________________
અનાત્મ-પદાર્થોથી અલગ સમજે છે અને આત્મામાં જ પેલાં સર્વ અનાત્મ-તત્ત્વોને વિલીન કરી શકે છે, તેને તો, ત્યારપછી, તેવા આત્મામાં જ વિહાર કરવાનું સદ્ભાગ્ય સાંપડે છે. પછી તો, તેને કશાં બંધનો જ રહેતાં નથી, અને બંધનવિહોણો એટલે મુક્ત !
જીવનમાં સુખી અને કૃતાર્થ થવું હોય તો, માણસ માટે, સૂક્ષ્મ “વિવેકબુદ્ધિ અનિવાર્ય બની રહે છે.
પુષ્પમાંનો પુષ્પ-રસ એટલે કે મકરન્દ, તલમાં રહેલું તેલ અને દૂધમાં રહેલું નવનીત (માખણ), - આ બંને એકમેકમાં જ, અનુક્રમે, પુષ્પમાં, તેલમાં અને દૂધમાં, સાથે જ રહેતાં હોય છે, પરંતુ મકરન્દ-તેલ-માખણને મેળવવા-પામવા ઇચ્છતો મનુષ્ય, એ બંને વચ્ચેનો “વિવેક ન કરી શકે તો, આવી સર્વ મહત્ત્વની મૂલ્યવાન અને સત્ત્વશીલ વસ્તુઓને તે કદાપિ પ્રાપ્ત કરી જ ન શકે.
આવું જ, આ દશ્ય અને સ્થૂલ જગતમાં, દેહ-ઈન્દ્રિયો વગેરે અનાત્માપદાર્થોનું અને આત્માનું સાહચર્ય છે. આવશ્યક છે, - એ બંને વચ્ચેનો વિવેક કરવાનું, – વિવિ.
મુંજ-ઘાસ અને એમાંની સળીનું આ દાંત પણ, પૂર્વવતું, અત્યંત ઔચિત્યપૂર્ણ છે.
શ્લોકનો છંદ : ઉપજાતિ (૧૫૫)
૧૫૬ હોમમવનોડથતુ વોશ
शान्नेन जीवति विनश्यति तद्विहीनः । त्वक्चर्ममांसरुधिरास्थिपुरीषराशि
નાં થે વિતુમતિ નિત્યશુદ્ધ ૫૬ છે શ્લોકનો ગુજરાતી પાઠ : દેહોડયમન્નભવનોન્નમયસ્તુ કોશ
-શાન જીવતિ વિનશ્યતિ તદ્ધિહીનઃ. ત્વચર્મમાંસરુધિરાસ્થિપુરીષરાશિ
-નયં સ્વયં ભવિતુમહતિ નિત્યશુદ્ધઃ || ૧૫૬ શ્લોકનો ગદ્ય અન્વયઃ ૩પવનઃ યે દેહ નમ: કોશ: (તિ); (સઃ દેહ) અત્રેન નીતિ, ત-વિહીન: વિનશ્યતિ | ત્વચર્મ-માંસસુપર-ઈ-પુરીષ-શિઃ વે (રેહા) સ્વયં તુ નિત્ય (આત્મા) પવિતું ન ઈતિ . ૫૬ / શબ્દાર્થ મુખ્ય વાક્ય છેઃ અત્રમવન: અ રેડ બન્નમય કોશઃ (અતિ) |
વિવેકચૂડામણિ | ૩૦૩
