Book Title: Vivek Chudamani
Author(s): Jayanand L Dave
Publisher: Pravin Prakashan


Previous | Next

Page 586
________________

‘જીવન્મુક્તિ’ કહેવામાં આવે છે. (૩૧૮)
અનુવાદ :
(બાહ્ય) ક્રિયાઓનો નાશ થતાં, વિષયોનું ચિંતન નાશ પામે છે; આ (વિષયચિંતન)ના નાશને કારણે વાસનાઓનો ક્ષય થાય છે અને વાસનાઓનો સંપૂર્ણ ક્ષય એ જ મોક્ષ છે : આ(વાસનાના સંપૂર્ણ ક્ષયરૂપી મોક્ષ)ને જ ‘જીવન્મુક્તિ’ કહેવામાં આવે છે. (૩૧૮)
ટિપ્પણ :
શ્લોક સર્વ રીતે, - શબ્દાર્થ, વાક્યરચના વગેરેની દૃષ્ટિએ, - સહેલો છે અને આ પહેલાંના બે શ્લોકો(૩૧૬-૩૧૭)માંના વિષયની જ પુષ્ટિ કરે છે.
સાંસારિક વ્યવહારનાં કાર્યો અને વિષયોનું ચિંતન; - એ બંને પરસ્પરને પોષક પ્રક્રિયાઓ છે ઃ કાર્યો વિષયોનાં ચિંતનને પ્રેરે છે અને વિષયોનું ચિંતન જ વળી પાછાં સાધકને કાર્યો પ્રત્યે ઉત્તેજિત કરે છે; અને શ્લોક-૩૧૬માં જણાવવામાં આવ્યું છે તેમ, આ બંને (બાહ્ય ક્રિયાઓ અને વિષયચિંતન) વડે વાસના પ્રબળ થાય છે (તામ્યાં પ્રવર્ધમાના સા વાસના) અને આત્માને સંસારી બનાવે છે (આત્મનઃ સંસ્કૃતિ સૂતે 1). એટલે, સાધકે જો મોક્ષ પામવો હોય તો, આ ત્રણેય(ક્રિયા, ચિંતન અને વાસના)ને નિર્મૂળ કરવાં જ રહ્યાં !
અને એમાંયે, ક્રિયા તથા ચિંતનનો નાશ થતાં પરિણામ તો વાસનાઓનો સમૂળગો ક્ષય (પ્ર-ક્ષય:), એ જ મોક્ષ, મોક્ષનો પર્યાય ! વાસનામુક્તિ એ જ
મુક્તિ !
-
માનવજીવન સાથે સંકળાયેલા ચાર પુરુષાર્થો(ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ)માંના છેલ્લા-ચોથા પુરુષાર્થ(મોક્ષ) વિશેની એક પ્રચલિત માન્યતા કે મોક્ષ તો મૃત્યુ પછી જ મળી શકે ! એ માન્યતાનું આચાર્યશ્રી અહીં ખંડન કરે છે, એમ ભારપૂર્વક કહીને કે આવો વાસના-પ્રક્ષયરૂપી મોક્ષ, એને જ જીવન્મુક્તિ' કહેવામાં આવે છે ! – (સા નૌવન્મુત્તિ: વ્યંતે ). આચાર્યશ્રીને અહીં જે અભિપ્રેત છે તે એ કે ‘મુમુક્ષુ’ જો સાચા અર્થમાં ‘મોક્ષ ઇચ્છતો' હોય તો, એટલે કે એની મોક્ષ-સાધના જો સંપૂર્ણ, સંનિષ્ઠ અને હૃદયોદ્ભૂત હોય તો, એને મૃત્યુની રાહ જોવાની જરૂર રહેતી નથી : અહીં જેનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે તે, - વાસનાનો પ્રક્ષય’- જો તે સિદ્ધ કરી શક્યો હોય તો, છતે દેહે અને જીવાતાં જીવન દરમિયાન જ, તેણે મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી લીધી કહેવાય અને આવી સંસિદ્ધિને જ જીવન્મુક્તિ' કહેવામાં આવે છે.
હકીકતમાં, આચાર્યશ્રીનાં મનમાં ‘મોક્ષ'ની આવી વિશિષ્ટ વિભાવના છે,
વિવેચૂડામણિ / ૫૮૧
-

Loading...

Page Navigation
1 ... 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173 1174 1175 1176 1177 1178 1179 1180 1181 1182