________________
ટૂંકમાં, તે પરમબ્રહ્મ-પરમાત્માનાં જ્યોતિ વડે જ સૂર્ય વગેરે અને આખું જગત પ્રકાશે છે, ભાસે છે, દેખાય છે. આ પરમ પ્રકાશનું તેજ ન હોત તો, સૂર્યચંદ્ર વગેરે પ્રકાશહીન હોત અને એનાં પરિણામે આ સમગ્ર બ્રહ્માંડ અંધકાર-ધબ્બ, કાળું-ધબ્બ હોત ! .
જેની ચર્ચા ચાલી રહી છે, તે આત્મા, આ કારણે, ‘સ્વયંજ્યાતિ’ છે, અન્નમયથી આનંદમય સુધીના પાંચેય કોશોથી આ આત્મા ભિન્ન છે, તે તો, આ પહેલાં આચાર્યશ્રીએ નિરૂપ્યું જ છે. એ જ રીતે, જાગ્રત-સ્વપ્ર-સુષુપ્તિ એ ત્રણેય અવસ્થાઓનો આ આત્મા સાક્ષી છે, દૃષ્ટા છે, તટસ્થભાવે જોનારો છે, જાણનારો છે, જ્ઞાતા છે. આ ત્રણેય અવસ્થાઓ તો, આ આત્મા માટે, માત્ર દૃશ્ય અને શેય જ છે.
આત્મા માટેની વસ્તુસ્થિતિ જ્યાં આ પ્રકારની હોય, ત્યાં એને દેહબુદ્ધિઅવિદ્યા વગેરે વિકારો કેવી રીતે હોઈ શકે ? તે ‘નિર્વિકાર’ છે. એ જ રીતે, સ્વયં અંધકાર-સ્વરૂપ તમોગુણ, અવિઘા વગેરેનાં આચ્છાદનો આવરણોથી પણ નિરાળો છે, ‘નિરંજન’ છે. એ તો સદા-સર્વદા આનંદ-સ્વરૂપ, ‘સદાનન્દ' જ છે !
આચાર્યશ્રીનો અનુરોધ છે, કે જે સાચા અર્થમાં ‘વિદ્વાન’ હોય, એવા સાધકે આવા આત્માને પોતાનો સમજી લેવો. (સ્વાત્મત્વન વિશેયઃ)
અહીં અનુષ્ટુપ-છંદમાં ચારને બદલે છ ચરણો, અને બેને બદલે ત્રણ પંક્તિઓ છે, - એ નોંધપાત્ર છે. (૨૧૩)
'
૨૧૪
शिष्य उवाच ।
मिथ्यात्वेन निषिद्धेषु कोशेष्वेतेषु पंचसु । सर्वाभावं विना किचिन्न पश्याम्यत्र हे गुरो ।
विज्ञेयं किमु वस्त्वस्ति स्वात्मनाऽत्मविपश्चिता ॥ २१४ ॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :
શિષ્ય ઉવાચ ।
મિથ્યાત્વેન નિષિદ્વેષ કોશેષ્યેતેષુ પંચતુ ।
સર્વભાર્વે વિના કિંચિન્ન પશ્યામ્યત્ર હે ગુરો । વિશેષં કિમુ વસ્ત્વસ્તિ સ્વાત્મનાડઽત્મવિપશ્ચિતા ॥ ૨૧૪ ॥ શ્લોકનો ગદ્ય અન્વય : હે ગુરો ! મિથ્યાત્વન તેવુ પંચતુ જોશેષુ નિષિદ્ધેવુ સર્વ-સમાનું વિના અત્ર અહં નિિષત્ (પિ) પશ્યામિ ! (વં સતિ) મિ૩ વસ્તુ અસ્તિ, (ય) આત્મવિપશ્ચિતા સ્વ-આત્મના વિજ્ઞેયં (મતિ) ? ારા શબ્દાર્થ : શિષ્ય ગુરુજીને જ્માવે છે કે, अत्र सर्व - अभावं विना अहं न વિવિદ્ અપિ પશ્યામિ । સર્વ-માવ એટલે સર્વનો અભાવ, કોઈ પણ, કશું પણ વિવેકચૂડામણિ / ૩૯૯
