________________
૨૪૨ अहेयमनुपादेयं मनोवाचामगोचरम् ।
अप्रमेयमनाद्यन्तं ब्रह्म पूर्ण महन्महः ॥ २४२ ॥ શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ :
અહેયમનુપાદેયં મનોવાચામગોચરમાં
અપ્રમેયમનાદ્યન્ત બ્રહ્મ પૂર્ણ મહમ્મહ II ૨૪૨ / શ્લોકનો ગદ્ય અન્વયઃ ૮ માં, અનુપાય, મનોવા મોર, પ્રમે, સ–ગરિ-મન્ત, પૂર્ણ, મહદ્ મદદ (ગતિ, મવતિ) / ર૪ર | | શબ્દાર્થ : મુખ્ય વાક્ય : (વા દ્રશ પ્તિ) | બ્રહ્મ આવું છે. બ્રહ્મ કેવું છે ? શ્લોકમાંનાં સર્વ વિશેષણો, એક પછી એક, બ્રહ્મનાં અસામાન્ય સ્વરૂપને, આ રીતે, વ્યક્ત કરે છે : (૧) એટલે ત્યજવું, છોડવું, એવા અર્થના ધાતુનું વિધ્યર્થ-કૃદંતનું રૂપ, રેય, ત્યાગી શકાય તેવું. એનો વિરોધાર્થી શબ્દ મહેમ એટલે
ત્યાગી ન શકાય તેવું, અત્યાજ્ય, (૨) ૩૫+માં+ા એટલે ગ્રહણ કરવું, પકડવું, - એવા અર્થના ધાતુનું વિધ્યર્થ-કૃદંતનું રૂપ ઉપાય, - પકડી શકાય, ગ્રહી શકાય તેવું. એનો વિરોધાર્થી શબ્દ -૩પયમ્ એટલે ગ્રહણ ન કરી શકાય તેવું, અગાહ્ય. (૩) મનોવાવાં મોવરમ્ - મન અને વાણીને જે અગોચર છે તેવું, એટલે કે મન અને વાણીનો વિષય ન બની શકે તેવું, – અવિષય, (૪) પ્રથમ - કોઈ પણ પ્રમાણો વડે જેનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત ન થઈ શકે તેવું; કોઈથી, કશાથી માપી ન શકાય તેવું, અમાપ. આ વિશેષણ અગાઉ, આ પહેલાં, આવી ગયું છે, (પ) અનાદિ-અનન્તમ્ આદિ અને અંત વિનાનું. આ બંને શબ્દો પણ, આ પહેલાં, આવી ગયા છે, (૬) ધૂમ - કોઈ પણ પ્રકારની અપૂર્ણતા-ઓછપ-અધૂરપ વગરનું, પૂર્ણ (Ful, Perfect, Complete), (૭) મહદ્ મદદ | મહ: એટલે તેજ (Lustre), મહાન જ્યોતિ સ્વરૂપ, વ્યાપક પ્રકાશ-સ્વરૂપ. (૨૪૨)
અનુવાદ : બ્રહ્મ, અત્યાજ્ય, અગ્રાહ્ય, મન-વાણીનો અવિષય, અપ્રમેય, અનાદિ, અનંત, પૂર્ણ અને મહાન જ્યોતિ સ્વરૂપ છે. (૨૪૨)
ટિપ્પણ: પરમબ્રહ્મનાં સ્વરૂપનું નિરૂપણ શ્લોક-૨૩૯થી શરૂ થયું, તેનું અહીં સમાપન છે, એટલે એ સ્વરૂપ માટેનાં થોડાં બાકી રહી ગયેલાં વિશેષણો ઊમેરીને આ નિરૂપણ પૂરું કરવામાં આવ્યું છે. અલબત્ત, “અપ્રમેય', “અનાદિ', “અનંત' જેવાં થોડાં વિશેષણોની પુનરુક્તિ પણ કરવામાં આવી છે.
બાકીનાં વિશેષણોથી વ્યક્ત થતી, બ્રહ્મનાં સ્વરૂપની વિશેષતાને આત્મસાત કરીએ : ત્યાગ કોનો કરી શકાય ? જે આપણું પોતાનું ન હોય, તેનો જ. શરીર
૪૪૮ | વિવેકચૂડામણિ