________________
શ્લોકમાંના વિજ્ઞાત:-શબ્દનો સંકેત એ જ કે શ્રુતિ-જ્ઞાનના પ્રભાવથી એનાં મૂળ (Primordial) અજ્ઞાનનો નાશ થયો છે.
સંસારનાં બંધનોમાંથી સાચો “વિનિમુક્ત” તો એ જ, જે પોતાની સકળ અવિદ્યા અને બ્રાન્તિમાંથી મુક્ત થઈ ગયો હોય : - सकल-अविद्या-भ्रान्तिनिर्मुक्तः स एव भव-बन्ध-विनिर्मुक्तः ।
શ્લોકનો છંદ અનુણુપ (૪૩૮)
૪૩૯ देहेन्द्रियेष्वहंभाव इदंभावस्तदन्यके ।
यस्य नो भवतः क्वापि स जीवन्मुक्त इष्यते ॥४३९॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :
દેહેખ્રિહભાવ ઈદંભાવસ્તદન્યકે |
યસ્ય નો ભવતઃ વાપિ સ જીવન્મુક્ત ઈષ્યતે II૪૩લા શ્લોકનો ગદ્ય અવય :
યસ્ય (સાધના) દેહ-ન્દ્રિયેષુ મહંમાવઃ, ત-બચવે (૨) જવપ રૂäમાવ: નો (૧-૩) વત:, : વીવનુp: 3ષ્યતે જરૂા . શબ્દાર્થ :
વેદ-ક્રિયેષુ મહંમાવ: | સામાન્ય રીતે, મનુષ્યનો, પોતાના દેહ-ઇન્દ્રિયોમન-પ્રાણ-બુદ્ધિ વગેરે વિશેનો અભિગમ, - “એ સર્વ હું છું”, અથવા “એ બધાં મારાં છે”, - એ પ્રકારનો હોય છે. વેદાન્ત-વિદ્યામાં, આને “અહ”ભાવ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે સંસ્કૃત ભાષામાં “હું” માટેનો શબ્દ અહમ્ છે.
તદ્-અન્ય. (૨) રૂટું-માવ: | તમન્ય એટલે તે સર્વથી બીજું, વ્યતિરિક્ત, તે સર્વ સિવાયનું; આ સર્વ માટેનો શબ્દ છે, - “ઈદભાવ, કારણ કે સંસ્કૃત ભાષામાં “આ” એ સર્વનામ માટેનો શબ્દ છે - રૂદ્રમ.
જે સાધકને, “અહંભાવ અને ઈદભાવ જેવા કોઈ ભાવો મનમાં હોતા નથી, ઉદ્ભવતા નથી (ન + ૩ મવતિ: ), તે જીવન્મુક્ત કહેવાય છે.
જૂર્વ પ એટલે ક્યાંય પણ, કોઈ પણ સ્થળ-કાળ-વ્યક્તિ-વસ્તુ વિશે પણ. (૪૩૯)
૮૬૨ | વિવેચૂડામણિ
