Book Title: Vivek Chudamani
Author(s): Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan


Previous | Next

Page 859
________________

ટિપ્પણ :
સત્ત્વ,
સમગ્ર જગત પર, સાંખ્ય-દર્શન-પ્રબોધિત પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણો, રજસ્ અને તમસ્-નો પ્રભાવ, સર્વત્ર પ્રસરેલો છે, એનું વર્ચસ્વ સર્વવ્યાપી છે. વળી, એ ત્રણેય, ઓળખાતા હોય ભલે “ગુણ” એવાં નામે, - એમનાં સ્વરૂપો તો સભર છે, ગુણો કરતાં વધારે તો દોષો વડે ! રજોગુણ અને તમોગુણ તો ઠીક, પરંતુ સત્ત્વગુણ જેવો સત્ત્વગુણ પણ, પ્રકૃતિનું સર્જન હોવાને કારણે અને રજોગુણ-તમોગુણની સાથે, ‘ગુણ’ હોવાના નાતે, સંકળાયેલો હોવાને કારણે, ત્યજવા-લાયક ગણાયો છે ! ટૂંકમાં, આ સંસાર, આ ત્રણ ‘ગુણો’ના પ્રબળ પ્રભાવને લીધે, ગુણ-દોષોથી સભર બની રહ્યો છે (મુળતોષવિશિષ્ટ).
-
વળી, આ સંસારમાં, સ્વભાવની વિલક્ષણતા પણ, સંપૂર્ણ અને સર્વવ્યાપી છે (સ્વમાવેન વિલક્ષળે) : કોઈ બે વ્યક્તિનો સ્વભાવ એકસરખો હોતો નથી: પેલાં સુભાષિત પ્રમાણે, “જેટલાં મગજ, એટલી મતિની ભિન્નતા !” (તુબ્વે તુશ્કે મતિતમન્ના !) અને મહાકવિ કાલિદાસે તો, લોકોમાં “જેટલી રસના, એટલાં જ ભિન્ન રસ અને રુચિ”, - એવું સાચું નિરીક્ષણ કર્યું છે ! (મિનવ્રુત્તિર્ષિ લો: I)
આમ, સંસાર એટલે જ વિવિધતા-વિષમતા-વિચિત્રતા ! ભેદ અને ભિન્નતા ! સર્વત્ર અનેકતા અને અસમાનતા ! આવાં વાતાવરણમાં બિચારો સામાન્ય મનુષ્ય તો મૂંઝાઈ જ જાય ! એની દૃષ્ટિ તો, સ્વાભાવિક રીતે જ, સંસારની આવી વિલક્ષણતા અને ગુણદોષ-સભરતાનો ભોગ બની જ જાય !
પરંતુ અહીં તો “જીવન્મુક્ત” જેવા આદર્શ મનુષ્યનું વર્ણન ચાલી રહ્યું છે અને મુમુક્ષુ સાધક, ‘સર્વાત્મદર્શી’ હોય, એવી અપેક્ષા તો રાખવામાં આવી જ છે; તેથી, સંસાર ગમે તેવો હોય, તે તો, આવા સંસારમાં પણ, સર્વત્ર સમદર્શી જ હોય ! વિલક્ષણતા અને ગુણદોષસભરતાનાં મૂર્તિમંત સ્વરૂપ સમા આ સમસ્ત દૃશ્યપ્રપંચનો પણ એ તો પોતાની સમત્વદૃષ્ટિમાં લય કરી નાખે છે ઃ અનેકત્વમાં પણ એ તો સદા-સર્વદા એકત્વનું જ દર્શન' (Unity in Disparity) કરી શકે છે ! અને આમ છતાં, એની સ્થિર પ્રજ્ઞાને તો પૂરી પ્રતીતિ છે કે આવી સર્વ અનેકતાનું મૂળ અધિષ્ઠાન (Substratum) તો, વ અદ્વિતીયમ્ - એવું પરબ્રહ્મ જ છે; અને “એ પરબ્રહ્મ એટલે હું !” - પેલાં વેદ-મહાવાક્ય(તત્ ત્નું અસિ I)નું જ તાદાત્મ્ય ! એટલે, ‘અનેકતામાં એકતા’નું દર્શન કરતો આ જીવન્મુક્ત તો, પોતાનાં આ બ્રહ્મીભાવને કારણે, પરબ્રહ્મનાં ‘એકત્વમાં જ એને સંસારનાં અનેકત્વ'નું દર્શન (Dispsrity in Unity) પણ થાય જ છે ! ફેર એટલો જ કે તે આવાં દર્શનથી અસ્થિર થતો નથી : એની પ્રજ્ઞા, એનાં સમદર્શિત્વ અને સર્વાત્મદર્શિત્વને કારણે, ૮૫૪ / વિવેકચૂડામણિ
-

Loading...

Page Navigation
1 ... 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182