserI kApi na kartavyA / yAvad vayamAgacchAmastAvat gRhe yathA kalApi na vinazyati tathA kartavyam // 18 // saroSapatiH prasthApayati lekhaH // svasti amukasthAnAt amukaH amukasthAne bhAryAmamukIM sAdaraM kuzalaM vArtayati / yathA kAryaM ca - kuzalamatrAsmAkam / tatratyasamastamAnuSANAM kuzalavArtA praheyA / anyat - tataH sthAnAt yaH ko'pi samAyAti saH sarvo'pi gRhasatkAM rAvAM karoti / yatrApi vayaM na bhavAmaH tatrApi...... ti / yadasmAbhirmAsA(sa)dvitrayANAM zambalaM muktaM tat tvayApi dinASTAdazani(bhi)rbhakSa(kSi)taM / tvayA pade pade vayaM dagdhAH / paraM tava na doSo'smadIyakarmaNa eva doSaH / tathA coktaM - pUrvadattA tu yA kanyA pUrvadattaM tu yaddhanam / pUrvadattA tu yA vidyA agre dhAvati dhAvataH // 1 // kiM bahunA ? yattava kulasadRzaM tat karaNIyam // 19 // sAnurAgaH prasthApayati guptapriyatamAlekhaH // svasti amukasthAnAt amuka amukasthAne nijatanukAntivinirjitapratyagrakanakabhAsaM kizalayakomalacaraNAM pUrNendumaNDalasamAnAnanAM cakitahariNIzAvanayanAM sudRzaM kundakalikAkAradazanAM mattebhakumbhopamatadvatpInastanAM rambhAstambha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anusandhAna-71 karikarabhoruyugalAM kalakaNThIkalaravAM dRSTivAgurAkarSitakAmijanAM dayitAM amukIM sotkaNThaM sasnehaM nirbharaM gADhamAliGgya kuzalaM vArtayati yathA - kuzalamatrA 'smAkam / tatratyAtmIyazarIrArogyavatI vArtA'smaddhataye anavarataM praheyA / anyat - tadA samAgacchamAnairasmAbhinirbharamAliGgya yatra dine tvaM mutkalApitA taddine sarvaM raNaraNakopetazUnyamAnasAnAM kSutpipAsAyuktAnAM cAsmAkaM santApaikajanakA vAsarA yAnti / anyacca - dasasu vi disAsu dIsasi hiMDasi icchAsu vasasi maha hiyae / tumamayamiha sayalajayaM tuha virahe muddhi! picchAmi // 1 // taddinamiha kiM bhavitA virahAnalazAntijaladajalavarSam / yatra tavAmRtapUraM vadanaM drakSyAmi mRganetre! || iti paribhAvya yathA pravAsataskaraH premasarvasvamAvayo paharati tathA vidheyam / stokadinAnAM madhye vayamAgacchAmo lagnAH // 20 // kaniSTabhrAtRlekhaH // svasti amukasthAnAt amuka amukasthAne bhrAtR amukaM sasnehaM sAJjasaM gADhamAliGgya kuzalaM0 / kAryaM ca - kuzalamatrA'smAkam / tatratyakuM(ku)za0 yAvat vayamAgacchAmaH / pUrvamAnuSaiH saha bhavyena bhAvyam / gRhakhe(kSe)tradhanAdau tapanizu(?) karaNIyA / yadi mahilA sUyANi(?) rATi raTanti tadA sAmavAkyairnivAraNIyAni / kasyApi pakSapAto na vidheyaH / gRhasvarUpaM pratilekha(khe?)nA'navarataM kathApyam // 21 // pUrvoktapUjyebhyo navyabRhattarasyApi sAmAnyapratipattilekhaH // svasti amukasthAne vyAvahArikamamukaM amukasthAnAt amuka: sAJjasaM kuzalaM vArtayati / yathAkAryaM ca - asmAkaM prayojanavazAt yadi bahavo divasA lagante tato asmAkaM gRhe sArA karaNIyA / yadi mAnuSANi sIdanti tadA'smAka muddhArya yat gRhNanti ta(d) dAtavyam / vayamAgatAH santo'gretanoddhArasya sAmprato Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 117 ddhArasya sarvavizuddhiM kariSyAmaH / sAbhijJAnamidaM / tadA'smAbhirAgacchamAnairgRhe gatvA rAtrau yuSmAkaM pArve zambalArthaM daza drammA gRhItAH / kAryaM anavarata mAkhyeyam // 22 // tAn svavasthitAn kRtvA nArthaM vibudhya ca / likhettatsadRzAn lekhAn nAnAbhUyAn yathAkramam // lekhapaddhatiH samAptaH // SaD guruM svAminaM paJca dvau bhrAtA dviguNA ripuH / zrIkArAzca vijJeyA ekaikaM putrabhAryayoH // 1 // * * * Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anusandhAna-71 - zrItilakavijaya-kRta stavano - saM. muni dhurandharavijaya (noMdha : muni zrIdhurandharavijayajInI noMdhapothImAthI prApta A pAMca stavano upAdhyAya zrIlakSmIvijayajI-ziSya zrItilakavijayajIe racelAM che. stavano bahu prAsAdika che. koIka bhaNDAranI jUnI pratamAMthI temaNe UtArelAM che. te yathAtatha atre pragaTa karIe chIe. AmAM suvidhinAtha-stavana te dIvabandaranA suvidhinAthanuM stavana che, to chellu stavana ajhAharAtIrtha-pArzvanAthanuM che. te parathI cintAmaNi pArzvanAtha delavADAnA hoya ane nemanAtha UnAnA hoya ema anumAna thaI zake kharuM. 'gujarAtI sAhityakoza - khaNDa 1, madhyakAla' emAM pR. 155 para A tilakavijayajI noMdhAyelA jovA maLe che.) keTalAka zabdo jIvAjyona jIvayoni 1/12 hastaka hAthanI nRtyabhaGgI 1/13 sohavi pahiDai 1/3 sadhavA 2/3 (1) zrIcintAmaNipArzvanAtha-stavana // mahopAdhyAyazrIlakSmIvijayagaNigurubhyo namaH // (rAga-sAraMga) brahmANI ho tuM varadAta varadAta ki, sevakanI suNI vInatI / jina thuNavA ho dIje mujha mAta ki, suMdaravANI zubhamatI // 1 // guNa gAuM ho ciMtAmaNi pAsa ki, Asa pUre je atighaNI / kara joDI ho huM karuM aradAsa ki, tuM sAco tribhuvanadhaNI // 2 // huM paDIo ho bhavakUpamajhAri ki, raDavaDio cihuM gati milI / caurAsI ho lakhi jIvAjyona ki, vAra anaMtI valivalI // 3 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 110 maI sahiyAM ho dukha dAruNa deva ki, naraga tIryaMca nigodamAM / sAte vyasane ho bhario bharapUra ki, varatyo vividha vinodamAM // 4 // raMgi rAtI ho mAtI madamasta ki, rUpe raMbhA ruuyddii|| harilaMkI ho cAli gajagela ki, mAninI je mAnai caDI // 5 / / bhrUbhaMgI ho bhalI bhAminI dekha ki, mohyo mohavazaI karI / viSayArasa ho hu~ rasIo nAtha ki, vasIo dukhamAM phiriphirI // 6|| kUDakapaTaI ho rasalaMpaTabhAvi ki, ANyA olaMbhA AkarA / jo dIrcha ho meM tujha dIdAra ki, kari karuNA karuNAkarA ||7|| tuM tarIo ho janatAraNahAra ki, sAra karo havai huM taruM / dukha dAridra ho dara dUri TAli ki, karuNAnidhi sevA karuM // 8 // tujha bheTaNa ho bhAvaI bhaviloka ki, thoka ihAM Avai ghaNA / guNa gAvaI ho suranaranA baMda ki, nirakhI pAsa sohAmaNA // 9 // sukhadAtA ho trAtA tUM tAta ki, mUrati mujha citamAM vasI / bhayabhaMjana ho bheTyo bhagavaMta ki, hiyaDA hejaI meM hasI // 10 // kalakaMThI ho kAmiNi mativaMta ki, ciMtAmaNi citamAM dharI / nRtya nAcai nAnAvidha chaMda ki, padamiNI page ThavI ghUgharI // 11 // vaMzavINA ho vAhaI tAla mRdaMga ki, hastaka hAtha dekhAvatI / mukhi maTakai ho laTakai locana ki, gorI jinaguNa gAvatI // 12 // ghaNuM ghasIo ho kesara ghanasAra ki, jAi jUi caMpakakalI / o bhelI ho caracyuM prabhuaMga ki, sohavi savi Toli milI // 13 // ima pUjai ho praNamai naranAri ki, azvasena kulakezari / vAmAsuta ho sukhalakhimIdAna ki, tilakavijayane dyoM bhari // 14|| ima thUNyo tAraka sukkhakAraka pApavAraki jagadhaNI, dAridracUraka puNyapUraka jima surataruvara suramaNI / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 anusandhAna-71 bahubhAvabhagatiM bhalI yugati zrIjinapAsaciMtAmaNI, uvajjhAya lakSmIvijayasevaka tilaka kaheM dyo zivaruddhi ghaNI // 15 // // iti zrIciMtAmaNIpArzvanAthastotra saMpUrNaM / / zrIsuvidhinAtha-stavana suvidhi suvidhi jiNesara sevo, alavesara avatAra re / siMhAsana baiThAM bahujana mana, moheM jina dIdAra re // 1 // Agali UbhA olaga kIjai, to sAhiba mana rIjhai re / sAcI sevA jo prabhu jANai, to sevA phala sIjhai re // 2 // Apa vaDAi teha ja sAcI, je cita rAcI Apai re / prArathanA kIdhI navi pahiDai, nija thAnake lei thApai re // 3 / / moTi matA dekhI na patIjai, je sevyo navi bhIjai re / gIruo ThAkura teha kahIjai, jehathI sukha lahIjai re ||4|| gyAnaMdRSTi nirakhaMtA nirakhyo, nAtha suvidhijina parakhyo re / tribhuvananAyaka aha ja sAco, huM dekhI hiyaDaI harakhyo re // 5 // tuhma surati ahma hRdaya dharInai, bhIta(bhIma)-bhavodadhi tarIi re / jima nara nava nAvAi karInai, dustara jaladhi utarIi re // 6 // dIvanayarano saMgha sobhAgI, vaDabhAgI nita jeha re / suvidhijiNesara sevAjalasyuM, pavitra karaI nija deha re ||7|| sakala surAdhipa madhupa niraMtara, aNahuMtai aka koDi re / jinavara vikasita padapaMkajanI, seva karai kara joDI re // 8 // o jina jehanai managRha ramasyaI, te zivaramaNI varasyai re / lakhimIvijayauvajjhAyapasAI, tilakavijaya jaya dharasyai re // 9 // . // iti zrI suvidhijinastavana saMpUrNaM // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 121 (3) zrI nemijina stavana (DhAla - 1) sakhi sakhi suNi suNi vAtaDI, mujha pIuDo panoto pekhi ho / nayaNa nihAlI nirakhIiM, inuM rUpa anopama dekhi ho // 1 // mujha piuDo panoto pekhi ho sakhi... jAna lei torana AvaI, o to samudravijayano naMda ho / rAyarANe karI rAjato, jANe suraparivario iMda ho. sakhi. // 2 // gayaNaMgaNathI AvInaiM, milyA bhUtala suranaravRMda ho / dekhInaI darisaNa prabhutaNuM, kaheM abhinavo sUra kiM caMda ho. sakhi. // 3 // gIta gAtI gajagAminI, bolai ciraMjIvo jagadIsa ho / ima AsI je dyai dhaNI, teha- duHkha TAlai mujha Iza ho. sakhi. // 4 // tava caMdrAnanI sakhi vadai, ghaNuM phUli ma rAjyulanArI ho / avaguNa oka moTo dIsaiM, inuM deha kAjala anuhAri ho. sakhi. // 5 // * (DhAla - 2) (rAga - dhanyAzrI) sA rAjula vali anuvadai, suNi ahano vRttAMta; suraMgI suMdarI / zyAmavaraNa tanu dekhInaiM, avagaNyo taI mujha kaMta. suraMgI // 6 // gaurapaNuM ati syuM kareM, guNa navi dIsaI koi, su. / aganinA kaNa ghaNuM ujalA, jo jhAleM bAlai soi. suraMgI // 7 // jala varasaiM jaga uddhareM, gagana gAjeM ghanazyAma su. / mAtA mayagala hAthIyA, bhAMjai bhIma saMgrAma. suraMgI // 8 // ujvalarUpa sohAmaNA, khArA lavaNanA puMja, su. / dhavalakeza navi zobhI, jonaI vicAri tuM ja. suraMgI // 9 // nayaNatArA ati zyAmalI, sAhai kastUri kRSNa, su. / tima mujha kaMta kAlo achaiM, joya. jima zrIkRSNa. suraMgI // 10 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 puruSarayaNa a mAharo avaguNano nahI ThAma, su. / vAta ahavI mukha uccarai, locana pharuka tAma. suraMgI // 11 // taba AsIsa dai sahu sakhi, tujha thAo koDi kallANa. su. / anukramaiM pasUyAM duHkha suNI, valIA nema sujANa. suraMgI // 12 // ( DhAla anusandhAna- 71 ( rAga 3) dhanyAzrI) tatakhiNa sA pAchali thai, kihAM ratha pheri jAya re, sAhiba suNi morA; aSTa bhavaMtara prItaDI, choDI kima bharatAra re, sAhiba. uttama aha nahIM rItaDI, Avo toraNa bAri re. sAhiba. // 13 // mRgalocanAdika mujha sakhI, mUDhapaNaI kaheM bAla re, sA. / puruSarahita nema jANIo, o hAsI tujha TAli re. sAhiba. // 14 // caMda - cakorano nehalo, cAtaka citaDaI meha re, sA. / kAmamanaI jima ratirAmA, tima mujha tujhasyuM neha re. sAhiba. // 15 // mohanagArA sAhibA, yauvana jala vaheM pUra re, sA. / madana- davAnala pApIo, kAyA daheM cakacUra re. sAhiba. // 16 // ahavuM jANInaI kIjai, mujha abalAvIvAha re, sA. / iNI pariM rAjula vInave, mAne nahi jaganAha re. sAhiba. // 17 // vairAgiNI pIu saha calI, giruDaM gaDhi giranArI re, sA. / cAritra lei behu jaNA, pahotA mugatiduAri re. sAhiba. // 18 // zivamaMdira sukha mIThaDAM, pAmyA zrIjinarAya re. sA. / vAcaka lakhimIvijayataNo, tilaka namai tujha pAya re. sAhiba. // 19 // // iti zrInemijinastavanaM saMpUrNaM // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 123 (4) zrInemijina stavana sarasati sAmini mAta, mujha dIjai dayA dharI re / vividha vacana vikhyAta, gAuM nema sevA karI re // 1 // mAta zivAde naMda, sohe panyama caMdalo re / saMyama levA jinaMda, kareM navanavo phaMdalo re // 2 // bhAI kahe gopAla, paraNo oka ja goraDI re / nahIM to abalAbAla, manAvai mAnanI moraDI re // 3 // sahasa batrIseM nArI, milI kAminI kAnhanI re / teDyo nemakumAra, cAlI vanakhaM[Da] bhAminI re // 4 // gAiM sarale sAdi, vAhe vAdya sohAmaNA re / khelatI vAdovAda, lIiM nemanA bhAmaNA re // 5 // deura nemakumAra, lAho yauvana lIjii re / paraNo oka ja vAra, nAhanI rAjula dIjii re // 6 // sAhiba sAmaliyo nema, kare paraNavA AkhaDI re / bhojAi bole ama, tujha dhIThI chai chAtaDI re // 7 // rAmA milI be-cyAra, kIdho nemane Akalo re / amho kahuM dhuM vArovAra, have mAna vIvAhalo re // 8 // mauna karI mahArAja, rahyo rAjulanAhalo re / mAMnI mahilA Aja, toraNa Avyo sAmalo re // 9 // pazu suNi pokAra, ratha pherI pAchA valyA re / dIkSA grahI giranAri, rAjula nema behuM milyA re // 10 // jaya jaya zrIjinarAya, sevI zivasukha lIjii re / lakhimIvijaya uvajjhAya, zIsa tilakaneM dIjii re // 11 // // iti zrI nemijinastavanaM saMpUrNaM // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 anusandhAna-71 zrIajhAharA-pArzvanAtha-stavana (rAga - malhAra) pAsa ajhAhara jina namuM, ANI adhika AnaMda / mujha manamAM umAhalo, jovA tujha mukhacaMda. pAsa. // 1 // mahera karI mujha upara, dIjai tumha dIdAra / sevaka saMkaTa savi Talai, malaI saMpada sAra // 2 // nizadina tujha dhyAnaiM rahuM, kahuM oka ja vAta / mAta tAta savi te achai, je vAmAjAta // 3 // nAma japuM nita tAharUM, jima mehanaI mora / madhukara samaraI mAlatI, jima caMda cakora // 4 // surataru suramaNi suralatA, suraghaTi suragavi jeha / vaMchitapUraka sahutaNA, tima tuM pUrai teha // 5 // harihara devapaNuM dharaI, paNi tujha sama nahi deva / kamaThazaThI haThanaiM samyo, damyoM kAma kudeva // 6 // tujha mahimA mahiyala ramaI, samai bahu dukha tApa / suranaradAnavakinarA, kariM tujha guNajApa // 7 // dhani dhani AjanA divasaDo, je tujha darisaNa dITha / amIyabhA~ tujha nayanaDAM, hiyaDe heja paiTha // 8 // ulaTa aMga dharI ghaNo, thUNyo pAsa kRpAla / lakhimIvijaya uvajjhAyano, tilaka namai tujha bAla // 9 // // iti zrIajhAharapArzvanAtha stavana samAptaM // * * * Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 125 aSThapadatIrtha-bharatacakravartI-Rkhistavana - saM. jAgRti DI. vorA A kRtimAM kavi prathama mAtA sarasvatI- smaraNa kare che. AdijinezvaranI aSTApada parvata upara samavasaraNanI racanA thAya che tyAre bharata AdinAthane pUche che ke tamArA pachI koNa thaze ? tyAre AdinAtha kahe che ke amArA pachI trevIsa tIrthaMkara thaze. tyAre bharata mahArAjA tIrthanI sthApanA kare che. tyAM suvarNa jinamandiramA covIsa pratimAnI sthApanA kare che. deva, devIo, kinnaro, vidyAdharo svargamAMthI AvI prabhujIne pakSAla karI AzAtanA nivAravA pUjA race che. indro cAmara DhALe che. apsarAo nRtya kare che. kSetradevatA saMgItavAdyo dvArA occhava kare che. prathama cakravartI, cha khaNDa para jenI ANa pravarte che tevA bharata cakravartI saparivAra, rAjA-mahArAjAo, sainya sAthe prathama yAtrA aSTApadanI kare che. 84 lAkha hAthI, 84 lAkha ghoDA, 84 lAkha ratho, sainiko sAthe saMgItanI surAvalIo sAthe yAtrA prArambha kare che. saMgha sAthe aSTApada parvatarAja caDe che. caitra suda AThame prabhune nhavaNa karAvI, kesara candananI pUjA karI, sonA-ratnonuM dAna karI caitya juhAre che. Ama, A pratamAM aSTApada tIrtha ane bharata mahArAjAnI samRddhinuM varNana karela che. pratamAM kartA, racanAsaMvat, lekhanasaMvat, sthala, guruno ullekha nathI. pratanA zabdo suvAcya, sundara che. madhya phullikA paNa pratamAM che. pratanI sthiti sArI che. A pratanI jherokSa A.zrI kailAsasAgarasUri jJAnamandiramAMthI prApta thayela che, jeno kramAMka 028346 che. A mATe jJAnabhaNDAranA kAryavAhakonI huM AbhArI chu. sarasati amRta vasati mukhi vANI, nAbhikamala jANI sahanANI, ANI hRdaya vicAro / sA sArada samarUM saparANI, jinazAsana siddhAMta vakhANI, pAlI lokAcAro // 1 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 anusandhAna-71 madhura megha sadA sohAmaNau, vRSTitA zravaNakAla bIhAmaNau / gayaNa mAdhavabAra aMdhArIi, meghanAda sivarAga saMbhArIi // 2 // aI0 meghamadhura gAsuM jinazAsana, cuvIsai pUryAM padamAsana, zAsana trijaga majhAri / anaMta cuvIsI pAra na jANauM, saMkhepiiM vartamAna vakhANU, jANU guru AdhAri // 3 // suNIya kevalabhAkhita vANI, saguru sAdhasu sAdha vakhANI / vacanasAra vicArI lIdhauM, kavita eka vivekaiM kIdhuM // 4 // aI0. aSTApada parabata paramesara, samosaryA java AdijiNesara, bharathesara pUchaMti / zAsanavAta kahu mani jeDau, hosii kisiu tumhAru keDau, pheDai mujha mani bhrAMti // 5 // prathamanAtha kA Agama Adisi, amha pachI hosi anaMtara vIsa / mAtavAti (mAni vAni) pramANa sa ApI, bharaha kIrati tIratha thApI // 6 // aI0 aSTApada saMkhyA kima guNIi, aSTa yojana giri uMcau suNIi, bhaNIi soi tribhuvanna / doi puhulau prAsAda savistara, cyAra gAU lAMbu jinamaMdIra, aMbari uMcau triNi // 7 // sveta doi mRgavanna doi sAmalA, sola kaMcaNa doi rattUphalA / thApI uttama tIratha AdIsi, mAni vAni jinamUrati cuvIsa ||8|| aI0 pUravadisi doi jiNavara jena, dakSiNa oli cyAri baIThA, dIThA pazcimi ATha / uttaradisi di(da)sisuM cuvIsai, Adi ajita anaiM bAvIsai, vIsai vasyA na ghaMTo(?) // 9 // pAMcasaI dhanuSa deha bhaNIjai, prathamanAtha anAtha suNIjai / ajItanAtha zata cyAri paMcAsaM, cyArasaI jina saMbhava sAcAM // 10 // IyA0 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 127 triNi paMcAsAM jina abhinaMdana, triNi sumatijina pApa nakaMdana, caMdana trijaga vadIto / padamaprabha saI aDhIya bhaNIjai, doi sapa(ta)tamu(nu) supAsa thuNIjai, jANI jaijaivaMto // 11 // eka suprabhacaMdra(su caMdraprabha) paMcAsu, suvidhinAtha zata eka prakAsu / niU sItala sItala jANIi, zreyAMsanAtha asI aMka vakhANIi // 12 // IyA0 vAsupUjya tanu satiri niraMtara, sAThi vimalajina apara paramapara, jinavara anaMta pacAso / dharmanAtha puhuviM paNayAlIsa, zAMtinAtha sola samuccAlIsa, pAlI avicalavAso // 13|| kuMthanAtha paNatrIsa pramANUM, dhanuSa trIsa arunAtha vakhANUM / mallinAtha paNavIsa ogaNIsamu, munisuvratajina vIsa vIsamu // 14 // IyA0 panara dhanuSa naminAtha anAthI, ariSTanemi dasa AthI, sAthI avara na dIsi / navai hAtha tanu pAsajiNesara, sAta hAtha zrIvIra paramesara, titthesara cuvIsai // 15 // nIpanauM caturaviMzati jiNAlUM, mAMDaNI samai sUtra vakhANUM / pAMcasaI dhanuSadeha yugAdIsa, sAta hAtha zrIvIra namuM sIsa // 16 / / IyA0 eka moTA laghubiMba ja naratAM, caData paData pabAsaNa phiratA, niratI nAzA ANI / sovanamai prAsAda pratiSThiu, siMha jisiu alaMkAra baiThau, dIThau kevalanANI // 17 // cakkavai bharaha tIratha thApIu, milIya iMda nariMda nIpAIu / amara pannaga mAnava kinarA, raci maMdiri vege vidyAdharA // 18 // IyA0 bAra saraga nava grIva jiNAlai, hUI pratiSThA amara vadhAvai, Avi nAga nariMdo / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 anusandhAna-71 yakSalakSa tihAM aMga pakhAlai, pUja racai AzAtanA TAlai, DhAlai cAmara iMdo // 19 // gIta gAna karai mAnava gaMdhravA, apacharA nita nATaka bhAvanA / vINavaMza pramukha vAjiba devatA, karai uchava sadA jina sevatA // 20 // IyA0 prathama cakravati jagi parivarIu, aSTApada prAsAda udharIu, bharIu sukRta bhaMDAro / SaTakhaMDa pRthavIya ANa niraMtara, cauda rayaNa maNimaMdira, kinnara surapati hAro // 21 // yakSya sahasa sadA paMcavIsai, mukaTavardhana sahasa batrIsai / triNi lAkha ghara aMgaNi mahuMtA, rAya sAmaMtA na pAra lahitA // 22 // IyA0 traNisaI sAThi sUAra bhuMjAI, rasavatInI karai sajAI, gAI lAkha dUjhaMti / paya pAcai nitu khIra naresara, trihuM lAkhe AsaNa alavesara, bharathesara bhojaMti // 23 // sahasa cusaTThi rAja aMteurI, hAma(va) kAma mRganetra manoharI / bharaha bhoga vilAsati lIlA, sarasa kAmiNi karai nitu krIDA // 24 // IyA0 sahasa batrIsai desa bhaNIjai, gAma channavai koDi suNIjai, joNI jaijaivaMto / sahasa bahuttiri nayara devAlAM, sahasa chapanna jalavaTa velAula, rAula ati balavaMta // 25 // kheDa sahasa sola nRpAvalI, vasai pATaNa sahasa aThatAlI / sadroNa mohaNa sahasa navANUM, avara vastuna pAra na jANau // 26 // IyA0 khuMpa tilakavara sIsa naresara, devadUSya pahiriyAM alavesara, kesari caMdani vAso / tanu mAna dhanu paMcasa komala, alaMkaraNa jisyAM dIpai jhamAula, parima(gha)la bhogavilAso // 27 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 129 AratI nhavaNa UtArai balikA, cyAri nAri apacharA camarahArikA / meghaDaMbara Upari lahikai, sIkarI sarisa vesa jhabUkai // 28 // IyA0 saMgha milyA sura nara vidyAdhara, sahasa batrIsai devAlAM sadhara, mahAdhara sahasa batrIsa / paTTakUla curA uchADyA, uttaMga toraNa ghaNa gUDara tADiyA, bAlyA vistaravAso // 29 // cakkavai harikha thayu haIi, cakkavai ti Arati sAmahai / cakkavai prathama zAsanasaMghavI, prathama yAtrA bharathiM dAkhavI // 30 // IA0 alaMba dhajA dasa koDi niraMtara, lAkha curAsI turaMgama manohara, avara channUvai koDi / lAkha curAsI gayavara guDIyA, lAkha curAsI ratha dhaDahaDIyA, jaDIyA subhaTa sujoDa // 31 // baddha nATaka batrIsai chAjai, madhura paMca zabada Agali vAjai / jaya karai janabaMdI rAulI, sahasa cusaThi bhaNai biradAulI // 32 // IyA0 vAjitra vAjai nAda na cUkai, gayaNaMgaNa nIsANa dhrasUkai, DhUkai lAkha curAsI / pAyaka chanUM koDi vakhANau, chatrIsai daMDAyudha ANau, jANai zarma abhyAsI // 33 // sAmuhi suhaDa subhaTasiuM tAI, putra pautra milai koDi savAI / / sahasa cusaThi sukhAsaNi ANI, sAmuhi sahasa cusaThi rANI // 34 // IyA0 vArAMganA vacheda bolAvI, eka lAkhanaiM sahasa aThAvIsa, AvI karai ziNagAro / vArAMganai anai paTarANI, eka lAkha bANUM sahasa vakhANI, rANI evaM kArai // 35 // milIya suMdari maMdira vimAMsai, deva bhoga nija aMgi ulahAsi / tAtarai sayala suki sAhelI, sAmahi sakala puNya gahelI // 36 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 anusandhAna-71 ahe suki savi milI bholIya, TolIya miliya suraMga / sIsa samArai bAlIya, veNI jisyA bhuyaMga // 37 // eka racai siri khupa suNAlau, kusama caMpaka viula vAlau / ratana khaMcita mauDa jhabUkai, dhaDai lAli mugatAphala lahakai // 38 // Ahe caraci caMdana kesara, trIjalauM mAMhi kapUra / karala keza kasatUrIya, pUrIya mAga sIMdUra // 39 // tilaka ekamukhi vege nihAlai, ikivi pIyali kajjala sArai / ikivi nAri mukhi bIDA muMkai, karaNi AbharaNi jhAli jhabukai // 40 // Ahe kaMThi nigodara vahikaie, lahikaie uravari hAra / savi paTarANIya taDavaDi, gajavaDi karai siNagAra // 41 // ikivi zeSiiM sIMdUrI kevaDI, ikavi dADima pIta borIyAvaDI / meghavAni iki nIlI sohai, kAMcalI navanavI siri mohai // 42 // ahe paMcavanna pAlava, jehavI sohai zarIri / eka karai bahU Adara, jAdara paharai cIra // 43 // ikavi kaMkaNi cUDi sohAvai, ikavi hAthi hathAuli halAvai / heli geli bhaja bAMha loDAvai, ikavi pIyala pAga malAvai // 44 // Ahe causaThi sahasa aMteurI, neurI raNajhaNakAra / Ahe bimaNI bhai vArAMganA, aMganA karai siNagAra // 45 // ikavi oDhaNi AchI cUnarI, navala bhaMgi navaraMgI ghATaDI / ikavi caugaThi nIlI pIyalI, sAmahI sakala sIyala sIyalI // 46 // Ahe jhIlai eka khaDokhalI, mokalI nAri ramaMti / karI siNagAra avI vani, tajha mani lAgI khaMti // 47 // savi sahodara mAta ahamArI, samaru bhaNai je paranArI / rAgarahita siNagAra vakhANauM, viSaya te viSa samAni hUM jANUM // 48 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 131 viSa mArai eka ja vAraie, saMsAraviSa nitu hoi / eha saMsAra asAraDau, sArata bujhai koi // 49 // strIya bAla puruSa pAra na lAbhai, sArathI ratha vegi calAvai / gaja turaMgama ratha khelAvai, ghaMTa vAjiva zaMkha vajAvai // 50 // sAMcarIu AgevANi, nIsANe valIu thAya / saMgha dahadisi paravariu, taravariu SaTakhaMDi rAu // 51 // iki caDai gaja upari aMbADI, iki rahai ratha sArathi tADI / ika turaMgami caDI Ayudha bAMdhai, dhaNuha bANa ika bAlI sAdhai // 52 / / eka sukhAsaNi baisai e, vahisai e kAni kapola / vAlai sakhIya samANIya, rANIya karai Takola // 53|| aDhAra bhAvi(ri) vana phUlyAM dIsai, paMtha mAragi mana kAmiNi vahisai / mahimahai kusamavAsa bahUkai, raNajhaNai bhramara koyali TahUkai // 54|| ahi saMgha caliu gahigahitu, pahUtu SaSTikhaMDa rAu / vasaMtamAsi malIyA gariA, gariThAiu vAu // 55 // sAMcariu saMgha dIdhauM pIyANauM, talahaTI giri gayAM vihANau / giri caDai ati UlaTa ANI, caitra sudi janmASTami jANI // 56 // Ahe aSTApadi caDiu taravara, taravariu loka apAra / nATaka nRtya mahotsava, ucchava jayajayakAra // 57|| saMghavI sayalasaMgha bolAvI, kalasa koDi dasa vIsa bharAvI / nhavaNi nIra nadI vahAvI, kusuma caMdani pUja racAvI // 58 // ahe agara kapUra Ukhevai e, sevai e prabhutaNA pAya / eka rahai sira nAmIya, pAmIya tihuyana rAya ||59 // cakkavai sayala kAja sArI, karI mahAdhana pUjaa vArI / / ratna kAMcana dAna divArI, Utariu jina yugAdi juhArI // 60 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 anusandhAna-71 Ahe kevali keruM bhAkhIuM, dAkhIuM suguru susAdhi / bhaNai samaru e tIratha, anaratha haNai virAdhi // 61|| sathara pUrava kevali bhAkhIuM, kevalI saguru sAcauM dAkhIuM / varNavI samaru kahai na jANauM, pravara tIratha namo jiNANaM // 62 // itizrI aSTApada-bharatacakravarti-RddhistavanaM samAptamiti // zubhaM bhavatu // cha / ema/205, zrInaMdanagara-2, ___ vejalapura, amadAvAda (mo.) 97379 28240 * * * Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 133 svAdhyAya zrI anuyogadvAra sUtranA eka pAThanI prAmANikatA muni trailokyamaNDanavijaya - anuyogadvArasUtranuM, maladhArI zrIhemacandrasUrijI viracita vRtti tathA pUjya AcArya zrIabhayazekharasUrijI kRta TippaNI sahita, divyadarzana TrasTa dhoLakAthI, saM. 2063mAM prakAzana thayuM che. atre AcAryazrInAM bahumUlya TippaNone lIdhe vRttigata ghaNA padArtho vizada thayA che. A TippaNo AcArya zrInI vidvattAnA paripAka - samAM che, to paNa amuka TippaNo para punarvicAra karavAnI jarUra lAge che. pudgalaparAvarta - sambandhita eka TippaNa para A pUrve anusandhAna-63mAM vicAraNA karelI che. atre pudgalonI saGkhyAne lagatA anya oka TippaNa para vicAra karavAnA upakrama che. parantu A vicAra karatAM pUrve thoDAka pAribhASika zabdonI saGkSipta vyAkhyA joI I A samagra sRSTimAM je chUTA (koIpaNa skandhamAM atyAre na joDAyelA hoya tevA) paramANuo che, te anantAnanta paramANuono samAveza pahelI vargaNAmAM thAya che. a ja rIte be-be paramANu bhegA maLIne je dvyaNuka race te tamAma dvyaNukonI bIjI vargaNA, tryaNukAMnI trIjI, caturaNukonI cothI, oma kramaza: oka oka paramANu vadhatAM vadhatAM utkRSTa saGkhyAtuM Ave tyAM sudhI saGkhyAtapradezika skandhonI saGkhyAtI vargaNAo che. omAM chellI saGkhyAtI vargaNAmAM samAviSTa pudgalaskandhamAM aka paramANu umerAya oTale jaghanya asaGkhyAtapradezika skandha racAya che. AvA skandhonI pahelI asaGkhyAtapradezika vargaNA bane che. temAM paNa pUrvavat kramaza: oka-aka paramANu vadhatAM vadhatAM utkRSTa asaGkhyAtA sudhI asaGkhya asaGkhyAtapradezika skandhonI vargaNA racAya che. o pachI paramANuvRddhinA krame anantapradezika skandhonI ananta vargaNAo che. anuyogadvArasUtramAM paramANuone 'anAnupUrvI' dravyo tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che. kema ke te pote oka ja hovAthI temanI prarUpaNAmAM 1-2-3, 1-3-2, 2-1-3 ovI alaga alaga rIte paramANuonI AnupUrvI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 anusandhAna- 71 (- goThavaNa) no avakAza nathI. tryaNukathI mAMDIne anantapradezika sudhInA tamAma skandho a apekSAo 'AnupUrvI' dravyo che, kema ke temAM paramANuonI vividha goThavaNa dvArA prarUpaNA zakya che. jyAre dvyaNuka atre 'avaktavyaka' dravya tarIke oLakhAya che, kAraNa ke temAM be paramANu hovAthI pUrvAnupUrvI (1-2) ane pazcAnupUrvI (2 - 1) zakya che, paNa anAnupUrvI zakya nathI. thI te zuddha AnupUrvIdravya paNa nathI tema ja anAnupUrvIdravya paNa nathI. tethI te 'avaktavyaka' ( - kahI na zakAya tevuM) gaNAya che. A AnupUrvI vagere traNa dravyomAM paraspara alpa - bahutvano vicAra prastuta vicAraNAnA mULamAM che. A alpabahutvano vicAra anuyogadvArasUtramAM traNa apekSAo thayo che - dravyArthatA, pradezArthatA ane ubhayArthatA. AmAM dravyArthatA vakhate dravyonI potAnI saGkhyAno vicAra karavAmAM Ave che, jyAre pradezArthatA vakhate dravyonI pradezasaGkhyAno vicAra thAya che. tethI dravyArthatAo je alpa hoya te pradezArthatAo vadhAre hoya tema paNa banI zake. jema ke 10 paramANu 6 dvyaNuka karatAM dravyArthatAo vadhAre che, paNa pradezArthatAo 12 paramANumAMthI banelA 6 dvyaNuka 10 paramANuthI vadhAre gaNAya che. ubhayArthatAmAM dravyArthatA- pradezArthatA oma ubhaya rIte vicAra karavAno hoya che. have mULa carcA joIzuM. anuyogadvArasUtramAM AnupUrvI, anAnupUrvI ane avaktavyaka dravyomAM, dravyArthatA, pradezArthatA ane ubhayArthatA atraNe rIte alpa-bahutva jaNAvanAruM sUtra Ama che - " eesi NaM bhaMte! Negama-vavahArANaM ANupuvvIdavvANaM aNANupuvvIdavvANaM avattavvayadavvANa ya davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTTha- paesaTTayAe kayare hiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? | gotamA ! savvatthovAI Negama-vavahArANaM avattavvayadavvAiM davvaTTayAe, aNANupuvvIdavvAiM davvaTTayAe visesAhiyAI, ANupuvvIdavvAiM davvaTTayAe asaMkhejjaguNAI / paesaTTayAe Negama-vavahArANaM savvatthovAiM aNANupuvvIdavvAiM apaesaTTayAe, avattavvayadavvAiM paesaTTayAe visesAhiyAI, ANupuvvIdavvAI paesaTTayAe aguNa / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 davvaTTha-paesaTThayAe savvatthovAI Negama-vavahArANaM avattavvayadavvAI davvaTThayAe, aNANupuvvIdavvAiM davvaTThayAe apaesaTThayAe visesAhiyAI, ava tavvayadavvAI paesaTTayAe visesAhiyAI, ANupuvvIdavvAiM davvaTThayAe asaMkhejja guNAI, tAI ceva paesaTThayAe aNaMtaguNAI // " (sUtra-114) ___atre pradezArthatA ane ubhayArthatA - o be alpa-bahutvamAM avaktavyaka dravyo karatAM AnupUrvIdravyone 'anantaguNa' kahyAM che te aMge TippaNakArazrI jaNAve che ke saGkhyAzAstra anusAre vicAra karatAM atre vAstavamA 'asaGkhyaguNa' hovU joIo. teoo A mATe nIce mujaba dalIlo ApI che - 1. A pUrve antaradvAramA (sUtra-111) paramANu skandha sAthe joDAine pharI paramANu bane temAM utkRSTathI asaGkhyakAla vIte tema jaNAvAyuM che. Ano matalaba o thAya ke sampUrNa pudgalAstikAyamAM skandha sAthe joDAyelA . jeTalA paramANu che te ATalA kAlamAM pharIthI paramANurUpe pariName ja che. tethI sampUrNa pudgalAstikAyano asaGkhyAtamo bhAga kAyama paramANurUpe hoya ja che te svIkAravU ja paDe, kema ke to ja asaGkhyAtakAle sampUrNa pudgalAstikAyanuM paramANurUpe pariNamana sambhave. AnA parathI paNa jaNAya che ke paramANu(anAnupUrvIdravyo) karatAM sampUrNa pudgalAstikAyagata (ane skandhagata paNa) pradezo asaGkhyaguNA ja che, anantaguNA nahIM. 2. prajJApanAjImAM (pada-3, sUtra-330) AvaM alpa-bahutva jaNAvAyu che - "anantapradezika skandho alpa, temanA karatAM paramANu anantaguNa, temanA karatAM saGkhyeyapradezika skandho saGkhyeyaguNa, temanA karatAM asaGkhyAtapradezika skandho asaGkhyaguNa." Ano matalaba o thAya ke asaGkhyAtapradezika skandho sampUrNa pudgalAstikAyanA asaGkhya bahu bhAga jeTaMlA che. ane temanA sivAyanA paramANu vagere kula malIne aka asaGkhyAta bhAga jeTalA ja che. tethI tryaNukathI mAMDIne utkRSTa saGkhyeyapradezika sudhInA skandho ane anantapradezika skandho atyalpa hovAthI gaNatarImAM na laIo to, AnupUrvIdravyomA asaGkhyAta-pradezika skandhonuM ja prAdhAnya hovAthI, AnupUrvIdravyo karatAM temanA pradezo asaGkhyaguNa ja thAya te spaSTa che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 anusandhAna-71 3. vRttikAra bhagavante A pUrve "anantapradezika skandho paramANuo karatAM anantamA bhAge che, tethI vastutaH AnupUrvIdravyonAM sthAna asaGkhya ja che" ama kaDaM che, tenA parathI paNa jaNAya che ke sampUrNa pudgalAstikAyamAM asaGkhyAtapradezika skandhonuM ja bAhulya che. tethI AnupUrvIdravyo karatAM temanA pradezo asaGkhyaguNa ja nakkI thAya che. ___ mATe avaktavyakadravyo (je pradezArthatAo paramANuo karatAM dezona dviguNa che temanA) karatAM AnupUrvIdravyo pradezArthatAo asaGkhyaguNa ja hoI zake, anantaguNa nahIM. sUtramA pradezArthatA ane ubhayArthatA - o banne alpabahutvamAM je 'anantaguNa' jaNAvyuM che temAM pratilekhaka lahiyAnI bhUla thaI haze ama mAnavU yogya jaNAya che. ane vRttikAroo o prAmAdika pAThane ja anusarIne 'anantaguNatva' pratipAdita karyu haze ama mAnavU joIje. TippaNakAra AcAryazrInI A prarUpaNAne paM. zrIhRdayavallabhavijayajI me granthanI pote lakhelI prastAvanAmAM biradAvI che. ane TippaNakArazrInA samudAyanA adhipati pUjya AcAryazrI vijayajayaghoSasUrijI ma.nu paNa A TippaNone samarthana che ama TippaNakArazrIo pote jaNAvyu che. A aMge teonA ja zabdo - "teozrIdhe zruta pratyenI bhaktithI ane mArA pratyenI lAgaNIthI grantha, sUkSmatApUrvaka saMzodhana karyu che ane rIte TippaNonI upAdeyatAmAM jabaradasta vadhAro karyo che." have A TippaNo aMge thoDoka vicAra karIo - pahelI vAta to o ke jainazAsananI mAnya praNAlikA mujaba badhuM ja kAMI tarkathI siddha karavAnuM nathI hotuM. balke jyAM tarkathI siddha jaNAtI bAbata paNa sUtrakArAdi maharSionAM vacanothI apramANita thatI lAge, tyAM o maharSionAM vacanone ja svayaMsiddha pramANabhUta gaNIne potAnA tarkamAM jaNAto ke nahi jaNAto koI doSa haze ama samajIne tene gauNa karavAno hoya che. 1. "sUtre tu dvayorapi sthAnayoranantaguNAnIti yad dRzyate tat sUtrAdarzalekhakasya ko'pi pramAdo'bhUditi kalpane zreyaH pratibhAti / tadanusAreNa ca vRttikArairapyanantaguNatvaM pratipAditaM bhavediti mantavyam // " - TippaNamAM darzAvAyelo niSkarSa. A sampUrNa TippaNa mATe juo pustakanAM pRSTha 92-94. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 137 prastuta anuyogadvArasUtranI vRttimAM ja aka ThekANe zrI haribhadrasUrijI a praznakartAnI dalIla sAme apAyelA javAba- samApana, tarka karatAM AgamaprAmANyane ja vadhu mahattvapUrNa jaNAvIne karyu che - "kathamidaM jJAyate iti cet ? ucyate - AcAryapravRtteH, tathAhi - idameva sUtraM jJApakamityalaM casUryeti / " (sUtra-111) tethI sUtragata koIka bAbata tarkabuddhithI na samajAya to paNa, AgamaprAmANyathI ane svIkArIne - satya mAnIne ane siddha karavA mATe tarkanI gaveSaNA karavI joIo, anA khaNDana mATe nahIM. ___ bIjI vAta, pratilekhaka lahiyAnI bhUlane lIdhe banne ThekANe pAThamAM bhraSTatA AvI haze ane tethI 'asaMkhejjaguNAI'- 'aNaMtaguNAI' thaI gayuM haze aq vidhAna thoDaM vicitra lAge che. hastaprato sAthe kAma pADanArA sAmAnya abhyAsIne paNa khyAlamAM hoya ja ke lahiyAnA hAthe thatI bhUlo kaMI badhI ja pratomA prAya: ekasarakhI rIte na thAya. TippaNakArazrIo potAnA granthamAM anuyogadvArasUtra nI je vAcanAne mAnya karI che, te vAcanAnuM saMzodhanasampAdana AgamaprabhAkara munizrI puNyavijayajI o karyu che. teoo A kAryamAM anuyogadvArasUtra nI bRhad vAcanA temaja saGkSipta vAcanA - banne vAcanAnI, alaga-alaga kulanI, upalabdha tamAma mahattvapUrNa prationo upayoga karyo che. A prato koI oka ja pratanI nakalarUpa nathI ja, ke jethI te aeka mUla pratanI bhUla badhI pratomAM cAlI AvI che ama kahI zakAya. ane tema chatAM koI paNa pratamAM TippaNakArazrIo sUcavelo pATha na male, paNa teo jene prAmAdika pATha gaNe che te ja pATha maLe tyAre teonA vidhAna para punarvicAra karavAnI AvazyakatA che. ____vaLI, dhAro ke aka kSaNa mATe mAnI laIo ke anuyogadvArasUtra nA tamAma pratilekhako akasarakhI bhUla karI hatI, ane o bhUlavALI prato Aje ApaNI sAme che, aTaluM ja nahi, paNa AjathI hajAra-paMdaraso varSa pUrve anuyogadvArasUtra nA vRttikAra bhagavanto sAme paNa o bhraSTa pAThavALI ja prato hatI; to paNa prazna to thAya ja - thavo ja joIo ke anuyogadvArasUtra nA vRttikAra zrIjinadAsagaNi mahattara, zrIharibhadrasUrijI, maladhArI zrIhemacandra sUrijI jevA samartha zrutadhara bhagavanto paNa o bhUlane pakaDI na zakyA ? Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 anusandhAna-71 vargaNAo, pudgalaskandho, paramANuornu parimANa vagere aMge teone vAstavika tAno koI khyAla ja na hato ? ke pachI TippaNakArazrI kahe che tema o vRttikAra bhagavantoo je pATha AMkhe caDhyo tenA para vivecana karI dIdhuM ? alabatta, bhraSTa pATha ane tenA kAraNe sarjAtI mUMjhavaNane lIdhe zabdArthamAM kyAMka phera paDI zake. paNa bhraSTa pAThane lIdhe AkheAkhI prarUpaNA ja pharI jAya o vAta asambhavita lAge che. vAstavamAM zrIjinadAsagaNi mahattara vagere vRttikAra bhagavantoo atre 'aNaMtaguNAI' pAThane phakta svIkArI ja nathI lIdho, ane yukti dvArA samarthita paNa karyo che - "tehito ANupuvvidavvA paesaTThayAe aNaMtaguNA bhaNitA / kadhaM ? ucyate - ANupuvvIdavvANaM TThANabahuttaNato tesi ca saMkhA-'saMkhA-'NaMtapadesattaNato ya // " - zrIjinadAsagaNi mahattara ___ "tehito vi paesaTTayAe ANupuvvIdavvAiM aNaMtaguNAI / katham ? ucyate - ANupuvvIdavvANaM TThANabahuttaNato tesiM ca saMkhA-'saMkhA-'NaMtapadesattaNato // " - zrIharibhadrasUrijI ___ "AnupUrvIdravyANi pradezArthatayA'vaktavyakadravyebhyo'nantaguNAni bhavanti / katham ? yato dravyArthatayA'pi tAvadetAni pUrvoktebhyo'saGkhyAtaguNAnyuktAni / yadA tu saGkhyAtapradezikaskandhAnAmasaGkhyAtapradezikaskandhAnAmanantANukaskandhAnAM ca sambandhinaH sarve'pi pradezA vivakSyante tadA mahAnasau rAzirbhavatIti pradezArthatayA'mISAM pUrvoktebhyo'nantaguNatvaM bhAvanIyam // " - maladhArI zrIhemacandrasUrijI vRttikAra bhagavanto) anantaguNatvanA samarthanamAM ApelI yuktino sAra o che ke tryaNukAdi anantapradezika skandha-paryanta tamAma AnupUrvIdravyo, avaktavyakadravyo(-dvyaNuka) karatAM dravyArthatAo paNa asaGkhyaguNa kahelAM che. have jo A tamAma saGkhyAtapradezika, asaGkhyAtapradezika ane anantapradezika skandhono pradezarAzi bhego karIo to to te avaktavyakadravyo karatAM anantaguNa thaI ja jAya. (ane paramANuo, ke je pradezArthatAo dvyaNuka karatAM paNa ochA che, temanAthI to o rAzi anantaguNa ja thAya ne ?) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 139 vRttikAra bhagavantonI A vAta vAMcIne ghaDIbhara ApaNe mUMjhAI jaIo ke sUtrane vaphAdArIpUrvaka anusaranArA A bhagavantonI vAta ApaNe mAnavI ke pachI sUtranA o pAThane prAmAdika gaNanArA ane saGkhyAzAstrathI ane khoTo TheravanArA TippaNakArazrI ane amane samarthana ApanArA mahAtmAo upara ApaNe bharoso mUkavo ? vaLI, TippaNakArazrIo svamatanA samarthanamA je tarko ApyA che te paNa vicAraNIya lAge che. antaradvAramAM, paramANuo skandha sAthe joDAIne pharIthI paramANu bane tene sambandhita sUtranu, alpa-bahutvadvAragata sUtra sAthe virodha Ave te rIte tAtparya tAravayU~ koI rIte vAjabI nathI. parvAparavirodha na Ave ane sUtrono supere samanvaya sadhAI zake tevI rIte sUtronI vRtti racavAnI jaina zramaNonI mAnya praNAlikA che. ane anusarIne, banne sUtronAM tAtparyano samanvaya thaI zake o rIte vicAraNA karavI joIo ama amane lAge che. svayaM TippaNakAra zrIo ja anyatra "ApaNane na samajAtuM vivakSAvaicitrya hoI zake" ama kahIne sUtranI saGgati sAdhI ApI che. to A sandarbhe paNa aq na samajI zakAya ? ane to pachI pATha badalavAnI jarUra rahe kharI ? bIjuM, saGkhyAzAstranI rIte paNa paramANuo karatAM AnupUrvIdravyono pradezarAzi anantaguNa ja thAya che o to vRttikAra bhagavantoo ApelI yuktio parathI jaNAI ja jAya che, to paNa TippaNakAra zrInI zailIo ja A vAta vize thoDaMka vicArIo. prajJApanAjI mAM paramANuo karatAM saGkhyAtapradezika skandhone saG khyAtaguNa ane temanA karatAM temanA pradezarAzine saGkhyAtaguNa kahyo che. TippaNakArazrInA jaNAvyA mujaba atre banne ThekANe saGkhyAtaguNa vRddhi kahevA chatAM, paramANuo karatAM saGkhyAtapradezika skandhono kula pradezarAzi asaG khyaguNa samajavAno che. te A rIte - saGkhyAtapradezika vargaNAomAM paramANuthI mAMDIne utkRSTasaGkhyAtapradezika sudhInA skandhonI vargaNAo samAya che. AmAM dareka vargaNAmAM, 2. anuyogadvArasUtra-saTippaNa - pRSTha-94 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 anusandhAna-71 uttarottara pUrvanI vargaNA karatAM asaGkhyAta bhAga jeTalI ochI dravyasaGkhyA hoya che. jema ke prathama vargaNAmAM jeTalA paramANuo che temanA karatAM bIjI vargaNAmAM vyaNuko ochA che, ane temanA karatAM trIjI vargaNAmAM tryaNuko ochA che. paNa A ghaTADo pramANamAM aTalo nAno hoya che ke tene najaraaMdAja karIo to, utkRSTasaGkhyAtI vargaNAmAM, prathama vargaNAmAM jeTalA paramANuo che teTalA ja, utkRSTasaGkhyeyapradezika skandho che ama kahI zakAya. have prathama vargaNAmAM rahelA paramANuonI saGkhyAne ApaNe P sajJA ApIo to bIjI vargaNAmAM Px2 jeTalo pradezarAzi, trIjI vargaNAmAM Px3 jeTalo pradezarAzi ama gaNI zakAya. tethI tamAma saGkhyAtapradezika skandhono kula pradezarAzi Px(2+3+4...+S) jeTalo thaze. AmAM s = utkRSTa saGkhyAtuM samajavAnuM che. A saGkhyA P karatAM asaGkhyAtaguNa thaze te spaSTa che. kema ke S+1 paNa jaghanya asaGkhyAtuM thAya che. to 2+3+4....+S to kyAMya pahoMce. aTale P karatAM Px(2+3+4....+S) to asaGkhyaguNa ja thavAvaM. matalaba ke paramANuonA kula jaththA karatAM saGkhyAtapradezika skandhono kula pradezarAzi asaGkhyaguNa ja thavAno. TippaNakArazrInI A ja gaNatarIne jo ApaNe AgaLa vadhArIo to, tamAma asaGkhyAtapradezika skandhono kula pradezarAzi Px[(S+1)+(S+2)+ (S+3)....+A] jeTalo thaze. AmAM s aTale utkRSTa saGkhyAtuM ane A aTale utkRSTa asaGkhyAtuM samajavAnuM che. A saGkhyA P karatAM anantaguNI thaze te nakkI che. kema ke A+1 paNa jaghanya anantuM thAya che. to S+1+S+2+ S+3....+A to kyAMya pahoMce. aTale P karatAM Px[(S+1)+ (S+2)+(S+3) ....+A] anantaguNa thAya te samajAya tevU che. matalaba ke paramANuonA kula jaththA karatAM tamAma asaGkhyAtapradezika skandhono kula pradezarAzi anantaguNa ja thAya te dekhItI vAta che. alabatta, dareka vargaNAo dravyarAzi, pUrva jaNAvyuM tema, uttarottara asaGkhyAtabhAge ghaTato jAya che. A ghaTADo asaGkhya vargaNAo mULa rAzinA ardhabhAga jeTalo hoya che. tethI asaGkhyAtI vargaNAomA asaGkhyavAra mULa rAzino aDadho bhAga thAya che. aTale asaGkhyAtapradezika skandhono kula Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 - 141 pradezarAzi vAstavamAM Px[(S+1)+(S+2)+(S+3)....+A] jeTalo nathI, S+1, S+2 ama dareka saGkhyA sAthe guNAkAra vakhate PnI jagyAle kramazaH nAnI saGkhyA AvatI jAya che. to paNa dravyarAzinA A ghaTADA sAme, pradezarAzino vadhAro saGkhyAzAstranI dRSTile aTalo moTo hoya che ke jene lIdhe paramANuonI apekSAo phakta asaGkhyAtapradezika skandhono pradezarAzi ja anantaguNa thaIne rahe che. ane AmAM anantapradezika skandhono tema ja vyaNuka sivAyanA saGkhyAtapradezika skandhono paNa pradezarAzi umerIo to o kula jaththo, paramANuo karatAM vizeSAdhika (-dviguNa karatAM saheja ochA) avA vyaNukapradezarAzi karatAM anantaguNa ja thAya o sahaja che. A ja vAta anuyogadvArasUtra mAM pratipAdita thaI che ane vRttikAra bhagavanto dvArA samarthita thaI che. vaLI, divyadarzana TrasTa-dhoLakA taraphathI saM. 2053 mAM anuyogadvArasUtra nA TippaNakAra zrI dvArA likhita 'satpadAdiprarUpaNA' nAmanuM pustaka prakAzita thayuM che. A pustakanI prastAvanAmAM TippaNakArazrIo jaNAvyA mujaba te pustakagata tamAma prarUpaNAo pUjya AcAryazrI jayaghoSasUrijI ma.nI che. A pustakamAM pRSTha 143 para alpa-bahutvadvAramAM paramANuo karatAM skandhonI saGkhyA anantaguNa ane skandho karatAM temanA pradezonI saGkhyA anantaguNa jaNAvavAmAM AvI che. A prarUpaNAmAM be vAta vicAraNIya che - 1. anuyogadvArasUtra mAM, pUrve joyuM tema, paramANuo karatAM skandhonI saGkhyA asaGkhyaguNa jaNAvavAmAM AvI che, anantaguNa nahi. jyAre atre TippaNakAra zrIo paramANuo karatAM skandhonI saGkhyA anantaguNa jaNAvI che. anuyogadvArasUtra sAthe A prarUpaNAno spaSTa virodha Ave che. 2. paramANuo karatAM skandhonI saGkhyA jo anantaguNa hoya ane temanA pradezonI saGkhyA jo temanAthI paNa anantaguNa hoya to paramANuo karatAM vizeSAdhika vyaNukapradezo karatAM AnupUrvIdravyonI pradezasaGkhyA, TippaNakArazrInA mate paNa, anantaguNI ja siddha thAya che. ane anuyogadvArasUtra mAM paNa ja pramANe jaNAvAyuM che. to satpadAdiprarUpaNA mAM paramANuo karatAM skandhonI 3. tyAM anantaguNa sUcavavA mATe A sajJA prayojAI che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 anusandhAna-71 pradezasaGkhyA anantaguNa jaNAvanArA TippaNakArazrI svayaM anuyogadvArasUtra nAM TippaNomAM a ja vAtano virodha kare che, ane bane vakhate amane pUjya AcAryazrI jayaghoSasUrijI ma.nuM samarthana che tema jaNAve che ! A badhI vicAraNAne pariNAme ama samajAya che ke anuyogadvArasUtra mAM avaktavyakadravyo karatAM AnupUrvIdravyonA pradezarAzine anantaguNa pratipAdita karanAro pATha prAmANika ja che, prAmAdika nathI. ane aTale AcAryazrI abhayazekharasUrijI sUcave che tema tene badalavAnI jarUra nathI jaNAtI. badalavA jatAM pUrvanA zrutadhara maharSionI AzAtanA thaI javAno bhaya spaSTapaNe bhAse che. A samagra vicAraNA 'Ama paNa vicArI zakAya' avaM sUcavavA pUratI ja karI che. 'A Ama ja hoya' avo koI Agraha nathI. tema ja A lakhANa dvArA koInuM paNa khaNDana karavAno lezamAtra Azaya nathI. A lakhANamAM jo koIpaNa kSati jaNAya to te sUcavavA mATe namra vinantI. * * * Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 143 saundarya aura zAnti jinasaundarya aura pratimAoM para jaina vividha vicAra . - nalinI balabIra pro. sarbana nuvela vizvavidyAlaya, pairisa, phrAMsa vizvavikhyAta vidvAna DAkTara zrI madhusUdana DhAMkI (1927-2016), jinako saba loga DhAMkI sAhaba kahakara bulAte the, prAcIna tathA madhyakAlIna bhAratIya devAlaya sthApatya ke viSayoM meM pradhAna hue haiM / unhoMne zAstrIya saGgIta evaM nirgrantha sAhitya ko mahattvapUrNa yogadAna diyA hai| Aja ke jJAna andhakAra ko unakI jyoti prakAzita kara rahI hai| ina mahAna saMzodhakane kaI pIDhiyoM ke chAtroM aura gaveSakoM kA mArga pradarzana kiyA aura unake adhyayana evaM adhyApana ko saphala kiyA hai / rasikahadaya DhAMkI sAhaba jaina sAhitya ke vibhinna padoM ora stotroM ko mAnatA dete the| unakI smRti meM maiM kucha puSpa arpaNa karatI hU~ / isa sandarbha meM unakA lekha The Jina Image and the Nirgrantha Agamic and Hymnic Imagery (1989 evaM 2012) vizeSataH preraNAtmaka hai / saundarya aura rasAsvAdana saMskRta paramparA meM vividha prakAra se manana aura vicAra vinimaya prakaTa hue haiM / isakA vikAsa zuddha sAhityika yA rasAsvAda ke dRSTikoNa se huA hai / athavA prAkRta bhASAoM meM likhe hue granthoM ke AdhAra para maiM jinoM ke saundarya ke vicAroM ko prastuta karane kA prayAsa karUMgI / buddha aura jina kI musakarAhaTa ke viSaya para apane lekha (Balbir 2013) aura jinamUrti ke Upara anya vidvAnoM ke arvAcIna lekhoM kA upayoga bhI maiM karatI hU~ (jaise Granoff 2012 evaM 2013) / jaise DhAMkI sAhabane samajhAyA (The Agamas show toward the actual representation of the Jina an attitude which is) 'non-committal and neutral, even cool Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 anusandhAna-71 or indifferent (...) The Nirgrantha Church in its earlier phase of existence is thus neither vociferous on, nor zealous about image worship; in view of the philosophical position it adopts, it just could not be; for it did not look upon images as an essential aid in the attainment of his nirvana, end of all active processes. And yet the archaeological evidence positively, even persistently (if paradoxically) indicates a very early evidence of Jina images and their worship in the Nirgrantha religion' (Dhaky 1989 pR0 95-96 = 2012 pR0 100-101). aisA lagatA hai ki mUrtiyoM ke vikAsa meM jaina zrAvakoM ne bhAga liyA / 5vIM zatI meM jinamUrti kI pratiSThA kI prazaMsA zurU huI (jaise vimalasUri ke 'paumacariya' se patA calatA hai) / mathurA se lekara adhika se adhika jinamUrtiyA~ milatI haiM / patthara yA kAMsa se banI huI pratimAoM meM kalAkAroM ne jinoM kA svabhAva, kevalajJAna tathA mokSa ko dikhAne kA prayAsa kiyA hai| siddhAntataH jinazarIra saundarya kA mukhya pradarzana hai / jinasaundarya jaina dharma ke maulika kalpoM se susambaddha haiM, arthAt mahattva, zAnti aura samarasatA / __ prArambha meM jaina AgamoM ke sandarbho kA Azraya lekara maiM isa tathya kA samarthana karUMgI / tatpazcAd jaina mUrtiyoM meM pradarzana kaise hotA hai ? yaha merA mukhya viSaya hai, aura usake bAda jaina mUrtiyoM meM alaGkAroM kA sthAna kyA hai ? isa prazna para bhinna vicAra huA hai ki jaina mUrti svata: saundarya kI pratIta hai yA usako alaGkAroM kI AvazyakatA hai ? / 1. jinazarIra udAharaNottara evaM lokottara hai aura sundara hai| __ jinazarIra kA saba se prasiddha varNana zvetAmbaroM ke AgamoM ke 'aupapAtikasUtra' (yA 'uvavAiyasutta') grantha meM milatA hai / samavasaraNa ke gambhIra aura utsavI avasara para manuSyoM aura devatAoM se ghere hue mahAvIra dharmadezanA dene ke lie Ae haiM / isake pahale sthAna aura bhUmikAoM kA vivaraNa AtA hai / campAnagarI kA varNana, zreNika rAjA kA varNana ityAdi / mahAvIra kA varNana tIna avasthAoM meM diyA gayA hai / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 pahalI avasthA mahAvIra kI sArI kAryavAhI aura guNoM kA varNana hai / ve apane yuga meM dharma ke Adi pravartaka the, caturvidha dharmatIrtha ke pratiSThApaka the, Atmazaurya meM puruSoM meM siMha sadRza the, sabhI prANiyoM ke liye abhayadAna denevAle the, rAga Adi ke jetA the, saMsArasAgara ko pAra kara jAne vAle, dUsaroM ko bhI saMsAra sAgara se pAra utArane vAle the ityAdi / tIsarI avasthA meM unake Atmika vaibhava kA vivaraNa hai / ve prANAtipAta Adi Asravarahita mamatArahita akiMcana the / ve bhava-pravAha ko naSTa kara cuke the, prema, rAga, dveSa aura moha kA kSaya kara cuke the / cakra, chatra, caMvara tathA AkAza ke samAna svaccha sphaTika se bane pAdapITha sahita siMhAsana evaM dharmadhvaja ye unake Age AkAza se antarikSa meM calate the / dUsarI avasthA meM atyanta vivaraNa sahita bhagavAna mahAvIra kA zarIrasauSThava hai, 74 bahuvrIhi samAsoM dvArA sira se paira taka kAlidAsa se lekara bAda taka ke anusAra nakha - zikhA kA varNana hai| bhagavAna mahAvIra ke zarIra kI vizeSatA ke viSaya meM unake zarIra kI UMcAI, DhAMcA aura asAmAnyatA kA vivaraNa hai / - 145 -nArAya 'satta - hatthussehe, sama- cauraMsa-saMThANa-saMThie, vajja-1 - risaha-na saMghayaNe' unake zarIra kI UMcAI sAta hAtha kI thI, unakA saMsthAna samacauraMsa thA tathA zarIra kI racanA vajra - RSabha nArAca saMhananayukta thI / vajraRSabhanArAca saMghayaNa meM eka dUsare se gA~Tha lagAkara haDDiyoM kA paraspara sambandha hai, jisake bIca meM haDDI kA hI paTa aura kIla hote hai / samacauraMsa paryaGkAsana meM sthita vyakti ko dAe~ ghuTane se bAe~ kaMdhe paryanta kA antara aura dAe~ skandha se bAe~ ghuTane ke bIca meM rahA antara / ThIka vaise hI do ghuTanoM kA antara aura do ghuTanoM ke madhya bhAga se lalATapradeza taka kA antara / uparokta cAroM ke bIca rahA antara (dUrI) eka sA hotA hai / isakA artha hai ki unakA zarIra acchI racanA kA thA / jaina karmagranthoM meM kahA gayA hai ki zarIra - racanA vyakti ke karma ke Upara hai / isalie logoM ke zarIroM ke rUpa yA DhAMce bhinna bhinna hote haiM / aise varNana se patA calatA hai ki jinazarIra sAdhAraNa vyaktiyoM ke zarIra se vizeSa hotA hai / arthAt jina, aura buddha bhI, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 anusandhAna- 71 donoM ko mahApuruSalakSaNa lokottara vizeSatA dete haiM / mahAvIra ke zarIra ko 'viziSTarUpa' kahate haiM / vaha sAmaJjasyapUrNa, cArukara, camatkArapUrNa, sugandhi hai / jina kI asAdhAraNatA ko dikhAne ke lie sAre kAvyAtmaka sAdhAraNa upamAnoM aura upameyoM kA prayoga kiyA gayA hai / udAharaNata: 'uvaciya - silappavAla - bimba-phala- -sannibhAharoThe' unake hoMTha saMskArita yA sughaTita mUMge kI paTTI jaise yA bimbaphala ke sadRza the / 'ANAmiya-cAva - ruila- kiNhabbharAi-taNu-kasiNa- Niddha-bhamuhe' unakI kAlI evaM snigdha bhauMheM vakra dhanuSa ke samAna sundara, TeDhI, kAle bAdala kI rekhA ke samAna patalI thIM / - 'vara-mahisa-varAha-sIha- saddUla - usabha - nAga - vara paDipuNNa-viula kkhandhe' unake supuSTa kandhoM jaise paripUrNa evaM vistIrNa the / kandhe bhaiMse, sUara, siMha, cIte, sANDa tathA uttama hAthI ke 'akaraNDuya - kaNaga-ruyaya-nimmala - sujAya-niruvahaya - deha dhArI, aThTha sahassa - paDipuNNa - vara- purisa- lakkhaNa-dhare' unakA zarIra svarNa ke samAna kAntimAn, nirmala, sundara, roga-doSa varjita thA tathA usa meM uttama puruSa ke 1008 lakSaNa pUrNatayA vidyamAna 'chAyA-ujjoiyaMgamaMge' pratyeka aGga dIpti se udyotita thA / zarIra kA koI bhAga isa varNana se khAlI nahIM hai / para mukha aura ceharA kA varNana mahattvapUrNa hai, kyoMki mukha se hI bhASA kA adhyApana nikalatA hai / dA~toM ke saundarya kA varNana bhI diyA gayA hai / 'akhaNDa - dante, avirala - dante, aphuDiya-dante, suNiddha-dante, suNiddhadante, sujAya - dante, ega- danta- seDhI viva aNega - dante' Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 147 ___ unake dAMtoM kI zreNI zubha niSkalaGka candramA ke TukaDe nirmala se bhI nirmala zaGkha, gAya ke dUdha, phena, kunda, puSpa, jalakaNa aura kamalanAla ke samAna ujjvala thI / dAta akhaNDa, paripUrNa, asphuTita, sudRDha, TUTa phUTarahita, avirala, paraspara saTe hue the / ve susnigdha cikane AbhAmaya sujAta sundarAkAra dIkhate the / ata: hama yaha samajha sakate haiM ki stotrakAroM ne kabhI-kabhI jina ke dA~toM kI prazaMsA kyoM kI hai| udAharaNa ke lie 'zobhanastuti' meM bhagavAna pArzva ke viSaya para yaha kahA gayA hai - ...... sa pArtho rucira-ruci-radaH' (zobhanastuti 89) / 160 saMskRta praznottaroM meM, jaina lekhaka jinavallabhasUrine, 12vIM zatI meM savAla pUchA : 'kAzcArucan samavasRtyavanau bhavAmbumadhyaprapAtijanatoddhRtirajjurUpA: ?' ve kauna-sI cIjeM haiM jo samavasaraNa-sthAna para camakacamakatI sAmAnya jantu ko punarjanma-sAgara se rassiyoM kI taraha chuTakArA dilAtI haiM ? uttara hai / jina ke dA~toM kI camaka / mahAvIra ke zArIrika saundarya kA varNana unake AtmIyatA kI prakAzatA ke varNana ke pazcAt AtA hai, yaha kevala acAnaka nahIM hai / saundarya aura Atmabuddhi kA ghaniSTha sambandha spaSTatA se kahA gayA hai / uttarakAlIna granthoM meM zarIra kA camatkAraka saundarya 34 atizayoM meM sarvaprathama atizaya ke rUpa meM prakaTa hotA hai aura sahottha atizayoM meM AtA hai / amAnavIya guNoM kA samarthana hai / jina adbhuta rUpa kA hai / (de0 'abhidhAnacintAmaNi 1.57) / jina kA zarIra sundara hI nahIM kintu aprAkRtika hai / unake aMga sampUrNatayA parivartita ho gaye hai, aura unake zArIrika dharma kA AbhAsa nahIM hotA / unakA zvAsa kamala kI taraha sugandhi hotA hai / usakA khUna dUdha kI dhArA ke samAna hai aura gandharahita hotA hai / vaha cAhe khAnA pacAe yA khAne kA niSkAra kare, yaha saba adRzya hotA hai / vAstava meM zArIrika saundarya dhArmika siddhi kA lakSaNa hai / isake viruddha kurUpatA aura bhayaMkara rUpa narakavAsiyoM ke cihna hai / unake pUrvakarmoM kA phala hai / 'bRhatkalpabhASya' kI prAkRta Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 anusandhAna-71 I vyAkhyAmeM pUchA gayA hai- tIrthaGkara surUpa haiM athavA nahIM / usake uttara meM kahA gayA hai - dharma ke abhyAsa se saundarya AtA hai / jo sundara loga haiM ve bhI dharma kA abhyAsa karate hai / aura hama sundara vyakti ko adhika sAvadhAnI se sunate haiM / isIlie hama jina ke saundarya kI prazaMsA karate haiM / 'dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo vi jai dhammaM / gajjhavao ya surUvo pasaMsiNo rUvaM evaM tu' // (1201) saMskRta TIkAkAra ne batAyA ki jaba loga zArIrika saundarya kI prazaMsA karate haiM, vaha jaina dharma ke abhyAsa kA phala hai / yaha bhI kahanA hogA ki sundara vyakti dharma kA abhyAsa karate haiM, aura unheM aisA karane kI preraNA milatI hai / aura hama sundara loga jo kahate haiM usa para dhyAna dete haiM / jina ke atIva saundarya se vinamra ho jAte haiM / ( Granoff 2012) I 'aupapAtikasUtra' meM mahAvIra bhagavAna kA varNana jIvita vyakti kA varNana hai / mahAvIra apane sAre anuyAyiyoM ke sAtha adhika baDe samUha meM vyAkhyAna ke lie Ate haiM / aba unakA pratinidhitva kyoM kiyA jAe ? kyA unake vicAraNIya yA zArIrika zreSThatA ko dikhAtA hai, yA ina donoM ke pakSa meM hai ? 2. jina pratimA kA saundarya / sAre jaina itihAsa meM jina ke zarIra kI prazaMsA kI gayI hai / udAharaNataH 10vIM zatI meM 'samayasArakalaza' meM digambara lekhaka amRtacandra ne kahA 'kAntyaiva snapayanti ye daza dizo dhAmnA nirundhanti ye / dhAmoddAma-mahasvinAM janamano muSNanti rUpeNa ye / divyena dhvaninA sukhaM zravaNayoH sAkSAt kSaranto'mRtaM / vandyAste'STasahasra-lakSaNa-dharAstIrthezvarAH sUrayaH ' // (24) anuvAdaH - lokamAnasa rUpa se raviteja apane teja se / jo hareM nirmala kareM darzAdiza kAntimaya tanateja se // jo divyadhvani se bhavyajana ke kAna meM amRta bhareM / una sahasa ATha lakSaNa sahita jinasUri ko vaMdana kareM // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 149 'nityamavikAra-susthita-sarvAGgamapUrva-sahaja-lAvaNyam / akSobhamiva samudraM jinendra-rUpaM paraM jayati' (26) gambhIra sAgara ke samAna mahAna mAnasa saMga hai / nitya nirmala nirvikArI suvyavasthita aMga hai // sahaja hI adbhuta anupama apUraba lAvaNya hai| kSobha virahita ara acala jayavaMta jinavara aMga hai // (de0 www. atmadharma.com; ina zlokoM ke aMgrejI anuvAda ke lie de0 Granoff 2012) buddha kI taraha jina bhI rAjakumAra the, jinhoMne Arthika jIvana kA tyAga kara diyA / sAdhu ho gaye haiM / kevalajJAna ko prApta kiyA hai| unakI saba mohamamatA bhaMga ho gayI hai jo logoM ko saMsAra meM Asakta rakhatI haiN| sampUrNa karmakSaya ho gayA hai / ve mokSa yA siddhi ko prApta ho gaye haiM / sampUrNa punarjanma se chUTa gaye haiN| jina aisI AtmA hai jisako prAkRtika zuddhatA prApta ho gayI hai / ananta jJAna, ananta darzana, ananta sukha, ananta vIrya iti catuSTaya-guNoM se sarvadA siddhAtmA otaprota rahA hai / vaha pratyakSa nahIM hai / zarIrasahita AtmA kA pratibimba mAnanA to yogya hai, parantu zarIrarahita zuddhAtmasvarUpa siddhoM kI pratimA kaise sambhava hai ? / vaise hI adhikatara jaina jinapratimAoM kI pUjA karane meM AsthA rakhate haiM / jina kI apratyakSatA aura pratinidhitva kI AvazyakatA ke sAmane 'dIpArNava' zilpazAstra ke granthakAra ne isa samasyA ko rUpa-zabda lekara aura usake sAtha khelakara samajhAyA hai / 'athAtaH saMpravakSyAmi svarUpaM jinalakSaNam / arUpaM rUpamAkAraM vizvarUpaM jagatprabhum // kevalajJAnamUrtizca vItarAgaM jinezvaram / dvibhujaM caikavaktraM ca baddhapadmAsanasthitam' // (dIpArNava 21.1-2) jaina matAvalambiyoM ne pratimAoM ke vividha rUpoM kA Azraya liyA hai| jina ko zilpAGkita karane ke do pAramparika vidhAna haiM / jinako yA to padmAsana meM baiThA huA yA ekadama sIdhA khaDA dikhAyA hai / isa avasthA meM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 anusandhAna-71 jina samabhaMga meM sIdhe khaDe hote haiM, unakI donoM bhujAe~ lambagata ghuTanoM taka prasArita hotI haiM aura A~kheM nAsAgra ko dekhatI haiM / isa prakAra kI pratimA kAyotsarga ke nAma se yA pratimA ke nAma se prasiddha hai / yaha mudrA kevala jinoM ke mUrta aGkana meM hI prayukta hai / vastuta: kAyotsarga kA artha hai ki jinazarIra se pRthak tathA saba bAhya samparka se bhinna hai jo mAnasika sthiti ko vyAkula kara sakate haiM / AsIna athavA khaDI pratimA meM jina nagna haiM / digambaroM meM binA alaGkAra hai (nIce bhI de0) / zvetAmbaroM meM ve vastra pahane haiM aura gardana kI cAroM ora mAlA paDI hai / para mAlA athavA alaGkAra virakti ke bhAva ko haTAte nahIM, bahuta loga aise mAnate haiN| kabhI sira ke pIche bhAmaNDala dikhAI detA hai / vakSasthala para kabhI-kabhI zrIvatsa kA aGkana hotA hai / kucha apavAda haiM jaise pArzvanAtha aura supArzvanAtha ke nAgaphaNa, nahIM to, lAJchana yadi na hoM, to jinapratimAoM ke bIca meM mUlabheda nahIM hai / eka tIsare prakAra kI pratimA upalabdha hai jina meM zarIra ki kucha paMktiyoM kI chAyA meM eka kAMse ke paTala meM khIMcI hai / jisako siddhapratimA kahA jAtA hai| __jaina logoM ke liye jina kI pUjA jaina dhArmika prathA hai / yadi hama apavAdoM ko dUra kara rahe haiM jo mUrtipUjA aura mandiroM meM pUjA karane ko virodhI haiM jaise sthAnakavAsI / mandiroM meM loga jinadarzana AdarapUrvaka tathA bhaktipUrvaka karate haiM, cAhe dravyapUjA dvArA yA bhAvapUjA dvArA / 20vIM zatI ke jJAnasundara muni ne batAyA hai - 'pratimA ke dvArA maiM paramottama devatA pavitra, nitya, kevalajJAnI jina kI pUjA karatA huuN| pratimA kevala kAraNarUpI hai / jisa taraha se granthoM meM sAre zabdoM dvArA jina ko Adara karate haiM usI prakAra pratimA dvArA sarvajJa jinoM ke zarIra kA Adara karatA huuN|' (Jnanasundara 1936, de0 Cort 2010 pR0 255) jinapratimA kI sundaratA kI viziSTatA ko jAnane ke liye hama pratimAoM ko dekha sakate haiM, yA prazaMsA kI stutiyAM ko paDha sakate haiM / sabase purAnI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 jinastuti 'sUtrakRtAGga' ('sUyagaDa') Agama meM milatI hai / isa jagaha (1.6) jina kI mahantA aura zuddhatA dikhAI gayI hai / zArIrika varNana bilkula nahIM hai| 151 'This wise and clever great sage possessed infinite knowledge and infinite faith. Learn and think about the Law and the piety of the glorious man who lived before our eyes! This wise man had explored all beings, whether they move or not, on high, below, and on earth, as well as the eternal and transient things. Like a lamp he put the Law in a true light. He sees everything; his knowledge has got beyond (the four lower stages); he has no impurity; he is virtuous, of a fixed mind, the highest, the wisest in the whole world; he has broken from all ties; he is above danger and the necessity to continue life. Omniscient, wandering about without a home, crossing the flood (of the Samsara), wise, and of an unlimited perception, without an equal, he shines forth like the sun, and he illumines the darkness like a brilliant fire (....) His knowledge is inexhaustible like the (water of) the sea; he has no limits and is pure like the great ocean; he is free from passion, unfettered, and brilliant like sakra, the lord of the gods. By his vigour, he is the most vigorous; as meru, the best of all mountains, or as heaven, a very mine of delight, he shines forth endowed with many virtues' (H. Jacobi anuvAda, Sacred Books of the East bhAga 45 pR0 287-288). aise guNoM kI prazaMsA 'zakrastava' meM bhI milatI hai (Dhaky 1989 pR0 101) / para prAcIna aura arvAcIna stotroM kI sthiti bhinna hai / jaba jina kI prazaMsA kI jAtI hai to stotrakAra eka kAlpanika vastu kI prazaMsA karate haiM aura pratimA meM ve sampUrNatA kA eka pratibimba bhI dekhate haiM / cAhe sAdhAraNa stotra hoM yA dArzanika, prathA kI ora to ve jina ke zarIra, unake 1 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 anusandhAna-71 cehare, unake darzana ko dUra nahIM karate / ye saba lAbhakArI haiM | samavasaraNa ke avasara para hamane dekhA ki jinasaundarya dharma ke AcaraNa se AtA hai aura rasAsvAdana ke pare / kahanA hogA ki rasAsvAdana aura dharmaparAyaNatA eka sAtha milate haiM / 12vIM zatI meM zvetAmbara kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya 'vItarAgastotra' ke kAvya ko paDha sakate haiM / jina ke zarIra para vaha saundarya aura dharmazIlatA ke guNoM kA Aropa karate haiM kyoMki vaha kisI bhI parivartana se prabhAvita nahIM hotA / kahA jAtA hai ki zuddhatA se jina kA zarIra logoM ko AkarSita karatA hai / 'priyaGgusphaTikasvarNapadmarAgAJjanaprabhaH / prabho tavA'dhautazuciH kAya: kamiva nAkSipet ?' || (vItarAgastotra 2.1) nIlA priyaGgu, sphaTika ujjvala, svarNa pIlA camakatA phira padmarAga aruNa va aJjana ratna zyAmala damakatA / ina-sA-manorama rUpa mAlika ! ApakA, nahAye binA bhI zuci sugandhita, kauna raha sakatA use nirakhe binA ? // (vijayazIlacandrasUri 1996 pR0 4) yaha vicAra 'bhaktAmarastotra' meM bhI milatA hai| jina kA rUpa advitIya hai aura zAnta, sundara, manohara paramANuoM se nirmita huA hai / 'yaiH zAntarAgarucibhiH paramANubhistvaM / nirmApitaH' (bhaktAmarastotra 12) jaina mata ke anusAra jina ke zarIra kI AvazyakatA kahI gayI hai / 'mataM naH santi sarvajJA muktAH kAyabhRto'pi ca' (vItarAgastotra 7.7) yaha to hameM bhI mAnya hai aise dvidhA sarvajJa hai eka dehadhArI, dUsare aru siddha rUpAtIta hai| (vijayazIlacandrasUri 1996 pR0 23) para jinapratimA Adarza meM pratibimba jaise hotI hai / jinavadana ko stotrakAra adhika dhyAna dete haiM / "prasannamAsyaM madhyasthe dRzau lokampRNaM vacaH' (vItarAgastotra 6.11). Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 prabhujI ! prasanna vadana tumhArA najara aru zamarasabharI budha - abudha janatA ko tathA priyakAriNI vANI kharI / (vijayazIlacandrasUri 1996 pR0 20) mukha- mudrA saumya honI cAhiye / yaha vicAra Adhunika gItoM meM bhI upalabdha hai / 153 tumhArI A~khoM meM sneha hai, aura tumhAre cehare para zAnti kA sandeza hai / tumhAre vakSa:sthala para ahiMsA virAjamAna hai, tumhAre hoThoM para rAjakIya satya hai / (de0 Kelting 2001 pR0 89) jina kI zuddhatA candramA tathA sUrya se adhika prakAzamAna hai / 'nityodayaM dalitamohamahAndhakAraM gamyaM na rAhuvadanasya na vAridAnAm / vibhrAjate tava mukhAbjamanalpakAnti vidyotayaj jagadapUrvazazAGkabimbam ' // ( bhaktAmarastotra 18 ). ApakA mukha-kamala eka adbhuta candramA hai jo sampUrNa loka ko prakAzita karanevAlA hai / usakI kAnti alpa nahIM hai / usakA udaya sadA hI hotA hai / vaha samasta jagata kA ajJAna moha rUpa andhakAra naSTa kara detA hai / na rAhu na bAdala usako Dha~ka sakate haiM / kalAkRtiyoM meM A~kheM jo baDI-baDI haiM khulI yA banda haiM / A~khoM kA dRSTikoNa yA to nAka kA hai athavA kisI vizeSa dizA meM nahIM hai / phira bhI eka digambara zAstra ke anusAra, jo mUrtipratiSThA ke viSaya ko chUtA hai, acchA hai ki A~kheM khulI hoM kyoMki vaha cehare ke saundarya ko baDhA detA hai / yaha bhI kahA gayA hai 'lakSaNairapi saMyuktaM bimbaM dRSTivivarjitam / na zobhate yatastasmAt kuryAd dRSTiprakAzanam // 72 // nAtyantonmIlitA stabdhA na nisphAritamIlitA / tiryagUrdhvamadho dRSTiM varjayitvA prayatnataH // 73 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 anusandhAna-71 nAsAgranihitA zAntA prasantA nirvikArikA / vItarAgasya madhyasthA kartavyAdhottamA tathA' // 74|| (vasunandin kA pratiSThApATha, de0 jainendra siddhAntakoza, bhAga 2 pR0 300) lakSaNoM se saMyukta bhI pratimA yadi netrarahita ho yA mundI huI A~khavAlI ho to zobhA nahIM detI / isalie use usakI A~kha khulI rakhanI cAhie 72 / arthAt na to atyanta mundI huI honI cAhie aura na atyanta phaTI huii| Upara nIce athavA dAyeM-bAyeM dRSTi nahIM honI cAhie / balki zAnta nAsAgra prasanna nirvikAra honI cAhie / aura isI prakAra madhya va adhobhAga bhI vItarAga pradarzaka hone cAhie (pR. 301) / zvetAmbara jaina mUrtiyoM meM zIze kI A~kheM darzaka ko AkarSita karane ke lie prAyaH ghaTita haiM (isa viSaya kI carcA ke lie de0 Cort 2015) / cehare para koI bhAva na dikhe, para dRSTi na sthira na kaThora honI cAhie / prasannatA kA pradarzana honA cAhie / 18vIM-19vIM zatI ke budhajana nAmaka eka jayapurasthAnIya digambara kavi ne kahA 'chabi vItarAgI nagyana mudrA dRSTi nAsA pe dharai vasu pratihArya ananta guNajuta koTi ravi chabi ko harai' (prabhu patita pavana) stabdha dRSTi se zoka, udvega tathA santApa, zAnta dRSTi se saubhAgya / jaba maiMne AcArya vijayazIlacandrasUrijI mahArAja se jina ke saundarya ke viSaya meM pUchA to unhoMne eka zlokapratIka kA ullekha kiyA 'prazama-rasa-nimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM vadanakamalam' isa prakAra kA varNana pahale hI eka zvetAmbara Agama meM milatA hai, jaba 'anuyogadvArasUtra' 262 meM navarasoM ke varNana ke sandarbha meM zAntarasa kA varNana kiyA jAtA hai| 'sabbhava-nivviikaraM uvasanta-pasanta-soma-diTThiyaM hI ! jaha muNiNo sohati muhakamalaM pIvara-sirIyaM' Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 155 svabhAva se vikAra rahita prazAnta saumya dRSTi yukta aura puSTa kAntivAlA muni kA mukha kamala kI taraha atIva suzobhita ho rahA hai| ___ jaise bauddha mAtRceTa lekhakane 2vIM zatI meM buddha kI AtmIyatA kI prazaMsA kI hai / sundara hai kyoMki zAntipUrva hai / 'upazAntaM ca kAntaM ca... idaM rUpaM kamiva nAkSipet ?' (adhyardhazataka 52). 'bRhatsaMhitA' ke pratimAlakSaNa adhikAra meM 7vIM zatI meM varAhamihira ne buddha aura jina kI pratimAoM kA eka jaisA varNana kiyA hai / buddha ko 'prasannamUrti' tathA jina ko 'prazAntamUrti' kahA hai| 'padmAGkitakaracaraNaH prasannamUrtiH sunIcakezazca / padmAsanopaviSTaH piteva jagato bhavet buddhaH / AjAnulambabAhuH zrIvatsAGkaH prazAntamUrtizca / digvAsAstaruNo rUpavAMzca kAryo'rhatAM devaH' // (58.44-45). vAstava meM bauddha aura jaina kI prAcInakAla kI mUrtiyA~ eka dUsare se bahuta milatI-julatI haiM / jinapratimA ke saundarya ko lekhakoM ne varNana kiyA hai| dekhanevAle para usakA gaharA prabhAva par3atA hai| isameM itanI zakti hotI hai ki dArzanika siddhasena ne apanI 'dUsarI dvAtriMzikA' meM rekhAGkita kiyA hai ki jina kI pratimA ko dekhanA Atmasiddhi kA pradhAna sAdhana upAya hai / "tiSThatu tAvadatisUkSma-gabhIra-gAdhAH saMsAra-saMsthiti-bhedaH zrutavAkyamudrAH paryAptamekamupapattisacetanasya rAgArciSaH zamayituM tava rUpameva (2.15) 'Never mind your profound and subtle doctrines that destroy the agonies of rebirth-Just the mere sight of your form alone is enough to still the fire of passion in a receptive soul.' (de0 Granoff 2012) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 anusandhAna-71 aura apanI 'prathama dvAtriMzikA' meM unhoMne kahA hai ki jina kA zarIra nirantara badalatA nahIM / vaha sAmAnya lAla rakta se bhinna hai / jina kI adbhuta bhASA jo saba vyaktiyoM ke lie kRpApUrNa hai| vicArazIla vyakti meM jina kI sarvajJatA ke viSaya meM saMdeha dUra karanevAlI hai| 'vapuH svabhAvastha-marakata-zoNitaM parAnukampAsaphalaM ca bhASitam / na yasya sarvajJavinizcayastvayi dvayaM karotyetadasau na mAnuSaH' (1.14; Granoff 2012) jinapratimA ko dekhane se aisA prabhAva hotA hai jo dhArmika parivartana meM badala jAtA hai / usakA prabhAva anya dhArmika pratimAoM se adhika bhI ho sakatA hai / rAjazekharasUri ke liye hue 'prabandhakoza' kI eka kathA ke anusAra (kathA-8) haribhadra brAhmaNa ne jinapratimA ko eka mandira meM dekhakara Ananda ko vyakta kiyA hai aura vaha jaina dharma meM parivartita hokara madhyakAlIna ke pradhAna jaina manISiyoM meM uttama sthAna para pahuMce / 'vapureva tavAcaSTe bhagavan ! vItarAgatAm (...) jaM diTThI karuNAtaraGgiyaphuDA eyassa somma muhaM AyAro pasamAyaro, pariyaro santo, pasannA taNU / tAM nUNaM jarajammamaccuharaNo devAhidevo imo devANaM avarANa dIsai jao neyaM sarUvaM jae' he bhagavAn ! ApakA zarIra hI vItarAgatA kahatA hai / dRSTi kRpApUrNa hai, ceharA madhura hai / jo jina pratyeka dizA meM dikhAe gae haiM ve bhI zAnta haiM aura zarIra sampUrNatayA zAnta hai / sArI devatAoM meM Apa aisI devatA haiM jo janma, jarAvasthA tathA mRtyu para vijaya pAte hai / aura koI dUsarI devatA aisI nahIM haiN| isI lekha meM eka hindu ne eka jaina upAdhyAya se pUchA / ye jinadeva kahAM haiM / usakA uttara yaha hai ki mokSa meM hai, para dravyata: jaina mandira meM hai / hindu ko jaina mandira meM le jAyA gayA / usane pArzvanAtha bhagavAna kI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 157 pratimA ko dekhakara kahA - vaha sampUrNa devatA hai, yaha usake rUpa se patA calatA hai| 'sa jina: kvAste ? sUriH - svarUpato muktau, mUrtitastu jinAyatane / (...) zAntaM kAntaM niraJjanaM rUpaM dRSTvA prabuddho babhASe / ayaM niraJjano deva AkAreNaiva lakSyate' (prabandhakoza 9, pR. 40). aise sandarbho meM hama dekha sakate haiM ki jina aura anya devatAe~ eka dUsare se kitane bhinna hote haiM / jinapratimA zAntipUrNa aura vItarAga hai, isake viruddha anya devatAe~ kAma tathA anurAga se otaprota haiM / 'dIpArNava' ke lekhaka ne kahA hai ki jinapratimA meM do bhujAe~ aura eka hI ceharA hai aura vaha nirguNa hai (21.2-3) / isameM trizUla, pAza aura anya padArtha nahIM haiM jo uthalaputhala aura Asakti ke cihana haiM (vItarAgastotra, 18vAM prakAza) / jina aura buddha pratimAoM kA virodha hai hindu devatAoM ke bahutva ke samakSa / caturbhuja, SaDbhuja, vAhana para baiThI huI ItyAdi mUrtiyA~ jainoM ke bIca meM to milatI haiM para ye jaina devatAoM kI mUrtiyA~ haiM aura devatAe~ muktajIva nahIM haiM / ve saMsArika jIva hote haiM jo devagati meM utpanna hue haiM / apanI 'anyayogavyavacchedikA' meM hemacandrAcArya ne rekhAGkita kiyA hai ki dhyAnamudrA meM AsIna jinapratimA aura anya devatAoM kI pratimA eka dUsare se bahuta dUra hote haiM / "O Lord of Jinas, the lords of other faiths have not even learned to master your outward posture, the way you sit with legs folded, body relaxed, your eyes focused unwavering on the tip of your nose. What could they know of your inner virtues?" (20; Granoff 2012) __ apane 'mahAdevastotra' meM unhoMne ziva aura jina kA aMtara samajhAyA / usake anusAra kevala jina 'devatA' zabda ke yogya haiM / jina ko zaGkara kahA gayA hai jo zAnti lAtA hai / khaDe hue athavA AsIna, dhyAnamagna, niHzastra aura binA patnI ke sAtha haiM / nirAyudha hone se krodha, mAna, mAyA, lobha, janma, jarA, maraNa, bhaya aura hiMsA ke abhAva kA sUcaka hai / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 anusandhAna-71 jinapratimA kI nitAnta nizcalatA vItarAgatA kA lakSaNa hai / usakI yaha pratimA pUjA aura dhyAna ke yogya hai / isako rUpasthadhyAna kahA jAtA hai / kyoMki vItarAga bhagavAna para dhyAna karate hue bhakta bhI vItarAga ho sakatA hai 'vItarAgo mucyeta vItarAgaM vicintayan' (yogazAstra 9.13). ceharA kA saundarya eka saumya musakarAhaTa se rekhAGkita kiyA jA sakatA hai (de0 Balbir 2013) / yaha AtmasaMtuSTi ko aura loka se pUrI virAgatA ko abhivyakta karatI hai| jina ke atirikta bAhubali kI mUrti bhI jainiyoM ke lie sundaratA kA Adarzika udAharaNa hai| zravaNabelagola kI mUrti sabase prasiddha hai / vaha nizcala khaDA huA hai / kannaDa bhASA kavi kuvempu ne usakI prazaMsA aise kI hai| 'he yogIza, Apake zAnta mukha se jo musakarAhaTa AtI hai usakA kyA artha hai ? kyA yaha brahmAnanda kA bimba hai? yA hama saba logoM kI mUDhatA ke sAmane vyaMgya hai?' (de0 Balbir 2013) to jina advitIya hai, vaha dUsarI devatAoM se atyanta bhinna hai, sAdhAraNa sAdhuoM se bhI bhinna hai / jinapratimA jina ke guNoM ko prakaTa karatI hai aura pratimA ke dvArA dikhAyA huA jina kA zArIrika rUpa apUrva tathA sundara hai / 3. jinapratimA kA saundarya alaGkAra sahita yA alaGkAra rahita ? ___ hama kaha cuke haiM ki prAya: zvetAmbara jinapratimA ko alaGkAra sahita aura digambara binA alaGkAra ke unakI pUjA karate haiM / isakI carcA 17vIM zatI ke meghavijaya aura banArasIdAsa ke bIca meM huI (de0 Granoff 2013) / saundarya ke viSaya meM carcA hai ki kyA jinapratimA alaGkAroM aura vastroM se Dhaka diyA jAe / to meghavijaya kahate haiM hAM, alaGkAra aura vastra Avazyaka haiM / banArasIdAsa ne isakA apavAda kiyA hai / vaha kahatA hai jinapratimA prAkRtikarUpa se sundara hai / 'bhagavadvimbasya svayaM zobhanatvam' (yuktiprabodha pR. 67) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 159 usako sundara karane ke liye kisI vastu kI AvazyakatA nahIM hai / isake pramANarUpa meM 'ekIbhAvastotra' kA eka zloka uddhRta hai / 'Aharyebhya: spRhayati paraM yaH svabhAvAdahRdyaH zastragrAhI bhavati satataM vairiNA yazca zakyaH / sarvAGgeSu tvamasi subhagastvaM na zakyaH pareSAM tatki bhUSAvasanakusumaiH kiM ca zastrairudastraiH?' // Only someone who is not naturally beautiful would yearn for externals, like clothes and jewels to beautify himself; only someone who could be beaten by a foe would take up weapons. Every part of your body is exquisitely beautiful and no enemy can defeat you. What need have you of jewels, clothes or flowers? What need have you of threatening weapons?' (Granoff 2013 pR0 5-6). vaha vAgbhaTAlaGkAra ke zabda bhI uddhRta karatA hai / usake anusAra jina 'analaGkArasubhagAH' (yuktiprabodha pR. 60) / mahAvIra ke prathama gaNadhara, gautama kA eka zloka bhI AtA hai / jinapratimA ke viSaya para kahAM gayA hai - 'nirAbharaNabhAsuraM vigatarAgavegodayAn nirambaramanoharaM prakRtirUpanirdoSataH / nirAyudhasunirbhayaM vigatahiMsyahiMsAkramAn nirAmiSasutRptimadvividhavedanAnAM kSayAt / ' (bodhapAhuDa pR. 156 tathA yuktiprabodha pR. 59). nirAbharaNa hone se jinapratimA rAga kA abhAva sUcita karatI hai / meghavijaya kahate haiM ki alaGkRtapratimA se hI bhakta loga jina kA svarUpa ThIka se samajha sakate haiN| Age meghavijaya prastuta karate haiM ki darzakoM ko alaGkArarahita patthara sundara nahIM lagatA / arthAt kevala pratimA prasiddha jina ke pratinidhitva ke lie paryApta nahIM hai / meghavijaya kI samajha meM jina kI mUrti ko dekhane kA bhinna-bhinna anubhava hotA hai kyoMki pratimA kA anubhava Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 anusandhAna-71 kucha eka aMza meM dekhane kA anubhava, eka aMza meM kAlpanika aura dhyAnapUrvaka hai / usakA kahanA hai ki vaha alaGkAroM se, phaloM aura phUloM se susajjita hotA hai| patthara meM utamA prakAza nahIM hotA / isalie manuSya apane citta se sone aura alaGkAroM ke rUpa meM arpaNa karatA hai / aura unase patthara sajA detA hai| Upara ke vicAroM se maiM isa niSkarSa ko pahu~catI hU~ ki jinapratimA kI sundaratA hama saba ko dArzanika zakti ko detI hai| aura isakA pariNAma yaha hai ki vyakti antaryAmI camatkAra se jvalita hotA hai / jo vyakti Antarika dIptimAna hai vaha bhI prakAza se otaprota hai / dekhane kI bAta yaha hai ki jaise loga sAdhu logoM kA Adara karate haiM usakI prazaMsA va pUjA karate haiM, unakI bAta sunate haiM usI prakAra jinapratimA kA Adara aura pUjA karate haiN| jina saundarya ke viSaya meM jaina mata nIce ke zabdoM meM saMkSepa se kahA jA sakatA hai| antaraGgazuddhAtmAnubhUtirUpakaM nirgranthanirvikAraM rUpamucyate (jainendra siddhAntakoza bhAga 3, pR. 405) antaraGga zuddhAtmAnubhUti kI dyotaka nirgrantha evaM nirvikAra sAdhuoM kI vItarAgamudrA ko rUpa kahate haiM / Selected references ____Balbir, Nalini, 2013, Sourires de sages dans le bouddhisme et le jainisme, pp. 75-99 in Sourires d'Orient et d'Occident, ed. by Pierre-Sylvain Filliozat and Michel Zink (Journee d'etudes organisee par l'Academie des Inscriptions et Belles-Lettres et la Societe Asiatique, 11 decembre 2009), Paris : Academie des Inscriptions et Belles-Lettres. Banks, M., 1999, The Body in Jain Art, pp. 311-323 in Wagle, N.K. and O. Qvarnstrom (ed.), Approaches to Jaina Studies : Philosophy, Logic, Rituals and Symbols, Toronto, 1999. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 161 Bruhn, K., 1969, The Jina Images of Deogarh, Leiden, Brill. Cort, J. E., 2010, Framing the Jina. Narratives of Icons and Idols in Jain History, Oxford University Press. Cort, J.E , 2015, God's Eyes. The Manufacture, Installation, and Experience of External Eyes on Jain Icons, pp. 39-66 in Sacred Matters. Material Religion in South Asian Traditions. Edited by Tracy Pintchman and Corinne G. Dempsey, New York, Suny Press. Dhaky, M.A., 1989, The Jina Image and The Nirgrantha Agamic and Hymnic Imagery, pp. 93-108 in Shastric Traditions in Indian Arts, A. Dallapiccola (ed.), Stuttgart, F. Steiner (Beitrage zur Sudasienforschung ... Heidelberg. 125.1). Enlarged version in M.A. Dhaky, Studies in Nirgrantha Art and Architecture, Sambodhi Sansthan, Ahmedabad, 2012 (Shresthi Kasturbhai Lalbhai Smarak Nidhi Series Volume 5), pp. 99-136. aqua ed. Prabhashankar Oghadabhai Sompura, Palitana, 1960. Glasenapp, H. von, 1991 (2nd ed.), Doctrine of Karinan in Jain Philosophy, Varanasi, P.V. Research Institute. Granoff, Phyllis, 2000, Portraits, Likenesses and Looking Glasses: Some literary and philosophical reflections on representation and art in medieval India, pp. 63-107 in Representation In religion: Studies In Honor of Moshe Barasch, J. Assmann et A. Baumgarten (ed.), Leiden, E.J. Brill. Granoff, Phyllis, 2012, Bewitching beauty: Some Jain reflections on Art, pp. 232-248 in Images, Relics, and Legends: The Formation and Transformation of Buddhist Sacred Sites. Essays in Honour of Professor Koichi Shinohara. Edited by James Benn, Jinhua Chen and James Robson, Oakville, Ontario: Mosaic Press. Granoff, Phyllis, 2013, The Perfect Body of the Jina and his Imperfect Image, International Journal of Jain Studies vol. 9, No. 5, pp. 1-21 (on line). Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 anusandhAna- 71 Jainendra Siddhanta Kosa. 5 vols., Delhi, Bharatiya Jnanpith, 1985. Kelting, W.M., 2001, Singing to the Jinas, Oxford University Press. Masson, J.L. and Patwardhan, M.V., 1969, Santarasa and Abhinavagupta's Philosophy of Aesthetics, Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona ( Bhandarkar Oriental Series No. 9). Soraba, V., 1993, An Anthology of Kannada Poems on Gommateshwara. Compiled by Dr. T.V. Venkatachala Sastry. Rendered into English by Venugopala Soraba, Shravanabelgola, 1993 (Gommateshwar Bhagavan Bahubali Mahamastakabhisheka Samiti 1993). Tiwari, Maruti Nandan Prasad and Sinha, Shanti Swaroop, 2011, Jaina Art and Aesthetics. Aryan Books International, New Delhi. vijayazIlacandrasUri 1996 : kalikAlasarvajJa prabhu zrIhemacandrAcArya viracita vItarAgastavaH, vijayazIlacandrasUri - viracita 'hindI' padyAnuvAdasahitaH, kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra - zikSaNa nidhi, amadAvAda. [ zrI nalinI balabIre jevo lekha lakhI mokalyo tevo ja atre chApavAmAM Avela che. bhASAkIya dRSTie keTalAka viSaya AmAM aspaSTa rahe che parantu temano Agraha hato ke "meM DhAMkI sAheba vize bahu AdarathI A lekha lakhyo hovAthI tamAre chApavo ja joie." tethI yathAvat chApyo che. saM. ] Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 163 prAkRta evaM apabhraMza jainasAhitya meM kRSNa - pro. sAgaramala jaina rAma aura kRSNa aise vyaktitva hai, jo yugo-yugo se bhAratIya janamAnasa ke zraddhA ke kendra rahe hai / ina donoM vyaktitvoM ke jIvanacaritroM ne bhAratIya dharma, sabhyatA aura saMskRti ko bahuta adhika Andolita aura prabhAvita kiyA hai / vaiSNavadharma ke udbhava evaM bhaktimArga ke vikAsa ke sAtha ye donoM vyaktitva adhikAdhika janazraddhA ke kendra banate cale gae / inake jIvanavRttoM para racita rAmAyaNa, mahAbhArata aura bhAgavata bhAratIya paramparA ke aise grantha hai, jo sabhI bhAratIya lokabhASAoM meM anUdita hai aura bhAratIya janasAdhAraNa ke dvArA atyadhika zraddhA aura bhakti ke sAtha paDhe va sune jAte hai / sAhityika rujhAna kI dRSTi se rAma ke caritra kI apekSA bhI kRSNa kA caritra pUrva madhyakAla meM adhika prabhAvI rahA hai / rAma ke caritra ko adhikAdhika lokavyApI banAne kA zreya gosvAmI tulasIdAsa ke rAmacaritamAnasa ko hai / rAma sadAcAra-sampanna, sanmArgasaMrakSaka eka vIra puruSa hai : jaba ki kRSNa eka bahuAyAmI vyaktitva ke dhanI hai / ve eka naTakhaTa bAlaka, rasika yuvA, dharma aura samAja ke saMrakSaka vIra puruSa, kuzala rAjanetA tathA dharma evaM adhyAtma ke upadeSTA prajJA-puruSa sabhI kucha hai / unake jIvana ke isa bahuAyAmI svarUpa ne unheM adhika prabhAvI banA diyA hai / ardhamAgadhI Agama sAhitya meM kRSNa : jahAM taka jaina paramparA kA prazna hai, usane rAma aura kRSNa donoM ke kathAnakoM ko apane meM AtmasAt karane kA prayatna kiyA hai / yadyapi jaina paramparA meM vimalasUri ke paumacariyaM (prAkRta), jinasena ke padmapurANa (saMskRta), raviSeNa ke padmacarita (saMskRta) evaM svayambhU ke paumacariu (apabhraMza) ke sAtha-sAtha rAjasthAnI aura hindI meM aneka grantha rAmakathA Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 anusandhAna-71 para milate hai, kintu jaina Agama sAhitya meM jitanA vistRta vivaraNa kRSNakathA kA milatA hai utanA rAmakathA kA nahIM / jaina AgamoM meM rAma ke nAmanirdeza ke atirikta unake jIvanavRtta kA koI ullekha nahIM milatA hai / jaba ki kRSNa ke jIvanavRtta ke aneka ullekha unameM upalabdha hai / jaina paramparA meM kRSNa ke jIvanacaritra ko rAma kI apekSA bhI AgamasAhitya meM adhika sthAna milA hai / Agama granthoM meM samavAyAGga, uttarAdhyayana, jJAtAdharmakathA, antakRtdazA, praznavyAkaraNa Adi AgamoM meM kRSNa sambandhI ullekha haiM / Agama sAhitya meM kRSNa ke caritra ko rAma ke caritra ke apekSA jo pramukha sthAna prApta huA hai, usakA kAraNa kevala yahI nahIM hai ki ve jaina paramparA ke 22veM tIrthaGkara ariSTanemi ke cacere bhAI hai, apitu unakA vAsudeva (arddhacakrI) honA bhI hai / jaina paramparA meM rAma evaM kRSNa donoM kI gaNanA zalAkApuruSoM meM kI gaI hai, kintu jahAM rAma ko baladeva ke rUpa meM svIkRta kiyA gayA hai vahIM kRSNa ko vAsudeva ke rUpa meM svIkRta kiyA gayA hai / baladeva kI apekSA vAsudeva kA pada nizcaya hI adhika mahattvapUrNa kahA jA sakatA hai, kyoMki vAsudeva zAsanasUtra kA svayaM niyAmaka hotA hai, jaba ki baladeva mAtra usakA sahayogI / sAtha hI jaina paramparA meM kRSNa ko bhaviSya meM honevAle 12veM tIrthaGkara ke rUpa meM bhI svIkAra kiyA gayA hai aura yaha satya hai ki jaina paramparA meM tIrthaGkara hI sarvocca vyaktitva hai / isa AdhAra para hama kaha sakate haiM ki rAma kI apekSA kRSNa ne jainoM ko adhika prabhAvita kiyA hai| jahAM taka kRSNa ke jIvana-vRtta ke sambandha meM vistRta evaM svatantra grantha kA prazna hai saMskRta evaM apabhraMza meM harivaMzapurANa ke rUpa meM sarvaprathama aise svatantra grantha likhe gaye / kintu Age calakara riTunemicariU, neminAhacariu, pajjunacariu, kaNhacarita Adi aneka grantha likhe gaye haiM, jinameM kRSNa-kathA ko pramukha sthAna milA hai| __ jaina Agama sAhitya meM prAcInatama stara ke arthAt IsvI pUrva ke granthoM yathA AcArAGga, RSibhASita, sUtrakRtAGga, uttarAdhyayana, dazavaikAlika Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 165 meM kRSNa ke jIvana-vRtta kA hameM koI vivaraNa upalabdha nahIM hotA hai / RSibhASita meM vAriSeNa kRSNa ke upadezoM kA vivaraNa hai, kintu unakA devakIputra kRSNa se sambandha joDa pAnA kaThina hai / mAtra uttarAdhyayanasUtra ke rathanemi (rahanemijja) nAmaka adhyayana meM rAjImatI aura rathanemi ke kathA prasaMga meM zaurIpura nagara ke vasudeva nAmaka rAjA kI rohiNI aura devakI nAma kI rAniyoM ke putra ke rUpa meM kramaza: rAma aura kezava (kRSNa) kA ullekha hai / isa kathAprasaMga meM kezava ke dvArA rAjImatI kA ariSTanemi se vivAha nizcita karane evaM ariSTanemi ke pravrajita hone para unheM zubhakAmanA preSita karane evaM vandana karane kA bhI ullekha hai / sambhavataH yahI eka aisA sAhityika prAcInatama AdhAra hai, jahAM kRSNa jaina paramparA meM sarvaprathama ullikhita hote hai / yadyapi dvitIya stara ke Agama granthoM meM arthAt IsA kI prathama-dvitIya zatAbdI meM nirmita Agama granthoM meM kRSNakathA kA dhIre-dhIre vistAra hotA gayA hai / ina granthoM meM samavAyAGga pUrvabhAga ke 54veM samavAya meM 24 tIrthaGkara, 12 cakravartI, 9 baladeva evaM 9 vAsudeva ye 54 uttama puruSa hote hai - mAtra yaha ullekha hai| yahAM inake nAmoM kA bhI ullekha nahIM hai / kintu samavAyAGga ke hI antima bhAga meM baladevoM evaM vAsudevoM ke vartamAna bhava ke nAma, pUrva bhava ke nAma, nidAnakAraNa aura nidAna nagaroM ke nAma tathA unake mAtA-pitA, pUrvabhava ke dharmAcArya aura vartamAnabhava ke pratizatru (prativAsudeva) ke nAma Adi kA ullekha hai / isI prasaMga meM naveM vAsudeva ke rUpa meM kRSNa kA nAma AtA hai / kRSNa ke pitA ke rUpa meM vasudeva aura mAtA ke rUpa meM devakI kA ullekha yahAM bhI hameM prApta hotA hai / isI prasaMga meM sAmAnya rUpa se vAsudevoM aura baladevoM kI sampadA, zArIrika zakti, vyaktitva Adi kA vistRta ullekha kiyA gayA hai / isa carcA meM jo mahattvapUrNa ullekha hai vaha yaha ki baladeva kaTisUtravAle nIle kauzeyaka vastra ko aura vAsudeva kaTisUtravAle pItakauzeyaka vastra ko dhAraNa karate hai / isI prakAra yahAM yaha bhI batAyA gayA hai ki baladeva hala aura mUsala rUpI astroM ko dhAraNa karate hai aura vAsudeva zRGga, dhanuSa, pAJcajanya Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 anusandhAna-71 zaGkha, sudarzana cakra, kaumudakI gadA, nandaka khaDga dhAraNa karate hai aura unakA mukuTa kaustubhamaNi se yukta hotA hai / vaiSNava paramparA meM kRSNa aura baladeva kI veza-bhUSA evaM Ayudha Adi kI jo carcA hai usase isa vivaraNa kI samAnatA hai / yadyapi hameM smaraNa rakhanA cAhie ki ye sabhI ullekha samavAyAGgasUtra ke antima bhAga meM pAye jAte hai jo usake pariziSTa ke rUpa meM hai| isase aisA lagatA hai ki inheM samavAyAGga meM bAda meM joDA gayA hai| phira bhI vartamAna samavAyAGga kA jo kucha svarUpa haiM, vaha IsA kI 5vIM zatAbdI meM nizcita ho gayA thA / ataH ye sAre vivaraNa unase prAcIna hI hai, paravartI nahIM / phira bhI yaha mAnane meM hameM Apatti nahIM honA cAhie ki yaha samagra vivaraNa hindu paramparA se prabhAvita hai / kRSNa ke vyaktitva ke sambandha meM Agama sAhitya meM samavAyAGga ke pazcAt kRSNa kA jo prAcIna ullekha hameM prApta hotA hai, vaha hameM jJAtAdharmakathA meM milatA hai / vidvAnoM ne jJAtAdharmakathA ko lagabhaga IsA kI dvitIya zatAbdI ke AsapAsa kI racanA mAnA hai / jJAtAdharmakathA meM kRSNa sambandhI ullekha usake zailaka evaM draupadI nAmaka adhyayanoM meM hai / yadyapi draupadI nAmaka adhyAya kA mukhya pratipAdya viSaya to draupadI ke pUrvabhava evaM vartamAnabhava kA caritraNa hai, kintu prasaMgavaza isameM kRSNa sambandhI aneka vivaraNa upalabdha hai / vizeSa ullekhanIya yaha hai ki yahAM draupadI ke pAMca pati hone kI kathA ko svIkArate hue bhI usake vyaktitva kI cAritrika garimA ko banAye rakhane ke lie usake pUrvabhava kI kathA bhI joDI gaI / kathA kA sArAMza yaha hai ki draupadI pUrvabhava meM apanI guruNI kI AjJA na mAnakara vanakhaNDa meM sthita ho ugra tapasyA karatI hai aura prasaMgavazAt vaha vahAM eka vezyA ko pAMca premiyoM ke sAtha krIDA karate hue dekhatI hai / usa samaya vaha yaha nizcaya kara baiThatI hai ki yadi merI tapasyA kA phala ho to mujhe bhI bhaviSya meM pAMca patiyoM ke sAtha aisI krIDA karane kA saubhAgya prApta ho / isa nizcaya (nidAna) kA pariNAma yaha hotA hai ki use apane vartamAna bhava meM pAMca pANDavoM kI patnI bananA paDatA hai / isa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 167 prakAra yahAM hindu paramparA meM pracalita draupadI kI kathA ko adhika susaMgata aura tArkika banAne kA prayatna kiyA gayA hai, tAki draupadI ke nirmala caritra ko binA kharoMca pahuMcAye hI pAMca patiyoMvAlI ghaTanA ko tarkasaMgata rUpa meM prastuta kiyA jA sake / isa prasaMga meM yaha bhI ullekhanIya hai ki yahAM draupadI aura pAMca pANDavoM ko jaina dharma kA anuyAyI batAyA gayA hai / mAtra yahI nahIM nArada ko asaMyamI parivrAjaka ke rUpa meM citrita karake jaina dharma kI anugAminI draupadI dvArA samucita Adara na dene kI ghaTanA kA bhI ullekha hai / isase aisA lagatA hai ki jJAtAdharmakathA ke isa kathAprasaMga kI racanA ke samaya taka jaina saMgha meM dhArmika kaTTaratA kA praveza ho cukA thA kyoMki jahAM jaina paramparA ke prAcIna stara ke Agama grantha RSibhASita meM devanArada ko arhatRSi kahakara sammAnita DhaMga se ullikhita kiyA gayA hai vahAM isa kathAprasaMga meM nArada ko asaMyamI, avirata aura kalahapriya tathA padmanAbha ke sAtha milakara draupadI ke apaharaNa kI yojanA banAnevAlA kahA gayA hai / ullekhanIya yaha bhI hai ki ina nArada ko kaDacchupa nArada kahA gayA hai / yadyapi yaha vivAdAspada hI hai RSibhASita ke devanArada aura jJAtA ke kaDacchupa nArada eka hI vyakti hai yA alaga-alaga vyakti hai, yaha kahanA kaThina hai| ___ draupadI ke isa kathAprasaMga meM prasaMgavaza pAMco pANDavoM, kuntI aura zrIkRSNa kA ullekha bhI hai / kathA ke anusAra draupadI kA padmanAbha dvArA apaharaNa ho jAne para pANDava cintita hote haiM tathA draupadI ko khojane meM zrIkRSNa ko hI samartha mAnakara apanI mAtA kuntI ko zrIkRSNa ke pAsa bhejakara draupadI kI khoja ke lie unase nivedana karate hai / isameM kuntI ko kRSNa kI pitRbhaginI kahA gayA hai / kRSNa kuntI ko Azvasta karate hai ki maiM draupadI kI khoja karUMgA / ve nArada se draupadI ke apaharaNa kI ghaTanA kI jAnakArI prApta karate haiM tathA pANDavoM ko yaha saMdeza dete hai ki ve pUrva dizA meM gaGgA nadI aura samudra ke saGgama sthala para sasainya taiyAra hokara pahuMce / kRSNa svayaM bhI sasainya vahAM pahuMcakara lavaNa samudra ke mArga Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 anusandhAna-71 se pANDavoM ke sAtha padmanAbha kI rAjadhAnI aparakaGkA pahuMcate hai / isI prasaMga meM padmanAbha ke pAsa dUta kA bhejanA, padmanAbha se yuddha meM pANDavoM kA parAjita honA, anta meM zrIkRSNa dvArA padmanAbha ko parAjita karanA aura draupadI ko vApasa prApta karane ke ullekha hai / isa kathAprasaMga meM zrIkRSNa ke puruSArtha aura parAkrama ke carcA ke sAtha-sAtha yaha bhI ullekha huA hai ki draupadI sahita pAMco pANDava aura zrIkRSNa jaba vApasa Ate hai taba pANDava naukA dvArA pahale gaGgA pAra kara lete hai, kintu gaGgA pAra karane ke lie zrIkRSNa ko vApasa naukA nahIM bhejate hai / phalata: ve gaGgA nadI ko tairakara pAra karate hai aura pANDavoM para kupita ho unheM dezanirvAsana kI AjJA dete hai / pANDava kuntI ke pAsa pahuMcate hai aura sArI ghaTanA use sunAte hai / kuntI punaH kRSNa ke pAsa pahuMcatI hai aura zrIkRSNa se apane putroM kI dezanirvAsana kI AjJA ko vApasa lene kI prArthanA karatI hai / zrIkRSNa kahate hai ki vAsudeva ke vacana mithyA nahIM hote haiM, ataH dezanirvAsana kI AjJA vApasa lenA sambhava nahIM hai / anta meM ve pANDavoM ko dakSiNa dizA meM jAkara samudra ke kinAre pANDu-mathurA nAmaka nagara basAkara vahAM rahane kA Adeza dete hai / yadyapi yahAM kucha bhaugolika asaMgatiyoM parilakSita hotI hai, prathama to yaha ki dakSiNa-madurA (madurAI) dakSiNa meM hokara bhI samudra ke kinAre nahIM hai, dUsare pUrvIya samudra taTa se lauTate hue mArga meM gaGgA kA paDanA Avazyaka nahIM hai| prastuta kathAprasaMga zrIkRSNa kA pANDavoM ke mitra, eka zUravIra yoddhA tathA dakSiNArdha bharatakSetra meM svAmI ke rUpa meM citraNa karatA hai / vizeSatA yaha hai ki yahAM para zrIkRSNa aura pANDavoM ke caritra ke prasaMga meM mahAbhArata ke yuddha kA koI ullekha nahIM hai / usake sthAna para aparakaGkA meM padmanAbha se hue yuddha kA citraNa hai, samAnatA mAtra yaha hai ki donoM hI yuddhoM kA kAraNa draupadI hai / jahAM taka merI jAnakArI hai hindu paramparA meM kRSNa caritraM ke carcA prasaMga meM kahIM bhI aparakaGkA ke padmanAbha ke sAtha unake yuddha kA koI ullekha nahIM hai / mAtra yahI nahIM, zrIkRSNa kA pANDavoM para Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 - 169 kupita honA, unheM dezanirvAsana kI AjJA denA Adi prasaMga bhI anyatra kahIM dRSTigocara nahIM hote hai / isa AdhAra para hama kaha sakate hai ki jJAtAdharmakathA meM kRSNa ke jIvanaprasaMga ke ullekha mahAbhArata evaM zrImad bhAgavata meM kRSNa ke jIvanacaritra ke ullekhoM se aneka dRSTi se bhinna aura prAcIna hai / jJAtAdharmakathA ke hI pAMcave zailaka nAmaka adhyayana meM thAvaccAputra ke dIkSita hone ke prasaMga meM zrIkRSNa, unakI rAjadhAnI dvArikA aura unake parivAra kA ullekha upalabdha hotA hai / usameM batAyA gayA hai ki dvArikA nagarI pUrva-pazcima meM 12 yojana lambI aura uttara - dakSiNa meM 9 yojana cauDI thI / yaha kubera kI mati se nirmita huI thI / indra kI nagarI alakApurI ke samAna jAna paDatI thI / isa nagara ke bAhara uttara pUrva dizA arthAt IzAnakoNa meM raivataka ( giranAra ) parvata thA tathA raivataka parvata aura dvArikA ke bIca meM nandanavana nAmaka udyAna thA / isa dvArikA nagarI meM kRSNa nAmaka vAsudeva rAjA rAjya karate the / isa nagara meM samudravijaya Adi dasa dazA hai, baladeva Adi pAMca mahAvIra, ugrasena Adi solaha hajAra rAjA, pradyumna Adi sADhe tIna karoDa kumAra, zAmba Adi ATha hajAra durdAnta yoddhA, vIrasena Adi ekkIsa hajAra parAkramI, mahAsena Adi chappana hajAra balavAna puruSa, rukmaNI Adi battIsa hajAra rAniyA~, anaMgasenA Adi aneka gaNikAeM, bahuta se Izvara ( dhanADhya seTha), talavara (kotavAla), sArthavAha Adi nivAsa karate the / una kRSNa vAsudeva kA uttara dizA meM vaitADhya parvata paryanta tathA tInoM dizAoM meM lavaNa samudra paryanta zAsana thA / isa prakAra prastuta adhyayana mAtra kRSNa ke pArivArika evaM rAjakIya vaibhava kA citraNa karatA hai / yadyapi isa adhyayana meM do anya pramukha ghaTanAeM kRSNa ke jIvana se sambandhita hai - prathama to yaha ki kRSNa ko jaba yaha jJAta hotA hai ki arhat ariSTanemi dvArikA ke bAhara udyAna meM padhAre hai to ve apane samasta rAjyaparivAra ke sAtha unake darzanoM ko jAte hai tathA upadeza sunate hai / ariSTanemi ke upadeza se thAvaccA nAmaka gAthApatnI ke 1 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 anusandhAna-71 putra ko vairAgya utpanna hotA hai / kRSNa usake vairAgya kI parIkSA karate hai tathA atyaMta vaibhavazAlI abhiniSkramaNa mahotsava kA Ayojana karate hai / vaise isa adhyAya meM zrIkRSNa kI rAjyasampadA tathA udAravRtti kA paricaya to milatA hai kintu unake jIvanaprasaMgo kA koI ullekha nahIM hai / jaina Agama sAhitya meM eka anya grantha praznavyAkaraNasUtra meM bhI kRSNa ke rAjya aura parivAra kA vistAra se varNana kiyA gayA hai :- jJAtAdharmakathA ke zailaka adhyayana meM varNita kRSNa ke rAjya aura parivAra ke vivaraNa se praznavyAkaraNa ke vivaraNa kI tulanA karane para hameM kucha navIna sUcanAeM prApta hotI hai / isameM kRSNa kI solaha hajAra rAniyoM kA ullekha hai / praznavyAkaraNa kA yaha vivaraNa jJAtAdharmakathA ke vivaraNa se isa artha meM vizeSatA rakhatA hai ki yahAM kRSNa ke jIvana ke saMdarbha meM hindu paramparA meM ullekhita aneka ghaTanAoM kA ullekha huA hai / isameM kRSNa ke dvArA muSTika aura cANUra nAmaka malloM kA, riSTa nAmaka duSTa baila kA, kAliyA nAmaka nAga kA, yamunArjuna nAmaka rAkSasa kA, mahAzakuni aura pUtanA nAmaka do vidyAdhariyoM kA tathA kaMsa aura jarAsandha nAmaka do zaktisampanna rAjAoM kA saMhAra karane kA ullekha milatA hai / praznavyAkaraNa meM kRSNa kA yaha jIvanavRtta vistRta rUpa meM ullekhita hai / (praznavyAkaraNa pRSTha 366 se 368) kRSNa ke jIvanaprasaMgo ke saMdarbha meM adhika vistRta carcA karanevAle jaina Agama granthoM meM antakRtdazA mahatvapUrNa hai / yahAM smaraNIya hai ki vartamAna meM upalabdha antakRtdazA kI viSayavastu paryApta rUpa se parivartita ho gaI hai, kyoM ki antakRtdazA kI viSayavastu ke sandarbha meM sthAnAGga, samavAyAGga, nandIsUtra, tatvArtharAjavArtika, samavAyAGgavRtti, nandIcUrNi evaM aGgaprajJapti meM jo ullekha hai, unameM paraspara bhinnatA hai aura antakRtdazA kI vartamAna viSayavastu se pUrNata: mela nahIM khAte haiM / antakRtdazA meM kRSNa aura unake parijanoM ke ullekhayukta jo vivaraNa upalabdha huA hai vaha IsA kI chaThI zatAbdI se adhika paravartI nahIM mAnA jA sakatA hai / kyoMki nandIsUtra meM antakRtdazA ke ATha vargo ke aura nandIcUNi meM prathama varga Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 171 ke dasa adhyayana hone kA ullekha hai jo ki vartamAna antakRtdazA ke viSayavastu se samAnatA rakhatA hai / samavAyAGgavRtti meM bhI isake vartamAna svarUpa kA ullekha prApta ho jAtA hai / ataH nandI, nandIcUrNi aura samavAyAGgavRtti ke pUrva hI isako yaha svarUpa prApta ho gayA thA / aisI sthiti meM ise chaThI yA sAtavIM zatAbdI se adhika paravartI nahIM kahA jA sakatA hai / antakRtdazA ke ATha vargoM meM prathama pAMca varga aura unake unapacAsa adhyayana zrIkRSNa aura unake parijanoM se sambandhita hai / prathama varga meM gautama, samudra, sAgara, akSobha Adi dasa vyaktiyoM kA varNana hai / ina sabake pitA andhakavRSNi aura mAtA dhAriNI batAI gaI hai / andhakavRSNi kRSNa ke dAdA hote hai / ataH isa AdhAra para ye sabhI kRSNa ke cAcA kahe jA sakate haiM / dUsare varga meM ATha adhyAya hai / unameM se sAgara, samudra, acala aura akSobha ye cAra nAma pUrva varga meM bhI Aye hai / zeSa cAra nAma himavanta, dharaNa, pUrNa aura abhicandra navIna hai / inheM bhI andhakavRSNi ke putra kahA gayA hai / isa prakAra ye sabhI kRSNa ke cAcA mAne jA sakate hai / ina donoM vargoM meM kevala ina sabhI kA ariSTanemi ke pAsa dIkSita hokara tapa sAdhanA karane kA ullekha hai / anya koI vivaraNa upalabdha nahIM hai / tRtIya varga meM teraha adhyayana hai / ina adhyayanoM meM se prathama cha: adhyayana aniyasena, anantasena, anahita, viddhata, devayaza ora zatrusena se sambandhita hai / ye sabhI kumAra bhaddilapura nivAsI sulasA nAmaka gAthApatnI ke putra kahe gaye hai / kintu isI varga ke AThaveM adhyayana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki ye sabhI sulasA ke pAlita putra the / vastutaH ye sabhI devakI aura vasudeva ke hI putra hai / isa prakAra zrIkRSNa ke sahodara the / inakA pAlanapoSaNa kyoM aura kisa prakAra sulasA ke dvArA huA yaha carcA hama bAda meM gajasukumAla kI kathA prasaMga meM kareMge / ina chahoM ke atirikta kRSNa ke anya sahodara gajasukumAla kA bhI vistRta varNana isa varga me haiM / gajasukumAla ke jIvanavRtta kI carcA hama Age svatantra rUpa meM kareMge / isa varga meM anya jina vyaktiyoM kA ullekha hai unameM sArana, dAruka Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 anusandhAna-71 aura anAdhRSTi bhI vasudeva aura dhAriNI ke putra the aura isa prakAra ve bhI anya mAtA se utpanna zrIkRSNa ke hI bhAI the / anya vyaktiyoM me sumukha, durmukha aura kUpadAraka ye tIna baladeva ke putra the / isa prakAra ye tInoM zrIkRSNa ke bhatIje the / isa prakAra tIsare varga meM kRSNa ke dasa bhAIyoM aura tIna bhatIjoM kA ullekha hai / caturtha varga meM jo dasa adhyayana hai unameM jAli, mayAli, upAli, puruSasena aura vAyusena ye pAMca vasudeva aura dhAriNI ke putra kaheM gaye hai / isa prakAra ye bhI zrIkRSNa ke bhAI the, pradyumna aura zAmba ye do kRSNa ke putra the / yadyapi inameM pradyumna kI mAtA rukmiNI aura zAmba kI mAtA jAmbavatI thI / aniruddha kumAra ko pradyumna aura vaidarbhI kA putra batAyA gayA hai / isa prakAra aniruddha kRSNa ke pautra hai / satyanemi aura dRDhanemi samudravijaya aura zivAdevI ke putra kahe gaye hai / ata: ye ariSTanemi ke sahodara aura zrIkRSNa ke cacere bhAI kahe jA sakate hai| isa prakAra cauthe varga meM kRSNa ke do cacere bhAI, pAMca bhAI, do putra aura eka pautra kA ullekha hai| pAMcave varga meM 1. padmAvatI 2. gaurI 3. gAndhArI 4. lakSmaNA 5. susImA 6. jAmbavatI 7. satyabhAmA aura 8. rukmiNI - ina ATha kRSNa kI paTarAniyoM evaM mUlazrI evaM mUladattA nAmaka do putravadhUoM kA ullekha hai / ye sabhI rAniyAM dvArikA ke vinAza kI bhaviSyavANI sunakara ariSTanemi ke pAsa dIkSita hone kA nirNaya karatI hai aura zrIkRSNa samArohapUrvaka unheM pravrajyA grahaNa karavAte hai / inameM mUlazrI aura mUladattA kRSNa aura jAmbavatI ke putra zAmbakumAra kI patniyAM arthAt zrIkRSNa kI putravadhUe thI / isa prakAra hama dekhate hai ki antakRtdazA ke prathama pAMca varga aura unake unapacAsa adhyAya zrIkRSNa ke parivAra se hI sambandhita hai / antakRtdazA meM zrIkRSNa ke jina parijanoM kA ullekha huA hai unameM se unake nAma to aise haiM jinakA nAma hameM hindu paramparA ke anya granthoM meM mila jAtA hai / kintu unameM kucha aise bhI hai jinakA ullekha hameM anyatra kahIM nahIM milatA hai / cAhe ina sabhI nAmoM kI aitihAsikatA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 173 vivAdAspada ho, kintu isase kRSNa aura unake parijanoM kA jaina paramparA meM kyA sthAna hai, yaha spaSTa ho jAtA hai / dvArikA ke vinAza evaM zrIkRSNa ke bhAvI tIrthaGkara hone kI bhaviSyavANI : prastuta aSTama aMga Agama zrIkRSNa jIvanavRtta ke sambandha meM kucha naI sUcanAeM bhI pradAna karatA hai / isameM dvArikA ke vinAza kI kathA eka bhinna DhaMga se citrita kI gaI hai / yadyapi usa para hindu paramparA kA spaSTa prabhAva bhI dekhA jA sakatA hai / antakRtdazA ke anusAra zrIkRSNa ariSTanemi se dvArikA ke bhaviSya ke sandarbha meM prazna pUchate hai / apane parijanoM ko ariSTanemi ke pAsa dIkSita hotA dekhakara unake mana meM eka AtmaglAni utpanna hotI hai ki maiM isa rAjyalakSmI kA tyAga karake prabhu ke pAsa pravrajyA grahaNa karane meM apane ko asamartha kyoM anubhava kara rahA hUM tathA rAjya aura antaHpura meM gRddha banA huA hUM / ariSTanemi zrIkRSNa ke isa manobhAva ko jAnakara kahate hai ki he kRSNa sabhI vAsudeva rAjA nidAna karake janma lete hai ataH unake dvArA pravrajyA grahaNa karanA sambhava nahIM hotA hai / yahAM kRSNa ariSTanemi se apanI mRtyu aura bhAvI jIvana ke sambandha meM prazna karate hai / ariSTanemi unheM batAte hai ki yAdavakumAra madyapAna karake jaba dvaipAyana RSi ko kruddha kareMge, taba dvaipAyanaRSi agnikumAra deva hokara isa dvArikA kA vinAza kareMge / usa samaya tuma apane mAtA-pitA aura svajanoM ke viyoga se duHkhI hokara balarAma ke sAtha dakSiNI samudra taka taTa kI ora pANDu-mathurA kI ora prasthAna karoMge / rAste meM kauzAmbavana udyAna meM tuma pItAmbara oDhakara sooge / usa samaya jarAkumAra mRga ke bhrama meM tuma para tIra calAegA / usa tIra se viddha hokara tuma tIsarI pRthvI meM utpanna hooge / vahAM kI Ayu pUrNa kara isI jambUdvIpa ke bharatakSetra meM puNDra janapada kI zatadvArA nAmaka nagarI meM amama nAma ke bAraveM tIrthaGkara hooge (draSTavya hai ki samavAyAGgasUtra meM bhaviSyakAlIna tIrthaGkaroM ne amama kA nAma 13vAM batAyA gayA hai / ) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 anusandhAna-71 zrIkRSNa dvArikA ke vinAza aura apanI mRtyu kI bhaviSyavANI sunakara dvArikA ke nivAsiyoM aura apane parijanoM ko ariSTanemi ke pAsa pravrajyA lene hetu protsAhita karate hai / pariNAmasvarUpa kRSNa kI aneka rAniyAM aura putra-parijana pravrajyA grahaNa kara lete hai / kRSNa ke laghubhrAtA gajasukumAla kI kathA : antakRtdazA meM kRSNa ke sAta bhAIyoM kA ullekha hameM upalabdha hotA hai / jinameM se aniyasenakumAra Adi cha: kA pAlana-poSaNa bhaddilapura nagara ke nAga nAmaka gAthApati kI patnI sulasA dvArA hotA hai / kathA ke anusAra devakI ko kisI bhaviSyavettAne eka sarIkhe ATha putroM ko janma dene kI bhaviSyavANI kI thI / isa prakAra sulasA ko bhI mRtaputra hone kI bhaviSyavANI kI thI / sulasA ne hariNagameSI nAmaka deva kI ArAdhanA kI aura vaha deva prasanna huA / kathAprasaMga ke anusAra devakI aura sulasA sAtha-sAtha garbhavatI hotI hai aura sAtha-sAtha prasava bhI karatI thI / putraprasava ke samaya vaha deva sulasA ke mRta putroM ko devakI ke pAsa aura devakI ke putroM ko sulasA ke pAsa rakha detA thA / isa prakAra devakI ke prathama cha: putra sulasA ke dvArA pAlita aura poSita hue / kAlAMtara meM sulasA ke ye chaho putra ariSTanemi ke pAsa dIkSita ho gaye / saMyoga se kisI samaya ve chaho sahodara bhAI devakI ke gRha para do-do ke samUha meM bhikSArtha Ate hai / unake samarUpa aura samavayaska hone ke kAraNa devakI ko yaha bhrama ho jAtA hai ki ve hI muni bAra-bAra bhikSA ke lie A rahe hai / nirgrantha zramaNa kisI bhI ghara meM bhikSArtha dUsarI bAra praveza nahIM karatA hai / ata: vaha tIsare samUha meM Aye muniyoM se anta meM yaha bAta pUcha hI letI hai ki kyA dvArikA nagarI meM muniyoM ko AhAra upalabdha hone meM kaThinAI ho rahI hai jisake kAraNa Apako bAra-bAra mere dvAra para AnA paDa rahA hai / muni vastusthiti ko spaSTa karate hai ki hama chaho bhAI eka sarIkhe hone ke kAraNa hI Apako aisA bhrama ho gayA hai / devakI ko apanI bhaviSyavANI kA smaraNa hotA hai ki mujhe eka sarIkhe ATha putroM kI Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 175 bhaviSyavANI kI gaI thI, kintu merI apekSA yaha sulasA hI bhAgyavAna hai / vaha apanI isa manovyathA ke spaSTIkaraNa ke lie ariSTanemi ke pAsa jAtI hai aura ariSTanemi use batAte hai ki ye chaho bhAI vastutaH tumhAre hI putra hai / sulasA ne to inakA pAlana-poSaNa hI mAtra kiyA hai / devakI vApasa lauTakara atyanta zokAkula hotI hai aura vicAra karatI hai ki maiMne sAta putroM ko janma diyA kintu unameM se kisI kI bhI bAlakrIDA kA anubhava nahIM kara sakI / kyoMki cha: sulasA ke dvArA aura eka nanda aura yazodA ke dvArA pAlita poSita kiye gae / devakI yaha vicAra kara hI rahI thI ki, usI samaya zrIkRSNa mAtA ke caraNa vandana hetu Ate hai aura mAtA kI cintA kA kAraNa pUchate hai / devakI sArI vastusthiti ko spaSTa karatI hai / zrIkRSNa apanI mAtA ke duHkha ko dUra karane ke liye tathA apane eka aura sahodara bhAI utpanna hone ke lie pauSadhazAlA meM jAkara tIna dina kA upavAsa kara deva kA ArAdhana karate hai / deva prasanna hokara kahatA hai ki nizcaya hI tumheM eka choTA bhAI prApta hogA, kintu alpa vaya meM hI vaha dIkSita ho jAegA / kAlAntara meM devakI ko putraprasava hotA hai / zrIkRSNa apane laghubhrAtA ko yuvAvasthA prApta hote dekhakara somila brAhmaNa kI kanyA somA se usake vivAha kA nirNaya karate hai / dUsarI ora dvArikA ke bAhara udyAna meM ariSTanemi kA Agamana hotA hai / ariSTanemi ke upadezoM ko sunakara gajasukumAla ko vairAgya ho jAtA hai / mAtA-pitA aura bhAI ke sAMsArika bhoga bhogane ke liye atyaMta Agraha ke hote hue bhI gajasukumAla dIkSita hone kA nirNaya lete hai / zrIkRSNa unakA dIkSAmahotsava karate hai / gajasukumAla dIkSita hone ke dina hI bhikSu-pratimA aGgIkAra karate haiM aura mahAkAla zmazAna meM dhyAnamagna khaDe ho jAte haiM / udhara se gajasukumAla kA bhAvI zvasura somila brAhmaNa nikalatA hai, gajasukumAla ko muNDita zramaNa dekhakara kupita hotA hai / unake sira para miTTI kI pAla banAkara dhadhakate aMgAre rakha detA hai / gajasukumAla dhyAna se vicalita na hote hue usa vedanA ko sahana karate haiM tathA apane mana meM kisI prakAra kA dveSa yA Akroza nahIM lAte hai / phalataH usI dina mukti ko prApta Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 anusandhAna-71 karate hai / zrIkRSNa apane laghubhrAtA ke darzana ke lie ariSTanemi ke pAsa jAte hai aura unase sAre ghaTanAcakra ko jAnane kI apekSA karate hai / ariSTanemi unheM kevala itanA hI batAte hai ki jisa prakAra tumane eka vRddha ko sahayoga dekara duHkha mukta kiyA thA usI prakAra tumhAre bhAI ko bhI eka vyakti ne sahayoga dekara saMsAracakra se mukta kara diyA hai| isI kathAprasaMga meM avAntara rUpa se zrIkRSNa kI sahayoga bhAvanA kA nimna prasaMga hameM milatA hai - zrIkRSNa apane laghu bhrAtA gajasukumAla ke sAtha jaba ariSTanemi ke vandana ko jAte haiM, to unheM mArga meM IMToM kA eka bahuta baDA Dhera dikhAI paDatA hai / ve dekhate hai ki eka vRddha jo atyanta jarjara aura kSINakAya hai usa vizAlakAya Dhera meM se eka-eka IMTa uThAkara ghara ke andara rakha rahA hai| zrIkRSNa usakI usa pIDA ko dekhakara hAthI para baiThe hue hI eka IMTa uThAte hai aura usake ghara meM DAla dete hai / zrIkRSNa ke sAtha AnevAlA samudAya aura sainyabala bhI usakA anusaraNa karatA hai aura isa prakAra alpa samaya meM hI vaha vizAlakAya IMToM kI rAzi vRddha ke ghara pahuMca jAtI hai / yaha hama dekhate hai ki antakRtdazA meM varNita kathAprasaMga meM aniyasena Adi devakI ke chaha putroM kI sulasA ke mRta putroM ke sAtha parivartana kI ghaTanA gajasukumAla ke janma aura dIkSA kI kathA tathA zrIkRSNa ke dvArA usa vRddha ko sahayoga dene kI avAntara kathA ye sabhI ullekha jaina paramparA ke atirikta anyatra nahIM pAye jAte hai / hindu paramparA meM devakI ko zrIkRSNa se pUrva honevAle putra-putriyoM ke jo ullekha hai ve isa kathA se ekadama bhinna hai / phira bhI dono meM itanA sAmya avazya hai ki dono paramparAoM meM kaMsa ke kopa se bacane ke lie devakIputroM kA sthAnAntaraNa huA hai / zrIkRSNa ke pUrvaja :____ vasudevahiNDI meM zrIkRSNa ke pUrvajoM kI carcA karate hue yaha batAyA gayA hai ki harivaMza meM sori aura vIra nAmaka do bhAI utpanna hue / sori ne apanI rAjadhAnI sorikula meM sthApita kI aura vIra ne Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 177 sauvIra meM / ye donoM eka dUsare ke prati atyanta anurAga rakhate the aura koSa, koSThAgAra evaM rAjya Adi kA vibhAjana kiye binA hI rAjyazrI kA upabhoga karate the / sori ke putra andhakavRSNi aura unakI patnI se samudravijaya Adi dasa putra aura kuntI evaM mAdrI nAma do kanyAyeM utpanna huI / dUsarI aura vIra kA putra bhojavRSNi huA / usakA putra ugrasena aura ugrasena ke putra bandhu, subandhu, kaMsa Adi hue / andhakavRSNi ke dasa putroM meM vasudeva dasaveM putra the / isI prasaMga meM samudravijaya Adi ke pUrvabhava kI carcA kI bhI gaI hai / vasudeva ke pUrva bhava kI carcA karate hue yaha batAyA gayA hai ki vaha pUrvabhava meM nandisena thA / tulanAtmaka vivaraNa : jahAM taka kRSNa ke mAtA-pitA ke nAma aura janma kA prazna hai, jaina paramparA aura hindu paramparA meM vizeSa antara nahIM hai / donoM hI paramparAe kRSNa ko vAsudeva evaM devakI kA putra mAnatI hai tathA janma ke pazcAt yazodA ke dvArA unake lAlana-pAlana kI bAta bhI svIkAra karatI hai / donoM paramparAoM ke anusAra kRSNa ke anya sAta bhAIyoM kA ullekha huA hai / kintu donoM paramparAoM meM kRSNa ke anya bhAIyoM ke kathAnaka ke sambandha meM antara pAyA jAtA hai| zrImad bhAgavata ke anusAra balabhadra aura zrIkRSNa ke janma ke pUrva devakI ke chaH putroM ko kaMsa pachADakara mAra DAlatA hai / yadyapi jaina grantha vasudevahiNDI meM bhI kaMsa ke dvArA devakI ke cha: putroM ke mAra DAlane kA ullekha hai kintu jinasena ke uttarapurANa tathA hemacandra ke triSaSTizalAkApuruSacaritra meM tathA antakRtdazA ke anusAra devakI ke garbha se utpanna ye chahoM putra harinigameSa nAmaka devatA ke dvArA sulasA ke yahAM pahuMcA diye gaye aura sulasA ke mRtaputroM ko devakI ke pAsa lAkara rakha diyA jAtA hai / isa prakAra jaina paramparA mukhya rUpa se kRSNa ke sahodara ina cha: bhAIyoM ko sulasA ke dvArA pAlita mAnatI hai jo Age calakara tIrthaGkara nemi ke pAsa dIkSita hokara mokSa ko prApta kara lete hai / zrImad bhAgavata ke anusAra balabhadra kA devakI ke garbha se viSNu ke Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 anusandhAna-71 Adeza evaM yogamAyA zakti ke dvArA rohiNI ke garbha meM saMharaNa hai jaba ki jaina paramparA ke kisI bhI grantha meM isa saMharaNa kI ghaTanA kA ullekha nahIM hai| balki yaha pAyA jAtA hai ki balabhadra rohiNI ke garbha se sahaja janma lete hai / yadyapi yahAM yaha smaraNIya tathya avazya hai ki jaina paramparA meM jo mahAvIra ke garbhasaMharaNa kI bAta kahI jAtI hai vaha mUla meM kahIM baladeva ke garbha-saMharaNa kI ghaTanA se prabhAvita to nahIM hai, jise jainoM ne apane anurUpa moDa liyA ho ? / balabhadra ko kRSNa kA sahodara bhAI na mAnane ke kAraNa jaina paramparA meM kRSNa ke sAta bhAIyoM kI saMkhyApUrti ke lie gajasukumAla kI kathA kA vikAsa huA / zrIkRSNa ke yazodA ke yahAM sthAnAntaraNa kI bAta donoM paramparAe samAna rUpa se svIkAra karatI hai, kintu jahAM zrImad bhAgavata meM yazodA ke garbha se janmI putrI ko, jo ki viSNu kI yogamAyA kA hI svarUpa thI, kaMsa paTaka kara mAra DAlane kA prayatna karatA hai, kintu yogamAyA hone ke kAraNa vaha mRta nahIM hotI hai tathA AkAza meM calI jAtI hai aura kAlI, durgA Adi kI zakti ke rUpa meM pUjI jAtI hai / jaina paramparA meM vasudevahiNDI aura jinasena ke uttarapurANa ke kathanAnusAra kaMsa use mAratA nahIM hai, apitu nAka kATakara athavA nAkacapaTI karake choDa detA hai / yahI bAlikA Age sAdhvI ke rUpa meM dIkSita ho jAtI hai aura apanI dhyAnasAdhanA ke dvArA deva-gati ko prApta karatI hai| kintu harivaMza meM jinasena (dvitIya) ne yaha ullekha kiyA hai ki usakI aGgulI ke rakta se sane hue tIna TukaDe se vaha trizUladhAriNI kAlI ke rUpa meM vindhyAcala (mirjApura ke samIpa) meM pratiSThita ho jAtI hai / jinasena ne isa devI ke sammukha honevAle bhaiMsoM ke vadha kI bhI carcA kI hai jo vindhyAcala meM Aja taka pracalita hai / isa prakAra jinasena dvitIya ne isa kathAnaka ko hindu paramparA ke sAtha joDA hai| kRSNa kI bAlalIlAoM ke sambandha meM donoM paramparAe lagabhaga samAna mantavya rakhatI hai| yadyapi zrImad bhAgavata ke anusAra kaMsa ke dvArA bheje gaye Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 sabhI asura Adi kRSNa yA balabhadra ke dvArA mAra DAle jAte hai, jaba ki jinasena prathama to jainoM ke ahiMsA ke dRSTikoNa ke AdhAra para inheM rAkSasa na kahakara deva yA deviyAM kahatA hai / dUsare kRSNa yA baladeva unheM mArate nahIM hai apitu harAkara jIvita hI choDa dete hai / yadyapi praznavyAkaraNasUtra ke anusAra kRSNa ke dvArA inheM mAre jAne kA ullekha hai / hemacandra apane trizaSTizalAkApuruSacarita meM jinasena ke samAna hI yaha mAnate hai ki zrIkRSNa inheM harAkara bhagA dete hai / yadyapi jahAM jinasena prathama ne inheM devI-devatA ke rUpa meM svIkAra kiyA hai, vahI harivaMzapurANa meM jinasena dvitIya inakA kaMsa ke dvArA bheje gaye unmatta prANiyoM ke rUpa meM ullekha karate hai / 179 jaisA ki hama pUrva meM ullekha kara cuke hai ki jahAM hindu paramparA meM pANDavoM evaM kRSNa ke jIvana ke sAtha mahAbhArata ke yuddha kI ghaTanA juDI huI hai vahAM jaina Agama granthoM meM mahAbhArata kI ghaTanA kA sarvathA abhAva hai yadyapi paravartI jaina lekhakoM ne mahAbhArata kI ghaTanA kA ullekha kiyA hai / jahAM hindu paramparA kaMsa ko kRSNa kA mukhya pratidvandvI mAnakara citrita karatI hai, vahIM jaina paramparA meM kRSNa kA mukhya pratidvandI jarAsandha ko mAnA gayA hai / kyoM ki vaha prativAsudeva hai aura use vijaya karake hI kRSNa vAsudeva ke pada ko prApta karate hai / yadyapi yAdavoM ke aura dvArakA ke vinAza ke mUla meM yaduvaMzI kA madyapAyI honA donoM hI paramparA meM sAmAnya rUpa se svIkAra hai aura use hI yAdava vaMza ke nAza kA kAraNa mAnA gayA hai / phira bhI jaina paramparA meM dvArakA aura yAdava vaMza ke vinAza ko kucha bhinna tarIke se citrita kiyA gayA hai / jaina paramparA ke anusAra dvArakA aura yAdava vaMza ke vinAza kI bhaviSyavANI sunakara zrIkRSNa yaha ghoSaNA karavAte hai ki jo bhI vyakti ariSTanemi ke pAsa dIkSita hogA usake parivAra ke pAlana-poSaNa kI vyavasthA rAjya karegA / isI prasaMga meM kRSNa ke dvArA apanI AThoM patniyoM, putravadhUoM Adi ko ariSTanemi ke pAsa dIkSita karavAne ke bhI ullekha milate hai 1 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 anusandhAna-71 jahAM taka zrIkRSNa kI mRtyu (lIlAsaMharaNa) kA prazna hai dono hI paramparAe jarAkumAra ke bANa se unakI mRtyu kA honA svIkAra karatI hai kintu vaiSNava paramparA ke anusAra ve nityamukta hai aura apanI lIlA kA saMharaNa kara goloka meM nivAsa karane lagate hai / vahAM jaina paramparA ke anusAra ve apanI mRtyu ke pazcAt bhaviSya meM AgAmI utsarpiNI meM bharatakSetra meM 12veM amama nAmaka tIrthaGkara hokara mukti ko prApta kareMge - aisA ullekha hai / isa prakAra donoM paramparAe yadyapi kRSNa ke jIvanavRtta ko apane vivecana kA AdhAra banAtI hai, phira bhI donoM ne use apane-apane anusAra moDane kA prayAsa kiyA hai / jaisA ki hamane saMketa kiyA hai ki zrIkRSNa ke jIvana meM aisI aneka ghaTanAe hai jinakA vivaraNa hameM jaina granthoM meM hI milatA hai, paurANika sAhitya meM nahIM milatA hai / zrIkRSNa ke padmottara se hue yuddha ke varNana tathA gajasukumAla ke jIvana kI ghaTanA, unakA neminAtha ke sAtha sambandha Adi aisI ghaTanAe hai jinakA ullekha hindu paramparA meM yA to nahIM hai yA bahuta alpa hai / jabaki jaina paramparA meM ye vistAra se carcita hai / isa prakAra kRSNa ke sambandha meM jaina kathAnakoM kA apanA vaiziSTya hai / prAcya vidyApITha, dupADA roDa, zAjApura (ma.pra.) * * * Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 181 Do. DhAMkI dvArA thayelU eka mahattva- anveSaNa : nandyAvarta jainomAM 'nandyAvarta' nAmaka svastika-racanA saikAothI ati prasiddha che. 'gahuMlI' eTale nandyAvarta. prasiddha 8 maGgalamAM paNa 'navakoNanA nandyAvarta'rnu Alekhana pracalita che. DaoN. DhAMkIe A viSenI 1500 varSathI pracalita dhAraNA sAme, koza sahitanA sandarbho tathA purAtattvIya tathyonI sahAyathI, prazna Ubho ko che, ane atyAre je 'nandyAvarta'nA nAme AkRti dorAya che te vAstavamA 'akSaya svastika' hovAnuM ane 'nandyAvarta' te judI ja AkRti hovAnuM siddha karyu che. __ A viSe 'anusandhAna -17mAM temaNe ApelI noMdha temaja temanA AIIS dvArA prakAzita grantha 'The Indian Temple Traceries'mAM A viSaye temaNe lakhela saMzodhanAtmaka noMdha, ahIM pragaTa karavAmAM Ave che. A aMgrejI noMdhanI jheroksa temaNe svayaM amane ApIne te 'anusandhAna'mAM pragaTa karavA sUcaveluM. ahIM te banne - gujarAtI tathA aMgrejI noMdho prakAzita karIe chIe. - zI. 'nandyAvarta' viSe Do. DhAMkInI noMdha ('anusandhAna-17'mAthI uddhRta) / anusandhAna 'aMka 3'mAM DhUMkI carcA (pR.28-29) aMtargata "(9) 'ghauMlI' ' zabda para bhAyANI sAhebe sasAra carcA karI che. saurASTranA kAMThALanA zaheromAM 'la'ne badale 'ra' bolAto hoI tyAM, mULabhUta svastika AkAra ghauM vaDe (kyAreka cokhA vatI paNa) bAjoTha para (ke jamIna para) karavAnI kriyAne 'ghauMlI pUravI' ema kahevAne badale 'ghauMrI kADhavI' evo zabdaprayoga sAMbhaLavA maLe che. ghauMlI, 'svastika' uparAMta tenA koNomAM parivardhita bhujAothI sarjAtA 'akSaya svastika' (jIvAjIvAbhigamasUtra AdimAM AvatAM 'akkhaya sothiyA')nA AkAre paNa AlekhavAmAM Ave che. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 anusandhAna-71 ahIM A khAsa sandarbhamAM eka anya haitavanI spaSTatA karavAnI jarUra che. jainomAM ghaNA kALathI 'akSaya svastika' ne 'nandyAvarta' mAnI levAmAM Avyo che, je moTo bhrama che. bIjI vAta e cha ke sadIothI 'nandyAvarta'nA uccAra ane joDaNI (munio paNa madhyayugathI laI Aja divasa sudhI) 'nandAvarta' sarakho kare che je bhUlabhareluM che. 'nandyAvarta' e 'akSaya svastika'thI judI ja AkRti che, Aje lagabhaga 1500 varSathI tenI asalI AkRti bhulAI gaI che. kozakAro tene jalacara 'mahAmatsya' ke 'aSTApada' (giant squid, octopus) vA 'karoLiyA' ke pachI 'tagara'nA kulanI AkRti samAna gaNe che. A saumAM pAda (ke pAMkhaDIo) vaLelI hoI, te upamAnanA AdhAre asalI nandyAvartanI pIchAna thaI zake che. tenI AkRti mauryakAlIna calaNI mudrAo (kArSApaNa) para ane mathurAnA zakakAlIna jaina AyAgapaTTo para - ane Ama IsvIsan pUrve trIjI sadIthI laI IsvIsananI pahelI sadI sudhI aGkita thayelI jovA maLe che. svastika, akSaya-svastika ane nandyAvartanI AkRtio A sAthe rajU karuM chu. (noMdhanA ante), te uparathI traNenA dekhAvamAM raheluM antara spaSTa thaze. 'svastika' ane 'nandyAvarta'no samAveza aSTamaGgalomAM thAya che. 'nandyAvarta'ne sthAne zilpacitrAdi aGkanomAM jainomAM 'akSaya svastika'nI citraNA TheTha 11mI sadIthI to thatI AvI che. jemake kuMbhAriyAnA zAntinAtha jinAlaya (prAyaH IsvI 1082)nA gUDhamaNDapanA dvAra uparanA aSTamaGgalapaTTamAM asalI nandyAvartane badale akSaya-svastika korelo che, je bhUla zocanIya che. vartamAnamAM paNa jainomAM akSaya-svastikane ja nandyAvarta tarIke kUTI mAravAnI pravRtti rahI che. 'nandyAvarta'mAM nandInA Avartanano, dhurIne AdhAre goLa goLa pharavAno bhAva rahelo che, jema arahaTa (reMTa) athavA ghANIno baLada cakkara cakkara phare tema. meM je citra ApyuM che te mathurAnA IsvIsannI prathama sadImAM aMkAyela AyAgapaTTamAM vacce moTAM mAGgalika cihnarUpe koreluM che. tenI caturbhujAo mAchalInA uttarAGga jevI batAvI hoI kozakAroe kahela 'mahAmatsya'rnu pratimAna paNa tyAM sArthaka banatuM joI zakAya che. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 183 uparyukta traNa AkRtio keTalIka vAra apasavyakramathI (eTale ke UlaTA kramathI) paNa AlekhavAmAM Ave che. Unlike svastika, what so far, and doubtless erroneously, is called the 'nandyavarta,' has been mentioned by almost all works and, in the texts, is noted both as a motif for jala as well as the specific jala type. But the nandyavarta, as a motif, till now has remained unidentified. Most texts, even when they mention nandyavarta, append no elucidatory definition of its shape. Those which say a little more, leave us no better informed. The only aid in visualizing its form is the clue in shape of the barest constructional method they give; but its brevity is as intense as the method of its delineation suggested there is dense, though some guess will be made on the latter's meaning in the proper context. On the basis of the discussions later to be done here, I take the nandyavarta, of the pre-medieval and medieval perception in south, as a svastika with arms extended with the aid of perpendiculars added to its normal terminals to form 'corresponding angles' (plates 12-16). For all practical purposes, the nandyavarta, at least from late Gupta times onwards, is svastika with short appendages of perpendicular lines attached at the terminal points, or right angles of the angled arms in all the four directions. The svastika with extended arms, however, has been termed 'aksaya-svastika' ("akhaya soththiya' or unending svastika) in the Jaina agama Jivajivabhigam-sutra (c.lst-3rd cent. AD.). The original form of the nandyavarta, as understood in ancient times, was different: It was a tetraskeles with four curved arms emanating from a central small roundel as shown in the accompanying drawing on p. 56. This ancient form, indeed Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 anusandhAna-71 the real/original one, figures on the Mauryan punch-marked coins and, in larger and ornate version, on a few Jaina ayagapattas of the Mathura-Saka period. Its more ancient depiction figures in the early Hellenic context on the shields, at first as triskeles and next tetraskeles, as also on the coins of Lisia, a Persian satrapy of B.C. the fifth century. The medieval Sanskrit lexicographers plausibly had preserved the memory of the original shape of the nandyavarta; for they liken it (apparently keeping in view its four curved arms) to the tentacles of an octopus, the legs of a spider, the spiral petals of the 'tagara' (Tabernaemontana coronaria) flower, et cetera. That helps visualizing the correct shape of this motif and identifying it. While the true nandyavarta had disappeared in depiction long ago, perhaps even a little before the dawn of the Gupta period, what later, in the tradition, was called/recognized as 'nandyavarta' (=aksaya-svastika) instead, as an ornamental and an auspicious motif, is first met in Karnata, in two instances in Cave II in Badami (soon after AD. 609) and in a ceiling in the Jambulinga temple (AD. 696) in the same town.'' Quite a few early examples of its use in jala-designs are encountered in the structural temples, for example a loose piece from a temple in Sarnath (c. 5th cent. AD., plate 10), on the wall of the Mallikarjuna temple in Mahakuta (c. latter half of the 7th cent.) (plate 11), the Durga temple in Aihole (c. end of the 7th cent. AD., plate 13), and in the Kudala Sangarnesvara temple (c. 3rd quarter of the 7th cent. AD., plate 14). It is also noticeable as blind grille in the salilantara-recesses of the Padmabrahma temple at Alampur (c. 2nd quarter of the 8th cent. AD., plate 12). In the medieval period, it is met in Tamilnadu in the later part of the last phase of the Colanadu style, particularly in the stone Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 185 structures that were raised under the Hoysala occupation of Tirucirapalli, for example the third east gopuram, Ranganatha complex, Srirangam (plate 16). In the Nayaka times this socalled nandyavarta is once again met, as in the interior of the rangamandapa of the Ramasvami temple at Kumbhakonam (A.D. 1620) (plate 15)." Like the svastika, the nandyavarta, too, figures in the grilles showing mixed motifs as in a Sakhandaka jala from the east facade of the Sambhavanatha temple, Jaisalmer (A. D. 1441, plate 258). Outside India, in rare instances, it occurs in the jala patterns in Islamic architecture." It likewise figures in the jalis, at least in one Islamic building, in the Mughal period. '3 (Luckily, the "socalled nandyavarta' was not used by Hitler and the Nazis; or else it would have met the same fate as the 'svastika,' one of the most ancient and highly esteemed auspicious Indian symbols, which is now identified with the symbol of Nazism and hence abhorred in the West.) svastika naMdyAvarta akSaya svastika * * * Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 anusandhAna-71 prakIrNa / navAM prakAzano akabara pratibodhaka kauna ? eka aitihAsika anveSaNa, le. bhUSaNa zAha, prakA0 mizana jainatva jAgaraNa, amadAvAda, I. 2016. mughala bAdazAha akabara jema tenI krUratA mATe itihAsamAM jANIto che, tema tenI jIvadayAnI bhAvanA tathA pravRtti mATe paNa jANIto che. campA zrAvikAnI mahAna tapasyAnA avasare tene jaina dharmano tathA hIravijayasUrino prAthamika athavA nAmajoga paricaya thayo. tyAra pachI teNe hIravijayasUrine potAne tyAM AmantraNapUrvaka bolAvyA, temanA vAraMvAranA satsaGgathI jaina dharmanAM mUla tattvono paricaya meLavyo, ane pachI dAkhalArUpa jIvadayA AcarI batAvI. te mATenAM tathA tIrtharakSA mATenAM tenAM tathA anya bAdazAhonAM pharamAno e aitihAsika dastAvejI purAvArUpa che. dareka anya bAbatanI mAphaka, A bAbatamAM paNa, kharataragacchanA pakSadharoe jAhera karyu ke, 'amArA yugapradhAnAcArya jinacandrasUri bAdazAhanA pratibodhaka hatA, hIravijayasUri nahIM.' jinacandrasUri paNa zAhane maLelA ane jIvadayAnuM eka pharamAna meLavelu, te tathya svIkAravU joIe, paNa tamanA pahelAM varSo agAU hIravijayasUrijI zAhanA samparkamAM AvelA ane temanA upadezAnusAra jIvadayAnAM aneka kAryo teNe karelA e tathyane agavaNI kema zakAya ? kharataragacchavALA dvArA gacchAgrahathI prerAIne 'A mudde ame ja sAcA, tapagacchavAlA khoTA' evI vAto pracArAya che, ane jIvadayA, tIrtharakSA jevAM lakSyone badale 'potAnA gaccha'ne ja mahattva apAya che, temaja AvaM pratipAdana karatAM pustako paNa chapAya che, tyAre jagatamAM vyAmoha pravartato jAya che. A sthitimAM, anya gaccha ke pakSanAM aitihAsika tathyo pratye anAdara dAkhavyA sivAya, tapagacchanI adhikRta, sapramANa ane yogya ke tathyAtmaka vAto rajU Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 187 karavI e sujJa vivekI jananuM kartavya banI jAya che. e kartavya A laghu pustaka prakAzita karIne zrI bhUSaNa zAhe ucita rIte bajAvyuM che. viDambanA e vAtanI che ke ApaNI sAme Aje hiMsA ane AtaGka eka mahApaDakAra banIne vakarelAM che teve samaye jIvadayA tathA amAripAlana mATe prayojavAnI zakti, gacchavAdanA poSaNamAM tema ja sAcAMkhoTAM pramANonI madadathI ekabIjAne khoTA TharAvavAnA kAmamA kharacAI rahI che ! sabaLa sAkSyo tathA tathyonI sahAya laIne bhAI bhUSaNa zAhe gacchavAdaprerita asat pratipAdanone ucita rIte nirasta karyAM che te mATe temane dhanyavAda. ___ jaina vizvakoza : khaNDa 1, saM. kumArapAla desAI, guNavaMta baravAliyA, pra. uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa, pArasadhAma, ghATakopara, muMbaI, pra.A. I. 2016, mUlya : rU. 1500-00 sthAnakavAsI saMta zrInamramuninI preraNAthI, jaina dharmanA enasAyaklopIDiyA-lekhe prArambhAyelA bRhat prakalpano A prathama grantha che. jaina dharmanA tamAma sampradAyonI vigatono samAveza karavAnI teonI nema che. 100 viSayono akArAdikrame samAveza karatA A granthamAM aneka vyakticitro tathA citro paNa mUkavAmAM AvyAM che. sampAdakIya nivedanarUpa 'bhUmikA'mAM A grantha-prakAzanano Azaya spaSTa karatAM noMdhyuM che ke "jaina vizvakoza eTale jaina dharmanI tamAma bAbatone AvarI leto koza. AmAM pratyeka sampradAyano samAveza karavAmAM Ave che, parantu vizvakozanI AgavI dRSTi mujaba vivAdo, saMkucita sAmpradAyikatA ke TIkATippaNathI aLagA rahevAmAM Ave che. eka prAcIna ane virATa dharmanI aneka zAkhAonI sarvAGgINa mAhitI saMkSipta ane adhikRta svarUpamAM pIrasAya evo Ano Azaya che." A nivedana eTaluM spaSTa che ke ApaNe temAM kazuM umeravAnI ke sUcavavAnI jarUra ke jagyA rahetI nathI. eka vAta spaSTa cha ke AvI vicArasaraNi tathA AvaM kAma, 'svIkAra'nA ke 'sarvasamAvezaka' vicAra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 anusandhAna-71 dharAvatA jano ja karI zake. jo 'ame ja sAcA, purANA ane anya badhA navA ane mithyA' evA dRSTikoNathI cAlIe to AvAM kAma sUjhe nahi, AvaDe nahi, thAya nahi ane koI karatuM hoya to tenA Adara ke svIkAra paNa thAya nahi. tIrthaGkaroe mithyAtvIono inkAra karyo hota to teo koIne samyaktvI banAvI zakyA na hota. eTale 'svIkAra' e dhArmikatAno pAyo banI rahe che. ____ vizvakoza viSe vistRta jANakArI, A 'bhUmikA' dvArA samyag maLI rahe che. ApaNe A prakalpa sAthe preraka, sampAdaka, lekhaka, anveSaka, prakAzaka va. tarIke joDAyelA sarva koIne sAdhuvAda pAThavIe. AvA prakalpomA prayatna badhA viSayono temaja te te viSayane lagatI sarva mAhitIono samAveza karavAno avazya hoya che. parantu temAM sarvathA saphala tharbu e dhAryA jeTaluM saheluM nathI hotuM, te dhyAnamA rAkhIne ja AvA granthane mANavAjoga che. evaM lAge ke je kAma, yuvA sAdhu-sAdhvIonA eka jUtha dvArA tharbu joIe te kAma, vizvakoza, gRhasthavarganA hAthe thAya che, ane thoDAka ke koIka sAdhu temAM, aMzataH, sahAyaka thatA hoya che. niSedha karavAnuM ke bhUlo kADhavAnuM bahu AsAna che, kArya karI batAvavAnuM muzkela. 23 tIrthaGkaroM kA citra sampuTa tathA jaina sAdhu-sAdhvI dinacaryAcitrasampuTa : le. A. yazodevasUrijI, saM. muni jayabhadravijayajI, citrakAra gokuladAsa kApaDiyA, prakA. - pArzvapadmAvatI TrasTa, jaina sAhityamandira, pAlItANA, pra.A. I.2016, saM. 2072, mUlya : rU. 1000 tathA rU. 1000 A grantho dvArA be mUlyavAna citra-grantho saMghane sAMpaDyA che. sAhityakalAratna sva. A. yazodevasUrijIe khUba mahenata uThAvIne, ApaNA vikhyAta citrakAra zrI gokula kApaDiyA pAse A citra-sampuTo taiyAra karAvelAM, ane tenA paricayalekha temaNe lakhelA. Aje to bannenI anupasthiti che. chatAM moDA to moDA, paNa grantho pragaTa thayA te mATe sampAdakazrIne dhanyavAda ghaTe che. bhagavAna mahAvIranAM jIvana-citrono sampuTa, dAyakAo pUrve, pragaTa thayo tyAre ja 23 tIrthaGkaronAM jIvananA khAsa prasaGgo AlekhatAM citro taiyAra karAvavAnI temanI mahecchA hatI. temaNe zAstravarNita vigatone yathAsambhava Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 189 anusarIne te citro karAvyAM paNa kharaM. temanI jahemata ane kalAdRSTi tathA citrakAranI manabhAvana kalama - banne A pustakamAM joI zakAya che. bIjA granthamAM jaina sAdhuonI caryA darzAvatAM surekha citro jovA maLe che. sAdhujIvananI pratikramaNa, paDilehaNa, pravacana, jJAnArjana, AhAra, vihAra ityAdi vividha karaNIone citrakAre potAnI kalama dvArA vyakta karI che. traNeka citro sAdhvIjInI karaNIne lagatAM che. ___ uparAMta, digambara, sthAnakavAsI tathA terApaMthI munionI caryAne sparzatAM citro paNa AlekhAvIne potAnI udAra manovRttino granthakAre paricaya karAvyo che. chelle traNeka citro kAladharma tathA antima saMskArane lagatAM paNa che. A uttama ane saMgrahaNIya citro-grantho, jaina saMghanI kalAdRSTinuM mUlyavAna najarANuM banI raheze temAM sandeha nathI. The Jaina Stupa at Muthara: Art & Icons. By Dr. Renuka Porwal, prakA.- prAcya vidyApITha, zAjApura (ma.pra.), I. 2016, mUlya : rU. 900 mathurA e jaina saMgharnu eka purAtana, prabhAvazAlI ane aitihAsika tIrtha che. tyAMnA jina-stUpo saGghanA rakSaNa mATe atyanta upayogI hatA. sadIo-purANAM te sthApatyo kAlakrame naSTa-bhraSTa thatAM gayAM, jaina saMghe tenI bhArobhAra upekSA sevI, ane eka bhavya ane zAstrokta tIrtha ApaNe gumAvI beThA. ___ mathurA viSe itihAsavidoe tathA purAtattvavettAoe ghaNA lekho ane pustako lakhyA che. mathurAthI prApta zilpo, pratimAo tathA vividha sAmagrI, ghaNI bAbatomAM dastAvejI purAvArUpa banI rahe tevI che. tyAMthI prApta abhilekho paNa mUlyavAna che. A sAmagrIno bahu moTo bhAga kALanA gartamAM vilIna thaI cukyo che. temAM aneka kAraNo haze ja, temAMnuM eka ane pramukha kAraNa jaino dvArA thayelI tenI ghora upekSA paNa che, te nakArI nahi zakAya. to paNa, je zeSa sAmagrI bacI, temAMnI paNa je sAmagrI saMgrahAlayo vageremAM sacavAI, tenA AdhAre paNa jaina itihAsanI agaNita tUTatI ke khUTatI kaDIo upalabdha thaI che, thaI zake tema che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 anusandhAna- 71 bauddhomAM ja stUpa hoya evI eka vyApaka samaja ke mAnyatA pravarte che. pATha A grantha dvArA pratipAdita pramANita thAya che ke jaina stUpa paNa hatA. ApaNe tyAM prasiddha stotrapAThamAM " mathurAyAM supArzvazrIH supArzvastUparakSikA" evo pATha Ave che, to jagacintAmaNi stotramAM Avato " mahuri pAsa ( supAsa ) " evo A badhAM mathurA - tIrthanI prAcInatAnAM ane prabhAvakatAnAM pramANo che. viduSI bahena reNukAbena poravAle khUba parizramapUrvaka 'mathurA 'nAM zilpo viSe adhyayana tathA saMzodhana kartuM che, ane tenA paripAkarUpe A grantha teNe sarajyo che. sAta prakaraNomAM vaheMcAyelA ane aMgrejImAM AlekhAyelA A granthanA chevADe pramANabhUta tasavIro paNa Apela che. - - jANavA maLe che te mujaba, Aje paNa mathurAnA TIlAo ke TIMbAomAM jaina zilpAvazeSonI pracura sAmagrI khaNDita, jIrNa tathA rakhaDatI hAlatamAM paDI che. koInuM dhyAna te dizAmAM jAya to ghaNI sAmagrInuM saMrakSaNa thaI zake. adhyAtmakalpadruma (saTIka ) : kartA - munisundarasUrijI, TIkAkAra - 1 adhirohiNI dhanavijayagaNi, 2. adhyAtmakalpalatA ratnacandragaNi; puna:sampAdaka - tattvaprabhavijayajI, prakA. - jinabhadrasUri granthamAlA - amadAvAda. pUrve devacandra lAlabhAI pustakoddhAra phaMDa taraphathI banne TIkAo sAthai prakAzita granthanuM hastapratonA AdhAre punaH sampAdana - saMzodhana sAthai prakAzana. maNDalaprakaraNam : (svopajJavRtti, anuvAda, padArthasaGgraha sahita ), kartA - vinayakuzalagaNi, padArthasaGgraha kRpAbodhivijayajI, prakA. saMghavI aMbAlAla ratanacaMda jaina dhArmika TrasTa. - 'padArthaprakAza'nI zreNinA 25mA caraNa tarIke, jaina jyotiSa sambandhita eka prAcIna prakaraNanuM vizada samajUtI sAthe prakAzana. mahAvIracariyaM : kartA - nemicandrasUrijI punaH sampAdaka nyAyaratnavijayajI, prakA. OM kArasUri jJAnamandira - surata. munizrI caturavijayajI dvArA sampAdita ane jaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara dvArA prakAzita prAkRta mahAkAvyanuM hastapratonA AdhAre viSamapadaTippaNI vagere sahita puna:sampAdana. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 DhAMkIsAheba hasamukha hAsya sohAmaNuM, nIce khAmaNe deha jotAveMta jANI jazo DhAMkIsAheba ha. suTa-bUTa zobhe ghaNAM ne raMgabiraMgI TAi rUDo rAkhe dehane, vaijJAnika cokasAi. muTThI capaTI hADakAM paNa bahu moTuM mana sArapa anI pUMjI ane vhAlapa enuM dhana. beuM hAthe vAvare e domadoma ThakarAta je jana pAme ekavAra e jIvanabhara raLiyAta. kharacyuM AkhkhaM AyakhaM vidhavidha vidyA mATa saghana saMzodhana kartuM mAthA sATosATa. devAlaya - sthApatyanA vizvaprasiddha vidvAna bhUSaNa bhArata dezanuM pAmyA padmasammAna. gujarAtanA gaurava samA hatA jJAnabhaMDAra e bhaDa bhaMDArI gayo choDI sakaLa saMsAra. aDadhI rAte pUchavAjoga ThekANuM gayuM ne aMjavALu AthamyuM ghanaghora aMdhAruM thayuM. haLave haLave zamI gayA sAte saMgIta sUra zabdo paNa chevaTa thayA zAMta - mauna bharapUra. rAjeza paMDyA 191 have jJAnamandiranI dhajA thaI pharuke pharaphara haLavAphUla sugandha jema vahe havAmAM sararara. e-5, RturAja sosAyaTI, roDa, vaDodA 1. kavino paricaya, sUkSmadarzI vivecaka-saMzodhaka-sa - sampAdaka zrIjayaMta koThArI sampAdita "jayavantasUrinI cha kAvyakRtio" nA AdhAre rajU karela che. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 kalAvivecaka madhusUdana DhAMkI - anusandhAna- 71 avantikA guNavanta mahetA mArA manamAM tarkavitarka cAlatA hatA ke vAstu - itihAsakAra ane kalAvivecaka tarIke sanmAnapUrvaka jemanuM nAma vizvastare camake che, pIeca. DI. nA vidyArthIo potAnA zodhanibandhamAM jemanA abhiprAyo TAMke che, saMzodhako jemanA mantavyane AkharI nirNaya mAne che evA asAdhAraNa pratibhAsampanna madhusUdanabhAI DhAMkI sAthe mulAkAta kevI raheze ? sAMbhaLyuM hatuM ke potAnA vize vAta karavAnuM emane pasaMda nathI. chellAM pandareka varSathI to emanA saMzodhanane lagatA kAma sivAya bahAra jatA nathI. emanI paLepaLa kiMmatI che, gatimAna samayanA ananta pravAhamAM itihAsakSetre potAnAM zAzvata hastAkSara aGkita karI javAnA puruSArthamAM teo rata che. paNa jouM chaM to dvAra para e sasmita vadane UbhA che. mArI sAthe guNavanta hatA to raghuvaMzanuM 'jagataH pitarau pArvatIparamezvarau' caraNa bolIne maGgalabhAvathI AvakAra Apyo. thayuM, navembaranI zItala savAra, ghaTAdAra vRkSo, ane khullA AMgaNAnA lIdhe vAtAvaraNa eTaluM prasannaramya lAgatuM hatuM ke madhusUdanabhAInA Rju saujanyazIla AbhijAtyapUrNa vyaktitvathI ? vAta emaNe ja zaru karI. ghUMTAyelo uSmAbharyo svara. vAtanA viSaya pramANe sUra Aroha-avaroha le. kahe, 'huM to bhUstarazAstra ane rasAyaNazAstra sAthe bI.esa.sI. thayo ne beka varSa bAda vatananA zahera porabandara benkamAM joDAyo. paNa DimANDa DrAphTo banAvavAnuM kAma nIrasa lAge. purAtattva saMzodhana maNDaLa sthApI samaya maLye sabhyo sAthe AjubAjunAM purANAM mandironAM sarvekSaNa mATe nIkaLI paDu. mANasa sAthe saMkaLAyelI sundara cIjavastumAM pahelethI rasa. 'kumAra' jevA surucipUrNa mAsikanA vAcane e rasane sammArjita karyo hato. sthApatyano talasparzI abhyAsa karI gujarAtanI solaGkIkALanI sthApatyazailInA udbhavanI samasyA ukelavA prayatna Adaryo. sthApatyanI pramANabaddhatA, samagra racanAno layameLa, saundarya ane suzobhana, AsapAsanAM dRzya sAthenA saMvAdanI nAnAmAM nAnI vigata noMdhIne vaDodarA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 193 myujhiyamanA te vakhatanA niyAmaka DaoN. goetsane batAyU~. e jarUrI salAhasUcano ApIne protsAhita karatAM kahe, 'basa Ama ja karatA raho.' daramiyAna huM mAMdo paDyo ne benkanI nokarI choDI. pitAjI jUnAgaDhamAM udyAna-sarvekSaka banyA. tyAM ekavAra huM emanA phArma para gulAbanA choDa para kalama karato hato tyAM eka sadgRhastha AvI caDyA. doDheka kalAka emane bagIcAmAM pheravyA. rasapUrvaka e mane jAtajAtanA prazno pUchatA rahyA ne huM emanuM kutUhala saMtoSato rahyo. bIje divase e sadgRhastha amAre ghare jamavA AvyA tyAre jANyu ke e to kRSivibhAganA vaDA hatA. emaNe rAjakoTa jaI mArI madadanIza kRSi-adhikArI rUpe niyuktino patra mokalyo, mArI pAse e viSayanI koI DigrI na hovA chatAM. Ama madhusUdanabhAI kRSisaMzodhana vibhAgamA joDAyA. je kSetramA Daga bharyAM enI ArapAra nIkaLavAnA saGkalpa sAthe emaNe pustakAlayomA jaI vAcana, cintana karyaM. khetaromAM prayogo karyA. teo mAnatA : kapAsa tathA ghauM sattvazIla to hovAM ja joIe. uparAnta enAM rUpa, raGga ane AkRti cittAkarSaka hovAM joIe. tame juo ne gamI jAya evAM ! mumbaIthI prathama 'ola inDiyA meMgo zo' saurASTra taraphathI DepyuTa thayo tyAre tyAM aThavADiyAnA nivAsa daramiyAna 'prinsa oNpha velsa' myujhiyamamAM jaIne abhyAsa karyo. jAmanagaramAM gujarAta purAtattva vibhAga taraphathI yojAyelA pradarzanamAM purAtattvanA adhikArI emanA myujhiyamanA jJAnathI prabhAvita thayA. purAtattva khAtAnA teo vaDA banyA pachI madhusUdanabhAIne kahyu, 'amArA khAtAnA jUnAgaDha myujhiyama mATe kyureTara joIe che, tame arajI karo.' . 'paNa mArI pAse to vijJAnazAkhAnI DigrI che.' madhusUdanabhAI e kaDaM. 'amAre vaijJAnikanI jarUrata che. tame arajI karo. madhusUdanabhAIe arajI karI. inTaravyU ApavA gayA tyAM emane eka prazna puchAyo tutAna khAmananI kabara vize. e kabara vize rItasara kyAMya vAMcyuM na hatuM, paNa enA vizenuM lakhANa joyuM hatuM. kyAM? to yAda Avyu ke nAnapaNamAM jodhapura jate samaye pastInA chApAmAM caMpala bAMdhate samaye te vAMcyuM hatuM. yAdazaktinA jore Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 anusandhAna-71 e chApuM AMkha sAme dekhAvA mAMDyuM ne jANe vAMcatAM hoya ema emAMthI javAba Apyo ! 'oha ! AvI phoTogrAphika yAdazakti !! tamane pAchaLanuM kyAM sudhI yAda che ?' 'huM doDha varasano hato tyAre dAdImA kevA raMgano sADalo paherIne nAnImAnI khabara kADhavA AvyAM hatAM e yAda che. jo ke najIkanA bhUtakALanI vAto have huM bhUlI jAuM chu. saranAmAM yAda nathI rahetAM. aTapaTI kaLavALAM tALA kholavAnI rIta yAda nathI rahetI.' InTaravyumAM soLa umedavAromAMthI madhusUdanabhAI kyureTara tarIke pasaMda karAyA. I.sa. 1927nI 31mI julAIe janmelA madhusUdanabhAIe I.sa. 1955mAM emanA karmakSetre pagaraNa mAMDyAM. jUnAgaDhanA myujhiyamanA kyureTara tarIke. pachI jAmanagaramAM ane pachI purAtattva khAtAAmAM Tekanikala AsisTanTa tarIke pharaja bajAvI ane tyAMthI amerikana ekeDemI oNpha banArasamAM risarca esosiyeTa tarIke DepyuTezana para gayA. paNa pachI gujarAtamAM khAtAkIya pratikULa vAtAvaraNa sarjAtAM rAjInAmuM ApyuM ane tAtkAlika vikalpa tarIke zerabajAramA javAnuM vicAryu. _ 'zerabajAra ?' kaMIka navAI pAmatAM pUchyuM : 'zerabajAranuM eTaluM jJAna ane rasa kharAM?' 'hA, grejyuezana pachI paradeza jaq hatuM tyAre paisA UbhA karavAno sahelo mArga e dekhAyo hato. e vakhate zeronA rojarojanA bhAva moDhe rahetA.' __e vakhate jagadIzaprasAda goyankA taraphathI mumbaImAM myujhika rekarDiMga karavAnI yojanA hAtha dharavAnI AkarSaka ophara paNa AvI.' 'to tamane saMgItanuM paNa eTaluM badhuM jJAna che ?' 'amuka aMze saMgItamAM janmajAta rasa. kolejakALamAM sAyagala, paGkaja malika, hemantakumAra, jagamohana vagerenA halakabharyAM dardabharyAM gIto gAtAM. Ama, saMgItanI sUjha khIlatI jatI hatI. avAja keLavAto jato hato. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 195 'dakSiNa bhAratanI vikhyAta gAyikA zubhalakSmInA kaNThe gavAyelAM mIrAMnAM bhajano gAto. tyAre thayuM ke karNATaka zailI zikhAya to ja bhajanomAM viziSTa bhAvaprakriyA ane bhAvanI utkaTatA sadhAya ane gAna hRdayane sparza. e mATe vyaGkaTa rAmAnujam pAse doDha varasa Arambhika tAlIma lIdhI hatI.. 'pachI banArasamAM hindustAnI zAstrIya saMgIta zIkhavA kirAnA gharAnAnA chanAlAla mizrA pAse gayo. karNATakI DhaMgathI gAvA TevAI gayelA gaLAne hindustAnI DhALamAM DhALaq thoDaM aghaLaM hatuM, paNa khaMta ane utkaTa jhaMkhanAne lIdhe e thaI zakyu. mizrAjI ane nArAyaNa cakravartI pAse hindustAnI saMgItanI ane candrazekhara tema ja vIrabhadrarAva pAse karNATaka saMgItanI sAdhanA karI. _ 'jyAM jyAMthI sArUM saMgIta sAMbhaLavA maLe tyAM jato, saMgIta zIkhato. saMgItakAro, nRtyakArono vizeSa paricaya keLavIne emanA vize lekha lakhato. pachIthI mAlakauMsa rAganA asalI nAmanuM saMzodhana karyu. saMgItamA raktino vibhAva, hindustAnI ane karNATaka saMgItanA rasakAraNano tulanAtmaka abhyAsa Adi para paNa lekho lakhyA.' 'tame A badhI pravRtti mATe samaya kevI rIte phALavatA ?' 'cAlu divase roja rAtre ane zani-ravi tathA rajAnA divasoe.' eka rAtre emaNe beMglora bhadrAvatI reDiyo sTezana parathI nIlammA kaDambIno rUperI ghaMTaDI jevo apUrva mAdhuryabharyo kaNTha sAMbhaLyo. saMskRta kIrtana bhogIndrazAyinam' gavAI rahyaM hatuM. e saMgIta emane divya rasAnubhUti karAvI gayu. emane thayuM, A mahAna kalAkArane maLavU ja paDaze. keTalAMka varSa bAda taka maLatAM mahesuramA emanA nivAsasthAne gayA. Adara ane utkaTatAthI e lAlityapUrNa gAna sAMbhaLyuM ne emanI pAse e kRti zIkhyA. kahe, 'bhAvAtmaka rIte gAtAM huM emanI pAsethI zIkhyo.' 'oha ! kevU haze e gAna ?' to tarata ja madhusUdanabhAIe e gAna gAyu. svara- saundarya, sAhityabhAva, rasalayanI khUbI TukaDA pADI pADIne samajAvyuM. samagra vAtAvaraNa jyotirmaya thaI UThyu. e kahe, 'uttama saMgIta sIdhuM AtmAne sparze. je saMgItamAM bhakti bhaLI hoya Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 anusandhAna- 71 e paramAnandano anubhava karAve. bhakto jeTaluM pAmI zake eTaluM yogI ke jJAnI paNa na pAmI zake.' 'atyAre riyAjha cAle che ?' 'hA, keseTo mUkuM ne sAthe mAro riyAjha cAle. ' 'atyAranuM khUba pracalita saMgIta keMvuM lAge che ?' 'e ghoMghATiyuM saMgIta to jJAnatantune thakavI nAkhe che. badhuM toDIphoDI nAkhe che. philmI nRtyomAM paNa aGga aGganA kaTakA karI bIbhatsa jhATakA mArIne zarIra evI rIte halAve che ke paDadA para jANe deDakAM, vandA ane kAnakhajUrA nAcI rahyAM hoya. khUba jugupsApreraka lAge che evaM. ' 'vesTarna myujhikamAM zuM game ?' 'carca myujhika bhAvavAhI che. ekavAra huM ketheDralamAM gayelo. mA merInI sAme eka mANasa prArthanA kare. enA caherA para apAra vedanA. enA mATe mane sahAnubhUti thaI AvI ne najIkamAM UbhIne mA merIne jagadambA tarIke uddezIne meM prArthanA karI. huM prArthanAmaya hato ne mArI sAme dedIpyamAna tejavartulo dekhAvA mAMDyAM. asIma Anandano anubhava thayo. koI mahAzaktino, "alTimeTa riyAliTI" no ahesAsa thayo. huM samAdhimAM jaI rahyo hato. ' 'A anubhavanI tamArA para zuM asara thaI ?' 'huM jainadharmI parivAramAM janmyo dhuM paNa pahelethI sarvadharma samAnatAmAM mAnato hato. paNa A anubhUti pachI to pAkI khAtarI thaI ke sarva dharma samAna che.' 'tamane yoga ane samAdhimA rasa kharo ?' 'nA. e mArganuM mane AkarSaNa nathI. mokSamAM mane rasa nathI. mAre mokSa nahIM jIvana zuM che e jANavuM che. jIvana jANavA mATe jIvana jIvavuM joIe. huM to vAraMvAra mANasano avatAra mAguM chaM. ' madhusUdanabhAIe AkhA brahmANDane mandiranuM rUpa kalpIne eka lekha lakhyo che. emane jeTalo mANasamAM rasa che eTalo ja pazu, paMkhI, prANI, vanaspati, AjubAjunI sRSTimAM rasa che. gAyanuM vAcharaDuM, bilADI, mora, bajasagara, cakalIo keTakeTalAM emanI sAthe haLI gayAM hatAM. emanI pALelI bajasagaranI mAdA e Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 197 bahAragAma jAya tyAre sUnamUna thaI jAya. barAbara caNe nahIM ne emane AvelA jue eTale thanaganavA mAMDe. evaM ja choDanuM thAya, amuka saMvedanazIla choDa emanI gerahAjarImAM cImaLAvA mAMDe. e Ave ne choDa sAthe vAto kare, premathI paMpALe, pANI pAya ne choDa tAjAmAjA thaI jAya. ___ paradezI AbohavAnA choDane emaNe emanA tyAM saphaLatApUrvaka ucheryA che. paradezI velonAM vanaspatizAstranA nAmanI sAthe ApaNAM bhAratIya nAmo sarjI emaNe 'kumAra'mAM lekho lakhyA che. so rUpiyAno emaNe eka orkiDano choDa kharIdelo. tenA para phUlo AvyAM, paNa pustakamAM kahyA pramANe sugandha na hatI. e kahe, 'huM to chetarAI gayAnI tIvra lAgaNI sAthe choDa sAme joyA karuM ane ene Thapako ApuM. tyAM acAnaka sugandha sugandha prasarI gaI. patnI kahe, koIe agarabattI saLagAvI haze. tyAM to pADozIo doDI AvyA. pUche, are, A zAnI sugandha cha ? khAtarI karI to e orkiDanI puSpavallarInI ja sugandha hatI. choDe mArI ArajU sAMbhaLI hatI.' 'are, huM to kahuM chu : pASANamAM ane zilpomAMya cetanA hoya che, lAgaNI hoya che.' "evo anubhava kharo ?' ___'hA, ilorAnI vajrayAna bauddha guphAmAM trIje mALe uMDANanA bhAgamA ekalo gayo tyAre sapta tArAnAM darzane koI jabarajasta lAgaNI meM anubhavI hatI. huM evo DarI gayo ke tyAMthI bhAgyo, zilpo jANe kaMIka kahetAM hatAM.' 'koI bhramaNA thaI hoya evaM kaMIka ?' 'nA, e bhramaNA na hatI.' 'to bhUtamAM tame mAno?' 'hA, bhUta meM joyuM che. banArasamAM rAtre dhAbA para dhuMdhaLI sapheda varALa jevI AkRti meM sampUrNa jAgRtAvasthAmAM joI hatI. eka vAra mArA palaMgamAM sUto hato tyAre prakAzita hAtha joyo hato. ___'paNa e anubhava ane guphAno pelo anubhava be judA hatA. svapnamAM kaMIka bihAmaNuM dekhAya ne je lAgaNI anubhavIe te paNa judA prakAranI hoya che, anubhave e bheda samajAya.' Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 anusandhAna-71 mULa vAta to purAtattva khAtAmAMthI rAjInAmuM ApyA pachInA vikalponI cAlatI hatI, paNa vAta ane viSayo kevA badalAtAM cAlyA ! madhusUdanabhAI mATe vAta nahIM, rasa mukhya che. rasarnu sAtatya ane laya jALavatAM viSaya badalAya enI paravA nahIM. ene to e majA mAne che. emanA saMvedanazIla haiyAnI A to vizeSatA che. ___ vAtano tantu sAdhatAM emaNe kAM : 'girAbahene keliko myujhiyamamAM joDAvA ophara ApI hatI. parantu zeTha kastUrabhAI lAlabhAIe paNDita mAlavaNiyAjI dvArA amadAvAdanA ela. DI. insTiTyUTa opha inDolojImAM inDiyana ArTa enDa ArkiTekcara vibhAgamAM risarca prophesara tarIke joDAvAnuM AmantraNa Apyu ne tyAM joDAyo. 'cha mahinA tyAM kAma karyu ne amerikana insTiTyUTa opha inDiyana sTaDijha taraphathI mAgaNI thatAM DepyuTezana para huM vArANasI gayo.' ___ Ama, madhusUdanabhAI pAchA banArasa pahoMcyA. esosiyeTa risarca DirekTara banyA. tyAM temane keLavAyelI TIma, adyatana vipula sAdhanasAmagrI ne bIjI sagavaDo maLI. prAcIna zilpa ane sthApatyanA abhyAsa mATe bhArata dezanA vividha pradezo uparAMta, zrIlaGkA, inDoneziyA, iMglenDa, phrAnsa ane sviTjharlenDanA pravAso karyA. dilhI, vArANasI, philADelphiyA ane jarmanImAM AntararASTrIya seminAromAM bhAga lIdho. amerikA ane yu. ke.mAM lekcara TUra paNa karI che. ____ lagabhaga baso jeTalA temanA lekho ane risarca peparsa gujarAtI, aMgrejI ane hindImAM prakAzita thayAM che. prAcIna ane madhyakAlIna jaina ArTa ane ArkiTekcara para emanA lekho ane pustikAo pragaTa thayAM che. pUnA, karNATaka, vaDodarA ane gujarAta yunivarsiTImAM ArTa hisTarImAM sabjekTa eDvAIjhara ane ko-suparavAIjhara che. e jyAre ela. DI. insTiTyUTa opha inDolojImAM joDAyA tyAre emane pIeca.DI. gAIDa thavAnuM kahevAmAM Avyu. emaNe nA kahI to prazna pUchAyo, 'navI peDhI taiyAra nathI karavI ?' Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 199 to kahe, 'tame hAthInuM baccu Apo to savArInA hAthI tarIke keLavI zakuM, paNa tame pADo Apo to ene hAthI kevI rIte banAeM ?' _ pachI baLApo karatAM kahe, 'AjakAla keTalI bedarakArI ane ALasa che ? koI paNa vidyAzAkhAno vidyArthI hoya ene zuddha bhASA lakhatAM ane spaSTa abhivyakti pahelAM zIkhavavAM joIe ane pachI bIjA viSaya- jJAna Apaq joIe. amadAvAdanI skUla opha ArkiTekamAM tyAMnA tejasvI vidyArthIomAM AzAnuM kiraNa dekhAya che. tejanA sphuliGga maLe che.' 'tame tamArI bhASA ane jJAna mATe kevI rIte mahenata karatA hatA?' 'mULa to "kumAra" sAmayike mane ghaDyo. enA vAcanathI mArI zailI ghaDAI. huM lekha mokaluM tyAre bacubhAI rAvata joDaNInI bhUlo tarapha tarata dhyAna dore. mArA traNeka lekho lakhAyA pachI maLyo to kahe, lakhatA rahejo. sAruM lakho cho. mane "kumAracandraka' maLyo che.' gauravI madhusUdanabhAIe kahyu. pUnA phargyusana kolejamAM bhaNavA gayo hato. tyAM aMgrejI miDiyama. aMgrejImAM prabhutva meLavavA granthAgAramA besIne vAMcyA ja karUM. vargamAM khAsa rasa nA paDe. bhUstarazAstranA prophesara Ape e noMdha na karUM paNa pustakAlayamAM ene lagatAM pustako vAMcu. pAThyapustako pAMca hatAM paNa meM sATha pustako vAMcelAM. mArA taiyAra karelA nibandhonI sAiklosTAila karAvI varganA vidyArthIone prophesare vaheMcI hatI. rasAyaNazAstramA paNa evI ja mahenata karI hatI. rasAyaNazAstrano nibandha 24 mArkano, to mane maLyA 24 ane 16 mArksa greisanA. klAsa vacce prophesare pUchyuM hatuM : 'mi. DhAMkI koNa che ? kyAthI meLavyuM A jJAna ?' pachI pUche, 'A nibaMdha huM mArI pAse rAkhuM ?' ___tame bhaNyA bhUstarazAstra ane rasAyaNazAstra, ane thayA purAtattvavid. Aq kema?' 'mAre purAtattvavid ja tharbu hatuM. bhUstarazAstramA A viSaya Avaze evI mArI samaja hatI. jo ke bhUstarazAstra ane rasAyaNazAstra beu bhaNavAnI majA AvI. mane sAunDa ane vijhana beu bahu apIla kare che.' Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 anusandhAna-71 'tamArI tIkSNa buddhi ane sarvagrAhI zakti jotAM to lAge ke tame dhAro e lAInamA agrasthAne pahoMcI zako to e jamAnAmAM to DokTara ane enjiniyaranI bolabAlA hatI. to e lAIna kema na lIdhI?' 'hu~ roga, yAtanA, lohI joI na zakuM tethI DokTara thavAno vicAra ja nahoto Avyo. enjiniyariMga paNa zuSka ane nIrasa lAgyuM hatuM. 'nAnapaNathI ja mane yogya mArgadarzana ane suvidhA, sagavaDa maLyAM hota to pariNAma kaMI juduM ja hota. zaruAtanAM varasomAM to huM joyA ja karato hato, pitAjI emanI rIte ghATa ApatA hatA. dhIre dhIre badhuM AkAra pAmyuM. paNa emAM ghaNAM varaso pasAra thaI gayAM. ___ 'mane mANasamAM ane mANasa sAthe saMkaLAyelI dareka sundara vastumAM rasa che. saMskRti ane saMskRtinA itihAsamAM rasa che. AkhI saMskRtino pratizabda sthApatyakalAmAM paDe che ane sthApatyakalA sAthe badhI kalAo anivArya rIte joDAyelI che. Ama, zilpa ane sthApatyano abhyAsa karatAM mUrtikalA ane vAstukalA, kAlAntare pAMgarelI emanI nokhI nokhI zailIo, emanA udbhava, vikAsa ane vinipAtano paNa abhyAsa thAya che. e abhyAsa para cintana-manana dvArA itihAsanA ghaNA khUTatA aMkoDA meLavI zakAya che. _ 'mandira ane masjida jevAM bhAratanAM dhArmika sthApatyone temanuM AgavaM vyaktitva che. traNeka dAyakAthI enasAiklopIDiyA opha inDiyana Tempala ArkiTekTarano eka projekTa hAtha para che. tenA cAra bhAga prakAzita thaI gayA che. 'ApaNe tyAM purAtattvakSetre kevU kAma thayuM che ?' 'inTaranezanala ArkiyolojInI sarakhAmaNImAM ApaNe tyAM eTaluM kAma nathI thayu. bahAra pharavAthI, bIjAno abhyAsa karavAthI, 'ApaNuM badhuM ja sAru che', e bhramaNAmAMthI huM bahAra Avato gayo chu. keTalIka bAbatomAM to ApaNe sAmAnya chIe. ____ 'ApaNe tyAM purANakathAo ane mahAkAvyone sAco itihAsa mAnI lIdho che. jeTaluM dharma sAthe bhaLyuM eTalaM ApaNe tyAM TakyuM che ane emAM keTalIkavAra ghaNI badhI atizayokti thaI gaI che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 201 ___ 'AnA lIdhe ja zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara taraphathI eka projekTa hAtha para lIdho che. jaina dharmano itihAsa navesarathI lakhIne traNa bhAgamA prakAzita karavAno. ____ 'jainadarzanane lagato "nirgrantha" nAmano vArSika aGka prakAzita karavAnI yojanA che. jemAM Agama, itihAsa, darzana, sAhitya, zilpa, sthApatya, citrakalA - badhuM AvarI levAze' _ 'AnA mATe bIjAM zAstrono abhyAsa anivArya banI raheze ?' 'hA, bhAratIya tattvajJAna ane darzanazAstro, vaidika paramparAo, sAGkhya, vaizeSika, bauddhAdi darzanazAstra, bhAratIya dharmo, prAcIna sAhitya ane itihAsa e badhAna parizIlana joIe ja.' 'bhASAo, jJAna paNa ?' 'hA, saMskRta, pAli, ardhamAgadhI, prAkRta, apabhraMza vAMcavA-samajavA jeTaluM ane uparAnta gujarAtI, hindI, marAThI, aMgrejI ane phrenca vizeSarUpe jANuM chu.' 'tamArUM hAlatuM je lekhanakArya che te UMDA abhyAsIo ane saMzodhakone lakSamA rAkhIne thatuM haze ?' 'hA, samaya jatAM jenA sandarbha badalAI jAya, bhASA badalAI jAya ane mUlya na rahe tevU lakhANa nathI lakhato.' 'vartamAne mArI najara itihAsa viSaya para che. samagra zakti ane dhyAna itihAsa ne vizeSe jainadarzananA itihAsane vyavasthita rIte zodhavAmAM ane prakAzita karavAmAM che. ApaNe tyAM ghaNA garabaDa goTALA che, emAMthI AsthAo ane kalpanAnA AdhAre nahIM paNa tathyonA AdhAre itihAsa lakhavAno che.' madhusUdanabhAInA sahakAryakaro kahe che ke, 'emanA jevA prakhara paNDita ane prakANDa vidvAna sAthe kAma karavU e sadbhAgya che. ATaluM UMcuM pada, ATalI saphaLatA, AvI AntararASTrIya khyAti hovA chatAM ahambhAva nathI, dambha nathI, matsara nathI, mijAja nathI. svabhAve ekadama snehALa, mRdu, nikhAlasa ane udAra che. bIjAne sahAya karavA sadAya tatpara rahe. bIjAnA kAmanI kadara karI jAheramAM prAmANikapaNe eno yogya ullekha karIne protsAhana Ape. kalAko emanA sAthe Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 anusandhAna-71 kAma cAle paNa kadI kaMTALo na Ave. haLavA vArtAvinoda ane TIkhaLa-ramUjathI, vAtAvaraNa praphullita ane jIvanta rAkhe.' . dezaparadezanA pravAse jAya tyAre sahakAryakaro, sagAM, snehIjanone gamatI cIjavastuo bheTa ApavA teo zodhatA ja rahe. ApavAmAM emane Ananda Ave che. kahe che, 'lenAra- moM snehathI kevU camakI UThe basa e ja mArI khuzI.' potAnI prasannatA, Ananda paNa e vaheMcatA ja rahe che. varaso pahelA lakhAyelAM emanAM lakhANo meM vAMcyA che. koIka zilpa ke sthApatya jue to emano prANa khIlI UThe, emano saMvedanazIla jIva enI sundaratAnuM gAna gAI UThe, citrAtmaka zailIthI, sUkSma vigato ApIne samRddha tAdRza citra khaDaM kare. kyAM kyAMthI sandarbho ApIne ApaNane vismita karI de. IDaranI raNamala cokI varNavatAM lakhe che : ___'A zilAonI pAchaLa pRthvInA bhUstaranI bIjI avasthAnA abajo varSa purANA, uttuGga ane totiMga khaDako hArabaMdha UbhA rahI gayA che. A pASANanI rUpasRSTi vacce thaIne cAlavAthI anubhavAto AhlAda na to giranAra ke zatruJjayamAM ke na to pAvAgaDha ke AbumAM sAMpaDe che. 'taddana gaDagaDiyA nahIM paNa aNiyALA aNaghaDa paththaronA khaDakalAthI racI dIdhelAM eka pahoLA paNa nIcA killAnI rAMgane cheDe bUrajane sthAne, UMce raNamala cokIe Asana mAMDyuM che.' ___A khaDakonuM adbhuta lAvaNya darzAvatAM e jApAnanA citrakAro ane udyAna-kalAdharoneya yAda kare che, je khaDakonI zobhAno mahimA gAtA thAkatA ja nathI ane tenA nijasvI tathA naisargika saundaryane prIchI potAnI kalAkRtiomAM sadAya sthAna Ape che. masjidanA jALIkAmane 'koI nijhAmInA jarIbharata jevI aTapaTI paNa coTadAra jhINavaTa' sAthe sarakhAve che. gujarAtanI jAlasamRddhine varNavatAM nIce pramANe vidhAna eka uttama koTinA sarjaka ane kalAkAra sivAya koNa karI zake ? 'lobAnanI UMce sarI jatI dhUmrasaro pAse thatA pavitra kurAnanI AyAtanAM uccAraNothI pragaTa thatAM islAmana gAmbhIryane jo koi yogya pArzvabhUmikA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 203 avalambana sAMpaDatuM hoya to te che, A prakAranI jALIomAMthI gaLAIne AvatAM sUryakiraNothI racAtuM, cirantana sthairyanI anubhUti batAvatuM adbhuta ane nigUDha chAyAcitra. islAmanA AtmAne mUrta karavAmAM, tene UMcuM arthagaurava ApavAmAM, masjidonAM bulanda elAnone ke makabarAonI mUka gamagInIne sphuTa karavAmAM A jALIo eka atyanta samartha pratIka ane vAhana banI rahe che.' jevI rIte sthApatyano tevI ja rIte vizeSa pratibhAsampanna kalAkAro, vidvAnono paNa emaNe paricaya karAvyo che. prazaMsAnAM puSpo veratAM e TIkA karavAnuM paNa vIsaratA nathI. prakAzanI sAthe chAyA- saMyojana nirbhIkatAthI kare che. koInI zehazaramamAM taNAtA nathI. kyAreka emanI zailI kaTAkSayukta ane tIkhI paNa thaI jAya che, chatAM emAM DaMkha nathI hoto, pAradarzaka ane spaSTa vaktA tarIkeno emano svabhAva chato thAya che. priya vyaktinI paNa e ThekaDI uDADyA vagara rahI nA zake. DaoN. motIcandra mATe emane sneha ane Adara chatAM emanA vize lakhI kADhe ke, 'koI vidvAna hAsyAspada paristhitimAM mUkAyA hoya - potAnA lakhANa dvArA ke anyathA to DaoNkTarasAheba tenuM sArAye bhAratamA phulekuM caDAve'. ___ madhusUdanabhAInI pracaNDa sAdhanA ane virala siddhinI vAto eka beThakamAM to pUrI thAya ja nahIM. eka mulAkAta ane bIjI mulAkAta vaccenA divaso daramiyAna rojiMdA kAmanI mArI ghaTamALa to cAlu ja hatI. keTalAya lokone maLavAc. emanI vAto sAmbhaLavAnI. chatAM e pratyakSa vartamAnathI dUra nIkaLI najara madhusUdanabhAInI avirata vidyAsAdhanA para TharatI ane eka prazna manamAM bUMTAto. 'emanA guru koNa ? purAtattvakSetre emaNe ekalavyanI jema puruSArthathI agrasthAna meLavyuM che, paNa emanA jIvanapathadarzaka koI AdhyAtmika guru kharA ?' -- meM pUchyuM to kahe, 'nA. mArA jIvana samagra para chavAI gayA hoya, jemanAmAM sampUrNa zraddhA hoya evA eka ja guru mane nathI maLyA. hA pRthak pRthak maLyA che. zALAnA divaso 'daramyAna zrI maNibhAI vorA tathA sva. zrI ratilAla chAyAno prabhAva cAritraghaDatara ane ucca saMskAro tarapha abhimukha karavAmAM rahyo che. porabandaranA mahArANA zrI naTavarasiMhajInI kalA-pratibhAno, emanA udAtta abhijAta cAritryano paNa prabhAva rahyo che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 anusandhAna-71 'parantu amuka saMjogomAM mArI nakArAtmaka lAgaNIone nAbUda karavAmAM, saMyamamA rAkhavAmAM sahAyabhUta thAya evA koI nathI maLyA. 'jo ke bhagavAna mahAvIre kA che ke, tuM ja tAro mitra che. paNa kyAreka evI hatAzAnI paLo AvI che ke tyAre murabbI mitranI khoTa sAlI che.' 'e hatAzAmAMthI bahAra AvavAnA prayatnamAM koI sarjana karyu cha ?' 'e samaye to samagra cetanA ThIMgarAI jAya. badhuM mUkabadhira thaI jAya.' pachI saheja aTakIne gherA udAsa svare bolyA. 'huM nyurosIsano bhoga banyo hato. bAyokemika davAo laIne huM sAjo thayo chu. atyAre paNa koIka duHkhada vAta, zokasthAnathI bacato rahuM chaM.' _ 'tyAre jAtamAMthIya bharoso UThI gayo hato ?' 'hA, huM kaTu anubhavothI Akho ne Akho hacamacI gayo hato. jIvanamAMthI rasa UDI gayo hato. atyAre lAge che e mAruM ajJAna hatuM, mUrkhAmI hatI, paNa astitvamAM je taDa paDI e to paDI ja.' 'e sivAya e samaye bIjuM zuM thAya ?' 'mULe huM antarmukha prakRtino chu ane jyAre jyAre jIvanamA hatAzA AvI che, A bAhya bhautika jagata parathI mana UThI gayuM hoya, tyAre kalAne samajavAmAM UMDo Utarato gayo chu. mArI kalAnA mArge alAyadI mAnasika duniyA racI che. Ane palAyanavRtti gaNI zakAya.' ___ 'ghaNA uttama kalAkAro hatAzAmAMthI UgarI nathI zakatA ane naSTa thai jAya che. tamane kalAe UrdhvagAmI rAhata ApI, tamArA mATe saMjIvanI banI ene prArabdha gaNI zakAya ? tame nasIbamAM mAno cho ?' ____ 'koI supara konsiyasa, caitanya tattva hovAnI zakyatA che je ApaNuM bhAvi niyantraNamA rAkhatuM hoya, eTale ja kadAca lAcArI anubhavavI paDe che.' ___ 'naMgo kiMmatI paththaronuM jJAna, ATaluM talasparzI jJAna kevI rIte zakya banyu ?' madhusUdanabhAIne ratnonI ghaNI sArI parakha che. 1974nI sAlamAM mArAM patnIne mumbaImAM mejara oparezana karAvyuM, tyAre emane hIrAnI vITI ApavAnI thaI. jhaverI bajAramA gayo. hIrA joyA, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 205 hIrAnI parakha aMge jijJAsA jAgI. enuM zAstrIya jJAna meLavavA pustako vAMcyA, jhaverIo sAthe carcA karI, emanA saMgraho joyA, bhUstarazAstranuM mAruM jJAna ahIM khapa lAgyu. meM jAtajAtanA keTalAya naGgo kharIdyA che. bIjAne bheTa paNa ApyAM che.' 'tamAro potAno saMgraha kharo ?' 'hA, che ne / ' kahIne emanAM patnI gItAMjalibahena avanavAM raMga ane kada ane pAsAvALA naMgo laI AvyAM. gItAMjalibahene sUryanA tejamAM upalAdi naMgo batAvyA. darekanI kimmata kahI, vizeSatA samajAvI. _ 'tamane ratnomAM rasa che te ratnajaDita AbhUSaNomAM, enA ghATamAM rasa kharo ?' 'kharo ne. jaDataranA dAgInAno vizeSa abhyAsa karyo che. motImAM paNa rasa che. e badhA vize eTalI mAhitI ekaThI karI che ke eka pustaka yA lekhamALA lakhavA dhArUM chaM.' _ 'tamArA bIjA rasanI sarakhAmaNImAM A kImatI naMgono rasa sthULa kahevAya ?' ___'nA. jarAya nahIM. ratnonI khUbIo ane teja pArakhatAM mane vizeSa AnandanI anubhUti thAya che. bhagavAna mahAvIranuM samavasaraNa ratnajaDita hatuM tema virAgavatsala Agamo kalpe che. ratnone bhAratIya saMskRtimAM zubha mAnyAM che. dareka ratnanI amuka khAsa prakAranA guNa ane asara manAI che. AthI ratnamAM kaMIka vizeSa che evaM mane pahelethI lAgatuM hatuM tethI ja UMDANathI abhyAsa karyo.' . to A ratnonuM mUlya paisAnI dRSTile tamArA mATe nathI ?' / 'nA. paisAno kadI mane moha nathI thayo. icchA nathI jAgI. khUba nAno hato tyArathI jJAne ja mane Akaryo che. mArA pitAjIo to mAruM nAma sarasvatIcandra rAkhyuM hatuM. skUla sudhI o nAma rahyaM. paNa huM mAMdo raheto hato tethI tethI joSIo salAha ApI ke rAzi para nAma pADo ane mAruM nAma madhusUdana paDyuM.' 'toya tame sarasvatInA ja bhakta rahyA.' Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 anusandhAna-71 'hA, mane sarasvatInI sAdhanA karavAnA ja saGketa maLatA hatA. nAno hato ne meLAmAM jAuM, be paisA mUkIne suratI upADavAnI hoya to huM upAIM tyAre mArA bhAge pena, pensila, sleTa, AMkanI copaDI aq kaMIka Ave. kadI ramakaDaM na Ave. _ 'nAno hato tyAre ravivarmAnA dorelA devI sarasvatInA citra AgaLa ja prArthanA karato.' 'tamane prArthanAmAM zraddhA kharI ?' 'hA, inTara sAyansamAM pAsa thayelAnI yAdImAM mAro nambara nahIM. gharamAM badhAM udAsa, paNa huM to zraddhAthI prArthanA karato rahyo ne bIjA divase tAra Avyo ke 48% mArse huM pAsa hato. ___ 'hAiskUlamAM paNa eka vAra napAsa jAhera thayo hato tyAre bodhisattvanI prArthanA karIne nizALamAM gayo tyAre maNibhAIsAhebanA sUcanathI uttarapatra kholAvyu ne saravALo ceka karAvyo to pAsiMga mArksa hatA.' 'tamane svayaMsphUraNA thAya che ?' 'hA, abhyAsa zaru karuM ne tAratamya para pahoMcuM tyAre vacce vacce kyAreka thAya. paNa mAro abhigama sampUrNapaNe eka vaijJAnikano rahyo che. mArA vize kahevAyuM che ke eka DiTekTivanI jema huM badhI bArIkAIthI rajeraja mAhitI akatra karuM chu, nirIkSaNa karIne pramANo tAraq chu ne cintana karIne vakIlanI jema dalIla karuM chu. rajUAta karUM chu. ___ 'AjakAla joIo tevU kAma nathI thatuM. vAmaNA mANasonI saGkucitatA AmAM javAbadAra che. sAruM thayu ke huM gujarAta bahAra gayo. amerikana insTiTyUTane lIdhe vipula sAdhanasAmagrI, svatantratA ne sArI TIma maLI.' ___ amerikana insTiTyUTa oNpha inDiyA sTaDIjhe amane avorDa Apyo che. raupya tAsaka para lakhyuM che : For the contribution to the world of knowledge. jJAna khAtara jJAna se ja amanuM jIvanadhyeya rahyaM che. 1994mAM kempabela memoriyala golDa meDala maLyo che. prAkRta bhAratIo avorDa ApIne bahumAna karyu che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 207 jo ke amanA A mAnasanmAnanI vigato amanA moMo mane sAMbhaLavA maLI na hatI. svaprasiddhinI vAta karavI amane gamatI nathI, tethI ja kadAca omanI A vistRta gauravaprada kAryasiddhinI khAsa noMdha levAI nathI. koI paradezIo madhusUdanabhAIne pUchyuM hatuM, 'tamArA dezamAM kayo dharma che ?' emaNe kA, 'amArA dezamAM bhautikavAda dharma che, cArvAka deva che, dambha devI che. 'AjakAla zetAnI tIvra lAlasA lokonAM mana para savAra che, eTale ja loko sukhI nathI.' 'tame sAmprata paristhitithI ATalA badhA nirAza cho?' . 'hA, Aja ApaNI bhAratIya paramparA naSTa thatI jAya che. bIjAne dekhADavAnA mohamAM kalAnuM gaurava ane lAlitya bhUlAtAM jAya che. ApaNe ApaNuM sattva jANatAM nathI, sAMskRtika sabhAnatA osaratI jAya che. 'bahAranI saMskRtinA samparkanI asararUpe dareka kSetre gatino vega vadhavAnI sAthe parivartana paNa jhaDapI AvyuM che. badhuM tUTatuM jAya che, toDavU saheluM che paNa onA sthAne ApaNe zuM pAmyA ? 'Adhunika saMgIta, nRtya, vezabhUSA aTalAM badalAyAM che ke amAM kalAnA mULabhUta aMzo, laya ane madhuratA paNa nathI jaLavAyAM. 'A navI DhabanAM poSAkamAM strI strI nathI lAgatI, puruSa puruSa nathI lAgato.' 'Adhunika jamAnAmAM upayogitA ane sagavaDa, Functionalityne prAdhAnya apAya che ne !' meM kaDaM - 'chatAMya ApaNI gujarAtI DhabathI sADI paheravAnI rIta, kinAra pAlava ane strI jyAre mAthe oDhe tyAre kevI garimApUta lAge. taruNInuM lAvaNya, patnInI maryAdA, gRhiNI gaurava, mAno mahimA - badhuMya pradarzita thAya. atyAre to pozAka badalAyo, sAthe cAla badalAI, o nAjukAI, saundarya adRzya thaI gayuM.' madhusUdanabhAIno AtmA bhAratIya che. bhAratIya saMskAra, praNAli, rItarivAjanA prazaMsaka che. kahe, 'AtithyasatkAra kevI UMcI bhAvanA che ! taddana Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 anusandhAna-71 ajANyA mANasane hetathI bolAvo, bhAvathI jamADo, kevo anupama bhAva ! paradezamA kAma ane vastunAM mUla che, ApaNe tyAM mANasanAM.' .. madhusUdanabhAIne kahevato priya che. vAta vAtamAM kahevata bole. kahe, 'kahevato to bhASAnuM baLa che, prasaGge prasaGgane anurUpa keTalI kahevato che. zabdonI pasandagI mATe o khUba cokkasa che.' kahe, 'akabIjI bhASAmAthI yogya zabdornu AdAnapradAna tharbu ja joI, to ja zabdabhaMDoLa vadhe. rASTrabhASAmAM dezanI badhI bolIonA zabdo AvavA jAI. hindI saMskRtamaya nahIM paNa hindustAnI hovI joIo.' amane layabhaGga ke beDoLatA bahu ja ce che. kahe, 'jema gerakAyadesara bAMdhakAma toDI paDAya che ama ADedhaDe kheMce rAkhelAM varavAM bAMdhakAma toDI pADavAM joIo. 'saundaryanAM sanAtana ghaTako nA bhUlAvA joIje. prAcIna vastunA AkAra ane vastu je sundara hoya o sacavAvAM joIo.' ___paNa saundaryanI vyAkhyA, khyAla, deze deze vyaktio vyaktile judI hoI zake ne !' 'hA. o bhinnatA to rahevAnI ja, chatAMya Adhuniko have upayogitAnI sAthe sAthe prAcIna vastunA sundara AkAra ane AkRtio apanAve che.' madhusUdanabhAIne jUnA divasonI akeoka sArI vAta yAda che. kahe, 'o jamAnAnuM dANAdAra ghI jeno dIvo baLe ane sugandha Ave... kevU maGgala vAtAvaraNa racAya ! mATInA vAsaNamAM ghInA tApe thatI rasoInI mIThAza have mAtra yAda ja karavAnI.' jUnAM motIkAma ane bharatakAma vize emaNe pustaka lakhyuM che. madhusUdanabhAInI jJAnasAdhanAmAM pustakonA to Dhaga khaDakAya che. kahe, 'badhAM saMgharuM to to gharamAM cAlavAnI jagyA ja na rahe.' pustakono upayoga thaI jAya pachI ane saMgharavAno lobha nathI rAkhatA. rupiyAmAM gaNo to jenI kimmata hajAro-lAkho rupiyA thAya ne jJAnanI dRSTile te alabhya gaNAya avAM mUlyavAna pustako amerikana insTiTyUTa oNpha inDiyana Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 209 sTaDIjha, ela.DI.insTiTyUTa oNpha inDolojI ane zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTarane bheTa ApI dIdhAM che. amanAM golDa meDalo ane mAna-sanmAnanAM mUlyavAna pratIko A vidyAsaMsthAne soMpI dIdhAM che. 'aparigrahavratane anusaro cho ?' 'moha chUTato jAya che, aparigrahanI bhAvanA dilane bhAvI che.' Aq kahetAM omanuM moM ujjvaLa thaI UThyuM. ruMveruve saundarya ane kalAnA marmI madhusUdanabhAIjeM haiyuM sAdhunuM che. tethI ja temanAM vANI, vartana ane vicAramAthI ATalo Antaravaibhava chalakAya che. ('sadguNadarzana' e lekhikAnA pustakamAMthI sAbhAra) 'zAzvata' jaina upAzraya sAme, operA, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 anusandhAna-71 meM jevA joyA, jevA jANyA ___ - upA. bhuvanacandra prakhara smRti, sUkSmekSikA, tIkSNa ane tathyaparaka abhigama, abhyAsarnu vizALa phalaka, akathI adhika vidyAzAkhAo para prabhutva, vividha bhASAonuM UMDuM jJAna - AvI aneka vizeSatAonuM saGgamasthAna eTale zrI madhusUdana DhAMkI - DhAMkIsAheba. mAnavamastiSkanI kriyAzaktinuM Azcarya pamADe aq udAharaNa * eTale DhAMkIsAheba. 15-20 oparezanomAMthI pasAra thayela jIrNazIrNa zarIramAM eka prakhara pratibhA jAjvalyamAna thaIne nivAsa karatI hatI. have o pratibhA o nivAsasthAna choDI gaI che. abhibhUta karI de tevU vyaktitva have bhasmIbhUta thayuM che. bhAratanuM vidyAjagata DhAMkIsAheba jevA vidyApuruSo thakI ujaLu hatuM, dhanya banyuM hatuM. gaI peDhInA jAjaramAna vidvAnonI zreNInI A pratibhAo AntararASTrIya Adara prApta karyo hato. AvI - A prakAranI - pratibhA pharI jovA maLe ke na paNa maLe. DhAMkIsAhebane chellAM varSomAM ja joyA che ane mAMdagImAM ja joyA che. betraNa vAra amanA nivAsasthAne ane be-cAra vAra phona para maLavA- thayuM che. pathArIvaza hovA chatAM vArtAlApamAM to svastha-sazakta vyaktino raNako ja saMbhaLAto. vAtacItano viSaya itihAsa, sthApatya, grantha, granthakAra, purAtattva ke bhASA jevo ja hoya; DhAMkIsAheba je-te muddAne sparzatA sandarbho eka pachI eka upasthita karatA jAya - nAma-ThAma ane AnuSaGgika muddA mUkatA jAya ane huM ahobhAvathI sAMbhaLato rahuM. sArI ovI laMbAyelI mAMdagImAM paNa jo temanI smRti ATalI sateja-satarka hoya, to jIvananA madhyAhnakALe o medhA kevI to prakharapracaNDa rahI haze ? pratyeka milanaveLAo, vAtacItanI samAntare, mArA manamAM A vicAra UThato meM anubhavyo che. __ pratyeka vidyAzAkhAnA saMzodhakane smRtinI sahAya joI ja; purAtattva ke itihAsanA anveSaka mATe smRti eka hathiyAra lekhe 'hAthavagI' ja hovI ghaTe. DhAMkIsAhebanI smRti vismayajanaka hatI. varSoM pUrve vAMcelI/noMdhelI nAnakaDI vigata, te paNa judA ja kSetranI, atyAre hAtha caDela mAhitI sAthe tenA aMkoDA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 211 joDI, dUra dUranI koI ghaTanAno AkAra UpasAvavo hoya tyAre smRti cAvIrUpa bhAga bhajave. DhAMkIsAhebanI smRti 'pratyupasthita' hatI; kAma paDye hAjara thaI jatI. nUtana prApta viSaya sAthe sambandha dharAvatI vigato, smRtinA bhaNDAramAthI eka pachI eka upasthita karatA DhAMkIsAhebane jovA me eka lhAvo hato. itihAsa - purAtattva - zilpa o DhAMkIsAhebanAM mukhya kAryakSetra hatAM. jaina itihAsa ane jaina sthApatyano temano abhyAsa viziSTa hato. sAhitya paNa temanA rasano viSaya hato. mAMdagInA bichAnethI paNa teo eka mahAkAya grantha taiyAra karI rahyA hatA, je pUrNa thavAnA Are ane prakAzita thavAnA kinAre hato, te pragaTa thAya te pahelA temaNe vidAya lIdhI. jaina paramparAnA stotrasAhityanA vividha tabakkAono je sarvAGgINa grantha 'nirgranthastotra maNimaJjUSA' nAme have prakAzya che. zrI jitendra bI. zAha anA sahasampAdaka che. teo o granthane zIghra prakAzamAM lAvaze ovI apekSA che. ___ DhAMkIsAhebanI pratibhA sarvadiggAminI-apratihatagAminI hatI. vedhaka vizleSaNa dvArA tathyAtathyano nirNaya karavAmAM temanI sUkSmagrAhI dRSTi kevI rIte kAma karatI tenI sAkSI DhAMkIsAhebanA sarjananA eka eka pRSTha para aGkita che. 'taTastha, zuddha, tathyaparaka anveSaka dRSTi' - o to temanA vyaktitvano ja eka aMza banI gayo hato. koI vidhAna- khaNDana karavAnuM Ave tyAre temanI kalama ugra banatI, paNa uddaNDa to kyAreya nahi. ___granthagata ullekho, zilAlekho, tAmrapatro, pratimAlekho, sikkA, zilpa vagerenA sandarbho, kathA, rAsa, zilpo jevA srotomAMthI jaDelI jhINI jhINI vigatone joDIne, sugrathita-sasUtra nirUpaNa dvArA niSkarSa sudhI pahoMcatI temanI zailI vidvAnone paNa mugdha karanArI hatI. temanA zodhapatromAM pAdanoMdho - Foot Notes pracura pramANamA rahetI. saMzodhanakArya karatAM hAtha caDela aneka AnuSaGgika noMdhothI A TippaNo ThasoThasa bharelAM rahetAM. A sAmagrI bhaviSyanA saMzodhakane khapa lAgaze se mATe Avo AyAsa temaNe karavAno rAkhyo hato. A mUrdhanya vidyAvyAsagI vidvAnanA be granthonI samIkSA lakhavAnI taka mane maLelI o vAta Ananda ApI jAya che. DhAMkIsAheba likhita be mahAkAya grantho : 'nirgrantha jaitihAsika lekha samuccaya' khaNDa 1-2, tathA 'Studies in Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 anusandhAna-71 Nirgranth Art and Literature' - A be pustakonI 'anusandhAna' zodhapatrikA mATe samIkSA lakhavAnuM kAma A. zrIzIlacandrasUrijIo mane soMpyu. me nimitte DhAMkIsAhebanA kAryane najIkathI vAMcavA-tapAsavAno avasara maLyo. A vAcana vakhate jANe itihAsanA agocara pradezamAM pahoMcI gayA hoIo avI lAgaNI meM anubhavI. A anubhUtine samIkSAnA zIrSakomA meM A rIte vyakta karI hatI : 'itihAsanA ajJAta pradezomAM svairavihAra' ane 'nirgrantha paramparAnA atItanI zodhano paripAka'. yathAmati-yathAzakti lakhAyelA o samIkSA lekho vAMcIne DhAMkIsAhebe rAjIpo vyakta ko ane UmeyU~ : 'tamArI bhASA mane gamI che. baha ochA sAdhuo AvI zailImA lakhe che.' AjIvana vidyAvyAsaGgane varelA o vidvadvareNyanA mukhe A udgAra sAMbhaLI eka judo ja santoSa meM anubhavyo. jyAre jyAre phona para vAta thatI tyAre tyAre temano eka Agraha raheto : 'tame amadAvAda Avo ! DhAMkIsAhebanA o premALa Agrahane huM saphaLa karI zakyo nahi ono raMja hamezAM raheze. sAmI bAjuo, sanniSTha vidyopAsanAnA sAdhaka eka asAdhAraNa pratibhAnA darzana-samAgamanuM sadbhAgya sAmpaDyuM hatuM anI sukhada smRti manane eka tRpti paNa ApatI ja raheze. ___ DhAMkIsAhebanI kakSAnuM zodhakArya have thaze kharuM ? saMzodhana to thatuM ja raheze, paNa saMzodhanane potAnI jAtathI ye AgaLa mUke mevA - DhAMkIsAheba jevA - saMzodhako maLaze? na jAne. jaina derAsara nAnI khAkhara-370435, ji. kaccha (gujarAta) Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 213 DhAMkIsAheba : eka virala vyaktitva - gaNi suyazacandravijaya, muni sujasacandravijaya DhAMkIsAheba ! eka vidyAsaGgI vyaktitva ! ame Ama to 4-5 vAra ja maLyA, paNa temanI vidyAprItine joine mana Azcaryacakita thaI gayu. moTI umare, nAdurasta tabiyatamAM paNa kalAko sudhI ame temane bolatA joyA che. amAro sau prathama paricaya giranAra tIrthanA nandIzvara dvIpanA lekhanI vAcanA aMge thayo hato. vAta ema hatI ke DhAMkIsAhebe sampAdita karelI lekhanI vAcanAmAM amane koI prazna thatAM te vakhate giranArajI (jUnAgaDha) birAjamAna muni ratnakIrtivijayajIno samparka karI temane te lekhanI pharI vAcanA levA ame jaNAvyu. munizrIe turanta ja te lekha utArI amane mokalI Apyo. munizrInI vAcanA amArA pATha sAthe meLavatA te mahadaMze samAna hatI. have A lekha- prakAzana karatA pUrve DhAMkIsAhebane pUchaq evI icchAthI ame temane amadAvAdamAM maLyA. banne vAcanA ane tenA pAThabhedo temane batADyA. amane ema ke teo kazo goLa-goLa uttara Apaze. paNa temanI nikhAlasatA joI ame digmUDha thaI gayA ! temaNe karvA "mahArAjazrI, mArI vAcanA karatAM tamArI vAcanA vadhu sundara che. tame te rIte tenuM prakAzana karo." vidvattAnI sAthe AvI namratA prAyaH ghaNI ochI vyaktimAM jovA maLe. ____ AvI ja rIte bIjI vAra amAru maLavA- rANakapura-lekha-saGgrahanI prastAvanA mATe thayu. temaNe ANandajI kalyANajI peDhI taraphathI rANakapuranA paricaya mATe eka pustaka lakhyuM hatuM. jemAM tIrthanA itihAsane khUba ja jhINavaTapUrvaka Alekhyo hato. amAre A itihAsa rANakapura-tIrtha-lekhasaGgrahamAM prastAvanA tarIke levo hato. DhAMkIsAhebane lekhasaGgraha aMge vAta karatAM turanta ja temaNe potAnA pustakanuM nAma ApI kAM ke "A pustakamAM meM ghaNI sAmagrI ekaThI karI rANakapurano paricaya Apyo che. tame emAMnI koI paNa sAmagrI vinA saMkoce vAparI zakazo. tene mATe mane pUchavAnI jarUra nathI." temanI AvI saraLatA joI vismita thaI javAyu. ApaNI nAnI paNa vastu vAparavA ApatAM pahelAM cokhavaTa karI levAnI vRttivALA ApaNe kyAre AvA udAra banIzuM ? evo savAla paNa pachI thato rahyo. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 anusandhAna- 71 amane khyAla che tyAM sudhI teo porabandaranA sthAnakavAsI jaina parivAramAMthI hatA. ApaNA jaina samAja mATe teo gauravarUpa hatA. paNa ghaNA ochA lokone DhAMkIsAhebanI vidvattAno khyAla haze . mULa teo kRSikSetranA vidvAna hatA. temaNe kerInI keTalIya navI jAto zodhI kADhI hatI. paNa purAtattvanI prItie temane purAtattvavid banAvI dIdhA. prAcIna sthApatyone, jIrNa-zIrNa thaI gayelAM mandirone, sAva visarAI gayelI prAcIna nagarIone temaNe ghaNI mahenata karI phaMphosI ane tenI aitihAsika vigato samAjanI sAme rajU karI. eka vAra temaNe A aMge thayelI vAtamAM kahAM hatuM ke "ApaNe jinAlayonA jIrNoddhAra karI karIne jaina saMskRtinI prAcInatAnA eka paNa purAvA rahevA dIdhA nathI. eTale sudhI ke jIrNoddhAra karatAM nikaLelAM zilpo, lekho tathA khaNDita pratimAo paNa bhaNDArI daI prAcInatAnA avazeSone naSTa karavAmAM ja ApaNe saGghano utkarSa gaNyo che." eka ajoDa purAtattvavid, prakhara zilpazAstrI, utkaTa saGgItapremI, AvA to ghaNAM vizeSaNo emanA mATe vAparI zakAya. vidyArucine kAraNe temano bhASAbodha paNa saMskRta-aMgrejI pUrato sImita na hato. ulaTuM prAkRta, mAgadhI, apabhraMza, phreMca jevI bhASAomAM paNa teo vAMcatA, saMzodhano karatA. uparokta viSayo sivAya sAhityamAM paNa temanI lekhanI gajabanI. eka pachI eka prasaMgo sAMkaLavAnI kaLA juo to koI itihAsakAra AvuM lakhI zake tevuM kalpanAmAM paNa na Ave. DhAMkIsAhebanA pustaka 'zanimekhalA 'nI kathA 'tAmrazAsana' vAMcazo to ja amArI vAtamAM vizvAsa besaze rudramALa prAsAdanI saMzodhaka TImanA saMzodhanakAryathI zaru thatI kathAnI kSaNe kSaNa romAMcaka che. temAM ya acAnaka prAsAdanA avazeSonuM sacetana thavuM punaH prAsAda racAvo - rANI mInaLadevInaM darzana karavA AvavaM purAtattvavidonI mUMjhavaNa-mInaLadevInaM prAsAdanuM punaH pUrvavat dhvasta thavuM, AvI ghaTanAo koI saspensa (thrIlara) kathAnI jema vAcakane sakhata pakaDI rAkhe tevI che. prasthAna - chellI amArI mulAkAta amArA amadAvAdanA comAsAmAM, vastupAla mahAmantrInI eka apragaTa kRtine banADavA thaI hatI. teoe te kRti joI pU. A. zrIvijayasomacandrasUri ma.sA. ne kahAM ke "mahArAjazrI, A kRtinuM sundara prakAzana Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 215 karAvazo. vastupAlanA samayanI kRti hoi khUba mahatvapUrNa dastAveja gaNAya. kyAMya paNa mUMjhavaNa thAya to pUchAvajo. huM mArA banatA prayatne javAba mokalAvIza." A badhI ghaTanAo yAda karIe tyAre temanA saujanya para kharekhara mAna upaje. Aje jaina samAjanI AvI eka bahumukhI pratibhA ApaNI vacce rahI nathI. bIjuM kazuM nahIM paNa temanAM kAryonI samAja jo yogya mUlavaNI kare to temane ApelI zraddhAMjalI sArthaka gaNAze. C/o. nikeza saGghavI kAyastha mahollo, gopIpurA-sUrata Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 anusandhAna-71 bahumukhI pratibhAsampanna vidvAna : DhAMkIsAheba 100 1115 // 100 - 07 : / ~~ .. ...sanala Tane madhusUdana DhAMkIne sau prathama joyA I.sa. 1946mAM, mArI kizorAvasthAmAM. tyAre teo rAjakoTamAM purAtattva khAtAnA adhIkSaka hatA. jayamallabhAI paramAra pAse besavA Ave. temanI vAtomAM to mane khAsa khabara na paDe, paNa koI mUrtinuM varNana teo pUrA hAvabhAva sAthe kare, eTale te mUrti jANe sAkSAt sanmukha hoya avo bhAsa thAya. madhusUdanabhAInA hAthanA hAvabhAva ane aGgabhaGgI jovI game. kizorAvasthA hovAthI vadhAre samaja na paDe, paNa A vyakti pratimA sAthe akAkAra thaI gaI hovAnuM anubhavI zakAya. amAre ghare sarasa bagIco hato. kyAreka jayamallabhAI ane madhusUdanabhAI bagIcAmAM phare. banne vanaspatizAstranA jANakAra. banne vacce kroTana, koliyasa, kekaTasa, areliyA, DAyaphanabekIA, pAma, zatAvarI ityAdi phUla-jhADovelIonI rasALa carcA cAle te najIka UbhA UbhA sAMbhaLa. mArAmAM paNa A rIte ajANapaNe bagIcA pratyeno anurAga keLavAto hato. ardhI sadI pahelAnu madhusUdanabhAInu A citra manazcakSu samakSa Aje paNa aTaluM ja tAjuM che. ___madhusUdanabhAI mULa porabandaranA. porabandaranA zikSaNakSetranA tapasvI maNibhAI vorAnA prayAsothI 1953mAM 'purAtatva saMzodhana maNDaLa'nI zaruAta thayelI. maNibhAI vorA, harajIvanabhAI paNDita, varajIvanadAsa velajI DhAMkI, mistrI puruSottamabhAI dAbhI, devajIbhAI vAjA, ramAkAnta mahetA, madhusUdana DhAMkI, tribhovanadAsa zAha ane nAthAlAla raiyArelA - o nava vyaktio A maNDaLanA sthApaka sabhyo. samayanI sAthe pAchaLathI narottama palANa, mohanapurI gosvAmI, kRSNalAla mahetA, rasikalAla mahetA, vazarAma khoDiyAra vagere temAM sAmela thatA gayA. saurASTranAM aneka mandiro, vAva, mUrtio, DuMgaragALIo vagerene prakAzamAM ANavAnuM zreya purAtattva saMzodhana maNDaLane jAya che. madhusUdanabhAI A vAtAvaraNamAM preraNAnA pIyUSa pAmyA ane samaya jatAM bhAratakhyAta purAtattvavid banyA. traNa dAyakA sudhI maNDaLanI pravRtti noMdhapAtra rahI, kALakrame samaya tathA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 217 saMjogo pramANe te maryAdita banI gaI. madhusUdanabhAI pAchalA lagabhaga doDha dAyakAthI purAtattva saMzodhana maNDaLanA pramukha hatA. 'Urmi navaracanA', 'kumAra', 'svAdhyAya' jevAM sAmayikomA maNDaLanA vibhinna sabhyonA lekho prakAzita thatA. gujarAtanuM pArAvAra purAtattva, lokajIvana, itihAsa, santasAhitya A rIte mudrita svarUpe sulabha banatuM rahyaM. I.sa. 1957mAM saurASTra rAjyanA purAtattva khAtAnA sahakArathI maNDaLe kaccha-saurASTranA bharatagUMthaNa tathA motIkAmanA namUnAo, pradarzana porabandaranI rAmabA strIvikAsagRha saMsthAmAM yojelaM. madhusUdanabhAI tyAre sambhavataH jUnAgaDha myujhiyamanA kyureTara hatA. porabandara yuvarAja udayabhANasiMhajInI sAthe jayamallabhAI uparokta pradarzana jovA gayelA. porabandaranA tatkAlIna dhArAsabhya mathurAdAsa bhUptAle maNDaLanA sabhyo sAthe jayamallabhAIno paricaya karAvyo. A sandarbhamAM teo lakhe che : '1957mAM porabandaramA maNibhAI vorA ane omanA saMzodhana maNDaLe lokabharatanuM pradarzana yojelaM, te jotAM to hu~ herata pAmI gayelo. lokabharatanA amAM gRhasuzobhana, pazuzaNagAra ane vastrAlaGkArathI mAMDIne hAthInI jhUlo suddhAM amAM joI, bharatanA tamAma prakAronI, tamAma kAmonI viziSTatA sAthe amAM jotAM thayuM ke ATalI kalAsamRddhivALI prajA kadI dIna ke hIna hoI zake nahIM. mAtra se prajAo anu AtmabhAna ja khoyuM che. maNibhAI vorAnA ziSya madhusUdana DhAMkI tamAma kalAnA marmajJa ane purAtatvavid che. amane tyAM bahu sundara namUnA joyA, amanuM lokabharatanuM UMDuM jJAna joIne grantharUpe te ApavA meM Agrahabharyu sUcana kareluM. saurASTra rAjya daramiyAna taiyAra thavA mAMDeluM pustaka lAMbA samayane antare, gujarAta rAjya daramiyAna 1966mAM bahAra paDyu. hIra motInA zreSTha namUnAnA mULa raMgonI pleTa sAthe vaijJAnikatA, tihAsikatA ane saMskAritAnI draSTile o grantha gujarAtanA gaurava samo banyo che. maNibhAI vorA, madhusUdana DhAMkI ane jayendra nANAvaTI anA sarjako che. o grantha aMgrejImAM pragaTa thayelo che, 'ambroIDarI anDa bIDavarka opha kaccha anDa saurASTra.' Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 anusandhAna-71 - madhusUdanabhAInA jIvananuM A bahu mahattva- pAsuM. hIrabharata ane motIkAma aMge pustakiyA nahIM, paraMtu mULabhUta sUjha dharAvatA tajjJo samagra gujarAtamA 2025thI vadhAre na hatA. madhusUdanabhAI A paikInA eka ane AvA jANakAronItajjJonI vItI gayelI peDhInA antima avazeSa. jayamallabhAI sAthe amano paricaya 1957thI zaru thayo ane kramazaH ghaniSTha banato gayo. 1967 ke 68mAM te o banArasa gayA ane aDhI-traNa dAyakA tyAM gALyA. 'inDiyana Tempala ArkiTekcara'nA volyuma temanI rAhabarI heThaLa aMgrejImAM prasiddha thayA. alaga alaga sAmayikomA temanA sacitra lekho prasiddha thatA, jenI nakala teo potAnA hastAkSara sAthe jayamallabhAIne mokalatA. AvA lagabhaga trIza lekho amArA saGgrahamAM sacavAyA che. 1963 thI 1976 sudhInA samayagALAnA uparokta lekho paikI saMgIta viSayaka keTalAMka lakhANo 'saptaka ane 'zanimekhalA'mAM granthastha thayA che. madhusUdanabhAInA be mahattvanA grantho 'siliMgjha ina dha Tempalsa opha gujarAta' (1963) ke je jayendra nANAvaTI sAthe sahakartRtva dharAve che, ane bIjuM prabhAzaGkara somapurA sAthe maLIne lakheluM 'bhAratIya durgavidhAna' (1971). jene motIcandra jevA ArUDha vidvAnanI prastAvanA maLelI. madhusUdanabhAI gujarAtI, hindI, aMgrejI, urdU, saMskRta ane tAmila bhASAnA jANakAra hatA. temanA pustako temaja lakhANomAMthI pasAra thatI veLAo temanAM abhyAsa, bhASAvaibhava ane bhASAnI bhabhaka vAMcavA maLe che. temaNe Tebala upara besIne nathI lakhyu. pArAvAra 'philDavarka' kaPS che, ke jeno Aje mahadaMze abhAva dekhAya che. zarIra ane magaja pAsethI temaNe tanatoDa kAma lIdhuM che. o peDhInA vidvAno mATe A bAbata sahaja hatI. vastunA mULa sudhI pahoMcavAnI ane hAthamAM lIdhelA viSayano tAga meLavavAnI vRtti, ApaNA vidvAnoo ApaNane soMpelI aNamola virAsata hatI. bhAratIya saMgItazAstranI be pramukha zAkhAo te hindustAnI ane karNATakI. madhusUdanabhAI banne paramparAnA UMDA jANakAra hatA. A banne saMgIta paddhatinuM kalAsAmarthya ane rasAnubhUtinuM tulanAtmaka adhyayana temaNe 'Agiyo ane suvarNabhramara' lekhamALAmAM AlekhyuM che. gujarAtImAM AvI tulanAtmaka AlocanA hajI sudhI kadAca asAdhAraNa rahI che. 'Urmi navaracanA'nA jAnyuArIthI mArca, 1973nA traNa aMkomA uparokta lekhamALA prasiddha thaI, jeNe sarerAza vAcako ane Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 - 219 saMgItaMnA jANakAromAM bhAre rasa jagAvelo. A lekhamALAnI pIThikAmAM jayamallabhAI lakhe che : " purAtattva ane saMzodhananA kSetre madhusUdana DhAMkI Aje jhaLakatuM nAma che, omanuM prathama darzana koIpaNa pratibhAvAna dhUnI saMzodhaka jevuM che. anekavidha kaLAono omano abhyAsa Azcarya pamADe tevo che. anAM mukhya cAra aGgo te vaijJAnikatA, niSThA, talasparzI abhyAsa ane akhaNDa udyama. bIjuM badhuM to ThIka paNa purAtattvanuM saMzodhana karatAM karatAM teone karNATakI saMgIta sAthe pyAra thayo pachI pUchavaM ja zuM ? uttara, pazcima ne pUrva bhAratamA karNATakI saMgItano vidvadbhogya abhyAsa karanArA omanA jevA zodhavA ja paDe. abhyAsa eTale mAtra bauddhika jJAna ja nahIM, paNa karNATakI gAyakI A gujarAtIo potAnI karIne karNATakI saMgItajJone paNa kAna pakaDAve ovI siddhi prApta karI che. saMgItanA pratyeka kSetranA rasiko mATe mano A lekha eka sarakho upayogI che." koI vyakti potAnA maryAdita jIvanakALamAM keTaluM kAma karI zake, keTalI vidyAmAM pAraMgata thaI zake anuM udAharaNa madhusUdana DhAMkI che. jayamallabhAInA 'ApaNI lokasaMskRti', 'ApaNuM lokasaMgIta', 'ApaNuM bharata - gUMthaNa' pustako meM temane mokalyA hatA. pustako maLye temano phona Ave ane potAno rAjIpo vyakta kare. madhusUdanabhAInA je lakhANo granthastha thayAM che te pustakonuM punaH mudraNa thAya ane temanA agranthastha lekho viSayAnusAra granthastha bane. 'madhusUdana DhAMkI pustaka zreNI' A rIte prasiddha karavAmAM Ave to saMgIta, itihAsa, purAtattva, ratno, zilpa - sthApatyanI rocaka sAmagrI abhyAsIone hastagata thaze. A dizAmAM vicArAya to madhusUdanabhAI je kAma karI gayA tenuM mUlya adakeruM vRddhi pAmaze. sandarbha : (1) 'ApaNuM bharata - gUMthaNa' le. jayamalla paramAra (2011) (2) 'purAtana', purAtattva saMzodhana maNDaLa, dvidazAbdI smRti prakAzana (1974) ** 11 / bI, 'varadabhUmi', kailAsanagara, koTecA coka, beMka opha baroDAvALI zerImAM, kAlAvaDa roDa, rAjakoTa- 360007 (mo.) 94262 29517 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 anusandhAna-71 A DhAMkIsAheba ! - hasu yAjJika DaoN. DhAMkIsAhebano paricaya to mane gata sadInA navamA dAyakAmAM thayo. teo amadAvAda Ave tyAre - kema ke A gALAmAM teo haju sevAnivRtta na hatA - Do. bhAyANIsAhebanA nivAse jarUra Ave ane moTe bhAge huM tyAM upasthita houM ! banne sarjananI sAhajika zakti sAthe- pANDitya dharAve. athI amanA carcA-vArtAlApano lahAvo lUTuM. kyAreka mArI nAnI nAvaDI paNa o pravAhamAM jhukAvU ! parantu A paricaya to haju baMdhAtA jatA pAyAno hato. amAM kaI vizeSa umerAyaM te mArI sarakArI sevAnA kAma nimitte ja. gujarAta rAjyanI akAdamIonA mahAmAtra tarIke mAre sAhityika pratibhAonA bAyoDeTA sAthe padmazrI-padmabhUSaNAdinA prastAvo sarakArane mokalavAnA hatA. koI mahattvanI ucita ovI vyakti amAM rahI na jAya eTale huM mArA vidyAguru bhAyANIsAhebanuM mArgadarzana lauM. amAM mane bhAyANIsAhebe gaNita-vijJAnakSetre DaoN. pI. sI. vaidya, nATyaraGgabhUmivida tarIke zrI govardhana paMcAla ane saMzodhanakSetre DaoN. madhusUdana DhAMkI oma traNa vidvAnonAM nAma sUcavyAM. A nimitte ja A traNe vidvAnonA vidyAtapanI pUrI jANakArI maLI. A nimitte keTalIka antaraGga savIgata mAhitI maLI. A to mAtra jANakArI. amAM aMgatatA umerAya tyAre ja paricaya pUro thAya. AvI taka mane bhAvanagaramAM pUjya sUryodayasUrijI ane zIlacandrasUrijIo pUrI pADI. eka abhyAsa-vyAkhyAna-zreNI nimitte mAre saNosarAthI sIdhuM bhAvanagara javAnuM thayu. jainavALu patAvI huM ane kanubhAI jAnI DhaLatI sAMjanI haLavI paLo mANatA beThA hatA ane kaMIka nimitta nIkaLyuM eTale meM haLavA sAde paM. OMkAranAthanI mAlakauMsa vilambita tAlanI 'pIra na jANI' gaNagaNavAnuM zaru karyu, mAtra mukhaDo ane thoDA AlApa sAthe meM pUruM karyu to vAMsAmAM acAnaka thappo paDavA sAthe saMbhaLAyuM; 'antarA sAthe AkhI vilambita cIjha pUrI karo !' pAchaLa joyuM to DhAMkIsAheba ! pachI joIo zuM ? aya bAjumAM goThavAyA. amArI saMgata cAlI. emaNe dakSiNI zailInI gamaka sAthe khayAlamA sAtha Apyo. mAtra jANakArI ane paricaya ogaLI gayAM ane pUrI aMgatatA umerAI ! tyAre Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 221 emaNe kaheluM : 'karNATakInA chAMTa-prabhAva vagara mAlakauMsa jevA gamaka-mIMDayukta rAgano prANa ja ruMdhAya ! tamArI samaja ane taiyArI sArAM che.' huM porasAyo ama kahuM ke tRpta thayo ama ! koI paNa kalAprastutimAM 'oprisiozana' protsAhaka bane che, parantu se ApanAra mAtra guNIjana ja nahIM adhikArI guNIjana hoya tyAre to koI judI ja anubhUti thAya che. amAro maitrIsambandha - maitrIsambandha kahuM chu kema ke vaimatyanI pArasparika chUTa laI zakatA - gADha banato gayo. have sAhitya ane saMzodhana- sthAna saMgIte lIdhuM. ___saMgItanI omanI parakha UMDI ane sarvAzleSI. karNATaka saMgItanI pUrI ne sAcI riyAjhI samaja ! AthI amArI carcA jAme. bhAyANIsAheba paNa saMgItanA mAtra rasika ke jJAtA ja nahIM parantu aya alpakAlIna riyAjhI. bahu ochA jANatA haze ke bhAyANIsAhebe paNa dilarubA zIkhavAnuM zaru kareluM ane yamanarAganA choTA-khayAla 'arI o...rI AlI, piyA bina' vagADavA sudhI pahoMcelA. A aTalA mATe yAda Ave che gujarAtanA saMgItajJa saMzodhako-myUjhikolojIsTa opha gajarAta vize lakhatAM vizeSa vIgate mAtra pro. Ara. sI. mahetA ane DaoN. madhusUdana DhAMkI vize ja lakheluM. mArI o Teva ke jyAre paNa kazuMka saMzodhanarUpe, zodhapatra nimitte lakhAya tyAre anuM prathama vAcana bhAyANIsAheba sAme thAya. carcA thAya, sudhArA-vadhArA thAya. A lekha aMge DhAMkIsAhebe bIjA traNa cAra pracalita nAmo laI pUchyuM : 'Ano samAveza kema rahI gayo che ?' meM kaDaM, 'rahI gayo nathI, meM sahetuka ko nathI. saMgItajJa ke saMgItavivecaka (hakIkate je AsvAdaka vA TIkAkAra hoya che) vagerethI 'myUjhikolojIsTa' saMgIta-saMzodhaka judo che. saMgItanI paribhASAmAM 'riyAjhI' (pote riyAjha karI jAte ajamAvanAro, sakriya ovo pra-yoga karI cUkelo) hovo jarurI che. sAhityavivecaka pote sarjaka na hoya, jAte ja kAvya-vArtAdi sarjana ajamAvI cUkyo na hoya to cAle. saMgItamAM nahIM. majAkamAM kahevAtuM AvyuM che ke sarjanamAM niSphaLa janAro vivecana kare che. saMgItamAM AveM bane, parantu amAM AMzika satya che. hakIkata to o che ke sAhitya hoya, saMgIta hoya ke bIjI koI kalA hoya, anI sakriya ajamAyezamAM niSphaLatA, kalAprastuti tajIne o vize saMzodhana-vivecana karavAnuM tAttvika kAraNa o che anuM khudanuM ja AvA kalApadArtha- dhoraNa aTaluM UMcaM hoya che ke Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 anusandhAna- 71 one potAne ja potAnuM sarjana potAnA ja dhoraNe nIcuM ane niSphaLa lAge che ane te sarjanano paMtha tajIne potAnA dhoraNanI jyAM tRptine avakAza che tyAM jAya che ane ane jyAM tRptikara ke khUTatuM lAge che, o AMgaLI mUkIne batAvI zake che. tame jemanAM nAma lIdhAM se badhAnAM kAryone salAma, a badhuM AsvAdana - vivecana, paNa saMzodhana nahIM. hakIkate, A vAtanI khAtarI karavI hoya to o loko jenI carcA thAya che te zuddhamadhyama ane tIvramadhyamano bheda pramANI zake che kharA ? kayA rAganuM aMga lIdhuM o kadAca kahI zake parantu rAganA, mULa rAganA kayA svarUpa-aMgamAM anyanI sahAyaka chAyA lIdhI, zA mATe lIdhI, o na hoya to mULa rAga ane bhAvanI abhivyaktimAM zo bheda paDe, A badhuM mAtra saMgItaAsvAda-vivecaka samajAvI na zake. saMgItakSetre bhAyANIsAhebanuM paNa keTaluMka pAyAnuM saMzodhana che ja "dA.ta. vAdyaaMganAM lAJchanane AdhAre vAdyanuM nAmakaraNa sAraGga (mRga)nuM lAJchana hovAthI te vAdya sambhavata: 'sAraGgI' tarIke oLakhAyuM' ke "tarAno kevaLa mugalakAlIna Agamana - asara nathI, anAM mULa bhAratIya saMgItanI tannAgIti sAthe che", A badhAM sAGgItika saMzodhano che, je be kalApradeza sAhitya ane saMgIta banne - nA sandhikSetranAM che. emaNe rAgadArInI, anAM vividha prakAro, aMgonI vigate carcA nathI karI.' ante banne rasika paNDitonA mukta hAsya sAthe carcA pUrI thaI. ahIM rasika paNDita avo prayoga paNa khAsa arthamAM karyo che. sAmAnya ApaNe 'rasajJa paNDita' ovo prayoga karIo chIo. mArI dRSTi A paryAya barAbara nathI. 'rasajJa' to je mAtra paNDita che, gambhIra che, sarjakatA dharAvato nathI, munazInA upahAsamA je 'pAghaDIghAlu' kahevAya te paNa hoya ja. jo rasa ane anI jhaMkhanA - tAlAvelI - jANakArI na hoya to 'pANDitya' siddha na thAya. hakIkate 'paNDita' ane 'rasika paNDita' vacceno je bheda che, te pratibhA ane prakRti bannenA bhedanA kAraNe che. je paNDitamAM jIvana jagata- tattvane paNa haLavAzathI svAbhAvikarUpamAM ja jovAnI - levAnI zakti - dRSTi che, sahajasiddha ovI sarjakatA che te rasika, marmajJa, sarjaka, vivecaka ane baMdha dizAnA daravAjA kholI Ape ke be chUTAM sUtronAM paNa Antara - sambandhane joDI Ape te saMzodhaka. gujarAtamAM rAmanArAyaNa pAThaka, bhAyANI, DhAMkI A vargamAM Ave . omanA pANDityamAM kyAMya Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 223 bhAra, DoLa, kRtakatA nathI hotAM. vANI-vartana-vyavahAramA sAhajika nirdoSatA, haLavAza, khullApaNuM hoya che. A amanA vyaktigata samparkathI jANI zakAya tema ja amanA sarjana-saMzodhana-vivecanAdimAM paNa anubhavAya che. DaoN. bhAyANInA jAtakakathAnA Re-told paddhatinA 'kamaLanAM taMtu' vagere ke saMskRta-prAkRtAdinA anuvAda joIo temaja DhAMkIsAhebe lakhelI vArtAo ane anubhavo vAMcIo to amanI, eka rasika paNDitanI, sahajasiddha sarjakatA jovA maLe che. prAcInamadhyakAlIna zilpa-sthApatya ane anya kalAo paranA DaoN. DhAMkInAM saMzodhanovivecano-sandarbhagrantho vAMcatA prAcIna bhAratanI saMskRti, je spaSTa citra bhAvakanA cittamAM aGkita thAya che, tenuM ja eka sajIva-dhabakataM svarUpa amanI vArtAomAM sarjana-mAdhyame AsvAdya banyuM che. __DhAMkIsAhebanA saMgIta-vivecaka-saMzodhaka tarIke- noMdhapAtra lakSaNa nirbhIka, nirdhAnta, mukta avA abhiprAyanuM che. amarnu 'saptaka' vAMcazo to atidruta layamAM tAranA jhaNajhaNATanI amanI khullI jhATakaNIno pUro anubhava thaze. vAtacItamAM paNa emaNe kyAreya potAnA abhiprAyane haLavo banAvyo ke chupAvyo nathI. amAre mane gamatA ane rAganI gharANedAra caDhata karIne rasamahAlaya racatA vAMsaLI-vAdakanI carcA thaI tyAre o kahe; 'tame to saurASTranA cho ne ? ApaNAM gAmaDAmAM vAMsanI bhuMgaLI laIne cUlo phUMkatI strIone joI che ne ? tamAro gamato A vAdaka ama ja phU... phU... paddhati) vAMsaLI vagADe che ! mAtra havAnA ja haLavA-bhAre dabANa dvArA vAMsaLImAMthI sUra nIkaLatA anubhavavA hoya to karNATakI vAMsaLIvAdakane sAMbhaLo. tamane tarata mArI vAta samajAze.' ane khare ja, huM omanA nivAse gayo tyAre emaNe keseTano khajAno kholyo, karNATakI vAMsaLIvAdakane bharyA kAne saMbhaLAvyo ane teo je kahetA hatA tenI vAstavika pratIti karAvI. saptaka' saGgraha chapAyo tyAre DhAMkIsAhebe mane kA; 'tame AnuM pUrvAvalokana lakho. pustakamAM mUkIo.' ane bhAyANIsAhebe to AgrahapUrvaka AjJA karI. huM muMjhAyo. ante mAre kahevU paDyuM : 'DhAMkIsAheba, tame to jANo cho ke inDiyana myujhikanA bejhika saptaka vize ApaNe akamata nathI. pracalita mata che te pramANe skelano trIjo Tona semi thAya te ja sAhajika che ane o rIte to kAphI thATa ja bejhika skela gaNAya che. huM o mAnuM chu. tame kaho cho skelano Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 anusandhAna-71 bIjo Tona semi thAya ne o rIte bhairavI thATa ja bejhika skela gaNAya. A saGgrahamAM ja tame A zodhapatra mUkyo che.' _ 'to zuM ?' DhAMkIsAheba bolyA; 'tame likhitarUpamAM ja tamArA matanI carcA karajo. tamArA mate mArI sthApanA asvIkArya che tenI tame vigate carcA karajo. AthI ja ante tAttvika UhApoha thAya, mata-matAntaranI cakAsaNI thAya !' . ___ AvI udAratA, pUrI pAkI samaja keTalI durlabha ! - ante meM A muddAnI carcA karI. emaNe te pUrepUrI chApI, prakAzita karI. mAro sAmAnya anubhava ovo che ke haLavI vAta-cIta-carcAmAM paNa anya abhiprAyane, matane pasanda karato nathI. sAcA saMzodhana- lakSya keyU~ hoya, samaja kevI hoya te ahIM joI zakAze. ala.DI.mAM vividha viSayo paranI vyAkhyAnazreNInuM Ayojana thayu. mAre bhAge sAhajika rIte ja prAcIna-madhyakAlIna sandarbha bolavAna hoya. parantu DhAMkIsAhebe pharamAvyu : 'tame svaranA mAdhyame rAganA kaMDArelA nizcita svarUpane jALavIne paNa bhAratIya saMgItanA khayAlamAM rasamahAlaya kalAkAra kevI rIte race che ane bhAvaka anI anubhUti kare che, tenI carcA karo. pazcimanI bhAvAnusArI 4 svararAganI gaMthaNI vesTarna simphanImAM thAya che tenA mukAbale rAganA svarUpane, anA bandhanane pUrNa rUpe svIkArIne paNa vividha bhAvo rajU karavAnuM keTaluM muzkela che ane bhAratamAM rAgadArI saMgItamA o kevI rIte, kaI TeknikathI siddha kare che tenI udAharaNa sAthe carcA karo !'. ___ huM muMjhAyo ne bolyo; 'koNa sAMbhaLaze ne keTaluM avagata thaze ?' emaNe sahAsya kahyu; 'hu~ to sAMbhaLIza ane samajIza ne ! pachI zuM ?' - ante himmata karI. pariNAma sAruM Avyu. kSemubhAI dIveTiyA jevA adhikArI paNa upasthita. badhAMne, bIjAMne paNa rasa paDyo ne ante DhAMkIsAhebe A muddAnI vizada carcA paNa karI. meM 'kumAra'nI mArI lekhamALAmAM isTarna ane vesTarna myujhikanA pAyAnA sAmyanI vigate carcA karelI. simphanI ane khayAla eka ja che, mAtra bannenI bhAvAbhivyaktinI Teknika ja judI paDe che. saMgIta ja nahIM, sAhitya - anya kalAo jenAM mULamAM prAcIna ovI AryaparamparA che, te eka ja che. AthI ja AryamULanI badhI ja kalAonuM mULa gotra eka ja che, udbhava srota samAna che tethI bhASAnI jema kalAmAM tathA keTaleka aMze dharma ane Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 tattvajJAnanA mULamAM paNa oka vRkSa vividha zAkhA jevuM che. mAro A muddo ema vizada karelo. manAM dharmapatnInA avasAna pachI keTalAka samaya bAda maLavA gayo tyAre DhAMkIsAhebanA antaraGganuM eka jUduM ja saMvedanazIla pArzva ughaDatuM joyuM. mahinAnI ArambhanI tArIkha. amArI carcA cAle. amanAM gharakAma, rasoI vagerenAM kAma eka prauDhA ane eka chokarI saMbhALe. AmAM akane ghare javAnuM thayuM. AvI rajA levA : 'kAma nathI ne, jAuM chaM.' DhAMkIsAheba carcA aTakAvI UbhA thayA ane bolyA : 'UbhI rahe. tAro pagAra letI jA. ' Ama kahIne parsa kADhyuM, kholyuM, paisA kADhyA, gaNI thokaDI karI, UbhA thayA ane divaMta patnInA phoTA sAme se paisA rAkhI, ano sparza karAvI, chokarIne pagAra Apyo. lAgaNIvaza banelI se gaI ane pharI DhAMkIsAheba palaMge birAjyA, Teko laI, amArI mULa carcAno dora AgaLa vadhArIo o pahelAM bolyA; 'ane ama lAgavuM na joIo ke a nathI !' ane pachI svagata jema bolyA : 'ne mane paNa !' mAre mana A DhAMkIsAheba ! - 225 + + 1, padmAvatI baMglojha, bhAvina skUla sAme, thalateja, amadAvAda - 380059 phona : 079-2685 3624 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 anusandhAna-71 pro. madhusUdana DhAMkI - Do. jitendra bI. zAha pro. madhusUdana DhAMkI, tA. 29-7-2016nA roja amadAvAda khAte duHkhada avasAna thayu. temanA avasAnathI aneka mitroo, svajanoo, paricitoo UMDo AghAta anubhavyo. vidyAjagate eka uttama koTino vidvAna gumAvyo ane na pUrI zakAya tevI khoTa paDI. chellAM 30 varSanA atyanta nikaTanA paricayamAM hovAne kAraNe pro. DhAMkI vize vicAruM chu tyAre agaNita saMsmaraNo smRtipaTa para tAjAM thaI jAya che. temanA jIvananAM aneka pAsAo nihALavA, mANavAno avasara maLyo, tene huM mArA jIvananI moTI mUDI gaNuM chu. ahIM mAtra eka be prasaMgo varNavIza. sane 1984mAM huM banArasa bhaNavA gayo hato. mane banArasamAM haju mAtra cAreka mahinA thayA hatA. banArasanA vAtAvaraNamA haM keLavAI rahyo hato tyAre koIke mane jaNAveluM ke ahIM banArasamAM pro. DhAMkI rahe che teo gujarAtI che. temane maLazo to tamane Ananda thaze. mane to ama hatuM ke ajANI bhUmimAM ApaNA potAnA koI maLI jAya to temanI sAthe AtmIyatA anubhavAya, ane sukha-duHkhanI vAto karI zakAya. AvA ja AzayathI huM temane maLavA gayo hato. Disembara mahinAmAM banArasamAM temanA ghare pahelIvAra maLavA- thayu. pahelI mulAkAtamA ja ame ghaNI vAto karI chUTA paDyA. paNa chUTA paDatI vakhate khUba ja bhAvathI kA ke have AvatA rahejo, tyAre aq lAgyuM ke amAro paricaya ghaNAM varSo jUno che. ane tethI ja temane maLavA- mana thayA karatuM hatuM. parantu huM banArasamAM pArzvanAtha vidyAzramamA raheto, savAre judA judA paNDito pAse darzanazAstrono abhyAsa karavA jato. ane pAcho pharato tyAre paccIsa ki.mI.no sAyakalano pravAsa thaI jato. eTale rajAnA divasa sivAya temane maLavAno meLa khAto nahIM. moTA bhAge ravivAre samaya maLe. jyAre jyAre maLavArnu thAya tyAre tyAre prathama mArA abhyAsa vize pUche pachI anya aneka viSayonI vAto thAya. temanI vAto sAMbhaLI navaM navaM jANavA, sAMbhaLavA- maLatuM. ane jijJAsA vadhatI jatI. temanI vidvattA joIne huM Azcarya pAmato. ATalA moTA gajAnA vidvAna paNa atyanta vinamra ane khUba ja snehALa. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 227 carcA pUrI thaI jAya pachI paNa khUba ja bhAvathI vadhu besavAno Agraha acUka kare. navI navI vAto kare vaLI pAchA aDadho kalAka - eka kalAka vadhu besADe. pachI jyAre chUTA paDIo tyAre potAnA uparanA mALethI cheka nIce jhAmpA sudhI vaLAvavA Ave ane amuka divase pAchA AvavAnuM che tema jaNAvI bAMdhI le. ekavAra ame stotranI carcAo caDyA. meM amuka stotranA bhAvo ane chandonI vAta karI eTale emaNe to eka pachI eka jAtajAtanAM stotranI vAto kADhI. meM kaDaM, mane keTalAMka stotra khUba ja priya che. temAM bhaktAmarastotra ane siddhasena divAkarasUrinI vardhamAnadvAtriMzikA to atyanta priya che. tyAre DhAMkIsAhebe jaNAvyaM ke bhaktAmarastotranA kartAnA samaya vize eka lekha lakhavAnuM vicAruM chu. keTalAka muddAo temaNe noMdhI rAkhyA hatA te paNa mane jaNAvyA. meM o vakhate kahyu ke 'sAheba ! ApanI vAta to sAcI ja ke bhaktAmaranA kartA ghaNA prAcIna che. paNa stotra to adbhuta che. Apa kartAnA samaya vize lakho to huM stotra para lakhaM." paNa pachI A vicAraNA khUba ja AgaLa vadhI. ame aneka kalAko sudhI A viSaya upara carcA karatA rahyA ane temAMthI ja bhaktAmarastotra upara eka pustaka lakhavAnuM Ayojana karavAmAM Avyu. ame banne bhaktAmarastotranA kAmamAM joDAI gayA. bhaktAmarastotra para vizvabharamAM judI judI bhASAmAM lakhAyekheM tamAma sAhitya akaLaM karyu. temAMthI aneka prazno zodhI kADhyA. te prazno upara prakAza pADavo atyanta jarUrI hato. ame tamAma bAbato upara gaMbhIratAthI vicAra karyo. te samaye temanI atyanta sUkSma prajJA, saMzodhanavRtti, tulanAtmaka vicAraNA karavAnI ajabanI buddhi - badhuM ja jANavA ane anubhavavA maLyuM. akAda paNa navo ullekha ke lekha maLe to tenA upara vicAra karI granthamAM te bAbatone samAvavAno pUro prayAsa karavAno ane A samagra prakriyAmAM kyAMya utAvaLApaNaM ke upekSA nahIM karavAnA. bhale samaya vIte paNa kAMI paNa addharatAla mUkavAnI vAta nahIM. te samaye haju kompyuTarano upayoga zaru thayo na hato. badhuM ja jAte lakhavA, temanA akSaro aTalA badhAM sArA nahIM ane mArA akSaro paNa temane pasanda nahIM eTale ame jeTaluM paNa lakhIo te badhuM ja temanAM dharmapatnI gItAbena khUba ja sundara akSaromAM, svaccha ane sughaDa lakhANa karI Ape te ja temane game. gItAbena savAre gharakAma patAvI, DhAMkIsAhebe taiyAra karelA lekho sundara akSaromAM lakhI Ape. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 anusandhAna-71 A krama varSo sudhI cAlyo. parantu jyAre kompyuTarano upayoga vadhyo tyAre meM DhAMkIsAhebane jaNAvyu ke have gItAbenane takalIpha na Apazo. paNa teo kahetAM ke mArAM akSaro gItAbena sivAya koNa ukelI zakaze. ame eka opareTarane kAma zIkhavADyuM te DhAMkIsAhebanA akSaro oLakhIne kompyuTara para lekha taiyAra karato ane kAma saraLa banyuM. tyAre te khUba ja rAjI thayA hatA. gItAbene temane lekho lakhI taiyAra karavAmAM khUba ja madada karI hatI. ame bhaktAmarastotranuM saMzodhana karatA hatA tyAre mane temanI pAsethI ghaNI bAbato zIkhavA maLI. amane bhaktAmaranuM saMzodhana karatI vakhate ghaNI cintA hatI ke digambara vidvAno A saMzodhanane kevI rIte leze ? ghaNo moTo pratikAra thaze. paNa tevU kazuM ja thayuM nahIM. kAraNa ke badhI ja bAbato pramANa sAthe spaSTa ane tarkabaddha rajUAta pAmI hovAne kAraNe Aja dina sudhI ano virodha thayo nathI. ___ samagra lakhANa taiyAra thayuM tyAre prakAzana aMge carcA cAlI, prakAzana uttama koTinuM tharbu joI tevo temane Agraha hato. tethI phonTanI DijhAina ane sAijha, lIDIMga, mArjIna, pratyeka prakaraNanAM mathALAM, mukhapRSThanI DijhAina Adi tamAma bAbato aMge khUba ja kALajI rAkhI nirNaya karAvyA hatA. A badhI ja bAbatonI kALajIne kAraNe sundara prakAzana thaI zakyu. prakAzana thayA pachI te grantha aneka vidvAnone samAlocanA mATe mokalI ApavAmAM Avyo. badhAo ja tenI muktakaNThe prazaMsA karI. amerikAnA eka saMzodhana sAmayike hindI bhASAmA lakhAyelA A granthanI aMgrejI bhASAmAM samAlocanA chApI ane samAlocanAnI AdimAM ja samAlocake jaNAvyuM ke A sAmayikamAM sarvaprathama vAra hindI bhASAmAM pragaTa thayelA granthanI samAlocanA karavAmAM AvI rahI che, kAraNa ke A grantha saMzodhanano Adarza pUro pADe tevo che. A samagra yaza pro. DhAMkInI saMzodhanavRtti ane mArgadarzana, pariNAma hatuM. ___ tyArabAda ame zAradAbena cimanabhAI ajyukezanala risarca senTara dvArA saMzodhana sAmayika pragaTa karavAnuM nirdhAryu tyAre tenuM nAma pasanda karavA aMge ghaNI badhI carcA karI. ante nirgrantha nAma rAkhavAnuM nakkI karyu. A nAma pasaMda karavA pAchaLanuM kAraNa a ja hatuM ke jainadharmarnu asala nAma nirgranthadharma hatuM. te nAma Aje visarAI gayuM che. nirgrantha zabdano artha paNa granthirahita avo thAya che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 prastuta sAmayikamAM paNa rAga- -dveSa vagara kevaLa pramANone AdhAre ja saMzodhanAtmaka lekha pragaTa karavAnuM vicAryaM hatuM vaLI temaNe sampAdananA UMcA Adarzo nirdhArita karyA ane vidvAnone saMzodhana karavA nibandho lakhavA AmantraNa ApyuM. dezavidezanA vidvAnonA lekho AvyA. ekavAra avuM banyuM ke eka vidvAnano lekha sAmagrInI dRSTio uttama hato paNa lakhANa sAmAnyakoTinuM hatuM. ame virodha karyo chatAM DhAMkIsAhebe te lekhane samAvavAno nirNaya karyo. DhAMkIsAhebanA Agraha AgaLa amAro virodha Takyo nahI. tene sarakho karI taiyAra karavAmAM samaya vahyo jato hato. lekhaka svayaM adhIrA thavA mAMDyA hatA. ame sahuo kahyuM ke sAheba ApaNe khoTo samaya veDaphI rahyA chIo. have A lekhane pAcho mokalI devo joIo. kompyuTara para kampojha karanAra bhAI paNa kaMTALyA hatA. kula 18 prupha thaI gayA hatA ane have kompyuTara opareTarane a lekhanuM nAma paDatAM ja kaMTALo AvavA lAgyo hato, eka divasa gusse thaIne DhAMkIsAhebane kahevA gayA ke have basa thayuM ? tyAre DhAMkIsAhebe jaNAvyuM ke amArA jainadharmamAM 24 bhagavAna che eTale 24 prupha thAya tyAM sudhI to dhIraja rAkhavI paDaze. jo te pachI barAbara nahIM lAge to A lekhane jato karIzuM banyuM paNa avuM ke kula 24 prupha thayAM, ante lekha sundara, uttama rIte taiyAra thayo ane chapAyo. lekhakanA hAthamAM jyAre nakala pahoMcI ane temaNe lekha vAMcyo tyAre nirgranthano se aMka mAthe mukI nAcyA. aTaluM ja nahIM nAjuka tabiyata hovA chatAM sahAyakane laIne risarca senTara maLavA AvyA ane DhAMkIsAhebanA page paDyA, gaLagaLA thaIne kahyuM ke mane AvI khabara hota ke mAro lekha ATalo sundara rIte taiyAra thavAno che to huM kyAreya ugharANI na karata. 229 DhAMkIsAheba ramUja paNa ovI sUkSma rIte karatA ke sAmAvALAne kahevAnuM kahevAI jAya ane chatAMya tene khoTuM na lAge. nirgranthanA a ja aGkamA eka lekhakanA lekhanuM sampAdana karyu, Avazyaka sudhArA - vadhArA karyA ane pachI lekhakanI sammati mATe lekha mokalI Apyo lekha vAMcI lekhaka svayaM maLavA doDI AvyA. eTale amane thayuM ke kAMi vivAda na thAya to sAraM. a samaye DhAMkIsAhebe lekhakane pUchyuM ke zuM ame tamAro lekha bagADI to nathI nAMkhyo ne ? A sAMbhaLI lekhake sasmita kahyuM ke DhAMkIsAheba Ape to mArA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 anusandhAna-71 lekhanuM mUlya vadhArI dIdhuM. Ape sudhArA na karyA hota to mane to mAro lekha uttamottama ja lAgato hato. DhAMkIsAhebe hasatA hasatAM kahyu ke bhAI lekha to sundarI jevo hoya che ! Ama to tene aDakavU ye jokhamabharyu hoya che tethI ame tamArA lekhamAM sudhArA karatAM khUba ja sAvacetI rAkhI hatI. lekhaka hasI paDyA ane Aje paNa A ghaTanAne yAda karI teo DhAMkIsAhebane aMjali arpe che. . ___ gujarAtanA porabandaramA janmelA madhusUdana DhAMkIo punAmAM B.Sc.no abhyAsa karyo ane ante Tempala ArkITekcaramAM niSNAta banyA. vizvavikhyAta ansAiklopiDiyA opha inDiyana Tempala ArkITekcaranA sampAdaka banyA, tema ja jainAcAryono samaya nirdhArita karavAnuM mahattvapUrNa kAma karyu. jaina-bauddha Agamo, saMgItazAstra, horTikalcara, pazu-paMkhInA avAjo, ratnavidyA, kalAo Adi viSayomAM teo siddhahasta lekhaka hatA. temanA avasAnathI samagra jagate mandirasthApatya vidyAnA eka uttama prakAranA vidvAnane gumAvyA che. have A khoTa keTalI sadIo pachI pUrNa thaze te kahe, muzkela che. zata zata vandana DhAMkIsAhebane ! C/o. lA. da. vidyAmandira navaraMgapurA, amadAvAda-9 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 sUkAM parNo vana gajavatAM, zAnta lIlAM sadAye - Do. ramajAna hasaNiyA 231 vidyAne kharA arthamA AtmasAt karI zakanAra parama AdaraNIya DhAMkIsAheba mArA jIvananA eka khUNAne mArA smRtipradezane paNa dhanya karI gayA che; a dhanyatAnI abhivyakti arthe ja lakhavA prerAyo chaM. AjathI traNeka varSa pUrve amadAvAda sthita haThIsiMhanI vADImAM navanirmita zAsanasamrATa - bhavananA lokArpaNa prasaMge AcArya vi. zIlacandrasUrinI AjJAthI javAnuM thayeluM. A kAryakramanI vyavasthAmAM 'DhAMkIsAheba' avuM nAma AvatA AcAryasAhebanI AMkhomAM bhAro bhAra Adara chalakAI Avato huM joI rahyo hato. DhAMkIsAhebane lAvavA - laI javAnI vyavasthA sandarbhe teo sUcanA ApI rahyA hatA. eTale sudhI ke temanA pANI - pezAbanI vyavasthAnI paNa sAhebane phikara hatI. A badhuM joI mAruM mana ama vicAre caDeluM ke AvA te DhAMkIsAheba haze koNa ? bIjA divase pAtaLI dehayaSTi, goro vAna, amInItaratI AMkho tathA dhImA ane dhUjatA avAjavALI eka vyaktinAM darzana thayAM, jemane badhA DhAMkIsAheba tarIke sambodhI rahyA hatA. meM paNa vinamratApUrvaka hAtha joDI praNAma karyA ne sAmethI vahI Avyo jANe vhAlapano dariyo vidvAnonAM vaktavyono dora AraMbhAyo ne jJAnanA mahAsAgara tenuM cUpacApa pAna karatA rahyA. temanI AMkhomAM taravaratI vidyApipAsAnAM darzana te ghaDIo thayelAM ne manomana mantradIkSA peTe jJAna mATenI AjIvana bhUkha maMgAI gayelI. oMcitA AcArya mahArAjanI AjJA thaI, 'ramajAna, DhAMkIsAhebanI bhojanavyavasthAmAM sAthe raheje.' ApaNA rAma to rAjI rAjI ! ame eka kakSamAM goThavAyA ne DhAMkIsAhebanI bhojanasabhA AraMbhAI. bhojana karatAM karatAM keTalIya vAto karI. 'tame bahu sAruM bolo cho hoM !' kahI mArA jevA chokaraDAne temaNe UMcakI lIdho. A vAkya pAchaLa nAnAmAM nAnI vyaktine protsAhita karavAnI temanI bhAvanA ja kAraNabhUta hatI. mArA guruvarya pa.pU. upA. zrIbhuvanacandrajI ma.sA. sAthe temane varSothI paricaya. eTale jyAre meM gurukRpAnI vAta karI tyAre hu ja namrabhAve temaNe kahyuM ke 'vartamAna jaina zramaNomAM bahu ja jUja bacyA hoya tevA uttama sAdhu bhagavantomAMnA eka bhuvanacandrajI che.' mArA gurudeva mATeno temano Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 . anusandhAna-71 ATalo. ahobhAva joI huM to gadgad thaI gayo. oMcitA kacchI bhASAnA keTalAka ramUjI zabdaprayogo temane yAda AvI gayA te saMbhaLAvI mArI pAse kharAI karAvI ke huM je artha karUM chu te sAco che ne ? Anu mULa saMskRtanA A zabdamAM che. temanI vidvattAmAMthI ja nipajelI temanI A namratA mArA hRdayane jhaGkRta karIgaI. mArA bhAge to 'sAheba !' kahI hAtha joDavAnuM ja zeSa rahekheM. __ A divasomAM mane sauthI vadhu sparzI gayo hoya to te A.vi. zIlacandrasUrijIno DhAMkIsAheba mATeno AdarabhAva. ATalA moTA vidvAna AcArya bhagavanta eka gRhastha mATe Avo svastha AdarabhAva dharAve te mArA mATe bahu moTI ghaTanA hatI. sAhebanA manamAM jemanuM ATaluM sanmAna hoya te ApaNA mATe to pUjya ja gaNAya oma mAnI hu~ paNa omanI AgaLa-pAchaLa pharyA karato. A.vi. sUryodayasUrijInI preraNAthI apAto 'hemacandrAcArya candraka' to temane apAI cUkyo hato; paNa mAre mana anAthI paNa moTuM sanmAna AcArya zIlacandrasRrijIo amarnu karAvyuM hoya to te hatuM temanA varada haste zAsanasamrATa-bhavana- karAveluM lokArpaNa. pa.pU.A.vi.nemisUrijI jevI virala vibhUti-RSinA nAma sAthe joDAyela zAsanasamrATa- bhavana- lokArpaNa RSitulya DhAMkIsAhebanA haste karAvI AcAryasAhebe samAjane temanA sthAnamAnano paricaya karAvyo hato. A ghaTanAthI AcAryamahArAje aucitya- eka utkRSTa udAharaNa pUruM pADyuM hatuM. A dhanya kSaNonA sAkSI banatA meM anubhaveluM - akiMcana hAthe nirlepabhAve thatAM lokArpaNane mANeluM-potAnA gurunA bhavanagurutulya vyaktinA hAthe lokArpaNa thatuM joI harSabhInI thatI A.vi.zIlacandrasUri mahArAjanI AMkhonuM darzana. A kSaNe DhAMkIsAheba mATe to mAna upaje te svAbhAvika hatuM. paNa mAre nikhAlasabhAve svIkAravU joI ke tyAre AcArya zIlacandrasUri pratyeno mAro bhAva anekagaNo vadhI gayo hato. moTA mANasanA hovA jeTaluM ja agatyanuM che temanA oLakhanAra- hovU. sadnasIbe ApaNI vacce AvA AcArya bhagavanta jevA hIrApArakhu che, nahitara kadAca khUNAmAM besIne jhINuM kAMtatA ne cUpacApa kAma karI sarakI jatA AvA loko ApaNI vaccethI jatA rahe tyAM sudhI temane ApaNe oLakhI na zakIo aq paNa bane. keTakeTalAM kSetromAM DhAMkIsAheba- pradAna ! purAtattva, sthApatya, zilpa, saMgIta, jaina zAstro, itihAsa ne ovA to kaMI keTalAya vidyApradezone temaNe sara Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 karyA. cUpacApa vidyAnI upAsanA karatA rahyA. temane prApta jIvanarAzino temaNe mahattama upayoga karyo. oTaluM kAma kartuM ke AvanArI peDhIo to A vAtane camatkAra ja gaNaze. jIvananA antima adhyAyanI samApti sudhI svAdhyAyarata rahyA ne ApaNa potAno ananya akSaradeha dharatA gayA; je ciraMjIva raheze. 233 mane be-traNa vakhata temano phona Avelo. DhAMkIsAheba vAta kare che oma sAMbhaLatA ja romAMcita thaI jato. "khUba sarasa kAma karo cho, A rIte kAma karatA rahejo, khUba AgaLa jazo." jevAM temanAM vAkyo mArA manamAM utsAhano saMcAra karI jatAM. bahu lAMbI vAta na thAya paNa DhAMkIsAhebano phona Avyo hato ono kepha divasonA divaso cAle. DhAMkIsAhebane ratna, maNi, nIlama Adi mUlyavAna paththaronA saMcayano bhAre zokha che ovuM pa.pU.ratnakIrtivijayajI ma.sA. pAsethI sAMbhaLeluM. paNa temaNe ja karelI bIjI eka vAta mane vizeSa apIla karI gayelI ke mahAmahenate akaThA karelA AvA atimUlyavAna paththara jo ghare AvelA koI mahemAnane gamI jAya to temane tarata ja bheTa ApI detAM paNa teo na acakAya. vastunA mohamAM phasAya to DhAMkIsAheba zAnA ? mane mArA vidyAguru DaoN. darzanAbena dhoLakiyAnuM smaraNa tAjuM thaI AvyuM. eka vakhata mArI patnI niyAmata mATe sonAnI buTTI ApatAM bahenane meM kahyuM ke, 'bena ATaluM badhuM na hoya, sonAnI che.' tyAre temano javAba hato ke, 'amArA guru zrIkRSNe gItAmAM lokhaNDa ane sonAne dhAtumAtra samajI samAna gaNavAno Adeza karyo che, jo oma na karIo to amAruM ziSyatva lAje.' mArAthI zuM bolI zakAyuM nahotuM. DhAMkIsAheba paNa vagara ko A ziSyatvane ajavALatAM ApaNI vaccethI nIravapaNe sarakI gayA. mane DhAMkIsAhebanAM chellAM darzana Do. nalinI balavIrane hemacandrAcArya - candraka anAyata karAyo tyAre thayelAM. priyajano mATe jema bAga-bagIcA milanasthaLa hoya tema mArA mATe DhAMkIsAhebanA milananuM eka ja sthaLa haThIsiMhanI vADI amadAvAda. mArA mATe A sthaLa mandirathI paNa adakerI jagA banI gayuM che; ne AjIvana raheze, kAraNa ke A sthaLe huM AvA RSipuruSano saMsparza pAmyo chaM. - - candrakaarpaNanA kAryakramamAM tabiyata nAdurasta hovA chatAM DhAMkIsAheba upasthita rahelA. temaNe bhrUjatA avAje hindI bhASAmAM vaktavya ApeluM. bhAgye ja Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 anusandhAna-71 koIne samajAya avA zabdo sAMbhaLIne eka vyaktinuM mastaka dhuNI rahyaM hatuM; ne te hatA A.vi. zIlacandrasUri. mane ama thayu ke avo to kayo snehasambandha A be mahAtmAo vacce baMdhAyo che ke jyAM zabdo gauNa banI gayA che. mane yAda AvyA karatI hatI prahlAda pArekhanI kAvyapaGkitao : "pachI to nA vAto, priyaadhara je kaMpa UThato, dhvani teno AvI, muja hRdaya mAMhI zamI jato." DhAMkIsAhebe karelA sUcanane AMkha-mAthA para caDAvI jyAre AcArya bhagavante potAnuM pravacana ArambhyuM tyAre DhAMkIsAheba zuM bolyA hatA te samajAyu. huM to be sAdhujano vaccenA A nIrava samvAdathI avo to avAk thaI gayo ke ghaDIbhara to zuM bolavU a yAda ja na AvyuM. 'DhAMkIsAhebe sUcavelu kAma amArA sAdhuo karaze' ama kahetA AcArya bhagavantane mana DhAMkIsAhebanAM vacano keTalAM bahumUlya hatAM te barobara pramANI zakelo. keTalAka loko, hovU ja bahu moTI dharapata hoya che. DhAMkIsAhebane bhale bahu maLavArnu na thayuM hoya, bahu vAMcyA na hoya, bahu sAMbhaLyA na hoya, tema chatAM AvA mahAna lokonA samakAlIna hovU a paNa bahu moTI upalabdhi che. DhAMkIsAhebarnu jIvana to jJAnagaMgAnA akhUTa pravAhanI jema vahetuM rahyaM che. mArA bhAgye to temAMthI aMjali jeTalAM ja vAri AvyAM che, paNa tene huM mArI moMghI mirAta mArnu chu. amanA sAdA-saraLa vyaktitvathI huM bhArobhAra aMjAyo chu. mane sparzI gaI che temanI nikhAlasatA, saraLatA, namratA, sAdagI tathA temanuM akiMcanapaNuM. vidyA ane adhyAtma banneno suyoga temanAmAM thayelo joI zakyo chu, ne tethI ja uttarottara tamanA bhaNI DhaLato gayo chu. temanA vyaktitvane meM je rIte joyu-pramANyuM che, tene varNavavA gItA parIkhanI A paMkti upakAraka thaI paDe tema cha : "sUkAM parNo vana gajavatAM, zAnta lIlAM sadAye." gavarmenTa ArTsa aeNnDa komarsa koleja Ai.TI.Ai.kempasa, rApara-kaccha Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 235 Do. madhusUdana DhAMkI : jeTalA joyA - jANyA ___ - chelabhAI vyAsa gayA mahine eka samartha vidvatpuruSanA nidhananA samAcAra maLyA tyAre eka duHkhada khaTako lAgelo, ane emanA vize keTalIka smRtio tAjI thaI hatI. eka-be prasaMge DhAMkIsAhebanAM darzana-zravaNano lAbha maLyo che. prathama surata mukAme pU. mahArAja sAhebe yojela Anandaghana-parisaMvAdamAM ane tyAra pachI amadAvAdamAM haThIsiMha derAsara parisamAM yojAyela vidvatsanmAna samArambhamAM. e agAu DhAMkIsAheba vize emanA lekhananidhimAMthI thoDu meLavelu. emanA 'kumAra'nA lekho rasapUrvaka vAMcelA. ane sauthI vizeSa to emanI adbhutarasanI bahucarcita vArtA - 'tAmrazAsana'-e jabbara asara karelI. ATaluka jANatA hoIe ane emanA samA diggaja vidvAna vize lakhavU e to anadhikAra ceSTA ja gaNAya. kyAM purAvidyAnA ane bhAratIya saundaryazAstranA pAraMgata mahArathI ane kyA ApaNA rAma ! / mArI sAhitya ane kalA pratyenI bhakti pradhAnataH darzana ane zravaNanI. vidvAnonI sabhAmAM javAno prasaMga maLe tyAre lagabhaga AgaLa ja besavAno Agraha. vidyApuruSonuM sAnnidhya ane emano dRSTiprasAda ApaNo prathama zokha. mu. DhAMkIsAhebane surata parisaMvAdamAM sTeja para prathamavAra joyA- sAMbhaLyA. gambhIra vyaktitva, thoDA antarmukha, UMDo, dhImo, bahu madhura nahi, jarA khokharo lAge evo avAja, dUbaLI kAyA, UMDI tIkSNa AMkho, prathama dRSTie sAdhAraNa lAgatuM vyaktitva. paNa jyAre emano jJAnarAzi nihALIe, purAvidyAnA kSetramA emaNe karelA gaMjAvara kAmane joIe tyAre A bAhya dekhAtI sAmAnyatA kyAMka sarI jAya, eka virATa vidyAvAridhinA darzana thAya. surata yojAyela Anandaghana-parisaMvAda vakhate mitra jayadeva zukle mane DhAMkIsAhebano saMgIta viSayaka lekhono saMcaya 'saptaka' hAthohAtha Apyo. jayadeva sAthenI mArI maitrI, mAdhyama mukhyataH saMgIta. e saMgItano rasika jJAtA che to saMgIta mAro paNa prathama prema che. A eka casako che. paddhatisara svara-tAla jJAna Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 anusandhAna- 71 nahi paNa zAstrIyasaMgIta sAMbhaLavAno 'kho' vALI dIdho che - bahu sAMbhaLyuM che, hajuya sAMbhaLaM chaM. 'saptaka' hAthamAM AvyuM ke eka beThake akarAMtiyAnI jema vAMcI gayo. ApaNe to lAdhI poLa ane thayuM jhAkamajhoLa ! basa e prasaMgathI huM 'saptaka'nA lekha para mugdha chaM. bhAratIya saMgItazAstra bahu kheDAyeluM che. saMgItanA svarUpane ane zAstrane zatakothI enA vidvAna paNDitoe AlekhyA che, paNa e to jene zIkhavuM hoya ene mArga darzAve che. ApaNe mAtra zravaNazUrA ! eTale saMgIta viSayaka kazuM vRttAnta ke itihAsa temaja gAyakInI vividha paramparAo ke saMgItanA smaraNIya jalasAo vize ke samartha gAyaka-vAdako vize jANavA maLe to bhayo bhayo ! mu. DhAMkIsAhebe 'saptaka'nA sAta lekhomAM zAstrIyasaMgItanuM atyanta romAMcaka vizva udghATita karI ApyuM che. zirISabhAI kahe che ema A lekhomAM DhAMkIsAhebanI sujJa bhAvaka vyaktitA ane vidvattA prabhAvakapaNe pragaTyA che. to pU. bhAyANIsAheba emane zailIlIlA ane zailIvilAsanA svAmI gaNAve che. Do. hasu yAjJika kahe che tema 'A sAta lekho' aMdhArI dizAmAM paDatAM prathama sUryakiraNa jevA che.' ane e hakIkata che ke gujarAtamAM ane gujarAtI bhASAmAM zAstrIyasaMgIta jANanArA ane enA vize lakhanArA virala ja che. Do. hasubhAI jevA tajjJonA virala apavAda bAda karo to pachI e zodhavA mATe phAMphAM mAravA paDe. A tabakke 'saptaka' nA sAta sopAna saMgItanA kSetramAM sImAcihnarUpa banI jAya che. vaLI hasubhAI sAthai sammata thavuM paDe ke 'zodhapatra kone kahevAya eno Adarza namUno jovo hoya to te DhAMkIsAhebanA A nibandhamAM maLaze.' eTale zAstrIyatA ane rasikatA samAntare ahIM sAMpaDe che. lekhake svayaM lakhyuM che ke 'saMgItamAM jAgelA utkRSTa rasa mATenI tAlAvelInA paripAkarUpe A lekho lakhAyA che.' : je kalArasika paNa hoya ane kalAnA pAragAmI draSTA paNa hoya evA savyasAcI siddhahasta mahArathI sAme vinamratAthI, baddhahasta mauna banIne UbhA rahevuM jamunAsiba gaNAya. emanA vize kazo abhiprAya ApavAnI to vAta ja kyAM ? Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 237 Ama chatAM sneha ane samAdeza thor3e cApalya karavA himmata Ape che, e pramANe 'saptaka'nA lekhomAM zailIlIlA uparAnta vipula sAmagrI sAMpaDe che. 'Agiyo ane svarNabhramara' evA rUpakAtmaka zIrSakayukta prathama lekha mane sauthI vizeSa sparzI gayo che. A eka lekha vize mArI ghaNIbadhI maryAdAo sAthe mAro Ananda vyakta karIza. A lekha sarvathA maulika ane ananya pratibhApUta che, paNa mane vizeSa sparzI javAnuM eka aMgata kAraNa paNa che. mArI pAMca-cha dAyakAnI zravaNayAtrAmAM khUba sAMbhaLyuM che. hindustAnI saMgItanI sAthosAtha karNATaka saMgIta - varSo sudhI AkAzavANI saMgIta-saMmelanomAM banne dhArAo samAntare vahetI - sAMbhaLavA niSThApUrvaka prayAsa ko hato. dakSiNanA dhurINa saMgItakArone kutUhalathI, bhAvapUrvaka, dhairya saha mANavA - rasAnanda levA mathyo hato. parantu hareka prayatne hindustAnI saMgItanI sarakhAmaNIe kazuMka UNuM lAgyA karatuM hatuM. tyAre thatuM ke kadAca ApaNI kSamatA ochI hoya ke ApaNA kAna TevAyela na hoya eTale Ama thatuM haze. __ paNa, 'Agiyo ne svarNabhramara' mAthI supere pasAra thayA pachI e 'lajjAzalya' nIkaLI gayuM ! bhAyANIsAheba jene 'janoIvaDha ghA' kahe che evA nirbhIka spaSTa abhiprAya dvArA banne saMgIta paramparAnuM vizada avalokana - mUlyAMkana karyu che... DhAMkIsAhebanuM vidhAna che ke dakSiNamAM susvara upara dhyAna devAtuM nathI ane svaranA kampanI atizayatAthI gAna- svarUpa sthira thatuM nathI. uttara hindustAnI saMgItamAM vilambita AlApano moTo mahimA teo batAve che tyAM paNa UMcI koTinA gAyakone ja e siddha hoya che evo spaSTa abhiprAya paNa Ape che. ____ eka mahattva- maulika nirIkSaNa ApatA teo kahe che ke uttara hindustAnI saMgIte kALakrame utkrAnti svIkArI che ane samayAnusArI parivartano karyAM che, ema khayAla gAyakInI zailIe prAcIna paramparAnA bhArekhamapaNAne choDI daIne mAdhuryalakSI zailI apanAvI che, je dakSiNamAM purANaprItine kAraNe banyuM nathI. ___bIjUM, uttara hindustAnI saMgItamA 'sama'- saundarya zrotAone DolAve che evaM drAviDI saMgItamAM nathI evaM sAdhikAra pratipAdana karI Ape che. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 anusandhAna-71 ___AvA bahu cacita ane saMvedanazIla viSaya paratve 'janoIvaDha ghA' karavA mATe mahArathInI zakti apekSita hoya che. DhAMkIsAheba AvA mahArathI hatA. zatAyukalpa vidyAsaMyuta AyuSya bhogavIne saMzodhananA vizALa jJAnano amUlya vAraso gujarAtane ApI janAra mahAna manISI DaoN. madhusUdana DhAMkIsAhebane zatazaH vandana. C/o. 'abhirAma' 1, royala pArka, lAThI roDa, amarelI. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 239 gujarAtIbhASA-sAhityanI smRti saMcayikA.... 'zanimekhalA.'... - Do. manoja rAvala - zrI madhusUdana DhAMkIsAheba- nAma purAtattvavida tarIke sAMbhaLeluM. A vidyAzAkhAmAM gati mATe je zAstrIya jJAna-kSamatA joie tenA abhAvamAM paricaya keLavavo bAkI rahela. temAM eq banyu ke tantragrantha vizernu banArasanuM pustaka prakAzana hAthamAM AvyuM. AntararASTriya kakSAno seminAra yojAela tenI sAmagrI e granthamA hatI. temAM ante; vividha dezanA bhAga lenAra tajJonI nAmayAdI hatI. sahaja jijJAsA thai ke ApaNuM gujarAtanuM ke pazcima bhAratanuM A gajAnuM koI nAma che ke kema? to madhusUdana DhAMkI ane nathamala TATiyA (rAjasthAna ke kalakattA !) be nAma hatA. e ghaTanA bAda madhusUdana DhAMkI nAmarnu koi lakhANa maLe to najara nAkhavA samaya phALavato. kumAra, Urmi navaracanA tathA pareza dave jevA mitranI sahAyathI DhAMkIsAheba pratye Adara vadhato jato hato. ekAda-be veLA sAMbhaLI AnaMda vadhelo ja. A samaya daramyAna gujarAta sAhitya pariSadanA so varasanA kAryakALane dhyAnamA rAkhI so pustakanA prakAzanano nirNaya upakramamAM palaTAvavAnA bhAgarUpe je zreNI thai temAM DhAMkIsAheba- pustaka prakAzana pAmyuM 'zanimekhalA'. te viSe thoDI vAta karavI che. pustaka sAmAnya rIte 14 lakhANo dharAve che. jemAMthI keTalAMka anyatra pragaTa thaelAM che. A lakhANonuM vizeSa mahattva anya kAraNothI che. prathama, Aje spezyAlisTano jamAno. koI eka vidyAzAkhAnI vyakti hoya to, te potAnI vidyAzAkhA-anusandhAne ja vAta kare te adhikRta gaNAya. anyathA tenuM mahattva nahIM. vividha vidyAzAkhAnA tajjJa hovU eTale zuM ? te Aje (pArakI) sUMThane gAMgaDe gAMdhI gaNAvanAranA samayamAM samajavU muzkela lAge, evAM paribaLo vacce madhusUdana DhAMkIsAhebanI pratibhA vizeSa mahattvanI che. A pustakamAM chaNAvaTa pAmelA viSayo joie. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 anusandhAna-71 'traNa samAMtara gUDha vicArabinduo...' aDhI hajAra varasa pahelAMno grantha, I.sa. bIjI sadInI pracalita vAta, inDolojInA tajjJo mATe mahattvanI sAmagrI. sAthe 16mI sadInA cInI dArzanikanA vidhAnane vidyA ane kalAprItithI mUkI Ape che. caitasika vizALatAno anubhava thAya che. ___ AMgla prajAnI susabhyatA, amerIkI prajAnI susabhyatAnAM lakhANo kalcaranAM aMza-sivilAyajhezanane pragaTa kare che. rASTranA nAgariko koI moTI ghaTanA daramyAna nahIM, rojabarojanI jiMdagInI nAnI-nAnI sAmAnya bAbato gaNAya temAM sAmenAnI keTalI kALajI le che, tenA AdhAre prajArnu cAritrya-khamIra parakhAtuM hoya che. ___ ApaNe tyAM kharIdImAM prathama kahevAela bhAva hAsyanA udbhava mATe che tema manAya che. tyAre grAhakalakSI abhigama, rucinI kadaranA prasaMgo phakta levaDadevaDanI bayAnabAjI nathI. DhAMkIsAheba ane tenA samparkamA Avela lokonI estheTika sensa paNa darzAve che. to cAra prasaMgacitro bhAratIya parivezanA che. mahemAna gaNAtI vyakti paratve sAmAnya vyakti kevI rIte paramparA nibhAve che te jovA maLe che. ___ dharmasthAnakonA vidhi-niSedha vacce bhakti-gAna karanAra paratveno Adara pragaTa thAya che. be anyatra prasaMgacitramA bauddha-dharmI zrIlaMkA ke zaiva gaNAtA tamilanADumAM "vidvAna sarvatra pUjyate"nI pratIti thAya che. to koNArka, jagannAthapurI, mahAbalipuram, siMhanAda (rAmezvara najIka), ma.pra.mAM zoNa najIkanuM caMdarehe sthAnavizeSamAM phakta bhUmino mijAja nathI. ____ taLAva, nadI, samudranA jalano mahimA ke cAndanI rAtanA aizvaryanI lhANI nathI. ahIM che prakRtinA tattvano anubandha. samagra astittva sAtheno anubandha. cAMdanI rAtamAM TikiTa laI tAja jonAranuM mahattva che. pirAmIDa jovA javAnA pekeja rajU thAya che. ahIM zreSTha rIte bahira-Antara saundaryabodha karAvavAmAM nimitta bananAra dharma-sthApatyanI pasaMdagI mATenA bhU-bhAgane ApaNAM pUrva-sUrie kaI vidyAthI AtmasAt karela haze teno aNasAramAtra che. jema pANIkaLA hatI tema bhUmikaLA paNa haze. te rahasya gaju ke zuM ? 'kAvyazAstra vinodena kAlo gacchati Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 241 dhImatAM' zloka-paMkti anusAra vinodikA ane vinodavATikAmAM anubhavI zakAya che. ahIM prathamanAM sAta lakhANo DhAMkIsAhebanA bahira vizvane kholI ApatAM hoya tevU lAge che. ___'puSpa sAthe vAta karavAno samaya rahyo nahIM 'mAM kavino valopAta che. valopAtanA vikalpe AnandanI lhANI. 'orkiDanuM sakhya' dvArA DhAMkIsAheba eka alaga saMvedanavizvamAM bhAvakane praveza karAve che. to 'mRgapakSI ane matsyanuM sakhya' bhAtIgaLa vizva kholI Ape che. zvAna, vAnara, mArjAra, gAya uparAnta paMkhImAM kabUtara, kAbara, kukaDA, kAgaDA, bagalA, mora, Dhela, kalakaliyA, devacakalI, hudahuda, surakhAba, holAM, darajIDA, popaTa, jalanI vividha mAchalIo, zobhAnA choDavAnI vAto A lakhANamAM che. jANe umAzaMkara jozInI paMkti...."vizALe jaga vistAre nathI eka ja mAnavI, pazu che, paMkhI che, vanaspati che..."ne caritrArtha karI Ape che. ahIM prANI ke pakSIviSayaka jJAna hovA chatAM zAstrIya nathI banatA. kalAprapaMca race che. kalA che, cAhavAnI kalA. manuSya jIva hetuvALu prANI che. jyAre prakRti sAthe tAdAtmya dharAvatI A sRSTi nirhetuka snehane pragaTa kare che. tamAma mUlyomA nirhetuka snehanuM mUlya jagatabharane vidita che. svIkArAyuM che. ahIM mUlyasthApana che. bIjuM kazuM na thAya to paNa A sRSTino saMga ApaNane thoDAka Rju banavAmAM madadarUpa thAya che. DhAMkIsAhebanA e rIte RNI rahe|. ___'meloDI kI mota' e Antara vaibhava, saMgIta, gAyana, vAdananI jhalaka che. 'tailapa ke rAja meM gAnA nahIM bajAnA nahIM' ema korporeTa jagata dvArA niyaMtrita, arthavyavasthA, rAjavyavasthA, samAja-kuTumbavyavasthAnA bhogavAda sAmeno upAya ApatA hoya tema pR. 97 para noMdhe che - 'jIvanamAM saMgItanA mAdhyama dvArA prazAntatA ane urdhvagAmI Anandano anubhava karavA hoya to 'meloDI'no svIkAra ane e rAha prati vaLavA sivAya koI upAya nathI.' 'zAstrIya saMgItasRSTimAM praveza' lekhamAM madhusUdana DhAMkI sAdhaka tarIke sthAnanI zodhamAM hoya tevU darzAve che tema lAge. paNa A lakhanAra jevAne te siddha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 anusandhAna-71 lAge che. kAraNa madhyarAtrinA ekalA dvArA gavAto mAlakosa. 'e salUNI saMgIta maya sAMje' jIvananI paNa salUNI kSaNo che. ___ 'baDI motI'ne dharmaniSTha gAyikA kahevA pAchaLa DhAMkIsAheba jIvanadharmakalAdharma pUratA sImita nathI rahetA, kAladharmane paNa ujAgara kare che. 'kalAonI jugalabaMdhI' e lakhANane kholI ApavA mATe sakSama kalAkovidanI AvazyakatA rahe. hegale gaNAvela upAdAna - AdhAre kalA mImAMsakone bhAratIya kalAvibhAga kadAca pakaDamAM na paNa Ave tevU bane. kAraNa keTalIka pazcimanI kalAonaM jyAM carama hoya che tyAMthI bhAratIya kalAnI zarUAta thatI lAge. dA.ta. saMgIta. _ 'tAmrazAsana'ne kAlpanikA prakArathI oLakhAve che. parantu, gujarAtI bhASA sAhityanA bhAvakoe tene vArtA tarIke mAnya karI che. ahIM vArtAkAra DhAMkIne purAtatvavida DhAMkI puSkaLa madada kare che. A lakhANanA pratibhAva gujarAtamAM umaLakAthI AvyA che. vistArabhaye punaH carvaNA nathI karavI. ante 'kavitA kITakatrayI' pataMgiyuM, phuduM, Agiyo, ghaNuM bhASya khamI zakavAnI kSamatA viSayapasaMdagImAM che. rasa, raMga, ane sugandha, jala, vAyu ane teja vacce pAMgaratA jIvana, sArthakatA, mRtyunI niyatinuM kalArUpa ApavAno prayatna. e prakRtividano Tika tuliMkA pATava che. khera, A badhI bAbato vize pareza nAyaka ane ema.Ara. dave sAhebe anukrame pUrvAlokana ane vihaMgAvalokana lakhyuM che. amAsanA tArA sAthe zIrSaka sAmya esTronomIne badale esTrolojInI sahAya lIdhArnu lAge. jo ke zani purAtana ane jUnA saMzodhanano kAraka na mAnIe to paNa tenA valayanI zubhatAnI oLakha apAya che, te mujaba Like A Plantcnith Sound Roots ahIM lakhANonA viSayamAM caritArtha thAya che. bIjuM lAbhazaMkara purohita sAheba sAthenI vAtamAM temaNe dhyAna dorela ke DhAMkIsAheba bhASAmAM navA zabda prayojavAnI kSamatA dharAve che. je jhUjha sarjakamAM hoya che. vAMcatA lAgyuM ke paribhASA mATe paNa zabdo doDI Ave che. smRtisaMcayikAnA sarjakano Antara vaibhava mANavA eTaluM kahI zakAya ke bhAvanA sandarbha jagatanuM phalaka jeTaluM vizALa teTalo vizeSa AnaMda. C/o. nyAyAlaya patha, Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 243 madhusUdana DhAMkI : uSmA, vinoda ane vidvattA ___- ramaNa sonI 'Agiyo ane svarNabhramara' lekha o DhAMkIsAhebano mAro pahelo smaraNIya paricaya. varSo pahelAM, 'UhApoha'nA eka AkhA aMkarUpe pragaTa thayelo, hindustAnI ane karNATakI saMgItanI UMDI-mArmika paNa vizada-rasika chaNAvaTa karato A dIrgha lekha mandira-sthApatyonA A vizvakhyAta vidvAnano eka navo, prasannakara paricaya karAvI gayelo. eTale pachI, DaoN. AmbeDakara yunivarsiTImAM, kaLAo ane mAnavavidyAo vizenA uttama lekho samAvatuM 'vimarza' sAmayika sampAdita karyu tyAre mane A (pachI amanA 'saptaka' pustakamAM prakAzita thayelo) lekha tarata yAda Avelo. a vakhatathI DhAMkIsAhebano pratyakSa paricaya paNa vadhato cAlyo. amadAvAdamAM amanuM ghara memanagara phAyarasTezananI pAse. A 'phAyara' 'sTezana' - zabdonI ame ghaNI ramUja karelI. phAyarasTezana to jANe ke barAbara, paNa amanuM bahumALI bilDiMga 'pIpalsa plAjhA' khAssuM khakhaDadhaja; savizeSa khakhaDadhaja amAMnI liphTa. kaMika purAtattva zodhavA upara javAnA hoI avo aMdhAriyo khUNo. chaThe mALe, hemakhema, UtaryA pachI, DAbe hAthe amanA ghara tarapha jatAM, bahAra ja hIcako. o hIMcake kadI DhAMkIsAheba sAthe to besavA- thayuM nathI - aq amarnu svAsthya nahIM. paNa huM bUTa kADhavA-paheravAne nimitte o hIMcakA para jarUra besI laDaM - jarAka eka Thesa paNa lagAvI lauM. ____bAraNuM khUlatAM sAme beThaka khaNDa. zaruAtamAM to DhAMkIsAheba tyAM beThA hoya. jJAna-goSThio ne ramUja-goSThio tyAM ja cAlatI. paNa pachI to o andaranA amanA sUvAnA rumamAM ja hoya - garama TopI paherIne, bhInte ozikAM para aDhelIne beThelA hoya ke, pachI to, sUtA ja hoya ne vAto cAle. paNa mAMdA mANasanI khabara pUchavA AvyA hoI arbu, omanI ghaNI bimAra hAlata chatAM, lAge ja nahIM. o tAjagIvALA hoya, tame maLavA jAo tyAre amanI AMkhamAM camaka AvI jAya. pachI o khIlI UThe. saMvAdo karatAM akoktionuM pramANa ja vadhu rahe - avA o vAtarasiyA. ApaNe pUchIpUchIne utkhanana karAvIo tyAre amanA jJAnano, amanI bahu-vidha jANakArIno khajAno khUle. paNa vadhAre to o amanA dezabharanA ne Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 anusandhAna-71 videzabharanA mitro-abhyAsIo sAthenAM smaraNo kahe - jJAnagoSThinI AgaLapAchaLa badhe ja gammata-goSThi cAle. DhAMkIsAhebanI pratiSThA jevI jJAnI vidvAnanI ovI ja bhulakaNA vidvAnanI paNa. kyAreka to - kyAreka zuM, ghaNuMkharUM to anA o ja rasika vinodI kissA, zrotAone kaNThastha thaI gayelA okanA eka haLavA TUcakA tame anekavAra sAMbhaLatA ho. paNa o AvartanonI lijjata paNa ovI ja. ane A tame rubaru maLo tyAre ja nahIM, phona para paNa o ja rasika vinodanI AvRttio... mitro sAthe paNa tame o ja tAjI prAcInatAo vaheMcI zako. paNa, jevI DhAMkIsAhebanI A vaktavya-rasikatA avI ja, maLyAnI uSmA ne satata badhAMne maLavAnI tarasa. maLavA jAo ke phona para vAta karo tyAre pahelAM to omanuM majAkiyuM ThapakA-vacana sAMbhaLavU paDe. - 'agastya RSinA vaMzaja' o amano lokokti jevo thaI gayelo Thapako. paNa pachI AMkhamAM, ne phona para avAjamAM, sneha ane uSmAbharyu svAgata. amane khabara paDI ke omanI jema huM paNa mIThAI-rasiyo chu - pachI to mArA nAstAmAM mIThAIno TukaDo ghaNuMkharaM hoya ja - mu. gItAbahenane paNa o barAbara yAda raheDhuM. ___ tame thoDIka vAra beso athI amane dharava na thAya. amano anubhava-bhaNDAra khUTe mevo na hato ne vinodavRtti sateja. eTale, tamane bolavA paNa na de, ne UThavA paNa na de ! chatAM, vAraMvAra amane maLavA javA ne phona karavAnuM game. mandira-sthApatya-adhyayanano amano Agavo ilAko. paNa se pUchIpUchIne kaDhAvavU paDe. saMskRta-prAkRtanI jhINI zabdacarcA paNa kare. huM bhUtAna jaI Avyo pachI ekavAra amane pUchyuM, ke DhAMkIsAheba, sapheda cIvaravALA ne zamano prabodha karanArA buddhanA dharma-sampradAyamAM A stUpo-vihAro-jhAMgarnu uttama sthApatya ATalA vividha ane tejasvI (brAiTa) raMgovALaM kema ? omane anI tibeTaparamparAnI rasaprada vAto kahelI. 'pratyakSa'mAM koI pustaka vize AkarI samIkSA Ave tyAre kahe ke ATaluM tIvra TIkAtmaka A badhA kema lakhe che ? amano izAro amanA priya ziSya hemanta dave tarapha paNa kharo. meM kahyu, 'nA DhAMkIsAheba, o TIkAtmaka nahIM paNa vAstavika vivecana che. tame pratiSThita lekhaka kaho cho o jyAre sAva nabaLu lakhe tyAre anA pustakanI TIkA thAya to amAM AkaruM zuM che ?' amarnu mana bahu mAne Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 245 nahIM. paNa pachI tarata amanI haLavI vAtomAM UtarI jAya, ne kahe, 'sarasa hoya che tamAru sAmayika, huM badhuM vAMcI leto houM chu, hoM ke.' kyAreka TapAlamAM 'pratyakSa' moDu maLe, na maLe tyAre kahe, 'bhAI, mane maLatuM nathI.' tarata kuriyarathI mokaluM. omanI vArtAo granthastha thaI o pahelA, 'paraba'mAM AvatI hatI tyAre ekavAra pUche : 'kema lAge che ?' meM kA, 'DhAMkIsAheba, samayane tAdRza karatAM tamArAM varNano to adhikRta, ne rasa paDe avAM hoya che paNa vigatono bhAra kyAreka vArtApravAhane naDe che, vArtAthI bahAra nIkaLI jAya che ovaM lAge...' o thoDIka spaSTatA kare, khulAsA kare. paNa pachI, 'bhAI, huM vArtAkAra kyAMthI vaLI...' aq jarAka khoTuMya lagADe. sAheba aTalAka ALA(TacI) paNa kharA. raNajitarAma suvarNacandraka amane anAyata thayo tyAre, phonamA emaNe kahelu ke, kAryakramamAM Avazo ne ? vAta cAlI anA parathI jANyuM ke potAnuM pratibhAva-vaktavya aMgrejI ke hindImAM ApavA vicAratA hatA. meM kaDaM, aq te hoya ? tame ATaluM gujarAtI lakhyu, bolyA - to gujarAtImAM kema nahIM ? tame gujarAtImAM bolavAnA ho, to huM AvIza. bIjA mitroo paNa kadAca kAM haze. o gujarAtImAM bolelA. ne o ceSTAnA gunegAra tarIke, jAheramAM mAruM nAma paNa bolelA, spaSTa AMgaLI cIMdhIne ! ___ 'amadAvAda kyAre Avo cho have ? ghare Avone' - o phona paranI amanI acUka ukti. koIvAra phona karIne goSThi karI lauM, khabara-antara pUchI lalaM. paNa moTe bhAge amanA ja phona Ave - mane bhoMThapano anubhava thAya : mAre phona karavo joIto hato. vadhu bimAra paDatA gayA, vAraMvAranAM oparezanone lIdhe sAva pathArIvaza thatA gayA, gItAbahena gayAM... o pachI DhAMkIsAheba vadhu ne vadhu samparka-bhUkhyA thatA gayA. omano Adara karanAra cAhakavarga moTo hato, maLanArAonI khoTa na hatI, chatAM amane maLavAnI, phona para badhAM sAthe vAta karavAnI tarasa rahyA kare. amane vihvaLa thatA paNa joyA che. amAM ekavAra huM sAhasa karI beThelo. amadAvAda gayelo. koIkane tyAMthI phona karyo : 'Aq chu.' 'jarUra Avo. Avo cho ne ?' emaNe khAtarI karI lIdhI. gayo to liphTa baMdha ! mArAthI, oparezanovALA page kaMI cha mALa caDhAya nahIM. pAchA vaLavA vicAryu paNa thayuM ke ekavAra kayuM che eMTale have o tIvratAthI Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 anusandhAna-71 rAha jovAnA. cheka ahIM AvIne phona karIne pAcho jAuM o kevaM lAge - ovI lAgaNImAM pagathiyAM caDavA mAMDyo. pahele mALe jaI pAcho UtaravA jato hato, paNa khabara nahIM kema, pAcho caDyo - mALe, aradhe mALe, aTakato aTakato caDI gayo. maLyAno Ananda to Avyo paNa pachI, nIce utaratAM eka eka pagathiye paga hisAba mAgatA hatA. gItAbahenanA avasAna pachI maLavA gayo tyAre o bALakanI jema raDI paDelA. bahena amano moTo, ne ekamAtra AdhAra hatAM. paNa hasamukhAM ane vatsala. jaIo tyAre bAraNuM khUlatAM ja pahelu uSmAbharyu svAgata amarnu pAmIo. amanA gayA pachI, bIjA koI daravAjo kholyo tyAre aMdara eka dhakko vAgI gayelo. thatuM hatuM ke jIvanasAthInA gayA pachI DhAMkIsAheba keTaluM ne kevI rIte Takaze ! o pachI to amanI tabiyata anekavAra bagaDI - hospiTalomAM dAkhala karavA paDyA. hemanta ane pIyUSa (Thakkara) sAta kAma paDatAM mUkIne ya doDI jatA. chellA keTalAka mahinAthI mArAthI na javAyekheM. omanA sUvAnA rumamA pravezI tyAre garama TopI paherelA ne zAla oDhelA DhAMkIsAhebano mAsUma, prasanna cahero dekhAya. ekavAra meM kaheluM, 'A tamAro yuvAna vayano phoTogrApha na joyo hoya to paNa lAge ke tame sohAmaNA hazo. hazo zuM, cho ja.' se hasyA - 'have mazkarIpAtra paNa thayA !' meM kahyu, 'nA, kharuM kahuM chu, Ai mIna iTa.' ne amanA hAtha mArA hAthamAM lIdhA. ____o uSmA hajuya hAthamAM anubhavAya che - a prakhara vidvAnanI tejasvitA A uSmAne mArge ja manamAM prasaratI raheze. 18, hemadIpa sosAyaTI, dIvALIpurA, jUno pAdarA mArga, vaDodarA-390007 ramansoni46@gmail.com (mo.) 922 821 5275 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 247 devAlayanA vizvakarmAnI vidAya __- Do. reNukA poravAla nAma - madhusUdana arthAt zrIkRSNa ane kArya devAlayanA divyAtmAne jagata samakSa jhINavaTathI prastuta karavAnu. jIvananA antima tabakkA sudhI karmayogI rahevU saheluM nathI. saMgIta ane zilpakaLA bannemAM pArakhI najarane kAraNe saphaLatA temane varI. DaoN. kumArapALa desAIle 'pArijAtanA saMvAda'mAM temano paricaya ApatA jaNAvyuM che ke temaNe 25000 jeTalA prAcIna mandiro para zodhakArya karyu hatuM. o sarva para grantho ke abhyAsa-lekho jagatane bheTa karyA. amAM kumbhAriyA, Abu ane rANakapuranAM derAsaronAM sthApatyomAM onA ghummaTanI bAMdhaNInI bArIkI temaNe ghaNI cIvaTathI rajU karI. svarasAdhanAnI utkaNThAo temane vidhisara tAlIma levA preryA. subbAlakSmInA svarathI gunthAyelAM bhajano sAMbhaLIne karNATakanuM saMgIta AtmasAt karI lIdhuM. amane kalA sAthe pUrva janmono nAto hoya ama temanI kalApriyatA joI anubhavAtuM hatuM. sAhityamA vArtAo ane anya lakhANo sAthe kalA, kalAkAro, nATya-kalAkAro badhA para temanI kRtio jovA maLe che. omanI sAthe ghaNIvAra mulAkAto thaI. mArA mATe guDagAMvanI 'amerikana insTiTyUTa phora inDiyana sTaDIjha' mumbaIthI ghaNe dUra hatI; parantu amanA AtmavizvAsabharyA zabdomAM snehathI bhIMjAyela AmantraNano sahAro mArA mATe pUrato hato. o saphara mArA mATe ghaNI lAbhadAyaka rahI. eka ja sthaLe abhyAsanI dareka sagavaDa zodhakartAne ghaNI mAphaka Ave che ane anA thakI ja samAjane navI navI zodhonI bheTa maLI rahe che. tyAM temanA mArgadarzana thakI mathurAnA stUpano projekTa huM pUro karI zakI. ___jyAre paNa temane maLavAnuM thAya tyAre purAtattva ane zodhakAryanI vAto thAya, zIrohInA sundara mandirasamUhanI mAhitI ane jIvitasvAmInA temanA jJAnanI vAto sAMbhaLavI khUba game. teo pote ja vizvakoza hatA. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 anusandhAna-71 ekavAra meM temane giranAranA prAcIna derAsaramAM darzanArthe bebIlonathI nebujhanejhara rAjA Avyo hato te bAbate carcA karI, tyAre temaNe o zilAlekha dekhAvamAM ghaNo nAno hato te jaNAvI o somanAthamAM kaI vyakti pAse hato te paNa jaNAvyu. me vyaktinA sagAonI meM zodha karI paNa o lekha temanI pAse na hato. temanI sAthenI carcAmAM zabdonI vyutpatti khAsa hoya ja. pachI me 'yApanIya' hoya ke 'caitya' hoya athavA anya paNa koI hoya, zAstrokta rIte chaNAvaTa karavAnuM kadAca temanA 'jInsa'mAM hatuM. AvI 'jJAnAmRtakumbha'nI cira vidAya vasamI lAge o svAbhAvika che. jJAna sAthe nikhAlasatA ghaNI jUja vyaktimAM jovA maLe. mA sarasvatInA kRpApAtra, aneka zodhagranthonA lekhaka ane sampAdaka uparAnta ghaNI apragaTa kRtionA sarjaka vIra purAtattvavidane zata zata vandana. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 DhAMkI sAhebanI meM jhIlelI chabI 249 - Do. niraMjana rAjyaguru mArA abhyAsakALa daramiyAna huM zrImadhusUdana DhAMkIsAhebanA nAma ane kAmathI paricita thato rahyo hato. parantu sarvaprathama antaraMga mulAkAta to cheka I.sa. 2001 nA okTobara mAsanI 12,13,14 tArIkho daramiyAna surata khAte AcArya zrI vijayazIlacandrasUrijI mahArAjasAheba Ayojita 'AnandaghanajIparisaMvAda' nimitte thaI. e pachI 9 okTobara 2010nA roja jainasaGgha - amadAvAda dvArA gujarAtanA jainetara sAhityanA traNa abhyAsI vidvAno zrI kanubhAI jAnI, zrI lAbhazaMkara purohita ane Do. hasu yAjJikane amadAvAdamAM haThIsiMhanI vADI khAte yojAyela zrIhemacandrAcArya - candraka-pradAna samAraMbhamAM atithivizeSa tarIke zrI DhAMkIsAheba 'zrI hemacandrAcAryajI tathA siddharAja jayasiMhanA itihAsa aMge prApta thatA pramANabhUta sandarbhe' vize hindI bhASAmAM vidvattApUrNa vyAkhyAna ApeluM tenA zravaNano lAbha maLelo ane vadhu nikaTa avAyeluM. e sivAya jyAre jyAre pU. vijayasUryodayasUrIzvarajI mahArAja sAheba ane pU. vijayazIlacandrasUrijI ma.sA. amadAvAdamAM sthiravAsamAM hoya ane mu. lAbhazaMkara purohita, DaoN. manoja rAvala, Do. zirISa paMcAla, Do. nAthAlAla gohila, DaoN. rAjeza paMDyA, kavi jayadeva zukla vagere AtmIya jano sAthe goThaDInuM Ayojana thAya tyAre tyAre paNa zrI DhAMkIsAhebanI vidvattApUrNa carcAo sAMbhaLavAnuM sadbhAgya mane maLatuM raheluM. saMzodhana ke abhyAsalekhomAM teo prAcIna bhAratIya jaina- jainetara sAhityanA abhyAsI tarIke saMskRta, prAkRta - apabhraMza ke jUnI gujarAtI bhASAonI hastaprato, mandironA zilAlekho, tAmrapatro, dAnazAsano, purAtAtvika purAvAo, zilpamUrtividhAnakalA ane sthApatyavidyA vagere samAgrIno yathocita upayoga karIne potAnAM tAraNo rajU karatA. vaLI saMzodhana dvArA sAMpaDelAM A tAraNo jo paraMparita rUDhivAdI kaTTaratA dharAvatI koI vyakti ke saMsthAne mAnya na hoya to khullA dile potAnI saMzodhaka tarIkenI bhUmikA paNa spaSTa karatA. keTalIkavAra to emanA dvArA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 anusandhAna-71 lakhAyelA saMzodhanagrantho pAchA kheMcI levAnAM pharamAno paNa thayelAM. parantu emaNe potAnI saMzodhaka tarIkenI kAmagIrI pote pUrNa niSThAthI bajAvI che eno AtmasantoSa vyakta karIne koIpaNa jAtanA UhApoha vinA mauna rahevAnu pasaMda kareluM. tyAra pachI to emanA gujarAtI nibandho, vArtAo, prasaMgacitro ane 'navanIta samarpaNa'nA me-jUna 2001nA aMkomA Do. yajJeza dave dvArA levAyela sudIrgha antaraMga mulAkAtanuM vAMcana thatuM rahyaM ane emanA vyaktitvanAM aNajANyAM aneka pAsAM ujAgara thatAM rahyAM. DhAMkIsAhebano sthUla paricaya : gujarAtanA purAtatvavid, sthApatyazAstrI, itihAsavid, saMgItajJa, vRkSa-pazupakSI premI, bhAratIya saMskRti tathA jaina dharmanA zAstronA aThaMga abhyAsI, padmabhUSaNanI padavI, kumAracandraka, umA-sneharazmi puraskAra, raNajitarAma suvarNacandraka ane kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya candraka jevAM aneka sanmAno jemane prApta thayelAM evA AntararASTrIya-khyAtiprApta bahuzruta vidvAna zrI madhusUdana DhAMkIsAhebano janma saurASTranA gAMdhIjInI janmasthaLI evA porabaMdara khAte tA. 31 julAI 1927nA roja thayo hato. bAlyAvasthAthI ja atyanta tejasvI ane medhAvI vyaktitva. 'senTrala benka opha inDiyA'nI nokarIthI potAnI kArakirdIno prAraMbha karyo, porabaMdaramA purAtatvamaMDaLanI sthApanA karanArA maMDaLanA agraNI saMzodhaka tarIke emaNe porabaMdara vistAranA prAcIna purAtatvIya sthaLonI khoja AdarelI, evAmAM jUnAgaDhanA myujhiyama saMrakSakanA sthAna para nokarI maLI ane tyArapachInA gALAmAM jAmanagaranA saMgrahAlaya ane rAjakoTanA voTasana myujhiyama khAte paNa itihAsa, purAtattva, hindu ke jaina mandironA zilpa-sthApatya ane prAcIna sthaLo-TIMbAonA utkhanana jevA rasanA viSayomAM satata kAma karavAnuM maLatuM rahyu. e pachI rAjasthAnanA jaina mandironA zilpa-sthApatya-mUrtividhAna vize UMDANathI kAma karavAnI taka maLI. evAmAM 'amerikana ekeDemI banArasa' sAthe joDAyA. tyArabAda amadAvAdanA lAlabhAI dalapatabhAI prAcya vidyAmandira sAthe paNa anusandhAna thayu. paradezanI aneka saMsthAo ane yunivarsiTIomAM gujarAtanA-bhAratanA pratinidha tarIke vidvattAsabhara zodhanibandho prastuta karyA. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 251 aMgrejI bhASAmAM prakAzita 'ensAiklopiDIyA opha Tempala ArkiTekcara' uparAnta 'nirgrantha aitihAsika lekha samuccaya bhAga-1,2' ane jaina tIrthadhAmonI paricaya pustikAo jevAM aneka pustako paNa emanA dvArA aMgrejI, hindI, gujarAtI bhASAmA prakAzita thatAM rahyAM. AnaMda Azrama, saMta sAhitya saMzodhana kendra, mu.po. ghoghAvadara, tA. goMDala, ji. rAjakoTa. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 madhusUdana DhAMkI : granthasUci - anusandhAna- 71 hasamukha vyAsa mandira sthApatyanA prasiddha ArUDha niSNAta madhusUdana amIlAla DhAMkI (ja. 31-07-1927, a. 29-07-2016) no janma porabaMdaramAM porabaMdaramAM mAdhyamika kakSA sudhInuM zikSaNa lai pUnAnI phargyusana kolejamAM ucca zikSaNa mATe joDAyA. bhUstarazAstra sAtha snAtaka thayA bAda porabaMdara parata. ahIM porabaMdara purAtattva maNDaLanA sthApaka maNibhAI vorA i. sAthe porabaMdaranI AsapAsanA sthaLa- pradezonI pagapALA rakhaDapaTTI karI prAcIna sthaLa - -avazeSonuM nirIkSaNa karyu. 1954mAM gujarAta rAjyanA myujhiyamakhAtAmAM joDAI prathama jUnAgaDha, tyArabAda jAmanagara, rAjakoTa va. myujhiyamomAM pharaja banAvI. A varSo daramiyAna AmarA-prabhAsa-lAkhAbAvaLa - rojhaDI vagere utkhananomAM paNa sahAyaka tarIke kAmagIrI bajAvI. sana 1965-66mAM banArasamAM amerikana insTiTyUTa opha banArasa (je pachIthI amerikana insTI. oNpha inDiyana sTaDIjha banI ) nI sthApanA thatAM tyAM DepyuTezana para gayA. pAchA pharatAM khAtAkIya gUMcavaNanA kAraNe amerikana insTI. opha i. sTa. - banArasamAM joDAyA ahIM bhAratanA mandirasthApatyano UMDo abhyAsa karyo; je 'ensAyaklopIDiyA oNpha Tempala ArkiTekcara' nAmanI granthamALArUpe prasiddha thai rahela che. prastuta granthamALA bhAratIya mandira sthApatyanA abhyAsakSetre benamUna che. AmAM temanI tadviSayaka sUkSma - cikitsaka abhyAsadRSTi gocara thAya che. prastuta granthamALAmAM teo saha-sampAdaka hatA e noMdha rahyaM. DhAMkIsAhebanuM pramukha kArya to bhAratIya devAlaya - sthApatyanA saMzodhanaAlekhananuM. paNa taduparAnta paNa emano zokha ane abhyAsa-saMzodhana vividha zAstrIya kaLAo prati paNa hato. lagabhaga jIvananA 51 varSa (1963 - 2016) sudhI satata gujarAtI - hindIaMgrejImAM DhAMkIsAheba lakhatAM rahyA. pariNAmasvarUpa gujarAtImAM 17 (sattara) aMgrejImAM 13 (tera) ane hindImAM 3 ( traNa - sampAdana) grantho maLI kula 33 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 253 grantho uparAnta gujarAtI, hindI, aMgrejImAM deza-videzanA adhikRta ane pratiSThita sAmayikomA lagabhaga 400 zodhapatra (risarca peparsa) prasiddha thayAM che. prastuta upakrama mAtra DhAMkIsAhebanA granthonI sUci ApavAno che. gujarAtI : zrutanidhi zAradAbena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara (amadAvAda) ane zeTha ANandajI kalyANajI TrasTa (amadAvAda) dvArA prakAzita jaina tIrthonI pathadarzikA zreNi antargata sana 1997mAM prasiddha thayela sacitra prakAzano. 1. mevADanI tIrthatrayI. 2. jagavikhyAta jesalamera tIrtha 3. delavADAnAM jinamandiro 4. varakANA tIrtha 5. tIrthAdhirAja zatruJjaya 6. mIrapuranAM jinamandiraro 7. ArAsaNanAM jinamandiro 8. rANakapuranA jinamandiro 9. mahAtIrtha ujjayantagiri 10. rAjarSi vinirmita tAraGgA tIrtha (giranAra tIrtha) 11. ArasI tIrtha ArAsaNa A uparAnta anya gujarAtI grantho 12. bhAratIya durga vidhAna. somapurA prabhAzaGkara, DhAMkI madhusUdana. somaiyA pablikezana prA.lI.- muMbai. 1971 13. saptaka (saMgItaviSayaka lekho). saMvAda prakAzana-vaDodarA. 1997 14. zanimekhalA (lalita nibandha). gujarAta sAhitya akAdamI amadAvAda. 2006 15. nirgrantha aitihAsika lekha-samuccaya : 1-2. zreSThIzrI kasturabhAI lAlabhAI smArakanidhi-amadAvAda. 2002 - 16. sAhitya, zilpa ane sthApatyamAM giranAra. lA.da. saMskRti mandira amadAvAda. 2010 17. tAmrazAsana (be DhUMkI vArtAo). gUrjara prakAzana-amadAvAda. 2011 aGgrejI: 18. The Chronology of the Solanki Temples of Gujarat. Journal of the Madhya Pradesh Itihas Parishad, No. 3, Bhopal : 1961. (entire issue). Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 anusandhAna- 71 ?. The Ceilings in the Temples of Gujarat. J. M. Nanavati; M. A. Dhaky. Bulletin, Museum & Picture Gallery, Baroda, Vol. XVI-XVII : 1963. 20. The Vyala Figures on the Medieval Temple of India. Prithivi Prakashan. Varanasi : 1965. ??. The Embroidary and Bead work of Kutch and Saurashtra. J. M. Nanavati; M. A. Dhaky; M. P. Vora. Department of Archaeology; Gov. of Gujarat, Ahmedabad : 1966. 23. The Maitraka and the Saindhava Temples of Gujarat. J. M. Nanavati; M. A. Dhaky. Ascona: 1969 (Artibus Asiae Supplementum XXVI). 23. The Riddle of the Temples of Somanath. M. A. Dhaky, H. P. Shastri. Bharata Manish. Varanasi : 1974. 28. The Indian Temple forms in Karnata Inscriptions and Architecture. Abhinav : New Delhi : 1977. 24. The Temples in Kumbhariya. U. S. Moorti, M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies, New Delhi : 2001. 2. The Indian Temple Traceries. American Institute of Indian Studies and D. K. Printworld, New Delhi : 2006. 2. Studies in Nirgrantha Art and Architecture. Shresthi Kasturbhai Lalbhai Smarak Nidhi Series 5, Ahmedabad : 2012. 3. Huttheesing Heritage (ed.) Ahemadabad: 1999. Encyclopaedia of Indian Temple Architecture (EITA). EITA, Vol. I Part 1: South India: Lower Dravidadesa. 200 B.C., A.D. 1324. Text and Plates, edited by Michael W. Meister, Coordinated by M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies and Oxford University Press, New Delhi: 1983. EITA Vol. I Part 2: South India: upper Dravidadesa, Early Phase. A. D. 550-1075. Text and Plates, edited by Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 255 Michael W. Meister and M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies and Oxford University Press, New Delhi : 1986. EITA Vol. I Part 3 : South India : upper Dravidadesa, Later Phase. A. D. 973-1326. Text and Plates, authored by M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies and Indira Gandhi National Centre for the Arts. New Delhi : 1996. EITA Vol. II Part 1 : North India : Foundations of North Indian Style c. 250 B.C.- A. D. 1100 Text and Plates, edited by Michael W. Meister, M. A. Dhaky and Krishna Deva. American Institute of Indian Studies and Oxford Uni. Press. New Delhi : 1988. EITA Vol. II Part 2 : North India : Period of Early Maturity c. A. D. 700-900. Text and Plates, edited by Michael W. Meister and M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies and Oxford Uni. Press. New Delhi : 1991. EITA Vol. II Part 3 : North India : Beginnings of Medieval Idiom. c. A. D. 900-1000. Text and Plates, edited by M. A. Dhaky. American Institute of Indian Studies and Indira Gandhi National Centre for the Arts. New Delhi : 1998. hindI sampAdana : 1. paM. becaradAsa dozI smRti grantha. saM. DhAMkI madhusUdana, jaina sAgaramala, pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI. 1987 2. paM. dalasukhabhAI mAlavaNiyA abhinandana grantha. saM. DhAMkI madhusUdana, jaina sAgaramala, pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI. 1991 3. mAnatuGgAcArya aura unake stotra, saM. DhAMkI madhusUdana, zAha jitendra, zAradAbena cimanabhAI ajyukezanala risarca senTara, amadAvAda. 1997, 1999 (dvi.A.) amarelI 'saMzodhana' (mo.) 98250 13036 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 anusandhAna-71 CONTRIBUTION OF DR. MADHUSUDAN DHAKY IN THE FIELD OF ARCHITECTURE - Dr. Renuka Porwal A renowned personality, devoted towards knowledge of temple architecture, raises only one name and that is Padmabhushana Dr. Madhusudan Dhaky. Since years he wrote books with deep meaning on temple architecture as well as its art and objects within. Whether it's Sirohi city's treasured shrines or Kumbhariya or Ayada or Sadadis' temple, he observed them and covered all aspects. The diversity of his acute knowledge appeared in his writings and lectures. Every research work of his, was characterised by extensive observation and excellent precision with series of references. His high valued factual vidya and erudition echoed in his writings whether it may be on Vedic, Buddhist or Jaina's literature or deciphering the epigraphs or observing the iconography or temple architecture. His research compositions are of outstanding merit, creating tremendous zeal among readers and research scholars. His rhetorical workmanship too is very methodical as well as covering all aspects. He propagated his wide knowledge of scriptures and history throughout the world to elucidate art icons and also to solve the controversy between different faiths. As a writer hiscontribution towards temple architecture with reference to Agamic literature crosses all boundaries. Dr. Dhaky - the Visvakarma of Indian shrines as he is often referred, took much effort in blooming the institute 'American Institute of Indian Studies (AIS)' the real research centre to learn any sort of art and aesthetics of India. He joined Alls in about 1976 at Varanasi and continued for many years when it was transferred to Gurgaon. His contribution to this institute is amazing as it received worldwide publicity because of his Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 dedication. He used to stay at Gurgaon for more than four months in a year. Here one can learn and see the art related material from any Corner of India in the form of documentary, photographs, CD and written material, etc. Photographs of sculptures from any museum within India are availabale too. 257 His important work is the four volumes of 'Encyclopaedia of Indian Temple Architecture' which he edited. In the introduction of his valuable edited work 'Arhat Parsva and Dharanendra Nexus he first thanked Dr. Herman Jacobi for his findings of distinctness of Nirgrantha religion together with historicity of Arhat Parsva who was regarded in the tradition as the 23rd Jina in succession. According to Dr. Dhaky the original Agama and Agamic works belonging to the sect of Arhat Parsva and also 14 Purva texts which could have thrown considerable light on other Jina's biography but many of them are lost. He concluded - "We are today dependent on what scanty references to him are scattered through the agamas of the alpachela-Nigantha sect, in essence and in a small measure preserving also the books of the more ancient achel-Nirgrantha of Arhat Vardhaman, and now surviving within the fold of sacred scriptures of the sachela or Svetambara sect, these have been mentioned in the foregoing passages along with some relevant agamic commentarial works, the latter doubtless were the products legitimately of the Svetambara sect. According to all these sources Parsvanatha was born in Iksavaku/Ugra dynasty in Varanasi; his parents were king Asvasena and queen Varna ... 33 In the same introductory chapter he mentioned the dialogue between Kesi and Gautama sramanas from Uttaraddhyayanasutra-23. The main point of discussion in the dialogue was a clear pointer to the fact that, in Parsvanath's tradition ascetics were allowed to wear garments. Dr. Dhaky also supported above from Vyakhyaprajnapti. Some of Parsvanath's beliefs and doctrines are recorded in Isibhasiyaim - an early work of his sect that he Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 anusandhAna-71 believed in transmigration of soul and in the existence of cosmos. As per this work he propagated Panchastikayas, the eight types of karmas and their connection with the gati of soul and relationship of gravity on the gati or motion of matter. From the survived early works (Surya-prajnapti, Chandra-prajnapti, Jambudvipaprajnapti, Jivabhigam-sutra, some portion of Sthananga-sutra), Dr. Dhaky analysed some more facts that Parsvanath was an ascetic-scientist, a systematic and methodical thinker while Arhat Nataputta (Mahavir) was an ascetic-philosopher. The preachings of Niganthas is based on original teachings of Parsva, even the fourfold viewpoints - dravya, ksetra, kala, and bhava of examining any idea or object is taught by him. Dr. Dhaky further noted that the idea of Sanlekhana vrat is also gifted by him as he himself took Sanlekhana at Sametshikhara. Now we come to the reference of the Upsarga episode of Kamatha and the rescue of Parsva by Dharan in the same text (Isibhasiyaim), it has less early scriptural evidences as drawn by Dr. Dhaky. This well-known phenomenon did not require any description. In the view of Dr. Dhaky this event is not mentioned in any early work but after few centuries the same is available in Chaupann-mahapurush-charitra by Shilacharya in 869 A.D. It is likely that in later work this incident had given more importance to show the power of Nagaraj. Even Parsva yaksa is shown with serpenthood might be to differentiate from Ganesha. Afterwards in early medieval period most of the shrines had showed this Upasarga. One very applicable ceiling with very natural carving of Nagaraj Dharanendra is worth mentioning. It is at Aihole cave (Maina basti) ceiling where Nagaraj is carved with five hoods in very classical manner in early c. sixth century. Even the cave at Badami in Karnataka has beautiful carving of Nagraj with Parsvanatha. All Parsvanatha images of Kushana period onwards are available with canopy of Dhamendra strengthening the practice of Naga cult in Jainism and his presence with Parsvanatha. One rare image of him has a deity Padmavati in the canopy of Dhamendra now in Lucknow Museum. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 259 Dr. Dhaky had great love for languages also, he could read and write Sanskrit, Prakrit, Pali, Magadhi, Ardhamagadhi, Apabhramsa, English, French, Hindi, Marathi and Gujarati languages, this helped him in deciphering inscriptions. His powerful observation and unique search style resulted in knowing more than 30 ancient temples of Solanki period situated in Gujrat-Saurashtra. His very minute and accurate reading is seen in any of his research work whether it may be on a cave temple or a stupa or a shrine architecture. He used to cover every aspect with a lot of scriptural and archaeological data therefore he was called 'Visvakarma of Indian Temples'. He has worked on about 25000 temples as referred by Dr. Kumarpal Desai in his article in Gujarat Samachar dated 7th July 2016. Here Dr. Desai noted his keen interest besides temple research that he was good at shastriya music and written many articles on musicians and dancers. We pay tribute to this 'Great Visvakarma of Indian Temples'. 1105-Zenith Tower, P. K. Road, Mulund (West), Mumbai - 400080 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 anusandhAna-71 pratibhApuJjanI vidAya - Do. kumArapALa desAI padmabhUSaNa madhusUdana DhAMkInI vidAya sAthe anekavidha kSetromAM viharatI samartha pratibhAnI vidAyano anubhava thAya che. teo eka arbu pratibhAbIja hatA ke o je jamIna para paDe, tyAM UgI nIkaLe ane mhorI UThe. 89 varSe vidAya pAmelA DhAMkIsAhebanI vidyAupAsanA chelle sudhI cAlu rahI. chelle chelle nabaLA svAsthya vacce paNa sphUrtithI lekhana-saMzodhana karatA madhusUdana DhAMkI hasatAM hasatAM kahetA ke mArI dazA to sTIphana haoNkinsa jevI che. A zarIra para soLa soLa oparezana thayAM che, paNa hajI magaja pUrepUruM sAbUta che.. __1927nI 31mI julAIo DaoN. madhusUdana DhAMkI porabandaranA dazAzrImALI jaina vaNika kuTumbamAM janmyA. pitA amIlAlabhAI ane mAtA raLiyAtabahenanA A santAne prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa porabaMdaramA prApta karyu. ahIMnI bhAvasiMhajI hAiskUlanuM sUtra hatuM 'rasau vai saH'. DhAMkIsAhebane A sUtra pAsethI jagatanA kalApadArthomAM ane AsapAsanI jIvanta sRSTimAM nihita saundaryane jovAnI dRSTi maLI. umAzaMkaranI mAphaka 'saundaryo pI urajharaNa gAze pachI ApameLe...' o paMktinuM smaraNa zrI madhusUdana DhAMkInA rasanAM kSetro, vizALa vizva joI tyAre thAya. UMcA gajAnA sthApatyavid, itihAsavid ane kalAvivecaka to kharA ja, parantu athIya vizeSa zAstranI koI vAta karavI hoya, mandiranI bAMdhaNI vize koI carcA karavAnI hoya, jainadarzananI koI vibhAvanAne sphuTa karavAnI hoya - badhe ja amanI kalArasika saMzodhanadRSTi pharI vaLatI. kerInI keTalI jAta che, tyAMthI zaru karIne mAnavInI cAla, aMgabhaMga, pozAka o badhAM vize teo nirAMte vigate vAta karI zakatA. ___ porabaMdara pAsenA DhAMka gAmanA vatanI hovAthI DhAMkI aTaka dharAvatA madhusUdanabhAI puNenI phargyusana kAlejamAMthI bhUstaravidyA ane rasAyaNazAstranA viSayo sAthe bI.esasI.nI padavI prApta karI. o pachI senTrala beMkanI nokarIthI kArakirdIno prArambha karyo. 1951mAM anya mitro sAthe porabaMdaramA purAtattva saMzodhana maNDaLanI sthApanA karI ane porabaMdaranI AsapAsa jUnAM sthApatyonI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 261 zodha karavA mATe lAMbo pravAsa kheDavA lAgyA. guru maNilAla vhorA ane anya mitro sAthe 'ArkiolaoNjikala sosAyaTI oNpha porabaMdara'nI sthApanA karI. pitAzrInI porabaMdarathI jUnAgaDha badalI thatAM madhusUdanabhAI jUnAgaDhamAM kRSisaMzodhanamA joDAyA ane ahIM kapAsa ane ghauM para saMzodhana karyu. pariNAme banyuM aq ke emaNe solaMkIkALa pUrvenAM ghaNAM mandiro zodhI kADhyAM. 'kumAra' sAmayikamAM amanA deza-videzanA sthApatya vizenA lekho pragaTa thavA lAgyA. 'kumAra'nA tantrI zrI bacubhAI rAvate amane khUba protsAhana ApyuM. 1974no kumAracandraka paNa amane maLyo hato. sthApatyazAstranA A abhyAsIo porabandaranA granthAlayamAMthI barjesa ane kajinsanA jUnA riporTono ane parsI brAunanA tathA sthApatya vizenA anya granthono abhyAsa karyo. potAnA sAthIo sAthe gopa, kiMdareDA, miyANI, ghUmalI jevAM AsapAsanAM sthaLono abhyAsapravAsa kheDyo. solaMkIkALanA khImezvara, nandezvara, bhANasare jevAM sthaLoo trIseka prAcIna mandiro zodhI kADhyAM, aTaluM ja nahIM paNa anI tasvIro laIne ano jhINavaTabharyo abhyAsa karyo. prasiddha adhyApaka bI. subbArAva sAthe lAkhAbAvaLa, AmarA, pATaNa vagerenA utkhananamAM omanI sAthe rahIne amUlya anubhava meLavyo. amerikana insTiTayUTa oNpha inDiyana sTaDIjha, vArANasImAM risarca asosijeTa tarIke joDAyA ane A saMsthAmAM ApelA yogadAna aMge anA vartamAna upapramukha zrI pradIpa maheMdIrattAo kaDaM ke, 'amArI saMsthAne vaizvika pratiSThA ApavAmAM Do. madhusUdana DhAMkIno bahumUlya phALo gaNAya.' zrImadhusUdana DhAMkIo 'ansAiklopIDiyA opha inDiyana Tempala ArkiTekcara' zreNInA pradhAna sampAdaka tarIke mahattvanI kAmagIrI bajAvI. bhAratIya mandira-sthApatyanA kSetre A granthazreNI advitIya gaNAya. 1997thI amerikana insTiTyUTa opha inDiyana sTaDIjha, guDagAMvanA DirekTara (amariTsa) tarIke paNa temaNe sevAo ApI. A saMsthAo amane je avorDa Apyo temAM noMdhyuM che : 'For the contribution to the world of knowledge.' amano 'gujarAta solaMkIyugIna mandironI AnupUrvI' lekha sthApatyakSetre sImAcihnarUpa gaNAya che. solaMkIkAlIna mandironI chata vizeno lekha paNa Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 anusandhAna-71 mahattvano gaNAya. avAM aneka mahattvanAM zodhapatro dvArA emaNe devAlaya-sthApatyanA kSetre yazasvI saMzodhaka tarIke kAmagIrI bajAvI. vaLI A mATenI paribhASA nizcita karavAnuM mahattva- kAma paNa emaNe karyu. teo saMskRta, prAkRta, pAli, mAgadhI, apabhraMza vagere bhASAo vAMcI-lakhI zakatA ane te sAthe hindI, marAThI ane phrenca bhASAne paNa vizeSa rUpe jANatA hatA. prAcIna-madhyakAlIna sthApatya, purAtattva, zilpa, zAstrIya saMgIta, nirgrantha sAhitya ane itihAsa jevA viSayonI sAthosAtha lokakalA, ratnazAstra ane bAgakAmamAM paNa UMDo rasa dharAvatA hatA. mAtra mandironI mulAkAta laIne pAchA AvI javAne badale anI jhINAmAM jhINI bAbatano atyanta cIvaTapUrvaka abhyAsa karatA. sthApatya, zilpa ane sthApatyanAM vividha ghaTako aMge emaNe svatantra pustako lakhyAM. basothI vadhAre saMzodhanalekho amanI pAsethI maLyAM. jyorja mizele amane 'bhAratIya devAlayanA vizvakarmA' ane gerI tArtAvskIo 'bhAratIya devAlayanA sthApatyanA pitA' kahyA hatA, to prasiddha purAtattvazAstrI munIza joSIo kahyu, 'chellI cAra sadImAM A kSetramA ATalA moTA vidvAna thayA nathI.' bhAratIya mandirasthApatyanA saMzodhanamA ciraMjIva pradAna karanAra madhusUdana DhAMkInuM vyaktitva anyane prema-varSAthI bhIMjavI de tevU mRdu, vinodI ane nikhAlasa hatuM. omanI sarjanAtmakatAno sparza amanA sAhityamAM paNa thAya che ane amanI vArtAomAM teo sthaLa, pAtra, pariveza badhuM hUbahU racI zake che ane ane anurUpa bhASA, bolI ane zailI nipajAvI zake che. 'zanimekhalA'nAM lalita lakhANomAM ane 'tAmrazAsana'nI vArtAomAM amanuM gadya anI racanA-sabhAnatAne kAraNe dhyAnAkarSaka lAge che. saMgItamAM janmajAta rasa dharAvatA madhusUdana DhAMkI eka samaye kundanalAla sAyagala, paMkaja malika, hemantakumAra, jagamohana vagerenAM dardabharyAM gIto gAtA hatA. dakSiNa bhAratanI vikhyAta gAyikA subbAlakSmInA kaNThe gavAyelAM mIrAnAM bhajana sAMbhaLatAM thayuM ke karNATaka zailI zikhAya, to ja bhajananA zravaNamAM viziSTa bhAvaprakriyA ane utkaTatA pamAya. Ane mATe kaTarAmana pAse emaNe doDha varSa prArambhika tAlIma lIdhI hatI. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 263 hindustAnI saMgIta ane karNATakI saMgItamAM UMDo rasa hovAthI emaNe banArasanA vasavATa daramiyAna mizrAjI ane nArAyaNa cakravartI pAse hindustAnI saMgItanI sAdhanA karI ane candrazekhara ane vIrabhadrarAva pAse karNATaka saMgItanI sAdhanA karI, saMgIta, saMgItakAro ane nRtyakAro vize lekho lakhyA, mAlakauMsa rAganA asalI nAma, saMzodhana karyu. saurASTra ane kacchanI lokakalAo vize The Embroidery and Bead work of Kutch and Saurashtra (1966) nAme pustaka lakhyu. mUlyavAna ratno, motI ane naMgonaM talasparzI jJAna dharAvatA emaNe jaDataranA dAgInAno paNa abhyAsa karyo temaja jhaverIo sAthe anI carcA paNa karI hatI. ___ antima varSomAM sthApatya vizenA ansAiklopIDiyAmAM sAutha inDiyAnA Tempala ArkiTekcara upara teo lakhI rahyA hatA, to bIjI bAju gujarAtanAM mandironI chata vize sImAcihnarUpa saMzodhanakArya karanAra DaoN. madhusUdana DhAMkI inDiyana Tempala siliMgsa para saMzodhana karatA hatA. zrI zatruJjaya tIrtha vize cheka Agama granthomAM maLatA ullekhamAMthI mAMDIne atyAra sudhInA sAhityika ullekho, zilAlekho ane sAhitya parathI aMgrejImAM grantha taiyAra karyo hato. temanAM keTalAMka bahumUlya pustakomA (1) The chronology of the Solanki Temples of Gujarat, 1961. (2) The Ceilings in the Temples of Gujarat, Co-author J. M. Nanavati, 1963. (3) The Maitrak and Saindhav Temples of Gujarat, Co-author J. M. Nanavati, 1969. (4) The Riddle of the Temples of Somanatha, Co-author H. P. Shastri, 1974. (5) Indian Temple Architecture in Karnakata : Inscriptions and Architecture, 1983. (6) The Indian Temple Traceries 2005, (7) Studies in Nirgrantha Art and Architecture. 2012. (8) nirgrantha, paitihAsika lekha samuccaya : 2 bhAga (2002). (9) prabhAsapATaNanAM jaina mandiro, sahalekha : hariprasAda zAstrI. (10) zatruJjaya, kumbhAriyAjI, tAraMgA, delavADA, jesalamera, rANakapura, ujjayantagiri vagerenAM mandiro vizenAM pustako gaNAya. DhAMkIsAhebanA bahuzruta ane bahuAyAmI pradAnane dhyAne laI vividha saMsthAo dvArA nIce mujabanAM alaGkaraNothI omane alaGkRta karavAmAM AvyA hatA. (1) kumAra raupyacandraka, (2) prAkRta-jina-bhAratI avorDa, beMgAluru, (3) Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 anusandhAna-71 oziyATika sosAyaTI oNpha baoNmbe -- kempabela memoriyala golDa meDala, (4) hemacandrAcArya avorDa, (5) kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya navama janmazatAbdI saM.zi.nidhi TrasTa golDa meDala ane avorDa, (6) amerikana insTiTyUTa oNpha inDiyana sTaDIjha, vArANasI, silvara pleka, (7) amerikana insTiTyUTa oNpha inDiyana sTaDIjha, guDagAMva, silvara pleka, (8) padmabhUSaNa - bhArata sarakAra (2010), (9) raNajitarAma suvarNacandraka (2010). purAtattvavidyA, zilpazAstra, vAstuzAstra, itihAsa, nRtyazAstra, zAstrIya ane sugamasaMgIta, ratnavidyA, pratimAvidhAnazAstra vagere viSayonI bahuAyAmI vidvattAthI vibhUSita avA DhAMkIsAhebanI virala pratibhAne vandana. C/o 13. B. candranagara jayabhikkhu mArga, amadAvAda-7 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 265 santatvano ahesAsa karAvanAra vidvajjanane smaraNAali - vijayazIlacandrasUri DaoN. madhusUdana DhAMkI. sahu cAhakonA priya DhAMkIsAheba. temarnu ApaNI vaccethI cAlyA jaq ApaNA mATe zokajanaka ke duHkhada bane te svAbhAvika hovA chatAM, eka thAkelA ane bimAra zarIrane, 89me varSe, kALadevatA nivRtti apAve, to te paNa eka aparihArya evo Avazyaka krama gaNAya : eka sAdhu tarIke tema ja, sadgatane sadA-praphullita jovAne TevAyelA temanA sAmAnya premI tarIke, huM, Ama vicAruM. ___parantu A manISI vyaktitvanI vidAyathI ApaNuM vidyAkSetra jhAMluM paDyuM che, ane eka zUnyAvakAza sarjAyo che, te nizcita che. 'gayelA jaNa pAchA AvatA nathI' e jo sanAtana satya hoya, to DhAMkIsAheba jevAnI vidAyathI sarjAyelo avakAza have koI pUrI zakaze nahi - e adhunAtana satya che, je haiyAne viSAdagrasta banAvI mUke che. ApaNe keTakeTalA manISIone vidAya letAM joyA ! jemanA javAthI paDelA avakAza hajI pUrAyA nathI (ane kadAca kyAreya pUrAze paNa nahi.) evAM thoDAMka nAma laDaM : mAlavaNiyAsAheba, bhAyANIsAheba, jayanta koThArI, nagInadAsa zAha; emanI pahelAMnAM nAmo paNa laIe to paM. sukhalAla saMghavI, paM. becaradAsa dozI, muni jinavijayajI, zrIkalyANavijayajI, munirAja puNyavijayajI - ane evAM aneka nAmo ! ane have DhAMkIsAheba paNa e smRtizeSa mahAnubhAvonI sabhAnA sabhAsada ! gujarAte, bhArate ane vidyAjagate, A badhAnI vidAyathI je gumAvyuM che te bahu vasamuM che, kalpanAtIta che. ApaNe ema kahI zakIe ke DhAMkIne gujarAte ke samAje oLakhyA nahi, vadhAvyA nahi; temanI vidyAkIya kSamatAne samajavAnI sajjatA dAkhavI nahi. paNa AvI vAtomAM bahu dama nathI. AvA manISI vidvAno temanI vidyAthI ja, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 anusandhAna-71 ApoApa, oLakhAya che ane svIkRti meLave che. ApaNo samAja temane na oLakhI zake to tethI te samAjanI vidyA ane vidyAvanta pratyenI upekSA, anAdara tathA ajJatA ja chatAM thatAM hoya che. ane tevA ajJa samAjanI svIkRtinI te vidvAnone apekSA ke garaja paNa hotI nathI. bAkI, je je lokone DaoN. DhAMkInA jJAnano paricaya maLyo che, temanA jJAnano upayoga karavAno thayo che, tevA lokonA cittamAM to DhAMkIjInI vilakSaNa tajjJatA mATe vismaya ane ahobhAva hato ja, che ja. ____DhAMkIsAhebano samparka kevI rIte ane kyAre thayo e to yAda nathI, paNa trIsa karatAM vadhu varSothI samparka hato tema cokkasa kahI zakuM. mAruM e sadbhAgya hatuM ke mArA guru mahArAjanI AvA vidvajjanono samAgama tathA samparka rAkhavAnI mane hamezAM sammati maLatI rahI hatI. preraNA paNa maLatI, ane pote paNa te vidvAno sAthe AtmIyatAthI paricaya rAkhatA. badhA guruo AvI paravAnagI nathI ApatA, ane tethI AvaM sadbhAgya badhA munione maLatuM paNa nathI hotuM. tethI huM, mane, bhAgyazALI ja samajUM chu. ___ DhAMkIsAheba e divasomAM banArasa rahetA. anukUlatAe amadAvAda Ave. temane 'jaina sAdhu zAstrAbhyAsa ane saMzodhanamAM UMDo rasa le' e mATe ghaNI hoMza. ane khabara paDe ke 'amuka sAdhu Avo rasa dharAve che' to kazA ja kAraNa vagara maLavA Ave. pUchaparacha kare ane ApaNA kAma ke rasa ke abhyAsa viSe jANe. pachI nirAMte aneka vAto kare. ramUja karatAM jAya, vAtavAtamAM itihAsa, aitihAsika vyaktiono samayakrama, purAtattva, AgamanA pATha, zabdo - ema agaNita viSayo paratve AdhAra ane pramANa sAthenI jANakArI ApatAM jAya. yAda to na rahe, noMdhavAnI akkala nahi, paNa temane gherA vismaya sAthe sAMbhaLato rahu~, ne temanA pratyenA Adarano piNDa baMdhAto jAya. preraNA Ape. mArgadarzana Ape. kSati sudhAre. e Ave tyAre mAre occhava racAya ! ne teo paNa gujarAtamAM - amadAvAdamAM Ave eTale acUka maLe. kaho ke paraspara eka jAtanI mamatA baMdhAI gaI ! __ pote zuSka, nIrasa ke jaDa vidvAna nahotA. prasanna ane jIvanta mANasa ! vAto game teTalI gambhIra hoya paNa zailI haLavI, ghaNIvAra ramUjasabhara, eTale vAta Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 267 rocaka bane ane tattva saheje pakaDAya. potAnA viSayamAM ane pratipAdanamAM khUba spaSTa ane dRDha. tenA samarthanamA tarko, yuktio to Ape ja, sAthe pramANo paNa Ape. pramANo paNa, bApa re, kyAM kyAMnAM TAMke ! Agama, tripiTaka, veda, abhilekha, purAtAttvika avazeSo, zabdaprayogo ane vividha vidvAnonAM abhimato tathA arthaghaTano ! badhuM ja emane haiyAvaguM hoya, ane bahu ja kuzalatAthI A badhAMya pramANo ke sAkSyonI eka jALa racatAM jAya, ane pratipAdya viSayane yathArtharUpe siddha ke sthApita karatAM jAya. emAM koIkanA judA ke virodhI mata hoya to tenI samajaNa paNa Ape, ane pachI tenI khoDa-khAmI batAvI tenAM ciMtharAM paNa uDADatA jAya. huM samajyo chu tyAM sudhI emanI atisUkSmagrAhI ane marmagAmI dRSTi je tattvane pakaDI zakatI, ane tenA AdhAre teo je pakSa mAMDatAM, tenuM nirasana karavAnI tAkAta ne AvaData koInAmAM na rahetI. hA, vitaNDA ke chAziyAM karIne temane khoTA pADI zakAtA. ___'AcArya kundakundano samaya', digambara vidvAnonI vividha rajUAto, te ja pramANe zvetAmbaronI paNa keTalIka bhrAmaka mAnyatAo, A badhA viSe temanI pAse akATya dalIlo tathA pramANo rahetAM. teno inkAra ke khaNDana karavAnuM azakya banatuM. ekavAra ame lokoe eka Seminar karelo : 'jinAgamoM kI mUlabhASA' e viSaya hato. AntararASTrIya kakSAno hato. traNa beThako, 60-70 pratiSThita vidvAno, ane dareka beThaka mATe eka adhyakSa. banelU evaM ke digambara mitroe "ardhamAgadhI karatAM zaurasenI vadhu prAcIna bhASA, ane tethI digambara Agamo/grantho zvetAmbara sAhitya karatAM prAcIna, ane eTale digambaro ApoApa prathama, prAcIna ne sAcA" AvAM pratipAdana karavA mAMDelAM. ane uttarI bhAratanI vividha yunivarsiTIonA kulapati sahitanA vidvAnomAM lAkhonA evorDanI lhANI karIne teo pAse A bAbatanuM samarthana karatAM lekho prakAzita karAvavA mAMDelA. AthI coMkI uThelA vicArazIla mitroe teno samucita radiyo ApavA vicAryu. paNa te pUrve yogya vAta yukti ane pramANo dvArA prasthApita to thavI ja joIe. te mATe A seminAra yojyo. emAM digambara, terApanthI, sthAnakavAsI, zvetAmbara e tamAma prakAranA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 anusandhAna-71 vidvAnone notarelA, AvelA, ane potapotAnA mata rajU paNa karelA. uparAMta ajaina temaja videzI vidvAnone paNa AmantrelA. svAbhAvika rIte dareke potAno pakSa sthApita karyo. trIjI beThakanA adhyakSa hatA DhAMkIsAheba. samApana temaNe karavAnuM hatuM. te kSaNe teono mUDa nahoto eTale kazo ja niSkarSa na ApatAM sAmAnya vAto karIne samApana karI dIdhuM. meM temane vinanti karI ke sAheba, tame jo AvA gambhIra muddA paratve koI tAraNa nahi Apo to A to vAta khoTe pATe jatI rahevAnI. kAMika, je yogya lAge te, niSkarSa Apo. DhAMkIsAheba punaH UbhA thayA ne parI 45 miniTa hindImAM bolyA - askhalita. emAM temaNe digambara mitronI mAnyatA tathA te mATenAM temanAM pramANonI tIkhI rIte khabara lIdhI ane tene taddana ayogya-asatya puravAra karI ApyAM. evA gambhIra ane pramANapuraHsaranA tarko sAMbhaLavA e paNa lhAvo hato. eka paNa vidvAna temanI vAtane kApI na zakyA ke javAba ApI na zakyA. te vakhate eka paricita digambara vidvAnane meM pUchyuM ke 'Apa to khUba paDhe-likhe ho. Apake sAmane spaSTa pramANa peza kiye gaye, phira bhI Apa aDe kyoM rahate ho ?' emano javAba hato : 'hameM to Upara se jo kahA jAe vahI bolanA hotA hai.' khera, paNa te divase DhAMkIsAhebanI adbhuta kSamatA ane vidvajjagata paranI temanI dhAka - banneno rUDo paricaya maLelo. temanI sahajabhAve thatI vAtomAM paNa kaMIka navI vAta ke padArtha jANavA maLe. have e bAbata ApaNA abhyAsamAM ke vAMcanamAM AvI gaI ja hoya, parantu emaNe je artha ke ughADa meLavyo hoya te ApaNA mATe ajJAta ja hoya. temaNe vicArelo artha jANIe tyAre ApaNe eka tarapha bAga bAga thaI jaIe, to bIjI tarapha ApaNI mandatA mATe ApaNane bhoMThapa paNa anubhavAya. eka seminAra yojelo ame : 'Arya bhadrabAhu ane tema niyuktisAhitya' evo viSaya hato. dhurandhara vidvAnonI hAjarI. DhAMkIsAhebane 'hemacandrAcArya candraka' vaDe navAjyA te divasa. DhAMkIjI potAnA vaktavya mATe UbhA thayA. prauDha, vidvattApUrNa ane aneka bhramaNAonuM nirasana tathA pramANika dhAraNAonI sthApanA karatuM e vaktavya seminArane eka AgavI garimA ApI gayuM hatuM. te vaktavya daramyAna temaNe eka romAMcaka vAta karI : "AgamagranthonI yAdImAM eka Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 'jhANavibhattI-dhyAnavibhakti' nAma Ave che, te Aje lupta hovAnuM manAya che. paNa, jinabhadragaNinuM 'dhyAnazataka' upalabdha che; sambhava che ke te ja mULe 'jhANavibhattI' hoya." amArA mATe A eka coMkAvanArI ane romAMcaka dhAraNA hatI. amane aphasosa thAya ke ATalI vAta paNa ame na vicArI zakyA ! kevI dRSTimaryAdA amArI ! 269 ekavAra temanA gharamAM beThelA. goThaDI cAlI. itihAsa, kAlAnukrama, aitihAsika nAmo vagere viSe cAlatI temanI dhArAbaddha vAtomAM acAnaka eka nAma bolyA-meajja-metajja. Ano saMskRtamAM pracalita paryAya che 'metArya'. e nAmanA bhagavAna mahAvIranA eka ziSya, gaNadhara DhAMkIsAhebe navo paryAya Apyo : 'maitreya'. huM to Abho ! prAkRta zabdano A paryAya paNa thAya ja, paNa mane ja nahi, koI ya te adyAvadhi sUjhyo nathI ! 'metArya'nI sarakhAmaNImAM 'maitreya' keTalo arthAvaha ! keTalo madhura ! digambara dhArAne mAnya nagnatAnI vAta ekavAra cAlI. DhAMkIsAhebe eka adbhuta vAta kahI : " je vrata - niyamonuM pAlana yAvajjIva karavAnuM hoya tene 'pariSaha' na gaNAya. kema ke te kAyamI sthiti che. 'pariSaha' zabda to Akasmika paristhitine samatAbhAve sahana karavA mATe ja prayojAya che. 'nagnatA' jo munijIvananI kAyamI sthiti hoya to tenI pariSaha tarIke tattvArthasUtra vageremAM gaNatarI na karI hota; jema ahiMsA, asteya vagere pariSaha nathI gaNAtA tenI jema. " ame to tAjuba hatA. ATaluM maulika cintana kadAca pahelIvAra sAMbhaLyuM. jyAre maLe tyAre pRcchA acUka kare : zuM kAma cAle che ? javAbamAM grantha ane kAma viSe vAta karuM to rAjI thAya, ane pachI AnuSaGgika vAtono DAbaDo kholI nAkhe. eka vAra eka camatkArika tArIkha bahu gAjelI : 8-8- 88. A divase AdareluM kAma phateha thAya evI jabarI havA phelAyelI. maneya utsAha AvI gayo, ne te dahADe eka mahAkAya ane apragaTa prAkRta grantha laIne te para kAma karavA besI gayelo. have thoDIka gAthA cItarI haze ne tyAM ociMtA DhAMkIsAheba AvI pUgyA ! mAre to zukana thavA barAbara ! badhI jANakArI lodhI, ne pachI be kalAka sudhI rasamaya vAtonI choLo uchALatA rahyA. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 anusandhAna-71 te divase emaNe pUrI namratA ane gambhIratA sAthe mane kA : mahArAja, huM paNa gata janmamAM jaina sAdhu hato; paNa vItarAgI mahAvIrano nahi, pArzvanAthaparamparAno sAdhu. mArAmAM e saMskAra Aje paNa che. mArA bhAge to stabdhabhAve zravaNa karavA sivAya kazuM zeSa nahotuM. temaNe pachI mahAvIra ane pArzvanAthanA sAdhuo, temanA AcAro vagerenA taphAvatanI jhINavaTabharI vAto karI, ane umeryu ke Aje tame badhA nAmathI bhale mahAvIranA sAdhu kahevAtA ho, paNa tamArA AcAra ane vyavahAra pArzva-paramparAnA ja che. chelle temaNe mAMgaNI karI ke 'mane nAnAM nAnAM raMgIna pAtarAM (pAtra-kASThapAtra) joIe che. hoya to Apo.' meM ApyAM, paNa pUchI lIdhuM ke 'sAheba, Ane zuM karazo ?' to kahe ke 'huM sAdhu hato. A rAkhIza-sAcavIne.' mAruM mana sadbhAvothI chalakAI gayuM ! meM 'vyavahArasUtra-cUrNi' para kAma karavAnuM mAMDelu. te jANI teo bahu rAjI thayA. kahe ke jaladI karajo. AvA grantha pragaTa thAya to amArAM kAmomAM bahu upayogI thAya. jyAre paNa maLe tyAre anI ugharANI avazya kare, chelle jyAre 'bRhatkalpa-cUrNi'no prathama bhAga prakAzita thayo tyAre te joIne rAjI to thayA ja, paNa zeSa bhAgo jaladI prakAzita karavAnI tAkIda paNa karI. 'anusandhAna'thI ghaNA prasanna hatA. badhuM ja joI jatA. sUcana paNa ApatA. chellA traNeka varSamA temaNe anekavAra kahyu ke 'mAre anusandhAna mATe lekha Apavo che. lakhavA mAMDyo che. pUro thAya eTale mokalIza. tamane takalIpha thAya ebuM lAge to nA chApazo.' huM paNa ugharANI karato rahyo, ane te adhUruM lakhANa pUruM nA thayuM ! ekavAra temaNe kahyu : 'anusandhAna'nA aGkonuM avalokana lakhavAnI icchA che : "siMhAvalokana. emAM kyAM zuM khUTe che, zI bhUla ke truTi che vagere viSe noMdha ApavI che. tamane gamaze ?' meM kAM : 'A to amArA mATe Anandano avasara haze. tamane je paNa manamAM Ave te lakhajo. ghaNo lAbha ja thaze. ane virodhI ke na gamatI vAta paNa yathAtatha chApIzaM. leza paNa bhAra rAkhazo nahi.' emaNe ekavAra te Apyu, pachI vAraMvAra ApavAnI bhAvanA vyakta karatA rahyA, paNa ApI zakyA nahi. bhale, paNa 'anusandhAna' mATe temanA manamAM khUba lAgaNI hatI. eka Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 paramparAjIvI sAdhu saMzodhananA kSetramAM AvuM sAmayika calAve teno temane mana ghaNo mahimA hato - ema lAge. 271 temaNe zeTha kastUrabhAI lAlabhAInA khAsa AgrahathI vividha tIrtho viSe vidvadbhogya ane pramANabhUta pustikAo lakhI, je prakAzita paNa thaI, ane rasa dharAvatA vargamAM khUba upAdeya paNa banI. alabatta, sAmAnya mANasa mATe tenI zAstrIya tathA aitihAsika tathyAtmaka vAto bahu rasaprada bane tevI nahotI. koIka, potAne rUDhiparasta samajatA sAdhuoe, A paikI amuka pustikAonI amuka vAto pratye vAMdho lIdho, varSo pachI. tathya hovA chatAM potAnI mAnyatAne mAphaka na hovAthI vAMdho ! te vAMdho temaNe A. ka. peDhInA te samayanA pramukhane pahoMcADyo. tarata ja te pustikAo para aghoSita evo dhArmika pratibandha lagADI devAyo. DhAMkIjIne jaNAvavAnuM nahi, temano khulAso pUchavAno nahi, ane pratibandha ! mArI jANa mujaba, A vAtanI jANa DhAMkIjIne beeka varSa pachI thayelI. teo khUba khinna ane nArAja thayelA. temaNe dhAryuM hota to te aMge kAryavAhI karI zakyA hota, paNa temanA bhItaramAM beThelA virAgI DhAMkIe temane tevuM kazuM karavA na dIdhuM. atyanta mUlyavAna, ane Do. DhAMkI sivAya koI lakhI paNa na zake tevI e 8-10 pustikAomAM lekhaka tarIke temaNe potAnuM nAma paNa lakhavA dIdhuM nathI ke nathI tenA svatvAdhikAro (Copyrights) temaNe rAkhyA. AvA nirlepa jIva, AvI kAryavAhImAM kema paDe ? hA, khinna jarUra hatA. paNa te pratibandhathI nahi, parantu tathyAtmaka sAcI vAto mATe paNa, sAdhu gaNAtA mANaso, virodha kare te bAbate teone bhAre santApa hato. sAdhujano tathyanA AgrahI hoya ke virodhI ? A temano prazna hato. jo ke, sambandhita sAdhuone DhAMkIsAheba vyaktigata maLavA paNa gayelA, potAnI tathyaparaka vAta paNa samajAvelI, te sAdhujano pAse teno koI javAba paNa nahoto ke potAnA virodhane samarthana ApatI koI dalIla ke yukti paNa nahotI. tethI to DhAMkIsAheba vadhu khinna thayA ke jemanI pAse koI AdhAra- pramANa - jANakArI nathI teo virodha kare ? ane tene peDhIvALA svIkArI paNa le ? chevaTe temaNe sAmethI, potAnA lekhathI manaduHkha thavA badala, te sAdhujanane 'micchAmi dukkaDaM' kahIne vidAya lIdhelI. A samagra prasaMganI khabara paDatAM UMDo AghAta anubhavelo, ane eka lekha lakhelo : 'saMzodhana viruddha kaTTaratA', ane te 'anusandhAna' mAM chApelo. te vAMcIne Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 anusandhAna-71 DhAMkIsAhebe kaheluM ke 'cAlo, eka sAdhu to mArA samarthanamA bolyA !' paNa sAthe ja temaNe mArA mATe cintA paNa vyakta karelI ke 'mahArAja, tame ATaluM AkarUM lakhavAnI himmata karo cho to A rUDhijaDa samAja tamane herAna karaze. tamAre sAvadhAnI rAkhavI.' e pustikAo parano pratibandha uThAvI levA mATe tathA tenA punaH vitaraNa tathA prakAzana mATe, pachI to, ghaNA prayAsa karyA, paNa vyartha ! gayA varSe DhAMkIsAhebanI lekhita sammati meLavIne te pustikAo navesarathI prakAzita karavAnI hilacAla paNa karI, parantu prakAzaka saMsthAno pelA tathyane gupacAvavAno ke badalavAno Agraha rahyo, ane temAM DhAMkIsAhebanI sammati na thaI. tathyo ane pramANonI bAbatamAM ayogya bAMdhachoDa kema karAya? zeTha kastUrabhAIe temane bhArapUrvaka kaheluM ke tame zatruJjaya upara saMzodhanAtmaka grantha Apo. DhAMkIjIe nA pADI ke evo grantha jainone grAhya nahi bane ane koNa vAMcaze ? paNa zeThe Agraha rAkhyo ke 'bhale evaM thAya, paNa bhaktistutiparaka mAhAtmya-grantho to ghaNA lakhAya che, itihAsa ane tathyaparaka grantha paNa hovo ja joIe. ane ame, peDhI ja te chApaze.' DaoN. DhAMkIe lagabhaga 400 pRSThano eka adbhuta zodha-grantha lakhyo; paNa daramyAnamAM zeTha na rahyA ane tIrthapustikAo paratve Avo anubhava thayo, eTale te grantha temaNe dilhInI koIka (prAyaH amerikana insTiTyUTa) saMsthAne prakAzana mATe soMpyo che. paramparAvAdI mAnasane, AthI thayelA nukasAnanuM gaNita, kadI nahi samajAya ! huM chellAM traNeka varSathI temane kaheto rahyo ke tamArA AvA amuka grantho bhale je loko chApatAM hoya te chApe (yA na chApe), mane te granthonI ekeka jeroksa nakala Apo. huM sAcavIza. prakAzita nahi karAvaM. A to koIvAra kAMI pheraphAra thAya to grantha to sacavAya. sAheba mArA vibhAva sAthe sahamata thayA, ane vAraMvAra kahyu ke huM tamane nakala ApIza - cokkasa. jo ke sAhebanI vAraMvAranI nAdurasta tabiyatanA saMjogomAM te vAta zakya na banI. parantu potAnAM prakAzano viSe teo sAzaMka to rahyA ja. DhAMkIsAheba gamatIlA ane ramRjI bahu. koInI, te khyAta vidvAna hoya to paNa, paTTI utAravI temane game. ghaNAnI mImIkrI kare. koIno uccAra sAnunAsika Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara - 2 - 2016 273 hoya (nAkamAMthI bolatA hoya) to tenI AbAda nakala karI jANe. koI baMgAlI prophesara hoya to tenI sAthe baMgAlImAM vAta karatAM jAya, pelAnI uDAvatA jAya, ane evaM bane ke pelAne kazI ja khabara nA paDe. teo L. D. IndologymAM hatA te divasone yAda karIne ghaNIvAra kahetA, 'ame 7 nihnavo hatA tyAre. sukhalAlajI, becaradAsajI, mAlavaNiyA, bhAyANI, amRtalAla bhojaka, huM ane ( ghaNA bhAge) nagInabhAI (bhUlacUka levI- devI) '. ane pote khilakhilATa hasI paDatA. 'nihnava' zabda jaina paramparAmAM eka gALa jevo zabda che. jeNe zAstrano apalApa karyo hoya tene mATe te zabda vaparAyo che. have A badhA mANaso paramparAgata mAnyatAthI thoDA upharA cAlanArA. eTale rUDha mAnasa temane jhaTa svIkAre nahi. AvA mAnasanI majAka uDAvavA mATe teo uparanI vAta karatA. temane nAnA mANasanI paNa koI vAta gamI jAya to tene aMgata rUpe maLIne dhanyavAda ApyA vinA na rahe. ekavAra amArI eka samAroha - sabhA hatI. temAM teo upasthita hatA. maMgalAcaraNanuM gAna mAre karavAnuM hatuM. te zloko meM koI zAstrIya rAgamAM gAyA. to sabhA aDhI kalAke pUrI thayA pachI pAse AvyA ane svarabhAra, Aroha-avaroha vagere dvArA rAganI mAvajata mATe potAnI khuzI vyakta karI gayA. mane bhAre acaMbo ne saMkoca beu anubhavAyA. 'paJcasUtra' nAmanI prAkRta racanA amAre tyAM koI prAcIna ajJAta - AcAryanI racanA hovAnI prasiddhi che meM tenAM bAhya- Antara parIkSaNo temaja anya vividha grantho sAthenI tulanA vagere dvArA te zrIharibhadrasUrinI ja racanA hovAnuM pramANita karyuM, to te lekha vAMcIne tarata banArasathI patra lakhyo ke 'tamArI vAta sAcI che, ane huM paNa te ja niSkarSa upara Avelo chaM.' uparAMta, mArA pratipAdananI puSTimAM beeka tarko paNa jaNAvyA. temane ratnazAstrano abhyAsa hato, ratno viSe talasparzI, koI sAta peDhInA kuzala javerIne paNa na hoya tevuM jJAna teo dharAvatA, e to ghaNA loko jANatA ha. teNe aneka mUlyavAna ratno vasAvelA te paNa jANItI vAta che. parantu ratno teo yogya vyaktione bheTa ke upahArarUpe ApI detA e ochAne khabara - haze. teo kone, kyAre, zA mATe ApI detA tenI vAta temanA ja mukhe sAMbhaLI tyAre herata pAmelA. pUcheluM ke 'sAheba, zA mATe badhuM ApI do ?' tyAre teNe Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 anusandhAna-71 Apelo javAba amArI AMkha ughADI de tevo hato. temaNe atyanta gambhIrabhAve kahyu : "mArI AMkha mIMcAya tyAre mane jene mATe moha thaI zake evI eka paNa vastu mArI pAse na hovI joIe." eka santanA momAMthI ja AvI vAta nIkaLI zake; ane teo santatvathI opatA'tA teno te kSaNe amane ahesAsa thayo. temanA pratye mane, mArA pratye temane, eka sahaja lagAva hato. huM maLato rahuM, ane amadAvAdamAM ja sthiratA rAkhaM, teno teo bahu Agraha karatA. mArA samAcAra tathA zuM kAma cAle vagere jANavAnI temane tIvra icchA rahetI, ane tethI phona karatA rahetA. to, jyAre maLavA jAUM tyAre cha majalA caDIne javAnuM hoya. eTale kAyama dhokho kare, ke "be prakAranA muni hoya : vidyAcAraNa ane jaGgAcAraNa. atyAre vidyA nathI, paNa yAntrika sAdhano che - liphTa jevAM; teno upayoga tamAre karavo joIe. mArA mATe tame ATaluM badhuM kaSTa lo te na game" vagere. 'zAsanasamrAT bhavana'nuM temanA hAthe lokArpaNa, anya vividha vidvajjanonA sanmAnanA amArA loko dvArA yojAtA samArohomAM temanI upasthiti, teone candrakapradAna, tathA vividha seminAro vageremAM mArA AgrahathI temanI sammati maLatI, tenI pAchaLa emanI eka AptatAnI lAgaNI ja kAma karatI, te spaSTa hatuM. ___ mArA nAnA muni dvArA lakhAyela lekho-lakhANo teo acUka ane cIvaTapUrvaka vAMcatA. pachI pUraka jANakArI pAThavatA. paNa bahu rAjI thatA. beeka vAra to jAhera samArohamAM tenuM nAma laIne tenA viSe AzA vyakta karelI. mane lAge che ke A badhuM jIvananI eka mUlyavAna smRti-mUDI ja gaNAya. __ AvAM to keTalAM saMbhAraNAM saMbhAru ! A lekhamAM to koI kramika Ayojana vagara je vAta jema yAda AvI tema lakhI vALI che. hajIye ghaj pAchaLathI yAda AvavAnu. parantu lAge che ke have aTakavU joIe. . eka santa-prakRtinA sarvocca kakSAnA vidvajjanane ApaNe gumAvyA che, ane tethI paDelo zUnyAvakAza kadI nahi pUrAya, tenA gama sAthe sadgata Do. DhAMkIsAhebane smaraNAMjali Apato vIramIza. Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 275 DhAMkIsAheba : saMskRti saurabhanu mAnavarUpa - kanubhAI jAnI prati, parama zraddheya AdaraNIya mahArAja sAheba, ka. jAnInA pAyalAgaNa ! kAMIka aparAdhabhAva sAthe lakhuM chu ! 'kSantavyo me'parAdhaH' manamA hatuM ke pahoMcI vaLIza - lekhamAM; paNa AMkha-kAna beya jyAM khoTakAyAM hoya tyAM mAru kyAM cAle ?! be kAca uparAupara mUkIne Tagumagu akSaro vINatAM-vINatAM vAMcaveM paDe che; ne koI vAMce te sAMbhaLavA-ye baMdha ! khera ! A sthitimAM paNa huM mArI rIte parama-vidvAna-santa koTinA-ne aMjali ApavA dhArUM chu - IzvaranI kRpA haze to ! Do. DhAMkIsAheba judI ja mATInA vidvAna hatA. sAcA arthamAM saMzodhaka; paNa aTalA ja saraLa ane saMvedanazIla ! phUlone mATe ! orkiDa viSe kevu sarasa lakhyuM che - jANe koI mitrane yAda karatA hoya aq ! ne pelA risAyelA morane kema manAvavo aya te ! zAstranuM jIvana emaNe jANyuM che, aTaluM ja jIvana, zAstra paNa ! chatAM kyAMya dekhADo nahIM ! nAnAlAla kahe che te so vasA Amane lAgu paDe : 'puNyAtmAnAM UMDANo to AbhathI ye agAdha che.' kalAnA marmajJa - citra, zilpa ne saMgItanA to khAsa. ApaNI saMskRtinI anekadezIya bAjuonI anekapakSI dRSTi eTale DhAMkIsAheba - saMskRti saurabhanu mAnavarUpa ! ame sArA mitro hatA. meM ghaNAne joyA; A to ajaba ! pharIthI lekha na lakhI zakavA badala kSamA cAhato ApanA caraNe namuM chu. 'veNu', 6, ghoSA sosAyaTI, thalateja roDa, amadAvAda-54 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 anusandhAna-71 madhusUdana DhAMkI : mArI najare -- zirISa paJcAla dAyakAo pahelAM madhusUdana DhAMkI sureza joSIne maLavA vaDodarA AvyA hatA. jogAnujoga huM paNa te vakhate A mahAnubhAvo samakSa ziSyabhAve beTho hato. ethI vizeSa mAro koI paricaya na hato. pachI to vAta nIkaLI saMgItanI ane vANIno askhalita pravAha vahevA mAMDyo. te divasomAM vaDodarAmAMthI 'UhApoha' pragaTa thatuM hatuM. mane manamAM thayuM ke AvA vizvavikhyAta vidvAnano lekha 'UhApoha'mAM Ave to kevU - paNa meM mAgaNI karavAnuM sAhasa na karyu - paNa sureza joSIe emane lakhANa mokalavA ijana Apyu. ane e rIte temaNe 'Agiyo ane svarNabhramara' lekha mokalyo ane 'UhApoha'mAM pragaTa thayo. ghaNA badhA mitrone e lekha gamI gayo ane UhApohavartuLanI bahAra e lekha vaMcAvA lAgyo. mane thayu ke A vidvAne mAtra dRzya kaLAo ke jaina tattvajJAna vize nahIM, mAtra purAtattvavidyA vize ja nahIM paNa saMgIta vize paNa lakhavU joie. gujarAtI bhASAmAM saMgIta vize jhAjhaM lakhAtuM nathI. kadAca gujarAtamAM saMgIta, nRtya nATakanuM kSetra kaiMka aMze daridra che e paNa AnI pAchaLa javAbadAra hoya. jayadeva zukla, sanata bhaTTa to saMgItanA khAssA jANakAra, temaNe mana mUkIne A nibandha mANyo, vakhANyo. UhApoha to pAchaLathI baMdha thayuM ane sureza joSIe Adata pramANe 'etad'nA zrIgaNeza mAMDyA. madhusUdana DhAMkI 'tArasaptaka'nA prAstAvikamAM lakhe che : 'gaye varSe 'etad'nA sampAdaka zirISabhAIno patra maLelo ke agAu 'UhApoha'mAM prakAzita thayela mArA 'Agiyo ane svarNabhramara' nAmaka lekhane pharIthI chApavA vicArIe chIe. meM te mATe sammati to ApI, paNa lekha pacIseka varSa pUrve lakhAyelo, te pachI saMgItakSetranA thayelA vizeSa paricayathI tema ja saMgItanA viSaya para karelA vizeSa cintanane kAraNe keTalAMka umeraNo karavAnuM ApoApa jarUrI banI gayelaM. vaLI chapAyela mULa musaddAmAM koI koI sthaLe rahI gayela truTio-kSatio dUra karavA thoDA sudhArAonI, temaja keTalIka chApabhUlo paNa ThIka karavAnI AvazyakatA hatI. tethI te mATe meM samaya mAgelo.' Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 277 A zabdomAM eka vidvAnanI vidyAprIti kevI hovI joIe te jovA maLe che. keTalAka vidvAno varSoM pahelA lakhAyelA nibandhone ema ne ema ja ThaThADI detA hoya che. madhusUdana DhAMkI e jamAtanA nathI, na ja hoI zake. AvA vidvAno cheka chellI ghaDI sudhI sudhArAo karatA rahe che. ApaNA A vidvAnane mudraNadoSonI bhAre cIDa. avAranavAra mane kahyA kare, mArA lakhANane sarakhI rIte TAIpa karI ApanAra maLatA nathI. ___ 'Agiyo ane svarNabhramara' lekha punarmudrita mAtra na thayo, enI sAthe saMgItaviSayaka bIjA lekha paNa AvI maLyA. 'saptaka'rUpe prakAzita thayA. vAMcanArA to nyAla thaI gayA. ahIM A vidvAnanI eka bIjI khAsiyata, taTastha khAsiyata, ghaNA badhAe noMdhI che. sAmAnya rIte uttara hindustAnI saMgItanA cAhakone karNATakI saMgIta samajAtuM nathI, gamatuM nathI; evI ja rIte karNATakI saMgItacAhakone uttara hindustAnI saMgIta pasaMda nathI paDatuM. madhusUdana DhAMkI to savyasAcI kaLAkAra, bhAvaka. aMgata rIte temane karNATakI saMgIta vizeSa game, e mATe to teo pAchA nIlammA kaDambI pAse e saMgItanI tAlIma paNa lai AvyA hatA. AvI taTasthatA eka virala ghaTanA gaNAvI joIe. jyAM temane nathI gamatuM tyAM teo mokaLAzathI, jarAya saMkoca vinA, ughADe choga TIkA karI zake che, tyAre temanI vANImAM AkarApaNuM, akArApaNuM pravezI jAya che. enA namUnA 'tArasaptaka mAM jovA maLaze ja. ekavAra temanI sAthe kanaiyAlAla munazInI vAta nIkaLI. temanI aMgata mAnyatA evI hatI ke munazIe 'pATaNanI prabhutA'mAM jainornu pUrvagrahayukta citraNa rajU karyu che. ahiMsAmA mAnanAra jainone paNa hiMsaka bhUmikAmAM AlekhatAM munazInA pUrvagraho jhAjhA varatAya che. sAthe sAthe e paNa hakIkata che ke madhusUdana DhAMkI jaina hovA chatAM jyAM jaina AcAravicAramAM kazuM khoTuM pravezyuM hoya to tenI TIkA karatAM teo acakAyA nathI. teo saMvAdanA, setubandhanA mAnavI hatA. thoDAM varaso pahelAM to phonanA bIla bahu AvatA hatA, tyAre paNa bIlanI cintA karyA vinA sAme cAlIne lAMbA lAMbA phona teo mitrone karyA ja karatA hatA. potAnI nAdurasta tabiyatane kAraNe sAme cAlIne koIne maLavA jaI zakatA na hatA, paNa phona karavAmAM vacce tabiyata Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 anusandhAna-71 kyAM ADe AvatI hatI ? vaLI AsapAsa zaM banI rahyaM che tenI jANakArI meLavavA hamezAM Atura rahe. keTalIya vAra phonamA paheluM vAkya ja hoya'dharmakSetre-kurukSetre-sAhityakSetre - zuM cAlI rahyaM che ? ane pachI salAhasUcana ApatA rahe - jo jo, binajarUrI vivAdomAM ghasaDAI na jatA, bhUlecUke paNa rAjakAraNanI dizAmAM javAno vicAra ja na karatA. A samaya javAharalAla ke saradAra paTelano rahyo nathI. badhuM badalAi gayuM che.' mUlyahAsanI temane bhAre cintA hatI. e rIte joie to teo praziSTa paramparAnA AgrahI hatI. ane e Agraha ekeeka kSetramA teo rAkhatA hatA. samayanA pheraphAronI sAthe ApaNI badalAI rahelI jIvanapaddhati, khANIpINInI teo vArevAre TIkA karatA hatA. Aje lagnanI je badhI rItarasamo badalAI gaI che, je rIte utAvaLe utAvaLe badhuM ATopI devAya che, patAvI devAya che tenI sAme temane bhAre vAMdhA hatA. eTale rUbarUmAM ke phona para, potAnA samayanI jAhojalAlInI, e vaibhavanI vAtomAM sarI jatA ane kadAca potAnI AMkho samakSa e jUnAM dRzyone khaDAM karI detA haze. emane avAranavAra kahyu paNa hatuM ke tame tamArA samayanI ATalI badhI vAto karo cho to e lakhatA kema nathI. candravadana mahetAe 'bAMdha gaThariyA'mAM, dhanasukhalAla mahetAe-jyotIndra davee 'ame badhAM' mAM e Akho bhUtakALa keTalI asAmAnya sUjhabUjha sAthe khaDo karI Apyo che. evI rIte tame paNa tamArA vItI gayelA samayanI vAta karo. meM eTalI hade kahelu ke tame eka be vArtA nahIM lakho to cAlaze, paNa A saMsmaraNo nahIM lakho te nahIM cAle. vacce vacce kahe kharA ke tamArI vAta mAnIne e badhuM lakhavAnuM zaru karyu to che. navInatA, AdhunikatA, prayogo sAme jyAre temano bhrUkuTibhaMga thAya tyAre paNa kyAreka temane AdhunikatAnAM jamA pAsAM paNa kaheto hato. navA saMgItakAro temanI apekSAone santoSI zakatA nahIM. navI sineabhinetrIo temane bahu chIcharI lAgatI, navAM sinegIto sAme paNa emano roSa bhAre hato. temaNe eka divALIaMkamAM meloDI kI mauta - nAme lekha pragaTa karyo hato. e mAdhurya, e garimA adRzya thai gayAM teno vasavaso to AjanI tArIkhe paNa keTalA badhAne che ? aneka vidyAzAkhAomAM ATalI badhI nipuNatA prApta karI ane chatAM eno kazo bhAra na hato, sAmI vyaktine potAnI vidvattA varatAvA na de ane sahaja rIte Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 279 ja vAtono dora cAlato ja rahe. e bAbate teo umAzaMkara jozI, harivallabha bhAyANI paramparAnA; ane vAto kaMi dara vakhate vidvattAbharI ochI ja hoya. ame baMne samayanA bhAna vinA khANIpINInI vAto para UtarI jaIe. amArA banene zokha kerIno. teo pote cAkhelI, joyelI, mANelI kerInI duniyAmAM khovAI jAya ane jAtajAtanI kerIonI duniyAmAM AMgaLI pakaDIne vihAra karAve; temane tyAM ja pahelI vakhata varSoM pahelAM - momAM mUkatAM ja ogaLI jAya evaM kALaM khajUra khAdhuM hatuM, orcha hatuM te thoDuM baMdhAvI paNa ApyuM ! javalle ja emane tyAM huM ekalo gayo chu, avAranavAra mArI sAthe candrikA, jayadeva hoya hoya ne hoya ja. tyAre to gItAMjalibena paNa hatAM. jevA madhusUdanabhAi bhAvanA bhUkhyA tevAM ja gItAMjalibahena paNa. emanA gayA pachI DhAMkIsAheba aMdarathI khUba ja bhAMgI gayelA. e hatAM tyAM sudhI to bIjI kazI emane cintA ja na hatI. narasiMha mahetAnI eka kAvyapaMkti che - jananI melyA nara jIve, strIvachoyAM marI jAya re ! (bIjI eka vAcanA pramANe - zrIvachayAM marI jAya re-!) paNa aMgata rIte amane A 'strIvachoyAM'vALI vAta vadhu sparzI gaI hatI. anI pratIti ame amArI AMkho sAme joI. DhAMkIsAheba- jIvana AkhaM lekhana-vAcanamAM vItyuM, paNa temano sadA Agraha rahyo hato ke mAre kuTumbIjanone laIne temanI pAse jaq. ghaNI vAra AvI rIte ame gayA hoIo to haM zrotA ja banUM. vAto temanI badhA vacce ja cAlyA kare, oka vakhata to mArI sAthe koI na hatuM ane aTale RtvijAnI dIkarI pAramitAne laIne gayo hato, pachI to vAtono dora temaNe pAramitA sAthe ja calAvyo. aka vakhata to mArI ane candrikAnI gerahAjarInI jANa hovA chatAM parivArane maLavA ghera AvI caDhyA ane badhAne Anandita karI mUkyA. sAmAnya rIte ThaThThAmazkarI ochI kare, paNa oka vakhata phona nAnI pautrI zAzvatIo upADyo, teNe pUchayaM, 'koNa', sAmethI javAba maLyo, 'huM candrakAnta bakSI', zAzvatIo avAja pArakhI lIdho, teNe kayuM, 'tame bakSI sAheba, to huM madhusUdana DhAMkI', banne hasI paDyA. duniyAbharamAMthI amanA para lekho mATe kaheNa Ave, badhe to pahoMcI na vaLAya. kyAreka potAne badale bIjA bharosApAtra vidvAna, nAma sUcave. 'vIsamI sadInuM gujarAta' grantha mATe amAre purAtattvavidyA vize lekha joIto hato, tarata ja Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 anusandhAna-71 temaNe vaDodarAnA pro. sonavaNe, nAma sUcavyu; ame temanI pAse lekha taiyAra karAvyo ane khAtarI thaI ke pasaMdagImAM jarAya bhUla thaI na hatI. harivallabha bhAyANInI jema teo rAta-divasa kAryarata rahyA, A lekhanakAryavAcanakAryane kAraNe teo gharanI ke kAryAlayanI cAra divAlomA rahyA. temane jitendrabhAInI ghaNI otha hatI. pAchaLathI hemanta dave, pIyUSa Thakkara temanA antaraMga vartuLamAM pravezyA. A banne mAtra AvA vartuLamAM ja nahIM paNa temanA antaramAM pravezI gayA. bannene putravat gaNIne keTalo badho sneha ThAlavyo ! Aje prazna thAya ke AvI pratibhAone pAMgaravA mATenuM vAtAvaraNa kyAM che ? vAtAvaraNa UbhuM karavU paDe. 'amanA gayAthI zUnyAvakAza sarjAyo' arbu raTaNa karyA karavAno kazo artha kharo ? C/o 233 rAjyalakSmI sosAyaTI, jUnA pAdarA roDa, vaDodarA. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 madhusUdana DhAMkInAM gujarAtI-hindI lakhANo : eka avalokana sa'tyenotta'bhitA' bhUmi' 281 - hemanta dave (Rgveda 19.85.1) mAro ucca abhyAsa purAtattva viSayamAM puNenI Dekkana kolejamAM. huM jyAre ahIM bhaNavA Avyo tyAre mAruM hindI eka sarerAza gujarAtI vidyArthInuM hoya tevuM, sAdhAraNa. aMgrejI vAMcI samajI zakuM kharo paNa bolavAnA phAMphAM (Ajeya !) ane lakhavAnA paNa. mAro eka mitra saMdIpa rAjaguru marAThI, mATe marAThInAM be cAra vAkyo jANuM. TraMkamAM, gujarAtI sivAya bIjI koI bhASA sarakhI AvaDe nahIM. mArI kolejanuM vAtAvaraNa eka rIte vaizvika : bhAratanA lagabhaga dareka prAntanA vidyArthIo to kharA ja, paNa e uparAnta japAna, thAIlaMDa, zrIlaMkA, bAMglAdeza, IrAna, jorDana, yamana, lebanana, beljiyama, iMglaMDa, amerikAnA paNa vidyArthIo rahe ane A dezonA jANItA purAtattvavidono paNa AvarojAvaro kharo. gujarAtImAM vAta karavAnuM mana thAya paNa konI sAthe karUM? AvAmAM eka divasa mArI mitra RcAe mane kahevaDAvyuM ke gujarAtathI mArA eka mitra AvyA che to tuM vAto karavA Ava. huM emanI sAthe joDAyo hindI, gujarAtI, aMgrejI ema tribhASAmAM carcA cAlI. vAta vAtamAM e AvanArI vyaktie, bakula jAnIe, kahyuM ke 'DhAMkI ijha a Terara ina gujarAta.' meM pUchyaM, 'ema0 e0 DhAMkI?'. javAba maLyo hA. eTale meM sAzcarya pUchayuM, 'e gujarAtI che?' eTale pharI hakAramAM uttara Avyo. ema0 e0 mAM mAro eka viSaya bhAratIya kalA ane sthApatyano. abhyAsakramanI taiyArIrUpe ame amArA zikSakonA sUcana anusAra vAsudevazaraNa agravAla, AnaMda kumArasvAmI, zTelA krAmariza, parsI brAuna ( emanuM kAlagrasta inDiyana ArkiTekcara te amAruM jANe dharmapustaka) jevA vidvAnonAM lakhANonI sAthe sAthe ema0 e0 DhAMkInA enasAiklapIDiyA ava inDiyana Tempala ArkiTekcaranAM kelAMka prakaraNono ane emanA zakavartI lekha 'jenasisa enDa DivelapamanTa ava Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 anusandhAna- 71 mAru-gurjara Tempala ArkiTekcara' no, amArI samaja pramANe, abhyAsa karatA. mandirasthApatya mATe khAsa karIne meM enasAiklapIDiyAmAMthI - pAchaLathI samajAyuM te ghaNuM kharaM samajyA vinA ja-utArA karelA DhAMkIsAhebano A mAro prathama paricaya. AvaDo moTo vidvAna gujarAtI e vAte mane AnaMda thayelo, balake garva thayelo. pAchaLathI khabara paDI ke DhAMkIsAhebanI kalama koI eka vidyAzAkhAthI baMdhAyelI nahotI : emanI akutobhayasaMcAriNI vidyA aneka viSayomAM ghUmI vaLatI. emanuM jIvana to jANe mandirasthApatyanA abhyAsane samarpita thayeluM, paNa e sivAya kalAitihAsa, itihAsa, darzano, nirgranthavidyA, purAtattva, bhASAzAstra, ratnazAstra, bAgAyatavidyA, sAhitya, abhilekhavidyA, zAstrIya saMgIta ane zAstrIya nRtyo jevAM anekavidha kSetromA emaNe mahattvanuM pradAna kartuM che. emanuM lekhanakArya alabatta mukhyatve aMgrejImA thayuM che (devAlaya sthApatyanA mahAkozanA cha bRhatkAya granthonuM lekhana - sampAdana uparAMta nava laghugrantho ane grantho; 140 jeTalA lekho, jemAM praNAlane lagatA paMcyAzI pAnAnA sudIrgha lekhano paNa samAveza thAya). hindImAM emanAM lakhANa svalpa che (eka pustaka ane ATha lekho), paNa emanI mAtRbhASA gujarAtImAM emanuM lakhANa khAssuM vipula che (sthApatya, kalA, itihAsa, saMgIta, TaMkIvArtA ane lalita lakhANone samAvatAM sattara nAnAM-moTAM pustako uparAMta 150 jeTalA lekho ). DhAMkIsAhebanI aThThAvana varSanI sudIrgha lekhanakArakIrdImAM je lakhANo thayAM emAMnAM keTalAMka to emanI potAnI pAse paNa nahotAM. sadbhAgye emaNe emanAM vadhu mahattvapUrNa gujarAtI lakhANone pustakAkAre pragaTa karelAM. nirgrantha sAhitya ane kalA-sthApatyane lagatA be grantho nirgrantha aitihAsika lekhasamuccaya tarIke prakAzita thayA che to saMgItaviSayaka lekho saptakamAM saMgRhIta thayA che. giranArane lagatAM lakhANo sAhitya, zilpa ane sthApatyamAM giranAra e pustakamAM ane keTalIka AtmakathanAtmaka noMdho, yAdagAra anubhavo ane tAmrazAsana vArtA zanimekhalAmAM ekatrita karAyAM che. emanI TUMkI vArtAono saMgraha te tAmrazAsana. alabatta, sthaLasaMkocane kAraNe emanAM tamAma lakhANo vize ahIM vAta karavI zakya nathI, ethI ahIM emanA keTalAka agatyanA lekho vize ane e Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 lakhANomAMthI upasatI emanI lAkSaNikatAnI carcA karI che. emanuM prathama prakAzana gujarAtImAM, 1957mAM, ane e saurASTranI lokakaLAo vize. A nAnakaDI noMdha eTalA mATe agatyanI che ke e eka rIte emaNe pAchaLathI kaccha ane saurASTranA motIbharata ane bharatakAma vize khUba vigate karelA kAmano ApaNane pUrvAbhAsa Ape che (DhAMkI 1966; nANAvaTI, vorA, DhAMkI 1966). e pachI pAMca varSa sudhI emanuM gujarAtImAM koI prakAzana nathI. A samaya daramyAna emaNe eka pachI eka aMgrejImAM bhoMya bhAMganArA zodhalekho pragaTa karyA, je Aje paNa bhAratIya devAlaya sthApatyanA abhyAsamAM sImAcihnarUpa manAya che : dha kranolajI ava dha solaMkI Tempaljha ava gujarAta (1963), dha sIliMgjha ava dha Tempaljha ava gujarAta (1963), ane dha maitraka enDa saiMdhava Tempaljha ava gujarAta (1969; A lekha mULe 1960 - 61mAM lakhAyelA). 1962 bAda emaNe gujarAtImAM niyamita rIte potAnI kalama calAvI. A lekhomAMnA keTalAka pAchaLathI emaNe pote athavA emanA vidyArthIoe aMgrejImAM abhyAsalekho tarIke ke grantha tarIke vikasAvelA. jema ke, bRhad jALIo emanA vizenA granthanAM mULiyAM cheka 1963mAM lakhelA eka lekhamAM jovA maLe che (nANAvaTI ane DhAMkI 1963); e ja rIte, emanA 'bhUtajha enDa bhUtanAyaka' e abhyAsalekhanI pUrvataiyArI emanA 'bhUtanAyako' e lekhamAM joI zakAze (1969); to 'gujarAtanI toraNasamRddhi' emano lekha emanAM pIeca0 DI0 nAM vidyArthinI ane jANItAM kalAitihAsakAra pArula paMDyA - dharanA toraNa vizenA granthanuM nimitta bane che (DhAMkI 1965). A batAve che ke emaNe samayanA lAMbA paTa upara rasa ane sAtatyathI emanA managamatA viSayo upara kArya kareluM. 283 zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhIe jaina maMdironA jIrNoddhAranuM je uttama kArya kartuM tenI jeTalI prazaMsA karIe teTalI ochI. paNa A peDhIe mAtra mandironA navInIkaraNathI saMtoSa na mAnatAM A tIrthasthAno vize ane enA kalAsthApatya vize sAmAnya janatAne AdhArabhUta jANakArI maLI rahe e mATe DhAMkIsAheba jevA adhikArI vidvAna pAse khAsa paricayAtmaka pustako paNa taiyAra karAvaDAvyAM. zatruMjaya, ujjayaMtagiri (giranAra), ArAsaNa (kuMbhAriyA), tAraMgA, delavADA, rANakapura, jesalamera, varakANA ane mevADanI tIrthatrayI jevAM A Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 anusandhAna-71 laghupustakomA lekhaka je te tIrthanA itihAsa ane mAhAtmya vize temaja tyAMnI kalA-sthApatya pravRtti aMge zraddheya mAhitI uttama guNavattAnAM citro sAthe Ape che. lekhaka ahIM vyApaka mAnyatA dharAvatI khoTI daMtakathAo ane vigatono paNa nirAsa karavAnuM cUkatA nathI. keTalAMka pustakomA lekhake devAlaya-sthApatyanI paribhASA paNa saMpaDAvI ApI che, eTale emAM apAyelAM citronI madadathI koI mandira-sthApatyano abhyAsa karavA mAge to karI zake : A eno eka viziSTa upayoga thayo. astu. A pustako janasAdhAraNa mATe lakhAyAM che te batAve che ke DhAMkIsAheba lokapriya DhabanAM ne chatAM adhikRta lakhANo lakhavAmAM paNa eTalA ja kuzaLa hatA. DhAMkIsAhebe eka agatyano laghugrantha prabhAzaMkara somapurA sAthe prakAzita karyo che-durga vize. adyApiparyaMta koI paNa prAcIna ke madhyayugIna granthamAM koTa-killAnA bAMdhakAma vize niHzeSa vivaraNa jovA maLatuM nathI. A pustakamAM lekhakoe prakAzita temaja aprakAzita ema banne prakAranA sAhitya, nimajjana karIne durgaprakArAdi vize ekaThI karelI vigatone vartamAne vidyamAna durgasthApatya sAthe sarakhAvI tapAsI che. A graMthamAM cAra prakaraNa cha : pahelA prakaraNamAM killAsambandhI sAhityika sandarbho che, jyAre bAkInA traNamAM enA prakArya, prakAro ane enA vAstuvidhAna ane vinyAsanI carcA che. AmAMthI moTA bhAganAM avalokano DhAMkIsAheba jene mArugurjara kahetA te zailImAM racAyelA durgAne lagatAM che. A pustakathI prasanna motIcaMdre enI prastAvanAmAM AzA sevelI ke prAcIna ane madhyayugIna nagarone lagatI mAhitI paNa ApaNI pAse nahIMvat hovAthI A lekhakadvaya durgonI jema ja nagaro vize paNa grantha Ape. alabatta, motIcandranI A mahecchA pUrNa thaI nahIM, ane A kAma Aje paNa suyogya vidvAnonI rAha jotuM UbhuM che. prabhAsapATaNanAM prAcIna jinamandiro, vizeSa karIne to emAM apanAvAyelI, have AMtaravidyAkIya abhigamathI jANItI banelI, paddhatine kAraNe khAsa noMdhapAtra che. prabhAsa bezaka eka khUba mahattva- zaiva tIrtha hatuM, paNa e agatyanuM jaina tIrtha paNa kharaM. jaina sAhityamAM ApaNane prabhAsakSetranAM jinamandiro vize ADakatarI, saMkSepamAM ane aspaSTa mAhitI maLe che. abhilekhonI ane sAhityanI sUkSma Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 paryAlocanA pachI lekhako evA niSkarSa upara pahoMce che ke caudamI sadInA ante prabhAsapATaNamAM candraprabhacaitya uparAMta cAra jinamandiro astitva dharAvatAM hatAM. jema anyatra tema ahIM paNa A mandiro kAladevatA sAme ane AkramaNakAronI mUrtibhaMjakatAnA jhanUna sAme TakI zakyAM nathI, nAza pAmyAM che. A toDI paDAyelAM mandirono kATamALa A ja pradezamAM AvelI masjidomAM prayukta thayelo joI zakAya che. A masjidonA bArIka nirIkSaNane AdhAre, zilpa ane sthApatyanA avaziSTa avazeSonA jhINavaTabharyA abhyAsane AdhAre ane sAhityika srotonA cikitsaka vAcana pariNAme lekhako batAve che ke bhagavAna pArzvanAthane samarpita mandiranA avazeSo jAmA masjidamAM (lekha 16, paTa 11), AdinAtha devAlayanA atibhavya vitAna sahitanA bhAga mAIpurI masjidamAM (eja, paTa 5 ), neminAtha mandiranA vividha hissAo cogAna masjidamAM ane I0 sa0 nI 12-13mI sadImAM samarAvAyelA digambara mandirano keTaloka bhAga pAnavADI masjidamAM joI zakAya che. saMzodhanapaddhatinI rIte A lekha namUnedAra che tevuM koI paNa svIkAraze. 285 gujarAta islAma ane ArabonuM svAgata karanArA prathama pradezomAMno eka, e jANItuM che. sahiSNu ane kahevAtI 'vepArI buddhi'vALI prajAo A navA dharmanAM AsthAsthAno mATe jamIna to ApI ja, paNa sAthe sAthe AvAM ibAdatakhAnAonA sthApatya, enAM vidhAno, zailI ityAdine lagatI mAhitIno samAveza enA vAstugranthomAM niHsaMkoca karyo hato. DhAMkIsAhebano vAstuzAstrono UMDo abhyAsa sukhyAta che ane e adhyayananA prakAzamAM emaNe bhAratIya nAgarika temaja dhArmika sthApatyano je rIte artha karI batAvyo te paNa jANItuM che. 'mAru - gurjara vAstuzAstromA masjidanirmANavidhi' e lekhamAM cheka agiyAramI - bAramI sadInA pazcima bhAratanA vAstugranthomAM etaddezIya sthapatioe masjidaracanAnI pravidhi 'rahamANaprAsAda' athavA 'rahamAnasurAlaya'nA nAme kevI rIte sAMkaLI lIdhI hatI te teo darzAve che (1969). jayapRcchA jevA durghaTa granthamAM ApelA masjidanirmANavidhine lagatAM padyono abhyAsa karIne gujarAtanI sauthI prAcIna masjido - khaMbhAtanI jAmA masjida ane dhoLakAnI hilAla khAM masjida-sAthe tulanA karIne teo evA tAraNa upara pahoMce che ke A kRti I0 sa0 nI teramI 1. A masjidamAM hiMdu devAlayonA paNa puSkaLa avazeSo joI zakAya che. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 anusandhAna-71 sadI bAdanI na hoI zake : teramI sadI bAda gujarAtanI masjidomAM evAM tattvo dAkhala thAya che jeno koI nirdeza A kRtimAM nathI. A lekhamAM kRtino mULa saMskRta pATha ane eno gujarAtI anuvAda ApavAmAM Avyo che. A pATha eTalA mATe mahattvano che ke masjidanA vAstu aMge A sivAya bIjI koI kRtimAM mAhitI maLatI nathI. ___madhyayugIna sAhityamA svargavAsI vyaktionI smRtimA mandironuM ane evAM anya sthApatyo, nirmANa karAvavAmAM AvatuM hovAnA aneka nirdezo maLe che. A bhavano sAmAnya rIte svargArohaNaprAsAda tarIke oLakhAtAM. A jANakArI ApaNI pAse hovA chatAM AvAM devAlayo anya sthApatyothI kevI rIte judAM paDe che, athavA emanAM vyAvartaka lakSaNo kayAM che te jANItuM nahotuM. prabhAzaMkara somapurA sAthe lakhelA svargArohaNaprAsAda lekhamAM DhAMkIsAheba hAla anupalabdha paNa vAstugranthasamuccaya zrIjJAnaralakoza mAM sadnasIbe sacavAyelA siddhArthapRcchA mAM jovA maLatA 'svargArohaNaprAsAdalakSaNam'no pATha Ape che ane enA abhyAsane AdhAre sUcave che ke kRSNadeve khajurAhonAM mAtaGgezvara ane brahmA mandira vize temaja bhojapura (ma. pra.) khAte AvelA apUrNa zivamandira vize e mULe 'smRtimandiro' haze tevI rajU karelI abhidhAraNA vastutaH sAcI hatI. dakSiNa bhAratamAM paNa 'paLLipaDaI' nAme jANItAM AvAM samarpita bhavano jovA maLe che. aMgakoravATanuM jagaprasiddha devAlaya A ja paramparAnuM agni-eziyAI svarUpa che, to rAjasthAnanI chatrIo enuM madhyayugIna bhAratIya (alabatta, islAmI ghummaTathI prabhAvita). vAsudevazaraNa agravAla ane motIcandra sarakhA vidvAnoe zilpa ane sthApatyamAM jovA maLatAM anekAneka rUpAvartonI kharI pichAna emanA sAhitya ane kalApadArthonA pragADha abhyAsane pariNAme karI ApI che. DhAMkIsAheba A uttama paramparAne AgaLa dhapAve che, vikasita kare che. mandirasthApatyanuM zAstrIya varNana karavA mATe anivArya paribhASA to temaNe ApI ja, paNa sAthe sAthe emaNe sthApatyamAM paNa vividha rUpAvartAnAM kharAM nAma ApyAM. 'bhIlaDInA vezamAM ___2. A mandira vize teo kahe che ke A brahmAnuM nahIM paNa ziva- mandira hatuM ane emAM caturmukha liMga hatuM. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 287 pArvatI' evI u0 pra0 zAhe ApelI oLakhane temaNe 'kirAtavezA bhavAnI' evaM sAcaM abhidhAna ApelaM. ahIM anukrame nAgadamana athavA kAliyadamana tarIke jANItI chata, pazuvarAhanAM zilpa ane kalyANatrayanI carcA karI che.. gujarAtanAM mandiromAM nAgadamananAM vitAno sAmAnya rIte samatala chatamAM jovA maLe che (sara0 nANAvaTI ane DhAMkI 1969, paTa 64). vitAno vize savigata mAhitI ApatA grantha aparAjitapRcchA nAM vitAnaprakaraNomAM alabatta nAgadamana vize koI nirdeza nathI, paNa enA ja dvArAvatIlakSaNAdhyAyamAM 'vitAne gokulodbhAva kAlIyasyAyabhidAyam' evo pATha maLe che (218. 36 gadya), je spaSTa batAve che ke A lokapriya rUpAvartathI zAstrakAro ajANyA nahotA. e ja dhATIe lakhAyelA pazuvarAha vizenA lekhamAM teo batAve che ke cheka guptakALathI dekhA detA pazuvarAhanAM zilpa atyanta jANItAM hovA chatAM ane sArA pramANamAM prApta thatA hovA chatAM zAstromAM enA sandarbha sAMpaDyA nahotA. e sandarbha aparAjitapRcchA mAMthI zodhavAnuM zreya emane jAya che : 'pAdena vA tribhAgena nyUnaH syAd vAsudevakaH / AdimUrtyardhabhAgena vArAhasya tathodayaH,' alabatta ahIM nirdeza pazuvarAhano che ke nRvarAhano te spaSTa thatuM nathI. sadbhAgye vizvakarmAnA vAstuzAstra mAM eno ApaNane asandigdha pATha maLe che : 'mUlanAyakahInaM tu sUkaraM kArayettataH'. ane pachI AgaLa kahe che ke, 'sUkaro madhyataH sthApya kAryA suramayI tanuH' to vAstuvidyA paNa jaNAve che ke, 'madhye tu sUkaraH sthApyaH sarvadevamayaH zubhaH' kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya ke varAhanA deha upara devatAonI AkRti utkIrNa karavAmAM AvatI hovAno A purAvo khUba mahattvano che. Ama, pazuvarAhanA mUrtividhAnano zAstrIya AdhAra emaNe ApaNane saMpaDAvI Apyo. ____ madhyayugamAM, vizeSataH teramI ane paMdaramI sadI daramyAna, racAyelA jaina sAhityamA vAraMvAra kalyANatrayanA ullekho maLe che. A kalyANatraya te dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANanA trikanuM sthApatyakIya pratividhAna che. abhilekho ane sAhityanA, ane emAM paNa paripATIonA, jhINA abhyAsane aMte DhAMkIsAheba giranArasthita kalyANatraya vize ATalAM tathyo tArave che : ernu nirmANa tejapAla dvArA karavAmAM AveluM; e bhagavAna neminAthane samarpita hatuM; e traNa starIya racanA hatI, jenA dareka staramAM cAre dizAmAM cAra mUrtio korelI; eTale ke kula bAra Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 anusandhAna-71 mUrtio, jemAMnI cheka nIcenA staranI mUrtio kAyotsarga mudrAmA hatI; A racanA je mandiramA sthApita karavAmAM AvelI te mandira hAla sagarAma sonInA mandira evA khoTA abhidhAnathI jANItuM che, jo ke emAM A racanA hAla nathI. kalyANatrayanA zilpavidhAnane nakkI karyA bAda teo batAve che ke A prakAranI ja neminAthane samarpita racanA Abusthita luNavasahikAnI hastizALAmAM paNa jovA maLe che, jene muni kalyANavijaya trikhaNDa caumukha tarIke, muni jayantavijaya merugiri tarIke ane u0 pra0 zAha paJcameru tarIke oLakhAve che. racanAvidhAnanI dRSTie A racanA giranArasthita neminAtha devAlayamAM tejapAle karAvelA ane paripATIomAM varNita kalyANatraya sAthe taMtotaMta maLe che, ethI vAjabI rIte ja DhAMkIsAheba batAve che ke A racanAnuM kharaM nAma kalyANatraya che. A prakAranI racanA rAjasthAnamAM anya sthAnethI paNa maLelI che. abhilekhonA purAvAothI teo potAnA A tAraNane punaH vizeSa samarthita kare che. DhAMkIsAhebanA abhyAsano mukhya viSaya mandirasthApatyano hovA chatAM temaNe nAgarika sthApatyo vize paNa prasaMgopAtta lakhANo karelAM che. nADola ane nADalAInAM mandiro vizenA lekhamAM teo gujarAtamAM vAvanA sthApatyanI carcAmAM Utare che. teo ahIM sodAharaNa batAve che ke gujarAtanI vAvamAM jovA maLatA sazobhita mALa mandirasthApatyanI bIjI keTalIya bAbatonI jema maLe murudeza(rAjasthAna)thI AvyA che. emanA mate mAragurjara devAlayonI jema gujarAtanuM vAvasaundarya paNa aMte rAjasthAnanI dena che.. A sivAya, gujarAtImA emaNe kalAarthaghaTana, zobhanAGkano, sthApatyanA vividha avayavo, mUrtividhAna ane mUrtividyA vize paNa ghaNA lekho lakhyA che. DhAMkIsAhebanA saMzodhana- bIjuM mukhya kSetra nirgranthavidyAna. 1973mAM lA0 da0 prAcyamandiramA bhAratIya kalA ane sthApatyanA saMzodhana-prAdhyApaka tarIke joDAyA bAda jaina dharmanA itihAsamAM temaja sAhityamAM teo vizeSa rasa letA thayA. alabatta, A pUrve emaNe jaina kalA ane sthApatya vize lekho pragaTa karelA kharA. emanuM jaina itihAsa ane sAhityamAM pradAna khUba mahattva- che. jaina sAhitya ane dharma pratyeno emano abhigama arUDha ane eka satyavaktAno che. teo paramparAprApta mAhitI svIkAre kharA paNa ene cArebAjuthI cakAsyA bAda. bIjI rIte kahIe to anya sAdhanothI e mAhitInuM samarthana thayelaM hovU joie. A Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 289 cikitsaka paddhatinI madadathI emaNe jaina dharma ane sAhityanA itihAsane vaLagelAM daMtakathAo. ardhasatyo ke zaMkAonAM ghaNAM jALAM sApha karyAM che. keTalAMka udAharaNo joIe. namaskAramaGgala uparanI noMdhamAM teo batAve che ke A mantramA hAla je nava kaNDikA jovA maLe che te I0 sa0 nI chaTThI sadIthI vadhu prAcIna nathI. abhilekhanA ane sAhityanA purAvAo TAMkIne teo jaNAve che ke mULamAM kevaLa eka ja pada hatuM : namo arahantAnam, je mahArASTranA pAle abhilekhamAM jovA maLe che. samayAntare emAM bIjA namaskAra umerAyA (jema ke khAravelanA abhilekhamAM 'namo arahantAnam'nI sAthe 'namo siddhAnam' ema che), ane chevaTe enuM AjanuM nava padavALu rUpa astitvamAM Avyu. eTalethI na aTakatAM teo AgaLa darzAve che ke nirgrantha paramparAmAM bhagavAna mahAvIra pachI koIne arhat pada apAyuM nathI. paNa khAravelanA hAthIgumphA abhilekhamAM e guphA 'arhato' mATe korAvI hovAno spaSTa nirdeza che. eno artha e thayo ke jainono e koI judo paMtha hovo joIe, ghaNe bhAge to bhagavAna pArzvano. pAzvano eTalA mATe ke emano sampradAya bhagavAna buddhanI jema madhyamamArgano hato, mahAvIra jevo atyanta kaThora nahIM. e ja rIte, pAlenI guphA paNa arhat indrarakSite khodAvelI. A prakAra guphA taiyAra karAvavAnuM kArya mahAvIranA anuyAyIo mATe sarvathA avihita hoI A indrarakSita paNa koI mahAvIra-itara mArgano hoya-moTe bhAge to kaliMgamA je jaina pantha hato teno ja-te ghaNuM zakya lAge che.3 .. jaina sAhityanA itihAsamAM DhAMkIsAhebe tarkapuraHsara AMkelA vividha jaina vidvAnonA samaya anya jaina vidyAvanto mATe kSobharne kAraNa banyA che; svAmI samantabhadrano samaya ejeM eka udAharaNa. svAmI samantabhadra eTale digambara sampradAyanA sauthI ghumAna vidvAnomAMnA eka. emane Ama to I0 sa0 nI pahelIthI AThamI sadI sudhI mUkavAmAM Ave che chatAM, bAlserovica noMdhe che tema, emanA 3. rasa dharAvatA vAcako gustApha roTanA namaskAramaGgala vizeno lekha paNa vAMcI zake (roTa 1974). pAlenA abhilekhanI jANakArI na hovAthI roTa lakhe che ke, "lo riginally, there existed in the centuries before Christ the sacred formula consisting of only two members, represented by the above-quoted inscription [scil. of Kharavela]' (1974 : 18) Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 anusandhAna-71 samayanI kharI carcA to paM0 jugalakizora mukhtAra, kA0 bA0 pAThaka ane madhusUdana DhAMkI jevA jUja vidvAnoe ja karI che; bAkInA lekhakoe to pramANonI ke dalIlonI sAdhakabAdhaka carcAvicAraNA karyA vinA ja A ke te samaya Apyo che (bAlserovica 2014 : 21 thI AgaLa). DhAMkIsAheba samantabhadranA samayane lagatAM tathyo, dalIlonI mULamAM jaIne gaveSaNA calAve che tathA emanI kRtiomAM jovA maLatA dArzanika khyAlo ane paribhASA, pratimAvidhAnane lagatA nirdezo, ane tatkAlIna saMskRta kAvyanI sthitine dhyAne laI emano samaya I0 sa0 550-625 vacce mUkI Ape che. mandirasthApatyanA abhyAsamAM abhilekho mandiranirmANanI nizcita miti pUrI pADatA hovAthI DhAMkIsAhebe enuM adhyayana kareluM. pAchaLathI jaina dharma vize vigate UMDo abhyAsa karavAna banatAM emAM vistAra Avyo. jaina sAhityanI ane gurvAvalIonI Azcarya jagavatI pragADha jANakArInI sAthe navAM saMzodhanothI paNa pUrNatayA vAkepha hovAne kAraNe temaja aMkoDA meLavavAnI agamya zaktine kAraNe emaNe emanA abhilekhaviSayaka abhyAsalekhomAM vaMzAvaLIo tAravI ApI che athavA mAnya vaMzAvaLIone vadhAre cokkasa karI ApI che (sara0 jamba(ka) maMtrInI vaMzAvaLI; varahuDiyA kuTuMbanI vaMzAvaLIo; candrakuLanI, rAjagacchanI, tathA bRhadgacchanI guruziSya paramparA; dhAMdhalano vaMza; porabaMdaranA jeThavAonI vaMzaparamparA, vagere); gujarAtanA itihAsanAM najANItAM ke alpakhyAta tathyone ane vyaktivizeSone prakAzamAM ANyAM che; acokkasa ke sandigdha pAThane badale pATha sunizcita karI ApyA che; jaina sAhityamAM sacavAyelI aitihAsika paramparAne bIjAM sAdhanonI madadathI tathyamUlaka siddha karI ApI che, ane ema emaNe gujarAtanA itihAsane mahattva- pradAna karyu che. lalita temaja anya kalAomAM UMDA rasane pariNAme emaNe cheka pistALIsa varSanI prauDha vaye saMgIta zIkhavAnI hAma bhIDI ane hindustAnI temaja karNATaka saMgItanI pAyAnI bAbatonI jANakArI meLavI. jIva mULe kalArasikano hovA uparAMta saMzodhakano to kharo ja eTale A banne saMgIta-paramparAnA itihAsamAM ane rasakAraNamAM paNa teo UtaryA. devAlaya-sthApatyanA mahAkozanuM gaMjAvara kAma hovA chatAM emaNe thoDo thoDo samaya corIne saMgItazAstranAM saMzodhano kal. emanAM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 291 saMgItane lagatAM lakhANo saptakamAM saMgRhIta thayAM che. gujarAtImAM A prakAranA A pahelA ja pustakane viSayanA jANakAroe umaLakAthI vadhAvyuM hatuM. eno prathama sudIrgha lekha 'Agiyo ane svarNabhramara' hindustAnI ane karNATaka e banne saMgIta paramparAono pAragAmI, saMvedanazIla chatAM cikitsaka dRSTie tulanAtmaka abhyAsa Ape che. mAlakosa rAganA mULa nAma vizeno emano lekha A khUba jANItA rAgarnu nAma auDava bhairava hovAnuM sUcave che, to sAthe ja vartamAne vidvatsammata abhiprAya ke jUno bhAratIya saptaka kAphI rAga AdhArita hato enI punarvicAraNA karI e bhairavI upara AdhArita hato tema sUcave che. 'saMgItamA rakti' e lekhamAM saMgItazAstranA saMskRta granthomAMthI puSkaLa avataraNo sAthe potAnA matanI sthApanA karI temaNe raktinA vibhAvane spaSTa karavAno prayatna karyo che. anya eka lekhamAM emaNe bhAratIya saMgIta paramparAmAM vAdananI apekSAe gAyananI zreSThatA mAnya gaNAI hovAnuM darzAvyuM che. e sivAya A pustakamAM baDI motI, ThAkUra jayadeva siMha, nIlammA kaDambI jevA saMgItanA uttama mahArathIo vize emaNe saMvedanAsabhara lakhelA paricayAtmaka lekhono paNa samAveza thAya che. ____ DhAMkIsAhebanAM hindI lakhANo pramANamAM jUja che. mAnatuGgAcArya aura unake stotra (jitendra zAha sAthe) pustakamAM emaNe mAnatuGgAcAryanI amara racanA bhaktAmarastotra nI vAcanA ane e vizeno abhyAsa Apyo che. bhaktAmarastotra nI be vAcanA maLe che : cuMvALIza padyonI zvetAmbara ane aDatAlIsa padyonI digambara. A vAcanAonA temaja ene lagatAM pUrvasUrionAM adhyayanonA sUkSma anveSaNa bAda sampAdako cuMvALIsa zlokonI zvetAmbara vAcanAne AdhArabhUta mAne che ane ene anusare che. emano mata A kRtine I0 sa0 nI chaTThI sadInA uttarArdhamAM mUkavAno ane digambara vAcanAmAM jovA maLatAM cAra kSepaka padyone I0 sa0 nI caudamI sadImAM mUkavAno che. vaLI, A kRtinA kartAnA sampradAya vize paNa matabheda hovAthI enI paNa gaveSaNA calAvI sampAdako pratipAdita kare che ke mAnatuGgAcArya zvetAmbara hatA. vizeSa ullekhanIya to A mahAna kavi-vicArakanI sampradAyasaMkucitatAnI sampAdakoo karelI TIkA che. kRtinA vIsamA zlokamAM mAnatuGgAcArye-mULe brAhmaNa paNa pAchaLathI jaina-ziva ane viSNu vize nindAtmaka Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 anusandhAna-71 TippaNI karI che. sarvadharmasamabhAvamAM mAnatA sampAdakoe A bAbatano khAsa nirdeza karI ene vakhoDI kADhI che. A pustakamAM ApeluM bIjuM stotra bhayaharastotra (aparanAma namiuNastotra ) che. rAmaputta ke rAmagutta e nAmanI carcA emaNe sUtrakRtAGganA sandarbhamAM karI che ane batAvyuM che ke e vyaktinuM nAma rAmagutta (saM. rAmagupta) nathI ke nathI eno samrATa samudraguptanA rAmagupta nAma dharAvatA putra sAthe koI sambandha. e pAli sAhityamA AvatA rAmaputta (saM0 rAmaputra) che jemaNe bhagavAna buddhane yoganI pravidhio zIkhavI hatI. emanuM nAma prAcIna nirgrantha kRti isibhAsiyAiM mAM paNa jovA maLe che (jaina ane DhAMkI 1987) ___ jaina dharmanA bAvIsamA tIrthaGkara ariSTanemi mathurAnA hatA ane emano samaya mahAvIra pUrve 84,000 varSano hato evA dhArmika matAgrahane AdhAre keTalAka vidvAnoe, mathurAnA AsapAsanA pradezamAM zaurasenI prAkRta bolAtI hovAne kAraNe, nirgrantha dhArmika sAhityanI racanA mULe zaurasenI bhASAmAM thayelI ane pAchaLathI eno anuvAda ardhamAgadhImAM karavAmAM Avelo evo navIna ane sarvathA Azcaryapreraka mata rajU karelo. purAtattva ane itihAsanA sandarbhamAM zaurasenI bhASAnI prAcInatA e lekha DhAMkIsAhebano puNyaprakopa kevo hoya tenuM nidarzana pUruM pADe che. A grantho I0 pU0 84,000mAM racAyelA evA matano tevo virodha karatAM jaNAve che ke e samaye manuSya paththarayugamAM jIvato hato ane saMskRtinuM nAmanizAna nahotuM. pUrvapakSanI dalIlane AgaLa dhapAvatAM teo sopahAsa lakhe che : yadi ariSTanemi jina kA upadeza zaurasenI meM rahA aisA mAnA bhI jAya to kyA anaginata araboM sAla pUrva mAne jAnevAle tIrthaGkara RSabha jina kA janma ayodhyA meM huA thA, taba kyA unakI bhASA purAnI avadhi [ avadhI ] thI ? aura banArasa meM jinakA janma huA thA vaha arhat pArzva kA upadeza kyA purAnI bhojapurI meM thA ? teo e bAbata upara paNa ApaNuM dhyAna dore che ke mathurA pradezamAMthI maLelA aneka abhilekhomAM kyAMya zaurasenI bhASAno prayoga thayo nathI ! ____ jaTAsiMha nandinA varAMgacarita no samaya e kRtimAM AvatA nirdezojinapratimAne candana, kuGkama, puSpAdi arpaNa karavAM-ne AdhAre teo batAve che ke Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 293 enA kartA digambara sampradAyanA na hoI zake; balake zvetAmbara sampradAyanA paNa na hoya kAraNa ke e sampradAyamAM paNa I0 sa0 nI dasamI sadI pUrve A prakAranAM pUjA-arcana nahotAM. bIjuM, jaTAsiMhane mate devaloka kiMvA kalponI saMkhyA bAranI che; digambara paramparAmAM pUjyapAda devanandinA samayathI laIne A kalpanI parigaNanA. sAmAnya rIte, tattvArthasUtra nA virala apavAdane bAda karatAM, soLanI karavAmAM AvI che. A batAve che ke jaTAsiMha kAM to yApanIya sampradAyanA hoya athavA to kSapaNaka (DhAMkI 1992). harivaMzapurANa mAM jinasenanA pArvAbhyudaya no sandarbha Ave che. pArvAbhyudaya nI chellI kaNDikAmAM rASTrakUTanareza amoghavarSano ullekha che. jinasenanI anya kRtionA sambhavita samaya nakkI karyA bAda teo evA niSkarSa upara pahoMce che ke pArvAbhyudaya nI racanA Azare I.sa. 815-820 daramyAna thaI hovI joIe. ane jo ema hoya to I.sa. 784mAM racAyelA manAtA harivaMzapurANa mAM jinasenano je nirdeza che teno zo khulAso ? DhAMkIsAheba batAve che tema harivaMzapurANa mAM AThamI sadInI chellI pacIsImAM vidyamAna indrAyudha, vatsarAja, jayavarAha, vallabha sarakhA rAjAono nirdeza che te spaSTa kare che ke e purANa I.sa. 775-800 daramyAna racAyu hovU joie. eTale ke enI manAtI I.sa. 784nI miti khoTI nathI. A uparathI teo evA tAraNa upara pahoMce che ke purANane aMte tera padyomAM mahAna jina vidvAnonI ane emanI kRtionI je mALA gUMthavAmAM AvI che te prakSipta che ane ghaNe bhAge te pArvAbhyudaya nI racanA bAda, saMbhavataH I.sa. 850 bAda, harivaMzapurANa mAM dAkhala karavAmAM AvI haze. ___DhAMkIsAhebano eka anya zokha vanaspationo. emAM paNa teo UMDA UtarelA. emanA jUI ane bhuMgalapuSpAdi varganI vanaspatine lagatA lekha emanI rasika vidvattAnI eka judI ja bAju rajU kare che. aMgrejI nAma TrampiTa krIpara uparathI tevo navo zabda ghaDI kADhe cha : bhuMgalalatA. gujarAtImAM navA zabdonA ghaDataramA DhAMkIsAheba khAsa rasa letA. emaNe aMgrejI boDI leMgvija mATe vapuvAcA (pahelAM vapubhASA) zabda mUkyo; istheTiksa mATe rAjakAraNa ane arthakAraNa uparathI rasakAraNa evo paryAya racyo; phenTasI mATe kAlpanikA ane sasapensa (thrIlara) mATe rahasyikA zabdo ApyA. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 anusandhAna-71 emanAM lakhANano abhyAsa karanArI vyakti enAM keTalAMka lakSaNo tarata tAravI zake : vizALa sAmagrI, avagAhana, akATya tarka, sarjanAtmaka sargazakti, sundara ane bhAvavAhI bhASA. paNa e potAnI sarjanAtmaka kalpanAzIlatAne kadI pAMkho pUrI na pADe : teo to ene e vadhu UMce na UDI jAya te mATe, phrAnsisa bekana kahetA tema, purAvAnAM vajaniyAM laTakAvI rAkhe che. pUrvasUrionAM lakhANonuM UMDaM adhyayana, sAmagrInI lagabhaga niHzeSa tapAsa ane enI Antarika temaja bAhya cikitsA, nAnAmAM nAnI vigato upara paNa pUratuM lakSa-A badhI cALaNImAMthI pasAra thayelI ane ethI sarvathA asandigdha sAmagrIne AdhAre teo potAnA nirNayo bAMdhe che. emanA lagabhaga dareke dareka mahattvanAM vidhAnonI pAchaLa AdhArabhUta vigatonI phoja khaDI hoya, Ama, emanI saMzodhanapaddhati vigatothI nirNayo taraphanI che. keTalIye vAra evaM banyuM che ke emanA nirNayo koI sampradAyavizeSane ke samudAyane anukULa na paNa AvyA hoya, paNa ethI e potAnI vAta paDatI na mUke. ___ A uparathI koI rakhe ema mAne ke emanuM pANDitya zuSka hatuM. nA. e to mULabhUta rIte saundaryalubdha rasika hatA. cAhe sthApatya hoya ke zilpa, citra hoya ke saMgIta, vanaspati hoya ke prANI, ke pachI bhASA-A tamAmamAM rahelu saundarya emane cumbakanI jema AkarSe. emanAM vizALa ane vaividhyapUrNa lakhANomAM jo koI eka sUtra hoya to te A sundaratAnI zodha, ane enA mahimAgAnanuM che. A rIte to teo ekI sAthe paNDita ane rasikanuM surasa mizraNa hatA. eTale ja teo potAnI bhASAne paNa satata sammArjita karatA. emanAM lakhANonuM bhASAsaundarya UDIne AMkhe vaLage tevaM che. saMskRtADhya padAvali, samarpaka zabdonI cIvaTapUrvakanI pasaMdagI, prAsAdikatA, laya ne chatAM emAM prabaLa vega ane asarakArakatA paNa kharI. eTale eka tarapha emAMthI atyanta ugra matabhedo sarjAya ke pracaNDa vivAdo pragaTe chatAM o bhASA vAMcanArane AnaMda paNa Ape. hindI bhASAmAM emanAM lakhANo alpa che. tyAM teo saMskRta bhASA upara sampUrNa AdhAra na rAkhatAM gAMdhIjI jene hindustAnI kahetAM-eTale ke hindI-urdUnuM madhura mizraNaemAM lakhavAnuM pasaMda kare che. mAnatuGgAcArya aura unake stotra emanA A bhASAprAdhAnyanuM eka jAgatuM dRSTAnta che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 saMdarbhasUci : ____Baleerowicz, Piotr. 2014. On the relative chronology of Dharmakirti and Samantabhadra. Journal of Indian Philosophy 42: 1-47. Dhaky, M. A. 1959. The problems on Pramanamanjari. Bhartiya Vidya 19 (1-4) : 25-31. - 1966. The Bead Work of Kutch and Saurashtra. In J. M. Nanavati, M. P. Vora and M. A. Dhaky, The Embroidery and Bead Work of Kutch and Saurashtra, pp- 59-125. Baroda : Department of Archaeology, Gujarat State. - 1969. mAru-gurjara vAstuzAstromAM masjida nirmANavidhi. svAdhyAya 7 (i) : 64-79. - 1973. nAgadamananI chata ane vAstuzAstravidhAna. purAtana, pp. 122123. (Offprint; details unavailable) - 1976b. yAsmIna. kumAra 53 (12) : 458-461. - 1977. bhuMgalapuSpAdi varganI latAmaMDaLI. kumAra 54 (ii) : 369-371. - 1982. zilpazAstromAM pazuvarAha. pathika 12 (3) : 17-20. - 1992. dAkSiNAtya nirgrantha paramparA ke kucha granthoM kI aitihAsika samasyAe~, Samskriti Sandhana 5 : 14-19. - 1998. HHCh. Amdavad: Sardaben Cimanbhai Educational Resarch Centre; Mumbai and Vadodara: Ksitij Samsodhan Prakasan Kendra. - 1999. purAtattva aura itihAsa ke pariprekSya meM zaurasenI bhASA kI prAcInatA. In Acarya Vijay-Sil-candrasuri and K. R. Chandra (ed.), jinAgamoM kI mUla bhASA / The Original Language of Jain Canonical Texts, pp. 159-160. Ahmadabad : Prakst Tekst Sosayati. In Acarya Vijay-Sil-candrasuri and K. R. Chandra (ed.), pp. 159-160. - 2002. nigraMtha aitihAsika lekhasamuccaya. Two volumes. Amdavad: Sresthi Kasturbhai Lalbhai Smarak nidhi. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 anusandhAna-71 - 2010. Hifra, formy 327 744614i forear. Amdavad : Lalbhai Dalpatbhai Bhartiya SamskTti Mandir. Jain, Sagarmal and Dhaky, M.A. 1987. 2744 21 3744387 - sUtrakRtAMga ke saMdarbha meM ? In M. A. Dhaky and Sagarmal Jain (ed.), jaina faen at 3174174 R, do daigiu anlat291A aicelu, pp. 8 - 11 Varanasi : Parsvanath Vidyasram Sodh Samsthan. Nanavati, Jayendra and Madhusudan Dhaky. 1963. TRISHT hufes. 41 39 (6): 290-297. Nanavati, J. M. and M. A. Dhaky. 1969 The Maitraka and the Saindhava Temples of Gujarat. Artibus Asiae Supplementium 26. Ascona : Artibus Asiae Publishers. Nanavati, J. M., M. P. Vora and M. A. Dhaky. 1966. The embroidery of Kutch and Saurashtra. In J. M. Nanavati, M. P. Vora and M. A. Dhaky, The Embroidery and Bead Work of Kutch and Saurashtra, pp. 1-57. Baroda : Department of Archaeology, Gujarat State. Roth, Gustav. 1974. Note on the pamca-namokkara-paramamangla in Jaina Literature. CETTEN, The Adyar Library Bulletin (Mahavir Jayanti Volume) 38: 1-18. Sompura, Prabhashankar O. and M. A. Dhaky. 1968. KORTETYTHIG. Falle 14 5 (2): 191-195. Sompura, Prabhasankar Oghadbhai and Madhusudan Dhaky. 1971. Hrritu golfar (akan Alth chile-uaisit AT&TulifetchR ). Mumbai: Somaiya Pablikesans. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara 2016 DhAMkI sAheba nAmerI svajananuM eka zakalacitra - pIyUSa Thakkara 297 1. Ama juo to amArI vacce dasakAonuM aMtara ne paricaya - sambandhano mAMDa doDha dAyako. duniyA AkhInA e kharekharA sAheba ne amArA mATe sAcuM kahuM to DhAMkIsAheba nAmerI amArI atyanta kALajI lenAruM eka svajana. eka pharizto cAlatAM cAlatAM kyAMka aNadhAryo bhego thaI gayelo. hato tyAre avAja rUpe amArI paDakhe amArA mAthe hAtha pasavArato hAjarAhajura hato. emanI upasthiti eTalI badhI to koThe paDI gayelI ke sAMja paDe ne sAta - AThanA gALe mobAIla raNa to e phona sAhebano ja che evI khAtarI rahetI. ane nathI tyAre Aje game te ghaDIe emanI sAthe manomana goThaDI maMDAya jAya che, Ama ja. hatA tyAre ja ghaNI vAra thaI AvatuM ke A sambandhanuM kharuM sata samajAze tyAre bahu moDuM to nahIM thaI gayuM hoya ne ! khabara nathI....... 2. e RNAnubandhamA mAnatA. koInA akAraNa gamavA ane akAraNa na gamavA vize koka bhavanAM leNAM jotA. nahitara Ama bane zI rIte ? nA to huM bhAratIya devAlaya sthApatyano vidyArthI ke nA saMgItano marmI ke nA jaina darzanano abhyAsI, nA huM bAgAyata jANuM ke nA mane ratnazAstranI parakha. nA aneka bhASAsaMskRtino bhomiyo ane chatAM emanI sAthenI AvI adhikI aMtaraMgatA. hajIye A vAte vimAsuM chaM. rakhe, ema mAnI letA ke AvI sthiti mAtra mArI ja thatI, mArI jema emanA paricayamAM AvelA ghaNAno e ja anubhava. jANe emane darekane anukULa thavAno kImiyo hastagata. athavA to darekamAMnuM ujaLaM pAsuM mApI levAnI emane dRSTi. emanA manamAM vasI gayelI dareka vyaktine pote sAme cAlI phona kare. sAme vyastatAo hoya to anukULa samaya pUche ne pharI phona kare. nirAMte vAta kare. sAmevALo mANasa nAno hoya ke moTo, emane mATe sarakho. emanA ghare AvanArA paNa bhinna bhinna mANaso. saMgItakAro, citrakAro, sthapatio, saMskRtanA paNDito, itihAsakAro, sAhityakAro, phoTogrApharo, nATyakAro - banAvIe to AkhI eka lAMbI yAdI taiyAra thaI zake. to e paNa kharuM ke pIpalsa plAjhAnA emanA phleTa sAmenA banne phleTa kolejanA vidyArthIone bhADe apAya. tyAM rahenArA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 anusandhAna-71 ghaNA vidyArthIo sAthe emane paricaya. darekanA sArAM vAnAMnI emane phikara. ghaNIvAra moDI sAMje emane tyAMthI ame nIkaLIe tyAre hamezanI jema teo gaLagaLA thaI jAya. liphTa sudhI amane vaLAvavA Ave. ame emane vandana karIe. mane vahAlathI bheTI le. bIjalane mAthe hAtha rAkhI kahe khuza raho dIkarI. pIpalsa plAjhAnA e chaTe mALe moTebhAge tyAre koI nA hoya. emanI sAthe rahenAra bhAI kyAMka bahAra gayo hoya. pachI raste cAlatA vicAro Ave ke DhAMkIsAheba dhIme dhIme pAchA potAnI rumamAM jaIne takiye pITha TekavIne besaze ne chatane jotAM potAne zarIre hAtha-peTe haLave hAthe khaMjavALatAM khaMjavALatAM potAnI AMgaLIomAM ja vAto guMthaze. tyAre balbanA pILA ajavAsamAM konI sAthe vAta mAMDatA haze. emane maLavA koI nA gayuM hoya tyAre paNa emano nityakrama te A ja.. 3. emane pahelavahelAM kyAre joyA haze ? athavA to ema pUrcha ke kyAre emanuM nAma sAMbhaLyuM haze? kadAca tyAre saptaka chapAyuM hatuM. kadAca 'etad' mAM zobhAMkano vizenA emanA lekho AvyA hatA. kadAca, kavi-nibandhakAra yajJeza daveno e gALe ja prakAzita pahelo nibandhasaMgraha arUpasAgare rUparatanamAMno nibandha "gadyasthapati DhAMkIsAheba" vAMcyo haze. hA, haze, AmAMnaM koika eka nimitta banyaM haze athavA to A badhAne kAraNe emanA mATe AkarSaNa janmyuM haze. paNa emane pahelIvAra joyA to sAvalImAM. jayadevabhAInI (jayadevabhAI zukla) kolejamAM yojAyela eka zibiramAM. e pachI taratanA gALe tArIkha 22 jUna 2001nA phAina ArTas phekalTInA mArA sahapAThI ane Aje jANItA yuvAna citrakAra rucina sonI sAthe amadAvAda emanA ghare emane maLavA pahoMcI gayo hato. A mulAkAtono tyAre je silasilo zaru thayo hato te hajI hamaNAM sudhI avanavA ughADe satata hato, sAthe ne sAthe emanA amadAvAdanA gharethI laIne guDagAMvanI emanI ophisa ne tyAMnA emanA ghare paNa javAnuM thayuM che. amadAvAda emane maLavA jaIe eTale emane mAnItI agAsiyemAM jamavA laI jAya athavA to emaNe sarasa vAnagIo maMgAvI rAkhI hoya. emanA ghare jamIe tyAre paNa acUka ame je jamatA hoie te AvIne joI jAya. dAdI hatA tyAre paNa Ama kare ja. eTale dAdI saheja TIkhaLa paNa kare ke jANe jovA AvyA che ke huM barAbara jamAIM chu ke nahIM ! ghaNIvAra, mArA mitrone paNa emane maLavA laI jAuM. emAM citrakAro hoya, kavio hoya ane mArA vidyArthIo paNa hoya. yAda che, ekavakhata vidyAnagaranI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 299 phAIna ArTas kolejanA mArAM vidyArthIone laIne gayo hato. gharamAM badhAM samAI zake eTalI jagA na hatI. eTale gharanI bahAra caTAI patharAvI rAkhI hatI. pachI badhAM sAthe muktamane vAto karI hatI. ___DhAMkIsAhebane jo eka vakhata jaNAvI dIdhuM ke AvIe chIe eTale e rAha joIne ja beThA hoya. amArI (ke anyanI) Avabhagata mATenI badhI vyavasthA karI hoya. ame saheja moDAM paDIe eTale emanA phona AvavA lAge. pachI amane moDe moDe samajAyeluM ke jyAre sAhebane maLavA nIkaLatA hoie tyAre ja phona karavo. e pahelAM emane AgotaruM jaNAvaq nahIM. maLavA AvanArane maLe tyAre kyAreya narI auracArikatA emanAmAM joI nathI. emanI sahaja hetaprItathI saune mokaLAzano anubhava thato. mAre emane maLavA javAnU thAya tyAre ekAda-be pustakonI dukAno para laTAra mAravAno lobha thAya. ane ema jauM paNa kharo. eTale sAheba kahe paNa kharAM ke A chokaro ghaDIkeya TharIne besato nathI. 4. bane ke gotra amAruM eka hatuM : kaLA ne sAhitya. sammati ke asammati beuno udgama A eka jagAe. moTebhAge to asammati ja rahetI. mane e morDaniyo gaNatA ne huM cUpacApa malakato raheto. enuM kAraNa e ke citrakaLAno hu~ vidyArthI. vaDodarA phAIna ArTasmAM abhyAsa karato hato tyAre ne e pachI paNa abhyAsanA bhAga rUpe ke sahaja jijJAsAthI prAcIna ane madhyakAlIna kaLAno itihAsa uthalAvyo haze. emAM khapapUratI jANakArI. Adhunika samayanA kaLApravAho vize vAta karavAnI thAya to adhikArathI keTaluka bolI zakuM eTalI phAvaTa. eTale emanI tajjJatAnA viSayomA huM lagabhaga nirakSara. joke emanI sAthe je vAto thAya emAM khAsa to hoya jIvana, sAhitya, kaLA ane saMgIta. amAre matabheda hoya to teo mArcha lagADe nahIM. citrakaLAmAM huM cArakola ane pesTalanA mAdhyamamAM ja citro kalaM. eTale emanI eka salAha to hoya ja : "dIkarA, koyalAnI khANamAMthI bahAra nIkaLa ne raMgomAM kAma kara !" ane huM vaLato javAba ApuM "sAheba, huM koyalAnI khANamAMthI ja hIrA lAvI ApIza." kyAreka naTubhAIne paNa kahe, "A chokaro rIyAlisTIka kAma karI zake che. eno hAtha sAro che. paNa mAnato ja nathI." Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 anusandhAna-71 5. emane priya vyaktinA hitanI emane ghaNI phikara rahetI. emAM enA paraNavAnI vAta hoya, nokarInI hoya, medasvitAnI hoya ke enA kuTuMbIjanonI hoya. AvI ghaNI bAbatonI phikara mArA mATe emaNe chelle sudhI rahyA karelI. eka saMtAna je phikara karAvaDAve, je bejavAbadArI batAve ane chatAM sambandha khovAno enA manamAM ratIbhAra paNa saMzaya nA hoya - evo emanI sAtheno sambandha baMdhAyo hato. __huM paraNIne Avyo te pachI sAheba ane dAdIe bIjalane gharanI vahunI jema vadhAvI hatI. pote laganamAM nahotA AvI zakyA paNa manamAM je nidhariluM evaM ghajka bannee ApeluM. dAdI bIjalane joI harakhAtAM rAjI thatAM. potAnI sAthe ne sAthe rAkhatAM. DhAMkIsAheba sAthe joDAyelAM DhAMkIsAhebanA mitrono paNa sahasa sneha amane maLyo che. keTakeTalAM lokono paricaya thayo ? emane maLavA jaie eTale emane maLavA AvanArA sAthe oLakhANa karAve. moTebhAge to badhAM amArA vize jANatA ja hoya. jAte thaIne mane ApaNA citrakAra naTubhAI parIkha, citrakAra amitAbha maDiyA ane kanubhAI jAnInA ghare laI gayA hatA. ApaNA prayogazIla kavinATyakAra zrIkAMtabhAI zAha sAthe emane nimitte ja AtmIyatA baMdhAyelI. ___emAM jitendrabhAI zAha, snehalabhAI zAha, hasamukhabhAI zAha, pArulabena paMDyA dhara, sunIlabhAI koThArI, amitabhAI aMbAlAla, yajJezabhAI dave, yogezabhAI joSI, bhoLAbhAI paTela ane rAjezabhAI paMDyA to kharAM ja. sauthI moTI askyAmata te hemantabhAI dave sAthe paricaya ane pachI abhinna mitratA. sAheba mATe hemantabhAI moTo dIkaro ne huM nAno. phona para hamezA emanA mArA vize pUche ane mane emanA. vaLI Takora paNa kare ke moTAbhAIne nArAja nA karato. tame be bhAI cho, jhaghaDazo nahIM. emane kAraNe ja haze ne amAre paraspara vAto karyA vinAnA divaso jhAjhA pasAra thatA nahIM. eka vakhate emaNe mane kaheluM, "pIyUSa tArA mATe amane pyAra che paNa hemanta mATe amane moha che. emane (dAdI) paNa ema ja hatuM." 6. dRzyakaLA sandarbhaH DhAMkIsAhebano dRzyakaLA sandarbhe abhigama : emaNe Adhunika kaLA bAbata savistAra vicAro lekhitamAM kyAMya pragaTa nathI karyA. paNa emanA gharanI bhIto zobhAvatAM citro joI kaMika samajaNa bAMdhI zakAya che. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 301 amadAvAdanA emanA ghare naTu parIkha, amitAbha maDiyA, dharmeza paMcAla ane kalpita paMcAlanAM citro jovAM maLatAM rahyAM che. naTubhAInA citromAM bahudhA kalpanAprerita dariyAkAMThA ane ekAda be hoDIo rahetI. jemAM citranI bhaumitika saMracanA citrasAmagrIne bAMdhI rAkhatI. naTa bhAInA anya citromAM phlAvarojhanA citra kharAM. emAM paNa ochAM lasarakAo ane gaNatarInA raMgomAM phlAvarojha citaravAnI naTubhAInI phAvaTa DhAMkIsAhebane prasanna karatI. dharmeza paMcAlanA citromAM pahADa, vAdaLa ane vRkSanI graMthaNI rahetI. emAM AchAM raMgomAM dUra-najIkano bhAsa racatI viSayasAmagrI DhAMkIsAhebane mana AkarSaka banI haze. e ja rIte kalpita paMcAlanAM tantrakaLAne anulakSI racAyelAM citromAM paNa bhaumitika AkAronI ane raMgonI saMracanA emane gamatI. A citromAM mAtra amitAbha maDiyAnAM citro jarAM judAM hatAM. emAM citaranArano ullAsa raMga ane AkAramA pragaTa thato. ____ DhAMkIsAhebanA gharanA rAcaracIlAne joI| to temAM paNa vizeSa judI judI jagyAethI lAvelAM vojha mahatvanA hatAM. dAdIe varSo pahelAM mane kataraNonI eka phAIla ApI hatI. emAM mukhyatve 'kumAra'mAMthI kAtarelAM citro hatAM. mane yAda che tyAM sudhI e citromAM kanu desAI, somAlAla zAha ane rasikalAla parIkhanAM citro vizeSa hatAM. DhAMkIsAhebane mana AkAro ane raMgonI paraspara samarasatAnuM mahatva ghaj. citromAM AkAro ane raMganA saMyamita bahelAvanA kAraNe upasthita thatI miSTa bhAsatI yojanA emane AkarSatI. samAjanA ke prakRtti viSayaka, bhaya pamADe ke utkaTa evA nirbAdha abhivyaktinA dhasArA emane rucatA nahIM. eTale ema kahI zakAya ke sucAru ane zobhituM banne emane mana kaLAnI prAthamika jarUriyAta hatAM. 7. guDagAMvathI amadAvAda hamezane mATe rahevA AvyA tyAra pachI DhAMkIsAheba ekAdhika chApAM maMgAvatAM ane vAMcatAM. gujarAtI ane aMgrejI banne. emAM 'dha hindu' ane 'hindustAna TAImsa' paNa hoya ja. deza-duniyAnA pravAho vize carcA karatA. emano mata pragaTa karatA. ghaNIvAra ame e ghare rokAyA hoie tyAre savAre aMgrejI chApAM uthalAvato beTho houM tyAre mArI TIkhaLa kare. phoTA jue che. ghaNIvAra kahetAM dIkarA aMgrejI pAkuM kara. aMgrejImAM lakha. aMgrejI ApaNA bApanI bhASA nathI. ghaNuM mathIza tyAre kaMika hAthavaguM thaze. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 anusandhAna-71 8. jUna 2005 pachI amadAvAda kaMika doDha-poNA be varSa rahelo. kanoriyA senTara phora ArTas mAM phelo ArTisTa hato. DhAMkIsAhebanA gharanI najIka. eTale roja sAMje cha vAge ne emano phona Ave ja, dIkarA kyAre Ave che ? mAro rojano krama te A ja. kanoriyAthI emanA ghera javAna ne doDha-be kalAka emanI sAthe besavAnuM ne pachI ruma para javAna. moTebhAge to emanI sAthenI vAtonI nizcita dizA nA hoya. emane maLelA mahAnubhAvonA anubhavo hoya. emAM sTelA kremarIza hoya, mAdAma jhannAsa hoya, DaoN. motIcandra hoya, kapilAjI hoya, darekanI vAta lAkSaNika chaTA sAthe ughaDatI Ave. emane emanA bolavAnI Dhabachaba badhuMya tAdRza. eTale haLavA narma marma sAthe e vAto pragaTa thatI jAya. 9. emanI sAdAIbharI chatAM abhijAta ghara-gRhasthImAM dAdI gayA pachIthI phera paDyo hato. dareka nAnI nAnI bAbatanI cIvaTa rAkhanArA DhAMkIsAhebe dhIme dhIme gharanI bAbatomAMthI mana vALI lIdhuM hatuM. emanA beThakakhaMDamAMnI tasvIro, phlAvaravojha ane citro dhIme dhIme jhAMkhA paDavA lAgelA. ame jaIe tyAre A joI ame paNa mana manAvI letAM, cUpacApa. 10. emanI chellI mAMdagInA divasonI vAta che. DhAMkIsAheba hospiTalamAM hatA. huM emane maLavA gayo tyAre mane ApavAnuM eka citra ane eka Aphrikana basTa emaNe dharmezabhAI pAse hospiTalamAM maMgAvI rAkhenuM te ApelaM. huM kaheto rahelo ke sAheba ApaNe ghare jaie tyAre mane Apaq hatuM ne ! utAvaLa zuM che ! e pachInA, jyAre thoDAka divasa para emanI pAse gayo tyAre DhAMkIsAheba lagabhaga cAlI gayA hatA. 11. sAMja paDI gaI che. khabara che phona raNakavAno nathI. sAhebano avAja AvavAno nathI. e pUchavAnA nathI ke zuM karuM chu. e nathI pUchavAnA ke sAhityakSetre-kurukSetre zuM cAlI rahyaM che. sitAMzubhAI (sitAMzu yazazcandra) kema che. moTAbhAI (hemanta dave) zuM kare che. zirISabhAI (zirISa paMcAla)nA | khabara che. bharatabhAI (bharata mahetA) kema che. ajayabhAI (ajaya saravaiyA) majAmAM ne. bIjala majAmAM che ne. have ema nahIM pUche ke dIkarA kyAre Ave che ke phona mUkatAM nahIM umere ke dIkarA vahelo Avaje. have mAre adharaste bAika rokIne emane javAba ApatA ema nathI kahevAroM ke sAheba atyAre huM bahAra chu. kAle phona karIza. e Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ okTobara-2016 303 ema nathI kahevAnA ke tAre phona karavo nahIM. huM phona karIza. keTalA vAge kareM. sAMje kyAre phrI thavAno. sAraM AvatI kAle phona karIza. jANuM chu, have phona raNakavAno nathI. mobAIla para DhAMkIsAhebanuM nAma jhabakavAnu nathI. have huM adharaste kyAMya aTakI paDavAno nathI. have AvatI kAla sudhI koI mArA phI thavAnI rAha jovAnuM nathI. have AvatI kAla thaze. sAMja paDaze nokarI parathI pAcho pharIza paNa... 12. chellA divasonI vAta che. sitAMzu sarane (sitAMzu yazazcandra) DhAMkIsAhebanI chellI mAMdagI vize lakhelaM. eTale amerikAthI emaNe vaLato mela pAThavelo. DhAMkIsAheba vize emaNe lakheluM "Sorry to hear of Dhankisaheb's illness, Piyush. You and Bijal being with him, and Hemant, would help Dhankisaheb feel better, I am sure. Please convey my very affectionate and deep regards to the great scholar and fascinating narrator." (10 jUna 2016) sAhebane maLyo tyAre e vAMcI batAvelaM. sAhebe e pachI keTalIya vAra mAro mobAIla mAMgIne e vAMcyA kareluM. thoDAMka divasa para hemantabhAI paNa sAhebane maLavA AvelA tyAre mArI pAse sara, e lakhANa emane paNa vaMcAveluM. melanA e traNeka vAkyomA emaNe jANe ghaNuM vaMcAtuM haze. manomana enAM arthaghaTano karatAM rahelA. Aje sAheba nathI tyAre paNa maLelA saMdezAo sAheba vAMcIne keTaluM vicAratA rahyA haze enI mAre kalpanA karavAnI rahI. joke ahIM sitAMzu sare DhAMkIsAhebanA avasAna pachI je imela amane lakhyo te paNa noMdhI lauM, "Dear Piyush and Bijal, Dhankisaheb's passing away takes so much away from us : A great scholar, like Bhayanisaheb and Umashankar Joshi, honored all over the world and at home, a person of such immense charm and grace and honesty. A mentor to some of the best scholars and artists in Gujarat today. A presence that would be missed all over India and elsewhere. Like at U penn. To you both, this is a great personal loss and sorrow. Anjani and I are with you, and with Hemant, in this pain and sorrow. Anjani and Sitanshu." (30 julAI 2016) 13. mAro svabhAva evo ke jANatA ajANatA praznomAM gUMcavAto pha. . mANaso vizenA abhiprAyo jhaTa bAMdhuM ne jhaTa pAcho badaluM paNa kharo. aNasamajamAM Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 anusandhAna-71 gerasamajo ubhI karuM eTale haMmezA mane Takora kare. kahe koI mANasa sarvaguNasampanna nA hoya. ApaNe mANasonI sArapa ja jovAnI. to mArA atiutsAhI svabhAvanI TIkhaLa paNa karatA kahe : dikarA tAruM begAnI zAdI meM abdullA dIvAnA jevuM che. 14. emanAM pustako Ave eTale mane rasa paDe evA viSayanAM pustakonI eka nakala harakhathI Ape ja. jyAre jaina darzananA pustakonI eka nakala emanI pAsethI haTha karIne mArA mATe laI lauM emAM emanA hastAkSara karAvaM. mane kahe paNa kharA ke tuM AnuM zuM karIza ? tyAre huM kahuM ke sAheba tamArAM badhAM pustako mArI pAse to hovA ja joIe. jo ke kharaM kahuM to emaNe ghaNuM mana hatuM ke huM bhAratIya kaLAno itihAsa aMke karaM. ApaNI praziSTa gaNAyelI kaLAnI lAkSaNikatA samajuM. kadAca eTale ja saMgItanA pariveza sAthe mArA nAme eka pAtranuM nAma rAkhIne emaNe 'mAnasa-parivartana' vArtA lakhI hatI. 15. tArIkha 29 julAI 2016, zukravAra, lagabhaga madharAta, samaya 11 : 37, Aste Aste DhAMkIsAhebanA zvAsa thaMbhI jAya che. A paLonA sAkSI banavAnuM sadbhAgya ke durbhAgya meM sAme cAlIne haThapUrvaka pasaMda kareluM. emano DAbo hAtha mArA hAthamAM hato ne emane jamaNe abhimanyu Ubho hato. pAse DaoNkTara, narsa ane AlApabhAI hatAM. Asare cha- sADA chanI AsapAsa phephasA sudhI oksIjhana pahoMcADatI naLI kADhI lIdhAM pachIthI satata A avazyaMbhAvI paLanI ghaDIo gaNAtI hatI. be divasa pahelAM veMTIleTara kADhI lIdhA pachIthI te chellI paLo sudhI muTThI hADakAMnuM A zarIra niyati sAthe saMtalasa karI rahyuM hatuM. Akhare khUba ja zAntithI ApaNI vaccethI emaNe vidAya lodhI, garimApUrvaka ! nee sAthe amAruM paNa amadAvAda prakaraNa samApta thayuM. tA. ka. mArA mAtA-pitAnA sauhArda vinA DhAMkIsAheba sAno saMsarga Takavo muzkela hato. mArA pitAnA avasAna pachI paNa mArAM mA mAre gAma ekalAM rahe che. chatAM DhAMkIsAhebanI vAte haMmeza kahetAM ke tuM karajaNa nahIM Ave to cAlaze paNa sAhebane maLavA jarUrathI jaje. emane phona karato raheje. DhAMkIsAhebanA RNAnubandhamA keTakeTalI parokSa ane pratyakSa kaDIo joDAyelI hatI ane raheze paNa kharI. kadAca emAM ja to haze ApaNA hovAnI kRtArthatA. ( 25 okTombara 2016, vaDodarA ) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaaplyaanmivtyecaarkaayhiidvaaryH| pabhmANakyaHcAhaDatovarazavakA FIRE diyevarA padavazarasmopadizaERSTARti do FEM AGE8kbH.. POEBAyakAMnAyagavAna pazIlavAnAsadhA garitirikA yanahot FUL HAL mAnsara Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAravazyApananenighacalinArayazanamAlA sAyapA banAnadI digavarapvaTikApAmAnya citra paricaya : pRSTha kramAGka- 82 thI 84 | KIRIT GRAPHICS-9898490091