Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
५०
प्रज्ञापनासूत्रे
एकत्व बहुत्वविषयाः षोडश दंडका भवन्ति, एवञ्च यथा ज्ञानावरणीय कर्म प्रस्तुत्य एकत्वबहुत्वाभ्यां द्वौ दण्ड प्रतिपादितौ तथा दर्शनावरणीयादि कर्माणि प्रस्तुत्यापि प्रत्येक द्वौ द्वौ दण्डकौ प्रतिपादनीयों तथा सति सर्व संख्यया षोडश दण्डका द्रष्टव्याः ।
अथ वर्तमानभववर्तिनो जीवस्य ज्ञानावरणीयादि कर्मबन्धन विशेष प्ररूपणे कायिकयादि क्रिया विशेषणक प्राणातिपातविशेषवद् अतीतभवकायसम्बन्धिका यिक्यादि क्रियाविशेषणकं प्राणातिपात विशेषमपि प्ररूपयितुमाह- 'जीवे ण भंते ! जीवाओ कइ किरिए ? " हे भदन्त ! जीवः खलु जीवात् - जीवमधिकृत्य जीवापेक्षयेत्यर्थः कति क्रियः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह - ' गोयमा ! ' है गौतम ! 'सिय तिकिरिए, सिय चउकिरिए, सिय पंच किरिए, सिय अकिरिए' स्यात् कदाचित् क्वचित् त्रिक्रियः स्यात् - कदाचित् क्वचित्
"
चतुष्क्रियः स्यात् कदाचित् क्वचित् पञ्चक्रियो भवति, स्यात् कदाचित् क्वचिद अक्रियो भवति तत्र वर्तमानभवमधिकृत्य पूर्वोक्तरीत्यैव कायिकी - आधिकरणिकी प्रांद्वेषिकीप्रभृति क्रिया भावनीया, अतीत भवमधिकृत्य पुनरेव भावनीया अतीतभवसम्बन्धिनः
अब वर्तमान भव संबंधी जीव के ज्ञानावरणीय आदि कर्मबन्ध विशेष के प्ररूपण में कायिकी आदि क्रिया जनित प्राणातिपात के समान अतीत भव के काय संबंधी कायिकी आदि क्रियाओं के कारण प्राणातिपात विशेष की भी प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं -
श्री गौतमस्वामी - हे भगवन् ! जीव जीव की अपेक्षा से कितनी क्रियाओंवाला कहा गया हैं ?
श्री भगवान् - हे गौतम ! कदाचित् क्वचित् तीन क्रियाओं वाला कदाचित् क्वचित् चार क्रियाओं वाला और कदाचित् क्वचित् पांच क्रियाओं वाला तथा कदाचित् क्वचित् क्रिया रहित होता है । वर्तमान भव को लेकर पूर्वोक्त प्रकार से कायिकी, अधिकरण की और प्राद्वेषिकी आदि क्रियाएँ समझनी चाहिए |
किन्तु अतीत भव को लेकर यों समझना चाहिए पूर्वभव संबंधी कायका अथवा कायके एक भाग का व्यापार होने पर कायिकी क्रिया होती है । इसी ખે-એ દંડક થાય છે. એ પ્રકારે આઠ ક્રર્માંના સેાલ ઈંડક સમજવાં જોઇએ.
હવે વમાન ભવ સ ંબન્ધી જીવના જ્ઞાનાવરણીયઆદિ આઠ ક બંધ વિશેષના પ્રરૂપણમાં કાયિકી આદિ ક્રિયાજનિત પ્રાણાતિપાતના સમાન અતીત ભવના કાય સમ્બન્ધી કાયિકી ક્રિયાઓના કારણે પ્રાણાતિપાત વિશેની પણ પ્રરૂપણા કરવાને માટે કહે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી-જીવ જીવની અપેક્ષાએ કેટલી ક્રિયા વાળા કહેલા છે ?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! કદાચિત્ કવચિત્ ત્રણ ક્રિયાવાળા. કદાચિત ચાર ક્રિયા વાળા અને કદાચિત કવચિત્ પાંચ ક્રિયાવાળા તથા કદાચિત કવચિત્ ક્રિયા રહિત હોય છે. વમાન ભવને લઇને પૂર્ણાંકત પ્રકારથી કાયિકી. આધિકરણી અને પ્રાદ્વેષકી આદિ ક્રિયા સમજવી જોઇએ. કિન્તુ અતીત ભવને લઇને એમ સમજવુ જોઇએ-પૂર્વ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
