________________
તો, આત્મસ્વરૂપથી વિક્ષિપ્ત અથવા વિમુખ બની ગયેલો તે, ઇન્દ્રિયભોગની અનિચ્છનીય લીલાનાં જંગલમાં જ અટવાતો રહે ! આવી વિષમ વસ્તુસ્થિતિમાં, મોક્ષપ્રાપ્તિનાં પોતાનાં જીવનધ્યેયનું તો તેને સ્મરણ જ ક્યાંથી રહે !
- શ્લોકનો છંદ : શિખરિણી (૧૪૨)
૧૪૩ महामोहग्राहग्रसनगलितात्मावगमनो
धियो नानावस्थाः स्वयमभिनयंस्तद्गुणतया । अपारे संसारे विषयविषपूरे जलनिधौ
निमज्योन्मज्य भ्रमति कुमतिः कुत्सितगतिः ॥ १४३ ॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :મહામોહગ્રાહગ્રસનગલિતાત્માગમનો
ધિયો નાનાવસ્થા સ્વયમભિનયંસ્તગુણતયા ! અપારે સંસારે વિષયવિષપૂરે જલનિધી
નિમજ્યોન્મજ્ય ભૂમિતિ કુમતિ કુત્સિતગતિઃ II ૧૪૩ II શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય:- (તત:) મહામોઝાઝસન નિતાત્માવામનઃ મતિ; (अयं साधकः) तद्गुणतया धियः नाना-अवस्थाः स्वयं अभिनयन्, विषयविषपूरे (अस्मिन्) अपारे संसारे जलनिधौ निमज्य उन्मज्य कुत्सितगतिः भ्रमति ॥ १४३ ॥
શબ્દાર્થ - મુખ્ય વાક્ય છે : (અયં સાધ: મિન) અપર સંક્ષરે નધિ પ્રતિ | નધિ એટલે સાગર, સમુદ્ર, સંસાર નનિધી એટલે આ સંસારરૂપી સમુદ્રમાં. આ સંસારસમુદ્ર કેવો છે ? મારે. અપાર અપાર છે, પાર વિનાનો, અગાધ છે. વળી, એ કેવો છે? વિષય-પૂરે વિષયવાસનાઓ રૂપી ઝેરથી ભરેલો છે. એ સાધક મતિ, દુર્બુદ્ધિવાળો, ભ્રાન્તબુદ્ધિવાળો કેમ છે? તત: રજોગુણની પેલી, વિક્ષેપશક્તિના પ્રભાવ નીચે આવી ગયા પછી. પછી તે આવો “કુમતિ' શા કારણે બની જાય છે? મહામો-શાહ-શાસન-નિત-માત્મ-નવમન: I પ્રાદિ એટલે મગર, મગરમચ્છ, મહામોહકાર મહામોહરૂપી મગરો, પ્રસન્ન એટલે ગળી જવાની ક્રિયા, પ્રાસ અથવા કોળિયો બની જવાની ક્રિયા. આ અપાર સંસારરૂપી સાગરમાં તો મહામોહરૂપી અનેક મગરો હોય, તે બધા પેલા સાધકને ગળી જાય, માત્મવિમને - આત્મજ્ઞાન. અને પેલા મગરમચ્છો એને ગળી જાય (પ્રસન), એનાં પરિણામે તે સાધકનું આત્મજ્ઞાન, તિત ચાલ્યું જાય, નાશ પામે, એટલે તે આત્મજ્ઞાન વગરનો, આત્મજ્ઞાનહીન, આત્મજ્ઞાનરહિત બની જાય !
ત્યારપછી એ સાધકનું શું થાય છે? - ત૬-પુતયા . ત૬ એટલે તે બુદ્ધિ, બુદ્ધિના ગુણોથી તદાકાર બનીને, એમાં એકાકાર થઈને, નાના- એટલે વિવિધ,
વિવેકચૂડામણિ | ર૭૯
