Book Title: Vivek Chudamani
Author(s): Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan


Previous | Next

Page 712
________________

અટકાવવું, એ ધાતુ પરથી ઉપરતિ”ની જેમ જ આ શબ્દ (નામ, Noun) બન્યો છે. ઈન્દ્રિયોને વશ કરવામાં, એકાંતસેવન કારણરૂપ છે. (૨) વેતન: સરોધે ટ્રમ: રપ (ગતિ) સંરોધ એટલે નિરોધ, નિયમન, ચિત્તનો નિરોધ કરવામાં દમ' કારણરૂપ છે. (૩) પ્રવાસના શમેન વિત્નત્યં યાયાત્ | ગદંવાસના એટલે અહંકારની વાસના; વિનય એટલે નાશ; અહંકારની વાસનાનો નાશ “શમ' વડે થાય છે. (૪) તેના યોનિઃ સવા આવતા બ્રાહી માન-રસ-મનુભૂતિઃ (મતિ) . તે એટલે અહંકારની વાસનાના વિલયથી; વન એટલે અવિચળ, સ્થિર; બ્રાહી એટલે બ્રહ્મને લગતી, બ્રહ્મ-બાબતની, બ્રહ્મસંબંધી; અને તેના વડે (અહંકારવાસનાના વિલય વડે), યોગીને સદા બ્રહ્મને લગતા આનંદરસનો અચલ અનુભવ થાય છે. (૫) મુને વિત્તનિરોધ: અવ ફાર્ય: I તમામ્ – તેથી, તે કારણે, આ પહેલાંનાં વાક્યોમાં કહેવામાં આવ્યું છે, માટે. મુનિએ ચિત્તનો નિરોધ જ સતત પ્રયત્નપૂર્વક કરવો જોઈએ. (૩૬૯). અનુવાદ :
ઈન્દ્રિયોને વશ કરવામાં એકાંતસેવન કારણરૂપ છે, ચિત્તનો નિરોધ કરવામાં “દમ” કારણરૂપ છે, અહંકારની વાસનાનો વિલય “શમ' વડે થાય છે અને તેથી યોગીને સદા અચલ બ્રાહ્મીસ્થિતિમાં આનંદરસનો અનુભવ થાય છે; એટલા માટે, મુનિએ સતત પ્રયત્નપૂર્વક ચિત્તનો નિરોધ જ કરવો જોઈએ. (૩૬૯) ટિપ્પણ :
મુનિ એટલે મનનશીલ સાધક, સંન્યાસી. આવા મુનિએ સદા-સર્વદા, સતત, પ્રયત્નપૂર્વક, ચિત્તનિરોધ જ કરવો જોઈએ, એવો ભારપૂર્વક આદેશ અહીં સ-કારણ આપવામાં આવ્યો છે. * પોતાનાં “યોગસૂત્ર”ના આરંભમાં જ, પતંજલિએ યોગની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે આપી છે : યોગા: વિત્તવૃત્તિનિરોધઃ | એટલે, એક હકીકત એ નિશ્ચિત થાય છે કે સમગ્ર યોગપ્રક્રિયાનો આધાર ચિત્તની વૃત્તિઓનાં નિયમન-નિયંત્રણ પર રહેલો છે. આવો આદેશ મુનિ કેવી રીતે અમલમાં મૂકી શકે, એની વિગતો આ શ્લોકમાં આપવામાં આવી છે.
આ પહેલાંના શ્લોકમાં, એકાંતસેવનનો ઉલ્લેખ, યોગ પ્રવેશની પૂર્વભૂમિકાનાં પાંચ સોપાનોમાંનાં એક તરીકે કરવામાં આવ્યો હતો. “કઠ ઉપનિષદના આ મંત્ર પ્રમાણે, પરમેશ્વરે, મનુષ્યની સર્વ ઇન્દ્રિયોને બહિર્મુખ રચી છે, તેથી તે સઘળું બહારનું જ જુએ છે, અંદરનું નહીં, -
'વિવેચૂડામણિ | ૭૦૭

Loading...

Page Navigation
1 ... 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182