Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra-sevA-mandira-grantha-mAlA puSpa 14 jaina-grantha-prazasti-saMgraha ( apabhraza jainagrantha prazasti saMgraha ) dvitIya bhAga sampAdaka 50 paramAnanda jaina zAstrI prakAzaka vIra-sevA mandira-sosAiTI 21 dariyAgaMja, dillI prathama saMskaraNa jyeSTha zuklA 14 vI0 ni0 saM0 2486 jUna san 1963, vi0 saM0 2020
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka vIra-sevA mandira-sosAiTI 21 dariyAgaMja, dillI mUlya 12 rupayA prathama saMskaraNa kApI 500 mudraka rUpa-vANI priMTiMga hAusa, 23, dariyAgaMja, dillI-6
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vir-Sewa Mandir Granthmala Granth N. 14 Jain Granth Prashasti Sangrah PART II Edited by Pt. Parmanand Jain Shastri Published by Vir Sewa Mandir Society 21 DARYAGANJ, DELHI Jetha, Shukla 14, Vira N. Samvat 2489, Vikram Samvat 2020 June 1963
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sher SEWA MANDIR SOCIETY aryaganj, Delhi PRICE Rs. 12 FIRST EDITION Copies 500 Printers ROOPVANI PRINTING HOUSE 23. Daryaganj, Delhi.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya prastuta prazasti saMgraha pAThakoM ke samakSa upasthita hai| isase pAThakoM ko vIra-sevA-mandira ke anusaMdhAna kArya kA prAbhAma mila skegaa| isa grantha meM anusandhAna se sambandha rakhane vAlI sabhI sAmagrI ko prAkalana karane kA prayAsa kiyA gayA hai| yadyapi isa grantha ke prakAzana meM adhika bilamba ho gayA hai, aura usakA kAraNa prema prAdi kI avyavasthA hai / grantha ke nayyAra karane meM bhI kAphI samaya aura zrama karanA par3A hai, aura yaha anusandhatsuoM ke liye vizeSa upayogI siddha hogA; kyoMki isameM apabhraMza bhASA ke sAhitya kI kRtiyoM aura granthakartAoM ke paricaya tathA mamayAdi para prakAza DAlane kA bharamaka prayatna kiyA gayA hai / grantha kI prastAvanA paM0 paramAnanda zAstrI ne bar3e parizrama se likhI aura vaha prameya bahula hai tathA upayogI pariziSToM se alaMkRta hai| ___ sabase mahatva kI bAta yaha hai ki isa grantha kA prAkkathana DAkTara zrI vAsudeva jI zaraNa agravAla hindu vizva vidyAlaya banArasa ne likhA hai, aura priphesa (PREFACE) dillI vizvavidyAlaya ke rIDara DA0 zrI dazaratha zarmA, DI0 liT ne aMgrejI bhASA meM likhA hai / isame grantha kI mahattA aura bhI adhika bar3ha gaI hai / maiM saMsthA kI ora me una donoM hI mAnya vidvAnoM kA bahuta hI AbhArI huuN| prAzA hai vidvAna, vizvavidyAlayoM, lAyaberiyoM aura kAlejoM kA pustakAlayAdhyakSa isa grantha ko maMgAkara ugase adhikAdhika lAbha uThAne kA prayatna kreNge| jayabhagavAna jaina, eDavokeTa maMtrI-vIra-sevA-maMdira sosAiTI 21 dariyAgaMja, dillI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya vIra-sevA-mandira eka aitihAsika saMsthAna hai, jo eka jaina risarca insTiTyUTa ke rUpa meM prasiddha hai| uma uddezyoM meM purAtana-pravandhI kA anveSaNa, pustakAlaya kA saMkalana, purAtana jainAcAryoM, rAjAoM, vidvAnoM aura bhaTTAnko gAdi ke sambandha meM aitihAsika tathyoM ko prakAzita karanA bhI zAmila hai| vIra-sevA mandira momAiTI apane isa uddezya kI pUti ke anurUpa hI kArya kara rahI haiN| usake mAmane 'jaina bhAhitya kA itihAma, bhagavAna neminAtha ke mamaya me lekara aba taka aitihAsika pramAdhanoM kA saMkalana, saMyojana aura mahatva kI mAmagrI ke prakAzana kI ora rahA hai| parantu mamAja kA pUrNa mahayoga na milane se vaha jamA cAhiye thA vaisA kArya mampanna karane meM namartha na ho sakA / para jitanA bhI kArya kara sakA vaha saba umakI pragati kA saMsUcaka hai, usane apane pratiSThita aura khyAti prApta anekAnta patra dvArA aitihAmika mAhityika evaM purAtatva samabandhI anugandhAnAtmaka sAmagrI ko prakAzita kiyA hai aura kara rahA hai prAvazyakatA jaina mAhitya aura saMskRti kA itihAsa likhane ke liye jisa taraha zilAlekha, tAmrapatra, purAtAtvika avazeSa aura bhuutkhanana se prApta vividha sabhyatAnI ke alaMkaraNoM se bar3I sahAyatA milatI hai| ataeva anusaMdhAna kartAoM ko vividha bhASAoM ke sAhitya se sAhAyya milatA hai / ataeva aitihAsika anusandhatsutroM ke liye bhAratIya mAhitya ke parizIlana, manana, aura anumadhAna karane kI mahatI AvazyakatA ko dhyAna meM rakhate hue yaha Avazyaka samajhA gayA ki apabhra kA jana sAhitya, jo dillI, gvAliyara, jayapura, vyAvara, bambaI, kAraMjA, jhAlarApATana aura nAgaura Adi ke vivadha jaina granthAgAroM meM surakSita hai unake granthoM ke Adi dvanta bhAga kA saMgraha kara aitihAsika prazastiyoM ko prakAzita kiyA jaay| aura unakRtiyoM ke paricayAdi ke sAtha granthakartA vidvAnoM ke sambandha meM prakAza DAlate hae unake mamaya kI bhI carcA kI jAya / jimaga hindI ke AdikAla para prakAza par3a make, aura hindI ke udgama evaM vikAsa ko bhI acchA saMketa mila ske| sAtha hI, vividha upa jAtiyoM dvAga mamaya mamaya para nirmANa karAye gaye aura prati lipi karAne vAloM kA itivRtta bhI aMkita ho sake / aura usa mamaya kI dhArmika jAgRti tathA sAmAjika rIti-rivAjoM kA bhI parijJAna ho sake / inhIM saba kAryoM ko dhyAna meM rakhate hae apabhraMza prabhAriyoM ke saMkalana kA vicAra sthira kiyA gayA / vIra mevA mandira kI isa yojanA ko kArya meM pariNata karane ke liye maiM maI man 1944 meM sarasAvA se jayapura gayA, aura vahA~ ke pratiSThata vidvAn paM0 cainasukhadAsa jI aura mahAvIra tIrthakSetra kameTI ke maMtrI rAmacandra jI khindakA Adi mahAnubhAvoM ke mahayoga me Amera kA bhaTTArakIya bhaMDAra jayapura lAyA gayA, aura seTha vadhIcanda jI ke kamare meM rakkhA gyaa| maine bar3e panzrima se una gaTThaDA ko kholA aura graMthoM ko nikAla kara unake grAdi anta bhAga kA maMkalana zuru kara diyA; parantu bIca meM hI maramAvA lauTanA par3A, jisase pUga bhaMDAra na dekhA jA sakA, jinanA dekhA aura noTa kara makA usakA paricaya anekAnta varSa 6 kiraNa 11-12 ke pRSTha 272 meM 'jayapura meM eka mahInA' nAma ke lekha meM prakAzita kara diyaa| aura bAda meM saMskRta granthoM kI prazastiyoM kA saMgraha bhI prakAzita ho ho gayA / apabhraza prazastiyoM ke saMkalita maiTara kI presa kApI nayyAra kI gaI, aura anya apabhraMza granthoM ko maMgavA kara unakI bhI presa kApI karalI gaI, prayazana kA vicAra kiyA gayA kintu aArthika kaThinAI ne ume kArya rUpa meM pariNata na hone diyaa|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ san 1956 meM apabhraMza prazastiyoM ko anekAnta kI pratyeka kiraNa meM eka phArma rUpa se prakAzita karane kA nizcaya DA0 e0 ena0 upAdhye kolhApura kI mammati se kiyA gayA, aura 14 va varSa ke anekAnta meM prazasti saMgraha ke 10 phAmaM chapagae, usake bAda mAthika kaThinAI Adi ke kAraNa patra kA prakAzana sthagita ho gayA, aura merA bhI saMsthA se sambandha viccheda ho jAne se prazastiyoM kA prakAzana adhUrA hI raha gayA / kintu san 60 meM use prakAzita karane kA puna: nizcaya humA, praura bAbU jayabhagavAna jI eDavokeTa, maMtrI vIra-sevA-maMdira sosAiTI ne mujha se prazastiyoM kA maiTara dene tathA prastAvanA likhane kI preraNA kii| maine maiTara dene aura prastAvanA likhanA svIkRta kara liyA, maiTara de diyA gayA, parantu saMsthA meM yogya vidvAna ke abhAva meM prazastiyoM kA prakAzana dazarA-mazarA huA, kucha maiTara bhI presa vAlA se guma gayA aura eka prazasti ke anta kA bhAga bhI prakAzita nahIM humrA, phira bhI dUsarI prazasti prakAzita ho gaI, zrAvaka-zrAvikAoM ke nAma vAle pariziSTa kA pUrA cAra peja kA antima maiTara bhI kho gyaa| maiMne use punaH tayyAra karake dUsare prema meM chapavAyA, umameM bhI TAipa ko vibhinnatA rahI / prastAvanA kA maiTara bhI prema meM de diyA gayA, parantu presa meM kAryAdhikya ke kAraNa 5-6 mahIne yoM hI par3A, rahA, bAda meM preraNA pAkara 10-12 dina meM 8 phArma chApa diye gae aura phira kampoja ruka gayA, isa taraha bar3I kaThinatA se chapAI kA kArya pUrA ho pAyA hai / yahI saba usake prakAzana meM vilamba kA kAraNa hai| prAbhAra pradarzana mujhe yaha likhate hue bar3I prasannatA hotI hai ki zrImAn DA. vAsudeva zaraNa jI agravAla hindI vizvavidyAlaya banArasa ne prAkkathana likhane kI merI prArthanA ko svIkAra kiyA aura mitravara paM0 darabArIlAla jI koThiyA nyAyAnArya ema0 e0 ko prAkkathana likhavA kara anugRhIta kiyA, aura vaha mujhe tatkAla prApta ho gayA maiM isake liye DAkTara sAhaba kA aura koThiyA jI kA bahuta hI prAbhArI huuN| sAtha hI dillI vizvavidyAlaya ke nIDara zrImAn DA 0 dadAratha zarmA DI liT kA bhI maiM vizeSa prAbhArI haiM, jinhoMne merI prArthanA ko mAnya karate hue aMgrejI bhASA meM praphesa likha dene kI kRpA kii| inake atirikta vA. jayabhagavAna jo eDavokeTa pAnIpata, bA0 choTelAla jI sarAvagI kalakattA, zrI paM0 jugalakizora jI mukhtAra dillI, paM0 dIpacanda jI pANDayA kakaDI, DA0 kastUracanda jI kAsalIvAla jayapura, aura DA0 premasAgara jI kA prAbhArI hU~, jinhoMne ucita malAha-mazavarA diyaa| zAstra samudra atyanta vizAla aura gabhIra hai yApa maine pUrI sAvadhAnI vatIM hai phira bhI mere jaise alpayajJa kA skhalita ho jAnA saMbhava hai / AzA hai vidvajjana prastAvanA kA adhyayana kara mujhe usa sambaMdha meM vizeSa jAnakArI dekara anugRhIta kreNge| paramAnanda jI zAstrI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ REVIEW It was with great interest that I went through the "Jaina-granthaprasasti-sangraha" edited by Pandit Paramanand Jain Shastri. The work includes 122 prasastis from Apabhiamsa work by Jain authors. The prasastis are a mine of historical information. They are important source material because most of them are from unpublished works. The author has taken pains to collect all availadle information about the poets and their patrons. An exhaustive introduction of over 140 pages and il appendices make the work useful even 10 a general student of history, who cannot read Praorits, particularly Apabhramsa. I congratulate Pandt ParmaNand Shastri on his excellent performance. L. G. PARAB Librarian-Central Archacological Library New Delhi, the 23rd July, 1963. Janpath, New Delhi-11. prastAvanA kA zuddhi-patra paMkti azuddha 31 13 (prAge) zuddha aura yuddhakANDa pRSTha 81 16 paMkti azuddha 22 kuhAkavi kukavi maNipura joyaNipura 8 apanI apanI rAnI 36 mimiNAha cariu miNAha cariu 30Ti0 saradAdara saradAra 34 ihIM inhI 3 prova aura 10 padmavatI padmAvatI 4 maNikacanda mANikacanda prAti prApti subhadrA (ke Age) dhAriNI 1052 meM yA usake 1052 se 1100 eka do varSa pUrva hI ke madhya ratnavaraNa gajavaMza ur3A bar3A jAyama yA jaisavAla laMbakaMcuka ubhayazrI udayazrI 2 62 128 128 134
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana zrI paramAnanda jI jaina dvArA likhita isa mahatvapUrNa grantha kA maiM svAgata karatA huuN| isameM 114 apabhraMza stalikhita granthoM kI prazastiyoM aura puSpikAoM kA khojapUrNa saMgraha kiyA gayA hai| apabhraMza sAhitya hindI ke lie mRta kI dhUMTa ke samAna hai / isakA kAraNa spaSTa hai| bhASA kI dRSTi se apabhraMza bhASA prAcIna hindI kA eka mahatvapUrNa ror3a prastuta karatA hai| jaba prAkRta bhASA ke prati utkarSa ke bAda janatA kA samparka janapadIya saMskRti se huA aura se sAhityika mAnyatA prApta huI, taba apabhraMza bhASA sAhityika racanA ke yogya karalI gii| saptama zatI ke prAcArya NDI ne apane yuga kI sthiti ko spaSTa karate hue likhA thA ki AbhIra Adi aneka jAtiyA~, jo rAjyAdhiSThita hokara parata ke itihAsa meM mahatvapUrNa sthAna prApta kara cukI thIM, unakI jo uccAraNa kSamatA thI unase apabhraMza bhASA kA nma huA aura use kAvya svarUpoM meM mAnyatA prApta huii| yAda hotA hai ki daNDI se bhI 300 varSa pUrva bhASA sambandhI ha tathya bhAratIya vAGgamaya kA aMga bana gayA thA; kyoMki pazcimI bhArata meM AbhIroM ke vyavasthita rAjya kA pramANa gaguptayuga ke lagabhaga milatA hai| vikramorvazIya meM jo apabhraMza bhASA ke maje hue lalita chanda pAe jAte haiM unheM kucha dvAn kAlidAsa kI racanA mAnate hai aura kucha nahIM mAnate haiM / vikramorvazIya ke navInatama saMzodhita saMskaraNa ke mpAdaka zrI velaNakarane unheM mahAkavi kAlidAsa kI racanA mAnakara apane saMskaraNa meM sthAna diyA hai| hamArI dhAraNA haiM / isa viSaya meM apane kisI pUrvAgraha ko sthAna na dekara jo pArasparika anuzruti hai, use hI mAna lenA ThIka hai| mahAvi kAlidAsa ne saMskRta aura prAkRta meM jahAM itanI prabhUta racanA kI, vahIM unhoMne vizeSa racanA ke anusAra apabhraMza bhI kucha chanda likhe hoM to isameM koI pAzcarya nahIM, kahane kA tAtparya yaha ki apabhraMza kI jo paramparA isa prakAra rambha huI, use isa prakAra bala milatA gayA aura 8vIM zatI ke lagabhaga to vaha sAhityika racanA kA bhI eka pramukha 'dhyama hI bana gaI / siddhoM kI pada racanA apabhraMza meM hI huI / Age calakara nAthoM ne bhI isI paramparA ko apnaayaa| ra jaina prAcAryoM ne apabhraMza bhASA ke mAdhyama ko adhika udAra mana se grahaNa kiyaa| kyoMki loka meM vicaraNa karane ke raNa ve jana samparka ke adhika nikaTa the / 11vIM zatI meM likhe gae 'kaNThAbharaNa' nAmaka apane grantha meM bhojadeva ne apaza ke kucha aura vikasita rUpa kA ullekha karate hue use apabhraMza kahA hai / Age calakara usI kA rUpa avahaTTa bhASA ho IT, jisakA ullekha 15vIM zatI ke prArambha meM vidyApati ne apanI kIrtilatA meM kiyA hai / vastutaH vidyApati kI kIti // aura kIrtipatAkA aise grantha haiM jinameM eka aora avahaTTabhASA aura dUsarI ora maithilI ina donoM kA prayoga milAnA kiyA gayA hai| vidyApati se pahale hI lagabhaga 300 varSoM taka yahI krama dekhane meM AyA hai / arthAt eka ora apasa avahaTTa ke mAdhyama se grantha racanA hotI thI aura dUsarI ora prAcIna rAjasthAnI, prAcIna vraja, prAcIna avadhI aura vIna maithilI bhASAoM meM svacchanda grantha racanA ho rahI thii| unakA anveSaNa hindI ke AdikAlIna itihAsa kA jvala pradhyAya hai| apabhraMza evaM avahaTTa bhASA ne jo adbhuta vistAra prApta kiyA usakI kucha kalpanA jaina bhaMDAroM meM surakSita hetya se hotI hai / apabhraMza bhASA ke kucha hI grantha mudrita hokara prakAza meM pAye haiN| aura bhI saikar3oM grantha abhI bhaMDAroM meM surakSita haiM / evaM hindI ke vidvAnoM dvArA prakAza meM Ane kI bATa dekha rahe haiM / apabhraMza sAhitya ne hindI / kevala bhASA rUpa sAhitya ko samRddha banAyA, apitu unake kAvyarUpoM tathA kathAnakoM ko bhI puSpita aura pallavita
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA / ina tInoM tattvoM kA samyak adhyApana abhI taka nahIM humA hai| jo hindI ke sarvAMgapUrNa itihAsa ke lie prAvazyaka hai| vastutaH apabhraMza bhASA kA uttama koSa banAne kI bahuta mAvazyakatA hai; kyoMki prAcIna hindI ke sahasroM zabdoM kI vyutpatti aura artha apabhraMza bhASA meM surakSita hai| isI ke sAtha-sAtha apabhraMzakAlIna samasta sAhitya kA eka vizada itihAsa likhe jAne kI prAvazyakatA abhI banI huI hai| jaba hama apabhraMza ke sAhitya kI carcA karate haiM, to hamArA mana una aneka granthoM kI ora jAtA hai jo grantha bhaMDAroM meM bar3I sAvadhAnI se abhI taka surakSita rakkhe gaye haiN| una granthoM kA lekhana kAla vikrama kI dUsarI sahasrAbdi hai| jaina lekhaka apane granthoM kI prazasti arthAt prArambhika bhAga meM aura puSpikA prarthAta aMta ke bhAga meM devatA namaskAra Adi ke atirikta AcArya, gaccha, ziSya paramparA, sama sAmayika zAsaka, apane AzrayadAtA, usake parivAra, iSTapUrti, dhArmika kArya, tithi, samvat, sthAna evaM lekhaka-pAThaka ke sambandha meM bahuta-sI mahatvapUrNa jAnakArI likha dete the| vaha saba itihAsa aura vAr3a maya ke lie mahatvapUrNa hai / jaina bhaMDAroM se prota-prota saMskRta granthoM kI bhI isa saMbaMdha meM aisI hI sthiti hai / jaina saMskRta hastalikhita graMthoM kI prazastiyoM ke do saMgraha pahale prakAzita ho cuke haiN| aba apabhraMza hastalikhita graMthoM se usI prakAra kA yaha saMgraha prakAzita ho rahA hai| isakI sAmagrI bhI atyanta mahatvapUrNa hai| jaisA ki pAThaka dekheMge ki isameM lagabhaga 140 paSThoM meM prastAvanA ke rUpa meM vidvAna sampAdaka ne aneka aitihA kA saMgraha kiyA hai aura lagabhaga 150 pRSThoM meM 114 hastalikhita granthoM se kAvyabaddha apabhraMza prazastiyoM kA saMgraha diyA hai / anta meM prazastiyoM meM Aye hue AcArya nAma, zrAvaka nAma, saMgha-gaNa-gaccha nAma, evaM graMtha nAmoM kA upayogI saMgraha kiyA hai| inameM vizeSataH zrAvaka-zrAvikAoM ke nAma adhyayana ke yogya haiM, kyoMki ve apabhraMza aura avahaTTa bhASA rUpoM ke paricAyaka haiN| yadi apabhraMza aura prAkRta granthoM evaM saMskRta granthoM ko prazastiyoM meM pAye hue samasta strI-puruSoM ke nAma rUpoM para alaga eka zodhanibandha hI likhA jAya to vaha atyanta upayogI hogaa| zrI paramAnanda jI ne tila-tila sAmagrI jor3akara aitihAsika tathyoM kA mAnoM eka sumeru hI banAyA hai| mujhe unakA yaha parizrama dekhakara atyanta prasannatA huii| vAsudevazaraNa za.pravAla prAcArya, bhAratI mahAvidyAlaya kAzI hindU vizvavidyAlaya vArANasI 20 janavarI 1963
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Preface I have enjoyed going through the Jaina-grantha-prasasti-sangraha, Vol. II, edited by Pandit Paramanand Jain Shastri. Even the bare text of the 122 prasastis presented here would have been highly welcome to orientalists, students of Indian languages, literature, history and culture. With the learned and comprehensive introduction appended to them by the Editor, their value has become much greater, for he throws therein considerable light on important questions like (a) the General Value of the Prasastis, (b) Apabhramsa, its meaning and development as a medium of literary expression, (c) Early Indian languages dialects and their interrelations. (d) Extant Apabhramsa literature and its varieties, and (e) Apabhramsa writers and their books described in the Collection. The information in the last section is only about Digambara Jaina writers. But a list of all the available Apabhramsa works, Jaina as well as non-Jaina, which the Editor has given, should give the reader a fairly comprehensive idea of the subject and encourage him to pursue his studies in the direction he chooses. ons, a medium General Value of the the introduction language Present then its val Indian bhramsiderablethen has a list Under all the heads, just enumerated, the Editor has put in a good deal of new and very often new information, as a result of more than twenty years of his painstaking research in Jaina Bhandars. But I personally have been interested most in the last two sections. Dealing with Apabhramsa literature under the categories, (1) Mahakavya, which consists of 8 sandhis or more, each comprising generally 15 to 30 kadarakas, (2) Khandakavya, which being concerned with some special aspect of life, is naturally of a moderate size, (3) Sandhikavya which consists only of one canto, (4) Katha or story, (5) Muktaka-kavya or independent verses in the form of dohas generally, (6) Rupa Ka-kavya or plays, (7) Raso and (8) Charchari, he has criticised incisively but convincingly some theories of earlier writers and given a well-balanced view of the nature and objectives of Jaina poetry. He has also taken a rapid survey of early books on Apabhramsa metrics and grammar and added a few remarks about the nature of Apabhramsa used in Sanskrit plays. The final section of the Introduction, pp. 41-136, begins with the account of Svayambhu's two works, Paumachariu and Ritthanemichariu (nos. 1 and 2 of the Sangraha), one dealing with the life of Rama and the other with that of the Jaina tirthamkara, Aristanemi, Both the works had to be completed by Svayambhu's son, Tribhuvanasvayambhu and can stand comparison with the best kavyas in Sanskrit or in any other language for their graphic description of scenes of nature as well as battles, successful depiction of various poetic sentiments and aesthetically controlled use of figures of speech. Originally a Brahmana, Svayambhu had become a Jaina, and most of his literary work was done at Manyakheta where he was patronised by Dhananjaya and Dhavalaiyya. Tribhuvanasvayambhu mentions Vandaiyya as his patrons. These three patron were, probably, related to one another. In the 104th sandhi of the Ritthanemichariu is a very valuable list of 70 carlier poets. Jaina as well as non-Jaina.?
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ The 3rd and 17th prasastis, respectively, are of Nayanandin's Sudamsanachariu and Sayala-vihi-vihana-kavya, of which the former is a beautiful khandakvya written at Dhara in V. 1100 (1043 A.D.) in the reign of Bhoja Paramara, and the latter a religio-philosophic work in verse, which in its prasasti mentions about 33 earlier poets. Padmakirti's Parsavapurana (prasasti No. 4) is again a khandakavya written in V. 999 (942 A.D.). Later than it by nearly 45 years (V. 1044) is the Dharmapariksa of Harisena who belonged to Chittor but wrote the work at Achalapura where he had gone to transact some state business. Far more poetic than these is Vira's Jambusvamichariu (prasasti No. 6) which like, No. 3, was written in Malwa in the reign of Bhoja. Vira's father, Devadatta, also must have been a good poet. He restored the Varangacharita and Ambadevi-rasa, both of them unfortunately unavailable now, The chariu deserves being published for its beautiful poetry and vigorous description and also for popularising further the story of the last kevalin, Jambusvamin. Jhunjhuna, the place where the work was copied out in V. 1516, should in my opinion be identified with Jhunjhanu in Shekhawati, Rajasthan. The prasastis No. 7 and 8 are, respectively, of Srichandra's Kathakosa and Ratnakarandasravakachara, of which the former deals with kathas relating to various Jaina vratas and the latter is a good explanatory commentary on Svami Samantabhadra's Ratnakaranda. The Sravakachara was completed in V. 1123 during the reign of the Chaulukya ruler, Karna. This being so, I am not sure whether the Editor is right in assigning the composition of Srichandra's other work, the Kathakosa to a period before 1052, i.e., not less than 71 years before the composition of his other work. It may be well to remember also that according to the prasasti of the Kosa, Srichandra was not a contemporary of Mularaja's courtier, Sajjana, but of his son, Krsna, who at the time of writing the work, was old enough to have three sons (who are described as proficient in the knowledge of dharma and karma) and also four daughters. Thus it would probably be best to assign its composition to the end of the 11th Century. The Sukumaracharita of Sridhara (prasasti No. 9) deals with the well-known story of Sukumara muni. As the work was composed in V. 1208 in the reign of Govinda-chandra, I feel like identifying the ruler with Govindachandra Gahadavala of Kannauj who ruled from V. 1171 to V. 1212. The 10th prasasti is of Dhavala's Harivamsa-purana. It is a well-written karya, the utility of which to historians of Apabhramsa literature is increased by its list of earlier poets. The Editor puts him after V. 999 on the basis of the poets he mentions. Prasastis 11-13 are of works written by Amarakirti. His Chhakammovaesa was written at Godhra during the reign of Kanha-narendra, a son of Vandiggadeva, in V. 1247. Another of his works, the Neminahachariu was written in V. 1244. It is known from various sources that Godhra was a strong principality of Mahitata, which defied more than once the might of the Chaulukyas of Anabillapattana." The 13th and 18th prasastis, respectively, are of Laksmana's Jinadattacharita and Anuvayarayanapaiva. Of these the former, a beautiful kavya setting forth the ideal of real love in the form of Jinadatta's story, was written in V. 1275 (1218 A.D.), at Bilarampur in the present Etah district to which the poet and his relatives had filed after the sack of Tribhuvanagiri (Tahangarh) by the Muslims in 1196 A.D. (V. 1253). The Anuvayarayanapaiva deals with Samyagdarsana and the twelve vratas of a Jaina householder. It was written in V. 1313 (1256 A.D.), at Raybaddiya which was then ruled by the Chauhan king. Ahavamalla." The poet was patronised by Ahavamalla's minister, Kanha, of the Lambakanchuka or Lemchu family. (ii)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ The Sulochana-charita of Devasena-gani (prasasti No. 14) was composed in the city of king Mammala, probably in V. 1132, and is practically an Apabhramsa rendering of Kundakunda's work of this name. Of the earlier poets he mentions Valmiki, Vyasa, Kalidasa, Bana, Mayura, Haliya, Govinda, Chaturmukha, Svayambhu, Puspadanta and Bhupala. The Pajunnacharia was begun by Siddha and completed by Simha. Siddha mentions Brahmanavataka, its ruler Ballala, son of Ranadhoritya, and Ballala's servant, the Guhilaputra Bhullana. Brahmanavataka is known to have been in Nirmada-mandala. This Ballala could have been, as surmised by the Editor, Ballala of Malwa ; whose servant the Guhilaputra Bhullana might then be regarded as the man put in charge of the Brahmanavataka area. The 16th prasasti is of the Parsvanathacharita of Devachandra which was composed at Gundijjangara (the location of which is uncertain). The work might have been written in the 10th or 12th century A.D., our dating depending in this case on the identification of Devachandra's guru, Vasavachandra. The author of the Bahubalicharita (prasasti No. 19) was Dhanapala. He wrote it in V. 1454 at the instance of Vasadhara, a minister of the Chauhan ruler Ramachandra, of Chandwar. The poet himself belonged to Palanpur and was a disciple of Prabhachandra who is said to have pleased Mahmudshahi at Yoginipura. This Mahmud should in my opinion be identified with Muhammad bin Tughlaq, as Prabha Chandra ascended the gaddi at Delhi before V. 1416 (1359). The Chandraprabhacharita of Yasahkirti was written at Unmattagrama in Gurjaradesa. This Yasahkirti appears to be different from Bhattaraka Yasahkirti, four prasastis of whose works (Nos, 21-24) have been included in the Sangraha. The Pandavapurana was written in V. 1497 at the instance of Hemaraja who is described as a mantrin of Suratana Mumarakha" (Mubarak Shah). But as Saiyyad Mubarak Shah was no longer on the throne in 1440 A.D. or V. 1497, Are we to suppose that by that time Hemaraja had retired from ministership? written in V: 15.90 EUR of this name Andwar" Yasahkirti's Harivamsapurana was written in V. 1500 (1443 A.D.) at Indaura in the reign of lalal Khan who should be identificd with the Mewati chief of this name who gave plenty of trouble to Saiyyad Mubarak Shah and was besieged by the latter at "Andwar" (Tarikh-i. Mubarakshahi, p. 211). Elsewhere we find Indore mention as a pargana of Tijara (Mewat).11a Nos, 23 and 24 are Trata-kathas. Yasahkirti, as pointed out by the Editor, was one of the most influential religious figures of his time. Prasasti No. 25 is of Sridhara's Parsvanathacharita written in V. 1189 at the instance of Nattula Sahu of Dhilli which was then being ruled by Anangapala Tomara. Another of his work was the Vardhamanacharita, the prasasti of which has been given in an appendix to the Sangraha. Both these prasastis contain valuable material about the economic and political conditions of that period. 12 Prasasti No. 26 is of Halla's Srenikacharita which was written before V. 1471. Halla wrote also the Mallinaha-kavya (prasasti No. 104). He was patronised by Amarasimba. a minister of the Chauhan chief Bhojaraja of Karahal, a place about 13 miles from Etah. The Bhavisattakaha (prasasti No. 27) was written by Sridhara who was probably different from Sridhara, the author of the Parsvanathacharita. He wrote his work in V. 1230 (1173 A D.). Prasastis 28-29 and 100 are of works by Tejapala. They were written at Sripatha (not Sriprabha) of the Bhadanaka-desa, which was then ruled by Daud Shah Auhadi. I have found this reference extremely important, because it has helped me in locating definitely Bhadanaka
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ h, thanks to Muslim historians and Prakrit phonology, turned into Bhayanaya and then Bhayanaa and Bayana.13 The poet's Varangacharita was written in V. 1507 and the purana in 1515 V. The 30th prasasti is of the Sukumalacharia of Purnabhadra who flourished before 1632 ! Much more poetic than it is the Neminahachariu of Laksmana (prasasti No. 31) which t have been writren before V. 1510. Prasastis No. 32 and 33 are of two works by Maniraja. Of these the Amarasenacharita was written at Rohtak in V. 1576 (1519 A.D.). The ind work, the Nagakumaracharita, was written in V. 1579. Nagakumarachariharita was written No: 32 and 33a na (prasasti No Prasastis Nos. 35-49, 99 and 106 are of works by Raidhu, one of the best Apabhramsa ts of this later period. He belonged to the Pomavai-Poravada-kula and passed much of his e at Gwalior which was during his days ruled first by Dungarsimha of the Tomara dynasty I then by bis son, Kirtisimha. Prasastis No. 50-64 are of kathas by Gunabhadra. He lived at Gwalior in the sixteenth tury of the Vikrama era. Prasasti No. 65 is of an anonymous Anantavratakatha, and the 66th of the Aradhanasara a poet named Vira. The 67th prasasti is of an anonymous Harisenachariu. The 68th prasasti is of Haradeva's allegorical poem, the Mayana parajaya in which laraja is represented as defeating Kamadeva and marrying Mukti-kanya. The poet flourished fore V. 1551. The Siddhachakra-kaha and Jinarattivihana (Nos. 69 and 105) are by Narasena. Hc ight have been a poet of the fourteenth century. The Anatihamiyakaha (No. 70) was written by Harichanda and is directed against tribhojana (taking food at night). It might have been written in the 15th century. The prasastis 71-73 are of works by Vinayachandra. The Chu: adirasa is a short but quisite piece written at Tribuvanagadha in the Ajayanarendra-vihara. The Nirjharapanchami. isa is another katha in the form of a rasa. The third work is the Kalyanaka-rasa. Dr. Prem agar has put Vinayachandra in V. 1576. Actually, however, as the Editor of our Sangraha oints out, he cannot be put later than the 14th century. The 75th prasasti is of Lakhu's Chandana-chhatthikaha, and the prasastis No. 76-77 of works by Balachandra who probably lived in the thirteenth century. Prasastis No. 78-80 are of various kathas. No. 81 is the Anupeharasa by Jalhiga and No. 82 of Anuvekkha-rasa by Yogadeva. Nos. 83-84 are also similar works. Prasastis 85-86 and 107 are of works by Srutakirti, who lived in the middle of the sixteenth century. Of these the Harivamsa purana was written in V. 1552. Its copy from Jorhat in Damoh District mentions its governor, the Great Khan Bhoj Khan, under whom the affairs at Jorhat were managed by Soni Shri Isura. The Paramestiprakasa-sara was writteu in V. 1553 during the reign of Nasiruddin of Malwa and the Yogasara in V. 1552. Mahindu wrote the Santinaha-chariu (No. 87) in V. 1587 during the reign of Babar. Nos. 88, 108 and 109 are prasastis of the works of another prolific Apabhramsa writer, Bhagavatidasa of Buria (Ambala District). His Miyankalekha-chariu was written at Hissar in V. 1709. His Apabhramsa brings us fairly near Hindi, though he was a good scholar of Sanskrit, Prakrit as
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ well as Apabhramsa. His works were written at Buria, Dilli, Agra, Hissar, Kapisthala, Siharadi and Sankasa and he lived on at least up to V. 1712. The 89th prasasti is of Vijayasimha's Ajita-purana written in V. 1505 and the prasastis 90-98 of 9 works by Brahma Sadharana who mentions himself as a disciple of Narendrakirti. The 101st prasasti is of Damodara's Siripalachariu. The writer was a disciple of Bhattaraka Jinachandra. Oswal's Pasachariu (No. 102) was written in V. 1479 (1422 A.D.) in the reign of Chahamana Bhoja of Karahala at the instance of Lonasimba whose family had been responsible for much of the good literary work done at Karahala even earlier. The prasasti is thus of great importance for literary and political history. Thakur's Santinaha-chariu (No. 103) was written in V. 1652 when Akbar ruled at Delhi and Mansingh at Amer. The work gives a good genealogy of the Sarasvati-gachchha. The poet was a disciple of Visalakirti. Appendix 1 has 6 prasastis of works already printed, and Appendix 2 of 3 important lipi-prasastis. Of these latter the first prasasti, which is dated in V. 1521, throws important light on the political as well as cultural set-up of Gwalior. The second prasasti is of V. 1530. and the third of V. 1607. The three prasastis in Appendix 3 are of Rohinivihana-katha of Devanandi, Vaddhamanachariu of Sridhara, and Neminahachariu of Damodara. All the three are important additions to the works of these authors already noted in the Sangraha. One need hardly emphasise the importance of this collection of prasastis which opens a new door of research in the little-known political, social, cultural, religious and linguistic questions of a period of nearly eight hundred years. The publication of these works is the prime duty not only of the Jaina community but also of non-Jaina institutions of learning. The Editor has discharged well his duty by bringing these priceless treasures to their notice; let others now perform theirs by spending like their ancestors a part of their money in popularising works and teachings which are their priceless heritage. Pandit Parmanand Shastri's work has been done with the greatest care and deserves the appreciation of every lover of oriental learning. We have seen also other prasasti-sangrahas but this one surpasses them, not of course in the amount of material it puts together, for a few bigger catalogues have been published, but in the way all this material has been systematised. He has thrown new light on the lives of some of the Apabhramsa poets represented here, mentioned also the earlier poets whose writings inspired them and shown a much better understanding of the Jaina theory of poetics than many other writers on the subject whose views have been largely influenced by the writings of western scholars. And even when one does not fully agree with him, one has to respect his views on account of the reasoned way in which they have been presented. When future writers compile either the history of Apabhramsa or early Rajasthani and Hindi literatures, Shri Parmanand Jain Shastri's work will be found not only useful but indispensable. 'Navin-vasant' E-4/1, Krishnanagar, Delhi-31 (A) 6 Dasharatha Sharma Reader, History Department University of Delhi
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Footnotes 1. See for instance his criticism of the view of Dr. Shambhunath Singh, pp. 22 ff. 2. See page 46 of the Introduction. 3. See pages 50-1 of the Introduction. I do not, however, find the name of Magha in the original prasasti. 4. See page 65 of the Introduction. 5. Prabandhakosa, p. 107. 101 Rajputs are said to have died fighting against him. He was subdued by Vastupala. The same story is found in the Puratanaprabandhasangraha which speaks also of the subduing of Godhra by Kumarapala. 6. On the identification of Tribhuvanagiri with Tahangarh sec our paper in the Bharatiya Vidya, (Hindi edition), Vol. II, pp. 62-66. 7. For an assessment of the historical material in the Anuratna-pradipa sce our paper the Jainasiddhantabhaskara, VII, part 1, p. 11. 8. Can it be Mammalapuram founded by Mahamalla Pallava ? 9. The line containing the information is prosodically defective. 10. In Ajayapala Chaulukya's reign, Brahmanavataka of Narmadamandala was governed by Vaijaladeva Chahamana. 11. There is one Gundoch in former Jodhpur State. The Editor thinks that it was somewhere in the south. lla. See my paper "Revenue in 1680 A.D.", Journal of Ganganatha Jha Research Instituie, Vol. IV. p. 72. 12. Partly utilised by us in our Early Chauhan Dynasties in the chapter on Arnoraja. 13. For my earlier view on the subject which has been adopted by some historians scc IC, Vol. X and Early Chauhan Dynasties, pp. 91-92.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prazastiyoM ko upayogitA bhAratIya itihAsa ke anusaMdhAna meM jisa taraha zilAlekha, prazastiyAM, dAnapatra, stUpa, mUrtilekha, tAmrapatra aura sikke Adi upayogI hote haiN| usI taraha purAtana granthoM ke ullekha, granthakartA vidvAnoM ke granthoM ke Adi anta meM dI huI prazastiyAM aura lipi prazastiyAM bhI upayogI hotI haiN| inameM die hue aitihAsika ullekhoM se aneka tathya prakAza meM Ate haiN| inakI mahattA bhAratIya anveSaka vidvAnoM se chipI huI nahIM hai| ye saba cIjeM bhArata kI prAcIna AryasaMskRti kI samujjvaladhArA kI pratIka haiM aura ye itihAsa kI ulajhI haI samasyAoM evaM gutthiyoM ko sulajhAne meM amogha astra kA kAma detI haiN| inameM pUrvajoM kI guNa-garimA kA sajIva citraNa evaM itivRtta guMphita milatA hai| ye mahatvapUrNa grantha prazastiyA~ bhAratIya sAhityAdi ke anveSaNa meM granthakartA vidvAnoM, prAcAryoM aura bhaTArakoM dvArA likhI gaI hone se vidvAnoM ke samayAdi kA nirNaya karane meM athavA vastutattva kI jAMca karane meM mahatvapUrNa yogadAna detI haiM aura kahIM-kahIM prazastiyoM meM aMkita itivRtta ulajhI huI samasyAoM kA kevala samAdhAna hI nahIM karate; pratyuta vAstavika sthiti ko prakaTa karane kI apUrva kSamatA rakhate haiN| apabhraMza bhASA ke granthakAroM ne grantha nirmANa karAne meM preraka aneka agravAla khaMDelavAlAdi kaTUmboM kA paricaya diyA hai, aura unake tIrthayAtrA aura mandira nirmANa, mUrti nirmANa evaM bimba pratiSThA, rAjamaMtrI. koSAdhyakSa, rAjazreSThI Adi padoM kA bhI ullekha kiyA hai, jinase usa kAlake jainiyoM kI dhArmika pariNati aura udAratA Adi ke sAtha tAtkAlika sAmAjika rAjanaitika vAtAvaraNa kA bhI patA laga jAtA hai, jo aitihAsika dRSTi se mahatvapUrNa hai| isI se anveSakoM aura itihAsajJoM ke liye isa prakAra kI grantha prazastiyA~ atyanta mUlyavAn siddha huI haiN| zilAlekhoM aura tAmrapatrAdi se inakI mahattA kisI prakAra kama nahIM hai| prastuta prazasti saMgraha meM aprakAzita graMthoM kI 106 prazastiyA~ dI gaI haiM pariziSTa nambara eka meM cha: prazastiyAM mudrita granthoM kI dI huI haiM, aura pariziSTa naM0 do meM tIna lipi prazastiyAM dI gaI haiM, tathA pariziSTa naM. 3 meM cAra aprakAzita granthoM kI prazasti dI haiN| isa taraha prazastiyoM kI kula saMkhyA eka sau bAIsa ho gaI haiN| ye prazastiyA~ jahAM sAhitya aura itihAsa kI maulikatA ko prakaTa karatI haiM-usakI kar3I jor3atI haiN| vahA~ ve tAtkAlika sAmAjika evaM dhArmika rIti-rivAja para bhI acchA prakAza DAlatI haiM ataeva upalabdha apabhraMzasAhitya kA yaha prazastiyoM kA saMgraha vizeSa lAbhaprada hogaa| inake adhyayana evaM saMkalana se itihAsa kA matimAna rUpa prakaTa hotA hai, itanA hI nahIM; kintu ye jaina saMskRti kI uttama pratIka haiN| ina meM ullikhita anthakartA, vidvAnoM, prAcAryoM, bhaTTArakoM, rAjAoM, rAjamaMtriyoM, zrAvaka-zrAvikAoM aura unakI guru paramparA tathA saMgha, gaNa-gacchAdikA vaha paricaya bhI prApta ho jAtA hai| jina para se aneka vaMzoM jAtiyoM, gotroM aura guruparamparAoM, unake sthAna, samaya, kAryakSetra tathA logoM kI jJAna lipsA ke sAtha-sAtha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagraMtha prazasti saMgraha tAtkAlika paristhitiyoM, rAjAoM, mahAmAtyoM, senApatiyoM aura nagaraseTa Adi ke itivRta sahaja hI saMkalita kiye jA sakate haiM / 2 isa prazasti saMgraha meM apabhraMza bhASA ke granthoM kI prazastiyoM kA hI saMgraha kiyA gayA hai| ye sava prazastiyA~ hastalikhita granthoM para se samuddhRta kI gaI haiN| yaha saba saMgraha dillI, jayapura, Amera ajamera, vyAvara Adi sthAnoM ke jaina grantha bhaMDAroM ke granthoM para se kiyA gayA hai, jisase apabhraMza bhASA ke upalabdha sAhitya para se usake utthAna aura patana kA kramavAra itihAsa likhA jA ske| ye prazastiyAM apabhraMza bhASA ke itihAsa saMkalita karane meM jahA~ mUlyavAn siddha hoMgI vahA~ adhyetA anveSakoM ke liye bhI upayogI raheMgI / isa prazasti saMgraha ke aMta meM kucha pariziSTa bhI diye gaye haiM, jinameM prathama pariziSTa meM kucha mudrita granthoM kI aitihAsika prazastiyoM kA bhI saMkalana diyA hai| usakA eka mAtra kAraNa risarca skAlaroM yA anveSakoM ke lie upayukta sAmagrI kA saMcita karanA hai / anya pariziSToM meM bhaugolika grAma-nagarAdi ke nAmoM, saMghoM, gaNoM, gacchoM, anvaya, yA vaMzoM, jAtiyoM, gotroM rAjamaMtriyoM, rAjAoM, vidvAnoM, prAcAryoM bhaTTArakoM zrAvaka-zrAvikAoM aura graMthoM kI sUcI prakArAdi krama se dI gaI hai| jisase anveSaka vidvAnoM ko binA kisI vizeSa parizrama ke unakA paricaya mila sake aura unheM aitihAsika sthaloM Adi kA bhI paricaya sulabha ho ske| isa saMgraha meM vartamAna meM upalabdha apabhraMza ke digambara sAhitya-viSayaka prazastiyA~ hI dI gaI haiM / kintu prastAvanA meM apabhraMza sAhitya kI eka aisI sUcI de dI gaI hai, jisameM prAyaH upalabdha anupalabdha graMthoM ko bhI saMkalita kiyA gayA hai| isase vidvAnoM ko apabhraMza ke sAhitya kI paryApta jAnakArI ho sakegI / isa taraha yaha prazasti saMgraha apane vizAla rUpa meM sAhityika anusaMdhAtAoM ke lie vizeSa upayogI rahegA / prastuta prastAvanA ko tIna bhAgoM meM vibhakta kiyA gayA hai jinameM pahalA bhAga apabhraMza bhASA ke itihAsa kA hai, jisameM zatAbdI krama se apabhraMza ke aitihAsaka nirdeza diye gaye hai, jinase apabhraMza ke itihAsa para acchA prakAza par3atA hai aura yaha spaSTa ho jAtA hai ki apabhraMza kA vartamAna sAhitya dhvIM se 17vIM zatAbdI taka kA upalabdha hai / 5vIM se 8vIM zatAbdI taka usakA prArambhika kAla aura havIM se 13vIM taka madhyAnha kAla aura 14 vIM se 17 vIM zatAbdI taka usakA aparAnha kAla samajhanA cAhiye / madhyAnha kAla hI usake vikAsa kA samaya hai / 1 dUsare vibhAga meM upalabdha apabhraMza sAhitya kA paricaya prastuta kiyA gayA hai / jisameM bhAratIya bhASAoM ke vikAsa ke sAtha apabhraMza ke vikAsa evaM sAhitya kI carcA kI gaI hai aura vartamAna meM upalabdha apabhraMza sAhitya kI eka sUcI bhI dI gaI hai| tIsare vibhAga meM prazasti saMgraha meM mudrita prazastiyoM ke granthoM aura granthakAroM kA paricaya karAyA gayA hai / bhAratIya sAhityika bhASAoM meM prAkRta saMskRtAdi kI taraha apabhraMza bhI sadiyoM taka sAhityika bhASA rahI hai aura janatA ke kaNTha ko vibhUSita karatI rahI hai| apabhraMza prAkRta bhASA kA hI eka rUpa hai / jise 'avahaTTa, avahaMsa, apabhaTTa, apabhRSTa yA apabhraMza ke nAma se ullekhita kiyA jAtA hai| deza vizeSa ke kAraNa unakI boliyoM aura prAMtIya bhASAoM ke uccAraNa meM antara par3a jAtA hai, aura vahI antara dhIre dhIre bhASAoM ke prAdAna-pradAna meM vyavahRta hone lagatA hai| gayA hai / prAkRta bhASA deza bheda ke kAraNa aneka rUpoM meM pAlI aura prAkRta bhASA meM pracura sAhitya racA vibhakta hai, phira bhI usake mukhya do rUpa dRSTigata
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA hote haiN| mahArASTrI aura zaurasainI / ina donoM bhASAoM meM vipula sAhitya racA huA upalabdha hotA hai| yadyapi apabhraMza bhASA kA koI prAmANika itihAsa abhI taka nahIM likhA gayA / ataeva usakA pUrA itivRtta likhanA to yahA~ sambhava nahIM pratIta hotA; kintu unake sambandha meM yahA~ kucha vicAra jarUra kiyA jaaygaa| ___ apabhraMza bhASA kA jo bhI purAtana sAhitya vartamAna meM upalabdha hotA hai yadyapi rAjyaviplavAdi ke kAraNa bahumUlya purAtana sAhitya vinaSTa ho cukA hai, phira bhI jo kisI taraha avaziSTa raha gayA hai, vaha apanI mahattA kA spaSTa dyotaka hai / usakA udgama kaba aura kahAM para huA, aura kaise vaha sAhityika kSetra meM pragati pA sakA, usameM kyA kucha vizeSatAyeM thIM, kaise vaha Ama logoM ke lie bolacAla kI bhASA meM parigata hotA huA sAhityika bhASA banane kA zreya prApta kara sakA, gaha saba abhI vicAraNIya hai| bhApA vijJAna kI dRSTi se bhI apabhraMza bhASA ke sAhitya kA adhyayana bar3A mahatva rakhatA hai / bhAratIya Arya bhASAoM ke sAhitya kA adhyayana taba taka susampanna nahIM kahA jA sakatA, jaba taka apabhraMza bhASA ke sAhitya kA vidhivat pArAyaNa na kara liyA jAya / itanA hI nahIM; kintu vividha prAdezika bhASAoM evaM rASTrabhASA hindI ke vartamAna svarUpa ko samajhane ke lie apabhraMza bhASA kA maulika adhyayana karane kI jarUrata hai| sAtha hI tulanAtmaka dRSTi se yaha jAnanA bhI atyanta Avazyaka hai ki prAdezika bhASAoM aura hindI bhASA ke vikAsa meM apabhraMza bhASA ne kyA kucha yogadAna diyA hai| apabhraza bhASA ne kevala hindI ke vikAsa meM hI sahayoga nahIM diyA kintu use prabhAvita aura pratiSThita bhI kiyA hai| ataH bhASA vijJAna kI dRSTi se apabhraza kA sAhitya pratyeka vidyArthI ke lie adhyayanIya hai|| apabhraMza bhASA kA koI prAmANika itihAsa na likhA jAne se usake sAhitya ke paThana-pAThana kA pracAra nahIM ho sakA hai, usameM sAhitya kA abhI taka aprakAzita rahanA bhI eka kAraNa hai| apabhraMza bhASA ke sAhitya kI jaba hama vipulatA dekhate haiM aura usakI racanAoM kA dhyAna se samIkSaNa karate haiM taba hameM usakI vizeSatA aura mahattA kA yatheSTa parijJAna hotA hai| vartamAna meM apabhraMza bhASA kA samupalabdha sAhitya 8vIM zatAbdI se lekara 17vIM zatAbdI taka kA racA hA avalokana karane meM AyA hai| yadyapi havIM se 16vIM zatAbdI taka ke sAhitya meM jo praur3hatA dekhI jAtI hai, vaha Age ke sAhitya meM nahIM pAI jAtI; kyoMki usameM dezI bhASA ke tatsama zabdoM kA bahulatA se samAveza pAyA jAtA hai, ataH usameM uttarottara hindI bhASA ke vikAsa kA aucitya upalabdha hotA hai| __ apabhraMza bhASA kA sabase purAtana ullekha hameM pataJjali ke mahAbhASya' meM milatA hai| usameM unhoMne likhA hai :-"apazabdoM kA upadeza bahuta vistRta yA vyApaka hai; kyoMki eka-eka zabda ke aneka apabhraMza haiN| jaise eka hI gau zabda ke gAvI, goNI, gotA, gopotalikA Adi bahuta se apabhraMza hote haiN|" dUsarA ullekha 'vAkyapadIya' grantha ke kartA bhartRhari ne saMgrahakAra 'vyADi' nAmaka prAcArya ke mata kA ullekha karate hue kiyA hai : ''zabdasaMskArahIno yo gauriti prayuyukSate / ___ tamapabhrazamicchanti viziSTArthanivezinam // " vArtika-zabda prakRtirapabhraMzaH iti saMgrahakAro nAprakRtirapabhraMzaH svatantraH kazcidvidyate / sarvasyaiva hi sAdhurevApabhraMzasya prakRtiH / prasiddha stu rUDhatAmApadyamAnAsvAtantryameva kecidapabhraMzA labhante / tatra 1. "garIyAnapazabdopadezaH / ekakasya zabdasya bahavo'pabhraMzAH / tadyathA gaurityasya zabdasya gAvI, gauNI, gotA, gopotalikA ityevamAdayo 'pabhraMzAH // " -pataMjali mahAbhASya 1, 1, 1 /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha gauriti prayoktavye azaktyA pramAdibhirvA gAvyAdayastatprakRtopabhraMzAH pryujynte|" -vAkyapadIyam prathama kAMDa kA0 140 ina ullekhoM se yaha spaSTa jAna par3atA hai ki tatsama apabhraMza kisI bhASA vizeSa kA nAga nahIM thA kintu saMskRta ke vikRta rUpa hI apabhraMza kahalAte the / apabhraMza kA tIsarA ullekha hameM bharata muni ke 'nATyazAstra meM milatA hai| jisameM bhASAoM kI vyavasthA kA ullekha karate hue batalAyA gayA hai ki-'himavata, sindhusauvIra tathA anya dezoM ke Azrita logoM meM nitya hI ukAra bahulA bhASA kA prayoga karanA caahie| bharata muni ke nATyazAstra ke 32 veM adhyAya meM jo vAkya upalabdha hote haiM ve apabhraMza ke prArambha kI sUcanA dete haiM / 'morullu-nccntu| mahAgame saMbhattau / mehau harnu goi joNhau / Nicca rigappahe ehu caMdahu / ' Adi samuddhata vAvaya apabhraza ke prArambhika rUpa ho sakate haiN| inameM kucha vizeSatAyeM apabhraMza bhASA kI dekhI jAtI haiN| isase dhvanita hotA hai ki nATyakAra ke samaya himAlaya se sindhu taka ke dezoM meM jo bolI pracalita thI usameM ukAra kA prayoga vizeSa rUpa se hotA thaa| samasta prAkRta bhASAoM meM apabhraMza ho eka aisI bhASA hai jisameM kartA aura karma kAraka kI vibhakti meM 'u' hone se ukAra kA bAhulya pAyA jAtA hai| isase spaSTa ho jAtA hai ki apabhraMza bhASA kA Adi kSetra himAlaya se sindhu taka kA bhArata kA vaha pazcimottara pradeza hI hai| parantu bharata muni ke samaya vahAM apabhraza eka prakAra kI bolI hI thI, jise vibhApA kahA gayA hai, usane taba taka sAhityika rUpa dhAraNa nahIM kara pAyA thA, aura na vaha apabhraza vizeSa se prasiddhi ko hI pA sakI thI, kintu isameM koI sandeha nahIM ki isa bhApA ne paravartI kAla meM bar3I unnati kI hai aura usane itanA adhika vikAsa pAyA ki vikrama kI 6vIM 7vI zatAbdI se kucha samaya pUrva usameM gadya-padya meM racanA hone lagI thii| kavi bhAmaha ne apane kAvyAlaMkAra meM saMskRta prAkRta kI racanAoM ke sAtha apabhraMza kI gadya-padya maya racanA kA bhI ullekha kiyA hai| mahAkavi daNDI ne isa sambandha meM kucha maulika sUcanAyeM bhI kI haiN| aura ve isa prakAra haiM (1) daNDI ke samaya taka granthakAra saMskRta ke sivAya anya samasta bhASAoM ko apabhraza kahate the, jisakI paramparA kA ullekha pataMjali ne apane mahAbhASya meM kiyA hai| himavasindhusauvIrAn ye janA: dezAn samupAzritAH / ukArabahulA tajjJasteSu bhASAM prayojayet // -nATyazAstra 17-62 "zabdAthoM sahitau kAvyaM gadyaM padyaM ca tad dvidhA / saMskRtaM prAkRtaM cAnyadapabhraMza iti vidhA / " -kAvyAlaMkAra 1-36 "tadetadvAGa mayaM bhUyaH saMskRtaM prAkRtaM tathA / apabhraMzazca mizraM cetyAhurAryAzcaturvidham // saMskRtaM nAma daivI vAganvAkhyAtA maharSibhiH / tadbhavAstatsamo dezI nityanekaH prAkRtakramaH / / AbhIrAdigiraH kAvyeSvapabhraMza iti smRtAH / zAstre tu saMskRtAdanyadapabhraMzatayoditam // " -kAvyAdarza 1, 32, 33, 36
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) jina bhASAoM ne usa samaya taka apabhraMza ke nAma se kAvya-kSetra meM praveza prApta kara liyA thA, ve saba bhASAyeM AbhIrAdi jAtiyoM kI boliyAM thiiN| nAThyakAra bharata muni ne AbhIroM kI bolI ko 'zAbarI' batalAyA hai| ____isase aisA pratIta hotA hai ki AbhIroM kI zakti kA loka meM jaise-jaise vikAsa hotA gayA vaisevaise hI unakI saMskRti meM bhI cetanA kA jAgaraNa hotA gayA aura phalataH unakI kAvya-kalA abhivyakti kA mAdhyama bana gii| saurASTra deza se prApta hone vAle balabhI ke rAjA dharasena dvitIya ke san 556 (vi0 saM0 616) ke utkIrNa tAmrapaTa meM rAjA dharasena ke pitA gRhyasena ko saMskRta prAkRta aura apabhraza rUpa bhASAtraya meM prabandha racanA karane meM nipuNa batalAyA gayA hai| bulhara ne isa tAmrapaTa-lekha ko jAlI batalAyA hai aura ve use vAda kA mAnate haiN| ho sakatA hai ki yahalekha bAda meM utkIrNa kiyA gayA ho, kintu ghaTanAkrama to usI kAla kA hai| bhale hI isa lekha ke kAla meM sau, pacAsa varSa kA pharka ho sakatA hai, para usakI bArIkI se jA~ca karanA abhI Avazyaka hai| bhASA zAstra ke vidvAna apabhraza sAhitya kA prArambha 500 yA 600 IsvI se mAnate haiM kiMtu apabhraMza bhASA ke sambandha meM vaiyAkaraNoM ne jo lakSaNa nirdiSTa kiye haiM, unake kucha udAharaNa hameM azoka ke zilAlekhoM meM dRSTigata hote haiN| unameM saMyukta ra aura ukArAnta padoM kA prayoga bhI upalabdha hotA hai / isI taraha 'dhammapada' meM bhI aneka zabdoM ke apabhraMga rUpa dRSTigata hote haiN| lalitavistara aura mahAyAna sampradAya ke anya vauddha graMthoM kI saMskRta meM bhI apabhraMza rUpa upalabdha hote haiN| prasiddha aitihAsika vidvAna tArAnAtha ne yaha spaSTa ullekhita kiyA hai ki.-'vauddhoM ke sammitIya samudAya ke tripiTaka ke saMskaraNa pAlI saMskRta aura prAkRta ke atirikta apabhraza meM bhI likhe gaye haiN|' isase yaha spaSTa kahA jA sakatA hai ki nATyakAra bharata ke samaya aura usake bAda apabhraMza bIja rUpa se vidyamAna thI aura usakA artha zabda kA vikRta yA bigar3A huA rUpa usa kAla meM dezavAsiyoM ke vyavahAra meM prayukta hotA thaa| isa taraha apabhraza kA uttarottara vikAsa hotA gayA aura vikrama kI 8vIM zatAbdI meM to apabhraMza kA kAvyarUpa bahuta prasiddha aura lokaraMjaka ho cukA thA / vikrama kI havIM zatAbdI ke vidvAna udyotana sUri ne apanI kudalayamAlA meM saMskRta prAkRta aura apabhraMza kI tulanA karate hue saMskRta kI apekSA apabhraMza kI mahattA kA ullekha kiyA hai| jisase apabhraMza kI usa samaya kI lokapriyatA kA sahaja hI parijJAna ho jAtA hai| unhoMne likhA hai ki-'saMskRta apane bar3e-bar3e samAsoM, nipAtoM, upasargoM, vibhaktiyoM aura liGgoM kI durgamatA ke kAraNa durjana hRdaya ke samAna viSama hai| prAkRta samastakalA-kalApoM kI mAlArUpa jala kalloloM se saMkula loka vRttAnta rUpI mahodadhi, mahApuruSoM ke mukha se nikalI huI amRtadhArA tathA eka eka krama se varNa aura padoM ke saMghaTana se nAnA prakAra kI racanAoM ke yogya hote hue bhI sajjana vacana ke samAna sukha-saMgama hai aura apabhraMza vaha kAvya-zailI hai jisameM donoM bhASAoM (saMskRta 5. AbhIroktiH zAvarI syAt ...... nATyazAstra 18-44 / 6. saMskRtaprAkRtApabhraMzabhASAtraya pratibaddha prabandha racanA nipuNAntaHkaraNaH / -iNDiyan eNTIkverI bhA0 10 pR0 280 7. dekho, tripiTika ke sammitIya saMskaraNa / 8. dekho vlymaalaa|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha prAkRta ) ke zuddha prazuddha rUpa padoM kA mizrita rUpa pAyA jAtA hai, jo nava varSAkAlIna meghoM ke prapAta se pUra dvArA plAvita giri nadI ke vega samAna sama aura viSama hotA huA bhI praNaya kopa se yukta kAminI ke vArtAlApa kI taraha manohara hai| isI taraha svayaMbhU ne bhI apabhraMza kAvya-racanA kI tulanA eka nadI se kI hai, jo saMskRta aura prAkRta donoM ke taToM kA sparza karatI huI ghanapada-saMghaTanA kI caTTAnoM se TakarAkara bahatI hai| udyotanasUri kI 'kuvalaya mAlA' meM jahAM apabhraMza kA carcarIrAsa' samAviSTa hai| vahAM lokabhASA sUcaka apabhraMza gadya ke namUne bhI upalabdha haiM / yadyapi ve prAkRta ke prabhAva se parilakSita haiM, phira bhI mAyAditya aura grAma-mahattoM kA paraspara kathanopakathana apabhraMza bhASA meM diyA huA hai aura avaziSTa kathana prAkRta meM aGkita hai| isase spaSTa hai ki usa samaya apabhraMza kA prayoga lUle-laMgar3e, rogI aura daridrI bhI karate the, aura vaha sAhityika vikAsa meM agrasara ho rahI thii| isI graMtha ke eka dUsare uddharaNa meM kathAnAyaka rAjakumAra kA zUrasena deza ke kendrasthala mathurA ke eka anAtha maNDapa meM pahuMcane para vahAM ke dIna-hIna, kor3hI aura laMgar3e Adi rogI gaMvAra logoM se jo bAtacIta yA saMvAda huA hai vaha bar3A hI sajIva hai| yahAM yaha avazya vicAraNIya hai ki una logoM se zaurasenI prAkRta kA prayoga na karAkara apabhraMza kA prayoga karAnA khAsa vizeSatA rakhatA hai| vahA~ usameM zaurasenI prAkRta kA prabhAva spaSTa hai aura una zabdoM kI dhvani meM udAra pravRtti aura dezI zabdoM kA bAhulya Adi apabhraMza kA spaSTa iMgita karAtA hai| navamI zatAbdI ke vidvAna kavi rudraTa ne apane kAvyAlaMkAra meM kAvya kA gadya-padya meM vibhAjana ke anantara bhASA ke AdhAra para use chaha bhAgoM meM vibhakta kiyA hai, aura deza bheda se apabhraza ke bahata bheda hone kI sUcanA bhI kI hai| isase spaSTa hai ki kavi rudraTa anya sAhityika prAkRtoM ke samAna hI apabhraMza ko gaurava pradAna karate haiN| rudraTa ke isa kathana para vikrama kI bArahavIM zatAbdI ke vidvAna nami sAdhu ne (2066 I0) apanI TIkA meM apabhraMza ko prAkRta meM antarbhukta karate hue likhA hai ki anya lekhakoM ne usa apabhraMza ke tIna bheda mAne haiM, upanAgara, AbhIra aura grAmya" / isI kA nirAkaraNa karane ke lie rudraTa ne bhUribheda batalAte hue usake aneka bhedoM kI sUcanA kI hai; kyoMki deza kI vizeSatA ke kAraNa bhASA meM bhI vizeSatA pAI jAtI hai / sAtha hI prAkRta ko hI apabhraMza mAnA hai| 1. tA ki avahaMsaM hohai ? hU~ taM pi No jeNa sakkA-pAya ubhayasuddhAsuddha payasamataraMgaraMgaMtavAggiraM Nava pAusa jalayapavAha pUra pavvAliya giriNai sarisaMsama visamaM paNayakuviryApayANaiNI samullAvasarisa maNoharaM / ' -kuvalayamAlA 2. sakkaya-pAyaya-puliNAla kiya desI bhAsA ubhaya taDujjala / kavi dukkara-ghaNa saha-silAyala / svayambhU-pauma cariu / 3. delo, kuvalaya mAlA kahA pR0 55 / 4. 'bhApAbhedanimittaH poDhA bhedo'sya saMbhavati / prAkRtasaMskRtamAgapizAcabhApAzca zaurasenI ca / SaSTho'tra bhUribhedo deshvishessaadpbhrNshH| -kAvyAlaMkAra 2, 11-12 / 5. "prAkRtamevApabhraMzaH, sa cAnyarUpanAgarAbhIranAmyAvabhedena tridhoktastannirAsArthamuktaM bhUribheda iti / kuto dezavizeSAt / tasya ca lakSaNaM lokAdeva samyagavaseyam // " -kAvyAlaGkAraTIkA 2-12
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kavi rAjazekhara ne (880 se 120 I0) apanI kAvyamImAMsA meM aneka sthaloM para apabhraMza kA nirdeza kiyA hai| sAtha hI apane se pUrvavartI kaviyoM kI taraha svayaM bhI saMskRta prAkRtAdi bhApAoM ke samAna apabhraMza ko bhI pRthak sAhityika bhASA svIkAra kiyA hai tathA kAvya-puruSa ke garIra kA kathana karate hue saMskRta ko mukha, prAkRta ko bAhu, apabhraMza ko jaghana-madhyabhAga, paizAcI ko paira, aura mizra ko urasthala batalAyA hai' aura tadanusAra rAjA kI kAvya-sabhA meM saMskRtakavi uttara, prAkRtakavi pUrva, apabhraMzakavi pazcima, aura paizAcI kavi dakSiNA meM baiThe aisI vyavasthA kA ullekha kiyA hai| kavi ne dUsare sthala para saurASTra aura travaNa deza ko apabhraMza bhASA bhASI prakaTa kiyA hai| saMskRta prAkRta aura apabhraMza bhASAoM ke kSetra kA nirdeza karate hue maru (mAravADa) Tavaka (Thakka) paMjAba kA eka bhAga bhAdAnaka-paMjAba ke jhelama jile ke bhadrAvatI dezoM meM apabhraza ke prayoga hone kA saMketa bhI kiyA hai| mahAkavi puSpadanta ( vi0 saM0 1016 ) ne apane 'mahApurANa' meM saMskRta aura prAkRta bhASA ke sAtha apabhraMza kA bhA samullekha kiyA hai| usa kAla meM saMskRta prAkRtAdi ke sAtha apabhraza kA bhI jJAna rAjakumAriyoM ko karAyA jAtA thaa| amaracanda ne to apabhraMza kI gaNanA SaDbhASAoM meM kI hai saMskRtaM prAkRtaM caiva zaurasenI ca maagdhii| paizAcikI cApabhraMzaM SaD bhASAH parikIrtitAH // - kAvya kalpalatA vRtti pR08 apabhraMza bhASA ke ullikhita ye bhinna bhinna nirdeza usake vikAsa meM nimna bAteM phalita karate haiM aura usakI aitihAsika kar3I jor3ane meM sakSama haiM prArambha meM apabhraza kA artha bigar3A huaA rUpa thaa| usa samaya bhArata meM 'vibhraSTa zabda kA prayoga hone lagA thA aura nATyakAra ke samaya apabhraMza vIjarUpa se vidyamAna thI aura usakA prayoga AbhIra evaM zabara Adi vanavAsI jAtiyoM meM prayukta kiyA jAtA thA, para usa samaya taka usakA koI sAhityika rUpa pallavita nahIM huyA thaa| kintu chaThI zatAbdI meM 'apabhraza kA prayoga vaiyAkaraNoM aura AlaMkArikoM ke granthoM meM bhI ullikhita hone lagA aura vaha sAhityika bhASA kA sUcaka bhI mAnA jAne lagA itanA hI nahIM, kintu usakA svatantra rUpa bhI vikasita hone lagA thA aura jo daNDI tathA bhAmaha jaise AlaMkArika sAhityakoM kI svIkRti bhI pA cukA thA, isa taraha vaha 8 vIM zatAbdI meM sarvasAdhAraNa ke bola-cAla kI bhASA mAnI jAne lagI aura usakA vistAra saurASTra se lekara magadha taka ho gayA thaa| hAM dezabheda ke kAraNa usameM kucha bhinnatA avazya A gaI thI, kintu kAvyAdi racanA meM prAbhIrAdi kI apabhraMza kA hI prayoga hotA thaa| 11 vIM se lekara 13 vIM zatAbdI taka ke kaviyoM-mammaTa, vAgbhaTTa, hemacandra, ____1. "aho zlAghanIyo'si / zabdArtho te zarIraM, saMskRtaM mukhaM, prAkRtaM bAhuH, jaghanamapabhraMzaH, paizAcaM pAdau uro mizram / " kAvyamImAMsA a03| 2. madhyesabhaM rAjAsanam / tasya cottarataH saMskRtakavayo nivizeran |...puurvenn prAkRtAH kavayaH |...pshcimenaap kavayaH...dakSiNato bhUtabhASAkavayaH / " -kAvyamImAMsA pra0 10 3. sApabhraMzaprayogAH sakalamarubhuvaSTakkabhAdAnakAzca / kAvyamImAMsA, a0 10 4. saurASTra travaNAdyA ye paThantyarpita sauSThavam / -kAvyamImAMsA a07 5. sakkau prAyau puNa avahaMsau, vittau uppAiu sapasaMsau / -mahApurANa 5-18-6 6. AbhIrI bhASApabhraMzasthA kathitA kvacinmAgadhyAmapi dRzyate / - kAvyAlaMkAraTIkA pRSTha 15
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ maina graMtha prazasti saMgraha rAmacandra, guNacandra aura amaracandra Adi ne apabhraMza ko saMskRta prAkRtAdi ke samAna hI sAhityika bhASA mAnA / 8vIM se 11 vIM zatAbdI meM sAhityakoM ne mahAkAvyoM aura khaNDakAvyoM ko guMphita kiyA / use rasa aura alaMkAroM se kevala puSTa hI nahIM kiyA; kintu pallavita, puSpita bhI kiyA tathA usake mAdhurya kI sarasa saritA meM jana sAdhAragaNa ko nimajjana unmajjana karane kI suvidhA bhI pradAna kii| ___isa vivecana para se apabhraza ke itihAsa para bahuta kucha prakAza par3atA hai| sAtha hI Age hone vAle sAhityika paricaya se usake vikAsa aura hrAsa kA bhI patA cala jAtA hai| pratyeka bhASA apane prArambhika kAla ke vAda vikAsa pAtI hai| apabhraMza ne bhI isI taraha vikAsa pAyA, aura bAda meM vaha patana ko prApta huii| bhAratIya sAhityika bhASAyeM yAtma-anAtma bhAvanAoM kI abhivyakti sAhitya hai| sAhitya ke sRSTikartA vidvAnoM ne apanI cirasAdhanA aura antarmAnasa kI anubhUti dvArA sukha, duHkha, jIvana, maraNa, AzA, nirAzA, bhaya nirbhayatA, hAsya, goka aura vilApa tathA prAkRtika rahasyoM se vismita karane vAle dRzyoM evaM saundarya ko anupama chaTA ko vANI dvArA prakaTa kiyA hai use sAhitya kahate haiN| sAhitya kI mahattA usameM cacita vastu tattva se hotI hai| isI se sAhitya sArvakAlika aura sArvadezikatA se ota-prota rahatA hai. vaha kisI sampradAya, deza yA vyakti vizeSa kA samarthaka nahIM hotA; kintu usameM sArvabhaumatA hotI hai| vaha kisI eka aGga kA sampoSaka nahIM hotaa| usameM deza, kAla, Rtu, kSetra, parvata aura taddezIya yuvati-janoM ke veSa-bhUSA ke sAtha dharma ke siddhAntoM kA bhI yathA sthAna saMkSipta yA vizada rUpa meM nirdeza kiyA gayA hai| sAhitya kI sRSTi aneka bhASAoM meM kI gaI hai| saMskRta, prAkRta, apabhraMza aura gujarAtI, marAThI graadi| saMskRta saMskAra kI gaI bhASA kA nAma saMskRta hai| vaidika kAlona saMskRta prAcIna hai aura avaidika kAlona arvaaciin| pANinIya ne saMskRta ko vyAkaraNa se pariSkRta kara usake rUpa ko sthira kiyaa| pazcAt vyAkaraNa ke vikAsa ke sAtha-sAtha saMskRta ke prayoga aura niyama bhI susthira hote gye| vyAkaraNa ke prayoga se zikSita samudAya kI bhASA zuddha aura parimArjita hotI gii| kintu vyAkaraNa vihIna jana sAdhAraNa kI bhASA aparimAjita aura skhalita ho raha gaI / saMskRtabhASA meM prabandha kAvya carita, purANa, kathA, siddhAnta, vyAkaraNa, darzana, vaidyaka jyotiSa kopa, chanda, nATaka, campU aura alaMkAra Adi viSayoM para vividha evaM vizAla anya likhe gye| jaina jainetara anthakAroM ne saMskRta ke bhaNDAra ko khUba hI samRddha banAne kA prayatna kiyA hai| usameM vipula sAhitya kI sRSTi hI usakI mahattA kI saMdyotaka hai| saMskRta kA sAhitya praur3ha aura uccakoTi kA hai / parantu saMskRta bhASA sAmpradAyika vyAmoha ke kAraNa jana sAdhAraNa kI bhASA nahIM kahalA skii| vaha zikSita aura ziSTa logoM kI hI bhASA banI rhii| parantu prAkRta aura apabhraMza jana sAdhAraNa kI bhASA banI, aura sAhityika mahattA ko bhI prApta huii| saMskRta kI apekSA ye donoM bhASAeM sarala aura sukomala haiM / jana sAdhAraNa unake artha ko zIghra hI avagata kara letA hai| yahAM prAkRtAdi bhASAoM kA saMkSipta digdarzana karAte hue apabhraza ke vikAsa-sambandha meM vicAra kiyA jaaygaa|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prAkRta bhASA jo prakRti se siddha ho arthAt svabhAva se niSpanna ho, use prAkRta kahate haiN| jo loga prAkRta bhASA ko saMskRta se niSpanna batalAte haiM / unakA vaha kathana saMgata nahIM jAna par3atA; kyoMki prAkRta jana sAdhAraNa kA bhApA thI, athavA jisa kathya bhApA ko janasAdhAraNa apane vyavahAra meM lAte hoM, vahI prakRti niSpanna bhASA hai| prAkRta bhASA kI mahattA janasAdhAraNa se chipI huI nahIM hai| usakA sarala aura madhura sAhitya Aja bhI logoM ke hRdayoM meM apane gaurava ko aMkita kiye hue hai| bhagavAna mahAvIra ne apanA upadeza ardhamAgadhI bhASA meM diyA thA vaha AdhI magadha deza kI bhASA thI aura AdhI bhASA zUrasena deza kI / para usameM anya bhApAtroM ke hRdayastha karane kI kSamatA thii| buddha ne bhI tAtkAlika deza bhASA ko apanAyA thA, bAda meM vahI bhApA pAli ke nAma se prasiddha huii| prAkRta kI mahattA usake hRdayaMgama karane se sahaja hI jJAta ho jAtI hai / prAkRta bar3I sarala aura sahaja bodhagamya bhASA hai jabaki saMskRta durUha aura kaThina hai / isI kAraNa vaha janasAdhAraNa kI bhApA nahIM bana sakI hai| yadyapi prAkRta ko girAne kA bahuta kucha prayatna kiyA gayA: parantu phira bhI usakA astitva banA hI rhaa| kAvyAlaMkAra ke TIkAkAra nami sAdhu ne likhA hai ki "sakala jagajjantUnAM vyAkaraNAdibhiranAhitasaMskAra: sahajo vacanavyApAraH prakRti, statra bhavaM, saiva vA prAkRtaM / 'ArisaM vayaNe siddhaM devANaM addhamAgahI vANI' ityAdi vacanAt vA prAka pUrva kRtaM prAkkRtaM-bAla-mahilAdisuvodhaM sakala-bhApA-nivandhanabhUtaM vacanamucyate / meghanirmuktajalamivaika svarUpaM tadeva ca dehAvizeSAt saMskArakaraNAcca samAsAditaM sat saMskRtAdhuttara vibhedAnApnoti / ataeva zAstrakRtA prAkRtamAdau nirdiSTaM tadanu saMskRtAdIni / " (kAvyAlaMkAraTIkA 2,12) isameM batalAyA gayA hai ki logoM ke vyAkaraNa Adi ke saMskAra se rahita svAbhAvika vacana vyApAra ko prakRti kahate haiM use hI prAkRta kahA hai| ArSa vacana meM (hAdazAMga meM) granthoM kI bhASA ardhamAgadhI thI, isase prakaTa haiM ki jo bAlaka tathA mahilAoM Adi ke lie sahajabodhagamya hai, vahI bhASA sakala bhASAoM kI mUla kahI gaI hai aura vaha megha varSA ke jala kI taraha pahale eka rUpa hone para bhI deza bheda se aura saMskAra karane se vaha aneka bhedoM meM pariNata ho jAtI hai| ataeva zAstrakAroM ne pahale prAkRta ko kahA hai| bAda meM (vyAkaraNAdi dvArA saMskArita huI bhASA) saMskRta Adi ko kahA hai| isa prAkRta bhASA kA bhI kramazaH pariSkAra huA aura usane apane ko sAhityika veza-bhUSA se alaMkRta kiyaa| zilAlekhoM kI bhASA aura vyAkaraNa sambandhI prAkRta sAhitya kA adhyayana karane se isa bAta kA sahaja hI AbhAsa ho jAtA hai| bauddhoM ke hIyamAna sampradAya ke mAnya tripiTakoM kI pAli aura jainAgamoM kI ardhamAgadhI prAkRta boliyoM ke hI sAhityika rUpa haiM / prAkRta bhASA ke sAhitya ko saMskRta kI taraha samRddha evaM saMgaThita banAne ke lie vaiyAkaraNoM ne vyAkaraNa ke aneka niyama bhI banAye / parantu prAkRta kI boliyAM apane bhinna-bhinna aneka rUpoM meM pracalita rahIM aura usameM saMskRta ke samAna eka rUpatA na A skii| kyoMki eka bhASA ke lakSaNa dUsarI bhASA ke lakSaNoM se judA the| isI kAraNa trivikrama aura prAcArya hemacandra Adi vyAkaraNakartAoM ne niyamoM meM prAyaH''kvacit' meM 'bahula' Adi zabdoM kA prayoga kiyA hai| jinase spaSTa jAna par3atA hai ki ye niyama kisI bhASA ke lie zAzvata rUpa meM lAgU nahIM ho sakate / yadyapi vyAkaraNoM se bhASA meM thor3A bahuta sudhAra bhI huA hai / phira bhI dezabheda aura vibhinna boliyoM ke kAraNa prAkRta 1. prakRteH saMskRtAdAgatam prAkRtam-vAgbhaTTAlaMkAraTIkA 2,5 athavA prakRtiH saMskRtaM tatra bhavaM tat prAgataM vA prAkRtam / -hemacandra prAkRta vyAkaraNa
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jaina graMtha prazasti saMgraha bhASA aneka rUpoM meM vibhakta ho gii| prAkRta ke ardhamAgadhI, mAgadhI, zaurasanI mahArASTrI aura paizAcI bheda Aja bhI milate haiM / zvetAmbara jainAgamoM kI bhASA 'ardhamAgadhI prAkRta' aura digambara jainoM ke prAcIna pAgama sAhitya kI bhASA 'zaurasenI prAkRta' kahI jAtI hai| bharata ne apane nATyazAstra (17-48) meM mAgadhI avantijA, prAcyA, zaurasenI, ardhamAgadhI, vAhlIkA aura dAkSiNAtyA nAma kI sAta prakAra kI prAkRta bhASAe~ batalAI haiN| prAkRta bhASA meM vizAla sAhitya racA gayA hai| vartamAna meM upalabdha sAhitya se usakI samRddhi kA yatheSTa jJAna ho jAtA hai| yahAM prAkRta bhASA ke ukta bhedoM para kucha vicAra kiyA jAtA hai| jaina prAkRta aura sAhityika prAkRtoM kA ullekha madhya kAla ke vaiyAkaraNoM aura AlaMkArikoM ke granthoM meM milatA hI hai| unameM zaurasenI, mahArASTrI, mAgadhI, ardhamAgadhI paizAcI, aura apabhraza ke nAma pAye jAte haiN| zaurasenI bhASA zUrasena deza meM sthita mathurA nagara ke Asa-pAsa kI bhASA gaurasenI kahalAtI hai| isakA prayoga saMskRta ke nATakoM meM strI-pAtroM aura madhyakoTi ke puruSapAtroM meM pAyA jAtA hai| do svaroM ke madhya meM saMskRta ke ta, tha, kA kramazaH da aura dha ho jAnA isakI vizeSatA hai| isa bhASA meM ra kA la kvacit hI hotA hai / tInoM sakAroM ke sthAna meM 'sa' hI hotA hai / kartA kAraka pulliga ke eka vacana meM 'yo' hotA hai / 'tha' ke sthAna meM kvacit 'dha' bhI hotA hai aura pUrvakAlika kRdanta ke rUpa meM saMskRta pratyaya 'tvA' ke sthAna para 'tA'-Tya, yA 'dUgA' hotA hai / jaise suta-sudo, katham-kadhaM, kRtvA-karittA, kagni, kaggiA hotA hai| isa bhASA ke grantha digambara jaina sAhitya meM pAye jAte haiN| prAcAryapravara kundakunda kA pravacanasAra, paMcAsti kAya isI bhASA ke grantha haiM, parantu paMcAstikAya meM ardhamAgadhI kA prabhAva bhI parilakSita hai| zivakoTi kI bhagavatI ArAdhanA isa bhApA kA maulika grantha hai, vaTTakerakA mUlAcAra bhI isI bhASA kI dena hai / isa meM jaina sAhitya kI bahulatA hone se ise jaina zaurasenI bhI kahA jAtA hai| mahArASTrI ___ yaha kAvya kI padyAtmaka bhASA hai / kAvya-granthoM meM isI kA prayoga kiyA jAtA thaa| gAthA saptasatI, setubandha, gauDavaho aura rAvaNavadha jaise uccakoTi ke kAvya-grantha isI meM race gae haiN| pahale mahArASTrI mahArASTra deza kI bhASA mAnI jAtI thI, kintu aba vaha zaurasenI ke vikAsa kA uttara rUpa hai| aisA DAkAra mohana ghoSa kA kahanA hai / do svaroM ke madhya ke alpaprAgaNa sparza-varNa kA lopa aura mahAprANa kA 'ha' rUpa meM pariNata ho jAnA isakI vizeSatA hai| mahArASTrI ke vizeSa lakSaNa jo ise zaurasenI se vibhakta karate haiM isa prakAra haiM-yahA~ madhyavartI 'ta' kA lopa hokara kevala svara raha jAtA hai, kintu 'da' meM parivartita nahIM hotaa| usI taraha yahA~ 'tha' dha meM parivartita na hokara 'ha' meM parivartita ho jAtA hai aura kriyA kA rUpa pUrvakAlika 'Uga' lagAkara banAyA jAtA hai, inake sivAya jaina mahArASTrI meM kahIM-kahIM 'ra' kA 'la' tathA prathamAnta 'e' ho jAtA hai| jaise jAnAti-jAgAi, kathaM-kahaM, aura bhUtvA hoUraNa aadi| isa bhASA meM bhI jaina sAhitya hI vizeSa upalabdha hotA hai| vimalasUrikA 'pauma cariu' isI bhASA kA padya-baddha kAvya hai / para isameM 'ya' zrutikA atyadhika prayoga pAyA jAtA hai| zvetAmbara jaina (1) 'mAgahaddha visayabhAsANibaddhaM advamAgahaM aTThArasa desI bhAsA bhAsaNiyayaM vA addhamAgahaM |'--nishiithcnni (2) mAgavabhASA lakSaNaM kiMcit kiciJca prAkRta bhApA lakSaNaM yasyAmasti sA ardhamAga yAH /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA sAhitya kI isameM adhikatA hai / prAgama granthoM para likhI huI cUNikAe~, kathA aura carita sAhitya, jaise samarAiccakahA, surasundarIcarizra, pAsaNAhacariaM aura prAgamika grantha haiM / hAla kI sattasaI aura jayavallabha kA vajjAlagga mahArASTrI prAkRta ke zreSTha muktaka kAvya haiN| saMghadAsa gaNI kI vasudevahiNDI gadya kAvya hai| inakA samaya vikrama kI chaThavIM zatAbdI mAnA jAtA hai| inake adhyayana se yaha avazya jAnA jAtA hai ki inase pUrva bhI koI sAhitya avazya rahA hai / mAgadhI yaha magadha deza kI bhASA kahI jAtI hai / nATakoM meM nimna varga ke pAtroM dvArA isakA prayoga karanA pAyA jAtA hai| anya prAkRta bhApAyoM meM 'ya' ke sthAna meM jahAM 'ja' kA prayoga hotA hai vahAM isameM 'ya' hI rahatA hai / hAM 'ra' ke sthAna para 'la' kA prayoga avazya pAyA jAtA hai jaise rAjA-lAmA / hemacandra ke prAkRta vyAkaraNa ke anusAra isa bhASA meM varga ke tIsare, cauthe akSaroM ke sthAna meM varga ke pahale aura dUsare akSara ho jAte haiM / jaise giri-kiri dhUlI-thUlI grAdi / isI taraha anya vargoM meM bhI vizeSatA hai| isa bhASA kA prAkRta sAhitya upalabdha nahIM hai kintu vyAkaraNa granthoM aura nATakoM meM isakA prayoga avazya huaA milatA hai| ardhamAgadhI zaurasenI aura mAgadhI bhApAoM pradezoM ke madhya ke kucha bhAga meM donoM bhASAoM kA mizrita rUpa avazya pAyA jAtA hai, isI ko ardhamAgadhI kahate haiM / 7vIM zatAbdI ke prAcArya jinadAsa gaNI, (635) mahattara ne apanI nizItha cUrNI meM prAdhe magadha deza kI bhASA ko ardhamAgadhI batalAyA hai| jo aSTAdaza dezI bhASAoM se yukta thii|' TIkAkAra abhayadeva ne isameM kucha lakSaNa mAgadhI aura prAkRta ke batalAye haiN| jainiyoM ke prAgama sAhitya meM aura anya dhArmika sAhitya meM isakA prayoga khulakara pAyA jAtA hai| mAgadhI ke samAna isameM bhI akArAnta saMjJA ke mukhya rUpa se isakA prayoga milatA hai| kahIM-kahIM ra ke sthAna para la kA bhI prayoga pAyA jAtA hai; aura kartA kAraka eka vacana meM pro kA e ho jAtA hai kintu isameM 'za' kA prayoga na hokara 'sa' kA hI prayoga pAyA jAtA hai| bhagavAna mahAvIra ne apanA dharmopadeza isI bhASA meM diyA thaa|' parantu mahAvIra ke nirvANa se 80 varSa ke bAda balabhI meM saMkalita kara lipibaddha hone vAle zvetAmbarIya sUtragranthoM kI bhASA meM avazya parivartana pAyA jAtA hai| isa parivartana ke sAtha-sAtha IsvI san 310 se pUrva maurya samrATa candragupta ke rAjya kAla meM magadha deza meM par3ane vAle dvAdazavarSIya dubhikSa kA prabhAva bhI usa para par3e binA nahIM raha skaa| dUsare sAdhu saMgha kA vividha dezoM meM bhramaNa tathA una-una dezI bhASAoM ke prAdAna pradAna se bhI usameM parivartana honA saMbhava hai, Agama sAhitya kA sUkSmatA se adhyayana kiyA jAya to usameM vaha parivartana avazya jJAta ho jaaygaa| isI ko lakSya meM rakhakara prAcArya haribhadra ne jainAgamoM kI bhASA ko ardhamAgadhI na kahakara prAkRta nAma se ullikhita kiyA hai / DA. jaikobI ne jaina vartamAna sUtroM kI bhASA ko ardhamAgadhI na batalAkara jaina mahArASTrI batalAyA hai / isI ko ArSa aura RSibhASitA bhI (2) 'bhagavaM ca NaM addhamAgahIe bhAsAe dhammamAikkhai' / -samavAyAMga sUtra patra 60 (3) daza vaikAlika vRtti pR0 203 / (4) Kalpa Sutra : Sacred Book of the East Vol. XII.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jaMna graMtha prazasti saMgraha kahA jAtA rahA hai / ataH ardhamAgadhI ArSa aura RSibhASitA ye tInoM eka hI bhASA ke paryAyavAcI nAma haiM / paizAcI yaha eka bahuta prAcIna prAkRta bolI hai| isa bhASA kA sAhitya nahIM ke barAbara hai, guNADhya kI 'vRhatkathA' isa bhASA meM racI gaI thI, parantu durbhAgya se yaha grantha abhI taka upalabdha nahIM huA / para usake AdhAra se racita grantha avazya upalabdha hai| do svaroM ke madhya meM vargoM kA tIsarA cauthA varNa pahalA aura dUsarA varNa ho jAtA hai| jaise vArida - vArito AAdi / cInI tukistAna ke kharoSTrI zilAlekhoM meM paizAcI kI vizeSatAe~ dekhI jA sakatI haiM / vararuci ke prAkRtaprakAza meM ( pR0 10 ) paizAcI ko zaurasenI kI prAdhAra bhUta bhASA svIkRta kI hai| mArkaNDeya ne prAkRtasarvasva meM kAMcI deza, pANDya, pAMcAla, gauDa, magadha, brAcaDa, dAkSiNAtya zaurasena, kaikaya, zAvara aura drAvir3a dezoM ko pizAca deza batalAyA hai / apabhraMza bhASA aura usakA vikAsa vaidika kAlIna vibhASAgroM- boliyoM kA dhIre-dhIre vikAsa hotA gayA, aura ve AryoM kI bhASA ke uttara-pazcima pradeza se dhIre-dhIre pUrva kI ora phailatI giiN| bhagavAna mahAvIra aura gautama buddha ke janma samaya taka yaha bhASA videha ( uttara bihAra ) aura magadha ( dakSiNI bihAra ) taka phaila gaI thii| isa grArya bhASA kA rUpa uttara bhArata, vaz2IristAna, madhyapradeza aura pUrvI bhArata meM usa samaya paryApta parivartana ho gayA thaa| isI se una pradezoM kI bhASA ko udIcyA, prAcyA aura madhyadezIyA ke nAma se ullekhita kiyA gayA hai / udIcyA-pezAvara aura uttarIya paMjAba kI bhASA kahalAtI thI, isameM adhika parivartana to nahIM hugrA; kintu prAcyA kA prayoga karane vAle vaidika maryAdAoM kA pAlana nahIM karate the, aura ve vedoM ko nahIM mAnate the, aura na brAhmaNoM ke sAmAjika aura dhArmika rIti-rivAjoM kA grAcaraNa hI karate the; kyoMki ve vrAtya the, arhantoM ke upAsaka the aura caityoM ke pUjaka the| kintu madhyadezIyA bhASA udIcyA aura prAcyA ke madhya mArga kA anusaraNa karatI thI / udIcyA aura prAcyA meM vyaMjana samIkaraNa ke atirikta 'ra' aura 'la' ke prayoga meM bhI bhinnatA thI / udIcyA meM jahA~ 'ra' ke prayoga kI pracuratA thI vahA~ prAcyA meM 'ra' ke sthAna para (5) sakkatA pAgatA caiva dRhA bhaNitIya grahiyA / saramaMDalammi gijjete pasatyA inibhAsitA / sakkayA pAyayA caiva bhaNiIzrI hoMti doNNi vA / saramaMDalammi gijjete pasatthA isibhAsighrA / -- anuyogadvAra patra 131 1. dekho, iNDo prArthana eNDa hindI pR. 56 atharvaveda ke 15 veM kANDa meM eka vrAtya mUkta hai, vrAtya vratI kA paryAyavAcI hai / atharvadeda ke kANDa 4 sU0 11 maMtra 11 meM vrata kA paryAyavAcI 'vratya' zabda zrAyA hai| jisakA artha vrata dhAraNa karane vAlA hotA hai / ukta veda ke 8 the kANDa meM vrAtya ko mAgadha vijJAna bhI batalAyA hai| jisase spaSTa hai ki vrAtya loga magadha deza ke rahane vAle the / ataeva inakI saMskRti 'magadha' kahalAtI thI / sAmavedI tANDa brAhmaNa meM eka 'vrAtya stoma' hai, jisameM vrAtyoM kA ullekha hai / usameM likhA hai ki 'vrAtya loga vaidika yajJAdi se ghRNA karate the, tathA ahiMsA ko apanA mukhya dharma mAnate the / ' ( tANDa brAhmaNa 17-1-5) "arhantoM ke anuyAyI vrAtya kahalAte the, jina kA ullekha atharvaveda meM hai / licchaviloga prAcIna bhArata kI eka prasiddha vrAtya jAti ke the / " ( bhAratIya itihAsa kI rUparekhA pR0 349 ) sthAnAMga 7 patra 294 /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 'la' kI aura madhya dezIyA meM 'ra' 'la' donoM kA prayoga hotA thaa| bAda meM isa meM bhI parirvatana aura vizeSatAeM hotI giiN| pUrvakAla meM yadyapi yAtrA karane ke sAdhana sulabha nahIM the| kintu vyApArIjana pUrva-pazcimI-dezoM meM apane vyApAra ke nimitta jisa-tisa prakAra pAyA jAyA karate the| usase una dezoM se bhASA sambandhI vyavahAra kA AdAna-pradAna varAbara hotA rahatA thaa| isI se aneka zabdoM kA prayoga dUsare dezoM kI bhASAoM meM bhI vyavahRta hone lagA thaa| DA0 sunItikumAra caTarjI ne san 1500 I0 pUrva se lekara san 600 IsvI pUrva taka prathama prAkRtoM athavA vibhASAoM ke aneka parivartanoM ke pariNAma svarUpa buddha aura mahAvIra ke samaya bhArata meM bhApA ke nimna rUpoM kA saMketa kiyA hai| udIcyA, madhyadezIyA aura prAcyA rUpameM tIna vibhASAe~ vikAma pA gaIM thiiN| vaidika sUktoM kI prAcIna bhASA chAndasa thI jimakA vyavahAra brAhmaNa varga meM cala rahA thaa| tIsarI vaha jo chAndasa bhASA ke nUtana saMskaraNa aura udIcyA ke prAcIna rUpa se vikasita huI thI, jisameM prAcyA aura madhyadezIyA ke tattvoM kA saMmizraNa thaa| isI bhASA meM saMbhavataH vaidika granthoM ke bhASyAdika bhI usa samaya likhe gae the| bhagavAna mahAvIra aura gautama buddha ne apanI-apanI dezanA aura upadeza kA mAdhyama usa samaya kI bolacAla kI jana sAdhAragA kI bhASA ko banAyA / isa kAraNa tatkAlIna prAntIya bhASAoM ke vikAsa meM krAnti A gaI aura pariNAmasvarUpa bhinna-bhinna prAMtIya bhASAoM ke sAhityika vikAsa kA sUtra-pAta prArambha ho gyaa| ___ usa kAla meM saMskRta kA vikAsa likSitoMmeM apanI carama sImA ko pahuMca cukA thA, parantu usameM sAmpradAyika saMkIragaM manovRtti ke kAraNa usakA pUrNavikAsa jaisA cAhie thA vaisA na ho sakA / yadyapi vaha bhArata se bAhara bhI gaI aura vaha vahAM bhI phailI, para use sArvabhaumatA kA pada prApta nahIM ho skaa| IsA kI chaThI zatAbdI se IsA kI 10 vIM zatAbdI taka kI pracalita vibhASAoM ko priyarsana ne dUsaro zreNI kI prAkRta (Secondary Prakrits) batalAyA haiM / kintu DA0 sunItikumAra caTarjI ne usa kAla kI bhASA ko madhyakAlIna Arya bhASA (Middlc Indo Aryan Speech) kahA hai aura use tIna bhAgoM meM vibhakta kiyA hai| isa kAla ko madhyakAlIna bhAratIya AryabhASA kAla kahA jA sakatA hai| (1) madhya kAlIna prAryabhASA ko prArambhika avasthA (400 I0 pUrva se lekara 100 IsvI taka) prArambhika prAkRta bhASAoM kA kAla mAnA jAtA hai| (2) bhAratIya Arya bhASA kI madhyakAlIna avasthA (100 I0 se 500 I0 taka) sAhityika prAkRtoM kA kAla mAnA jAtA hai / kintu vartamAna meM prAkRta bhASA kA sAhitya 500 IsvI ke bAda kA racA huaA bhI upalabdha hotA haiN| kautUhala kI 'lIlAvatI' nissandeha uttara kAla kI racanA hai aura 'gouDavaho' kA racanA kAla bhI 7 vI 8 vIM zatAbdI mAnA jAtA hai / isake atirikta haribhadra, kumArasvAmI, devasena, padmanandi, nemicandra, padmasiMha (1086) aura hemacandra Adi aneka jainAcAyoM ne prAkRta bhASA meM (660) aneka granthoM kI racanAe~ kI haiN| jisase ukta sImA kA nirdhAraNa vicAraNIya hai| 2. dekho, ligvisTika sarve aAfa iNDiyA pR0 121 (1927 I0 pU0)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha madhyakAlIna bhAratIya AryabhASA kI uttara kAlIna avasthA kA samaya 500 I0 se 1000 I0 taka bhASA vijJAnI prakaTa karate haiM aura use apabhraMza kA nAma diyA gayA hai| kintu yaha bhI cintanIya hai; kyoMki vartamAna meM apabhraMza bhASA kA sAhitya 8 vIM zatAbdI se 17vIM zatAbdI taka kA racA huA upa-labdha hotA hai / ataeva apabhraMza kA racanA kAla 500 I0 se 1300 I0 taka mAnanA hI cAhiye / kAraNa ki uttaravartI sAhitya meM hindI kA vikasita rUpa bhI dekhane meM AtA hai aura 13 vIM zatAbdI taka kI racanAoM meM utanI praur3hatA to nahIM hai / kintu racanA zaithilya bhI nahIM pAyA jAtA AThavIM zatAbdI se 13 vIM, 14 vIM taka apabhraMza ke sAhitya kI pracuratA rahI hai| 14 prAntIya bhASAoM kA vikAsa dvitIyazreNI kI prAkRta bhASAoM se bhinna-bhinna prAdezika apabhraMza bhASAtroM kI utpatti mAnI jAtI hai aura vartamAna prAntIya AryabhASAoM kA vikAsa apabhraMza se huA hai / zaurasenI apabhraMza se vraja bhASA, khar3I bolI rAjasthAnI, paMjAbI aura gujarAtI bhASAoM kA sambandha hai / kintu inameM se zaurasenI ke 'nAgara apabhraMza' se rAjasthAnI aura gujarAtI kA sambandha vizeSarUpase svIkRta kiyA jAtA hai / 'mAgadha 'apabhraMza' se bhojapurI, ur3iyA, baMgAlI, AsAmI, maithilI aura magahI kA vikAsa huA mAnA jAtA hai / sindhI bhASA kA vikAsa vAcar3a apabhraMza se huA kahA jAtA hai mahArASTrI se marAThI ke vikAsa kA sambandha aba vidvAna nahIM mAnate / ina prAntIya bhASAoM ke vikAsa ke pUrvakAla meM ye saba bhASAeM apanI apanI bhinna-bhinna apabhraMzoM se prabhAvita huI dikhalAI detI haiM aura uttarakAlIna apabhraMza kA sAhitya bhI prAntIya bhASAoM se prabhAvita huA jAna par3atA hai| usameM pracuratA se tatsama dezI bhASAoM ke zabdoM kA prayoga dikhAI par3atA hai| Aja jise hama purAnI hindI kaha kara pukArate haiM vahI vartamAna hindI kA pUrva rUpa hai / isase yaha spaSTa hai ki ve purAtana racanAeM hindI kI janaka haiM / athavA hindI ke vikAsa meM una kA yoga dAna mahatvapUrNa hai / dezI bhASA kI mahattA apabhraMza dezI bhASA kahalAtI thI / saMskRta bhASA ko zuddha mAnane vAle vaiyAkararaNa bhI dezI bhASA ko bhraSTa-bhraSTa yA bigar3I huI bhASA kahate the| svayaMbhU, puSpadanta, padmakIrti, lakSmaNa, lAkhU, vAgbhaTTa, pAdalipta Adi kaviyoM ne bhI apabhraMza ko dezI bhASA batalAyA hai / " aura vidyApati ne apanI kIrtilatA meM dezI vacanoM ko miSTa prakaTa kiyA hai 1 (ka) dezI bhAsA ubhaya taDujjala, kavi dukkara ghaNa sadda silAyala (kha) desa desi bhASA livi ThANaI, kai vAyAlaMkAra vihANaI / vAyaraNa desi sadasya gADa, chaMdAlaMkAra vilAsa poDha / sa-samaya para samaya viyAra sahiya, avasadda vAya dUreNa rahiya // (ga) (gha) - svayaMbhU pauma cariu / -- puSpadanta mahApurANa 5, 6-10 - padmakIrtipAsaNAha cariu Na samANami chaMdu Na baMdhabheu Na u hINAhiu mattA sameu / Na u sakkana pAuna desabhAsa, Nau sadu vaNNu jANami samAsa // lakSmaNa NemiNAhacariu pIThikA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA sakkaya vAgI bahua [na] bhAvai, pAina rasa ko mamma na pAvai / desila bayanA saba jana miTThA, taM te sana jaMpiu avahaTTA / / arthAta saMskRta vAgaNI bahutoM ko acchI nahIM lagatI, prAkRta rasa kA marma nahIM prApta krtii| dezI vacana sabase mIThe hote haiN| isIlie maiM apabhraMza meM kathA kahatA huuN| pAdalipta ne apanI taraMgavatI kathA dezI bhASA meM banAI thI' / grantha kAroM ne apabhraMza bhASA meM jo graMtha banAye, unhoMne una graMthoM kI bhASA dezI vatalAI hai| vahI dezI bhASA apabhraMza hai| vaiyAkaraNa jisa bhASA ko apabhraMza prakaTa karate haiM usameM graMtha racanA karane vAle graMthakAra use dezI bhASA kahate haiN| ___vAstava meM apabhraMza yA dezI bhASA meM svabhAvata: mAdhurya to hai hI, pada lAlitya kI bhI kamI nahIM, pada sarala sagsa tathA subodha haiM isI se usa kAla meM dezI bhASA janasAdhAraNa ke gaurava ko prApta kara skii| para saMskRta meM vaisI kSamatA nahIM, kyoMki vaha sAmpradAyikatA se UMce nahIM uTha sakI / yadyapi jaina aura bauddhoM kA vizAla sAhitya bhI saMskRta meM racA gayA; parantu usakI vizeSa mahattA brAhmaNa sAhitya meM hI rahI, vaha sAmpradAyika saMkIrNa dRSTikoNa se nikalakara jana sAdhAraNa kA gaurava prApta nahIM kara skii|| para apabhraMza dRSTikoNa ke cakravyUha se alaga rahatI huI apanI niMdA aura burAI ko sunatI huI bhI janasAdhAraNa ke kaNTha ko vibhUSita karatI rahI, rAjya sabhAoM meM bhI Adara pA sakI aura vidvAnoM ke kaNTha kA bhUSaNa banI rhii| isI se usakA lokavyApI mahatva rahA hai / jaba vaha apane madhyAnha kAla meM bahamUlya prabandhakAvyoM meM gumphita ho rahI thI, taba usakI tejasvitA, vAkya vinyAsa aura pada gAmbhIrya artha ke pratipAdaka the, unameM mahAnatA aura sarasatA Adi sadguNa svabhAvataH aGkita ho rahe the| dharma bhASA aura sAhitya ke vikAsa meM rAjyAzraya kA milanA apanA khAsa mahatva rakhatA hai| inake vikAsa aura samRddha hone meM rAjyAzraya kA mahatvapUrNa yogadAna rahA hai| binA rAjyAzraya ke ukta bhASA athavA dharma panapa nahIM ske| itihAsa isa bAta kA sAkSI hai ki jina dharmoM aura bhASAoM ko ucita rAjyAzraya milA ve loka meM samannata aura vikAsa pAte gye| loka meM ve Age bar3hane meM samartha ho ske| apabhraMza bhASA ke vikAsa meM bhI rAjyAzraya kI AvazyakatA huii| rAjyAzraya apabhraMza bhASA kA upalabdha sAhitya vibhinna dezoM aura vibhinna samayoM meM racA gayA hai| apabhraza ke vikAsa meM aneka rAjavaMzoM aura dezoM ke rAjAoM kA sahayoga milA hai / isI se vaha apanA vikAsa / kara sakI / mAnyakheTa (barAra), gujarAta, mAlavA, mAravAr3a, rAjasthAna, baMgAla, dillI aura uttara pradeza meM apabhraMza sAhitya racA gyaa| (Ga) desa bhAsa lakkhaNa Na takkayo, muNami Neva pAyamahi gurukkyo| paya samitti kiriyA visesayA, saMdhi chaMdu vAyaraNa bhAsayA / -lAkhU jinadattacarita saMdhi 1 pAlittaeNa raiyA bittharo tahava desivayaNehi / NAmeNa taraMgavaI kahA vicittA ya viulA y|| -pAdalipta, taraMvagatI 2. dekho DA0 kovI kRta saNakkumAracariu kI bhUmikA, pR0 naM0 18 /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ janapraMpa prazasti saMgraha ___yadyapi svayaMbhU se pUrvavartI aneka kavi ho gaye haiM kintu unakA sAhitya abhI upalabdha hI nahIM hai| kavivara caumuha (caturmukha) kA bhI sAhitya upalabdha nahIM hai / ataeva vartamAna meM svayaMbhU ko hI Adya kavi mAnA jAne lagA hai| mAnyakheTa ke sabhI rASTrakUTa rAjAgaNa jaina nahIM the, kintu vaiSNava dharmAnuyAyI bhI the, hAM, amoghavarSa avazya jaina ho gayA thaa| unake rAjya meM jainadharma ko koI prAMca nahIM AI thI; kyoMki una rAjAoM ke rAjamantrI prAyaH jainadharmAvalambI the| amoghavarSa jinasenAcArya kA ziSya thA, jainadharma para usakI bar3I prAsthA thI, itanA hI nahIM, vaha vivekapUrvaka apane rAjya kA parityAga kara tapasvI bana gayA thaa| unake rAjyoM meM jaina muniyoM aura vidvAnoM ko Azraya milA huA thA, isA se ve graMtha racanAdi kArya meM pravRtta ho sake / rASTrakUTa rAjA dhruva (vi0 saM0 837-851) ke amAtya rayaDA dhanaMjayane mahAkavi svayaMbhU ko Azraya diyA thA, aura unake putra dhavalAsiya ne tribhuvanasvayaMbhU ko| paumacariu 'aura riTTaNemicariukI racanA unhIM ke anurodha se huI thii| isI taraha kRSNa tRtIya (vi0 saM0 696-1025) ke maMtrI bharata aura unake putra nanna ne mahAkavi puSpadanta ko Azraya diyA thaa| maMtrI bharata kI preraNA se hI mahApurANa kI racanA huI thii| usa samaya barAra jaina vaizyoM kA kendra thA, aura barAra gujarAta mAlavA Adi pradezoM kA vANijya bhI prAyaH unhIM ke hAtha meM thA / yadyapi jaina loga bhArata ke prAyaH sabhA dezo meM vyApAra ke nimitta AyA jAyA karate the| (vyApAra aura tIrthayAtrA kA jainiyoM meM khUba pracAra rahA) hai| unhoMne saMskRta kI apekSA dezI bhASA ko adhika prazraya diyA thA aura unhIM ke sahayoga se apabhraMza rASTrIya bhASA ke rUpa meM pallavita ho sakI thii| dazavIM zatAbdI ke bAda jaba rASTrakUToM kA patana ho gayA, taba gujarAta kendra bana gyaa| 11 vIM zatAbdI meM gujarAta ke solaMkI rAjAoM ne bhI apabhraMza sAhitya ke vikAsa meM paryApta sahAyatA kI aura gyArahavIM zatAbdI meM gujarAta ke solaMkI rAjAnoM ne bhI apabhraMza sAhitya ke vikAsa meM paryApta sahAyatA pradAna kii| vahA~ jainadharma kA vikAsa bhI huA aura rAjA kumArapAla ne to svayaM prAcArya hemacandra ke vyaktitva se prabhAvita hokara jainadharma svIkRta kiyA thaa| unake rAjya meM hI hemacandra ne 'apabhraMza vyAkaraNa, aura dezInAmamAlA kI racanA kii| solaMkI rAjA karNadeva ke samaya meM saM0 1123 meM kavi zrIcanda ne rayaNakaraNDasAbayAyAra' aura kathAkoza kI racanA kI thii| cAlukya vaMzI rAjA vaddigadeva ke putra kRSNa narendra ke rAjyakAla meM godhrA meM amarakIrti ne nemiNAha cariu (1244) aura SaTa kamepideza kI racanA saM0 (1247) meM kI thii| mAlavA meM rAjA bhoja (jayasiMha) ke rAjya meM nayanandI ne saM0 1100 meM sudaMsaNa cariu aura sayalavihivihANakavva kI racanA kii| sAtha hI paramAravaMzI rAjA devapAla ke samaya meM kavi dAmodara ne 'miNAhacariu' kI racanA saM0 1287 meM kii| baMgAla meM pAlavaMza ke rAjyakAla meM apabhraMza ko ucita sammAna milaa| baMgAla dIrghakAla taka bauddhoM kA kendra rhaa| pAlavaMza ke rAjA svayaM bauddhadharmAnuyAyI the| ataeva bauddhatAMtrikoM ke apabhraMza sAhitya ke nirmANa meM unakA pUrA sahayoga rhaa| pAloM ke bAda baMgAla meM senavaMza kA rAjya rahA, unase apabhraMza ko koI sahayoga nahIM milA; kyoMki ve brAhmaNa dharmAnuyAyI the| dillI ke tomaravaMzIya rAjA anaMgapAla tRtIya ke rAjyakAla meM bhI apabhraMza graMthoM kI racanA huii| anaMgapAla ke maMtrI naTTalasAhukI preraNA se saM0 1186 meM kavi zrIdharane 'pAsaNAhacariu' kI racanA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kI thii| musalamAnI zAsanakAla meM-mugala bAdazAha bAbara ke samaya dillI meM kavi mahiMdu yA mahAcanda ne saM0 1587 meM 'saMtiNAhacariu' kI aura mubArika zAha ke rAjyakAla meM unake maMtrI sAha hemarAja ke anurodha se bha0 yazaHkIrti ne saM0 1467 meM pAMDavapurANa ko tathA saM0 1500 meM harivaMza purANa kI racanA kii| gvAliyara ke tomara vaMzI rAjAoM ke rAjya kAla meM bhI jainadharma aura jaina sAhitya ke nirmANa meM acchA protsAhana milaa| rAjA DUMgarasiMha aura kIrtisiMha (pitA-putra) donoM hI jainadharma para pUrNa AsthA rakhate the| gvAliyara ke kile meM jainamUrtiyoM ke nirmANa meM inhoMne paryApta dhana kharca kiyA thaa| inake zAsana kAla (vi. saM0 1481 se 1536 taka) meM kavi raidhU ne lagabhaga 25 apabhraMza graMthoM kI racanA kI thI |us kAla meM vahA~ jainadharma kA khUba prasAra rhaa| candravADa Adi ke cauhAnavaMzI narezoM ke rAjya kAla meM, yadyapi ye nareza jainadharma ke anuyAyI nahIM the, kintu; unakA jainadharma ke prati koI anAdara bhAva na thA, pratyuta jainadharma ke prati unakA sadA sadbhAva banA rahA, kAraNa ki unake mantrIgaNa aura rAjazreSThI jainadharma ke anuyAyI the| unakA jaina sAhitya kI racanA aura mandiroM ke nirmANa meM pUrA sahayoga rahA hai| isI samaya kavi lakSmaNa ne 'aNuvayarayaNapaIva' aura dhanapAla ne 'bAhubalIcariu' kI racanA kii| iTAvA ke samIpa karahala ke cauhAnavaMzI rAjA bhojarAja ke samaya unake mantrI golAlArIya sAhU amarasiMha kI preraNA se kavi asavAla ne saM0 1476 meM 'pArzvanAtha carita' kI racanA kI thii| isa taraha rAjyAzraya ko pAkara apabhraza sAhitya kA vikAsa huaa| Age calakara isa bhASA kI dhArA dezabhASA kA Azraya lekara hindI ke rUpa meM vikAsa pAtI rahI, aura nAtha-siddhoM kI vANiyoM meM, kabIra Adi santoM ke padasAkhI Adi meM aura jaina kaviyoM kI racanAoM meM ujjIvita hotI rhii| isa taraha isa apabhraMza bhASA kA vikAsa barAbara hotA rahA, pazcAt vahI hindI ke rUpa meM pratiSThita hogii| hindI bhASA ke kaviyoM ne apabhraMza kI saraNI kA anusaraNa karate hue apanI kRtiyoM ko upayogI banAne kA prayatna bhI kiyA hai| isIlie Aja aneka vidvAn isa apabhraMza bhASA ke sAhitya ko purAnI hindI yA hindI kA sAhitya mAnane lage haiN| yadyapi aba apabhraMza bhASA meM sAhitya racanA nahIM ho rahI hai, parantu apabhraMza ke adhyayana ke vinA hindI kA vikAsa bhI pUrNatA ko nahIM pA sakatA / ataH aAja apabhraMza bhASA ke viziSTa adhyayana kI pUrNa AvazyakatA hai / __ apabhraMza bhASA kA upalabdha sAhitya aura usakA vargIkaraNa apabhraMza bhASA ke upalabdha sAhitya para jaba hama vicAra karate haiM taba hameM isakI vizeSatAoM kA parijJAna sahaja hI ho jAtA hai / isa sAhitya meM kathana kI kramabaddhatA, chandavistAra, ghaTanA-bAhulya, satpAtroM kA cunAva, Adi guraNa isakI mahattA ke dyotaka haiN| rasAtmakatA, bhASA meM oja aura mAdhurya guNa isa ke prAkarSaNake kAraNa rahe haiN| isI se yaha jana sAdhAraNa dvArA apanAyI gaI jAna par3atI haiN| apabhraMza sAhitya kA manana karane se hindI bhASA ke vikAsa kA acchA itivRtta saMkalita kiyA jA sakatA hai| yaha sAhitya prabandha yA mahAkAvya, khaNDakAvya, rUpakakAvya, muktakakAvya, sandhikAvya, kathAkAvya aura rAsAkAvya Adi ke rUpa meM milatA hai| vartamAna bhe na apabhraMza kA koI svatantra gadya graMtha upalabdha hai aura na koI nATaka hii| para saMskRta ke nATakoM meM apabhraMza bhASA ke gadya padya donoM ke darzana avazya hote haiN| kuvalayamAlA meM bhI apabhraMza gadya milatA hai / apabhraMza bhASA ke do zilAlekha bhI upalabdha haiN|' 1. dekho, nAgarI pracAriNI patrikA bhA06, aGka 4, pRSTha 5 meM rAyabahAdura hIrAlAla kA inkRpsana / yaha lekha vikrama kI 12vIM zatAbdI kA batalAyA jAtA hai / dUsarA lekha bambaI myUjiyama meM surakSita hai /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana graMtha prazasti saMgraha prabandhakAvya vizva sAhitya meM saMbhavataH sabase prathama bhAratavarSa meM hI kAvya-grantha likhe gye| isa deza meM prabandha kAvya likhane kI paramparA atyanta prAcIna hai| isase pahale purANAdi grantha hI likhe jAte the| ye purANa prabandha-kAvyAtmaka racanA haiN| prabandhakAvyoM meM itivRtta, vastu-vyApAra varNana, bhAvAbhivyaMjanA aura saMvAda ye cAra avayava hote haiM / kathA meM pUrvApara kramabaddhatA Avazyaka hai isake vinA koI kAvya prabandhakAvya nahIM kahalA sakatA / apabhraMza bhASA meM prabandha kAvya bahusaMkhyA meM likhe gae upalabdha haiM, unameM pUrvApara kramabaddhatA ke sAtha kathA ke mArmika sthaloM kI parakha honA jarUrI haiM, isase prabandhakAvya kI racanA meM saphalatA milatI hai / jaina apabhraza prabandha kAvyoM meM vastuvyApAra varNana to sundara hai hI; kintu saMvAda itane prabhAvaka aura AkarSaka hote haiM ki unase ina prabandha kAvyoM ke nirmAtAoM kI sahRdayatA kA sahaja hI AbhAsa mila jAtA hai / ina prabandhakAvyoM kA viSaya prAyaH rAma aura kRSNa kI kathA hI rahA hai| saMskRta prabandhakAvyoM meM nAyaka ke carita-citraNa ke atirikta uSAkAla, sUryodaya, candrodaya, saMdhyA, rajanI, nadI, parvata, samudra, Rtu, yuddha aura yAtrA Adi dRzyoM kA varNana sAlaMkAra kiyA gayA hai' / aisA karate hue bhI kaviyoM ne unameM aneka camatkAroM ko bhI dikhalAyA hai| ye saba kathana alpa yA bahuta mAtrA meM sabhI bhASAoM ke pravandhakAvyoM meM upalabdha hote haiN| hA~, prAkRta pravandhakAvyoM meM kucha naI pravRttiyA~ bhI dekhane ko milatI haiM / unameM aneka sthaloM para grAmya jIvana ke sundara citra aMkita milate haiN| apabhraMza prabandha kAvyoM meM aise aneka varNana milate haiM jo jIvana ke sAtha ghaniSTha sambandha rakhate haiN| saMskRta bhASA meM hameM do prakAra ke kAvya milate haiN| unameM kucha kAvya aise haiM jinameM kathA kA vistAra, ghaTanAbAhulya aura usake sAtha hI sAtha prAkRtika dRzyoM kA varNana pracuratA se kiyA gayA hai aura kucha aise bhI haiM jinameM kathA bahuta hI saMkSipta hai, kintu prAkRtika varNanoM ke vistAra meM pracura kAvyatva dRSTi gocara hotA hai| prAkRta meM bhI ina donoM zailiyoM ke darzana hote haiM / yadi setu-bandha meM rAmakathA kA vistAra hai, to gauDavaho meM gauDa rAjA ke vadha kA kathana ati saMkSipta (3-4 padyoM) meM hI diyA gayA hai aura anya kAvyocita varNanoM kA paryApta rUpa meM sthala-sthala para samAveza hai| apabhraMza ke mahAkAvyoM meM bhI hameM varNya viSaya kA paryApta vistAra milatA hai| kathA-pAtroM ke alaukika camatkAroM, bhavAntaroM kI kathAoM aura paurANika AkhyAnoM ke kAraNa kathA kA vistAra adhika var3ha gayA hai, jisase kathA-sUtra ke samajhane meM kaThinAI ho jAtI hai| aneka kathAoM aura avAntara upa kathAoM meM ulajhe hue aneka sthaloM meM yadyapi sundaratA ke darzana hote haiM, phira bhI una meM kavitva pracura parimAraNa meM prakaTa nahIM ho sakA hai aura kavitA meM viSaya kI apekSA kavitva kA vistAra kama hI huA hai| 1. sandhyAsUryendurajanIpradoSadhvAntavAsarAH / prAtamadhyAhnamRgayAzailartRvAsa garAH / / saMbhogavipralambhau ca muni svargapurAdhvarAH / raNaprayANopayamamantraputrodayAdayaH // varNanIyA yathAyogyaM sAMgopAMgA pramI iha / sAhityadarpaNa 6 pari0 se 322-324
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA mahAkAvya sAhityakAroM ne 'sargabandho mahAkAvyaM'-'isa lakSaNAnusAra mahAkAvya kA vibhAjana aneka sargoM meM kiyA hai / kathA kA sargabaddha honA Avazyaka hai, sargoM kI saMkhyA kA bhI vahAM nirdeza kiyA gayA hai| saMskRta mahAkAvyoM meM kathA aneka AzvAsoM (sargoM) meM vibhakta milatI haiM; kintu prAkRta meM kucha kAvya aise bhI milate haiM, jinameM padya-kathA ko AzvAsoM meM vibhakta nahIM kiyA gyaa| 'gauDavaho' meM vibhinna viSayoM aura ghaTanAoM ko kulakoM aura mahAkulakoM meM bAMdhA gayA hai| 'lIlAvaikahA' Adi kucha kAdhya sargoM yA AzvAsoM maiM vibhakta nahIM haiN| isa taraha prAkRta mahAkAvyoM meM AzvAsoM aura sa!kA lopa hogyaa| prAkRta kAvyoM kI isa svacchanda pravRtti kA prabhAva saMskRta mahAkAvyoM para bhI par3A hai| apabhraza mahAkAvya meM kathA vastu aneka sandhiyoM meM vibhakta hotI hai aura pratyeka sandhi aneka kaDavakoM ke mela se banatI hai. saMdhiyoM kI saMkhyA kA vahA~ koI niyama nahIM hai| dhavala kavi ke 'harivaMza' meM 122 saMdhiyAM haiM aura puSpadanta ke mahApugaNa meM 102 sandhiyAM dI huI haiN| apabhraMzabhASA ke mahAkAvyoM meM yadyapi varNanIya viSaya ko saMskRta mahAkAvyoM ke anusAra hI diyA hai, kintu ve kAvyocita maryAdA kA pUrNa rUpa se pAlana karane meM asamartha rahe haiM / ina mahAkAvyoM meM apabhraMza kI kucha paramparAgata rUDhiyoM kA bhI pAlana hotA rahA hai / apabhraMza ke prAyaH sabhI mahAkAvya sandhiyoM meM vibhakta haiN| kintu svayaMbhU ke donoM mahAkAvya kANDoM meM vibhakta hokara bhI saMdhiyoM meM rakhe gae haiN| yaha paddhati bahuta purAnI haiN| saMskRta bhASA ke kAvyoM aura granthoM meM isakA pracalana thA, prAcArya akalaMkadeva ne apane tattvArtharAjavAtika grantha ko adhyAyoM meM vibhakta karake bhI unheM AhnikoM meM vibhAjita kiyA hai| mahAbhArata meM yaha krama adhyAyoM meM parvo yA sargoM ke rUpa meM milatA hai, aura rAmAyaNa meM kAvyoM ko sargoM meM vibhAjita kara diyA gayA hai / eka eka adhyAya meM aneka prAhnika milate haiN| ____kavirAja vizvanAtha ne sAhityadarpaNa meM bhramavaza yaha likha diyA ki-apabhraMza mahAkAvyoM meM sargoM kI jagaha kuDavaka yA kaDavaka hote haiM / para aisA nahIM hai| apabhraMza mahAkAvyoM meM saMdhi yA sarga aneka kaDavakoM ke samUha se banatI hai / kaDavakoM kA prayoga vahA~ pada ke rUpa meM huA hai / 15 se 30 kaDavakoM yA isase adhika kI eka saMdhi hotI hai| isI kAraNa sandhiyoM kA AkAra choTA yA bar3A dekhane ko milatA hai / apabhraMza kAvyoM meM pratyeka kaDavaka ke prArambha meM aura anta meM eka pattA rahatA hai| isa niyama kA nirvAha kucha kAvyoM meM pUrNa rUpa se milatA hai aura kucha meM kama / apabhraMza kAvyoM kI kaDavaka-yojanA kA prabhAva hindI bhASA ke prabandha kAvyoM para par3A hai| rAmacarita mAnasa aura padmAvata Adi meM kucha caupAiyA~ rakhakara dohA yA kahIM kahIM harigItikA chanda rakkhA gayA hai| kavi lakSmaNa kA 'NemiNAhacariu' raDDhA chanda meM racA gayA hai aura sudaMsaNacariu paddhaDiyA chanda ke atirikta vividha chandoM se vibhUSita hai| abdularahamAna ke sandezarAsaka meM kaDavakabaddhatA nahIM hai / puSpadanta ke kAvyoM meM nAnA chandoM kA prayoga huA hai| para ve saba kaDavakabaddha hI haiN| saMskRta ke kucha mahAkAvyoM meM maMgalAcaraNa aura vastunirdeza ke binA bhI kAvyAraMbha dekhA jAtA hai, yaha paramparA paravartI kAvyoM meM nahI hai| apabhraMza bhASA ke prAyaH sabhI kAvya maMgalAcaraNa aura vastu nirdeza Adi kI paramparA ko liye hue haiM, isI kA hindI ke kAvyoM meM anusaraNa kiyA gayA hai| 1. sargabandho mahAkAvyaM-sAhityadarpaNa 6 pari0 315 / 2. apabhraMzanibaddhe'sminsargAH kuDavakAbhidhAH / tathApabhraMza yogyAni chandAMsi vividhAnyapi / / -sAhityadarpaNa 6-327
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha kavi bhAmaha ne kAvyAlaMkAra meM kathA kA jo lakSaNa nirdiSTa kiyA hai tadanusAra kathA do vyaktiyoM kI bAtacIta se prArambha hotI hai| kintu AkhyAyikA meM nAyaka apanI kathA svayaM kahatA hai| jaina apabhraMza kAvyoM meM prAyaH sabhI kathAnaka rAjA zreNika ke prazna aura gautama gaNadhara ke uttararUpa meM prArambha hote haiN| kathA kA nAyaka saMskRta mahAkAvyoM meM kathA kA nAyaka dhIrodAtta guNavAlA Adarza vyakti devatA yA sadvaMza kSatriya mAnA gayA hai, kintu jaina kaviyoM dvArA nirmita apabhraMza-kAvyoM meM kucha meM kSatriyavaMzodbhava tIrthakara, cakravartI, nArAyaNa, pratinArAyaNa aura balabhadra Adi purANa-puruSoM ko mAnA gayA hai aura kucha meM Adarza vyakti rAjathaM SThI, vaNika yA rAjaputra ko mAnA gayA hai, kyoMki jaina kaviyoM ko racanA kA uddezya prAtmavikAsa batalAnA rahA hai, isI se nAyaka kSatriya na hote hue bhI Adarza guraNoM vAlA kulIna vyakti svIkRta kiyA gayA hai| usakI dharmaparAyaNatA aura lokopakAritA Adi kA citraNa naitika caritra ke vikAsa ko lie hae hai / nAyaka ke jIvana kI acchI-burI parigati kA kathana karate hue tapazcaryA, vratArAdhanA, aura satkarmoM dvArA jIvana ke antima lakSya-pUrNa svAtaMtrya kI prApti kA nirdeza karanA hI kavi kA uddezya hai aura nAyaka ke udAttacarita ko yathArthatA ke mApadaNDa se nApA gayA hai; aisA hone para usameM hInatA kI kalpanA karanA ucita nahIM jAna pdd'taa| kevala rUr3hi vaza kSatriya ko nAyaka banA kara mahA-kAvyoM ke aucitya kA pAlana nahIM ho sktaa| yaha to saMkIrNa manovRtti kA paricAyaka hai| jIvana kA Adarza cAritra-guraNa para hI nirbhara hotA hai| mahAkAvyoM meM varNya viSaya (1) mahAkAvya meM kathA kA aMkoM, sa! yA adhikAroM Adi meM vibhAjita honA / (1) nAyaka kA tIrthakara, cakravartI yA anya mahApuruSa honA / (3) zRMgAra, vIra aura zAntAdirasa kI pradhAnatA rhnaa| (4) kathA vastu kA aitihAsika yA loka prasiddha honaa| (5) dharmAdi puruSArthacatuSTaya meM se kisI eka puruSArtha kI pramukhatA kA honA / (6) kAvya kA nAmakaraNa kisI pradhAna ghaTanA, kAvyagatavRtta, kavi kA nAma, athavA nAyaka ke nAma ke AdhAra para honaa| (7) sarga, saMdhi yA adhikAra ke anta meM chanda kA badala jAnA aura kisI eka hI adhyAya meM vividha chandoM kA pAyA jAnA / (8) sargoM yA adhyAyoM kI saMkhyA kA 8 se adhika honaa| (6) kAvya ke prArambha meM maMgalAcaraNa, AzIrvacana, sajjana durjana-varNana aura pratipAdya kathA kI pRSThabhUmi kA nirdeza / 1. ... ..tatraiko nAyaka. suraH / sadaMzaH kSatriyo vApi dhIrodAttaguNAnvitaH / sAhitya darpaNa 6 pari0 316 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA (10) varNana meM vividhatA-grAma nagara, prabhAta, sandhyA, pradoSa, sUrya, candra, andhakAra Adi kRtika dRzyoM, saMyoga-viyoga, vivAha veSa-bhUSA, loka jIvana kI paristhitiyA~, sukha-dukha, yuddha, varNana aura 'mAjika vyavasthA kA sundara sajIva citraNa / (11) grantha meM yathAprasaMga lokoktiyoM aura sundara subhApitoM kA prayoga / (12) kAvya meM vividha alaMkAroM kA sanniveza, jaise zabdAlaMkAroM meM yamaka, zleSa aura anuprAsa / rthAlaMkAroM meM upamA, vyatireka, virodhAbhAsa aura ananvaya Adi kA honaa| tipaya mahAkAvyoM ke nAma-paumacariu, mahApurANa, harivaMzapurANa aura pANDavapurANa Adi / ___ khaNDakAvya 'khaNDakAvyaM bhavet kAvyasyaikadezAnumAri' isa lakSaNa ke anusAra khaNDakAvya meM jIvana ke kisI ka pahalU kI jhA~kI rahatI hai| khaNDakAvyoM meM varNanIya viSaya, kathAnaka, kavi kI bahujJatA, pAtra, rasa, ddhavarNana, bhAvAbhivyaMjanA, prakRti-varNana, sAmAjika vyavasthA aura bhASA meM saundarya lAne ke liye kavi thala-sthala para upamA aura zleSAdi alaMkAroM kA prayoga karatA hai| khaNDakAvya kI vizeSatA yahA~ maiM nAgakumAra carita ke AdhAra se khaNDa-kAvya-gata kucha vizeSatAoM kA ullekha kara denA pAvazyaka samajhatA huuN| usa kAla meM saMgIta kalA kA zikSaNa rAjakumAra aura rAjakumAriyoM ke liye prAvatyaka mAnA jAtA thaa| rAjakumAriyA~ isI ke AdhAra para vara kA cunAva karatI thiiN| kAzmIra kI rAjakumArI 1 nAgakumAra se usI samaya praNaya-sambandha kiyA thA jaba usane AlApinI (vINA) ko bajAne meM apanI nipaNatA kA paricaya diyA thA (nAgakumAra carita 5-7-11) nAgakumAra ne svayaM vINA bajAI aura usakI tIna rAniyoM ne jina mandira meM nRtya kiyA thA (nAgakumAra carita 5-11-12) meghapura kI rAjakumArI ne bhI mRdaMga bajAne kI caturAI dikhalAne para hI vivAha kiyA thA (8-7-7) jaba jayandhara kA pRthvI devI ke sAtha vivAha-sambandha huA taba puranAriyoM ne nRtya kiyA thA (1-18-2) / usa samaya manoraMjanoM ke sAdhanoM meM krIDodyAna yA jalakrIDA pramukha the| rAjakumAra apane anta:pura ke sAtha ina sthAnoM para jAkara Amoda-pramoda kiyA karate the / kavi ke samaya samAja meM saMbhavataH dyUtakrIr3A kI prathA thI, isake liye vahA~ aneka dyUta-gRha bane hue the| dhanopArjana ke liye bhI loga dyUtakrIDA kA Azraya lete the jaisA ki nAgakumAra ne kiyA thaa| __ jaina kaviyoM ne purAtana kathAnakoM kA kAvyoM meM cayana kara apane racanA kauzala se prabandha-paTutA aura sahRdayatA Adi guNoM kA samanvaya kiyA hai| jisase ye kAvya-grantha pAThakoM kI supupta bhAvanAoM ko preraNA dene yA udbhAvana karane meM sahaja hI samartha ho jAte haiN| jaina kaviyoM ne apabhraMza bhASA meM aneka khaNDakAvya banAye haiM / jasaharacariu, nAgakumAracariu, jaMbUsvAmicariu, sudaMsaNacariu, sukumAlacariu, karakaMDucariu, suloyaNAcariu, aimiNAhacariu, vAhubalicariu, sukozalacariu, dhaNNakumAracariu, mehesaracariu aura pAsaNAhacariu aadi| ina kAvyoM ke atirikta aneka rUpaka khaNDa-kAvya bhI banAye haiM, jaise mayaNajujjha, mayaNa-parAjaya Adi / isI taraha jaina kaviyoM ne hindI bhASA meM bhI rUpaka khaNDakAvya likhe haiM, jaise bhagavatIdAsa kA cetana carita, paMcaindriya-saMvAda Adi /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 janagraMtha prazasti saMgraha apabhraMza kAvyoM meM romAMcakatA kucha vidvAnoM ne apabhraMza kAvyoM meM romAMcakatA ko rUDhiparaka batalAkara unake aucitya ko nirarthaka siddha kiyA hai / DA0 zambhUnAthasiMha ne apane 'hindI mahAkAvyoM kA svarUpa vikAsa' nAma ke grantha meM romAMcaka zailI ke mahAkAvyoM ke kucha nAma ginAye haiM aura unhoMne una para vicAra karate hue unakI kucha paramparAgata rUDhiyoM ko dikhAne kA prayatna kiyA hai : (1) bhavisayattakahA-dhanapAla / (2) sudaMsaNacariu-nayanandi saM0 1100 / (3) vilAsavaikahA-sAdhAraNa kavi 1123 / (4) karakaMDucariu-kanakAmara / (5) pajjuNNakahA-siddha tathA siNh| (6) jiraNadattacariu-kavilakSmaNa vi0 saM0 1275 / (7) gAyakumAracariu-mANikkarAja saM0 1575 / (8) siddhacakkamAhappa (zrIpAla kathA)-raidhU / DA0 sAhaba kI mAnyatA hai ki (1) vastutaH ye kathAe~ loka-kathAoM aura loka-gAthAnoM ke AdhAra para likhI gaI haiN| jinameM kaviyoM ne kucha dhArmika bAteM jor3akara kathAtmaka kAvya yA carita kAvya banAne kA prayatna kiyA hai| (2) ina kAvyoM meM yuddha aura prema kA varNana paurANika zailI ke kAvyoM kI apekSA adhika hai, aura vikasanazIla mahAkAvyoM meM romAMcaka tattva adhika hote haiN| jainoM ne dhArmika AvaraNa meM romAMcaka kAvya likhe haiN| (4) ina kAvyoM meM atizayokti pUrNa bAteM adhika haiN| inameM sAhasapUrNa kArya, vIhar3a yAtrAe~, ujAr3anagara, bhayaMkara vana meM akele jAnA, matta gaja se yuddha, ugra azva ko vaza meM karanA, yakSa, gandharva aura vidyAdharAdi se yuddha, samudrayAtrA aura jahAja TUTane Adi kA varNana milatA hai| isase kathA meM romAMcakatA kA guNa bar3ha jAtA hai aura pAThaka kI jijJAsA kI tRpti hotI hai| yaha kathA-pAkhyAyikA kA guNa hai, jise ina kAvyoM meM apanA liyA gayA hai / isa viSaya meM merA vicAra isa prakAra hai : DA0 sAhaba kI ukta mAnyatAnusAra ina jaina kAvyoM ko romAMcaka mAna bhI liyA jAya, to bhI inase rAgavRddhi aura anaitikatA ko koI sahArA nahIM milatA; kyoMki jaina kaviyoM kA lakSya 'vizuddhi' rahA hai| ina apabhraMza kAvyoM meM zRMgArAdi sabhI rasoM kA varNana hai| kintu granthakAroM ne zRMgAra ko vairAgya meM aura vIra rasa ko zAntarasa meM parivartita kiyA hai, aura nAyaka ke vizuddha carita ko darzAne kA upakrama kiyA hai| anya romAMcaka kAvyoM meM jaisI rAgavarddhaka kathAoM, loka-gItoM, yAtrA aura vana-gamanAdi kI ghaTanAoM ko atiraMjita rUpa meM ullikhita kiyA gayA hai, sAtha hI zRMgArAdi rasoM kA varNana bhI rAgotpAdaka huaA hai, jo mAnava jIvana ke naitika stara ko UMcA uThAne meM sahAyaka siddha nahIM hotA, vaisA varNana ina jaina apabhraMza kAvyoM meM nahIM miltaa| ataH unheM anya romAMcaka kAvyoM kI koTi meM nahIM rakkhA jA sakatA / yahA~ sUdaMsaNacariu kI maulikatA aura vizeSatA para vicAra karanA aprAsaMgika na hogaa|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA saraNacariu nayanandi ke 'sudaMmaNacariu' meM satarkatA khUba baratI gaI hai| usameM 'bhavisayatta kahA' aura 'jinadatta riu' jaisI laukika tathA Azcaryajanaka ghaTanAoM ko sthAna nahIM diyA gyaa| graMtha meM eka vyaMtara kA dhAr3I hana rAjA se yuddha karane aura rAjA ko sudarzana kI zaraNa meM pahuMcAne kA ullekha avazya hai, jo sudarzana ke la aura puNya kA paricAyaka hai / itane mAtra se usa para vaisI romAMcakatA nahIM lAdI jA sktii| vaha khaMDa vya hokara bhI mahAkAvya kI koTikA grantha hai / grantha meM NamokAra maMtra ke phala kA varNana kiyA hai| usameM 5 kA eka mAtra dhyeya prAtma-vikAsa karanA, aura abhayArAnI Adi kI kutsita vRttiyoM se apane ko saMrata kara tathA brahmacaryavrata meM niSTha rahakara pUrNa svAtaMtrya prApta karanA rahA hai / sudarzana ke svabhAva meM apanI vizeSatA hai, vaha dhIra, udAtta aura prazAnta nAyaka hai, vaha apanI tajJA para aDola rahatA hai, use saMsAra kA koI bhI pralobhana pathabhraSTa karane meM samartha nahIM ho sakA / kaMcana ra kAminI ke rAga se virale hI apane ko alaga rakha pAte haiM, bar3e-bar3e tapasvI bhI bhraSTa ho jAte haiN| kavi ne isakA maulika vivecana kiyA hai| usase ukta kAvya kI prAtmA camaka uThI hai| isa kAraNa use bhavisayatta kahA ke samAna romAMcaka kAvya nahIM kahA jA sktaa| sudarzana ne apane carita kI vazuddhatA se mAnavatA ke kalaMka ko dho diyA hai| ataeva maiM hI ise vizuddha kAvya nahIM kahatA; nayanandi svayaM bhI use nirdoSa kAvya mAnA hai jaisA ki unake nimna padya se spaSTa hai : rAmo sIya-vibhoya-soya-vihuraM saMpattu raamaaynne| jAdaM paMDava-dhAyaraTha sadadaM gottaM-kalIbhArahe / DeDA koliyacorarajjuNiradA AhAsidA suddaye / yo ekkaM pi sudaMsaraNassa caride dosaM samudbhAsidaM // unhoMne kAvya kA Adarza vyakta karate hue likhA hai ki rAmAyaNa meM rAma aura sItA ke viyoga aura zoka janya vyAkulatA ke darzana hote haiM, aura mahAbhArata meM pAMDavoM aura dhArtarASTroM (kauravoM) ke paraspara laha aura mArakATa ke dRzya aMkita milate haiM tathA loka-zAstra meM bhI kaulika, caura-vyAdha Adi kI hAniyAM sunane meM AtI haiM kintu isa sudarzanacarita meM aisA eka bhI doSa nahIM kahA gayA hai| isa graMtha kI kathana zailI, vAkya-vinyAsa, sundara subhASita aura vividha chandoM meM vastu varNana, Thaka ke hRdaya ko AkarSita karate hI hai| DA. harivaMza kochar3a ne bhI apabhraMza sAhitya meM yuddha prasaMgAdi kI ghaTanAoM ko anAvazyaka manA hai| isa saba kathana para se yaha spaSTa ho jAtA hai ki jaina apabhraMza kAvyoM ke sambandha meM vibhinna sikoM dvArA aba taka jo bhI likhA gayA hai vaha saba ekAMgI hai| jaina vidvAnoM kA kartavya hai ki ve niSpakSa me isa para vicAra kareM aura romAMcaka kAvyoM kI paribhASA kA vizleSaNa kara usake aucityaanaura prakAza DAleM aura apabhraMza sAhitya kI mahattA ko loka meM pratiSThita kreN|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 maina graMtha prazasti saMgraha sandhi-kAvya eka hI sandhi meM vibhakta hone vAle kAvyoM ko eka sandhi kAvya kahA jAtA hai| apabhraMza ke khaNDa sandhi kAvyoM kI paramparA kevala zvetAmbara sampradAya meM pAI jAtI hai| kintu ye saba paravartI kAla kI racanAyeM haiN| inameM bhI jIvana carita kI paramparA upalabdha hotI hai / upalabdha sandhikAvya saM0 1287 se 1450 taka ke race hue haiM ; saMbhava hai isake bAda bhI kucha race gae hoM, para ve apabhraMza bhASA ke na hokara hindI yA rAjasthAnI bhASA meM hI likhe gae jAna par3ate haiN| ye sandhikAvya pATana Adi ke jaina zAstrabhaNDAroM se upalabdha hue haiM / udAharaNArtha jinaprabhasUri ne anAtha sandhi saM0 1297 meM, jIvAnusaMdhI 318 padyoM meM aura mayaNa-rehA-sandhi 1297 meM banAI hai| varadatta ne vajrasvAmisandhi, ratnaprabha ne antaraMgasandhi, tathA saM0 1298 meM jinaprabha sUri ke ziSya ne narmadAsuMdarIsaMdhi kI racanA kI hai|' ___ apabhraMza ke sandhi-kAvyoM ke sambandha meM vizeSa jAnane ke lie rAjasthAnI patrikA meM prakAzita zrI agaracanda nAhaTA kA 'apabhraMza bhASA ke sandhi-kAvya aura unakI paramparA' nAma kA lekha pddh'e| kathA sAhitya bhAratIya vAGamaya meM kathA, purANa aura carita granthoM kA ullekhanIya bAhulya hai| prAyaH sabhI sampradAyoM ke vidvAnoM ne vividha bhASAoM meM purANoM, caritoM aura kAvya, campU Adi vividha graMthoM kA nirmANa kiyA hai / jahAM janetara vidvAnoM ne apabhraMza ko gauNa kara saMskRta Adi anya bhASAoM meM kathA-sAhitya kI saSTi kI haiM, vahAM jaina vidvAnoM ne prAkRta aura saMskRta ke sAtha apabhraMza bhASA meM bhI kathA, carita aura purANa grantha nibaddha kiye haiN| itanA hI nahIM, unhoMne bhArata kI vividha prAntIya bhASAoM meM-marAThI, gujarAtI, rAjasthAnI aura hindI Adi meM bhI puSkala kathA-sAhitya racA hai / kathAyeM kaI prakAra kI hotI haiM; parantu unake do bheda mukhya haiM-laukika aura dhArmika (prAdhyAtmika) / ina donoM meM sabhI kathAoM kA samAveza ho jAtA hai, dhArmika kathAoM meM to AdhyAtmikatA kI puTa rahatI hai aura laukika kathAoM meM pazu-pakSiyoM, rAjanIti, lokanIti, hAva-bhAva, zRMgAra Adi rAgotpAdaka ra laukika manoraMjaka pAkhyAnoM kA sammizraNa rahatA hai| inameM AdhyAtmikatA se ota-prota dhArmika kathAoM kA ghaniSTha sambandha Antarika jIvana-ghaTanAoM ke sAtha rahatA hai, inameM vratoM kA sadanaSThAna karane vAle bhavya zrAvakoM kI dhArmika maryAdA ke sAtha naitika jIvanacaryA kA bhI acchA citraNa pAyA jAtA hai| sAtha hI unake bhArI saMkaTa upasthita hone para dhIratA se vijaya prApta karane, apane puruSArtha ko sudRr3ha rUpa meM kAyama rakhane tathA dhArmika zraddhA meM aDola (nizcala) rahane kA spaSTa nirdeza pAyA jAtA hai| kitanI hI kathAoM meM jIvanopayogI Avazyaka tattva kA saMkalana yatheSTa rUpa meM pAyA jAtA hai, jo pratyeka vyakti ko jIvana saphala banAne ke lie Avazyaka hotA hai| asala meM sat-puruSoM kA uccatara jIvana dUsaroM ke lie AdarzarUpa hotA hai, usa para calane se jIvana meM vikAsa aura naitika caritra meM vRddhi hotI hai, evaM svayaM kA jIvana Adarza banatA hai| isase pAThaka sahaja hI meM kathAoM kI upayogitA aura mahattA kA anubhava kara sakate haiN| 1. dekho, pATana bhaMDAra sUcI, jo gAyakavADa proriyanTala sIrIja bar3audA se prakAzita huI hai|
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 25 prAkRta bhASA meM aneka kathAgrantha likhe gaye haiM / unameM vasudevahiNDI gadya aura kuvalayamAlAkathA to -padya rUpa meM prasiddha hI haiN| kuvalayamAlA meM kahIM-kahIM apabhraMzabhASA ke gadya ke bhI darzana hote haiM para bahuta kama / hA~ apabhraMzabhASA kA padyAtmaka kathAsAhitya pracuratA se upalabdha hotA hai; parantu koI gadyAtmaka ntra graMtha upalabdha nahIM huA / granthoM ke nirmAraNa kA uddezya jainAcAryoM athavA jaina vidvAnoM dvArA kathA graMthoM ke banAe jAne kA uddezya kevala yaha pratIta hai ki janatA saMyama se vace zraura vratAdi ke anuSThAna dvArA zarIra aura AtmA kI zuddhi kI ora agra ho / kathAoM meM durvyasanoM aura anyAya, atyAcAroM ke bure pariNAmoM ko dikhAne kA abhiprAya kevala se apanI rakSA karanA, aura jIvana ko ucca banAnA hai / vratAcaraNa - janya puNya phala ko dikhAne kA jina yaha hai ki janatA apanA jIvana adhika se adhika saMvata aura pavitra bnaave| trasaghAta, pramAdakAraka, naSTa, anupasevya, tathA alpaphala bahu-vighAtarUpa prabhakSya vastuyoM ke vyavahAra se apane ko nirantara dUra rakhe / karane se hI mAnava apane jIvana ko saphala banA sakatA hai| jaina vidvAnoM kA yaha dRSTikoNa kitanA ca aura lokopayogI hai / apabhraMza ke jaina kathA granthoM me aneka kaviyoM ne vratoM kA anuSThAna athavA grAcaraNa karane vAle ya zrAvakoM ke jIvana-paricaya ke sAtha vrata kA svarUpa, vidhAna aura phala prApti kA rocaka vargAna yA hai, sAtha hI vrata kA pUrA anuSThAna karane ke pazcAt vrata ke udyApana karane kI vidhi, tathA udyApana kI marthya na hone para dugunA vrata karane kI grAvazyakatA aura usake mahattva para bhI prakAza DAlA hai| udyApana te samaya usa bhavya zrAvaka kI kartavyaniSThA, dhArmika zraddhA, sAdharma-vatsalatA, nirdoSa vratAcaraNa kI kSamatA ra udAratA kA acchA citraraNa kiyA gayA hai aura usase jainiyoM kI una samayoM meM hone vAlI pravRyoM, lokasevA, AhAra, auSadha, jJAna aura abhaya rUpa cAra dAnoM kI pravRtti, tapasvI-saMyamI janoM kI vRttya tathA dIna dukhiyoM kI samaya samaya para kI jAne vAlI sahAyatA kA ullekha pAyA jAtA haiN| isa ha yaha kathA-sAhitya aura paurANika caritagrantha aitihAsika vyaktiyoM ke purAtana AkhyAnoM, vratAcaraNoM thavA U~ca-nIca vyavahAroM kI eka kasauTI hai / yadyapi unameM vastusthiti ko AlaMkArika rUpa se bahuta bar3hA car3hAkara bhI likhA gayA hai; to bhI unameM kevala kavi kI kalpanA hI nahIM; kitanI hI aitihAsika khyAyikAyeM ( saccI ghaTanAyeM ) bhI maujUda haiM jo samaya samaya para vAstavika rUpa se ghaTita huI haiM / ataH aitihAsika tathyoM ko yoM hI nahIM bhulAyA jA sktaa| jo aitihAsika vidvAna ina kathAgranthoM aura roM ko korI gappa yA asatya kalpanAoM kA gar3ha kahate haiM ve vastusthiti kA mUlya prA~kane meM asamartha te haiM / ataH unakI yaha mAnyatA samucita nahIM kahI jA sakatI / prAkRta bhASA meM aneka kathAgrantha likhe gaye haiM / vasudeva hiNDI prAkRta gadya kathA - grantha haiM / kuvalayalA gadya-padya kathA - grantha haiM / samarAiccakahA haribhadra kI sundara kRti hai / kathArayaraNakoSa meM aneka thAe~ dI huI haiN| isa taraha prAkRta kA kathA-sAhitya bhI vipula sAmagrI ko lie hue hai, jinameM aneka kathAe~ 'kika haiM tathA lokagItoM se nirmita huI haiM / apabhraMza bhASA meM kathA - sAhitya kaba zurU huA, yaha nizcita nahI haiM kintu vikrama kI 8vIMvIM zatAbdI meM race hue apabhraMza kathA - sAhitya ke ullekha jarUra upalabdha hote haiM, yadyapi usa samaya
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 jaina graMtha prazasti saMgraha kA racA humA kathA-sAhitya abhI upalabdha nahIM huaa| mahAkavi caumuha (caturmukha) aura svayaMbhU kI racI huI paMcamI-kathAe~ thIM avazya aura anya kathAgrantha bhI race gae hoNge| parantu ve aprApya ho rahe haiN| apabhraMza meM do taraha kI kathAe~ upalabdha hotI haiM-bar3I aura choTI; para ve saba padya meM haiM, gadya meM koI kathA mere dekhane meM nahIM aaii| ve usameM na racI gaI hoM, aisA to jJAta nahIM hotA kintu ve racanAe~ virala hone se saMbhavataH vinaSTa ho gaI haiN| prastuta prazastisaMgraha meM 40 ke lagabhaga apabhraMza kathAgranthoM kI prazastiyAM dI gaI haiN| unameM kaI kathAgranthoM ke kartA abhI ajJAta haiN| zAstrabhaNDAroM meM anveSaNa karane para isa taraha kI anya kaviyoM dvArA racita kathAe~ aura bhI mileMgI, aisI saMbhAvanA hai| kyoMki abhItaka samasta jaina granthAlaya dekhe nahIM gae haiN| unake dekhe jAne para apabhraza ke kathA-sAhitya para vizeSa prakAza par3a skegaa| apabhraza kI aneka kathAoM ke AdhAra para saMskRta meM aura hindI meM racA huA vipula kathA-sAhitya upalabdha hotA hai| dohA sAhitya yA muktakakAvya jaise saMskRta sAhitya meM hI 'anuSTup chaMda' prasiddha rahA hai vaise hI apabhraMza meM dohA chaMda hai| isa chaMda ko apabhraza kI dena kahA jA sakatA hai| dohA chaMda kA lakSagA prAkRta piGgala meM isa prakAra hai teraha mattA paDhama pana puNu eyAraha deha / puNu teraha epArahaI dohA-lakkhaNu eha // 78 / / jisake prathama caraNa meM teraha mAtrA, phira dUsare caraNa meM gyAraha mAtrA, anantara 3-4 caraNoM meM kramazaH teraha mAtrA aura gyAraha mAtrA hoM vaha dohA chaMda kahalAtA hai / jaba isI chaMda ko laya meM gAyA jAtA hai, taba caraNoM kI aMtima mAtrA para jora diyA jAtA hai, isa apekSA se hemacandrAcArya ne dohe meM caudaha aura bAraha mAtrAoM kA bhI ullekha kiyA hai so ThIka hai / dohe ko dodhaka-dohaka bhI kahate haiM / kvacit dohe kA nAma 'duvihA' bhI pAyA jAtA hai / 'duvihA' kA saMskRta rUpAMtara 'dvidhA hai' / dohA chaMda kI pratyeka paMkti do bhAgoM meM (13-11 mAtrA rUpa meM) vibhakta hone se yaha chaMda mAtrika ardhasama jAti kA hai aura isake lie 'duvihA yaha rUr3ha anvartha saMjJA hai / dohA chaMda sarala hone ke sAtha-sAtha vyAkaraNa ke niyamoM se bhI kama baMdhA hai, yahI kAraNa hai ki dohA-sAhitya kA apabhraMza meM bAhulya hai / hemacaMdra Adi lakSaNa-zAstriyoM ne jo apane vyAkaraNa graMthoM meM apabhraMza ke udAharaNoM ke lie prAyaH dohA uddhata kiye haiM yaha bhI bAhulya kA paricAyaka hai / Age calakara isa dohA chaMda ko uttara bhArata kI prAyaH sabhI bhASAoM meM apanAyA gayA hai| dohA chaMda ke mAdhyama se gujarAtI, vraja, rAjasthAnI bhASAoM meM DhAla-rAso Adi kI racanA khUba I aura hotI rahatI hai| rAjasthAnI meM laukika gIta, khyAloM ke bola, noTaMkI coboloM ke bola, kahAvateM aura cAraNoM kA sAhitya prAyaH isI bhASA chaMda meM kucha mAtrAe~ jor3akara pracura mAtrA meM pAyA jAtA aura sunA jAtA hai isase yaha chaMda sarvAdhika lokapriya aura sarala rahA hai| muktaka kAvyoM ke atirikta apabhraMza ke sulocanAcariu, vAhabalicariu, saMdezarAsaka, kItilatA Adi khaMDakAvyoM meM yazaHkIrti bhaTTAraka ke pANDavapurANa aura anyAnya pabandha kAvyoM meM bhI dohA chaMda kA prayoga pracuratA se upalabdha hai| hindI bhASA dekho virahAMka kA vRtta jAti samuccaya 'do pAyA bhaNNai duvihau' / -H. D. velaNakara ne 'virahAMka' kA samaya IsA kI 6 vIM zatAbdI batalAyA hai|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 prastAvanA ke prasiddha kavigaNa tulasI, kabIra, rahIma, banArasIdAsa, bhUdharadAsa, bhagavatIdAsa, budhajana, vRnda, mahAcandra, bihArI Adi ne dohA chaMda meM aneka bhAvapUrNa racanAe~ aura subhASita prastuta kie haiN| ___hameM kAlidAsa ke vikramorvazIya nATaka meM, jisakA kAla vikrama kI 5 vIM zatAbdI kahA jAtA hai apabhraMza bhASA ke aneka dohe upalabdha milate haiM jinase spaSTa hai ki dohA sAhitya usa samaya racA jAne lagA thA' bauddha siddha sarahappA aura kaNhapA Adi ke dohAkoza meM jisakA racanA kAla IsA kI 10 vIM zatI se pUrva hai aneka dohe gambhIra artha ke pratipAdaka haiN| dohAkoza ke dohoM kI racanA kitanI uttama huI hai yaha dekhie jAva raNa Apa jANijjai tAva Na sissa karei / aMdhA aMdhakaDAva tima viNi vi kUva paDei // -isameM batalAyA hai ki 'jaba taka Apa apane ko nahIM jAnate tabataka ziSya mata banAiye', yadi aMdho dUsare aMdhe ko nikAlane kA prayatna kare to donoM hI kuMye meM pdd'eNge| jahi maNa pavaraNa Na saMcarai ravi sasi raNAhi pavesa / tahiM bar3ha, citta visAmakaru saraheM kahiu uvaesa // 4 // saraha upadeza karate haiM ki-'jahA~ para mana aura pavana bhI saMcAra nahIM karate, ravi aura zazi kA bhI praveza nahIM hai, he mUr3ha citta, tU vahIM para vizrAma kara / dohoM meM do prakAra kI racanAe~ upalabdha hotI haiM-eka bhAvAtmaka zRMgAra, vIra aura karuNa Adi rasoM se prAplAvita muktaka padya aura dUsarA saMtoM kI AdhyAtmika vAgI rUpa muktaka padya / prathama prakAra ke dohA hemacandra ke vyAkaraNa Adi meM upalabdha haiM, zRMgAra viraha Adi ke dohA jahA~ rAgotpAdaka haiM vahA~ naitika patana meM bhI nimitta haiM / yahA~ yaha jAnanA jarUrI hai ki jainetara kaviyoM kA lakSya jahA~ rAgotpAdaka rahA hai, vahA~ jaina kaviyoM kA uddezya naitikatA ko protsAhana dene ke sAtha mAnava jIvana ko unnata banAne kA rahA hai ataH dUsare prakAra ke dohA muktaka kAvyoM ke rUpa meM joindu ke paramAtmaprakAza aura yogasAra graMtha, rAmasiMha kA dohApAhar3a, suprabhAcArya kA vairAgyasAra, lakSmIcaMdra kA dohAnuprekSA aura sAvayadhammadohA, jalhiga, dhAMgA, mahAcandra, zAlibhadra kA dUhAmAtRkA,padmasiMha muni kI 71 dohAtmaka racanAe~ adhyAtmarasa se paripUrNa haiM / 'joindu' ne paramAtma-prakAza graMtha ke dohoM meM atyanta sarasa adhyAtma rasa kI pAvana saritA ke pravAha ko pravAhita kiyA hai, isI taraha rAmasiMha ne dohApAhuDa meM aura lakSmIcandra Adi AdhyAtmika jaina santoM ne adhyAtma rasa kI dhArA ko vahAyA hai| rUpaka-kAvya kumArapAla-pratibodha apabhraMza bhASA meM bhI saMskRta bhASA ke samAna rUpaka-kAvyoM kI paramparA pAI jAtI hai| parantu apabhraMza bhASA meM terahavIM zatAbdI se pUrva kI koI racanA mere dekhane meM nahIM aaii| somaprabhAcArya kA 1. maI jANiyA~ mipralomaNI Nisimaru koi harei / jAva Nu Nava taDi sAmalo dhArAharu varisei // ('jaba taka naI bijalI se yukta zyAmala megha barasane lagA, taba taka maiMne yahI samajhA thA ki merI magalocanI priyA ko zAyada koI nizAcara haraNa kiye jA rahA hai|")
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jaina graMtha prazasti saMgraha 'kumArapAla-pratibodha' prAkRta-pradhAna racanA hai aura jisakA racanAkAla saMvat 1241 hai| parantu usameM kucha aMza apabhraMza bhASA ke bhI upalabdha hote haiN| usakA eka aMza 'jIva manaHkaraNa saMlApa kathA' nAma kA bhI hai| jo ukta graMtha meM pR0 422 se 437 taka pAyA jAtA hai| yaha eka dhArmika kathA-baddha rUpaka khaNDa-kAvya hai| isameM jIva, mana aura indriyoM ke saMlApa kI kathA dI gaI hai| itanA hI nahIM isameM eka rUpaka ke antargata dasare rUpaka ko bhI jor3a diyA gayA hai| aisA hone para bhI ukta aMza kI rocakatA meM koI antara nahIM par3A / isa rUpaka-kAvya meM mana aura indriyoM ke vArtAlApa meM jagaha-jagaha kucha subhASita bhI die hue hai, jinase ukta kAvya-graMtha kI sarasatA aura bhI adhika bar3ha gaI hai| jaM puNu tuhu jaMpesi jar3a taM asarisu pddihaai| maraNa nillakkharaNa ki sahai, nevaru uTTaha pAi / / arthAt he mUrkha ! tuma to kahate ho ki vaha tumhAre yogya nahIM pratIta hotA, he nirlakSaNa mana / kyA U~Ta ke paira meM nupUra zobhA dete haiN| kAyA nagarI meM lAvaNya rUpa lakSmI kA nivAsa hai / usa nagarI ke cAroM ora Ayukarma kA bhArI prAkAra hai, usameM sukha-duHkha kSudhA-tRSA harSa-zokAdi rUpa aneka prakAra kI nadiyA~ evaM mArga haiM / usa kAyA nagarI meM jIvAtmA nAmaka rAjA apanI buddhi nAma kI patnI ke sAtha rAjya karatA hai| usakA pradhAna maMtrI mana hai aura sparzanAdi pA~coM iMndriyAM pradhAna rAjapuruSa haiN| eka dina sabhA meM paraspara unameM vivAda utpanna ho gayA, taba mana ne jIvoM ke duHkhoM kA mUla kAraNa ajJAna ko batalAyA; kintu rAjA ne usI mana ko duHkhoM kA mUla kAraNa batalAte hue usakI tIvra bhartsanA kii| vivAda bar3hatA hI calA gyaa| una pAMcoM pradhAna rAja puruSoM kI niraMkuzatA aura ahaM manyatA kI bho AlocanA huii| pradhAna maMtrI mana ne indriyoM ko doSI batalAte hue kahA ki jaba eka-eka indriya kI niraMkuzatA se vyakti kA vinAza ho jAtA haiM taba jisakI pA~coM hI indriyA~ niraMkuza hoM, phira usakI kSema-kuzala kaise ho sakatI hai| jinheM janma kulAdi kA vicAra kiye binA hI bhRtya vanA liyA jAtA hai to ve duHkha hI dete haiN| unake kulAdi kA vicAra hone para indriyoM ne kahA-he prabhu ! citta-vRtti nAmakI aTavI meM mahAmoha nAmakA eka rAjA hai, usakI mahAmUr3hA nAmaka patnI ke do putra hai, unameM eka kA nAma rAgakezarI hai, jo rAjasa-cittapura kA svAmI hai aura dUsarA dveSa-gajeMdra nAmakA hai, jo tAmasa-cittapura kA adhipati hai, usakA mithyAdarzana nAmakA pradhAna maMtrI hai, krodha lobha, matsara, kAma mada Adi usake subhaTa haiN| eka bAra usake pradhAna maMtrI mithyAdarzana ne Akara kahA ki he rAjan ! bar3A Azcarya hai ki Apake prajAjanoM ko cAritra-dharma nAmaka rAjA kA santoSa nAmaka cara, vivekagiri para sthita jainapura meM le jAtA hai / taba moha rAjA ne sahAyatA ke lie indriyoM ko niyukta kiyA / isa taraha kavi ne eka rUpaka ke antargata dUsare rUpaka kA kathana jor3ate hue use aura bhI adhika sarasa banAne kI ceSTA kI hai| ___ isa prakAra mana dvArA indriyoM ko doSI batalAne para indriyoM ne bhI apane doSa kA parihAra karate hue mana ko doSI batalAyA aura kahA ki jIva meM jo rAga dveSa prakaTa hote haiM vaha saba moha kA hI mAhAtmya 1. iya viSaya pallako, ihu ekkekkuMiMdiu jagahai jagu sayalu / jasu paMcavi eyaI kayabahukheyaI, khillahi pahu tasu kau kusalu / / 26 / /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 29 hai| kyoMki mana ke nirodha karane para hamArA (indriyoM kA) vyApAra ruka jAtA hai| isa taraha graMtha meM krama se kabhI indriyoM ko, kabhI karmoM ko aura kabhI kAmavAsanA ko duHkha kA kAraNa batalAyA gayA hai| jaba vAda-vivAda bar3ha kara apanI carama sImA para pahuMca gayA, taba AtmA apanI svAnubhUti se unheM zAnta rahane kA Adeza detA hai anta meM mAnava jIvana kI durlabhatA kA pratipAdana karate hue tathA jIva dayA aura vratoM ke anuSThAna kA upadeza dete hue kathAnaka samApta kiyA gayA hai| mayaNaparAjaya 'mayaNa-parAjaya' apabhraMza bhASA kA eka choTA sA rUpaka kAvya hai, jo do saMdhiyoM meM samApta huA hai| isake kartA kavi haradeva haiN| haradeva ne apane ko caMgadeva kA tRtIya putra, aura apane do jyeSTha bhAiyoM ke nAma kiMkara aura kaNha (kRSNa) batalAye haiN| isake atirikta anya meM kavi ne apanA koI paricaya nahIM diyA hai / grantha meM paddhaDiyA chanda ke atirikta raDDhA chanda kA bhI prayoga kiyA gayA hai, jo isa grantha kI apanI vizeSatA hai| isameM kAmadeva rAjA, apane moha maMtrI, ahaMkAra aura prajJAna Adi senApatiyoM ke sAtha bhavanagara meM rAjya karatA hai| cAritrapura ke rAjA jinarAna usake zatru haiM; kyoMki ve mukti rUpo kanyA se apanA pANigrahaNa karanA cAhate haiN| kAmadeva ne rAga-dvepa nAmake dUtoM dvArA jinarAja ke pAsa yaha sandezA bhejA ki Apa yA tA mukti kanyA se vivAha karane kA apanA vicAra chor3a da aura apane darzana-jJAna cAritra rUpa subhaToM ko mujhe soMpa deM, anyathA yuddha ke lie taiyAra ho jAya / jinarAja ne kAmadeva se yuddha karanA svIkAra kiyA aura anta meM kAmadeva ko parAjita kara apanA manoratha pUrNa kiyaa| graMtha kI dUsarI sandhi kA 7 vAM kaDavaka draSTavya hai jisameM kAmadeva se yuddha karane vAle subhaToM ke vacana aMkita haiN| vajjaghAu ko siriNa paDicchai, asidhArApaheNa ko gacchai / ko jamakaraNu jaMtu yAsaMghai, ko bhuvadaMDai sAyaru lNghi| ko jamamahisasiMga uppADai, vipphuraMtu ko diNamariga toDai / ko paMcANaNu suttau khavalai, kAlakuTa Tu ko kavalahi kavalai / pAsIvisamuhi ko karu chohai, dhagadhagaMta ko huvavahi sovai / lohapiDu ko tattu dhavakkai, ko jiNasaMmuhu saMgari thakkui / riNaya gharamajjhi karahi bahudhiTTima, mahilahaM aggai torI vaDhima / grantha meM racanAkAla nahIM diyA, kintu Amera bhaMDAra kI yaha prati vi0 saM0 1576 kI likhI huI hai, jisase spaSTa hai ki yaha graMtha usase pUrva kI racanA hai, kitane pUrva kI yaha abhI vicAraNIya hai| para bhASA sAhityAdi kI dRSTi se prastuta racanA 14 vIM-15 vIM zatAbdI kI jAna par3atI haiN| tIsarI kRti 'manakarahA rAsa' hai, jisake kartA kavi pAhala haiN| racanA sundara aura zikSAprada hai, isameM 8 kaDavaka diye hue haiM, jina meM pAMcoM indriyoM kI niraMkuzatA se hone vAle durgati ke duHkhoM kA udbhAvana karate hue mana aura indriyoM ko vaza meM karane aura tapazcaraNa-dvArA karmoM kI kSapaNA karane kA sundara upadeza diyA gayA hai / grantha meM racanAkAla diyA huA nahIM hai| yaha racanA bhI saM0 1576 ke guTake parase saMgR1. jaM tasu phurei rAgo doso vA taM maNassa mAhappaM / viramai maNammi ruddha jamhA amhANa vaavaaro||47||
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha hIta kI gaI hai jisase spaSTa hai ki graMtha isase pUrva racA gayA hogA' / isakI bhASA dekhane se pratIta hotA hai ki isakA nirmANa vi0 kI 14-15 vIM zatAbdI meM huA hogaa| cauthI kRti 'madana-juddha' hai| jisake kartA kavi bUcirAja yA 'balha' haiN| grantha meM ikSvAkukulamaMDana nAbhiputra RSabhadeva ke guNoM kA kIrtana karate hue, unhoMne kAmadeva ko kaise jItA, isakA vistAra se kathana kiyA gayA hai| grantha meM usakA racanAkAla vi0 saM0 1589 Azvina zuklA ekama zanivAra diyA huA hai| saMskRta aura apabhraMza ke rUpaka-kAvyoM ke samAna hindI bhASA meM bhI aneka rUpaka-kAvya likhe gaye haiN| jinameM se eka kA paricaya anekAnta meM diyA gayA hai| aura zeSa kA paricaya abhI aprakAzita hai| jaise paMcendriya samvAda' sUvA battIsI Adi / rAsA sAhitya rAsaka svara-tAla nRtya aura laya ke sAtha gAI jAne vAlI eka kalA hai / rAsa vaha hai jisameM saMgIta kI rasAnubhUti ho, athavA jisakI madhura surIlI tAna aura gaMbhIra nRtya kalA darzaka ke mana ko Anandavibhora kara deN| isa kalA meM gAna aura nRtyakalA ko ora vizeSa dhyAna diyA jAtA thaa| prAcIna kAla meM striyAM lAsyanRtya' karatI thIM, para usameM deza-bheda ke kAraNa vividhatA dRSTigocara hotI thii| usase janatA kA manoraMjana aura usake prati AkarSaNa bhI hotA thaa| yaha saMgIta kalA kA hI eka bheda jJAta hotA hai| rAsa-paramparA kA purAtana ullekha bharata ke nATya zAstra meM pAyA jAtA hai| ataH ise kevala apabhraMza yuga kI dena kahanA ucita nahIM hai jaba apabhraMza meM sAhityika racanAeM nahIM hotI thIM taba bhI nRtya aura gAna ke rUpa meM rAsa pracalita the| bharata ne nATyazAstra meM rAsaka ko eka uparUpaka mAnA hai aura usake tAlarAsaka, daNDarAsaka aura maNDalarAsaka ye tIna bheda batalAye haiN| prAcArya hemacandra ne bhI kAvyAnuzAsana meM rAsaka ko geya kAvya mAnA hai| hemacandra ne 'anekArtha-saMgrahakoSa meM rAsa kA artha-'krIDAsu goduhAm bhASA zRGkhali ke' diyA hai / jisakA artha 'gvAloM ko krIr3A' tathA bhASA meM zRGkhalAbaddha racanA hotA hai| 1. dekho, hindI jana sAhitya kA itihAsa, aprakAzita rcnaa| 2. rAi vikrama taNoM saMvat navvAsIya panarahasai sarada ruti pAsu bakhANu / tithi paDivA sukala pakha, sanIcaravAra karaNakkhatta jANu // madanajujha prazasti 3. hindI jaina sAhitya kA itihAsa (aprakAzita) aura rUpaka-kAvya-paramparA anekAnta varSa 14 4. (ka) 'tAlarAsakanAma syAt tat tridhA rAsakaM smRtam / ......daMDarAsakaM tu tathA maMDalarAsakam // (kha) abhinavagupta ne 'abhinava bhAratI' meM rAsaka ko geyarUpaka kA eka bhedamAnA hai| geyarUpaka meM tAla aura ___ layakA vizeSa sthAna hotA hai aura isameM adhika se adhika 64 yugala bhAga le sakate haiN| anekanartakI yojyaM citratAlalayAncitam / mAcatuH SaSTi yugalAdrAsakaM masRNoddhatam / / 5. (ka) geyaMDombikAbhANaprasthAnaziDgabhANikApreraNarAmAkrIDahallIsakarAsakagoSThI zrIgaditarAgakAvyAdi / kAvyAnuzA08-4.10 327
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 31 hemacandra ke ziSya rAmacandra ne nATyadarpaNa meM rAsaka kA lakSaraNa hemacandra ke lakSaNase bhinna rUpa meM prastuta kiyA hai kintu usake nRtyagIta vAle pahalU ko pUrNa se rUpa mAnA hai' / vAgbhaTTa ne bhI hemacandra kA anusaraNa karate hue use geya rUpa meM svIkAra kiyA hai / hAM vizvanAtha ne apane sAhityadarpaNa meM rAsaka ke lakSaNa para vicAra karate hue pAtra, vRtti Adi kI pUrNa rUpa meM vyAkhyA karane kA prayatna kiyA hai / mahAkavi svayaMbhU ne apane chanda grantha meM 'rAsa' kA lakSaNa batalAte hue use jana-mana abhirAma batalAyA hai, / ghattA, chaDDarigayA, paddhaDiyA tathA aise hI anya sundara chandoM se yukta rAsAbandha kAvya jana-manabhirAma hotA hai / isake bAda hI kavi ne 21 mAtrAvAle rAsA chanda kA lakSaNa bhI diyA hai / svayaMbhU ke isa chandalakSaraNa se yaha spaSTa ho jAtA hai ki usa kAla meM rAsAbandha chanda pracalita thA / usa rAsaka yA rAsA chanda ke lakSaNa para vicAra karane se abdularahamAna kA 'sandeza rAsaka, apabhraMza bhASA kA sundara kAvya-grantha kahA jA sakatA hai" / anya aneka rAsa yadyapi isa koTi ke nahIM haiM parantu ve jIvana paricayAtmaka rAsa bhI apanI mahattA kama nahIM rakhate / afa zAraGgadhara ke dvArA saMgIta meM dI huI rAsa-sambandhI kathA bhI isa ke mUlarUpa para bahuta kucha prakAza DAlatI hai| isa kathA meM batalAyA gayA hai ki ziva netANDava nRtya kiyA aura pArvatI ne lAsyaM nRtya | pArvatI ne use vAraNAsura kI putrI uSA ko sikhalAyA, jo kRSNa ke pautra aniruddha ko vivAhI gaI thI / uSA ne dvArAvatI kI gopiyoM ko aura gopiyoM ne saurASTra deza kI nava-yuvatiyoM ko sikhalAyA, aura vahAM se vaha samasta bhUmaMDala meM vistRta huA / vraja kI rAsalaulA to lokaprasiddha hai hI / yaha prAcIna paramparA apabhraMza bhASA ke vikAsa kAla meM ucca stara para thii| vikrama kI 10 vIM se 13 vIM zatAbdI taka isameM aneka rAsa race gaye haiM aura bAda meM rAjasthAnI hindI aura gujarAtI mizrita aneka rAsa racanAeM dekhane meM AtI haiN| vikrama kI 15 vI zatAbdI meM bha0 sakala kIrti ke laghubhrAtA evaM ziSya akele brahma jinadAsa ke race hue 44 rAse milate haiM / 1. SoDaza dvAdazASTI vA yasmin tyanti nAyikAH / piMDIbandhAdi vinyAse rAsakaM tadudAhRtam // piMDanAt tu bhavet piMDI gumphanAcchRkhalA bhavet / bhedanAd bhedyako jAto latA jAlApanodataH // kAminIbhirvo bhartuzceSTitaM yantanRtyate / rAmAi vasantamAsAdya sa zeSo nATyarAsakaH || nATya darpaNa oriyaNTana insTrITyUTa bar3audA 1926 bhA0 pR0 214 2. DombikA bhANaprasthAnabhANikApreraNa ziGgaMka rAmAkrIDahallI sakazrIgaditarAsaka goSThI prabhRtIni yAni / kAvyAnuzAsana 2, pR0 18 3. sAhityadarpaNa pR0 104 - 105 / 4. ghattA chaDarigrAhi paddhaDigrAhi sugraNNarUhi / rAsAbaMdho kabve jaNa-maNa- ahirAmana hoi / / 8-46 5. ekavIsamattA NihaNau uddAma giru, caDadasAi vissAmaho bhagaraNa vi raiu thiru rAsAbaMdhu samiddhu eu ahirAma arU / / 8-50
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina paMca prazasti saMgraha rAsa paramparA kA uddezya kisI vyakti vizeSa, yA devI devatA kI ArAdhanA, aura sAdhu yA kisI seTha kI jIvana-gAthA ko aMkita karane meM, athavA kisI virahiNI nArI ke sandeza ko usake virahI pati taka pahu~cAne ke lie athavA Atma-sambodhana ke lie rAsA sAhitya kI sRSTi kI gaI hai| apabhraMza kA prAcIna 'carcarI' rAsa upalabdha rAsa-racanAoM meM udyotanasUri kA carcarI rAsa sabase purAnA hai| yaha kuvalayamAlAkahA ke prArambha meM nibaddha hai| isakI racanA samrAT vatsarAja ke samaya jAlaura (jAbAlipura) ke AdinAtha ke mandira meM baiTha kara zaka saMvat 700 (vi0 saM0 835) meM kI gaI thii| isameM batalAyA gayA hai ki-manuSya saceta hokara kAma kare, anyathA mRtyu ke ghera lene para kucha bhI nahIM ho skegaa| isa rAsa meM cAra dhruvakoM kI paripATI hai, jinameM eka dhruvaka-jahA~ kAmonmAdaka rasa kA janaka hai vahA~ dUsarA viSaya vAsanA se parAnmukha karane vAlA hai, tIsarA dhruvaka azuci mala-mUtrAdi se saMyukta ghRNita asthipaMjara ko dikhAkara jJAna aura viveka kI ora le jAtA hai to cauthA dhruvaka vairAgya kI ora AkRSTa karatA hai| isa se yaha spaSTa jJAta hotA hai ki jaina kaviyoM kI rAsa-racanA kA mUla uddezya rAga se haTAkara janasAdhAraNa ko jJAna-vairAgya kI ora AkarSita kara hita ke mArga meM saMlagna karanA rahA hai| udyotanasUri kI isa kRti meM aneka rasoM kA saMmizraNa hai| isameM bhagavAn mahAvIra ke gaNadhara sudharma svAmI kI eka jIvana ghaTanA ko aMkita kiyA gayA hai-'ve eka dina akele hI eka aise vana meM gae jahA~ 500 bhayaMkara DAkuoM kA samUha rahatA thaa| vahAM unhoMne 'carcarIrAsa' yukta, eka gAna gAyA aura aisA nRtya kiyA ki DAkU dala ne sadA ke lie DAkejanI chor3akara Atma-bodha prApta kiyaa| isase isa rAsa kI mahattA jJAta hotI hai| upamiti bhava-prapaMcA kathA ke antargata 'ripudAraNarAsa' nAma kA eka rAsa hai| jisakI racanA kavi siddharSi ne vi0 saM0 662 meM kI thii| yaha kRti saMskRta bhASA ke 5 dhruvaka padoM meM racI gaI hai / usakA nAma sArthaka hai aura vaha gAna, nRtya, laya Adi se samanvita hai| isameM vRhad deza ke sArvabhauma rAjA tapana dvArA siddhArthapura ke mithyAvAdI aura ahaMkArI uddaNDa rAjA ripudAraNa ko tAMtrika yogI se daNDa dilAne yA use vaza meM kara usake vinAza karane kA ullekha kiyA gayA hai| ripudAraNa kI 1 dekho, kuvalayamAlA kathA pR0 4 2 saMbujbhaha ki Na bujjhaha ettie vi mA kiMci mujjhaha / kIrau jaM kariyavvayaM puNa Dhukkai taM kariyavvayaM / / ___ kuvalayamAlA pR0 4 3 .'jahA teNa kevaliNA araNaM pavisiUNa paMca-cora-sayAI rAsa-NaccaNacchaleNa mahAmohaggahagahiyAI prakkhiviUNa imAe caccarIe sNbohiyaaii|' xxx evaM ca jahA kAma-Nivepro tahA koha-lohamANa-mAyAdINaM kutitthayANaM ca / samakAlaM ciya savva-bhAva-viyANaeNa guruNA savvaSNuNA tahA tahA gAyaMteNa tAI corANaM paMca vi sayAI saMbhariya-pUva-jamma-battaMtAiM paDivaNNa-sama-liMgAiM tahA kayaM jahA saMjamaM paDivaNNAI ti|| -kuvalayamAlA pR0 4-5 /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA uddaNDatA kA ullekha ukta rAsa ke-'yo hi garvamaviveka bhareNa kariSyate' vAkya se jJAta hotA hai| isake atirikta saMskRta bhASA meM anya koI prAcIna rAsa dekhane meM nahIM aayaa| rAsaka-racanAoM meM kaI racanAe~ upadezaka bhAvanA ke sAtha sambodhaka bhAvanA se prota-prota haiN| ina rAsa-racanAoM se jJAta hotA hai ki purAtana kAla meM jo rAsa yA rAsaka racanAe~ racI jAtI thIM, ve sAragarbhita hotI thiiN| kintu bAda meM jyoM-jyoM unakA vistAra hotA gayA tyoM-tyoM una racanAoM kI sAraparakatA bhI kama hotI gii| rAsa yA rAsaka racanAe~ jaina sampradAya ke atirikta hindU sampradAya meM bhI pAI jAtI haiN| parantu jainiyoM meM isakA rivAja bahuta purAnA hai| vIra kavi ke vikrama saMvat 1076 meM racita 'jambUsAmicariu' nAmaka grantha se jJAta hotA hai ki unake pitA kavivara devadatta ne apabhraMza bhASA meM 'ambAdevI carcarI rAsa' nAmaka grantha banAyA thaa| jisakA racanAkAla saMvat 1050 ke lagabhaga hai| yaha rAsa tAla, svara, laya aura nRtya ke sAtha gAyA jAtA thaa| yaha racanA abhI anupalabdha hai| digambara-zvetAmbara donoM hI sampradAyoM meM rAso kI racanAe~ apabhraMza, hindI, rAjasthAnI aura gujarAtI bhASAoM meM cArasau-pAMcasau hoMgI, unameM digambara rAsA-granthoM kI saMkhyA 200 ke lagabhaga hai| digambara sampradAya kA rAsA sAhitya abhI aprakAzita hai| usake prakAza meM Ane para aneka jJAtavya bAtoM para prakAza par3a skegaa| janetara kaviyoM ne bhI rAsa grantha banAye haiN| unameM 'pRthvIrAja rAso', 'vIsaladeva rAso', 'khumAna rAso' aura 'sandeza rAso' Adi ke nAma prasiddha haiM / inameM sabase purAnA pRthvIrAja rAso batalAyA jAtA hai, parantu usakA vartamAnarUpa bahuta-kucha asta-vyasta hai, to bhI vaha apabhraMza bhASA ke bahuta naz2adIka hai| hAM, usakI kucha aitihAsika ghaTanAe~ jarUra khaTakane vAlI haiN| unakA upalabdha itihAsa ke sAtha ThIka mela nahIM baiThatA / ataH vaha Aja bhI carcA kA viSaya banA huA hai / musalamAna kavi 'abdularahamAna' kA sandeza rAsaka ullekhanIya hai| yaha racanA siMghI sIrIja vambaI se prakAzita ho cukI hai| hindI graMtharatnAkara kAryAlaya bambaI se DA0 hajArIprasAda dvivedI aura tripAThI ke sampAdana meM isakA hindI anuvAda sahita eka nayA saMskaraNa abhI prakAzita huA hai / usameM usakI kaI jJAtavya vAtoM para prakAza DAlA gayA hai| rAsaka racanAmoM ke prakAra rAsa yA rAso racanAe~ tIna prakAra kI dRSTigocara hotI haiN| pahalI rAga paraka arthAt zRGgAra tathA virahasUcaka, dUsarI adhyAtmarasa se yukta yA upadezaparaka aura tIsarI jIvana-carita smbndhii| inameM abdularahamAna kI kRti saMdeza rAsa prathama prakAra kI racanA hai| isameM eka virahiNI nAyikA kA viraha-sUcakasandeza virahI pati ke pAsa pahuMcAne kA varNana kiyA gayA hai / jaisA ki usa grantha ke nimna dohoM se spaSTa hai| jasu pavasaMta raNa pavasiyA muia vigroha Na jAsu / lajjijjai saMdezaDau, ditI pahiya piyAsu // 37 // he pathika ! jisake pravAsa karate hue pravAsa nahIM kiyA aura na jisake viyoga se marI hI, usa priya ko sandeza detI huI lajjita ho rahI huuN| 1. dekho, upamitibhavaprapaMca kathA prastAva 4 zloka 437 se 442 / 2. caccari baMdhi viraiu sarasa gAijjai saMtiu tArajasa / Naccijjai jiNa paya sevahi, kiu rAsa u aMbAdevayahiM // -jambUsvAmicarita 1-4
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha Age nAyikA usa pathika se kahatI hai ki-'sandeza bahuta vistRta hai parantu mujha nahIMkahA se jaataa| jo kanaguriyA kI muMdarI (aMgUThI) thI vaha bAMha meM samA jAtI hai'| isase usake viraha-sambandhI paritApakA andAja lagAyA jA sakatA hai| ___ dUsarI racanAe~ adhyAtmarasa saMyukta haiM, jinameM rAga se virAga utpanna karane kA prayatna kiyA jAtA hai| unameM Atma-sambodhajanaka upadeza kI pradhAnatA hai| jaisA ki kuvalayamAlA ke ukta 'carcarI rAsa' meM aGkita hai / devabhakti rUpa racanAe~ bhI jahAM deva meM anurAgavardhaka haiM vahA deha-bhogoM se virAga kI bhI saMsUcaka haiN| isI se unakI gaNanA alaga nahIM kI hai| AdhyAtmika racanAmoM meM kavi vinayacandra kA cUnaDIrAsa, nirbharapaMcamIkahA rAsa tathA paNDita yogadeva kA 'suvratAnuprekSArAsa' aura jalhigakA anuprekSA rAsa Adi racanAe~ ullekhanIya haiN| kavi lakSmIcanda kA dohA anupekkhArAsa bhI mahatvapUrNa kRti hai, jo saMveganirveda bhAva kI saMsUcaka hai| ina racanAoM meM saMsAra aura zarIra ke svarUpa kA nirdeza karate hae vairAgya kI anupama chaTA ko jAgRta kiyA gayA hai, aura karmAsrava tathA karmabandha se chur3Ane kA yatna kiyA gayA hai| sAtha hI vAraha bhAvanAoM dvArA vastutattva kA viveka karAte hA prAtmA ko vairAgya kI ora AkarSita karane kA prayatna kiyA gayA hai| tIsarI prakAra kI rAsaka ravanAoM meM kisI vyakti vizeSa rAjA, devI, devatA yA sAmAnya puruSa kA jIvana-paricaya aMkita kiyA huA milatA hai| aise aneka rAsa likhe gaye haiM, jaise jaMbUsAmirAsa, vAhubalIrAsa, sukamAlamAmirAsa, pRthvIrAja rAso aura ambAdevIrAsa aadi| ye saba rAsa grantha eka prakAra ke carita rAsa haiN| eka vyakti vizeSa ke jIvana kI mukhyatA se likhe gae haiN| parantu unameM se jaina carita rAso meM jIvana-ghaTanAoM ke paricaya ke sAtha sAMsArika deha-bhogoM se virakti dikhalAte hue prAtma-sAdhanA kI ora le jAne kA spaSTa prayAsa kiyA gayA hai| chanda grantha apabhraMza ke pravandha kAvyoM, muktaka-kAvyoM aura caritAtmaka, stutyAtmaka tathA rAsa Adi granthoM meM aneka chandoM kA prayoga milatA hai| saMskRta meM varNavRttoM kA aura apabhraMza meM mAtrika chandoM kA prayoga adhika huA hai| para vahA~ varNa-vRttoM kA sarvathA abhAva bhI nahIM hai| apabhraMza kaviyoM ne saMskRta ke unhIM chandoM ko grahaNa kiyA hai, jisameM unheM vizeSa prakAra kI gati milI hai aura isIse unhoMne saMskRta varNavRttoM meM apanI kucha icchAnusAra sudhAra yA parivartana aura parivardhana kara unheM gAna tathA laya ke anukUla banA liyA hai| chandoM meM antyAnuprAsa kI paramparA apabhraMza kaviyoM kI dena hai| isase padya kI jJeyarUpatA adhika vRddhi ko prApta huI / apabhraMza ke kaviyoM ne antyAnuprAsakA prayoga pratyeka caraNa ke anta meM to kiyA hI hai; kintu usakA prayoga kahIM-kahIM madhya meM bhI huA hai / tukAnta yA tuka kA prayoga laya ko utpanna karanA yA use gati pradAna karanA hai| athavA aisI zabda yojanA kA nAma hI tuka hai| prAkRta kaviyoM ne prAyaH mAtRka-chandoM kA hI prayoga kiyA hai unameM tuka kA prayoga nahIM pAyA jaataa| hindI ke tulasIdAsa Adi kaviyoM kI racanAoM meM caupAI yA dohA chanda hI AtA hai kintu apabhraMza kaviyoM kI kar3avaka zailI meM sabhI varNa aura mAtrika-chandoM ko samAviSTa karane kA prayatna kiyA gayA hai| itanA hI nahIM kintu saMskRta ke varNa vRttoM se unhoMne eka hI chanda meM navInatA utpanna kara aneka nUtana chandoM kI sRSTi bhI kI hai| saMskRta ke 1. saMdesaDau savittharau, para mai kahaNa na jAi / jo kAlaMguli mUMdaDau, so bAhaDI samAi // saMdeza rAsaka
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA mAlinI chanda meM pratyeka paMkti meM 8 aura 7 akSaroM ke bAda yati ke krama se 15 akSara hote haiN| use apabhraMza bhASA ke kavi ne pratyeka paMkti ko do bhAgoM meM vibhAjita kara yati ke sthAna para tathA paMkti kI samApti para antyAnuprAsa kA prayoga kara chanda ko navIna rUpa meM DhAla diyA hai yathA "viviha rasa visAle, geya koU haale| laliya vayaNa mAle, attha saMdoha saale| bhuvaraNa-vidida NAme, savva-doso vasAme / iha khalu kaha kose, sundare diNraNa tose / / " khalayaraNa sira mUlaM sajjaNAgaNaMda mUle / pasarai avigelaM mAgahANaM surola / siri gaviya jiriMgado, deha vAyaM vgido| vasu haya jur3a jutto, mAliNI chaMdu vutto|| sudaM03-4 / do chandoM ko milAkara aneka naye chanda bhI banAye gae haiM, jaise chappaya kuMDaliyA, cAndrAyana aura vastu Adi / apabhraMza bhASA ke kAvyoM meM vividha chandoM kA prayoga huA hai unake kucha nAma isa prakAra haiM pajjhaTikA, pAdAkulika, alillAha, raDDhA, plavaMgama, bhujaMga prayAta, kAminI, toTaka, dodhaka, saggiNI, pattA, dohA, mandAkrAntA, mAlinI, vaMsastha, prAraNAla, tomara, davaI, madanAvatAra, candralekhA. kuvalayamAlinI, mottiyadAma, upajAi vilAsinI, zAlibhaMjikA, indravajrA, vasantatilakA, priyaMvada, anaMtakokilA, rathoddhatA, maMdAradAma, zrAvalI, nAgakanyA, pRthivI, vidyunmAlA, azokamAlinI aura niseNI aadi| isase yaha sahaja hI jJAta hotA hai ki apabhraMza kavi chandoM kI vizeSatAoM se paricita the, isI se ve apane granthoM meM vividha chandoM kA prayoga kara ske| kavi nayanandI ne apane 'sakala vidhi-vidhAna kAvya' meM 62 mAtrika chandoM kA prayoga kiyA hai| isase pramANita hotA hai ki nayanandI chanda-zAstra ke mahAna vettA the| kavi zrIcanda ne 'rayaNakaraNDa sAvayAyAra' kI 12vIM saMdhi ke tIsare kaDavaka meM kucha apabhraMza chandoM kA nAmollekha kiyA hai| girayAla, prAvalI, carcarIrAsa, rAsaka, dhruvaka, khaMDaya, upakhaMDaya, pattA, varatu, avastu, aDila, paddhaDiyA, dohA, upadohA, helA, gAhA, upagAhA, Adi chandoM ke nAma diye haiN| isI taraha kavi lakSmaNa ne apane 'jinadattacariu' kI cAra saMdhiyoM meM varNavRtta aura mAtrika donoM prakAra ke chandoM kA prayoga kiyA hai unake nAma nimna prakAra haiM vilAsiNI, madanAvatAra, cittagayA, mottiyadAma, piMgala, vicittamaNoharA, prAraNAla, vastu, khaMDaya, jaMbheTiyA, bhujaMgappayAu, somarAjI, saggiNI, pamANiyA, pomiNI, caccara, paMcacAmara, NarAca, nibhaMgiriNayA, ramaNIlatA, cittiyA, bhamarapaya, moNaya, amarapura, sundarI aura lahumattiya aAdi / apabhraMza meM aneka chanda graMtha bhI likhe gaye hoNge| parantu ve aAja upalabdha nahIM haiM / kevala svayaMbhU kA chanda graMtha prApta hai vaha apabhraMza kI mahatvapUrNa dena hai / parantu vaha janaraloM meM prakAzita hone ke kAraNa logoM ke paThana-pAThana meM bahuta kama A sakA hai, ataeva bahuta se loga usakI mahattA se anabhijJa hI haiN| isa graMtha kI 1. chaMdaNirayAla prAvaliyahi, caccari rAsaya rAsahi laliyahi / vatthu avatyU jAi visesahi, aDila maDila paddhaDiyA aMsahiM / dohaya uvadohaya avabhaMsahi, duvaI helA gAhu va gAhahiM / dhuvaya khaMDa uvakhaMDaya ghattahiM, sama-visamaDa samehi vicihi / / rayaNakaraMDasAvayAyAra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha eka apUrNa prati rAmanagara meM saM0 1527 kI likhI huI pro0 eca0 DI. velaMkara mahodaya ko prApta huI thI aura unhoMne use sampAdita kara prakAzita karAyA' / isa chanda graMtha ke pahale tIna adhyAyoM meM prAkRta ke varNa vRttoM kA aura anta ke 5 adhyAyoM meM apabhraMza ke chandoM kA kathana kiyA gayA hai / aura chandoM ke aneka udAharaNa bhI pUrvavartI kaviyoM kI racanAoM se tathAsvopajJa granthoM se bhI diye gaye haiN| isa graMtha kA prArambhika aMza nahIM hai, aura na paricayAtmaka antima prazasti hI hai| hAM, graMtha ke aMtima adhyAya meM gAhA, aDillA, paddhaDiyA Adi chandoM ke jinadeva kI stutiparaka svopajJa uddharaNa bhI die hue haiN| chanda graMtha ke sAtaveM adhyAya kA jo 27vAM padya pattA chanda ke udAharaNa meM diyA gayA hai vaha 'paumacariu' kI pAMcavIM saMdhi kA pahalA padya hai / 6-42 kA 'vammahatilama' kA jo uddharaNa hai vaha rAma kathA kI 65vIM sandhi kA prathamapadya hai| isI taraha 6-74 meM 'raNAvalI' kA jo udAharaNa diyA hai vaha paumacariu kI 77vIM saMdhi ke 13veM kaDavaka kA antima padya hai| aura chaTe adhyAya kA 71vAM padya paumacariu kI 77vIM saMdhi kA prArambhika padya hai| inase spaSTa hai ki kavi ne apane graMtha ke bhI uddharaNa die haiM / aura anya kaviyoM ke graMthoM para se uddharaNa dekara kavi ne apane chanda naipuNya ko sUcita kiyA hai / ___ kavivara jayakIti ne chandonuzAsana meM svayaMbhUdeva ke mata kA ullekha karate hue nandinI chanda "tau nau tathA padmanidhirjatau jarau / svayambhUdeveza mate tu nndinii|" vAkya ke sAtha diyA hai jisase jayakIti ke sAmane svayaMbhU kA chanda graMtha rahA hai| jayakIrti kannar3a prAnta ke nivAsI digambara vidvAn the| inakA samaya vikrama kI dazavIM zatAbdI yA usase pUrva honA cAhie; kyoMki dazavIM zatI ke kavi asaga ne inakA ullekha kiyA hai| inake chando'nuzAsana kI prati saM0 1192 ko likho huI jaisalamera ke bhaMDAra meM milI hai| isa se yaha spaSTa rUpa se kahA jA sakatA hai ki svayaMbhU kA ukta chanda graMtha 7vIM zatAbdI kI racanA hai| svayaMbhU 1. dekho, rAyala eziyATika sosAiTI bAmbe janarala san 1935 pR0 18-58 / aura bombe yUnivarsiTI janarala jilda 5 naM0 3 navambara 1936 / " 2. "tumha pana kamala mUle amhaM jiNa duHkha bhAvata vipaaii| duru DhurulliyAI jiNavara jaM jANasu taM karejjAsu // 38 jiNaNAmeM chide bi mohajAlu, uppajjai devala smisaalu| jiNa NAmeM kammaiM Nihalevi, mokkhagge paisima suha-lahevi // "44 3. "akkhai gautamasAmi, tihupraNa laddha pasaMsaho / suNa seNiya uppatti, rakkhasa-bANara-vaMsaho / " 4. "haNuvaMtaraNe pariveDhijjaI Nisiyarehi / NaM gayaNayale bAla divAyaru jalahareMhi / / 5. "suravara DAmaru rAvaNu daGgha jAsu jaga kNpi| aNNukahiM mahu cukkai evagAi sihijaMpai // " 6. "bhAi viproeM jiha jiha karai bihIsaNu sou / tiha tiha dukkheNa sahari bAla vANara lou / / 7. isa graMtha kA vizeSa paricaya jaina sAhitya aura itihAsa meM pRSTha 205 se 207 taka dekheM / 8. saMvat 1192 prASAr3ha sudi 10 zanau likhitam /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 37 kA yaha chanda graMtha hindI anuvAda ke sAtha sampAdita hokara prakaTa honA cAhie, jisase chanda zAstra ke rasika jana lAbha uThA skeN| apabhraMza vyAkaraNa apabhraMza bhASA ke jo vyAkaraNa dRSTigocara ho rahe haiM ve adhika prAcIna nahIM haiN| prAcIna samaya meM apabhraMza bhASA meM vyAkaraNa avazya likhe gae hoMge, kintu ve vartamAna meM upalabdha nahIM haiN| svayaMbhUdeva ke paumacariu ke 5 veM padya meM yaha batalAyA hai ki-apabhraMza vAlA madonmatta hAthI taba taka hI svacchandatA se vicaraNa karatA hai jaba taka ki usa para svayaMbhU-vyAkaraNarUpa aMkuza nahIM par3atA' / tribhuvanasvayaMbhU ke isa ullekha se ki svayaMbhUdeva ne apabhraMza kA vyAkaraNa bhI banAyA thA, parantu kheda hai ki vaha isa samaya upalabdha nahIM hotA / usIke chaThe padya meM svayaMbhU ko paMcAnana (siMha) kI upamA dI gaI hai| jisakI sacchandarUpa vikaTa dAr3heM, jo chanda aura alaMkArarUpa nakhoM se duSprekSya hai aura vyAkaraNarUpa jisakI kesara (ayAla) hai| isase bhI unake vyAkaraNa grantha hone kI sUcanA milatI hai, sAtha hI yaha bhI pramANita hotA hai ki svayaMbhU ne chaMda aura alaMkAra ke grantha bhI banAye the| jinameM chanda grantha to upalabdha bhI hai / zeSa nhiiN| apabhraMza ke pracalita vyAkaraNoM meM hemacandra kA vyAkaraNa sabase acchA hai| isa vyAkaraNa kA adhyayana karane se yaha vidita hai ki usameM kaI bhASAoM kA mizraNa hai| prAkRta aura zaurasainI ina do bhASAoM kA mizraNa to granthakartA ne svayaM hI svIkAra kiyA hai jaisAki unake nimna vAkyoM se prakaTa hai:"prAyo grahaNAdyasyApabhraMze vizeSo vakSate tasyApi kvacit prAkRta zaurasainI vacca kAryaM bhavati / " hemacandra ne apane vyAkaraNa meM apabhraMza ke svaparivartana meM kAphI svataMtratA dI hai kintu paramAtmaprakAza ke kartA joindu ne yaha svataMtratA nahIM dI hai / vyaMjanoM ke parivartana meM (4-366 sUtra meM) asaMyukta 'ka-kha, ta-tha, pa-pha, ke sthAna meM krama se 'ga-gha, da-dha, ba-bha' hote haiM / kintu usakA nirvAha unake dvArA uddhRta udAharaNoM meM nahIM ho sakA hai phira bhI yaha vyAkaraNa apanI vizeSatA rakhatA hI hai| nATakoM meM apabhraMza kA prayoga vikrama kI dvitIya zatAbdI ke vidvAna azvaghoSa ke 'sAriputra prakaraNa nATaka meM 'makkaTa ho' rUpa ullikhita milatA hai jo 'markaTasya' kA apabhraMza rUpa mAnA jA sakatA hai / caturtha zatAbdo ke bhAsa ke 'paMcarAtra, nATaka meM gvAloM ke saMvAda meM mAgadhI kA prayoga hone se use bhI mAgadhI apabhraMza kahA jA sakatA hai| jaise SaddamaMDalu Suyyo...zatamaNDalaH sUryaH / ____ DAkTara sunItikumAra caTarjI ne 'o' vibhakti kA apabhraMza kI vibhakti meM parivartita hone kA samaya IsA kI tRtIya zatAbdI anumAnita kiyA hai| 1. tAvacci sacchaMdo bhamai avabhaMsa-macca (tta) maayNgo| jAva Na sayaMbhu-vAyaraNa-aMkuso tacchire paDai // 5 // 2. sacchaMda-viyau-dADho, chaMdo (dA) laMkAra-gahara-duppiccho / vAyaraNa-kesara'DDho sayaMbhu-paMcANaNo jayau / 6 / 3. dekho, hemacaMdra kA prAkRtavyAkaraNa 41326 sUtra / 4. iNDo Aryana eNDa hindI pRSTha 6E
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jaina graMtha prazasti saMgraha mudrA rAkSasa ke (lagabhaga caturtha zatAbdI) dUsare aMka meM mAthura ne jisa bolI kA prayoga kiyA vaha mAgadhI hote hue bhI ukAra bahulA hone ke kAraNa mAgadhI apabhraMza kahA jA sakatA hai / yadyapi TIkAkAroM ne use 'TakkI' batalAyA hai, kintu usakA zuddha rUpa 'ThakkI' jAna par3atA hai| kAlidAsa ke 'vikramorvazIya' nATaka (I0 sa0 caturtha zatAbdI) ke catartha aMka meM solaha padya apabhraMza bhASA ke diye hae haiM jinameM ke eka do padya vibhinna chandoM ke nimna prakAra hai: mai~ jANiyaI mialograNI Nisiaru koi harei / jAva Nu raNava taDi sAmalo dhArAharu varisei / arthAt 'jaba taka naI bijalI se yukta zyAmalamegha varasane lagA, taba taka maiMne yahI samajhA thA ki merI mRgalocanI (priyA) ko zAyada koI nizAcara haraNa kiye jA rahA hai| ___'re-re haMsA ki govijjai, gai aNusAreM maI lakkhijjai / kaI paI sikkhiu e gai-lAlasa, sApaI diThThI jahaNa-marAlasa // ' apabhraMza ke ina padyoM se yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki IsA kI caturtha zatAbdI ke samaya apabhraMza meM vibhinna chandoM meM padya racanA hone lagI thii| yaha bAta aura bhI dhyAna meM rakhane lAyaka hai ki prAkRta bhASA meM prAyaH tukAnta chandoM kA prayoga nahIM milatA, jabaki apabhraMza bhASA meM isakI bahulatA hai, dhvani aura padagaThana bhI isI ora saMketa karate haiN| dezI bhASAyeM hI apane zuddha azuddha padoM ke sAtha apabhraMza meM pariNita huI haiN| unakA zuddha pratiSThita rUpa prAkRta kahalAtA thA aura apabhRSTa rUpa apabhraMza / dezI bhASA ke zabdoM kA prayoga bhI apabhraMza meM mila jAtA hai-vaha virUpa nahIM jAna par3atA, isIse kavijanoM ne dezI bhASA ko apabhraMza batalAyA hai / apabhraMza-sAhitya-sUcI aMbadeva sUri samarArAsa (racanA saM0 1671) (mudrita) abdula rahamAna saMdeza rAsaka (mudrita) abhayagariNa subhadrAcarita (ra0 saM0 1361) abhayadevasUri jayatihuaNastotra (ra0 ca0 1119) (mudrita) amarakotigaraNI neminAthacariu (ra0ca0 1244) SaTkarmopadeza (ra0ca0 1247) puraMdaravihANa kahA, mahAvIracariu jasaharacariu, jhAraNapaIva (anupalabdha) prAsavAla pAsanAhacariu (ra0 ca0 1476) udyotanamUri kuvalayamAlA (vi0 saM0 835) (mudrita) kaNhapA prAdi caurAsI bauddha siddhoM ko dohA koSa mAdi racanAeM prakAzita kanakakoti nandIzvara jayamAlA kanakAmara karakaMDucariu (mudrita) guragabhadra bhaTTAraka (vi0 kI 15vIM 16vIM zatAbdI) araNaMtavayakahA, savaNavArasivihAraNakahA, pakkhavai kahA, NahapaMcamI kahA, caMdAyaNakahA, caMdaNaTThI kahA, Naraya utArI duddhArasakahA, riNaduhasaptamI kahA, mauDasattamI kahA, pupphaMjalivaya kahA, 1. DA0 kIyakRta saMskRta DrAmA pR0 86,141,166, paMjAba kA vaha pradeza 'Thakka' hI kahalAtA hai /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 39 caumuMha (caturmukha) jayadeva jalhiga jinadattasUri jinadattasUri jinapadmasUri jinaprabhasUri jinaprabhasUri jinaprabhasUra jinaprabhasUri jinabhadra jinavaradeva tejapAla tribhuvanasvayaMbhU dAmodara dAmodara devacanda devadata rayaNattayavihANa kahA, dahalakkharaNavaya kahA, laddhavihANa kahA, solahakAraNa vayavihi, suyaMdhadahamIkahA / (bhAratIya jJAnapITha se prakAzita) ho rahI hai paumacariu, riTTaNemicariu, paMcamI kahA (anupalabdha) bhAvanAsaMdhi (ra0 saM0 1606) anuprekSArAsa upadesa rasAyana (saM0 1132-1210) carcarI (rAsa) sthUlabhadraphAga (saM0 1257 ke Asa-pAsa) mudrita anAthasaMdhi, aMtaraMgarAsa, aMtaraMgavivAha / Atmasambodhanakulaka moharAjavijaya vajrasvAmicariu (saM0 1316) subhASitakulaka buddhirasAyaraNa saMbhavanAthacariu, varAMgacariu (ra0 saM0 1507), pArzvapurANa paumacariu, riTThaNemicariu paMcamIkahA (vikrama havIM zatAbdI kA anta) miraNAhacariu (ra0 saM0 1287) siripAlacariu, gemiNAhacariu, caMdappahacariu pAsaraNAhacariu (lipi0 saM0 1464) varAMgacariu, zAntinAthapurANa, aMbAdevIrAsa (anupalabdha) racanAkAla saM0 1050 ke lagabhaga rohiNIvayakathA upadezakulika suloyaNAcariu gayasukamAlarAsa (saM0 1300) ke lagabhaga bhavisadattapaMcamIkahA (vi0 kI 10vIM zatAbdI) bAhubalIcariu (ra0 saM0 1454) jaMbUsvAmi rAsa (ra0 saM0 1266) harivaMsa purANa (saMbhavataH vikramI 11vIM zatAbdI paumasiricariu (mudrita) sudaMsaNacariu, sayalavihivihANakavva (ra0 saM0 1100 ke Asa-pAsa) siddhacakkavihi, jiNarattivihANa kahA (lipi0 saM0 1512 se pUrvavartI) ravivaukahA, anantavayakahA pAsaNAhacariu (vi0 saM0ERE) mahApurANa, (vi0 saM0 1016-1022) nAgakumAracariu, jasaharacariu mudrita devanandi devasUri devasena delhaDa dhanapAla dhanapAla dharmasUri dhavalakavi ghAhila nayanandI narasena nemacanda pacakoti puSpavaMta
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 pUrNabhadramuni prajJAtilaka bAlacandramuni bUcirAja (valha) bhagavatIdAsa maharasiMha mahAcanda mahezvarasUri mANikacanda yaza-koti yazaHkoti yogIndradeva raidhU janapatha prazasti saMgraha sukamAlacariu kalIrAsa (saM0 1362) niraya-duha-sattamIkahA mayaNajujjha (vi0 saM0 1586) mRgAMkakalekhAcariu, (1700), mauDasattamIkahA, suyaMdha dasamI khaa| triMzat jinacauvIsI zAntinAthapurANa (ra0 saM0 1587) saMyamamaMjarI amarasenacariu (saM0 1577) NAgakumAracariu (saM0 1576) caMdappahacariu (saMbhavataH 12vIM 13vIM zatAbdI) pANDavapurANa (ra0 saM0 1467) harivaMsapurANa (ra0 saM0 1500) jinarattivihAraNa kahA ravivaukahA (Adityavaya kahA) paramappayAsu, joyasAra paumacariu (balahaddacariu) haravaMsapurANa, AdipurANa, (anupalabdha) pAsapurANa, sammattaguNanidhAna, mehesaracariu, jIvaMdharacariu, jasaharacariu, puNNAsavakahAkosa, dhanakumAracariu, sukosalacariu, sammai jinacariu, siddhacakka vayavihi, vRttasAra, siddhAntArthasAra Atmasambohakavva, araNathamIkahA, sammattakaumadI, (karakaMDucariu, sudaMsaraNacariu, anupalabdha) dazalakSaNa jayamAlA, poDasakAraNa jayamAlA, sohaMthudi, mudrita anekAMta varSa 13 ki0 4) samyaktva bhAvanA terApaMthImaMdira jayapura gu0 naM0 2571) neminAthaphAga (saM0 1371) dohApAhur3a (vi0 10 vIM zatAbdI) aMtaraMgasaMdhi (saM. 1362) jiNadattacariu, (saM0 1275) aNuvayarayaNapaIva (saM0 1313) neminAthacariu (prAsAiyapurI) dohANuprekSArAsa (anekAnta varSa 12 kiraNa 6 pR0 202) ajitanAthapurANa (1505) revaMtagirirAsa (vi0 saM0 1288) mudrita kItilatA mudrita cUnaDIrAsa, nirbharapaMcamIkahArAsa kalyANakarAsa lipi0 saM0 1445 duddhArasakahA neminAthacaupaI (saM0 1257) sokhavaivihAraNakahA, suyaMdhadasamI kahA jaMbUsvAmIcariu (ra0 saM0 1076) NANasArakIpAthaDI rAjazekharasUri rAmasenamuni ratnaprabhasUri lakSmaNa (lAkhU) lakSmaNa lakSmIcanda vijayasiMha vijayasenasUri vidyApati vinayacanda vinayacandrasUri vimalakoti vIrakavi vIrakavi
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA vibudhazrIdhara zAlibhadrasUri zAlibhadrasUri zubhakoti zrIcanda zrIdhara zrIdhara zrutakoti saharaNapAla sAgaradattasUri sAdhAraNa brahma pAsapurANa (ra0saM0 1186), vaDDhamANacariu (ra0saM0 1160), caMdappahacariu (anupalabdha) paMcapaMDavacaritarAsa (saM0 1410) bharatabAhuvalIrAsa (saM0 1241) mudrita zAntinAthacariu kahAkos, rayagAkaraMDasAvayAyAra (ra0 saM0 1120) sukamAlacariu (ra0 saM0 1208) bhavisadatta paMcamIkahA (ra0 saM0 1230) harivaMsa purANa (saM01552) parameSThIprakAzasAra, dharmaparIkSA, jogasAra (1552) samyaktva kaumudI jabUsvAmIcaritra (saM0 1060) / kokilA paMcamIkahA, mukuTa sattamI, dudhArasI kathA, AdityavArakathA, tIna cauvIsIkathA puSpAMjalivayakahA, nirduhasattamI kathA nijjharapaMcamI kahA, anuprekSA (saM0 1508 se pUrva) pajjuNNacariu, khaMDita " pUrNa (uddhArita, saMbhavataH 12vIM 13vIM zatAbdI) suppayadohA (vairAgyasAra) kumArapAla pratibodha (saM0 1241) mudrita paumacariu, harivaMsapurANa, paMcamIkahA, svayaMbhU vyAkaraNa (anupalabdha) agAthamIkahA vaDDhamAraNakavva, mallinAthakavva madana parAjaya saMbhavataH vi0 kI 15vIM zatAbdI sanatkumAracariu (saM0 1216) NemikumAracariu mudrita dhammaparikkhA (saM0 1044) hemazabdAnuzAsana dezInAmamAlA mudrita siddhakavi siMhakavi suprabhAcArya somaprabhasUri svayaMbha haraiMda (agravAla) haraiMda (halla yA jayamitra) harideva haribhadra haribhadra hariSeNa hemacanda grantha aura granthakAra pahalI aura dUsarI prazastiyAM kramazaH 'paumacariu aura riTaNemicariu' kI haiN| unake kartA kavi svayaMbhU va tribhuvana svayaMbhU haiM / svayaMbhU kI rAmakathA paumacariu yA rAmAyaNa bahuta hI sundara kRti hai / isameM 60 sandhiyAM haiM, jo pAMca kANDoM meM vibhakta haiN| vidyAdhara kANDa meM 20, ayodhyAkANDa meM 22, sundara kANDa meM 14, aura uttara kANDa meM 13 sandhiyAM haiN| jinameM svayaMbhUdeva racita 83 sandhiyAM haiM, zeSa unake putra tribhuvana svayaMbhU dvArA racI gaI haiN| grantha meM prArambhika pIThikA ke anantara jambUdvIpa kI sthiti, kulakaroM kI utpatti, ayodhyA meM RSabhadeva kI utpatti tathA jIvana-paricaya; laMkA meM devatAoM aura vidyAdharoM ke vaMza kA varNana, ayodhyA meM rAjA dazaratha aura rAma-lakSmaNa Adi kI utpatti, bAlyAvasthA, janaka putrI sItA se
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha vivAha, rAma-lakSmaNa-sItA kA vanavAsa, saMbUkamaraNa, sItAharaNa, rAvaNa se rAma-lakSmaNa kA yuddha, sugrIva Adi se rAma kA milApa, lakSmaNa ke zakti kA laganA, aura upacAra prAdi / vibhISaNa kA rAma se milanA, rAvaNamaraNa, laMkA-vijaya, vibhISaNa ko rAjya prApti, rAma-sItA-milApa, ayodhyA ko prasthAna, bharatadIkSA va tapazcaraNa, sItA kA lokApavAda se nirvAsana, lava-kuza utpatti, sItA kI agni parIkSA, dIkSA aura tapazcaraNa, lakSmaNa maraNa, rAma kA zokAkula honA, aura pravuddha hone para dIkSA lekara tapazcaraNa karake kevalya prApti, aura nirvANa lAbha, Adi kA savistAra kathana diyA huA hai| isa grantha meM rAmakathA kA vahI rUpa diyA huA hai, jo vimalasUri ke paumacariu meM aura raviSeNa ke padmacarita meM pAyA jAtA hai / grantha meM rAmakathA ke una sabhI aMgoM kI carcA kI gaI hai jinakA kathana eka mahAkAvya meM Avazyaka hotA hai / isa dRSTi se paumacariu ko mahAkAvya kahA jAya to koI atyukti na hogI grantha meM koI duruhatA nahIM haiM, vaha sarala aura kAvya-saundarya kI anupama chaTA ko lie hue hai| samUcA varNana kAvyAtmaka-saundarya aura sarasatA se prota-prota hai, par3hane ke sAtha hI mana ramane lagatA hai| kavitA kI zailI jahAM kathA-sUtra ko lekara Age bar3hatI hai aura vahAM vaha saralatA aura svAbhAvikatA kA nirvAha karatI hai| kintu jahAM kavi prakRti kA cinagA karane lagatA hai / vahAM eka se eka alaMkRta saMvidhAna kA Azraya kara U~cI ur3AneM bharatA hai / godAvarI kI upamA dRSTavya hai-godAvarI nadI vasudhArUpI nAyikA kI baMkita phenAvalI ke valaya se alaMkRta dAhinI vAMha hI ho| jise usane vakSasthala para muktAhAra dhAraNa karane vAle pati ke gale meM DAla rakkhA hai|' kavi ko kucha paMktiyAM vasudhA kI roma-rAji sadRza jAna par3atI haiM / 2 yuddha meM lakSmaNa ke zakti lagane para ayodhyA ke antaH pura meM striyoM kA vilApa kitanA karuNa hai 'duHkhAtura hokara sabhI rone lage, mAnoM sarvatra zoka hI bhara diyA ho / mRtyajana hAtha uThA uThAkara rone lage, mAnoM kamalavana hima pavana se vikSipta ho uThA ho| rAma kI mAtA sAmAnya nArI ke samAna rone lagI, sundarI umilA hataprabha rone lagI, sumitrA vyAkula ho uThI, rotI huI sumitrA ne sabhI janoM ko rulA diyA-kavi kahatA hai ki kAruNyapUrNa kAvya-kathA se kisake prAMsU nahIM A jAte' / bharata aura rAma kA 1. "pheNAvani baMkiyavalayAlaMkiya, NaM mahi bahu aheM tnniyaa| __ jaNa Nihi bhattAra ho mottiya-hAra ho, bAMha pasAriya dAhiNiyA // 2. "katthavi NANA viha rukkharAi, NaM mahikula bahu ahiM rom-raaii||" -paumacariu 3. "dukkhAuru rovai sayalu lou, NaM cappavi cappivi bhariu sou / rovai bhicca-yaNu samudhatya, NaM kamala-saMDu hima-pavaNa ghatthu / robai pravarA iva rAma jaNaNi, kevakaya dAiya taru sUla khaNaNi / rovai suppaha vicchAya jAya, rovai sumitta somitti-mAya / hA putta putta ! kettahi ganosi, kiha sattie~ vaccha thaleM hosi / hA puttu ! maraMtuma jo hosi, daiveNa keNa viccho iprosi / dhattA-rovaMtieM lakkhaNa-mAyarie~ samala lou romA viyau ! kAruNNai kavva kahAeM jiha, kova Na aMsu musAviyau / / " 13 -paumacariu 66, 13
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA vilApa kise azru vigalita nahIM karatA ' / isI taraha rAvaNa kI mRtyu hone para vibhISaNa aura mandodarI ke vilApa kA varNana kevala pAThakoM ke netroM ko hI sikta nahIM karatA; pratyuta rAvaNa-mandodarI aura vibhIpaNa ke udAtta bhAvoM kA smaraNa karAtA hai| isI taraha aMjanA sundarI ke viyoga meM pavanaMjaya kA vilApacitraNa bhI saMsAra ko vicalita kiye binA nahIM rhtaa| ___grantha meM RtuoM kA kathana to naisargika hai hI, kintu prakRti ke sauMdarya kA vivecana bhI apUrva huA hai| nArI-citraNa meM rASTra kUTa nArI kA cinagA bar3A hI mRndara hai| kavi ne rAma aura sItA ke rUpa meM puruSa aura nArI kA ramaraNIya aura svAbhAvika citraNa kiyA hai| puruSa aura nArI ke sambandhoM kA jaisA udAtta aura yAthAtathya citraNa sItA kI agni parIkSA ke samaya huA hai, vaha anyatra durlabha hai| graMtha meM sItA ke amita dhairya, sAhama aura udAna guNoM kA varNana nArI kI mahattA kA dyotaka hai, usake satItva kI AbhA ne nArI ke kalaMka ko dho diyA hai| grantha kA kathA bhAga kitanA cittAkarSaka hai, ise batalAne kI AvazyakatA nahIM hai| sahasrArjuna kI jala krIr3A kA varNana advitIya hai| / yuddha ke varNana karane meM bhI kavi ne apanI kuzalatA kA paricaya diyA hai jise par3hate hI sainikoM ke prayANa kI paga-dhvani kAnoM meM gUMjane lagatI hai aura zabda yojanA to unake utsAha kI saMvarddhaka hai hii| graMtha meM vora, zRGgAra, karuNa aura zAMta rasoM kA mukhya rUpa se kathana hai / vIra rasa ke sAtha zRGgAra rasa kI abhivyakti apabhraMza kAvyoM meM hI dRSTigocara hotI hai| alaMkAroM meM upamA aura zlepa kA prayoga kiyA gayA hai| dUsarI prazasti 'riTThomicariu' (harivaMza purANa) kI hai| jisameM 152 sandhiyAM aura 1637 kar3avaka haiM / inameM 77 saMdhiyAM svayaMbhU dvArA racI gaI haiN| zeSa 13 saMdhiyAM svayaMbhU ke putra tribhuvanasvayaMbhU kI vanAI huI haiM; kintu aMtima kucha saMdhiyAM khaMDita ho jAne ke kAraNa bhaTTAraka yazaH kItine apane guru guNakIti ke sahAya se gopAcala ke samIpa sthita kumAra nagara ke pariNayAra caityAlaya meM unakA samuddhAra kiyA thA aura pariNAmasvarUpa unhoMne ukta sthAnoM meM apanA nAma bhI aMkita kara diyaa| graMtha meM cAra kANDa haiM yAdava, kuru, yuddha aura uttara kAMDa / prathama kAMDa meM 13 saMdhiyA~ hai| jinameM kRSNa janma, bAla-lIlA vivAha-kathA, pradyumna Adi kI kathAeM aura bhagavAn neminAtha ke janma kI kathA dI huI hai| ye samudra vijaya ke putra aura kRSNa ke cacere bhAI the| dUsare kAMDa meM 16 saMdhiyAM haiM, jinameM kaurava-pAMDavoM ke janma, vAlyakAla, zikSA Adi kA kathana, 1. dekho paumacariu saMdhi 67 / 3.4 / saMdhi 66, 10-12 / 2. dekho paumacariu 76, 4-11, 76-2-3 3. dekho saMdhi 14, 6 / / 4. kevi jasa luddha, saNNaddha koha / kevi sumitta-putta, sukalatta-catta-moha / kevi NIsaraMtivIra / bhUdharava tuMga dhIra / sAyaravva appamANa, kuMjaravva diNNaNANa / kesarivva uddhakesa, catta savva-jIviyAsa / kevi sAmi-bhatti-vaMta, macchirAggi-pajjalaMta / kevi Ahave abhaMga, kaeN kumaM pasAhi aMga / -paumacariu 57-2
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 dIkSA, anagraMtha prazasti saMgraha paraspara kA vaimanasya, yudhiSThira kA juA khelanA aura parAjita honA, dropadI kA cIra haraNa, tathA pAMDavoM ke bAraha varSa ke vanavAsa Adi kA vistRta varNana hai|| tRtIya kAMDa meM 60 saMdhiyAM haiM kaurava-pAMDavoM ke yuddha varNana meM pAMDavoM kI vijaya aura kauravoM kI parAjaya Adi kA sundara citraNa kiyA gayA hai aura uttara kAMDa kI 20 saMdhiyoM meM kRSNa kI rAniyoM ke bhavAMtara, gajakumArakA nirvANa, dvIpAyana muni dvArA dvArikA-dAha, kRSNa-nidhana, balabhadra-zoka, haladhara kamAra kA rAjya lAbha. pAMDavoM kA gaha-vAsa. moha-parityAga. dIkSA, tapazcaraNa aura upasarga ina. tathA unake bhavAMtara prAdi kA kathana. bhagavAna neminAtha ke nirvANa ke bAda 77vIM saMdhi ke pazcAta diyA huA hai| riTTeNemicariu kI saMdhi puSpikAnoM meM svayaMbhU ko dhavalaiyA kA Azrita, aura tribhuvana svayaMbhU ko bandaiyA kA Azrita batalAyA hai| matsa deza ke rAjA virATa kA sAlA kIcaka jisa samaya sabake sAmane dropadI kA apamAna karatA haiM / kavi kalpanA dvArA use mUrtimAna banA detA hai| yama dUta kI taraha kIcaka ne dropadI kA keza-pAza pakar3akara khIMcA aura use lAta maarii| yaha dekha kara rAjA yudhiSThira mUrchita ho ge| bhIma roSa ke mAre vRkSa kI ora dekhane lage kisa taraha maareN| kintu yudhiSThira ne paira ke aMgUThe se unheM manA kara diyaa| udhara pura kI nAriyAM vyAkula ho kahane lagI ki isa dagdha zarIra ko dhikkAra hai isane aisA jaghanya kArya kyoM kiyA ? kulIna nAriyoM kA to aba maranA hI ho gayA, jahAM rAjA hI durAcAra karatA ho vahAM sAmAnya jana kyA kareMge ? . so teNa vilakkhI hUvaeNa, aNulaggeM jiha jama dUyaeNa / vihure hi dharevi calaNehi haya, pekkhaMtahaM rAyahaM muccha gaya / maNi rosa pavaTTiya vallabha ho, kira dei diTTha taru pallava ho / maru mArami macchu sa-mehurAuM, paTTavami kayaMta ho pAhuNauM / to tava-sueNa prAruTTaeNa, viriNavAriu calaNaMguTThaeNa / posAriu vinoyaru saNNiyau, pura-bara gariu AdaNNiyau / dhi dhi daDha sarIreM kAI kiu, kula-jAyaha-jAyahaM maraNathiu / jahi pahu duccAriu samAyarai, nahiM jaNa tammaNNu kAI karai / -saMdhi 28-7 isI saMdhi ke 15veM kaDavaka meM dropadI ke apamAna se kruddha bhIma kA aura kIcaka kA paraspara bAhu yuddha (kuztI) kA varNana bhI sajIva huA hai raNa meM kuzala bhIma aura kIcaka donoM eka dUsare se bhir3a ge| donoM hI hajAroM yuvA hAthiyoM ke samAna bala vAle the| donoM hI parvata ke bar3e zikhara ke samAna lambe the| donoM hI megha ke samAna garjanA vAle the| donoM ne hI apane-apane oMTha kATa rakhe the, unake mukha krodha se tamatamA rahe the| netra guMjA (ciramaTI dhuMdhacI) ke samAna lAla ho gaye the| donoM ke vakSasthala AkAza ke samAna vizAla aura donoM ke bhujadaMDa parighi ke samAna pracaMDa the| 3 "to bhiDivi parodhapa raNa kusala, viNNi vi NayaNAya sahassa-bala / viNNi vi giri tuMga-siMga sihara, viNNi vi jala harakha gahira gira / vi Nivi daTToTTa rutu vayaNa, viNNivi guMjAhala sama-NayaNa / viNNivi Nayala Niru-vaccha thala, viNNivi parihovama-bhuja-juyala / -riTThaNemicariu 28-15
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA isa taraha kavi ne zarIra kI asAratA kA digdarzana karate hue likhA hai ki mAnava kA yaha zarIra kitanA ghinAvanA aura zirAoM-snAyuoM se baMdhA huA asthiyoM kA eka DhAMcA yA poTThala mAtra hai| jo mAyA aura mada rUpI kacare se sar3a rahA hai, mala puMja hai, kRmi-kIToM se bharA huA hai, pavitra gaMdha vAle padArtha bhI isase durgandhita ho jAte haiM, mAMsa aura rudhira se pUrNa carmavRkSa se ghirA huA hai-camar3e kI cAdara se DhakA huA hai, durgandhakAraka hai, prAMtoM kI yaha poTalI aura pakSiyoM kA bhojana hai, kaluSatA se bharapUra isa zarIra kA koI bhI aMga caMgA nahIM hai / camar3I utAra dene para yaha duSprekSya ho jAtA hai, jala vindu tathA sura dhanu ke samAna asthira aura vinazvara hai| aise ghRNita zarIra se kauna jJAnI rAga karegA ? yaha vicAra hI jJAnI ke lie vairAgyavarddhaka hai|' kavi paricaya svayaMbhU kula se brAhmaNa the parantu jainadharma para AsthA ho jAne ke kAraNa unakI usa para pUrI niSThA evaM bhakti thii| kavi ke pitA kA nAma mArutadeva aura mAtA kA nAma padminI thaa|' svayaM kavi ne apane chanda graMthoM meM mArutadeva kA ullekha kiyA hai| bahuta sambhava hai ki ve kavi ke pitA hI hoN| putra dvArA pitA kI kRti kA ullikhita honA Azcarya kI bAta nahIM hai| kavi kI tIna patniyAM thiiN| grAditya devI jisane ayodhyA kAMDa lipi kiyA thaa| dUsarI pAmiavvA, (amRtAmbA) jisane paumacariu ke vidyAdharakAMDa kI 20 saMdhiyA~ likhavAI thIM aura tIsarI suavvA, jisake pavitra garbha se 'tribhuvana svayaMbhU' jaisA pratibhA sampanna putra utpanna huA thA, jo apane pitA samAna hI vidvAn aura kavi thaa| isake sivAya anya putrAdika kA koI ullekha nahIM miltaa| kavivara kA zarIra dubalA-patalA aura unnata thaa| unakI nAka capaTI aura dAMta virala the| kavi svayaMbhU kozala deza ke nivAsI the| jinheM uttarIya bhArata ke AkramaNa ke samaya rASTrakUTa rAjA dhra va kA maMtrI rayaDA dhanaMjaya mAnyakheTa le gayA thaa| rAjA dhruva kA rAjya kAla vi0 saM0 837 se 851 taka rahA hai| paumacariu meM svayaMbhU deva ne apane ko dhanaMjaya ke Azrita batalAyA hai aura riTThaNemicariu meM dhavalaiyA ke Azrita / aura tribhuvana svayaMbhU ne apane ko vaMdaiyA ke Athita / dhanaMjaya, dhavalaiyA aura vaMdaiyA ye tInoM hI pitA putra Adi ke rUpa meM sambaddha jAna par3ate haiN| unakA kavi ke graMtha nirmANa meM sahAyaka rahanA zruta bhakti kA paricAyaka hai| samaya-vicAra kavi ne grantha meM apanA koI samaya nahIM diyA hai| paraMtu padmacarita ke kartA raviSeNa kA smaraNa jarUra 1. dekho, riTThaNemicariu 54-11 / 2. paumiNi jaNaNi gambha saMbhUrA, mAruyaeva-rUpa-aNurAeM / -paumacariu prazasti 3. Aicca evi paDimovamAyeM prAiccambiyAe / bIu aujjhA-kaMDa sayaMbhU ghariNIya lehaviyaM // saMdhi 42 4. savve vi sumA paMjara suavva paDisakkharAiM sikkhaMti / kairA assa suno sunavva-sui-gabbha sNbhuupro|| 5. ai taNueNa paIhara gattai chiTavaraNAse pavirala daMteM / -pauma0 prazasti 6. hindI kAvya-dhArA pR0 23
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana graMtha prazasti saMgraha kiyA hai| prAcArya raviperaga ne padmacarita ko vIra nirvANa saM0 1203 vi0 saM0 733 meM banAkara samApta kiyA hai / ataH svayaMbhU vi0 saM0 733 ke bAda kisI samaya hue haiN| zraddheya premI jI ne likhA hai kisvayaMbhU ne 'riTThaNemicariu' meM harivaMza purANa ke kartA punnATa saMdhIya jinasena kA ulekha nahIM, kiyA ho sakatA hai ki ukta ullekha kisI kAraNa se chUTa gayA ho, yA unheM likhanA svayaM yAda na rahA ho| riTThaNemicariu kA dhyAna se samIkSaNa karane para yA anya sAmagrI se anusaMdhAna karane para yaha spaSTa jarUra ho jAegA ki grantha kartA ne usakI racanA meM usakA upayoga kiyA yA nhiiN| bha0 yazaH kIrtike uddhAra kAla se pUrvakI koI prati 15vIM zatAbdI kI likhI huI kahIM mila jAya to ukta samasyA kA hala zIghra ho sakatA hai| svayaMbhU ke putra cibhuvana svayaMbhU ne 'riTTaNemicariu' kI 104vIM saMdhi meM prAkRta saMskRta aura apabhraMza ke jo 70 ke lagabhaga pUrvavartI kaviyoM ke nAma ginAye haiN| unameM jinasenAcArya aura guNabhadrAcArya kA bhI nAmollekha kiyA hai| unakA ullekha nimna prakAra hai devila, paMcAla, gayanda, Izvara, gola, kaMThAbharaNa, mohAkalasa (mohakalaza) loluya (loluka) vandhudatta, haridatta, dolla, vAraNa piMgala, kalamiyaMka, kulacandra, madanodara, gauDa, zrI saMghAta, mahAkavituMga, cArudatta, kaddaDa, (rudraTa) raMjja, kavila ahimAna, guNAnurAga, duggaha, IsAna, iMdraka, vastrAdana, pArAyaNa, mahaTTa, sIhAya, kIrtiraNa, pallavakitti, gugiddha, gaNeza, bhAsaDa, pizuna, gobinda, veyAla, (vetAla) visayaDa, gAga, paNDagatta, sugrIva, pataMjali, varasena, mallipeNa, madhukara, caturAnana (caumukha) sa~ghasena, baMkuya, varddha mAna, siddhasena, jIva yA jIvadeva, dayAvariMda, meghAla, vilAliya puNDarIka, vasudeva, bhIuya kuNDarIka, dRr3hamati, gRhatthi, bhAvakSa, yakSa, droNa paNabhadra, zrIdatta, dharmasena, jinasena, dinakara, gAga, dharma, guraNabhadra, kuzala, svayaMbhUdeva, zIlabhadra, vIravaMdaka, sarvanandi, kalikAbhadra, gAgadeva aura bhavanaMdi / ' 1. paha dai sannabhAva kai davila paMcAla gaiMdhayA / Isara NIla kaMThAbharaNa mohAkalasa iMdhayA / loluya baMdhuyatta hariyatta dolla vANAya piMgalA / vaDahaDa kala mayaMka mayaNoura gayauDa vikka dujjalA / / siri saMghAya tuMga mahakai paraseya cAru dattayA / bADA saMgu akkhavahi baMdhaNa ruddaDarajja iMdayA / vatthAyaNa vi yaha hari kuTi guNa suduvi maDDhayA / NArAyaNa mahaTTa sIhappa kitti raNaM diyaTThayA // kavila guNANurAya duggaha dIsANahimANa aMcayA / jiraNayatta (ttA) kalaMka karavisa pallava kittaDi guNiddhayA / maNa mohAvaruddha dhammIyagara gaNeza bhAsaDA / / pisuNa suyau maNeha goviMdakai veyAMlavisayaDA / Navi NAgaha paMDaNata suggIva paDaMjaliya varaseNayA / kari kaNNaya kaNNA saMdIsa maNohara mllisegyaa| mahuyara mUlahaTTa caurANaNa mahakaisaMghaseNayA // vekuya vaddhamANa saMghAyariyAhiya siddhaseNayA / jIdadayAvariMda medhAla vilAliya paMDarIyA /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA dte ina kaviyoM meM jaina jainetara prAkRta-saMskRta aura apabhraMza bhASA ke kavi zAmila haiN| jaise goviMda, malliSeNa, caturAnana, saMghasena, varddhamAna, siddhasena, zrIdatta, dharmasena, jinasena, jinadatta, guNabhadra, svayaMbhUdeva, sarvanandi, nAgadeva aura bhavanandi Adi jaina kavi pratIta hote haiN| saMbhava hai, inameM aura bhI cAra-pA~ca nAma hoN| kyoMki unakA graMtha paricAdi ke binA ThIka parijJAna nahIM hotaa| isase yaha bhI spaSTa hai ki unase pUrva aneka kavi apabhraMza ke bhI ho gae the| inameM ullikhita guNabhadrAcArya rASTrakUTa rAjA kRSNa dvitIya ke zikSaka the| guNabhadra kA samaya vikrama kI 10vIM zatAbdI kA pUrvArdha hai| ho sakatA hai ki svayaMbhU gRNabhadra ke samaya nahIM rahe hoM; kintu tribhuvana svayaMbhU to maujUda the| isIse unhoMne unakA nAmollekha kiyA hai / jinasena ne apanA harivaMzapurAga zaka saM0 705 vi0 saM0840 meM banAkara samApta kiyA hai| svayaMbhU ne apanA grantha jaba banAyA usa samaya guNabhadra nahIM hoNge| kintu harivaMzapurAga ke kartA ke samaya taka ve avazya rahe hoNge| ataH riTaNemicariu ke racayitA svayaMbhUdeva ke samaya kI pUrvAvadhi vi0 saM0 800 aura uttarAvadhi vi0 saM0 600 mAnane meM koI bAdhA nahIM jAna pdd'tii| isa kAraNa svayaMbhU vikrama kI havIM zatAbdI ke vidvAna hone caahiyeN| yadi rayaDAdhanaMjaya vAlI bAta svIkRta kI jAya, to rASTrakUTa rAjA dhruva kA rAjyakAla vi0 saM0 837 se 851 taka rahA hai| isase bhI svayaMbhUdeva kA samaya vikrama kI havIM zatAbdI kA madhyakAla munizcita hotA hai / isase ve punnATasaMghIya jinasena ke prAyaH samakAlIna jAna par3ate haiN| ___ kannar3a kavi jayakIti ne 'chando nuzAsana' nAmaka graMtha banAyA hai jisakI hastalikhita prAti saM0 1192 ko jaisalamera ke zAstra bhaMDAra meM surakSita hai / yaha grantha eca0 DI0 velaMkara dvArA sampAdita ho cukA hai| isa grantha meM kavi ne svayaMbhU chanda ke 'nandinI' chanda kA ullekha kiyA hai| kavi jayakIti kA samaya vikrama kI dazavIM zatAbdI kA pUrvArdha yA nauvIM zatAbdI kA upAntya samaya honA caahie| kyoMki dazavIM zatAbdI ke kavi asaga ne jayakIti kA ullekha kiyA hai| isa kathana se bhI svayaMbhU kA samaya havIM zatAbdI honA caahiye| tIsarI aura satrahavIM prazastiyA~ krama se 'sudaMsagacariu' aura 'gayala vihivihANakavva' nAmaka graMthoM kI haiM jinake katAM kavi nayanandI haiN| sudarzanacarita apabhraMza bhASA kA eka khaNDa kAvya hai, jo mahAkAvyoM kI zreNI meM rakhane yogya hai| jahA~ usakA carita bhAga rocaka aura prAkarpaka hai vahAM vaha sAlaMkArakAvya-kalA kI dRSTi se uccakoTi kA hai kavi ne use sarasa aura nirdopa banAne kA pUrA prayatna kiyA hai| graMthakAra ne svayaM likhA hai ki rAmAyaNa meM rAma aura sItA kA viyoga tathA zokajanya vyAkulatA ke darzana hote haiM, aura mahAbhArata meM pANDava tathA dhRtarASTrAdi kauravoM ke paraspara kalaha evaM mArakATa ke dRzya aMkita vasubasueva kheNAe sarabhojya kuMDarIrayA / dir3amai gahatthi pahuDovakaruNabhAvakkha javakhayA / doNaya paNabhaddami siridatta dhamma-jiNaseNa dakkhayA / diyara NAya-dhamma guNabhaddahi va muNi sayala vaMdayA / kusala rAyaMbhUdeva jaisIla hadda guru viirvNdyaa| suMdara savvaNaMdi sAhuva bahuva NidayA / / sirikalikAlahadda siMha iya NAgadeva bhavaNaMdiyA / -harivaMzapurANa 104vIM saMdhi, pR0,301 nArayaNA prati
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 jaina graMtha prazasti saMgraha milate haiN| tathA lokazAstra meM bhI kaulika, cora, vyAdhe Adi kI kahAniyAM sunane meM AtI haiM; kintu isa sudarzanacarita meM aisA eka bhI doSa nahIM hai / jaisA ki usake nimna vAkya se prakaTa hai : rAmo sIya-viproya-soya-vihuraM saMpattu rAmAyaNe, jAdaM pANDava-dhAyarala sadadaM gottaM kalI-bhArahe / DeDA-koliya-cora-rajju-giradA AhAsidA suddaye, yo ekkaM pi sudaMsaNassa caride dosaM samubbhAsidaM / kavi ne kAvya ke Adarza ko vyakta karate hue likhA hai ki rasa aura alaMkAra se yukta kavi kI kavitA meM jo rasa milatA hai vaha na taruNijanoM ke vidra ma samAna rakta adharoM meM, na pAmraphala meM, na Ikha meM, na amRta meM, na hAlA (madirA) meM, na candana meM aura na candramA meM hI milatA hai'| prastuta grantha meM sudarzana ke niSkalaMka carita kI garimA ne use aura bhI pAvana evaM paThanIya banA diyA hai| grantha meM 12 sandhiyAM haiM jinameM sudarzana ke jIvana paricaya ko aMkita kiyA gayA hai| parantu isa kahAkAvya meM kavi kI kathana zailI, rasa aura alaMkAroM kI puTa, sarasa kavitA, zAnti aura vairAgya rasa tathA prasaMgavaza kalA kA abhivyaMjana, nAyikA ke bheda, RtutroM kA varNana aura unake veSa-bhUSA Adi kA citraNa, vividha chandoM kI bharamAra, lokopayogI subhASita aura yathAsthAna dharmopadezAdi kA vivecana isa kAvya-grantha kI apanI vizeSatA ke nirdezaka haiM aura kavi kI Antarika bhadratA ke dyotaka haiN| prastuta graMtha meM paMcanamaskAra maMtra kA phala prApta karane vAle seTha sudarzana ke caritra kA citraNa kiyA gayA hai| caritanAyaka yadyapi vaNika zreSThI haiM, to bhI usakA caritra atyanta nirmala tathA meruvat nizcala hai usakA rUpa lAvaNya itanA cittAkarSaka thA ki usake bAhara nikalate hI yuvatijanoM kA samUha use dekhane ke lie utkaMThita hokara makAnoM kI chatoM, dvAroM tathA jharokhoM meM ikaTThA ho jAtA yA; vaha kAmadeva kA kamanIya rUpa jo thaa| sAtha hI vaha guNajJa aura apanI pratijJA ke samyakpAlana meM atyanta dRr3ha thaa| dharmAcaraNa karane meM tatpara thA, sabase miSTabhASI aura mAnava jIvana kI mahattA se paricita thA aura thA viSayavikAroM se vihIna / graMtha kA kathA bhAga bar3A hI sundara aura AkarSaka hai aura vaha isa prakAra hai aMga deza ke campApura nagara meM, jahAM rAjA dhAr3IvAhana rAjya karatA thA, vahAM vaibhava sampanna RSabhadAsa seTha kA eka gopAlaka (gvAlA) thA jo gaMgA meM gAyoM ko pAra karate samaya pAnI ke vega se DUba kara mara gayA thA aura marate samaya paMca namaskAra maMtra kI ArAdhanA ke phalasvarUpa usI seTha ke yahAM putra huA thA / usakA nAma sudarzana ravakhA gayA / sudarzana ko usake pitA ne saba prakAra se suzikSita evaM catura 1. No saMjAdaM taruNigrahare viddumArattasohe / No sAhAre bhamiya bhamare Neva puMDicchu DaMDe / / No pIyUse hale khihiNe candaNe Neva cande / sAlaMkAre sukai bhaNide jaM rasaM hodi kavve // 2. kare kaMkaNu ki prArise dosae ? hAtha kaMgana ko pArasI kyA ? eke hattheM tAla ki vajjai / tAlI kyA eka hAtha se bajatI hai ? kiM mAravi paMcamugAijjai / tAr3ana se kyA pAMcavAM svara gAyA jAtA hai| -sudaMkSaNacariu
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA banA diyA aura usakA vivAha sAgaradatta seTha kI putrI manoramA se kara diyaa| apane pitA kI mRtyu ke bAda vaha apane kArya kA vidhivat saMcAlana karane lagA / sudarzana ke rUpa ko cAroM ora carcA thI, usake rUpavAna zarIra ko dekhakara usa nagara ke rAjA dhAr3IvAhana kI rAnI abhayA usa para Asakta ho jAtI hai aura use prApta karane kI abhilASA se apanI catura paMDitA dAsI ko seTha sudarzana ke yahAM bhejatI hai paMDitA dAsI rAnI kI pratijJA sunakara rAno ko pAtivrata dharma kA acchA upadeza karatI hai aura sudarzana kI caritra-niSThA kI aora bhI saMketa karatI hai, kintu abhayA apane vicAroM se nizcala rahatI hai aura paNDitA ko ukta kArya kI pUrti ke lie khAsataura se prerita karatI hai| paMDitA sudarzana ke pAsa kaI bAra jAtI hai aura nirAza hokara lauTa AtI hai, para eka bAra vaha dAsI kisI kapaTa-kalA dvArA sudarzana ko rAjamahala meM pahuMcA detI hai| sudarzana ke rAjamahala meM pahu~ca jAne para bhI abhayA apane kArya meM asaphala raha jAtI hai-usakI manokAmanA pUrI nahIM ho pAtI / isase usake citta meM asahya vedanA hotI hai aura vaha usase apane apamAna kA badalA lene para utArU ho jAtI hai, vaha apanI kuTilatA kA mAyA-jAla phailAkara apanA sukomala zarIra apane hI nakhoM se rudhira-plAvita kara DAlatI hai aura cillAne lagatI hai ki dor3o logo mujhe bacAyo, sudarzana ne mere satItva kA apaharaNa kiyA hai, rAjakarmacArI sudarzana ko pakar3a lete haiM aura rAjA ajJAnatAvaza krodhita ho rAnI ke kahe anusAra sudarzana ko sUlI para car3hAne kA Adeza de detA hai, para sudarzana apane zIlavrata kI niSThA se vijayI hotA hai-eka deva prakaTa hokara usakI rakSA karatA hai| rAjA dhADovAhana kA usa vyantara se yuddha hotA hai aura rAjA parAjita hokara tathA sudarzana kI zaraNa meM pahu~catA hai| rAjA ghaTanA ke rahasya kA ThIka hAla jAnakara apane kRtya para pazcAttApa karatA hai aura sudarzana ko rAjya dekara virakta honA cAhatA hai, parantu sudarzana saMsAra-bhogoM se svayaM hI virakta hai, vaha digambara dIkSA lekara tapazcaryA dvArA karmasamUha kA vinAzakara mukta ho jAtA hai| sudarzana kA tapasvI jIvana bar3A hI sundara rahA hai use kavi vyakta karane meM saphala huA hai / abhayArAnI aura paMDitA dAsI bhI AtmaghAta kara mara jAtI haiM aura ve apane karmAnusAra kugati meM jAtI haiN| isa taraha isa graMtha meM paMca namaskAra maMtra ke phala kI mahattA aGkita kI gaI hai| kavi ne isa graMtha kI racanA avanti deza sthita dhArA nagarI ke jinavara vihAra meM rAjA moja ke rAjyakAla meM saM0 1100 meM kI hai| graMthakartA ne graMtha kI antima prazasti meM apanI guru paramparA kA ullekha karate hue jo paramparA dI hai vaha aitihAsika dRSTi se mahatva kI vastu hai| kundakundAcArya ke vaMza meM padmanaMdI, viSNunandI, vizvanandI, vRSabhanandI, rAmanandI, trailokyanandI, mANikyanandI kA nAmollekha kiyA hai, inhIM mANikyanandI ke prathama vidyA ziSya nayanandI haiN| dUsarI kRti 'sayala-vihI-vihANa' nAma kA mahAkAvya hai, jo 58 saMdhiyoM meM samApta huA hai| paraMtu kheda hai ki vaha apUrNa upalabdha huA hai; kyoMki usameM 16 saMdhiyAM nahIM haiM, ve grantha se kaise truTita haI isake jAnane kA bhI koI sAdhana nahIM hai / prAraMbha kI do tIna sandhiyoM meM graMtha ke avataraNa prAdi para prakAza DAlate hue 12 vIM se 15 vIM saMdhi taka mithyAtva ke kAla mithyAtva aura loka-mithyAtva Adi aneka mithyAtvoM kA svarUpa nirdiSTa karate hue kriyAvAdi aura prakriyAvAdi bhedoM kA vivecana kiyA hai| parantu kheda hai ki 15vIM sandhi ke pazcAt 32 vIM sandhi taka 16 sandhiyA~ Amera bhaNDAra prati meM nahIM haiN| ho sakatA hai ki ve lipikartA ko na milI hoN|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ maina graMtha prazasti saMgraha kavi ne isa graMtha meM vividha chandoM kA prayoga kiyA gayA hai unameM se kucha chandoM ke nAma maya patra nambara ke nimna prakAra haiM 1. vilAsanI, (32) 2. bhujaMgapriyA, (29) 3. maMjarI, (30) 4. vaMzasthala, (44) 5. candralekhA (52) 6. siMdhuragati, (58) 7. dodhaka, (74) 8. mauktikamAlA, (77) 6. sagiNI, (83) 10. pAdAkulA, (6) 11. madanalIlA, (68) 12. dvipadI, (68) 13. vidyunmAlA, (99) 14. rAsAkulaka, (102) 15. kuvalayamAlinI, (102) 16. turaMgagati madana, (103) 17. samAnikA, (118) 18. rathoddhatA,(119) 16. pramANikA, (175) 20. nAga kanyA, (176) 21, saMgItagaMdharva, (200) 22. zRMgAra, (200) 23. bAlabhujaMga lalita, (201) 24. ajanikA, (250) Adi inake atirikta dohA, ghattA, gAhA, dupadI, paddhaDiyA, caupAI, madanAvatAra bhujaMgaprayAta Adi aneka chandoM kA eka se adhika bAra prayoga huA hai / ataeva chandazAstra kI dRSTi se bhI grantha adhyayana, manana aura prakAzana ke yogya hai / granthakI bhASA praur3ha aura kavike apabhraMza bhASAke sAdhikArako sUcita karatI hai| kavi ne grantha ke sandhi-vAkya bhI padya meM nibaddha kiye haiN| yathA-- muNivara NayaNaMdI saNNibaddhe pasiddhe, sayala vihivihANe ettha kavve subhabve / samavasaraNasaMsi seNie saMpaveso, bhariNau jaNa maNujjo esa saMdhI tiijjo // 3 // graMtha kI 32 vIM sandhi meM madya-mAMsa-madhu ke doSa udaMbarAdi paMcaphaloM ke tyAga kA vidhAna aura phala batalAyA hai / 33 vIM sandhi meM paMca aNuvratoM ko vizeSatAoM kA ullekha hai aura unameM prasiddha puruSoM ke AkhyAna bhI yathA sthAna die gae haiM zeSa sandhiyoM meM bhI isI taraha kA kathana kiyA gayA hai| 56 vIM saMdhi ke anta meM sallekhanA (samAdhimaraNa) kA spaSTa ullekha hai aura vidhi meM prAcArya samanta bhadra ke kathana-krama ko apanAyA gayA hai / isa taraha grantha meM gRhasthopayogI vratoM kA sundara vidhAna kiyA gayA hai| grantha kI dUsarI saMdhi meM aMbAiya aura kaMcIpura kA ullekha kiyA hai| anantara vallabharAja kA bhI ullekha kiyA hai, jisane durlabha jina pratimAoM kA nirmANa karAyA thA aura jahAM para rAmanandI, jayakIrti aura mahAkIti pradhAna the| Age kavi ne rAmanandI ko prAcArya prakaTa kiyA hai / aura rAmanandI ke ziSya bAlacandra ne nayanandI se kahA ki sakalavidhividhAna kAvya avizeSita hai / kavi ne use kucha dinoM ke bAda banAnA prArambha kiyA thA; kyoMki kisI kAraNa vizeSa se kavi kA citta udvigna thA, citta kI asthiratA meM aise mahAkAvya kA nirmANa kaise sambhava ho sakatA hai ? udvignatA dUra honepara hI prastuta grantha kA nirmANa kiyA gayA hai| grantha kI pAdya prazasti aitihAsika dRSTi se atyanta mUlyavAn hai, kavi ne grantha banAne meM preraka muni harisiMha kA ullekha karate hue apane se pUrvavartI jaina jainettara aura kucha sama sAmayika vidvAnoM kA bhI nAmollekha kiyA hai-vararuci, vAmana, kAlidAsa, kautUhala, bANa, mayUra jinasena vAdarAyaNa, zrIharSa, rAjazekhara, jasacandra, jayarAma, jayadeva, pAdalipta piMgala, vIrasena, siMhanandI, siMhabhadra, guNabhadra, samantabhadra, akalaMka, 1. aMbAiya kaMcIpura viratta, jahi bhamai bhavya bhattihi pasatta / jahiM ballabharAeM ballaheNa, karAviu kittaNa dullaheNa / jiNi paDimA laMkiu gacchamANu, NaM keNa viyaMbhiu suravimANu / jahiM rAmagaMdi guNamaNi-NihANu, jayakitti mahAkitti vi phaannu| -sayalavihivihANa kAvya sandhi 2
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA rudra govinda, daNDI, bhAmaha, mAgha, bharata, caumuha, svayaMbhU, puSpadanta, zrIcandra prabhAcandra, ora zrIkumAra jinheM sarasvatIkumAra bhI kahate the| ina kaviyoM meM jinasena, jayarAma, vIrasena, siMhanandI, siMhabhadra, guNabhadra, samantabhadra, akalaMka, goviMda, caumuha, svayaMbhU, puSpadanta, zrIcandra, prabhAcandra aura zrIkumAra ye 15 kavi jaina haiM / ve jinasena se puSpadanta taka sabhI kavi graMtha kartA se pUrvavartI haiM aura zeSa sama sAmayika / inameM jayarAma vahI pratIta hote haiM jo prAkRta dharmaparIkSA ke kartA the aura jinakA ullekha budhahariSeNa ne saM0 1044 meM racIjAne vAlI dharma parIkSA meM kiyA / zrIcandra prabhAcaMdra zrIkumAra aura harisiMha mUni sama samayavartI haiN| isa taraha kavi ne graMtha meM bahumUlya sAmagrI saMkalita kI hai, kathanazailI cittAkarSaka hai / saMsAra kI asAratA aura manuSya kI unnati avanati kA hRdayagrAhI varNana kiyA hai aura batalAyA hai ki jaba eka hI dina meM sUrya jaise parAkramI ko bhI udaya, uparigamana aura patana ina tIna avasthAoM kA anubhava karanA par3atA hai, taba anya kA kyA kahanA / yauvana, dhanAdi saba asthira haiN| yathA-uyayaM caDaNaM paDaNaM tiNi vi ThAgAiM ikka diNahami / __ sUrassa ya esagaI aNNassa ya kettiyaM thAma / kavi nayanandI apane samaya ke uccakoTi ke kavi the, aura apabhraMza ke chandoM ke marmajJa ke / graMpa kI mahattA kA andAja usake adhyayana se lagatA hai| kavi ne graMtha-prazasti meM likhA hai ki varADa yA varATa deza meM prasiddha koti, lakSmI aura sarasvatI se manohara vATa grAma ke mahAna mahala zikhara meM jiNiMda virAjamAna haiM jinakI kAMti se candra-sUrya bhI lajjita ho gae haiM / jahAM para jinAgama kA utsava sampanna hotA thA aura vahIM para vIrasena jinasena ne dhavalA aura jayadhavalA TIkAoM kA nirmANa kiyA thA, vahAM hI puMDarIka kavi dhanaMjaya hue the| kavi-paricaya prastuta kavi nayanandI kundakundAnvaya kI paramparA ke vidvAna the| trailokyanandi ke praziSya aura mANikyanaMdi ke prathama vidyA ziSya the, mANikyanaMdi darzana zAstra ke prakANDa paMDita the| unhIM se nayanaMdi ne adhyayana kiyA thaa| inake dIkSA guru kauna the aura vaha kahAM ke nivAsI the, inakA jIvana-paricaya kyA hai ? ise kavi ne hI nahIM diyA hai| paraMtu kavi kAvya-zAstra meM niSNAta the, sAtha hI saMskRta prAkRta aura apabhraMza bhASA ke viziSTa vidvAn the| chanda zAstra ke bhI parijJAnI the| kavi ne dhArA nagarI meM hI adhyayana kiyA thA aura vahIM rahate hue paramAravaMzI rAjA jayasiMha ke rAjya meM vi0 saM0 1100 meM sudarzana carita kI 1. vara varADadese pasiddhae, kitti lacchi sarasai-maNohare / vADagAmi mahi mahila sehare, jahiM jiNida-hara ph-praajiyaa| caMda-sUra Neha jaMta lajjiyA, tahiM jiNAgamucchava alevahi / vIraseNa-jiNaseNa devahi, NAmadhavala jayavavala saya / mahAbaMdha tiNi siddhaMta siva-pahA, viraiUNa bhaviyahaM suhAviyA / siddha-ramaNi-hArAca dAviyA puMDarIu jahiM kavi dhaNaMjara / -sakala vidhi vidhAna prazasti
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jana paMca prazasti saMgraha racanA kI thii| usake bAda kisI samaya sakalavidhividhAna kI racanA kI gaI hai| prastuta graMtha 58 saMdhiyoM kA thA kintu usake madhya kI 16 sandhiyA~ anupalabdha haiN| kavi ne anya kina granthoM kI racanA kI, yaha kucha jJAta nahIM ho skaa| inhoMne vividha dezoM meM bhramaNa kara jainadharma kA bhI pracAra kiyA thaa| kavi ne apanI guru paramparA kA ullekha sudaMsaNa cariu meM kiyA hai, jise usa graMtha kA paricaya dete samaya de diyA hai| ___cauthI prazasti 'pArzva purANa'kI hai, jisake kartA kavi padmakIti haiN| prastuta graMtha meM 18 sNdhiyaaNhaiN| saMdhiyoM meM kaDavakoM kI saMkhyA nizcita nahIM hai, udAharaNArtha cauthI-pAMcavIM saMdhi meM vAraha-bAraha kaDavaka haiM / to caudahavIM saMdhi meM 30 kaDavaka diye haiN| jinameM jainiyoM ke teIsaveM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAtha kA jIvana-paricaya aGkita kiyA gayA hai / ve antima tIrthaMkara varddhamAna (mahAvIra) se DhAI sau varSa pUrva hue haiN| aura aitihAsika mahApuruSa the| unakI aitihAsikatA ko aitihAsika vidvAnoM ne svIkAra kara liyA hai| grantha meM anya saba kathana paramparA ke anukUla hI kiyA gayA hai| hAM. kavitva kI dRSTi se chaThI, dazavIM aura gyArahavIM saMdhiyAM ullekhanIya haiN| chaThI saMdhi meM grISma kAla aura usameM hone vAlI jalakrIr3A, varSA kAla aura hemanta Adi kA sundara varNana diyA huA hai / dasavIM saMdhi meM sUryAsta, rajanI aura candrodaya Adi kA kathana dRSTavya hai / gyArahavIM saMdhi meM yuddhAdi kA varNana bhI cittArSaka huA hai| bhASA meM anuraNanAtmaka zabdoM kA prayoga bhI yatra-tatra humA dekhane meM AtA hai aura jo svAbhAvika hai| mAtrika chandoM ke atirikta bhujaMgaprayAta, sragviNI Adi vaNika chanda bhI prayukta huye haiN| 11vIM saMdhi ke pratyeka kaDavaka ke prArambha meM pahale eka duvaI aura phira usake bAda dohaya yA dohe kA prayoga bhI kiyA gayA hai| eka vyakti vizeSa ke paricaya kI mukhyatA ise khaNDa-kAvya kahA jAtA hai| para usameM mahAkAvyatva kI kSamatA bhI dRSTigata hotI hai| __kavi ne isa grantha ko vi0 saM0 EEE meM kArtika kI amAvasyA ke dina banAkara samasta kiyA hai| graMthakartA ne apanI guru paramparA nimna rUpa se vyakta kI hai| bhUmaNDala meM prasiddha mAthuragaccha ke vidvAna candrasena nAma ke RSi hue| unake ziSya, mahAyatI kAmajayI mAdhavasena hue| unake ziSya jinasena hue, aura unake ziSya ukta padmakIrti yA padyasena haiN| jinhoMne isa grantha ko 'bhamiyA puhamI' jinAlaya meM baiThakara banAyA thA / grantha abhI taka aprakAzita hai / grantha kI zloka saMkhyA 2323 batalAI gaI hai| ___5vIM prazasti 'dharma parIkSA' kI hai jisake kartA kavi hariSeNa haiM / prastuta grantha meM 11 saMdhiyAM aura 238 kaDavaka haiM / jise kavi ne budha siddhasena ke prasAda se banAyA thaa| grantha meM manovega aura pavanavega kA rocaka samvAda diyA huA hai / graMtha kA kathAnaka manoraMjaka hai, aura vaha paurANika kathAnakoM ke avizvasanIya asambaddha caritra citraNa se bharA huA hai aura una pAkhyAnoM ko prasaMgrata batalAte hue jainadharma ke prati AsthA utpanna kI gaI hai; kintu unameM smRta-purANa-granthoM ke mUla vAkyoM kA koI ullekha nahIM hai / grantha kI 1. caDi vi mahArahi bhau sahiu, vaharipamANa mamaMdu / pahi muha calliu paravalaho saNNanjha vi gareMdu // 11-1 2. gavasaya gau bA Nuiye kattiyamAse pramAvasI divse| lihiyaM pAsapurANaM kahaNA iha pauma NAmeNa //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 bhASA apabhraMza haiN| kavi ne saMsAra ko prasAratA kA sundara varNana kiyA hai' aura batalAyA hai ki saMsAra prasAra hai, koI kabhI dukha nahIM cAhatA, sabhI sukha cAhate haiN| saMsAra meM dhana dhAnyAdi koI bhI vastu isa jIvana ke sAtha nahIM jAtI, kuTumbIjana smazAna bhUmi taka avazya jAte haiM, kintu dharma adharma jIva ke sAtha paraloka meM bhI jAte haiM, duHkha sukha bhI sAtha jAte haiN| aisA vicArakara mAnasika saMtApa ko dUra kara, jisase zubha gati mile aisA, prayatna karanA caahie| grantha kI prAdya prazasti meM kavi ne apane se pUrvartI 3 kaviyoM-caturmukha, svayaMbhU aura puSpadanta kA nAmollekha kiyA hai| prastuta grantha kASThAsaMgha ke prAcArya amitagati kI dharmaparIkSA se, jo vi0 saM0 1070 meM saMskRta meM racI gaI hai, usase yaha grantha 26 varSa pUrva banA hai| DA0 ena0 upAdhyAya ne isa sambandha meM vizeSa prakAza DAlA hai| kavi paricaya kavivara hariSeNa mevAr3a deza meM sthita citrakUTa (cittaur3a) ke nivAsI the| inakA vaMza dhakkar3a yA yA dharkaTa thA, jo usa samaya prasiddha aura pratiSThita thaa| isa vaMza meM aneka kavi hue haiN| inake pitA kA nAma govarddhana aura mAtA kA nAma guNavatI thA, yaha kisI kAraNavaza citrakUTa ko chor3akara (acalapura) meM rahane lage the / aura vahAM unhoMne apane se pUrva banI huI jayarAma kI prAkRta gAthA baddha dharma parIkSA ko dekha kara vi0 saM0 1044 meM paddhaDiyA chanda meM dharmaparIkSA nAma kA grantha banAyA thaa| chaThavIM prazasti 'jaMbU svAmI carita' kI hai| jisake kartA kavi vIra haiM / isa grantha kA dUsarA nAma 'zRGgAra vIra mahAkAvya' hai / kavi ne isa nAma ko grantha kI pratyeka saMdhi puSpikAnoM meM vyakta kiyA hai aura graMtha ko mahAkAvya bhI sUcita kiyA hai / grantha meM 11 saMdhiyAM athavA adhyAya haiN| jinameM 'jaMbUsvAmI ke carita kA citraNa kiyA hai / caritra citraNa karate hue kavi ne mahAkAvyoM meM vihita rasa aura alaMkAroM kA sarasa varNana karake grantha ko atyanta AkarSaka aura paThanIya banA diyA hai| kathA pAtra bhI uttama haiM, jinake jIvana-paricaya se grantha kI upayogagitA kI abhivRddhi huI hai / zRMgAra rasa, vIra rasa aura zAnta rasa kA yatra-tatra vivecana diyA huA hai| kahIM kahIM zRMgAramUlaka vIra rasa hai / graMtha meM alaMkAroM kA cayana do prakAra kA pAyA jAtA hai eka camatkArika, dUtarA svAbhAvika / prathama kA udAharaNa nimna prakAra hai| 1. bhaNiu tAma saMsAra prasArae, kovi Na kAsu vi duha-garu pArae / muya maNueM saha pratyu Na gacchai, samaNu masANu jAra maNu macchaD / dhammAhammu Navaru maNulaggaDa, gacchA jIvahu suha-duha-saMgau / iya jANe vi tAya dANullau, citiu naha supatte para bhallau / iTThakeu Niya-maNi jhAijjaha / suha-gai-gamaNu jeNa pAvijjaha / 2. dekho hariSeNa kI dhammaparikkhA, enalsa mApha bhaMDArakara moriyaMTala risarca iMsTITyUTa pUnA ___ bhA0 23 pR. 572.608 3. vikkama Niya parivattiya kAlae, gaNae varisa sahasa cautAlae / isa uppaNNu bhaviyajaNa suhayaru bharahiya dhammAsaya sAyara // -dharmaparIkSA pUnA vAlI prati / 4. isa jaMbUsAmiparie siMgAravIre mahAkavve mahAkaha devayatta suya 'vIra' viraiye sAmi uppattI kumAra-vijaya nAma cautthI saMdhI smtoN|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana graMtha prazasti saMgraha 'bhAraha-raNa-bhUmiva sa-rahabhIsa', hariprajjuraNa' ulasihaMDidIsa / guru' aAsasthAma kaliMgacAra, gayagajjira' sasara mahIsasAra // laMkAyarI va sa-rAvaNIya", caMdaNapahi' cAra kalahAvaraNIya / ' sapalAsa" sakaMcaNa akkhaghaTTa, sa vihIsaNa' kaikula phala rasaTTa // ina padyoM meM vidhyATavI kA varNana karate hue zleSa prayoga se do artha dhvanita hote haiM-sa raha-ratha sahita aura eka bhayAnaka-jIva hari-kRSNa aura siMha, arjuna aura vRkSa, nahula aura nakula jIva, zikhaMDi aura mayUra aadi| svAbhAvika vivecana ke lie pAMcavIM saMdhi se zRMgAra mUlaka vIra rasa kA udAharaNa nimna prakAra hai-keralanareza sagAMka kI putrI vilAsavatI ko ratnazekhara vidyAdhara se saMrakSita karane ke lie jaMbU kumAra akele hI yuddha karane jAte haiN| yuddha varNana meM kavi ne vIra ke sthAyIbhAva 'utsAha' kA acchA citraNa kiyA hai| pIche magadha ke zAsaka zreNika yA bimbasAra kI senA bhI sajadhaja ke sAtha yuddhasthala meM pahu~ca jAtI hai, kintu jambU kumAra apanI nirbhaya prakRti aura asAdhAraNa dhairya ke sAtha yuddha karane ko prottejana dene vAlI vIroktiyAM bhI kahate haiM tathA aneka udAtta bhAvanAoM ke sAtha sainikoM kI patniyAM bhI yuddha meM jAne ke lie unheM prerita karatI haiM / yuddha kA varNana kavi ke zabdoM meM yoM pddh'ie| 'akka miyaMka sakka kaMpAvaNu, hA muya sIyahe kAraNe rAvaNu / daliyadappa dappiya maimohaNu, kavaNu aNatthu pattu dojjohnnu| tujha raNa dosu vaiva kiu dhAvai, araNau karaMtu mahAvai paavi| jiha jiha daMDa karaMviu jaMpai, tiha tiha kheyaru rosahi kaMpai / ghaTTa kaMTha sirajAlu palittau, caMDagaDa pAseya pasittau / daTThAharu guMjajjaluloyaNu, puruduraMtaraNAsauDa bhyaavnnu| pekkhevi pahu sarosu saNNAmahi, vuttu voharU maMtihiM tAmahi / aho ahA hUyahUya sAsasa gira, jaMpai cAvi uddaNDa gambhiu kir| aNNaho jIhaeha kaho vaggae, khayara vi sarisa garesa ho aggae / 1. rathasamanvitA bhIsA bhayAnakA, vidhyATavIpakSe sarabhairaSTApadaMrbhayAnakA / 2. vAsudevAdayaH dRzyAH, vidhyATavyAM hariH siMhaH, arjuno vRkSavizeSaH vakulaH prasiddhaH zikhaMDI mayUraH / 3. bhArataraNa-bhUmo guruH droNAcAryaH tatputraH azvatthAmA, kaliMgA kaliMga dezAdhipatiH rAjA eteSAM cArA zreSTAH vighyATavyAM guruH mahAn, prasvatyaH pippalaH mAmaH pAdaH kaliMgavalyacAra: vRkSa vizeSAH / 4. bhArataraNabhUmau gajagajita sasarabANa samanvitAH mahIsAH rAjAnaH taH sArAH bhavaMti, viMdhyATavyAM tu gaja gajitaH sasarA sarovarasamanvitA: mahIsasArA mahiSA sArA yasyAM / 5. rAvaNa sahitA pakSe rayaNavRkSa shitaa| . 6. lakAnagarI candranakhA cAreNa ceSTA vizeSeNa kalahakAriNI pakSe candanavRkSavizeSaH mnojnylghuhstibhiryuktaa| 7. palAsaH rAkSasaH yuktA sakAMcana prakSayakumAro rAvaNaputra tena yuktA, pakSe palAsavRkSa sakAMcana madanavRkSa bhakSa vibhItika vRkSA te takkA yatra / / 8. laMkAnagarI vibhISaNena kapInAM bAnarANAM kulaH samanvitA, phalAni rasADhyAni yatra-nAnAbhayAnakAnA bAna rANAM saMghAtaiH phalarasaDhyA ca /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bharaNai kumArU ehu rai luddhau, vasaraNa mahAvi tummahi chuddhau / rosante riuhi yacchu vi gaNa suragai, kajjAkajja balAbalu Na muNai / ' prastuta grantha kI bhASA bahuta prAMjala, subodha,sarasa aura gambhIra artha kI pratipAdaka hai aura isameM puSpadantAdi mahAkaviyoM ke kAvya-granthoM kI bhASA ke samAna hI praur3hatA aura arthagaurava kI chaTA yatra-tatra dRSTigocara hotI hai| jambUsvAmI antima kevalI haiN| ise digambara-zvetAmbara donoM hI sampradAya nirvivAda rUpa se mAnate haiM aura bhagavAna mahAvIra ke nirvAgaNa se jambUsvAmI ke nirvANa taka kI paramparA bhI ubhaya sampradAyoM meM prAyaH eka-sI hai, kintu usake bAda donoM meM matabheda pAyA jAtA hai| jambUsvAmI apane samaya ke aitihAsika mahApuruSa hue haiN| ve kAma ke asAdhAraNa vijetA the| unake lokonara jIvana kI pAvana jhAMkI hI caritra-niSThA kA eka mahAna Adarza rUpa jagata ko pradAna karatI hai| inake pavitratama upadeza ko pAkara hI vidyuccara jaisA mahAn cora bhI apane corakarmAdi duSkarmoM kA parityAga kara apane pAMca so yoddhAnoM ke sAtha mahAn tapasviyoM meM agraNIya tapasvI ho jAtA hai aura vyatarAdi kRta mahAn upasargoM ko saMgha sAmyabhAva se sahakara sahiSNutA kA eka mahAn Adarza upasthita karatA hai| usa samaya magadha deza kA zAsaka rAjA |Nika thA, jise vimbasAra bhI kahate haiN| usakI rAjadhAnI 'rAyagiha' (rAjagRha) kahalAtI thI, jise vartamAna meM loga rAjagira ke nAmase pukArate haiN| granthakartA ne magadhadeza aura rAjagRha kA varNana karate hue, aura vahAM ke rAjA zreziAka kA paricaya dete hue, usake pratApAdi kA jo saMkSipta varNana kiyA hai, usake tIna padya yahAM diye jAte haiM.---- 'caMDa bhujadaMDa khaMDiya payaMDamaMDaliyamaMDalI vi saDDheM / dhArA khaMDaNa bhIyavva jayasirI vasai jamma khaggaMke / / 1 / / re re palAha kAyara muhaI pekkhai na saMgare saamii| iya jassa payAvadyosaNAe vihaDaMti vairiNo dUre // 2 // jassa rakkhiya gomaDalassa purusuttamassa pddhaae| ke kesavA na jAyA samare gaya paharagA riugo // 3 // arthAt jinake pracaMDa bhujadaMDa ke dvArA pracaMDa mAMDalika rAjAoM kA samUha khaMDita ho gayA hai, (jisane apanI bhujAoM ke bala se mAMDalika rAjAoM ko jIta liyA hai) aura dhArA-khaMDana ke bhaya se hI mAno jayazrI jisake khaGgAGka meM basatI hai| rAjA zreNika saMgrAma meM yuddha se saMtrasta kAyara puruSoM kA mukha nahIM dekhate, re, re kAyara puruSo ! bhAga jAmo'-isa prakAra jisake pratApa varNana se hI zatru dUra bhAga jAte haiN| gomanDala (gAyoM kA samUha) jisa taraha puruSottama viSNu ke dvArA rakSita rahatA hai / usI taraha yaha pRthvImaMDala bhI puruSoM meM uttama rAjA zreNika ke dvArA rakSita rahatA hai, rAjA zreNika ke samakSa yuddha meM aise kauna zatru-subhaTa haiM, jo matyu ko prApta nahIM hue, athavA jinhoMne kezava (viSNu) ke Age Ayudha rahita hokara Atma samarpaNa nahIM kiyaa|' 1. digambara jaina paramparA meM jambUsvAmI ke pazcAt viSNu, nandImitra, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu the pAMca zruta kevalI mAne jAte haiM, kintu zvetAmbarI paramparA meM prabhava, zayyaMbhava, yazobhadra, AryasaMbhUtivijaya, paura bhadrabAhu ina pAMca zrutakevaliyoM kA nAmollekha pAyA jAtA hai / inameM bhadrabAhu ko chor3akara cAra nAma eka dUsare se bilkula bhinna haiN|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha granthakA kathA bhAga bahuta hI sundara, sarasa aura manoraMjaka hai aura kavi ne use kAvyocita sabhI guNoM kA dhyAna rakhate hue use paThanIya banAne kA yatna kiyA hai usakA saMkSipta sAra isa prakAra hai 56 kathAsAra jambUdvIpa ke bharata kSetra meM magadha nAmakA deza hai usameM zreNika nAma kA rAjA rAjya karatA thA / eka dina rAjA zreNika apanI sabhA meM baiThe hue the ki vanamAlI ne calakara vipulAcala parvata para mahAvIra svAmI ke samavasaraNa Ane kI sUcanA dI / zreNika sunakara harpita huA aura usane senA prAdi vaibhava ke sAtha bhagavAna kA darzana karane ke lie prayAraNa kiyA / zreNika ne samavasaraNa meM pahuMcane se pUrva hI apane samasta vaibhava ko chor3a kara paidala samavasaraNa meM praveza kiyA aura varddhamAna bhagavAna ko praNAma kara dharmopadeza sunA / isI samaya eka tejasvI deva AkAza mArga se prAtA huA dikhAI diyaa| rAjA zreNika dvArA isa deva ke viSaya meM pUche jAne para gautama svAmI ne batalAyA ki isakA nAma vidyunmAlI hai aura yaha apanI cAra devAMganAoM ke sAtha yahA~ vandanA karane ke lie zrAyA hai / yaha Aja se 7 veM dina svarga se cayakara madhyaloka meM utpanna hokara usI manuSya bhava se mokSa prApta karegA / rAjA zreNika ne isa deva ke viSaya meM vizeSa jAnane kI abhilASA vyakta kI, taba gautama svAmI ne kahA ki - 'isa deza meM varddhamAna nAma kA eka nagara hai / usameM vedaghoSa karane vAle, yajJa meM pazuvali denevAle, somapAna karane vAle, paraspara kaTu vacanoM kA vyavahAra karane vAle, aneka brAhmaraNa rahate the| unameM atyanta guNajJa eka brAhmaNadampatti zrutakaNThAva rahatA thA / usakI patnI kA nAma somazarmA thaa| unase do putra hue the / bhavadatta aura bhavadeva / jaba donoM kI Ayu kramazaH 18 aura 12 varSa huI, taba Aryavasu pUrvopArjita pApakarma ke phalasvarUpa kuSTa roga se pIr3ita ho gayA aura jIvana se nirAza hokara citA banAkara agni meM jala marA / somazarmA bhI apane priya viraha se duHkhita hokara citA meM praveza kara paralokavAsinI ho gaI / kucha dina bItane ke pazcAt usa nagara meM 'sudharma' munikA zrAgamana huaa| muni ne dharma kA upadeza diyA, bhavadatta ne dharma kA svarUpa zAnta bhAva se sunA, bhavadatta kA mana saMsAra meM anurakta nahIM hotA thA, ataH usane prArambha parigraha se rahita digambara muni banane kI apanI abhilASA vyakta kii| aura vaha digambara nuni ho gayA / aura dvAdazavarSa paryanta tapazcaraNa karane ke pazcAt bhavadatta eka bAra saMgha ke sAtha apane grAma ke samIpa phuNcaa| aura apane kaniSTha bhrAtA bhavadeva ko saMgha meM dIkSita karane ke lie ukta vardhamAnagrAma meM zrAyA / usa samaya bhavadeva kA durmarSaNa aura nAgadevI kI putrI nAgavasu se vivAha ho rahA thaa| bhAI ke zrAgamana kA samAcAra pAkara bhavadeva usase milane AyA, aura snehapUrNa milana ke pazcAt use bhojana ke liye ghara meM le jAnA cAhatA thA parantu bhavadatta bhavadeva ko apane saMgha meM le gayA aura vahAM munivara se sAdhu dIkSA dene ko kahA / bhavadeva asamaMjasa meM par3a gayA, kyoMki use vivAha kArya sampanna karake viSaya - sukhoM kA AkarSaNa jo thA, kintu bhAI kI usa sadicchA kA apamAna karane kA use sAhasa na huA / aura upAyAntara na dekha pravajyA (dIkSA) lekara bhAI ke manoratha ko pUrNa kiyA, aura muni hone ke pazcAt 12 varSa taka saMgha ke sAtha dezavidezoM meM bhramaNa karatA rahA / eka dina apane grAma ke pAsa se nikalA / use viSaya cAha ne prAkarSita kiyA aura vaha apanI strI kA smaraNa karatA huA eka jinAlaya meM pahuMcA, vahAM usane eka prajikA ko dekhA, usase unhoMne apanI strI ke viSaya meM kuzala vArtA pUMchI / zrarjikA ne muni ke citta ko calAyamAna dekhakara unheM dharma meM sthira kiyA aura kahA ki vaha ApakI patnI maiM hI hU~ / Apake dIkSA samAcAra milane para maiM
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 7 bhI dIkSita ho gaI thii| bhavadeva punaH chedopasthApanA pUrvaka saMyama kA anuSThAna karane lgaa| anta meM donoM bhAI marakara sanatkumAra nAmaka svarga meM deva hue aura sAta sAgara kI prAyu taka vahA~ vAsa kiyA / bhavadatta svarga se cayakara puNDarIkinI nagarI meM vajradanta rAjA ke ghara sAgaracanda nAma kA aura bhavadeva vItazokA nagarI ke rAjA mahApadma cakravartI kI vanamAlA rAnI ke zivakumAra nAma kA putra huaa| zivakumAra kA 105 kanyAoM se vivAha huA, karor3oM unake aMgarakSaka the, jo unheM bAhara nahIM jAne dete the| puNDarIkinI nagarI meM cAraNa muniyoM se apane pUrva janma kA vRttAnta sunakara sAgaracandra ne deha-bhogoM se virakta ho munidIkSA le lii| trayodaza prakAra ke cAritra kA anuSThAna karate hue ve bhAI ko sambodhita karane vItazokA nagarI meM pdhaare| zivakumAra ne apane mahaloM ke Upara se muniyoM ko dekhA, use pUrvajanma kA smaraNa ho pAyA, usake mana meM deha-bhogoM se viraktatA kA bhAva utpanna huA, usase rAjaprAsAda meM kolAhala maca gyaa| aura usane apane mAtA-pitA se dIkSA lene kI anumati maaNgii| pitA ne bahuta samajhAyA aura kahA ki ghara meM hI tapa aura vratoM kA anuSThAna ho sakatA hai, dIkSA lene kI AvazyakatA nahIM, pitA ke anurodhavaza kumAra ne taruNIjanoM ke madhya meM rahate hue bhI virakta bhAva se nava prakAra se brahmacaryavrata kA anuSThAna kiyA / aura dUsaroM se bhikSA lekara tapa kA AcaraNa kiyaa| aura Ayu ke anta meM vaha vindyunmAlI nAma kA deva huA / vahAM dasa sAgara kI Ayu taka cAra devAMganAoM ke sAtha sukha bhogatA rhaa| aba vahI vidyanmAlI yahAM AyA thA jo sAtaveM dina manuSya rUpa se avatarita hogaa| rAjA zreNika ne vidyunmAlo kI una cAra devAganAoM ke viSaya meM puuchaa| taba gautama svAmI ne batAyA ki caMpA nagarI meM sUrasena nAmaka seTha kI cAra striyAM thIM jinake nAma the jayabhadrA, subhadrA aura yazomatI / vaha seTha pUrvasaMcita pApa ke udaya se kuSTa roga se pIr3ita hokara mara gayA, usakI cAroM striyA~ arjikAe~ ho gaIM aura tapa ke prabhAva se ve svarga meM vidyanmAlI kI cAra deviyAM huiiN| pazcAt rAjA zreNika ne vidyuccara ke viSaya meM jAnane kI icchA vyakta kii| taba gautama svAmI ne kahA ki magadha deza meM hastinApura nAmaka nagara ke rAjA visandhara aura zrIsenA rAnI kA putra vidyacara nAma kA thaa| vaha saba vidyAoM aura kalAoM meM pAraMgata thA eka cora vidyA hI aisI raha gaI thI jise usane na sIkhA thaa| rAjA ne vidyuccara ko bahuta samajhAyA, para usane corI karanA nahIM chodd'aa| vaha apane pitA ke ghara meM hI pahaMca kara corI kara letA thA aura rAjA ko suSupta karake usake kaTihAra Adi prAbhUSaNa utAra letA thaa| aura vidyAbala se corI kiyA karatA thaa| aba vaha apane rAjya ko chor3akara rAjagRha nagara meM A gayA, aura vahAM kAmalatA nAmaka vezyA ke sAtha ramaNa karatA huA samaya vyatIta karane lgaa| gautama gaNadhara ne batalAyA ki ukta vidyunmAlI deva rAjagRha nagara meM arhaddAsa nAma zreSThikA putra hogA jo usI bhava se mokSa prApta kregaa| yaha kathana ho hI rahA thA ki itane meM eka yakSa vahAM prAkara nRtya karane lgaa| rAjA zreNika ne usa yakSa ke nRtya karane kA kAraNa puuchaa| taba gautama svAmI ne batalAyA ki yaha yakSa ahahAsa seTha kA laghu bhrAtA thaa| yaha saptavyasana meM rata thaa| eka dina jue meM saba dravya hAra gayA aura usa dravya ko na de sakane ke kAraNa dUsare jumAriyoM ne use mAra-mArakara adhamarA kara diyaa| seTha prahahAsa ne use anta samaya namaskAra mantra sunAyA, jisake prabhAva se vaha mara kara yakSa humA / yakSa sunakara harSa se nRtya kara rahA hai ki usake bhAI seTha prahahAsa ke antima kevalI kA janma hogA /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ banaya prazasti saMgraha pranpa-nirmANa meM preraka isa grantha kI racanA meM kinakI preraNA ko pAkara kavi pravRtta huA hai, usakA paricaya granthakAra ne nimna rUpa se diyA hai : ___ mAlava deza meM dhakkar3a yA dharkaTa' vaMza ke tilaka mahAsUdana ke putra takkhaDu zreSThI rahate the| yaha granthakAra ke pitA mahAkavi devadatta ke parama mitra the| inhoMne hI vIra kavi se jaMbU svAmIcarita ke nirmANa karane kI preraNA kI thI aura takkhaDu zreThI ke kaniSTha bhrAtA bharata ne use adhika saMkSipta aura adhika rUpa se na kahakara sAmAnya kathA vastu ko hI kahane kA Agraha athavA anurodha kiyA thA aura takkhaDu zreThI ne bharata ke kathana kA sarthana kiyA thA aura isa taraha granthakartA ne grantha banAne kA udyama kiyaa| pranyakAra isa grantha ke kartA mahAkavi vIra haiM, jo vinayazIla vidvAna aura kavi the| inakI cAra striyA~ thiiN| jinavatI, pomAvatI, lIlAvatI aura jayAdevI tathA nemacandra nAma kA eka putra bhI thaa| mahAkavi vIra vidvAna aura kavi hone ke sAtha-sAtha guNagrAhI nyAya-priya aura samudAra vyakti the| unakI guNagrAhakatA kA spaSTa ullekha grantha kI caturtha sandhi ke prArambha meM pAye jAne vAle nimna padya se milatA hai : praguNA Na muNaMti guNaM guNiNo na sahati paraguNe dahu~ / vallahaguNA vi guriNaNo viralA kai vIra-sAricchA / / arthAt-"praguNa athavA nirguNa puruSa guNoM ko nahIM jAnatA aura guNIjana dUsare ke guNoM ko bhI nahIM dekhate-unheM sahana bhI nahIM kara sakate, parantu vIra-kavi ke sadRza kavi virale haiM, jo dUsare guNoM ko samAdara kI dRSTi se dekhate haiN|" kavi ne apanI laghutA vyakta karate hue likhA hai ki-"sukavitta karaNamaNavAvaDeNa" 1-3 / isameM kavi ne apane ko kAvya banAne ke ayogya batalAyA hai| phira bhI kavi ne apanI sAmarthyAnusAra kAvya ko sarasa aura sAlaMkAra banAne kA yatna kiyA hai aura kavi usameM saphala huA hai| kavi kA vaMza aura mAtA-pitA kavivara vIra ke pitA guDakheDa deza ke nivAsI the aura inakA vaMza athavA gotra 'lAlabAgaDa' thaa| 1. yaha vaMza 10vI, 11vIM pora 12vIM zatAbdiyoM meM khUba prasiddha rhaa| isa vaMza meM digambara-zvetAmbara donoM hI saMpradAyoM kI mAnyatA vAle loga the| digambara sampradAya ke kaI digambara vidvAn granthakAra isa vaMza meM hue haiM jaise bhaviSyadatta paMcamIkathA ke kartA kavi dhanapAla, pora dharmaparIkSA ke kartA hariSeNa ne apanI dharmaparIkSA vi0 saM0 1044 meM banAkara samApta kI thii| prataH yaha dharkaTa yA dhakkar3a vaMza isase bhI prAcIna jAna par3atA hai / delavADA ke vi0 saM0 1287 ke tejapAla vAle zilAlekha meM bhI dharkaTa yA dhakkar3a jAti kA ullekha hai| 2. jAyA jassa maNiTThA jiNavaha puNo biiyaa| lIlAvaitti taiyA pacchima bhajjA jyaadevii||8|| paDhamakalattaM garuho saMtANa kayatta viDavi pA roho / viNayaguNamaNiNihANo taNamo taha Nemicandotti // 6 // -jaMbUsvAmIcarita prazasti
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA yaha vaMza kASThAsaMgha kI eka zAkhA hai'| isa vaMza meM aneka digambarAcArya aura bhaTTAraka hue haiM, jaise jayasena, guNAkArasena, aura mahAsena tathA saM0 1945 ke dUbakuNDa vAle zilAlekha meM ullikhita devasena Adi / isase isa vaMza kI pratiSThA kA anumAna kiyA jA sakatA hai| inake pitA kA nAma devadatta thA / yaha 'mahAkavi' vizeSaraNa se bhUSita the aura samyaktvAdi guNoM se alaMkRta the / aura unheM sarasvati devI kA vara prApta thA / unhoMne paddhar3iyA chanda meM 'varAMga- carita' kA uddhAra kiyA thA / aura kaviguraNoM ko anuraMjita karane vAlI vIra kathA, tathA 'ambAdevIcarcarIrAsa' nAma kI racanA banAI thI, jo tAla aura laya ke sAtha gAI jAtI thI, aura jina caraNoM ke samIpa nRtya kiyA jAtA thaa| jaisA ki kavi ke nimna vAkyoM se prakaTa hai "sirilADavaggutahivimalajasu kaidevayattu nivvulyaka su bahubhAvahaM je varaMgacariu, paddhaDiyA baMdhe uddhariu / kaviguraNa-rasa-raMjiya viusasaha, vittthAriu suddayavIrakahA tariya baMdhi viraiu sarasu, gAijjai saMtiu tArUjasu naJcijjai jiraNapayasevaryAha kiu rAsau ambAdevaryAha / sammatta mahAbharadhuragharaho, taho sarasaidevi laddhavaraho || " jassa kai-devayatto jaragayo saccariyaladdhamAhappo / suhasIlasuddhavaMso jaraNaraNI siri saMtujhA bhariyA // 6 // jassaya pasaNNavayaraNA lahurago sumai sasahoyarA tiNi / sIhalla lakkharakA jasai gAmetti vikkhAyA // 7 // 58 kavivara devadatta kI ye saba kRtiyAM isa samaya anupalabdha haiM, yadi kisI zAstra bhaNDAra meM inake astitva kA patA cala jAya, to usase kaI aitihAsika gutthiyoM ke sulajhane kI zrAzA hai kavivara devadatta kI ye saba kRtiyA~ sambhavataH 1050 yA isake Asa-pAsa racI gaI hoMgI, kyoMki unake putra vIra kavi saM0 1076 ke grantha meM unakA ullekha kara rahe haiM / ataH inakI khoja kA prayatna honA cAhie, sambhava hai prayatna karane para kisI zAstra bhaNDAra meM upalabdha ho jAyaM / vIra kavi kI mAtA kA nAma 'santu' athavA 'santuva' thA, jo zIlaguraNa se alaMkRta thI / inake tIna laghu sahodara aura the jo bar3e hI buddhimAn the aura jinake nAma 'sIhalla' lakkhaNaMka, aura jasaI the, jaisA ki prazasti ke nimna padyoM se prakaTa hai : :1 1. kASThAsaMgha bhuvikhyAto jAnanti nRsurAsurAH / tatra gacchAzcatvAro rAjante vizrutA kSitau // zrInanditaTasaMjJazca mAthurAbAgaDAbhiSaH / lADa bAgaDa ityete vikhyAtA kSitimaNDale / cUMki kavivara vIra kA bahutasA samaya rAjyakArya, dharma, artha aura kAma kI goSThI meM vyatIta hotA thA, isalie inheM isa jambUsvAmI carita nAmaka grantha ke nirmANa karane meM pUrA eka varSa kA samaya laga gayA - paTTAvalI bha0 surendrakIrti 2. dekho, mahAsena pradyumnacarita prazasti jaina graMtha prazasti saMgraha prathama bhAga vIrasevA mandira se prakAzita / 3. bahurAyakajjadhammatthakAma goTThI vihattasamayasya / vIrassa cariyakaraNe ikko saMvaccharo laggo // jaMbU 0 ca0 pra0
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina paMca prazasti saMgraha thaa| kavi 'vIra' kevala kavi hI nahIM the, balki bhaktirasa ke bhI premI the inhoMne meghavana' meM patthara kA eka vizAla jinamandira banavAyA thA aura usI meghavana paTTa meM varddhamAna jinakI vizAla pratimA kI pratiSThA bhI kI thii| kavi ne prazasti meM mandira-nirmANa aura pratimA-pratiSThA ke saMvatAdi kA koI ullekha nahIM kiyaa| phira bhI itanA to nizcita hI hai ki z2ambU-svAmi-carita graMtha kI racanA se pUrva hI ukta donoM kArya sampanna ho cuke the| pUrvavartI vidvAnoM kA ullekha grantha meM kavi ne apane se pUrvavartI nimna vidvAna kaviyoM kA ullekha kiyA hai, zAnti kavi' hote hue bhI vAdIndra the aura jayakavi' jinakA pUrA nAma jayadeva mAlUma hotA hai, jinako vANI adRSTa apUrva artha meM sphurita hotI hai| yaha jayakavi vahI mAlUma hote haiM, jinakA ullekha jayakIrti ne apane chandonuzAsana meM kiyA hai| inake sivAya, svayaMbhUdeva, puSpadanta aura devadatta kA bhI ullekha kiyA hai| grantha kA racanAkAla bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke 470 varSa pazcAt vikrama kAla kI utpatti hotI hai aura vikramakAla ke 1076 varSa vyatIta hone para mAgha zuklA dazamI ke dina isa jambUsvAmI caritra kA AcArya paramparA se sune hue bahulArthaka prazasta padoM meM saMkalita kara uddhAra kiyA gayA hai jaisA ki granthaprazasti ke nimna padya se prakaTa hai: 1 prayatna karane para bhI 'meghavana' kA koI vizeSa paricaya upalabdha nahIM ho skaa| 2 so jayau kaI vIro vIrajiNaMdassa kAriyaM jeNa / pAhANamayaM bhavaNaM viharUddeseNa mehavaNe // 10 // ityevadiNe mehavaNapaTTaNe vaDDhamANa jiNapaDimA / teNA vi mahAkaiNA vIreNa paTThiyA pavarA // 4 // jambUsvAmI-carita pra0 3 saMti kaI vAI bihu vaNNuskarisesu phuriyvinnnnaanno| rasa-siddhi saMcayattho viralo vAI kaI ekko // 4 // 4 vijayantu jae kaiNo jAeMvANaM aThTha puvvatthe / ujjoiya dharaNiyalo sAhaha vaTTivva NimbavaDaI // 4 // jambUsvAmI-carita prazasti 5 mANDavya-piMgala-janAzraya-setavAkhya, zrIpUjyapAda-jayadeva budhAdikAnAm / chandAMsi vIkSya vividhAnapi satprayogAna chandonuzAsanamidaM jayakIrtinoktama // -jaisalamera-bhaNDAra granthasUcI 6 saMte sayaMbhU ee ve ekko kaitti vigni puNu bhnniyaa| jAyammi pupphate tiNi tahA devayattammi // -dekho, jaMbUsvAmicarita, saMghi 5 kA maadibhaag|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA varisAraNa sayacaukke sattarijute jiNeMdavIrassa | rivvArA uvavaNNA vikkamakAlassa uppattI // 1 // vikkamariNavakAlAo chAhattara dasasaesu varisAraNaM / mAhammi suddhapakkhe dasamI divasammi saMtammi ||2 // suriyaM prAyariya paraMparAe vIreNa vIraNiddiTTha | bahulattha pasatyapayaM pavaramiNaM cariyamuddhariyaM ||3|| 61 isa prakAra yaha grantha jIvana-paricaya ke sAtha-sAtha aneka mahatvapUrNa aitihAsika vyaktiyoM ke ullekhoM aura unake sAmAnya paricayoM se paripUrNa hai| isameM bhagavAna mahAvIra aura unake samakAlIna vyaktiyoM kA paricaya upalabdha hotA hai, jo itihAsajJoM aura anveSaNa - kartAoM ke lie bar3A hI upayogI hogA / grantha kA lipi samaya yaha grantha- prati bhaTTAraka mahendra kIrti ambera yA Amera ( jayapura ) ke zAstrabhaMDAra kI hai, jo pahale kisI samaya jayapura rAjya kI rAjadhAnI thii| isa prati kI lekhaka prazasti ke tIna hI padya upalabdha haiM; kyoMki 76veM patra se zrAge kA 77 vAM patra upalabdha nahIM hai; una padyoM meM se prathama va dvitIya padya meM pratilipi sthAna kA nAma-nirdeza karate hue 'jhuMjhunA' ke uttuMga jina-maMdiroM kA bhI ullekha kiyA hai aura tRtIya padya meM usakA lipi samaya vikrama saMvat 1516 magasira zuklA trayodazI batalAyA hai, jisase yaha prati pAMca sau varSa ke lagabhaga purAnI jAna par3atI hai| isa grantha prati para eka choTA sA Tipparaga bhI upalabdha hai jisameM usakA madhyabhAga kucha chUTA huA hai' / sAtavIM aura AThavIM prazastiyAM 'kathAkoSa aura rayaNakaraNDasAvayAyAra ( ratnakaraNDa zrAvakAcAra ) kI haiM, jinake racayitA kavi zrIcandra haiM / inhoMne apane ko 'muni' 'paMDita' zraura 'kavi' vizeSaraNoM ke sAtha ullekhita kiyA hai / inakI donoM kRtiyoM ke nAma Upara diye gaye haiM / unameM prathama kRti kathA koSa hai, jisameM vividha vratoM ke anuSThAna dvArA phala prApta karane vAloM kI kathAoM kA rocaka DhaMga se saMkalana kiyA gayA hai / graMtha ke prArambha meM maMgala aura pratijJA vAkya ke anaMtara graMthakAra kahate haiM ki maiMne isa graMtha meM vahI kahA hai| jise gaNadharane rAjA zreNika yA bimbasAra se kahA thA, athavA zivakoTi munIndra ne bhagavatI ArAdhanA meM jisa taraha udAharaNasvarUpa aneka kathAnoM ke saMkSipta rUpa prastuta kie haiN| usI taraha gurukrama se aura sarasvatI ke prasAda se maiM bhI apanI buddhi ke anusAra kahatA hU~ / mUlArAdhanA meM svarga aura apavarga ke sukha sAdhana kA - athavA dharma, artha, kAma aura mokSarUpa puruSArthaM catuSTayakA - gAthAnoM meM jo artha prarUpita kiyA gayA hai, usI artha ko maiM kathAoM dvArA vyakta karUMgA; kyoMki samvandha vihIna kathana guragavAnoM ko rasa pradAna nahIM 1 manye vayaM puNyapurI babhAti sA jhuMjhaNeti prakaTI babhUva / prottuMgatanmaMDana - caityagehAH sopAnavaddRzyati nAkaloke // 1 // purassarArAma jalaprakUpA hamrmyANi tatrAsti ratIva ramyAH / dRzyanti lokA ghanapuNyabhAjo dadAtidAnasya vizAlazAlA // 2 // zrI vikramArkena gate zatAbde SaDeka paMcaika sumArgrazIrSe / trayodazIyA tithisarvazuddhAH zrI jaMbUsvAmIti ca pustako'yaM // 3 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 janapaMca prazasti saMgraha karatA, prataeva gAthAoM kA prakaTa artha kahatA hUM tuma suno' / granthakAra ne deha-bhogoM kI prasAratA ko vyakta karate hue aindrika sukhoM ko sukhAbhAsa batalAyA hai| sAtha hI dhana, yauvana aura zArIrika sauMdarya vagairaha ko anitya batalAkara mana ko viSaya-vAsanA ke AkarSaNa se haTane kA sundara evaM zikSAprada upadeza diyA hai aura jinhoMne unako jItakara prAtma-sAdhanA kI hai unakI kathA vastu hI prastuta grantha kA viSaya hai| ahilapura meM prasiddha prAgvATa kUla meM samUtpanna sajjanottama sajjana nAma kA eka zrAvaka thA, jo dharmAtmA thA aura mUlarAjanRpendrakI goSThI meM baiThatA thaa| apane samaya meM vaha dharma kA eka AdhAra thA, usakA kRSNa nAma kA eka putra thA, jo dharma karma meM nirata, jana ziromaNI aura dAnAdidvArA caturvidha saMgha kA saMpoSaka thaa| usakI 'rANU' nAmaka sAdhvI patnI se tIna putra aura cAra putriyAM utpanna huI thiiN| isI kRSNa zrAvaka kI preraNA se kavi ne ukta kathAkoSa banAyA thaa| prastuta graMtha vikrama kI gyArahavIM zatAbdI meM banAyA gayA thaa| __ kavi zrIcandra ne apanA yaha kathA grantha mUlarAja nareza ke rAjya kAla meM samApta kitAthA / itihAsa se jJAta hotA hai ki mUlarAja solaMkI ne saM0688 meM cAvaDA vaMzIya apane mAmA sAmaMtasiMha (bhUyar3a) ko mAra kara rAjya chIna liyA aura svayaM gRjarAta kI rAjadhAnI pATana (apahilavAr3e) kI gaddI para baiTha gayA, isane vi0 saMvat 1017 se 1052 taka rAjya kiyA hai| madhya meM isane dharaNIvarAha para bhI caDhAI kI thI, taba usane rASTrakUTa rAjA dhavala kI zaraNa lI, aisA dhavala ke vi0 saM0 1053 ke zilAlekha se spaSTa hai| mUlarAja solaMkI rAjA bhImadeva kA putra thA, usake tIna putra the, mUlarAja kSemarAja aura krnn| inameM mUlarAja kA dehAnta apane pitA bhImadeva ke jIvana kAla meM hI ho gayA thA aura antima samaya meM kSemarAja ko rAjya denA cAhA; parantu usane svIkAra nahIM kiyA, taba usane laghu putra karNa ko rAjya dekara sarasvatI nadI 1. gaNaharaho payAsiu jiNavaiNA, seNiyaho pAsi jiha gaNavaiNA // sivakoDi muNidi jemajae, kaha kosu kahiu paMcama samae / tiha guru ka.meNa prahamavikahami, niyabuddhi visesu neva rahami / mahu devi sarAsai sammuhiyA, saMbhavau samatyu loya mahiyA / prAmaNNaho mUlArAhaNaheM, saggApavaggAsusAhaNaheM / gAhaM sariyAu susohaNau, bahu kahau pratthi raMjiya jaNau / dhammatthakAma mokkhAsayau, gAhAsu jAsu saMThiyau tau / tANatyaM bhaNiUNapurau, puNu kahami kahAu kayAyarau / dhattA-saMbaMdha vihUNu savvuvi jANarasu na dei guNavanta haiN| teNiya gAhAu payaDivi tAu kahama kahAu suraNaMta haiN| 2. yaM mUlAduda mUla yada guru balaH zrImUlarAjonapo, dandhio dharaNI barAhanTapati yada dvi (da di) pa: pAdapam / mAyAtaM bhuvi kAMdi zIkamabhiko yastaM zaraNyo dadhI, daMSTrAyAmivarUr3ha mahimA ko lo mahI maNDalam // -epi mAphiyA iMDikA ji0 1 pR0 21 3. dekho, rAjapUtAne kA itihAsa dUsarA saMskaraNa bhA0 1, pR0 241 4. dekho, rAjapUtAne kA itihAsa prathama jilda dUsarA saM0 pR0 192
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA ke taTa para sthita maMDUkezvara meM tapazcaraNa karane lgaa| ataH zrIcandra ne apanA yaha kathAkoSa vi0 saM0 1052 meM yA usake eka do varSa pUrva hI banAyA hogaa| jisase graMtha kA viSaya spaSTa ho gayA hai| pAThavIM prazasti 'ratnakaraNDa zrAvakAcAra kI hai' jo svAmI samantabhadra ke ratnakaraNDaka nAmaka upAsakAdhyayana rUpa gaMbhIra kRti kA vyAkhyAna mAtra hai| kavi ne isa prAdhAra graMtha ko 21 saMdhiyoM meM vibhAjita kiyA hai| jisakI prAnumAnika zloka saMkhyA cAra hajAra cAra sau aTThAIsa batalAI gaI hai / kathana ko puSTa karane ke lie aneka udAharaNa aura kathAnoM ko prastuta kiyA gayA hai| prazasti meM harinandi munIndra, samantabhadra, akalaMka, kulabhUSaNa pAda pUjya (pUjyapAda) vidyAnandi, anantavIrya, varaSeNa, mahAmati vIrasena, jinasena, vihaMgasena, guNabhadra, somarAja, caturmukha, svayaMbhU, puSpadaMta zrIharSa, aura kAlidAsa nAma ke pUrvavartI vidvAnoM kA ullekha kiyA gayA hai| ____ isa zrAvakAcAra ko kavi ne saMvat 1123 meM karNa narendra ke rAjyakAla meM zrIbAlapura meM pUrNa kiyA thA / yaha karNa deva vahI karNadeva jJAta hote haiM jo rAjA bhImadeva ke laghu putra the aura jinakA rAjya kAla 'prabandha cintAmaNi' ke kartA merUtuMga ke anusAra saM0 1120 se 1150 taka unnIsavarSa ATha mahInA aura ikkIsa dina mAnA jAtA hai / ina donoM granthoM ke atirikta kavi kI anya racanAe~ anveSaNIya haiN| kavi paricaya kavi zrIcandra kuMdakuMdAnvaya dezIgaNa ke prAcAya sahasrakIti ke praziSya the aura sahasrakIti ke (devacaMda, vAsavamuni, udayakIti, zubhacaMdra aura vIracaMdra ina) pAMca ziSyoM meM se yaha vIracaMdra aMtima ziSya the| ina pAMcoM kA samaya bhI prAyaH sahasrakIrti ke sama sAmayika honA caahie| sahasrakIti ke guru kA nAma zrutikIti aura zrutikIrti ke ziSya zrIkIrti the| inakA samaya vikrama kI 11vIM zatAbdI ke madhya bhAga se lekara bArahavIM zatAbdI kA pUrvArdha hai| ___8vIM prazarita 'rayaNakaraNDasAvayAyAra' (ratnakaraNDazrAvakAcAra) kI hai jisakA paricaya sAtavIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| havIM prazasti 'sukamAla cariu' kI hai, jisake kartA kavi vibudha zrIdhara haiN| prastuta graMtha meM chaha saMdhiyA~ aura 224 kar3avaka haiM, jinameM sukamAla svAmI kA jIvana-paricaya diyA huA hai| kavi ne sukamAla ke pUrvajanma kA vRttAnta dete hue likhA hai ki ve pahale janma meM kauzAmbI ke rAjA ke rAjamaMtrI putra the aura unakA nAma vAyubhUti thA, unhoMne roSa meM Akara apanI bhAbhI ke mukha meM lAta mArI thI, jisase kupita ho usane nidAna kiyA thA ki maiM terI isa TAMga ko khaauuNgii| anantara aneka paryAyeM dhAraNa kara jainadharma ke prabhAva se ujjainI meM seTha-putra hue the, ve bAlyAvasthA se hI atyanta sukumAra the, ataeva unakA nAma sukamAla rakkhA gyaa| pitA putra kA mukha dekhate hI dIkSita ho gayA aura Atma-sAdhanA meM laga gyaa| mAtA ne bar3e yatna se putra kA lAlana-pAlana kiyA aura use sundara mahaloM meM rakha kara sAMsArika bhogopabhogoM meM anurakta kiyaa| usakI 32 sundara striyAM thIM, jaba usakI prAyu alpa raha gaI, taba usake mAmA ne, jo sAdhu the, mahala ke pIche jina maMdira meM cAturmAsa kiyA aura anta meM stotra pATha ko sunate hI sukamAla kA mana dehabhogAdi se virakta ho gayA aura vaha eka rassI ke sahAre mahala se nIce utarA aura jina maMdira meM jAkara munirAja ko namaskAra kara prArthanA kI ki bhagavan prAtma-kalyANa kA mArga batAiye / unhoMne kahA ki terI Ayu tIna dina kI zeSa raha gaI hai| ataH zIghra hI prAtma-sAdhanA meM tatpara ho| sukamAla ne jinadIkSA lekara aura prAyopagamana saMnyAsa lekara kaThora tapazcaraNa kiyaa| ve zarIra se jitane sukomala the, upasarga
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 jaina graMtha prazasti saMgraha parISahoM ke jItane meM ve utane hI kaThora the / vana meM samAdhistha the, eka zyAlanI ne apane bacce sahita zrAkara usake dAhine paira ko khAnA zurU kiyA zraura baccene bAyeM paira ko unhoMne usa amita kaSTa ko zAMtise bAraha bhAvanAoM kA cintana karate hue sahana kiyA aura sarvArthasiddhi meM deva hue| graMtha kA carita bhAga bar3A hI sundara hai / kavi ne yaha graMtha balaDai ( grahamadAbAda ) gujarAta nagara ke rAjA govindacandra ke kAla meM sAhUjI suputra puravADa kulabhUSaNa kumAra kI preraNA se banAyA hai| rAjA gobindacandra kauna the aura unhoMne kitane varSa rAjya kiyA hai, yaha abhI ajJAta hai| hAM, kavi ne grantha kI pratyeka sandhi ke zurU meM saMskRta padyoM meM kumAra kI maMgala kAmanA kI hai aura batalAyA hai ki ve jinendrabhakta the, saMsAra ke deha-bhogoM se virakta the, unheM dAna dene kA hI eka vyasana thA aura vidvAnoM meM prIti thI, isa taraha vaha jitendriyakumAra jayavanta raheM ' aura prastuta grantha kavi ne ukta kumAra ke hI nAmAMkita kiyA hai / kavi ne grantha meM nArI ke svarUpa-citraraNa meM paramparAgata upamAnoM kA hI prayoga kiyA hai / kathana-zailI rocaka aura pravAha yukta hai / kavi zrIdhara ne grantha prazasti meM apanA koI paricaya prastuta nahIM kiyA, jisase unakI guru paramparA kA ullekha kiyA jA sake / kintu kavi ne likhA hai ki balaDai grAma ke jinamaMdira meM pomaseNa (padmasena) nAma ke muni aneka zAstroM kA vyAkhyAna karate the / zrIdhara ne isa grantha ko vi0 saM0 1208 (san 1951) meM magari kRSNA tRtIyA ke dina samApta kiyA hai / 10 vIM prazasti 'harivaMsa purANa' kI hai, jisake kartA kavi dhavala haiM / isa grantha meM jainiyoM ke 22 veM tIrthaMkara yaduvaMzI bhagavAna neminAtha kI jIvana-gAthA zraMkita kI gaI hai, sAtha hI mahAbhArata ke pAtra kaurava aura pANDava evaM zrIkRSNa prAdi mahApuruSoM kA bhI jIvana caritra 122 saMdhiyoM meM diyA huA hai / jisase mahAbhArata kAla kA aitihAsika paricaya sahaja hI mila jAtA hai| graMtha kI racanA pradhAnataH apabhraMza bhASA ke 'paTikA' aura alillAha' chanda meM huI hai / tathApi usameM paddhar3iyA, soraThA, ghattA, jAti, nAzinI, vilAsinI aura somarAjI Adi chandoM kA bhI spaSTa prayoga huA hai / kAvya kI dRSTi se grantha ke kitane hI varNana sajIva haiM / rasoM meM zRMgAra, vIra, karuNa aura zAnta rasoM ke abhivyaMjaka aneka sthala die hue haiN| zrIkRSNa aura kaMsa ke yuddha kA varNana bhI sajIva huA hai / 'mahA caMDa cittA bhaDA chiNNa gattA, dhanubAraNahatthA sakuMtA samatthA / pahAraMti sUrANa bhajjaMti dhIrA, sarosA satosA sahAsA sacAsA // - saMdhi 60, 4 pracaNDa cittavAle yoddhAoM ke gAtra TUka-TUka ho rahe haiM, aura dhanuSabAraNa hAtha meM lie hue bhAla calAne meM samartha sUra prahAra kara rahe haiM, parantu krodha, santoSa, hAsya aura prAzA se yukta dhIra vIra yoddha vicalita nahIM ho rahe haiN| yuddha kI bhISaNatA se yuddha sthala viSama ho rahA hai, sainikoM kI mAro mAro kI dhvani se prakAza gUMja rahA hai-raya vAlA rathavAle kI bhora, azva vAlA azva vAle kI nora, aura gaja gaja kI ora daur3a rahA, dhAnuSka vAlA dhAnuSka vAle kI bhora jhapaTa rahA hai, vAdya jora se zabda kara rahe haiM 1. bhaktiryasya jinendravAda yugale dharma matiH sarvadA / vairAgyaM bhava-bhogabandhaviSaye vAMchA jinezAgame // saddAne vyasane gurau vinayitA protirbudhAH vidyate, sa zrImAn jayatAjitendriyaripuH zrImatkumArAbhidhaH / - sukamA lacariu 3-1
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA ghor3e hinahinA rahe haiM aura hAthI ciMghAr3a rahe haiM / isa taraha yuddha kA sArA varNana hI sajIva hai| saMsAra kI nazvaratA kA varNana bhI dRSTavya hai| 'sabala rAjya tatkSaNa naSTa ho jAtA hai, atyadhika dhana se kyA kiyA jAya / rAjya bhI dhanAdi se hIna, aura vace khuce janasamUha atyadhika dInatApUrNa vartana karate hue dekhe jAte haiN| sukhI bAndhava putra. kalatra, mitra sadA kisake bane rahate haiM, jaise utpanna hote haiM vaise hI megha varSA se jala ke bulabuloM ke samAna vinaSTa ho jAte haiM aura phira cAroM dizAoM meM apane apane nivAsa sthAna ko cale jAte haiM / jisa taraha pakSI rAtri meM eka jagaha ikaTThe ho jAte haiM aura phira cAroM dizAoM meM apane-apane nivAsa sthAna ko cale jAte haiM, prathavA jisa prakAra bahuta se pathika (nadI pAra karate hue) naukA para mila jAte haiM, phira apane prabhISTa sthAna ko cale jAte haiN| isI taraha iSTa priyajanoM kA samAgama thor3e samaya ke lie hotA hai / kabhI dhana prAtA aura kabhI dAridra ya, svapna samAna bhoga Ate aura naSTa ho jAte haiM, phira bhI ajJAnI jana inakA garva karate haiM, jisa yaubana ke sAtha z2arA (bur3hApe) kA sambandha hai usase kisako santoSa ho sakatA hai ? 7 (-saMdhi 61-7) granthakAra kA jahAM laukika varNana sajIva hai, vahAM vIra rasa kA zAnta rasa meM pariNata ho jAnA bhI cittAkarSaka hai graMtha paThanIya aura prakAzana ke yogya hai / isakI pratiyAM kAraMjA jayapura aura dillI ke paMcAyatI maMdira meM hai, parantu dillI kI prati apUrNa hai| graMtha kI Adya prazasti meM kavi ne apane se pUrvavartI kaviyoM kA ullekha nimna prakAra kiyA hai| kavi cakravartI dhIrasena samyaktva yukta pramANa grantha vizeSa ke kartA, devanaMdI (jainendra vyAkaraNa kartA) vajrasUri pramANa grantha ke kartA, mahAsena kA sulocanA grantha, raviSeNa kA padmacarita, jinasena kA harivaMza purANa, jaTila muni kA varAMgacarita, dinakarasena kA anaMgacarita, padmasena kA pArzvanAtha carita aMbasena kI amRtArAdhanA, dhanadatta kA candraprabhacarita, aneka carita granthoM ke racayitA viSNusena, siMhanandi kI anuprekSA, naradeva kA NavakAra maMtra, siddhasena kA bhavika vinoda, rAmanaMdi ke aneka kathAnaka, jinarakSita (jinapAlita)-dhavalAdi grantha prakhyApaka, asaga kA vIracarita, govindakavi (zve0) kA sanatkumAracarita, zAlibhadra kA jIvaudyota, caturmukha, droNa, seDhu mahAkavi kA paumacariu, Adi vidvAnoM aura unakI kRtiyoM kA ullekha kiyA hai| inameM padmasena (padmakIrti) aura asaga kavi donoM kA ullekha grantha kartA ke samaya ko batAne meM kiJcit sahakArI hote haiM asaga kavi kA samaya saM0 610 hai aura padmasena kA samaya vi0 saM0 666 hai jisase spaSTa hai ki dhavala kavi kA samaya saM0 6EE se pazcAt vartI hai / padmakIrti kI ekamAtra kRti pArzvanAtha purANa upalabdha hai| ina donoM kI racanAoM kA ullekha hone se prastuta dhavala kavi kA samaya vikrama kI 11 vIM zatAbdI kA pUrvakAla yA madhyakAla ho sakatA hai / yadyapi prasaga kavi kA mahAvIra 1................."haNu haNa mAru mAru pabhaNaMtihi / daliya dharatti reNuNahi dhAyau, lahu pisa luddhaulUddhau pAyau / rahavau rahahu gayahu gau dhAviu, ghANukkahu dhANukku parAyau / turau turaMga kukhagga vihatyau, asivakkharaha laggubhaya cattau / vajahiM gahira tUra hayahiMmahi, gulugulaMta gayavara bahu dosahi // -saMdhi 86-10 2. dekho, harivaMza purANa prazasti /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jaina paMtha prazasti saMgraha parISahoM ke jItane meM ve utane hI kaThora the| vana meM samAdhistha the, eka zyAlanI ne apane bacce sahita prAkara usake dAhine paira ko khAnA zurU kiyA aura baccene bAyeM paira ko unhoMne usa pramita kaSTa ko zAMtise bAraha bhAvanAoM kA cintana karate hue sahana kiyA aura sarvArthasiddhi meM deva hue| graMtha kA carita bhAga bar3A hI sundara hai / kavi ne yaha graMtha balaDai ( ahamadAbAda) gujarAta nagara ke rAjA govindacandra ke kAla meM sAhUjI ke suputra puravADa kulabhUSaNa kumAra kI preraNA se banAyA hai / rAjA gobindacandra kauna the aura unhoMne kitane varSa rAjya kiyA hai, yaha abhI ajJAta hai| hAM, kavi ne grantha kI pratyeka sandhi ke zurU meM saMskRta padyoM meM kumAra kI maMgala kAmanA kI hai aura batalAyA hai ki ve jinendrabhakta the, saMsAra ke deha-bhogoM se virakta the, unheM dAna dene kA hI eka vyasana thA aura vidvAnoM meM prIti thI, isa taraha vaha jitendriyakumAra jayavanta raheM aura prastuta grantha kavi ne ukta kumAra ke hI nAmAMkita kiyA hai / kavi ne grantha meM nArI ke svarUpa-citraNa meM paramparAgata upamAnoM kA hI prayoga kiyA hai| kathana-zailI rocaka aura pravAha yukta hai / kavi zrIdhara ne grantha prazasti meM apanA koI paricaya prastuta nahIM kiyA, jisase unakI guru paramparA kA ullekha kiyA jA sake / kintu kavi ne likhA hai ki balaDai grAma ke jinamaMdira meM pomase (padmasena) nAma ke muni aneka zAstroM kA vyAkhyAna karate the / zrIdhara ne isa grantha ko vi0 saM0 1208 (san 1951) meM magari kRSNA tRtIyA ke dina samApta kiyA hai / 10 vIM prazasti 'harivaMsa purANa' kI hai, jisake kartA kavi dhavala haiN| isa grantha meM jainiyoM ke 22 veM tIrthaMkara yaduvaMzI bhagavAna neminAtha kI jIvana-gAthA aMkita kI gaI hai, sAtha hI mahAbhArata ke pAtra kaurava aura pANDava evaM zrIkRSNa Adi mahApuruSoM kA bhI jIvana caritra 122 saMghiyoM meM diyA huA hai / jisase mahAbhArata kAla kA aitihAsika paricaya sahaja hI mila jAtA hai| graMtha kI racanA pradhAnataH apabhraMza bhASA ke 'paTikA' aura alillAha' chanda meM huI hai / tathApi usameM padghar3iyA, soraThA, ghattA, jAti, nAzinI, vilAsinI aura somarAjI Adi chandoM kA bhI spaSTa prayoga huA hai / kAvya kI dRSTi se grantha ke kitane hI varNana sajIva haiM / rasoM meM zRMgAra, vIra, karuNa aura zAnta rasoM ke abhivyaMjaka aneka sthala die hue haiN| zrIkRSNa aura kaMsa ke yuddha kA varNana bhI sajIva huA hai / 'mahA caMDa cittA bhaDA chiNNa gattA, dhanubAraNahatyA sakuMtA samatthA / pahAraMti sUrANa bhajjati dhIrA, sarosA satosA sahAsA samAsA // - saMdhi 10, 4 pracaNDa cittavAle yoddhAoM ke gAtra TUka-TUka ho rahe haiM, aura dhanuSabAraNa hAtha meM lie hue bhAlA calAne meM samartha sUra prahAra kara rahe haiM, parantu krodha, santoSa, hAsya aura zrAzA se yukta dhIra vIra yoddhA vicalita nahIM ho rahe haiM / yuddha kI bhISaNatA se yuddha sthala viSama ho rahA hai, sainikoM kI mAro mAro kI dhvani se AkAza gUMja rahA hai-- ratha vAlA rathavAle kI prora, prazva vAlA prazva vAle kI bhora, zraura gajagaja kI ora daur3a rahA, dhAnuSka vAlA dhAnuSka vAle kI ghora jhapaTa rahA hai, vAdya jora se zabda kara rahe haiN| 1. bhaktiryasya jinendrapAda yugale dharma matiH sarvadA / vairAgyaM bhava-bhogabandhaviSaye vAMchA jinezAgame // saddAne vyasane gurau vinayitA prItirbudhAH vidyate, sa zrImAn jayatAjjitendriyaripuH zrImatkumArAbhiSaH / / - sukamA lacariu 3-1
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA ghor3e hinahinA rahe haiM aura hAthI ciMghAr3a rahe haiN| / isa taraha yuddha kA sArA varNana hI sajIva hai| saMsAra kI nazvaratA kA varNana bhI dRSTavya hai| 'sabala rAjya tatkSaNa naSTa ho jAtA hai, atyadhika dhana se kyA kiyA jAya / rAjya bhI dhanAdi se hIna, aura vace khuce janasamUha atyadhika dInatApUrNa vartana karate hue dekhe jAte haiN| sukhI bAndhava putra, kalatra, mitra sadA kisake bane rahate haiM, jaise utpanna hote haiM vaise hI megha varSA se jala ke bulabuloM ke samAna vinaSTa ho jAte haiM aura phira cAroM dizAoM meM apane apane nivAsa sthAna ko cale jAte haiM / jisa taraha pakSI rAtri meM eka jagaha ikaTThe ho jAte haiM aura phira cAroM dizAoM meM apane-apane nivAsa sthAna ko cale jAte haiM, athavA jisa prakAra bahuta se pathika (nadI pAra karate hue) naukA para mila jAte haiM, phira apane mabhISTa sthAna ko cale jAte haiM / isI taraha iSTa priyajanoM kA samAgama thor3e samaya ke lie hotA hai / kabhI dhana prAtA aura kabhI dAridraya, svapna samAna bhoga Ate aura naSTa ho jAte haiM, phira bhI ajJAnI jana inakA garva karate haiM, jisa yaubana ke sAtha z2arA (bur3hApe) kA sambandha hai usase kisako santoSa ho sakatA hai ? 7 (-saMdhi 61-7) granthakAra kA jahAM laukika varNana sajIva hai, vahAM vIra rasa kA zAnta rasa meM pariNata ho jAnA bhI cittAkarSaka hai graMtha paThanIya aura prakAzana ke yogya hai / isakI pratiyAM kAraMjA jayapura aura dillI ke paMcAyatI maMdira meM hai, parantu dillI kI prati apUrNa hai| graMtha kI prAdya prazasti meM kavi ne apane se pUrvavartI kaviyoM kA ullekha nimna prakAra kiyA hai| kavi cakravartI dhIrasena samyaktva yukta pramANa grantha vizeSa ke kartA, devanaMdI (jainendra vyAkaraNa kartA) vajrasUri pramANa grantha ke kartA, mahAsena kA sulocanA grantha, raviSeNa kA padmacarita, jinasena kA harivaMza purANa, jaTila muni kA varAMgacarita, dinakarasena kA anaMgacarita, padmasena kA pArzvanAtha carita aMbasena kI amatArAdhanA, dhanadatta kA candraprabhacarita, aneka carita granthoM ke racayitA viSNusena, siMhanandi kI anuprekSA, naradeva kA raNavakAra maMtra, siddhasena kA bhavika vinoda, rAmanaMdi ke aneka kathAnaka, jinarakSita (jinapAlita)-dhavalAdi grantha prakhyApaka, asaga kA vIracarita, govindakavi(zve0) kA sanatkumAracarita, zAlibhadra kA jIvaudyota, caturmukha, droNa, seDhu mahAkavi kA paumacariu, Adi vidvAnoM aura unakI kRtiyoM kA ullekha kiyA hai| inameM padmasena (padmakIrti) aura asaga kavi donoM kA ullekha grantha kartA ke samaya ko batAne meM kiJcit sahakArI hote haiM asaga kavi kA samaya saM0 910 hai aura padmasena kA samaya vi0 saM0 666 hai jisase spaSTa hai ki dhavala kavi kA samaya saM0 66E se pazcAt vartI hai| padyakIrti kI ekamAtra kRti pArzvanAtha purANa upalabdha hai| ina donoM kI racanAoM kA ullekha hone se prastuta dhavala kavi kA samaya vikrama kI 11 vIM zatAbdI kA pUrvakAla yA madhyakAla ho sakatA hai / yadyapi prasaga kavi kA mahAvIra 1.................."haNu haNu mAru mAru pabhaNaMtihi / daliya dharatti reNuNahi ghAyau, lahu pisa ludaulUdau pAyau // rahavau rahahu gayahu gau dhAviu, dhANukkahu ghANukku parAyau / turau turaMga kukhagga vihatthau, prasivakkharahu laggubhaya cattau / bajahiM gahira tUra hayahiMmahi, gulugulaMta gayavara bahu dIsahi // -saMdhi 86-19 2. dekho, harivaMza purANa prazasti /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ maina graMpa prazasti saMgraha carita mUlarUpa meM prakAzita nahIM humA, aura na panasena kA pArzvapurANa hI prakAzita ho sakA hai| prataH ye donoM racanAeM apane mUlarUpa meM prakAzita honI caahie| 11vI, 12vIM aura 13vIM prazastiyAM kramazaH 'chammovaesa', 'puraMdara vihAraNakahA' aura 'romipAhacariu' kI haiN| jinake kartA kavi amarakIti haiN| prastuta SaTkarmopadeza meM 14 saMdhiyAM aura 215 kaDavaka haiM, jo 2050 zloka pramANa saMkhyA ko lie hue haiM / kavi ne isa graMtha meM gRhasthoM ke SaTkarmoM kA-deva pUjA guru-sevA, svAdhyAya (zAstrAbhyAsa) saMyama (indriyadamana) aura SaT-kAya (jIva rakSA) icchA nirodha rUpa tapa, tathA dAnarUpa SaT-karmoM kA-kathana diyA huA hai / aura use vividha kathAnoM ke sarasa vivecana dvArA vastu tattva ko spaSTa kiyA gayA hai| dUsarI se nauvIM saMdhi taka deva-pUjA kA sundara vivecana diyA gayA hai, aura use nUtana kathA rUpa dRSTAMtoM ke dvArA sugama tathA grAhya banA diyA gayA hai / dazavIM saMdhi meM jina pUjA puraMdara vidhi kathA dI gaI hai aura usakI vidhi batalAkara udyApana vidhi ko bhI aGkita kiyA hai| zeSa 11 vIM se se lekara 14vIM saMdhi taka zeSa karmoM kA vivecana diyA huA hai| graMtha meM kavi ne isase pUrvavartI apanI nimna racanAoM kA ullekha kiyA hai| gemiNAhacariu, mahAvIracariu, jasaharacariu, dharmacarita TippaNa, subhASitaratnanidhi, dharmopadeza cUr3AmaNi, aura jhAraNapaIva (dhyAna prdiip)| kavi ne isa graMtha kI racanA godhrA' meM cAlukya vaMzI rAjA vaMdiggadeva ke putra kaNha yA kRSNa narendra ke rAjya meM saMvat 1247 ke bhAdrapada mahIne ke zukla pakSa kI caturdazI ke dina samApta kI thii| dUsarI prazasti 'puraMdaravidhAna kathA' kI hai, jo SaTkarmopadeza kA hI eka aMza hai / isa kathA ko bhI kavi ne ambAprasAda ke nimitta se banAyA hai| prastuta kathA meM puraMdaravrata kA vidhAna batalAyA gayA hai| yaha vrata kisI bhI mahIne ke zukla pakSa meM kiyA jA sakatA hai| zukla pakSa kI pratipadA se aSTamI taka proSadhopavAsa karanA cAhie / isa vrata kA phala manoratha prApti, dAridraya vinAza, dhana prApti aura vyasanAdi kA parityAga hai| tIsarI kRti 'neminAtha carita' hai grantha meM 25 sandhiyAM haiM jinakI zloka saMkhyA chaha hajAra pATha sau paccAraNave hai| isameM jainiyoM ke 22veM tIrthaMkara neminAtha kA, jo zrIkRSNa ke cacere bhAI the, jIvana paricaya diyA gayA hai| isa graMtha ko kavi ne saMvat 1244 meM bhAdrapada zuklAcaturdazI ko samApta kiyA thaa| yaha prati saM0 1512 kI likhI huI hai aura sonAgira bhaTTArakIya zAstra bhaMDAra meM surakSita hai| ___ bhaTTAraka amarakIrti kASThAsaMghAntargata uttara mAthura saMdha ke vidvAna muni candrakIti ke ziSya evaM anuja the| inakI mAtA kA nAma 'caciNI' aura pitA kA nAma 'guNapAla' thA / inakI guru paramparA meM amitagati dvitIya hue, jinakA racanA kAla saM0 1050 se 1070 hai, unake ziSya zAntiSeNa haye, zAMtiSaNa ke amarasena, amarasena ke zrISeNa aura zrISeNa ke candrakIti, jinakA samaya saM0 1219 ke lagabhaga hai aura amarakIti kA saMvat 1244 se 1247 / graMthakartA ne apane granthoM kI prazastiyoM meM 'mahIyaDu' deza ke godhrA nagara meM cAlukya vaMzIya kaNha yA kRSNa kA rAjya batalAyA hai / usa samaya gujarAta meM cAlukya athavA solaMkI vaMza kA rAjya thA, jisakI rAjadhAnI anahilavAr3A thI; parantu itihAsa meM vaMdigadeva aura unake putra kRSNa narendra kA koI ullekha mere 1. godhrA gujarAta kA eka choTA-sA nagara hai, jo bar3audA se giranAra jI jAte samaya rAste meM milatA hai| yahAM pahale digambara mandira thA aba nahIM hai|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 67 dekhane meM nahIM zrAyA / usa samaya zranahilavAr3A ke siMhAsana para bhIma dvitIya kA rAjya zAsana thA inake bAda baghela vaMza kI zAkhA ne apanA rAjya pratiSThita kiyA hai| inakA rAjya saM0 1236 se 1239 taka batalAyA jAtA hai| saMvat 1220 se 1236 taka kumArapAla, ajayapAla aura mUlarAja dvitIya bahAM ke zAsaka rahe haiN| bhIma dvitIya ke zAsana samaya se pUrva hI cAlukya vaMza kI eka zAkhA mahIkAMThA pradeza meM pratiSThita hogI, jisakI rAjadhAnI godhA thI / isa sambandha meM aura bhI anveSaraNa karane kI AvazyakatA hai jisase yaha patA cala sake ki isa vaMza kI pratiSThA godhA maiM kaba huI' / ye tInoM hI grantha aprakAzita haiM, unheM prakAza meM lAne kA prayatna honA caahie| aura kavi ke anya granthoM kI khoja karanA jarUrI hai / 12vIM prazasti 'puraMdaravihAraNa kahA kI hai, jisakA paricaya 11 vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai / 13vIM aura 18vIM prazastiyA~ 'jinadattacarita' aura 'aNuvayarayaraNapaIva' kI haiN| jinake karttA kavi lAkhU yA lakSmaNa haiM / prastuta jinadattacaritra meM chaha saMdhiyAM haiM aura jo cAra hajAra zlokoM meM nibaddha haiM / jisameM jIvadeva aura jIvaMyazA zreSThI ke suputra jinadatta kA carita prati hai / kavi kI yaha racanA eka sundara kAvya hai / isameM prAdarza prema ko vyakta kiyA gayA hai / kavi kAvya zAstra meM niSNAta vidvAn thA / graMtha kA yamakAlaMkAra yukta zrAdi maMgala padya kavi ke pANDitya kA sUcaka hai / sappaya-sara- kalahaMsa ho, hiyakalahaMsa ho, kalahaMsa ho seyaM savahA / bhami bhuvaraNa kalahaMsa ho, gavivi jiraNa ho jirAyatta kahA / / arthAt - 'mokSa rUpI sarovara ke manojJa haMsa, kalaha ke aMza ko harane vAle, karizAvaka ( hAthI ke bacce) ke samAna unnata skaMdha aura bhuvana meM manojJa haMsa, zrAditya ke samAna jinadeva kI vaMdanA kara jinadatta kI kathA kahatA hU~ / ' graMtha karttA ne isa graMtha meM vividha chandoM kA upayoga kiyA hai| graMtha kI pahalI cAra saMghiyoM meM kavi ne mAtrika aura varNavRtta donoM prakAra ke nimna chandoM kA prayoga kiyA hai - vilAsiraNI, madanAvatAra, cittaMgayA, mottiyadAma, piMgala, vicittamaNoharA, zrAraNAla, vastu, khaMDaya, jaMbheTTiyA, bhujaMgappayAu, somarAjI, saggiNI, pamAriyA, pomaNI, caccara, paMcacAmara, garAca, tibhaM giriNayA, ramaNIlatA, samANiyA, cittayA bhamarapaya, moraNaya, aura lalitA zrAdi / ina chandoM ke avalokana se yaha spaSTa patA calatA hai ki apabhraMza kavi chanda vizeSajJa hote the / prastuta caritra meM magadha rAjyAntargata vasantapura nagara ke rAjA zazizekhara aura usakI rAnI mayanA sundarIke kathanake anantara usa nagarake zreSThI jIvadeva aura jIvaMyazAke putra jinadatta kA caritra aGkita kiyA gayA hai / vaha kramaza: bAlyAvasthA se yuvAvasthA ko prApta kara apane rUpa-sauMdarya se yuvati-janoM ke mana ko mugdha karatA hai - aura aGga deza meM sthita campAnagara ke seTha kI sundara kanyA vimalamatI se usakA vivAha ho jAtA hai / vivAha ke pazcAt donoM vasantapura grAkara sukha se rahate haiM / 14 jinadatta juAriyoM ke caMgula meM phaMsakara gyAraha karor3a rupayA hAra gayA / isase use bar3A pazcAtApa huaa| usane apanI dharmapatnI kI hIrA -mANika zrAdi javAharAtoM se prati kaMculI ko nau karor3a rupaye meM juAriyoM ko beca diyaa| jinadatta ne dhana kamAne kA bahAnA banAkara mAtA-pitA se campApura jAne / aura kucha dina bAda dharmapatnI ko akelI chor3a jinadatta dazapura ( mandasaura) yA gayA / 8. History of Gujrat in Bombay Gageteer Vol I zrAjJA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha vahAM usakI sAgaradatta se bheMTa huii| sAgaradatta usI samaya vyApAra ke liye videza jAne vAlA thA, avasara dekha jinadatta bhI usake sAtha ho gayA aura vaha siMhala dvIpa pahuMca gyaa| vahAM ke rAjA kI putrI zrImatI kA vivAha bhI usake sAtha ho gyaa| jinadatta ne use jainadharma kA upadeza diyaa| jinadatta pracura dhanAdi sampatti ko sAtha lekara svadeza lauTatA hai, parantu sAgaradatta IrSA ke kAraNa use dhokhe se samudra meM girA detA hai aura svayaM usakI patnI se rAga karanA cAhatA hai / parantu vaha apane zIla meM sudRr3ha rahatI hai / ve campA - nagarI pahuMcate haiM zraura zrImatI campA ke 'jina caitya' meM pahuMcatI hai| idhara jinadatta bhI bhAgyavaza baca jAtA hai aura mariNadvIpa meM pahuMcakara vahAM ke rAjA azoka kI rAjakumArI zRGgAramatI se vivAha karatA hai / kucha dina bAda saparivAra campA zrA jAtA hai| vahAM use zrImatI aura vimalamatI donoM mila jAtI haiM / vahAM se vaha saparivAra vasaMtapura pahuMcakara mAtA-pitA se milatA hai / ve use dekhakara bahuta harSita hote haiN| isa taraha jinadatta apanA kAla sukhapUrvaka bitAtA hai| aMta meM muni hokara tapazcaraNa dvArA karma, baMdhana kA vinAzakara pUrNa svAdhIna ho jAtA hai / kavi ne isameM kAvyocita anuprAsa, alaMkAra aura prAkRtika sauMdarya kA samAveza kiyA hai / kintu bhaugolika varNana kI vizeSatA bhora zabda yojanA suMdara tathA zruti-sukhada hai' | kavi ne apane se pUrvartI aneka jaina- jainetara kaviyoM kA AdarapUrvaka ullekha kiyA hai - akalaMka, caturmukha, kAlidAsa, zrIharSa, vyAsa, droNa, bAraNa, IzAna, puSpadaMta, svayaMbhU praura vAlmIki / ' eka dina avasara pAkara zrIdhara ne lakSmaraNa se kahA ki he kavivara tuma jinadattacaritra kI racanA karo, taba kavi ne zrIdhara zreSThI kI preraNA evaM anurodha se jinadattacaritra kI racanA kI haiN| aura use vi0 saM0 1275 ke pUsavadI SaSThI ravivAra ke dina banAkara samApta kiyA thA / dUsarI kRti 'aNuvayarayaraNapaIva' hai, jisameM 8 saMdhiyAM aura 206 paddhaDiyA chanda haiM, jinakI zloka saMkhyA 3400 ke lagabhaga hai| graMtha meM samyagdarzana ke vistRta vivecana ke sAtha zrAvaka ke dvAdaza vratoM kA kathana kiyA gayA hai| zrAvakadharma kI sarala vidhi aura usake paripAlana kA pariNAma bhI batalAyA gayA hai / graMtha kI racanA sarasa hai / kavi ne isa graMtha ko 8 mahIne meM banAkara samApta kiyA hai / . kavi ne prastuta graMtha kI racanA rAyavaddiya nagara meM nivAsa karate hue kI thI, vahAM usa samaya cauhAna vaMza ke rAjA grAhavamalla rAjya karate the / unakI paTTarAnI kA nAma Isarade thA, grAhavamalla ne tAtkAlika musalamAna zAsakoM se lohA liyA thA aura usameM vijaya prApta kI thii| kisI hammIra vIra ne unakI sahAyatA bhI kI thI / kavi ke zrAzrayadAtA kaNha kA vaMza 'lambakaMcuka yA lamecU' thA / isa vaMza meM 'hallA' nAmaka zrAvaka nagara zreSThI hue, jo lokapriya aura rAjapriya the / unake putra amRta yA zramayapAla the jo rAjA abhaya pAla ke pradhAna maMtrI the / unhoMne eka vizAla jinamandira banavAyA thA aura usakI zikhara para suvarNa kalaza 1. NikkalaMku prakalaMku caummuho, kAlidAsu siriharisu kayasuho / vatra vilAsu kaivAsu prasariso, doNu vANu IsANu sahariso / pupphayaMta susayaMbhu bhallau, vAlamIu samadaM suramillau / - jiNadattacarita, 1-6 2. rAjA grAhavamalla kI vaMza pamparA candravADa nagara se batalAI gaI hai| cauhAna vaMzI rAjA bharatapAla unake putra bhrabhayapAla / unake jAhaDa, unake zrI ballAla ke mAhavamalla hue| inake samaya meM rAjadhAnI 'rAyaaft' yA rAyabhA ho gaI thii| candravADa aura rAyavaddiya donoM hI nagara yamunAtaTa para base huye the /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kra car3hAyA thA / unake putra sAhU soDhu the, jo jAhaDa narendra aura unake pazcAt zrIvallAla ke maMtrI bne| inake do putra the / ratnapAla aura kaNhaDa / inakI mAtA kA nAma, malhAde' thA / ratnapAla svatantra bhaura nirargala prakRti ke the / kintu unakA putra zivadeva kalA aura vidyA meM kuzala thaa| jo apane pitA kI mRtyu ke bAda nagara seTha ke pada para ArUr3ha huA thA / aura rAjA zrAhavamalla ne apane hAtha se usakA tilaka kiyA thA / kaNhaDa (kRSNAditya) ukta rAjA grAhavamalla ke pradhAna maMtrI the| unakI dharmapatnI kA nAma 'sulakSaNA' thA, vaha bar3I udAra dharmAtmA patibhaktA aura rUpavatI thii| inake do putra hue| harideva zraura dvijarAja / inhIM prastuta kaha kI prArthanA se kavi ne isa graMtha ko vi0 saM0 saMvat 1313 kArtika kRSNA 7 saptamI guruvAra ke dina puSyanakSatra aura sAhijja yoga meM samApta kiyA thA / kavi ne prazasti meM kRSNAditya ke parivAra kA acchA paricaya diyA hai| kavi-paricaya kavi lakSmaNa jAyava jAdava yA jAyasa kula meM utpanna huA thaa| inake prapitA kA nAma kotavAla thA, jinake yaza se dikacakra vyApta thA / unake sAta putra the, alharaNa, gAhala, sAhula, sohaNa, mailla, ratana aura madana / ye sAtoM hI putra kAmadeva ke samAna sundara rUpa vAle aura mahAmati the / inameM se kavi ke pitA sAhula zreSThI the / ye sAtoM bhAI aura kavi lakSmaNa apane parivAra ke sAtha pahale tribhuvanagiri yA tahanagar3ha ke nivAsI the| usa samaya tribhuvanagiri jana-dhana se samRddha tathA vaibhava se yukta thA; parantu kucha samaya vAda tribhuvanagiri kI samRddhi vinaSTa ho gaI thI - use mlecchAdhipa muhammadagorI ne bala pUrvaka gherA DAlakara naSTa-bhraSTa kara AtmasAt kara liyA thA / zrataH kavivara lakSmaNa tribhuvanagiri se bhAgakara yatra-tatra bhramaNa karate hue 'bilarAmapura' meM zrAye / yaha nagara Aja bhI apane isI nAma se eTA jile meM vasA huA hai / usa 1. yAdava, jAyana yA jAyasa athavA yadukula eka kSatriya kula hai| yadukula hI yAdava kahalAtA thA, bigar3a kara vahI jAyava yA jAyasa bana gayA hai| yaha prasiddha kSatriya vaMza hai, isI kula meM zrIkRSNa aura neminAtha tIrthakara kA janma bhI huA thaa| isa kula meM jainadharma ke dhAraka aneka zreSThI zraura vidvAna, rAjA, maMtrI prAdi hue haiN| vartamAna meM yaha kSatriya vaMza vaizya kula meM parivartita ho gayA hai / 2. yaha sthAna vayAnA se 14 mIla aura karolI se uttara-pUrva 24 mIla kI dUrI para avasthita hai / ise tahanagar3ha yA tribhuvanagiri ke nAma se ullekhita kiyA jAtA thA; kyoMki ise tribhuvanapAla nAma ke rAjA ne basAyA thaa| jo sUrasena vaMza kA thA, yaha tribhuvanagar3ha hI apabhraSTa hokara bAda meM 'tahanagar3ha' kahA jAne lagA / tribhuvanapAla ke pitA kA nAma 'tahanapAla' thA, jisakA samaya 1043 IsvI thA aura usake putra tribhuvanapAla yA tahanapAla kA samaya san 1075 ho sakatA hai| jisa taraha pitA ne vijayagar3ha ( vayAnA) yA zrIpatha vasAyA thA usI prakAra putra ne tahanagar3ha yA tribhuvanagiri vasAyA thA / muhammada gaurI ne isa para san 1166 (vi0 saM0 1253) meM adhikAra kiyA thaa| musalamAnI tavArIkha 'julamAsIra meM hasana nijAmI ne likhA hai ki hijarI san 572 (vi0saM0 1252 ) meM muhammadagaurI ne tahanagar3ha para prAkramaNa kara adhikAra kara liyA thA / usa samaya vahAM kumArapAla nAma kA rAjA rAjya karatA thA / kumArapAla saM0 1210 yA 1211 ke prAsa-pAsa gaddI para baiThA thA / jaba gaurI ne ise adhikRta kiyA taba vahA~ ke nivAsI hindu sabhya parivAra nagara chor3akara yatra-tatra bhAga ge| unake sAtha jainI loga bhI bhAga ge| usa samaya yaha nagara pratyadhika sampanna thA, aura vahA~ para mUrtipUjA kA bar3A jora thA / ataH yahA~ bar3A anyAya evaM prAtyAcAra kiyA gyaa| gaurI ne yahAM kA zAsaka vaharuddIna tumarIna yA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha 1 samaya bilarAmapura meM seTha vilharaNa ke pautra aura jinaghara ke putra zrIdhara nivAsa karate the| inhoMne kavi ko makAna Adi kI suvidhA pradAna kI / yaha kavivara ke parama mitra bana ge| sAhU vilharaNa kA vaMza prA yA puravA thA, aura zrIdhara usa vaMzarUpI kamaloM ko vikasita karanevAleM sUrya the / aura isa taraha ka vara unake prema aura sahayoga se vahAM sukhapUrvaka rahane lge| vahAM kucha samaya bitAne ke pazcAt ve cauhAnavaM rAjA abhayapAla kI rAjadhAnI 'rAyavaddiya' raparI yA rAyabhA meM prAkara rahe aura vahAM abha pAla ke pradhAna maMtrI kRSNAditya kI preraNA se saM0 1313 meM 'aNuvaya rayaraNapaIba kI racanA kI / ka apane itane lambe jIvana meM anya kitanI racanAeM racIM, yaha kucha jJAta nahIM hotA / anveSaNa karane kavi kI anya racanAoM kA bhI patA cala sakegA / 70 turArika ko niyukta kiyA thaa| nagara vyApAriyoM se rikta ho gayA thA / ataeva jagaha-jagaha se bar3evyApAriyAM ko bulAyA gayA thaa| khurAsAna se bhI loga vasane ko prAye the / prastuta graMthakartA aura una parivAra bhAgakara bilarAmapura jilA eTA meM prAye / vahAM ke nivAsI seTha vilhaNa ke pautra bhaura jina ke putra zrIdhara seTha ne inheM Thaharane ke lie makAna diyaa| kavi ne jinadattacaritra meM tribhuvanagiri vinaSTa hone kA ullekha saM0 1275 meM kiyA hai kintu tribhuvanagiri ke vinAza kA samaya 1196 A. (vi0 saM0 1253 hai / isase spaSTa hai ki kavi saM0 1253 meM vahAM se bhAge the / - dekho, prAkilAjikala sarve riporTa bhA0 20 zvetAmbarIya kharataragaccha kI pradhAna gurvAvalI meM bhI tribhuvanagiri kA ullekha hai aura jinadattasUri dva kumArapAla rAjA ko sambodhita karane tathA vahAM ke zAntinAtha mandira kI pratiSThA kA ullekha kiyA ghaTanA ko saM0 1203 se pUrva kI batalAyA hai| sAtha hI saM0 1203 meM ajamera meM phAlguna sudI 6 dina dIkSita jinacandasUri saM0 1214 meM tribhuvanagiri padhAre aura vahAM unake dvArA zAntinAtha mandira suvarNadaNDa, kalaza aura dhvajAropaNAdi kAryoM kA ullekha kiyA hai, gaNinI hemadevI ko pravattinI pradAna karane kA bhI nirdeza hai| ( tatastribhuvanagirI, pratibodhitastatra kumArapAlo nAma rAjA / kutara pracuratara yatijana vihAraH / pratiSThito bhagavAn zAntinAtha devaH / tataH saH ( jinadattasUri saM0 12 ajayamerI phAlguna sudI 6 jinacandrasUri dIkSA) / - ( khataragaccha yuga pradhAna gurvAvalI pR0 16 - 2 saM0 1214 zrI jinacandrasUribhistribhuvanagirI zrI zAntinAtha zikhare sajjanamanomandira pramodAropaNA sauvarNadaNDa kalaza dhvajAropaNaM mahatA vistareNa kRtvA hemadevI gaNinyA pravartinI padaM datvA... / -- kharatara gacchayugapradhAna gurvAvalI pR0 20 ye saba ullekha aitihAsika dRSTi se cintyanIya haiN| kyoMki gurvAvalI ke anusAra kumArapAla kA rAjA honA saM0 1203 se pUrvavartI hai / ataH usake sambodhana kI ghaTanA saM0 1203 se pahale kI hai| pUrvArdha meM usakI samRddhi punaH isake pazcAt bhI tribhuvanagiri sampanna ho gayA jAna par3atA hai| saMmbhava hai vahA~ punaH usa vaMza kA zA ho gayA ho / vikrama kI 13 vIM zatAbdI ke uttarArdha meM yA 14 vIM ke gaI thI aura vahA~ aneka jainamuni aura vidvAna nivAsa karane lage the| mAthurasaMgha ke vidvAna udayamuni praziSya aura bha0 bAlacandra muni ke ziSya vinayacandra ne kumArapAla ke bhatIje prajayapAla nareza ke vihA baiThakara cunar3I rAsa banAyA thA aura usakI svopajJa TIkA bhI racI thii| unhoMne usI nagara kI tala meM baiThakara 'nirbhara paMcamI kathArAsa' kA bhI nirmANa kiyA thaa| isase spaSTa hai ki musalamAna zAsakaM samaya meM bhI jaina vidvAna apane sAhitya kI zrI vRddhi karate rahe haiN|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 14 vIM prazasti 'suloyaNAcariu' kI hai, jisake kartA gaNidevasena haiN| prastuta grantha kI 28 dhiyoM meM bharata cakravartI ke senApati jayakumAra kI dharmapatnI sulocanA kA, jo hastinApura ke rAjA akapana aura supramA devI kI suputrI thI, carita aMkita kiyA gayA hai / sulocanA anupama sundarI thI, isake svayaMvara meM aneka dezoM ke bar3e-bar3e rAjAgaNa Ae the| sulocanA ko dekhakara ve mugdha ho gae / unakA hRdaya vikSabdha ho uThA aura usakI prApti kI prabala icchA karane lage / svayaMvara meM sulocanA ne jayakumAra ko cunA / pariNAma svarUpa cakravartI bharata kA putra arkakIrti kruddha ho uThA, aura usane isameM apanA apamAna smjhaa| apane apamAna kA badalA lene ke lie arkakIrti aura jaya meM yuddha hotA hai aura anta meM jaya kI vijaya hotI hai| usa yuddha kA varNana kavi ke zabdoM meM nimna prakAra hai bhaDo ko vi khaggeNa khaggaM khalaMto, raNe sammuhe sammuho paahnnNto| bhaDo ko vi vAraNeNa vANo dalaMto, samuddhAi ududdharo NaM kyNto| bhaDo ko vi koMteNa koMtaM saraMto, kare gADha cakko arI saM phuNto| bhaDo ko vi khaMDehiM khaMDI kayaMgo, lar3attaM Na mukko sagA jo ahNgo| bhaDo ko vi saMgAma bhUmi ghulaMto, vivaNNoha giddhavalI poyaNto| bhaDo ko vi dhAeNa riNavvaTTi sIso, asivAvareI arIsANa bhiiso|| bhaDo ko vi rattappavAhe taraMto, tappaeraNaM taDi siggha ptto| bhaDo ko vi mukkA uhe vanna ittA, rahe diNNayAu vivaraNoha ittA // bhaDo ko vi itthI visANehi bhiNNo, bhaDo kovi kaMThoTa chiNNo NisaNNo / / ghattA-tahiM avasari Niya seNNu pecchibi sara jajjariyau / dhAvai bhuyatolaMtu jau baku macchara bhriyu|| 6-12 yuddha ke samaya sulocanA ne jo kucha vicAra kiyA thA, use graMthakAra ne gUMthane kA prayatna kiyA hai| sulocanA ko jina mandira meM baiThe hue jaba yaha mAlUma huA ki mahaMtAdika putra, bala aura teja sampanna pAMca so sainika zatra pakSa ne mAra DAle haiM, jo terI rakSA ke lie niyukta kiye gaye the| taba vaha apanI Atma-niMdA karatI haI vicAra karatI hai ki yaha saMgrAma mere kAraNa hI huA hai jo bahuta se sainikoM kA vinAzaka hai| prataH mujhe aise jIvana se koI prayojana nhiiN| yadi yuddha meM meghezvara (jayakumAra) kI jaya ho aura maiM unheM jIvita dekha laMgI tabhI zarIra ke nimitta AhAra kruuNgii| isase spaSTa hai ki usa samaya sulocanA ne apane pati kI jIvana-kAmanA ke lie AhAra kA bhI parityAga kara diyA thaa| isase usake pAtivratya kA uccAdarza sAmane AtA hai / yathA imaM jaMpiUNaM pauttaM jayeNaM, tumaM eha kaNNA manohAra vaNNA / surakkheha guNaM pureNeha UNaM, tau joi lakkhA praNeyA asaMkhA / susatthA variNNA mahaM dikkha diNNA, rahA cAru ciMdhA gayA jo myNdhaa| mahaMtAya puttA balA-teya juttA, sayA paMca saMkhA hayA vairi-pakkhA / purIe NihANaM varaM tuMga gehaM, phuratIha pIlaM maNIlaM karAlaM / piyA tattha rammo vare citta kamme, paraMbhIya ciMtA suu hullvttaa| riNayaM soyayaMtI iNaM ciMtavaMtI, ahaM pAva-yammA alajjA adhmmaa|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jana graMtha prazasti saMgraha mahaM kajja evaM raNaM ajja jAyaM,.... bahUNaM garANaM viNAsaM kareNaM, mahaM jIvieNaM Na kajja praNeNaM / jayA haMsatAu sa-mehesarAI, sahe maMgavAI imo somarAI / ghattA-e sayalavi saMgAmi, jIviyamANa kumAra ho / pecchami hoi pavitti, to sarIra pAhAra ho| isa taraha graMtha kA viSaya aura bhASA sundara hai| prastuta graMtha eka prAmANika kRti hai; kyoMki ise kavi ne prAcArya kundakunda ke sUlocanAcarita (prAkRta gAthA baddha) kA paddhar3iyA Adi chandoM meM anuvAda mAtra kiyA hai| graMtha gata carita bhAga bar3A hI sundara hai; kyoMki jayakumAra aura sulocanA kA carita svayaM hI pAvana rahA hai| kavi ne isa kAvya-grantha kA nirmANa rAkSasa saMvatsara meM zrAvaNa zuklA caturdazI budhavAra ke dina kiyA hai| grantha kI pAdya prazasti meM meM kavi ne apane se pUrvavartI bAlmIki vyAsa, zrIharSa, kAlidAsa, bANa, mayUra, haliya, govinda, caturmukha, svayaMbhU, puSpadaMta aura bhUpAla nAmaka kaviyoM kA ullekha kiyA hai / grantha kartA ne grantha kI pAdya prazasti meM apanI guru paramparA nimna prakAra dI hai| ve nibaDideva ke praziSya aura vimalasena gaNadhara ke ziSya the| isa grantha kI racanA mammalapurI meM huI hai| rAkSasa samvatasara sATha sambatoM meM 46 vAM hai / jyotiSa kI gaNanAnusAra eka rAkSasa samvatasara 1075 A. D. vi0 saM0 1132 26 julAI ko zrAvaNa zuklA caturdazI budhavAra ke dina par3atA hai| dUsarA san 1935 (vi0 saM0 1372) meM 16 julAI ko ukta caturdazI aura budhavAra par3atA hai| ina dono samayoM meM 240 varSa kA antara hai / inameM pahalA samaya (vi0 saM0 1132) hI isa grantha kI racanA kA sUcaka jJAta hotA hai, graMtha abhI taka aprakAzita hai| 15vIM prazasti 'pajuSNacariu' kI hai, jisake kartA kavi siddha aura siMha haiN| prastuta grantha eka aprakAzita khaNDa kAvya hai / jisameM 15 sandhiyAM haiM aura jinakI zloka saMkhyA sAr3he tIna hajAra se kama nahIM hai| isameM yaduvaMzI zrIkRSNa ke suputra pradyumnakumAra kA jIvana-paricaya guMphita kiyA gayA hai, jo jainiyoM meM prasiddha 24 kAmadevoM meM se 21veM the aura jinheM utpanna hote hI pUrva janma kA vairI eka rAkSasa uThAkara le jAtA hai aura use eka zilA ke nIce rakha detA hai| pazcAt kAlasaMvara nAma kA eka vidyAdhara use le jAtA hai aura use apanI patnI ko sauMpa detA hai| vahAM usakA lAlana-pAlana hotA hai tathA vahAM vaha aneka prakAra kI kalAoM kI zikSA pAtA hai / usake aneka bhAI bhI kalAvijJa banate haiM, parantu unheM isakI caturatA rucakara nahIM hotI, unakA mana bhI isase nahIM milatA, ve use apane se dUra karane athavA mArane yA viyukta karane kA prayatna karate haiM / para puNyAtmA jIva sadA sukhI aura sampanna rahate haiN| ataeva vaha kumAra bhI unase sadA vijayI rhaa| bAraha varSa ke bAda kumAra aneka vidyAoM aura kalAoM se saMyukta hokara vaibhava sahita apane mAtA-pitA se milatA hai| usa samaya putra-milana kA dRzya bar3A hI karuNajanaka aura dRSTavya hai| vaha vaivAhika bandhana meM baddha hokara sAMsArika sukha bhI bhogatA hai aura bhagavAna neminAtha dvArA yaha jAnakara ki 12 varSa meM dvArAvatI kA vinAza hogA, taba bhogoM se virakta ho digambara sAdhu ho jAtA hai aura tapazcaraNa kara pUrNa svAtantrya prApta karatA hai| isI se kavi ne grantha kI pratyeka sandhi puSpikA meM dharma-artha-kAma aura mokSa rUpa puruSArtha catuSTaya se bhUSita batalAyA hai / grantha kI bhASA meM svAbhAvika mAdhurya aura pada lAlitya hai hii| rasa alaMkAra aura aneka chanda bhI usakI sarasatA meM sahAyaka haiM / graMtha-prazasti kA adhyayana karane se yaha spaSTa pratibhASita hotA hai ki isa graMtha ke do racayitA vidvAn jAna par3ate haiN| unameM graMya kI prathama racanA karane vAle vidvAn kA nAma siddha kavi hai| jo paMpAiya
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 73 aura devaraNa kA putra thA / usakA yaha grantha kisI taraha khaMDita ho gayA thA aura usI avasthA meM kavi siMha ko prApta huA aura siMha kavi ne usakA samuddhAra kiyA thA / kavi siddha ne yaha graMtha kaba racA, yaha prazasti para se kucha jJAta nahIM hotA / samuddhAraka siMha kavi ne bhI usakA samaya nahIM diyA, parantu vaha anya pramAraNoM se nizcita ho jAtA hai / kavi siMha ne grantha ko vividha chandoM meM gUMtha kara use aura bhI sarasa tathA manohara banA diyA hai / kavi svayaM prAkRta, saMskRta, apabhraMza aura dezI ina cAra bhASAoM meM nipuraNa thA aura usakA kula gUjara thA / yaha eka pratiSThita kula hai jisameM aneka dharmaniSTha vyakti ho cuke haiM / kavi ke pitA kA nAma 'budha ralharaNa' thA' / aura vaha prAkRta saMskRta rUpa bhASAdvaya meM nipuNa the-- kavi ke pitA vidvAn the, bhora saMbhavataH unhoMne bhI koI grantha banAye hoM, para ve abhI upalabdha nahIM haiN| mAtA kA nAma jinamatI thA, jo zIlAdi sadguNoM se vibhUSita thI / kavi ke tIna bhAI aura bhI the, jinakA nAma zubhaMkara, guraNapravara aura sAdhAraNa yA / ye tInoM bhAI dharmAtmA aura sundara zarIra vAle the / kavi siMha ne isa grantha ko anya kisI kI sahAyatA ke binA hI banAyA thA, usane apane ko bhavabhedana meM samartha, zamI tathA kavitva ke garva sahita prakaTa kiyA hai / kavitA karane meM jisakI koI samAnatA na kara sake aisA asAdhAraNa kAvya - pratibhAvAlA vidvAn vyakta kiyA hai| sAtha hI vastu ke sAra-prasAra ke vicAra karane meM sundara buddhivAlA, samIcIna, vidvAnoM meM agraNI, sarva vidvAnoM kI vidvatA kA sampAdaka, satkavi thA, usI ne Anandaprada isa kAvya-grantha kA nirmANa kiyA hai| 1. "puNa paMpAiya devaNa gaMdaNu, bhaviyaNa jaNayaNaNayaNAnaMdaNu / buhayaNa jaNapaya paMkaya chappara, bhaNai 'siddha' paNamiya paramappau || " X X X 2. kai siddha ho virayaMta ho vigAsu, saMpattau kammavaseNa tAsu / ' 'para ka paravavvaM vihaDaMtaM jehi uddhariyaM / - pajjuNNacariu prazasti 3. jAtaH zrI nijadharmakarmanirataH zAstrArthaM sarvapriyo, bhASAbhiH pravaNazcatubhirabhavacchrI siMhanAmA kaviH / putro ralhaNa paMDitasya matimAn zrI gurjarAgomiha dRSTi - jJAna - caritra bhUSitatanuvaMze vizAle'vanI // paJjuNNacariu kI 13vIM saMdhi ke prAraMbha kA padya / 4. 'sAhAyyaM samavApya nAtra sukaveH pradyumnakAvyasya yaH' kartA'bhUd bhavabhedanaikacaturaH zrI siMhanAmA zamI sAmyaM tasya kavitva sahitaH ko nAmajAto'vano zrImajjaina matapraNIta supathe sArthaH pravRtteH kSamaH || " 'sArAsAravicAracArudhiSaNaH saddhImatAmapraNI jataH satkaviratrasarvaviduSAM vaiduSya saMpAdakaH / yenedaM caritaM pragalbhamanasA zAMtaH pramodAspadaM, pradyumnasya kRtaM kRtIvatAM jIyAt sa siMhaH kSitau / ' - caudahavIM saMdhi ke anta meM - vIM saMdhi ke anta meM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagraMtha prazasti saMgraha sAtha hI kavi ne apanI laghutA vyakta karate hue apane ko chaMda alaGkAra aura vyAkaraNa zAsa: se anabhijJa, tarkazAstra ko nahIM sunane vAlA aura sAhitya kA nAma bhI jisake karNagocara nahIM huaA, itana taka vyakta kiyA hai aura likhA hai ki aisA kavi siMha sarasvatI devI ke prasAda ko prApta kara stkviyoN| agraNI mAnya tathA manasvI priya huA hai| guru paramparA kavivara siMha ke guru muni puGgava bhaTTAraka amRtacandra the, jo tapa, tejarUpI divAkara, aura vrata niyama tathA zIla ke ratnAkara (samudra) the| tarka rUpI laharoM se jinhoMne paramata ko jhaMkolita kara diya yA-DagamagA diyA thA jo uttama vyAkaraNa rUpa padoM ke prasAraka the, jinake brahmacarya ke teja ke prAge kAma deva dUra se hI vaMkita (khaMDita) hone kI AzaMkA se mAno chipa gayA thA-vaha unake samIpa nahIM pA sakata' thA-isase unake pUrNa brahmacarya niSTha hone kA spaSTa ullekha milatA hai| prastuta bhaTTAraka amRtacaMdra una prAcArya amRtacaMdra se bhinna haiM, jo prAcArya kuMdakunda ke samayasArAdi prAbhRtatraya ke TIkAkAra aura puruSArtha siddhayupAya Adi graMthoM ke racayitA the| ve loka meM 'Thakkura' upanAma se prasiddha the / inakI samasta racanAoM kA jaina samAja meM bar3A samAdara hai| yaha vikrama kI dazavIM zatAbdI ke vidvAna the| unakI guru paramparA yadyapi prajJAta hai| parantu paTTAvalI meM unakA samaya saM0 662 diyA huA hai, vaha prAyaH ThIka jAna par3atA hai| kintu ukta bhaTTAraka amRtacaMdra ke guru mAdhavacaMdra the, jo pratyakSa dharma, upazama, dama, kSamA ke dhAraka aura indriya tathA kaSAyoM ke vijetA the aura jo usa samaya 'maladhArI deva' ke nAma se prasiddha the, aura yama tathA niyama se sambaddha the| 'maladhArI' eka upAdhi thI jo usa samaya ke kisI-kisI sAdhu sampradAya meM pracalita thii| isa upAdhi ke dhAraka aneka vidvAn prAcArya ho gae haiM / vastutaH yaha upAdhi una muni puMgavoM ko prApta hotI thI, jo durdhara pariSahoM, vividha ghora upasargoM aura zIta-uSNa tathA varSA kI vAdhA sahate hue bhI kabhI kaSTa kA anubhava nahIM karate the| aura pasIne se tara-batara zarIra hone para dhUli ke kaNoM ke saMsarga se malina zarIra ko sApha na karane tathA pAnI se dhone yA nahAne jaisI ghora bAdhA ko bhI haMsate hue saha lete the| aise RSi puMgava hI ukta upAdhi se alaMkRta kie jAte the| 5. 'chando'laMkRti-lakSaNaM na paThitaM nAnAvi tarkAgamo, jAtaM haMta na karNa gocaracaraM sAhityanAmA'pi ca / siMhaH satkaviragraNIH samabhavat prApya prasAdaM paraM, vAgdevyAH sukavitvajAtayazasA mAnyo manasvipriyaH // ' 6. tAsu sIsu tava-teya-divAyaru, vy-tv-nniym-siil-rynnaayaa| takka-lahari-jhakoliya-paramau, vara vAyaraNa pavara pasariya pau / jAsu bhuvaNa dUraMtara vakivi, dir3ha pacchaNNu mayaNu prAsaMkivi / abhayacaMda nAmeNa bhaDArau, so viharaMtu pattu buha sArau // -pajjuNNacariu prazasti 7. dekho, 'amRtacaMdra kA samaya' zIrSaka merA lekha, anekAnta varSa 8 kiraNa 4-5 /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA samaya yadyapi grantha meM racanAkAla diyA huA nahIM hai, phira bhI anya pramANoM ke AdhAra para grantha kA racanA samaya batalAne kA prayatna kiyA jAtA hai| graMtha prazasti meM 'bamhaNavADa' nagara kA varNana karate hue likhA hai ki usa samaya vahAM raNadhorI yA raNadhIra kA putra ballAla thA jo arNorAjakA kSaya karane ke lie kAlasvarUpa thA aura jisakA mAMDalika bhRtya athavA sAmanta guhilavaMzIya kSatrIya bhullaNa usa samaya bamharaNavADakA zAsaka thA' / parantu isa ullekha para se ukta rAjAoM kA rAjyakAla jJAta nahIM hotA / ataH use anya sAdhanoM se jAnane kA prayatna kiyA jAtA hai| maMtrI tejapAla ke prAbU ke lUNavasati gata saM0 1287 ke lekha meM mAlavA ke rAjA ballAla ko yazodhavala ke dvArA mAre jAne kA ullekha hai / yaha yazodhavala vikramasiMha kA bhatIjA thA aura usake kaida ho jAne ke bAda gahI para baiThA thaa| yaha kamArapAla kA mAMDalika sAmanta athavA bhRtya thA, mere isa kathana kI puSTi acalezvara maMdira ke zilAlekha gata nimna padya se bhI hotI hai "tasmAnmahI...."viditAnyakalatrapAtra, sparzo yazodhavala ityavalambate sma / yo gurjarakSitipatipratipakSamAjau, ballAlamAlabhata mAlavamedinIMdram // " yazodhavala kA vi0 saM0 1202 (1145 A.D.) kA eka zilAlekha ajarI gAMva se milA hai jisameM 'pramAravaMzodbhavamahAmaNDalezvarazrIyazodhavalarAjye' vAkya dvArA yazodhavala ko paramAravaMza kA maNDalezvara sUcita kiyA hai / yazodhavala rAmadeva kA putra thA, isakI rAnI kA nAma saubhAgyadevI thaa| isake do putra the, jinameM eka kA nAma dhArAvarSa aura dUsare kA nAma prahlAdadeva thaa| inameM yazodhavala ke bAda rAjya kA uttarAdhikArI dhArAvarSa thA / vaha bahuta hI vIra aura pratApI thA, isakI prazaMsA vastupAla-tejapAla prazasti ke 36veM padya meM pAI jAtI hai ? dhArAvarSa kA saM0 1220 kA eka lekha 'kAyadrA' gAMva ke bAhara, kAzI, vizvezvara ke maMdira se prApta huA hai / yadyapi isakI mRtyu kA koI spaSTa ullekha nahIM milA, phira bhI usakI mRtyu ukta saM0 1220 ke samaya taka yA usake antargata jAnanA caahiye| jaba kumArapAla gujarAta kI gaddI para baiThA, taba mAlavA kA rAjA ballAla, candrAvatI kA paramAla vikramasiMha aura sapAdalakSa (sAMbhara) kA cauhAna arNorAja ye tInoM rAjA paraspara meM mila gaye aura inhoMne kumArapAla ke viruddha jabaradasta pratikriyA kI; parantu unakA yaha saba prayatna niSphala huaa| kumArapAla ne 1. sari-sara-NaMdaNa-vaNa-saMchaNNau, maTha-vihAra-jiNa-bhavaNaravaNNau / bamhaNavADau NAmeM paTTaNu, pariNaraNAha-seNadalavaTTaNu / jo bhuMjai mariNakhayakAlaho, raNadhoriyaho sugraho ballAlaho / jAnu bhiccu dujjaNa-maNasallaNu, khattiu guhila uttu jahiM bhullaNu // -pradyumnacarita prazasti / 2. yazcaulukyakumArapAlanapatiH pratyarthitAmAgataM / masvA satvarameva mAlavapati ballAlamAlabdhavAn / / 3. zatru zreNIgalavidalanonnidranistrizadhAro, dhArAvarSaH samajani sutastasya vizvaprazasyaH / krodhAkAntapradhanavasudhA nizcale yatra jAtA, zcotannetrotpalajalakaNa: koNknnaadhiishplyH||36|| 4. dekho, bhArata ke prAcIna rAjavaMNa bhA01pR0 76-77 /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 jaMnagraMtha prazasti saMgraha vikramasiMha kA rAjya usake bhatIje yazodhavala ko de diyA, jisane ballAla ko mArA thA, aura isa taraha mAlavA ko gujarAta meM milAne kA prayatna kiyA gayA' / ke ballAla kI mRtyu kA ullekha aneka prazastiyoM meM milatA hai| bar3anagara se prApta kumArapAla prazasti 15 zlokoM meM ballAla kI hAra aura kumArapAla kI vijaya kA ullekha kiyA gayA hai aura likhA hai ki kumArapAla ne ballAla kA mastaka mahala ke dvAra para laTakA diyA thaa| cUMki kumArapAla kA rAjyakAla vi saM0 1966 se vi0 saM0 1226 taka pAyA jAtA hai aura isa bar3anagara prazasti kA kAla san 1951 ( vi0 saM0 1208) hai ataH ballAla kI mRtyu 1951 A. D. ( vi0 saM0 1207 ) se pUrva huI hai" / Upara ke isa kathana se yaha spaSTa mAlUma hotA hai ki kumArapAla, yazodhavala, ballAla aura prarNorAja ye saba rAjA samakAlIna haiM / ataH graMtha prazasti gata kathana ko dRSTi meM rakhate hue yaha pratIta hotA hai ki prastuta pradyumnacarita kI racanA vi0 saM0 1208 se pUrva ho cukI thI / ataH isa grantha kA racanAkAla vikrama kI 13vIM zatAbdI kA pUrvArdha honA cAhiye / pradyumnacarita kI adhikAMza pratiyoM meM antima prazasti hI dI huI nahIM hai aura jina pratiyoM meM prApta thI unameM vaha truTita evaM khaNDita avasthA meM prApta huI thI; kiMtu yaha likhate hue prasannatA hotI hai| ki bha0 mahendrakIrti Amera ke zAstrabhaNDAra kI kaI pratiyoM meM yaha prazasti pUrNarUpa se upalabdha hai / ukta bhaNDAra meM isa graMtha kI chaha pratiyA~ pAI jAtI haiN| jo vividha samayoM meM likhI gaI haiN| unameM se saM0 1577 kI prati para se ukta graMtha kI antima prazasti isa saMgraha meM dI gaI hai / 16vIM prazasti 'pAsanAha cariu' kI hai| jisake kartA kavi devacandra haiM / isa grantha kI abhI taka eka hI khaMDita prati prApta hai, jisameM 7, 76 aura 81 vAM ye tIna patra nahIM haiM / grantha meM 11 saMdhiyA~ haiM jinameM 202 kaDavakoM meM kavi ne pArzvanAtha ke carita ko bar3I khUbI ke sAtha citrita kiyA hai| sAtha meM pUrva bhavAMtaroM kA kathana bhI aMkita kiyA hai / kavi ne dodhaka chanda meM bhagavAna pArzvanAtha kI dhyAna - mudrA ko nimna vAkyoM meM citrita kiyA hai. usase pAThaka grantha kI bhASA zailI se bhI paricita ho sakeMge / khaMti " tattha silAyale thakaku jiriMgado, saMtu mahaMtu tiloya ho vaMdo / paMca- mahavvaya-uddaya kaMdho, nimmamu catta caubviha baMdho / jIva dayAvaru saMga vimukko, gaM dahalakkhaNu dhammu gurukko / jammajarA maraNujbhiya dappo, bArasa bheya tavassa mahappo / moha - tamaMdha - payAva - payaMgo, layA ruhaNe giri tuMgo | saMjama -sIla - vihUsiya deho, kamma- kasAya huzrAsaraNa pupphaMgharaNu vara tomara dhaMso, mokkha- mahAsari - kIlaraNa haMsI / indiya - sappahaM visahara maMto, appasarUva- samAhi-sarato / kevalanAraNa- payAsaraNa - kaMkhU, ghAraNa purammi nivesiya cakkhU / rigajjiya sAsu palaMbiya vAho, Niccala deha visajjiya-vAho / kaMcaraNaselu jahAM thira citto, dodhaka chaMda imo buha vutto / " ho / 1. Epigraphica Indica V. L VIII P. 200. 2. dekho, san 1951 kI likhita bar3anagara prazasti /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA isameM batalAyA gayA hai ki bhagavAna pArzvanAtha eka zilA para dhyAnastha baiThe hue haiM / ve santa mahanta trilokavartI jIvoM ke dvArA vandanIya haiM, paMca mahAvratoM ke dhAraka haiM, nirmamatva haiM, aura prakRti pradeza sthiti anubhAga rUpa cAra prakAra ke bandha se rahita haiM, dayAlu aura saMga (parigraha) se mukta haiN| dazalakSaNadharma ke dhAraka haiN| janma, jarA aura maraNa ke darda se rahita haiM / tapa ke dvAdaza bhedoM ke anuSThAtA haiN| moharUpI aMdhakAra ko dUra karane ke lie sUrya samAna haiM / kSamA rUpI latA ke prArohaNArtha ve giri ke samAna unnata haiN| jinakA zarIra saMyama aura zIla se vibhUSita hai, jo karma rUpa kaSAya hutAzana ke lie medha haiM / kAmadeva ke utkRSTa bANa ko naSTa karane vAle tathA mokSa rUpa mahAsarovara me krIr3A karane vAle haMsa haiM / indriya rUpI viSadhara so ko rokane ke lie maMtra haiM / Atma-samAdhi meM calane vAle haiM / kevalajJAna ko prakAzita karane vAle sUrya haiM, nAsAgra dRSTi haiM, zvAsa ko jItane vAle haiM, jinake bAhu lamvAyamAna haiM aura vyAdhiyoM se rahita jinakA nizcala zarIra hai / jo sumeru parvata ke samAna sthira citta hai / '' yaha pArzvanAtha kI usa dhyAna-samAdhi kA paricAyaka hai jo karmAvaraNa kI nAzaka hai| kavi ne apanA yaha khaNDa kAvya guMdijja nagara ke pArzvanAtha maMdira meM banAkara samApta kiyA hai| guMdijja nagara dakSiNa meM hI kahIM avasthita hogaa| kavi devacanda mUlasaMgha dezI gaccha ke vidvAna vAsavacanda ke ziSya the| grantha kI antima prazasti meM guruparamparA kA nimna prakAra ullekha hai-zrIkIti, devakIrti, maunIdeva, mAdhavacandra, abhayanandI, vAsavacandra aura devacandra / grantha meM racanAkAla diyA huA nahIM hai, jisase yaha batalAnA kaThina hai ki graMtha kaba banA hai| kyoMki tadviSayaka sAmagrI sAmane nahIM hai| graMtha kI yaha prati saM0 1468 ke durmati nAma saMvatsara ke pUsa mahIne ke kRSNa pakSa meM alAuddIna ke rAjya kAla meM bhaTTAraka narendrakoti ke padAdhikArI bhaTTAraka pratApakIti ke samaya meM devagiri mahAdurga meM agravAla zrAvaka paNDita gAMgadeva ke putra pAsarAja ke dvArA likhAI gaI hai| aba taka mujhe vAsavacandra nAma ke do vidvAnoM kA patA calA hai, jinameM eka kA ullekha khajurAhA ke saM0 1011 vaizAkhasudI 7 somavAra ke dina utkIrNa kiye gaye jinanAtha maMdira ke zilAlekha meM diyA huA hai jo vahAM ke rAjA dhaMga ke rAjyakAla meM khodA gayA thaa| dUsare vAsavacandra kA ullekha zravaNa belgola ke zillalekha naM0 55 meM pAyA jAtA hai jo zaka saM0 1022 (vi0 saM0 1157) kA hai| usa lekha ke 25 veM padya meM vAsavacandra munIndra syAdvAdavidyA ke vidvAna the, karkaza tarka karane meM unakI buddhi calatI thii| unhoMne cAlukya rAjA kI rAjadhAnI meM bAlasarasvati kI upAdhi prApta kI thii| inameM dvitIya vAsavacandra devacandra ke guru ho sakate haiN| yadi yahI vAsavacandra devacandra ke guru hoM to inakA samaya vikrama kI 12 vIM zatAbdI ho sakatA hai| 17vIM prazasti 'sayalavihivihANakavva' kI hai, jisake kartA kavinayanandI hai, jinakA paricaya tIsarI prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 18vIM prazasti 'aNuvaya-rayaNa-paIba' kI hai jisakA parivaya 13 vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 1. See Epigraphica Indica VOLT Page 136. 2. vAsavacandra munIndro rundra syAdvAdatarka-karkaza-dhiSaNaH / cAlukya kaTakamadhye bAlasarasvati riti prasiddhiH prAptaH // -zravaNa bellola zilAlekha 25
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ mainapaMtha prazasti saMgraha 19vIM prazasti 'bAhubalIcarita' kI hai, jisake kartA kavi dhanapAla haiN| prastuta grantha meM aThAraha saMdhiyAM haiM / kavi kathA sambandha ke bAda sajjana durjana kA smaraNa karatA humA kahatA hai ki 'nIma ko yadi dUdha se siMcana kiyA jAya to bhI vaha apanI kaTukatA kA parityAga nahIM krtii| Ikha ko yadi zastra se kATA jAya to bhI vaha apanI madhuratA nahIM chodd'tii| usI taraha sajjana-darjana bhI apane svabhAva ko nahIM ddte| sUrya tapatA hai aura candramA zItalatA pradAna karatA hai|' grantha meM Adi brahmA RSabhadeva ke putra bAhubalI kA, jo samrATa bharata ke kaniSTha bhrAtA aura prathama kAmadeva the, caritra diyA huA hai / bAhubalI kA zarIra jahAM unnata aura sundara thA vahAM vaha bala pauruSa se bhI sampanna thaa| ve indriya vijayI aura ugra tapasvI the| ve svAbhimAnapUrvaka jInA jAnate the, paraMtu parAdhIna jIvana ko mRtyu se kama nahIM mAnate the| unhoMne bharata samrAT se jala-malla aura dRSTi yuddha meM vijaya prApta kI thI, pariNAma svarUpa bhAI kA mana apamAna se vikSubdha ho gayA aura badalA lene kI bhAvanA se unhoMne apane bhAI para cakra calAyA; kintu devopunIta astra 'vaMza-ghAta' nahIM karate / isase caka bAhubalI kI pradakSiNA dekara vApisa lauTa gayA-vaha unheM koI nukasAna na pahuMcA sakA / bAhubalI ne raNabhUmi meM bhAI ko kaMdhe para se nIce utArA aura vijayI hone para bhI unheM saMsAra-dazA kA bar3A vicitra anubhava huaa| ve socane lage ki bhAI ko parigraha kI cAhane aMdhA kara diyA hai aura ahaMkAra ne unake viveka ko bhI dUra bhagA diyA hai| para dekho, duniyA meM kisakA abhimAna sthira rahA hai ? ahaMkAra kI ceSTA kA daNDa hI to apamAna hai / tumheM rAjya kI icchA hai to lo ise samhAlo aura jo usa gaddI para baiThe use apane kadamoM meM jhukAlo, usa rAjya sattA ko dhikkAra hai, jo nyAya anyAya kA viveka bhulA detI hai| bhAI-bhAI ke prema ko naSTa kara detI hai aura insAna ko haibAna banA detI hai| aba maiM isa rAjya kA tyAga kara AtmasAdhanA kA anuSThAna karanA cAhatA hU~ aura sabake dekhate-dekhate hI ve tapovana ko cale gaye, jahAM digambara mudrA dvArA eka varSa taka kAyotsarga meM sthita rahakara usa kaThora tapazcaryA dvArA Atma-sAdhanA kI, pUrNa jJAnI vana svAtmopalabdhi ko prApta hue| graMtha meM aneka sthala kAvyamaya aura alaMkRta milate haiN| kavi ne apane se pUrvavartI aneka kaviyoM aura unakI racanAoM kA bhI ullekha kiyA hai| kavi ne isa grantha kA nAma 'kAmacariu' kAmadevacarita bhI prakaTa kiyA hai aura use guNoM kA sAgara batalAyA hai / grantha meM yadyapi chaMdoM kI bahulatA nahIM hai| phira bhI 11vIM saMdhi meM dohoM kA ullekha avazya huA hai / grantha racanA usa samaya kI hai jaba hiMdI bhASA kA vikAsa ho rahA thaa| kavi ne ise vi0 saM0 1454 meM vaizAkha zuklA trayodazI ko svAti nakSatra meM sthita siddhi yoga meM somavAra ke dina, jabaki caMdramA tulArAsI para sthita thA, pUrNa kiyA hai| prantha nirmANa meM preraka. prastuta graMtha caMdravADa nagara ke prasiddha rAja zreSThI aura rAjamaMtrI, jo jAyasa yA jaisavAla vaMza ke bhUSaNa the, sAhUvAsAdhara kI preraNA se kI hai aura ukta graMtha unhIM ke nAmAMkita kiyA hai / vAsAdhara ke pitA 1. Nibu ko vi jai khIrahiM siMcA, to viNa so kuDuvattaNu muMcai / ucchu ko vi jaha satye khaMDai, to vi Na so maharattaNu chaMDai / dujjaNa supraNa sahAveM tappara, sUrutavai sasaharu sIyarakaru // -bAhuvalicariu
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kA nAma somadeva thA, jo saMbharI nareMdra karNadeva ke maMtrI the| kavi ne sAha vAsAdhara ko samyaktvI, jina caraNoM ke bhakta jinadharma ke pAlana meM tatpara, dayAlu, bahu-lokamitra, mithyAtva rahita aura vizuddha citta vAlA batalAyA hai| sAtha hI Avazyaka dainika SaTkarmoM meM pravINa, rAjanIti meM catura aura aSTamUla guNoM ke pAlana meM tatpara prakaTa kiyA hai| inakI patnI kA nAma ubhayazrI thA, jo pativratA aura zIlavrata kA pAlana karane vAlI tathA caturvidha saMgha ke lie kalpanidhi thii| inake pATha putra the, jasapAla, jayapAla, ratapAla, caMdrapAla, viharAja, puNyapAla, vAhar3a aura ruupdev| ye sabhI putra apane pitA ke samAna hI suyogya catura aura dharmAtmA the| ina ATha putroM ke sAtha sAhu vAsAdhara apane dharma kA sAdhana karate the| ___ isa yaMtra meM kavi ne apane se pUrva hone vAle kucha khAsa vidvAnoM kA aura unakI kucha prasiddha kRtiyoM ke nAmollekha ke sAtha ullekha kiyA hai| jaise kavi cakravartI dhIrasena, jainendra vyAkaraNakartA devanaMdI (pUjyapAda) zrI vajrasUri aura unake dvArA racita Sadarzana pramANa graMtha, mahAsena sulocanAcarita, raviSeraNa-padmacarita, jinasena harivaMzapurANa, munijaTila varAMgacarita, dinakarasena kaMdarpacarita, padmasena-pArzvanAthacarita, amatArAdhanA gariNa ambasena, caMdraprabhacarita, dhanadattacarita, kavi viSNusena, munisiMhanaMdi-anuprekSA, vakAra maMtra-naradeva, kavi asaga-vIracarita, siddhasena, kavi goviMda, jayadhavala, zAlibhadra, caturmukha, droNa, svayaMbhU, puSpadaMta, aura seDhu kavi kA ullekha kiyA gayA hai| kavi paricaya kavi dhanapAla gujarAta deza ke madhya meM 'palhaNapura'' yA pAlanapura ke nivAsI the| vahA~ vIsaladeva rAjya karate the, jo pRthvI ke maNDana aura sakala upamAnoM se yukta the| usI nagara meM nirdoSa puravADa vaMza meM, jisameM agaNita pUrva puruSa ho cuke haiM, 'bhoMvai' nAma ke eka rAjazreSThI the, jo jina bhakta aura dayA guNa 1. pAlanapura (palhaNapura) Palanpur AbU rAjya ke paramAravaMzI dhArAvarSa saM0 1220 (1163 I.) se 1276 I0 san 1216 taka pAbU kA rAjA dhArAvarSa thA, jisake kaI lekha mila cuke haiN| usake kaniSTha bhrAtA yazodhavala ke putra pralhAdana deva (pAlanasI) ne apane nAma para basAyA thaa| yaha bar3A vIra yoddhA thA aura vidvAna bhI thaa| isI se ise kaviyoM ne pAlaNapura yA palhaNapura likhA hai| yaha gujarAta deza kI rAjadhAnI thii| yahAM aneka rAjAmoM ne zAsana kiyA hai| prAba ke zilAlekhoM meM paramAra vaMza kI utpatti aura mAhAtmya kA varNana hai aura prahlAdanadeva kI prazaMsA kA bhI ullekha hai| jisa samaya kumArapAla zatrujayAdi tIrthoM kI yAtrA ko gayA, taba prahlAdana deva bhI sAtha meM thaa| purAtana-prabaMdha saMgraha pR0 43) prahlAdana deva kI prazaMsA prasiddha kavi somezvara ne kItikaumudI meM mora tejapAla maMtrI dvArA banavAe hue lUNavasahI kI prazasti meM kI hai| yaha prazasti vi0 saM0 1287 meM prAbU para delavAsA gAMva ke neminAtha maMdira meM lagAI gaI thii| mevAr3a ke guhila vaMzI rAjA sAmaMtasiMha aura gujarAta ke solaMkI rAjA ajayapAla kI lar3AI meM, jisameM vaha ghAyala ho gayA thA prahlAdana ne bar3I vIratA se lar3akara gujarAta kI rakSA kI thii| prastuta pAlanapura meM digambara-zvetAmbara donoM hI sampradAya ke loga rahate the| dhanapAla ke pitAmaha to vahAM ke rAjya zreSThI the / zvetAmbara samAja kA to yaha pramukha kendra hI thaa| yahAM unake aneka graMtha lipi.kiye gae / jinadatta sUri bhI vahAM rahe haiN|
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana paMca prazasti saMgraha se yukta the| yaha kavi dhanapAla ke pitAmaha the, inake putra 'suhaDaprabha' zreSThI the, jo dhanapAla ke pitA the| kavi kI mAtA kA nAma 'suhaDA devI' thA inake do bhAI aura bhI the, jinakA nAma saMtoSa aura harirAja thaa| inake guru prabhAcaMdra the, jo apane bahuta se ziSyoM ke sAtha dezATana karate hue usI palhaNapura meM Aye the, dhanapAla ne unheM praNAma kiyA, aura muni ne AzIrvAda diyA ki tuma mere prasAda se vicakSaNa hoge| mastaka para hAtha rakhakara bole ki maiM tumheM maMtra detA huuN| tuma mere mukha se nikale hue akSaroM ko yAda kro| AcArya prabhAcaMdra ke vacana sunakara dhanapAla kA mana prAnandita huA, aura usane vinaya se unake caraNoM kI vandanA kI, aura pAlasya rahita hokara guru ke prAge zAstrAbhyAsa kiyA, aura sukavitva bhI pA liyaa| pazcAt prabhAcaMdra gaNI khaMbhAta dhAranagara aura devagiri (daulatAbAda) hote hue yoginI pura aaye| dehalI nivAsiyoM ne usa samaya eka mahotsava kiyA aura bhaTTAraka ratnakIti ke paTTa para unheM pratiSThita kiyaa| bhaTTAraka prabhAcaMdra ne muhammadazAha tugalaka ke mana ko anuraMjita kiyA thA aura vidyA dvArA vAdiyoM kA manoratha bhagna kiyA thA' / muhammadazAha ne vi0 saM0 1381 se 1408 taka rAjya kiyA hai| bhaTTAraka prabhAcaMdra kA bhaTTAraka ratnakIrti ke paTTa para pratiSThita hone kA samarthana bhagavatI ArAdhanA kI paMjikA TIkA kI usa lekhaka prazasti se bhI hotA hai jise saMvat 1416 meM inhIM prabhAcaMdra ke ziSya brahmanAthUrAma ne apane par3hane ke lie dillI ke bAdazAha phIrojazAha tugalaga ke zAsanakAla meM likhavAyA thA, usameM bha0 ratnakIrti ke paTTa para pratiSThita hone kA spaSTa ullekha hai| phIrojazAha tugalaka ne saM0 1408 se 1445 taka rAjya kiyA hai| isase spaSTa hai ki bha0prabhAcaMdra saM0 1416 se kucha samaya pUrva bhaTTAraka padapara pratiSThita huye the aura sakala upamAoM se yukta the|| kavivara dhanapAla guru AjJA se sauripura tIrtha ke prasiddha bhagavAna neminAtha jinakI vandanA karane ke liye gae the| mArga meM inhoMne candravADa' nAma kA nagara dekhA, jo jana dhana se paripUrNa aura utuMga jinAlayoM se vibhUSita thA, vahAM sAhu vAsAdhara kA banavAyA huA jinAlaya bhI dekhA aura vahAM ke zrI arahanAtha jinakI vandanA kara apanI gardA tathA niMdA kI aura apane janma-jarA aura maraNa kA nAza hone kI kAmanA vyakta kii| isa nagara meM kitane hI aitihAsika puruSa hue haiM jinhoMne jainadharma kA anuSThAna karate hue vahAM ke rAjya maMtrI raha kara prajA kA pAlana kiyA hai| kavi kA samaya pandrahavIM zatAbdI hai| 20vIM prazasti (caMdappahacariu) nAma ke grantha kI hai, jinake kartA kavi yazaHkIrti haiN| prastuta grantha meM gyAraha saMdhiyA~ haiM jinameM jainiyoM ke AThaveM tIrthakara candraprabha kA jIvana paricaya aMkita kiyA gayA hai / grantha kA carita bhAga ur3A hI sundara aura prAMjala hai| isakA adhyayana karane se jaina tIrthaMkara kI Atma-sAdhanA kI rUparekhA kA jahAM parijJAna hotA hai vahAM prAtma-sAdhanA ke sundara upAya kI bhI jAnakArI ho jAtI hai| 1. tahiM bhavahiM sumahocchava vihiyau, siri rayaNakitti paTeM nnihiu| mahamaMdasAhi maNuraMjiyau, vijjahiM vAiya maNu bhaMjiyau / -bAhubali cariu prazasti 2. saMvat 1416 varSe caitra sudi paJcamyAM somavAsare sakalarAja ziromukuTamANikyamarIcipiMjarIkRta caraNa kamala pAdapIThasya zrIperojasAheH sakalasAmrAjyadhurIvibhrANasya samaye zrI dilyAM zrI kundakundAcAryAnvaye sarasvatI gacche balAtkAragaNe bhaTTAraka zrI ralakIti deva paTTodayAdritaruNataraNitvamurvIkurvANaMraNaH (gaH) bhaTTAraka zrI prabhAcandradeva ziSyANAM brahmanAthUrAma / ityArAdhanA paMjikAyAM graMtha prAtma paThanArtha likhApitam / -prArA. paMji. praza0vyAvara bhavana pra0 3. dekho, candravATa kA itihAsa nAma kA merA lekha, manekAnta varSa 8 / :
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 81 kavi ne apanA sabhI kathana kAvya-zailI se kiyA hai, kintu sAdhya - carita bhAga ko sarala zabdoM meM rakhane kA prayatna kiyA gayA hai| isameM vividha chandoM kI bharamAra nahIM hai / kavi ne isa grantha ko 'huMbaDa' kulabhUSaNa kumarasiMha ke suputra siddhapAla ke anurodha se banAyA thA, ve unmatta grAma ke nivAsI the / ataeva grantha siddhapAla ke hI nAmAMkita kiyA gayA hai| samaya vicAra granthakartA ne granya meM racanAkAla nahIM diyA; kintu zrAdya prazasti meM nimna vidvAnoM kA ullekha mAtra kiyA hai| sAtha hI, prAcArya samantabhadra ke muni jIvana ke samaya ghaTane vAlI aura AThaveM tIrthaMkara ke stotra kI sAmarthya se candraprabha kI mUrti ke prakaTa hone kI ghaTanA kA ullekha karate hue akalaMka, pUjyapAda, jinasena aura siddhasena nAma ke apane se pUrvavartI vidvAnoM kA ullekha kiyA hai| jisase yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki prastuta graMtha bhaTTAraka guNakIrti ke ziSya yaza kIrti kI kRti nahIM hai / granthakA bhASA sAhitya bhI pANDavapurANa ke kartA yaza: kIrti se gambhIra praur3ha aura prabhAvaka hai / kucha vidvAna ise ukta yazaH kIrti ko aura pANDavapurANa ke kartA yazaH kIrti, donoM ko eka batalAte haiM, parantu ve isakA koI pramANa nahIM dete haiM / sAtha hI, donoM granthoM kI sandhi - puSpikAtroM meM bhI bhArI antara hai| bhaTTAraka yazaH kIrti apane pratyeka grantha kI sandhi- puSpikA meM 'siri guNakIrti sissa muriNa jasakitti viraie' vAkya ke sAtha ulleqhita karate haiM, jisase spaSTa hai ki ukta kRti bha0 guNakIrti ke ziSya yazaH kIrti kI racI huI hai| kiMtu candraprabha caritra ke kartA ne apane grantha kI kisI bhI saMdhi meM guraNakIti ke ziSya yazaH kIrti kA koI ullekha nahIM kiyA hai| jisase prastuta yazaHkIrti pANDavapurANAdi ke kartA bha0 yazaH kIrti se bhinna ho jAte haiM / jaisA ki grantha ke nimna saMdhi vAkya se prakaTa hai : "iya siri caMdappahacarie mahAkavve mahAkai jasakitti viraie mahAbhavva siddhapAla savaraNabhUsaNe caMdappahasAmiriNavvAraNa gamaraNa vaNNarogAma eyA rahamo- saMdhI pariccheu samatto / " guNakIrti ke ziSya yazaH kIrti ne kahIM bhI apane ko mahAkavi sUcita nahIM kiyA hai; kintu candraprabhu carita ke karttA ne apane ko 'kahAkavi' bhI prakaTa kiyA hai| ataH Upara ke isa vivecana se yaha spaSTa ho jAtA hai ki prastuta grantha ke kartA inase bhinna aura pUrvavartI haiN| inakA samaya sambhavataH 11vIM - 12vIM zatAbdI jJAta hotA hai / graMtha abhI aprakAzita hai aura use prakAza meM lAne kI AvazyakatA hai / 1 21vIM, 22vIM, 23vIM aura 24vIM prazastiyA~ krama se 'pANDavapurANa' harivaMza purANa, nirAtrikahA, aura ravivaukathA kI haiN| jinake karttA bha0 yazaH kIrti haiM / pANDavapurANa meM 34 saMdhiyAM haiM jinameM bhagavAn neminAtha kI jIvana-gAthA ke sAtha yudhiSThira, bhIma, arjuna, nakula aura sahadeva, aura kauravoM ke paricaya se yukta kauravoM se hone vAle yuddha meM vijaya, neminAtha, yudhiSThira, bhIma aura arjuna kI tapazcaryA tathA nirvAraNa prApti, nakula, sahadeva kA sarvArthasiddhi prApta karanA aura valadeva kA pUveM svarga meM jAne kA ullekha kiyA hai / kavi yazaH kIrti vihAra karate hue navagAMva nAma ke nagara meM Ae, jo dillI ke nikaTa thA, vahAM unhoMne isakI racanA vi0 saM0 1467 meM samApta kI hai| graMtha meM nArI kA varNana paramparAgata upamAnoM se alaMkRta hai, kintu zArIrika sauMdarya kA acchA varNana kiyA gayA hai--' jAhe giyaMtihe raivi ukkhijjai' - jise dekhakara rati bhI khIja uThatI hai| itanA hI nahIM kintu usake sauMdarya se indrANI bhI khinna ho jAtI hai - 'lAyoM vAsavapiya jUrai' kavi ne jahAM zarIra ke
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jainagraMtha prazasti saMgraha bAhya sauMdarya kA kathana kiyA hai vahAM usake antara prabhAva kI bhI sUcanA kI hai / chandoM meM paddhaDiyA ke atirikta AraNAla, duvaI, khaMDaya, helA, jaMbhoTTiyA, racitA, malayavilAsiyA, pAvalI, catuSpadI, sundarI, vaMzastha, gAhA, dohA aura vastu chanda kA prayoga kiyA hai| kahIM-kahIM bhASA meM anuraNanAtmaka zabdoM kA prayoga bhI milatA hai| kavi ne yaha grantha zAha hemarAja ke anarodha se banAyA hai jo dillI ke bAdazAha mubArika zAha ke maMtrI the / inhoMne dillI meM eka caityAlaya bhI banavAyA thA, jisakI pratiSThA saM0 1467 se pUrva ho cukI thI; kyoMki saM0 1467 meM nirmita graMtha meM usakA ullekha kiyA hai| graMtha kI saMdhiyoM ke saMskRta padyoM meM grantha nirmANa meM preraka hemarAja kI maMgala kAmanA kI gaI hai aura yaha granya unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai / graMtha kI antima prazasti meM hemarAja ke parivAra kA vistRta paricaya diyA huA hai / __ 22vIM prazasti 'harivaMzapurANa' kI hai jisameM 13 saMdhiyAM aura 267 kaDavaka haiM jo cAra hajAra zlokoM ke pramANa ko lie hue haiN| inameM kavi ne bhagavAn neminAtha aura unake samaya meM hone vAle kaurava pANDava yuddha aura vijaya kA saMkSipta paricaya diyA gayA hai arthAt mahAbhArata kAlIna jaina mAnyatA sammata paurANika AkhyAna diyA huA hai / grantha meM kAvyamaya aneka sthala alaMkRta zailI se variNata haiN| usameM nArI ke bAhya rUpa kA hI citraNa nahIM kiyA gayA, kintu usake hRdaya-sparzI prabhAva ko bhI aGkita kiyA hai / kavi ne graMtha ko yadyapi paddhaDiyA chanda meM racane kI ghoSaNA kI hai, kintu prAraNAla, duvaI, khaMDaya, jaMbhoTiyA, vastubaMdha aura helA Adi chandoM kA bhI prayoga yatra-tatra kiyA gayA hai / aitihAsika kathanoM kI pradhAnatA hai, paraMtu sabhI varNana sAmAnya koTi ke haiM unameM tIvratA kI abhivyakti nahIM hai| yaha grantha hisAra nivAsI agravAla vaMzI gargagotrI sAhu divaDhA ke anurodha se banAyA gayA thA, sAhu divaDDA parameSThI ArAdhaka, indriya-viSayavirakta, saptavyasanarahita, aSTamUlagurAgadhAraka tattvArthazraddhAnI, aSTa aMga paripAlaka, gyAraha pratimA pAgadhaka, aura bArahavratoM kA anuSThApaka thA, usake dAna-mAna kI kavi yaza.kIrti ne khUba prazaMsA kI hai| usI ke anurodhavaza yaha grantha vi0 saM0 1500 meM bhAdrapada zuklA ekAdazI ke dina 'iMdauri' indrapura yA indrapurI (dillI) meM jalAlakhAM ke rAjya meM samApta huyA hai| ___ 23vIM prazasti 'jinarAtrikathA' kI hai, jisameM zivarAtri kathA kI taraha bhagavAna mahAvIra ne jisa rAtri meM avaziSTa aghAti karma kA vinAza kara pAvApura se mukti pada prApta kiyA thA usI kA varNana prastuta kathA meM kiyA gayA hai / usa dina aura rAtri meM vrata karanA, tathA tadanusAra prAcAra kA pAlana karate hue prAtma-sAdhanA dvArA prAtma-zodhana karanA kavi kI racanA kA pramukha uddezya hai| 24vIM prazasti ravivrata kathA kI hai, jisameM ravivAra ke vrata se lAbha aura hAni kA varNana karate hae, ravivrata ke anuSThApaka aura usakI nindA karane vAle donoM vyaktiyoM kI acchI burI pariNatiyoM se niSpanna phala kA nirdeza karate hue vrata kI sArthakatA, aura usakI vidhi Adi kA sundara vivecana kiyA gayA hai| 1. jhaM jhaNaNa jhaNaNa jhallari vi saha,TaM TaM karaMta kari vIra baMTa ! kaMsAla tAla saddai karaMti, mihuNaiM iva viDivi puNa mitaMti / Dama Dama Dama DamarU saddiyAI, bahu Dhola nisANaI vajjiyAI / 2. jeNa karAvau jiNa-ceyAlau, puNNaheu cira-raya-pakkhAliu / dhaya-toraNa-kalasehiM pralaMkiu, jasu gurutti harijaNu vi saMkiu / 3. dANeNa jAsu kittI para uvayArasu saMpayA jassa / Niya putta kalatta sahiu NaMdau divaDhAkhya iha bhuvaNe // -harivaMza purANa prathama saMdhi
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA * kavi paricaya bhaTTAraka yazaH kIrti kASThAsaGgha mAthuragaccha aura puSkaragaraNa ke bhaTTAraka guNakIrti ( tapazcaraNa se jinakA zarIra kSINa ho gayA thA) ke laghu bhrAtA aura paTTadhara the / yaha usa samaya ke suyogya vidvAn aura kavi the, tathA saMskRta, prAkRta aura apabhraMza bhASA ke acche vidvAn the / inhoMne saM0 1486 meM bibudha zrIdhara ke saMskRta bhaviSyadatta caritra aura apabhraMza bhASA kA 'sukamAlacarita' ye donoM grantha likhavAye the / inhoMne mUrtiyoM kI pratiSThA bhI karAI thii| gvAlira ke bha0 maMdira meM inake dvArA pratiSThita mUrtiyAM virAjamAna haiM / yaha gvAliyara ke zAsaka tomara vaMzIya rAjA DUMgarasiMha ke samaya meM hue haiM jisane saM0 1481 se saM0 1510 taka rAjya kiyA hai / yaha jainadharma kA zraddhAlu thA / isane usa samaya saikar3oM mUrtiyAM gvAliyara ke kile meM utkIrNa karAI thI, jinakI khudAI kA kArya 33 varSa paryanta calA thA / inake mahAkavi raidhU jaise ziSya the / raidhU ne apane 'sammai jinacariu' nAmaka grantha- prazasti meM yaza kIrti kA nimna zabdoM meM guraNa - gAna kiyA hai "tAhikamAgayatava taviyaMgo, riNacubbhAsiya-pavayaraNa saMgo / bhavva-kamala-saMboha-payaMgo, vaMdivi siri jasakitti prasaMgo / tassa pasAe~ kavvu payAmi, cirabhavi vihiu asura rigaNNA sami / / " bhaTTAraka yazaH kIrti ko mahAkavi svayaMbhU deva kA 'harivaMza purANa' (riTTheNe micariu ) jIrNazIrNa dazA meM prApta huA thA aura jo khaMDita bhI ho gayA thA, jisakA unhoMne gvAliyara ke kumAra nagara ke jaina maMdira meM vyAkhyAna karane lie uddhAra kiyA thA aura isameM apanA nAma bhI aGkita kara diyA thA yaha kavi raidhU ke to guru the hI, inakI aura inake ziSyoM kI preraNA se kavi raidhU ne aneka graMthoM kI racanA hai / inakA samaya vikrama kI 15vIM zatAbdI hai / 1. to sIsu siddha guNa kittiNAsu, tava tAveM jAsu sarIsa khAmu / to baMdhatru jasa muNi sIsu jAu, Ayariu paNAsiya domu-rAu / - harivaMzapurANa praza0 2. "saM0 1486 varSe prazvaNivadi 13 somadine gopAcaladurge rAjA DUMgarendrasiMha deva vijayarAjya pravartamAne zrIkASThAsaMghe mAthurAnvaye puSkaragaNe prAcArya zrIbhAvasena devAstatpaTTe zrIsahasrako tidevAstatpaTTe zrI guNakIrtidevAstacchaSyeNa zrIyazaH kIrtidevena nijajJAnAvaraNI karma kSayArtha idaM sukamAlacaritaM likhApitaM kAyastha yAjana putra thalU lekhanIyaM / " "saM0 1486 varSe prASAr3ha vadi 7 gurudine gopAcaladurge rAjA DUMgarasI (si) ha rAjya pravartamAne zrI kASThAsaMdhe mAthurAnvaye puSkaragaNe prAcArya zrI sahasrakIrtidevAstatpaTTe zrAcArya guNakIrti devAsticchiSya zrIyazaH kIrtidevAstena nija jJAnAvaraNI karmakSayArthaM idaMbhaviSyadatta paMcamIkathA likhApitam / " 3. taM jasattiNihi uddharathiu, Nie vi sattu harivaMsacchariu / - guru siri-guNa - kitti pasAe~, kiu paripuNNu maNaho praNurAe~ / saraha sadaM (?) seThi prAeseM, kumari Nayari prAviu saviseseM / goramI visAlae, paNiyArahe jiNavara ceyAlae / sAvayajaNaho purau vakkhANiu, didumicchattu mohu pravamANiu / - harivaMza purANa prazasti narAyaNA prati
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 maina paMpa prazasti saMgraha 25vIM prazasti 'pAsaNAhacariu' kI hai, jisake kartA kavi zrIdhara haiN| prastuta grantha eka khaNDa kAvya hai / grantha meM 12 sandhiyA~ haiM jinakI zloka saMkhyA DhAI hajAra se Upara hai / grantha meM jainiyoM ke tevIsaveM tIrthakara bhagavAna pArzvanAtha kA jIvana-paricaya aMkita kiyA gayA hai| kathAnaka vahI hai jo anya prAkRtasaMskRta ke graMthoM meM upalabdha hotA hai / grantha ke prArambha meM kavi ne dillI nagara kA acchA paricaya diyA hai| usa samaya dillI joyaNipura, yoginIpura ke nAma se vikhyAta thI, jana-dhana se sampanna, uttuMga sAla (koTa) gopura, vizAlaparikhA, raNamaMDapoM, sundara mandiroM, samada gaja-ghaTAoM, gatizIla turaMgoM, dhvajAroM se alaMkRta thI, tathA striyoM kI nUpura dhvani ko sundara nAcate hue mayUroM aura vizAlahaTTa mArgoM se vibhUSita thii| aura vaha hariyAnA deza meM thii| kavi ne graMtha kI samApti-sUcaka sandhi-puSpikA gadya meM na dekara svayaMbhU aura nayanandI kavi ke samAna padya meM dI hai| __zrIdhara ne isa grantha kI racanA dillI meM usa samaya kI, jaba vahAM tomaravaMzI kSatriya anaMgapAla tRtIya kA rAjya zAsana cala rahA thA / yaha anaMgapAla apane do pUrvajoM se bhinna thaa| bar3A pratApI evaM vIra thaa| isane hammIra vIra kI sahAyatA kI thii| ye hammIra vIra anya koI nahIM, gvAliyara ke parihAra vaMza kI dvitIya zAkhA ke hammIradeva jAna par3ate haiM, jinhoMne saM0 1212 se 1224 taka gvAliyara meM rAjya kiyA hai| para anaMgapAla se inakA kyA sambandha thA, yaha kucha jJAta nahIM ho sakA / usa samaya dillI vaibhava sampanna thI, usameM vividha jAti aura dharma vAle loga basate the| graMtha racanA meM preraka sAhu naTTala ke pitA kA nAma 'pAlhaNa' thaa| inakA vaMza agravAla thA, aura vaha sadA dharma-karma meM sAvadhAna rahate the| inakI mAtA kA nAma 'memaDiya' thA, jo zIlarUpI sat AbhUSaNoM se alaMkRta thI, aura bAMdhavajanoM ko sukha pradAna karatI thii| sAhU naTTala ke do jyeSTha bhAI aura bhI the, rAghava aura soDhala / inameM rAghava baDA hI sandara evaM rUpavAna thaa| use dekhakara kAminiyoM kA citta dravita ho jAtA thaa| aura soDhala vidvAnoM ko AnandadAyaka, guru bhakta tayA arahaMtadeva kI stuti karane vAlA thA, jisakA zarIra vinaya rUpI AbhUSaNoM se alaMkRta thA, tathA bar3A buddhimAna aura dhIra-vIra thaa| naTTalasAhu ina sabameM laghu puNyAtmA sundara aura janavallabha thaa| kUlarUpI kamaloM kA AkAra aura pAparUpI pAMza (raja) kA nAzaka. tIrthakara kA pratiSThApaka, bandIjanoM ko dAna dene vAlA, paradoSoM ke prakAzana se virakta, ratnatraya se vibhUSita, aura caturvidha saMgha ko dAna dene meM sadA tatpara rahatA thaa| usa samaya dillI ke jainiyoM meM vaha pramukha thA, vyasanAdi-rahita ho zrAvaka ke vratoM kA anuSThAna karatA thaa| sAhu naTTala kevala dharmAtmA hI nahIM the, kintu uccakoTi ke kuzala vyApArI bhI the| usa samaya unakA vyApAra aMga-baMga, kaliGga, karnATaka, nepAla, bhoTa, pAMcAla, cedi, gaur3a, Thakka, (paMjAba), kerala, marahaTTa, bhAdAnaka, magadha, gurjara, soraTha aura hariyAnA Adi dezoM aura nagaroM meM cala rahA thaa| yaha vyApArI hI nahIM the; kintu rAjanIti ke catura paMDita bhI the| kuTumbIjana to nagara seTha the, aura Apa svayaM tomaravaMzI anaMgapAla (tRtIya) ke AmAtya the| Apane 1. isa siri pAsacaritaM, raiye buhasirihareNa guNa bhariyaM / aNumaNNiyaM maNojjaM, NaTTala nAmeNa bhavveNa // 1 // vijayaMta vimANAmo vAmAdevIi NaMdaNo jAmo / kaNayappaha caviUNaM paDhamo saMdhI parisamatto // 2 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kavi zrIdhara se, jo hariyAnA deza se yamunA nadI ko pAra kara usa samaya dillI meM Aye the, grantha banAne kI preraNA kI thI, taba kavi ne isa sarasa khaNDa-kAvya kI racanA vi0 saM0 1186 agahana vadI aSTamI ravivAra ke dina samApta kI thii| naTTalasAhu ne usa samaya dillI meM AdinAtha kA' eka prasiddha jina mandira bhI banavAyA thA, jo atyanta sundara thA / jaisA ki graMtha ke nimna vAkyoM se prakaTa hai : "kArAvevi NAheyaho Nikeu, paviiNNu paMcavaNNaM sukeu / paiM puNu paiTTa paviraiyajema, pAsaho carittu jai puNavi tema // " AdinAtha ke isa mandira kI unhoMne pratiSThA vidhi bhI kI thI, usa pratiSThotsava kA ullekha ukta graMtha kI pAMcavIM sandhi ke bAda diye hue nimna padya se prakaTa hai : yenArAdhya vizudhya dhIramatinA devAdhidevaM jinaM, satpuNyaM samupAjitaM nijaguNaH saMtoSitA bAMdhavAH / jainaM caityamakAri sundara taraM jainI pratiSThAM tathA, sa zrImAnviditaH sadaiva jayatAtpRthvItale naTTalaH / / isa taraha kavi ne sAhu naTTala kI maMgala kAmanA kI hai| kavi paricaya prastuta kavi zrIdhara hariyAnA deza ke nivAsI the, aura agravAla kula meM utpanna hue the| Apake pitA kA nAma 'golha' thA aura mAtA kA nAma 'bIlhAdevI' thaa| kavi ne apanI guru paramparA aura jIvanAdi ghaTanA kA koI ullekha nahIM kiyaa| graMtha kI prAdya prazasti meM apanI eka anya racanA 'caMdappahacariu' (candraprabhacarita) kA ullekha kiyA hai, parantu vaha abhI taka anupalabdha hai| kavi kI anya kyA-kyA kRtiyA~ haiM, yaha kucha jJAta nahIM ho sakA / paraMtu kavi kI tIsarI racanA 'vardhamAnacarita' hai| jo saMvat 1160 meM racA gayA thA, jisakI apUrNa prazasti pariziSTa naM0 3 meM dI gaI hai| dekhiye paricaya pariziSTa naM. 3 / kavi kA samaya vikrama kI 12vIM zatAbdI kA uttarArdha hai| kavi kI ukta kRti abhI taka aprakAzita hai, use prakAza meM lAne kA prayatna honA caahiye| 26vIM aura 104vIM prazasti 'seriNayacariu 'yA 'vaDUDhamANakavva' aura 'malligAha kavva' nAmaka granthoM kI hai, jinake kartA kavihalla yA hariiMda athavA haricanda haiN| prathama grantha meM 11 saMdhiyAM haiM, jinameM jainiyoM ke antima tIrthaMkara vardhamAna bhagavAna kA jIvanaparicaya aGkita kiyA gayA hai / sAtha hI, unake samaya meM hone vAle magadha ke zizunAga vaMzI samrAT bimbasAra yA zreNika kI jIvana gAthA bhI dI huI hai / yaha rAjA bar3A pratApI thA aura rAjanIti meM kuzala thaa| isake senApati zreSThi putra jaMbUkumAra ne kerala ke rAjA mRgAMka para vijaya kara usakI putrI vilAsavatI se zreNika kA vivAha sambandha karAyA thaa| isakI paTTamahiSI celanA vaizAlI gaNataMtra ke adhyakSa rAjA ceTaka kI saputrI thii| jo jinadharma pAlikA aura pativratA thii| ukta rAjA zreNika pahale buddha dharma kA anuyAyI thA kintu vaha celanA ke sahayoga se digambara jainadharma kA bhakta aura mahAvIra kA pramukha zrotA ho gayA thaa| grantha kI bhASA 1. pahale mere lekha meM ise pArzvanAtha kA mandira likhA gayA thA, para vaha pArzvanAtha kA mandira nahIM thA kintu AdinAtha kA mandira thA, jise RSadeva kA mandira bhI kahate the| usa samaya vahAM jainiyoM ke aura mandira bhI bane hue the|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 jainagraMtha azakti saMgraha vikrama kI 15vIM zatAbdI kI jJAta hotI hai| aura usakA racanA sthala rAjasthAna hai / yaha grantha devarAya ke putra saMghAdhipa holivamma ke anurodha se racA gayA hai / grantha meM racanAkAla nahIM diyA / 104 va prazasti 'malliragAha kAvya' kI hai| isameM jainiyoM ke 16veM tIrthaMkara mallinAthakA jIvanacarita diyA huA hai / Amera zAstra bhaNDAra kI yaha prati apUrNa hai| Adi ke tIna patra upalabdha nahIM hai / isa grantha kI racanA kavi ne puhami (pRthvI nAmaka ) rAjA ke rAjya meM sthita sAhU AlhA ke anurodha se kI hai | AlhA sAhU ke 4 putra the, jinake nAma bAhyasAhU, tumbara rataragaU aura galhaga the / inhoMne hI usa mallinAtha carita ko likhavAkara prasiddha kiyA thA / guru paramparA aura samaya kavi ne isa graMtha meM bhI racanAkAla nahIM diyA, paraMtu kavi ne apanI jo guru paramparA dI hai usase grantha ke racanAkAla para acchA prakAza par3atA hai / graMthakartA ke guru padmanandi bhaTTAraka the, jo mUlasaMgha balAtkAra garaNa aura sarasvatIgaccha ke vidvAn aura bhaTTAraka prabhAcandra ke paTTadhara the / yaha usa samaya ke atyaMta prabhAvaka aura pratibhA sampanna vidvAna the / ApakI aneka kRtiyAM upalabdha haiM / padmanandi zrAvakAcAra, bhAvanA paddhati, vardhamAna carita aura aneka stavana / Apake aneka ziSya the, unameM kitane hI ziSyoM ne grantha racanA kI hai / inakA samaya vikrama kI 14vIM zatAbdI kA uttarArdha aura 15vIM zatAbdI kA pUrvArddha hai / pArzvanAtha carita ke kartA kavi agravAla (saM0 1476) ne apane graMtha kI antima prazasti meM saM0 1471 kI eka ghaTanA kA Dallekha karate hue likhA hai ki- karahala ke cauhAnavaMzI rAjA bhojarAja ( bhoyarA ) the / unakI patnI kA nAma gAikkadevI thA / usase saMsAracaMda yA pRthvIrAja nAma kA eka putra thA / usake rAjya meM saM0 1471 kI mAgha kRSNA caturdazI zanivAra ke dina ratnamayI jinabimba kI sthApanA kI gaI thii| usa samaya yaduvaMzI amarasiMha bhojarAja ke maMtrI the| unake pitA kA nAma brahmadeva aura mAtA kA nAma padmalakSaraNA thA, jo inakI tRtIya patnI thiiN| inake cAra bhAI aura bhI the jinake nAma karamasiMha, samarasiMha, nakSatrasiMha aura lakSmaNa siMha the / amarasiMha kI patnI kA nAma kamalazrI thA, jo pAtivRtya aura zIlAdi sadguNoM se vibhUSita thI / usase tIna putra hue the| paMdana, soriMga ( sonA sAhu ) aura logiva ( loNA sAhu ) / inameM logiva yA loNAsAhU jina yAtrAdi prazasta kAryoM meM dravya kA vinimaya karate the, aneka vidhAna aura udyApanAdi kArya karAte the / unhoMne kavi 'halla' kI prazaMsA kI thI, jinhoMne 'malli - nAtha' kA caritra banAyA thaa| usa samaya bha0 padmanaMdi ke ziSya bha0 prabhAcandra paTTadhara the' / Upara ke isa kathana para se yaha spaSTa ho jAtA hai ki kavi halla ( jayamitrahala ) ne apanA mallinAtha kAvya saM0 1471 se kucha samaya pUrva banAyA hai / saMbhavata: vaha saM0 1460 ke Asa-pAsa kI racanA hai / isase kavi 15vIM zatAbdI ke madhya ke vidvAn jAna par3ate haiM / 27vIM prazasti 'bhavisayatta kahA' kI hai jisake kartA kavi zrIdhara haiM / prastuta graMtha meM chaha saMdhiyA~ ra 143 kavaka diye hue haiM, jinameM jyeSTha zuklA paMcamI ( zruta paMcamI) vrata kA phala aura mahAtmya varNana karate hue vrata saMpAlaka bhaviSyadatta ke jIvana-paricaya ko aGkita kiyA hai aura vaha pUrva paraMparA ke anusAra 1. karahala iTAvA se 13 mIla kI dUrI para basA huA hai| yahAM para cauhAna vaMzI rAjAoM kA rAjya rahA hai, jo candravADa ke cauhAnoM ke vaMzaja the| yahAM cAra zikharabanda mandira haiM, jainI loga rahate haiN| yahAM zAstra bhaMDAra bhI acchA hai / 2. dekho, kavi asavAla ke 'pAsaNahacariu' kI prazasti /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 87 hI diyA gayA hai| yaha grantha kavi ne candravADa nagara ke nivAsI mAthuravaMzI sAhu nArAyaNa kI dharmapatnI ruppiNI (rUpaNo) devI ke anurodha se banAyA thA, ataeva kavi ne use usI ke nAmAMkita kiyA hai aura grantha kI pratyeka sandhi ke prAraMbha meM kavi ne saMskRta padyoM meM rUppiNI kI maMgala kAmanA kI hai| jo indravajrA aura zArdUla vikrIDita Adi chaMdoM meM nibaddha haiM jaisA ki usake nimna padya se spaSTa hai 'yA deva-dharma-gurupAda payoja-bhaktA, sarvajJadeva sukhdaayi-mtaanu-rktaa| saMsArakAri kukathA kathane viraktA, sA rUppiNI badhajana na kathaM prazasyA // saMdhi 2-1 kavi ne isa grantha kI racanA vi0 saMvat 1230 (san 1173 I.) meM phAlguna mAsa ke kRSNa pakSa kI dazavIM ravivAra ke dina samApta kI hai| grantha kartA kavi zrIdhara ne apanA koI paricaya dene kI kii| zrIdhara nAma ke aneka kavi ho gaye haiM', unameM prastuta zrIdhara kauna haiM yaha vicAraNIya haiN| yadi ve apane kUlAdi kA paricaya prastuta kara dete to isa samasyA kA sahaja hI samAdhAna ho jaataa| para kavi ne aisA kacha bhI nahIM kiyaa| ataeva kavi kA nivAsa sthAna, jovana-paricaya aura guru paramparA abhI ajJAta hI haiN| kavi ne cUki apanA yaha grantha vi0 saM0 1230 meM banAkara samApta kiyA hai, ataH ve vikrama kI 13vIM zatAbdI ke vidvAn the| 28vIM, 26vIM aura 100vIM grantha-prazastiyA~ kramazaH 'saMbhavagAha-cariu' varAMga-cariu, aura pAsaNAha-cariu kI haiN| jinake karjA kavi tejapAla haiN| saMbhavagAha cariu meM chaha sandhiyA~ aura 170 kaDavaka haiN| jinameM jainiyoM ke tIsare tIrthakara saMbhavanAtha kI jIvana-gAthA dI huI hai / racanA saMkSipta aura bAhyADambara se rahita hai| yaha bhI eka khaNDa kAvya hai| grantha-nirmANa meM preraka ukta graMtha kI racanA bhAdAnaka deza ke zrI prabha nagara meM dAUdazAha ke rAjyakAla meM huI hai| zrI prabha nagara ke agravAla vaMzIya mittala gotrIya sAhu lakhamadeva ke caturtha putra thIlhA jinakI mAtA kA nAma mahAdevI thA, prathama dharmapatnI kA nAma kolhAhI, aura dUsarI patnI kA nAma prAsAhI thA, jisase tribhuvana pAla aura raNamala nAmake putra utpanna hue the| sAhu thIlhA ke pAMca bhAI aura bhI the, jinake nAma khiusI, holU, divasI, mallidAsa aura kUnthadAsa haiM / ye sabhI bhAI dharmaniSTha, nItimAna tathA jainadharma ke upAsaka the| lakhamadeva ke pitAmaha sAhu holU ne jinabimba pratiSTA karAI thI, unhIM ke vaMzaja thIlhA ke anUrodha se kavi tejapAla ne ukta saMbhavanAtha caritrakI racanA kI thii| isa grantha kI racanA saMbhavataH saMvat 1500 ke Asa-pAsa karI huI hai| 26vIM prazasti 'varaMgacariu' kI hai jisameM kulacAra sandhiyA~ haiN| unamaiM rAjA varAMga kA jIvanaparicaya diyA gayA hai| rAjA varAMga bAIsaveM tIrthakara yaduvaMzI neminAtha ke zAsana kAla meM hayA hai| varAMga rAjA kA carita bar3A hI sundara rahA hai / racanA sAdhAraNa aura saMkSipta hai, aura hindI bhASA ke vikAsa ko lie hue hai| kavi tejapAla ne isa graMtha kI racanA vikrama saM0 1507 vaisAkha zuklA saptamI ke dina samApta kI thii| aura use unhoMne vipulakIrti muni ke prasAda se pUrNa kiyA thaa| 100vIM prazasti 'pAsapurANa'kI hai| yaha bhI eka khaNDa kAvya hai, jo paddhar3iyA chandameM racA gayA hai| jise kavi ne yaduvaMzI sAha zivadAsa ke putra ghUghali sAhu kI anumati se racA thaa| ye muni padmanaMdi ke ziSya 1. dekho, bhane kAnta varSa 8, kiraNa 12 /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 janagraMtha prazasti saMgraha zivanaMdi bhaTTAraka ko pAmnAyake the| jinadharmarata, zrAvakadharma pratipAlaka, dayAvaMta aura caturvidhi saMghake saMpoSaka the| muni padmanaMdi ne zivanaMdI ko dIkSA dI thii| dIkSA se pUrva inakA nAma surajana sAhu thA, jo saMsAra se virakta aura niraMtara bAraha bhAvanAoM kA cintana karate the| unhoMne dIkSita hone ke bAda kaThora tapazcaraNa kiyA, mAsopavAsa kiye, aura nirantara dharmadhyAna meM lIna rahate the| prazasti meM sAha surajana ke parivAra kA bhI paricaya diyA huA hai / kavi tejapAla ne isa grantha ko vi0 saM0 1515 meM kArtika kRSNApaMcamI ke dina samApta kiyA thaa| kavi-paricaya kavi mUlasaMdha ke bhaTTAraka ratnakIti, bhuvanakIti, dharmakIrti aura vizAlakoti kI AmnAya kA thaa| vAsavapura nAmaka gAMva meM varasAbaDaha vaMza meM jAlhau nAma ke eka sAhu the| unake putra kA nAma sUjau sAhU thA, ve dayAvaMta aura jinadharma meM anurakta rahate the| unake cAra putra the, raNamala, ballAla, IsarU aura polhaNu ye cAroM hI bhAI khaMDelavAla kula ke bhUSaNa the| prastuta raNamala sAhu ke putra tAlhuya sAhu hue / unakA putra kavi tejapAla thA, jisane ukta tInoM khaNDa kAvya-granthoM kI racanAeM kI haiM / ye tIna hI graMtha aprakAzita haiM, unheM prakAza meM lAnA caahie| 30vIM prazasti 'sukamAla cariu' kI hai| jisake kartA muni pUrNabhadra haiM / prastuta grantha meM chaha pariccheda yA sandhiyA~ haiM jinameM avantI nagarI ke sukamAla zreSThI kA jIvana-paricaya aMkita hai| jisase mAlUma hotA hai ki unakA zarIra kitanA sukomala thA; parantu ve pariSahoM aura nispRha the| unakI upasarga janya pIr3A kA dhyAna Ate hI hamAre roMgaTe khar3e ho jAte haiN| parantu parISaha jayI usa sAdhu kI sahiSNutA para Azcarya hue binA nahIM rahatA, jaba gIdar3I aura usake baccoM dvArA zarIra ke khAye jAne para bhI unhoMne pIr3A kA anubhava nahIM kiyA, pratyuta sama pariNAmoM dvArA nazvara kAyA kA parityAga kiyaa| aise parISaha jayI yogI ke caraNoM meM mastaka anAyAsa jhuka hI jAtA hai / kavi ne isa graMtha kI racanA kaba kI yaha graMtha-prazasti para se kucha jJAta nahIM hotaa| kavi-paricaya kavi ne apanI guruparamparA nimna prakAra batalAI hai / ve gujarAta deza ke nAgara maNDala nAmaka nagara ke nivAsI the| vahA~ vIrasUri nAma ke eka mahAmuni the| unake ziSya munibhadra, munibhadra ke ziSya kumumabhadra kusumabhadra ke ziSya guNabhadra, aura guNabhadra ke ziSya pUrNabhadra / parantu prazasti meM kartA ne apane saMdha gaNa gacchAdika kA kahIM koI ullekha hI nahIM kiyA, jisase unakI guru paramparA aura samaya para prakAza DAlA jAtA / Amera zAstra bhaMDAra kI prati meM lipi prazasti nahIM hai| kintu dillI ke paMcAyatI maMdira kI yaha prati saM0 1632 kI likhI huI hai| jisakI patra saMkhyA 43 hai / isase graMtha racanA bahuta pahale huI hai / kitane pUrva huI yaha abhI vicAraNIya hai| nemiNAha cariu ke kartA kavi dAmodara ne apane guru kA nAma pUrNabhadra likhA hai, vaha grantha saM0 1287 meM racA gayA hai / yadi ye pUrNabhadra guNabhadra ke hI ziSya hoM; to aisI sthiti meM prastuta graMtha kA racanA kAla vikrama kI 13vIM zatAbdI kA madhyabhAga ho sakatA hai / aura yadi ve pUrNabhadra, guNabhadra ke ziSya nahIM haiM taba, unakA samaya anveSaNIya hai| __ 31vIM prazasti 'NemiNAha cariu' kI hai, jisakA paricaya gyArahavIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 5& 32 vIM prazasti 'miragAha cariu' kI hai, jisake kartA kavi lakSmaraNa hai / grantha meM 4 saMdhiyAM yA pariccheda aura 83 kaDavaka haiM jinakI anumAnika zloka saMkhyA 1350 ke lagabhaga hai / grantha meM carita zrIra dhArmika upadeza kI pradhAnatA hote hue vaha aneka sundara sthaloM se alaMkRta haiM / grantha kI prathama sandhi meM jina aura sarasvatI ke stavana ke sAtha mAnava janma kI durlabhatA kA nirdeza karate hue sajjana- durjana kA smaraNa kiyA hai aura phira kavi ne apanI alpajJatA ko pradarzita kiyA hai| magadha deza aura rAjagRha nagara ke kathana ke pazcAt rAjA zreNika apanI jJAna pipAsA ko zAnta karane ke lie gaNadhara se neminAtha kA carita varNana karane ke lie kahatA hai / varADaka deza meM sthita vArAvatI yA dvArAvatI nagarI meM janArdana nAma kA rAjA rAjya karatA thA, vahIM zaurIpura nareza samudavijaya apanI zivadevI ke sAtha rahate the / jarAsandha ke bhaya se yAdava gaNa zaurIpura chor3akara dvArikA meM rahane lge| vahIM unake tIrthaMkara neminAtha kA janma huA thA / yaha kRSNa ke cacere bhAI the / bAlaka kA janmAdi saMskAra indrAdi devoM ne kiyA thaa| dUsarI saMdhi meM neminAtha kI yuvAvasthA, vasaMta varNana aura jalakrIr3A Adi ke prasaMgoM kA kathana diyA huA hai / kRSNa ko neminAtha ke parAkrama se IrSA hone lagatI hai aura vaha unheM virakta karanA cAhate haiN| bhUnAgar3ha ke rAjA kI putrI rAjamatI se neminAtha kA vivAha nizcita hotA hai| bArAta saja-dhaja kara bhUnAgar3ha ke sannikaTa pahuMcatI hai, neminAtha bahuta se rAjaputroM sAtha ratha meM baiThe hue Asa-pAsa kI prAkRtika suSamA kA nirIkSaNa karate hue jA rahe the / usa samaya unakI dRSTi eka ora gaI to unhoMne dekhA bahuta se pazu eka bAr3e meM banda haiM ve vahAM se nikalanA cAhate haiM kintu vahAM se nikalane kA koI mArga nahIM hai / neminAtha ne sArathI se ratha rokane ko kahA aura pUchA ki ye pazu yahAM kyoM roke gae haiM / neminAtha ko sArathi yaha jAnakara bar3A kheda huA ki barAta meM Ane vAle rAjAoM ke prAtithya ke lie ina pazuoM kA vadha kiyA jAyagA, isase unake dayAlu hRdaya ko bar3I Thesa lagI, ve bole- yadi mere vivAha ke nimitta itane pazuoM kA jIvana saMkaTa meM hai, to dhivakAra hai mere usa vivAha ko, aba maiM vivAha nahIM karUMgA / pazutroM ko chur3avAkara turanta hI ratha se utara kara mukaTa aura kaMkaraNa ko pheMka vana kI ora cala die| isa samAcAra barAta meM koharAma maca gayA / udhara bhUnAgar3ha ke antaHpura meM jaba rAjakumArI ko yaha jJAta huA, to vaha mUrchA khAkara gira pdd'ii| bahuta se logoM ne neminAtha ko lauTAne kA prayatna kiyA, kintu saba vyartha / ve pAsa meM sthita Urjayanta giri para car3ha gae aura sahasA mravana meM vastrAlaMkAra Adi paridhAna kA parityAga kara digambara mudrAra zrAtmadhyAna meM lIna ho ge| tIsarI saMdhimeM viyoga kA varNana hai / rAjamatI ne bhI tapazcaraNa dvArA Atma-sAdhanA kI / antima saMdhi meM neminAtha kA pUrNa jJAnI ho dharmopadeza aura nirvAraNa prApti kA kathana diyA huA hai| isa taraha graMtha kA carita vibhAga bar3A hI sundara tathA saMkSipta hai aura kavi ne ukta ghaTanA ko sajIva rUpa meM citrita karane kA upakrama kiyA hai / kavi ne saMsAra kI vivazatA kA sundara aMkana karate hue kahA hai - jisa manuSya ke ghara meM anna bharA huA hai use bhojana ke prati aruci hai / jisameM bhojana karane kI zakti hai, usake pAsa zasya (dhAnya) nahIM / jisameM dAna kA utsAha hai usake pAsa dhana nahIM, jisake pAsa dhana hai, use prati lobha hai / jisameM kAma kA prabhutva hai usake bhAryA nahIM, jisake pAsa strI hai usakA kAma zAnta hai / jaisA ki grantha kI nimna paMktiyoM se prakaTa hai jasu gehi aNu tasu rui hoi, jasu bhojasatti tasu sasurA hoi / jasu dAraNa chAhu tasu daviNu gatthi, jasu daviNu tAsu ui lohu zratthi / jasu maya rAutasi gatthi bhAma, jasu bhAma tAsu ucchavaraNa kAma / - romimiragAha cariu 3-2
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana paMca prazasti saMgraha graMthakartA ne sthAna-sthAna para aneka sundara subhASitoM aura sUktiyoM ko uddhRta kiyA hai ve nimma prakAra haiM ki jIyaI dhamma vivajjieNa-dharma rahita jIne se kyA prayojana hai| kiM suDaI saMgari kAyareNa-yuddha meM kAyara subhaToM se kyA ? kiM vayaNa asaccA bhAsaNeNa, jhUTha bacana bolane se kyA prayojana hai ? kiM puttaiM gotta viraNAsaraNeNa, kula kA nAza karane vAle putra se kyA ? ki phullaI gaMdha vivajjieNa, gandha rahita phUla se kyA ? grantha meM kar3avakoM ke prArambha meM helA, duvaI, vastu vaMdha Adi chaMdoM kA prayoga kiyA hai| kintu graMza meM chandoM kI bahulatA nahIM haiN| kavi ne isa graMtha ko 10 mahIne meM samApta kiyA hai| graMtha kI sabase purAnI prati saM0 1510 ke likhI huI prApta huI hai / isase isakA racanA kAla saM0 1510 ke bAda kA nahIM ho sakatA, kintu pUrvavartI yaha anveSaNIya hai / sambhavataH yaha kRti 12 vIM yA 13 vIM zatAbdI kI honI caahie| kavi paricaya lakSmaNadeva kA vaMza puravAr3a thA aura pitA kA nAma thA rayaNadeva yA ratnadeba / inakI janma mAlava dezAntargata gonanda nAmaka nagara meM thii| yaha nagara usa samaya jainadharma aura vidyA kA kendra thA vaha aneka uttuMga jina mandira tathA meru jinAlaya bhI thaa| kavi atyanta dhArmika, dhana sampanna aura rUpavAna tha vahAM pahale kavi ne kisI vyAkaraNa graMtha kI racanA kI thI, jo vidvAnoM ke kaNTha kA pAbharaNa rUpa thA parantu kauna sA vyAkaraNa grantha thA, aura usakA kyA nAma thA, yaha prayatna karane para bhI jJAta nahIM ho sakA ho sakatA hai ki vaha apabhraMza kA vyAkaraNa ho yA saMskRtakA ho / gonanda nagarake astitvakA bhI mujhe pata nahIM claa| para itanA jarUra mAlUma hotA hai ki yaha nagarI mAlava deza meM thI, aura ujjaina tathA bhelasA madhyavartI kisI sthAna para honI cAhie / saMbhava hai vartamAna meM usake nAma para koI anya nagara basa gayA ho kavi vahAM rahakara jina-vANI ke rasa kA pAna kiyA karate the / inake bhAI kA nAma 'ambadeva' thA, jo rkA the, unhoMne bhI kisI grantha kI racanA kI thI, para vaha bhI anupalabdha hai / mAlava prAMta ke kisI zAstra-bhaMDA meM isakI talAza honI caahie| ____33 vI 34 vIM prazastiyAM kramazaH amarasenacarita aura nAgakumAra carita kI haiM, jinake kara kavi mANikyarAja haiN| prathama grantha amarasenacarita meM 7 pariccheda yA sandhiyAM haiM jinameM amarasena kI jIvana gAthA meM huI hai rAjA amarasena ne prajA kA putravat pAlana kiyA thA / vaha dharmaniSTha aura saMyamI thA, vaha de bhogoM se udAsa ho Atma-sAdhanA ke lie udyata huA, usane vastrAbhUSaNa kA parityAga kara digambara dIkSA lI, aura zarIra se bhI niSpaha ho atyanta bhISaNa tapazcaraNa kiyaa| prAtma-zodhana kI dRSTi se aneka yAta nAoM ko sAmyabhAva se sahA / unakI kaThora sAdhanA kA smaraNa Ate hI roMgaTe khar3e ho jAte haiM / yaha 166 zatAbdI kA acchA khaNDa-kAvya hai / Amera zAstra bhaMDAra kI isa prati kA prathama patra truTita hai| isake apabhraMza bhASA hote hue bhI hindI bhASA ke vikAsa ke atyadhika najadIka hai|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kavi ne isa grantha kI racanA rohataka nagara' meM kI hai, jahA~ ke pArzvanAtha maMdira meM do vidvAna nivAsa karate the / unakA nAma garavau aura jasamalu thA, jo guNoM ke nidhAna the| unakA laghubAndhava zAMtidAsa thA, jo grantha ke artha kA jAnakAra thaa| isa carita grantha kA nirmANa karAne vAle caudharI devarAja the| jinakA kula agravAla aura gotra thA siMghala yA siMgala / aura ve caudharI pada se alaMkRta the| unake pitA kA nAma sAha mahaNA thaa| yaha grantha devarAja caudharI kI preraNA se banAyA gayA hai, ataeva unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai / prazasti meM devarAja ke kuTumba kA vistRta paricaya diyA huA hai| __ kavi ne isa graMtha ko racanA vikrama saMvat 1576 kI caitra zuklA paMcamI zanivAra ke dina kRtikA nakSatra ke zubhayoga meM kI hai| aura Amera bhaMDAra kI yaha prati saM0 1577 kArtika vadI caturthI ko lipi kI huI hai, jo sunapata meM likhI gaI thii| 34 vIM grantha prazasti-nAgakumAracarita kI hai, jisameM do sandhiyAM haiM, jinakI zloka saMkhyA 3300 ke lagabhaga hai jinameM nAgakumAra kA pAvana carita aMkita kiyA gayA haiN| carita vahI hai jise puSpadantAdi kaviyoM ne likhA hai, usameM koI khAsa vaiziSThya nahIM pAyA jAtA / grantha kI bhASA sarala aura hindI ke vikAsa ko liye hue hai| isa khaNDa kAvya ke bhI prAraMbha ke do patra nahIM haiM, jisase prati khaMDita ho gaI hai aura usase Adya prazasti kA kucha aitihAsika bhAga bhI truTita ho gayA hai| kavi ne yaha graMtha sAhU jayasI ke putra sAhU ToDaramala kI preraNA se banAyA hai| sAhU ToDaramala kA vaMza ikSvAku thA aura kula jAyasavAla' / vaha dAna-pUjA Adi dhArmika kAryoM meM saMlagna rahatA thA aura prakRtitaH dayAlu thaa| ataeva vaha 1. rohataka paMjAba kA eka nagara hai| vartamAna meM bhI usakA vahI nAma hai| vahAM prAja bhI jainiyoM kI acchI saMkhyA hai| 2. jAyasa yA yAdava vaMza kA itivRtta ati prAcIna hai| parantu usake sambandha meM koI anveSaNa nahIM huaa| isa jAti kA nikAsa jaisA se kahA jAtA hai / bhale hI loga jaisA se jaisavAloM kI kalpanA kareM; kintu graMtha prazastiyoM meM inheM yAdava vaMzI likhA milatA hai / jisase spaSTa jJAta hotA hai ki ye loga yaduvaMziyoM kI santAna the| usI yadu yA yAdava zabda kA apabhraMza rUpa jAdava yA jAyasa bana gayA jAna par3atA hai / yadu vaMza eka kSatriya vaMza hai, yaduvaMziyoM kA vizAla rAjya rahA hai / zaurIpura se lekara mathurA aura usake Asa-pAsa ke pradeza unake dvArA zAmita rahe haiM / yAdava vaMzI jarAsaMdha ke bhaya se zaurIpura ko chor3a kara vArAvatI (dvArAvanI yA dvArikA) meM basa gae the / jainiyoM ke 22veM tIrthakara bhagavAna neminAtha aura unake cacere bhAI zrIkRSNa kA janma usI yAdava kula meM huA thaa| jAyasa vaMza meM aneka pratiSThita aura rAjya mAnya vyakti ho gaye haiM, jo tomara aura cauhAna vaMzI rAjAnoM ke rAjamaMtrI rahe haiN| gvAliyara ke tomara vaMzI rAjA vIrasiMha ke pradhAna maMtrI jAyasa vaMzI seTha kuzarAja the| jo rAjanIti ke sAtha dharmaniSTha aura rAjya ke saMvarddhana saMrakSaNa kI kalA meM kuzala the| inhoMne padmanAbha nAmaka kAyastha vidvAna se, jo jainadharma kA zraddhAlu thA, 'yazodharacaritra' grantha kA nirmANa karAyA thaa| candrabADa aura raparI ke cauhAnavaMzI rAjApoM ke rAjya maMtrI bhI jAyasavAla zrAvaka rahe haiN| vartamAna meM yadyapi unakA prabhAva kSINa ho gayA hai| phira bhI maMdira, mUrtiyoM aura jainagranthoM ke nirmANa meM unakA bahuta kucha yoga rahA hai / dUbakuNDa (gvAliyara) ke bhagna mandira ke zilAlekha se jJAta hotA hai ki vikrama saMvat 1145 meM kacchapa vaMzI mahArAja vikramasiMha ke rAjyakAla meM muni vijayakIrti ke upadeza se jamavAla vaMzI pAhar3a, kukeka, sUrpaTa, devadhara aura mahIcandra prAdi catura zrAvakoM ne 750 phITa lambe aura 400 vargaphITa caur3e aMDAkAra kSetra meM isa vizAla
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jana graMtha prazasti saMgraha unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai / graMtha kI kucha saMdhiyoM meM katipaya saMskRta padya bhI pAye jAte haiM, jinameM sAha ToDara kA khulA yazogAna kiyA gayA haiN| use karNa ke samAna dAnI. vidvajjanoM kA saMpoSaka, rUpalAvaNya se yukta aura vivekI batalAyA hai| kavi ne isa graMtha kI cauthI saMdhi ke Adi meM sAhU ToDaramala kA jayaghoSa karate hue likhA hai ki vaha rAjya sabhA meM mAnya thA, akhaNya pratApI svajanoM kA vikAsI aura bhrAta-putroM se alaMkRta thA, jaisA ki nimna padya se prakaTa hai ''nRpati sadasimAnyo yohyakhaNDapratApaH, svajanajanavikAsI spttttvaavbhaasii| vimalaguNa-niketo bhrAtR putro sametaH, sa jayati zivakAmaH sAdhuToDarutti nAmA // " kavi ne isa grantha ko pUrA kara jaba sAhU ToDaramala ke hAtha meM diyA, taba usane use apane zIza para rakhakara kavi mANivayarAja kA khUba Adara satkAra kiyA, usane kavi ko sundara vastroM ke atirikta kaMkaNa, kuMDala aura mudrikA prAdi prAbhUSaNoM se bhI alaMkRta kiyA thaa| usa samaya guNI janoM kA Adara hotA thaa| kintu Aja guNIjanoM kA nirAdara karane vAle to bahuta haiM kiMtu guNa-grAhaka bahuta hI kama haiN| kyoMki svArthatatparatA aura ahaMkAra ne usakA sthAna le liyA hai| apane svArtha athavA kArya kI pUrti na hone para unake prati anAdara kI bhAvanA jAgRta ho jAtI hai| 'guNa na hirAno kintu guNa-gAhaka hirAno kI nIti ke anusAra kheda hai ki Aja ToDaramala jaise guNa grAhaka dharmAtmA zrAvakoM kI saMkhyA virala hai-ve thor3e haiM / kavi ne isa grantha kI racanA vikrama saMvat 1576 phAlguna zuklA havIM ke dina pUrNa kI hai| kavi-paricaya kavi mANikya rAja jaisavAla kularUpI kamaloM ko praphullita karane ke lie 'taraNi' (sUrya) the| inake pitA kA nAma budhasUrA thA aura mAtA kA nAma 'dIvA' thaa| kavi ne amarasena carita meM apanI guru paramparA nimna prakAra dI hai-kSemakIti, hemakIti, kumArasena, hemacandra aura padmanandI / ye saba bhaTTAraka mUlasaMgha ke anuyAyI the| kavi ke guru padmanaMdI the| ve bar3e tapasvI zIla kI khAni, nirgrantha, dayAlu aura amRtavANI the / isa graMtha kI antima prazasti meM padmanandi ke eka ziSya kA aura ullekha kiyA gayA hai / jinakA nAma devanandI thA, aura jo zrAvaka kI ekAdaza pratimAoM ke saMpAlaka, rAga-dveza ke vinAzaka, zubhadhyAna meM anurakta aura upazama bhAvI thaa| kavi ne apane guru kA abhivaMdana kiyA hai| 35vIM prazasti se lekara 46vIM prazasti taka 15 prazastiyA~, aura 66vIM aura 106vIM prazastiyAM kramazaH nimna granthoM kI haiM, jinake kartA kavi raidhU haiN| sammaijinacariu, sukozalacariu pAsaNAhacariu, mandira kA nirmANa karAyA thaa| aura usake pUjana, saMrakSaNa evaM jIrNoddhAra prAdi ke lie ukta kacchapa vaMzI vikramasiMha ne bhUmidAna diyA thaa| (See Epigraphica India Vol 11 p. 237-240) kintu bAda meM marAThA saradAdara amarasiMha ne dharmAndha hokara isa jaina saMskRti ke stambharUpa mandira ko bhagna kara diyA thaa| vi0 saM0 1160 meM jaisavAla vaMzI sAha nemacandra ne kavi zrIdhara agravAla se 'varSamAna carita' nAma kA grantha banavAyA thaa| kavi lakSmaNa jaisavAla ne jinadatta caritra kI racanA saM0 1275 meM aura aNuvai rayaNa paIva kI racanA saM0 1313 meM kI thii| prAja bhI isa jAti meM sampanna aura vidvAna vyakti pAye jAte haiM / ihIM saba kAryoM se isa jAti kI mahattA kA bhAna hotA hai| 2. "jaisavAla kula sampannaH dAna-pUya-parAyaNaH / jagasI nandanaH zrImAn Touramalla ciraM jiyH||"
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA paumacariu,mehesaracariu, sammattaguNanihANa, riTThaNemicariu, dharaNakumAracariu, jasaharacariu, aNathamI kahA, appasambohakanva, siddhatatthasAra, vittasAra, puNNAsavakahA, jIvaMdharacariu, siripAlacariu aura smyttkumdii| __ inameM pahalA grantha 'sammai jinacariu' hai / jisameM jainiyoM ke antima tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra kA jIvana-paricaya diyA huA hai / yadyapi usameM kavi asaga ke mahAvIra carita se koI vaiziSTya nahIM dikhAI detA; kintu phira bhI apabhraMza bhASA kA yaha carita grantha paddhaDiyA Adi chandoM meM racA gayA hai| grantha 10 saMdhiyoM aura 246 kaDavakoM meM pUrA huA hai| prastuta grantha hisAra nivAsI agravAla kulAvataMza' goyala gotrIya sAhu sahajapAla ke putra aura saMghAdhipa sAhu sahadeva ke laghu bhrAtA sAhu tosau kI preraNA se banAyA 5. 'apravAla' yaha zabda eka kSatriya jAti kA sUcaka hai| jisakA vikAsa agrohA yA agrodaka janapada se huA hai / yaha sthAna hisAra jile meM hai| agrohA eka prAcIna aitihAsika nagara thaa| yahAM eka TIlA 60 phuTa U~cA thA, jisakI khudAI san 1936 yA 40 meM huI thii| usase prAcIna nagara ke avazeSa, aura prAcIna sikkoM Adi kA Dhera prApta huA thaa| 26 phuTa se nIce prAcIna pAhata mudrA kA namUnA, cAra yUnAnI sikke aura 51 be ke sikke bhI mile haiN| tAMbe ke sikkoM meM sAmane kI ora vaSabha' aura pIche kI ora siMha yA caitya vRkSa kI mUrti hai / sikkoM ke pIche brAhmI akSaroM meM-'agoda ke agaca janapadasa' zilAlekha bhI aMkita hai, jisakA artha 'anodaka meM agaca janapada kA sikkA' hotA hai / agrohe kA nAma pramodaka bhI rahA hai / ukta sikkoM para aMkita vRSabha, siMha yA caitya vRkSa kI mUrti jaina mAnyatA kI aora saMketa karatI haiN| (dekho, epigrAphikA iMDikA ji0 210 244 / iMDiyana eNTIkverI bhAga 15 ke pa0 343 para agrotaka vaizyoM kA varNana diyA hai| kahA jAtA hai ki agrohA meM agrasena nAma ke eka kSatriya rAjA the| unhIM kI santAna paramparA agravAla kahalAte haiN| agravAla zabda ke aneka artha haiN| kintu yahAM una arthoM kI vivakSA nahIM hai, yahA~ agradeza ke rahane vAle artha hI vivakSita hai| agravAloM ke 18 gotra batalAye jAte haiN| jinameM garga, goyala, mittala jindala, siMhala Adi nAma haiM / agravAloM meM do dharmoM ke manAne vAle pAye jAte hai / jana agravAla aura vaiSNava agravAla / zrI lohAcArya ke upadeza se usa samaya jo jainadharma meM dIkSita ho gae the, ve jaina agravAla kahalAye aura zeSa vaiSNava; parantu donoM meM roTI-beTI vyavahAra hotA hai, rIti-rivAjoM meM kucha samAnatA hote huye bhI unameM apane-apane dharmaparaka pravRtti pAI jAtI hai, hA~ sabhI ahiMsA dharma ke mAnane vAle haiM / upajAtiyoM kA itivRtta 10vIM zatAbdI se pUrva kA nahIM milatA, ho sakatA hai ki kucha upajAtiyAM pUrvavartI rahI hoN| agravAloM kI jaina paramparA ke ullekha 12vIM zatAbdI taka ke mere dekhane meM pAe haiM / yaha jAti khUba sampanna rahI hai| ye loga dharmaja, prAcAraniSTha, dayAlu aura jana-dhana se sampanna tathA rAjyamAnya rahe haiM / tomara vaMzI rAjA anaMgapAla tRtIya ke rAjazreSThI paura prAmAtya agravAla kulAvataMza sAha naTTala ne dillI meM prAdinAtha kA eka vizAla sundaratama maMdira banavAyA thA, jisakA ullekha kavi zrIdhara agravAla dvArA race gaye 'pArzvapurANa meM, jo saMvat 1186 meM dillI meM ukta naTTala sAhU ke dvArA banavAyA gayA thA aura jisakI saM0 1577 kI likhita prati bhAmera bhaMDAra meM surakSita hai / paura aneka mandiroM kA nirmANa, tathA granthoM kA nirmANa, aura unakI pratilipi karavAkara sAdhunoM, bhaTTArakoM prAdi ko pradAna karane ke aneka ullekha milate haiN| isase isa jAti kI sampannatA, dharmaniSThA aura paropakAravRtti kA paricaya milatA hai| hA~, inameM zAsaka vRtti adhika pAI jAtI hai|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jana paMtha prazasti saMgraha gayA thaa| grantha kI pAdyanta prazasti meM sAhU tosauke vaMza kA vistRta paricaya diyA huA hai| jisameM unake parivAra dvArA sampanna hone vAle dhArmika kAryoM kA paricaya diyA gayA hai| prazasti meM tAtkAlika-aitihAsika ullekha bhI aMkita kie gae haiN| ___ kavi ne sAhu tosau kA ullekha karate hue, unheM jinendra-caraNoM kA bhakta paMcendriyoM ke bhogoM se virakta, dAna dene meM tatpara, pApa se zaMkita-bhayabhIta aura sadA tattvaciMtana meM nirata batalAyA hai| aura likhA hai ki usakI lakSmI dukhI janoM ke bharaNa-poSaNa meM kAma AtI thii| vANI zruta kA avadhAraNa karatI thii| mastaka jinendra ko namaskAra karane meM pravRtta hotA thaa| vaha zubhamatI thA, tathA sambhASaNa meM usake koI doSa na hotA thaa| citta tattvoM ke vicAra meM rahatA thA aura donoM hAtha jina-pUjA-vidhi se saMtuSTha rahate the| aisA vaha tosau sAhu loka meM AnaMda ko prApta ho, jaisA ki dUsarI aura tIsarI saMdhi ke prArambha ke nimna padyoM se spaSTa hai jo NiccaM jiNa-pAya-kaMja bhasalo jo riNacca dANe rdo| jo paMceMdiya-bhoya-bhAva-virado jo ciMtae sNhido| jo saMsAra-mahohi-pAtana-bhido jo pAvado sNkido| eso gaMdau tosaDo guNajudo satattha veI ciraM // 2 // lacchI jassa duhI jaNANa bharaNe vANI suyaM dhaarnne| sIsaM sannaI kAraNe subhamaI dosaM Na sNbhaasnne| cittaM tattva-viyAraNe karajuyaM pUyA-vihi saM dadaM / so'yaM tosau sAhu ettha dhavalo saM raNado bhUyale // 3 // prazasti meM hisAra nivAsI agravAla kulAvataMza khelhA nAmaka brahmacArI dvArA nirmita candraprabha bhagavAna kI vizAla mUrti kA ullekha kiyA gayA hai, jise unhoMne ukta durga meM nirmANa karAyA thaa| brahmacArI khelhA zrI sampanna the, vastusvarUpa ko samajhate the aura deha-bhogoM se virakta the| sammai jina cariu ke nirmANa meM brahmacArI khelhA kA khAsa sahayoga rahA hai, yaha sAhU tosau ke putra the| inhoMne kavi se ukta grantha racane kI svayaM preraNA nahIM kI, kintu bhaTTAraka yazaHkIti se anurodha karavAyA thA, sambhavataH unheM yaha sandeha thA ki kavi mere nivedana para grantha na banAveM, isI se unhoMne kavi ko yazaHkIti se prerita karavAyA thaa| kavi bhaTTAraka yazaHkIti ke Adeza ko kabhI nahIM TAla sakate the| astu brahmacArI khelhA kI bhAvanA saphala huI aura kavi ne graMtha nirmANa karanA svIkRta kara liyaa| isase brahmacArI khelhA ko harSa honA svAbhAvika hai / khelhA ne usa samaya apanI tyAgavRtti kA kSetra bar3hA liyA thA aura gyAraha pratimA dhArI utkRSTa zrAbaka ke rUpa meM Atma-sAdhanA karane lage the| hisAra ke agravAla vaMzI sAhu narapati ke putra sAhu vIlhA, jo jainadharmI aura pApa rahita tathA dillI ke bAdazAha phIrojazAha tug2alaka dvArA sammAnita the| ____saMdhAdhipa sahajapAla ne, jo sahadeva kA putra thA, jinendra mUrti kI pratiSThA karavAI thii| sAhU sahaja pAla ke putra ne giranAra kI yAtrA kA saMgha bhI calAyA thA, aura usakA saba vyaya bhAra svayaM vahana kiyA thaa| ye saba aitihAsika ullekha mahatvapUrNa haiM / aura agravAloM ke lie gauravapUrNa haiN| ___ kavine grantha meM kASThAsaMgha kI bhaTTAraka paramparA kA ullekha kiyA hai devasena, vimalasena, dharmasena,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bhAvasena, sahasrakIrti, guNakIrti (saM0 1468 se 1486), yaza: kIrti 1486 - 1510, malaya kIrti ( 1510 se 1525) bha0 guraNabhadra (1525 se 1540 ) / kavi ne apane se pUrvavartI nimna sAhityakAroM kA bhI ullekha kiyA hai, caumuha, svayaMbhU, puSpadanta aura vIra kavi / inameM samaya kI dRSTi vIra kavi saba se bAda ke (saM0 1076 ke) haiM / Ex sAtha hI, isa grantha meM isase pUrva racI jAne vAlI apanI nimna racanAoM kA ullekha kiyA hai / pAsaNAhacariu, mehesaracariu, siddhacavakamAhappa, balahaddacariu, sudaMsaraNacariu, dharaNa kumAracariu / parantu prazasti meM graMtha kA racanA kAla nahIM diyA hai / 36vIM prazasti 'sukauzala cariu' kI hai| jisameM 4 saMdhiyAM aura 74 kaDavaka haiN| pahalI do saMghiyoM meM kathana kramAdi kI vyavasthA vyakta karate hue tIsarI saMdhi meM caritra kA citraNa kiyA hai, aura cauthI saMdhi meM caritra kA varNana karate hue kAvyamaya varNana uccakoTi kA kiyA hai / kintu zailI viSaya varNanAtmaka hI hai / kavi ne isa khaNDa-kAvya meM sukauzala kI jIvana-gAthA ko aGkita kiyA hai / kathAnaka isa prakAra hai ikSvAkuvaMza meM kIrtidhara nAma ke eka prasiddha rAjA the / unheM ulkApAta ke dekhane se vairAgya ho gayA thA, ataeva ve sAdhu jIvana vyatIta karanA cAhate the; parantu mantriyoM ke anurodha se putrotpatti ke samaya taka gRhI jIvana vyatIta karane kA nizcaya kiyaa| kaI varSoM taka unake koI santAna na huii| unakI rAnI sahadevI eka dina jina mandira gaI, vahAM jina darzanAdi kriyA sampanna kara usane eka muni se pUchA ki mere putra kaba hogA ? taba sAdhu ne kahA ki tumhAre eka putra avazya hogA, parantu use dekhakara rAjA dIkSA le legA aura putra bhI digambara sAdhu ko dekhakara sAdhu bana jAyagA / kucha samaya pazcAt rAnI ke putra huaa| rAnI ne putrotpatti ko gupta rakhane kA bahuta prayatna kiyA; kintu rAjA ko usakA patA cala gayA aura rAjAne tatkAla hI rAjya kA bhAra putra ko sauMpa kara jina dIkSA le lii| rAjA ne putra ke zubha lakSaNoM ko dekhakara usakA nAma sukauzala rakhakhA / rAnI ko pati viyoga kA duHkha asahya thA, sAthahI putrake bhI sAdhu ho jAne kA bhaya use AtaMkita kie hue thA / yuvAvasthA meM kumAra kA vivAha 32 rAja kanyAoM se kara diyA gayA aura vaha bhoga-vilAsamaya jIvana bitAne lagA, use mahala se bAhara jAne kA koI adhikAra na thA / mAtA isa bAta kA sadA dhyAna rakhatI thI ki putra kahIM kisI muni ko na dekha le / ataeva usane nagara meM muniyoM kA AnA niSiddha kara diyA thA / eka dina kumAra ke pitA muni kIrtidhavala nagara meM prAye, kintu unake sAtha acchA vyavahAra na kiyA gayA / java rAjakumAra ko yaha bAta jJAta huI, to usane rAjya kA parityAga kara unake samIpa hI sAdhu dIkSA lekara tapa kA anuSThAna karane lagA / mAtA sahadebI putra viyoga se atyaMta dukhI huI aura pariNAmoM se marakara vyAghrI huI / eka dina usane atyaMta bhUkhI hone ke kAraNa parvata para dhyAnastha muni sukauzala ko hI khA liyA / sukauzala ne samatAbhAva se karma- kAlimA naSTa kara svAtma lAbha kiyaa| idhara muni katidhavala ne usa vyAghrI ko upadeza diyA, jise sunakara use jAtismaraNa ho gayA, aura anta meM usane saMnyAsa pUrvaka zarIra chor3A aura svarga prApta kiyA, kIrti dhavala bhI akSayapada ko prApta hue / kavi ne isa grantha ko vi0 saM0 1466 meM mAgha kRSNA 10 mIM ke dina gvAliyara meM rAjA DUMgarasiMha rAjya meM samApta kiyA hai /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ cana paMca-prazasti saMgraha 37vIM prazasti 'pAsaNAhapurANa yA pAsaNAhacariu' kI hai, jisakI racanA ukta kavi raidhU ne kI hai| prastuta grantha meM 7 sandhiyA~ aura 136 ke lagabhaga kaDavaka haiM, jinameM jainiyoM ke tevIsaveM tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAtha kA jIvana-paricaya diyA hayA hai| pArzvanAtha ke jIvana-paricaya ko vyakta karane vAle aneka graMtha prAkRta, saMskRta aura apabhraMza bhASA meM tathA hindI meM likhe gaye haiN| parantu unase isameM koI khAsa vizeSatA jJAta nahIM hotii| isa grantha kI racanA maNipura (dillI) ke nivAsI sAhU kheU yA khemacanda kI preraNA se kI gaI hai, inakA vaMza agravAla aura gotra eNDila thaa| khemacaMda ke pitA kA nAma pajaNa sAhu, aura mAtA kA nAma bIlhAdevI thA / aura dharmapatnI kA nAma dhanadevI thA, usase cAra putra utpanna hue the| sahasarAja, paharAja, raghupati kaura holivamma / inameM sahasarAja ne giranAra kI yAtrA kA saMgha calAyA thA, sAhU khemacaMda sapta vyasana rahita aura deva-zAstra guru ke bhakta the| prazasti meM inake parivAra kA vistRta paricaya diyA huA hai / ataeva ukta graMtha unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai| graMtha kI pAdyanta prazasti bar3I hI mahatvapUrNa hai, usase tAtkAlika gvAliyara kI sAmAjika, dhArmika, rAjanaitika paristhitiyoM kA yatheSTa paricaya mila jAtA hai| aura usase yaha spaSTa jAna par3atA hai ki usa samaya gvAliyara meM jaina samAja kA naitika stara bahuta UMcA thA, aura ve apane kartavya pAlana ke sAtha-sAtha ahiMsA, paropakAra aura dayAlutA kA jIvana meM AcaraNa karanA zreSTha mAnate the| ___ graMtha bana jAne para sAhU khemacanda ne kavi raidhU ko dvIpAMtaroM se Aye hue vividha vastroM aura pAbharaNAdika se sammAnita kiyA thA, aura icchita dAna dekara saMtuSTa kiyA thaa| 38vIM prazasti 'balahaddacariu' (paumacariu) kI hai, jisake kartA ukta kavi raidhU haiN| graMtha meM 11 saMdhiyA~ aura 240 kaDavaka haiN| jinameM balabhadra, (rAmacandra), lakSmaNa aura sItA Adi kI jIvanagAthA aMkita kI gaI hai, jisakI zloka saMkhyA sAr3he tIna hajAra ke lagabhaga hai| graMtha kA kathAnaka bar3A hI rocaka aura hRdayasparzI hai| yaha 15vIM zatAbdI kI jaina rAmAyaNa hai| graMtha kI zailI sIdhI aura sarala hai, usameM zavdADambara ko koI sthAna nahIM diyA gayA, parantu prasaMgavaza kAvyocita varNanoM kA sarvathA prabhAva bhI nahIM hai| rAma kI kathA bar3I lokapriya rahI hai| isase isa para prAkRta saMskRta, apabhraMza aura hindI meM aneka graMtha vividha kaviyoM dvArA likhe gae haiN| yaha graMtha bhI agravAlavaMzI sAhu bATU ke suputra harasI sAhu kI preraNA evaM anugraha se banAyA gayA hai| sAhu harasI jina zAsana ke bhakta aura kaSAyoM ko kSINa karane vAle the| Agama aura purANa-graMthoM ke paThana-pAThana meM samartha, jina pUjA aura supAtradAna meM tatpara, tathA rAtri aura dina meM kAyotsarga meM sthita hokara Atma-dhyAna dvArA sva-para ke bheda-vijJAna kA anubhava karane vAle, tathA tapazcaraNa dvArA zarIra ko kSINa karane vAle dharmaniSTha vyakti the| prAtma-vikAsa karanA unakA lakSya thaa| graMtha kI Adya prazasti meM harasI sAhU ke kuTumba kA pUrA paricaya diyA huA hai / graMtha meM racanAkAla diyA huA nahIM hai| 36 vIM prazasti 'mehesaracarita' kI hai, prastuta graMtha meM 13 saMdhiyAM aura 304 kaDavaka haiN| jinameM bharata cakravartI ke senApati jayakumAra aura unakI dharmapatnI sulocanA ke caritra kA sundara citraNa kiyA gayA hai / jayakumAra aura sulocanA kA carita bar3A hI pAvana rahA hai / graMtha kI dvitIya-tRtIya saMdhiyoM meM prAdi brahmA-RSabhadevakA gRha tyAga, tapazcaraNa aura kevalajJAna kI prApti, bharata kI digvijaya, bharata bAhubali yuddha, bAhubali kA tapazcaraNa aura kaivalya prApti prAdi kA kathana diyA huA hai| chaThavIM sandhi ke 23 kaDavakoM meM sulocanAkA svayambara, senApati meghezvara (jayakumAra) kA bharata cakravartIke putra prakItike sAtha yuddha karanA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA varNana diyA hai| aura 7vIM sandhi meM sulocanA aura meghezvara ke vivAha kA kathana diyA huA hai / aura 8vIM se 13vIM saMdhi taka kubera mitra, hiraNyagarbha kA pUrvabhava varNana tathA bhIma bhaTTAraka kA nirvANa gamana, zrIpAla cakravartI kA haraNa aura mokSa gamana, evaM meghezvara k| tapazcaraNa, nirvANa gamana Adi kA sundara kathana diyA huA hai| graMtha kAvya-kalA kI dRSTi se uccakoTi kA hai / graMtha meM kavi ne duvaI, gAhA, cAmara, ghattA, paddhaDiyA, samAnikA aura mattagayaMda Adi chandoM kA prayoga kiyA hai| rasoM meM zRMgAra, vIra, bIbhatsa aura zAnta rasa kA, tathA rUpaka upamA aura utprekSA Adi alaMkAroM kI bhI yojanA kI gaI hai| isa kAraNa graMtha sarasa aura paThanIya bana gayA hai| kavi ne graMtha meM apane se pUrvavartI nimna kaviyoM aura unakI kRniyoM kA ullekha kiyA haiN| kavi cakravartI dhIrasena, devanandI apara nAma pUjyapAda (IsvI san 475 se 525 I0) jainendra vyAkaraNa, vajrasena aura unakA SaDdarzana pramANa nAma kA jaina nyAya kA graMtha / raviSeNa (vi0 saM0 734) tathA unakA padmacarita, punnATasaMghI jinasena (vi0 saM0 840) aura unakA harivaMza, mahAkavi svayaMbhU, canarmakha tathA puSpadanta, devasena kA mehesaracariu (jayakumAra-sulocanA carita) dinakarasena kA anNgcrit| graMtha kI Adyanta prazastiyoM meM grantha racanA meM preraka gvAliyara nagara ke seTha agravAla kulAvataMza sAha kheU yA khemasiMha ke parivAra kA viratRta paricaya diyA hayA hai| aura grantha kI pratyeka sandhi ke prArambha meM kavi ne saMskRta zlokoM meM AzrayadAtA ukta sAhU kI maMgala kAmanA kI hai| dvitIya saMdhi ke prArambha kA nimna padya dRSTavya hai / tIrthezo vRSabhezvaro gaNanuto gaurIzvaro zaMkaro, AdIzo hariNaMcito gaNapatiH zrImAnyugAdiprabhuH / nAbheyo zivavAddhivardhana zazi: kaivalyabhAbhAsuraH, kSemAkhyasya guNAnvitasya sumateH kuryAcchivaM so jinaH // isa padya meM RSabhadeva ke vizeSaNa prayukta hue haiM ve jahA~ unakI prAcInatA ke dyotaka haiM, vahA~ ve RSabhadeva aura ziva kI sAdRzyatA kI jhAMkI bhI prastuta karate haiN| grantha sundara hai aura ise prakAza meM lAnA caahiye| 40 vIM prazasti 'sammattaguNanidhAna' kI haiN| graMtha meM 4 saMdhiyAM aura 108 kaDavaka diye hue haiN| jinakI AnumAnika zloka saMkhyA terahasau pacahattara ke karIba hai| jinameM samyaktva kA svarUpa, unakA mAhAtmya tathA samyaktva ke ATha aMgoM meM prasiddha hone vAle pramukha puruSoM kI rocaka kathAe~ bahuta hI sundaratA se dI gaI haiN| jo pAThakoM ko atyanta sUcikara aura sarasa mAlUma hotI haiN| prastuta graMtha gopAcala (gvAliyara) nivAsI sAhu khemasiMha ke suputra sAhu kamalasiMha ke anurodha se banAyA gayA hai, aura unhIM ke nAmAMkita bhI kiyA gayA hai| isa graMtha kI prathama saMdhi ke 17veM kaDavaka se spaSTa hai ki sAhu khemasiMha ke putra kamalasiMha ne bhagavAna AdinAtha kI eka vizAlamUrti kA nirmANa karAyA thA, jo gyAraha hAtha U~cI thI, aura jo durgati ke duHkhoM kI vinAzaka, mithyAtvarUpI girIndra ke liye vajra samAna, bhavyoM ke lie zubha gati pradAna karane vAlI, tathA duHkha, roga, zoka kI nAzaka thii| arthAt jisake darzana, cintana se bhavyoM kI bhava-bAdhA sahaja hI dUra ho jAtI thii| isa mahatvapUrNa mUrti kI pratiSThA kara usane mahAn puNya kA saMcaya kiyA thA aura caturvidha saMgha kI vinaya bhI kI thii| grantha kI pAdyanta prazasti meM sAhu kamalasiMha ke kuTumba kA vistRta paricaya diyA huA hai| grantha-gata kathAoM kA AdhAra prAcArya
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana graMtha prazasti saMgraha somadeva ke yazastilakacampU kA chaThA AzvAsa rahA jAna par3atA hai| graMtha kA racanAkAla vi0 saMvat 1462 hai| 41 vIM prazasti 'riTuNemicariu' yA 'harivaMza purANa' kI hai| prastuta grantha meM 14 sandhiyA~ aura 302 kaDavaka haiM tathA 1900 ke lagabhaga padya hoMge, jinameM RSabha carita, harivaMzotpatti, vasudeva aura unakA pUrvabhava kathAnaka, bandhu-bAndhavoM se milApa, kaMsa balabhadra aura nArAyaNa ke bhavoM kA varNana, nArAyaNa janma, kaMsavadha, pANDavoM kA jue meM hAranA dropadI kA cIra harana, pANDavoM kA ajJAtavAsa, pradyumna ko vidyA prApti aura zrIkRSNa se milApa, jarAsaMdha vadha, kRSNa kA rAjyAdi sukhabhoga, neminAtha kA janma, bAlyakrIr3A yauvana, vivAhamaiM vairAgya, dIkSA tathA tapazcaraNa kevalajJAna aura nirvANa prApti AdikA kathana diyA hai| graMtha meM jainiyoM ke bAIsaveM tIrthakara bhagavAna neminAtha kI jIvana-ghaTanAoM kA paricaya diyA huA hai / neminAtha yaduvaMzI kSatrI the / aura the kRSNa ke cacere bhAI / unhoMne pazuoM ke baMdhana khulavAe / aura saMsAra kI asAratA ko dekha, vairAgI ho tapazcaraNa dvArA Atma-zodhana kiyA, sarvajJa aura sarvadarzI bane, aura jagata ko Atmahita karane kA sundaratama mArga btlaayaa| unakA nirvANa sthAna Urjayanta giri yA raivatagiri hai jo prAja bhI neminAtha ke atIta jIvana ko jhA~kI ko prastuta karatA hai| tIrthaMkara nemikumAra kI tapazcaryA aura caraNa raja se vaha kevala pAvana hI nahIM huA, kintu usakI mahattA loka meM Aja bhI maujUda hai / isa graMtha kI racanA yoginIpura (dillI) se uttara kI ora vase hue kisI nikaTavartI nagara kA nAma thA, jo pATha kI azuddhi ke kAraNa jJAta nahIM ho skaa| graMtha kI racanA usa nagara ke nivAsI goyala gotrIya agravAla vaMzI mahAbhavya sAhu lAhA ke putra saMghAdhipa sAhu loNA kI preraNA se huI hai| graMtha kI Adyanta prazastiyoM meM sAhu loNA ke parivAra kA saMkSipta paricaya karAyA gayA hai / ___ kavi ne grantha meM apane se pUrvavartI vidvAnoM aura unake kucha graMthoM kA ullekha kiyA hai, devanandi (pUjyapAda) jainendra vyAkaraNa, jinasena (mahApurANa) raviSeNa (jaina rAmAyaNa-padmacarita) kamalakIrti aura unake paTTadhara zubhacandra kA nAmollekha hai| jinakA paTTAbhiSeka kanakagiri vartamAna sonAgiri meM huA thaa| sAtha hI kavi ne apane riTaNemicariu se pahale banAI huI apanI nimna racanAoM ke bhI nAma die hue haiN| mahApurANa, bharata-senApati carita (meghezvara carita) jasaharacariu ( yazodharacarita ) vittasAra, jIvaMdhara cariu aura pAsacariu kA nAmollekha kiyA hai| graMtha meM racanAkAla nahIM diyA, isalie yaha nizcita batalAnA to kaThina hai ki yaha graMtha kaba banA? phira bhI anya sUtroM se yaha anumAna kiyA jA sakatA hai ki prastuta graMtha vikrama kI 15 vIM zatAbdo ke antima caraNa yA 16 vIM ke prathama caraNa meM racA gayA hai| 42 vIM prazasti 'dharaNakumAra cariu' kI hai jisameM cAra sandhiyAM aura 74 kaDavaka haiN| jinakI zloka saMkhyA 800 zlokoM ke lagabhaga hai / jinameM dhanakumAra kI jIvana-gAthA aMkita kI gaI hai| prastuta graMtha kI racanA Arauna jilA gvAliyara nivAsI jaisavAla vaMzI sAhu puNyapAla ke putra sAhu bhullaNa kI preraNA evaM anurodha se huI hai / ataeva ukta graMtha unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai| graMtha kI Adya prazasti meM sAhu bhullaNa ke parivAra kA vistRta paricaya karAyA gayA hai| ____ isa graMtha kI racanA kaba huI ? yaha graMthaprazasti para se kucha jJAta nahIM hotA; kyoMki usameM racanA kAla diyA huA nahIM hai| kintu prazasti meM isa graMtha ke pUrvavartI race hue graMthoM ke nAmoM meM 'NemijiNida cariu' (harivaMza purANa) kA bhI ullekha hai, jisase spaSTa hai ki yaha graMtha usake bAda banAyA gayA hai|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 43 vIM prazasti 'jasahara cariu' kI hai jisake kartA bhI ukta kavi raidhU haiN| prastuta grantha meM 4 sandhiyA~ aura 104 kar3avaka haiN| jinakI zloka saMkhyA900 ke lagabhaga hai / graMtha meM yodheya dezake rAjA yazodhara aura candramatI kA jIvana paricaya diyA huA hai| graMtha kA kathAnaka sundara aura hRdaya-grAhI hai aura vaha jIva dayA kI poSaka vArtAmoM se ota-prota hai| yadyapi rAjA yazodhara ke sambaMdha meM saMskRtabhASA meM aneka carita grantha likhe gae haiM jinameM prAcArya somadeva kA 'yazastilaka campU' sabase uccakoTi kA kAvya-grantha hai| paraMtu apabhraMza bhASA kI yaha dUsarI racanA hai / prathama grantha mahAkavi puSpadanta kA hai| yadyapi bha0 amarakoti ne bhI 'jasahara cariu' nAma kA graMtha likhA thA; paraMtu vaha abhI taka anapalabdha hai| isa grantha kI racanA bhaTTAraka kamalakIti ke anurodha se tathA yoginIpura (dillI) nivAsI agravAla vaMzI sAhu kamalasiMha ke putra sAhu hemarAja kI preraNA se huI hai / ataeva graMtha unhIM ke nAma kiyA gayA hai / ukta sAhu parivAra ne giranAra jI kI tIrthayAtrA kA saMgha calAyA yA / graMtha kI Adyanta prazasti meM sAhu kamalasiMha ke parivAra kA vistRta paricaya karAyA gayA hai| kavi ne yaha graMtha lAhar3apura ke jodhA sAhu ke vihAra meM baiThakara banAyA hai, aura use svayaM 'dayArasabhara guNapavittaM'-pavitra dayArUpI rasa se bharA huA batalAyA hai| 44 vIM prazasti 'araNathamI kahA' kI hai| isa kathA meM rAtribhojana ke doSoM aura usase hone vAlI vyAdhiyoM kA ullekha karate hue likhA hai ki do ghar3I dina ke rahane para zrAvaka loga bhojana kareM; kyoMki sUrya ke teja kA maMda udaya rahanepara hRdaya-kamala saMkucita ho jAtA hai, ataH rAtri bhojanake tyAga kA vidhAna dhArmika tathA zArIrika svAsthya kI dRSTi se kiyA gayA hai jaisA ki usake nimna do padyoM se prakaTa hai: "ji roya-daladdiya dINa araNAha, ji kuTTha-galiya kara karaNa savAha / duhaggu ji pariyaNu vagNu praNehu, su-rayariNahi bhoyaNu phalu ji muNahu / ghar3I dui vAsaru yakkai jAma, subhoyaNa sAvaya bhujahi tAma / divAyaru teja ji maMdau hoi, sakuccai cittahu kamalu jiva soi|" kathA racane kA uddezya bhojana sambandhI asaMyama se rakSA karanA hai, jisase prAtmA dhArmika maryAdAmoM kA pAlana karate hue zarIra ko svastha banAye rkhe| 45 vIM prazasti 'appa-saMboha-kavva' kI hai| yaha eka choTA sA kAvya-graMtha hai jise kavi ne prAtmasambodhanArtha banAyA hai| Atma-hita ko dRSTi meM lakSya rakhate hue hiMsAdi paMca pApoM aura sapta vyasanAdi se Atma-rakSA karane kA upAya batalAyA gayA hai-hiMsAdi pApoM kA tyAga kara Atma-kartavya kI ora dRSTi rakhane kA prayatna kiyA gayA hai, jisase mAnava isa loka tathA paraloka meM sukha-zAnti prApta kara sake / graMtha bahuta sundara hai, para abhI taka aprakAzita hai| 46 vIM prazasti 'siddhAMtArthasAra' kI hai, isa graMtha kA viSaya bhI saiddhAMtika hai aura apabhraMza ke gAthA chaMda meM racA gayA hai / isameM samyagdarzana, jIva svarUpa, guNasthAna, vrata, samiti, iMdriya-nirodha Adi Avazyaka kriyAoM kA svarUpa, aTThAIsa mUlaguNa, aSTakarma, dvAdazAMgazruta, labdhisvarUpa, dvAdazAnuprekSA dazalakSaNadharma, aura dhyAnoM ke svarUpa kA kathana diyA gayA hai| isa graMtha kI racanA vaNikavara zreSThI khemasI sAhu yA sAha khemacaMdra ke nimitta kI gaI hai / paraMtu kheda hai ki upalabdha graMtha kA aMtima bhAga khaMDita hai / lekhaka ne kucha jagaha chor3akara lipi puSpikA kI pratilipi kara dI hai| graMtha ke zurU meM kavi ne likhA hai
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagraMtha prazasti saMgraha ki yadi maiM ukta sabhI viSayoM ke kathana meM skhalita ho jAU~ to chala grahaNa nahIM karanA cAhie / yaha graMtha bhI tomara vaMzI rAjA kIrtisiMha ke rAjya meM racA gayA hai| 47 vIM prazasti 'vRttasAra' nAmaka graMtha kI hai| jisake kartA kavi raidhU haiN| prastuta graMtha meM chaha sarga yA graMka (adhyAya) haiN| graMtha kA antima patra truTita hai jisameM graMthakAra kI prazasti ullikhita hogii| yaha graMtha apabhraMza ke gAthA chaMda meM racA gayA hai, jinakI saMkhyA 750 hai / bIca bIca meM saMskRta ke gadya-padyamaya vAkya bhI granthAMtaroM se pramANa svarUpameM uddhRta kiye gaye haiN| prathama adhikAra meM samyagdarzana kA sundara vivecana hai, aura dUsare adhikAra meM mithyAtvAdi chaha guNasthAnoM kA svarUpa nirdiSTa kiyA hai / tIsare adhikAra meM zepa guNa-sthAnoM kA aura karmasvarUpa kA varNana hai| cauthe adhikAra meM bAraha bhAvanAoM kA kathana diyA huA hai / pA~caveM aka meM dazalakSaNa dharma kA nirdeza hai aura chaThaveM adhyAya meM dhyAna kI vidhi aura svarUpAdi kA sundara vivecana diyA huA hai| isa taraha isa grantha meM jainadharma ke tAttvika svarUpa kA sundara vivecana kiyA gayA hai / grantha sampAdita hokara hindI anuvAda ke sAtha prakAza meM Ane vAlA hai| 48 vIM prazasti 'puNNAsava kahA koza' kI hai| jisameM 13 saMdhiyAM dI huI haiM jinameM puNya kA Asrava karane vAlI sundara kathAoM kA saMkalana kiyA gayA hai / prathama sandhi meM samyaktva ke doSoM kA varNana hai, jinheM samyaktvI ko TAlane kI preraNA kI gaI hai / dUsarI saMdhi meM samyaktva ke nizzaMkitAdi aSTa guNoM kA svarUpa nirdiSTa karate hue unameM prasiddha hone vAle aMjana cora kA cittAkarSaka kathAnaka diyA huA hai tIsarI saMdhi meM nikAMkSita aura nirvicikitsA ina do aMgoM meM prasiddha hone vAle anantamatI aura uditodaya rAjA kI kathA dI gaI hai / cauthI saMdhi meM amUr3hadRSTi aura sthitikaraNa aMga meM revatI rAnI aura zreNika rAjA ke putra vAriSeNa kA kathAnaka diyA huA hai| pAMcavIM sandhi meM upagUhana aMga kA kathana karate hue usameM prasiddha jinabhakta seTha kI kathA dI huI hai / sAtavIM sandhi meM prabhAvanA aMga kA kathana diyA huA hai / pAThavIM saMdhi meM pUjA kA phala, navamI saMdhi meM paMcanamaskAra maMtra kA phala, dazavIM saMdhi meM Agamabhakti kA phala aura gyArahavIM saMdhi meM satI sItA ke zIla kA kathana diyA huA hai / bArahavIM sandhi meM upavAsa kA phala aura 13 voM saMdhi meM pAtradAna ke phala kA varNana kiyA hai / isa taraha anya ko ye saba kathAyeM bar3I ho rocaka aura zikSAprada haiN| isa grantha kA nirmANa agravAla kulAvataMsa sAhu nemidAsa kI preraNA evaM anurodha se huA hai aura yaha graMtha unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai| grantha kI Adyanta prazastiyoM meM nemidAsa aura unake kuTumba kA vistRta paricaya diyA huA hai / aura batalAyA hai ki sAhu nemidAsa joiNipura (dillI) ke nivAsI the aura sAhu tosau ke cAra putroM meM se prathama the| nemidAsa zrAvaka vratoM ke pratipAlaka, zAstrasvAdhyAya, pAtradAna, dayA aura paropakAra Adi satkAryoM meM pravRtti karate the| unakA citta samudAra thA aura loka meM unakI dhArmikatA aura sujanatA kA sahaja hI AbhAsa ho jAtA hai, aura unake dvArA agaNita mUrtiyoM ke nirmANa karAye jAne, mandira banavAne aura pratiSThAdi mahotsava sampanna karane kA bhI ullekha kiyA gayA hai / sAha nemidAsa candravADa ke rAjA pratAparudra se sammAnita the| ve sambhavataH usa samaya dillI se candravADa cale gae the, aura vahAM hI nivAsa karane lage the, aura unake anya kuTumbI jana usa samaya dillI meM hI raha rahe the, rAjA pratAparudra cauhAna vaMzI rAjA rAmacaMdra ke putra the, jinakA rAjya vikrama saM0 1468 meM vahAM vidyamAna 1. Niya payAvarudda sammANiu -puNyAsrava prazasti /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 101 thaa| grantha meM usakA racanAkAla diyA huA nahIM hai, parantu usakI racanA pandrahavIM zatAbdI ke aMtimacaraNa meM huI jAna par3atI hai / kyoMki usake bAda muslima zAsakoM ke hamaloM se candravAr3a ko zrI sampannatA ko bhArI kSati pahuMcI thii| kavi ne graMtha kI pratyeka saMdhi ke prArambha meM graMtha racanA meM preraka sAhu nemidAsa kA jayaghoSa karate huye maMgala kAmanA kI hai| jaisA ki usake nimnapadyoM se prakaTa hai pratAparudranRparAjavizrutastrikAladevArcanavaMcitA zubhA / jainoktazAstrAmRtapAnazuddhadhI: ciraM kSito nandatu nemidAsaH / / 3 satkavi guNAnurAgI zreyAMnniva pAtradAnavidhidakSaH / tosau kulanabhacandro nandatu nityeva nemidAsAkhyaH / / 4 / / grantha abhI taka aprakAzita hai, use prakAza meM lAnA Avazyaka hai| 46 vIM prazasti 'jIvaMdhara cariu' kI hai| jisameM teraha saMdhiyAM dI huI haiN| prastuta graMtha meM darzanavizuddhayAdi SoDazakAraNa bhAvanAoM kA phala varNana kiyA gayA hai| aura unakA phala prApta karane vAle jIvaMdhara tIrthaMkara kI rocaka kathA dI gaI hai / prastuta jIvaMdhara svAmI pUrva videha kSetra ke amarAvatI deza meM sthita gaMdharvarAu (rAja) nagara ke rAjA sImaMdhara aura unako paTTa mahiSI mahAdevI ke putra the| inhoMne darzanavizuddhayAdi SoDaza kAraNa bhAvanAoM kA bhaktibhAva se ciMtana kiyA thA, jisake phalasvarUpa ve dharma-tIrtha ke pravartaka tIrthakara hue / graMthakA kathA bhAga bar3A hI suMdara hai / paraMtu graMtha prati atyaMta azuddharUpa meM pratilipi kI gaI hai, jAna par3atA hai pratilipikAra purAnI lipi kA abhyAsI nahIM thA, pratilipi karavA kara punaH jAMca bhI nahIM kI gii| isa graMtha kA nirmANa karAne vAle sAhu kuntha dAsa haiM, jo sambhavataH gvAliyara ke nivAsI the / kavi ne isa granthako ukta sAhu ko 'zravaNa bhUSaNa' prakaTa kiyA hai / sAthahI unheM AcArya caraNa sevI, sapta vyasana rahita, tyAgI dhavalakIti vAlA, zAstroM ke artha ko niraMtara avadhAraNa karanevAlA aura zubha matI batalAte hue unheM sAhu hemarAja aura molhA devI kA putra batalAyA gayA hai aura kavi ne unake ciraMjIva hone kI kAmanA bhI kI hai| jaisA ki dvitIya saMdhi ke prathama padya se jJAta hotA hai|| 2. candravADa ke sambandha meM lekhaka kA svatantra lekha dekhie / saM0 1468 meM rAjA rAmacandra ke rAjya meM candra vADa meM amarakIti ke SaTkarmopadeza kI pratilipi kI gaI thI, jo aba nAgaura ke bhaTTArakIya zAstra bhaMDAra meM surakSita hai / yathAatha saMvatsare 1468 varSe jyeSTha kRSNa paMcadazyAM zukravAsare zrImaccandrapATa nagare mahArAjAdhirAja zrIrAma canda devarAjye / tatra zrI kudakudAcAryAnvaye zrI mUlasaMgha gUjaragoSThi tihuyanagiriyA sAha zrI jagasIhA bhAryAH somA tayoH putrAH (catvArAH) prathama udasIha (dvitIya) ajasahi tRtIya paharAja caturtha khAhAdeva / jyeSTha putra udaisIha bhAryA rato, tasya trayoH putrAH, jyeSTha putra delhA dvitIya rAma tRtIya bhIkhama jyeSTha putra delhA bhAryA hiro (tayoH) putrAH dvayo. jyeSTha putra hAlU dvitIya putra arjuna jJAnAvaraNI karma kSayArtha idaM SaTkarmopadeza likhApitaM / bhagnapRSThi kaTigrIvA sacca dRSTi radho mukhaM / kaSTena likhitaM zAstraM yatnena paripAlayeta // -nAgaura bhaMDAra
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jana paMtha prazasti saMgraha 'jo bhatto sUripAe visaNasagasayA ji virattA sa eyo| jo cAI putta dANe sasipaha dhavalI kitti valliku tejo| jo nityo sattha-atthe visaya suhamaI hemarAyassa taao| so molhI aMga jAyo 'bhavadu iha dhuvaM kuthuyAso ciraayo|' 66vIM prazasti 'siripAlacariu' yA siddhacakra vidhi' kI hai| jisake kartA kavi raidhU haiM / isa grantha meM daza saMdhiyAM dI huI haiM, aura jinakI AnumAnika zloka saMkhyA do hajAra do sau batalAI hai| jisameM campApura ke rAjA zrIpAla aura unake sabhI sAthiyoM kA siddhacakravrata (aSTAhnikA vrata) ke prabhAva se kuSTha roga dUra ho jAne Adi kI kathA kA citraNa kiyA gayA hai aura siddhacakRvrata kA mAhAtmya khyApita karate hue usake anuSThAna kI preraNA kI gaI hai| grantha kA kathAbhAga bar3A hI sundara aura cittAkarSaka hai / bhASA sarala tathA sabodha hai| yadyapi zrIpAla ke jIvana paricaya aura siddhacakravrata ke mahatva ko citrita karane vAle saMskRta, hiMdI gujarAtI bhASA meM aneka grapa likhe gae haiN| paraMtu apabhraMza bhASA kA yaha dUsarA graMtha hai| prathama graMtha paMDita narasena kA hai| ____ prastuta graMtha gvAliyara nivAsI agravAla vaMzI sAhu bATU ke caturtha putra harisI sAhu ke anurodha se banAyA hai aura unhIM ke nAmAMkita kiyA hai| prazasti meM unake kuTumba kA saMkSipta paricaya bhI aMkita hai| kavi ne grantha kI pratyeka saMdhiyoM ke prArambha meM saMskRta padyoM meM graMtha nirmANa meM preraka ukta sAhu kA yazogAna karate hue unakI maMgala kAmanA kI hai| jaisA ki 7 vIM saMdhi ke nimna padya se prakaTa hai| yaH satyaM vadati vratAni kurute zAstraM paThaMtyAdarAt mohaM muJcati gacchati sva samayaM dhatte nirIhaM padaM / pApaM lumpati pAti jIvanivahaM dhyAnaM samAlambate / so'yaM naMdatu sAdhureva haraSI puSNAti dharma sdaa| -siddhacakra vidhi (zrIpAlacarita saMdhi 7) 106vIM prazasti 'samyaktva kaumudI' kI haiN| isameM samyaktva kI utpAdaka kathAoM kA bar3A hI rocaka varNana diyA huA hai, ise kavi ne gvAliyara ke rAjA DUMgarasiMha ke putra rAjA kIrtisiMha ke rAjya kAla meM racA hai, isakI Adi anta prazasti se mAlUma hotA hai ki yaha graMtha gopAcala vAsI golA lArIya jAti ke bhUSaNa seusAhu kI preraNA se banAyA hai| isakI 71 patrAtmaka eka prati nAgaura ke bhaTTArakIya jJAnabhaNDAra meM maujUda hai ukta apUrNa prazasti usI prati para se dI gaI hai / usa grantha kI pUrI prazasti vahAM ke paMcoM tathA bhaTTAraka jI ne san 44 meM noTa nahIM karane dI thI, isIlie vaha apUrNa prazasti hI yahAM dI gaI hai| kavi kI anya kRtiyA~ ina graMthoM ke atirikta kavi kI 'daza lakSaNa jayamAlA aura 'SoDazakAraNa jayamAlA' ye donoM pUjA graMtha bhI mudrita ho cuke haiN| inake sivAya mahApurANa, sudasaMgacariu, karakaNDucariu ye tInoM graMtha abhI anupalabdha haiM / inakA anveSaNakArya cAlU haiN| 'so'haM thudi' nAma kI eka choTI-sI racanA bhI anekAMta meM prakAzita ho cukI hai| kavi raidhU ne apane se pUrvavartI kaviyoM kA apanI racanAoM meM sasammAna ullekha kiyA hai / jina 1. vizeSa paricaya ke lie dekhie, anekAnta varSa 6 kiraNa 6 meM prakAzita mahAkavi raidhU nAma kA lekha /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA ke nAma isa prakAra haiM-1. devanaMdI (pUjyapAda) 2. raviSeNa 3. caumuha 4. droNa 5. svayaMbhUdeva 6. kavivara 7. vajrasena 8. jinasena 6. devasena 10. mahAkavi puSpadanta / kavi vaMza-paricaya kavivara raidhU saMghAdhipa devarAya ke pautra aura harisiMgha ke putra the, jo vidvAnoM ko AnandadAyaka the| aura mAtA kA nAma 'vijayasiri' (vijayazrI) thA, jo rUpalAvaNyAdi guNoM se alaMkRta hote hue bhI zIla saMyamAdi sadguNoM se vibhUSita thii| kavivara kI jAti padmAvatI puravAla thI aura kavivara ukta padmA. vatI kularUpI kamaloM ko vikasita karane vAle divAkara (sUrya) the jaisAki 'sammaijina cariu' graMtha kI prazasti ke nimna vAkyoM se prakaTa hai pomAvai kula kamala-divAyaru, harisiMgha buhayaNa kula, paannNdnnu| jassa dharija raidhU buha jAyau, deva-sattha-guru-paya-aNurAyau // kavivara ne apane kula kA paricaya 'pomAvaikula' aura pomAvai 'puravADavaMsa' jaise vAkyoM dvArA karAyA hai| jisase ve padmAvatI puravAla nAma ke kula meM samutpanna hue the| jainasamAja meM caurAsI upajAtiyoM ke astitva kA ullekha milatA hai unameM kitanI hI jAtiyoM kA astitva Aja nahIM milatA; kiMtu ina caurAsI jAtiyoM meM aisI kitanI hI upajAtiyAM athavA vaMza hai jo pahale kabhI bahuta kucha samRddha aura sampanna rahe haiM; kiMtu Aja ve utane samRddha evaM vaibhavazAlI nahIM dIkhate, aura kitane hI vaMza evaM jAtiyAM prAcIna samaya meM gauravazAlI rahe haiM kiMtu Aja ukta saMkhyA meM unakA ullekha bhI zAmila nahIM hai| jaise dharkaTa 1 aadi| ___ ina caurAsI jAtiyoM meM padmAvatI puravAla bhI eka upajAti hai, jo AgarA, mainapurI, eTA, gvAliyara Adi sthAnoM meM AbAda hai, inakI jana-saMkhyA bhI kaI hajAra pAI jAtI hai / vartamAna meM yaha jAti bahuta kucha pichar3I huI hai to bhI isameM kaI pratiSThita vidvAna haiM / ve Aja bhI samAja sevA ke kArya meM lage hue haiM / yadyapi isa jAti ke vidvAn apanA udaya brAhmaNoM se batalAte haiM aura apane ko devanandI (pUjyapAda) kA santAnIya bhI prakaTa karate haiM, parantu itihAsa se unakI yaha kalpanA kevala kalpita hI jAna par3atI hai| isake do kAraNa haiN| eka to yaha ki upajAtiyoM kA itivRtta abhI aMdhakAra meM haiM jo kucha prakAza meM A pAyA hai usake AdhAra se usakA astitva vikrama kI dazamI zatAbdI se pUrva kA jJAta nahIM hotA, ho sakatA hai ki ve usase bhI pUrvavartI rahIM hoM, parantu binA kisI prAmANika anusaMdhAna ke isa sambandha meM kucha nahIM kahA jA sktaa| paTTAvalI vAlA dUsarA kAraNa bhI prAmANika pratIta nahIM hotA, kyoMki paTTAvalI meM prAcArya pUjya pAda (devanandI) ko padmAvatI-puravAla likhA hai, parantu prAcIna aitihAsika pramANoM se unakA padmAvatIpuravAla honA pramANita nahIM hotA, kAraNa ki devanandI brAhmaNa kula meM samutpanna hue the| 1. yaha jAti jaina samAja meM gaurava-zAlinI rahI hai| isameM aneka pratiSThita zrIsampanna zrAvaka aura vidvAn hue haiM jinakI kRtiyAM Aja bhI apane astitva se bhUtala ko samalaMkRta kara rahI haiN| bhaviSyadatta kathA ke kartA budha dhanapAla aura dharmaparIkSA ke kartA budha hariSeNa ne bhI apane janma se 'dhaTa vaMza ko pAvana kiyA hai| hariSeNa ne apanI dharmaparIkSA vi0 saM0 1048 meM banAkara samApta kI hai| dharkaTa vaMza ke anuyAyI digambara zvetAmbara donoM hI sampradAyoM meM rahe haiM /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha jAti aura gotroM kA adhikAMza vikAsa athavA nirmANa gAMva, nagara aura deza Adi ke nAmoM para se huA hai / udAharaNa ke lie sAMbhara ke Asa-pAsa ke bagherA sthAna se bagheravAla, pAlI se pallIvAla khaNDelA se khaNDelavAla, agrohA se agravAla, jAyasa athavA jaisAse jaisavAla aura prasAse prosavAla jAti kA nikAsa huA hai| tathA caMderI ke nivAsI hone se candairiyA, candravADa se cAMduvADa yA cAMdavADa aura padmAvatI nagarI se padmAvatiyA Adi gotroM evaM mUrakA udaya huA hai / isI taraha anya kitanI hI jAtiyoM ke sambaMdha meM prAcIna lekhoM, tAmrapatroM, sikkoM, grantha- prazastiyoM aura graMthoM Adi para se unake itivRtta kA patA lagAyA jA sakatA hai / 04 ukta kavivara ke graMthoM meM ullikhita 'pomAvaI' zabda svayaM padmAvatI nAma kI nagarI kA vAcaka hai / yaha nagarI pUrva samaya meM khUba samRddha thI, usakI isa samRddhi kA ullekha khajurAho ke vi0 saM0 1052 ke zilAlekha meM pAyA jAtA hai, jisameM yaha batalAyA gayA hai ki yaha nagarI U~ce-U~ce gaganacumbI bhavanoM evaM makAnAtoM se suzobhita thI, jisake rAjamArgoM meM bar3e-bar3e teja turaGga daur3ate the aura jisakI camakatI huI svaccha evaM zubhra dIvAreM zrAkAza se bAteM karatI thiiN| jaisAki ukta lekha ke nimna padyoM se prakaTa hai sodhuttuMga pataGgalaGghanapatha prottuMgamAlAkulA zubhrA kaSapANDurocca zikharaprAkAracitrA (va) rA prAleyAcala zRGgasanni (ni) bhazubhaprAsAdasadmAvatI bhavyA pUrvamabhUdapUrva racanA yA nAma padmAvatI // [ddha] ta, tvaM gattuMgaturaMgamodagamakSu (khu) rakSodAdrajaH pro yasyAM jIrna (paM) kaThora babhu (sra) makaro kurmodarAbhaM namaH / mattAnekakarAlakumbhi karaTaprotkRSTavRSTyA [da bhu] vaM / taM kardama mudriyA kSititalaM tA brU (brU ) ta ki saMstumaH // -Epigraphica Indica V. I. P. 149 isa samullekha para se pAThaka sahaja hI meM padmAvatI nagarI kI vizAlatA kA anumAna kara sakate haiN| isa nagarI ko nAgarAjAoM kI rAjadhAnI banane kA bhI saubhAgya prApta huA thA aura padmAvatI kAMtipurI tathA mathurA meM nau nAgarAjAoM ke rAjya karane kA ullekha bhI milatA hai ' / / padmAvatI nagarI ke nAgarAjAoM ke sikke bhI mAlave meM kaI jagaha mile haiN| gyArahavIM zatAbdI meM racita 'sarasvatI kaMThAbharaNa' meM bhI padmAvatI kA varNana hai aura mAlatI mAdhava meM bhI padmAvatI kA kathana pAyA jAtA hai jise lekhavRddhi ke bhaya se chor3A jAtA hai, paraMtu kheda hai ki Aja yaha nagarI vahAM apane usa rUpa meM nahIM hai kintu gvAliyara rAjya meM usake sthAna para 'pavAyA' nAmaka eka choTA sA gAMva basA huA hai, jo ki dehalI se bambaI jAne vAlI relave lAina para 'devarA' nAma ke sTezana se kucha hI dUra para sthita hai| yaha padmAvatI nagarI hI padmAvatI jAti ke nikAsa kA kAraNa hai / isa dRSTi se vartamAna 'pavAyA' grAma padmAvatI puravAloM ke lie vizeSa mahatva kI vastu hai / bhale hI vahAM para Aja padmAvatI puravAloM kA nivAsa na ho, kintu usake Asa pAsa to prAja bhI vahAM padmAvatIpura vAloM kA nivAsa pAyA jAtA hai| Upara ke ina saba ullekhoM para se grAma nagarAdika nAmoM para upajAtiyoM kI kalpanA ko puSTi milatI hai / 1. navanAgA padmAvatyAM kAMtIpuryAM mathurAyAM viSNu pu0 aMza 40 24 // 2. dekho, rAjapUtAne kA itihAsa prathama jilda pR0 230 /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 105 zraddheya paM0 nAthUrAmajI premI ne 'paravArajAti ke itihAsa para prakAza' nAma ke apane lekha meM paravAroM ke sAtha padmAvatI puravAloM kA sambandha jor3ane kA prayatna kiyA thA' aura paM0 bakhatarAma ke 'buddhivilAsa' ke anusAra sAtavAM bheda bhI prakaTa kiyA hai| ho sakatA hai ki isa jAti kA koI sambandha paravAroM ke sAtha bhI rahA ho, kintu padmAvatI puravAloM kA nikAsa paravAroM ke sattama mUra padmAvatiyA se huA ho, yaha kalpanA ThIka nahIM jAna par3atI aura na kinhIM prAcIna pramANoM se usakA samarthana hI hotA hai aura na sabhI 'puravADavaMza' paravAra hI kahe jA sakate haiN| kyoMki padmAvatI puravAloM kA nikAsa padmAvatI nagarI ke nAma para huA hai paravAroM ke sattamamUra se nahIM / Aja bhI jo loga kalakattA aura dehalI Adi se dUsare zaharoM meM cale jAte haiM unheM kalakatiyA yA kalakatte vAlA dehalavI yA dillI vAlA kahA jAtA hai, ThIka usI taraha paravAroM ke sattamamUra 'padmAvatiyA' kI sthiti hai / ____ gAMva ke nAma para se gotra kalpanA kaise kI jAtI thI isakA eka udAharaNa paM0 banArasIdAsajI ke ardhakathAnaka se jJAta hotA hai aura vaha isa prakAra hai-madhyapradeza ke rohatakapura ke nikaTa 'viholo' nAma kA eka gAMva thA usameM rAjavaMzI rAjapUta rahate the; ve guru prasAda se jainI ho gaye aura unhoMne apanA pApamaya kriyA-kANDa chor3a diyaa| unhoMne NamokAra mantra kI mAlA pahanI unakA kula zrImAla kahalAyA aura gotra biholiyA rakkhA gyaa| jaisA ki usake nimna padyoM se prakaTa hai yAhI bharata sukheta meM, madhyadeza zubha ThAMu / vase nagara rohatagapura, nikaTa biholI-gAMu // 8 gAMu biholI meM basai, rAjavaMza rajapUta / te gurumukha jainI bhae, tyAgi karama agha-bhUta / / 6 pahirI mAlA maMtra kI pAyo kula thImAla / thApyo gotra baholiyA, bIholI rakhapAla / / 10 // isI taraha se upajAtiyoM aura unake gotrAdi kA nirmANa huA hai| kavivara gidhU bhaTTArakIya paM0 the, aura tAtkAlika bhaTTArakoM ko ve apanA guru mAnate the aura bhaTTArakoM ke sAtha unakA idhara-udhara pravAsa bhI huA haiM aura unhoMne kucha sthAnoM meM kucha samaya Thaharakara kaI graMthoM kI racanA bhI kI hai, aisA unakI graMtha-prazastiyoM para se jAnA jAtA hai / ve pratiSThA vArya bhI the aura unhoMne aneka mUrtiyoM kI pratiSThA bhI karAI thii| unake dvArA pratiSThita eka mUrti kA mUrtilekha Aja bhI prApta hai aura jisase yaha mAlUma hotA hai ki unhoMne usakI pratiSThA saM0 1467 meM gvAliyara ke zAsaka rAjA DUMgarasiMha ke rAjya meM karAI thI, vaha mUrti AdinAtha kI hai|' kavivara vivAhita the yA avivAhita, isakA koI spaSTa ullekha mere dekhane meM nahIM AyA aura na kavi ne kahIM apane ko bAlabrahmacArI hI prakaTa kiyA hai isase to ve vivAhita mAlUma hote haiM aura jAna 1. dekho, anekAnta varSa 3 kiraNa 7 2. sAta khAMpa paravAra kahAvaM, tinake tumako nAma sunAveM / __ aThasakkhA puni haiM causakkhA, te sakkhA puni haiM dosakkhA / soraThiyA aru gAMgaja jAno, padmAvatiyA sattama maano| -buddhivilAsa 3. dekho, gvAliyara gajiTiyara ji. 1, tathA anekAnta varSa 10
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 jana graMtha prazasti saMgraha par3atA hai ki ve gRhastha-paMDita the aura usa samaya ve pratiSThita vidvAn gine jAte the| grantha-praNayana meM jo bheMTasvarUpa dhana yA vastrAbhUSaNa prApta hote the, vahI unakI AjIvikA kA pradhAna AdhAra thaa| balabhadracaritra (padmapurANa) kI antima prazasti ke 17veM kaDavaka ke nimna vAkyoM se mAlUma hotA hai ki ukta kavivara ke do bhAI aura bhI the, jinakA nAma bAhola aura mAhaNasiMha thaa| jaisA ki ukta grantha kI prazasti ke nimna vAkyoM se prakaTa hai siripomAvaipuravAlavaMsu, NaMdau harisiMghu saMghavI jAsusaMsu ghattA-bAhola mAhaNasiMha ciru gaMdau, iha raidhUkavi tIyau vi dharA / molikya samANau kalaguNa jANau NaMdau mahiyali so vi parA / / yahAM para maiM itanA aura bhI prakaTa kara denA cAhatA hai ki meghezvara carita (AdipurANa) kI saMvat 1851 kI likhI huI eka prati najIbAbAda jilA bijanaura ke zAstra-bhaNDAra meM hai jo bahuta hI azuddha rUpa se likhI gaI hai jisake kartA ne apane ko prAcArya siMhasena likhA hai aura unhoMne apane ko saMghavIya harisiMha kA putra bhI batalAyA hai| siMhasena ke AdipurANa ke usa ullekha para se hI paM0 nAthUrAmajI premI ne dazalakSaNa jayamAlA kI prastAvanA meM kavi raidhU kA paricaya karAte hue phuTanoTa meM zrI paMDita jugalakizorajI mukhtAra kI raidhU ko siMhasena kA bar3A bhAI mAnane kI kalpanA ko asaMgata ThaharAte hue raidh aura siMhasena ko eka hI vyakti hone kI kalpanA kI hai| parantu premIjI kI bhI yaha kalpanA saMgata nahIM hai aura na raidhU siMhasena kA bar3A bhAI hI hai kintu raidhU aura siMhasena donoM bhinna-bhinna vyakti haiM, siMhasena ne apane ko 'Airiya' prakaTa kiyA hai jabaki raidhU ne apane ko paNDita aura kavi ho sUcita kiyA hai| usa AdipurANa kI prati ko dekhane aura dusarI pratiyoM ke sAtha milAna karane se yaha sunizcita jAna par3atA hai ki usake kartA kavi raidhU hI haiM, sAre grantha ke kevala Adi anta prazasti meM hI kucha parivartana hai / zeSa grantha kA kathA bhAga jyoM kA tyoM hai usameM koI antara nahIM, aisI sthiti meM ukta AdipurANa ke kartA raibU kavi hI pratIta hote haiM, siMhasena nhiiN| hAM, yaha ho sakatA hai ki siMhasenAcArya kA koI dUsarA hI grantha rahA ho, para ukta grantha 'siMhasenAyariya' kA nahIM kintu raidhU kavikRta hI hai| sammaijinacariu kI prazasti meM raidhU ne siMhasena nAma ke eka muni kA aura bhI ullekha kiyA hai aura unheM guru bhI batalAyA aura unhIM ke vacana se sammaijinacariu kI racanA kI gaI hai| ghattA "taM NisuNi vi guruNA gacchahu guruNAiM siMhaseNa munne| purusaMThiu paMDiu sIla akhaMDiu bhariNau teNa taM tammi khariNa / / 5 / / guru paramparA kavivara ne apane graMthoM meM apane guru kA koI paricaya nahIM diyA hai aura na unakA smaraNa hI kiyA hai| hAM, unake granthoM meM tAtkAlika kucha bhaTTArakoM ke nAma avazya pAye jAte haiM jinakA unhoMne Adara ke sAtha ullekha kiyA hai| padmapurANa kI prAdya prazasti ke caturtha kaDavaka kI nimna paMktiyo meM, ukta grantha ke nirmANa meM preraka sAhu harasI dvArA jo vAkya kavi raidhU ke prati kahe gae haiM unameM raidhU ko 'zrIpAla brahma prAcArya ke ziSya rUpa se sambodhita kiyA gayA hai| sAtha hI sAha soDhala ke nimitta nemipurANa' ke race jAne aura apane lie rAmacarita ke kahane kI preraNA bhI kI gaI hai jisase spaSTa mAlUma hotA hai ki raidhU ke guru brahma zrIpAla the ve vAkya isa prakAra haiM :
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bhosdhU paMDiu guNa gihAraNu, pomAvara vara vaMsahaM pahANu / siripAla brahma prAyariya sIsa, mahu vayagu suragahi bho buha girIsa // soDhala rigamitta mahu purANa, virayau jahaM kaijaraNa vihiya-mANu / taM rAmacaritu vi mahu bhaNehiM, lakkharaNa sameu iya mariNa muNehi || prastuta brahma zrIpAla kavi raidhU ke guru jAna par3ate haiM, jo bhaTTAraka yaza: kIrti ke ziSya the / 'sammaijinacariu' kI antima prazasti meM muni yazaH kIrti ke tIna ziSyoM kA ullekha kiyA gayA hai, khemacanda, hariSeNa aura brahma pAlha (brahma zrIpAla ) / unameM ullikhita muni brahmapAla hI brahma zrIpAla jAna par3ate haiM / aba taka sabhI vidvAnoM kI yaha mAnyatA thI ki kavivara raidhU bhaTTAraka yazaH kIrti ke ziSya the kintu isa samullekha para se ve yaza kIrti ke ziSya na hokara praziSya jAna par3ate haiM / kavivara ne apane granthoM meM bhaTTAraka yazaH kIrti kA khulA yazogAna kiyA hai aura meghezvara carita kI prazasti meM to unhoMne bhaTTAraka yazaH kIrti ke prasAda se vicakSaraNa hone kA bhI ullekha kiyA hai / sammatta guraNa - rigahANa grantha meM muni yazaH kIrti ko, tapasvI, bhavyarUpI kamaloM ko saMbodhana karane vAlA sUrya, aura pravacana kA vyAkhyAtA bhI batalAyA hai aura unhIM ke prasAda se apane ko kAvya karane vAlA aura pApamala kA nAzaka batalAyA hai / jaisA ki usake nimna padyoM se spaSTa hai : --- taha puNu sutava tAvataviyaMgo, bhavva-kamala-saMboha-payaMgo | fucco bhAsiya pavayaraNa saMgo, vaMdivi siri jasakitti asaMgo / tAsu pasAe kavvu payAmi, prAsi vihiu kali-malu giNNA sami / isake sivAya yazodhara caritra meM bhaTTAraka kamalarkIti kA bhI guru nAma se smaraNa kiyA hai / nivAsa sthAna praura samakAlIna rAjA 107 kavivara raidhU kahAM ke nivAsI the aura vaha sthAna kahAM hai / aura unhoMne graMtha - racanA kA yaha mahatvapUrNa kArya kina rAjAoM ke rAjyakAla meM kiyA hai yaha bAta avazya vicAraNIya hai / yadyapi kavi ne apanI janmabhUmi Adi kA koI paricaya nahIM diyA, jisase usa sambandha meM vicAra kiyA jAtA, phira bhI unake nivAsa sthAna Adi ke sambandha meM jo kucha jAnakArI prApta ho sakI hai use pAThakoM kI jAnakArI ke lie nIce diyA jAtA hai| -- ukta kavi ke granthoM se patA calatA hai ki ve gvAliyara meM neminAtha aura varddhamAna jinAlaya meM rahate the aura kavittarUpI rasAyana nidhi se rasAla the| gvAliyara 15vIM zatAbdI meM khUba samRddha thA, usa samaya vahAM para dehalI ke tomara vaMza kA zAsana cala rahA thA / tomara vaMza bar3A hI pratiSThita kSatriya vaMza rahA hai aura usake zAsanakAla meM jainadharma ko panapane kA bahuta kucha zrAzraya milA hai| jaina sAhitya meM gvAliyara kA mahatvapUrNa sthAna rahA hai / usa samaya to vaha eka vidyA kA kendra hI banA huA thA, vahAM kI mUrtikalA aura purAtatva kI kalAtmaka sAmagrI Aja bhI darzakoM ke citta ko apanI ora AkarSita kara rahI hai| usake samavalokana se gvAliyara kI mahattA kA sahaja hI bhAna ho jAtA hai / kavivara ne svayaM samyaktva - guNa-nidhAna 1. muNi jasakitti hu sissa guNAyaru, khemacaMdu hariseNu tavAyaru / muNitaM pAlha baMbhue gaMhu, tiNi vi pAvahu bhAru NikaMdahu / - sammai jinacariu prazasti
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 jaina graMtha prazasti saMgraha nAmaka grantha kI pAdya prazasti meM gvAliyara kA varNana karate hue vahAM ke tatkAlIna zrAvakoM kI caryA kA jo ullekha diyA hai use bataura udAharaNa ke nIce diyA jAtA hai : tahu rajji mahAyaNa bahudhaNaTTha, guru-deva-sattha viraNayaM viyaTTha / jahiM viyakkharaNa maNuva savva, dhammANuratta-vara galiya-gavva // jahiM satta-vasaNa-cuya sAvayAI, riNavasahiM pAliya do-daha-vayAI / sammaiMsaNa-maNi-bhUsiyaMga, rigaccobhAsiya pavayaNa suyaMga // dArApekharaNa-vihi NiccalINa, jiNa mahima mahucchava Niru pavINa / ceyaNaguNa appAruha pavitta, jiNa sutta rasAyaNa savaNa titta / paMcama dussamu ai-visamu-kAlu, giddali vi turiu pavihiu rasAlu / dhammajjhANe je kAlu liti, gavayAramaMtu aha-Nisu guNaMti / / saMsAra-mahaNNava-vaDaNa-bhIya, rigassaMka pamuha guNa vnnnnnniiy|| jahiM raNArIyaNa diDha sIlajutta, dANe posiya giru tiviha patta / / tiya miseNa lacchi avayariya etthu, gayarUva Na dIsai kA vi tettha / vara aMvara kaNayAharaNa ehi, maMDiya taNu sohahiM maNi jaDehiM // jiraNa-NahvaNa-pUya-ucchAha citta, bhava-taNu-bhoyahiM Nicca ji viratta / guru-deva pApa-paMkayAhi lINa, sammaiMsaraNapAlaNa pavINa // para pUrisa sa-baMdhava sarisa jAMhi, aha-rigasu paDivaNiya riNaya maraNAhiM / kiM vaNNami tahi hauM purisa NAri, jahiM DiMbha vi saga vasaNAvahAri / / pavvahiM pavahiM posahu kuNaMti, ghari ghari caccari jiraNa guNa thuNaMti / sAhammi ya vatthu Niru vahaMti, para avaguNa jhapahi guNa kahati // parisu sAvahiM vihiyamANu, NemIsurajiraNa-hari vaDDhamANu / zivasai jA raidhU kavi guNAlu, sukti-rasAyaNa-riNahiM rasAlu // 5 // ina padyoM para dRSTi DAlane se usa samaya ke gvAliyara kI sthiti kA sahaja hI jJAna prApta ho jAtA hai| usa samaya loga kitane dhArmika saccaritra aura apane kartavya kA yatheSTa pAlana karate the yaha jAnane tathA anukaraNa karane kI vastu hai| gvAliyara meM usa samaya tomara vaMzI rAjA DUMgarasiMha kA rAjya thaa| DUMgarasiMha eka pratApI aura jainadharma meM AsthA rakhane vAlA zAsaka thaa| usane apane jIvana kAla meM aneka jaina mUrtiyoM kA nirmANa karAyA, vaha isa punIta kArya ko apanI jIvita avasthA meM pUrNa nahIM karA sakA thA, jise usake priya putra kIrtisiMha yA karaNasiMha ne pUrA kiyA thaa| rAjA DUMgarasiMha ke pitA kA nAma gaNeza yA gaNapatisiMha thaa| jo vIramadeva kA putra thA / DUMgarasiMha rAjanIti meM dakSa, zatruoM ke mAna mardana karane meM samartha, aura kSatriyocita kSAtra teja se alaMkRta thaa| guNa samUha se vibhUSita, anyAya rUpI nAgoM ke vinAza karane meM pravINa, paMcAMga maMtrazAstra meM kuzala, tathA asi rUpa agni se mithyAtva-rUpI vaMza kA dAhaka thA, jisakA yaza saba dizAoM meM vyApta thA, rAjya-paTTa se alaMkRta vipula, bhAla aura bala se sampanna thaa| DUMgarasiMha kI paTTarAnI kA nAma caMdAde thA jo atizaya rUpavatI aura pativratA thI / inake putrakA nAma kIrtipAla yA kIrtipAla thA, jo apane pitA ke samAna hI guNajJa, balavAna aura rAjanIti meM catura thA / DUMgarasiMha ne naravara ke kile para
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 106 gherA DAla kara apanA adhikAra kara liyA thaa| zatru loga isake pratApa evaM parAkrama se bhayabhIta rahate the| jainadharma para kevala usakA anurAga hI na thA kintu usa para vaha apanI pUrI prAsthA bhI rakhatA thA, phalasvarUpa usane jaina mUrtiyoM kI khudavAI meM sahasroM rupaye vyaya kie the| isase hI usakI AsthA kA anumAna kiyA jA sakatA hai| ___ DUMgarasiMha san 1424 (vi0 saM0 1481) meM gvAliyara kI gaddI para baiThA thaa| rAjya samaya ke do mUrti lekha samvat 1467 aura 1510 ke prApta haiM / samvat 1486 kI do lekhaka prazastiyAM-paM0 vibudha zrIdhara ke saMskRta bhaviSyadatta caritra aura apabhraMza-bhASA ke sukamAlacaritra kI prApta huI haiN| inake sivAya' bhaviSya datta paMcamI kathA' kI eka apUrNa lekhaka prazasti kAraMjA ke jJAna bhaNDAra kI prati se prApta huI hai| DUMgarasiMha ne vi0 saM0 1481 se saM0 1510 yA isake kucha bAda taka zAsana kiyA hai| usake bAda rAjya sattA usake putra kIrtisiMha ke hAtha meM AI thii| kavivara ra idhU ne rAjA DUMgarasiMha ke rAjya kAla meM to aneka grantha race hI haiM kintu unake putra kIrtisiMha ke rAjya kAla meM bhI samyaktva kaumudI kI racanA kI hai| graMthakartA ne ukta grantha kI prazasti meM kIrtisiMha kA paricaya karAte hue likhA hai ki vaha tomara kula rUpI kamaloM ko vikasita karane vAlA sUrya thA aura durvAra zatrunoM ke saMgrAma se atRpta thA aura apane pitA DUMgarasiMha ke samAna hI rAjyabhAra ko dhAraNa karane meM samartha aura baMdI-janoM ne jise bhArI artha samarpita kiyA thA aura jisakI nirmala yaza rUpI latA loka meM vyApta ho rahI thI, usa samaya yaha kalicakravartI thA jaisA ki ukta graMtha prazasti ke nimna vAkyoM se prakaTa hai tomarakulakamalaviyAsa mitta, duvvAravairisaMgara atittu / DUMgaraNivarajjadharA samatthu, vaMdIyaNa samappiya bhUri-atthu / / caurAya vijjapAlaNa ataMdu, riNammala jasavallI bhuvrnnkNdu| kalicakkavaTTi pAyaDaNihANu, sirikittisiMdhu mahivaipahANu // -samyaktva kaumudI patra 2 nAgaura bhaNDAra kItisiMha vIra aura parAkramI thA usane apanA rAjya apane pitA se bhI adhika vistRta kiyA thaa| vaha dayAlu evaM sahRdaya thA jainadharma ke Upara usakI vizeSa AsthA thii| vaha apane pitA kA AjJAkArI thA usane apane pitA ke jainamUrtiyoM ke khudAI ke avaziSTa kArya ko pUrA kiyA thaa| isakA pRthvIpAla nAma kA eka bhAI aura bhI thA jo lar3AI meM mArA gayA thaa| kIrtisiMha ne apane rAjya ko yahAM taka pallavita kara liyA thA ki usa samaya usakA rAjya mAlave ke sama-kakSakA ho gayA thaa| aura dillI kA bAdazAha bhI kIrtisiMha kI kRpA kA abhilASI banA rahanA cAhatA thaa| san 1465 1. san 1452 (vi0 saM0 1506) meM jaunapura ke sulatAna mahamUdazAha zarkI aura dehalI ke bAdazAha bahalola lodI ke bIca hone vAle saMgrAma meM kIrtisiMha kA dUsarA bhAI pRthvIrAja mahamUdazAha ke senApati phatahakhAM hArvI ke hAtha se mArA gayA thaa| parantu kavivara rahadhU ke graMthoM meM kortisiMha ke dUsare bhAI pRthvIrAja kA koI ullekha nahIM pAyA jaataa| -dekho TADa rAjasthAna 10250 svargIya mahAmanA gorIzaMkara hIrAcanda jI mojhA kRta gavAliyara ke taMvara vAlI ttippnnii|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 jaina graMtha prazasti saMgraha (vi0 saM0 1522) meM jaunapura ke mahamUdazAha ke putra husainazAha ne gvAliyara ko vijita karane ke lie bahuta bar3I senA bhejI thI, taba se kIrtisiMha ne dehalI ke bAdazAha bahalola lodI kA' pakSa chor3a diyA thA aura jaunapura vAloM kA sahAyaka bana gayA thaa| san 1478 meM husainazAha dillI ke bAdazAha bahalola lodI se parAjita hokara apanI patnI aura sampatti vagairaha ko chor3akara tathA bhAgakara gvAliyara meM rAjA kIrtisiMha kI zaraNameM gayA thA taba kIrtisiMha ne dhanAdi se usakI sahAyatA kI thI aura kAlapI taka use sakuzala pahu~cAyA bhI thaa| isake sahAyaka do lekha san 1468 (vi0 saM0 1525) aura san 1473 (vi0 saM0 1530) ke mile haiN| kIrtisiMha kI mRtyu san 1476 (vi0 saM0 1536) meM huI thii| ataH isakA rAjya kAla saMvat 1510 ke bAda se saM0 1536 taka pAyA jAtA hai| ina donoM ke rAjyakAla meM gvAliyara meM jainadharma khUba pallavita huaa| racanAkAla kavi raidhU ke jina granthoM kA paricaya diyA gayA hai, yahAM unake racanAkAla ke sambandha meM vicAra kiyA jAtA hai| raidhU ke sammattaguNanidhAna aura sukosalacariu ina do granthoM meM hI racanA samaya upalabdha huA hai / sammattaguNanidhAna nAma kA graMtha vi0 saM0 1462 kI bhAdraprada zuklA pUrNimA maMgalavAra ke dina banAyA gayA hai aura jo tIna mahIne meM pUrNa huA thA aura sukozalacariu usase cAra varSa bAda vikrama saM0 1496 meM mAgha kRSNA dazamI ko anurAdhA nakSatra meM pUrNa huA hai'| sammattaguNanidhAna meM kisI grantha ke race jAne kA koI ullekha nahIM hai, hAM sukozalacariu meM pArzvanAtha purANa, harivaMza purANa aura balabhadracariu ina tIna granthoM kA ullekha milatA hai, jisase spaSTa hai ki ye tInoM grantha bhI saMvata 1496 se pUrva race gaye haiM aura harivaMza purANa meM triSaSTizalAkApuruSacarita (mahApurANa) meghezvaracarita, yazodharacarita, vRttasAra, jIvaMdharacarita aura pArzvacarita ina chaha granthoM ke race jAne kA ullekha hai, jisase jAna par3atA hai ki ye graMtha bhI harivaMza kI racanA se pUrva race jA cuke the| sammai jinacariu meM, pArzvapurANa, meghezvaracarita, triSaSTizalAkA puruSacarita ratnAkara (mahApurANa) balabhadracarita (paumacariu) siddhacakra vidhi, sudarzanacarita aura dhanyakumAracarita ina sAta granthoM ke nAmoM kA ullekha kiyA gayA hai, jisase yaha grantha bhI ukta saMvat se pUrva race jA cuke the| 1. bahalola lodI dehalI kA bAdazAha thA usakA rAjya kAla san 1451 (vi0 saM0 1508) se lekara san 1486 (vi0 saM0 1546) taka 38 varSa pAyA jAtA hai / 2. dekho, projhA jI dvArA sammAdita TADa rAjasthAna hindI pRSTha 254 3. "caudahasaya vANava uttarAli, varisaigaya vikAmarAyakAli / vakkheyattu ji jiNavaya-samakkhi, bhaddava mAsammi sa-seya pakkhi / puNNamidiNi kujavAre samoI, muhayAreM suhaNAmeM jaNeI / tihu mAsa rayahi puNNahUu, sammattaguNAhiNihANadhUu // " 4. "siri vikkama samayaMtarAli, vaTTatai iMdu sama visama kAli / caudahasaya saMvaccha rai aNNa chaNNau mahipuNu jAya puNNa / mAha duji kiNhadahamI diNammi, praNurAhurikkha payaDiya sammi // "
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 111 isake atirikta karakaNDucariu, samyaktva kaumudI, zrAtmasambodhakAvya, araNathamIkathA, puNgAsaba kathA, siddhAMtArthasAra, dazalakSaNa jayamAlA aura SoDazakAraraNa jayamAlA / ina ATha granthoM meM se puNyAsravakathA koSa ko chor3akara zeSa grantha kahAM aura kaba race gae, isakA koI ullekha nahIM milatA / raghU ne prAyaH adhikAMza granthoM kI racanA gvAliyara meM rahakara tomara vaMza ke zAsaka DUMgarasiMha aura kIrtirAja ke samaya meM kI hai / jinakA rAjyakAla saMvat 1481 se saM0 1536 taka rahA hai / ataeva kavi kA racanAkAla saM0 1481 se 1536 ke madhyavartI samaya mAnA jA sakatA hai / maiM pahale yaha batalA AyA hUM ki kavivara raidhU pratiSThAcArya the / unhoMne kaI pratiSThAe~ karAI thiiN| unake dvArA pratiSThita saMvat 1467 kI AdinAtha kI mUrti kA lekha bhI diyA thA / yaha pratiSThA unhoMne gopAcala durga meM karAI thI, isake sivAya, saM0 1510 aura 1525 kI pratiSThita mUrtiyoM ke lekha bhI upalabdha haiM, jinakI pratiSThA vahAM inake dvArA sampanna huI hai " savat 1525 meM sampanna hone vAlI pratiSThAe~ raidhU ne gvAliyara ke zAsaka kIrtisiMha yA karaNasiMha ke rAjya meM karAI hai| jinakA rAjya saMvat 1536 taka rahA hai| kurAvalI (mainapurI) ke mUrtilekhoM meM bhI, jinakA saMkalana bAbU kAmatAprasAdajI ne kiyA thA / usameM bhI saM0 1506 jeTha sudi zukravAra ke dina caMdravADa meM cauhAna vaMzI rAjA rAmacaMdra ke putra pratApasiMha ke rAjyakAla meM agravAla vaMzI sAhU gajAdhara aura bholAne bhagavAna zAMtinAtha kI mUrti kI pratiSThA karAI thI / anveSaNa karane para anya mUrti lekha bhI prApta ho sakate haiN| ina mUrtilekhoM se kavi raddadhU ke jIvanakAla para acchA prakAza par3atA hai / ve saM0 1525 taka to jIvita rahe hI haiM, kiMtu bAda meM aura kitane varSa taka jIvita rahe, yaha nizcaya karanA abhI kaThina hai, anya sAdhana-sAmagrI milane para usa para aura bhI vicAra kiyA jAyagA / isa taraha kavi vikrama kI 15vIM zatAbdI ke uttarArdhaM aura 16vIM zatAbdI ke pUrvArdha vidvAn the / 50vIM prazasti se lekara krama se causaThavIM prazasti taka 15 prazastiyA~ vrata-sambandhI kathA-graMthoM kI haiM / jinake kartA bhaTTAraka guraNabhadra haiN| una kathA-graMthoM ke nAma isa prakAra haiM 1 savaraNa vArasikahA, 2 pakkhavaikahA, 3 prayAsa paMcamIkahA, 4 caMdAyaraNavayakahA, 5 caMdaraNa chuTTI kahA, 6 dugdhArasakahA, 7 riNaduhasattamIkahA, 8 mauDasattamIkahA, 6 pupphaMjalikahA, 10 rayaraNattayakahA, 11 dahalavakharaNavayakahA, 12 araNatavayakahA, 13 laddhivihAraNakahA, 14 solahakAraraNavayakahA, aura 15 sugaMdhadahamIkahA / 1. dekho, anekAnta varSa 10, kiraNa 10, tathA gvAliyara gajiTiyara ji0 1 2. dekho, merI noTa kApI saM0 1525 meM pratiSThita mUrtilekha, gvAliyara .. 3. saM0 1506 jeTha sudi zukre zrIcandrapATa durge pure cauhAna vaMze rAjAdhirAja zrIrAmacandradeva yuvarAja zrI pratApacandradeva rAjya vartamAne zrI kASThA saMghe mathurAnvaye puSkara gaNe zrAcArya zrI hemakI tideva tatpaTTe bha0 zrI kamalakIrtideva | paM0 prAcArya raMdhU nAmadheya tadamnAye prAgrotakAnvaye vAsila gotre sAhu tyoMvara bhAryA dvau putrau dvau sA0 maharAja nAmAnau tyoMdha0 bhAryA zrIpA tayoH putrAzvatvAraH saMghA vipati gajAdhara molhaNa jalakU rAtU nAmAna: saMghAdhipatigaje bhAryA dve rAya zrI gAMgo nAmne saMghAdhipati molhaNa bhA0 somazrI putra tohaka, saMghAdhipati jalakU bhAryA mahAzrI tayoH putrI kulacandra meghacandra saMghapati tU bhA0 prabhayA zrI sAdhu tyoMdhara putra mahArAja bhAryA madanazrI putrI dvau mANika ... bhAryA zivade ...... saMghapati jayapAla bhAryA mugApate saMdhAdhipati gajAdhara saMghA0 bholA pramukha zAntinAtha bimbaM pratiSThApitaM praNamitaM ca / dekho, prAcIna jaina lekha saMgraha, sampAdaka bA0 kAmatAprasAda /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 jana graMtha prazasti saMgraha ina vratakathAoM meM, vratakA svarUpa, unake AcaraNa kI vidhi, aura phalakA pratipAdana karate hae vratakI mahattA para acchA prakAza DAlA gayA hai| prAtma-zodhana ke lie vratoM kI nitAMta AvazyakatA hai| kyoMki Atma-zuddhi ke binA hita-sAdhana sambhava nahIM hai| ina kathAoM meM se pakkhavai kathA aura anantavrata kathA ye do kathAyeM to gvAliyara nivAsI saMghapati sAhU uddharaNa ke jinamandira meM nivAsa karate hue sAha sAraMgadeva ke putra devadAsa kI preraNA se racI gaI haiM aura aNaMtavayakahA, pupphaMjalivayakahA aura dahalakkharaNavayakahA ye tInoM kathAeM gvAliyara nivAsI jaisavAlavaMzI caudharI lakSmaNasiMha ke putra paNDita bhImasena ke anurodha se banAI gaI haiM / sAtavIM NiduhasaptamIkathA gopAcalavAsI sAhU bIdhA ke putra sahajapAla ke anurodha se likhI gaI hai| zeSa 6 kathAe~ kinakI preraNA se racI gaI haiM, yaha kucha jJAta nahIM hotaa| sambhava hai ve dhArmika bhAvanA se prerita hokara likhI gaI hoN| bhaTTAraka guNabhadra kASThAsaMgha mAthurAnvaya ke bhaTTAraka malayakIrti ke ziSya aura bhaTTAraka yazaHkIrti ke praziSya the aura malayakIti ke bAda unake pada para pratiSThita hue the| unakI ye 15 kathAeM paMcAyatI maMdira khajUra masjida dillI ke zAstra bhaNDAra ke eka gucchaka meM saMgRhIta haiN| inakI anya kyA racanAe~ haiM yaha kucha jJAta nahIM ho skaa| yaha bhI pratiSThAcArya the aura aneka mUrtiyoM kI pratiSThA inake dvArA sampanna huI hai| __ guNabhadra nAma ke aneka vidvAn ho gae haiM / unase prastuta bhaTTAraka guNabhadra bhinna haiN| inhoMne apane vihAra dvArA jinadharma kA upadeza dekara janatAko dharma meM sthira kiyA hai aura jainadharma ke pracAra yA prasAra meM sahayoga diyA hai| inake upadeza se aneka grantha bhI likhe gaye haiN| yadyapi inhoMne apanI racanAoM meM kisI rAjA kA ullekha nahIM kiyaa| kintu anya sUtroM se yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki inakI yaha racanAe~ gvAliyara ke tomara vaMzI rAjA DUMgarasiMha ke putra kIrtisiMha yA karaNasiMha ke rAjyakAla meM banAI gaI haiN| inakA samaya vikrama kI 15vIM zatAbdI kA antima caraNa aura 16vIM zatAbdI ke madhya kAla taka jAna par3atA hai| kAMrajA ke senagar3ha bhaMDAra kI samayasAra kI lipi prazasti vi0 saMvat 1510 vaizAkha zuklA tIja kI likhI huI hai, jo gopAcala meM DUMgarasiMha ke rAjyakAla meM bhaTTAraka guNabhadra kI AmnAya ke agravAla vaMzI garga gotrIya sAhu jinadAsa ne likhavAI thI' / isase bhI guNabhadra kA samaya 16vIM zatAbdI jAna par3atA hai| 51vIM, 52vIM, 53vIM, 54vIM, 55vIM, 56vIM, 57vIM, 58vIM, 59vIM, 60vIM, 61vIM, 62vIM, 63vIM, aura 64vIM prazastiyoM kA paricaya 50vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 65vIM prazasti 'anaMtavratakathA' kI hai, jisameM kartA kA nAma abhI ajJAta hai| prastuta racano paMcAyatI mandira dillI ke zAstra bhaNDAra ke eka gucchaka para se dI gaI haiN| racanAkAla bhI ajJAta hai| phira bhI yaha racanA 15vIM zatAbdI kI jAna par3atI hai| 66vIM prazasti 'pArAharaNAsAra' kI hai jisake kartA kavi vIra haiN| prastuta racanA meM samyagdarzana samyajJAna aura samyakacAritra aura samyaktaparUpa cAra ArAdhanAoM kA svarUpa saMkSepa meM diyA gayA hai| vIra kavi kaba hae aura unakA samaya tathA guru paramparA kyA hai ? yaha racanA para se kucha jJAta nahIM hotaa| yaha racanA aAmera zAstra bhaNDAra ke eka gucchaka para se saMgRhIta kI gaI hai / vIra nAma ke eka kavi vi0 saM0 1076 meM hue haiM jinhoMne ukta saMvat meM jaMbU svAmicaritra kI racanA kI thii| ye donoM eka hI haiM yA bhinna haiM / yaha abhI vicAraNIya hai| 1. dekho anekAnta varSa 14 kiraNa 10 pR0 296
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 113 67vIM prazasti 'hariseraNacariu' kI hai, jisake kartA ajJAta haiM / prastuta grantha meM hariSeNa cakravartI kA jIvana paricaya diyA huA hai / carita sundara aura zikSAprada hai| yaha cakravartI bIsaveM tIrthaMkara munisuvratanAtha ke samaya meM hue haiM / yaha bar3e vIra dharmAtmA aura apanI mAtA ke AjJAkArI putra the / cakravartI kI mAtA jainadharma kI zraddhAlu aura dharmAtmA thI, usakI bhAvanA jaina rathotsava nikalavAne kI thI, parantu kAraNavaza vaha apanI bhAvanA ko pUrA karanemeM samartha nahIM ho rahI thii| hariSeNa cakravartI ne aneka jinamandira banavAe, pratiSThAe~ sampanna kIM aura mahotsavapUrvaka rathotsava nikalavAkara apanI mAtA kI cirasAdhanA ko sampanna kiyA / inake eka putra ne kailAza parvata para tapa dhAraNa kiyA aura karma - santati kA ucchedakara avinAzIpada prApta kiyA thA / usase cakravartI ko bhArI santApa huA, kintu jJAna aura viveka se usakA zamana kiyA aura anta meM svayaM cakravartI ne rAjya-vaibhava ko prasAra jAna dIkSA lekara Atma-sAdhanA kI aura avinAzI svAtmafor ko prApta kiyA / grantha kI racanA kaba aura kahA~ huI ? yaha kucha jJAta nahIM hotA, sambhava hai racanA 15vIM zatAbdI yA usase pUrvavartI ho / I 68 vIM prazasti 'mayaNa parAjaya' kI hai jisake kartA kavi haradeva haiM / prastuta grantha ke do paricchedoM meM se prathama meM 37 aura dUsare meM 81 kula 118 kaDavaka haiN| jinameM madana ko jItane kA sundara sarasa varNana kiyA gayA hai / yaha eka choTA-sA rUpaka khaNDa kAvya hai / isameM paddhaDiyA, gAthA aura duvaI chanda ke sivAya vastu ( raDDhA) chanda kA bhI prayoga kiyA gayA hai| kintu ina chandoM meM kavi ko vastu yA raDDhA chanda hI priya rahA hai ' chanda ke sAtha grantha meM yathA sthAna alaMkAroM kA bhI saMkSipta varNana pAyA jAnA isa kAvya graMtha kI apanI vizeSatA hai| graMtha meM aneka sUktiyAM dI huI haiM jinase graMtha sarasa ho gayA hai| udAharaNArthaM yahA~ tIna sUktiyoM ko uddhRta kiyA jAtA hai 1 1. asidhArA paraNa ko gacchai - talavAra kI dhAra para kauna calanA cAhatA hai 2. ko bhuyadaMDahiM sAyaru laMghahi - bhujadaMDa se sAgara kauna taranA cAhegA 3. ko paMcAraNaraNu suttau khavalai - sote hue siMha kI kauna jagAegA / grantha kA kathAnaka paramparAgata hI hai, kavi ne use sundara banAne kA prayatna kiyA hai, racanA kA dhyAna se samIkSaNa karane para zubhacandAcArya ke jJAnArNava kA usa para prabhAva parilakSita huA jAna par3atA hai / jo tulanA karane se spaSTa ho sakatA hai / isa rUpaka - kAvya meM kAmadeva rAjA, mohamaMtrI, ahaMkAra aura ajJAna Adi senApatiyoM ke sAtha bhAvanagara meM rAjya karatA hai / cAritrapura ke rAjA jinarAja usake zatru haiM; kyoMki ve muktirUpI lakSmI se apanA vivAha karanA cAhate haiM / kAmadeva ne rAga-dveSa nAma ke dUta dvArA jinarAja ke pAsa yaha saMdeza bhejA ki Apa yA to mukti - kanyA se vivAha karane kA apanA vicAra chor3a deM, aura apane jJAna, darzanacaritrarUpa subhaToM ko mujhe soMpa deM, anyathA yuddha ke lie taiyAra ho jaaeN| jinarAja ne kAmadeva se yuddha karanA svIkAra kiyA aura aMta meM kAmadeva ko parAjita kara apanA vicAra pUrNa kiyA / 1. prAkRta- piMgala meM raDDhA chanda kA lakSaNa isa taraha diyA hai| jisameM prathama caraNa meM 15 mAtrAe~, dvatIya caraNa meM 12 tRtIya caraNa meM 15, caturtha caraNa meM 11, aura pAMcaveM caraNa meM 15 mAtrA hoM, isa taraha 15 x 12 x 15 x 11 X 15, kula 68 mAtrAoM ke pazcAt anta meM eka dohA honA cAhie, taba prasiddha raDDhA chanda hotA hai / jise vastu chanda bhI kahA jAtA hai / (dekho, prA0 piM0 1 - 133 )
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jaMna graMtha prazasti saMgraha kavi-paricaya yadyapi kavi ne apanA koI vizeSa paricaya grantha meM nahIM diyA, phira bhI prathama saMdhi ke dUsare - tIsare kavaka se jJAta hotA hai ki kavi kA nAma hari yA harideva thA / inake pitA kA nAma caGgadeva zraura mAtA kA nAma citrA (devI) thA / inake do jyeSTha aura do kaniSTha bhAI bhI the / unameM jeThe bhAiyoM kA nAma kiMkara aura kRSNa thA / inameM kiMkara guNavAna aura kRSNa svabhAvataH nipuNa thA, kaniSTha bhAiyoM ke nAma kramazaH dvijavara aura rAghava the, ye donoM hI dharmAtmA the / saMskRta 'madana parAjaya' isI rUpaka - grantha kA saMbaddhita anuvAdita rUpa hai / aura jisake kartA kavi nAgadeva unhIM ke vaMgaja tathA 5vIM pIr3hI meM hue the / unhoMne graMtha prazasti meM jo paricaya diyA hai usase kavi ke vaMza kA paricaya nimna prakAra milatA hai- pRthvI para zuddha somakularUpI kamala ko vikasita karane ke lie sUrya tathA yAcakoM ke lie kalpavRkSa rUpa caGgadeva hue / unake putra hari yA haradeva, jo asatkavi rUpI hastiyoM ke lie siMha the / unake putra vaidyarAja nAgadeva, nAgadeva ke 'hema' aura 'rAma' nAma ke do putra the| jo donoM hI vaidya-vidyA meM nipuNa the| rAma ke putra 'priyaMkara' hue, jo dAnI the| priyaMkara ke putra 'mallugi' the, jo cikitsA mahodadhi ke parigAmI vidvAn aura jinendra ke caraNa kamaloM ke matta bhramara the / unakA putra maiM alpajJAnI nAgadeva huuN| jo kAvya, alaMkAra, aura zabda koSa ke jJAna se vihIna hU~ / harideva ne jisa kathA ko prAkRta bandha meM racA thA use maiM dharmavRddhi ke lie saMskRta meM racatA hU~' / kavi ne grantha meM koI racanA kAla nahIM diyA / grantha kI yaha prati saM0 1576 kI likhI huI grAmara bhaMDAra meM surakSita hai| usase yaha grantha pUrva banA hai / isa grantha kI dUsarI prati saM0 1551 magazira sudi aSTamI guruvAra kI likhI huI jayapura ke terApaMthI bar3e maMdira ke zAstra bhaMDAra meM maujUda hai, jisase spaSTa jJAta hotA hai ki ukta grantha saM0 1551 se pUrvavartI hai / grantha ke bhASA sAhityAdi para se vaha 14vIM zatAbdI ke upAnta samaya kI aura 15vIM zatAbdI ke pUrvArdha kI kRti jAna par3atI hai / 6vIM aura 105vIM prazastiyA~ kramazaH 'siddhacakka kahA' aura 'jiraNarattivihAraNa kahA kI haiM, jina ke kartA kavi narasena haiM / siddhacakra kathA meM caMpA nagarI ke rAjA zrIpAla aura unakI dharmapatnI mainAsundarI kA caritra-citraNa kiyA gayA hai / azubhodaya vasa rAjA zrIpAla aura unake sAta sau sAthiyoM ko bhayaMkara kuSTha roga ho jAtA hai / roga kI vRddhi ho jAne para unakA nagara meM rahanA asahya ho gayA, unake zarIra kI durgandha se janatA kA vahA~ rahanA bhI dUbhara ho gayA, taba janatA ke anurodha se unhoMne apanA rAjya apane cAcA aridamana ko 2. ya. zuddhaH somakulapadmavikAsanArko, jAtorthinAM suratarurbhuvi caGgadevaH / tannandano harissatkavinAgasiMhaH, tasmAt bhiSagjanapatirbhuvi nAgadevaH // 2 // tannAvubhau subhiSajAviha hema-rAma, rAmatpriGkaraiti priyado'thinAM yaH / taJjazcikitsitamahAmbudhi pAramAptaH zrImallugi jinapadAmbuja mattabhRGgaH // 3 // tajjo'haM nAgadevAkhyaH stokajJAnena saMyutaH / chando'laGkArakAvyAni nAbhidhAnAni vedamyaham ||4 // kathA prAkRtabandhena haridevena yA kRtA / vakSye saMskRta baMdhena bhavyAnAM dharmavRddhaye // 5 // -madana parAjaya
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 115 de diyA aura kahA ki jaba merA roga ThIka ho jAegA, maiM apanA rAjya vApisa le lUMgA / zrIpAla apane sAthiyoM ke sAtha nagara chor3akara cale gae, aura aneka kaSTa bhogate hue ujjaina nagara ke bAhara jaMgala meM Thahara ge| vahAM kA rAjA apane ko hI saba kucha mAnatA thA, karmoM ke phala para usakA vizvAsa nahIM thA / usakI putrI mainA sundarI ne jaina sAdhuoM ke pAsa vidyAdhyayana kiyA thA, aura karma siddhAnta kA use acchA parijJAna ho gayA thA, usakI jainadharma para bar3I zraddhA aura bhakti thI sAtha hI sAdhvI aura zIlavatI thI / rAjA ne usase apanA pati cunane ke lie kahA, parantu usane kahA ki yaha kArya zIlavatI putriyoM ke yogya nahIM hai / isa sambandha meM zrApa hI svayaM nirNaya kareM / rAjA ne usake uttara se asaMtuSTa ho usakA vivAha kuSTha rogI zrIpAla ke sAtha kara diyaa| maMtriyoM ne bahuta samajhAyA, parantu usa para rAjA ne koI dhyAna na diyA / nidAna kucha hI samaya meM mainAsundarI ne siddhacakra kA pATha bhakti bhAva se sampanna kiyA, aura jinendra ke abhiSeka jala se una sabakA kuSTha roga dUra ho gayA / aura ve sukhapUrvaka rahane lage / pazcAt zrIpAla bAraha varSa ke lie videza calA gayA, vahAM bhI usane aneka karma ke zubhAzubha pariNAma dekhe, aura bAhya vibhUti ke sAtha bAraha varSa bAda mainA sundarI se milA, use paTarAnI banAyA, aura caMpApura jAkara cAcA se rAjya lekara zAsana kiyA / aura granta meM tapa dvArA Atma lAbha kiyaa| isa kathAnaka se siddhacakravrata kI mahattA kA AbhAsa milatA hai| racanA sundara aura saMkSipta hai / dUsarI kRti 'jina rAtri kathA' hai, jise varddhamAna kathA bhI kahA jAtA hai| jisa rAtri meM bhagavAna mahAvIra ne avinAzI pada prApta kiyA, usI vrata kI kathA zivarAtri ke DhaMga para racI gaI hai| usa rAtri meM janatA ko icchAoM para niyaMtraNa rakhate huye Atma-zodhana kA prayatna karanA caahie| racanA sarasa hai, kavi ne racanA meM apanA koI paricaya, guru paramparA tathA samayAdi kA koI ullekha nahIM kiyA / isase kavi ke sambandha meM koI jAnakArI prApta nahIM ho skii| 'siddhacakka kathA' kI prati saM0 1512 kI likhI huI milI hai / jisase spaSTa hai ki ukta graMtha usase pUrva bana cukA thA / kitane pUrva yaha abhI vicAraNIya hai / phira bhI yaha racanA 14vIM zatAbdI yA usake grAsa-pAsa kI jAna par3atI hai / 70 vIM prazasti 'araNatthamiya kahA kI hai, jisake kartA kavi haricanda haiM / prastuta kathA meM 16 kaDavaka diye hue haiM jinameM rAtribhojana se hone vAlI hAniyoM ko dikhalAte hue usakA tyAga karane kI preraNA kI gaI haiM aura batalAyA gayA hai ki jisa taraha andhA manuSya grAsa kI zuddhi zuddhi sundaratA Adi kA avalokana nahIM kara sakatA / usI prakAra sUrya ke asta ho jAne para rAtri meM bhojana karane vAle logoM se kIr3I, pataMgA, jhIMgura, ciuMTI, DAMsa, macchara Adi sUkSma aura sthUla jIvoM kI rakSA nahIM ho sakatI / bijalI kA prakAza bhI unheM rokane meM samartha nahIM ho sktaa| rAtri meM bhojana karane se bhojana meM una viSaile jIvoM ke peTa meM cale jAne se aneka taraha ke roga ho jAte haiM, unase zArIrika svAsthya ko bar3I hAni uThAnI par3atI hai / ataH dhArmikadRSTi aura svAsthya kI dRSTi se rAtri meM bhojana kA parityAga karanA hI zreyaskara hai jaisA ki kavi ke nimna padya se spaSTa hai jihi diTThi ga ya sarai aMdhujema, nahiM gAsa-suddhi bharagu hoya kema / for-as-payaMga bhiMgurAI, pippIlAI DaMsaI macchirAI / khajjUrai kaNNa salAiyA iM, avarai jIvai je bahusayAI / annANI risi bhuMjaMtaraNa, pasusari sudhariu appANu terA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 jana paMca prazasti saMgraha dhattA-jaM vAli vidIu kari ujjovau ahiu jIu saMbhavai praa| bhamarAi payaMgaI bahuviha bhaMgaI maMDiya dIsai jityu dharA // 5 // kavi kA vaMza agravAla hai, unake pitA kA nAma jaMDU aura mAtA kA nAma vIlhA devI thaa| kavi ne grantha meM racanAkAla nahIM diyA, parantu racanA para se vaha 15 vIM zatAbdI kI jAna par3atI hai; kyoki racanA jisa gucchaka para se saMgRhIta kI gaI hai, vaha 300 varSa se pUrva kA likhA huA hai| 71 vIM prazasti se lekara 73 vIM prazasti taka tInoM prazastiyAM kramazaH cUnaDIrAsa, nijharapaMcamI kahArAsa aura kalyANaka rAsa kI haiM jinake kartA kavi vinayacandra haiN| prastuta cUnaDI rAsa meM 32 padya haiN| jinameM cUnaDI nAmaka uttarIya vastra ko rUpaka banAkara eka gIti kAvya ke rUpa meM racanA kI gaI hai / koI mugdhA yuvatI haMsatI huI apane pati se kahatI hai ki he subhaga! jinamandira jAiye aura mere Upara dayA karate hue eka anupama cUnar3I zIghra chapavA dIjiye, jisase meM jinazAsana meM vicakSaNa ho jAU~ / vaha yaha bhI kahatI hai ki yadi Apa vaisI cUnar3I chapavA kara nahIM deMge, to vaha chIpA mujhe tAnAkazI kregaa| pati-patnI kI bAta sunakara kahatA hai ki he mugdhe ! vaha chIpA mujhe jainasiddhAnta ke rahasya se paripUrNa eka sundara cUnar3I chApakara dene ko kahatA hai| cUnar3I uttarIya vastra hai, jise rAjasthAna kI mahilAe~ vizeSa rUpa se pror3hatI thiiN| kavi ne bhI ise rUpaka batalAte hue cUnar3I rAsa kA nirmANa kiyA hai, jo vastu tatva ke vividha vAga-bhUSaNoM se bhUSita hai, aura jisake adhyayana se jainasiddhAMta ke mArmika rahasyoM kA udghATana hotA hai| vaise hI vaha zarIra ko alaMkRta karatI huI zarIra kI advitIya zobhA ko banAtI hai| usase zarIra ko alaMkRta karatI huI bAlAe~ loka meM pratiSThA ko prApta hoMgI aura aura apane kaNTha ko bhUpita karane ke sAtha-sAtha bheda-vijJAna ko prApta karane meM samartha ho skeNgii| racanA sarasa aura cittAkarSaka hai isa para kavi kI eka svopajJa TIkA bhI upalabdha hai jisameM cUnar3I rAsa meM diye hue zabdoM ke rahasya ko udghATita kiyA gayA hai| aisI sundara racanA ko svopajJa saMskRta TIkA ke sAtha prakAzita karanA caahie| kavi ne isa racanA ko 'tribhuvanagar3ha' meM 'ajayanarendra' ke vihAra meM baiThakara banAyA hai| usa samaya tribhuvanagar3ha' yA tahanagar3ha jana-dhana se samRddha thA, isIse kavi ne use 'sagga khaMDa NaM dhariyala pAyau' vAkya dvArA use svargakhaNDa ke tulya batalAyA hai| prastuta 'ajayanarendra' tahanagar3ha ke rAjA kumArapAla kA bhatIjA thA aura usake bAda rAjya kA uttarAdhikArI huA thA / saMvat 1253 meM vahAM kumArapAla kA rAjya thA, usa samaya muhammada gaurI ne san 1146 meM usa para adhikAra kara liyA thaa| taba samasta vyApArI jana nagara chor3akara idhara-udhara bhAga gaye the, nagara jana-dhana se zUnya ho gayA thaa| vahAM aneka mandira aura zivAlaya the| mUrti-pUjA kA vahAM bahuta pracAra thA; kintu musalamAnoM kA adhikAra hote hI aneka mandira-mUrtiyAM dharAzAyI karA dI gaI thIM, jisase nagara zrIhIna aura vIrAna-sA ho gayA thaa| muhammada gaurI ne vahAM kA zAsaka vaharuddIna tugarika ko niyukta kiyA thA, usane dUra-dUra se basane ke liye vyApAriyoM ko bulAyA thA, 1. tribhuvanagar3ha yA tahanagar3ha rAjasthAna ke aitihAsika sthAna hai / jo 'bahanapAla' ke dvArA basAyA gayA thA vayAnA 'tahanagar3ha' paura karaulI ye tInoM sthAna isa vaMza ke dvArA zAsita rahe haiN| prastuta prajayanarendra karaulI ke rAjavaMza-sUcI se kumArapAla kA bhatIjA jJAta hotA hai / tahanagar3ha ke sambandha meM anyatra pAda TippaNa meM vicAra kiyA gayA hai, pAThaka vahAM dekheN|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA khurAzAna se bhI loga basane ko Ae the| sambhava hai kucha dinoM ke bAda usakI samRddhi punaH ho gaI ho| muni vinayacanda ne apanI cUnar3I ajayarAjA ke vihAra meM baiThakara banAI thii| 72 vI prazasti 'nirbharapaMcamIkahArAsa kI haiN| jisameM nirbhara paMcamI ke vrata kA phala batalAyA gayA hai| jo vyakti paMcamI vrata kA nirdoSa rUpa se pAlana karatA hai, vaha avikala siddha pada ko pAtA hai| isa vrata kI vidhi batalAte hue likhA hai ki 'ASAr3ha zuklA paMcamI ke dina jAgaraNa kare aura upavAsa kare tathA kArtika ke mahIne meM usakA udyApana kare athavA zrAvaNa meM prArambha karake agahana ke mahIne meM udyApana kare aura udyApana meM chatra-camarAdi pAMca-pA~ca vastue~ mandira jI meM pradAna kare' / yadi udyApana kI zakti na ho, to vrata dUne samaya taka kre|' isa rAsa ko kavi ne tribhuvana gari kI talahaTI meM banAyA thaa| racanA sundara aura sarasa hai| 73 vIM prazasti 'kalyANaka rAsa' kI hai, jisameM jaina tIrthaMkaroM ke paMcakalyANakoM kI tithiyoM kA nirdeza kiyA gayA hai| kavi paricaya prastuta kavi vinayacanda mAthurasaMgha ke bhaTTAraka udayacanda ke praziSya aura bAlacanda muni ke ziSya the| inhoMne apanI donoM racanAe~ tribhuvanagiri meM banAI thii| kintu tIsarI racanA meM usake sthAna kA koI nirdeza nahIM kiyA, jisase yaha kahanA kaThina hai ki vaha kahAM para banI hai / racanA samaya tInoM meM hI nahIM diyA haiN| saMvat 1455 ke gucchaka meM likhI huI kalyANakarAsa kI eka prati zrI paM0 dIpacaMda pAMDyA kekar3I ke pAsa hai, usase itanA to sunizcita ho jAtA hai ki ukta graMtha usase pUrva hI racA gayA hai| cUnaDIrAsa tribhuvanagiri ke rAjA kumArapAla ke bhatIje ajayarAja ke vihAra meM baiThakara banAne kA Upara ullekha kiyA jA cukA hai| jisakA nAma karolI ke zAsakoM kI sUcI meM darja hai / saMvat 1253 meM tribhuvanagiri kA vinAza huA thA, usake bAda hI kisI samaya 'cUnar3IrAsa' racA gayA hai| ajayarAja ke rAjya kAla meM nahIM isase jAna par3atA hai ki kavi kA racanAkAla vi0 kI 13vIM zatAbdI kA madhyakAla yA 14vIM zatAbdI kA prathama caraNa hai| yahAM yaha likhanA aprAsaMgika na hogA ki DA0 premasAgara jI ne hAla hI meM 'jaina-bhakti kAvya' nAmakA nibandha, jo bhikSu abhinandana graMtha ke khaNDa do, pRSTha 123 para chapA hai| usameM bhaTTAraka vinayacandra kA samaya vi0 saM 5576 batalAyA hai| unake ve vAkya isa prakAra haiM "vinayacandra muni isI zatI ke sAmarthyavAn kavi the| ve mAthura saMghIya bhaTTAraka bAlacandrake ziSya the| vinayacandra sUri se spaSTatayA pRthak haiN| vinayacandra sUri caudahavIM zatI ke ratnasiMha sUri ke ziSya the| muni vinayacandra giripura ke rAjA ajaya nareza ke rAjyakAla meM huye haiN| unakA samaya vi0 saM0 1576 mAnA jAtA hai|" 1. dhavala pakkhi prAsAdahiM paMcami jAgaraNa, suha upavAsai kijjai kAtiga ujjvnnuu| aha sAvaNa prAraMbhiya pujjai prAgaharaNe, iha maiNijjhara paMcami prakkhiya bhaya-haraNe // mAke 1320 tAraNanAma saMvatsara "samaye pauSavadi 2 bhaumavAsare" TaMDAsthAne zAkhAsapurAsthAne bhaTAraka zrIlalitakItidevA granthIlakhApita, kAzIpure vAha vimalasiri preSita dravya (vyena karmakSaya nimittaM lekhAvatamiti / subuddhi suputra padmasIha likhitaM / zubhamastu / -gucchaka pa0 104
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jaina graMpa prazasti saMgraha DA0 sAhaba kA samaya-sambandhI niSkarSa ThIka nahIM hai| zvetAmbarIya vinayacandra sUri se to ve pR.ka haiM ho / vi0 saM0 1576 vinayacandra kA samaya nahIM hai kintu usa gucchaka ke lipi hone kA samaya hai jo sunapata (vartamAna sonIpata) meM ukta saMvat meM likhA gayA thaa| zvetAmbarIya vinayacandra sUri se bhaTTAraka vinayacandra pUrvavartI haiN| kavi ne kumArapAla ke bhatIje ajayanareza ke vihAra meM baiThakara tahanagar3ha meM cUnar3I rAsa banAyA hai| saM0 1455 kI to kalyANaka rAsa kI likhita prati upalabdha hai| vinayacandra muni kA samaya vikrama kI 13 vIM zatAbdI kA madhya bhAga yA caudahavIM kA prArambhika bhAga ho sakatA hai / usase bAda kA nhiiN| 74vIM prazasti 'sokhavaivihANakahA' kI hai ki jisake kartA kavi vimalakIti haiN| prastuta kathA meM vrata kI vidhi aura usake phala kA vidhAna kiyA gayA hai / kavi ne apanI koI guru paramparA aura racanA kAla nahIM diyaa| para-sUtroM se yaha jJAta hotA hai ki prastuta kavi mAthura gaccha bAgaDasaMgha ke muni rAmakIrti ke ziSya the| jinakA samaya vikrama kI 13vIM zatAbdI kA hai'| rAjasthAna zAstra bhanDAra kI grantha sUcI naM0 4 ke pRSTha 632 para 'sugandhadazamI kathA' kA ullekha hai, jisakI antima prazasti meM vimalakIrti ko rAmakIrti kA ziSya batalAyA gayA hai / isase yaha racanA unhIM kI jAna par3atI hai| unakI anya kyA racanAye haiN| yaha abhI jJAta nahIM ho skaa| prastata bAgaDasaMgha ke rAmakIrti kaba hue, yahAM yaha vicAraNIya hai| rAmakIti nAma ke do vidvAnoM kA nAma mere aitihAsika rajisTara meM ullikhita hai / unameM se prathama rAmakIrti hI vimalakIrti ke guru ho sakate haiN| ye rAmakIti vahI jAna par3ate haiM, jo jayakIti ke ziSya the, aura jinakI likhI huI prazasti cittaur3a meM saM0 1207 meM utkIrNa kI gaI upalabdha hai 4 / isase rAmakIrti kA samaya vikrama kI 13vIM zatAbdI hai| kyoMki jagatsundarI prayogamAlA ke kartA yaza kIrti ne jo vimalakIrti ke ziSya the| apane grantha ke prArambha meM zvetAmbarIya vidvAn dhanezvarasUri kA ullekha kiyA hai jo abhayadevasari ke ziSya the aura jinakA samaya saM0 1171 hai| isase bhI prastuta rAma 1. prAsi purA vitthipaNe vAyaDasaMghe ssNgh-sNkaaso| muNirAma ittidhIro girivva gaimuvva gaMbhIro // 18 // saMjAu tassa sIso vibuho siri 'vimala itti' vikkhaayo| vimalayaikitti khaDiyA dhavaliya dharaNiyala gayaNayalo // 16 // -jagatsundarI prayogamAlA prazasti 2. rAmakitti guru viNau kareviNu vimalakitti mahiyali paDeviNa / pacchai puNu tavayaraNa kareviNu sai aNukameNa so mokkha lahesai // -sugandha dazamI kathA prazasti 3. prathama rAmakIrti jayakIti ke ziSya the, dekho epi grAphikA iMDikA ji0 2, pR0 421 dUsare rAmakIrti jo mUlasaMgha balAtkAragaNa sarasvatIgaccha ke vidvAna the| inake ziSya prabhAcandra ne saM0 1413 meM vaizAkha sudi 53 budhavAra ke dina amarAvatI ke cauhAna rAjA ajayarAja ke rAjya meM laMbakaMcukAnvayI zrAvaka ne eka jina mUrti kI pratiSThA karAI thI, jo bhUgarbha se prApta hokara bhogAMva ke maMdira meM khaMDitAvasthA meM maujUda (dekho, jaina si. bhA. bhA0 22 aMka 2 / 4. epigrAphikA iMDikA ji0 2 pR0 421 5. suvaNANaM majjhaNNo tANa pasAeNa iTThasaMpattaM / NamiUNa tassa calaNe bhAveNa dhaNesara gurussa // 4 // -jagatsuMdarI prayogamAlA prazasti
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 116 kIti 12vIM ke antima caraNa aura 13vIM ke prArambhika vidvAna jJAta hote haiM aura vimalakIti kA samaya bhI 13vIM zatAbdI sunizcita ho jAtA hai / yahAM yaha vicAra aprAsaMgika na hogA ki vidyAdhara joharApurakara ne 'bhaTTAraka sampradAya' ke pRSTha 263 meM jagatsUndarI prayogamAlA ke kartA yazaHkIti kA samaya 'anumAnataH 15 vIM sadI hai' aisA likhA hai jo kisI bhUla kA pariNAma hai| Upara jo vicAra kiyA gayA hai usase spaSTa hai ki ye yaza:kIrti vikrama kI 13 vIM zatAbdI ke vidvAna the| unakI dRSTi dhanezvara guru ke ullekha para nahIM gaI jAna par3atI, isIse aisA likhA hai / 75vIM prazasti 'candaraNa uTThI kahA' kI hai jisake kartA ravi lakSmaNa yA lAgya hai| isa kathA meM 'candana chaTha' ke vrata kA pariNAma batalAyA gayA hai, aura vrata vidhi ke sAtha usake anuSThAna kI preraNA kI gaI hai| kathAkAra ne apanA koI paricaya nahIM diyA aura na apanI guru paramparA hI dI, jisase yaha kahanA atyanta kaThina hai ki paM0 lakSmaNa kI yA lAkhU kI guru paramparA kyA hai aura ve kisa vaMza ke the ? apabhraMza bhASA ke do kavi lakSmaNa nAma ke haiN| unameM prathama lakSmaraNa kavi ve haiM, jo jaisavAla vaMza meM utpanna hue the, ina ke pitA kA nAma 'sAhula' thA, yaha 'tribhuvanagiri' yA tahanagar3ha ke nivAsI the, usake vinaSTa hone para vilarAma pura Aye the, vahAM puravADa vaMzIya seTha zrIdhara kI preraNA se lakSmaNa ne jinadattacaritra kI racanA saM0 1275 meM pauSa kRSNA SaSThI ravivAra ke dina kI thI. / inakA paricaya anyatra diyA huA hai| dUsare kavi lakSmaNa ve haiM, jo ratanadeva vaNika ke putra the aura jo mAlava deza ke 'goNaMdanagara' ke nivAsI the| inhoMne 82 kaDavakoM aura cAra saMdhiyoM meM 'romiraNAha cariu' kI racanA kI thii| ina donoM lakSmaNoM meM se yaha kathA kisa kI banAI huI hai yA lakSmaNa nAma ke koI tIsare hI kavi isa kathAke kartA haiN| yaha sava anusandhAna karane kI jarUrata hai| 76vIM aura 77vIM prazastiyAM kramaza: nirduHkha saptamI kathA' aura 'duddhArasa kathA' kI hai, jinake kartA muni bAlacandra haiN| prastuta kathAoM meM vratoM ke phala kA vidhAna kiyA gayA hai aura vratoM ke anuSThAna kI vidhi batalAte hue unake AcaraNa kI preraNA kI gaI hai| muni bAlacandra mAthurasaMgha ke vidvAna udayacanda muni ke ziSya aura vinayacanda muni ke guru the| vinayacandra kA samaya vikrama kI 13 vIM zatAbdI kA antima caraNa aura 14 vIM zatAbdI kA prathama caraNa hai / ataeva inake guru muni bAlacanda kA samaya vikrama kI 13 vIM zatAbdI kA madhya caraNa ho sakatA hai para nizcita samaya ke lie abhI aura bhI anveSaNa kI jarUrata hai| 78vIM prazasti bhI 'ravivaya kahA' ko hai, jisake kartA ukta mAthura saMghI muni nemacandra haiN| prastuta kathA meM ravivAra ke vrata kI vidhi aura usake phala prApta karane vAle kI kathA dI gaI hai| grantha prazasti meM racanA kAla diyA huyA nahIM hai / ataeva yaha bhI kahanA kaThina hai ki unakA nizcita samaya kyA hai ? kathA ke bhASA sAhityAdi para se yaha racanA 15 vIM zatAbdI ko jAna par3atI hai| ho sakatA hai ki vaha isase bhI pUrva racI gaI ho| anya sAdhana sAmagrI kA anveSaNa kara kavi kA yathArtha samaya nizcita karanA Avazyaka hai| 1. bArahasaya sattarayaM paMcottarayaM vikkamakAla viyattau / paDhamapakkhi ravivArai chaTThi sahArai pUsamAsa sammattau // -jinadatta carita prazasti
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jaina graMtha prazasti saMgraha 76vIM prazasti 'sugandhadazamI kathA' kI hai jisake kartA kavi nayanAnanda haiN| prastuta kRti meM do sandhiyAM aura 21 kaDavaka haiM / jisameM muni nindA rUpa pApa ke phala se hone vAlI zArIrika durgandhatA aura kuyoniyoM meM bhramaNa Adi ke dukhoM tathA sugandhadazamI vrata ke anuSThAna ke pariNAma svarUpa hone vAlI zArIrika sundaratA aura ucca kula Adi kI prApti kA phala dikhalAyA gayA hai| yaha kathA kaba racI gaI isakA kavi ne kahIM koI ullekha nahIM kiyA hai| prastuta graMtha kI prazasti paMcAyatI maMdira khajUra masjida dillI kI azuddhi prati para se dI gaI hai / hAla meM isakI dUsarI prati jayapura ke bar3e terApaMdhI mandira ke zAstra bhaMDAra se dekhane ko milI, jo prAyaH zuddha hai aura vikrama saMvat 1524 kI likhI huI hai| isase spaSTa hai ki prastuta graMtha saM0 1524 ke bAda kA likhA huA nahIM hai kintu pUrvavartI hai| aura sambhavataH vikrama kI 15 vIM zatAbdI yA isase bhI kucha pUrva racI gaI ho / kavi khuzAlacanda ne isakA hiMdI padyAnuvAda bhI kara diyA hai jo bhadrapada zuklA dazamI ke dina zAstra sabhA meM par3hA jAtA hai / kathA rocaka aura sarasa hai| 80vIM prazasti 'muktAvali kathA' kI hai, jisake kartA koI ajJAta kavi haiN| graMtha meM muktAvali vrata ke vidhAna aura usake phala kI kathA dI gaI hai| kathA meM racanAkAla bhI nahIM diyA hai / jisase usake saMbaMdha meM nizcayataH kucha bhI nahIM kahA jA sktaa| saMbhava hai anveSaNa karane para kisI prati meM kartA kA nAma bhI upalabdha ho jaay| jayapura ke pATaudImaMdira ke zAstrabhaMDAra meM 'muktAvali vidhAna kathA' kI eka apUrNa prati upalabdha hai' / jo saMvat 1541 phAlguNa sudI 5 kI likhI huI hai| yadi yaha kathA vahI ho, jisakI saMbhAvanA kI gaI hai, to isakA racanAkAla bhI vikrama kI 15 vIM zatAbdI honA caahie| adhikAMzataH apabhaMza kI kathAeM 15vIM 16vIM zatAbdI meM hI adhika likhI gaI haiM / 81vIM prazasti 'anupehArAsa' kI hai jisake kartA kavi jalhiga haiM / prastuta grantha meM kavi ne, anitya azaraNa, saMsAra, ekatva anyatva, azuci, prAstrava, saMvara, nirjarA, bodhidurlabha aura dharma, ina bAraha bhAvanAoM ke svarUpa ko dikhalAte hue unake bAra-bAra cintana karane kI preraNA kI hai| vAstava meM ye bhAvanAeM dehabhogoM ke prati aruci utpanna karAtI huI Atma-svarUpa kI ora AkRSTa karatI haiM / isIlie inheM mAtA ke samAna hitakArI batalAyA hai / kavi jalhiga kaba hue, yaha racanA para se jJAta nahIM hotaa| saMbhavataH inakA samaya vikrama kI 14vIM yA 15 vIM zatAbdI ho| 82vIM prazasti 'vArasa aNuvekkhArAsa' kI hai| jisake kartA paM0 yogadeva haiM / isa grantha meM bhI anityAdi bAraha bhAvanAoM kA svarUpa nirdiSTa kiyA gayA hai / kavi ne isa graMtha ko kumbhanagara ke munisuvratanAtha ke caityAlaya meM baiThakara banAyA hai| inakA samaya aura guruparamparA abhI prajJAta hai| prastuta kumbhanagara kanArA jile meM basA huA hai| inakI eka kRti tattvArtha-sUtra kI TIkA 'sukhabodhavRtti hai / jisakA paricaya jainagrantha prazasti saMgraha ke prathama bhAga meM diyA gayA hai| usase jJAta hotA hai ki kavi rAjya mAnya the| aura rAjA bhujabalI bhImadeva kI rAjya sabhA meM unheM ucita sammAna milA hunA thA, ukta rAjA bhujabalI bhImadeva kanArA jile meM kisa pradeza ke zAsaka the aura kaba taka unhoMne vahA~ rAjya 1. dekho, rAjasthAna ke jaina granthabhaMDAroM kI sUcI caturthabhAga pR0 236 2. dekho, janagraMtha prazasti saMgraha bhA0 1 prastAvanA pR047 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 121 kiyA hai / isake jJAta hone para yA kavi kI guru paramparA milane para grantha kartA ke samaya kA yathArtha nizcaya ho sakatA hai| 83vIM prazasti 'aNuvekkhA dohA' kI hai jisake kartA kavi lakSmIcanda hai / prastuta graMtha meM anityAdi bAraha bhAvanAoM kA 47 dohoM meM paricaya karAyA gayA hai| aura anta meM unakA phala batalAte hue likhA hai ki- 'jo mAnava vrata-tapa-zIla kA anuSThAna karate hue nirmala AtmA ko jAnatA hai, vaha karmakSaya karatA huprA zIghra hI nirvANa kA pAtra hotA hai| ___kavi kI eka dUsarI kRti 'sAvayadhamma dohA' hai jisameM 224 dohA diye hue haiM, jinameM zrAvakAcAra kA sarasa varNana anya zrAvakAcAroM ke anusAra hI kiyA gayA hai / kintu isameM adhyAtma kI puTa hai / isa kAraNa racanA meM vaiziSTya A gayA hai / racanA sundara aura sarasa hai / koI koI dohA cubhatA huaA-sA hai / yaha graMtha kaba banA, isake jAnane kA koI sAdhana nahIM hai, phira bhI yaha racanA purAnI hai / grantha kartA lakSmIcanda kisa paramparA ke the, unakI guru paramparA kyA hai ? yaha kucha jJAta nahIM hotaa| isa nAma ke aneka kavi hue haiN| isa 'zrAvakAcAra dohA' kI eka prati saM 1555 meM kArtika sudI 15 somavAra ke dina sarasvatI gaccha balAtkAragaNa ke bhaTTAraka mallibhUSaNa ke ziSya lakSmaNa ke paThanArtha likhI gaI hai| jisase yaha spaSTa kahA jA sakatA hai ki ukta grantha usase bAda kA nahIM ho sakatA, kintu pUrvavartI hai / kitane pUrvavartI hai, yaha vicAraNIya hai, saMbhavataH yaha 15vIM zatAbdI kI racanA ho, vikrama kI 16vIM zatAbdI ke vidvAna brahma zrutasAgara ne apane TokAgranthoM meM isa graMtha ke dohA lakSmIcaMda ke nAma se hI uddhRta kiye haiN| isase yaha bhI sunizcita hai ki kavi zrutasAgara se pUrvavartI haiM / kavi kA samaya 15 vIM zatAbdI kA uttarArdha aura 16vIM kA prArambha bhI ho sakatA hai, kintu abhI isa sambaMdha meM aura bhI pramANoM ke khojane kI jarUrata hai| 84vIM prazasti 'aNuvevakhA' kI hai jisake kartA kavi alhU haiN| isa grantha meM AtmA ko U~cA uThAne ke lie saMsAra aura usake svarUpa ko batalAkara saMsAra kI asAratA kA digdarzana karAte hue jIva kA para dravya se hone vAle rAga ko heya batalAyA hai / sAtha ho, yaha bhI prakaTa kiyA hai ki zarIra kI azucitA usase rAga karane yogya nahIM hai / vaha mala pUrita aura durgandha se yukta hai| isa jIva kA koI sagA sAthI bhI nahIM hai, sabhI svArtha ke sAthI haiM, ataeva unase rAga kama karane kA prayatna karanA caahie| yaha jIvAtmA akelA hI janma letA hai aura akelA hI sukha-duHkharUpa karmoM ke phaloM kA upabhoga karatA hai| mana vacana kAya ko caMcala pravRtti se karma pAte haiN| unake baMdhana se prAtmA paratantratA kA anubhava karatA hai ataeva prAstrava aura baMdha ke kAraNoM kA parityAga karanA hI zreyakara hai / sAtha hI apanI icchAoM kA saMvaraNa karate hue phala kI anicchA pUrvaka tapazcaraNa dvArA karma kI nirjarA karanA cAhie, aura durlabha ratnatraya rUpa bodhi ko prApta karane kA prayatna karanA caahie| isa taraha anityAdi bAraha bhAvanAoM kA cintana karate hue AtmA ko U~cA uThAne kA prayatna karanA Avazyaka hai| kavi ne racanA meM apanA koI paricaya nahIM diyA, aura na guru paramparA hI dI hai, jisase samaya nirNaya kiyA jA sake / phira bhI yaha racanA bhASA sAhityAdi para se 15vIM-16vIM zatAbdI kI jAna par3atI hai| 2. 'svasti saMvat 1555 varSe kAtika sudI 15 some zrI mUlasaMdhe sarasvatI gacche balAtkAragaNe bhaTTAraka zrI vidyAnandi tatpaTTe bhaTTAraka mallibhUSaNa tacchiSya paMDita lakSmaNa paThanArya dUhA bhAvakAcAra zAstraM samAptaM / -rAjasthAna graMtha-sUcI bhA0 4 pR0 52 /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina graMtha prazasti saMgraha 85vIM-86vIM aura 107vIM prazastiyA~ kramazaH harivaMzapurANa, parameSThI prakAzasAra dhaura yogasAra kI haiM, jinake kartA kavi zrutakIrti haiM / 1 pahalI kRti 'harivaMza purANa' hai jisameM 47 sandhiyoM dvArA jainiyoM ke 22veM tIrthaMkara bhagavAna neminAtha ke jIvana-paricaya ko aMkita kiyA gayA hai| prasaMgavaza usameM zrIkRSNa Adi yaduvaMziyoM kA saMkSipta jIvana caritra bhI diyA huA hai| isa grantha kI do pratiyA~ aba taka upalabdha huI haiN| eka prati jaina siddhAnta bhavana dhArA meM hai, aura dUsarI Amera ke bhaTTAraka mahendrakIrti ke zAstra bhaMDAra meM upalabdha hai, jo saMvat 1607 kI likhI huI hai / aura jisakA racanakAla saMvat 1552 hai / isakI lipi - prazasti bhI pariziSTa meM de dI gaI hai / zrArA kI vaha prati saM0 1553 kI likhI huI aura jisameM grantha ke pUrA hone kA nirdeza hai jo maMDapAcala (mAMDU) durga ke sulatAna gyAsuddIna ke rAjya kAla meM damovAdeza ke jerahaTa nagara ke mahAkhAna aura bhojakhAna ke samaya likhI gaI hai| ye mahAkhAna, bhojakhAna jerahaTa nagara ke sUbedAra jAna par3ate haiN| vartamAna meM jerahaTa nAma kA eka nagara damoha ke antargata hai yaha damoha pahale jilA raha cukA hai| bahuta sambhava hai ki yaha damoha usa samaya mAlavarAjya meM zAmila ho / aura yaha bhI ho sakatA hai ki mAMDavagar3ha ke samIpa hI koI jerahaTa nAma kA nagara rahA ho, para usakI saMbhAvanA kama hI jAna par3atI hai| kyoMki prazasti meM damovA deza kA ullekha spaSTa hai / 122 86vIM prazasti 'parameSTho prakAza sAra' kI hai, isakI ekamAtra prati Amera jJAna bhaMDAra meM hI upalabdha huI hai| jisameM Adi ke do patra aura antima patra nahIM hai / patra saMkhyA 288 haiM graMtha meM 7 pariccheda yA adhyAya haiM, jo tIna hajAra zloka pramANa ko liye hue haiM / grantha kA pramukha viSaya dharmopadeza hai / isameM sRSTi aura jIvAdi tattvoM kA sundara vivecana kaDavaka aura ghattA zailI meM kiyA gayA hai / kavi ne isa grantha ko bhI ukta mAMDavagar3ha ke jerahaTa nagara ke prasiddha nemIzvara jinAlaya meM kI hai| usa samaya vahA~ gyAsuddIna kA rAjya thA aura usakA putra nasIrazAha rAjya kArya meM anurAga rakhatA thA / puMjarAja nAma ke eka variNaka usake mantrI the / IzvaradAsa nAma ke sajjana usa samaya prasiddha the| jinake pAsa videzoM se vastrAbhUSaraNa prate the| jayasiMha, saMghavI zaMkara, tathA saMghapati nemidAsa ukta artha ke jJAyaka the / anya sAdharmI bhAiyoM ne bhI isakI anumodanA kI thI aura harivaMzapurANAdi granthoM kI pratilipiyAM karAI thI / prastuta grantha vikrama saM0 1553 kI zrAvaNa mahIne kI paMcamI guruvAra ke dina samApta huA thA / ekasI sAta (107) vIM prazasti 'jogasAra' kI hai| prastuta grantha do paricchedoM yA saMdhiyoM meM vibhakta hai, jinameM gRhasthopayogI pracAra sambandhI saiddhAntika bAtoM para prakAza DAlA gayA hai| sAtha meM kucha municaryA zrAdi ke viSaya meM bhI likhA gayA hai / grantha ke antima bhAga meM bhagavAna mahAvIra ke bAda ke kucha prAcAryoM kI guru paramparA ke ullekha ke sAtha kucha graMthakAroM kI racanAoM kA bhI ullekha kiyA gayA hai, aura usase yaha spaSTa jAna par3atA hai ki 1. saMvat 1553 varSe kvAravAdi dvaja sudi ( dvitIyA ) gurI dine pradyeha zrI maNDapAcala gar3hadurge sulatAna gayAsuddIna rAjye pravartamAne zrI damovAdeze mahAkhAna bhojakhAna vartamAne jerahaTa sthAne sonI zrI Isura pravartamAne zrI mUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatIgacche zrIkundakundAcAryAnvaye bhaTTAraka zrIpadmanandideva tasya ziSya maMDalAcArya devindakIrtideva tacchiSya maMDalAcArya zrI tribhuvanakIrti devAn tasya ziSya zrutakIrti harivaMza purANe paripUrNa kRtam ''" prArAprati
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bhaTTAraka zrutakIrti itihAsa se prAyaH anibhijJa the aura use jAnane kA unheM koI sAdhana bhI upalabdha na thA, jitanA ki Aja upalabdha hai| digambara-zvetAmbara saMgha bheda ke sAtha ApulIya (yApanIya) saMgha bhilla aura ni:picchaka saMgha kA nAmollekha kiyA gayA hai| aura ujjainI meM bhadrabAhu se samrATa candragupta kI dIkSA lene kA bhI ullekha hai| graMthakAra saMkIrNa manovRtti ko liye hue thA, vaha jainadharma kI usa udAra pariNati se bhI anabhijJa thaa| isIse unhoMne likhA hai ki 'jo prAcArya zUdra putra aura naukara vagairaha ko vrata detA hai vaha nigoda meM jAtA hai aura vaha anantakAla taka duHkha bhogatA hai'|' prastuta grantha saM0 1552 meM mArgazira mahIne ke zukla pakSa meM racA gayA hai| kavi kI ina tIna kRtiyoM ke atirikta 'dhammaparivakhA' nAma kI eka cauthI kRti bhI hai jo apUrNa rUpa meM DA. hIrAlAla jI ema0 e0 DI0 liT ko prApta huI hai| jisakA paricaya unhoMne anekAnta varSa 11 kiraNa 2 meM diyA hai| jisase spaSTa hai ki ukta dharmaparIkSA meM 176 kaDavaka haiM aura jise kavi ne saM0 1552 meM banAkara samApta kiyA thaa| ina cAroM racanAoM ke atirikta ApakI anya kyA racanAe~ haiM ve anveSaNIya haiN| kavi paricaya bhaTTAraka zrutakIrti nandIsaMgha balAtkAragaraNa aura sarasvatIgaccha ke vidvAna the| yaha bhaTTAraka devendrakIti ke praziSya aura tribhuvanakIti ke ziSya the| graMthakartA ne bha0 devendrakIrti ko mRdubhASI aura apane guru tribhuvanakIrti ko amRtavANI rUpa sadguNoM ke dhAraka batalAyA hai / zrutakIrti ne apanI laghutA vyakta karate hue apane ko alpa buddhi batalAyA hai| kavi kI ukta sabhI racanAe~ vi0 saM0 1552 aura 1553 meM racI gaI haiN| aura ve saba racanAe~ mAMDavagar3ha (vartamAna mAMDU) ke sulatAna gyAsuddIna ke rAjya meM damovA deza ke jerahaTa nagara ke neminAtha maMdira meM racI gaI haiN| itihAsa se prakaTa hai ki san 1406 meM mAlavA ke sUbedAra dilAvara khA~ ko usake putra alapha khAM ne viSa dekara mAra DAlA thA, aura mAlavA ko svatantra udghoSita kara svayaM rAjA bana baiThA thaa| usakI upAdhi huzaMgasAha thii| isane mAMDavagar3ha ko khUba majabUta banAkara use hI apanI rAjadhAnI banAI thii| usI ke vaMza meM gyAsuddIna huA, jisane mAMDavagar3ha se mAlavA kA rAjya saM0 1526 se 1557 arthAt san 1469 se 1500 IsvI taka kiyA hai| isake putra kA nAma nasIrazAha thA, aura isake maMtrI kA nAma puMjarAja thA, jo jainadharma kA prati pAlaka thaa| ___87vIM prazasti 'saMtiNAha cariu' kI hai, jisake kartA kavi mahindu yA mahAcandra haiN| prastuta grantha meM 13 pariccheda haiM jinakI AnumAnika zloka saMkhyA pA~ca hajAra ke lagabhaga hai, jinameM jainiyoM ke 16veM tIrthakara zAntinAtha cakravartI kA caritra diyA huA hai / jo cakravartI, kAmadeva aura dharmacakrI the| jinhoMne cakravartI ke aneka uttamottama bhoga bhoge| aura anta meM indriya-viSayoM ko dukhada jAna deha-bhogoM se virakta ho digambara dIkSA dhAgA kara tapazcaraNa kiyA, aura samAdhirUpa cakra se karma-zatrunoM ko vinaSTa kara dharmacakrI bneN| vividha dezoM meM vihAra kara jagata ko kalyANa kA mArga btlaayaa| pazcAt avaziSTa praghAti karma kA 1. maha jo sUri deha vau NiccahaM, NIca-sUda-suya-dAsI-bhiccahaM / jAma Nioyamasuha maNu hujjaI, pramiyakAla tahaM ghora-duha muMjai // -yogasAra patra 65 2. See Combridge shorter History of India. P. 306.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 janaya prazasti saMgraha vinAza kara zrAtmAnanda meM nimagna ho ge| jo sadAkAla nijAnandarasa meM chake raheMge / kavi ne grantha meM caupAI, paddhar3iyA aura soraThA Adi chandoM kA prayoga kiyA hai / prastuta grantha kI racanA joyariNapura' (dillI) nivAsI agravAla kulabhUSaNa garga gotrIya sAhu bhoja - rAja ke 5 putroM meM (khImacaMda (khemacanda) gAraNa caMda ( jJAnacanda ) zrIcaMda gajamalla aura raNamala ) inameM se dvitIya putra jJAnacanda ke putra vidvAna sAdhAraNa zrAvaka kI preraNA se isa grantha kI racanA kI gaI hai| isIse kavi ne graMtha sAdhAraNa ke nAmAMkita kiyA hai aura grantha kI antima prazasti meM sAdhAraNa ke vaMza kA paricaya karAyA gayA hai / usane hastinAgapura kI yAtrArtha saMgha calAyA thA aura jinamandira kA nirmANa bhI karAkara usakI pratiSThA bhI karavAI thI tathA puNyaupArjana kiyA thaa| bhojarAja ke putra jJAnacaMdra kI patnI kA nAma 'saurAjahI' thA, jo aneka guraNoM se vibhUSita thI, usase tIna putra hue the| pahalA putra sAraMga sAhu thA, jisane sammeda - zikhara kI yAtrA kI thI / usakI patnI kA nAma ' tilokAhI' thaa| dUsarA putra sAdhAraNa thA, jo bar3A vidvAn aura guraNI thA, usakA vaibhava bahuta bar3hA car3hA thaa| usane 'zatruMjaya' kI yAtrA kI thI / usakI strI kA nAma 'sIvAhI thA, usase cAra putra hue the| abhayacaMdra, mallidAsa jitamalla aura sohilla / inakI cAroM patniyoM ke nAma kramazaH - caMdAhI, bhadAsahI samado aura bhIkharaNahI the, ye cAroM hI pativratA aura dharmaniSThA thiiN| isa taraha sAdhAraNa sAhu ne samasta parivAra ke sAtha zAMtinAtha carita banavAyA thA / kavi ne isa graMtha kI racanA vikrama saM0 1587 kI kArtika kRSNA paMcamI ke dina mugala bAdazAha bAbara ke rAjya kAla meM banAkara samApta kiyA thA / kavi ne apane se pUrvavartI nimna vidvAna kaviyoM kA smaraNa kiyA hai / kalaMka, pUjyapAda (devanaMdI) nemicaMdra saiddhAMtika, caturmukha, svayaMbhU, puSpadaMta, yazaH kIrti raghU, guNabhadrasUri, aura saharaNapAla / inameM se sahanapAla kA koI graMtha abhI taka dekhane meM nahIM zrAyA / graMthakartA ne apanA aura apane pitA ke nAmollekha ke sivAya anya koI paricaya nahIM diyA hai / kiMtu kASThAsaMgha mAthuragaccha kI bhaTTArakIya paramparA kA ullekha karate hue likhA hai ki-kASThA saMgha mAthuragaccha puSkaragaNa meM bhaTTAraka yazaHkIrtiH malayakIrti aura unake ziSya guNabhadrasUri the / isase yaha 1. joyaNipura dillI kA nAma hai| yahAM 64 yoginiyoM kA nivAsa thA, aura unakA mandira bhI banA huA thA isa kAraNa isakA nAma yoginIpura par3A hai| joyaNipura apabhraMza kA rUpa hai / vizeSa paricaya ke lie dekhie anekAnta varSa 13 kiraNa 1 meM 'dillI ke pAMca nAma 'zIrSaka merA lekha / 2. bAbara ne san 1526 IstrI meM pAnIpata kI lar3AI meM dillI ke bAdazAha ibrAhIma lodI ko parAjita praura divaMgata kara dillI kA rAjya zAsana prApta kiyA thA, usake bAda usane bhAgarA para bhI adhikAra kara liyA thA, bhaura san 1530 (vi0 saM0 1587 ) meM bhAgarA meM hI usakI mRtyu ho gaI thii| isane kevala 5 varSa hI rAjya kiyA hai / 3. vikrama rAyahuvavagayakAlai risivasu-sara- bhuvi-aMkAlai / vattiya - paDhama - pavila paMcami diNi, huu paripuNNa vi uggaMta iNi / zAMtinAtha carita pra0 4. joyaNipura (dillI) ke uttara meM jasunA nadI ke kinAre basI huI kASThApurI' meM TAMkavaMza ke rAjA madanapAla ke zrAzraya meM pedibhaTTa ke putra vizvezvara ne 'madana parijAta' nAma kA nibaMdha 14vIM zatAbdI ke manta samaya meM likhA thA / prasiddha aitihAsika vidvAn ma0 ma0 probhA jI ke anusAra kASThA nAmaka nagara meM nAgavaMziyoM kI TA~ka zAkhA ke rAjAoM kA choTA sA rAjya thA / isase kASThAsaMgha kI utpatti kA sthAna dillI kI kASThApurI hI jAna par3atI hai| dUsare kASThAsaMgha kA sambandha agravAloM ke sAtha hai|
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 155 spaSTa ho jAtA hai ki prastuta kavi inhIM kI AmnAya kA thaa| para inameM se kisakA ziSya thA yaha kucha jJAta nahIM hotaa| 88vI, 108vIM, aura 106vIM ye tInoM prazastiyA~ kramaza: 'miyaMkalehAcariu' suyaMdhadasamI aura mauDasattamI kahA rAsa kI haiM, jinake kartA paMDita bhagavatIdAsa haiN| mRgAMka lekhAcarita meM cAra sandhiyAM haiM, jinameM kavi ne candralekhA aura sAgaracandra ke carita kA varNana karate hue candralekhA ke zIlavrata kA mAhAtmya khyApita kiyA hai| candralekhA vipadA ke samaya sAhasa aura dhairya kA paricaya detI huI apane zIlavrata se jarA bhI vicalita nahIM hotI, pratyuta usameM sthira rahakara usane satI sItA ke samAna apane satItva kA jo anupama Adarza upasthita kiyA hai, vaha anukaraNIya hai| graMtha kI bhASA yadyapi apabhraMza hai, phira bhI usakA vaha rUpa hindI bhASA ke adhika najadIka hI nahIM hai kintu usake vikAsa kA spaSTa bodhaka hai / jaisA ki usake nimna dohoM se spaSTa hai / "sasilehA riNayakaMta sama, dhArai saMjamu sAru / jammaNu maraNa jalaMjalI, dAraNa suyaNubhava-tAru / / karitaNutausiupuragayau, so vaNi sAyaracaMdu / sasilehA suravarubhaI taji tiya-taNu aiNidu / lahi garabhavu NiravANa para pAvasi suMdari soi / kavi subhagautIdAsu kahi puNabhava-bhamaNa raNa hoi // sIlu bar3A saMsAra mahi sIla sAhi saba kaaj| ihi bhavi para bhavisuha lahai Asi bhaNai munirAja // " kavi bhagavatIdAsa ne isa grantha ko hisArakoTa nagara ke bhagavAna vardhamAna (mahAvIra) ke mandira meM vikrama saMvata 1700 agahana zuklA paMcamI somavAra ke dina pUrNa kiyA hai| usa samaya vahAM mandira meM brahmacArI jogIdAsa aura paM0 gaMgArAma upasthita the| 108vIM prazasti 'mauDasattamIkahA kI hai jisameM mukuTa saptamI ke vrata kI anuSThAna vidhi aura usake phala kA varNana kiyA gayA hai| 106vIM prazasti 'suyaMdhadasamI kahAvatarAsa' kI hai, jisameM bhAdrapada zuklA dazamI ke vrata kA vidhAna aura usake phala kA kayana kiyA gayA hai| kavi-paricaya paMDita bhagavatIdAsa kASThAsaMgha mAthuragaccha puSkaragaNa ke vidvAn bhaTTAraka guNacandra ke paTTadhara bha0 sakalacandra ke praziSya aura bhaTTAraka mahendrasena ke ziSya the| mahendrasena dillI kI bhaTTArakIya gahI ke paTadhara the| inakI abhI taka koI racanA mere dekhane meM nahIM AI aura na koI pratiSThita mUrti hI prApta huI hai| isase inake sambandha meM vizeSa vicAra karanA sambhava nahIM hai / bha0 mahendrasena prastuta bhagavatIdAsa ke gurU the, isI se 1. raiyo koTa hisAre jiNahari vara vIra vaDDhamANasa / tatthaThimo vayadhArI joIdAso vi baMbhayArImo // bhAgavaha mahurIyA vattigavara viti sAhaNA viNi / mai vivaha sugaMgArAmo tattha Thimo jiNaharesu mibNto||-mgaaNklekhaacrit
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 baina graMtha prazasti saMgraha unhoMne apanI racanAoM meM unakA Adara ke sAtha smaraNa kiyA hai| yaha bUr3hiyA' jilA ambAlA ke nivAsI the| inake pitA kA nAma kisanadAsa thA aura jAti agravAla aura gotra vaMsala thaa| inhoMne caturthavaya meM munivrata dhAraNa kara liyA thA / yaha saMskRta apabhraMza aura hindI bhASA ke acche vidvAna the| inakI pacAsa se adhika hindI kI padmabaddha racanAe~ upalabdha haiN| una racanAoM meM aneka racanAe~ aisI haiM jo bhASA aura sAhitya kI dRSTi se mahatvapUrNa haiM / jaise anekArthanAmamAlA (koSa) sItAsatu, TaMDANArAsa, mAdityavratarAsa, khicar3IrAsa, sAdhusamAdhirAsa, manakarahArAsa aura rohiNIvratarAsa maadi'| inakI isa samaya upalabdha racanAe~ saMvat 1651 se 1700 taka kI upalabdha haiN| jo cakattA bAdazAha akabara, jahAMgIra zAhajahAM ke rAjya meM racI gaI haiN| eka jyotiSa aura vaidyaka kI racanA bhI inhone saMskRta meM racI thI, jo kAraMjA ke zAstra bhaMDAra meM surakSita haiN| inake race hue aneka pada aura gIta Adi haiM, inakI saba racanAe~ vibhinna sthAnoM para racI gaI haiM / unameM se kucha racanAoM meM racanA ke kucha nAma bhI nirdiSTa kiye haiN| unake nAma bUr3hiyA (ji0 ambAlA) dillI, AgarA, hisAra, kapisthala siharadi' aura saMkazA Adi haiN| kavi kI prAyaH sabhI racanAeM mainapurI, dillI aura ajamera ke zAstra bhaMDAroM meM surakSita haiN| isase spaSTa hai ki kavi ko dezATana karane kA utsAha thaa| agalapura meM kavi ko adhika samaya taka Thahane kA avasara milA hai aura vahAM ke tatkAlIna zAsaka akabara, jahAMgIra aura zAhajahAM tInoM ko atyanta nikaTatA se dekhane kA avasara milA hai| isIse unhoMne unakI prazaMsA kI hai| usa samaya AgarA uccakoTi ke zaharoM meM ginA jAtA thA aura vyApAra kA kendra banA huA thA, vahAM aneka jaina rAjyakIya uccapadoM para sthita the, sainika Aphisara, koSAdhyakSa aura umarAhoM ke maMtrI evaM salAhakAra rahe haiN| ve saba vahAM kI adhyAtma-goSThI meM sarIka hote the| kavi kI kucha racanAoM meM racanA samaya milatA hai| saMvat 1651 meM argalapura jinavandanA', 1680 meM 1. bUr3hiyA pahale eka choTI sI riyAsata thI, jo mugalakAla meM dhana-dhAnyAdi se khUba samRddha nagarI thii| jagAdharI ke basa jAne se bur3hiyA kI adhikAMza prAbAdI vahAM se calI gii| Ajakala vahA~ parakhaMDahara adhika ho gae haiM, jo usake gata vaibhava kI smRti ke sUcaka haiN| 2. guru muni mAhiMdasena bhagautI, tisa pada-paMkaja raina bhgautii| kisanadAsa vaNiu tanuja bhagautI, turiye gahiu vrata muni ju bhagautI // nagara bUr3hiye basa bhagautI, janmabhUmi hai mAsi bhgautii| agravAla kula vaMsala gotI, paNDita pada jana nirakha bhagautI / / 3 / / -vRhatsItAsatu, salAvA prati 3. dekho anekAMta varSa 11 kiraNa 4-5 meM kavivara bhagavatIdAsa aura unakI racanAeM zIrSaka merA lekha 4. kapisthala ko kAMpilya aura saMkAzya bhI kahA jAtA hai / yaha pAMcAla deza kI rAjadhAnI thii| pANinIya kI kAzikAvRtti meM (4-2,121 meM) kAMpilya kI vizAlatA kA varNana hai| yaha jainiyoM ke 13veM tIrthakara vimalanAtha kI janmabhUmi hai| 5. yaha nagara ilAhAbAda aura jaunapura ke madhya meM basA humA thA, yahA~ agravAla jainiyoM kA nivAsa thaa| unameM kavi daragahamala aura unake putra vinodIlAla bhI the| siharadi zabdakA martha pahale zahAdarA samajha liyA gayA thA, para vaha galata thaa| 6. dekho, jaina sandeza zoSAMka 5, pR0 182, 22 akTUbara san 1956 /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 127 cUnar3IrAsa, 1687 meM anekArthanAmamAlA aura sItAsatu, 1664veM meM jyotiSasAra' zAhajahAM ke rAjya meM banAyA aura saM0 1700 meM hisAra meM mRgAMkalekhAcaritra aura saM0 1712 meM vaidyavinoda' banAkara samApta kiyA hai| isase kavi dIrghAyu vAle the| unakA samaya 17 vI 18 vIM zatAbdI hai| inakA vizeSa paricaya anekAnta varSa 11 kiraNa 4-5 meM pR0 205 se 208 taka dekhiye| 8vIM prazasti 'ajita purANa' kI hai| jisake kartA kavi vijayasiMha haiN| prastuta graMtha meM 10 saMdhiyAM haiN| jinameM jainiyoM ke dUsare tIrthaMkara zrI ajitanAtha ke caritra kA citraNa kiyA gayA hai| racanA sAdhAraNa hai aura bhASA apabhraMza hote hue bhI dezI zabdoM kI bahulatA ko liye hue hai| ____kavi ne isa graMtha kI racanA mahAbhavya kAmarAya ke putra paMDita devapAla kI preraNA se kI hai| isI kAraNa kavi ne grantha kI pAdyaMta prazasti meM kAmarAya ke parivAra kA saMkSipta paricaya bhI karAyA hai| vaNipura yA vaNikapura nAma ke nagara meM khaNDelavAla vaMza meM kauDi (kaur3I) nAma ke paNDita the, unake putra 1. varSe SoDazazatacaturnavatimite zrIvikramAdityake / paJcAyAM divase vizuddhatarake mAsyAzvine nirmale / / pakSe svAti nakSatrayogasahite vAre budhe saMsthite / rAjatsAhimahAvadIna bhuvane sAhijahAM kathyate // -dekho, sI0 pI0 eNDa barAra kaiTeloga DA0 rA. ba. hIrAlAla / 2. satrahasaI ruciDottaraI sukala caturdazi ctu|| guru dina bhanyau pUranu kariu sulitAMpuri sahajayatu / likhiu akabarAbAda Niru sAhijahAM ke rAja / sAhani maI saMpai sarisu deza-koSa-gaja-bAja / / -dekho vahI, sI0 pI0 eNDa barAra kaiTeloga / 3 'khaMDelavAla' zabda eka upajAti kA sUcaka hai, jo caurAsI upajAtiyoM meM se eka hai| isa jAti kA vikAsa rAjasthAna ke khaNDelA nAmaka sthAna se huaA hai / isa jAti ke 84 gotroM kA ullekha milatA hai jinameM chAvar3A, kAzalIbAla, vAkalIvAla, luhADyA, pahADayA, pAMDyA, sonI, goghAM, bhauMpA aura kAlA mAdi pramukha haiM / ina saba gotroM Adi kI kalpanA grAma nagarAdi ke nAmoM para se huI hai| isa jAti meM aneka sampanna dhanI, vidvAna aura dIvAna jaise rAjakIya ucca padoM para kAma karane vAle aneka dharmaniSTha vyakti hue haiN| jinhoMne rAjya ke saMrakSaNa meM pUrA yogadAna diyA hai. aura prajA kA pAlana punnavat kiyA hai| kyoMki yaha jAti bhI kSatriya hI thI, kintu vANijyAdi ke kAraNa prAja vaha apane usa kSatriyatva ko kho cukI hai| isa jAti kI dhArmikatA prasiddha hai| zAha dIpacanda aura ToDaramallajaise pratibhA sampanna vidvAna bhI isI meM hue haiM / jo jaina samAja ke liye gaurava kI vastu haiM / rAmacandra chAvar3A jaisA bIra pArAkramI aura hausale vAlA rAjya saMrakSaka dIvAna, amaracandra jaisA pratiSThita vidvAna, guNajJa, rajanI. tijJa, dharmaniSTha dayAlU dIvAna, jisane apane deza aura dharma kI rakSArtha prANoMkA utsarga kiyA thaa| isa jAti ke dvArA nirmApita bhaneka gaganacumbI vizAla jina mandira haiM / jinameM 16vIM-12vIM zatAbdI taka kI pratiSThita prazAnta mUrtiyA~ upalabdha hotI haiN| aneka graMtha, graMtha-bhaMDAroM meM racanA karAkara aura unheM pratilipi karAkara muniyoM, bhaTTArakoM, ajiMkAnoM aura zrAvaka-zrAvikAmoM tathA mandira jI meM bheMTa kiye hue milate haiN| saMvat 1287 meM eka khaMDela parivAra kI preraNAse 'NemiNAhacariu' nAma kA graMtha mAlavA ke paramAravaMzI rAjA devapAla ke rAjyakAlameM kavi dAmodara dvArA racA gayA thaa| aneka vinoM ne TIkA graMtha likhe| ye saba kArya usakI dharmaniSThA ke pratIka haiN|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jaina graMtha prazasti saMgraha chI the, jo bar3e dharmaniSTha aura zrAvaka kI 11 pratimAoM kA pAlana karate the| vahIM para lokamitra paNDita khetA the, unake prasiddha pUtra kAmarAya the| kAmarAya kI patnI kA nAma kamalazrI thA, usase tIna putra utpanna hue the| jinakA nAma jinadAsa rayaNu prauba diupAla (devapAla ) thA / usane vahAM vardhamAna kA eka caityAlaya bhI banavAyA thA, jo uttuMga dhvajAoM se alaMkRta thA aura jisameM vardhamAna tIrthaMkara kI prazAMta mUrti virAjamAna thI aura usI devapAla ne ukta caritra graMtha likhavAyA thA / afa ne grantha kI prathama sandhi ke haveM kaDavaka meM jinasena, akalaMka, guraNabhadra, gRddhapiccha, poDhilla (proSThilla), lakSmaraNa, zrIdhara aura caumuha (caturmukha) nAma ke vidvAnoM kA ullekha kiyA hai / kavi-paricaya kavi ne apanA paricaya nimnaprakAra vyakta kiyA hai-- merupura meM merukIrti, karamasiMha rAjA ke ghara meM hue, jo padmavatI puravADa vaMza meM utpanna hue the / kavi ke pitA kA nAma seTha dilharaNa thA aura mAtA kA nAma rAjamatI thA / yadyapi kavi ne apanI guruparamparA kA koI ullekha nahIM kiyA / kintu graMthakartA ne apanA yaha grantha vi0 saM0 1505 maiM kArtikI pUrNimA ke dina banAkara samApta kiyA thaa| usI saMvat kI likhI huI eka prati bhogAMva ke zAstra bhaNDAra se bAbU kAmatAprasAda jI alIgaMja ko prApta huI hai', jo unake pAsa surakSita hai / anya pratiyAM jayapura ke zAstra bhaNDAroM meM upalabdha haiN| eka apUrNa prati mere pAsa bhI hai / 0vIM prazasti se lekara havIM prazasti taka prazastiyAM kramazaH nimna granthoM kI haiM jinake nAma 'koilapaMcamI kahA' mauDasattamI kahA, ravivayakahA, tiyAlacauvIsIkahA, kusumaMjali kahA, nisi sattamI vayakahA, NijjharapaMcamI kahA, aura praNupehA haiN| jinake kartA brahma sAdhAraNa haiM / ina kathAnoM meM jaina siddhAnta ke anusAra vratoM kA vidhAna aura unake phala kA vivecana kiyA gayA hai| sAtha hI vratoM ke zrAcaraNa kA krama aura tithi Adi ke ullekhoM ke sAtha udyApana kI vidhi ko bhI saMkSipta meM diyA huA hai| aMtima graMtha anuprekSA meM anityAdi dvAdaza bhAvanAoM ke svarUpa kA digdarzana karAte hue saMsAra aura deha-bhogoM kI asAratA kA ullekha karate hue AtmA ko vairAgya kI ora AkRSTa karane kA prayatna kiyA gayA hai / brahma sAdhAraNa ne apanI guru paramparA kA to ullekha kiyA hai, kintu apanA koI paricaya nahIM diyA, aura na racanA - kAla kA samaya hI diyA hai / kundakundagaraNI kI paramparA meM ratnakIrti, prabhAcandra, padmanaMdi, haribhUSaNa, narendrakIrti, vidyAnaMdi aura brahma sAdhAraNa / brahma sAdhAraNa bha0 narendrakIrti ke ziSya 1. saMvat 1505 varSe kArtika sudI pUrNamAsI dine zrI mUlasaMdhe sarasvatI gacche balAtkAragaNe bhaTTAraka zrI padmanaMdideva tatpaTTe bhaTTAraka zrI zubhacandradeva tasya paTTe bhaTTAraka zrI jinacandradeva tasyAmnAye zrI khaMDelavAlAnvaye sakala granthArthaM pravINaH paMDita kauDi: tasya putraH sakala kalAkuzala: paNDita chIta (ra) tatputra: niravadya zrAvakAcAradharaH paMDita jinadAsa, paMDita khetA tatputra paMcANuvrata pAlakaH paNDita kAmarAja tadbhAryA kamalazrI tatputrAtrayaH paNDita jinadAsa, paNDita ratama, paNDita devapAla eteSAM madhye paMDita devapAlena idaM ajitanAthadeva caritraM likhApitaM nijajJAnAvaraNIya karmakSayArthaM zubhamastu lekhaka pAThava yoH / - jaina si0 bhA0 bhA0 22 ki0 2 /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 126 the / prastuta kathA graMtha kI yaha prati vi0 saM0 1508 kI likhI huI hai| ataeva unakA racanA samaya saM. 1508 se pUrvavartI hai / arthAt ve vikrama kI 15vIM zatAbdI ke aMtima caraNa ke vidvAna jAna par3ate haiM / ___eevIM prazasti 'siripAla cariu' kI hai, jisake kartA kavi raidhU haiN| isakA paricaya 35vIM prazasti se lekara 46vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 100vIM prazasti 'pAsaNahacariu' kI hai, jisake kartA kavi tejapAla haiN| jisakA paricaya 28vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 101vIM prazasti :siripAla cariu' kI hai, jisake kartA kavi dAmodara haiN| prastuta grantha meM siddhacakra ke mahAtmya kA ullekha karate hue usakA phala prApta karane vAle campApura ke rAjA zrIpAla aura mainAsundarI kA jIvana-paricaya aMkita kiyA gayA hai| mainAsundarI ne apane kuSTI pati rAjA zrIpAla aura unake sAta sau sAthiyoM kA kuSTa roga siddhacakra vrata ke anuSThAna aura jinabhakti kI dRr3hatA se dUra kiyA thaa| kavi ne isa grantha ko ikSvAkuvaMzI divarAja sAhu ke putra nakSatra sAhu ke lie banAyA thaa| grantha prazasti meM kavi ne apanI guruparamparA nimna prakAra vyakta kI hai| mUlasaMgha sarasvatI gaccha aura balAtkAra gaNa ke bhaTTAraka prabhAcandra, padmanandi, zubhacandra, jinacandra, aura kavi dAmodara / prastuta kavi dillI paTTa ke bhaTTAraka jinacaMdra ke ziSya the| jinacaMdra usa samaya ke prabhAvazAlI bhaTTAraka the, aura saMskRta prAkRta ke vidvAn tathA pratiSThAcArya the| Apake dvArA pratiSThita aneka tIrthaMkara mUrtiyA~ bhAratIya jainamaMdiroM meM pAI jAtI haiM / aisA koI bhI prAMta nahIM, jahAM unake dvArA pratiSThita mUrtiyA~ na hoN| yaha saM0 1507 meM bhaTTAraka pada para pratiSThita hue the aura paTTAvalI ke anusAra usa para 62 varSa taka avasthita rhe| inake aneka vidvAn ziSya the, unameM paMDita medhAvI aura kavi dAmodara Adi haiN| inakI isa samaya do kRtiyA~ prApta haiM siddhAMtasAra prAkRta aura caturviMzati jinastuti / isameM daza padya haiM jo yamakAlaMkAra ko lie hue haiN| ane0 varSa 11 ki0 3 kavi dAmodara ne apanA koI paricaya nahIM diyA, kevala apane guru kA nAmollekha kiyA hai| inako dUsaro kRti 'caMdapahacariu' hai jisako prati nAgora ke bhaTTArakoya zAstra bhaMDAra meM surkssithai| unakA samaya vikrama ko 16vIM zatAbdI hai| bahuta saMbhava hai ki inako anya kRtiyA~ bhI anveSaNa karane para bhaMDAroM meM mila jaay| 102vIM prazasti 'pAsaNAha cariu' kI hai, jisake kartA kavi asavAla haiN| prastuta grantha meM 13 sandhiyA~ haiM, jinameM bhagavAna pArzvanAtha kI jIvana-gAthA dI huI hai / graMtha kI bhASA 15vIM zatAbdI ke antima caraNa kI hai, jaba hindI apanA vikAsa aura pratiSThA prApta kara rahI thii| graMtha meM paddhar3iyA chanda kI bahulatA hai, bhASA muhAvaredAra hai| racanA sAmAnya hai| yaha grantha kuzAta deza meM' sthita 'karahala' nagara nivAsI sAhu soNiga ke anurodha se banAyA gayA thA, jo yaduvaMza meM utpanna hue the| usa samaya karahala meM cauhAnavaMzI rAjAoM kA rAjya thaa| isa 1. kuzAdeza sUrasena deza ke uttara meM basA huA thA aura usakI rAjadhAnI zaurIpUra thI, jise yAdavoM ne basAyA thaa| jarAsaMdha ke virodha ke kAraNa yAdaboM ko isa pradeza ko chor3akara dvArikA ko apanI rAjaghAnI banAnI par3I thii| vartamAna meM vaha grAma isI nAma se prasiddha hai| 2. karahala iTAvA se 13 mIla kI dUrI para jamunA nadI ke taTa para basA huA hai, vahAM para cauhAna vaMzI rAjAnoM kA rAjya rahA hai| yahAM cAra jaina zikhara banda maMdira haiM aura acchA zAstra bhaNDAra hai|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jaina grantha prazasti saMgraha graMtha kI racanA vi0 sa0 1479 meM bhAdrapada kRSNA ekAdazI ko banAkara samApta kI gaI thI / graMtha nirmANa meM kavi ko eka varSa kA samaya laga gayA thA / graMtha nirmANa ke samaya karahala meM cauhAnavaMzI rAjA bhojarAja ke putra saMsAracanda ( pRthvIsiMha ) kA rAjya thA / unakI mAtA kA nAma nAikkadevI thA, yaduvaMzI bhramarasiMha bhojarAja ke mantrI the, jo jainadharma ke saMpAlaka the| inake cAra bhAI aura bhI the jinake nAma karamasiMha, samarasiMha, nakSatrasiMha, lakSmaNasiMha the / zramarasiMha kI patnI kA nAma kamalazrI thaa| usase tIna putra utpanna hue the / nandana, soriga aura logA sAhu / inameM logA sAhU jina yAtrA pratiSThA Adi prazasta kAryoM meM dravya kA vinimaya karate the aura aneka vidhAna - 'udyApanAdi kArya karAte the / unhoMne 'mallinAtha carita ke kartA kavi 'halla' kI prazaMsA kI thI / inhIM logA sAhU ke anurodha se kavi asavAla ne pArzvanAtha carita kI racanA unake jyeSTa bhrAtA soriNaga ke liye kI thI / prazasti meM maM0 1471 meM bhojarAja ke rAjya meM sampanna hone vAle pratiSThotsava kA bhI ullekha kiyA hai, jisameM ratnamayI jinabimba kI pratiSThA sAnanda sampanna huI thI / graMtha kartA kavi prasavAla kA vaMza 'golArADa' (lAra ) thA / yaha paNDita lakSmaNa ke suputra the / kavi ne mUlasaMgha balAtkAra garaNa ke AcArya prabhAcandra, padmanandi, zubhacanda aura dharmacandra kA ullekha kiyA hai / jisase kavi unhIM kI AmnAya kA thA / kavi kahAM kA nivAsI thA, aura usane anya kyA racanAeM racIM, yaha kucha jJAta nahIM hotA / ataH jJAna bhaNDAroM meM kavi kI anya kRtiyoM kA anveSaNa honA Avazyaka hai / 103vIM prazasti 'saMtiragAha cariu' kI hai jisake kartA kavi zAhaThAkura haiM / grantha pAMca saMdhiyoM meM vibhakta hai jisameM jainiyoM ke 16veM tIrthaMkara, zAntinAtha kA, jo kAmadeva zraura cakravartI bhI the, jIvana-pari caya aMkita kiyA gayA hai / carita saMkSipta aura sAdhAraNa rUpa meM hI prastuta kiyA gayA hai / kavi ne yaha graMtha vikrama saMvat 1652 meM bhAdra zuklA paMcamI ke dina cakattAvaMza ke jalAluddIna akabara bAdazAha ke zAsana kAla meM, DhUMDhAr3a deza ke kacchapavaMzI rAjA mAnasiMha ke rAjya meM samApta kiyA hai / mAnasiMha kI rAjadhAnI usa samaya ambAvatI yA grAmera thI / graMtha kartA ne prazasti meM apanI jo guru paramparA dI hai usase ve bhaTTAraka padmanandikI AmnAya meM hone vAle bha0 vizAlakIrti ke ziSya the| jo mUlasaMgha naMdyAmnAya sarasvatI gaccha balAtkAra garaNa ke vidvAna the, unake bhaTTAraka padmanandi, zubhacandradeva, jinacandra, prabhAcandra, candrakIrti, ratnakIrti, bhuvanakIrti, vizAlakIrti, lakSmIcandra, sahasrakIrti, nemicandra, arjikA anaMtazrI aura dAbhADAlIbAIM kA nAmollekha kiyA gayA hai / inameM bhaTTAraka vizAlakIrti vidvAna kavi ke samakAlIna jAna par3ate haiM / aura unameM do paramparA ke vidvAna zAmila haiN| eka ajamera paTTa ke aura dUsare Amera yA usake samIpastha paTTa ke / bhaTTAraka vizAlakIrti ajamera - zAkhA ke vidvAna the| aura jo bhaTTAraka candrakIrti ke paTTadhara the| jinakA paTTAbhiSeka sammeda zikhara para huA thA ' / vizAlakIrti nAma ke aneka vidvAna hue haiM, parantu yaha unase bhinna haiM / 3. igavIra ho NibvuikuccharAI, sattari sahu~causaya vattharAI / pacchaI siri Niva vikkama gayAI, euNasIdIsahu~ caudaha sayAI / bhAdavatama eyArasi muNe, varisikke pUriu gaMdhu ehu /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kavi ke pitAmaha kA nAma sAhu sIhnA aura pitA kA nAma khettA thA, jAti khaMDelavAla aura gotra lUhADyA thaa| yaha luvAiNipura ke nivAsI the, vaha nagara jana-dhana se sampanna aura bhagavAna candraprabha ke vizAla jinamaMdira se alaMkRta thaa| kavi kI dharmapatnI gurubhaktA aura guNa grAhiNI thii| Apake do putra the, dharmadAsa aura govindadAsa / inameM dharmadAsa bahuta hI suyogya aura gRha bhAra vahana karane vAlA thA, usakI buddhi jainadharma meM vizeSa rasa letI thI / kavi deva-zAstra-guru ke bhakta aura vidyAvinodI the, unakA vidvAnoM se vizeSa prema thA, ve saMgIta zAstra, chanda, alaMkAra Adi meM nipuNa the, aura kavitA karane meM unheM vizeSa Ananda prAtA thaa| kavi kI dUsarI kRti 'mahApurANa kalikA' hai| jisameM 27 saMdhiyAM haiM, jinameM vesaTha zalAkA mahApuruSoM kI gaurava-gAthA kA citraNa kiyA gayA hai / graMtha ke anta meM eka mahatvapUrNa prazasti dI hai, jisase kavi ke vaMza Adi kA paricaya mila jAtA hai / kavi ne isa graMtha ko hindI bhASA meM likhA hai aura jisakA racanAkAla vi0 saMvat 1650 hai / isase kavi 17vIM zatAbdI ke pratibhA sampanna vidvAna jAna par3ate haiN| 104vIM prazasti 'malliNAhakavva' kI hai jisake kartA kavi jayamitrahala haiM / isakA paricaya 26vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| . 105vIM prazasti 'jiraNaratti vihANakahA' kI hai, jisake kartA kavi narasena haiN| jisakA paricaya 66vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 106vIM prazasti samyaktva kaumudI kI hai jisake kartA kavi raidhU haiN| isakA paricaya 35vIM prazasti se lekara 49vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| __ 107vIM prazasti 'jogasAra' kI hai| jisake kartA kavi zrutakIrti haiN| isakA paricaya 85-86 prazastiyoM ke sAtha diyA gayA hai| 108vIM aura 106vIM prazastiyAM kramazaH sugaMdha dasamI kathA aura mauDasattamI kahArAsa kI haiM, jinake kartA kavi bhagavatIdAsa haiM / aura jinakA paricaya 88vIM prazasti ke sAtha diyA gayA hai| 1. zrImatprabhAcandra gaNI-dra paTTe bhaTTAraka zrImunicandrakItiH : saMsnApito yo'vaninAthavRndaiH sammedanAmnIha girIndramUni ||-muulsNgh paTTAvalI jaina si0bhA0 1 ki03-4 2. kalyANaM kIrtilloke jasu bhavati jage maMDalAcArya paTTe, naMdyAmnAye sugacche subhagazrutamate bhAratI kaarmuurte| mAnyo zrI mUlasaMghe prabhavatu bhuvane sAra saukhyAdhikArI, so'yaM meM vaizyavaMze Thakura guruyate kIrtinAmA vishaalo| -mahApurANa kalikA saMdhi 23 1. kavi ne apane ko svayaM tresaTha zalAkA puruSoM kI purANa kathA ko kahane vAlA likhA hai aura jisakA paricaya anekAnta varSa 13 kiraNa 7-8 meM diyA gayA hai / jaisA ki usake nimna padya se prakaTa hai| yA janmAbhavacheda nirNayakarI, yA brhmbrhmeshvrii| yA saMsAra vibhAvabhAvanaparA yA dhrmkaamaapurii|| prajJAnAdatha dhvaMsinI zubhakarI, jJeyA sadA pAvanI, yA tesaTripurANa uttama kathA bhavyA sadA pAtu nH|| yA maNyA sadA pAtu nH|- mahApurANa kalikA 2. vizeSa paricaya ke liye dekhiye anekAnta varSa 13 ki. 7-8
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina grantha prazasti saMgraha pariziSTa naM0 1 kucha mudrita grantha-prazastiyoM kA paricaya apabhraMza bhASA meM aneka chanda grantha likhe gae hoMge, kyoMki apabhraMza ke graMthoM meM aneka chandoM kA prayoga isa bAta kA sUcaka hai ki apabhraMza bhASA meM aneka chanda grantha aura unameM unakA paricaya diyA huA thA, anyathA graMthakAra unakA apane graMthoM meM ullekha kaise kara sakate the / kheda hai ki ve isa samaya upalabdha nahIM hai / mahAsvayaMbhUdeva kA chanda grantha hai, jisameM prAdi ke 3 adhyAyoM meM prAkRta chandoM kA aura anta ke pAMca adhyAyoM meM apabhraMza ke chandoM kA paricaya sodAharaNa diyA huA hai / chanda kI yaha prati bar3audA ke zrariyanTala risarca insTiTyUTa kI hai| jise saMvat 1727 zrAzvina sudi 5, guruvAra ke dina rAmanagara meM kRSNadeva ne likhA thA / yaha prati prapUrNa hai, usake zurU ke 22 patra nahIM haiM, yaha pro0 eca0DI0 velaMkara ko prApta huI thii| jise unhoMne sampAdita kara prakAzita karA diyA thA' / 131 110vIM prazasti chanda graMtha kI hai / jisake apabhraMza bhAga kI Adi anta prazasti dI gaI hai / jisameM udAharaNa sahita prapabhraMza ke chandoM kA vivecana hai / graMtha ke antima adhyAya gAhA DillA, paddhar3iyA Adi chandoM ko svopajJa udAharaNoM ke sAtha diyA huA hai / inakA paricaya 'chandagraMtha' zIrSaka meM diyA gayA hai / isa chanda graMtha kA apanA vaiziSTya hai jo graMtha kA pArAyaNa kiye vinA anubhava meM nahIM A sakatA / kavi svayaMbhU ke isa chanda graMtha kA sabase purAtana ullekha jayakIrti ne apane 'chandonuzAsana' ke nandinI chanda meM kiyA hai| isase spaSTa hai ki svayaMbhU ke isa chanda grantha kA 10vIM zatAbdI meM pracAra ho gayA thA / graMtha bhaMDAroM meM isakI anya pratiyoM kI talAza honI cAhiye / jayakIrti kA samaya vikrama kI 10 vIM zatAbdI hai / jayakIrti kannar3a prAnta ke nivAsI digambara jaina dharmAnuyAyI the / unakA chanda graMtha eca. DI. velaMkara dvArA sampAdita hokara jayadAmana graMtha meM prakAzita huA hai / pAThaka vahAM se dekheM / 1 111 vIM prazasti 'bhavisayatta kahA' kI hai, jisake kartA kavi dhanapAla haiM / prastuta kathA graMtha meM 344 kaDavaka haiM, jinameM zrutapaMcamI ke vrata kA mahAtmya batalAte hue usake anuSThAna karane kA nirdeza kiyA gayA hai sAtha hI bhaviSyadatta aura kamalazrI ke caritra citraraNa dvArA use aura bhI spaSTa kiyA hai / graMtha kA kathAbhAga tIna bhAgoM meM baTA huA hai| ghaTanA bAhulya hote hue bhI kathAnaka sundara bana par3e haiM / unameM sAdhu aura asAdhu jIvana vAle vyaktiyoM kA paricaya svAbhAvika bana par3A hai| kathAnaka meM alaukika ghaTanAoM kA samIkaraNa huA hai / parantu vastu varNana meM kavi ke hRdaya ne sAtha diyA hai / ataeva nagara dezAdika ke varNana sarasa ho sake haiM / graMtha meM jahA~ zrRMgAra vIra aura zAnta rasa kA varNana hai, vahA~ upamA, upekSA, svabhAvokti aura virodhAbhAsa alaMkAroM kA prayoga bhI dikhAI detA hai / bhASA meM lokoktiyoM aura vAgdhArAoM kA bhI prayoga milatA hai / yathA 1. svayaMbhU - chanda ke prathama tIna adhyAya rAyala eziyATika sosAiTI bAmbe ke jarnala san 1935 pR0 1858 meM die haiM aura apabhraMza ke zeSa pAMca adhyAya bAmbe yUnivarsiTI jarnala (jilda 5 naM0 3 navambara san 1936) meM prakAzita haiM / pAThaka vahA~ se dekheM 2. to jo tathA padma padma nidhirjato jarau / 3. dekho mi0 govinda pai kA lekha Jaikirti in the Karnnatak quarterly prabuddha karnATaka V. L. 28 N. 3 gan. 1947 mahArAjA kAleja maisUra / tathA bambaI yUnivarsaTI janarala sitambara 1947
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA off ghiu hoi virolie pArie'- - kyA pAnI vilone se gho mila sakatA hai ? 'daivAyattu jai vi vilahivvau, to purisiM vavasAu karivvau / ' yadyapi saba karma daivAdhIna haiM, to bhI manuSya ko apanA kartavya karanA hI cAhiye / kavi paricaya kavi ke pitA kA nAma mAesara ( mAtezvara) aura mAtA kA nAma dhanazrI thA kavi kA vaMza dhakkar3a thA / yaha eka prasiddha vaMza thA jisameM aneka mahApuruSa hue haiN| isa dharkaTa vaMza kI pratiSThA digambara zvetAmbara donoM hI sampradAyoM meM rahI hai| donoM hI sampradAyoM meM isa vaMza dvArA likhAye gaye granthoM kI prazastiyAM milatI haiM jinase unakI dhArmika pariNati para acchA prakAza par3atA hai / kavi apane samaya ke pratibhA saMpanna vidvAna the / unakA sampradAya digambara thA, kyoMki graMthoM meM - 'bhaMji vi jeraNa diyaMbari lAyau' (saMdhi 5-20 ) jaisA vAkya diyA huA hai'| sAtha hI solahaveM svarga ke rUpa meM acyuta svarga kA nAmollekha hai aura prAcArya kundakunda kI mAnyatAnusAra sallekhanA ko caturtha zikSAvrata svIkAra kiyA hai / 'cauthau puraNa salleharaNa bhAva ' ( saMdhi 17- 12 ) yaha mAnyatA bhI 'zvetAmbara sampradAya meM nahIM pAI jAtI / isa kAraNa ve digambara vidvAna the, yaha sunizcita hai| inakA samaya vikrama kI 10vIM zatAbdI honA cAhiye | sampAdaka ne bhI grantha kI prastAvanA meM DA0 harmana jaikobI ke nirNaya ko svIkRta tathA puSTa karate hue kavi ko digambara likhA hai / yaha grantha gAyakavAr3a oriyanTala sIrIja bar3audA se prakAzita ho cukA hai| 112 vIM 113 vIM aura 114 vIM prazastiyA~ kramaza: 'mahApurANa' 'nAgakumAra cariu' aura 'jasahara cariu' kI haiM, jinake kartA mahAkavi puSpadanta haiM / prastuta mahApurANa do khaMDoM meM vibhAjita hai, Adi purANa aura uttara purANa / Adi purANa meM 37 sandhiyA~ hai jinameM Adi brahmA RSabhadeva kA carita variMgata hai, aura uttara purANa ko 65 sandhiyoM meM avaziSTa 24 tIrthaMkaroM, 12 cakravartiyoM, navanArAyaNa, nava prati nArAyaNa Adi tresaTha zalAkA puruSoM kA kathAnaka diyA huA hai / jisameM rAmAyaNa aura mahAbhArata kI kathAyeM bhI saMkSipta meM zrA jAtI haiN| donoM bhAgoM kI kula sandhiyA~ eka sau do haiM, jinakI anumAnika zloka saMkhyA bIsa hajAra se kama nahIM haiN| mahApuruSoM kA kathAnaka atyanta vizAla hai aura aneka pUrva janmoM kI avAntara kathAnoM ke kAraNa aura bhI vistRta ho gayA hai / isase kathA sUtra ko samajhane evaM grahaNa karane meM kaThinatA kA anubhava hotA hai / kathAnaka vizAla aura vizRMkhala hone para bhI bIca, bIca meM diye hue kAvya maya sarasa evaM sundara prAkhyAnoM se vaha hRdaya grAhya ho gayA hai / janapadoM nagaroM aura grAmoM kA varNana sundara huA hai / kavi ne mAnava jIvana ke sAtha sambaddha upamAnoM kA prayoga kara varNanoM ko atyanta sajIva banA diyA hai| rasa aura alaMkAra yojanA ke sAtha pada vyaMjanA bhI sundara bana par3I hai| sAtha hI aneka subhASitoM aura vAgdhArAnoM se grantha rocaka tathA sarasa bana gayA hai / grantha meM dezI bhASA ke aise aneka zabda prayukta hae haiM jinakA prayoga vartamAna hindI meM 1. dekho, anekAnta varSa 7 kiraNa 7-8 meM dhanapAla nAma ke cAra vidvAna / 2. uThThAviu suttau sIhakeNa - sote hue siMha ko kisane jagAyA / mANu bhaMguvara maraNu Na jIviu-apamAnita hokara jIne se mRtyu bhalI hai| ko taM pUsa NiDAlas lihiyau - mastaka para likhe ko kauna meMTa sakatA hai /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jaina anya prAti saMgraha bhI pracalita haiN| kavi ne yaha grantha krodhana saMvatsara kI prASAr3ha zuklA dazamI ke dina zaka saMvat 187 vi. saM0 1022 ) meM samApta kiyA hai aura rASTra kUTa vaMza ke antima samrAT kRSNa tRtIya ke mahAmAtya bharata ke anurodha se banA hai / grantha kI sandhi puSpakAoM meM svatantra saMskRta padyoM meM bharata kI prazaMsA aura maMgalakAmanA kI gaI hai / isa grantha kA sampAdana DA0 pI0 ela0 vaidya ne kiyA hai, jo maNikacanda granthamAlA se prakAzita ho cukA hai| 113vIM prazasti 'nAgakumAracarita' kI hai| yaha eka choTA-sA khaMDa-kAvya hai| jisameM paMcamIvrata ke phala ko vyakta karane vAlA eka sundara kathAnaka diyA huA hai, grantha meM 7 saMdhiyoM dvArA nAgakumAra ke caritra kA acchA citraNa kiyA gayA hai / racanA bar3I sundara, sarasa aura cittAkarSaka hai grantha meM tAtkAlika sAmAjika paristhiti kA bhI varNana hai / isa grantha kI racanA bharata maMtrI ke putra nannakI preraNA se huI hai aura aura isIlie yaha grantha unhIM ke nAmAMkita kiyA gayA hai / isa grantha kA sampAdana DA0 hIrAlAla jI ema. e. amarAvatI ne kiyA hai aura vaha kAraMjA sIrIja se prakAzita ho cukA hai| 114vIM prazasti 'jasaharacariu' kI hai / yaha bhI eka khaMDa kAvya hai, jisakI cAra sandhiyoM meM rAjA yazodhara aura unakI mAtA candramatI kA kathAnaka diyA huA hai| jo bar3A hI sundara aura hRdaya-drAvaka hai aura use kavi ne citrita kara kaNTha kA bhUSaNa banA diyA hai| rAjA yazodhara kA yaha carita itanA lokapriya rahA hai ki usa para aneka vidvAnoM ne saMskRta aura apabhraMza meM aneka graMtha likhe haiN| somadeva, vAdirAja, vAsavasena, sakalakIrti, zrutasAgara, padmanAbha, mANikyadeva, pUrNadeva kaviraidhU, somakIrti, vizvabhUSaNa aura kSamA kalyANa Adi aneka digambara, zvetAmbara vidvAnoM ne aneka graMtha likhe haiN| isa grantha meM saM0 1365 meM kucha kayana, rAula aura kaula kA prasaMga, vivAha aura bhavAMtara pAnIpata ke vIsalasAhu ke anurodha se kanhaDa ke putra gandharva ne banAkara zAmila kiyA thaa| vaha pratiyoM meM aba bhI pAyA jAtA hai| kavi paricaya mahAkavi puSpadanta apane samaya ke prasiddha vidvAna kavi the| inake pitA kA nAma kezavabhaTTa aura mAtA kA nAma mugdhAdevI thaa| yaha kazyapa gotrIya brAhmaNa the| inakA zarIra atyanta kRza (dubalA-patalA) aura varNa sAMvalA thaa| yaha pahale zaiva matAnuyAyI the| parantu bAda meM kisI digambara vidvAn ke sAnidhya se jainadharma kA pAlana karane lage the| ve jainadharma ke bar3e zraddhAlu aura apanI kAvya-kalA se bhavyoM ke citta ko anuraMjita evaM mugdha karane vAle the, tathA prAkRta, saMskRta, aura apabhraMza bhASA ke mahA paMDita the| inakA apabhraMza bhASA para asAdhAraNa adhikAra thA, unakI kRtiyAM unake viziSTa vidvAn hone kI spaSTa sUcanA karatI haiM / kavivara bar3e hI svAbhimAnI aura ugra prakRti ke dhAraka the, isa kAraNa ve 'abhimAnameru' kahalAte the / abhimAnameru, abhimAnacihna, kAvya ratnAkara, kavikula-tilaka aura sarasvatI nilaya Adi unakI upAdhiyAM thIM, jinakA upayoga unhoMne apane granthoM meM svayaM kiyA hai| isase unake vyaktitva aura pratiSThA kA sahaja hI anumAna kiyA jA sakatA hai / ve sarasvatI ke vilAsI aura svAbhAvika kAvya-kalA ke premI the| inakI kAvya-zakti apUrva aura pAzcaryajanaka thii| prema unake jIvana kA khAsa aMga thaa| ve 2. kappar3a = kapar3A,pravase = pravakSya, haTTa = hATa (bAjAra) toMda = thoMda (udara) / lIha = rekhA (lIka), caMga= pracchA, Dara=bhaya, DAla=zAkhA, pAhuNa= pAhunA, lukka=lukanA (chipanA) Adi aneka zabda haiM / jina para vicAra karane se hindI ke vikAsa kA patA calatA hai|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghanAdi vaibhava se atyanta nispRha aura jainadharma ke aTala zraddhAnI the| unheM darzana-zAstroM aura jainadharma ke siddhAMtoM kA acchA parijJAna thA, ve rASTrakUTa rAjAoM ke antima samrAT kRSNa tRtIya ke mahAmAtya bharata ke dvArA sammAnita the| itanA hI nahIM kintu bharata ke samudAra premamaya punIta vyavahAra se ve unake mahaloM meM nivAsa karate rahe, yaha saba usa dharmavatsalatA kA hI prabhAva hai| jo bharata maMtrI ukta kavivara se mahApurANa jaise mahAn graMtha kA nirmANa karAne meM samartha ho ske| uttara-purANa kI aMtima prazasti meM kavi ne apanA jo kucha bhI saMkSipta paricaya aMkita kiyA hai usase spaSTa pratIta hotA hai ki kavivara bar3e hI nispRha aura alipta the aura deha-bhogoM se sadA udAsIna rahate the| uttarapurANa ke usa saMkSipta paricaya para se kavi ke uccatama jIvana-kaNoM se unakI nirmala bhadra prakRti, nissaMgatA aura aliptatA kA vaha citrapaTa pAThaka ke hRdaya-paTala para aMkita hue binA nahIM rhtaa| unakI akiMcana vRtti kA isase aura bhI adhika prabhAva jJAta hotA hai, jaba ve rASTrakUTa rAjAoM ke bahuta bar3e sAmrAjya ke senA nAyaka aura mahAmAtya dvArA sammAnita evaM saMsevita hone para bhI abhimAna se sarvathA achUte, nirIha evaM nispRha rahe haiN| deha-bhogoM se unakI aliptA honA hI unake jIvana kI mahattA kA sabase bar3A sabUta hai / yadyapi ve sAdhu nahIM the; parantu unakI vaha nirIha bhAvanA isa bAta kI saMdyotaka hai ki unakA jIvana eka sAdhu se kama bhI nahIM thaa| ve spaSTavAdI the aura ahaMkA ko usa bhISaNatA se sadA dUra rahate the; parantu svAbhimAna kA parityAga karanA unheM kisI taraha bhI iSTa nahIM thA, itanA hI nahIM kintu ve apamAna se mRtyu ko adhika zreSTha samajhate the| kavi kA samaya vikrama kI dazavI zatAbdI kA aMtima bhAga aura 11vIM zatAbdI kA pUrvArdha hai / 115vIM prazasti 'karakaMDucariu' kI hai jisake kartA muni kanakAmara haiN| yaha granya daza sandhiyoM meM vibhakta hai / jinameM rAjA karakaMDu kA jIvana paricaya aMkita kiyA gayA hai| carita nAyaka kI kathA ke atirikta to AvAntara kathAoM kA bhI upakrama kiyA gayA hai, jinameM maMtra zakti kA prabhAva, ajJAna se Apatti, nIca saMgati kA burA pariNAma aura satsaMgati kA acchA pariNAma dikhAyA gayA hai, pAMcavIM kathA eka vidyAdhara ne madanAvali ke viraha se vyAkula karakaMDu ke viyoga ko saMyoga meM badala jAne ke lie sunAI / chaThI kathA pAMcavIM kathA ke antargata anya kathA hai, sAtavIM kathA zubha zakuna-pariNAma sUcikA hai, AThavIM kathA padmAvatI ne vidyAdharI dvArA karakaMDu ke haraNa kiye jAne para zokAkula rativegA ko sunAI / nomI kathA bhavAMtara meM nArI ko nArItva kA parityAga karane kI sUcikA hai| isase aisA jAna par3atA hai ki usa kAla meM ye kathAe~ tAtkAlika samAja meM pracalita hoNgii| unhIM ko kavi ne apanI kalpanA kA viSaya banAyA hai / kavi ne kathAvastu ko rocaka banAne kA acchA prayatna kiyA hai / grantha kI bhASA meM dezI zabdoM kA pracura vyavahAra hai| jo hindI ke adhika najadIka hai / rasa, alaMkAra, zleSa aura prAkRtika dRzyoM se graMtha sarasa bana par3A hai, kintu unameM camatkArikatA nahIM hai aura na puSpadantAdi kaviyoM jaisI sphUrti, proja-teja evaM prabhAva bhI aGkita ho sakA hai| hA~, grantha meM terAura yA terApura kI aitihAsika guphAoM kA paricaya bhI citrita kiyA gayA hai / yaha sthAna prAja bhI dhArAziva jile meM terapura ke nAma se prasiddha hai, prAcIna aitihAsika darzanIya sthAna hai / yaha grantha DA0 hIrAlAla jI ema. e. dvArA sampAdita hokara kAraMjAsIrIja meM mudrita ho cukA hai| isI se isakI prazasti pariziSTa naM. 1 meM dI gaI hai / kavi paricaya muni kanakAmara candra RSi gotra meM utpanna hue the| unakA kula brAhmaNa thA; kintu deha-bhogoM se vairAgya hone ke kAraNa ve digambara muni ho gaye the / kavi ke guru budha maMgaladeva the| kavi bhramaNa karate hue
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 jana prampa prazasti saMgraha 'pAsAi' (prAsApurI) nagarI meM pahuMce the| aura vahAM unhoMne 'karakaMDucarita' kI racanA kI thii| yaha graMtha jinake anurAgavaza banAyA gayA thA, granthakArane unakA nAma kahIM bhI ullikhita nahIM kiyaa| kavi ne unheM dharmaniSTha aura vyavahAra kuzala batalAyA hai, ve vijayapAla nareza ke snehapAtra the, unhoMne bhUpAla nareza ke mana ko mohita kara liyA thaa| ve rAjA karNa ke citta kA manoraMjana kiyA karate the| unake tIna putra the, pAhala ralho aura rAhula / ye tInoM hI muni kanakAmara ke caraNoM ke anurAgI the / ukta rAjAgaNa kaba aura kahA~ hue, isI para yahAM vicAra kiyA jAtA hai eka lekha meM likhA hai ki vijayapAla nareza vizvAmitra gotra ke kSatriya vaMza meM utpanna hue the| unake putra bhuvanapAla the, unhoMne kalacUrI, gurjara aura dakSiNa ko vijita kiyA thA, yaha lekha damoha jile kI haTA tahasIla meM milA thA, jo Ajakala nAgapura ke ajAyaba ghara meM surakSita hai| dUsarA lekha bAMdA jile ke aMtargata candeloM kI purAnI rAjadhAnI kAjira meM milA hai| usameM vijayapAla ke putra bhUmipAla kA dakSiNa dizA aura rAjA karNa ko jItane kA ullekha hai| tIsarA lekha jabalapura jile ke aMtargata 'tIvara' meM milA hai, usameM bhUmipAtra ke prasanna hone kA spaSTa ullekha hai, tathA kisI sambandha meM tripurI aura siMhapurI kA ullekha hai| ina lekhoM meM aMtima do lekha TUTe hone ke kAraNa unakA sambandha jJAta nahIM ho skaa| saM0 1067 ke lagabhaga kAliMjara meM vijayapAla nAma kA rAjA hunaa| yaha pratApI kalacurI nareza karNadeva ke samakAlIna thaa| isake do putra the devavarmA aura kIrtivarmA / kIrtivarmA ne karNadeva ko parAjita kiyA thA, aisA prabodha candrodaya nATaka se jAna par3atA hai| ataeva muni kanakAmara kA racanA kAla san 1065 (vi0 saM0 1122) yA vikrama saMvat 1200 ke lagabhaga jAna par3atA hai / vizeSa ke lie DA. hIrAlAla jI dvArA likhita karakaMDu carita kI prastAvanA dekhanA caahie| pariziSTa naM. 2 (lipi prazasti-paricaya) 116 vIM prazasti mahAkavipuSpadanta ke AdipurANa kI lipi prazasti hai, jo aitihAsika dRSTi se bar3e mahatva kI hai / isa prazasti meM AdipurANa ko likhAne vAle gvAliyara ke sadagRhastha padmasiMha ke parivAra kA vistRta paricaya karAte hue unake dhArmika kAryoM kA samullekha kiyA gayA hai| prastuta prazasti ko gvAliyara ke rAjA DUMgarasiMha ke suputra zrI kIrti siMha ke rAjya kAla meM saM0 1521 meM kASThA saMgha ke bhaTTAraka 1. isa nAma ke aneka gAMva aura nagara haiM / eka mAsApurI vaha sthAna hai, jo auraMgAbAda jile ke antargata hai aura jahA~ san 1803 meM marAThoM aura aMgrejoM kA yuddha huA thA, aba eka choTA-sA gAMva hai| dUsarA pAsIragar3ha khAna deza meM hai, jo pAzA devI ke nAma para basAyA gayA hai| tIsarA pAsI nAma kA sthAna rAjapUtAne ke bUMdI rAjya meM hai / cauthA prAsApurI nAma kA sthAna, paMjAba ke kAMgar3A jile ke antargata kIra grAma se 12 mIla kI dUrI para pahAr3a kI coTI para AsA devI pratiSThita hai aura jisake kAraNa usakA nAma prAsApurI kahalAtA hai| pAMcavIM pAsApurI nAma kA eka gAMva bhopAla (bhojapurI) se uttara kI mora 4 mIla para basA humA hai| yaha 12vIM zatI meM saMbhavataH eka vizAlanagara rahA hogaa| graMthakAra dvArA abhimata prAsApurI inameM se kauna hai yaha vicAraNIya hai / aura vaha saMbhavataH kAliMjara bhora bhopAla isake pAsa-pAsa kahIM honA caahie|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA guNakIti, yazaH kIrti malayakIrti aura guNabhadra ke samaya meM jayasavAla kulabhUSaNa ullA sAhU kI dvitIya patnI bhAvazrI ke cAra putroM meM se jyeSTha putra padmasiMha ne likhavAyA thA, usakI patnI kA nAma vIrA thA, usake cAra putra the, bAlU, DAlU, dIvar3a aura mayaNavAla / unakI cAra patniyA~ thI, jinake nAma maMgA yA mANiNi, lakharaNasiri, mayaNA aura maNasiri thii| maMgA se tIna putra utpanna hue the| rAmacanda, kamalanaMda aura vIracanda / inameM prathama ke donoM putroM kI naMdA aura pUnA do dharma-patniyA~ thiiN| isa parivAra saMyukta padmasiMha ne jo dhana-dhAnya se samaddha thA, apanI lakSmI kA nimna kAmoM meM sadupayoga kiyA thA / 24 jinAlayoM kA nirmANa karAyA thA aura eka lAkha grantha likhavA kara bheMTa kiye the| isase usake dhArmika kAryoM kA paricaya sahaja hI mila jAtA hai| paraMtu Aja aise jina vAgI bhakta sajjana virale hI milate haiM, jinake dravya kA sadupayoga jinadharma aura jinavANI ke pracAra meM hotA ho| 117 vI prazAsti 'bhavisadatta carita' kI hai jisake kartA kavi zrIdhara the| prastuta prazasti meM ullakhita mAthura kulAvataMsa sAha sAdhAraNa aura nArAyaNa nAma ke do bhAI the, sAdhAraNa kI ru pariNa nAma kI patnI thI, usase pAMca putra utpanna hue the, suppaTu, vAsudeva, jasadeva, lohaDu aura lakkhanu / inameM suppaTa kI mAtA ruppariNa ne isa grantha ko saMvat 1530 meM likhavAyA thaa| 118 vI lipi prazasti bha0 zrutakIti ke harivaMza purANa kI hai| jise caMdavAra durga ke samIpa sthita saMghAdhipa kI caupAla meM saMvat 1607 meM rAma putra paMgArava ne likhA thA / isa grantha ke likhAne vAle ke parivAra kA prazasti meM vistRta paricaya karAyA gayA hai, jo eka padmAvatI puravAla vaMza thaa| pAThaka usakA paricaya mUla prazasti se dekheM / pariziSTa naM. 3 (hastalikhita grantha prazasti-paricaya) 119 vIM prazasti rohiNividhAna kahA' kI hai, jisake kartA kavi devanaMdI haiN| isa kathA meM rohiNI vrata ke mAhAtmya kA varNana karate hue usake phala prApta karane vAle kA kathAnaka diyA huA hai, aura usake anuSThAna karane kI preraNA kI gaI hai| isake racayitA devanandI ne apanA koI paricaya prastuta nahIM kiyA, aura na yahI batalAyA ki unakA samaya kyA hai ? isa nAma ke aneka vidvAna hue haiM / para ye una devanandI (pUjya pAda) se bhinna aura pazcAt vartI haiN| yaha kisI bhaTTAraka ke ziSya honA cAhiye / inakA samaya saMbhavataH 14 vIM yA 15 vIM zatAbdI honA caahiye|| 120 vIM prazasti 'vaDDhamAraNacariu' kI hai jisake kartA kavi zrIdhara haiN| isa grantha meM jainiyoM ke antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra kI jIvana-gAthA dI haI hai| jisameM 10 sandhiyA~ aura 231 kaDavaka diye hue haiM jinakI zloka saMkhyA kavi ne DhAI hajAra jitanI vatalAI hai / graMtha meM jainiyoM ke antima tIrthakara bhagavAna mahAvIra kI jIvana-gAthA aMkita kI hai / yadyapi usameM pUrva carita graMthoM ke anusAra hI varNana diyA hai, kintu kavi ne use vividhavarNanoM ke sAtha sarasa banAne kI ceSTA kI hai| prastuta grantha sAha nemicandra ke anurodha se banAyA gayA hai| nemicandra vodAu nAmaka nagara ke nivAsI the aura jo jAyasa yA jaisavAla kula kamala divAkara the| inake pitA kA nAma sAha naravara aura mAtA kA nAma somA devI thA, jo jainadharma ke pAlana karane meM tatpara the| sAha nemacanda kI dharmapatnI kA nAma 'vIvA' devI thaa| inake saMbhavataH tIna putra the-rAmacandra, zrIcandra aura vimalacanda /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jaina anya prazasti saMgraha eka dina sAha nemacandra ne kavi zrIdhara se nivedana kiyA ki jisa taraha candraprabha caritra aura zAntimASa caritra banAye haiM, usI taraha mere liye antima tIrthakara kA caritra banAiye / taba kavi ne ukta caritra kA nirmANa kiyA hai| isI se kavi ne pratyeka sandhi puSpikA meM use nemicandAnumata likhA hai| itanA hI nahIM kintu kavi ne pratyeka sandhi ke prAraMbha meM jo saMskRta padya diye haiM unameM nemicanda ko samyagdRSTi, dhIra, buddhimAna, lakSmIpati, nyAyavAn aura bhava-bhogoM se virakta batalAte hue unake kalyANa kI kAmanA kI gaI hai| jaisA ki usake 8 vIM sandhi ke prAraMbha ke nimna zloka se prakaTa hai yaH sadRSTirudArudhIradhiSaraNo lakSmI matA sNmto| nyAyAnveSaNatatparaH paramata proktAgamA saMgataH / / jainekAbhava-bhoga-bhaMgura vapuH vairAgya bhaavaanvito| nandatvAtsa hi nityameva bhuvane zrI nemicandrazciraM / / kavi ne isa grantha ko vikrama saMvat 1160 meM jyeSTha kRSNA paMcamI zanivAra ke dina banAkara samApta kiyA hai| isase eka varSa pahale arthAt saM0 1189 meM pArzvanAtha kA carita dillI meM naTTala sAhu kI preraNA se banAyA thaa| candaprabha carita saM0 1187 se bhI pahale banAyA thA, kyoMki usameM usakA ullekha hai / para vaha grantha isa samaya upalabdha nahIM hai / aura na zAMtinAtha caritra hI prApta hai| ina donoM kRtiyoM kA grantha bhaNDAroM meM anveSaNa honA caahiye| kavi paricaya kavi kA vaMza agravAla thA / inake pitA kA nAma budha golha aura mAtA kA nAma bIlhA devI thaa| saMbhavataH inake pitA bhI vidvAna the| kavi kahA~ ke nivAsI the| yaha grantha meM ullikhita nahIM hai / saMbhavataH ve hariyAnA pradeza ke rahane vAle the| anya do grantha milane para kavi ke sambandha meM vizeSa jAnakArI prApta ho sakatI hai| kavi kA samaya 12 vIM zatAbdI hai , 121 vIM prazasti 'saMtiNAhacariu' kI hai jisake kartA kavi zubhakIti haiN| prastuta grantha meM 19 sandhiyA~ haiN| jinameM jainiyoM ke 16veM tIrthaMkara bhagavAna zAntinAtha kA caritra citraNa kiyA gayA hai / isa grantha kI ekamAtra prati nAgaura ke bhaTTArakIya bhaMDAra meM surakSita hai / jo saMvat 1551 kI likhI huI hai / grantha sAmane na hone se usakI prazasti kA aitihAsika bhAga nahIM diyA jA skaa| aura na kavi zubhakIrti kA hI koI paricaya yA guru paramparA dI jA sakI hai| para yaha sunizcita hai ki grantha saM0 1551 se pUrva kA banA huA hai| isa nAma ke aneka vidvAna ho gae haiM, ataeva jaba taka grantha prazasti para se unakI guru paramparA jJAta na ho, taba taka unakA nizcita samaya batalAnA kaThina hai| yadi bhaTTAraka jI kI kRpA se ukta carita grantha prApta ho sakA, to phira kisI samaya usakA paricaya pAThakoM ko karAyA jA skegaa| 122vIM prazasti 'NemiNAhacariu' kI hai jisake kartA kavi dAmodara haiN| prastuta grantha meM 5 sandhiyA~ haiM, jinameM jainiyoM ke 22veM tIrthakara bhagavAna neminAtha kA caritra aMkita kiyA gayA hai, jo zrIkRSNa ke cacere bhAI the| caritra ADambara hIna aura saMkSipta rUpa meM prastuta kiyA hai, aura kavi use banAne meM saphala bhI huA hai| isa carita rUpa khaNDa kAvya kI racanA meM preraka eka sajjana the, jo dharmaniSTha tathA dayAlu the| ve gujarAta se mAlava deza ke 'salakhaNapura' meM Aye the| aura bhagavAna mahAvIra ke upAsaka the| ve khaMDelavAla vaMza ke bhUSaNa the, viSaya virakta aura sAMsArika jIvana ko saphala banAne
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 156 vAle the, jainadharma ke pratipAlaka the| unakA nAma iMduka yA indra thA aura unake pitA kA nAma kezava thA, ve jina pUjAdi gRhastha ke SaTkarmoM kA pratipAlana karate the aura antarbAhya kAlimA ko dUra karane kA prayatna karate the / tathA 'malha' kA putra nAgadeva puNyAtmA prasannacitta aura bhavyajanoM kA mitra thA, vahIM rAmacandra saMyamI guNanidhAna bhI rahate the| kavi ne inhIM paMDita rAmacandra ke Adeza se aura nAgadeva ke anurodha se ukta grantha kI racanA kI thii| usI salakharagapura meM saMghAdhipa kamalabhadra nAma ke zreSThI the, jo aSTamadoM se rahita, bAIsa parISahoM ke sahana karane meM dhIra, karma-zatrunoM ke vinAza karane meM sAvadhAna, trizalya, triveda aura kaSAyoM ke hanana karane vAle aura jinadharma kI dezanA meM nirata rahate the| kavi ne isa grantha ko paramAra vaMzI rAjA devapAla ke rAjya meM vikrama saMvat 1287 meM banAyA thaa| prastuta devapAla mAlave kA paramAra vaMza kA rAjA thA, aura mahAkumAra harizcandra varmA kA, jo choTI zAkhA ke vaMzadhara the, dvitIya putra thA, kyoMki arjunavarmA ke koI santAna nahIM thii| ataH usa rAjagaddI kA adhikAra inheM hI prApta huA thaa| inakA aparanAma 'sAhasamalla' thaa| inake samaya ke 3 zilAlekha aura eka dAna patra milA hai| eka vikrama saMvat 1275 san 1218 kA harasor3A gA~va se aura do lekha gvAliyara rAjya se mile haiN| jinameM eka vikrama saMvat 1286 aura dUsarA vi0 saM0 1286 kA hai| mAMdhAtA se vi0 saM0 1.92 bhAdrapada zuklA 15 (san 1235, agasta 26 kA) dAna patra bhI milA hai| dillI ke sulatAna zamasuddIna altamaza ne mAlavA para san 1231-32 meM car3hAI kI thii| aura eka varSa kI lar3AI ke bAda gvAliyara ko vijita kiyA thaa| aura bAda meM bhelasA (vidizA) aura ujjaina ko jItA thA aura vahA~ ke mahAkAla maMdira ko bhI tor3A thaa| itanA hone para bhI vahA~ sulatAna kA adhikAra na ho skaa| sulatAna jaba lUTa-pATa kara calA gayA, taba bhI vahA~ kA rAjA devapAla hI rahA / isI ke rAjyakAla meM paM0 prAzAdhara jI ne vikrama saM0 1285 meM nalakacchapura" (nAlache) meM 'jinayajJa kalpa' nAmaka grantha kI racanA kI thI, usa samaya devapAla maujUda the| itanA hI nahIM kintu jaba dAmodara kavi ne saMvat 1287 meM salakhaNapura meM 'romiNAha cariu' racA, usa samaya bhI devapAla jIvita the| kintu jaba saMvata 1. iMDiyana eNTI kverI ji0 20 pR0 311 2. iMDiyana eNTI kverI ji0 20 pR0 83 3. epi grAphikA iMDikA ji06 pR0 108-13 4. briga phiriztA ji0 1 pR0 210-11 5. nalakacchayura ko nAlachA kahate haiM yaha dhArA se 16 mIla kI dUrI para sthita hai, vahAM kA neminAtha kA mandira prasiddha thA, usI meM baiThakara paM0 prAzAdhara jI ne graMtha racanA kii| yaha sthAna usa samaya jaina saMskRti ke lie prasiddha thaa| jinayajJakalpa saM0 1285 meM yahIM bnaa| jaisA ki usake nimna padya se prakaTa haivikrama varSa sa paMcAzIti dvAdaza zatesvatIteSu, pAzvina sitAnya divase sAhasamallA parAkhyasya / zrI devapAlanRpateH pramArakumAra zekhasya saurAjye, nalakacchapure siddho grantho'yaM neminAthacaityagRhe // jinayajJakalpaprazasti / 6. prastuta salakhaNapura yA salakSaNapura dhArA meM nAlache ke pAsa-pAsa hI kahIM para sthita thaa| nAgadeva isI sthAna kA nivAsI aura nAgavaMza kA maNi tathA jaina cUDAmaNi thaa| unake pitA kA nAma mAlhA thA, paura vaha devapAla ke rAjya meM zulka, cuMgI yA Taiksa vibhAga meM kAma karatA thaa| nAgadeva ne eka dina
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jana pranya prazasti saMgraha 1292 (san 1235) meM 'triSaSThi smRti zAstra' AzAdhara jI ne banAyA usa samaya unake putra 'jaitugideva' kA rAjya thaa| isase spaSTa hai ki unakI mRtyu saM0 1262 se pUrva ho cukI thii| isIse saMvat 1266 meM jaba sAgAra dharmAmRta kI TIkA devapAla rAjA ke putra jaitugideva ke rAjya meM, jaba vaha avantI meM thA, taba nalakacchapura ke caityAlaya meM paM0 prAzAdhara jI ne 'bhavya kumucandrikA' banAI / aura vi0 saM0 1300 meM jaba anagAra dharmAmRta kI TIkA banI, usa samaya bhI jaitugideva kA rAjya thaa| kavi-paricaya kavi dAmodara kA vaMza 'meDettama' thaa| inake pitA kA nAma kavi mAlhaNa thA, jinhoMne 'dalha' kA carita banAyA thA, yaha bhI salakhaNapura ke nivAsI the| inake jyeSTha bhrAtA kA nAma jinadeva thA / kavi ne apanI guru paramparA kA ullekha karate hue likhA hai ki guNabhadra ke paTTadhara sUrisena hue aura unake ziSya kamalabhadra hue aura unake ziSya prastuta kavi dAmodara the| kavi ne likhA hai ki pRthvIdhara ke putra jJAnacandra aura paMDita rAmacandra ne upadeza diyA, tathA jasadeva ke putra jasanidhAna ne vAtsalya bhAva pradarzita kiyA thaa| kavi paM0 AzAdhara ke samakAlIna the| aura ve usa salakSaNapura meM rahe bhI the| graMthakartA ne apanA yaha graMtha vi0 saM0 12-7 meM banAkara samApta kiyA thaa| mAlava prAMta ke zAstra bhaMDAroM kA anveSaNa karane para saMbhava hai anya racanAeM bhI prApta ho jAya, aura usase itihAsa kI gutthiyoM ke sulajhAne meM sahAyatA mile / pariziSTa naM0 12 kA paricaya prastuta prazasti 'meghamAlA vayakahA' kI hai, jisake kartA kavi Thakkura haiN| isameM meghamAlA vrata kI kayA aMkita kI gaI hai| kathA saMkSipta aura sarala hai aura hindI bhASA ke vikAsa ko prastuta karatI hai| yaha kathA 115 kar3avaka aura lagabhaga 211 zlokoM meM pUrNa huI hai, jinameM ukta vrata ke anuSThAna kI vidhi aura usake phala kA varNana kiyA gayA hai / isa vrata kA anuSThAna bhAdrapada mAsa kI pratipadA se kiyA gRhasthAcArya paM0 AzAdhara jI se nivedana kiyA ki maiM prAyaH rAjyakArya se avaruddha rahatA hai| ataH mere kalyANArtha vratoM kA upadeza diijiye| taba ukta paMDita jI ne prArya kezavasena ke vacana se nAgadeva kI dharmapatnI ke lie saM0 1283 meM 'ratnatraya vidhi' nAma kI kathA saMskRta gadya meM banAI thii| dekho rAjasthAna jaina grantha bhaMDAra sUcI bhA0 4 pR0 242 7. nalakacchapurezrImannemicaMtyAlaye'sidhat / TIkeyaM bhavyakumudacandriketyuditA budhaiH / / 120 paNNavadvayeka saMkhyAna vikramAGka samAtyaye / saptamyAmasite pauSe siddhayaM nandatAcciram // 121 -sAgAradharmAmRta TIkA prazasti 8. pramAravaMzAvArthIndu devapAlanRpAtmaje / zrImajjatugideve'si sthebhnA'vantIMbhavatyalam / 116 nakalacchapure zrImannemicaityAlaye'sidhat / vikramAbda zateSveSA trayodazasu kIttike / -anagAradharmAmRtaTIkA prazasti
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 141 jAtA hai| vrata ke dina upavAsapUrvaka jina pUjana abhiSeka, svAdhyAya sAmAyika prAdi dhArmika anuSThAna karate hae samaya vyatIta karanA caahiye| isa vrata ko pA~ca pratipadA, aura pAMca varSa taka sampanna kare / pazcAt usakA udyApana kre| yadi udyApana karane kI sAmarthya na ho to dugane samaya taka vrata karanA caahiye| isa vrata kA anuSThAna cATasU (campAvatI) nagaro ke zrAvaka zrAvikAoM ne sampanna kiyA thaa| usa samaya rAjA rAmacandra kA rAjya thA , vahA~ pArzvanAtha kA sundara jinAlaya thA aura tatkAlIna bhaTTAraka prabhAcandra bhI vahA~ maujUda the| aura jo gaNa-ghara ke samAna bhavyajanoM ko dharmAmata kA pAna karA rahe the| vahA~ khaMDelavAla jAti ke aneka zrAvaka rahate the| unameM paNDita mAlhA putra kavi mallidAsa ne kavi ThakurasI ko meghamAlA vrata kI kathA ke kahane kI preraNA kii| vahA~ ke zrAvaka sadA dharma kA anuSThAna karate the| hAthuvasAha nAma ke eka mahAjana aura bhaTTAraka prabhAcandra ke upadeza se kavi ne meghamAlA vrata kaba kaise karanA cAhiye isakA saMkSipta varNana kiyaa| kahA~ toSaka, mAlhA, aura mallidAsa Adi vidvAna bhI rahate the| zrAvaka janoM meM pramukha jINA, tAlhu, pArasa, nemidAsa, nAthU si aura bhullaNa, vaulI Adi ne vrata kA anuSThAna kiyaa| kavi ne isa graMtha ko saM0 1580 meM prathama zrAvaNa zuklA chaTa ke dina pUrNa kiyA thaa| __kavi ne isake atirikta saM0 1578 meM 'pArasa zravaNa sattAiso' eka kavitA banAI thI, jo eka aitihAsika ghaTanA ko prakaTa karatI hai, aura kavi ke jIvana kAla meM ghaTI thI, usakA A~khoM dekhA varNana kavi ne likhA hai| inake atirikta jinacauvIsI, kRpaNacaritra (saM0 1580 pUsa mAsa) paMcendriyavela (saM0 1585 kA0 su0 13) aura nemIzvara kI bela prAdi racanAyeM racI thIM, jo sva-para-sambodhaka haiM ? kavi-paricaya __ kavi cATasU (vartamAna campAvatI) nagarI ke nivAsI the| inakI jAti khaMDelavAla, aura gotra ajamerA thaa| inake pitA kA nAma 'ghelha' thA, jo kavi the, inako kavitA abho mere dekhane meM nahIM aaii| kintu kavi ne paMcendriyavela ke antima pada ke 'kavi-ghelha sutanu guNa gAU~' vAkya meM unheM svayaM kavi ne sUcita kiyA hai| kavi ke putra kA nAma nemidAsa thA, jisane meghamAlA vrata kI bhAvanA kI thii| kavi kI ullikhita racanAoM kA kAla saM0 1578 se saM0 1585 taka kA upalabdha hI hai| inake atirikta anya kina kRtiyoM kA nirmANa kiyA, yaha vicAraNIya hai| saMbhava hai grantha bhaMDAroM meM inakI anya kRtiyA~ bhI anveSaNa karane para mila jaaveN| yaha prazasti sugandhadasamIkayA kI hai jisake kartA kavi vimalakIti haiM / isa kathA meM bhAdrapada zuklA dazamI ke vrata kI kathA kA varNana karate hue usake phala kA vidhAna kiyA gayA hai| kathA saMkSipta aura saMbhavataH 8 kaDavakoM ko liye hue hai| kavi ne dazavIM vrata ke anuSThAna karane kI preraNA kI hai / kavi ne kathA kaba banAI, isakA racanA meM koI ullekha nahIM hai / kavi-paricaya graMthakartA vimalakIti ne rAmakIti guru kA vinaya kara isa kathA ko banAyA hai prastuta rAmakIrti guru kauna the aura unakA samaya kyA hai ? yaha vicAraNIya hai| rAmakIti nAma ke cAra vidvAnoM kA ullekha 1. inake paricaya ke liye dekho, anekAnta varSa 14 kiraNa 1 meM prakAzita 'kavivara ThakurasI aura unakI kRtiyA~' nAmaka merA lekha pR0 10
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 . ana anya pramasti saMgraha milatA hai| unameM prathama rAmakIrti ke ziSya vimalakIti haiN| dUsare vimalakIti mUlasaMgha balAtkAragaraNa aura sarasvatIgaccha ke vidvAna the| inake ziSya prabhAcandra ne saM0 1413 meM vaizAkha sudi 13 budhavAra ke dina amarAvatI ke cauhAna rAjA ajayarAja ke rAjya meM laMbakaMcukAnvayI zrAvaka ne eka jinamUrti kI pratiSThA karAI thii| jo khaMDita dazA meM bhaugAMva ke mandira kI chata para rakhI huI hai| ___ tIsare rAmakIrti bhaTTAraka vAdibhUSaNa ke paTTadhara the, jinakA vimba pratiSThita karane kA samaya saMvat 1670 hai| yaha rAmakIrti 17 vIM zatAbdI ke uttarArdha ke vidvAna haiN| cauthe rAmakIti kA nAma bhaTTAraka surendrakIti ke paTTadhara ke rUpa meM milatA hai| inameM prathama rAmakIrti kA sambandha hI vimalakIrti ke sAtha ThIka baiThatA hai| inameM prathama rAmakIrti ke ziSya yazaHkIrti ne 'jagata sundarI prayogamAlA' nAma ke vaidyaka grantha kI racanA kI hai| jinakA samaya vikrama kI terahavIM zatAbdI hai| rAmakIrti jayakIrti ke ziSya the, jinakI likhI huI prazasti cittaur3a meM saMvat 1207 kI utkIrNa kI huI upalabdha hai / yazaHkIrti ne jagat sundarI prayogamAlA meM prabhayadevasUri ke ziSya dhanezvarasUrikA (saM0 1171) kA ullekha kiyA hai| isase vimalakIrti kA samaya vikrama kI terahavIM zatAbdI ho sakatA hai| ___ yaha prazasti 'puSpAMjali kathA' kI hai| isake kartA kA paricaya abhI ajJAta haiN| aura saMbhavataH ve anantakIrti guru mAlUta hote haiN| isameM puSpAMjali vrata kI kathA dI gaI hai| grantha sAmane na hone se vizeSa paricaya denA saMbhava nahIM hai| isa kathA ke kartA balAtkAragaNa ke vidvAna ratnakoti ziSya bhAvakIrti yukta anaMtakIrtiguru batalAye gaye haiN| inakA samaya abhI vicAraNIya hai| 2. saMvat 1413 baizAkha sudi 13 buSe zrImadamavarAvatI nagarAdhIzvara cAhuvANa kula zrI ajayarAya devarAjya pravartamAne mUlasaMghe balAtkAragaNe sarasvatI gacche zrIrAmakIrtidevAstasya ziSya bha0 prabhAcandra laMbakaMcukAnvaye sAdhu... bhAryA sohala tayoH putraH sA jIvadeva bhAryA surakI tayoH putraH kezo prnnmNti| -dekho na si0 bhA0,bhA0 22 maMka 2 3. epigrAphikA iMDikA ji0 2 pR0 421 4. dekho jagatsundarI prayogamAlA prazasti
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA prazasti saMgraha kI prastAvanA meM upayukta grantha-saMketa-sUcI anekAnta varSa - 8, 10, 11, 12, 13, 14, sampAdaka paM0 jugalakizora mukhtAra zrAdi vIra sevA maMdira, 21 dariyAgaMja dillI apabhraMza bhASA sAhitya - harivaMza kochar3a iNDiyana eNTIkverI ji0 20, pR0 83, 311 inDo Aryana eNDa hindI enalsa Apha dI bhaNDArakara oriyanTala risarca insTITyUTa, pUnA epi grAphikA iNDikA bhA0 2 jilda 31 epi grAphikA iNDikA ji0 2 pR0 421 epi grAphikA iNDikA ji0 7 pR0 108 - 13 karakaMDu cariu kanakAmara saM0 DA0 hIrAlAla jaina, kAraMjA sIrIja kuvalayamAlA, saM0 DA0 e0 ena0 upAdhye, bhAratIya vidyAbhavana bambaI gvAliyara gajeTiyara - gvAliyara purAtatva vibhAga TAsrAjasthAna TippaNa, rA0 ba0 gaurIzaMkara hIrAcanda zrobhA janarala eziyATika sosAiTI Apha vihAra jasahara cariu puSpadanta, sampAdaka DA0 pI0 ela0 vaidya, kAraMjA sIrIja jaina graMthaprazastisaMgraha prathama bhAga, vIra sevAmaMdira 21 dariyAgaMja jaina graMthaprazastisaMgraha, jaina siddhAnta bhavana ArA (vihAra) jaina mUrtilekha saMgraha - bAbU kAmatA prasAda jaina zilAlekha saMgraha bhAga 1, 2, 3, mANikacanda granthamAlA, bambaI, jaina saMdeza zodhAMka, sampAdaka DA0 jyotiprasAda jaina, bhA0 di0 jaina saMgha caurAsI mathurA jaina sAhitya aura itihAsa - paM0 nAthUrAma jI premI, hindI graM0 ratnA0 bambaI jaina siddhAMta bhAskara, jaina siddhAnta bhavana nArA jaisalamera bhaNDAra-sUcI nAgakumAra cariu - puSpadanta saM0 DA0 hIrAlAla jaina, kAraMjA sIrIja pAiya sadda mahaNNavo -- paM0 harigovinda bAmbe yUnivarsiTI janarala ji0 5 navambara san 1638 L bharata nATya zAstra bhArata ke prAcIna rAjavaMza bhA0 1 vizvezvaranAthareu, hindI grantha ratnAkara kAryAlaya bambaI mahApurANa puSpadanta saMpAdaka DA0 pI0 ela0 vaidya, mANikacanda granthamAlA, bambaI rAjapUtAne kA itihAsa prathama jilda, dvitIya eDIsana gorIzaMkara hIrAcanda zrobhA rAjasthAna jaina graMtha sUcI bhAga 2, 3, 4 mahAvIra tIrtha kSetra kameTI jayapura rAyala eziyATika janarala bAmbe san 1935 liMgavasTika sarve Apha iNDiyA san 1927 pR0 121 samavAyAMgasUtra prAgamodaya samiti
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jaina grantha prazasti saMgraha hariSeNaka kathAkoza, saM0 DA0 e0 ena0 upAdhye, siMdhIsIrIja, bhA0 vi0 bhavana, bambaI hindI kAvya-dhArA, mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana hisTorIkala grAmara apabhraMza san 1948 pUnA hisTrI Apha iNDiyA, pR0 306 hisTrI Apha gujarAta ina bAmbe gajeTiyara apabhraMza bhASA kI anupalabdha racanAe~ karttA dinakarasena graMtha nAma gaMgacariu (naMgacarita) pehA (anuprekSA) ambAdevIcacarIrAsa zramayArAharaNA (amRtArAdhanA ) karakaMDu cariu (karakaMDucaritra ) caMdappahacariu (caMdraprabhacarita) "" "" jasahara cariu (yazodhara carita) jhAraNapaIva (dhyAna pradIpa ) raNavayAramaMtra ( navakAra maMtra ) dhanadatta cariu ( dhanadatta carita) dharmopadezacUDAmaNi paumacariu (padmacarita ) paumacariu (,, ) paMcamI hA (paMcamI kathA ) paMcamIkahA ( ) mahApurANa mahAvIracariu ( mahAvIracarita) riTThamicariu (harivaMzapurANa) varaMgacariu ( varAMgacarita) saMtiragAhacariu (zAMtinAthacarita) ) saMtiragAha cariu ( samyaktvakaumudI sudaMsaraNacariu (sudarzana carita) sIhanaMdi kavidevadatta gari ambasena kavi raghU kavi zrIdhara muniviSNusena zramarakIrti "" naradeva prajJAta amarakIrti caumuha sekavi caumuha svayaMbhU (tribhuvanasvayaMbhU) raidhU amarakIrti caumuha kavidevadatta kavizrIdhara, kavi devadatta saharaNapAla kavi raina kahA~ ullekha hai harivaMzapurANa dhavala kavi, aura vAhubalI carita kavi dhanapAla bAhubalI carita kavi dhanapAla jaMbusvAricarita kavivIra harivaMza pu0 kavi dhavala, aura bAhubalI carita meM apane hI graMthoM meM apane pAsaragAha va vaDDhamAraNacariu bAhubalI carita meM apane SaTkarmopadeza meM 22 bAhubalI carita meM 11 apane SaTkarmopadeza meM svayaMbhU ke chandagraMtha, aura paumacariu ke cauthe pada meM harivaMza purANa dhavala kavi, aura bAhubali carita meM svayaMbhU ke paumacariu meM paumacariu prazasti meM sanmati jinacarita prazasti meM apane SaTkarmopadeza meM kava dhavala ke harivaMza meM (haripaMDuvAraNa kahA ke rUpa meM vIrakavi ke jambUsvAmi carita meM vaDDhamANacariu meM vIrakavi ke jambUsvAmIcarita meM sanmati jina carita prazasti meM
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA kI nAmAnukrama-sUcI 84 121 24 126 W 104 prakampana 71 aNupehA (anuprekSA) 128 akabara (bAdazAha) 126 anuvayarayaNa paIva (aNuvrata ratnapradIpa) 17,67,68 akalaMka 50,51,81,113,124,128 77,62 prakalaMkadeva 16,63 aNuvekkhA (anuprekSA) 121 aMga (deza) aNuvekkhA dohA aMgadeza 48,67 aNuvekkhArAsa 120 pragaracanda nAhaTA aMtaraMgasaMdhi argalapura (AgarA) 126,103-138 athavaveda Ti. 4-12 argalapura jinavandanA ardhakathAnaka 105 agradeza 63 anaMgacariu agrasena (rAjA) anaMgapAla (dillI kA tomara vaMzI rAjA) 16 agravAla (kula) 85,61 anaMgapAla (tRtIya , , ) 86,63 agravAla (vaMza) 82,84,87,63,64,66,67,98,66 anaMtakIrtiguru pa012-142 100,102,116,124,126 anantamatI agrotakAnvaya 100 111 agrohA (nagara) anantamatI (majikA) agrohA (agrodaka-janapada) 63 anantavIrya acalapura 53 ananta vrata kathA aMjanacora 100 anAthasaMdhi ajamera (nagara) 7 aniruddha (kRSNa pautra) ajamera paTTa 130 anuprekSA 65,76 ajamerA (gotra-khaMDelavAla) pa0 12-141 anuprekSArAsa ajayapAla (nareza) 67,70,76 anekAnta 87,111,112 (Ti.) ajaya narendra 116,117 anekAnta varSa ki. 102 ajayarAja 118 anekAnta Ti0,74, 105,112,124,126,133,141 ajayarAja (amarAvatI ke cauhAna rAjA) pa0 12-142 anekArtha nAmamAlA 126,127 majarI (gA~va) 75 apabhraza vyAkaraNa 16,37 ajitanAtha (dUsare tIrthaMkara) 127,128 apabhraMza sAhitya-sUcI ajitapurANa 127 appa-saMboha kanva 63,66 praNapamiya kahA (anastamita kathA) 111,115 aMbasena (gaNi) amRtArAdhanA ke kartA) praNayamI kahA ( , ) 63,69 aMbAiya 50,79 praNaMtavaya kahA (anaMta vrata kathA) / 111 aMbAdevIrAsau praNahilapura (gujarAta kA eka nagara) 62 aMbAdevI carcarIrAsa 33,34,59
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIra-sevA-maMdira pranyamAlA 66 67 32 101 bhandularahamAna 16,31,33 alAuddIna khilajI abhayacanda (putra sAdhAraNa) 124 alIgaMja (eTA) 128 abhayadeva 11 pravantI (nagara) 88,506,140 abhayadevasUri 118 azoka (mauryasamrATa) abhayanandI 77 azvaghoSa (buddhacaritra kartA) abhayapAla (cauhAna vaMzI rAjA) 68,70 prasaga kavi (vIra caritra krtaa)| 36,47,65,76,93 abhayArAnI 23,39 prasavAla (kavi) 17,86,126,130 amarakIti (bhaTTAraka) 16,66,96,101 mAgarA 103,124,125 amaracandra prAtmasaMbodha kAvya 111 amarasiMha sAhu (golAlArIya) 17 prAdityadevI amarasiMha AdinAtha 63,105 amarasiMha (marAThA) mAdinAtha bhagavAna amarasena mAdinAtha maMdira amarasena (rAjA) prAdipurANa 106,132,133 pa0 122-136 pramarasena caritra 60,62 prAdi brahmA amarAvatI (nagara) 118 pApulIya (yApanIya saMgha) 123 amarAvatIdeza prAbU (parvata-prarbudAcala) amitagati (prathama) mAmimambA amRtAmbA) amitagati (dvitIya) pAmera (rAjadhAnI kachuvAhAvaMza) amoghavarSa (rASTrakUTa rAjA) pAmerapaTTa amRta yA amayapAla bhAmera bhaMDAra 76,86,88,60,61,93,112,114 amRtacandra (maladhArI-bhaTTAraka) Amera (jJAna) bhaMDAra 122 amRtacandra (prAcArya-tattvArthasArakartA) prAryavasu ambadeva (kavi) ambAlA (nagara) mAyAsa paMcamIkahA ambAvatI (prAmera) pArAhaNAsAra (pArAdhanAsAra) 112 ambera (Amera) 61 praurAna (gvAliyara ma0pra0) 18 ayodhyA (nagara) 41 AzAdevI pa02-136 arahanAtha (jina) 80 mAzAdhara (paMDita) pa03-136, 140 mahadatta 16 prAzAI (pAzApura) 135 prakIrti 71,96 prAsApurI (moraMgAbAda) 502-136 arjuna 81 prAsArI 87 arjunavarmA pa06-166 pAsIragar3ha pa0 2-136 parNorAja 75 pAhavamalla (cauhAnavaMzI rAjA) mahaMdAsa zreSThI 57 prAhulla pa02-136
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina anya prazasti saMgraha 147 132 iTAvA (uttara pradeza) 17,76,166 moriyanTala risarca insTiTyUTa (pUnA) iMDiyana eNTIkverI ji.20pa03, 169 mosA 104 ikSvAku (vaMzI) 30,61 mosavAla 104 iMduka yA indra pa03 136 kauDI (kaur3I) paMDita 127, 128 indrauri (indrapurI) 82 kaMcIpura 50 indrANI 81 kaMsa ibrAhIma lodI (Ti0) 124 kacchapa (vaMza) 61, 62, 130 ilAhAbAda (nagara) 126 kaNha kRSNa) cAlukya vaMzI IzAna 68 kaNha (kRSNa) 26, 68 IzvaradAsa 122 kaNhaDa 134 Isarade (paTTarAnI rAjA mAhavamalla) 68 kaNhaDa (kRSNAditya-maMtrI mAhavamalla rAjA) ujjaina 133 kaNhaDa (kRSNAdityadvitIyaputra zrIvallAla ) ujjanI (nagarI 123, 503-136 kaNhapA (bauddhasiddha) uttara purANa - 133, 135 kathAkoza 17, 61, 63 udayakIti kathArayaNakoza udayacanda (vIradAsaputra) kanakagiri (sonAgiri) udayamuni 70, 117 kanakAmara muni 135, 50 1-136 uddharaNa sAhU (gvAliyara nivAsI) karnATaka 132 uditodaya kannaDa prAnta 67, 132 udyotanasUri (zaka saM0700, vi0 saM0835) 5,33 kapisthala 126 kabIra unmatta (grAma) 17, 23 upamitibhavaprapaMcAkahA 32, 33 kamalakIrti (bhaTTAraka) 66, 107 kamalakIrtideva ubhayazrI pa0 naM0 2-137 kamalanagara ullAsAhu 103 137 kamalabhadra pa02-139,140 uSA (putrI vANAsura) kamalabhadra saMghAdhipayeSThI pa0 3, 136 Urjayanta (parvata) kamalazrI 76, 230, 232 eca. DI. velaNakara 36, 132 kamalazrI (patnI kAmarAya) 128 e0 ena0 upAdhyAya kamalasiMha (sAhU) 17,96 103 kakaDu (rAjA) 235 eMDila (gotra) 66 karkaDucariu 21, 22,102, 111, 135 epigrAphikAiMDikA 116 karakaMDucarita 135 epigrAphikA iMDikA ji.pa.6, 136 karakaMDu carita (prastAvanA) pa01-136 RSabhacarita ___E8 karNa 52 RSabhadAsa seTha 48, 61, 67 karNadeva 76, 501-236 RSabhadeva (nAbhiputra) 30,41, 78 karNadeva (solaMkI rAjA) 112 81 Ti0-111 53 eTA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ karNanarendra (saMvat 1920) karNarAjA karamasiMha karahala (nagara) karaulI kalakattA kalacUrI (vaMza) kaliMga (deza) kalyANarAsa kazya (goSa) kAMcI devA kAMtipurI kAmacarita kAmadeva kAmadeva caritra kAmarAja (paMDita) kAmatA prasAda kAmarAya kAmalatA (vezyA) kAyadrA (gA~va) kAraMjA (nagara) kAraMjA zAstra bhaMDAra kAraMjA sIrIja kAlapI kAlasaMvara kAliMjara kAlidAsa kAvya-mImAMsA kAvyAnuzAsana kAvyAlaMkAra kAvyAlaMkAra TIkA kAzikAvRtti kAphI kAzmIra kASThApurI vAra-savA-madira granthamAlA 63 e2,136 86,138, 130 17,126 117 105 pa0 1-136 64 57 75 '65,108 67,68,77 134,135 115,117,116 134 kIrtivarmA 104 kIrtisiMha (karasiMha tomaravaMzI rAjA) 12 78 26,78 kundAsa (sAhU) 78 kundakunda (prAcArya) kukundAcArya 12 111,112] kundakundAnvaya 127,128 kuberamitrA kumarasiMha kASThAsaMgha 53,56,66, 83,94,111, 112,124, 125 kASThAsaMgha pa02136 kiMkara kiMkara (putra aMgadeva ) kisanadAsa ( pitA bhagavatIdAsa) kIrtikaumudI 7 kItira kIrtipAla 30 4,6, 20 8 kItirAja (putra rAjA DUMgarasiMha) kIrtilatA 110 72 01-136 27,28,50,63,68,72 kulacandradeva kulabhUSaNa kumAra kumArapAla (caulukya rAjA ) kumArapAla pratibodha kumArasena kumAra svAmI kurAvalI (mainapurI) 108 111 26 pa0 1-126 17,100 102,111, 112, 10 2,136 80101 126 kusumabhadra 75 kusumaMjalI ( kahA ) 21 kuvalayamAlA ( kahA ) kuzarAja ( maMtrI rAjAvIramadeva) kuzAtaM (deza) kRpaNa parija Ti0-124 kRSNa (tRtIya) 26 114 106.126 76 65 10, 72, 74, 126, 133 42 21,63 27 81 64 16, 66, 70, 75, 76, 76 116 117 28 62 13 111 Ti0-111 63 5, 25, 32, 34 11 126 55 128 pa0 12,141 134
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ kerala 124 114 jaina grantha prazasti saMgraha 146 kRSNadeva 132 khicaDIrAsa 126 kRSNa narendra 16 khImacanda (khemacanda) 124 kRSNa narendra (putra baMdigadeva) 66 khumAnarAso kRSNa (dvitIya-rASTrakUTa rAjA) 47 khurAzAna 70, 117 kRSNa (tRtIya-samrATa) 135 khuzAlacanda kAlA 120 kRSNa 31 kheU sAhu (khemasiMha) 66, 67 kRSNa (putra caMgadeva) 114 khetA (paMDita) 128, 136 kRSNazrAvaka 62 khemasI sAhu (khemacandra) kRSNAditya (pradhAnamantrI prabhayapAla) khemacanda 84,85 khelhA (brahmacArI) kezavabhaTTa 101,134,141 gauDavaho (goDa rAjA kA vadha) 10, 13, 18, 16 kezava (pitA iMduka) gaMgArAma (paMDita) 125 pa06,166 gajamalla kezavaputra pa01-140 kaikaya (deza) gagga (garga gotra) garga (gotra) 82, 63, 124, kaiTeloga sI0 pI0 eNDa barAra 127 gajAdhara sAhU 111 kailAza (parvata) 133 gaNeza (gaNapatisiMha) koilapaMcamI kahA 128 gaMdharvarAu (rAja) nagara kozaladeza 45 gaMdharva kosavAla (prapitA lakSmaNa kavi) 66 garavau (vidvAna) kolhAhI gAhala kautuhala 13, 50 gAthAsaptasatI kaurava 81, 82 gAMgadeva (zrAvaka) kaula 134 gAMgo Ti0-111 kauzAmbI 63 giranAra (parvata) kSatriyavaMza pa01-136 giripura (tribhuvanagiri) kSamA kalyANa guDakheDa deza kSemakIti 62 gujarAta (deza) 15, 16, 75, 76, 76, 88 khaMDelavAla (kula) 8, 106, 118, 127, 128 pa03-138 ____503-138, 136, 50 12, 141 guNakIti (bhaTTAraka) 81, 86, 65, 50 2 137, khaNDelA guNacandra khaMbhAta guNapAla (amarakIti ke pitA) khajurAho 77, 104 guNapravara kharatara gaccha pradhAna gurvAvalI 70 guNabhadra (bhaTTAraka) 47, 50,51, 63, 88, 65, khAnadeza pa02-136 111,112,125,128, pa0 2, khiusI 137 103-140 108 117 58 80
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 vora-sevA-maMdira anyamAlA 124 130 67 guNabhadrasUri 124 caMdaNachaTThI kahA 106,111,116 gugabhadrAcArya 46 caMdaNahI (patnI abhayacanda) guNAkarasena 56 candavAra durga pa02-133 guMdijja (nagara) 77 caMdAde (paTTarAnI) 108 gurjara 84 pa01136 caMderI (nagarI) 104 guhila (guhilota) vaMza 75,76 caMderiyA 104 guhyasena (rAjA) 5 candela (vaMza) pa01-136 gUjara 73 caMdappahacariu 80,85,126 goMNaMdanagara 116 caumuha (mahAkavi) 16,26,51,65,67,103,128 gonanda (nagara) cakattAvaMza gopAcala (gvAliyara) 43,48,67,102,111,112 caturmukha 53,63,65,68,72,76,124 goyala (gotra) 63,98 caturAnana golArADa (lAra) 130 caturviMzati (jina stuti) 126 golAlArIya (jAti) 102 candaNavaya kahA golha (budha) 85,503-138 campA nagara govAgiri (gvAliyara) 83 campA nagarI 57,114 govinda kavi (sanatkumAra caritakartA) 65 campApura 48,102,126 govindacanda 64 carcarIrAsa govinda 47, 51, 72 caciNI (mAtA amarakIti) govindadAsa 131 candraRSi (gotra) 135 govindapa 132 candrakIti (bhaTTAraka) 130,131 godhrA (gujarAta kA eka choTA nagara) 66 candrakIti muni gaddhapiccha 128 candragupta samrATa 11,123 gaur3a 84 candraprabha (AThaveM tIrthakara) 80,81,136 gautama svAmI candraprabhacaritra 76-81 pa03-138 gaurI zaMkara hIrAcanda projhA candravADa nagara 17,78,80,86,67,91,100,101,104 gyAsuddIna (sulatAna) 122,123 candrapATa durga 111 Ti. gvAliyara 17,83,84,61,65,67,102 candrapAla 103,104,105,107,108,106,110, candramatI 66,134 111502-136 candralekhA gvAliyara gajiTiyara 111 candrasena ghUdhali (sAhU) cadrAvatI ghelha kavi (pitA Thakkura kavi) pa012-141 cATasU (campAvatI nagarI) pa012-141 caMgadeva 26 cA~duvADa (gotra) caMgadeva (pitA haradeva) 114 cAritrapura 76 125 52 75 104
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlukya vaMza citrakUTa (cittaur3a ) cittaur3a (nagara) cInI turkistAna cUnaDIrAsa ceTaka rAjA cetana cAritra cedi celanA cauhAna vaMza cauhAna vaMzI nareza chakkammovaesa (SaTkarmopadeza ) chanda grantha chandonuzAsana chItara (paMDita) jaMbUkumAra jaMbU svAmicariu jaMbU svAmicarita jaMbUsvAmI rAsa jaMbUsvAmI ( aMtima kevalI ) jagatsundarI prayogamAlA jagAdharI jaTilamuni ( varA~gacaritra kartA ) jaMDU ( pitA kavi haricanda ) janArdana (rAjA) jabalapura (jilA- kamiznarI ) jamunA nadI jaya kavi jayakIrti (rAmakIrti ke guru ) jayakumAra jayakumAra (senApati ) jayadAmana (chandagrantha) jayadeva jayabhavalA jaina grantha prazasti saMgraha jayapAla 53 jayapura (rAjasthAna ) jayabhadrA jayamitrahala (kavi ) jayarAma (dharmaparIkSA kartA ) jayasiMha ( rAjA bhoja ) 13,20,77 75, 86, 61, 100, 126,130 17 66 34 118, 012-142 12 34,70,116,118,127 85 21 84 85 jaya vallabha ( vajjAlagga ke kartA) jalhiga 36,47,132 jasaI 128 jasakitti 54,85 jasacandra 21,33 53,56,60 34 5.5 jayasiMha ( paramAravaMzI rAjA) jayasI jayasena japaMdhara jayAdevI 118, 11, 10 12-142 Ti0 126 65, 76 36,47,50,60,132 pa0 12-142 72,66,67 jasadeva ( putra jasanidhAna) jarAsaMdha (rAjA) jalAlakhAM 116 jalAluddIna ( prakabara) 86 jahAMgIra (bAdazAha ) pa0 1-136 - jAyasa (kula - jaisavAla ) 126 jAyasa ( yAdavavaMza) 60 jasapAla jasamalu (vidvAna ) jasaharacariu ( yazodhara caritra ) 21,66,63,68,66, 151 jAyasavAla jAlaura (jAbalipura ) jAlhaDa jAhaDa narendra ( cauhAna vaMzI rAjA ) jina ratti vihAraNa kahA jinamalla ( 3 rA putra sAdhAraNa ) 71 132 50 jinacauvIsI pa0 12 51,76 jinacandra ( bhaTTAraka ) 76 65, 128 57 131 50, 53 16 51,122 61 58 21 58 11 27,34, 120 56 83 50 pa0 2,137, 10 3 140 76 61 133,134 86,61,68,126 82 130 126 66,78, 104 61 1,102-137 32 88 66 114,131 124 141 126,130
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 vIra-sevA-maMdira granthamAlA 67 26 16 jinacandra sUri 7. jainendra vyAkaraNa jinadatta 47,68 jaisalanera 36,47 jinadatta (suputra jIvaMyazAzreSThI) 77 jaisavAla (kula) 92,98,104,503-137 jinadatta cariu (kavi lakSmaNa) 22,23,35 jaisavAla vaMza 119 jinadatta caritra 67,68,70,62,116 joiNipura 100 jinadatta sUri 70,76 joindu 27,37 jinadAsa (paMDita) 128 jogasAra 122,131 jinadAsa gaNo 11 jogIdAsa brahmacArI 125 jinadAsa brahma 31 jodhA sAhU jinadAsa sAhu (agravAla,gagaMgotrI) 112 joyaNipura (dillI) 84,125 jinadhara 70 jaunapura 106,110,126 Ti. jinayajJakalpa pa03-136 jJAnacanda (pRthvIdhara putra) 124, 103,140 jinarAja jyotiSasAra 127 jinarAtri kathA 81,82 jhANapaIva (dhyAna pradIpa) jinaprabha sUri jhumunA jinabhakta (seTha) jina rakSita (pAlita) dhavalagraMtha prakhyApaka jhUnAgar3ha (nagara) Takka (Thakka) paMjAba jinavatI TaMDANArAsa jinasena 50,51,52,58,63,65,8,167,103,128 TADa rAjasthAna hindI (gorI zaMkara hIrAcanda mojhA jinasena (harivaMza purANa kartA) 76 dvArA saMpAdita jinasena (punnATa saMghIya) 110 ToDara sAhu jinasenAcArya Thakka (paMjAba) jindala (gotra) Thakkura jINA pa012-141 pa012,141 jIvadeva Thakkura kavi pa0 12-141 jIvamanaH karaNa saMlApa kaSA ThAkura (zAha ThAkura) 130 jIvaMyazA zreSThI DAlU pa02-137 jIvAnusaMdhi 24 DUMgarasiMha (tomaravaMzI rAjA, gvAliyara) 17,83,84 jIvaMdhara cariu 63,98,101 95,102,105,108,111,112 10-2,136 jugalakizora mukhtAra 106 DhUMDhAhaDa deza julamAsIra (hasana nijAmI) 68 gaMdana jerahaTa (nagara) 122,123 raNakkhattA sAhu jaitugideva (mAlave kA paramAra rAjA) 103-140 raNavakAra mantra (naradeva) jaina grantha prazasti saMgraha bhA0 1 prastA. 47,120 mAikkadevI / jaina sandeza zodhAMka 5 126 NAgakumAra cariu (mANikkarAja) jaina siddhAnta bhavana pArA 122 gAgarAju 126 61,92 63
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina grantha prazasti saMgraha 123 tAlhU Nijjara paMcamI kahA 128 tripurI pa01-136 NemiNAha cariu 16,21,66,88,86,116. tribhuvanakIti 503-138,136 tribhuvanagar3ha (tahanagar3ha) gidda ha sattamI kahA 111 nibhuvanagiri (tahanagar3ha) 66,70,117,116 NemijiNiMda cariu (harivaMzapurANa) 68 tribhuvanapAla 66,87 takkhaDDu zreSThI 56 tribhuvana svayaMbhU 16,37,41,43,45 tattvArtha rAjavAtika 16 triSaSTi zalAkA puruSa caritra 110 tapana (rAjA) 32 triSaSTi ramati zAstra pa03-140 tahanapAla (tribhuvanapAla rAjA) 66,116 TI0 trailokyanandI 46,51 tANDava brAhmaNa 12 Ti0 thIlhA tAmasacittapura 28 dakSiNa (deza) pa01-136 tArAnAtha (aitihAsika vidvAna) 5 daNDI (mahAkavi) 4,51 tAlhuya sAha 122,123 88 damobA deza pa012-141 dagAha (jilA) pa01-136 tiyAla pauvIsI kahA 128 daragAmala (nAvi) 126 Ti0 tilokAhI (dha0 pa0 sAraMga sAhu) 124 danda caritra pa0 3-180 tihuvaNasiri (tribhuvanazrI) 12 dazapura (mandagaura) 86 dazaratha (rAjA) 27 dazalakSaNa jayamAlA 102,106 34 dA lAkhAvaya kahA 111,112 tIvara (jabalapura) pa01-136 dAUda yAha tejapAla (maMtrI) 75 dAkSiNAtya tejapAla (kavi) 87,88,126 sabhATAlIvAI 130 tejapAla (vaNika) 86 dAmodara (kavi) 88,126 pa03-136,140 terapura 135 digambara terAura (terApura) 135 digambara gampradAya terApaMthI maMdira (jayapura) 120 dinakasena (anaMganaritra kI) 65.76,67 tosau (putra divarAja) 70 dillI 15,17,61,82,84,85,88,63,64,106,126 tosau sAhu 63,64,100 126 pa0 3-130,136 tomara kula 106 dillI (paTTa) 126 tomara (kSatriya vaMza) 83,84,61,63,100,107,108 dilhaNa tomara vaMzI (rAjAoM) 17 divaDA (sAhu) 82 50-12 divarAja sAhu tohaka (putra somazrI) 111 Ti0 divagI tyoMdhara sAhu 111 Ti0 dIpacanda pAMDyA tumbara tulasI tulasIdAsa 76 33 128 toSaka
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 vIra-sevA-maMdira granthamAlA 114 77 21,63,65 103 17,3278,76,80 133 110 118,116 pa012-142 dIvar3a pa02-137 dvijavara dIvA 12 dvijarAja (dvitIya putra kRSNAditya) dugdhArasa kathA 111 dhakkaDa (dharkaTa vaMza) duddhArasa kathA 116 dhakkar3a vaMza dUba kuNDa (ghaDobha-vAliyara sTeTa kA eka grAma) 56 dhaMga (candelavaMzI rAjA) dUhA mAtRkA 27 ghaNakumAra carita delavAr3A (gA~va) 76 dhanadatta caritra devakIti dhanadatta (kavi) caMdraprabhacaritra kartA devagiri (daulatAbAda) 77,80 dhanadevI devacanda (kavi) 76,77 dhanapAla (budha) devadatta (kavi) 33,56,60 dhanapAla (kavi) devadhara 61 dhanapAla nAma ke cAra vidvAna devanandI (pUjyapAda-jainendra vyAkaraNa kartA) 65,76,62 dhana zrI 67,68,103 pa03-137 dhanyakumAra caritra devapAla (paramAravaMzI rAjA) 16 50 3-136 dhanezvara mUri devapAla (pitA jaitugideva) pa0 3,40 dhanezvara mUri (abhayadevasUri ziSya) devapAla (paMDita) 127,128 dhammapada (bauddha grantha) deva varmA pa01-136 dhammaparikkhA 104 dharaNIvarAha devarAya 86,103 dharasena (rAjA) devarAya caudharI 61 dharkaTa-jAti (vaMza) devasena 13,56,76,68,67,103 dharmakIti devendrakIti (bhaTTAraka) 123 dharmacandra dezIgaccha dharmacaritra TippaNa dezIgaNa dharmadAsa dezInAmAlA 16 dharma parIkSA 80,104,105,107 dharmasena dohAnuprekSA 27 dharmopadeza cUDAmaNi dohAkoza 27 dhavala (rASTrakUTa rAjA) dohApAhuDa 27 dhavalakavi drAviDa pavalaiyA droNa 65,78,76,103 dhavalA dropadI dhavalAsiya (dhavalaiyA) dvArikA 86,126 dhAMgA 31,72,89 dhADI vAhana (rAjA) 123 devarA SM-U 103,133 A " 77 139 dehalI 51,52,53,103 44,64 66 12 16,64 44,45 27 dvArAvatI 23,48,46
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina grantha prazasti saMgraha 114 47 pa03-136 pa01-137 88 pa0 3-136 101,126 106, pa03-138 80 105,106 pa012-141 87 18102-137 128 128 dhAranagara 80 nAgadeva (vanarAja) dhArA nagarI 51 nAgadeva dhArA varSa 75,76 nAgadeva (putramalha) dhArAziva (jilA) 135 nAgadeva (mallugi putra) dhAriNI 57 nAgapura dhIrasena (kavi cakravartI) 65,76,67 nAgara maMDala (nagara) dhRtarASTrAdi kaurava 47 nAgavaza dhruva (rASTra kUTa rAjA) 16,47 nAgaura (nagara jodhapura sTeTa) nakula . 1 nAgaura bhaNDAra nakSatra sAhu 126 nAthUrAma 'brahma nakSatrasiMha 86,130 nAthUrAma jI premI najIbAbAda (jilA vijanaura) 106 nAthUsi naTTala sAhu pa03-128 nATaya darpaNa naTTala sAhu (maMtrI anaMgapAla tRtIya) 16,84,63 nATya zAstra naMdana 130 nArAyaNa (sAhu) naMdA pa02-137 nArAyaNa nanna (maMtrI bharataputra) 16,134 nidUsa sattamI vaya kahA nandI saMgha 123 niravadya naMdyamnAya 130 nirbhara paMcamI kahA nami sAdhu 6 nijhara paMcamI kathA rAsa nayanandI 16,35,47,46,50,51.77,84,120 nidakha saptamI kathA naradeva (navakAra maMtra kartA) 65 niH picchaka saMgha narapati sAhu nibaDideva naravara 108 nizIthacUNi naravara sAhu pa0 3-137 nemicandra (sAhu) narasena 102,131 nemicandra muni (mAthura saMghI) narendrakIti 77,128 nemicandra saiddhAntika narmadA sundarI sandhi 24 nemicandra neminAha cariu pa03-136,140 nalakacchapura (nAlachA) navagAMva (nagara) nepAla nasIrazAha (putra gyAsuddIna) 122 nemidAsa (saMghapati) noikkadevI 130 nemidAsa (putra ThakurasI kavi) 21,134 nAgakumAra nemidAsa (sAhu) 21 neminAtha (22 veM tIrthakara) nAgakumAra caritra 21,60,61,133,134 70.116,117 116 123 62 103-137,138 124 Ti0-130 81 84 12250 12-141 pa012-141 100,101 72,80,81,82,87,86 61,96,122 nAgakumAra cariu
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 neminAtha (zrI kRSNa ke cacere bhAI) neminAtha (mandira) nami purANa nemIzvara kI vela paMgAra ( rAmaputra) paMca indriya saMvAda paMcAyatI maMdira dillI paMcAstikAya paMcendriyabela paMjAba paMDitA dAsI paMpAiya pauma cariu pauma cariya pavatra kahA paMjarA gAhu pajjuNa kahA (siddha tathA siMhakavi ) pajjuNacariu paNiyAra caityAlaya pataMjali (RSi) padmakIrti padma caritra padmanandi ( bhaTTAraka ) padmAvatiyA padmAvatI puravADa (vaMza) padmAvatI puravAla padmAvatI (nagarI) vora-sevA-maMdira granthamAlA padmAvatI padmamanI parameSThI prakAza sAra padnandideva padmandizrAvakAcAra padmanAbha (kavi ) padma lakSaNA padmasiMha padmasiMha muni padmasiMha padmasena (pArzvanAthacaritra kartA ) 10 3,138 71 106 pa0 12,141 80 19-130 21 46 72 6 10,16,21,36,49,42, 45 111,112 65,112,120 10 10 12-141 51 102-136 25 22 72 43 3 14,52,65 42,46,67 13,46,86,87,88,62 126,130 128 86 1,134 86 13 27 pa0 2 136, 137 65,66,76 104 128 10350 2-137 104 paramAtma prakAza paramAra (vaMza) paramAra jAti ke itihAsa para prakAza parihAra (vaMza) pallIvAla lhapura (pAlanapura ) vAyA (grAma-prAcIna padmAvatI ) pAda pUjya ( pUjyapAda - devanandI) pANinIya vyAkaraNa kartA ) pAdalipta pAnIpata (paripada) paharAja pAMcAla (deza) pATana ( gujarAta rAjadhAnI mahilavAr3a) paTaudI maMdira zAstra bhaMDAra jayapura pANDava purAne pANDava pArasa (pArzva ) pArasa zravaraNa sattAisI pArvatI pAla (vaMza) pAlI pAha brahma (zrIpAla brahma) pAvApura pArzvanAtha caritra pArzvanAtha (maMdira) 135 45 122 27,37 75,76503-136 pArzva purANa pAsaragAha cari pAsaragAha cariu pAsa purANa 105 4 104 76,80 104 66 12,84,126 Ti0 62 120 17,21,36,81 47,82,68 31 16 104 107 82 pArzvanAtha ( tevIsaveM tIrthaMkara) 52,76,77, 84, 85' 66 126,130 17,86,86,110 77,61 52,63,110 11,16,21,76, 84, 86, 87, 62 65, 68,126 87,66 63 = 14,16,50 124,134 pa0 12-141 pa0 12-141
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ har3a (zrIka) hala (kavi) gala 10 ela0 vaidya jarAja NDarIkinI (nagarI) SNAsava kathA gAsava kahA sava kahA kosa vyapAla NyapAla ( sAhu ) nATa (saMgha) phaMjali kahA pAMjali kathA puraMdara vihAraNa kahA vADa vaMza (kula) puruSArthasiddha pAya puSkara gara hama (pRthvI rAjA ) pUjyapAda (devanandI) pUrNadeva bhadramuni nA (nagara) 76 8 's 111 phaMjali vyaka 112 padanta ( mahAkavi ) 7,14,16,51,53, 60, 63, 68, 72 _76,61,65,67,99'103, 124,133,13450 2-136 pRthvI devI pRthvIpAla pRthvIrAja rAso jaina grantha prazasti saMgraha pezAvara poDhilla (proSThilla) mAva (padmAvatI puravAla kula ). pomAvatI gemasela (padmasena) lharaNa 1 prata kIrti ( bhaTTAraka ) 26 50 134 122 5.7 194 63 100 pa0 12-142 66,67 64,76,60,103 83,124,125 86 81,126 134 88 pa0 2 137 21 106 33 34 12 128 103,104 pratApa rudra ( cauhAna vaMzI rAjA ) pratApasiMha ( cauhAnavaMzI rAjA rAmacandra putra ) 58 64 55 pradya umna pradyumnakumAra (zrI kRSNa putra ) pradya umna caritra prabhAcandra ( bhaTTAraka ) 74 prAcIna jaina lekhasaMgraha prabhAcandra (prAcArya) prabhAcandra gaNI prabandha cintAmariNa prabodhacandrodaya (nATaka) pravacanasAra prazasti saMgraha prahalAd deva pralhAdana deva ( pAlanasI) prAkRta piMgala prAkRta prakAza prAgvATa (puravADa) kula priyaMkara ( putra rAmadeva ) phatahakhAM hArvI phIrojazAha tugalaka bakhatarAma (paMDita) baMgAla dUra) baghela vaMza 157 vaDanagara baDaudA baMdiggadeva banArasIdAsa (kavi ) mhaNavADa (nagara) bambaI 77 100 111 68 72 76 51,86,118,128126,130, pa0 12-141, 142 130 50 63 pa0 1-136 10 26 75 103 Ti0-113: 12 62.70 106 50,88 125 15,16 bagheravAla 104 bapeza (prAcIna nagara vartamAna kasvA kekaDI se 14 mIla 1.11 14. 104 67 76 132,13.3 6.6 27,105 75 104,132
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 vIra-sevA-maMdira granthamAlA 1. brAcaDa 16 budhajana balaDai grAma (mahamadAbAda) 64 bUcirAja (balha) baladeva 81 bUDhiyA (jilA ambAlA) balabhadra (rAmacandra) 96,98 bUMdI (rAjya) pa02-13 balabhadra cariu 110 bodAunagara pa0 3-16 balabhadra caritra 106,110 brahmadeva balabhI (nagara) balahadda cariu 65,66 brAhmaNa (kula) bahalola lodI (bAdazAha dillI) 106,110 bhagavatI ArAdhanA balAtkAragaraNa 86,118,121,123,128,126,130 bhagavatIdAsa (kavi) 21,24,125,16 pa0 12-142 bhaTTAraka sampradAya ballAla bhadAsahI (patnI sA0 mallidAsa) 75,76,78 bATU (sAhu) bhadrabAhu (zrutakevalI) bhamiyApuhamI bANa (kavi) 50,68,72 bharatakSetra bAMdA (jilA yU0 pI0) pa01-136 bAbara (mugala bAdazAha san 1526-1630 taka) 17,124 bharatacakravartI (mAdinAtha putra) bharata bAmbe yunivarsiTI jarnala 132 30,50,5 bAlacandra bharata (takkhaDu zreSThikA laghu bhrAtA) bAlacandra muni (vinayacandra guru) 117,116 bharata (maMtrI rASTrakUTa rAjA kRSNa tRtIya) 16,134,16 bAlmIki (RSi) 17,72,98 bharata senApati carita bAlU (putra padmasiMha) pa02-137 bharata bAhubali 66 bharata bAhubalI 78 bharata muni (nATyazAstra ke kartA) bAhubalI cariu 17,21,26 bhartRhari bAhubalI caritra 78 bhavadatta bAhubalIrAsa 34 bhavanagara bAhola bhavanandi bAha sAhU bhaviSyadatta 86,106,1 bimbasAra (zreNika) bhaviSyadatta kathA bilarAmapura (jilA eTA) bhaviSyadatta carita (tra) 83 502-1 biholiyA (gotra) bhaviSyadatta paMcamI kahA biholI (grAma) bhavisayatta kahA (dhanapAla 22,23,86,16 bolhAdevI 85,96 bhavyakumuda candrikA pa03-11 polhAdevI (mAtA kavi zrIpara) 50 3-138 bhAdAnaka (paMjAba ke jhelama jile kA bhadrAvatI buddhivilAsa 105 deza) 105
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina grantha prazasti saMgraha 156 68 nIma mullaNa dAnaka (bhadAyara-bhadauriyA rAjapUtoM kA sthAna) 87 maMgA yA mANiNi pa02-137 maha (kavi) 4,20,51 maMDapAcala (mAMDU) 122 vakIrti pa0 12-142 mauDasattamI kahA 111,128 gAvadhI pa0 2-137 mauDasattamI kahA rAsa 125,139 gAvasena 65 magadha (deza) 7,11,12,54,56,67,84,05,89 bhakkhu abhinaMdana anya 117 mariNa dvIpa bhalla (saMgha) 123 mathurA 6,61.104 ravaNaho (palI sohilla) 124 madana madana pArijAta 124 nIma bhaTTAraka madanapAla (TAMka vaMza ke rAjA) 124 bhImadeva madana yuddha bhImadeva madanAvalI 135 bhImadeva (putra mUlarAja solaMkI) madhya pradeza 105 bhImadvitIya 67 manakarahA rAsa 29,126 bhImasena (paMDita lakSmaNasiMha caudharI putra) 112 mandodarI bhujabalI bhImadeva (rAjA) 120 manoramA 75 mammaTa bhullaNa sAhu 18 mammalapurI bhullaga pa012-141 mayaNa jujjha bhuvanakIti 88,130 mayagA parAjaya 21,29,113 bhuvanapAla pa01-136 mayagaNavAla pa02-137 bhUdharadAsa (kavi) . mayaNa-rehA-sandhi bhUpAla 72 mayana siri (madanadhI) pa02-127 bhUpAla nareza pari0 1-136 mayaNA (madanA) pa. 2-137 bhUmipAla pa0 1-136 mayanA sudarI (rAnI) bhelasA (vidizA) 10, pa0 3 136 mayUra / 50,72 bhogAMva 128 mA (mArabADa) bhojaravAna 122 maha bhojarAja (rAjA) 86130 malayakIrti (bhaTTAraka) 112,124 102-137 bhojarAja (cauhAna vaMzI rAjA) 17 maladhArIdeva bhojarAja (sAhu-garga gotrIya) 124 malligAha kavva 52,86,136 bhoTa 84 mallidAsa bhopAla pa0 2-136 mallidAsa (putra sAdhAraNa) 124 bhovaI (zreSThI) 76 mallidAsa (paM0 mAlhA putra) pa012-41 maMgaladeva (duSa) 135 mallinAtha 4 87
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra-sevA-maMdira granthamAlA 27 12 mallinAtha caritra 130 mANikyadeva mallibhUSaNa (bhaTTAraka) 121 mANikyanandI 46-51 malliSeNa 47 mANikyarAja (kavi) 61,60,62 mallugi (vaidya-vidyAmeM nipuNa, priyaMkara putra) 114 mAthurakula malhAde (mAtA ratnapAla aura kaNhaDa) 69 mAthuragaccha 62,83,116,118,124,125 mahaNA (sAha mahaNA) __ mAthura saMgha 60,70,108,106,110,117,119 mahamUda zAha zarkI 106,110 mAthura (vaMza) 87 mahAkIta 50 mAthurAnvaya 111 Ti0 112 mahAkhAna 122 mAMdhAtA pa03-139 mahAcanda mAdhavacandra 74,77 mahAdevI 87,101 mAdhavasena mahApana (cakravartI) 57 mAnasiMha (rAjA) 130 mahApurANa kalikA 131 mAnyakheTa (malayakheDa) 15,16,45 mahApurANa 7,16,19,21,98,102.133,135 mAravADa mahAbhArata 23,47,133 mArutadeva mahAbhASya 3 mAlatI mAdhava 104 mahAyAna (bauddhoM kA eka sampradAya) 5 mAlava deza 58,60,116 mahAmAtya bharata 134,135 mAlava rAjya mahArASTra deza 10 mAlhaNa pa0 3-140 mahAvIra (caubIsaveM tIrthakara) 6,1113,82,63 mAlhA pa0 12-141 mahAvIra cariu 66 mAhaNasiMha 106 mahAvIra caritra 63 mAhava (mAdhava) caMda (maladhArI) mahAvIra svAmI 53 mAhura (mAthura kula) pa02-145 mahAsUdana 58 mAhidaseNa mahAsena 56 mittala (gotra) 87,93 mahAsena (sulocanAcaritra kartA) 65,76 miyaMkalehA cariu (sagAMkalekhAcaritra) 125 mahiMdu (mahAcanda kavi) 17,113,123 muktAvali vidhAna kathA 120 mahIcanda 61 mugdhAdevI mahIyaDu (deza) 66 gudrArAkSasa mahendrakIrti (bhaTTAraka) 61,76,122 munibhadra 88 mahendrasena bhaTTAraka (dillI gaddI) 125 munisuvratanAtha (bIsaveM tIrSakara) 113,120 mAesara (mAtezvara) 133 mubArikazAha 17,2 mAgha (kavi) 51 muhammada gaurI 69.116 mAMDavagar3ha 122,123 muhammadazAha tugalaka 80 mANikacanda granthamAlA 134 mUlarAjanTapendra (solaMkI rAjA) mANikka (mANikacanda) 125 mUlarAja (dvitIya) 122
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagranthaprazasti saMgraha 84 135 mUlasaMgha 77,88,108,126,130,118 Ti0pa012-142 yazastilaka campa meSacandra 111 Ti0 yogadeva paMDita 34,120 meghapura 21 yoginIpura (dillI) 80,84,98,69 meSavana 60 yodheya (deza) meghamAlAvayakahA pa0 12 141 yogasAra (jogasAra) 27,122 meSazvara ___71,67 raidhU (kavi) 17,83,62,66,66,100,102,103 mezvara cariu 106,107,110 105,106,107,126,134,137 102 meuttama (vaMza) pa03-140 raidhUpratiSThAcArya 111 'medhAvI paMDita 126 raghupati kaura memaDiya raNadhorI 75 merukIrti rAmala 87,88 mestuga ratagaU mevAr3a ratana mehassara cariu 21,83,65,66,67 ratapAla mainapurI pa03-126 rati mainAsundarI 114,115,126 rativegA maisUra 132 ratnakIti (bhaTTAraka) 80,128,130,pa0 12-142 molhaNa 111 Ti. ratnapAla (prathama putra zrIvallAla) molhAdevI 101 ratnaprabha mohanaghoSa (DAkTara) ratnazekhara (vidyAdhara) maunIdeva ratnasiMha sUri mRgAMka (kerala nareza) 54,5 raparI (candravADa ke samIpavartI nagara) 61 mRgAMkalekhAcaritra 127 rayaDA dhanaMjaya (mAmAtya rASTrakUTa rAjA dhruva) / yadu (vaMza) 56,87,126,130 rayaNakaraMDa sAvayAyAra (ratnakaraMr3a zrAvakAcAra) 16,35 yaduvaMzI 72 yamakAlaMkAra 126 rayaNattaya kahA yamunA (nadI) rayaNadeva (ratnadeva) 90 yAdava (kula) 86 rayaNu yudhiSThira 81 ravivau kathA yazodhara (rAjA) 6,134 ravivaya kahA 116,128 yazodhara caritra 11,100,107 ravivrata kathA 82 yazodhavala 75,76,76 raviSeNa (padmacaritra kartA) 42,45,46,65,76,97 yazomatI 68,103 yazaHkIti (bhaTTAraka) 17,26,43,44,46,80,81 rahIma 52,83,84,65,107,112,116,124,pa0 2-137, rAula pa012-142 rAghava 114 117 61,63 128 27 134
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 vIra-sevA-maMdira granthamAlA 48 87 76 pa. . . / rAjagira (rAjagRha-magadha deza kI rAjadhAnI) 55 rAhava (rAghava) sAhu rAjagRha (nagara) 57,86 rAhula pari0 1-136 rAjapUtAnA pa0 2-136 rAsaka (rAsA) ___30,31 rAjamatI 86,128 riThThaNemicariu 16,41,43,44,46,47,63,68 rAjazekhara (kavi) 7,50 ripudAraNa rAsa (upamitibhavaprapaMca kathAntargata) 32 rAjasacittapura 28 rudra rAjasthAna 15,8 ,106 rudraTa (kavi) rAjarathAna jaina grantha-bhaMDAra-sUcI 4.118 ruppiNI (rUpiNI) rAjasthAnI patrikA 24 ruppiNI (patnI sAdhAraNa) pa0 2-137 rAjehiM (rAjasiMha yA rAjakumAra) 6. ruhiyAsu (rohatAsu) rANU (patnI kRSNa zrAvaka) rUpadeva rAmakIrti (jayakIti ziSya) 118 revatIrAnI 100 rAmakIrti muni 118 raMdhU (prAcArya) Ti0-111 rAmakIti pa0 12,141,142 revatagira (Ujayantagiri) rAma (candra) rohatakapura (nagara) 11,105 rAmacandra (rAjA) 100,101,502-137,5012-141 rohiNI vidhAna kahA pa0 3-137 rAmacandra paMDita pa03-136,140 rohiNIvratarAsa 126 rAmacandra (putra sAhu nemacanda) pa0 3.137 rohiNeu rAmacaritra 106 laMbakaMcuka (lamecU) rAmaNadi laMbakaMcukAnvayI pa012-142 rAmadeva 75 lakkhaNa paMDita 116 rAmanagara 36,132 lakkhaNaMka rAmanandI 46,50 lakkhanu pa02-137 rAma (putra nAgadeva) lakhamaNu (lakSmaNa) rAmasiMha 27 lakhamadeva (sAhu) rAmAyaNa 16,23,47,133 lakSmaNa (paMDita) 130 rAmAhI lakSmaNa 14,128 rAyamiha (rAjagRha) lakSmaNa kavi (ratnadeva vaNika putra) 116 rAyala eziyATika sosAiTI bAmbe 132 lakSmaNa kavi 17,16,35,41,42,67,68,86,92,66 rAyavaddiya (nagara) 68,70 lakSmaNasiMha ralhaNa (buSa) 73 lakSmaNasiMha (caudharI jaisavAla vaMzI) 112 pari0 1-136 lakSmaNasiMha rAvaNa vadha 10,43,60 lakSmIcanda 27,34,121,130 rASTrakUTa (rAjA dhruva) 16,45,135 laddhividhAna kahA 111 rASTrakUTa vaMza 134 lalitakIti 117 Ti. 26 43 67 130 ralho 86
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ lalita vistara lAkha lAlabAgaDa lADapura (sAhU) licchaviloga lIlAvai kahA lIlAvatI luvAiriNapura luhADyA (gotra) vahI loNA (sAhU) loNava loNA sAhu lohaDa lohAcArya vaDalI baMsala (gotra) vajIristAna vajradanta rAjA sUri ( pramANa grantha kartA ) vajrasena svAmi sandhi vaDDamA kavva (vardhamAna kAvya ) vaDDhamANa cariu vaNipura (vaNikapura ) vatsarAja (samrAT ) yaddigadeva (cAlukyavaMzI rAjA ) vanamAlA rAnI varadatta varAMga cariu barAMga rAjA varAMgacaritra vaDaka (deza) varADa yA varATa varaSeNa jaina granthaprazasti saMgraha 5 vasADa (vaMza) 14 varddhamAna 58 vardhamAna (mandira) ee vardhamAna caritra PS5 vallabharAja 12 vasaMtapura 16 vasudeva 13,58 vasudeva hiNDI 131 vastupAla 131 vaharuddIna tugarika 76 62, 130 86 pa0 2-137 63 pa0 12-141 126 12 57 vAkyapadIya ( vyAkaraNagrantha) vAgaDasaMgha vAgbhaTTa vATagrAma vAdarAyaNa vAdibhUSaNa vAdirAja vAmana vAmAdevI vAyubhUti vArAvatI (dvArAvatI-nagarI) vAriSeNa vAhI (bhAryA) vAsaddharu (vAsAdharu) vAsavacandra 65, 73 67,103 24 85 pa0 2-137 127 32 vAsavapura 16 vAsavamuni 57 vAsavasena 24 vAsAghara (sAhU) 87 vAsAharU vAsilla (gotra) 87 56 bAsueva (vAsudeva) 8 vAhar3a 51 63 vikramasiMha vikramasiMha (rAjA) 163 65 47,52,85 125 85,86,62 50 67,68 68 11,25 75 66,116 3 118 7, 14,31 51 50 pa0 12-142 134 50 84 63 86 100 51 34 77 55 63 134 78,76,80 36 111 Ti0 46, 102-137 76 75,76 61,92
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 vira-sevA-mandira graMthamAlA 46 127 vihagasena 103 viharAja 13,98 vihArI 10 vAtazAmaka 116 105 14 vIramadeva 55,57 vIrasena vikramorvazIya nATaka 27,38 vizvanaMdI vijayakIti (muni) 65 vizvabhUSaNa vijayagaDha (bayAnA) 66 Ti. vizvAmitra (gotra) pa01-136 vijayapAla nareza pa01-136 vizvezvara (putra pedibhaTTa) vijaya pAlAhI 123 visandhara (rAjA) vijayasiMha vijayasiri vittasAra (grantha) videha (uttara vihAra) vItazokA nagarI videhakSetra vIra kavi 33,53,56,60,95,112 vidyAdhara (joharApurakara) vIracandra 63 102-137 vidyAnaMdi 63,128 vIrajina pa03-151 vidyApati vidya ccara vidyunmAlI 56,57 vIsaladeva vinayacanda (muni) 34,70,116,117,118,116 vIsaladevarAso vinayacandra sUri 117,118 vIrasiMha vinodIlAla (agravAla kavi) 126 Ti0 vIrasUri vipulakIti (muni) 87 vIrA (patnI pasiMha) pa02-137 vipulAcala 56 vIrAdevI pa03-137 vimbasAra (zreNika rAjA) 54 vIlhA sAhu vibudhazrIdhara 83,106 vIlhAdevI (mAtA kavi haricanda) vibhISaNa 43 bIsala sAhu vimalakIrti 118,119 10 12,141,142 vUkeka (zrAvaka) vimalacandra (putra sAhu nemacanda) pa03-137 vairAgya sAra 27 vimalamatI 68 vRttasAra vimalasiri 117 vRSabhanandI vimalasUri 10,42 vRnda (kavi) vimalasena (gaNadhara) 72,194 vrAtya 12 bilarAmapura vyAsa 68,72 vilAsavatI 54,85 zaMkara saMghavI 122 bilhaNa seTha zatrujaya (tIrtha) 76,124 vizAlakIti (bhaTTAraka) 88,130 zambhUnApasiMha 22 viSNunaMdI 46 zamasuddIna altamaza (bAdazAha) pa. 3-126 vizvanAtha (kavirAja) 16,31 zazizekhara rAjA 14 134 46 17
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagranthaprazasti saMgraha ziva 9 mm zAnti kavi 60 zrIpAla cakravartI 67 zAntidAsa 61 zrIpAla brahma (prAcArya) 106,107 zAntinAtha (16 veM tIrthakara) 111,130 zrIbAlapura zAntinAtha caritra 124,pa03-137 zrImAlakula zAntiSaNa zrImatI (siMhala dvIpakI rAjaputrI) zAbara zrIvallAla (maMtrI jAhaDa narendra) bhAraGgadhara zrISeNa libhadra (jIva udyota kartA) 65,76 zrIsenA (rAnI) zAhajahA~ (bAdazAha) 126,127 zrI harSa (harSavardhana rAjA va kavi) 50,63,68,72 zivakumAra zrutikIti 63,122,123,136 zivakoTi munIndra zratakIrti (bhaTTAraka) pa02-137 zrutasAgara (brahma) 121,134 zivakSasa (sAhu) zreNika (rAjA) 20,56,57,86,100 zrRMgAradevI zivadevI (rAnI) zivanaMdi zRMgAramatI (rAjakumArI) 68 zizunAgavaMza zRgAravIra mahAkAvya pa03-138 zvetAmbara 76 SaTkarmopadeza 16,101 zubhacandra 63,98,126,130 SaDdarzana pramANa pratya 76,60 zubhacandradeva 128 SoDazakAraNa jayamAlA 102,111 zaurasena 12 saMkazA 126 zaurIpura 89,91,129 saMghadAsagaNI babala belgola 77 saMghasena zrAvakAcAra dohA 121 saMtiNAha cariu 17,123,130,503 138 zrIkIrti 63,77 saMtupA (mAtA vIra kavi) zrIkumAra 80 72,91,98,122 saMdezarAsaka zrIkRSNa 19,26,31 zrIcandra 16,35,51,61,62,63,124 saMbhavaragAha caritra zrIcandra (putra sA0 nemacanda) saMbhavanAtha (tIsare tIrthakara) pa03-137 zrIdatta 76 zrIdhara (zreSThI) 68,70,86,87 saMsAracanda (pRthvIrAjasiMha) 86,130 zrIdhara kavi 16,85,92,502-137,10 3-138 saurAjahI (patnI jJAnacanda) , 124 zrIdhara 63,128 sakalakIrti (bhaTTAraka) 31,134 zrIpara (puravAravaMzI seTha) 116 sakalacanda (bhaTTAraka) 125 zrIpAla (rAjA) 102,114,126 sakalavidhi vidhAna kAvya 50,51,52 zubhakIti subhakara 73 saMtoSa 87 saMbharI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra-sevA-maMdira granthamAlA 57,125 46,68 pa0 3-140 128 pa02-137 - 124 104 62,76 124 27,121 pa03-136 16,31 ..102 119 satI sItA 100 sAgaracandra sanatkumAra caritra 65 sAgaradatta (seTha) sandhi-kAvya 24 sAgAra dharmAmRta TIkA sapAdalakSa (sAMbhara) 75 sAdhAraNa (brahma) samantabhadra (pAcArya) 50,51,63,81 sAdhAraNa sAhu samado (patnI jitamalla) 124 sAdhAraNa samayasAra sAdhAraNa (zrAvaka dvitIya putra jJAnacanda) samayasAra (senagaNakAraMjA bhaMDAra) 112 sAdhu samAdhirAsa samarasiMha 86,130 sAMbhara samarAicca kahA 11,25 sAmaMtasiMha (cAvaDAvaMzI rAjA) sammaijina cariu 82,92,93,103,106,107,110 sAraMgasAhu (prathama putra jJAnacanda) sammatta kaumadi 13 sAvaya dhamma dohA sammatta guNa nidhAna (hANa) 63,67,107,110 sAvasamalla (devapAla) samyakatva kaumudI 102,106,111,137 sAhitya darpaNa samuda vijaya (rAjA) 6 sAhu bAhu sammeda zikhara 124,130 sAhula zreSThI sayalavihivihAraNa kabba 16,47,46,77 sAhula (pitA lakSamaNa kavi) sarasvatI kaMThAbharaNa sarasvatI gaccha 86,118,121,123,128,126,130 siMgala (siMgala) sarasvatI devI siddhacakra kahA sarasvatI nadI siddhacakra mAhAtmya (zrIpAla kathA) sarahapA (bauddha siddha) siddhacakra kA pATha sarvanandi siddhacakra vidhi salakhaNapura (mAlava dezameM sthita grAma) 50 3-138 siddha siddhapAla savaNa vArasi kahA 111 siddhasena sahajapAla (gopAcalavAsI sAha 112 siddhasena (bhavika vinoda kartA) sahajapAla (sAhu) sahaNapAla 124 siddharSi (962) sahadeva (sAhu) 81,93,94 siddhAMtasAra (prAkRta) sahadevI 65 siddhAMtArthasAra sahasarAja 66 sindhu (pazcimottara pradeza) sahasAmravana (zeSAvana) 86 sindhu sauvIra (pazcimottara pradeza) 63,95,130 siMha bhadra 43 siMha (kavi) 104 sAhujI 23,95 102,110 72 136,140 47,76,81 65 68,69,93,64 siddhArthapura 126 16,111 sahakhakIti sahastrArjuna 50,51 72,73,74
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagranthaprazasti saMgraha 167 21,26,71,72 71,96,67 6,9,10,129 61,92 pa03-152 pa03-140 102 65,76 sumabbA 45 10,18 siMhanaMdi muni (anuprekSA kartA) 76 surasundarI carimaM siMhanandI 50,51 suvratAnuprekSA rAsa siMhapurI pa0 1-166 sulakSaNA (dharmapalI kRSNAditya) siripAla cariu 63,102,126 suloyanAcariu (caritra) siharadi (nagara) 126 sulocanA siMhala (gotra) 63 suhaDaprabha (zreSThI) siMhaladvIpa 17,19,25,35,37,68 suhaDA devI siMhasena (prAcArya) 106 sUrpaTa sItA 23,41,96 sUrasena deza sItAsuta 126,127 sUrasena seTha sImaMdhara (rAjA) 101 sUrA (budha) sIvAhI (patnI sAdhAraNa) 124 sUrisena muNi sIlhA 131 sUrisena sIhalla 56 seu sAhu seDhu kavi (paumacariu kartA) sukamAla cariu (caritra) 21,63,83,8,106 seriNaya cariu sukamAla (zreSThI) 88 setubaMdha sukamAla sAmirAsa senavaMza sukosala cariu 62,65,110 sokhavaI vihAna kahA sugaMdha dazamI kathA 118,120,125,131,10 12-140 soDhala (sAhu) sugaMdha dahamI kahA 111 soDhula sAhu (putra amRtapAla) sujaDa sAhu soNapAla (paharAja putra) sudaMsaNa cariu 16,16,21,22,23,47,65,102 soriNaga (sotA sAhu) 23,48 sogiga sAhu sotA (saMghAdhipa zrAvaka) sudharma muni 56 sonAgira (tIrthakSetra) sunapata (nagara) sunItikumAra caTarajI 13,37 somadeva suppaTu pa02-137 somadeva prAcArya suprabhAcArya soma prabhAcArya suprabhAdevI somarAja somazarmA (patnI mArya vasu) subhASitaratnavidhi somazrI sumitrA sobhAdevI (mAtA sAhu nemacanda) surajana sAhu somezvara (kavi) 34 118 78,84,106 88 86,130 126 sudarzana sudarzana caritra 52 6,61 somakIti 134 76,134 18,69 subhadrA 111 Ti. pa03-137 76
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra-sevA-mavira granthamAlA 124 sohilla 75 harisiMgha 28 solaMkI (vaMza) 66,76 hariSeNa 11,52,53,103,107 sobaha kAraNa vaya kathA hariSeNa cakravartI 113 so'haM yudi 102 hariSeNa (budha) sohilla (4 vA putra sAdhAraNa) harizcandra varmA (mahAkumAra) 103-139 100 harisiri 12,125 saubhAgyadevI saurASTra (deza) 5,31 harisiMha muni sauripura (tIrtha) 80 harisiMha svayaMbhU (kavi) 6,14,16,16,26,31,36,41,44,45 (DA0) harmana jaikovI __ 51,52,53,63,68,72,76,84,65,67,124 halla (kavi haricanda) 85,86,130 svayaMbhU chanda 35 hallaga svayaMbhUdeva 36,37,47,60,103,132 hallaNa zrAvaka hajArI prasAda dvivedI 33 hAla (kavi, satasaI kartA) haTA (tahasIla madhyaprantakA eka gAMva) pa01-136 haliya hammIra hastinApura (magadha deza kA eka nagara) hammIradeva hastinAgapura (meraTha jilA) 71,124 hammI vIru 45,68,84 hindI mahAkAvyoM kA svarupa vikAsa hara deva (kavi) 113,114 himAlaya (parvata) haradeva hiraNya garbha harasI (sAhu) 66,102,106 hisAra / 82,63,94,126,127 harasoDA (gA~va) pa03-139 hisAra koTa 125 haricanda (kavi, agravAla) hIyayAna (bauddhoM kA eka sampradAya) harideva hIrAlAla ema0e0 123,134,135,101-236 harideva (prathama putra kRSNAditya) harinandi (munIndra) haribhadra 13,25 hemakIti haribhUSaNa 128 hemakIti mAcArya 111 Ti. hariyAnA (deza) 84,85 hema (puSa nAgadeva) hariyAsa (haridAsa) 116 hemacandra / 7,11,13,16,92 harirAja 80 hemacandra (pAcArya) 26,30,31,37 harirAya 37 hemadevI harivaMza 19 hemarAja (sAhu) 82,69,101 harivaMza purANa 3,17,21,46,47,64,81,82,83,67 hemarAja sAha (maMtrI mubArika zAha) 98,110,112, 10 2-137 holivamma 86,96 113 holu 29 63 husaina zAha 87
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI saMkhyA viSaya pRSTha saMkhyA viSaya 1 paumacariu svayaMbhU 1 33 amarasena cariu mANikyarAja 2 riTTaNemicariu svayaMbhU 28 nAgakumAra cariu , 3 sudaMsaNa cariu nayanaMdI 35 sammai jina cariu kavi raidha 4 pAsa purANa padyakIrti 36 sukosala cariu 5 dhammaparikkhA budha hariSeNa 37 pAsaNAha cariu 6 jaMbUsAmicariu vIra kavi 38 paumacariu 7 kahA kosu zrIcanda 36 mehesaracariu 8 rayaNakaraMDasAvayAyAra zrIcanda 40 sammattaguNaNihANa 6 sukamAla cariu vibudha zrIdhara 41 riTuNemi carita 10 harivaMza purANa dhavala kavi 42 ghaNakumAra cariu 11 chakkammovaesa pramarakIti 43 jasahara cariu 12 puraMdaravihAraNa kahA // 44 aNathamI kathA 13 jinadatta cariu paM0 lakSmaNa 45 appasaMboha kabdha 14 suloyaNA cariu kavi devasena 46 siddhatattva sAra 15 pajjuNNa cariu kavi siddha va siMha 47 vittasAra 16 pAsaNAha cariu kavi devabaMda (canda) 48 puNyAsava kahA 17 sayalavihivihANa kavva nayanaMdI 49 jIvaMdhara cariu 18 aNuvaya rayaNapaIva paM0 lakSmaNa 50 savaNavArasi kahA bha0 guNabhadra 16 bAhubali cariu dhanapAla 51 pakkhavai kahA 20 cadappaha cariu yazaHkIti 52 prAyAsa paMcamI 21 paMDavapurANa 53 caMdAyaNa paya kahA 22 harivaMza purANa 54 caMdaNa chaTThI kahA 23 jinarattivihANa kahA , 55 dugdhArasa kahA 24 ravivau kahA , 56 Nidda ha sattamI kahA 25 pAsaNAha cariu kavi zrIdhara 57 mauDasattamI kahA 26 vaDumAraNa kanva hariiMda 58 puSkaMjalI kahA 27 bhavisayatta kahA zrIdhara 56 rayaNattaya kahA 28 saMbhavaraNAha cariu . kavi tejapAla 60 dahalakhaNavaya kahA 26 varaMga cariu , 61 praNaMtavaya kahA 3. sukamAla cariu muni pUrNabhadra 62 laddhivihAraNa kahA 31 aimiNAha cariu amarakIti 55 63 solaha kAraNa vaya kahA 32 miNAha pariu lakSmaNa kavi 56 64 sugaMdha dahamI kahA , 101 103 au . w . . 103 104 . . . . . .
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyA 65 praNatavaya kahA 66 prarAhaNAsAra 67 hariseNacariu viSaya vIra kavi 68 mayaNa parAjaya kavi haradeva 69 siddhacakra kahA narasena 70 praNatthamiya kahA haricanda 71 cUnar3I rAsa 72 Nijbhara paMcamI kahArAsa muni vinayacanda 73 kalyANakarAsa 27 74 solavara vihANa kahA vimalakIrti 75 candaNa chuTTI kahA lAkhU yA lakSmaNa 76 hi sattamI kahA muni bAlacanda 77 duddhArasa kahA muni bAlacanda 78 ravivaya kahA nemicanda 76 sugaMdha dasamI kahA 80 muktAvalI kahA " 62 duddhArasa kahA 63 ravivaya kahA 64 tiyAla caDavIsI kahA 65 kusumaMjalI kahA vekkhA rAso jalhigi 81 82 bArasa praraNuvevakhA rAso paM0 yogadeva 83 praNuvekkhA dohA lakSmIcanda 84 zraNuvekkhA pralhUkavi 85 harivaMzapurANa zrutakIrti 86 parameTThipayAsa sAro "1 " 87 saMtiragAha cariu mahAcanda 88 mayaMka lehA cariu bhagavatIdAsa 86 zrajiyapurANa paM0 vijayasiMha 60 koila paMcamI 61 mauDa sattamI kahA bra0 sAdhAraNa " "3 " 11 11 pRSTha 105 105 106 106 106 107 108 106 106 106 106 106 110 110 110 110 110 111 111 111 111 112 113 116 117 116 120 120 120 121 121 saMkhyA 66 gidda si saptamI kahA 67 rijjhara paMcamI kahA viSaya 68 praNuvekkhA EE siripAla cariu raidhU 11 100 pAsapurANa kavi tejapAla 101 siripAla cariu dAmodara raidhU " 21 102 pAsacariu kavi prasavAla 103 saMtinAha cariu 104 malliragAha kavva jayamittahala 105 vaDamANa kahA narasena 106 sammattakaumadI 107 jogasAra zrutakIrti 108 mauDa sattamI kahA 106 sugaMdha dahamI kahA, 110 svayaMbhU chanda svayaMbhUkavi pa0 naM0 1 111 bhavisayattakahA dhanapAla puSpadanta "1 zAha ThAkura 112 mahApurANa 113 jasahara cariu 114 gAyakumAra cariu 11 115 karakaMDu cariu pa0 naM0 2, munikanakAmara 116 AdipurANa puSpadanta ( lipi praza0) 117 bhavisayata kahA vibudha zrIdhara, 121 saMtiragAha cariu zubhakIrti 122 miragAha cariu dAmodara bhagavatIdAsa 118 harivaMzapurANa zrutakIrti ( lipi praza0 ) pariziSTa naM0 3 116 rohiNI vidhAna kathA devanandi 120 vaDamAraNa cariu vibudha zrIvara 123 sugandha dasamI kahA bha0 vimalakIti 124 pupphaMjali katha 125 meghamAlA vaya kahA~ anantakIrti guru kavi ThakurasI pRSTa 121 121 122 122 124 126 128 126 131 132 132 133. 135 135 136 137 138 136 141 142 144 145 146 150 150 150 351 176 176 176
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha- prazastisaMgraha (AdyantAdibhAgasaM cayAtmaka) 1- paumacariya [ padmacaritra ] mahAkavi khayaMbhu AdibhAga:mahAva-kamala-komala maNahara- vara- bahala kaMti sohillaM / usahassa pAyamakamalaM sa-surAsuravaMdiyaM sirasA // 1 // dIhara- samAsa gAlaM sahadalaM atthakesarugdhaviya N / budda mahuyara - pIyarasaM sayaMbhu- kamyuppalaM jayau // 2 // dhattA - je kAya trAya-maye cchivi, je kAma koha- duraNaya tiriya ekka-maNeNa sarvabhuSaNa, vaMdiya guru paramAyariya // ... buhayaNa sayaMbhu paha viNNavadda, ma sarisa guNatthi kukai / vayara kayAviNa jANiyau, u vittittu yavakhANiyau // yAu paJcAhAraho tatti kiya, u saMdhi upari buddhi thiya / u suiNiu satta vihasiyAu, chaviu samAsa - pauttiyAu // chakkAraya dasa layAra Na suya, vosovasagga paccaya bahuya / yA balAbala - ghAu zivAyagaNu, u liMgu uNAi vakku vayaNu // u zisugiu paMca mahAya kambu, gAu bharahu yA lakkha chandu sambu / u bujjhiDa piMgala parathAru, ... 1 vaDDhamANa-muha - kuhara - viNiggaya, rAmakahA- yaha eha kamAgaya / aksara - vAsa- jaloha* maNohara, su-alaMkAra chanda macchohara // dIha samAsa - pavAhAvakiya, sakkama -pAyaya- puligNAlaMkiya / desI bhAsA - ubhaya-taDujjala, kavidukkara - saha-silAyala // zratha bahala kallolANiTThiya sAsaya-sama-tUha pariTThiya / eha rAma kaha-sari sohaMtI, gaNahara-devahiM dila bahaMtI // paccha iMdabhUi prAyarie, pu dhammeNa guNAlaMkarie / u bhammaha daMDiyalaMkAru / vasA to viu pariharami, vari ragaDAyukta kaH karami // ... *** / iya ettha paumacarie dhaNaM jAsiya sayaMbhu evakae jiNa - jammuppatti imaM paDhamaM ciya sAhiyaM pavvaM // antimabhAga - pu evahiM saMsArA, kittihare guttaravAe / raviseAyari pasAe', buddhi avagAhiya karAe / tihuyaNa-sayaMbhu- gavaraM ekko kaharAya - cakkiyupparayo / paumacariyassa cUDAmaNi va sesaM kathaM jeNa // 1 // kairAyassa vijaya-lesiyassa vitthArizro jaso bhuvaye / tihuyaNa- sayaMbhuNA paumacariya seseA visseso // 2 // tihuyaNa-sayaMbhu- dhavalassa ko guNo variNa jae taraha / bAle vijeNa sayaMbhu- kabbabhAro samubbUDho // 3 // vAyaraNa daDhakkhaMdho bhAgama-bhaMgopamAya-viyaDapatro / tihuyA sayaMbhu- dhavalo jie - titthe vaha kanvabharaM // 4 // umuha-sayaMbhuvANa variNayatthaM acakkhamANeNa / tiyaNa - sayaMbhu rayaM paMcami cariyaM mahacchariyaM // 5 sabve vi suyA paMjara suyavva paDhicakkharAi~ sivakhati / parma' - jayANi gambha* saMbhUpa, ma. rupavarUna aNurAe / ataeNa paIharagata, chibbara- yAseM pavirala daMkheM / pattA- vimmala - puNya- pavitta-kaha- kittaNu dhADhappar3a / jeNa samAvijjaMtaraca thirakinti viDappA // 2 // kairAyassa suyabva suigambha* saMbhUya // 6 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevAmandira-granthamAlA tihuyaNa-sayaMbhu jai Na hutu gaMdaNo siri sayaMbhudevassa / kavva kulaM kavitta to pacchA ko samuddharadda // 7 // jai Na huu cha dacUDAmaNissa tihuyaNasayaMbhu lahu taNau / to paDhaDiyA kanvaM siripaMcAMma ko samAre // 8 // savvo vi jaNo gerahaiMNiyatAya-vitta davva-saMtANaM / tihuyaNa-sayaMbhuggA puNa gahiyaM NaM sukaita-paMtANaM // 1 // tihuyA rUyabhumeka mottA sayaMbhukanva-mayaraharo / ko taraha gaMnumaMtaM majhe Nissesa-sIsANaM // 10 // iya cAru pomacariyaM sayaMbhuve rahaya sammata' / tihuyaNa- prabhuNA taM samANiyaM parisamattamiNaM // 11 // mAruya su - sirika rAya tAya-kaya-pomacariya avasesaM / saMpuraNaM saMpuraNaM vaMdazro lahau saMpuraNaM // 12 // goda-mayA suyAMta viraiyaM (?) vaMdaiya-paDhamataNayassa / vacchaladAe tihuyaNa saMyaMbhuNA rahayaM mahatpayaM // vaMdaya yAga- siripAla pahui-bhantrayaNa-samUhassa / zrArogata samiddhI saMti suhaM hou sambassa // satta mahA saMsaggI tirayaNabhUsA su rAmakar3a karaNA / - tihuyaNa - sayaMbhu- aNiyA pariNau caMdaiya maraNataNau // iya rAmAyaNa purANa samattaM siri- vijjAhara-kaMDe saMdhIco huti vIsa parimANaM / ujjhAkaDaMmi tahA bAvIsa muNeha gaNaNAe // daha suMdarakaMDe ekkAhiya vIsajujmakaMDeya | uttarakaMDe teraha sandhIo va savvAu // cha // - lipikAra-prazasti saMvat 1214 varSe vaizAkha sudi. 15 lomabAra grantha saMkhyA 12000 / 2- riTThamicariu [ harivaMza purANa ] - mahAkavisvayaMbhU, AdibhAgaH siri paramAgama-NAlu sayala-kalA- komala-dalu | karahu visaNu karaNe jayatra kuruva- kuluppalu // X X X citavai sayambhu kAI kara mi, harivaMsa - maharaNa ke tarammi / guru- vayaNa- taraMDa ladhu Navi, jammahI viNa joiu kovi kavi || gAu gAiDa pAintari kalAu, ekku viNa gaMdhu parimokkalAu / tahiM zravasari sarasaha dhIravadda, kari ka diNu mai vimalamai / iMdeNa samappiDa vAyaraNu, rasu bharaheM vAse vitthara / piMgale chanda-paya- patthAru, bhamma-daDirihi alaMkAru / vANeNa samapiDa ghaNa ghaNau,taM akkhara - DaMbaru appaNau / siriharise yi NiuttAu arahi mi kahiM kattaNau / chaNiya dubai-dhuvaehiM jaDiya - cau muddeNa samapiya paddhaDiya / jaNa yAda jo riyae, sIe saba riyae / * pAraMbhiya puNu harivaMsa kahA, sa-samaya para samaya vicAra-sahA / " ghattA -- pucchai mAgahaNAhu, bhava- jara maraNa-viyAMrA / thiu jiNa sAsa kema, kahi harivaMsa bhaMDArA // 2 // X x x iya rigfmacarie dhavalaiyAsiya sayaMbhu evakaeM paDhamo samuhavijayAhiseyaraNAmo imo saggo // 1 // antimamAga: iha bhAraha purANa supasiddhau, aimicariya- harivaMsAincha / vIra - jise bhaviyaho kviDa, paccha goyamasAmiNa rakkhiu | - soham meM puNu jaMbUsA meM, farhukumAreM diggayagA / dimitta avarajina gAheM, govaNeNa subhaddavAheM / ema paraMparAI alaggau, Ayariyaha muMhAu zrAtraggaDa 15 susaMkheva suhAriDa, viuseM saba meM gahi vitthAraDa, paDhaDiyA chan sumaMNoharu bhaviyaNa jagA. maga saba- suhaMkaru, jasa parisesi kahiM jaM surayAu / taM tihuyaNa saMyaMbhu ki puNyara, supupi bharagnihita
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatha-prazastisaMgraha piya-jasu Niya-jasu bhuSaNe pasAhiu, ittha sudaMsaNa-carie paMcaNamokAra phala-payAsara gaya tihuyaNa-sayambhu suraThANaho / mANikaNaMdi taibijja-sIsu-yaNaMdiNA raie asesa jaM unbariu kiMpi sunniyaannho| sura saMthuyaM Navevi baDDhamANaM jiNaM tauvi paTTaNaM garayataM jasavitti muNihi uddhariyau, pacchiyo paJcayaM samosaraNa saMgayaM mahApurANa-aAutthaNaM imAra : Nie vi suttu harivaMsacchariyau / kaya paDhamo saMdhi sammanazro / saMdhi : Niya guru-siri-guNakitti-pasAe, animabhAga:-- ki paripuNNu maNaho aNurAe / jiNaMdaspa vIrassa tinthe mhNte| saraha seNe (sahasaseNa) seThi-pAeseM, mahA kuMkuMdaeNae eta saMte / . kumara-Nayari prAviu-saviseseM / sasikvAhihANo tahA pomnnNdii| govagirihe samIve visAlae, puNo viNhuNaMdI tabo dirNadI paNiyArahe jinnvr-ceyaale| jiNudiTTha-dhamma dhurANaM visuddho| ho| sAvayajaNaho parau vakkhAeu, kayANeya gayo jayaMte psiddho| .... didu micchattu mohu avamANiu / bhavAMbohi pozro mahAvissAMdI . . jaM amuNaMte iha maI sAhiu, khamAjuta siddhatau visaharaNedI // .. taM suyadevi khamau avarAhau / jiNiMdAgamAhAsaNoM ey-citto| eMdau paravai paya-pAlantaho, tavAyAraNiTThAya lavIya jutto| . . NaMdau bhaviyaNa-kaya ucchaahto| pariMdAmariMdahi so nnNdvNdii| . . NaMdau paravai paya-pAlaMtaho, huo tassa sIso gaNI rAmaNaMdI // 2 // : vaMdau daya-dhammu vi arahaMtaho / asesANa gaMthammi pArammi patto, .. kAlaM vi ya Nicca parisakkau, tave yaMga bIbhabya rAIva mitto| kAsuvidhaNu kaNu ditu Na thakkau / guNAvAsa-bhUo su-telokknnNdii| bhadavamAsi viNAsiya-bhavakali, mahApaDiU tasma mANikkaeM dI / ... huu paripuNNa cauddasi Nimmali (taivijja sIso kaI NayaNaMdI,) . ghattA--iya 'vauviha sappaha, bihuNiya-vigghaha, bhuyaMgappahAU imo NAma chaMdI // 3 // NiNNAsiya-bhava-jara-maraNu / ghatAjasavi.ti-payAsaNu, arkhAlaya-sAsaNu paDhama sIsu taho jAyau jagavikvAyau muNi yaNaMdIpraNiMda payaDau saMtisayaMbhu jiNu // 17 // iya riTThaNemicarie dhavalaiyAsiya-sayaMbhueba-ubvarie / cariu sudaMsaNa NAha ho teNa pravAhaho viraiu buha ahiNati tihuvaNa-sayaMbhu-rahae samANiyaM kaNhakitti harivasa // 1 // pArAma gaam-purbr-nnives| guru-pava-vAsabhayaM suyaNANANukkasaM jahAM jaay| supasiddha u.vaMtINAma. des||4|| sayamikka-dudaha-ahiyaM sandhIyo parisamattAno // 2 // suravai-purivva vibuhayaNa ih| iti harivaMzapurANaM samApta / sandhi 112 tahiM asthi dhAraNayarI garincha / 3-sudaMsaNacaritra(sudarzanacarita)nayanaMdo racanAsaM01100 raNa duddharu arivara selavajja / 'AdibhAga:-.. . riddhie devA sura-jaNiya-coja // 1 // hamo arihaMtANaM Namo siddhANaM Namo pAiriyANaM / tihuvaNa NArAyaNa siriNikeu / Namo uvajjhAyANaM Namo loe savva sAhaNaM // 1 // tahiM Naravara puMgamu bhoyadeu / .. "iha paMca mokAra lahevi govahu bau-sudaMsaNu / maNi-gaNa-paha-dUsiya-ravi-gabhasthi / gaThamokkhaho akkhami taho cariu bacaDa vaggapayAsaNu // tahiM jiNaharu baddha-vihAra asthi // 6 // . Niva vikkama kAlaho vvge| ...... vibhAgamA hAmo nA saJca
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ vorasevAmandira-manthamAlA emAraha sNghcchr-sesu| pattA-risi gurudeva pasAe kahiu asesuvicaritu mii| tahiM kevali cariu pramayacchareNa / paumakitti muNi-pugavaho deu jiNesaha vimalamaI // NapaNaMdI-virayau vitthareNa / jaivi viruddha evaM NiyAebaMdha jiNeda-uksamae / jo pahai suNai bhAvai lihei| tahaM vi tahaya calaNa kittaNaM jayau paumakittissa // so sAsaya-suhu ahare lahei / raiyaM pAsagurANaM bhamiyApuhamI jiNAlayA piTThA / pattA-rAyaNaMdiyaho muNiMdaho kuvalayacaMdahoNara-devA sara bNdho| ehiya jIviya-maraNe harisa-visAmroNa psaass|| deu diNamaha himmalu bhaviyaha maMgalu vAyA jiNavara iNdho|| sAvaya-kulammi jammo jiNacaraNArAhaNA kht| ettha sudaMsaNacarie paMcaNamokkAra-phala payAsayare eyAi tigiNa jiNavara bhavi bhavi (mahu) hoDa paumassa // mANikkaNaMdi-taivijjasIsu-NayaNaMdiNA rahae gaiMda, Nava-saya-euvANuie kattiyamAse amAvasI divse| pari vittharo suravariMda thottatahA muNiMda sahamaMDavaMta-suvimokkha lihiyaM pAsapurANaM karaNa NAmaM paumassa" vAse ThAme gamaNamo payaphalaM puNo sayala sAhaNAmAvalI imANa sadhiH aSTAdaza // 18 // iti pArvanAthacaritra samApta kaya vaeNaNo saMdhi do dahamo sammatto ch| saMdhi 12 5-dhammaparikkhA (dharmaparIkSA) budha hariSeNa 4-pAsapurANa (pArzvanAthapurANaM) padmakIrti racanAkAla sambat 1044 racanAkAla saOR Adi bhAgaH Adi bhAgaH siddhi-puraMdhihi kaMtu suddha taNu maNa-vayaNe / cauvIsa vi jiNavara sAmiya, bhattie jiNu paNadevi ciMtau buha-hariseNeM // siva-suha gAmiya pavivi aNudiNu bhAveM / maNuya-jammi buddhI kiM kijjai, puNakahaM bhuvaNa payAsa ho, maNaharu jAi kabbu Na rhjaa| payaDami pAsa ho jaNaho majma sahAveM // 3 // taM karaMta aviyANiya pArisa, antima bhAgaH hAsu lahahiM bhaDa raNi gaya-porisa // aTThAraha saMghiu iya purANu, tesaTTipurANe mahApurANu / ca umuha kabva-birayaNi saraMbhubi, saya tiriNa mahottara kaDavayAI,NANAviha chaMda suhAvayAI / / pulphayaMtu aNNANu Nisumivi / tevIsasayaI sevIsayAI, akkharahaM kahami svisesyaaii| tiriNa vijogga jeNa taM sIsai, iu etthu satthu gaMthaha pamANu phuDu payaDu asesu vi kaya pmaannu|| caumuha-muhethiya tAva sarAsaha / / supasiddha mahApahu Niyamadhara // jo sayaMbhU so deu pahANau, mAthurahaM gacchiu puhmibhruu| maha kyloyaaloy-viyaannu| taho candaseNu NAmeNa risI, puephayaMtu Navi mANusu khuSaha, baba-saMjama Niyamai jAu kisI // jo sarasaie kayAvi Na mubaha // taho sIsu mahAmahaNiyamadhAri, te evaMviha haDaM jaDu mAu, gayavantu mahAmaibambhacAri / taha chandAlaMkAra vihuunnu| risi mAhauseNu mahANubhAu, pArzvapurANakI antima prazastike becAra pavAraMvA jiNaseNa sIsu suNu tAsu jAu // bhaNDArakI saM0 1473 kI likhitameM nahIM pAye jAte, mA taho pugva saNeheM paumakitti, uppaNNu sIsu jiNu jAsu citti| racanAdi sambatko lie hue honeke kAraNa isa prasahitako te jiNavara-sAsara-bhAvieNa,kA-virahaya jinnsennhomenn|| yahAM sthAna diyA gayA hai| gAravamaya-dosa-vivajjaeNa, akkhara-paya-joDiya ljjienn| -lekhakane bhUlase bhAmera bhaNDArakI pakinaca. kukAta vijaNe subahatta, hoha, jaI suvAI bhAvaha etya loha // vAkyoMko ukta cAra gAthAoM ke Upara de diyA hai se milI 'amhAMkukAihiM kiMpi buta, khamiembaDa supabahotaM Nirutta / galtIkA pariNAma jAna par3atA hai|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainamanva-prazastisaMgraha [ 5 kambu karaMtu kema Navi lajami, taNaMdAha ja lihai lihAvai, saha bisesa piya jaNu kiha raMjAma || te saMdahi je bhattiha bhAvahi / to vijiNiva-dhamma-aNurAe~, je puNu ke bihu paDhahi paDhAvahi, hsiri-siddhsenn-supsaaeN| te Niya-para-duhu dUre luTAvahi // karami sayaM ji eliNi-dala thiu jalu, eyaho pratthu ke vi je payaDahiM, akhahareha Niruvamu muttAhalu // tANa NiraMtara sokkhahi suhaDahiM / pattA-jA jayarAmeM pAsi virahaya gAha-pabandhi / je NisuNevi parikkhA bhattie, sAhammi dhammaparikkha sA padadiyA-andhi // 1 // te jujjahi himmala mai sattie / sayala pANivaggaho duhu hijjA, isa dhammaparikkhAe cauvAgaHhiTTiyAe vittAe hahariSaNa soma samivie mahi sohijjA / kae palmo sandhI parisamato // saMdhi // parahiya karaNi vihaMDiya-aMhaho, antima bhAga: hou jiNattaNu caubiha saMghaho / iha mevADa-desi-jaNa-saMkuli, payaDiya bahu payAva arivAra, sirijahara-Niggaya-dhakkaDa-kuli / eMdaubhUvaha sahu privaareN| pAva-kariMda-kumbha-dAraNa hari, dhamma pavattaNeNa duha-hAreM, jAu kalAhi kusalu NAmeM hari // yaMdau paya bhubih-vvhaareN| tAsu puta para-NAri-sahoyara, pattA-saMkhae dusahasu sAhiu sadariyA hiu iukaha rayaNu bhgvvh|| guNagaNa-Nihi kula-gayaNa-divAyaru / jo hariseNa dharAdhara uyahi gayaNadhara tAma jaNausu-bhavvahaM / govaDDhaNu NAmeM uppaNNau / iya dhamma parikkhAe caubaggAhiTThiyAe buha-hariseNa jo sammata-rayaNa-saMpuebau // kayAe eyarasamo saMdhi samato // sandhi 11 // taho gobaDDhaNAsu piya guNavai. jo jiNavara-paya Ni vi paNabaha / 6-jaMbUsAmicariu [jaMbUsvAmIcarita] kavivara vIra tAe jaNiDa hariseNe NAma suu, racanAkAla saMvat 1076 jo saMjAu vibuha-kA-bissuu / AdibhAga:siri-cittahu cahavi pracalaugze, vijayaMtu vIra-caraNaggi-caMpae maMdiraMmi tharaharae / gavau-Niya-kajeM jiNahara-pauraho / kalasu chalaMtaM toe sutaraNi-laggata-biMdu-chaMkArA // 1 // tahiM chaMdAjakAra-pasAhiya, so jayau jassa jmmaahisey-py-puur-pddurijjto| dhammaparikkha eha te sAhiya / / jaNiyahi masi harisako kaNayagiri rAino taiyA // 2 je majmastha-maNuya prAyarahi, jayau jiyo jassAruNa-Naha-maNi-paDilagga-capakhu saha skkho| * te micchatta bhAu avagaeNahiM / aNiicchiya samvAvaduyavastha-parikaliya-loyaNo jAmro // 3 // te sammatta jeNa malu khijai, samirasu aveya bhAmiya joisgnn-jnniy-rynni-vinni-sNk| kevalaNANu tANa uppajai // iya jayau jassa puro paricayaM cAru suravANA // // bacA-saho puNu kevalaNANahoNeva-pamANaho jIva paesahiM suhaDiu, so jayau mahAvIro mANANala-huNiya-raha saho jassa / bAhAvI pravaDa prAisaparvatau mokkha-sukkhu-phalupayariyaDa // NAmi phurada bhuSaNaM ekkaM ekkhattamiva gayaNe // 2 // vikkamaNiva-parivattiya kAlae, jayau jiyo pAsadivya Nami-viNami-kivANa-phuriyapaDiviMbI gapae parisa sahasa pddtaale| gahiyANaM rUva-juyalova ti-jaya-maNu sAmiyo risaho // 6 // isa umaNa bhavivajaya suhabaru, jabaDa siripAsaNAko rehaha jassaMga shiilmaabhiyo| .. hm-phiyaamaask-saapr| pramiyo sahi lihiya zaba-yazogya maNi-gambhiho pAkarappo
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAla iha asthi parama-jiNa-paya-saraNu, praviya:guDakheDa viNiggau suhacaraNu // 1 // seTiTha siri takkhaDeNaM bhaNiyaM ca to samasthamANeNa / sirilAibaggu tahi vimala jasu, vanai vIrassa maNe kaitta-karaNujjamo jeNa // 1 // kaidevayattu nibuDDha kasu / mA hoMtu te kaIdA garuya pabaMdhe vi jANa nimbUDhA / bahu bhAvahiM je varaMgacariu, rasabhAva muggiraMtI vittharaI na bhAraI bhuvaNe // 2 // paddhaDiyA baMdhe uddhrit| saMtikaI vAIvihu vaeNukkari sesu phuriya-viNNANo kavi-guNa-rasa-raMjiya-viusa sahaM, rasa-siddhi, saMThiyatho viralo vAI kaI ekko // 3 // . . visthAriya suddhaya viirkh| vijayaMtu. jae kaiNo jANa vANI aTTha pubbAye / bhavariya-baMdhi viraiu sarasu, ujjoiya dharaNiyalo sAhai vaTiva NibaDaI // 4 // gAjjA maMtiu tAru jasu / jANaM samagga.saddo hajjhe huu ramai mai phaDakkammi / naccijjai jiNa-paya sevayahi, tANaM pihu uvarillA . kassa va buddhI pari phuraI // 5 // kiu rAsau acAdevi yahi / iya jaMbusvAmicarie siMgAra vIra-mahAkavve mahAkA sammatta-mahA-bhara-dhura-dharaho, devayatta-sua-bIra-virahae sariNaya-samavasaraNAgamo NAma taho sarasai-devi lddh-brho| paDhamo saMdhi // 1 // nAmeNa varu huDa viNayajuno, antima prazasti:saMtuva gabhabbha pddhmsuno| tarisANa saya-caukke sattari-jutte jinniNd-viirss| ghattA-akhaliya-sara-sakkaya, kaikalivi Aesiu suu piyreN| NibvANa' uccaeNe vikkamakAlassa uppattI // 1 // pAyaya paba vallahu jaNaho, viraijjau kiM iyreN||5|| vikkama Niva kAlAzro chAhattari dasa-saesu varisANaM / aha mAhavAma dhaNa-kaNa darasI, mAhammi suddha-pakkhe dasamI-divasammi saMtammiH // 2 // nayarI nAmeNa siNdhu-brisii| suNiyaM pAyariya - paraMparAe vIreNa vIra Ni haTeM / tahiM dhakkar3a-bagge vaMsa-tilau, bahulattha-pasattha-payaM pavaramiNaM cariyamuddhariyaM // 3 // maha sUyaNa NaMdaNu guNaNilau / icche (iThe) diNe mehavaNa-paTTaNe ghaDDhamANa, jiNa-paDimA NAmeNa seThi takkhaDu vasaI, teNA vi mahA kaiNA vIreNa paryATTha-yA pavarA // 4 // jasa paDahu jAtu tihuyaNi rsii| bahurAya-kajja-dhammattha-kAma-goTThI-vihatta samayarasa / maha kai devadatta ho parama suhI, vIrassa cariya * karaNe ikko saMvaccharo laggo // 5 // teM bhaNiu vIru-vaya suvaNa-dihI / jassa kaya-devayatto jaNaNo saccariya-laddhamAhappo / ciru kaihi bahulagaMdhuddhariu, suha-sIla suddhaso jaNaNI sirisaMtuA bhaNiyA // 6 // saMkillahiM jaMbusAmicariu / jassa ya pasaraNa bayaNA lahuNo sumai sa sahoyarA tiriNa / paDihAi na vittharu ajju jaNe, sohajanakaraNaMphA jasai-NAmetti vikkhApA // 2 // paDi bhaNai vIru sakiyau maNe / / jAyA jassa maNihA jiNavaha pomAvai puNo bIyA / bho bhabyabaMdhu kiya tuccha kahA, lIlAvaitti taiyA pacchima bhajjA jayAdevI // 8 // raMjesaha kemavi siTTha shaa| paDhama kalatta' garuho saMtANa kaitta viuvi vAroho / etyaMtare pi suNasIha saraho, 'viNaya-guNa-maNi-NihANo taNau taha aimicaMdo tti| takkhaDu kaNiTu bollai bharaho / ... so jayau kaI vIro borajiNaMdassa kAriyaM jeNa / : .. vitthara saMkhevahu digva muNI, pAhANamayaM bhavaNaM piyara seNa mehavaNe // 6 // guru pArau aMtaru bIru sunnii| - aha jayau jassa NibvAso jasaNAu paMDijati vikkhAyo / ttiA-sari-sara-nivANu-Thiu bahu vijalu,sara suna tihamaNijjA vIra jiNAlaya sarisaM cariyamiNaM kAriyaM jeNAH // 10 // dhovau karayatthu vimalu jaNeNa,hilAseM jiha pijjA // 1 // iti.jaMbUsAmicariyaM samatta / ..
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 - kahA kosu ( kathAkoSa ) zrIcanda Adi bhAga nama paNa citta thavevi dvAdasa do / loyattaya baMdu deu jiteMdu grAhAsami kahako || paNa nigu subisuddha maI, "cita maNi muNi siricaMdukaI / saMsAra asAra saog thiru, piya putta - mitta mAyA timirU // saMpaya pugu saMpa guharai, khaNa dIsa khaNi puNu Usarai / suviNaya samu pemmu vilAsavihI, dehu vi khaNibhaMgura dukkhatihI // jonvaNu giri bAhiriNa veyagaDa, lAgu varAgu kara salila sau / jIva jala-caya pheNa lihU, harijAlu varajju ajja gihu // zravaruvi jaM kiMpivi zratthi jaNe, taM taM ghAhin palAi khaNe / iMdiya suhu sokkhAbhAsu phuDa, jadda NaM to sevai kiraNa pahu || jaina grantha-prazastisaMgraha dhattA - iya jANi tri Niccu savyu praNiccu, ma visaesu Na khiMciu / dAdiguNa u cirAgu, teNappA eu ciu // bahu dukkhe jiu bali cijjagu muyaM maya ho paci Na jAi ghaNu / baMdha-gu lajjai po saraha, suhu satthabhUtAmaNusarai // saha bhUu sAyA jo posiyaDa, so dehuvi dujjaNa vilasiyau / ujAi samatA kema barU, vasu-putta-kalata baMdhu- giyarU // zramamai suhAsu kevalau, parabhava pAhuNyaho saMbalau / vAvAru karai savvANa kae, aNuvaha dukkhu para ekku jae // ghatA : rANiyaMtiNiyaMta zrayANamaNA, para purisu paloyai savarNiyaNA // iya putthi vipata purANa pavisa e, dijjai saI vilasijjai / ettiu phalu the jaNimAnthe, jaM dusthimaNi vaijjai // * X X X antima prazastiH X 7 sarvajJa zAsane ramye ghorAyodha-vinAzane / dharmAneka-guNAdhAre sRsthe surasaMstute // 1 // aNahilla pure ramye sajjanaH sajjano'bhavat / prAgvATavaMza - niSpanno mukAratna-zatApraNIH // 2 // mUlarAja - nRpendrasya dharmasthAnasya goSThikaH / dharmasAra - dharAdhAraH kUrmarAja-samaH purA // 3 // vRSNanAmA sutastasya guNaratna mahodadheH / babhUva dharma-karmaNye janAnAM maulimaMDanaM // 4 // nidrAnvaya- mahAmukA-mAlAyAM nAyakopamaH / caturvidhasya saMghasya dAna-pIyUSa vAridaH // 5 // zvakAjayatI tasya kRSNasyeva subhadrikA | rANUnAma priyA sAdhvI himAMzoriva candrikA // 6 // tasyAM putrabhayaM jAtaM vizva- sarvasva bhUSaNaM / bIjAsAhapAlAkhyo soDhadevahI stRtIyakaH // 7 // catasrazva sutAstasyA dharma-kammaikakovidAH / zrI zRMgAradevI ca sUH sokhuriti kramAt ? // 8 // kalikAla - mahAnyAla - viSa vyAlupta cetasaH / jainadharmasya saMpannA jIvAstu statra suMdakA // 6 // mahAzrAvaka kRSNasya saMtAnena zubhAtmanA / vyAkhyAyitaH kathAkozaH svakarma- yahetave // 10 // kundedu nirmale kuMkuMdAcAryAn vaye'bhavat / dhammU : svayaM vA zrIkIrtinAmA munIzvaraH // 11 // tasmAttamopahaH zrImAnsa prabhAvo'ti nirmalaH / zrutakIrtiH samutpanno ratnaM ratnAkarAdiva // 12 // vidvAnsamastazAstrArtha- vicAracaturAnanaH / zaraccandrakarAkAra - kIrtivyApta - jagattrayaH // 13 vyAkhyAtRtva kavitvAdiguNahaMsakamAnasaH / sarvajJa zAsanAkAza zaratpArvaNa- candramAH // 14 // gAMgalavAra rAta kA garne
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevA mandira pranthamAlA = 1 bhavya padmAkarAnandI] sahasrAMzurivAparaH / aat guNAkaraH kIrti sahasroba pado'jani // 16 // kapUra- pUrojjvala- cArukIrtiH sarvopakAroyata citavRtta / zipyaH samArArAdhita vIracandrastasya prasiddho bhuvi vIrya candraH 17 sUrezcAritra - sUryasya tasya tattvArthayedinaH / viveka vasati vidvAso'sya zrI candro'bhavat // 18 // bhavya prArthanayA jJAtvA pUrvAcAryakRtAM kRtiH / pattA - so sirizcaMda suriMda phaNi riMda baMdiva akkhaya sukkha NivAsu hoi deva paramappaDa // 30 iya paMDiya siricaMdakae payaDiyakoDahalasara sohanamAna pavvattae paritosiya-buha citrAe daM. ekahara yaha daMDa micchatta-pauhiM tiraMDie kohAi- kasAba- vihaMDae satthammi mahAguNa- maMDae deva-guru-dhammAyaNa- guNadAma-pabAsayo grAma paDhamapariccheca samatto // saMdhi 1 // antima bhAga: T paramAra vaMsa-maha guNa udayaI / kuMdakuMdAiriyaho bhAI / desIgaNa pahANu guNa gaNaharu, abaddaNNau gAtrai sai gaNaharu | tava pahA vi bhAvitha vAsau, dhammabhAva vihiya pAvAsau / bhavvamaNo khaliyAya disaru, sirikitti tisu citta mukhAsaru // tAsu sIsa paMDiya- cUDAmaNi, siri-gaMgeya- pamuha paurAvaNi / polata miya suiyA saroru kumukhi, uMhuliyA maba gayaNa sahAsakusala // varasa pasaraya - sAhiya mahiyalu, giyamahatta-pariNijjiya- vAhayalu / caDaviha-saMgha mahAdhura-dhAraNa, dusaha - kAma-sara-ghora - zivAraNa // dhammu va risiveM jala rUvaDa, siri-sukintiNAma saMbhUyau / tAsu vi paravAiya-maya-bhaMjaNu, gANA buhayaNarmAyA anuraMja // cAru-guNohara-maNa-rayazAyaru, cAuraMga-gaNa- vacchalaya yaru / iMdiya caMcala mayahaM mayAhiDa, caukasAyasAraM gamigAhiu // siricaMdujjala-jasa saMjAyaDa, zAmeM sahasakinti vikkhAyaDa / ghantA-taho deva iMduguru sIsu huDa, bIyara vAsava muNi bIriMdu // udaya kitIvitahA turiya, suhaiMdu vi paMcama bhAva u / tenAyaM racitaH samyak kathAkozo'ti sundaraH // 13 yatra skhalitaM kiMcit pramAda vazato mama / tatkSamaMtu kSamAzIlAH sudhiyaH sodhayaMtu ca // 20 // yAvanmahI maranmayI maruto maMdaroragAH / parameSThI pAvano dharmaH paramArtha- paramAgamaH 21 // yAvatsurAH surAdhIza: svargacandrArka - tArakAH / tAtkAvyamidaM syAdrIcandrojjala - kIrtimat // 22 // 8 - rayaNa karaMDasAvyAyAra (rAma kara rahazrAvakAcAra ) paNDita zrIcandra, racanA kAla saM0 1923 zrAdibhAga: so jayaDa jammi jiNo paDhamo paDhamaM payAsiuM jeNa / kuIsu paDhaMtAyAM divayAMkara - laMbaNA dhammo // 1 // so jaya saMtiNAho vigdhaM sahassAiM NAmamiyA / jassA vahatthiUNaM pAvijjaha IhiyA siddhI // 2 // jayau siri vIraiMdo akalaMko akkhano NirAvaraNo / mmila kevalaNANo ujjoiya sayala- bhuvaNayalo // 3 // siddhivi vijaya buddhi tuTThi puTThi pIyaMkara / siddha sarUva jayaMtu diMtu cauvIsa vi titthaMkara // 4 // dhattA - pravaravi je jiNaiMdA siddha-sUri pAThaya vara / saMjaya sAhu jayaMtu diMtu buddhi mahu suMdara // 1 // paNa veSpiNu jiNa vayasugAyAheM vimalaI payAI suyadevayA / daMsaNa-kaha-rayaraNakaraMDuNAmu zrAhAsami kanbu mohirAmu / ekkeka pahANu mahA mailla itthasthi aNeya kaI bahalla / harigaMdi mudu samaMtabhadda, akalaMka payo paramaya-vima / mumbai kulabhUsa pAyapujja, tahA vijjANaMdudharAMta vijja vadha ? raseNu mahAmaha vIrasegu jiraNasegu kubohi - vihaMjaseNu guNabhaddavaNaMkuha ucchamallu siri somarAu paramaya-sa- sallu ca umuha caumuhu va pasiddha bhAI kaharAi saMyaMbhu sarvabhuNAI / taha puSyaMtu gimmukkado varigajjai kiM suyaevi kosu / siriharisa kA liyA sAI sAra, avaruvi ko gaNai kahAkAra / hI hiM maha saMpai ArisehiM kiM kIraha tarhi amhArisehiM /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazasti-maMgraha jo caraNa kamala prAyama purANa, pAuttaI bahu sAima-samANu // pAiriya mahA-guNa-gaNa-samiddha, vacchalla-mahovahi jaya pasiddha / taho vIraiMdu muNi paMca mAsu, dUrujjhiya-dummai, guNa-NivAsu // saujaeNa-mahAmANikka-khANi, vaya-sIlAlaMkiu divva-vANi / sirica'du NAma sohaNa muNIsu, saMjAyau paMDiya paDhama siisu|| teNeu aNeya chariya-dhAmu, dasaNa-kaha-rayaNa-karaMDu nnaam| kiu kamvu vihiya-rayaNoha-dhAmu, laligakkhara suyaNu mohirAmu jo paDhai paDhAvai eyacittu, saMlihai lihAvai jo ziruttu / prAyaNNA maragAha jo pasAdhu, paribhAvaha aha-Nisu eu sAdhu / jippaDa Na kasAyahiM iMdarahi, tojiya iha so pAsaMDiehi // vaho dukkiya kammu asesu jAi, so lahara mokkha-sukkhaI bhvaaii| jigaNAha-varaNa-juya bhattaeNa, amuNate kamvu krNtenn| jaMkAI vi lakkhaNa-chaMda-hINu, jaha matta tuttau maha ahiya-hISu / pattA- khamaDa savvu jaNa Namiya, suya-devaya bhaeNAra mh|| jami pujjaNijja siricaMdamaI, vaha ya maDArI viusamaha / eyAraha tevIsA bAsasayA vikkamassa mhivaaiyo| jahayA gayA huvaiyA samAdhie sudaraM vayaM / karaNaNariMdaho rajasuhi siri siribAlapurammi buha / cAlupura mahi siriyaMde eDa kara maMdaDapacyu jayammi / / abau jisavarU japaGa jidhamma vi jabara jaba jabaDa spA saMbai suiikr| paNavata hA mavvayaNa kuNDa jayaho sA suha paraMpara / dANa pujja daya-dhamma-raya sacca saucca vi citta / bhava jayaMtu sayA suyaNa bahagaNa parahiya citta / jayau garavaha NAma gayaNettu payapAlau dhammurau / sayaNabaMdhu parivAri sahiyaDa NiNNAsiya viuNu jaNu / jaNa ziyaya piyakammi vihiyaDa paccayau meiNi saI havaDa / parisara deksayA vi kitti dhammu gaNaraha jayau jasu khaMDaNa ha kayAdi / jAma meiNi jAma mahaNaiDa kula-panvaya jAma thiN| jAma dIva gaha rikkha-gaha pAlai mAyama sayala / jAma saggu sura biyaru suravaha jAma rAyaNu caMdu-ravi / jaMjiNadhammu pasatyu tAma jaNau suhumambayaNi jayau ehu jar3a satyu / jo sambaNu tiloyakisiddha sahA mNdd| tAma jaNau suhu bhagvaNi dasaNakaha rynnkrNd| iti zrI paMDitAcArya-zrIcanda viracite ratnakaraNDanAma zAstra samAptam / -sukamAlacarita (sukumAnacarita) vibudha zrIdhara racanA saM0 1200 pAdibhAga:siri paMca guruhaM para kabaha pavivi saMjaya samaya hai| sukamAlasAmi kumarahA pariDa pAhAsami bhamvayaNa haiN| ekkahiM dikhe manbamaba-pivArae, balAibAme gAme mnnhaare| siri goviMdacaMda ziva pAlie, aba hayArayakara -bAlie! durgAkhava bArahanibavara maMDie, vimarmavire bAbA ,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10] vIrasevAmandira-pranthamAnA bhabvayaNahAca duAraDa hrt| iyAsAra sukumAlasAma mabAharacArae sudarayara ra karavAyIe puheNa aNide, syaya Niyarasa bharie viduha sirimukA-siriharavirahae / pomaseNa gAmeNa munnide| pIye putta kumaragayAmaMkie aggiA -bAubhUha-sUramitta mela bhAsiDa saMti praNeyaI satthaI, paNa vayagaNo NAma paThamo pariccheno samato // 1 // miNa sAsaNe avarAI pstthii| antimamAga:para sukamAnasAmiyA mAlaho, mAsi purA parameTihi bhattaDa, karasaha muha vivariya prvaalho| caDavicAra dANa aNurataDa / cAru carita mahu~ paDihAsaha vaha, siripurabADa-vasamaMDaNa caMdhaDa, govaru buhayaNamaNa haraNa vijaha / Niya guNa giyarAyaMdiya baMdhau / taM NisuNe vi mahiyale vikkhAeM, guru bhattiya paraNamiya muNIsara, payaDasAhu pIthe taNu jAe, hAmeM sAhu jaggu vaNIsara, salakhaNa jagaNI gambhuppagaNe, vaho galhA pAmeNa piyArI, paumA bhattAreNa ravayaNe / gahiNi maNa icchiya suhyaarii| saharaseNa kubareNa pauttara, pavimana sIjAharaNa vihUsiya, bho muNivara paI pANaDa juttdd| suha sajjaNa buhaNNA pasaMsiya / taM mahu aggA kiraNa samAsahi, tAhe gaNuruhu pIthe jAyau, vivareviNa mANasu utkhaashi| jaNa suhayA mahiyale vikkhAyau / tA muNi bhaNai vaSya jANisuNahi, bhavatu mahiMde buccai bIyara, punva-jamma-kaba duriyaI vihuNahi / buhayaNu maNaharu vikata taDpaDa / jalhaNu NAmeM bhaNi caDatthaDa, dhattA-amasthi viNirusiruharu, subaha tamacarita virayAvahi / puNa vi salakkhaNu dAga-samatthara / iha ratti vi kittiNu tava taNau suhu parasthe dhuu pAvahi / / baTara sura saMpuNNu hubhAu baha, tA bhaeNahi diNi teNa kahalle, samudapAla sattama bhayau vh| jiNamaNiyAgama satya rslleN| bhaTTA sutaNyapAlu samAsiDa, kaI siriharu viNaeNa paDattara, viNyAiya guNa gaNahi vihUsiDa / tuhu pariyANiya juttA juttau / paDhamaho piya thAmeNa salakkhaNa pura'buhu hiyaya soksa-vidhAraNu, lkssnn-kliy-sriir-viykhnn| bhaviyaNa maNa citiya suhakAraNu / vAhe kumaru NAmeNa tAruhu, jaha sukamAlasAmi kaha saksahi, bApaTa muhapahapahapa saroruha / viraevizu mahu purau Na rakkhahi / viNaya-vihUsaNa bhUsiu kAyaDa, tA mahu maNahu sukkhu pAipa lAi, maya-micchatta-mANa-paricataDa / taMNisuNevi bhAsai siriharu kaha pattA-NANU prabaha bIyara pavana kumaraho huma para gehiNi / paumA bhaNiyA supraNahiM gaNiya jiNa-mapa-para bahugehiNi / bho puravAr3a-paMsa siribhUSaNa, tahe pAlhaNu NAmeva pahUpara, . dhariya-vimana-pammatta vihamaNa / parama put mynn-sruuvtt| ekkacita ho evi bhAyaNahi, bIyaDa sAlhaNu jo jiNu pujjA, apara puDi mA avagaravAhi / . jasu sveNa va maNaharU pujjA /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha- prazastisaMpara 1 appA kiM bhayAmi harI kampayaro sAyaro- surasekho / tayaDa vale bhaNi vi jANijjaha, baMdhava - suthAhiM sammANi / turiyaDa aba supaTu / meM, NaM NaM appaparsasA paraviMdA garahiyA khoye // 5 // appA jeNa dhuvaM buddhivihIroya biMdiya teNa / pukkAra vaha jo pahAyaro pAyo taha vi // 6 // jo joDadda viga pathA visuddhA jikhabarehi jaha bhaNiyA / siru darasiu kAmeM / eyahaM grIsesaI kammakkhaDa, jiNamayara mahaM hoTha dukkhakkhau / yA te ci saraso bhaviyAyaNa vacchalo taha vi // 7 // sundara bhaviyAM pisuraNa caDhakkAya bhabvajaNasUlaM / age dhavale katha' haravaM sa-sa-sohAM kan // 8 // asthasAra udo sapari mukku, prayAyANipyAiyaudhavalu kambumayoharu ehu kasiu savigrakkhayahi, karahu kavaNa jaNa guNamahAyaru // 1 // jiNakhAihokusumaMjali devakhu, gimbhU maraNaguNivara paNa veppi / pavara pariya harivasa kavitte, appaTa paryADiDa suraho putte // 10 // x x majbhuvie ji kajja yA gharANeM, cahu saMghu mahIyali dau, jivara patha-paMkaya evaM DhaDa / kha hu Au pisuNu khalu dujjaNu, duTTa durAsada siMdiya sajjaNu / eu satthu muNivara paDhijjaDa, bhatira bhaviNehiM pisu NijjaDa / jAma yAhaM gaNi caMda-divAyara, kula giri-meru-mahIyala - sAyara | pIthe baMsu tAma ahida, sajjayA suhi macAI adi / bAraha sayahaM gayaI kaya harisaI, aTTottaraM mahIyale varisaI / kasA pakkhe aggaiye jAe, X kaI cakkava pugvi guNavaMta, dhIra dhara ?) seNu hotaMDa supasiddhau / HT pugNu sammata juta sarAgaDa, jeNa pamANagaMthu kiDa caMgaDa | devadi bahuguNa jasa bhUsiDa, je vAyara jiriMdu payAsiTha / vajjasuu supasiddha suNivaru, ya-payAgu- gaMthu kiTa suru | mumase sujoya jeNa, paumacariu suNi raviseNeNa / jisase harivaMsu pavitta, afe muNo vara gacarantu / vijJa divase sasivAra samAyae / ghacA -- bAraha sayaI gaMdhaha kayaI paDiehi ra-vayA jaya-maya-dara-su-viradharakhu eDa satthu saMpuNya isa siri sukamAlasAmi mayohara carie sudara para guNayAsiyarasabharie vivuhasiri sukai sirihara virahae sAhu podhe putta kumAra yAmaMkie sukumA vasAmi samvatya-siddhi gamayo yAma chaTTho paricchedyo samatto // saMdhi 6 // / // 13 diNaya se cari bhaNaMga ho, paumaseNe prAyariya pA baho 10 - harivaMsa purANu (harivaMza purANa) dhavalakavi Adi bhAga:koyAya dohAvaM ye mi-dalI-kaha-kesara susohaM / maha purisa tisadvidavaM harivaMsa saroruha javaTha // 1 // se je amiyArA, virahaya dosa vivajjiya sohalu / jiya caMdappaha cariu maNoharu, pAva-rahita dharaNayanta su-suMdaru | mi kima emAi bahusaI, vihuseNa risieva caricahUM / hari-huvAtha kahA caDamuha vAsehiM bhAliyaM jaha yA / saha virayami loba piyA jeya gaM yAsaha iMsayAM paDharaM // 2 // sIidi gurube aNuveA, para deveM gavayAra subehA / visa-mIsiba varavIraM jaha sA cArita khaMDiyArI / rone iMsaya mahayaM micchattakaH viyaM kathaM // 3 // jaha gotameva bhaNiyaM sekhiyarAe puSkriyaM jaha thA / aha jise kama vaha vizvami kiMpi uhe // 4 // siddhasegu je e dhAgara, bhaviya viloya papAsiya caMgaDha /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 1 vIrasevAmandira -granthamAlA rAmazIda je vividha pahAyA, jiyA sAsavi bahu-naya-kahANA / asagu mahAkai je su-mayoharu, bIra jiriMga cariu kiDa suMdara / kesi ya kahami sukai-guNa-zAyara, geya kavva jahiM viraiya suMdara / saNakkumAru je virayaDa maNaharu, kai goviMda pavaru seyaMvaru / taha vakkhar3a jiraNa kliya sAvaTa, je jaya dhavalu bhuvaNi vikvAyaDa / sAlida kaya jIu deu, khoe ca umuha doNa-pasiddhau / ekkahi jiyA sAsaye acchaliyaDa / setu mahAi jammiliyaDa / paumacariu ji bhuvaNi payAsiDa, sAhu parehi paravara ipasaMsiu / huu jahu to vi kiMpi dhambhAsami, mahiyale jisiya buddhi payAmi / ghasA sahasa kiraNa radda ve vigaya NicaDe vi timira asesu paNAsahiM / yasa maNi dIvaja jaivisu thobaDato vi ujjovi payAsahiM // 3 X X X X mUle kahi ihu vIra jiriMdu, puNa gottameNa sudhammu muMgiMdu / jaMbUsAmi vivi rasae dimitta pravarajjiya kae / gobaddha vaha bahumukhi, taha visAhu poTThilu khattiu muyi / jaya vaha yAga su siddhatyu, dhiise mAitthu / vijayaho buddhilaM gaMgadeva ho, dhammaserA kkhantamudiho / jayapAlo paMDo dhuvaseNahA, kaMsAriyo tava subhaddaho / jayabhaddaho vaha puNu jasabhaMdaho, sat hu lohAijaho / pukame bahu gaya suhAya ho, hU sat ya jiseNaho / ghatA jiNase pula iha ujjoyaDa, 'base risiyA mahu DhoyaDa / evaha haraM bhaviyahaM payAsami, padara atyu asesuvi darisami / bAlo vidro vi tihas suheba, sukkhu viviDa vIsu bujhai jeA / ehu jisa vayaNu parAiDa kama-kama gaDa puNu pavitsu / suiha pAvapaNAsa bhaviyahu bahuguNu avicalu-dhariviNu cittu // 2 // maha vippo sUraho yAMdaNe, kesulla upari taha saMbhaveNa / jiNavaraho caraNa bharataeva, ggiMtha risiya bhattaeva / kutiratha kudhamma virasaraNa, yAmujjalu payaDa vahaMtA / harivaMsu sabalu sutaliya iehiM, mahaM virayaDa suTTu suhAvaehiM / siri baseNu guraveNa jema, vakkhANi kiDa aNukrameya teyA / sajjayA muNe vi bahuguNa bhAMti, jayA paracokiGa dosa liti / ihu buTThahaM khalaI sahAu ko vi, lAe vi dosa yiddosa ho vi / je khAhi piyahiM dhaNu bivAMta, appADa samantA khala bhayati / jevi vi bisaMcahi tthu kevi, tiTThAu khullAhiM khalahi tevi / vaklAhiM jAhiM je paddhati, vAyara huyA te bhavati / je vividha satye ye suryAti devi, jasu sukkha va sakkhA bhayahiM te vi / sahahi mahaMta je saMti para, te yuccahiM lalahiM asakkAra / je parihitA sahi poruleya, parajaMDA yuccarhi khalayayeya /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha je mAya visAvahiM NiyapaDaSi, tahudukkara e apaNuko vi| jo uvahasita Na tehiM asurehi sohau bhuvANa dekhami / pauravabahaMdeviNurisiya NaveviNu jaNaNisuNahu kaha akkhami // antima bhAga jiNacakka-harI-babaeva jevi, caDavaraNa maMgala daMtu tevi / roiDa haraMtu suta vittharaMtu, saggA-pavagga-paha-pAyatu / maha buddhi vihUNe kahiTa jaMji, jiNamuhaNiggaya maho khamaDa taMji muriNadeva pasAeNa abuhaeNa, piTuttaNi jaMpiDa jaMpieNa / chaMdAlaMkAreM jaM vihINa, mahu dosaNa dIvaDa buddhihiinnu| jaha bAluya jaMpa jematema, taha eNa tiNiya bhattIvaseNa / jiNaseNa sutu pekkhevi ehu, maha virayaDa bhaviyaho puNu bilehu jo ko vi suNai ehumahapurANa, harivaMsaNAmu icchiya pahANu mo lihai lihAvaha ko vi bhanyu, saggA-pavaggu ho hoha samvu ho eha vihava bahirAhu karaNa, aMdhAhaNetta putta vikalatta / samappaha loyaha sayakSa kAla, jo bhAvaha harikuja NAma mAna / de sAha saMti rAyAhirADa, viharaMtu NemijiNu harau pAu | pAusu varisaDa giya samaya sAsu, gippajja sabalu mahipayAsu "-chakkamovaesa (SaTakamopadeza) amarakIrti, racanAkAla saM0 1247 pAdi bhAga: paramapava-bhAyazumuha-guNa-pAvaNu bihnniy-jmm-jraa-mrnnu| sAsava-siri-suMdara paNaya-puraMdara, risAhuNavivi bhavipaNa srnnu| x baha gujjara-visayaha mamivesu, pAmekha mahIya, bahu-paesa / gayarAmara-para-gAmahi biruDa, NANA-pavAra-saMpaha-samichu / tahiM vaha pathi godaya NAmu, NaM saggu vidhi suresa-dhAmu / pAsAyahaM paMtiu jahiM saIti, (vasati?)sarapanbhahu sohA va bahaMdi / dhaya-kikiNi kasArAbahiM samiti, hA~ kahAsurahaM pAviya psidi| desAgapa-khovahiM jAya-pamohi, jaNiyavi maNi mriypr| ehi saMkAsaDa bacchi-pavAsaTa, yahaNa aNNu pariNayaDa // 4 // taMcAlukka vaMsi paya-jANaDa, pAna kaNha-pariMdu pahANa / jo bajmatarAri-vidasaNa, bhattie smmaashiy-bsnnu| Niva-jaMdiggadeva-taNu-jAyaDa, khattadhammu NaM daripiya-kAya / sayana-kAna-mAviya-Niva-vijjaDa, puhamihi...vipatthitaho vijjaTa / dhamma-parovayAra-suha-vANaI, licca-maho saba buddhi-pmaannii| Asu rajijaNu epaha mANaI, dukkhu duhikkhu roDa va viyaannii| risaha-jiNesaho hi ceIharu, gusihA-hohiu NaM sasaharU / jo citta bahAraI puNNuviyAINisubaha bhASaTa jo sadA taho pAvaNivAraNu siva-suhakAraNu hoDaNemi dhavaludhi kahA // isa harivaMsa purANaM samata',
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 ghatA dasAya asu durau vilajjai, purANa-heDa ja jaNi mayiyajjai / vIra sevAmandira - pranthamAlA zramiyagai mahAmuNi, muNicUNAmaNi, sitisthu samasIla - dhaNu / kitti samatthau, viraya bahu-sarathaDa saguNAdiya-vivai-maNu // 5 // gaNi saMtisegu to jATa sIsa, yi caraNa-kamala-NAmiya- mahIsu / mAhura-saMghAhi zramaraseNu to huDa viDa puNu haya-sureNu / sirise sUri paMDiya pAlu, to sIsu vAi-kAyAyA- kisANu / pu dikkhiDa to tabasirikhivAsu, asthiyA saMgha budda pUriyAsu / paravAi* kuMbha-dAraNa mahaMdu, siricaMda kitti jAyaDa mubiMdu / to sahoyara sIsu jADa, maNi amarakittivihaNiya pamADa / grahaNi sukata vijJoya lI, jAmaccha - viha-suba-pavINu / tAmayAhiMdikhi bihiyAbare, gAyara-kula-gayA- disareNa / ciNi guNavAlahaM yadaya, avadiSayadAya periya mayeya / pattA bhabvamaya pahAryo buhaguNa jAyeM, baMdhaveva zraNujAya / so sUri pavittaDa, bahu viyyatta, bhaktie~ aMba pasAI // 6 // paramesara pahuM varasa - bhariDa, virahayaDa romi / hahocariu / dhavivaritu samvastha-sa haDa, pat mahAvIraho bihiu / sIDa caritu jasahara- zivAsu / paDhaDiyA-baMdhe kiDa payAs / TippaNDa dhammacariya ho payar3a, tiha viraiDa jaha bujme jaha / sakkama-siloya - vihI jANivadihI, gu phiDa suhAsiba rayathA kihI / dhammAva esa - cUDAmAyAkhu, to mANa-paIDa ji mAya sikkhu / chakkammuvaeseMsa pabaMdha, kaya bhaTTa saMkha saI saccasaMdha | sakkaya-pAiya kavvaya ghaNAI, amarAI kiyahUM raMjiya-jayAI / paIM gurukulu tAya ho kulu pavintu, kasA ki mahaMtu / kaDyA-vayaNAma jepiyaMti, ajarAmara hoi tri se niyaMti | jidda rAma-pamuha surakitivaMta, kahamuha- sudAi pecchahi niyaMta kai suTu kAppAparu samagNu, akkhayata kara pasiddha gaNu / ghattA maMtosahiM devahaM kiya cirasevahaM, dhuba pahATa gahu sIsaI parakAya-pavesaNu, kiya-sAsayataNu tijiha krahiM padIsaha // 7 mahu mAhAsahi paNiya sammaI, graha kAhoM gihi- chakkammaI / jAI karaMtara bhaviya saMca, di idiNi suhu dukkavahiM vimucca / tehiM vivajjiDa parabhaDa bhavvahaM, suggA-gala-bhaya-samu gaya-gabbaI (1) mahaMmadamUDheM ki picitaDa, puNyakam iva kammu pavittara | bhava-kAyaNi bhulho mahu aksahi, samma maggu sAmiya mA bekkhahi / amarasUri tavayaNAyaMvara, test gihi chakkamma vityaru / sudhi kaNhapura vaMsa - vijayadaya, thirUvohiya-mayaradaya | pUyaca devahaM suha-guru bAlakhA, samaya - suddha-samjhAya-pavAsayA / saMjama-tava- dAI saMgurAI, jisabi chakkammaI burAI / ghasA-raba-sukha, salAhiM carAu, guNa-sIla-taDa-haNiya-malu |
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ janaprandha-prazastisaMgraha jo diNi-diNa eyaI karaha vihepaI, maNuya jammu taho para sahalu // 8 // iyaephakammovaese mahAkA siri amarakitti vihae mahA kamve guNapAla cizciNiNaMdaNa mahAbhabya aMbapasAyAzu ... mariNae ekkamaNiNNaya vaNNaNoNAma paDhamo saMdhi smtto| mantimabhAgaH tAI muNipi sohevi NiraMtaha, hoNAhiu viruddha Nihiyakkharu / pheDevau mamattu bhAvatihi, pramhahaM uppari buddhi-mahatihi / chakkammovaesa bahu bhaviyaho, vakkhANigvaTa bhttiiNgviyho| . aMbapasAyaiMcacciNiputta, giha-chakkamma-pavitta-pavitne / guNavAlahu suraNa virayAviTha, avarehi miNiyamaNi saMbhAviu / bAraha sayaI samatta-cayAlihi, vikkama-saMvaraha visaalaahiN| garhi mi bhaivayahu pakkhaMtari, guruvArambhi cauhisi vAsari / isake mAse mahu sammattiDa, sahaM lihiyaDa bhAlasu pravahatthiDa / gaMdara parasAsaNa-NiNNAsaNu, sayanakAla jigaNAhahu sAsaNu / gaMdaDa tahavi devi vAesari, jiNamuha-kamalumbhava paramesari / gadaDa dhammu jiNideM mAsiDa, gaMdara saMdhu susIle bhuusidd| zaMdaDa mahivaha dhammAsattaDa, paya paripAlaNa-gAya-mahaMtaDa / gaMdau bhAvayaNu himmata-saNu, bhakkammahi pAviya jiyasaMsaNu / paMdara aMvapasAu viyAkhaNu, amarasUri-bahu-saMdhu sukhakkhaNu / yaMdA avadha jiNa-paya-bhattaDa, vibuha-vaggu bhaaviy-yytth| padara gira tAvahiM satyu hu amarakiti-muNi-vihiu payatta / jAvahi mAhi mAruva-meha-giri-yAhayatu aMba pasAyaNimitta // 18 // iya ekkammovaese mahAkaisiri-amarakitti-virahaemahAkagve mahAbhabya capasAyANu mariNae tava-dANaparagaNoNAma cavadasamo saMdhI paricchemo smto|||| ||sNdhi4|| 11-puraMdara vihANa-kahA (puraMdarrAvadhAna kathA) amarakIti mAdibhAgaH paramappaya bhAvaNusuhaguNa pAvaNa, nnihnniyjmm-jraa-mrnnu| sAsaya siri suMdara paNaya puraMdara, risahuvivi tihuyaNa saraNu / sirivIra jiNaMde samavasaraNi, seNiyarAe~ punnyaannihi| jiNapUya-puraMdara vihikahi kahiu taM, pAyayaNahi vihiya dihi| amtima bhAga: avarAimi suragiri siharatyaI, taha saMdIsara dIvi pssthii| jAha vi bahu suravara samavAe~, mahama sae kaya dudhinaaeN| yahAi ki surataha kusumihi aMcara, hiravAhi puNNavisese sNcaa| jiNa pUya puraMdara vihi karai ekkavAra jo estha garu / so caMba pasAiDa yeha bahu amarakitti tiya sesaha // jiNadatta cariu (jinadattacarita) paM lakSmaNa, racanAkAla saM0 1275 mAdi bhAgaH sappaca sarakata haMsaho, hivakA saho seyaMsa vahA / bhaNami bhumaNa karaIsaho raNakalahaMsa ho yavivi jiyaho jirAyatta khaa|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIraseAmandira-prandhamAlA muhu bahu pabhaNada kara phAsa jANu, lakkhaNaho siriharumariyamANu / bahu bhAta kuNi vi mauliya sa-pANi, daya kijjaDa baMdhava prmnnaanni| isa paNavAva haya saMsAra-saraNi, puravADavaMsa tAmarasa taraNi / bilhaNa suruha pAya sya dhAma, jiNaharu jinamata psiddhbaam| taho AMdaNa gayaNAyada-heDa, NAmeNa siriharu siriNikeTa / Niva gotAmara paMtho sahIsu, paNiNIha taraMgiNa tiirinniim| dugvasaNa kasara bhara samaya-mehu, pragatina gaDarau gukha garu bhAgedu / parivAra bhAra dhura-bhAga-dhIra, vilasiya vilAsa suravara sriiru| mugi vayaNa kamala mayaraMda bhasalu, pavayaNa kyacAhiba mugava kusalu / so vilarAme khivasaMtumaMtu, taha zivasaha lakkhaNu siivrsstu| te siriyAmeM kaha pasu payAra, viraha va payaDiva ho purau sAra / zisukSevi kahA jiyaharaho puta, saMpabhaNaha baksabaho subuddha shut| para cittu parivakhaNu tasa taNu raksaNu suviyakkhaNu sakkhaNu sa-dhaNu / pisuNevi paDihAsaha siri visarAsaha kumA-paMsu upasamai ghaNu // // ho ho sirihara paNivara kumAra, mArAvayAra kaya cAru cAra / cArahaDicaura caDa rassa ura, urayAhiva sariNaha bhoya paura / paDarisa rasa rasiya sarIra moha, sohAhila kaliya pamukka mohara mohiya sbeM pura ramaNi viMda, vaMdiyA sAsaNa keli kNd| kaMdAviya duTu jayANa mukha, mukhamA vivajjiya asa visuddha / suddhA sAhu pariya teyatAra, tAravi tiravaNa rayaNasAra / sAraMga vamga para dIhota, rola harAma tAmarasa banA ........."pINiya supaNa satya, sasthehiM biyAyiya zirU pAyastha atyAviyasuya-paya-rasa-visesa, sesiya 1 kuvisaya visarasa paesa / hAvAha baha rasa muziva bhaMga, . abhaMga ya sAsiba sihari saMga / siMgAra viDavi posaNu sumeha, mehAvara kara diya rohye| yehila abarhi vakittimAla, mAvaha mAvakiya kuDita bAsa / bAbA kiraNa tanu-ya khIkha, kholArasa pahiya kaamkiil| kIlAraviMda mavara miga, bhiMgAhAvidha vivisiMga muziyA hikhabara lakkhaNa bhokaha ! lakSaNa kaha disuNe vi majuraMz2iyaDa / mahu manu gubagasArakha pAvaNu pAveM ahaM bibtt| pazupamavaha siriharu bisubibalsa, para paDiya satya rasa maha mhtv| paNi maruhadatta kaha kahahi tema, ahibara vighavi mA purau ma / phihamada saMbaDapa sajchu, pAvijjaha kiMpa parata kancha / tesu pasAeM mahu sahalu jammu, bAhubaha baca bihthiy-kmm| samhAluppari kijA pasADa, / bahu samaya parigati gaau| .. pahuM adikha me mavi putra vigya, paI parimAira maDa vida vij|
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [17 ghattA-ariyaNa tAmara sAyara suhamaNa, jaNa jANiya jiNamai juSaha tAsu / sAyara dosAyara hAyara tilyaa| tAhaM gaya satta pamukka taasu| vaNi jiNayatta kahaMtara puNNa NiraMtara paDhamau alhaNu suhi saraya sUru, kaha ciraijjai guNaNilayA // 4 // privaar-nnrh-prmaas-puuru| pavayaNa vayaNAmaya-pANa-pocha, avameya mahAmai-daliya,durcha / NikkalaMku akalaMku caumuho, jiNavaNaccaga-pUyaNa-sayattu, kAliyAsu sirihari sukai suho| ahiNANi ya Nihila viNAya vitta / vya vilAsu kahavAsu amarisu micchatta * ciya Naccahallu, dANu vANu IsANu shriso| gaMbhIra parama himmaya mahallu / puphphayaMtu susayaMbhu bhallo , killilla-belli pillUra-Nillu, bAlamIu sammaI rasillo / iha kaIu bhIma iNa diThiyA, bhAyara suu lakkhaNa Neha-gillu / parivAra-bhAra-uddharaNa-dhIru, phurada kema maho maha vrittttiyaa| jiNa-gatha-vAri-pAvaNa-sarIru / dhAuliMga guNa Nau guNa Na kAro, kammu karaNu Na samAsu saaro| pavahiya-tiyAla-vaMdaNa-visuddhi, paya samitti kiriyA visesayA, sukha satthabhAva-bhAvaNa amuddhi / saMdhi chaMdu vAyaraNa bhaasyaa| bahu-sevaya-para-sira-ghaTTa-pAya, desa bhAsa lakkhaNu Na takko , vaMdIyaNa dINaha diNNa cAya | muNamiNeva zrAyahi gurukkyo| bhAyaNihi payosiya sUribaMdu, mahAdhavalu jayadhavalu Na diTTho, saulAmara-baha-kaya caMdu-baMdu Na ura vappa payamii vrittuo| ghattAtaha Na diTu siddha'tu pAya............? vahosohaNaho rasAla ho bhoyaparAla ho kalakaNiTThattha sahoyara chahavi mahAmai sohaNa riuvala sohaNa guNarAhaNavihiyAyara gAhalu sAhulu sohaNa maillu, iya jiNayattacaritte dhammattha-kAma-mokkhavaNNANubbhAva taha rayaNu mayaNu sataguNa ji chailla / supavitta saguNasirisAhulasuu-lakkhaNa-virahae bhavasi chahamahi bhAyara alhaNAha bhatta, riharassaNAmaMkie jiNayattakumAruSpatti-vaNNaNo NAma paDhamo chahamavi tAhA mANAsatta citta / paricchetro samatto // // saMdhi // chahamavi tAhara paya payaruha-hureha, antima bhAga: chahamAha mayaNovama-kAmadeha / iha hotau pAsi visAla buddhi, sAhu lahu supiya piya yama maNujja, pujjiya jiNavara ti-rayaNa visuddhi / yAmaMjjaya tAkaya Nilaya kaja / jAyasa rahavaMsa uvayaraNa siMdhu, tAha ji NaMdaNu lakkhaNu salakkhu, guNa garuvAmala mANikka siMdhu / nakkhaNa-lakkhiu-sayadala-dalakkhu / jAyava paraNAhaho kosavAlu, vilasiya-vilAsa-rasa-galiya-gava, jasarasa muhiya dikcakkavAlu / te tihuaNagiri NivasaMti samva / jasavAlu tAsu suu mai parAlu, so tihuvaNagiri bhaggau ujjaveNa, lAhaDubahau bahalakkha rAkhnu / vittau bajeNa micchAhiveNa /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] vIrasevAmandira-granthamAlA lakkhaNu savvAu samANu sAu, vitthAyaDa vihiNA jaNiya-rAu / so ittha tattha hiMDaMtu pattu, pure villarAma lakkhaNu su-pattu / maNaharu jiNahara taNuruha pavit / te Nijjiu siriharu parama mittu / viradA NaMdaNu sammANa ghaNau, lakkhaNa ho samau so karai paNau / tahe ji saNehu Nibharu mahaMtu, diNa diNa taM aisaya buddhi jaMtu / bhaddavae pavuTThae mehuNIru, asarAla-bAri-posiya- sriiru| jaM eyAraha mae mAsi phAru, NivaDahaNahAru u Nibharuttu sAru / khara-kaya paryaDa-bamhaMDa-pUru, jaM jii Niharu tavai suuru| suvaNaho suvaNesahu NAhu jaMji, ciru vaha bhokaha citta taMji / iNhaM caritu jo ko vi bhanchu, paripaDhai paDhAvai galiya-gancha / jo lihai lihAvai paramu muNai, 'bhAvaha dAvai kahai suNai / jo deha divAvaha muNivarAha, jaha taha sammai paMDiya parAha / so cakkaTTi para prAi karivi, pAlivi sabakattaNa lacchi dhariti / aNuhu~jjivi saMsAriya-suhAi, savvai dinvai payaliya-duhAi / ubahiyAhila suharasa-payAsi, pacchai garachaha Nivuha NivAsi / ghattAbArahasaya sattarayaM paMcottarayaM vikkama kAlavi ittau paDhama pakkhi ravivArai chaThi sahAraha pUsa mAse samma sammaisaNa NANa Niru sammaccariya visAlu / taM rayaNasau siriharaho ahirakkhau cirakAlu // -zrAmara bhaMDAra prati. saM. 14 suloyaNocariu (sulocanAcarita gaNidevasena AdibhAgavaya-paMca-tikkha-Naharo pavayaNa-mAyA-sudIha-jIhA cAritta-kesaraDDho jiNavara-paMcANaNo jayaU // 1 // tihuvaNa-kamala-diNesu ziraNAsiya-ghaNa timirapayaDimi cariu pasatthu paNavivi risaha-jiNesaha jaha ahiNava paNa dasaNe tAva vihaMsaNe caMda kavaugaM hulliyai siriharusirisAhArauraya-parihAraulakkhapaNANahara sulliyai evarekkadiNammi mahANubhAu, Abhasthi vilaho ghattha-pAu / pabhaNiDa bho baMdhava ai pavitta , viraivvau jiNayattaho caritta / taho vayaNe maI viraiu savoja, baNiNAho vavasAyau maNoja / paddhaDiyA baMdhaM pAyaDatya, prAihi jANijjasu suppssthu| sayalaha paddhaDiyA ei hu~ti, sattari evajju dasa ya duriNa saMtu / eyai gaMthai sahasai cayAri, parimANa muNihu akkhara viyAri / hau""rakkharu khaliya lajja, Na viyANami heyAheya-kaja / paya-baMdha NibaMdhu Na muNami kiMpi, maha-viraiDa saMpai cariu taMpi / Nivamammalaho puri zivasate, cAruvANe gunngnnvteN| gaNiNA devaseNamuNipavare, bhviynn-kml-pvohnn-suureN| jANiya dhammAhamma-viseseM, vimalaseNa malahArihi siiseN| maNi ciMtita kiM satyAbhAseM, giphaleNa Niru bynnaayaaseN| jastha va dhamma-jutta raMjiya saha, viraijjaha pasatya-sudara-kaha /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha esa viya pAve guNa vi camakkiDa, ciha kaha kanvahaM ciMti visaMkiu / jahiM vammIya vAsa siri harisahiM, kAliyAsa pamuhahi kaha sarisahiM / vANa-mayUra-haliya-goviMdahi, ca umuha avaru sayaMbhu kiNdhiN| pupphayaMta-bhUpAla-pahANahi, avarehimi bahu satya biyANahiM / viraIyAI kabaha NisuNeppiNu, amhArisaha Na raMjai buhayaNu / hau~ taha vi ghiTThantu payAsami, sattha rahiu-appara prAyAsami / pattA-jA suravai karimatta , to kiM avaru mahanvau / jai dudahi surusaha, to kiM tUra ma vajjau // 3 // jaha pAyAsaM viNayAsuu gau, to kiM avaru ma jAu vihNgu| jai suragheNuya jaNayAdiNi, dujjhai to kiM avara gaNaMdiNi / jaha kappaDa mu phalai moharu, to kiM phalau NAhiM avaru vi taru / jaha pavahai sura-sari maMthara-gai, to kiM pravara nAhiM pavahau ha / jai kaha pavarahiM raiyaha kabbaI, suMdararAiM varaNahimi aubbai / hauMmi kiMpi niyamaha aNurUveM, virae vi laggau kAI bahUveM / jai viNa lakkhaNu chaMdu biyANami, avaru nibaMTu NAhi pariyANami / NAlaMkAru kovi avaloiDa, gavi purANa-prAyamu-maNu Dhoyau / maI pAraMbhiya to vi jaDate, varakaha jiNadhammaho aNuratta / pisuNate suMdara mai dUsaha, hINu Niyavi suyaNatta posaha / pattA-maha kiM pacchami eha, abbhasthita rosaalo| jima duda iMgAlu, dhoyaDa dhoyaDa kAlo // 4 // kiMkaraha pisuNu saMgahiya pAu, chuDa mahu sarasaha jIhagga thAu / khuDaNIharaMtu sudara payAI, lakhiyAI baddha bhaasaa-gyaaii| chuDu gaya-virohu saMtavau pratyu, chuDu hou vayaNu sudaru pasatthu / AyaeNaho bahuvihu-meya-bhariu, hauM kahami cirANau cAru cariu / vaiyareMhi vicittu suloyaNAhe, Niva puttaho mayaNukkovaNAheM / / vayavati hihaya micchattiyAheM, vr-diddh-smmtt-puttiyaaheN| jaMgAhA-baMdhe prAsi utta, siri kudakuMdanagaNiNA zirutta / taM emvahi paddhaDiyahi karemi, pari kiM pi na gUDhau atthu demi / te Navi kavi gau saMkhA lahaMti, je atthu dekhi basaNahiM ghi (khi) vNti| pattA-kahiyaM jeNa asesu micchattAu mohAi / avara vi bahuttava pAu, taM jIvAsiu tuh||6|| iya suloyaNAcarie mahAkabve mahApurANe dilipa gaNidevaseNa-viraie paDhamo pariccheno sammatto // 1 // caramabhAga: NaMdau suiru jikidaho sAsaNu, jaya suhayaru bhanvayaNa sAsaNu / NaMdau payajeM dhammu payAsiu, pADhau jeNa satthu uvaesita / sAhu-baggu-rayaNattaya dhArau, NaMdau sAvau vaya-guNa dhArau / dANu deha iMdiya bala-umara, vejjAvaccu kareu muNi-pavarahaM / gaMdau paravaha saha parivAra, pAlieNa giru nniyyaayaareN| yaMdau paya-paya muccaDa pAveM, jijjaDa jinn-dhmm-phaaveN| bIraseNa-jiNaseNAyariyaha, praaym-bhaav-mey-bhu-bhriyaa|
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vIrasevAmandira pranthamAlA taha saMtANi samAyau muNivaru, devaseNa NAmeM muNi gaNaharu, hoTala mutta' NAma bahuguNadharu / virayaDa eu kavvu teM maNaharu / rAvaNu bva bahusIsa-pariggahu, amuNateNa kiM pihINAhiu, sayalAyama-juttau apariggahu / sutta-viruddhaDa kAimi sAhiu / gaMDavimuttu sosu taho kerau, sayaluvi khamau dei-vAesari, rAmabhadda NAmeM tava sArau / tihuyaNa-jaNa-baMdiya-paramesari / cAlukkiyavaMsaho tilaullaDa, phuDu buhayagu soheppiNu bhallau, hotau paravai cAeM bhallau / taM karaMta suy-deh-nnvllu| tiNamiva muyavi rajju dikkhaMkita, rakkhasa-saMvacchara buha-divasae, tirayaNa-rayaNAharaNAlaMkiu / sukka-cauddasi saavnn-maase| jAyau tAsu sIsu saMjama-dharu, cariu suloyaNAhi NippaNNau, giMvaDideuNAmu Niha Niyasaru / saha-prattha-vaeNaNa-saMpuNNau / tAsu sIsu ekko ji saMjAyau, pattA-vi maI kavitta-gavveNa kiu avaru keNa pavi lA NihaNiya-paMcediya-suha-rAyau / kiu jiNadhammaho aNurattaraNa maNa-kaya-paramucchAheM // 1 sola-guNohara guNa rayaNAyaru, Amera bhaMDAra prati saM0 156 uvasama-khama-saMjama-jala-sAyaru / moha-mahalla-malla-taru-gayavaru, (dillI paMcAyatI maMdirakI khaMDita pratise saMzodhita) bhaviyaNa-kumuyakhaMDa-vaNa-sasaharu / 15-pajjuNNa pariyaM (pradyumnacarita) siddha yA siMhakavikRra tavasiri-rAmAliMgiya-viggahu, AdibhAgaH-- dhaariy-pNcaayaar-prigghu| khama-dama-jama-bilayaho ti-humaNa-tilaya ho paMca-samidi-guttiya-taya-rikhaDa, viliya-kamma-kalaMkaho guNigaNa-vaMdiu bhuvaNa-pasiddhau / thui karami sa-sattie aiNirubhattie mayaraDaya-sara-pasara-NivArau, harikula-gayaNa-sasaMkaho duddhr-pNcmhbvy-dhaaru| paNaveppiNu Nemi-jiNesaraho bhnvynn-kml-srnnesrho| siri maladhArideva paNijjA, bhava-taru-ummUlaNa-bAraNaho kusum-sr-vinnivaarnnho| NAmeM vimalaseNu jANijjai / kammaTTha-vivakkha-pahaMjaNaho maya-ghaNa-pavahata pahaMjaNaho / tAsu sIsu Nijjiya-mayaNubbhau, bhuvayattaya-payaDiya-sAsaNaho chabbheyajIva pAsAsaNaho / guru uvaeseM NivAhiya-tau / hiravekkha Nimoha NiraMjaNahosiva-siri-puraMdhi-maNaraMjaNaho kalai dhammu paripAlai saMjamu, para-samaya-bhaNiya-Naya-saya-mahaho kama-kamala-juyala-gAyabhaviya-kamala-ravi-giraNAsiya-tamu, sm-mhho| sattha-pariggahu-Nihaya-kusIlau, mahasesiya-daMsiya-suppahaho mrgy-mnni-gnn-krsupphho| dhamma-kahAe pahAvaNa-sIlau / mANAvamANa-samabhAvaNaho praNavaraya-NamaMsiya-bhAvaNaho bhayavaMtaho saMtaho pAvaNaho sAsaya-saha sNpy-paavnnho| uvasama NilaDa cariya-rayaNattau, sommu suyazu jiNa-guNa-aNurattaDa / pattA bhuvaNattaya-sAraho Nijjiya-mAraho avaheriya-ghara dNdho| 1.6 pratI 'putta' iti pAThaH, 2. da pratau 'gaMDAputta ujjayaMta giri-siddhaho yANa-samibaho daya-vellihiiti paatthH| 3. bha pratau 'vijjahu' paatthH| krjkdho||
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha haya duriya riNaM, tailoyahaNaM / mAhavacaMda pAsi supasiddhau bhava-bhaya-haraNa', Nijjiya karaNaM / jo khama-dama-jama-Niyama-samiddhata / suhaphalakuruhaM, vaidivi aruhaM / tAsu sIsu tava-teya-divAyaru puNu satyamaI, klhNsgii| vaya-tava-Niyama-sIla-gyavAyaru / varavara payA, maNi dharivi syaa| taka-lahari-jhakoliya paramau paya-pANasuhA, tosiya vibuhA / vara-vAyaraNa-pavara-pasariya-pau savvaMgiNiyA, bhubhNginniyaa| jAsu bhuvaNa dUraMtara vakivi puvAharaNA, suvisuddhamaNA / Thiu pacchaeNu mayaNu prAsaMkivi suya-vara-vayaNI, eya-guNa-NayaNI // abhayacaMdu NAmeNa mahArau kaiyaNajaNaNI, taM duha-haNaNI / so viharaMtu pattu buha-sArau / mehAjaNaNI, suha-suya-karaNI / sassira-NaMdaNa-vaNa-saMcchaNNau ghara-pura-pavare, gAme gyre| maTha-vihAra-jiNabhavaNa ravaeNau / vamhaNa vADau gAmeM pahaNu viu viusasahe suh-jhaannvhe| ari-NaraNAha-seNa-dala vahaNu / sarasaha su-sarA, mahu hou vraa| jo bhujaha pariNa khaya kAlaho ima vajjaraha, phuDu siddhkii| raNa-dhoriya ho suaho bllaalho| haya-cora bhae, Nisi bhaviyagae / jAsu bhiccu dujaNu-maNa-sallaNu pahariTTie, citt'tu-hie|| khattiu guhila uttu jahiM bhullaNu / ghattA : - tahiM saMpatta muNIsaru jAvahiM jAsuttaDa pratthai tAtahiM pecchaha NAriekka maNahAriNiyA / bhamvulou prANaMdiDa tAvahiM / siyavasthANiyasthiya kaMjaya hasthi ya akkhamuttasuyadhAriNiyA / / battA NiyaguNa apasaMsivi muNihi maMsivi jo loehiM pradurgachiyaDa sAcaveha siviNaM titakkhaNe, kAhaMsiddha ciMtayahi nniymnne| '' gaya-viSaya-samiLU puNu kai siddha so jahavaru paauNchiy||3|| taM suNevi kaha siddha jaMpae, mahamajjhaNiru hiyau kNpe| kanvubuddhicitta'tu lajjio, tkk-chNd-lkkhnn-vivjjiyo| puNa paMpAiya-devaNa-NaMdaNu, bhaviyaNa-jaNamaNa-gayaNANaMdaNu / Na vi samAsu Na vihatti kAro, saMdhi-sutta gaMthahaM prasAramo buhayaNa-jaNapaya-paMkaya chappaDa, kanyu kohaNa kayAvi diyo, maha NighaMTu kevi Nu sihyo| bhaNai siddha, paNamiu prmppu| teNa bahaNi citaMtu atyami, viula girihi jiha haya bhavakaMdaho, khujaho vi tAla halu vaMchami / samavasaraNu siriviirjinniNdho| aMdhaho vi gavaNa picchiro, gara-vara-khayarAmara samavAe, geya muNaNi bahiro vi icchiro / gaNaharu pucchiu seNiyarAe / taM suNevi jAjaya mahAsuI, mayaraddhayaho viNijjiya mAraho, NisuNi siddha jaMpA sraasii| kahahi cariu pajjueNakumAraho, pattA taM NisuNevi bhaNai gaNesaru, pAlasu saMkkillahi hiyau mamellahi majvayaNu iyaditu karahi NisuNa seNiya mgh-presh| hau~ muNivaravaMseM kahami viseseM, kantu kiMpi taM tuhuM karahiM // 3 4 tA maladhAri deu muSi-gamu isa paDaNakahAe paDiya-dhammastha-kAma-mokkhAe kaha. thaM paccakkha dhammu uksamu damu / siddha-viraDyAe paDhamo saMdhI parisamato //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 vIrasevAmandira-granthamAlA antima prazasti kaha sIhu tAhi gambhaMtami kRtaM kalmaSa-vRkSasya zAsvaM zastraM sudhImatA saMbhaviu kamalu jaha sura-saraMmi / siMhena siMhabhUtena pApa-sAmaja-bhaMjana // 1 jaNa vacchalu sajjaNa-jaNiya harisu kAmyasya kAmyaM kamanIyavRtta vRtta kRtaM kIrtimatAM kavInAM / suivaMtu tiviha vaha-rAya sarisu / uppaNNu sahoyaru tAsu avara bhagyena siMhena kavitvabhAjAM lAbhAya tasyAtra sadaiva kIrtiH 2 // nAmeNa suhaMkara guNahaM pvru| sambaNhu sambadaMsI bhava-vaNa-dahaNo sabba mArassa maaro| sAhAraNa laghu vau tAsu jAu samvANaM bhanvayANaM savaNamaNaharo samvaloyANa sAmI / dhammANurattu aha divvakAu / sambesi vaccharUvaM payaDaNa-kusalo samvaNANAvaloI, tahu aNu va maha eDa vi su-sAha sambesi bhUyayANaM karuNa virayaNo sambagalaM jo so // 3 saMviNoDa viNa kusuma saradhAru ? jaM devaM deva devaM aisayasahidaM aMgadArANihaMtaM, jAvacchahi cattAri vi subhAya suddha siddhI harathaM kali-mala-rahitaM bhavya bhAvANu mukka / para uvayAriya jaNa jaNiyarAya / NANAyAraM aNaMtaM vasuguNa gaNiNaM aMsahINaM suNiccaM / ekahiM diNi guruNA bhaNai valtha amhANaM taM praNiMda pavimala-sahida deu saMsAra-pAraM // 4 NisuNahiM chappaya kai rAya daccha / NAdaM mohANubaMdha sAruha-Nilae kiM tavatthaM praNathaM, bho bAla-sarAsaha guNa-samIha saMtaM saMdehayAraM vibuha-viramaNaM khijja dedIyayANaM / kiM praviNoyaI diNa gahi sIha / vAe sIe pavitta vijayadu bhuvaNe kanvu-vitta vicitta, caDabiha-purisattha-raMsoha-bhariDa dijjapaNaM viyaradi suira NANAlAhaM viditaM // 5 vivAhadi eDa pajjuNNacariu / kaha siddhaho virayaMtaho viNAsu ghattA saMpattau kammavaseNa taasu| aMiha hINAhiDa kAimi sAhiu amuNiya satya-paraMparaI / mahu vayaNu karahi kiM tuva guNeNa taM khamau bhaDArI tihuvaNa-sArI vAesari saccAyaraI // saMteNa hUya chAyA sameNa / dubaI-jA Niru sattabhaMgi jiNa vayaNa ghattAviNiggaya duha vinnaasnnii| kiM teNa pahUvaI cau paNaiM jaM vihaliyaNa ubayaraha hoDa pasaraNa mamjha suhayari, kanveNa teNa kiM kAyaNaho ja chahalda maNu haraI / iyrnn-kumi-nnaasnnii|| guNA puNo pautta paviyappa dharama putta mA citta / para vAiya-bAyA-haruma-chamma, guNiNo guNaM laheviNa jai lomo dUsaNaM thavA // 1 suyakevali jo paccakkhu dhammu / ko vAraha savisesaM khudo khudattaNaM pi virayaMto / so jayau mahAmuNi abhiyacaMdu, jo bhanca Nivaha kaharavahaM caMdu / muvaNo chuDa mabbhastho amuvaMto NiyasahAvaM vA // 2 maladhArideva paya poma-bhasalu, saMbhava-iva huna vigdhaM muNa (maNu ?) yANaM sepamagge lagANaM / aMgama sarasai samvattha kusalu / mA hohi kajja siDhilo virayahi kamvaM turaMto vi // 3 taha paya-raDa Niru uNNaya amayamANu suhamasuhaMNa viyappahi citta dhIre vi tejae vrnnaa| gujjara-kula-gaha ujjoy-bhaannu| parakajja parakavvaM vihAMtaM jehi uddhariyaM // 4 jo uhaya pavara pANI vilAsu amiya mayaMda gurUNaM pAesaM lahevi matti haya kamvaM / evaM viha viusaho rlhnnaasu| viSamahaNA himmaviyaM NaMdaDa sasi diNamaNI jAma // 5 taho paNaiNi jiNamai suhamasIka ko leksaha satyammeM dujjIha dujaNaM pina suhamaraM / smmtttdhmmsiin| muvaNaM suddha sahAvaM kara-mati ravi pacchAmi // 6
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha [23 jaM ki pihINa-ahiyaM viusA sohatu taM pi iyakanye / sukavitta-karaNe maNe baddhagAhu, nisisamaiviyappaha eva sAhu / ghidvattaNeNa iyaM khamaMtu savvaMpi mahu guruNo // 7 // jANiyayaM namaI kAlakkharAI, na suprau bAyaraeu svisthaaii| yatkAvyaM caturAnanA'janirataM satpadyadAnasvakaM / paya-cheu-saMdhi-viggahu-samAsu,maNi phurahana ekkavi maha-payAsu svaira bhrAmyati bhUmibhAgamakhilaM kurvan balazaM kSaNAt / chaMdAlaMkAru na bujhiyau, nigdhaMTu takku dUrajhiyau / tenedaM prakRta caritramasamaM siddhana nAmnA paraM, navi bharahu sa vu vakkhANiyau,mahakai kiu kavu na jANiyau pradyumnasya sutasya karNa sukhadaM zrIpUrva devadviSaH // sAmaggi na ekka vi maj pAsi, uttarami keva sabu rAsi / (thAmera prati saM0 1577 se aura pharukhanagara prati mAhiya sai sAhuvisaraNa maNU, iya cittavaMtu thiu ekku khaNu saM0 1917 se) kalahaMsagamaNa sasibiMba-vayaNa , vilulaMta-hAra-sayavatta-nayaNa / 16 pAsaNAhacariu (pArzvanAthacarita) kavi devadatta AdibhAga-: siripAsanAha-carie cauvamAphalebhaviyajaNa-maNaNaMde muNidevacauvIsavi jiNavara diTTaparaMpara, vaMdavi muddhdidi-rhit| yaMdaraie mahAkavve vijayA sNdhii|| vara-cariupaNidaho pAsajiNivaMho NisuNijjau vaIyarasahiu // antibhAgaHvaMdavi jiNaloyAloyajANa, dubaI- desiya gacchi sIlaguNa gaNaharu, attIda-praNAgaya-vaTTamANa / bhaviya srojnesro| puNu siddha ayaMta mahAjasaMsa , zrAsa sumbu-rAsi-avagAhaNu, jo mokkha-mahAsari-rAyahaMsu / siri sirikitti munnivro| Airizra suaMbuhi-pAru-patta, taho parama muNiMdaho bhuSaNa bhAsi, siddhabahu kaDakkhaviNihiya vicitta / saMjAu sIsu taba-teyanAsi / ujmAya parama-pavayaNa-pavINa, nAmeNa pasiddhau devakitti, bahu-sIsa sunimml-dhmm-liinn| puNu sAhu mahavvaya-bUDha-bhAra, bAvIsa-parIsaha-taru-kuThAra / taho sIsu taveNa ameyateu, paMcavi parameSThi mahAmahalla, guNanAu jAsu jagi maunideu / paMcavi nimmacchara-moha-malla / gibvANa-vANi gaMgA-pavAhu, paMcami kahiu dayadhammu sAru, paricatta-saMgu tavasiri-saNAhu / paMcahami payAsiu-loya-cAru / taho mAhavacaMdaho pAya-bhattu, paMcahami na icchiu duvihu saMgu, pAsIha suyAyaru sIsa buttu / paMcahami nirAuhu kiubhaNaMgu / nizAhiya-vaya-bhara abhayaNaMdi, paMcahami bhaggu-iMdiya-maDappu, niya-nAu lihAviDa jeNa caMdi / (cahi kiu-Nivisu-visaya-sapyu / isa dusama-kAli kuMkaNa bajeNa, paMcavi parikaliya-asesa-vijja, DollaMta dhammu thiru-kayau jenn| paMcavi niva-niya-guNa-gaNa-sahijja / te dikkhiu vAsavacaMda sUri, paMcahami kaliDANaI samaggu, meM nihiu kasAya-caukku-cUri / paMcahami payAsiu mokkha-maggu / bhaviyaNa-jaNa-nayaNANaMdirAI, ghattA uddhariyaI je jinn-mNdiraaii| paMcavi guruvaMdavi maNipahiNaMdavi jiNamaMdire muNi acchaha / taho sIsu jAu muNi devacaMdu, payauttha-maNohare akkhara-DaMbare sukavittaho maeu gacchaha // 1 // avilaMba vANi kaba kumupryNdu|
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 vIrasevAmandira-granthamAlA rayaNattaya-bhUsaNu guNa-nihANu, aNNa maNaI rasamohiya cittii| aNNANa-timira-pasaraMta-bhANu / lakSaNa-chada-rahiu hINAhiu, gudija nayari jiNa pAsahammi, na muNaMteNa ettha kira sAhiu / niva saMtu saMtu saMjaNiya-sammi / taM mahu~ khamahu vibuha-ciMtAmaNi, aha aja niyavi pAsaho carittu, satta bhaMgi naya-pavara-payAsaNi / ambhatthi vi maviya jaNehi vRtta / jAMtai loyasihara-puravAsaho, chaMdAlaMkAra-laliya payatyu, kamaTha-mahAsura-dappa-viNAsaho / puNu pAsacariu kari pAyautthu / cau-bhAsAmaya-sAvaNa-caMdaho, ghattA aisayarvataho paas-jinnNdho| teM tahiM guNa gaNahari goMdija puravari NivasaMtaha pAsaho cariu pattA muha-kuhara nivAsiNi bhuvaNubbhAsiNi kupaya-kupattha-kunaya-mahaNi akkhara-paya sArahaM pratthaviyArahaM sulaliya chaMdahiM uddhariu // 12 // sA devi sarAsaha mAyamahAsai devayaMda mahu~ vasau maNi // 13 // dubaI siripAsaNAha-carie cauvaggaphale bhaviya jaNamaNANaMde pAsa-jiNiMda-cariu jagi nimmalu phaNi-nara-suraha gijjii| maNidevayaMva-rahae mahAkave eyArasiyAimA saMdhI samattA // phuDa saggApavagga-phala pAvaNu khaNu na vilaMbu kijje|| (mere paitaka zAstrabhaMDArase saM0 1546 kI khaMDita pratise) aNu diNu jiNa-paya-pomahi naviyahaM, 15-sayalavihi-vihANakavva(sakalavidhi-vidhAna-kAvya) kavi nayanandI gaMtha-pamANu payAsami bhaviyaha / zrAdibhAga:nANA chada-baMdha-nIraMdhahi, dhalava-maMgala-NaMda-javavaha-muhalaMmi siddhathavi, pAsacariu eyAraha saMdhihiM / paraloya-harisu ba-saMkamiu-saggAu jiNu / pauracchahi suvaNNarasa ghaDiyahi, jayau purima-kalyANa-kala suva zraha NaM siddhi-baha-vimala doni sayAI donni paddhaDiyahiM / muttAvalihi Nimitta suha suttie |piykaarinnih sippihi cauvagga-phalaho pAvaNa-paMthaho, mutiu khittu // saI caubIsa hoMti phuDa gaMthaho / jiNa-siddha-sUri-pADhaya savaNa, jo naru dei lihAviu dANaI, paNaveppiNu gurubhttie| taho saMpajjai paMcaI naanniN| Nosesa vihANa NihANa phuDa, jo puNu vaha sulaliya-bhAsaI, karima kavva miy-sttie|| taho pugaNeNa phalahiM savvAsahaM / payAsiya-kevalaNANa-moha, jo payaDatthu kare vi pauMjai, praamr-viNdrviNd-pboh| so saggApavagga-suhu bhujaha / viyaMbhiya--pAva-tamoha-viNAsa, jo pAyaba ciru niyamiya maNu, NamAmi ahaM parahaMta viNAsa / so iha loi loha siri bhAyaNu / NirAmaya-mokkha NahaMgaNa-lINa, diNi diNi maMdiri maMgalu gibAi, kayAvi Na vaDivya ho parihINa / nacca kAmiNi paDadu pavajjA / kalaMka-vimukka jagattaya-vaMda, nippajahiM bhuvi samvaI sAsaI, NamAmi susiddha praNovama cNd| duhu-dubhikkhu-mAri-bhau naashN| alaMdha mahaMta khamAsuNi saraNa, aNNu vijaM maiMkabbu karataI, athagya-mahArayaNAvali-puSaNa /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha pauna paUriya cittahilAsu, sukomala-Nimmala-vANi-vilAsu / tumaM kuru kiMpi kavitta maNichu, samAmiNa jaMkaNA iha dicha / tiNaM bhaNiyaM Na kahattu muNemi, prayANamaNo bhaNu kAI karemi / paraM mahu bhaTTa guNAhu sajevi, va laDU pasiddhahi siddhahi tevi / Na devahi dANava-vidaha patta, asesa-guNAyara-acchaDa-batta / guNekku vi kathavi pAviDa jeNa, paiMpai so eyaNaMdI teNa / mae puNu aMguli ujmAya tAsu, paNAmau me guNalesu viNAsu / pattA-para-jiMdA Nihale salaThaNu saDhavaDha rattANi TThiya / kalivaMDala bhaTTa vi guNagaruva maImuevi kasu saMThiya // 3 // paTTiya-saMjama-bala-suruda, NamAmi gaNesa ghiir-smuddh| mahabbaya-sela-sarovari-thakka, vicitta-maUha-NisubhaNi-sakka / disAsu paNAsiya-vAi-gaIda, NamAmi uvajjhaya cAru-maiMda / pamAya-vivakkha-viyAraNa-dakkha, samIhiya-siddhi-puraMdhi-phaDakkha / parIsaha-gujmi-Nibaddha-sarIra, NamAmi prasesavi saMjaya-vIra / pattA-iya parama paMca parameTTi pahu paNaviya puraNa payAsahi / viyriy-vis-vishr-jnnn-nni..........||1|| darisiya suvaraNa-guNa-gaNa-salagghu, muttAlaMkarita mahAmahagghu / NaM vasuha-vilAsiNi-hiyaya-hAru, atthIhAvaMtI visaya-sAru / pAMDavakkha-pakkha-payaDiya-girohu, siMgAra-vilAsa-visesa-sohu / tahiM sukA-kahA iva citta-hAra, eyarI-cauvaggaNa-dharaNa-dhAra / tahiM sarasai-kaMThAharaNu deu, raNa-gamallu bhAlI-sameDa | vihuyaNa-NArAvaNu-bhuzraNa-bhANu, paramesara asthI jaNa-NihANu / pammAravaMsa-gayaNekkacaMdu, jayasiri-NivAsa bhUvaha-yariMdu / taho NemiNAmu Thakkura garichu, sapurANa-puNNa-paMjuva jaNichu / tellAkka-kitti kAmiNihe dhAmu, supasikhaMDa va? vihAru NAmu / mahimANiNI he maDaDU va maNichu, kArAviu kittaNu teM garicha / maNu jaeNavakku vAmIu vAsu, vararui vAmaNu kavi kaaliyaasu| kohalu vANu mayUrasUru, jiNaseNa jiyAgama kmbsuruu| vArAyaNu varaNAu vi viyachu, siri harisu rAyaseharu guNaTcha / jasaiMdhu jae jayarAmaNAmu, jayadeu jaNamayANaMda-kAmu / pAlittau pANiNi pavaraseNu, pAyaMjali piMgalu viirsennu| sirisiMhanaMdi guNasiMhabhadda, guNabhaha guNila samaMtabhadda akalaMku visamavAiyavihaDi, kAmadu ruddu govinda dNddi| bhammuha bhAraha bhAruvi mahaMtu, caumuhu sayaMbhu kai pupphayatu / ghasAsiricaMda pahAcaMdu vi viSuha guNa gaNa Nadi maNoharu / sirikumAra sarasaha-kuma-vilAsiNi-seharu // 6 // nahiM masthi sUri harisiMghu muNi jiNasAsaNa-pura-toraNu / pAesi-taraMgiNi-mayaraharU, tasiri-bahu-maNa-coraNa // 2 // samovi NivaThTha Niyacchivi teNa, muvINayadi pasaraNa-maNeNa /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 ] ima araNa jete kase lalAmA, guNAlaM kiyA kitti-kaMtAMhirAmA / yA cAyaM bharataM kasaM visaM guNaM kevalaM majmarya taM saDharsa | jidissa NiggaMtha-paMthaMni lIyo, payAsemi cAyaM kahaM gaMthahIyo / rAmo bhaDhata' jeNaM susiddha, paNAle gANaM madUre zisiddha / samuppaNiyA majmiNo kavvasattI, bhae vigguNatte kitI / alaMkAra - saralakkhA desi chaMda, yA lakkhemi satyaMtaraM zratthamaMdaM / paraM lakkhayo ramma bhAI kaNiTTo, alaMkAravaMto vi satyaM hahaTTho / huDa dekhi so videsaMtarAle, paiTTho yA aise kaise visAle / visaMbaMdha sura subuddhIi vaNyo, yA jANAmivAyA-vilAso pavarayo / yA bujjhemi kantrassa grAmaM pijuta, iseUyA tA sUriyA te ahaM tuma sajmA kavitI pahAuM, payAmi bhujaMgappayADaM / ghasA jo cAru cAu yAra- jamma ra iya piTha muNi hasaghu jAma, paDijaMpa muNi yadi tAma / ciru kaha sarasaha karaNAvayaMsu, sukaita-sarovara-rAyahaMsu | vIra sevAmandira-pranthamAlA cAra haDi guNu su kaittaNu yA payAsaha | dullahu lahavi bhava sAyari so yAsaha // 7 // x X X pacaksa-parokkha-pamANa- zIra, X - tarala-taraMgAvali - gahIra / vara- sattabhaMgi- kallola- mAla, jiyA - sAsaNi- sari-mmila - susAla / paMDiya-cUr3AmaNi vibuha- caMdu, mANikaraNaMdi uppala kaMdu / dibuddhi kaThiNa kaMTaya-pabaMDa; to tuhu~ huDa sIsu guNattha DaMDu / tabbhUDa- vimala sammanta-sadalu, sayala - vihi-gihANu sukavva kamalu / aana-micchanta tamoha- dosu, dhammastha-kAma-maNIya-kosu / saMkAiba - malasaMgama - virAmu, daya-ramma-ramA- rAmAhirAmu / sAvaya-vaya-haMsAvali-viyAsu, parameTThi - paMca- parimala - payAsu / kevala siri-kAmiNI kama-vilAsu, saggApavarga-suha-rasa-payAsu / muNi-dAyA kada-mayaraMda varisu, buvA-mahuyara-maNa-diyA- harisu / dhattA haya kabbu kamalu komala karaha, jo laMkAru sa kaNyAhaM / so siddhi puraMdhi maNu harai, kavaNu gahaNu surakayaNAI // 11 // X X X X muNivara- yadi saMNibaddha pasiddha, sayala vihi-vihANe ettha kanye subhacye / suhara subaha cAI vayayAgullAsajutto, jaliya-payara uto prAimo saMdhi butto // 1 // x X X X sirI bhoyaeva dhArAurehi, kanva viNoeM pracchada / mumi ema harisiMdhu taho, yadi eva supayAsaha // 1 pAraMbhi vi. kambu mamaMtae, pura paTTayA pasudda karmataeNa / yadi mubiMdu mohi rammu, vandhI Nicchiu lacchi - dhammu / ahiM vaccharAu puNu putravadhu, hutara puha Isaru sUdravatthu / hoeppiNu vatthae hari maeDa, maMDala vikkama iccu jAu / ' vakkamaklu rAyo piyAru, guNavaMtaDa gari-guNa-piyAha // bAiya kaMcIpura virata, ahaM bhamahaM bhabbu bhantihiM panta | jahiM vallaharAeM vallaDeya, kArAviDa kittaNu dulheya /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [27 jiNa parimAlakiDa gacchamANu, antimabhAga:NaM keNa vibhiu sura-vimANu / muNivara-NayaNaMdi-sapibaddha pasiddha, jahirAmaNadi guNa-maNi-NihANu, sayalavihi-vihANe etya kanve subhagve / jayakitti mahAkitti vi pahANu / ariha-pamuha-sutta-vRttu mAgahaNAe iya tiSiNa vi parimaNa-maI-maiMda, paNiu phuDa saMdhi aTThAvaNaM samotti // micchtt-viddvi-moddnn-iNd| saMdhi // (prati bhAmera bhaMDAra,saM. 1580) pattA 18 aNuvaya-rayaNa-paIva (aNuvata-ratna-pradIpa) sivapura gacchata tihuyaNaho NaM gyaNattaya sohaNa / -kavi lakSmaNa, racanA kAla saM0 133 pAdibhAga:darasiya ahavIreM gaNaharu, kalikAla ho paDibohaNa // 3 // rAmaNaMdi pattiDa maNiTThaDa, Nata Na jiNe siddha pAyarie pADhae ya pamvaide / aNuvaya-rayaNa-paI satthaM vucche nnisaameh| jahiM jithaM samaMsi vi ziviThThaDa / tahiNie vi bhanvAhiNaMdiNA, iha jau~NA-i-uttara-taDattha, sUriNA mhaaraamnnNdinnaa| bAlaiMda-sIseNa jaMpiyaM, maha Nayari rAyavaDiya pasatya / dhanA-kaNa-kaMcanA-vaNa-sari-samiDa, sayata-vihiNihANaM maNappiyaM / dANuelapakara-jaba-riddhi-siddhi / kaha diNAI pAraMbhiu puNA, kimmIra-kamma-Nimmiya ravaNya, kiis-vitttthse-citt-dummnno| shn-stornn-vivih-vnnnn| ta suNevi Nayadi bolvAe, paMDura-pAyAruNNai-sameya, maNu kariMda-karaNeba ddolle| nahi sahA piraMtara-siri-nikeya / rahae kanve iyabhattiNijjharA, cauhaha caccaruhAma jatya, kAsu satti behAvaye parA / maggaNa-gaNa-kolAhala-samaya / kahA tAsu so bharahariddhae, jAhiM viSaNe vivaNe paNa kuppamaMDa, vara varADadese pasidae / jahiM kasimAhi vicca pisNddi-khNdd| kitti-jaDicha-saramaha-maNohare, micicca-pANa-saMmANa-soha, vADagAmi mahi mhin-sehre| jahi vasahi mahAyaNa suddh-boh| jahiM jiziMda-hara-paha-parAjiyA, vavahAra-cAra-siri-suda-khoya, caMda-sUra Ahe jaMta bjiyaa| viharahiM pasaravA cavaraNa boss| tahiM jilAgamuccaya alevahi, jahiM karAyacUDa-maMDalA-vilesa, vIraseNa- jiseNa devahi / siMggAra-sAra-kaya-niravasesa / gAma dhavala jayadhavala saya, sohamA-lagga-jiga-dhamma-sIla, mahAbaMdhu tiriNasidata siva-pahA / mAzizi-Niva-paha-vaya-vahaNa-vIna / virahajya bhaviyahaM suhAviyA, mahiM paraNa-paUriya-paena-sAba, siddhinamaNi-hArAcca dAviyA / NApara-parehiM bhUsiya visAva / suMdarou ahiM kavi dhAMjaDa, thiyajA biMdujjana jaNiya-samma, isa sayaMbhU bhuvaNaM pirNjr| kaDaggi-thayAvavi-rU-dhamma / pattA-savasiri-sarasai-kaMThAharaNa siddhatiya viksaahiN| pau-sAluNNaya-toraNa-sahAra, bahihimi tehi pathariya sahahiNa jiNu tiSaNa rAhira bahiM sahahiM ley-sohkh-vihaar|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 vIrasevAmandira-granthamAlA jAha dAvaNagaNa-bAha-pama-chatta, nAvaraNa-purANa-dhaNa-lola-citta / nahiM caraDa cADa kusumAja meDa, dujjaga-sakhuda-khala-pisuNa-echa / Na viyaMbhahi kahimi ya dhaNa-vihINa, daviNaDDha pihila para dhmm-liiy| pemmANuratta parigaliya-nAva, mahiM vasahi viyakkhaNa maNuva samva / bAvAra samva jAhiM sahahi Nicca, kaNayaMvara-bhUsiya-yamizca / taMbola-raMga-raMgiya-dharagga, jahi rehahiM saarunn-syl-mgg| tahiM garavai bAhavamalla-eu, dArida smuttaarnn-s-sedd| karavAla-paTTi-vipphuriya-jIhu, riu-daMDa-caMDa-suDAla-sIhu / mAha-visama-sAha sudAma-dhAmu, ghau sAyarata-pAyaDiya-NAmu / gANA-lakkhaNa-lakkhiya-saroru, somujjala sAmuddaya-gahoru: duppiccha-miccha-raNa-raMga-mallu, hammIra-vIra-maNa-naTha-sallu / cauhANavaMsa-tAmarasa-bhANu, muNiyaha na jAsu bhuya-bala-pamANu culasIdi-khaMDa-viraNANa-kosu, chattIsAuha payaDaNa-samosu / sAhaNa-samuha bahuriddhi-rida, ari-rAya-visaha-saMkaru pasiddha / ubvAsiya-paramaMDalu dasiya maMDalu kaas-kusum-sNkaas-jsu| pAliya-khattiya-sAsaNu parabala-tAsaNu tANa mNddl-ubbaasnnu| chana-kula-bala-sAmatthe NIha-Nayatthe kavaNu rAu umiyai tasu maha-jasa-pasara-payAsaNu Nava-jala-harasaNu duraNaya-vitti-pavAyaNa Niya-kula-kaharava-SaNa-siya-payaMgu, taho paTTa-mahAevI pasiddha, guNa-nayaNAharaNa-vihUsiyaMgu / Isarade paNayaNi paNaya-viddha / pravarAha-valAhaya-palaya-pavaNu, Nihilate ura-majmae pahANa, maha maagh-gnn-pddidienn-tvnnu| ziya-paimaNa pesaNa-sAvahANa / dumbasaNa-roya-pAsaNa-pavINu, sajjaya-maNa-kappa-mahIya-sAha, kiu akhaliya-sujasa mayaMku miinnu| kaMkaNa-ke uurNkiy-subaah| paMcaMga-maMta-viyaraNa-pavINu, chaNa-sasi-parisara-saMpuNya-vayaza, mukka-mala-kamala-dala-sarala-payaNa / mANiNi-maNa-mohaNu mayarakeDa, pAsA-siMdhura-gaha-gamaNa-jIla, nniruvm-avirl-gunn-mnni-nnike| baMdiyaNa-maNAsA-dANa-sIla / riu-rAya-uratthala-digaNa-horu, parivAra-bhAra-dhura-dharaNa-satta, visumuNNaya-samara-bhiDaMta viiru| moyaI aMtara-dala-laliya-gatta / . khagAggi-hiya-para-cakka-vaMsu, chaIsaNa-cittAsA-visAma, vivriiy-boh-maayaa-vihNsu| cau-sAyaraMta-vikkhAya-NAma | atuliya-dhana khala-kula-palaya-kAlu, ahamalla-rAya-paya-bhatti-jutta, pahu-paTTAlaMkiya viul-maalu| avagamiya-Nihila-viraNANa-sutta / sartaga-rajja-dhura-diNNa-khaMdhu, Niya-padaNAhaM ciMtAmaNIca, sammANa-dANa-yosiya-sabaMdhu / Niya-dhavalaggiha-sarahasikhIva / thiya-pariyaNa-maNa mImatsaNa-dacchu, pariyANiya-karaNa-vilAsa-kagja, parivasiya-payAsiya kerakacchu / rUpeva jitta-suttAma-bhajja /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaMgA-taraMga - kallola -mAla, samakitti - bhariya - kakuhaMtarAja / kalayaMThi-kaMTha-kala-mahura-vANi, guNa garuva- rayayA- uppatti-vANi / rirAya-visaha saMkaraho siTTha sohagga- lagga gorivvadiTTha / pattA - tahiM pure kai-kula-maMDalu, duNya khaMDa micchanta tti yA jinsaDa / supasiddha kaha lakkhaNu, boha - vikkha para-maya- rAya yA chittaDa // 4 // ekkahiM diye sukai pasaraNa-cittu, AiMsa sejjAyale jhAiyai saddatta / maha bohara dhaDa garuya- savisu, buhayaNa bhanvayAhaM jaNiya-harisu / kara-kaMTha-karaNa pahiraNa prasakku, - dara maI te sajoru thakku / mahu su-kaita vijjA-vilAsa, buhayaNa-muha-maMDa sAhilAsu / zrANaMda-layAharu amiya-roya, yA viyAga subAiyA ittha ko vi / mahaM suha-kamma-pariyaha sahAu, uggamiDa sahigvaDa dui-viddAu / emeva kattA-guNa-visesu, parigala Nicca mahuNiravalesu / keNuppAeM ajjiyAM dhammu, phijjai ucAu iha bhuvaNi rammU / pAiyaha dhammu-mANikku jeya, sahasA saMpadda suddha maNeya / dhammeNa rahiu ra jammu baMbhu, iya ciMtAlu kaha-cittu raMbhu / kiM kuyAmi ettha payaDami ucAu, jeM lagbhadda purANa- pahAva-rAu / maNe bhAi mANu sui-velli kaMdu, -dala- bisAe zilici daMdu | - bhira- ziddANaMda-bhuttu saMveiya-maNu jA sija sutta / tA suitari susama pasarA, nisAsa- jakkhiriNa tammi pakSa / jainaprantha-prazastisaMgraha pattA vAhArau tAi ha sudda - sahAva, kai-kula- vilayAmata galiya-gAva / jiNaM- dhamma- rasAyaNa- pANa-vitta, tu dharaNa parisu jAsu citta / ciMtA-killesu jaM tumha bappa, taM tajivi sajjaddi maNa- vithappa / zramalla-rAya-maddamaMti suddha, jiNaM sAsa-pariNaya guNa pabaddha / kaNhaDu-kula-kairava- seya- bhAlu, pahuNA samajja sabba pahANu / sammata baMtu bhAsaNyA bhavvu, sAvaya-vaya- pAlaNu galiya-ganvu / [ 26 so tumhama-saMsa jaNiya-duhaMsau giraNAsihadda samuccaDa / supayAsi kaita tumha pahuttaNu, ji-dhammula ucca // 5 iu muNevi mayyasi dilahi baMdu, iha kajje ma sajjayA hohi maMdu / saho yA meM virayahi payaDu bhanchu, sAtraya-vaya-vihi- bittharae-kambu / i pabhaNevi bhaMjivi maNa mahatti, gaya aMbAdevI yaya thatti / pari galliya vidyAvari gosu buddhu, kai - lakkhagu saMjama - siri- visuddha / jiNu vaMdivi ajjivi dhamma- rayaNu, kAya maNe lAlastriya-ya / muhu muhu bhAvai jaM syaNi vata i aMbAdevie bhaNi pavitta / tama lIDa e havai kayAvi suragu mahu maNa ciMtAsA-dhavakhu puechu / gaMjoritjaya- maNu lakkhaNu bahUu, soyarIDa kaSva karaNAyArUDa / yi ghare patau vA gaMdha-hatthi, maya-matta puriya muharUha-garbhAsthi / casi huDa sa-sara dasa - dili bharaMtu, 1. bhaNu ko yA paricchadda to turaMtu /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlA suppasaNNa-rADa gharaha tavA, bhayukavaNu duvAra-kavADa deha / avamiya vaya liyA cAturaMga, dhaNa-kaNa-kaMcaNa-saMpuNNa cNg| ghara samuha eMta pecchi vi savAra, bhaNu kavaNupaNa jhapaDa duvaar| citAmaNi-hADapa-nivaha-jaDiDa, pajahA kavaNu saI hty-vddidd| ghara-ragguppaNNaDa kapparukkhu, jale kavaNu na liMcA jaNiya-sukkhu / sayameva patta vaha kAmagheNu, pajjahai kavaNu kaya-sokhaseNu / cAraNa-muNi tee jitta-bhavA, gaya gAu patta kirakoNa bbd| peusa-piMDa kare pattu bhanbu, ko mugraha nive (iya)-jIviyantu / maha vijjakkhara-guNa-maNi-NihANu, pavayaNa-vayaNAmaba-paya-pahANu / ghara-dhammiya-gara-maNa bo] gatyu, vara-kANA viraiu paramu satthu / emeva lava-maha-puNNa-bhavaNu, avagAha yaha dhImaMtu kvnnu| tahA abhayabAlu taNuruhava hUDa, baNi-pakiya-mAlayana-kaTa garavaha-samajja-sara rAyahaMsu, mahamaMta-dhaviya-carahANa-vaMsu / so abhayavAla-NagNAhanajja, supahANu rAya-bAvAra-kajja / jiya-bhavaNu karAyaDa tesaseDa, keyaavli-jhpiy-trnni-teu| kUDAvIDaggAiNA vomu-kalAhoya, kls-klvitti-somu| caDa sAlau toraNu siri jaNaMtu, para-maMDava-kiMkiNa-gaNa-mAtu / deharUhu tAsu siri sAhu sonu, jAhaDa-gariMda-sahamaMta-potu / iha mahiyale so ghaNTa , puNNa-pauNyA jasu thAmeM supasAhami / citaDa lakSaNa-kaNA, sohaNa-mahaNA kamva-zyaNu NivAhami // 6 // iha caMduvADu jamuNa-taratyu, iMsiya-visesa guNa-viviha-vasya / paDa hA-saha-dhara-siri-samiDa, ghau baravAsiya-jaNa-riddhi-rin / bhUvAlu tattha sihi marahavAlu, biya-desa-gAma-para-rakhavAlu vahi-baMdhakaMdhu-kulamAyaNa-bhANu, halaNu puravaha sambaha pahANu / naranAha-mahA-saMgNu jabiTTa, jiya-sAsara-parivaha puNya-siddha / saMbhUyau taho rAyaho, bacchi sahAyaho paDhama jaNa maNANaMdaNu / siri ballAlu garesara, veM jiya-saru suddhAsau mahaNaMdaNa // jo sAhu soDhu tahi pura-pahANu, jaNa-maNa-posaNu guNa-maNi-NihANu / taho paDhama putta siri rayaNavAlu, bIpaDa kaehaDu mahiMdu-bhAlu / so supasidau malhA-tarAu, tassANu maNA jiu subarUDa (1) / uddhariya jiNAlaya-dhamma-mAra, jiNasAsaNa-pariNaya-pariya-cAru / gaMdhovaeNa diNa diNa pavit, micchatta-vasaNa-vAsaNa-virattu / arirAya-gAi-govAla-jja, ballAlaeva-pAravahaMsamajja / samvahaM sambesaha rayaNa-sAhu, vAvaraI bAramgalu citta-gAhu / sivadeu tAsu huu paDhanu sUNa, siri dANa (vaMta) Na gaMdha-thUNa / pariyANA Nihila-kalA-kasAra, viNNANa-visesujjala-sahAu / maha-mahA-paMDita vi (3)-siyAsu, avgmiy-nnihis-vijjaa-visaasu|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha- prazastisaMgraha paTTAhibAra saMpuraNagata rae kaMtu (kaNNA) dANiNA suddha'kattA, jahAsaraNa bhavvassa sammatta-vittI viyaliya saroya- saMkAsa-vattu / Ayukkhae so siri rayaNavAlu, gaDa saggAlae guNa-gaNa-visAlu / aso pacchara huDa sivaeva sAhu, piu-paTTi baTuDa galiya-gADu / ahamalla - rAya-kara-vihiya-tilaDa, mahayA mahiu guNa-garuva- liu / ghatAtAsu sukkhA vihiya kulakkama aNugAmiNa taha jaNamaDiyA tahi huva ve gaMdaNaNa yathAyaMdaNa harideu ji diurAu hiyA || X X X X antima bhAga siri laMbakaMcu-kula-kumuya - caMdu, karuNAvallI-vaya-dhavA-kaMdu / jasa-pasara - pariya-boma-khaMDa, yahi vimA kulisa daMDa / ghetA avarAha-bala hiya-palaya pavaNu, bhavvayaNa vayaNa - siri-sayayA-tavaNu / so sAhu paTTi ANi seDa, sideu sAhu kula-sa-keu / jo karaDDu pubvuttaDa purANa paDattaDa mahiM maMDala vikkhAya hava malla-paridaM mAsA dadu maMtattaNa bhAya // 8 // piyA tasya saMllakkhaNA lakkhaNaDDhA, gurUyAM para bhakti kAuM viSaDhAM / sa- bhatAra - pAyAraviMdANugAmI, gharAraMbha-vAvAra saMpurANa-kAmI / suhAyAra cArita- cIraMka- juttA, suyA gaMdhodayaM pavittA / ummUliya-micchantAvapIDa, jiyA varacyA virayaNa - viNI / H daMsaNa-rmANa bhUsaNa-bhUsiyaMgu, tajjiya-para- somaM timi -pasaMgu / pavayaNa- vihANa paDaNa-samosu, Niruvama-guNa-gaNa-mANikaka-kosu / saparyADa - parapayaDiyA zraNiMdu, dhaNa-dANa-dhaviya-vaMdiyA- biMdu | saMsArADa - paribhramaNa bhIha, jiyA kaNvAmaya-posiya-saroru / sa- pAlAya kAsAra sArA marAnI, kivA dANa-saMtoliyA baMdiNAlI / pasaNyA suvAyA pracaMcela-cittA, rAma (ramA) rAma - rammA mae vAla NittA (9) / khakhAgaM muMhabhotha-saMpuSNa-juhA, puraggo mahAsAha soDhassa suNDA / guru-deva-pAya- puMDariya-mansu, viNayA laMkiya-traya - sIla- jusu / dayA- vallarI-meha mukkaM budhArA, sattattaNe suddha sobhAvabArA / jahAM caMdracUDAgAmI bhavANI, jahA sabvayehiM savaMga-vANI / mahasaha lakkhA tahu pANaNA hu, pura- parihAyAra- palaMba - bAhu / kahaDu vaNiva jaNa -suppasiddha, ahamalla-rAya-mahamati riddha / to paNaya vaseA viyakso, mahamaiyA kahayA lakkhaNeNa / hA gota- hAriyo raMbha rAmA, raMgA' dANavArisa saMpuNyakAmA / jahA rohiNI zrosahIsassa sarAyA, mahaDhI sapuNNassa sararasa rayaNA / hiMsayaNasma sAhA jahArUvamIsA (1) / jahAM jAyAI kosalesassa sArA, kuNIyassa maMdANI teyatArA / sAhulaho ghariNI jaitA - sue, sukaitayaguNa-vijjAjueya / jAyaMsa- kula-gayaNa - divAyareya, aNasaMjamIhiM bihiyAyasya / jaMhA sUriyo muntiveI maNIsA iha aNuvaya- rayaNa- paI kambu, virayaDa sasanti parihari vi gabbu / [31
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32] vIrasevAmandira-pranthamAlA pattA (61) bAhubalideva-cariu (bAhubali-carita) jiNa-samaya-pasindvahaM dhamma-saddhihaM vohaNatthu mhsaavyhN|| kavi dhanapAla / racanA kAla 1954 iyaraha mahaloyahaM pakSiya-mohahaM prisesiss-hiNsaavyh| prAdibhAga: siririsahaNAha-jiNa-paya-juyalu, mai amuNate akkhara-visesu, na muNami pabaMdhu na iid-lesu| paNavivi NAsiya-kali-malu / sahAvasadu Na vihatti pratyu, puNu paDhama-kAmaevaho cariu, mAhAsami kayamaMgalu / dhittaNeNa maha rahau satthu / dujaNu sajjaNu vi sahAvarovi, sAya-bAya-vayaNaM darisaMtI, mahu mukkhaho dosu maleu kovi| duvih-pmaann-smujjl-nnettii| paddhaDiyAvadhe suppasagaNu, patrayaNa-vayaNa-saNa-gira-komala, avagamaDa atthu bhabvayaNu tayaNu / saha-samUha-dasaNa-sohAmala / hoNakkharu muNevi iyaru tasthu, sAlaMkAra-ahara-paDaNAvai, saMthavaDa eMNu vajjevi aNatthu / paya-samAsa-bhAlukha-dalu bhAvaha / jaM ahiyakkharu matsA-vihAu, gaNa cau-NAsA-su-pariTTiDa, taM pusau muNi vi jaNiyANu raau| do-uvamoya-savaNajuu-saMThiu / saya duriNa cha uttara prasthasAra, viggaha-taNa-rehAgali-kaMdali, paddhaDiya-chaMdaNANA-payAra / Naya-juya-uraya-kaDhiNa vacchathali | bujhahu ti-saMhasa saya cAri gaMtha, maha vAyaraNuu aru jaDa duggamu, battIsakkhara shiru-timir-mNth| atya-gahIra-gAhi-sumaNo ramu / cadu-duhaya sagga pihu bihu pamANa, duviha-chaMda-bhuva-jubha-jaga-jaNaNihiM, sAvaya-maya-bohaNa suddha-ThANa / jiNamaya suttasAra mAharaNahi / teraha saya teraha uttarAla, taya-siddhata-tibali-sohAlata, parigaliya vikkamAicca kAla / kaha thalu tuMguNiyaMbu visAlau / saveya rahasavahaM samakkha, vara-viraNANa-kalAsakaraMguli, kattiya-mAsammi aseya-pakkha / laliyara karaI-kasaNa-romAvati / mattami diNa guruvAre samAe, aMga-puncha UrU-NibhaMtie, ghaTTami rikkhe sAhijja-joe / paya-vihatti-lIlaI py-ditie| navamAsa rayaMteM jayaratyu, vimala-mahAguNa-Naha-bhA-bhAsura, sammattau kama kama pahu satthu / gAva-rasa-gahira-vINa tNtiisr| dhattA himmala-jasa-bhUsiya-seyavara, . tithaMkara vayaNunbhava, vihuNiya-dubbhavajaNa-vallaha prmesri| pavimala-paMcaNANa suikaya kr| kavva-karaNa mahapAvaNa, suhasaridAvaNa,mahuuvaNau vaaesri| mA huya aNuvaya-rayaNa-paIva-patthe mahAsAvayANa supasaraNa- maha upari hoDa pasaraNa maNa moh-pddl-nninnnnaasnni| parama tevarA-kiriya-payaDaNa samAthe suguNa siri-sAhula- tiyagNa suddhiya tahaNavivi paya-jiNa muha-kamala nnivaasinni|| suva-lakkhaNa-vigie bhanna-siri-kaNhAisa-yAmaMkie gujjaradesa majmi Naya-baTTaNu, sAvayAra-vihi-samattaNo yAma aTTamo pariccheu samatomA vasaha viulu palhaNapura phnnu| 'prati saM0 1565, vIsalaeu-u-paya-pAlaTa, (jaina siddhAnta bhAskara bhAga 6, 3 se) kuvalaya maMDaNu sayaluva mAlau /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiM puravADa dhaMsa jAyAmala, riya puSpa-puri-simma kukSa / hu rAjaseTTi mittaTha, bhovaI meM da-guNa-susaTha / suhaDapaDa ho gaMda jApaDa, guru sajaNa mudhaNi vikkhAyata / ho suu huDa dharaNavAlu dharApati, paramadhya-paMkaya- rau ati / tahi tahiM jiyA-tistha emaMtaDa, mahi-bhamaMtu palhApura pataDa / siri pahacaMdu mahAmaNi pAvazu, bahusIsehi sahita yA vi rAvaNu / vAsari sari-rayayAyaha, sumaya kA suparikSaNa garu / digaNoMseM paya-paNavaMtaTha, budda dharaNavAlu vibuha-naya-bhatara / munni| diu hatyAeM, hosi viyakNu maku plaaeN| jenaprantha prazastisaMgraha maMtu demi tuhakaya matthara kara, mahu muda-vigga ghosahi svara / sUri-praya suNi madhu Adi, vieM paraca zubha maI paMDi pahiya satya guru-pura abhyAsa, huA jaya-siddhi suru- prANa vasa / ghasA - paTToM khaMbhAyacceM dhAra Nayari devagiri / micchAmaya vahutu gaNi pasaTha joiNipuri // 3 // tahiM bhavahiM sumahocchau vihimaTha, siri rayAkitti paTTe vibhava / mahamUda sAhi ma raMjiyaTha, vijjahiM bAica-mANu- maMjiyaTha guru. - mahaM kiTha gamaNu, sUripura maMdira saimijiNu / pudi caMdavADu rAyaru, vara yazAnAM mayara-haru | gAyakAya kasa vaha paTha, yA pudda ramaNi siri sehavaDa / uttaraMga dhavalu siri-kaya- kala su tahi jivaNaM bAsahara jasu / mai pi paloyaDa jiNa bhavakhu, bahu samAlaDaNaM sama-saraNu / sira aru biMbapuNu maMdira, appADa garihau biMdiyaDa / ho ki sikliMga yaI, viDaMgaI ki suhi saMgama / bho bho paramappatha tuhuM saraNu, mahuNAsau jamma* jarA-maraNu / 33 ghattA mu.vara caraNa maMsiyahUM, acchami jAtahiM eka khalu / tApata viri saMghAhivaha diu vAsaru sucaNu // 4 // jAyava-vaMsa pahi-uhu-pahu, mAsi puri supasiddha jamaharu / taho dala gokaraNu saMkhAya saMbharirAya maMti bATa | to suTa somaeDa somAyaNa, kRSNanagada dinyacAvayan / ho pemasiri bhajA viklAiya vaya-yama-kSa-guNehiM vihAya / ehiM sasa pusa saMjAiya, jiyA free taca viksAiya / paDhamu sAhaM daya-valI surataru, saMghAhiu NA meM ghAsA haru / jo divahADiya cAu pasiddhaDa, yaha bhaMju ziva maMta-samiddhau / puNu bIDa - parivAra sahoyaru, vijJayaMki harirAya maNoharu / tar3abaDa sura palhAu salakkhaNu, saMjAyata prAdiya- sajjaNu / puNu turiyaDa maharAu visuddha guNa-maMDiya-ta huDa jasa luDDa / paMca bhAmarAu mehAvaru, chaDa tathA grAma- rayaNAyaru / satamu sayala-baMdhu-jaNa-trAhu, :
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 vIraseSAmandira-granthamAlA saMtaNu-yAma-jAu-ai-dullahu / ehi sattahiM suyahi pasAhiDa, somaeu gaM bayahi jivAhita / jo paDhamaDa NaMdaNu vAsAharu, sayana-kalAlaTa saMkaNa-sasaharU / pekleviNa sAraMgaNariMdeM, baahu-vaann-kul-khrv-deN| rajja-dhurAdha NiyamaNi jANivi, maMti-payammi uviDa sammANivi / appivi desu-kosu-aNu-pariyaNu, bhujai rajjoksa-Niccana-maNu / sosumaNu-guNAyaru buhu-vihiyAyaru dukkhiya-jaNa-yava-kappavaru jiyA-pava-paMkaya-mahuyaha sirivAsaharu jApacchaha nahiM duriya-haru tA pekvavi paMDiya dhaNavAle, vihasivi pamaNi buddhi-visaaveN| bho sammatta-rayaNa-gyazAyara, vAsaddhara hriraay-shoyr| viNayaM-guNAlaMkiya himmacchara, pNddip-jnn-mnnrNjnn-kocchr| karivi paTTa manvajaNu-rajiDa,. .. je tivyayara-gotta bhAvajjiu / bhaeNauM tuhaM gurubhatti-kayAyara, maha-suha-kitti-varaMgiNi-sAyara / jiyavara-pAya poruha-mahuvara, sayana-jIva-rakSaNa-su-dayAyara / dussamakAla-pahAva-gurukkaDa, jiyavara-dhamma-maggi jaNu vaMkau / dujjaNa-paura-jora-akayAtharU, viralau sajjaNu guNivihivAyaru / asahAyaho jagi ko viNa maraNaI, dhamma-pahAveM khaDabhai urnnii| dhammahINu jaNu jahiM jahiM gacchA, vahitahiM sammahukoviNa pecchaha / kajeM dhammAparu kijjA, dhammahINu Na kayAvi havijjA / isa dhammo pahADa ra TuDa, bimuzivi vAsAdharu sNtuhr| pattA-puNu jApAva piyacAyae mahuha tAha gurucaraNagya ThayA bahuSiNae sirivAsaddhareNa kaha dhaNavAla psthipdd| jiNa-paya-paMkaya-iMdireNa, mAyama-purANa-sui-maMdireNa / sammata-syaza-rayaNAyareNa, kaha pucchiu-puNu vAsAhareNa / bho kiM praviNoeM gahi kAnu, maha-taMdu thumahiM jiNu saamisaal| kari-kAyu maNoharu satya-citta, jiNa-pakki-kAma-kaha mAi-vicita / jasu NAmaI NAsaha Nihillu duriu, bAhubali-kAmaevaho cariyaDa / jasa asaNovari bolu bhanbu, taha jiNa tilovari sahaha kmyu| bahuvirayahi bhanva-maNohirAmu, paDiyA baMdhe shyaamu| ke vijjae jAega hoi siddhi, purise jeNa Na bddh-khti| kiM kiviNaeNa saMciya-dhaNeNa, kiM thiraNehaM-piya-saMgameNa / kiM NijjaleNa ghaNa-gajjieNa, kiM suhaDe sNgr-mjienn| kiMbappaNeNa guNa-kittaNa, .. kiM aviveyaM viu-mrnnyog| . kiM vippaeNa puNu rUsieNa, kiMka lkkhnn-khienn| kiMmaNuyattaNi jaMjaNi bhandu, kiMbuddhie jAeNa rahaba kmyu| iya vayaNa suNivi saMghAhi vAsu, dhaNavAla paryapaha viysiyaasu| bho kuNami kabbujaM kahiu majyu, guruyaNa haMsAeM kiM asmu| hauM karami kambu buha-jaziya-hAsa, tucchamaI yaM payaha jasa-pacAsu / NAloyaDa patyazu paya-sumaMgu, gAu-jaba mai-kAmayaha sNgu| pattA-vAyaraNa mahovahiM dusaru saha-bahari vitprivrdd| gANAbhihANa-jaba-paripA para hara pArutiepaDaM // ..
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha vAesari-kolA-sarayavAsa, ghara paumacariu kiDa su-kaisedu, huma bhAsi mahAkaI muNi-payAsa / isa avara jAyavara balayabehu / subha-paSaNa-duviya-kumaya-reNu, pattA-caumuha doNu sayabhukai pupphatu puNu vIru bhaNu kaha-cAvahi-siri dhIraseNu / te gANa-dumaNi-ujjoya-kara hara dovoSamuhINu-guNa // 8 // mahi-maMDali variNa vibuhavaMdi, taM NisuNivi vAsAharu jaMpaha, vAparaNa-kAri siri-devaNaMdi / kiMtuhaM buddha citAulu sNph| jaiNeda yAmu jAyaNa-dulakhu, jaha mayaMka kiraNahiM dhavanai bhuSi, kiDa jeNa pasiddha sa-vAyasankhu / to khajoDa Na thaMDahaNiya-kRSi / sammattArU busu rAyabhanyu, jA khaparADa gayaNe gamu sajAi, dasaNa-pamANu baru rayaDa kmyu| vo sihahi kiMNiya-kamu vajaha / siri bajjasUri gaNi guNa-NihANu, jaha kappatarUpamiya phala kappaha, vi.yaDa maha chahasaNa-pamANu / to kiM taru lajjA Niya sNph| mahAseNa mahAmaI viDa samahila, jasu jesiDa maha-pasaru pabahacha, paNa yAma suloyaNacariu kahiu / lo tettiu dharazipaleM payahaha / raviseNe paumacarittu vuttu, iya NisuNivi saMghAhiva buttara, jiNaseNeM harivaMsu vi pavitta / karaNA dhaNavAleNa putt| xxx muNi jaDili jaDatta-NivAraNatthu, iyasiri-bAhubali-deva-carie suhaDadeva-taNaya-gRha dhaNayaM varaMgucariu khaMDaNu payatthu / bAla-viraie, mahAbhamva-vAsaddhara-NAmaMkie seNiparAyadiyaraseNe kaMdappacariu, samavasaraNa-samAgamo vaNNaNo yAma paDhamo pariyo vitthariya mhihinnv-rshbhridd| samatto // sNdhiH|| jiNa-pAsacariu bhaisayavaseNa, antimo bhAgaHvirayaDa muNipugava-paumaseNa / xx amiyArAhaNa virahaya vicitra, jaMbudIva-bharaha-vara-saMtari, gaNi aMbaseNa bhava-gosa-catta / giri-sari-sImArAma-Nistari / caMdappahacariu maNohirAma, aMtaravei mami dhayAridau, muNi viNhuseNa kiu dhamma-dhAmu / va kAvi-visau su-pasiddhacha / dhaNayattacariu caucaggalArU, vIra-khANi uppatti pavittara, bhavarehi vihiDa mAyApayAru / sUrIpuru jaNa paripAlaMtaDa / muNi sIhaNaMdi sahastha vAsu, sUraseNu Naravaha sahoNaMdA, annupehaa-ky-sNkpp-nnaasu| aMdhaya-vidi-rAu riu-mhnnu| evayAraNehu Naradeva vut, vaho pahavaya piya-pANa-piyArI, kA asaga vihiTa vIraho carittu / NAma subhaddA devi bhddaarii| siri-siddhaseNa pavayaNa viNoDa, dasa-dasAra tahiM saMdaNa jAyA, jieseNeM virahara pArisenu (pArisoDa) vora-vitti tihuann-vikkhaayaa| goviMdakaha dasaNa-kumAra, : sAyara-vijau paDhamu uviNIpara, kaha-yaya-pamuddo laDa-pAru / puNa akkhoDu NAma huma bIpaTha / jayabhavalu siddha-guNa-mubiDa teDa, taipaDa amiyAsa sirivallahu, supa sAlihatthu kA jIva deu| puNu himavaMtu turiu jANahu dullahu /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3i vIrasevAmandira-pranthamAlA vijau yAmu paMcamu suha-badNu, bahau acalu riddhi-sAkaMdaNu / sattamu NAmu pasiddha dhAraNu, puNu bhaTTamau taNubhau puurnnu| suDa ahicaMdu Navamu puNa jANahu, dahamaDa suDa vasuevaDa maaraa| eyaha bahuaMko'timadobara, bAvaraNa Nijipa amaracchara / samuda vijaa sUrIpuri thapiu, caMdavADu vasuevaho appiu| taho suTa rohiNeu ari-gaMjaNu, deva-zaMdaNu aNu jghnnu| taho saMtANa koDi-kula-lakkhaiM, saMjAyA kevli-pcckkhii| puNu saMbhari pariMda mahi bhujiya, jAthava- subbabhate rNjiy| prasavaMtu cahuvANa puhai pahu, tahu maMtiu aduvaMsiu jasarahu / pahugaNa pattihu au dharaNIyati, bhAsAnuri suri-paya-paMkaya-ali / sAhu NAma gokaNu maMtI tahu, jiNavara-caraNaMbhoruha-mahulihu / huu saMbhariNariMda mahivAlau, karaNadavu-NAma-paya-pAnau / somadeu baho maMti sahoyara, sayala-kalAkara sshru| pattA-puNu sAraMgu NariMdu abhavacaMdu taho NaMdaNu / taho supa huDa jayacaMdu rAmacaMdu NAmeM puNu // ziva-sAgaranaji-samayaMkita, vAsAharu maMtiu giisNkiu| ziya-pAna-bhAra-diTha-kaMdhaka, vivuha-vaMdi taha-posaNa-kaMdhA / ekku ji paramappADa jo mAvA, ve bavahAra sudaNaya bhaavh| jo ti-kAla rayaNataDa baMcA manoya-la kaha-viya mugch| jo parameTi-paMca-dhArAhaha, jo caMga-saMva-mahi saahaa| jo micchatta paMca avagaraNaI, chakkammahi jo diNi diNi gmmii| jo satsaMgu- rasu NihAlaha, satta-taraca-sahA rsaalaa| dAyAshu-guNa-saMtatamattala, sata basakheM jo kahivi Na rtt| bhaTTa mUlaguNa-pAlaNa-tappara, sadasaNa aTTha'ga rynnaadhru| aSTa-siddha-guNa-gaNa-sammANaI, aTTadabvapujjiya jinn-dhrnn| eSa-viha-puNNa-patta dANAyara, zava-payasya parirakkhA -nnaayru| eva-rasa-cariu suNa vakkhANaI, daha-javaNa-mmahi ri-maannii| evAraha aMgaI maNi icchA, eyaatrh-pddimaadd-nniysch| bAraha-sAvaya-vaya-paripAlAi, raha-vihi caritu sunnhaabaad| caudaha-kulaparakkhamuvapassai, . caudaha-viha-purubAha-maNu-vAlAi / paudaha-mammaNa-vittharobara, campaha purisa sattaNa ugovaha / pattAtaho baMdhau rayaNasI maNi bhajjayameru supasiu jiNaviMva-pATanaevi puNu jilAvara-motu zibau // 2 // vAsadara piyayama ve pariNi, pativa-posaNa NaM kucha dharaNi / ve paktusmatA para yamarAkhiyA, sola-tahahiM bekti rsaakssiy| pemakiya-kula-saraNaM pomiNi, suyaNa-sihaMDaNi NaM jalahara-kuSi / pai-kA-sIta-savina-maMdAiNi, dukkhiya-jaya-jaya-sukdApaNi / udayasirI homA vikSaya- paraviha-yaho kampabihe in| udhara-sapi-suva-rakya-samundhava, saMjAyA kukh-hrnn-mbmv| pAma-puju jayapAlu guNapaDa,
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha prazastisaMgraha so paJcasAyaMgaDa / satAsu taha ya hArarAya punn| huDa jasapAla viyakkhaNu bIyau, vita maruha-dhammu jA mahivalaeM, puNu raupAlu pasiddhatIyaDa / sAyara-jalu jA sura-sari milieN| tumiracaMdapAlu siri-maMdira, karaNayadi jAma vasuhA pracalu, paMcasu subha viharAja suhakaru / vAsaraho baTTau tAma kulu| kahA puraNapAlu puNNAyaka, jo paDhai paDhAvaha guNa-bharibho, sakhasa bAhuNAma guNAyaka / jo nihA lihAvaha vara-caritro / bhaTTamurUvaeurUvau, saMtANa-buDhi vittharai taho, ebiTu-sutrAhi-ciru-vaDDaGa / maNavaMchiu parai sayalu suho / bhAiya-bhattijjaya-saMjuttara, bAhubakhi-sAmi guru-gaNa-saMbharaNu, yaMdau vAsAdhara guNa jutaha / mahuNAsau jamma-jarA-maraNa / jaMha pacchiDa pasamiya gaveM, pattA-jo deha lihAvaha vi pattaho, vAyai suNai suNAvaha / vAsAhara-saMghAhiva bhbveN| so riddhi-sidi-saMpaya bAhivi, pacchaha siva-pau pAvaha // // taho vayaNe maI pArisu diTTaGa, zrImaprabhAcandra-pada-prasAdAdavAptabuDyA dhanapAladakSaH / jaMgaNahara sua-kevali-siTTau / zrIsAdhuvAsAdhara-nAmadheyaM svakAmya-saudhe kalAzI-karoti // so pecchivi maiM pAiya kandhe, virayaDa buha-dhaNavAle bhabveM / iti bAhubali-caritraM samAptam / siri-bAhubali-cariu jaM jANilaM, (mAmera-bhaMDAra, prati saM0 1589 ai0 pacAlAna sarasvatI bhavanakI pratise saMzodhita) bakkhaNa chaMdu takku Na viyANiuM / battA-lakkhaNa-mattA-chaMda-gaNa-hocAhiu jaMbhaNiu maI 20 caMdappaha-cariu (candraprabhacarita) bha0 yaza:kIti taM khamau sayalu avarAha pAesari-sivaha saMga // AdibhAga:vikkama-gariMda-aMkiya-samae, gamiUNa vimn-kevl-jcchii-smbNg-dinnnn-prirNbh| caDadaha-saya-saMvaccharahi ge| khoyAloya-payAsa caMdappaha-sAmiyaM sirasA // 3 // paMcAsa-parisa-cau-ahiya-gaNi, tikkAna-bahamANaM paMcavi parameTira ti-suddho'haM / vAsahaho siya-terasi su-diNi / taha mijaba maNissaMdappAha-sAmiyo pariyaM // 2 // sAI yAkkha pariTriyaI, parasiddhi-joga-NAmeM tthipii| jiNa-giri-guha-jiggava,siva-paha-saMyapa,sarasaha-sabisuha-kAriNiya sasi-vAsare rAkhi-mayaMka-tule, mahuhou pasariNaya guNahi ravariNaya tihuSaNa- janavaraNiya golaggai muti-sukkeM sbse| hubaDa-kula-nahayati pupphayaMta, caDhavagga-sahiu-gAva-rasa-bhariu, bahu deu kumarasiMhavi mahaMta / bAhubalideva-siddhaho cariyau / taho sura himmalu guNa-gaNa-visAlu, gujjara puravADa-savikhAra, supasiddhau pabhaNaha siddhapAlu / siri-suhaDa-sehi guNa-gaNikhAu / jasakitti vibuha-kari tuhu pasAu, ho maNahara chAyA gehaNiya, mahu pUrahi pAiya kamva-bhAu / suhaDAevI pAmeM bhnniy| saM nisuvivi so bhAleha maMdu, taho uvari jAu bahu-vizaya-guno, paMgalu toDesaha kema caMdu / ghaNavAlu vi suragAmeNa huno| iha hu bahu gaNahara gANavaMta, 'kaho viSiNa taNumbhava viula-guNa, jipa-vayaNa-rasAyaNa vivaraMta /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmadhi-pramAlA gANa kudakuda baccaraja guNu, ko baNANa sakkA iyara jaNu / kanikAla jeNa sasi nihita yAmu, saha hiTau kevala ta-dhAmu / pAmeM samaMtabhadu vi muNiMdu. maha himmalu NaM puriNamahi caMdu / jiu raMjita rAyA ruddakoDi, jiNa-thutti-mitti sivarsiDi phodi / gIhariDa vibu caMdappahAsu, ujjoyaMtau phuDa dara disAsu / akalaMku NAI paccakkhu gANu, jeM tArA-devihi dajiu-mANu / ujjAliDa sAsaNu jaya pasiddha, miDADiya ghalliya sayaja-buddhi / siri-devaNaMdi muNibahu pahADa, jasu NAma-gahaNi NAseDa pAu / jasu puJjiya aMbAeI pAya, saMbharaNa mitti takkhaNiNa bhAya / jiNaseNa siddhaseNa vi bhayaMta, paravAha-ippa-bhaMjaNa-kayaMta / iya pamuhahaM jahiM vANI-vilAsu, tahi pamhaha kaha hoI payAsu / pattAjahi dhuNara phaNIsaru, bahujIhAharu, baha shskhutiriksaa| tahi paru jiNa-caraNaha, sivasuhakaraNaha, kiha saMdhaNai samikkhA hauM yamu pani kipivi satthu gaMdhu / pattAjA caMda divAyara samva visApara, jA kula pannAya bhUvana kA ehu payahahu hiyaI bahuu, sarasaiM devihiM muhi tilA iya-siri-caMdappA-carie mahAkA-jasakitti-vira mahAbhamva-siddhapAja-savaNa-bhUsaNe siricaMdappaha-sAmi Nijya gamaNo-yAma eyArahamo-saMdhI pariccheno smmtto| (mere paitrika-zAstra-bhaMDArase) sN.-12|| paDava-purANu (pAMDava-purANa) (bhASA apabhraMza) kartA-bha0 yaza-kIrti. racanA-kAla saM 146 mAdibhAga:boha-su-sara-prayarahaho gaya-bhaya-raTaho sirijalAma soraTaho pathavivi kahAmi jigiTThaho guyabala-viTThaho kaha paMDava-bhayaraTTa jo bhava sarapa-bohaNa-diNiMdu, harivaMsa-pavaNa-paha NisiyariMdu / sambaMga salakkhaNu laddhasaMsu, thiya-kamma-NiyakkhANaNa visu / ' bhava-bhIyahaM sattaha baliya iMsu, ve pakkha samujalu NAha su| jesiM vara-jammi payaDiDa mahiMsu, jo siddhi-marAkhihi paramahaMsu / jeM NANe paviyANita vasu, jo tisthaNAhu bajariya iNsu| jaNa-cAya-visA-sAraMga-parisu, jammaNe hari-kiya sAraMga-varisu / Niya-katie jiDa sAraMgu sajDa, sAraMgeNa ji medilau pravajju / giha-mohu caha vi sAraMgu jADa, sAraMgu NayaNe dieNaDa na raatth| sAraMgeM paNaviya Nicca-pATha, sAraMga pAthikara tuliDa raau| paDatIsAtisayahiM sohamANa vasu-pArihera-siya-catta-mANu / caDa-SaNa-camarehi vijijjamANa, jasu khoyAjoya pamANu thANu / meM payaDiDa bAvIsamaTha tisthu, . asu aNudiNu paNavai surahaM styu| samuda-vijaya siSaevIhe puna, antimabhAga: gujjara-desahaM ummatta gAmu, tahiM chahA-suu huu doNa NAmu / siddhau taho NaMdaNu bhagva-baMdhu, jiNa-dhamma-bhAri ne dieNu khaMdhu / tahu sura jiTTaDa bahudeva bhanbu, jeM dhamma kajija viva kaliu dambu / bahu bahu jAyau siri-kumarasiMha, kalikAla-karidaMho haNaNa-sIhu / taho suu saMjAyaDa siddhapAlu, jinn-pujj-daann-gunngnn-nmaalu| taho ubarehiM iha kiyaDa gaMdhu,
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha [ 36 so nemiNAhu guNa-sIkha-zutta / basu titthe jAu mahiyale pavitu, eDavahaM cariu pariva-jut / vaha pavivi sihaM gANa-samindrahaM pAyariyAhaM pAThayahaM vh| sAhu paNaveppiNu bhAu ghareppiNu bAesari jinn-vynn-ruhN|" puNu payaveppiNu jiNu vaDhamANu, majjavi jasa tithu pavaDDhamANu / cau-kamma iNi vihu parama-NANi, joyaNa-pamANa-jasu digva-vANa / jaM jae paDiya paMcasthikAya, badanya taha va kAlo nakAya / jIvAha-payAsiya-satta-taraca, puNu zava-payastha-daha-dhamma-sacca / sammatu vi paNavisaha dosu catta, hissakiya saMveyAI jutta / vajjariDa vivihu sAyAra-dhammu, bhaNayAra-dhammu miha Niyahu kammu / jasu samavasaraNu joyaNa-pamANu, je bhaNiu tiloya-pamANa-ThANu / puNu iMdabhUi-pamuhai NaveSi, ziya-guruhu jasujjala guNa srevi| cira kA hukarepiNu parama bhati, suDa kiMpi payAsami nniyy-stti| iya citaDa maNi jAma thakku, muNi tAma parAyaDa sAhu ekku / iha joyaNipuru bahu pura-hisAru, dhaNa-dhayaNa-suvaraNa-parehi phAru / siri-sara-paNa-uvavaNa-giri-visAlu, gNbhiir-prih-uttuNg-saalu| tahiM nivasaha jAlapu sAhu bhannu, NiujI bhajjAlaMkita agamvu / siri-ayaravAla-vaMsahiM pahANu, .. so saMghahaM vaccalu-vigaya-mANu / vaho vANu vIlhA gaya-pamADa, ..............saI ji mAu / bhAveppiNu hitamakyAu diTaTa, tevi sammANi kiDa variha dhanAhA tahA piya NAma siha, gurudeva-matta pariyaNa / taho rAvaNu NaMdaNu hemarAu, jiNadhammovari jasu Nicca-bhAta / suravAna mumArakha-taNaI rajja, maMtitaNe thiTa piya bhAra kAja / pattAjeM arahaMtu-deu maNi bhAviu, jAsu pahutteM, ko viNa taavitth| jeNa karAvaDa, niNa cepAlaDa, puraNa heDa cira-ya-pakkhAlau // 2 dhaya-toraNa-kalasehiM pralaMkita, jasu guratti hari jANu vi saMkita / . para-tiya-baMdhau-para uvayArita, jeNa samvu jaNu dhammahaM teriu / saMgha dhuraMdharu-payaDa muNajjA, sAvaya-dhammeM Nicca maNu raMjaha / satta vasaNa je dUre vajjiya, sIna-sayaNa-vitti vi bhAvajjiya / satta guNahaM dAyAraha juttau, Nava-viha-dANa-vihie yau battau / paNaeM paNaya-guNe mau bhaMjita, rayaNattaya-bhAvaNa-aNuraMjiu / viNaeM dANu deha jo pattaI, jiNu tikAlu pujjaha samacittahaM / tAsu bhauja-guNa-nayayA-vasudhari, gaMdho NAma thiya-gai-jiya-surasari / rUva celaNa-devi pahANaya, jiyavara-bhattiheM NaM iMdANiya / pramiya-sarasa-vayaNahiM saccahi Thiya, gaDa taMbolarAya annurNjiy| upari kaDillu sIla je dhAriu, rayaNattaya hAreM maNu peridd| dhamma-savaNa-kuMDala jeM dhAriu, jiNa-muddA-muhiya saMcAriu / jiNa-gehammi gamaNa-Neura-saha, taho caMdaNa-kaMkaNa sohiy-kr| jiNavara-maMta saraNa kuMcau uri, jiNavara-havaNu vijau kiTa Niya-sidi / . eyaha mAharaNahaM jA sohiya,
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 bhAra muvi kaMcAhi Na mohiya / vAsu tu paha jANijjadda, cAeM taba gahiM Nijjai / atra sAraMgu vi pi bhakta, kaulA ta vahiM cata / ghatA palhaNa NaMdaNu guNa Nilau golhaNa mAya-piyara-maNa-raMjaNu / vIlhA sAhu va suu lakhA yAmu jaNa maga aannNdnnu||3 diu rAjahI ya bhajjahi sameu, kI huDa saMtApa joDa / gaMdaNu DUMgaru taha udharaNakkhu, haMsarAja tayau suDa kamala-vakkhu / da sAsa sammaiAheM, yada bhaviyaNa kaya ucchA hai / darava patha pAtaTha, dau udaya-dhammuvi risihaMkiu / yada muNigaNataDa pAlaMtara, duvidham bhaviyA kahaMtau / dANa- pUya traya-viddi- pAlaMDa, yadi sAtraya guNa raya- cattaDa / kAlaM viziya Nin parisakkaDa, kAsavi dhaNuka deti yA thakkau / cajjaDa maMdalu gijjara maMgalu, yaccaNArIya rahaseM kalu : da vIlhA putta guNavaMtau, ekkahiM diNi ciMtita hemarAya, jiNadhamma hINu diNu ahalu jAya / 1 gisujji cira purisahaM carita, hari-neminAha - paMDavahaM vittu / tA hoi majma jammu vi salagghu, yAsaha - cira saMciu pAu- sigdhu / iya citithi jiya-maMdirahi patta jasa mukhi paNa vivi zrakkhi sacitta / hemarAu-pi putta satau / - viruddha buddahiM sohinvau, souM icchami paMDavacaritu, payahi sAmiya jaM jema vittu / dhammAla na viu / vikkamarAya ho vaya kAlae, mahi- sAyara-gaha- risi aMkAlae / vivarI sambu jaNu vajjareha, paravAvayi dukkhaho u Dareha / kattiya siya aTThami vuha vAsara, huDa paripuraNa, padma naMdIsara / yahu mahI- caMdu-sUru-tArAyaNu, sura- giri uvahi tAu sudda bhAvazu / taM suNivi jaMpita muviriMdu, caMga pucchi buhayaNa caMdu / paMDava-carita i-gaNu jaivi, tuva uvaroheM hau kami tahavi / jAtA gaMda kalilu haraMtau, bhaviya - jayahiM visthArijjaMtaDa / ghatA - iya caviha saMgha vihuNiya vizva to to vaya guNa-gaNa-mahaMtu, pAraMmi satyahaM phuraMtu / sajjaNa dujjaNa bhau pariharevi, yi yi sahAva ra vi doSi / ghantA-sajjA vi sahAvu akuDila bhAvu para dosa-payA siru avaguNa - bhAsiru sasi-mehuba uvayAra- maI | mevAyantara pranthamAla guNa kati sissa muNi- jasakitti virahae sAdhu- vIruddA- puttarA maMti- hemarAja yAmaM kie bu. ruvaMsa-gaMgeyaDa- thitiH vaya yaanneyaa| paDhamo saggo // prathamasaMdhiH // 1 // caramabhAga : dujjaNu sappu va kuDhila gaI // 4 // X x kiNyAsiya bhava-jara-maraNu / jasakinti payAsa akha liya- sAsakhu yaha saMti sayaMbhu jiNu // 23 // iya paMDava-purANe savala- madya-maya-samaya- suhayare siriguNa kitti - sissa muNi- jasa ki si-viraie sAdhu -vIlhA- pusa hemarAja - grAmaMkie miyAda-munihara-bhImAnya-nimvAya gavaNaM, nakula sahadeva sandha siddhi baladadda - paMcama sagga gamaNa - payAsayo yAma caDatIsamo imo sambho samato ''x iya paMDavapurANe sayala-jaya-maya-samaya- suhayare siri- // saMdhi 34 //
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainamantha- prazasti saMgraha sira kaTTasaMgha mAhurahA gAccha, ka pukkhara gae muNivaraI vilachi / saMjAyaDa vora jiluka me yA, parivADie jaivara hiyae / sira deva se vaha vimalaseNu, taha dhammasegu puNu bhAvaseNu / to paTTi uN sahasakitti, avazya bhamiya jae jAsu kiti / tavA muNi guNakitti yAmu tava te jAsu sarIru khAmu / to zrAyariyAsiya do-rAu / te gAya buddhie virayau gaMdhu, bhaviyahaM dAviya-su-magga-paMthu / baMdha jasakitti jAu (prati bhAmera aura dehalI paMcAyatI maMdira zAstrabhaMDArase, saM0 1612, saM0 1661 ) 22 harivaMzapurANa ( - bha0 yazaH kIrti ) racanAkAla saM0 1500 AdibhAgaH payaDiya jayahaMso kuNaya vihaMsa ho bhaviya kramala-sarahaMmaho / paNa vivi jigahaMso muNiyA ho kaha paDami harivaMsaho // jaya visaha visaMkiya visa- payAsa, jaya ajiya-prajiya haya-kammapAsa / jaya saMbhava bhava taruvara kuThAra, jaya abhinaMdaNa parisesiya kuNAri / jaya suma suma paDiya-paya tha, jaya paramappaha yA siya-kutittha / jaya jaya supAsa haya-kammapAsa, jaya caMdappae sasi bhAsa-bhAya / jaya suvidhi suvihi-paDaNa- pavIya, jaya sIyala jiyA vANI-pavINa / *prazastikA yaha bhAga thAmera pratimeM nahIM hai, pratilekhakoMkI kRpA se chUTa gayA jAna par3atA hai| kintu paMcAyatI maMdira devalo ke zAstra bhaMDArakI pratimeM maujUda hai, usI para se yahAM diyA gayA hai| jaya seya seya kriya- vigaya-saya, jaya vAsupujja bhava-jala hi seya / jaya trimala vimala guNa-gayA- mahaMta, jaya saMta daMta jiyAvara prAMta / jaya dhamma dhamma visa hariya tAva, jaya saMti samiya-saMsAra-bhAva / jaya kuMthu suravi-huma-pANi, jaya arijiNa cakkI sayala-NAyi / jaya malli hiya- tilloka-malla, jaya muNisunvaya cUriya-ti-salla | jaya yAmi jiNa visa-raha- cakkaromi, jaya jahiya rAya rAyamaha romi / jaya pAsa asura - Nammahiya-mAyaNa, jaya vIra viddAsiya-yAya- pamANa / [ 41 vattA puNu vigaya-sarIra gaya-bhavatIra tIsa chaha guNa sUrivarA / uvajjhAya susAhU huya sivalAhU paNavivi payaDami kaha pavarA // 1 puSva purANa vistharu, kAla- pahAveM bhaviyahaM duttaru / ayaravAla-kula-kamala-dizesaru, diucaMdu sAhu bhaviya jaNa-mayaharu | tAsu bhajja bAluhii bhaNijjadda, dAya guNahiM loehi thuNijjai / sacca-sIla - harayahiM sohiya, bhAru muNivi kaMcayAhiM Na mohiya / tAhi putu viNA viyANaDa, diuDhA NAmadhe bahu jAgau / to uvaroha maI yahu pArada u suhaM bhaviyA prattha-visuddha u / jAsu suta mahArau-khijjai, saggapavaggahaM suha-saMpajjai / a mahaMtu pikkhavi jaNu saMkiu, tA haribaMsu mahaMmi zrahiMkiu / sadda - pratya-saMbaMdha-phuraMta, jirAseho suttaho yahu paya Diu / ta sI vi guNabhar3a vi mubiMDu,
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ v KHT vIrasenAmanira-mAlA . bAIhiM kuNbhdaarnn-myNdu'| sajjaNa-dujjaNa-bhau avagariNavi, te Niya-Niya sahAva-raya doriNavi | kahuyau-Nibu-mahuru iMgAlI, aMbilu bIyapUra-ciM vaalii| siMha sajjaNa susahAveM vacchalu, dujjaNu dutthu gahai kaviyaNa chalu / leu dosu so maI mokallira, jaha pikkhai tA acchau salilau / antimabhAgaH ihu harivaMsu sasthu maha akkhira, kuruvaMsaho sameu eu rakkhiDa / paDhamahi payaDiu vIra-jiNede, seNiyarAyaho kuvly-cNdeN| goyameNa puNu kiya sohammeM, jaMbUsAmi viNhu snnaameN| dimitta avarajjiya gAheM, gobaddhaNeNa su bhddybaaheN| ema paraMparAe aNulaggau, pAiriyahaM muhAu bhAvaggau / suNi saMkheva suttu avahAriu, muNi jasakitti mahihi visthArau / paddhaDiyA chaMdeM sumaNoharU, bhviynn-jnn-mnn-svnn-suhNkh| kari vi puraNu bhaviyaha vakkhANita, didu micchatta, moha-avamANiu / jo iu cariu vi paDhaha paDhAvA, vakkhANeppiNu bhaviyaha dAvA / puNu puNu sahahei samabhAve, so muccai puvkkiy-paaveN| jo mAyarai ti-suddhi karemiNa, so siu lahai kamma chedeppiNu / joNu ema cittu NisuNesaha saggu-mokkhu so sigghu khahesaha / 1 yaha paMkti mAmera pratimeM nahIM hai, kintu paMcAyatI maMdira devI bhaMDArakI pratimeM pAI jAtI hai| eu purANu bhaSiyahaM bhAsAsaha, pAyu-buddhi-balu-riddhi payAsaha / vahariu mittattaNu darisAvai, rajjasthiu virajju saMpAvaha / iTTa samAgamu lAha suhAivi, devaditi baru maccharu mucivi / gaha sANuggaha sayala payahi, micchAbhAva khaNaDa tuTTahiM / bhAvaha savva jAhiM khama bhAveM, suha-vilAsa ghari hohi sadAveM / putta-kalittatthiyahaM suputtaiM, sangasthiyahaM aNu hujjai / jo jaM icchaha sotaM pAvai, desaMtari gaDa Niya ghari zrAvai / bhaviyaNa saMbohaNahaM Nimitte, eu gathu kiu himml-citt| gAu kavitta kittaheM dhaNaloheM, gaDa kAsuvari pavaDiya moheN| iMdaDa rahieu huDa saMpuNNau, rajje jalAlakhAna kaya urAu / kammakkhaya Nimitta hiravekkheM, virahau kevala dhammaha pkkheN| astha-virudadhu jaMji iha sAhiu, taM suyadevi khamaDa avarAhau / yaMdau paravaDaNAya sapattaDa, sahatA uvaNiya paya pAlatau / yaMdaDa jiNavara sAsaNu bahuguNa, zaMdau muNigaNu taha sAvaya jaNu / kAli kAli kAliviNi parisara, paccau kAmiNi gomiNi vilasata / pasaraTa maMgalu bajjaDa mahalu, maMdara diuDhAsAhu guNaggalu / jAvahi caMdu sUru tArAyaNa, yaMdaDa tAma gaMthu raMjiya jaNu / vikkamarAyaho vavagaya kAmaI, mahi iMdiya dusuNNa aNkaalii| bhAdavi siya epArasi gurudiNe, hue paripuNyara ugatahiM iNe /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha prazastisaMgraha [43 saya cAlIsa saMkha sa-mANahu, gatha-pamANu aNuTThaI jANahu / ghattAharivaMsu ehu maI vajjariu haribalaNemahi cariu visittiu| parivADie kahiu muNIsarahaM taM tiha bhaviyaha siTu // iha kaTTasaMghe mAhurahaM gacchi, pukkharagaNe muNivara-vaha vilacchi / saMjAyA vIra jiNukkameNa, parivADiya jaibara NihayaeNa / siri devaseNu taha vimalaseNu, muNi dhammaseNu taha bhaavsennu| taho paTTa uvagae u sahasakitti, praNavaraya bhamiya jae jAsu kitti / taho sIsu siddha guNakitti NAmu, tava-teeM jAsu sarIru khAmu / taho baMdhau jasa muNi sIsu rAu, pAyariya paNAsiya dosu-gau / taho paTTaya siTTha malayakitti, maladhAri muNIsaru payaDikitti / tahaM aNNaiM sAtau diNNa cAu, pAsIvAlu vijjaya yadu jAu / iha joyaNipuru bahu pura haMsAru, dhaNa-dhaNNa-suvaraNa-gArehiM phAru / sari-sara-vaNa-uvavaNa-giri-visAlu, gaMbhIra pariha uttu gu sAlu / jauNANa taho pAsihi vahaMti, para-NAri jattha kIDati rahati / jahiM ghari-ghari Isara bhUi-jutta, ghari ghari Niya Niya-gorIhiM ratta / praNavaraDa jattha vaTTA subhikkhu, u coru-mAri gaDa Iya-duncha / jahi kAli kAli parisaMti meha, yaMdarhiNAyara-jaNa jaNiya-Neha / jahiyAlau uttuMgu baMdu, dhaya-ravaNa-sa-ghaMTahiM kriNdu| jiNa-paDimA-maMDiDa vigaya-maNNu, kahalAsu va uccaDa seya-vaeNu / pattAtahiM jiNavara-maMdira gayaNANaMdiri, prAivi risi suha accharhi sAvaya-vaya-pAlahiM jiNu jayakArahiM sAviya dANu pysthaahiN| jahiM DUMgara paMDiu aha sudakkhu, aNudiNu pariposai dhammu-pakkhu / tahiM bhayaravAla-vaMsahaM pahANu siri gagga-gottaNaM seya bhANu / jaM sveM veNajjiya kAma-vANu, diucaMda sAhu kiya patta-dANu / bhattAraho bhattiya iThTha patti, bAluhiya NAma Naya-viNaya-jutti | tahi yaMdaNa cattAri vi mahata, saMghahI diuDhA-DUmAhi jutta jo paDhama guNaggalu AsarAu, Niya piya tosauhI bddhraau| sura cocA jiNa-suya-bhatta sAhu, piya yama boghAhI baddhagAhu / puNu divacaMda bhajjahiM gambhahUu, guNa aggalu debho NAma bIu / devo piya parihuva mahura-vANi, gAya-sacca-sIla-guNa-rayaNa khANi / khata NAmeM jiNamaya viNIya, kIlaMtahaM sA saMdaNa pasUya / molhaNu lakhamaNu tahaM goiMda dakkhu, dANekacittu NaM kapparukkhu / deyo bIyA bhajjA guNaMga, dedo yA savaMga cNg| jiNa-sAsaNa bacchala suddhabhAva, jiNa-pUrva-dANa-raya-riu shaav| goiMda piya aolhI guNa-mahaMtu, piya-pAya-bhattu jiNayAsu-puttu / diuDhA sAhuhiM piya-bhai-viNIya, pUlhAhI saha sIleNa sIya / taha lADo thAmeM avara bhajja, saMghahaM viyAyara aha salajja / bhattAraho bhattiya viNayavaMti, saveM raha piya iva kaNaya-kati /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44] vIrasevAmandira-granthamAlA taho putta vIradAsuvi guNaMgu, jo bAraha bhAvaNa aNucitai, piya sAdhAhI rUvaM aNaMgu / appa-sarUva bhieNu taNu maNNA / taho NaMdaNu NAmeM udayacaMdu, diuDhA jasamuNi pathi pavittavi, piya-mAya-kumuyavaNaNAi iMdu / kArAviu harivaMsu-carittuvi / / turiyau eMdaNu DUmAsayattu pattApAhulahI piya karamasiMha vuttu / jAmahiM Nahu sAyaru caMdu divAyara tA NaMdau diuDhA hu kulu patta je viNhuhi cariyau kuru-vaMsaha sahiyau kArAviu haya-pAva eyAhiM majjhi NaMdaNu taiyo, diucaMda sAhuhiM ki vrinnjji| iya harivaMsapurANe kuruvaMsa-sAhiTThie vibuha-cittA diuDhANAmeM suddhamaNu siha sudasaNu iva jANijjai / raMjaNa-miriguNakitti-sIsu muNijasakitti-virahae sAdhu arahaMtuvi eka ji jo mAyai, diuDhANAmaMkie NemiNAha-juhiTira-bhImAjjuNa-NibvANa vavahAra suddhA bhaavh| gamaNa (tahA) Nakula sahadeva sabvaTThasiddhi-gamaNa-vaNNaNaM jo tiyAla rayaNattau aMcaha, NAma terahamo saggo samatto // saMdhi 13 // cauNioya ruha-kahava Na muccai / (lipi saM. 1644 paMcAyatI maMdira dillI zAstra bhaMDArase cauviha saMghahaM dANu kayAyaru, 23-jiNaratti kahA (jinarAtrivrata kathA) maMgala uttama saraNa viNaya-paru / jiNavaru thuivi tikAlahiM aMcai, bhaTTAraka yazaHkIrti AdibhAga:dhaNu Na gaNei dhamma-dhaNu saMcaha / jo parameTTi paMca ArAhai, paNavivi sirimaMtaho aisaya-juttahovIraho nAsiya-pAvamalu paMcavi iMdiya-visayaI sAhaha / giccala maNa bhabvahaM viliya-ganvahaM akkhami phuDa jiNa jo micchatta paMca avagaNNA, ratti phalu paMcama gai NivAsu maNi maNNA / parameTThi paMca paNavivi mahaMta, jo aNudiNu chakkamma NivAhai, tailoya Namiya bhava-bhaya-kayaMta / dANa-pUya-guru-bhasihi sAhaha / jiNa-cayaNa-viNiggaya divvavANi, jo chajjIva-nikAyaha rakkhai, paNamevi sarAsai sahakhANi / chaha damvahaM guNa-bhAva girakkhA / NiggaMtha uhaya-parimukka-saMga, satta-tacca jo NiccArAhA, paNavevi muNIsara jiy-annNg| satta-vasaNa dUreNa pmaayh|| paNavivi Niyaguru payaDiya-pahAu, sattavi dAyAraha guNajuttaDa, phalu akkhami jiNaratihi jahAu / iha parasatta bhayahaM jo cADa / antimabhAga :aTTha mUlaguNa jo paripAlA, NisuNivi goyama bhAsiu pirAu, uttara guNa sayala vi sNbhaalaa| bau gahiu jhatti maNi kari virAu | sadasaNa-aTuMga-rayaNa-dhara, jiNu baMdivi taha goyamu gaNesu, majja-dosu parivajjaNa-tappara / Niya Nayaha pattu seNiu garesu / eva Nava Nayavi payatthaI bujmA , daha-tiuNa varisi viharivi jiNeMdu, daha-viha dhammaggahaNa vi ruccA / payaDevi dhammu mahiyali aNeMdu / eyAraha paDimaDaM jo pAlai, pAvApura para majjhihi jiNesu, bAraha vayaI Nicca ujjAna / bediya saha ujjhivi musiIsu /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ causesaha kammaha kari viNAsu, saMpata siddha-zivAsa trAsu / devAlI amAvasa leDa, maho deu bohi devAdiMu / devaNikAyahaM zraima gujja. Aivi viraiya kivvA Na- pujja | jisa NisivaDa jo tri karei bhanchu, pAve mokkhu saMhariya-gabbu | ghantA jiNa NisivaDa phalu kkhiDa guNahaM kitti muNo se / sirijasakitti muNirde kutralaya caMde jiyA guNa-bhaktivileseM // 15|| zramuNiya kavvavisesa taha vi jaM vIragAha-gurAeM / ciTThattaNeNa rahayaM taM sayalaM bhArahI khamazra // iti nirAtrivrata kathA -- ( zrAmerazAstra bhaMDAra se ) 42 ravivara kahA ( ravivrata kathA ) bha0 yazaHkIrti AdibhAga: : Adi aMta jiNu divi sArada. dharevi maNi guru niggaMtha gayetpiNu / suyahaM zraNusarevi pucchaMta bhavtrayaNahaM pAsaNAha tahaM raci-vau pabhaNAmi sAvayahaM jAsu karaMtaI labbhai saMpai pavarA // antimabhAga -: pAsa jirNeda pasAeM divasahaM so kahai. jainaprantha-prazastisaMgraha AdibhAga paMDiya surajana pAsahaM bhavvaDa va lavai / jo ihu paDhai paDhAvai bisurAi kaNNu dai, so jasakitti pasaMsivi pAvai parama gaI // 20 // (dillI paMcAyatI mandira zAstra bhaMDArake guTakese) 25- pAsaraNAha cariu (pArzvanAtha carita) ( kavi zrIdhara ) racanAkAla saM0 11-6 pUriya bhuNAlaho pAva-paNAsaho ziruvama-guNa-maNi-gaNa- bhariu / toDiya bhavapAsaho paNavevi pAsaho puNa paDami 'vAsu ji cariu // x x X [85 viraeva caMdaSpahu cariu cAru, cira cariya kamma dukkhAhAru / viharateM koDagahala-vaseNa, parihatthiya vAyusari rakheyA / siri-yara bAla- kula-saMbhaveNa, jaNI - bIlhA - bhuSeNa / vara viNaya paNAyAruNa, kA buha golha-taguruheNa / paDiya tihuzraNa vaI guNabhareNa, mariNaya suhi su sirihareNa / jau~gA-sAra sura ra hiyaya-hAra, NaM vAra vilAsiNi-paura-hAra DiMDIra - piMDa uppariya- pilla, kIlira rahaM gaMthogvaDa thaNilla / sevAla - jAla - romAvalilla, buhayaNa-maNa-pariraMjaNa chailla / bhamarAvali - veNI valaya- lacchi, papphulla-poma-dala-dIharacchi / pavaNAya satilAvattaNAhiM, vihipa jaNavaya taNu-tAya-vAhi / varNamaya-galamaya jala ghusiNa litta, dara phuDiya - sippiDa dasayA-ditti / viyasaMta saroruha pavara-khatta, raNAra-pavara-pithANu ratta / viDalAmala puliga yiba jAmu uttirI jayahiM diTTu tAmu / hariyANae dese asaMkhagAme, gAmiyi jaNiya avazya kAme / ghasA paracakka vihaTTaNu siri-saMghaTTaNu, jo suravaiyA parigaNita / ri ruhirAvaNa vilu pavahaNu, DhillI yAmeNa ji bhaNiu // 2 X X X jahiM asi vara-toDiya riTha-kavAlu, rAhu pasindu agavAlu / dilu vayi hammIravIru, diyA-viMda- paviyayaNa- cIru / dujjaya-hiyayAvadilaNa-sIru, dupAya-pIraya-rilA-samIra /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlA bala-bhara-kaMpAdiya gAyarAu puNu bIyau vibuhANaMda-heDa, mANiNi-yaNa-maNa-saMjaNiya-rADa / guru bhattie saMthuna aruha-deDa / tahiM kula-gayaNaM gaNesiya payaMgu. viNayAharaNAlaMkiya-sarIru, sammatta vihUsaNa bhuusiyNgu| soDhala-NAmeNa subuddhi dhIra / gurubhatti Naviya telloka-NAhu, diDa alhaNa NAmeNa sAhu / puNa tijau NaMdaNu NayaNANaMdaNu jage NaTTalu NAmeM bhaNiuM / teNa vi Nijjiya caMdappahAsu, jiNamA yosaMkiu puNNAlaMkiu jasu buhehiM guNa gaNu gnniuN|| NisuNevi cariu cNdpphaasu| jo sudaru boyA iMdu jema, japiu siriharu te dharaNata, jaNa-vallahu dullahu loya tema / kulabuddhi vihavamANa siriyavaMta / jo kula-kamalAyara-rAyahaMsu, aNavarau bhamaI jagi jAhi kitti, vihuNiya-cira-viraDya-pAva-paMsu / dhavalatI giri-sAyara-dhariti / sA puNu havei sukahattaNeNa, titthayaru payahAviyau jeNa, bAeNa sueNa sukittnnenn| paDhamaDa ko bhaNiyaI sarisu teNa / jo deha dANu baMdIyaNAhaM, battAjA avirala dhArahiM jaNamaNa hArahiM dijjai dhaNu bNdiiynnh| viraevi mANu saharisa maNA / para-dosa-payAsaNa-vihi-viuttu, tA jIva piraMtari bhuSaNabhaMtari bhamaI kitti sudara jaNahaM / / 4 jo ti-yaNa-yaNAharaNa-juttu / putteNa vijacchi-samiddhaeNa, jo ditu caumvihu dANu bhAI, Naya-viNaya susIla-siNiDaeNa / ahiNa baMdhU avayariDa nnaaii| kittaNu vihAi dharaNiyali jAma, jasu taNiya kitti gaya dasa disAsu, sisirayara-sarisu jasu ThAi tAma | jo ditu Na jANaI sau sahAsu / sukaitte puNu jA salila-rAsi, jasu guNa-kittaNu kaiyaNa kuNaMti, sasi-sUra meru-pakkha ta-rAsi / praNavarau vaMdiyaNa Niru thuti| sukaittu vi pasarai bhaviyaNAha jo guNa-dosahaM jANaiM viyAra, saMsagge raMjiya jnn-mnnaah| jo paraNArI-raha NinviyAru / iha jejA thAmeM sAhu mAsi, jo rUva viNijjiya-mAra-dhIrU, maha himmalayara-guNa-yaNa-rAsi / parivA -bynn-dhur-dhrnn-dhiir| siri-bhayaravAla-kula-kamala-mittu, suha-dhamma-kamma-paviyaeNa-vitu / somahu uvaroheM bihaya viroheM NaTTalasAhu guNoha-gihi / memaDiya NAma ho jAya bhajja, sImAharaNAlaMkiya salajja / dIsaha jAeppiNu paNau kareppiNu uppAiya bhavvayaNadihi // baMdhava-jaNa-maya-saMjaNiya-sokkha, saM suNivi payaMpiDa sirihareNa, haMsIva uhaya-suvisuddha pakkha / jiNa-kamba-karaNa-vihiyApareNa / taho paDhama puttu jaNa vayaNa rAma, sabbaDa jaM jaMpiDa purau majnu, huDa prArakkhi tasajIva gAmu / pada sambhAveM buha mai asjchu| kAmiNi-mANasa-vidavaNa-kAmu, parasaMti etyu vibuhahaM vivakkha / rAhaTa sambasya prinnaam| bahu kavaDa-kUTa-posiya svaalu|
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaitaprantha-prazastisaMgraha amarisa dharaNIdhara sira vijagga, hara sarUva tikkha muha karaNalagga / asahiya paraNara guNa garuna ridi, dunvayaNa haNiya para kajja sinti / kayaNA sA moDaNa mattha rilla, bhUmiTa DibhaMgi Nidiya gunnill| ko sakkai raMjaNa tAhaM citu, sajjaNa payaDiya supraNatta rittu / tahi laha mahu kiM gamaNeNa bhanva, bhabvayaNa-baMdhu parihariya-gavya / taM suNivi bhaNaiM guNa-rayaNa-dhAma, alhaNa NAmeNa maNohirAmu / pau bhaNi kAhaM pahaM aruhabhattu, kiM muNahi Na NaTTalu bhUrisattu / pattA--jo dhamma-dhuradharu uraNaya-kaMdharu suzraNa-sahAvAlaMkariDa aNudiNu NiccalamaNu jasu baMdhavayaNu karaha vayaNu nnhaavrit| jo bhabvabhAva payaDaNa samatyu, Na krayA vi jAsu bhAsiu Niratyu / mAiNNai vayaNaiMdujjayAI, sammANu karaha para sajjaNAhaM / saMsaggu samIhai uttamAhaM, jiNadhamma vihANe NittamAhaM / Niru karaha gohi sahu~ buhavaNehiM, sasthattha-viyAraNa hiy-mnnehi| kiM bahuNA tujhu samAsieNa, appaDa appeNa pasaMsieNa / mahu vayaNu Na cAna so kayAvi jaM bhaNami karai lahu taM sayAdi / taM NisuNivi siriharu caliDa tetyu, upaviTTha gaTTalu ThAI jetthu / teNavi taho pAyaho vihiDa mANa, sapaNaya taMbolAsaNa samANu / jaM puSva jammi paviraiDa kiMpi, iha vihivaseNa pariNavaha tapi / khaNu eka siNeheM galiu jAma, alhaNa NAmeNa pauttu tAma / bhaNami kiMpi pahaM parama suhi / para samaya parammuha agaNiya dummaha pariyANiya jiNa samaya vihi / / 8 / / kArAveviNAyaho Nikeu, paviiNNu paMca vaeNaM sukeu / pahaM puNu paTTa paviraDya jema, pAsahA caritta jai puNavi tema / virayAvahi tA saMbhavaha sokkhu, kAlaMtareNa puNu kammamokkhu / sisirayara-vive Niya jaNaNa NAmu, paI hoi caDAviDa caMda-dhAmu / tujmu vi pasaraha jaya jasu rasaMta, dasa disahi sayala asahaNa hasaMtu / taM NisuNivi gaTTalu bhaNaI sAhu, saivAlI piya yama taNaNAhu // bhaNu khaMDa rasAyaNu suha payAsu, ruccahaNa kAsu hayataNu payAsu / etvaMtari siriharu vutta teNa, paTTanu NAmeNa maNohareNa / bho tahu mahu payaDiya dehabhAu, tuhu~ para mahu pariyANiya sahAu / tuhu~ mahu jasa sarasIruha subhANu, tuhu~ mahu bhAvahiNaM guNa-NihANu / paiM hotaeNa pAsaho caritu, prAyaNNami payahi pAvaritu / taM NisuNivi pisuNi kavivaraNa, praNavarau laddha-sarasai-vareNa / virayami gayagAveM pavimala bhAve tuha vayaNe pAsahI cariu / para dujjaNa NiyarahiM hayaguNa payarahi ghaha puru AyarAyaha bhariu // 3 // ipa siripAsacaritta raiyaM puha-sirihareNa guNa-bhariyaM / aNumariNa maNyoja pahala-NAmeNa bhavyeNa // 1 // vijayaMta-vimAyAmo pammAdevIha yaMdaNo jaano| kApaNahavijaya pAmo saMdhI prismto||2||sNdhi bho NDala viruvama dhariSa vAma
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 ] vIrasevAmandira-granthamAlA antimabhAga: agrAtakAnvaya-nabhAGgaNa-pAvaNaduH, rAhava sAhuheM sammatta-lAhu, shriimaannek-gunn-rNjit-caaru-cetaaH||2|| saMbhavaDa samiya saMsAra-dAhu / tato'bhavatsoDhala nAmadheyaH sato dvitIyo dviSatAmajeyaH / soDhala nAmaho sayala vidharitti dharmArthakAmatritaye vidagdho jinAdhipa-proklavRSeNa mugdhaH // 1 dhavalaMti bhamau aNabarau kitti // pazcAbabhUva zazimaMDala-bhAsamAnaH, tiriNa vi bhAiya sammatta jutta, khyAtaH kSitIzvarajanAdapi labdhamAnaH / jiNabhaNiya dhamma-vihi karaNa dhutta / sadarzanAmRta-rasAyana-pAnapuSTaH mahime jalahi sasi suru jAma, zrInaTTalaH zubhamanA z2apitAriduSTaH / sahu~ taguruhehiM saMdaMtu tAma / tenedamuttamadhiyA pravicitya citte, svapnopamaM jaladazeSamasArabhUtaM / cauvihu vittharau jiNiMda-saMdhu, zrIpArzvanAthacaritaM duritApanodi, parasamaya khuddavAihiM dulaMghu // mokSAya kAritamitena mudaM vyalekhi // 2 // vittharau suyajasu bhuaNi pilli, -prati bhAmera bhaMDAra saM0 1947 tuddau taDitti saMsAra-velli / vikkama pariMda supasiddha kAli, noTa-isake bAdameM pahalasAike sambandhameM 15-20 DhillI paTTaNi dhaNa kaNa bisAli // paMkiyoM aura dI huI haiM jinakA sambandha prazastise na honeke kAraNa yahAM nahIM dI gii| saNa vAsi eyAraha saehiM. parivADie parisahaM parigaehiM / 26-vaDDhamANakavva (vardhamAnakAvya) kasaNaThamIhiM bhAgahaNamAsi, -kavi hariida ( harizcaMda) ravivAri samANi u sisira bhAsi // AdibhAgasiri pAsaNAha Nimmalu carittu, paramappaya bhAvaNu suha-guNa pAvaNu NihaNiya-jamma-jarA-maraNu / sayalAmala-guNa rayaNoha dittu / sAsaya-siri-sudaru paNaya puraMdaru risahu Navivi tihuyaNa-saraNu paNavIsa sayaiM gaMthaho pamANu, paNaveppiNu puNa arahaMtANaM dukamma-mahAri-khayaMtANaM / jANijjahi paNavIsahiM samANu / vasuguNa-saMjoya-samidvANaM siddhAeM ti-jaya-pasiddhANaM // 1 // pattA sUrANaM suddha carittANa-vaya-saMjama-bhAviya-cittANaM / jA canda divAyara mahiha rasAyara tA buhayahiM pddhijjt| payaDiya samaggasassAyANaM bhavvayaNaho NirujjhAyANaM // 2 // bhaviyahi bhAvijjau guNahiM thuNijjaDa varaleyahiM lihijaDa // 8 sAhUNaM sAhiya-mokkhANaM suvisuddhajmANa-vihi-dakkhANaM / iya pAsacaritaM rahaya buha-sirihareNa guNabhariyaM / sammatta-NANa-sucarittANaM sa-tisuddhaeNa vami pavittANaM // 3 // aNumaNiya maNujjaM NaTTala-NAmeNa bhagveNa // vasahAisugottamANaM su-gaNANaM saMjama-dhAmANaM / pubva-bhavaMtara-kahaNo pAsa-jiNidassa caaru-nigvaanno| avahAri va kevalavaMtANaM'.........................nn jiNa-piyara-dikkha-gahaNo bArahamo saMdhI prismmtto|| x x x x saMdhi 12 antimabhAgaHbhAsIdatra purA prasana-vadano vikhyAta-datta-zrutiH, jaya devAhideva tityakara, sUtra SAdiguNairalaMkRtamanA deve gurau bhAtikaH / vaDmANa jiNa samva-suhakara sarvajJa krama-kaMja-yugma-nirato nyAyAnvito nityazo, Niruvama karaNa rasAyaNu dhapaNA, jejAkhyo'khilacandrarociramajasphUrjayazobhUSitaH // 1 // kavva-rayaNu kaMDalu bhaDa puraNa | pasyAMgajo'jani sudhIriha rAghavAlyo, soNaMdaDa jo zivamaNi maNNAI, jyAthAnamaMdamatirujimAta-sarva-doSaH / vIra-caritu vi [maNa] paathrvii|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha prazastisaMgraha subhAya- devi jagasArI, so kaMda jo bihaha lihAvara, rasa-rasaDDu jo paDha paDhAva | jo payatthu payaDevi subhagvahaM, maNi saha kareha subhanvahaM / da devarAyAMdA ghara, holivammu karaNu ca upAya kara / mahu varAhu khamaDa bhaMDArI / daya-dhamma-pavattaNu vimala sukittaNu visuvataho jiNaiMdaho / jaM hoi sudhaggaNaDa hau maNi mayya taM suha jagi hariiMdaho // iti zrI vardhamAnakAnbe zramikacaritre ekAdazamaH saMdhiH / prati jainasiddhAntabhavana dhArA li0 saM. 1600 27 - bhavisayatta kahA (bhaviSyadatta-kathA) kavi zrIdhara, racanAkAla saM. 1230 AdibhAga:sasi-paha jiyacarAI siva-suikaravAI pAvivi vimmala hu caritu jeA visthAriu, lehAviva guNiyaNa uvayAriTha / hou saMti pIsesahaM bhavvahaM, jisa-paya-bhakta viryAlaya-gabvahaM / guNa- bhari / mahAmami pavimala sutra paMcamikalu bhavisayatta- kumaraho carita varila sayala-pahumi gharavAraha, meha-jAlu pAvasa-vasuhArahaM / ghari-ghari maMgala hoDa saDaNyADa, diNi-diNi dhaNa dharaNAhaM saMpuraNau / hou saMti caDaviha jiyA-saMgha hu, devAsa garAha dubahu / dara sAsa vIra-jidiho, seNivarAya - riMda - NivAsaho / maMdara - siri hou jammuccha, ghari-ghari duduhi saddu tuccha / T siri caMdavAra yara-hie, jiyA dhamma-karaNa ukkaTTieya / mAhura-kula-gayaNa tamIhareNa. viduyaNa subaNa maNa ghaNa hareNa / pArAyaNa - deha samugbhaveya, mA-vaya-kAya hidiya-bhaveNa / siri vAsueva gurubhAyare, bhava- jalavihi-viDa-kAyare / bIseseM savilakkha gugNAlaya, maivara supaTTa yAmAlaeva / hoTha sayala pUraMtu maNoraha, paramAnaMda pavaTTaDa iha saha / amiya-viDa usa eva yada, jagi agi mivi duriya- sikaMdacha / virAveha sammanta daya kijjaDa, sAsa-saha-zivAsu mahu digjau / AlhA sAhu sAha mahuda, sajjanya-ayama-yayayAnaMda / hohu cirADala thiya-kula-maMDalu, maggahA- jaba dui-roha vihaMDalu / 1 vigaeva bhaNiDa joDevi pANi, bhakti kaha siriharu bhabvapAthi / iha dullahu hoi jIvahaM yAra ta bIsesaI saM-sAhiya paratu / jar3a kahava lahara dahayaho vaseba, Thaga bhamaMtu jiu saharaseba / tA vijaya jAi ganme vi temu, vAyAhaTa khasara pasu jemu / aha lahai jammu vA bahu-vihehiM, royahiM pIDijjai dui-gihehiM / hoTha saMti saMcala parivArahaiM. bhakti pavaDa guru-vaya-dhAraha~ / paumadi subiyAha gadihu, caraNa saragu guru kaha hariiMdahu / hIvAhita kambu rasaha, paDa virahaDa sammaha aviyahA~ / 1 yaha pATha jainasiddhAMta bhavana dhArAko pratimeM nahIM hai| [ 46 jaha biDiya mAyari aba khAmoyari avahera vinamaNi prAsu paya-pAya-vihIgaDa Ayai dIyau tAso yavi jI beha sisu // 2 haDa Aya mAya maha maie, sAI paripAlita maMthara gaie /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 ] kappayasva viulAsae syAvi, duljahu ravaNu va puSNeya pAvi / jai eyahiM virayami yovayAru, ugvADiya siva saDa halaya vAru / tA kiM bhaNu kai maha Avazya, jamma-maha pIDA kAraeNa / paDa jANi vi sulaliya paryAhiM satyu, virayahi buhayA mayAharu pasatthu / mahu tasiya mAnya yAmeA jutta pAyaDiya jiyosara bhaviya sutta / vaNiva bhavisayattA carintu, paMcami vavAsa phalu pavitta / mahu purau samakkha vappa sema, puNvAyariyahiM bhAsiyaDa jema / saMNisuviNu kaiyA paTha bho suppaTa paI vajjariGa juttu / nai mujjha samatthi u karemi hauM ajju kahava viru pariharemi / tA kiM cAya mahu buddhiyAI, kIraha vilAe sa-suddhiyAi / vIrasenAmandira-manthamAlA batA- kiM bahu puNu-puNu bhaNiraM sAvahANu viraevi maNu / bho suppaTa mahamadda jANiya bhavagadda yA gayAmi haraM maye pisukha-balu X X X iya siri-bhavisayatta-parie viha- siri suka siriharavirahae sAhu bArAyaNa-bhajja- ruppiNi- zAmaMkie bhavisayasa uppatti-vAyo nAma paDhamo pariccheca samanto // saMdhi 1 antima bhAga: paravAha vikkamAcca kAle pavaItara suhayArae visAle / bArahasaya varisahiM parigaehi, phAguNa-mAsamma balakkha pakkhe, dasamihi diye timirukkara vivakle / ravivAra samAgriDa eDa satthu, jiha mahaM pariyAciDa suppa satthu / bhAsiDa bhavisya ho carita paMcama upavAsaho phalu pavitta / - prati AmerabhaMDAra lipi saM0 1530 28 saMbhavaNAha cariu ( saMbhavanAtha carita ) kavi tejapAla AdibhAga:pavitravido carima jidiho bIraho daMsavyanyAyavahA / seNiya pariMdo kuvalayacaMdaho Nisuggahu bhaviyaho pavaraka seNiyarAyaho lacchi sahAyaho sabalu samyAuM suhayaru / kuvalaya AsANu tama- NiNyAsa jayaDa cariTa yAM hi maya vasaMtatilakA--saMbaddha sattamadharA viyajIvake vi, sIseva .......pAulahi viSeTha / gobida ahassa phaleA jassa, sasassa mahimA payaDemi tassa // cha // ho bhaviyaho sihu thiru kuhu, seNiyacantui jaha taha sukhehu / ciru paryAfer goyamasAmi jema, bahu rasa rasada hauM bhayami tema / iha dIvi bharaha khesaMtarAla, fee magahadesu giri sari visAla / karyAva jo gaMdaNa vohiM, tara sahaliya kusumiya pallava ghayehiM / raNAruvaraNArehiM, DhaNNaya dhaNubva bahu-ala-sarehiM / kaya kambu va bahurasa-posohiM, vallahaddha va kaya halakari sohiM / kaNDu va kaMsA kkiMdohiM, bharahu va sevivu sakkaMdayehiM / bahudhayaveva kaya-vivakahiM, mImaMsu va poliya takkaehi / ajjana mahivva jaNa bhoiehi, samasara va saMThiya joiehiM / sohai puru tarhi zayage hu, ..... ..... *** ! jaya pAsa vara bhAsa pUriya jayAdyAsa, jayavIra jiyaiMda siMha vigvAsa / bArasaMgi samayaggaya jisa muhaNAya vaha saba poliya vi duvihAlaMkArahiM ya pamArahiM sA bhayavaha saha jayau saya / pupayAmi muNi tava -seya- cAru, cira cariyakramma dukkhAvahAra / mubi sahasakitti dhammANuvahi, gukinti gudyAvaru tAha paTTi /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainapantha-prazastisaMgraha taho sIsu seya-macchI-zivAsu, aDahasi duggAha gAhi (1), jasakitti jilAyama paha-papAsu / gAmeM pasida daaumaahi| taho pahimahAmukhi malakitti, paccata bAsi maMDalumasesu, uddhariya jeba cAritta vitti| piyavati sahebilu pugvadesu / ho sIsugamasami baya-sirekhA, tihuariyaNa kovijesama paryA, paramappaDa sAiTa para jenn| dakkhiNadisi pesiTa Niyaya daMDa / do paDhama bhAva dUrIkaeNa, pacchima disi kharabaha je jiyaMti, do mANahi siyamaNu dieNu jenn| sevaMti cAha aksaru nniyNti|| guNabhadu mahAmaha mahamukhIsu, uttara disa gavAha muha vi pu, jiyasaMgaho maMDaNu paMcamIsu / mAti prANa DovatI kappu / je kevi bhabva kaMdoha-vaMda, kiM ki guNa vayAmi pavaha tAsu, paravepilu taha bharaviMdu niNd| the toNihimba gaMbhIramAsu / muNi guNakittimahArau tacca vidyArau savva suhaMkara vigayamalu maNa icchiya-yaha kapparakyu, maha para paNavataho bhatti kuNaMtaho kanva-satti saMbhavaDa phalu // 2 // praNadiNu jaNa vayaho viluna dullu| iha ityu dIvi bhArahi pasiddha, tahiM kula gayaNaMgavi siyapayaMgu / NAmeNa siripahu siri-samidu / smmttvi-isnn-bhuusiyNgu| duggu vi surammu jaNa jaNiya-rAu, siri bhayaravAla kula kamala-mitu, parihA pariyariyaDa dIhakADa / kuladevi savaDa mittAya gottu / goura sira kalasAhaya paryagu, iha lakhamadekhaNAmeva mAsi, gANA khacchie prAliMgi paMgu / aha himmalayara-guNa-prayaNa-rApi / jahi-jaNa yahANaMdirAI, vAlhAhI zAmeM mAsu bhabaja, munni-yy-gnn-mNddiy-mNdiraaii| sImAharaNAlaMkiya salajja / sohati gaThara-vara kaha-mabaharAI, taho pAma putu jaNa-gayArAma, maNi-jaDiya kivAI suNdraaii| huca prArakkhiva tasa jIva gAm / jahi vasahi mahAyava cuya-pamAya, yA khiusI jaba-jaNiva-kAmu, para-ramaNi parammuha mukka mAya / bIyaDa holU supasin jAm / jahiM samaya karahi ghaTa ghaTa hati, taho bIha varaMgavati-ayasAra. paDisAda disi vidisA phuti / hAmeNa mahAdivhI sunaar| jahiM pavaNa-gamana dhAviya turaMga, tehami dohimi suhabaksahiM bhajahiM sohaha seSTi dharu / vAri-rAsi bhNgur-trNg| jima maMda surNadahi maNaharI risahu jisasaha tijaya phu||4|| jo bhUsiDa Netta-suhAvaNehi, taha diuhI puca cayAri cAra, satyabva dhavala-gohaNa gaNehiM / zivattavi vi bijjiy-dhiil-maah| surapaNa vi samohahi jahiM sajammu, diusI zAmeM jaba-javiya-seTa, mellevizu saggAlA surmm| guru-mattie saMbaDa-mAladeu / riDa-sIsa-vihaTTaNu paviulu paTTaNu siripahu thAme rayadhi-khihi / tassAkhuda baMDa avaru jAu, sahi zivasaha mahivaharU suravA itara parahaM payaMhu sihi // 3 viemaahrnnaasNkiprkaar| kivaNyAmi baha ravi-sarisa-teDa, jo dina dAjubaMdIyavAha, mahi-mati payatI kp-vivedd| virae vimADa shris-mbaaii|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ] vIrasenAmandira - pranthamAlA jasu vaNiyakitti gaya dala disAsu, jo diMtu yA jAgraha saha sahAsu / jasu guNa kittaNu kazyA kuti, aNavara baMdiyaNa biru thuyati / jo gupa-dosaI jAyaI viyAra, jo paravArI-raha- simbiyAra / jo rathAttaya-bhUliya- sarIru, paDivaNyA-kyA dhura dharaya dhIru / hathIlhA grAmeya sAhu, gurubhati vyaviya tilloka bAhu / tassAlaya avaruvi mallidAsu, ko vayiyAbi sakka guNa-sahAsu / jina kuMthudAsu brahamara bhAi, jiA pujja puraMdara guNa viddAi / tA bhAI bhIlhU te dhayAvaMta, kula-bala lacchI hara vyAyavaMta / asavara bhramai jaNi jagi jAeM kriti, dhavalaMtI laya para dharati / tA puNa haveha sukasaya, zrahavA suhi puta sukitayeya / dhanudita kitti pasareha loha, yAci dijjadda to jasa- hAthi hoi / ahaM kiM pu dhammi jAma, kirANu bihAi dharaNiyati tAma / sukaise jA giri-sari-dharati, sasi sUri meru vyakta paMti / sukantu vi pasaravi bhavivayammi, saMsagrge raMjiya sajjayammi / ahasAvama kucha to mahu pahANu, lehAvabhi saMbhava-jiya purANu / tarhi guNa sAgara jaba tollAyara jiyA sAsA bhara vimvahaNu sAvaya-thaya pAlaDa suddha, suhAlau dIyAyAha rosa - hara // 5 // dhamme tava putrA, samasamva suhavAri, cAraNa kaNNu bala-rUve kaMsAri / samadiTThi vara vaMsi biyagoti yahi- caMdu, jiyAdhammaMvara mukti sAvaya mayAyaM / lakhamadeva sobhabya supputta mahi dharaNa, gi| yAmeva zIlha | jirNa bhakti suttAmu, teM bhaviDaM kai ikka diya hammi siridhAma / jigrAha kama mUrti sira thAi thika saMtu, akkhe vitha kajna sirimaMtu su-mahaMtu / bho paMDiyA laD vara kava-kaya-sati, praNavazya pavihiba Ajamma jiyabhatti bhava-dui-taraMgAla - sAyara-taraMDassa, yAM mahiya rahayAhu guNamaNi karaMDala / bahumeya ducha-kammAri-haya jevaNa, paridhaviya bhavvaNa dayadhamma amie / iMDavi u yA taba tibva disI diyadassa, pAiDahi vara kambu saMbhava-jidissa / taM vidhi vibhAsai sari visarAsaha tejapAlu jayami tu bahu / tava-baya kama-ujjamu pAliya saMjamu zravahatthiya gihadaMDa duhu ( ? ) / 6 bho visuyi thIlha vara suddharvasa, piya-kula- kamalAyara - rAyahaMsa / maNimaliya vi dussamu kAlue, duyamANavivajjiDa dukkha - gehu / para paravara evahi dhammahIyA, bahu pAvayamma viveNa khIya / jo jo ru dIsaya so tu misa, kiMha asthi payai majku cit / jiyA saMbhavaho cariu ema, yAyary kahamavi kahani kema / X X X isa saMbhava-jiyAcarie sAvaya-vihAyaphala bharie paMDiyasiritejapAlaviraie sajjAsaMdoha - mayyamaNumaNie sirimahAbhava bIlhA savaNa bhUlaye sirivimalavAhayaNiva- dhammasavaNa-vaNNaNo NAma paDhamo paricchecI samato // 1 // antima bhAga ayaravAla kula-yahiM divasAhita, bhItara gotu guNeya ya sAhiu / yAvaDikula devaya saMtuGa, dhaya' 'dhayadhAra putttthdd| sotA saMghAhiu ciru huMdaDa, yi vitta sirihalu bhuM jaMtara / caviha saMghabhatti je dAviya, je jiyAbiMba paDaTha karAviya /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazastisaMgraha [53 tajA tAsu puttu ghaNArakhaDa, jovaNa siya bAvaraNa smidd| tAsu-bAMgaNi hiya-miya bhAsiNi, vira rAjahI diDha jiNa-sAsaNi / lakhamadeu taho subha guNaridaDa, Niya svoha haNiya myrdd| bAlhAhI taho yA pattI, muNivara vayaNa jiNAgama bhttii| khiusI tAsu put guNasAyaru, baccharAjahI Neha kayAyaru / NemidAsu taho suTa saMjAyaDa, devadAtu avaruvi vikkhAyau | khiusI aNNu holu taho bhASara, chAlhAhI piyayamu sukkhaayaa| devapAlu taho puttu pasiddhaDa, bhAcaraha avaru guNa-rikha / lakhamaeva giha bIya varaMgaNa, mahAdevahI yaha suraMgaNa / divasI tAsu puttu guNa-sAyaru, gaMgadevahI bAiya bhajjaha / pattA-taho puttu kumArasIhu avaru diucaMdu jANittau / NAgarAju cautthaDa pammamai puNi paMcAyaNu paMcama // 26 // duvaI-NivaNa. maMTa vi dANaM deha sahara laMbaNe thiirhaa| tAsu baMdhu kula maMDaNa,paha-sihi-samazu vaSaNe // 6 // kolhAhI sAmeM taho bhAmiNi, suhabaksaNa sadhamma ha saamithi| bAsukti uppaNNa mayoharU, tihuNapAla gAmeM kula-sasaharu / thIlhA majju bhavaru bahuyArI, bhAsarAjahI bahuguNa sArI / tAsu kucchi rakhamalu uppaNNDa, puraNavaMtu mahimaMDakhi dharAu / tholhA bahuDa baMbhu guNa devaDa, jiNavara malidAsu supasiddha / bhASaNahI hotIya mahAhaba, rehaha puttayAri virAhaya / haMsarAju padamaDaM jaba-pujjiDa, puNa jagasI parapati tI) tijjr| tArayaDa mahabasAeSa 9, maMdahu tAma jAma sasi dinnyh| lakhamadeva suDa paMcamu sAraDa, jiNavara kuMthudAsu haya gArau / jasucAeka duhiya-sokvaM-karU, hieNaDa Ajammu vi jAyaTa gh| jA suttaDa pecchegviNu vaMgaDa, lajjA kAmu vi jAu bhayagaDa / jasu gaMbhIriya guNa asahaMtaDa, aMbhoNihi khArattaNu pattaDa / jo jiNabhAsiya dhamma dhuraMdharu, Niya jasaMga dhavaliya girivaMdA / taho piya dhaNayAhI dhara parAgaDa, bhojjU vAsu putta uppnnyaar| rAjA avaru jATa dihiyAraDa, sajjaNa-jaNa-maNa-NayaNa-piyAraTha / pattA-pavayaNa suvaNyamA maha rahaDa mamalIkaya disimaglu sAthIlhA saNi pariThThaviu saMbhavajiNa kaha kuMjala / duvaI-jayaguravayaNa sihiya saMjoeM asuviMdhaNa nnivttm| hiya miyattasiramma sovaraNahaM lehiNikara pavattaNaM // 6 // Niya viNyANaeNa sevAviu, sohegviNu muNiNAhaho dAviu / sAhu sAhu vAsu pAho mAsiDa, / rayaNataya gupeNa saMvAsiDa / gANA-durvida-maNi-jaDiyaTha, saMbhavajiNa-guNa-kaMcA ghaDipaDa / pahucariDakuMcha sohillaDa, thIlhA savavAhaNu amulbdd'| vanaDa jiyavara dhamma dhuraMdharu, bakhi baraNIya payAsaya suNdr| samma saba guNeNa puraMdarU, Niyasve savvaMgeM sudr| jiMha dhammu vivaditya dayanuciya, jiya uvasama bhAveNa vikhNvidhaa| jija puNyaM vadaliya huttaya, tihathInhA saMtANa pabattaSu / amuNateNa emAhAsiu, jisabAheM jo bhaagm-maasidd|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54] vIra sevA mandira pranthamAlA mahulahu buddhie dokhu ma digvaDa / dhattA - jaya maMgala yaha ehu maNa mahAsita jiyAdhamma pahugvaNa / ...... pavaDaDaDa dharaNiyati Nimalla- bohi samAhi-maho // iya saMbhava ji-carie sAvayAyAra vidhAya-phalA khusariekaitejapAla vAde sajjayA - saMdohamAyA - aNumayiyada siri mahAbhavatholhA satrayA bhUsako saMbhavajiyA yivvArA gamaNozAma chaTTo paricchezro samanto // saMdhi 6 // - prati ai0 pa0 di0 jaina sarasvatIbhavana vyAvara lipi saM0 1583 26 varagacariu (barAMgacarita) kavi tajapAla racanAkAla saM0 1507 AdibhAgaH paNa vivi jiNaIsaho jiyavammIsaho kevalayAya payAsaho / sura- yAra-veyara-buha Nu ya-paya-payaruha, vasu kammAri viyA 26 // 1 vasu-guNa-samiddha padyadevi siDa, Ayariya Namo jagi je pasiddha / ujmA sAhu pAvivi tiyAla, vipadarasA guNa-visAla / vAesari hou pasavya-buddhi, jiNavara vANiya kaya-vimala-buddhi / haDaM yeDa chaMda lakkhA - vihINu, vAyara Na jAyami buddhi-hIchu / Da jANami saMdhi samosa kiMpi, ciTThanta karesami kabyu pi / hauM jAyAmi jiyavara bhati juti viratharaha jeNa pavimala sukiti / je viDala viyakkhaya buddhivaMta, jiyabhakti-jIyA paMDiya mahaMta / te haM bAhira paTha muvivi kamyu pariTThabahu cAru paDa parama bhabyu / surasaraNayarahiM zivasaMta saMta, citala variNaya maNi mahaMta / mahu mahu yAma pasiDa teyapAlu, mai gamiDa ritthaka sabalu kAlu / evahi haDa karami ciramalu hararAma rAyavaraMga cAru cariu / jaya jaya bAya samuhayacaM koDa:-saehi bhariTha // 1 // aMtima bhAga: saya pamAya saMvacchara khIyA, puNu sataggata saDavolIyai / vahasAhaho kiyaha visasama dikhi, kiDa paripuNya jo suha mahura-kuNi / bila kinti muyivara pasAeM, rahayau jiyabhattiya pragurAe / mUlasaMgha guNagaNa pariyariyaDa, zyapatti hUDa pAyariyaTha / bhuvara kitti sIsu vi jAyaTha, khama-damavaMtu vi muNi vikvAyaDa | tAsu paTTi saMpaya vidhivihiTThau, dhammakitti muNivaru vi gritttthdd| to gurahAi vimalaguNa dhAraTa, muNi suvisAlakitti tava sAraDa / sohaM guru himahu diNiya, pAiya karaNa buddhi maha girihaya / jibhasi - pasAyaM mai aNurAyaM kiyata kamyu kaba tamu vilaDa purNa guruNA sohi haraha virohiDa vilakinsa buhayayA-tikSa sara piyavAsa purasupasiddhaTha, dhaNa-kaNa-kaMca- riddhi-samiDDa / barasAvaDaha baMsu garu thArau, jAlDa yAma sAhu vaNisArau / tAsu putu sUjau dayavaMtau. jiNa dhammArata sohaMtaDa / tAsu puta ahi kula udaribaDa, raNamala yAmu muhu guNabhariyaDa / ho lahuDa vallAluvi huMDa, jiyA kallAyAi anta kuyAta / 1 taha lahuba Isaru jAyaDa, sapar3a atha daba gubArAyaDa // polhaguNAmu catthu pasiddhaDa, yi purANeA damva bahuladaGa / iya catAri vi baMdhava jAya, vara khaMDavAlla vizvAya // rAmala yAMdaNu tAlhuya huMDa, tAsu ta ha kaha-guNa-suttara |
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha 155 teyapAlu mahu yAmuya sibbaDa, so paNaveppiNu risahajiNu makkhaya-sokkha-NihANu // jiNavara-matti vibuh-gunn-khdddd| pravaka-paNavevi bhaDAraDa risaha gAhu, kammaklAya kAraNa mana avahAraNa marahamatti maha rhy| puNu ajiu jiNesaha guNa sAhu / jo panha paDhAvA NiyamaNi bhAvaha yehu cariu tui sahiyaDa // x x pahu sandhu jo subai suNAvada, mantimabhAgaHehu satyu jo lihai lihAvaha / iya bharahakhetta saMpaNNa desu, ehu satthu jo mahi visthAraha, Thiu gujjarattu NAmeNa desu / so baru bahu ciramala pravahAraha // nAsu vi majmahaM ThiTha supasiddha, puNu so bhaviSaNu sivapuri pAvaDa, zAyara-maMDala-baba-kaNa-samichu / jahi jara-maraNuNa kiMpi vi bhAvaha / tahiM payaru gAu saMThiyaDa ThANu, zaMdaDa garavaha mahi dayavaMtara, supasibu jagattara siya pahANu / zaMdaDasAvaya jaNu vaya-vaMtaDa / / siri vIrasUri vahi pavara-mAsi, mahi bhiNa-zAhahu dhammu pabaddaDa, viNyAsaMkira guNa-yaNa-rAsi / khenu sabva jaNavaha parivaDDhau / muNibhara sIsu tahiM jAu saMtu. kAli kAli vara pAvasu barisaDa, mohAri-viNAsalu himmamatta / saba lou daya-guNa ukkarisau // sAsuvi sukamAruha payADa, ajjiya muNivara saMghu vi yaMdaDa, siri kusumabhara muNIsahu sIsu jAu / sayalu kAlu jiNAvara jaNu vaMdau / tAsudhi bhaviSaNa-yaNa mAsa pUri, ja kiMpi vi hoNahiDa sAhiDa, saMjAya sIsu gunnbhhsuuri| hINa-buddhi kamyuvi NivAhita / / hauM tAsu sIsu muNi puNNabhada, saM sarasai mAyari sama kijjaDa, guNasIla-vihUsiDa guNa-samuha / avara vipaDiya dosuma dijjaDa / mahabuddhi-vihINeu ehu kamyu, virayau bhaviyaNa NisuNaMta sabbu / jo pAru dayavaMta himmata cittaDa Nicu ji jiNu paaraahaa| battA-jA majjapa-sAbaha savA divAyaha so appaDa mAivi kevala pAvavi mutti-ramaNi so saahaa|| jAma meru mahi-balava pikA isa varaMga-carie paMDiyateyapAla-viraie muNiviDala jAhavaha yahaMgaNu jaNamaNa raMjaNu kittisupasAe varaMga-samvatthasiddhi-gamaNo yAma caDatya saMdhI tA eDa satyu jaha hoi cihA paricchemo sammaso, saMdhi // iya siri sukumAlasAmi-carie bhambayaNANaMdayara siri -prati ,bhAraka harSakIrti zAstrabhaMDAra, ajamera guNabhA sIsumuNi puraNamAha-viraie sukumAlasAmi-samvatthalipi0 saM0 16.. sidigamaNo zAma SaTTho paricchemo smto| 30 sukumAnacarita (sukumAla carita) -prati paMcAyatI maMdira zAstra bhaMDara dillI / muni pUrNabhadra lipi saM0 1632 pAdibhAga:paDamu jiyavara vivi bhAve jADa-mauDa 31 NemiNAha carita (neminAtha carita) vihUsipara visaya viNdu mapaNAri paasnnu| amarakIrti racanAkAna saM0 1244 asurAsura-sara-puSa-pazu satva ca zrAdibhAgAbava payatya yava payahi pyaasaa|| vijaraMtumi paha-yaha-sasiNA puraNa-pahA pabohaMtA / khoyAkhoSapayAsayaha jasu uppApaDa bANu / kumudAya harimA sipamaNi paDibimba-sakkhaNA Nic // 1
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlA vijayatu paas-sh-miliy-dhrnn-phnn-mnni-myuuh-nniurNvaa| ghaNA-bAi-kamma-vA-rahaNa suddha mANaggi-jAla pujabbA // 2 ravakasi laggasutaNuppahAe dhammovaesa samammi / sa jayaDa vi so jassahi saramamma-taDinya vipphuriyaM // 3 // hariNako giddoso sampo (1) maya-NAsa vihaausso| saccittassa vipAso saMti jiNe so jaye jayau // 4 // antimabhAga:tAI rajji vaDhatae vikkamakAli gae bAraha saya caDa mAlae sukkha / suhi vakkhamae bhaivayaho siyapakkheyArisidiNi turiu // sakaThiNakkhattae samappiDa siriyemiyAha cariu / uttara mAhura saMghAyariyaho caMdakiti NAmaho, suhacariyaho pAya-paNAsiya paravAka daho? saguNAdiya kaNhaNariMdaho, sI amarakitti nnaamke| jiNavara dasaNa gayaNamayaMkaho yAhiTa biruddha amuNA taM // jaM mahu bhAsiu kanyu kurNate taM mahu khamahu sarAsaha / sAmiNi jiNavayaNuu bhava-siva saMbhAhiNi / asAva vuhihiM samaMjasa cittahiM majmatyahi / -prati bhaTTArakabhaMDAra sonAgira lipi saM0 1912 32 NemiNAha cariu (neminAtha carita), kavi lakSamaNa AdibhAga:visa-raha-dhura-dhAraDa vissa viyAraTa visaya visama visaMkau viDa paNamami vasu guNaharu vasudhara tiya-dhavAriya laMchaNa guNa-NilaDa (caturvizati tIrthakaroMko stutike bAda prArambha kiyA gayA hai|) jAha sAra saravara caDAdasira-varaNa, pANaMdiya pahivaNa tahi visaraNa / jahi Ihara maNahara visAla, vaM meha jiyAlaya sahiya sAkha / tihuvaNa maMdira giha maNi vihAra, pheDiva evNtnn-bNdhyaar| ahiM paThamu jADa vAyaraNa sAru, jo budiyaNa kaMThAharaNu caah| siddhatiya jaibara huI tastha, jahiM bhaviyaNa lIiya moks-pNc| jahiM Nicca mahocchava jaiNa gehi, kaya bhaviyahi bhava prAsaMkirahi / tahiM zivasai rayaNa galla bhanchu, paraNAri sahoyara gliy-gndu| lakhamaNAmahaM tahaM taNau putu, lakkhama sarAuNAme visayahiM biruttu / purabADa mAhisaura tilaDa zANi, so aha Nisi bINaDa jaiNi-vANi // pattA-tahi joyaDa vaha rAyaDa, avaloeviSNu bhavagaha / taM kijjai hiDa pratyu, jeNa jIDa va mahagaha // 21 // pauravAla-kula-kamakha-divAyaru, vijayavaMsu saMghahu maya sAvarU / dhaNa-kA-putta-matva-saMpuNDa , bhAisa rASaTa sva-ratraeyAu / teNa vikayaDa gaMthu prakasAyaha, baMdhava aMbaeva sushaayi| kammakkhaha gimitu mAhAsiDa, pramugatiNa pamANu payAsiDa // jahIyAhiTa kiTa vAera, mANadevi samaha paramesari / lakkhaNa-chaMda hI jaM bhAsiDa, taM buhayaNa sohevi pvaasit| / prAraMbhiDa prAsAhiM terasi, bhaDa paripuNNa bahatiya terasi / panha suNahajo bihA lihAvA, maNa-baMdhiyata so suha paavh| pattA-jahIyAhiTa matta-vihaNiDa sAhiTa gapaTa yAgi mamukhaminbaTa bAya kijjaDa saahsoddggmnni|| iti aimiNAhacarie abuhakaharayaNa subha-lakkhaNeNa virAe bhagvayAmaNAde aimikumAra saMbhavo zAma paDhamo parimo smtto|| aMtima bhAga: mAlaSaya visaya aMtari pahANu, surahari bhUsira sisv-gaa| zivasaha paTTaNu gAmaI mahaMta, gANaMdu pasira bahu ridvivatu / pArAma gAma parimiDa dhaNehi, thaM bhU-maMDaNa kiDa ziyaya-dehi /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaimagrantha-prazastisaMgraha iya yAmazAhacarie abuha-kA-yaNa-subha-laksama- gAyama-evaM jA kahiya seNiyassa suha-dAyaNi / NeNa virahae bhanvayaza-jaNamaNANado sAvapa-baya-vaeNaNo jA buhayaNa-ciMtAmaNiya dhammArasahu taraMgiNi // 2 // NAma cauttho paricchetro samato // saMdhi // mahivITa pahANau guNa-variTa paMcAyatI maMdira zAstrabhaMDAra dillI, lipi saM 1992 suraha vimaNa-vibhau jaNai suha / 33-amarasena cariu (amarasena carita) vara tiriNa-sAla-maMDiu pavitta, kavi mANikkarAja, racanAkAla saM0 1576 zaMdaha paMDita sura pAra pattu // AdibhAga-prathama pRSTha nahIM ruhiyAsu vi NAmeM caNiu ichu, e sayajavi titthaMkara kulahosahidhara te sava paNavivi puhamivara ariyaNa jagAha hiya-sallu kaThTha / puNu maruha suvANI ti-jaya-pahANI, giya maNi dhari vi kumA-hara jahiM sahahiM piraMtara jiga-Nikeya, puNu goyamu gaNaharu NamaTa pANi, pNddr-suvnnyaa-dhy-suh-smy| je akkhiDa sammai-jiNaha vANi / saTThAna sa-zoraNa jatya hamma, puNu jeNa payatthahaM bhAsiyAI, maNa suha saMdAyaca NaM sukamma / bhava-uvAhi-taraNa-poyaNa-suhAI // caLavAhama-sAra dAma jattha, puNu tAsu aNukkami mukhi pahAgu, paNivara vavaharahiM vi jahiM payastha / giya ceyaNattha tammaDa sujANu / maggaNa-sa-kolAhala samatya, huya bahu sahasthaha-sui-bihAra, jahiM jaba zivasahi saMpuraNa pratya / jiMha dukharu sijjiy-pNcvaayaa| jahiM prAvaNammi thiya vivaha maMga, viNNAsa-kalAlava-pAlpatta, kasavahi kasahi bhmmkhNdd| uddhariya bhamva je sama-visaca / saMtahaya tAha muzi gacchayAha jahiM vasaha mahAyaNa suddha-boha, gaya-rAya-dosa saMjaya saahu|| miciya puuyaa-daann-soh| jahi viyarahi vara ghaDa bayaNa joya, je IriSa gaMdhahakA-pITa puroNa payAsiya dinv-bhoy|| NiyamANe paramappayaha bItu / yavahAra cAga saMpuraNa samva, tava-teya piyattaNu kipaTa svINa, jahiM satta vasaNa-maya-hINa bhavva / siri-khemakitti-pakSI pviinn| sovaraNa-bUDha maMDiya-visesa, siri hemakitti ji huyaTa dhAma, siMgAra-bhAra-kiya-Niravisesa // tahuM paTTavi-kumara vi seNu shaam| NiggaMthu dayAlau jaha-variSTa, sohagga-vilaya jiNadhamma-sIla, jiM kahiTa jiNAgama-bheDa suh|| jahiM mAthithi-mANa-mahamba-jona / tahu paTTa-NiviTThau buha-pahAgu jahiM cora-cADa-kusumAla duTTha, sirihemacaMdu maya-timira-bhASa / dujjaya sa-zudakhala pisukha ciTTha / taM paTTi dhuraMdhara vaya-pavIzu, avidImahi kahi mahi duhiya-dI, para pomaNaMdi jo tavahiM khINu // pemAsassa samva ji pviinn| taM paNavivi Niyaguru sIla khAthi, jahiM rehahi haya-paya-daliya maggu, NiggaMdhu dayAlau amiya vAzi / taMbola-raMga-raMgiya-dharam // puNu patami kaha savabAhirama, suhakhaDi jasAyara syagAyA hayaNa suTaNaM iiduh| mAyaegahujA sAtya-nAma / / satyavAhi sohiu jaba-ba-madata karAmaha e guru //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5-1 bIrasevAmandira-granthamAlA tahiM sAhi sikaMdara sAmisAlu, bAra-yaNaha NaM uppatti-khANi, Niya pai pAlai pariyaNa bhayAlu / jA vINA iva kalayaMThi vANi / taM rajji vasai vaNivaru pahANu, sohagga-rUva-celaNi ya dicha, dukkhiya-jaNa-posaNu guNa-NihANu / siri rAmahu sIyA jiha variSTha / jo ayaravAla kula-kamala-bhANu, sahi vIra uvaNNA rayaNa cAri, siMghala-kuvalayahu vi seya-bhANu / NaM NaMta caukka surUva-dhAri / micchatta-vasaNa-vAsaNa viratu, tammajima paDhamu viyasiyasuvat, jiNa-sAsaNi gaMthaha pAya-bhattu // lakkhaNa-lakkhaMkiu basaNa-cattu // cauriya NAma cImA satosu, atuliya-sAhasu sahasekaNehu, jo vaMsaha maMDaNu suyaNa-posu / cAeNa kaeNu saMpaihiM gehU / taM bhAmiNi guNa-gaNa-sIla-khANi, dhIreM giri gaMbhIreM sAyaru, malhAhINa.meM mahura-vANi // NaM dharaNIdharu NaM ravi-sasi suru / taM NaMdaNu Niruvama guNa NivAsu, NaM surataru pai posaNu suhaharu, caudhariya karamacaMdu aruhadAsu / paM jiNadhammu payadu thiu vasu varu / jiNadhammovari jeM baddhagAhu, jiM Niyajasi pUriya dANi mahiM, Niva hiyaha purayaNa shaahu|| jo Niva suha pAlau suyaNasuhi // jiNa-caraNodaeNa vi jo pavit, diurAju NAmu caudhariya surhi, mAyama-rasa-rattaDa jAsu cittu / jiNadhamma-dhuraMdharu dhammaNihi / uddharita caDamviha-saMghabhAru, viNNANa kusamu bIyau supura, pAyariu vi sAvaya-cariu cAra // jo muNai jiNesara dhammasuttu / paudAvaMtu NaM gaMdha-haritha, supavINarAya-vAvAra-kajji, viyareha Nicca jo dhamma-paMthi / gaMbhIru jasAyaru bahuguNijja / sammatta-bhayaNa-laMkiya sarIru, mAjhU caudhariya visuddha bhAi, kaNayAyalu gva NikkaMpu dhIra / jo Niva-maNu raMjai viviha bhaai| suhi pariyaNa-kaharava-vahiM iMsu, aNNu vi tIyau risideva bhatta, jiNavara-sahamajmeM laddha-saMsu / -giha-mAra-dhuraMdharu kamala-vattu / taM bhAmiNi diucaMdahi miyacchi, cuganANAmeM caudhariu uttu, jiNa-suya-guru bhattiya sIla succhi| jo karaha Nicca uvayAru taH // taM jAyau daNu sIla khANi, puNu caughaDa NaMdaNu kula-payAsu, caumahaNA NAmeM amiya-vANi / avagamiya sayala-vijA-vilAsu / dhaNa-kaNa-kaMcaNu-saMpuraNa saMtu, jiNa-samayAmaya-rasa-titta citta, paMDiyaha vi paTiyaguNa-mahaMtu // chadrANAmeM cauriya uttu / / duhi-yaNa-yuha-gAsaNu buha kula-sAsaNu jiNa-sAsaNa-ha-pura-dhavalu ecaDa bhAiya jiNamA-rAiya, diurAjuNAmu garuvaDa ! vijjA bacchI ghara rUveM gayaru maha Nisu kiNa viha uddharaNa4 bANAsuha vilasaha kaiyaNa posahaNiyakula kamalajju pahA taM paNaiNi-paNai-Niva-deha, bharaNahi diNi jiNavara gaMthadatyu, gAmeM khemAhI piy-snneh| sammatta-yaNa-laMkayahi patthu / sura-siMdhura-gaha sahavA-vikhIla, gaDa aruha-gehi diurAja sAhu, parivAra polamA saDasIla paracAriya rAyaraMjaNapayAhu /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha [56 bhAva vAdau taha pAsaNAhu, puNa jiNa-gaMthANaM Navivi sAhu / siddhata-pratya bhAviya maNeNa, purayaNa suhayArau suradhaNeNa // tahaM dihau puNu sarasai-NivAsu, mANikyarAja jiNa gurahaM dAsu / teNavi saMbhAsaNu kiyau tAsu, jA gohi payAsai bahu supAsu // taM jiNa aMcaNa phsariya bhuveNa, akkhiDa buhasUrA NaMdaNeNa / bho! ayaravAlakula kamalasUra, buhayaNa jaNANa maNa pAsa pUra / / jiNadhamma-dhuraMdhara guNa-Nikeya, jasapUra disatara kiya saseya / caudhariya khemahaNAsuya suNehiM, kalikAlu payalu NiyamaNa dharehiM // dujaNa praviyahavi dosa gAhi, vahati paura puNu puhaha mAhi / iya sukahattaNi puNu baddhaNAhu, Niya hiyaha ghareppiNu paasnnaahu|| satthattha-kusala lai rasaha bharita, siriamaravairaseNahu vi cariu / bhau vaMsu garihu puhaimajika, eM prAisAha hINaMha dusajmi || jaha jAya purisavara tavahaM dhAri, barasIhamalla pamuhAi sAri / taM vayaNu suNeppiNu maNi pulaeviNu akkhaha devarAja buhaho bho mANika paMDiya sIla akhaMDiya vayaNu eku mahusuNahiM baDa antabhAga: gaMdahu jiNavara sAsaNa sArau, jiNavANI vi kumagga-viyArau / yaMdaDa buhayaNa samaya pariTTiya, yaMdaDa sajjaNa jevi saviSThiya gaMdau garavaha paya rakkhetaDa, Naya-mangu lomahaM saMdarisaMtaDa / saMti viyaMbhau puti viyaMbhau, tuDhi viyaMbhara, duriu nnisubhaa|| sabiu Niggau paraya gavAsahu, jiNadhammu vi payaDau bhava-vAsahu / jiM maccharu mohavi parihariyau, suhayajjhaNi je NiyamaNu dhariyaDa / / hemacaMdu prAyariu variTThau, tahu sIsuvi tava-teya-gari8Da / pomaNaMda dharaNaMdau muNivaru, devaNaMdi tahu sIsu mahIvaru / / eyAraha paDimaDa dhAraMtara, rAya-sa-maya-moha-haNaMtau / suhajmANe uvasamu bhAvaMtau, NaMdau baMbhalolu samavaMtau / taha pAsa jiNedaha-giha-varaNa, ve paMDiya Nivasahi karAyavaraNa / garuvau jasamalu guNagaNa NihANu, bIyaDa lahu baMdhau bhanva jANu / siri saMtidAsa gaMthatya jANu, cavaha siripArasu vigaya-mANu / NaMdaDa puNu divarAu jasAhiDa, putta-kalatta-pauttu vi sAhiu / pattA-rohiyAsi puri vAsi, sayalu lou saha NaMdau / pAsa jiNahu paya-saraNu, NANA thottahi vaMdina // " puNu NAmAvali bhaNaDa visArI, dAyahu kerI varaNa visaarii| airavAlu supasiddha vibhAsiu, siMghala gottiu suyaNa-samAhiu / bUlhA Nivi ahihANe bhaNiu, jeNiya-tee kulu saMtANita / karamacandu udhariya guNAyaru, divacaMdahI bhajahi vimaNoharu / / tassa taNuruha tiriNa vi jAyA, NaM paDava iva tiNi samAyA / paDhamaDa sastha-pratya-rasa-bhAyaNu, mahaNacaMdu NaM udayau dharahaNa // taha vaNiyA pemAhI sArI, pusabau kiM juva mnnhaarii| amgimu vANe jiu seyaMsiDa, ujjaba basacarimo vijysidd|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.1 ramekAmanira-manyamAlA asuvaha parahara tiyahi virattaDa, jaM asacca kaiyA u uttaDa / diurAju ji jiNa sahahi mahallaDa, NoNAhI tiya ramaNu vibhallA // tahu kukkhi sippi muttAhalAI, uppaNaI vesu pariu slaaii| pahilArau Niya kulahaM vi dIu, harivaMsu sAmu guNagaNa vidIu // pattA-tahu bhajjA guNahiM maNujjA, melhAhI pnnijje| gauri gaMgaNaM uhi suyA tahu kasa uppama dijjiN||12 punvahi abhayadANu asu diNNau, taha suDa abhayacaMdu suNi saMthiu / avaru vi guNa-nayaNahiM rayaNAyaru, devarAja suu sayala divAyaru / / rataNapAlu gAmeM paNijjA, tahu bhUrAhI khalaNa vi gijjai / devarAya puNu bIyau jAyara, mAjhagAmeM jg-vikvaaydd|| taha covAhI bhajja kahijjai, to teMyahu NeheM jo vijjaa| paDhamaDa NAyarAu tahu kAmiNi, savaTahI thAmeM jayarAviNi // bIyau gelhu vi avaru payAsiDa, mAjhU tIyau puttu pyaasiu| cAprogAmeM jaNa-vikkhAyau, mahaNAsura cugaNA piya bhAsata // DUMgarahI tahu bhAmiNi sArI, khetAsiMgha daza juyhaarii| siriyapAlu puzu rAyamallu puNu kuMvarapAlu bhAsiDa jaDillu / mahaNA avaru cautthara yaMdaNa, chuTamallu vi jo dhammahu sNdnn| pherAhI aMgaNa maNa-hArata, daragahamallu viNaMdA raha sArau // pattA-karamacaMdu puNu pat, bIyau jo juvi bhnnit| sAhA hiya piya uttu guru-paya ratu vi pANi // 1 // taho aMtaho aMgobhava viriNa joya, vimamaya pavajau anugoy| pahalA rAvaNa tassa NAri, rAmAhI jAyA prahi viyAri // bahu sarIri subha cAri uvaNNA , puhaibharalu vi padamu suvaNNA / tassa bhajja bahuNehAlaMkiya, kalacaMdahI jAyA bahu saMkiya // kittisiMdhu tahu kukkhi uvaeNau, gaggira giru evaM kaMcaNa vaeNDa / puNu jasa caMduva caMdubhaNijjA, lUNAhI piya yama aNuraMjaha // taha vi taNaMghau lakkhaNalaMkiGa, madaNasiMgha jo pAvaha saMkita / avaruvi vINa kaMtu vINAvaru, pomAhI tahu kAmiNi maNaharu // NarasiMghu vi tau suuvi gariTuu, khacchi pillu NaM piyaraha iTThau / puNu lADaNurUveM mayarabau, taha vIvokatA vi jasA // puNu jojA bIyara puttu sAru, Niyasve jittaDa jeNa maaru| dodAhI kAmiNi aNuraMjA, jeM suhi maraNe saggi gmijji|| jojA avaruvi NaMdaNu sArau, lakhamaNu thAmeM paMDica hArau / mallAhI kAmivi tahu yaMdaNa, hIrUNAmeM jaNa-maNa-NaMdaNu / / pattA-avaruvi yaMdaNu tIyaTa tAlhUgAmeM bhaasit| bAlhAhI mayahAha ve suya tAhaM samAsiu / ' padamaDa pomakaMti dAmU suho, icchAhI bhAmiNi dieNaDa suho| mahadAsu vi taha puttu piyArau, puNu divadAsu bIyaDa maNahAraDa / sAdhAraNahI bhajja maNoharu, ghaNamalu NaMdaNu tahu puNa suhayaru / jagamalahI kAmiNi tahu sArI, cAyamallu suya posaNa haarii|| iya divarAjahaM vaMsu payAsiDa, kArAviDa satyu ji rasa sAraTha /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAnya-prazasvisaMmA [61 .......................... koha-moha-bhaya-mANa-viyArau, tahiM nigamaMdiru dhavalu bhabvu, jaM akkharu ya kiMpi viNyAsiDa / / siri prANAha jiNabiMba dincha / supasAeM vi viruddha bhAsiDa, tahiM zivasaha paMDiya sahakhaNi, siri-jayasavAla-kula-kamala-taraNi / ikkhAku vaMsa mahiyali variTTa, haM sarasaha mahu khamaha bhNddaarii|| buha sUrA yaMdaNu suu garicha / vIra jiNaho muhu giggaya sArI, uppaeNaDa dIvA uri ravaNNu, je dhAre te bhv-sri-taarii| buhu mANiku NAmeM buhahi maNNu / / hema-poma pAyariya viseseM, tatyaMtari sAvau ikku patta, baMbhujjANaM guNa griyaannhiiseN| vaya dANa-sIla-NiyameNa jutta / maha kasa bahiya baNNadhareppiNa, buhayaNa raMjaNu guNa gaNa vipAlu, kavva suvaraNahu bIha vi deppizu / vicchiNNa vattha dipaMta bhAlu // matta-pratya-sohagga liveviyu, dhammatha kAma sevaMtu saMtu, prattha-viruddha kihi kvinnu|| tasa jIva dayAvaha sirimahaMtu / sohiu ehu vimaNu lAevizu, mehabva dhIru guNagaNa-gahIru, hou cirAusu kamvu-rasAyaNu / jiNa-gaMdhovaya-Nimmana sarIru // vikkama rAyahu vavagaya kAlaI, paravai saha maMDaNu sava bhAsi, lesu muNIsa visara aMkAlAI / gohANa gauhu suya sIla-rAsi / dharrANa aMka sahu caitavi mAse, caMdumva bhuvaNa-saMtAvahAri, saNivAreM suya paMcami divseN| vara sva sa uNNau NaM murAri // kittiya gakkhatta suha joeM, chaha aMga vihUsiu NaM mahesu, huDa uppaeNau suttu vi suha joe / maMdAraya pujjiu NaM mahesu / ho vIra jiNesara jaga paramesara ettiDa bahu mahu dijjr| jiNa payasI saMkiDa nniilkesu|| jaMhi kohuNa mANu pAva va jANu, sAsava-papa mahu vijaya // 15 rasa desaNa pAlaDa suyaNa-tosu, iba mahArAya-sirinamaraseba-carie caDhavagga-pukaha siri ThAkurANi jiNadhamma dhuraMdharu / kahAsamaraseNa-saMbharie siriDiyamANikku-viraie sAdhusiri suravai.karabhuya juyale hiM vimalu, mahaNAsuya-baudhari-devarAjaNAmaMkie siri amaraseNamuni siri jaisavAla ikkhAku vaMsu // paMcamasagga-gamaNavaraNayo yAma satama imaM paricchemo siri jagasI gaMdaNu sudarvasu, sammatto // 7 // ToDarumala NAmeM ghara payalu / -prati Amera bhaMDAra saM01577 jaM kitti tiloyaha pUri thiru|| kArtikavadI caturthI ravivAra suvarNapatha (sunapata) te bhAi vi jiNahari NayaNANaMdaNi pAiNAhu jiNavaMdiyau / meM likhit| puNu didruDa paMDiTa bhaviyaNa maMDiu maha viNayaM abhatthiyaDa / ___34-NAgakumAracariu (nAgakumAracarita) xxx kavimANikyarAja racanAkAla sa. 1576 iya-vaya-paMcami siriNAyakumAracarie vibuha-cittANuAdibhAgaH raMjiye siripaDiya-mANikyarAja-virahae caudhariya-jagasI prantha pratimeM bhAdike do patra na honese usase bhAgekA supa-rAya-jaya-baudhari ToDaramallayAmaMkie jayaMdhara-vivAhabhAga diyA jAtA hai: vaNNaNo zAma paDhamo saMdhi paricchebho smtto| antima bhAga :
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62] vIrasevAmandira-pranthamAlA NaMdau jiNavArada jiNa-sAsaNu, buhayaNa rosu Na karahu mahu uppAra, daya-dhammu vi bhanbaha pAsAsaNu / aharoseM sohijjahu gaMthu vari // NaMdau Naravaha paha pAlaMtau, visamaDa gAmiNi vajjau maMdala, NaMdau muNigaNu sut-tu-vNtu|| gaccau kAmiNi hou sumaMgalu / NaMda jiNa suhamaggi caraMtaDa, gurayaNa vacchalleM paMDieNa, bhaviyaNu dANa-pUya virayaMtau / mANikkarAja vjjiy-menn|| kAli kAli dhArAhalu varisara, taM puNNu kareppiNu ehu gaMthu, dukkha-daliha, duhikkhu viNirau // ToDaramalla hatthe dieNu satthu / ghari-ghari NAriu rahasa bvau, Niya siraha caDhAviu teNa gaMthu, ghari ghari maMgalu gIu padarisau / puNu tuTThau ToDaramallu hiyai gapi // ghari-ghari saMkhu samuhalu vajjau, dANe seyAMsaha kaNNu taM pi, ghari-ghari lou suheheM raMjau || paMDiDa vara paTTahiM thaviu teNa / cauviha saMghaha dANaha posaNu, puNu sammANiu bahu ukkaveNa, jiNavariMda-suya-gura-paya aracaNu / vara vatthaI kNknn-kuNddlehiN|| NaMdau ToDaramallu dayAlau, aMguliyahi muhima Niya-karehi. putta-kalatta-suyaNa-pai-pAlau / pujiu aAhArahi puNu puNu turaMtu / jAvahi merucaMdu raviNahayali, hari roviva sajiDa viNayaM ziruttu, NaMdaDa ehu gaMthu tA mahiyali / gaDa NiyariM paMDiDa gaMthu teNa / bhaviyaNa loyaha pADhijjaMtau, jiNa-gehi Niyaubahu ucchaveNa // yaMdau ciru dukkhiu vihuNaMtau // tahi muNivara baMdahi sukka gaithu, vikkamarAyaha vavagaya-kAleM, dieNau guru-hatya sivaha-pathu / be samuNIsa visara aMkAleM / visthAriu atyu viyAri teNa, paNaraha sai guNNAsiha uravAleM, bhabvayaNaha suhagai dAvaNeNa // phAguNa caMdiNa pkkhissivaaleN| puNu ToDaramallahaM Nivasari puNNaha lihayAi gaMtha bahusucchaviha jiNagiha muNisaMghahaM tava-vaya-vaMtahaNANa dANu taM diyaNu bru|| NavamI suha ekkhitta suhavAle, siri pirathIcandu pasAyaM suNdreN| zubhaMbhUyAt / pradhAna 11.. huu paripurANu kamvu rasa-madiru, prati AmerabhaMDAra lipi saM 1532 sajjaNa-loyaha viNaDa kareppiNu // 35-sammai-jiNacariu(sanmati-jina-caritra)kavi raidhu pisuNa-vayaNa kaddameNa bhareppiNu, AdibhAgavirayaDa ehu carittu subuddhiu / jaya sararuhabhAgahu~ vaDhiyamANahu vaDDhamApatityesaraha / jaha yahu astha-matta hoNau huu, paNavivi paya-jamalaM Naha-paha-vimalaM cariu bhaNami tahahaya saraha tA mahu dosu bhanbu ma ghiyu|| dhIrassANaMta vitti pramara-cadi-NudaM dhammabhUyAdamAI, viNavaha mANikka kaI ima, baDA kammaDavitti paramaguNassAhirAmaM jiNassa / mahu khamaMtu vibuha guNamaMtima / vaMdittA pAya-pomaM ti-jaya maNAmuyaM dhammacakkAhivassa, bhaeNuvi amuNate hINAhita, voccha bhamvatthajutta praNaha-suhaharaM taccarita pavitta // 3 // mai-jaleNa jaM kAyami sAhiu // taM ji khamaDa suyadevi bhaDArI, phevalaNANa-sataNu-pahavaMtI, kAyaNa-jaNa tilkhoyaha saarii| sAya-bAya-muha-kamala hsNtii|
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha ra viriNa pamANa-pAyaNa-jovaMtI, pariharihiM maNa ciMtakari bhavvaNiru kanvu, do-daha-Niya aMgaI govNtii|| khalayaNahaM mA DarahiM bhau hariu maha samvu / ve-Naya-komala-payahi calaMtI, to dekhivayaNeNa paMDiu visANaMdu, cudh-puvaahrnn-dhrtii| takkhaNeNa sayaNAu uTi ThaDa ji gaya-taMdu / ti-jaya-citti vibhamu vihuNaMtI, disavahaNiyaMtoya puNu tuTTha cittami, atya-pasattha-vayaNa-bhAsaMtI / saMpattu jiNagehi suhagaI Nimittammi / kuNaya-vihaMDaNi saMtAvaMtI, paNavevi jiNaNAhu bahuviha visaMthutti, gANA-saha-dasaNa sohNto| muNipAya vaMdevi jAthakku jasamutti / / chaMda-duviha-bhuyaDAla-ravaNNI, tA tammi khaNibaMbha-vaya-bhAra bhAreNa, vAyaraNaMgu NAhiM suyavaeNI / siri airavAlaMkavaMsammi sAreNa / jiNamaya-sutta-vattha-paMguraNI, saMsAra-taNu-bhoya-NibbiraNacittaNa, soj-mhaakul-hr-hr-dhrnnii| varadhamma-mANAmaeNeva tittaNa // duvihAlaMkAreNa pahANI, sasthattharayaNoha-bhUsiya-sadeheNa, hoDa pasaraNa jiNesahu vANI // dahaega paDimANa pAlaNa sa-NeheNa / suyadevi bhaDArI ti-jaya piyArI duriyavahArI suddhamA / khelhAi hANeNa NamiuNa guruteNa, kaiyaNa-yaNa-jaNaNI suiphala-jaNaNI sA mahu dijjara vimalamaI jasakittiviNNAtu maMDiya guNoheNa / / saMsArovahi-poya-samANA, bho mayaNa-dAvaggi-ulhavaNa-vaNadANa, vigaya-dosa ve mugiya pmaannaa| saMsAra-jalarAsi-uttAra-vara-jANa / yANa-ghaukko joya divAyaru. amhaha pasAeNa bhava duha-kayaMtassa, sasipahajiNedassa paDimA visukhassa // thAvara-sasa sattAhaM dyaavru|| je huya goyamu pamuha bhaDArA, kArAviyA maiMji govAyale-tuga, te asesa paNavivi sarahArA / uducAvi NAmeNa titthammi suha-saMga / tAhaM kamAgaya tava-taviyago, AjAhiyA hANa mahu jaNANa supavitta, piccmbhaasiy-pvynnsNgo|| jiNadeva muNi pAyagaMdhovasirasitta // bhava-kamala-sara-boha-payaMDo, dullaMbhu gara-jammu mahu jAi ihu dieNu, baMdivi siri jasakitti prsNgo| saMgahivi jiNa-dikkha mayaNAri jiM bieNu / tassa pasAeM kanvu payAsami, tahiM paDhiya uvayAraM kAraNeNa jiNa-sutti, cira bhavi-vihiu suha NiNNAsami // kArAviyA tAhi suNimitta sasi-ditti // jaha kaha bhavi maNuyattaNu laddhaDa, kali-kAlu jiNadhammadhura dhArapUDhassa, des-jaai-kul-vNs-visuddhu| tijayAlae sihari jasa sujmarUDhassa / taM helai vihalau Na gamijjaI, siri kamalasIhassa saMghAhivasseva, satyabhAse sahalo kijjiN|| susahAyaeNAvi taM siddha iha deva / / govaggiri duggami zivasaMtaDa, bahu suheNa thiN| jaNaNI uvayArahu Nara-bhavayArahu, huvau tassa NimbhAra hau / pathamaMtaDa guru-pAya pAyatu jiNa susu-mahiM // 3 // evahiM muNi-pugama bahu-suya-saMgama mAhAsami nnivigy-bhdd| jiya-dhamma kammammi kaya ujjamo jAma, mahu maNammi sallekku payahacha, Niya geha sayaNa yali suhi sutu bahu tAma | tumha pasAeM soja hhh| siviNaMtare diTTha suyadevi supasaraNa / citti paramu baharAu dhariteM pAhAsae tujma (1) haDaM jAyasu pasaraNa / su-tava-bhAri viggahu dhaarte|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 vIrasevAmandi-granthamAlA Niya jaNa jaggaI bhAsiDa jaMte, cahu~ goura sohahiM viSphurati, kiMci kiMci maNi mohu kuNaMte / ariyaNa maNamANahu avaharaMti // NANAvaraNa-kamma-khaya-kAraNi, dutikkhaNahaM jutavara jattha hamma, prAsi vihiya kali-mana-avahAraNi / kasa-vaSTihiM kasiyahiM jahi jattha bhamma / siri caramilla jiNiMdahu pherau, jina-ceIharu jahi majimamAi', cariu karAvami sukkhajaNerau / jiNa paDimahiM juDaM sura-haru-vaNAiMcha / jai kuvi kahayaNu purANe pAvami, jahiM sohaI saruvaru salila-puNNu, tA puNNahaM phalu tumhahaM dAvami / / parimalajuehiM kamalehiM chaNNu / taDyAi mamAi tAsu pauttau, rAyAlauM sohaha jahiM vicittu, teNa ji aNumaNNiyau ziruttaDa / vara-paMcavaNNa-rayaNehiM dittu // taM ji sahala kari bho muNi pAvaNa, tikkhAliya-gaNahi-bhariya-haha, etthu mahAkai Nivasaha suhamaNa / / chuha-paMkiya jahiM dIsahi visaTTa / raidhU NAmeM guNa gaNa dhArau, bAvAra karahiM jahiM vaNiya-viMda, so ko laMghai vayaNa tumhArau / sacceNa saucce je ashiNd| taMNisuNivi guruNA gacchaha guruNAI siMhaseNi muNevi maNi khaDatIsayavaNi jahiM suhi vasaMti, puru saThiTha paMDiu sIla akhaMDiuM bhaNDi teNA taM tammi khaNi vittAnusAri dAgAiM diti| bho suNi kaiyaNa-kula-tilaya-tAra aNNa jahiM sAvaya vigayavibhAvaya zivasahi jiypybhttiryaa| NivAhiya Nica kahattabhAra / chakkammahiM juttA vasaba-virattA para-upayArahaM zilca-rayA // // jiNa-sAsaNa-guNa vittharaNa daccha, jo ayaravAla-kula-kamala-bhAlu, micchatta-parammuha bhAva-saccha / viyasAvaNi guNa-kispAhi pahA / mahu taNauM vayaNa prAyaNi pappa, garapati bAmeM saMbahu mahAru, avagaNahi bahu viha maNa-viSappa / saMghAhiDa parivAra sNcmaar|| joyaNipurAu pacchima disAhi, tahu maMdAbIlhA sAhujAra, supasiddha yaha bahu suha-ayAhi / jiyadhamma dhuraMdhara vigy-paau| NAmeM hisArapiroja asthi, sammANiDa jo perojasAhi. kArAviu perosAhija stthi| tahu guNa vaepaNi ko sakku prAhiM // vaNa-uvavaNehi caDapAsa-kiraNa, tahu NaMdaNu havA vevi ittha, paMthiya-jaNAhaM paha-kheDaM visu / / bAdhU sAdhU gAmeM pasatya / cittaga taraMgiNi aha gahIra, bAdhU sumo jAu divarAja supasaralu, vaya-haMsa-cakka-maMDiya sa.tIra / dAlidatimiraMkhayaha ha ravivimaeNu // jahiM vahaha suhAsu samu jalu mubichu, sayalahaM jIvahaM posaNa samiTu / / * tahiM mubikA huucita siddhaseNu, parihA-jala lahari-taraMgarahi, bo siddha vidyAsini tabaDa kaMtu / jA sevaha sAlahu ahamaNisehiM / vaho sIsu jAu muNi kaNayaki (1) sappurisahu saMNihu gAhaNAri, jo bhanya-kamala-mohaba-dihiMdu / / / thakkI avaru Divi sukkhayAri // cAroM pakriyAM bhavAmaMdira dharmapurAkI apUrNa pratimeM jahiM pAyAra vi sujjhajiyapasatya, aura seThakecA mandirake zAstrabhaNDArakI pratimeM nahIM rehati tiriya utsa'ga jtth| haiN| kintumAra sidAnta bhavanakI pratimeM pAI jAtI haiN|
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ emAi baha vaNiya-kula bhari NivasaMti, jiNa-pUya-ucchava sudANAI vavasaMti / jimmala kulunbhUya jubaIDa jisahammi, kara pUrva saMjuti kaya jati suhkmmi| taM yaha ko vaeNaNeI subahasoha suraguru vi varaNaMtu saMdeha maha ho / tahi paTTaNi paridala paTTaNi jiNa-paya-payaruha-mamaNihu / buddhie mehava virusahajapAlavirubhayaravAlakula gayaNaviha tahu yaMdaNu mukhiyaNa-pAyabhatta, vihaliyajaNAsapUraNa susattu / saMghAhiu sahaeva ji pasiddha, paubiha-khaMghahaM pAe sacinda / Niyakula-kuvalaya-aruNIsa-tultu, para-uvayAraha jo maziamullu / kArAvivi jirAhu pahajeNa, lacchihiM phalu gibihaDa suhmnnenn| tityayaha gotta dullahu zivara, mahimaMDala zimmalu sujasa bdd'| tosau gAmeM tahu bahubaMdhu, sasthattha-kusala jo smvsNdhu| jiNacaraNakamala-gaMdhovaeza, taNu siMcivi kalimalu haNi jevaa| saMsAra-mahAvaya-NAsaNAI, pavihiyaI jeNa suh-bhaavnnaaii| saga-vasaNa-timira-ghaNa-caMDaroi, jiNadhamma-dhuraMdharu etthu loh| sammatta-rayaNa-bhUsiya-NiyaMgu, je pAliu sAvaya-vaya abhagu / buhayaNa-jaNANa jo bhattivaMtu, bahu sIla-saucce ahamahaMtu / dANeNa guNeNa vi bAipavIkha, dhammAmaeNa jasu citubiin| prAjAhI piyayama-suha-bihADa, vaNivara-vidaha jeM babu mAtu / tahu~ puSa taho bhanvahu~ viyajiya gavahu~ NAmu caDAvahika vika jema ji kAlaMtari, iha bharahatari parivaha motaji citama jaha payapAsa-jiNedaha pherau, cariuM rahauM bahu sukkha-jayeu / purNa mehesara camuvai cariuM, loya payAsiGa bahurasa-bhari / khemasIha vaNiNAhu khAne, kiM paI pariya cittahu meN| puNu tesahi purisa-rayaNAyaka, pavara mahApurANu mhsaayh| ghu yAsa viraNativaseM hiM, paI virayarDa puNu bho paMviSa tih| siddhacakkavihiM puNe ji paratI, harasIsAhu Ni matta vittii| puNu balahara-cari mukkhAsiDa, taheva sudaMsaNa-sIlakahAsiGa / ghaNakumAra-pamuha bahu parivaI, jiha paya vihibaI bhrirl-ariyaa| siMha kara vaDhamANa jiNavAhA, cari ji kevalavANa pvaahtu| mahu papaNe tosauhu Nimina, carhi taMdumaNi vihiba mmti| saMNisuNivi harasiMhahu puta, khg-bhNgur-sNsaar-virt| guru-paya-kamala-hatva dhAreppiyu, kahaNA bokhiDa tA ppveppidd| hauM tucchamaI kambu kiha kIrami, vizu voNa kima raNahi dhiirmi| yo bhAvarilaya vAyaraNa taka, sidaMta cariya pAhuDa pravakka / sudAyama parama purAya gaMtha, maavs-sNsb-tm-timir-mNth| kiha kAnu rayami guru-gava-samuda, ko ucAI jiv-smv-mur| amhArisehi Niya ghara kaI buha-kulaha majika ujmiv-miidi| bAmassa vi dhAraNa gahanu bhannu, bho ki kIrijAcAra kaa|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66.1 vIrasevAmandi-pranthamAlA tA sUri bhaNai suNi kaha-janAma, bhapphara-saMgeM maharaMdaroI. bho rayadhU * kkhiya chaMda gAma / kiMvacchaNa gimmala ditti hoi / tuhu buri taraMgiNie samuha, paradosa vivara muha badalakkhu, micchAvAiya bhayayaha rud| caraNajimaya sakurita gai dulakkhu / isa pariyANivi mA hohi maMdu, paSaNAsaNuSva dujjaNa-durAsu, aNurAeM thuNijjA ti-jayavaMdu / avagaNivi bhagvahaM pUra pAsa / tA sukaha bhaNaI bho dhamma nAya, . para kijA maNi bhaDaM kiMpi tAI, dullaMghaNijjamahu tumha vaay| terDa yayAriya NirukaiyaNA / caumuha do suNu sayaMbhukai, pupphayaMtu puNu vIra bhnnu| jai khala sabaMka aMkusa Na hota, te NANadumaNi ujjoyaparA, haDaM dIvovamu hINa-guNu // 6 // tA buha gaiMda No sajma ThaMta / puNu vihaseppiNu sUri payaMpaI, avaguNa-cuu kamvu rayati joiM eha ciMtamaNi mAvahi sNpii| tiM vaDDhAraDaM guNa kabahu hoii| jaI khamgesu.yahayati gamu sajjaI, jaM vihiNA Nimmiya khala alaja, tAma uru kiM giya kamu bjjii| taM bahu uvayAru ji vihiya saja / jai surataru icchiya phala appaI, tA kaNA suhamaha maMdireNa, tAki iyaru cayaiM phala sNpii| dummaiM-kayalI-vaNa-siMdhureNa / jaiM ravi kiraNahi tamabharu khaMDaha, paDivaeNaDaM guNa-rayaNAu teNa, tA sajjou sapaha kiNchddd| . prAraMbhiDaM saccha ji suha diNeNa / jaya malayAmila bhuSaNa bahu vAsaI, avagamiya tiyAlAhila Nimittu, tA ki iyaru ma vahAM sa paas| . muNiraNa-saMjIvaNa-jAyamitta / jasu maha pasaru asthi iha jettaDa, paDiya kevalu jagi baDhamANu, dosu yathi so payaDuDaM tettdd| - vi caramajiNu vaDaDhamANu / iya NisuNivi jasa muNihu pamoDaM, tahu cariuM bhaNami paya Niyaha boha, kahaNA tA mariNauM NiruttaI / mammatya vi bhattie sjjyoh| karaNahi mahaI kaitu ji jAmahi, khelhaNa baMbha 5yajja, puNNa karesami hauM turiyaa| huva dujjaNahaM sakkamaNi tAmahi / para-guNa dosa-karaNa-gayataMdA, jAtA bahu bhaggeNa pAsi vihiya tiguNa-bhariyA // 1 // sajmaNa jasu sahati gavi maMdA / antima bhAga:paNavaMtaha khalu ahiyau kuppaI, caMdAlaMkArei praNeyA, sIru bevi jihaM phaNi visu appaI / tahaM puNu gaNamattAha ji meyh| pramiyaI ko viNiMbujA siMcA, pramuNate maI ehu piruttauM, so kavattaNu to vi va mucA / caramajikidaha cariu pvittuN| jaMga havaha Na suNijjai, maNi va muNijjaI taM guNiyaNa mahu doSa khamijjahu, yavi sacca viyahaM puNu payavA / ayariM hoNAhiuM sohijjahu / taM pari pahi dujjaNa, gicca maliSa zaMdaDa vaDhamANa jiNa-sAsaNa, maNNaI gAlavi dugvayaNA // .. // paMdara gunn-ynn-tcc-pyaasnn| etvaMtari khalapaNa vihipa vAsu, kAli kAli deDa ji saMvarasAI, guru mAhAsaI paMDipa jnnaa| insa duhikkha dUri so pirasa /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha SU yaMdau rANau NIiviyANDa, sarve NaM saru, kaMtiya sasaharu, paya puNu yaMdau pAu-NikaMdau / lacchihi pAyaru, thAvaha sAyaru, sAvaya bagguvi purANa samagguvi, kara karavAle, ari-khaya kAle / ......................... / tomara vaMsahu, ti-jaya-pasaMsahu, pari ghari vIyarAu aMcijjaDa, ujjoyaNayara, kula saMtaya dhru| micchAtama bharu bhamvahaM khijjauM / gAmeM Dogaru, pari-yaNa-khayayaru, muNi jasakittihu sissa guNAyaru, tAsu jirajjahi, maha giravajahi / khemacaMdu hariseNu tvaayru| jiNahari Thate, suhamahavate / muNi tahaM pAlhabaMbhue NaMdahu, virayaDa kanve, ehu ji bhanve / tiNi vi pAbahu bhAru NikaMdahu / punvAyariyahi, paTTi guNAyara, devarAya saMghAhivANaMdaNu, aNukameNa saMThiu, vysaayru| harisiMghu buhayaNaM kula-mANaMdaNu / micchatta-timira haru NAI suhAyaru, mAyamatyaharU taba-NilaDaM pomAvai-kula-kamala-divAyaru, NAmeNa payaha jaNi devaseNu gaNi, saMjAyau ciru buha-tikaDaM so vi suNaMdaDa etthu jasAyaru / jassa gharija raidhU buhu jAyaDa, tAsu paTTi Niruvama guNa-maMdira, deva-satya-guru-paya-aNurAyaDa / gicca bhgvjnn-cittaannNdir|| cariDa eha gaMdaDa ciru bhUyali, vimala maI pheDiya mala-sagamu, pADhijjaMtu pavaTTau iha kali / vimalaseNu NAmeM risi-pugamu / pattA-govaggiri duggahi, khaya asi gArDi, sukkhApare / vatthu-sarUva dhamma-dhura-dhAralaM, goDara udArahi, toraNa-phArahiM, buhynn-mnn-sNtos-pre| daha-viha-dhammu bhuSaNi visthAraTa / bhayaliha mehahiM, jiNavara gehahi, vaya-tava-sIla-guNihi je sAraDa, maNigaNa caMdiri, gapaNANaMdiri / bajmabhaMtara saMga-NivArau / jiNa pujjijjaha, dhammu suNijyada, dhammaseNu muNi bhavasara tAralaM, mica ji jatyahi, thakka avatyahi / ........................ / tau tA vijjaI bhava-manu-khijjaI, bhAvaseNupu zu bhAviya Niya-guNu, jahaM puNa ghari ghari, paNa kaMcaNa bhari / dasaNa-NANa-caraNa tahaM yazu / maMgala gijAhiM, ucchaha kijjahi, doviha taviNa jeNa tAviDa-taNu, sAvapa loyahi, maNahu pmophiN| dhammAmahaM posiDa bhagvahaM gaNu / tivihahaM pasaI, guNa-gaNa-muha, mUluttara-guNehiM jo pAvaNa, dANaI dijjahi, puNNaI lijjahi / suppahu sarUu sNbhaavnnu| pari ghari sarasaNa, bhAvijaI maNa, kamma-kalaMka-paMka-sosaNa iNa, tasu bhAvaNaI, kmm-mnu-khijjii| sahasakitti umbaasiy-bhv-vnnu| bhAvaNi bhAvaNi, vara kaMcaNa maNi, tAsu paSTi udayahi-divAyaru, vikkahiM vaNivara, veM jipasara / bjmbhNtr-tv-ky-praayh| kari-ghara-dANe, jahiM prappANe, buhayaNa-sastha-pratya-ciMtAmaNi, paMthaI sittaI, ali bhaasttii| siri guNakitti-sUri pApaDa jaNi / daha disa dhAviya, kasya va pAviya, tahu siMhAsaNi mihari pariSTuiDa, taha puha-Isara, yA suresaha / mutti-ramaNi raaennokkNtthidd|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-manthamAlA sujasa pasara vAsiya digbAsaDaM, sahajapAla paDhamaDaM jayavalbahu, siri jasakitti NAma divaas| tejU iyaru vibuhajaNa dullahu / bahubhAsaNi guNa-gaNa-maNi-sAyara, biruvama-rUva-sIla-vaya-sajjA, pavavazatya-prabhAsaNa-sAvaru / mAmehIya paDhamillahu bhjjaa| do-viha-taka-sAveM taviyaMgo, purisa-yaNa-uppAyaNa-khANI, mnv-kmn-vnn-boh-pyNgo| saJcitta ji prhuv-sm-vaannii| bajmAmaMtara-saMga-prasaMgo, taha uvari uvaNNA sakkhaNa-puraNA chaha NadaNa pANaMda-bharA meM dugjaDa vijjiyaDa bhnnNgo| NaM jiyAvara bhAsiyA dagva suhAsiyA, zaM rasa chaha jaNa posapunvAyariyAhaM magga payAsapi, vAha paDhamu vara-kitti-layAharu, sanveSaNa maraMduca ziru jaNi / duhiya jagAya dukkha dhaNa khyyn| diggaMdhuvi pratyahaM saMjuttA, dAzuraNaya-karu zaM surakari-karu, satvAvaviyarahaM paricaya / parivArahu posaNi sura bhuunhu| baMda-sakka-bAyarabyahi bAiya, jiNa-pUyAvihi-karaNa-puraMdara, jiyi jiNi visa-sikkhA dAviya / thiyakula maMdira bahu sohAyaru / uttama-khama-vAleNa dharmadauM, bhUri damvu vavasAeM ajivi, malayAkatti ripivaka cira yNdddN| jacchi sahAuM cavalu paDivajivi / vaho para pahuvahariuMha majjamu, jiNaNAhahu paTTa kArAvivi, dhariya carittAyaraNa sa-saMjamu / maNa-daliya dANaI bahu dAviti / guru-guNayaNa-maNi-pAiya-bhUsA, tityayaratta-gottu ji baddhara, bayaNa-pautti-jaNiya-jaya-saNu / saMghAhiuM sahadeu jasaddhau / kaba-kAmAiya-dosa visajjaNa, dhAmAhiya tahu bhAmiNi bhAsiya, dasiya mANa-mahAgaya-tajjana / jiNadAsahu suveNa hAsiya / bhaviyaNa-maNa-uppAiya-bohaNu, kumarapAla hiya jiNadAsahu piya, siri guNabhaha mahArisi sohaNa / kahu uvamijaI tahiM sIlahu siya / pattA-eyaha muNiviMdahiM bhavatama-vaMdahaM paya-kamalAI je atta huyA mAmA mAiya jiNa-paya-kamala, vAha jiyAmAvali payaDami bhUyati, vaMdigaNahiM jA Nicca thuyA paDhamaDhaM bIyauM tIyauM amala / viya-jasa-pasara-disA-muha-vAsiya, baccharAja sAbhUNA mAla, vara-hiMsAra-pahahiM zivAsiya / tiriya putta huya tAI guNAla / ayaravAla kula-kamala-divAyara, sahajapAla suu bIyau puNuhUyau, chItamu gayatamu vira goyala goti payau NiyamAyara / duhiyahaM dukha-khaMDaNu piyakulamaMDaNu guNa-varaNaNikoIsura mAsi purisa je agaNiya jAyA (paDa), bahu piyA khima guNa sIla pratullI, tAI ji ki varaNammi vikvAyaDa / jaaynn-jnn-praasaa-tru-vllii| jiNa-paya-paMkayAI pikappaDa, khiu dharahI ahihANe sAhilaM, pariyApiDa sacitti paramappaDa / tAhi gambhi huI putta guvAhiuM / jAlhe NAma sAhu ciru puttalaM, baha pamANa bhUyali su-pamANiya, puna jubala bahu huvaDa pikcarDa / guruyaNa jehiM Nicca sammANiya / saha jomaya guNa maNirayayAvara, vaNivara-yaha jo mukkhesara, tiviha pacadANa kyaayk| biiyraay-py-pNky-mhuyr|
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha- prazasti saMgraha Tee jagasIhu jayammi maI pahANu, yi kula-kamAla vibAsa bhAkhu / siri sahajapAla suDa maNiu cha, saMsAra-mahAba-paDA bhaTTu / saga-vasayA - virakta dhammi rasa, pAliyaraM jeyA sAvaya-caritu | H vIradeuM paDhamaDaM guNamaMdiru, dAya karu jo jaga suMdaru / bIbarDa hemAhe bhuva dullahu, yi pariyaNa-jayammi avalhu / laDadiu yA bhAsiDa taiyaDaM, deva-satya-guru-pAya- viNIyauM / rUpA rUveM jima mayaraddhauM, jemmila jasu mahiyAlu sadaraM / after fee paMca dharmaggo, viyi buhayaNa-jaya-saMgo giraNArahu janta saghAhiTaM, viha sabhAru NigvAhauM / ujAlA suvarNiya jANaNu, parivArahu bhattau kamalANaNu / sahajapAla gaMdaNu puNu tIya, jiyA sAsA vi jeNa maNi bhAviDaM / maNa vaDiya dAyaNa - ciMtAmaNi, khemada yAmeM vikkhAyaDaM jayi / bhIkhudI to piyayama-sArI, putta utyahiM sohA - dhArI / paDhama putta khettA khemaMkaru, bIyara cAcA cAeM suMdaru / gehammi vasaMta graha pavitta, dhaNu ajjiDa jiM dANahu viminta / tosau NAmeM tosiya jaNoha, AjahI tahu piya jaya goha / kulahara-kamala- nivAsa - lacchi sura-siMdhura - gAmaNi dIharacchi / sura- valli va pariyaNa- polayAri, jubaI yA sayala maDika sAri / dArthi pINiya giru tiviha pasa, maha sIla pabvaya yAha-bhanta / tarhi gabhi samubbhava puta duriyA, yA mahiM paravaDaM varaM ya viriya / jebahu daMsA-raNahu karaMDa, kula-kamala- vidyAlayaNa - kiraNa baMDu / khelhaNa yAneM guNaseNa saMDa, micchata lihari - sira vajja-daMDa | kurukhetta desavAsiya pavitta, sAvaya-vaya- pAlaNa - vimala-cisa / ThAkuru yAmeM tIyaDhaM NaMda, bhojA cautharDa jaya zrAvaNa / suDaM turiDaM puNu hUuM, DAlA thAmeM pINa bhuDaM taha piyA rAmahuliyA, cAri puta saMjAya dhuuM sahajapAla / // 33 jiNa pUyAivi-kamma- rasa, parivArahu maMDaNa guNa- Niutta / prabhAhiya jiyAdeva bhanta dUdagu gari, jiyA dhamma- dhuraMdhara etyu loI, ta guNa ko vara isakku hoi / sahajA sAhahiM muha jiravA, bhAyara caTakka puNu vi bhava / parivAra bhantu daravesu siddha sekhU khAtiya sapuNNu, jAsA caDattha yAM dAya-kaNNu / purNa sahajapAla suDa paMcamiltu, thIlhA yA bahu-guNa-garillu / kesA hiya bhAsiya tahu kalasa, tahu tithiya putta jAyA pavitta / siriseTThivaMsa uppa dhammu, tejA sAhU ji khAmeM pasarANu / tahu piya jAlapahiM ca valayIya, parivAra bhanta sIle sIpa / tahi gambhi uvaNyA suva sapuriya rAjA sa pAlu DhAkaru ji tirikha / turiyA vi pulijA puNyamutti, ji virahama jiyayAha-bhati / paharAju pasiddha makka khoI, vidAyeM bho bhabya ohUM / harirAja ji paMDiya guNa-pahADa, chakkAma-rasa guvA-gaya-viSANu /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlA khImAyAmA varasola thAta, ko kaI vaegAI sahi guNahaM kitti| sA pariNiya teNa guNAyareNa, bahukAleM jaM te sAyareNa / thiya bhAyara yaMdaNa guNa piutta, mAgeppiNu giyihaDaM kamalavatta / hemA NAmeM parivAra-bhattu, taho dharaho bhAru deppiNu viratu / visayahaM suhu maNivi duha-Nimittu, ........................ / jiga-yaya-dhAraNa-utkaMThaeNa, saMsAra asAraDaM muNimaNeNa / jagaNI jaNaNuvi parivAra-loDe, sayavahaM vi samAvaNu karivi soDa appaNu vi khameppiNu takkhoNa, jiNavesu dhariuM nniisllenn| jasakitti murNidahu gavivi pAya, aNuvaya dhAriya te vigaya-mAya / tosau yaMdaNu divarAja parANa, sAdhAhiya piya geheM pasagaNu / parivAra-bhattu guNaseNi-jut, Niya-basa-yaNa-ujjoi-mitta / saccAvamAsi sacceyajI, jiNadhamma kammu kAraNa pavINu / tahu NaMdaNu jAyA duriNa vIrU, jiNadhamma-dhuraMdhara gunn-ghiiru| caMdugdha kalAyaru siharucaMdu, paDhamaDhaM sajjayajaNa annNdu| bIyarDa puNu gAmeM mallidAsa, vIsegUNahaM jisavarahu~ daas| tosau hu putti tuNa viriNa jAya, jiNadhamma-kammi raya vigaya-mAya / jeThI zAmeM jIvo ji utta, jiNa-paya-gaMdhovaha vicca sitt| vaya-ziyama-sIta-pAkSaba-samagga, jiya-samayahubharu dharaNiM prabhagga / bAhuTI thAmeM selhI pavitta, vivisi bhl| sIleM sohage siya-samANu, piru pattahaM caDhaviha deya dANu / tahi NaMdaNa hayA viriNa sajja, mAMDU bhojANAmeM maNojja | paMca ji bhAyarahaM vi aNNa sUya, jAlhI vIro pamuhAi huy| ihu pariyaNu vuttaDaM, sajasa pavittauM, jA kaNayAyalu sUra sasi / jAvahiM mahimaMDalu, divi mAhaMDalu,NaMdau tAvahiM sajasabasi // 3. iya-sammA-ji-carie, Niruvama-saMveya-rayaNa-saMbharie, varacauvaggapayAse, buhayaNa-cittassa jaNiya-ullAse, siripaMDiya-raidhU-viraie, sAhu sahajapAlu-suya siri saMghAhiva sahaeva-nahuya-bhAyara-mahAbhabva-tosau-sAhuNAma-NAmakiyakAlacakka taheba dAyArassa vasaNisa-vaeNaNo NAma dahamo saMdhI paricchemo smtto| saMdhilikhitaM pAMDe kesA // vi0 saM01600 prati siddhAnta bhavana, pArA, nayA maMdira dharmapurA dillii| 36 sukosala cariu racanAkAla saM0 1466 (sukozala caritra) paMDita raidhU AdibhAgajiNavara-muNiviMdahu thuva-saya-iMdahu caraNa-jubalu paNavevi taho kalimala-duhanAsaNu suhayaNa-sAsaNu cariu bhaNami sukosalaho tihu meya pasiba ji bhuvaNi sida, pikala tahaMsayala visaha-riddha / vasuguNa-samida vasukamma-mukka, vasumI vasuhahiM je Nicca thakka / paramANaMdAlaya appalINa, uppatti-jarA-maraNa-tti-hINa / vara NANamae garaseNa sicca, te zikkala siddhagavevi Nicca / je cAsaI kamma vipAsaNeNa, mahi viharahi kevl-khoynnenn| . para pADihera bhaisaya su-soha, bhAvayi vibhAsaNi bhavagiroha / ahi-para-sura-vahaNA gamiya-pAya, sambaI hiya mAgahi jAha vAya / se sakala siddha taha puNa gavevi, puNu pArasaMga suba paya sarevi /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha [71 jiNa-vayaNa-vigiggaDa varaNa-piMDa, tuva juggaTa bhaNemi hara pesaNu, taM saha siddha mAivi prakhaMDa / taM karaNi avasu duha-pAsaNa / e siddha tiviha paNavivi girIha, jahaM pahaNemi jiNiMdahu kerau, micchatta-mANa-Ni ilaNa-sIha / cariu raiDa bahu suksa jaNeraDa / taha gaNahara sAmiya suhagaha gAmiya bhava-sara sosa-diNesara aNNuvi pAsahu cariu payAsiDa, je satta sattasaya payaDiya mahidaya, tevaeNa hiyaM pihaya sr|| kheU sAhu Nimitta suhAsiu / te paNa vivi bahu bhattie gaNahara, balaharahu purANa puNu tIyau, tAhaM paTTi puNa je huva muNivara / NiyamaNa prazurAeM pahaM kIyau / vijayaseNa pamuhAya guNAyara, tahu sukosala cariu suhaMkara, prAyama-sastha-prattha-rayaNAyara / virayahi bhava-saya-dukkha-khayaMkaru / tehiM aNukkami sUri pahANauM, taM NisuNivi harasiMghahu daNu, chaMda-takka-vAyaraNahaM ThANauM / paDijaMpaha kima jim-paya-baMdacha / khemakitti pAmeNa jaIsaru, satta-pratya-hINau hara sAmiya, mahiu jeNa dummahu diI saru / kima paMgula havaMti baha gAmiya / tAsu payAsaNi kalimala-cattaDa, Nicca citta bhAviu rayaNattau / kima ataraMdu taraha puNu sAyara, bAraha-viha tava bheya suhakaru, kima abhiDaharaNaM gaNi-kAyara / hemakitti ahihANu duriya-haru / vokkaDu dhUlu karihu kiM bolAi, tAsu paTTi tava lacchihi maMdira, kima vacchaDa dhavana hara bhara bhilbh| mAsi kaiMdahi cariu ji bhAsiDa, ai akaMpu NaM caDhau mNdir| kaha virayami haDaM taM gehAsiDa / duima-iMdiya bala-damaNAyaru, piMgala chaMdu vihatti va jANavi, bhavaha-maNa-saMsaya-tama-bhAyaru / kima appaDa kahatta guNi mANavi / maNasiya-visahara-visa-viNipAraDa, terahaviha cAritta jo dhArau / mahaM tumhaha vayahiM karami satyu suhasaya-paraNu / pAyama rasa raseNa jo sittaDa, para kAraNu sAmiya tava paha gAmiya, eku pratya saMsapa-haraNa / ahaNisu je bhAviu rayaNattara / aMtimabhAgakumaraseNu NAmeM kali gaNaharU, jaMgaNa mattAhINa caritu, paNavivi niya-mANa-suddhie bhava-haru / mama bhaNiu kiMpi ihu guNa pavitu / pravara vi je Niggaya mahAmuNi, taM kosalamuha Niggaya suvANi, NavakoDi vi tihu UNiya bahu guNi / mahu khamahu bhaMDArI prastha-khANi / praNahi diNi jiNahari dhayalaggaMvari raidhUbahu-suha-mANa-ramo buhayaNa mA giehahu kiMpi dosu, jiNavara diuNayaNa maNi?u siru dharadhariyaNavAu kamora sohejjahu pahucaevi rosu| tahiM vadiu gacchadaM paramesara, bhavi bhavi hojau mahu dhamma buddhi, kumaraseNu puNu parama jiisru| saMpajjau taha dsnn-visuddhi| bhAsIvAu dieNu tahu rAe, bhavi bhavi dukhama samAhi bohi, gehu samappi vi avirala vaae| saMpajjau mahubhava-tama-virohi / puNa guruNA apiTa bho paTiya, .rAbara maMda suhi vasau desu, raidhU NisuNahi sAta prkhNddiy| . jiga-sAsaNa yaMdaDa vigaya-jesu /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra sevAmandira-manthamAlA 72 ] sAvaya-yatha yAMdakiya sukamma, je vaya bharu dhArahi yaTu-chamma / yada raNamalu puNu sAhu dharalu, jiM cariu karAviDa ihu kharakhu / muviyaya sahasAraho taba vayadhAraho maruse sAmihuta / uvaesasuharu vyAsiya bhava-duhu mahu maNi vicca thuti kuNo // 2 // vIdho yAmAgeha-laDa viha-saMgraha dANe dacchi / tahi uvari uvaNyA guNa saMpuSNA, puta: tithiya lakkhayahi juvA vAha ji puna paThamaTha yAM sasi paDhamaDa, pIthA vAmeM dIha bhuvA tAsu piyA piyacita suhAyari, bhaNiya kuberadeva yAM surasari / bIyara caMda phuDa jasa jasayara, piya-kula-kamala vidyAlaya-bhAyaru | palhUNa sI (sA) hu valaya-maNa- cattaDa, jiyA caraNAraviMda - raya-rasau / kara pAlahI hu [ha] bhAmibi, siri vikkama samayaMtarAli, vaha I dussama visama kAli / cadaha saba saMvacharaha ayya preuse hi pujAya puNya / bAhahu citta vicca anugAmiNi / tIya suTha pukhu bahu lakkhA ghara, jo dhArAhaha aha Nisu jiNavara / P deva-sattha- guru pAryAhi lIAu, kahamavi vayaNu Na jaMpaha dINau / raNamalu Amu mahihi vikkhAyaDa, jAlapahI piyayama-aNurAyau / ti sukkosala cariu karAviDa, bicca citti puNu tahu guNa bhAviu / vAyara yahi sasi bhAyaru, kulagiri-vara- karaNayahi varA jaM ta buhahi NiruttaDa cariu pavaTTaDa ehu dharA // 23 jAmahi tAvaI mAha duji kiyaha dahamA divyamma, rAhu rikkhi paryAya sakammi / govAgiri govaggiri) DUMgara zivahu rajji, pai pAlaMtara arirAya tajji / ji-caraNa-kamala yAmiya sarIra, sAvaya-vaya-rahadhura- dharaNa - dhIru / siri ayaravAla kula gayA caMdu, saghavIra vidhA jaNa jaNiya du / ve pakkhajjala sAta yi bhajja 1, zrabhaNI NAmA vaya - sIla-sajja / tahi uvari uvaraNau bAra pahANu, graha-visu bhAvita jiM dhamma-kANu / mahalagi diu NAmeM sAhu dhaNNu ! yi jase mahi vIDha cha / tahu bhajjA dukkhiya-jaya jageri, maha sIla tIra vahakka dhIri / vIro NAmA vara cAya lIya, gaha haMsiyova saNa vINa / hupu paDha ji-pAya-bhatta AraNAhihANu giha-dhammi ratu / tahu dhariNi guNAyara suddha sIla, jiya- dhamma-rasAyaNi jAhi kIla / i-sukosala- muNivara-carie Niruvama-saMveya- rayaNasaMsa (bha) rie siri-paMDiya-raidhU viraie siri-mahA bhavya ANAsuta- raNamala grAma yA maMkie sukosala- NigvAyagama yA caDhatyo saMdhI pariccheco samatto // cha // saMdhi 4 // prati dehalI paMcAyatI mandira lipi saM0 1633 siri pAsaNAha cariu paM0 raidhU (pArzva purANa AdibhAga paNavivi siripAlaho, sivauri-vAsaho, vihuNiya pAsaho guNa - bharizro / bhaviyaha suha-kAraNa, dukkha-vivAraNu, pu mahAsami tahu caritra // risAhu pAvivi jibiMdu. * - siri ayara vAla vaMsahi pahANu, siri vidhA saMgha (I) guNa bihAi / bhava-tama-vilAsavi jo dibiMdu / siri ajita vi dosa - kasAyahAri, saMbhaDa vijayacaya- soksakAri / sukauzala carita 1-4
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [73 ahiNaMdaNu jiNu purNa gANa-catu, jasakkhukitti sudaro prakaM vAya-maMdiro, siri sumahadeDa posiy-spks| susissu tassa jAyo samAguNNa raaino| paumappahu padamA''liMgi aMgu, sukhemacaMda pAyaDo jino jiNi gajo maDo, siri jiNu supAsu puNu vigaya-saMgu / risIsa samba majmu e maI visAla ditute| caMdappahu jiNu caMdaMsu vANi, mahinIti pahAyauM NaM giri rAbaDaM, surahaM vi maNi vibhau jaNira siri puSkayaMtu tityavaru NANi / bau sosahiM maMDiu gaihu paMDita, goyAyalu NAmeM maNiuM // 2 sIyalu visIla-vaya-vihi-pavINa, jahiM sahahiM ciraMtara jiNa-jikeya, seyaMsu vi siva-paya-zicca-bINu / paMDurasuvarAdhayavasu sameva / pAsaveNa mahiDa jiNu vAsupujja, sahAla-satoraNa jatya hamma, vimaluvi vimalayara guNehi sujchu| mayasuha saMdAyamaNaM sakamma / titthayA ayaMtu vi aMta cukku, pari-koha-mANa-maya-sayala-mukcha / pauhada calna saddAma jatya, vaNivara vavaharahiM vi nahi payatya / siridhammu vi dhammAmaya-NihANa, maggaNa DAyakolAhala samaya, puNu saMti niNesaha jaya-pahANu / jahi jaNa divasahiM paripuraNa prty| sirikuMthu vi zaMta-ghaukaThANa, bharaNAhuvi boyAloya-jANu / jahiM bhAvammi thiya viviha bhaMDa kasavahahiM kasiyahiM mmmkhNdd| siri malkhiNAhutisthayara saMtu, mukhisubaTa aisaya siri mahaMtu / jahiM vasahi mahApaya suddhaboha, vaha yami jiNesu pAvAhi maMtu, vicaciya pUSA-dAba soh| puNu riTTanemi rAimai-kaMtu / ahi viyarahiM vara caDavala boba, puraNeba payAsiya dinamoSa / siri pAsaNAhu vigdhaMta-yAri. vavahAra-pAra-saMparakha samba, puNu vaDDamANu duggai-NivAra / ahiM satta-vasaba maya-hIya bhabya / tasu titya pavaha bharaha kheti, sovaNyacUra maMDiya visesa, payaDiya dhammAhamma jukti| siMgAra mArakiya ziravasesa / sayana jiNesara, huva hosahi dhara, te sayakha vi panavevi dharA sohagga-vilAya jirAdhammasIla, puNu jipavara-vANI loya-pahANI, NiyamaNi dhArivi paramaparA jahiM mAcidimAza mahagya bIla / puNo vi goSamo muzI payAsiyA jiNaguNI, jahiM para cAra kusumAla duha, payatya jeNa bhAsiyA susabba jIva bhAsiyA / dujjara sakhuda khata pisuba vitttth| aNukkameNa tAsu je, jaI vi jAya savva te, savi dosahi kahimiva duhiya hIla, Navivi hANa-dhArayA bhvrnnbohi-taaryaa| pemANuratu samvaji pbiin| muNiMdu sAhaM saMtaI, virAya-rosa saMbaI, jahiM rehahiM hava-paya-daviva-magga, jisa sutta bhAsamo guNANa bhuurivaasmo| vNbokh-rNgrgiv-dhrgg| suceSaNatya tammano taveva sosimo vo, jahiM sacca prayujyabaI vihAra, sahassakitti paTi jo guNamsukitti zAma so duggahu avaha ehnnaah| sutAsu pahi mAyaro vibhASamatya-sAbaro, sovaNyarekha va svahiM jApa, risIsuganyAyako jyttsikl-daayko| vomara ziva purakheva bhaav|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 / vorasevAmandira-andhamAlA - - tAha visohiDa goyAyalakkhu, dukkhiya-jaya-posaNu guNa-vihANu, zaM bhajja samAbarDa yAhu dakkhu / jo ayrvaal-kul-kml-bhaannu| suhAcchi jasAyara NaM rayaNAyaru, buhayaNa juhaNa iMdaru / micchata-vasaba-vAsaba-vira, satthatyahi sohiDa jAmaNu mohiu,vara yaraha eha guru|| jiNa satya viggaMdhahaM pAyabhattu / tarhi tomara kula siri rAvasu, siri sAhu pahuNuji pahasiyAsu, guNagaba rayaNAyaha ladasaMsu / tahaNaMdaNu visvama guNaNivAsu / aNNAyaNAya gAsaNa pavINu, siri khemasIha gAmeNa sAhu, paMcaMga maMta satyahaM pviinnu| jiNa dhammopari meM bddh'-gaahu| ari-rAya-uratyali-digaNa-dAhu, jiNacaraNodaeNa vi jo pavit, samaraMgaNi pattau-vijaya-khAhu / mAgama-rasa-rattaDa jAsu cit| khaggaggi dahiya meM miccha-su, uddharita caDambiha saMgha bhAra, jasariya ariya je disNtu| pAyarita visAvaya cariDa caah| ziva-pAlakiya viula bhAlu, risi dANavaMtu gaMdha-hasthi, atuliya bala-khala kula-palaya-kAlu / viyareda Nica jo dhamma-paMthi / siri zivagaNesa gaMdaNu payaMdu, sammatsa-rayabalaMkiya sarIru, NaM gorakkhaNa vihiraDa vsNdd| kaNyAyalumba pipudhIra / sasaMgarajja bharadiNNa khaMdhu, suha-parivaNa-kaharava-vaNa-himaMsu, sammANa-dANa-sosiya-sabaMdhu / uddhariu puraSa pAkhahu ji baMsu / karavAla paTTi viSphuriya jIhu, dhaNa-kaNa kaMcaNa-saMpuraNu saMtu, pamvaMta Nivaha-gaya-dalaNa sohu / paMDiyaha vi paMDiDa guNa-mahaMtu / mA visama sAha suhAma thAmu, duhiyaNa-duha-pAsaNu buha-kula-sAsaNu jina-sAsaNa-rahAra-dharaNu sAyarahu tIra saMpattu NAmu / vijAlacchIdharu rUpeNa saha mahabisu-kiya-viha ubaraNa // 5 chattosAuha-payaDaNa-pasiddha, tahu paNayaNi pAya zivadeha, sAhaNa-sAyaru jasa-rida-rikha / gAmeNa dhaNovai siilgeh| ra-bala-saMtAsaNu ziva-paya-sAsaNu NaM suravaha bahu-dhaNa-dhaNiuM sura siMdhuragaha pAyaDiya bIja, pava jabAhara khassaru pahupahuI dhara, DoMgariMdu NAmeM bhaNiuM / / 4 parivArahu posaNa suddha siikh| tahu paTTa mahAevI pasiddha, bAra svahaM uppatti khANi, caMdAde yAmA parAvarita / gaya-haMsiNIva ksaayNtti-vaanni| sayalaMte ura majmahaM pahANa, sohamga-rUpa cellaNi va viTTa, ziya-pai-maNa-posaNa-sAbahANa / siri rAmahu jiMha puNu sIya sitttt| tahaNaMdaNu zivama guNa-NihANu, tahi vari svaramA rayaNa cari, teSaggalu NaM pacakkhu bhaannu| NaM paMta cakka sasva dhAri / gavaDa jasaMkuru puhami jADa, taha majika padamu viyasiya subattu, vaMjaya-sirIe payaDiyaDa bhAu / laksa ballakiTa basaba-vatta / siri kittisiMdhu NA garidu, auliyasAha sahaseksoDa, caMdu kanAyaka jaya maNiTu / siri sahasarAju bAmeM munnehu| siri hUMgarasIha gariMda rajji, vievAba-sahabIbaDa suputtu, paNivaha zivasaha puNu bahu dusajji / jo mubaha jiyesa-bhaviDaM sutu /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha supavINarAya vAvAra-kaji, gaMbhIra jamAvara bahu-guNanina / paharAju pahAyara puhamilAi, jo ziva maNu raMjaha viviha bhAi / bhaeNu vitIyaDa risi-deva-bhatta, giha-bhAra-dhuraMdhara kamala br| siri devasIhu devAvayAra, jo karaha Nicca uvayAru sAru / caDathaDa NaMdaNu puNu kulu payAsu, avagamiva vihila-vijjAvilAsu / jiNa samayAmava-rasa-titta-cita, siri holivammu NAmeM pavitu / emahiM cahuM sahiyaDa guNagaNa ahiyaDa kheuMsAhu jasAyaru / NANAsuvilasaha jaIyaNa posahaNiya-kula-kamala divAyaru araNahiM diNi pAyama satyadatthu, sammatta-rayaNalakiya samatyu / gaDa jiba-hari kheDaM sAhu sAhu, bhAveM vaMdiDa tahiM NemiNAhu / puNu pAlhababhu paNaviyau teNu, siddhatya bhAva bhAviya monn| puNu tahi diTTau sarasaha-Niketa, rAdhU paMDiDa payaDiya viveTa / teNa vi saMbhAsaNu kiyau tAsu, jo go ipayAsaha bahu supAsu / tA jiNa aDacaNa pasariya bhuSeNa. japiu harasiMgha saMghavI suveNa / bho ayaravAla kula kamabasUra, paMDiya-jaNANa mnn-paaspuur| jiNadhamma-dhuraMdhara guba-Nikeya, jasa-pasara-disaMtara-kiya ssey| siripajaNasAhu NaMdaNa surohiM. kalikAlu payaha biSa-maNi mukhehi| dujjaNa praviyara vi dosagAhi, vati paura puzu puhA maahi| maI sukahANa puNu baddhagAhu, paNavika aNurAeM paasnnaahu| tuhu satthu kusalu khejehi bhAru, siri pAsacarita jayapa-tAru / tahu vayaNa suNepiNu maNi-pukhaeppiNa, jaMpai kheDa tAsu pu bho raidhU paMDiya sIta akhaMDipa, bahu vi ekku mahu kyaNu giya gehi uvaNbATa kappa-rukkhu, ta phalu ko bAu chaha sasukchu / puroSa patu jaha kAmadhenu, ko hissAyaha puNu vigaya-relu / taha paha puzu mahu ki saI pasADa, mahu jammu sayalu bho ajju jAu / tuhudhaeNu jAsu erisau citu, kaiyaNa-guNu dulkhahu jeNa pattu / bahu joNi bhavaMtANaMta kAlu, bhavi bhamaI jIu moheza bAlu / kahamavi pAvaha gaDa masuva jammu, maha pAvaha to payaha kukammu / bAlattaNi asai prabhakkhu-bhakkhu, raMgaha mahi sahai bhaNaMta duktu / kahamavi pAvahatAruNNa bhAu, bammaha-baleNa seveha pAu / -vidhANaiM juttAyuta-meDa, paDa satyu yasaru arahaMtu deu / dhAvaha dahadihi daviNaci khirakhu, u bhAvaha ceyaNa parahu-mienu / loheM bahu livau rasaMtu, para-dhaNu-para-jubaI maNi saraMtu / micchatu visama-sa-pANa-tattu, gaDa kAmavi jiyavara dhammu pr| mAhavA vipatu sAmuNavatu, vihala hArada puNu vANa rtu| rayaNuvva dulahu sAvayahu jammu, maha puNNa maiMbaTa sakammu / bho paMDiya siri pAsahu caritu, pabhaNahiM hAM suNamisu evacita / te savAni sugarhi jimiMda-mAthi, saMdehu kiMpi mA citti ThAdhi / iya sAhuhu vayaNe viyasikvayaNa paMDieNa hariseppiSu / teM kamva rasAyaNu suhasayadAyazu pAradara maNu deppiNu / / / /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlA antimabhAga: tecasAri vicahu disi maMDayA, siri bhayaravAla-kula-baddha-saMsu, jAcaya jaya-mA-rosa vihNgy| eDila gotaM baravAI haMsu / sahasarAju paDhamau taha saJcA , joiNipurammi NivasaMtu bhAsi, jo saMghavI giranArahu vuccaI / siri dedAsAhu sa puNNa-rAsi / sa-ratanapAlahI yAmA tahu piya, puNu tAsu aNukkami lacchikosu, udharaNa suva ucchagiramiyamiya / mahiyANA meM jaNa jaNiya-tosu / pahArAju ji bIyau sasikara-pahu, bahu padaNu pairUpAvahINa, dANa bhoya uvamijjaha so kahu / pusu tAsu tAnbhaDa dhammi lIgu / mayaNapAlahI tahu piya dhaNNI, paricayati jiyavara caraNAraviMda, soNapAla yaMdaNeNa surnnii| maha dANe posiya baMdiviMda / tIu putta puNu raipati bhAsiDa, giha-bhara-bhAru vahaNu jasu bhAsiTa / yAmeNa puraNapAlu ji pautta cAiDiya zAma puNu bahu kalAttu / koDINAmA tAsu ji bhAmiNi, prahaNisu sadhava-cittamananAmiNi / bahu put vigiNa caMdavaka soha, tAhi puttu lohagu sasaharU, jiyadhamma dhuraMdhara payaha goh| baMjaNa bakkhaNa caciva maNaharu / vaha garuvau sAhu jA paunu, cauyaDa suDa vijjArasa bhariyara, nAthU sAhu vi puNu tAsu puttu / holivammu NA vipphuriyau / nAthUsAhuhu suva viriNa hUba, tahu kasata sarasuttI yAmA, jhAmaNu bIdhA guNasArabhUva / dANa sIla sudara mahirAmA / bIyau ji puNNapAlahu ji puttu, tahu put guNAyaka bAuM kalAyaru, caMdapAlu yAmeNa sisu / jApaTa bhAviyaTa jiNiMda suttu / ihu vaMsu pavittaDa jiNa-paya-bhattaDa, yaMdaDa mahi-dhaNa kaNa-varisu jiNavarapayabhattaDa giha-vayarattaDa, jasu jasu vaMdiyaNahi gunni| eyaha samvahaM jo majmi sAru, pariyaNa-suha-dAyaNu guNasaya bhAyaNu pajaNasAhu NAmeM bhaNiuM kheU susAhu knnnnaavyaar| bahu piya vIlhI zAma guNAyara, teM kArAviDa pAsahu purANa, piyayama cittaho picca suhAyara | bhava-tama-giraNAsaNu gAiM bhANu / tAhi taNumbhau mahi vikkhAvata', kAhaNA viraeppiNu suha maNeSa mahaNisu pavayaNa-guNa-aNurAyau / raidhU yAmeNa viykkhyenn| caDaviha-saMgha-bhAra-dhura-dhArita, saMpuSaNa karepinu payaha pratyu, jeM micchatta-mahAgaDa moDiTa / kheUMsAhuhu appiyau styu| saMsArahu saMsaraNe bhIyaDa, bahu viNae ta girihayA teNa, dANeNaM seyaMsu jibIyata / naksathi Adi thiya-maNa kheu zAma sAhu vikkhApaTa, dIvaMtara-mAgava-viviha-vatyu, dev-sty-guru-pv-annuraayaa| pahirAviva prAisohA pasatyu / tAsu dhapoyAmA piyavaI maI, pAharabAhi maiDiTa puNu pavitu, jima rAhabahu soya vamma rii| icchAdANe raMjiyau citu / zaMdada cAri sujaya sArA, saMtuTara paMDiDa ziva-mahami, saMjAyA guNiyaha pivaaraa| mAsIbATa vidiNDa samammi /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ janaprantha-prazastisaMgraha [77 avirala-jana-dhArahiM taraha zivArahi tappaDa meiNi NiccaparA kaji-mana-duha khijjahu maMgala gijjahu pAsa-pasAe pari ji gharA viruvala zivasau sayalu desu, paya pAlaTaNaMdau puNu baresu / jiga-sAsaNu NaMdaDa dosa-mukku, muNigaNu NaMdaDa tarhi visaya-cukku / dahu sAvaya-yaNa galiya-gAva, jo NisuNahi jIvAjIva bhAva / siri kheUsAhu sudhammi rattu, yaMdahiM sabhaDaNaMdaDa bahutu / yaMdaDa mahi girasiya asuha kammu, jo jIva dayAvaru parama dhammu / ahi yaMtau pAsa purANu ehu, sajjaNa jazAha ji jaNiuNehu / kaMcaNa mahiharu jA sasi diziMdu, jA puSu mahiyali kula mahiM hariMdu / jA sakka saggi surasiya samidhu, tA sastha pavaTTaDa prattha siddha / macchara-maya-hINa satya-pabIDa paMkhyi-maNa-zaMdaDa suciru / para-guNa-gahaNAyaha vaya-girAyamAyaru, jiNApayapayaruha eviya siru iya siri pAsaNAha-purANe bhAyama-pratya-suNihANe siri-paMDiya-rayadhU-virahae siri mahAmavva-kheUsAhu NAmaMkie siripAjiNa-paMcakallANa-baeNayo taheva dApAra-vaMsa-Ni so NAma sattamo saMdhI paricchetro sammatto // // saMdhi // // prati terApanthI bar3A mandira jayapura, lipi saM0 1655 38-paumacariu padma purANa) kavi rahadhU mAdibhAga: para-ya-viddha saNu muNisunvaya jiNu, paNavivi bahu-guNa-gaNa-bhariDa / sirirAmaho kerau sukkha jaNeraDa, saha-sakkhA payaDami crit|| siri pAhaNAha-bhabbayaNu haTTa. paNaveppiNu khoyattaya-varicha / puNu sasi-pahudhammAmaya sarvatu, bhaNvayaNahaM bhavatayaha saMmatu // tahiM saMtivi jIva-dayA-pahANu, jiM bhAsiGa mahiyati vimala-zAkha / puNa baDhamANu caramita deDa, so sabvahaM jIvahaM krv-sett| puNu vAhaM pANi umAe vicitta, boyattaya-gAmivivaraNa ditti| puNa iMdabhUha gaNaharu yabevi, sodhammu vi jaMbUsAmi tevi // puNa nAI bhakkami devaseNu, iMdiya-bhubhaMga-Nihalaga-veNu / puNu vimalaseNu vaha dhammaseNu, siribhAvaseNu gaya-pAva-rekha // vaha sahasakitti prAyama-pahANa, tahiM paha-NisaragaTa gunn-gihaannu| gacchaha gAyaku siri guNamuNiMdu, sahatya-payAsaNu vigy-sNdu|| tahu paTTa jaIsaru Nihaya-Isaru jasakitti muNiyaNa-tijau / taha sissa pahANauM tava-vaya-ThANauM khemacaMdu praaym-pij| govaggiri khAmeM gaDhu pahAyu, vaM vihiNA thimmiDa rynn-tthaannu| ai-ucca dhavalu NaM himagiriMdu, jahiM jammu samichaha maNi suriMdu // tahiM DuMgariMdu thAmeNa rAu, arigaNa-siraggi-saMdirA-bAu / tuMvara-vara-vaMsaha jo digidu, jiM pavanahaM micchahaM sabiu kNdu|| taha paTTa paravirUva-jacchi, NAmeM caMdAde bh-sudcchi| tahu sutta kittisiMghu ji guNillu, jo rAyagIi-jANaNa-kahallu // piDa-pAya bhat paJcaksa mAra, pajjueNa va mahiyati kumara sAha / tahiM rajji vIsaha sudAcita, saMciyau jeba jibdhmm-vitu| jasu cit su-pacahaM vAparata jigavAha-pUrva jo vinca-ma / jhAbAmaebamaha-visihi bIe, kAussage taNu kipaTa khINu // bhAyamu-purAva-pAyahaM samatyu, zima-maya-samma jikiDakayatva /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-manthamAlA jo ayarabAla-vaMsaha mayaMka, bahu vithae puNu biNyAta teNa vihu-paksa-sura so zeya vN| kara bhAromeviNu Niya-sireNa / vATUsAhuhu vaMdanu pavIzu, mo rahadhU paMDiya guNa-vihANa, ziya-jaNagiha-boiya-viNaya-khINu / pomAvAda-para-yaMsaha pahANu / jiba-sAsaNu-bhattu kasAya-khINu, siripAla bamha bhAyariya sIsa, uddhariya-dInu / mahu vapazu sugahi bho buha-girIsa // taho bhajjA guNa-gaNa-sajA dyocaMdahI cAmeM bhnniyaa| soDhala-Nimitta Nemihu purANu, muzidAyA-piyaMkara aya-ziyamAyara NaM pavitti svaho tariyAra virayaDa jahaM kai-jaNa-vihiya-mANu / bII tiya vIlhAhI guNaMga, tahaM rAmacaritu, vi mahu bhaNehi, bhaisIla-visukhaviNAya-gaMga / lakkhA sameDa iDa maNi muNehiM / jeThihi dalu siri karamasIhu, mahu sAsarADa tahu mitta jeNa giha-bhAru dhuraMdharubAhu dIhu // vipatti mA prabahAri teNa / muNisaha zivasaha jasu paDhama lIha, mahu NAmu bihahi caMdaho vi mANi, jAvaya-jahANa puuriy-smiih| isa vayaNu suda giya citti ThANu / tasu bhajjA jauNAhI pavINa, isa NisuNivi vayaNaI, jaMpiya savaNaI paMDieNa tA utta gurudeva sastha-paya-bhatti lIya / ho ho kiMyuttaDa etyu bhajuttaDa hau~ giha kammeM guttau / tahu vahaNI'NaMtamatI pahANa, ghaDaesa mavaha ko ubahi-toTa, maha-sIta-sIya gih-l-maar| ko phaNi-sira maNi papaDa viNoDa / caDhaviha dAyeM posiSa-supatta, paMcANaNa-muhi ko khivaha hatthu, maha-Nisu jiNavara-kama-kama-bhattu vigu sune mahi ko svai vatthu // bahaIhiM putti have sutAru, viNu buddhie tahaM kanvahaM pasAra, NAmeNa nano neheM susaar|| viraeppiNu gacchami kema pAru / jiNa-caraba-kamala NAviya-sarIru, iba suNivi bhaNiM harasIhu sAhu, vy-sru-shivaahvaa-dhiihviih| pAviyau jeNa mahi dhamma laahu|| bharaNahi vAsari citiyau teNa, tuhaM kambu dhuraMdhara dosahAri, harasIha kAma iDiya siyaa| satvattha-kusalu bahu-viNya-dhAri / kiMkijjA vita vihiya mama jeNa yadINu bharijjaha / kari kanbu ciMta pariharahiM mitta, kiMteya nikAe paDibarAe paya-vaha jiNa Na dharijaha // 3 tuha muhiM zivasahasarasaha pavitta / garabhaTa pAviva karaNIDa ema, saM vayaNu suNivi bhariyAyata seya, bhavadahi vivaDaNa yo hoi jema / pArabu, satyu puju priek| citimbara sanubAzu idacha, saha bihu dujjaNa mahu bhaTa kAMti, caraNu vi puDa khoyattaya-baschi / pUpara jaha dumayi bhaya ubaMti / dhammu ji pahalavANu khoyasAru, jahaM kAya-niMda majabahu sarIru, sevibbara etyu bhavaSayagaru / seyaMti peya-dhaNi khoya bhIha / viSudhameM jIDa va mukti pAi, taha avaguNu guNu te pAva liMti, taM vilura caDi vi sabalu jaah| Niya payati sahADa ji paayti|| ipa ciMtiSi puDagaDa sAhu tatva, sajjaNa ammAma haMDa satumha, ahaDiTa jibgehb| etyeva khamevaTa dosu pramha /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainatha-prazastisaMgraha [76 ihu tumha pasAeM kami kamyu, sirirAma-zivANa-mako thAma ekAdasamo saMdhi pariccheno haDaM mai-vihINu sohehu snbu|| samatto // 3 // jasu maha iha jottiya so puNu tettiya papaDaDa dosuNa asthi iha prati mAmera bhaMDAra, lipi saM0 1551 Niya ghaNu aNusAreM saha parivAra vavasAuvi so karau tihA // 5 (sa. 1948 kI likhita nayA mandira dharmapurAkI x x x apUrNa pratise saMzodhita ) ipa banahA-purANe buhayaNavidehiM jana-sammANe 36-mehesara cariu siriDiya-rahadhU-virahae pAiya-baMdheNa asthi vihi-sahie (meghezvara carita) kavi raidhU siri harisohu sAhu-kaMTha-kaMThAharaNe uhaya-loya-suha-siddhi AdibhAgakaraNe vaisa- visa-rAvaNa uppatti-vANaNo NAma paDhamo saMdhi- siri risaha jiNedaha thuSasaya iMdara bhavatama caMdahu gayaharahu / paricchebho smtto|| paya-jayatu gaveppiNu citti mihaNepiNu carita bhaNami mehesaraha varama bhAga: jaya risahavAha bhava-timira-sUra, bhanvahaM guNa-zaMdau kiu sukammu, jaya sAsiya tAsiba kumai dUra / aru NaMdaDa jiNavara-Ni dhammu / jaya karaya haraNa gayahari apAva, rAu vi NaMdara suhi paba samAnu, jaya ti-jaya-suhaMkara sudabhAva / gaMdau govaggiri pacalu ThANu // jaya tiyasa-mana-maNi-ciTTa-pAya, sAvaya jaNu yaMdau dhamma-jIsu, jaya mAha jiNesara bIvarAya / jiyavANI bhASaNNaNa pviinn| jaya himmata kevala vANa bAha, desu vi giravaDa suhi-baseDa, jaya bhaThavaha dosa-vigaya prvaah| ghari ghari bharicajjaDa bAideu / jaya bhAsiya taccaM svasAra, yaMdaDa puNu harasIsAhu etyu, jaya jagaNovahi ziru patta pAra / jiMbhAviDa ceyaya-guNa-payatthu / jaya bAesari baha hima-giriMda, saI aMgimaMtu jasu pharaha citti, jaya paruha nirAmaya mahipANiMda / / kalikAla-dhariya jiM mANa satti // jaha nihaya pamAya bhayaMta saMta, siri rAmacaritu vi jeNa pahu, jaya mutti-ramavinaMjaya-sukaMta / kArAviu sabvahaM jaNiya Nehu / jaya dhammAmaya sasi sujasa soha, tahu NaMdaNu thAmeM karamasIhu, jaya bhagvahaM duggaha-paha-niroha // micchatta mahAgaya-dalaNa-sIhu // pulu siri vIra jiNeMdu paNavivi bhattie subaDa / so puNu gaMdau jiyA-calaNa-bhatta, sammAsaNu sAru jAsu tittthe maha jau // 1 // jo rAya mahAyaNi mAnu paSu / sAya-bAya-muhakamala-isaMtI, siri pomAvai paravAla vaMsu, bepamAya-yaNahiM pecchNtii| yaMdau harisiMghu sabavI mAsu sNsu|| pavayaNa pratya bhaNaha giri komala, vAhola mAhaNasiMha ciru gaMdaDa yANA-sA dasava-paha-cimmana / iha raidhU kahatIyaDa vidharA / beuvamoya karAyA samu saMkiGa, molikka samAu kala guNa jAvaDa nAsA baMsa sucaritu pariTThiTha / saMdaDa mahiyati sovi praa||1|| rehA viggaha vaha gavadati, isa babahAda-purANe buhayaNa-videhiM bada-sammAye de gaya uraha sahahi uratyati / paMDiya-mahA-virahae pAhaya-gheNa pratva-vihi-sahie vAparayaMgu uyaha bila duggama, risIha-sAha-kaMTha-kaMThAharaNe uhayasoya-suha-sidikaraNe yAhi pratya gaMbhIra manoramu /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 vIrasevAmandira-pranthamAlA suvihavaMda bhuvadaMDa ravaSayI, jiNa maya sutta suvatyahi bhebii|| sukaha pasAra giyaMdu visAkhaDa, aMga pugvamo su ramAbara / saMdhi-vihAtti-payahi ziru gacchada, rasa gava bahabhAva su payacchA // paMcavANa pAharaNahiM baMkiya, micchAvAihi kahi sapakiya / vimala mahAjasa pasara vihUsiya, jamma-jarA-maraNatti pradUsiya // sA hou mahuppari tuTumaNA, kumA-paDava hinnnnaasnni| tilloya payAsaNiyANarA. risahahu kyaNa zivAsiNi // 2 puNu siri iMdabhUha gaNasArau, pavidhi jiNa-yAhahu giridhArau / tAsu aNukkameva pukhi pAvaNu, jAyaDa bahu sIsuvibA urAvaNu // NaM sarasai surasari rayaNAyala, satya-pratya-su-pariksA -yAyata / siri guNakitti mAmu jai-yugama, taDa taveha jo dubihu prsNgmu|| puNu tahu paTTi pavara asa-bhAvaNu, siri jasakitti bhagna-suha-dAyaNu / tahu paya paMkayAI paNamaMtaDa, jA bui zivasaha jiNapayabhattaDa / tA risiNA so bhaviu viyoeM, hatthuNie vi sumahu tejoeN| moha paDiya susuhAeM, hosi viyatkhaNu majmu psaaeN| iba bhayevi maMtakkhara diyAu, sevArAhi taji alibau // cira puraNe kAta guNa siddhara, suguru pasAeM vara psibr| etyatyi vi suMdara svaraNihi bhUpati pApaDa sukkhaayaa| de bahuta prayatu zira gopAyalaNAmeM yaha // 3 // para syabAharu yaM mayaraharu, pariyaNa bhayaharu yaM vajjaharU / yaM NAva kAya kasabaha pahu, yaM puhaha ramaNi siri sehtu| para ubavaNabaeNaDa bAha bhaDa, gavaNahaM ruhadAtaNa baaiNgdd| sovaraNa rekhAi ahiM sahae, sajjaNa vaya va sA jalu vhe| uttu gu dhavalu pAyAru sasu, NaM tomara ziva saMtAya jasa / jahiM maNaharU rehaha haha pahu, gIsesa vasthu saMcava ji bahu / vara kaNaya rapaNa paha viSphuriu, NaM mahiyani suradhaNu vitthariTa / jahiM jaga zivasahi uvayAra-rayA, ghaNa-kaNa-paripuraNa-sadhammasayA / sahi rAu guNAyaha pavara jasu pariyaNa-ku-saMtAvaru / sirihUMgariMdu gAmeM bhaNika sa-payAveM jiu sahasayaru // 4 // goha taraMgiNa NAvaha sAyaru, sabala-kacAlaTaNa vi ddosaayr| ve pAkhujalu Niya paba pAlau, mbincha-pariMda-yaMsa-khaya-kAlau / eyacchat rajju ji jo bhujA, guNivaNa vidaha dANe rNjh| sabaja-teurAha ziru sevI, paTTa mahisi tahu cNdaaevii| tahuNaMdaNu bhUyali vikkhApaDa, rapadANe kalikaraNu smaayu| kittisiMha NAmeNa guNAyaru, tomara-kula-kamalAyara bhaayru| siri DUMgaNiva rajji vaNIsaru, asthi duhiyjnn-my-citaahru| ayaravAla vaMsaM vara-bhAyara, daann-puurv-bhuvihi-vihiyaayh| pajaNu sAhu jiyapaya-bhattilvADa, para-uvayAra-guNeza prmukhdd| tahuzaMdaNu damavallI sura-taru, jeM NivAhiu jiNasaMbahu bhru| appA-para sahava-guNa-jAvaNu, kuNaya-gaIda viNd-pNcaavnnu| guNamaMdiva vigaha jasa-buddhana, raNavattaDa maNi bhAvaha suddhdh|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha 81 buhayaNa haM vidaheM Niru sammANDa, pavayaNa--prattha sacitti pamANai / khemasIhu NAmeNa pavittau, vIyarAya-kama-kamalahiM bhattau / pattAtaha bhajjA sIlaguNeza juyA,suddha-salavakharaNa lliy-giraa| jANai vasaNAhahu bhattiyarA payaDadhaNoru NAmeNa varA // 5 // eMdarapu cAri sAha saMjAyA, dANa cAra e mahi vikkhAyA / paDhamu tAhi pariNAri sahoyaru, viNayaMki u Niyakulagiha-seharu / giraNArahu saMghAhiu baMdharu, sahasarAju NAmeM gaNara-siMghuru / puNu bIya u mANaMdiya sajjarA, kiu vavasAeM jeNa dharaNajjaNu / jANi vibuddhi visAlu gareMdi (de) thappiu appapAsa aNidi (deN)| paharAju ji vi NAmeNa pasiddha u, jo jiNavayaNu ya maNNai suddhau / purasu tIyau gaMdaNu guNamaMdira, sajjaNa-jaNamaNa-yaNAeMdiru / bRhayaNa-taruvara-posaNa-kaMgharu, rai(ha)pati-gihabhara-dharaNa-dhuraMdharu / vijjA kosudatthu bhai dullahu, tariyau sayala-baMdhava-jaNa-vallahu / je avagamiu suyaMgu abhaMgau, buhacUDAmaNi viNaya vasaMgau / holU sAhU Nihila-guNa-bhAyaNa, jo sevai riNaya-dhamma-rasAyaraSu / ghattAeyahiM carasuuhi pasAhiyau kheU sAhU pasaNNa-maNu saha muMjai raMjai pariyaNahaM vilasaha dhamma Nimoya ghaNu // 6 // praNahi diNi so puNu gihi yakkau, riNaya-maNi citai sAhu gurukkau / pAvivi vittu pavara jo mAu, dhammi Na sevai so ji prayAgau / so prappaM prappANau vaMcaha, jo dharatu mahiyali loheM sNcaa| dANu Na dei Na miTThau bhakkhai, riNaya-pANahu sa bhUmi mikkhimbi| ghippai pariyahi bali maMDai, lei coru maha rANau daMDai / DahA maggi ahaThANu ji mullai, iha pratyahu gai kahava raNa callai / i eu jANe vi sahiu Niru kibai, pattahu dANu NiraMtaru dibai / saI viDhattu riNaya satthe eijai, ki pie patthali taM pAvijaha / ima citi vijiemaMdira pattau, tahi buha diTThau viyasiya vattau / saMghavIya harasiMghau eMdaraNa, micchattAvali valli-NikaMdaNu / bhaeI sAhu bho suNi suya-sAyara, vimalacitta gurubhatti-kayAyara / ki Niya kAlu gahiM praviNoeM, majhu vayaNu pravahArahiM moeM ghattAkarikamvu guNAyara bhavvaNiru mehesara rAyahu cariu / ji kalimalu khijjai suhu havai jo dhammAmaya vipphuriu // 7 // iya NisuNivi jaMpiyau guNAleM, kaiNA viNaya guNeNa rsaaleN| bho sahasaNa maNi rayaNAyara, puraNapAla kulakamala-divAyara / jiNadhammAlaMkiya Nimmacchara, buhayaNa-jaNa-maraNa-raMjaNa-kocchara / sayala-jIva-rakkhaNa sudayAvara, NisuNahi kheUsAhu suhaMkara / paMcama-kAla-pahAu gurukkau, dhammamaggi jaNu praha-Nisu vaMkau / dhari pari dujjaNu jaNu prakayAyaru, viralau dIsaha kuvi sajjaNa garu / hauM puSu chaMdu vihatti Na jANa uM, vAyaraNovahi-taraNa pryaag| saddAsaddahu bheu Na bujjhami, papramattA bheu e maNi sujjhami /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-granthamAlo %3 - - paNavivi saIsaraNa duggaya-bhaMsA vihuriNaya-jamma-jarA-maraNa / saMtikka eha vaNa mahimA sa-soha, X X sAvaya jagAha payariNaya-paboha / vIyarAya-muha-kamalahu riNaggaya, causAla eyaM torae sahAra, bahu-vaNe kiya mattha-samaggaya / jahiM sahahi sunma sohaNa vihAra / chaMdAlaMkArehiM ravaNNI, pattAsA bhArai mahu hoi pasaNNI / jaha jiNahari jiNapaDima caMdakaMti-vidda,ma-ghaDiyA / saMsArovahi-poya-samANA, sohaMti rigacca buhayaNa-mahiya bhavvahaM siv-sNpy-ghddiyaa||3 vigaya-dosa jaNi murinny-pmaannaa| jahiM ghari ghari summai vara maMgalu, mai-sui-mAbhiNa-NANa-divAyara, jahiM ghari ghari praciya aMbijjai gymlu| tasa-yAvara-sattAha-dayAvara / jahi ghari ghari posijjai dutthiu, je huya goyama pamuha bhaMDArA, jahiM ghari ghari jaNu dIsai sutthiu / te paNaveppiNu tihuvaraNa-sArA / jahiM ghari ghari pavihiya sammANaiM, taha puzu sutava-tAva-taviyaMgo, patta ji bheyahiM dijjahi dANaiM / bhaSva-kamala-saMboha-payaMgo / jahiM ghari ghari daMsaraNu gAijjai, piccoMbhAsiya pavayaNa-aMgo, ghari ghari saMghasaNu vaNijjai / vaMdivi sirijasakitti prasaMgo / ghari ghari saMdasaNu sumiyArau, tAsu pasAe kanvu payAsami, ghari ghari jaNu saiMsagu dhArau / prAsi vihiu kali-malu riNaNNAsami / jahiM NArIya susIla prakhaMDi u, ghattAetyu ji bhArahi khetti jaNi pasiddha NaM iMda uru / ghari ghari saiMsazu guNa-maMDiu / gApAyalu NAmeMga taM jai varaNai tiyassa guru / / 2 / / bhavihava-sUhava NAha-vivajjau, jahiM uvaNAi (uvavaraNAiM) raya-parimalAI, bAla viddha je taruNi salajjiu / kai kalahAiM muhakhaMDiya phalAI / tehi ji sayalahiM dosa-achiNNau, jahi saravarAi riNammala jalAI, sammaiMsazu dinu pddivnnnnu| posiya-marAla-sArasa-kulAI / Dibha ni dasaNu daMsaNu ghosahiM, bAhiM dIyAu bahu jalayarAu, caccari caccari buha saMtosahiM / jala-kIliya vara Niva rnnrvraau| ghattAjahiM maMdirAu bahu bhomayAI, tava-tAba-pavittA vigaya-rayA pavayaNatyamaNi gaNa-uvahi / chuha-paha dittIe rahivomayAI / doviha-saMjama-bhara-gharae-khamA risivara jiehari vasahi jhi||4 jahiM prAvaNAI maNi sAmalAI, jievara-sAsaNa-sararuha-payaMga, vitthariya-rayaNa-jujjalAI / bhaviyaNa-kairava-vae-siya-payaMga / kattha vi bariNa-kula vikkiya sa-vatva, micchatta-mahaddiya-vajjadaMDa, mUiva saha vikkaya saNa hty| paripAliya-duddhara-vaya-prakhaMDa / sihiM tAveM sujjhai kuNai phema, eicchamma dhamma paiupa pramaMda, maha tava-saMtattA bhavvu jem| bhabvehi Nicca paya-kamala-caMda / jahiM puNNa pariya paNNasAla, erisa jaivara jahiM picca ThaMti, pAmara-parehiM bhUsiya visAla / sammAi bhAe kammai haNaMti / jiNa siva bibujjala ziyaya samma, tahiM huMgaredu pAmeM pariMdu, aMdhagga-SayAvani-ba-bamma / tomarakula kamalAyara-dipiMdu /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ muyi i bhuyabala pamANu, samaraMgaNa pratue tahu samAsu / ruivama pravirala guNa - mariNa - ei keu, sAhae samudu jayasiri-zivAsu, jasa Upari pariya daha disAsu / karavAla - hiAeM ari-kavAlu, toDivi ghalliu evaM kamala- lAlu / dupicchu miccha raeraMgu mallu, riyA- kAmi-maraNa disu sallu / sapayAveM jiya eAM tara jeee, jasu rajji patrAvaTTiya sivee / jainaprantha-prazasti saMgraha ghattA ubvAsiya paramaMDalu rAmabaMda saMkA jasu / chalabala sAma chahuegI iyicha ho kavara rAu uvamiya tasu / / 5 tahu rajji mahAyA bahu dhae chu, " guru deva satya- vieM viyaDu / jahiM saMti viyakkhA maraNuva savva, dhammAsurata vara galiya-gavva / jahiM satta-vasa-cuya sAvayAI, visaha pAliya do -daha-vayAI / samma sae mae ei ) bhUsiyaMga, ciconbhAsiya pavayA suyaMga | dArApekhae vihi Nicca lIe, jie -mahima - mahucchava giru pavIraNa / arer - guNa prappAruha pavitta, jie - sutta rasAyae savAtitta / paMcamu dussamu zrai visama kAlu rilivi turiu pavihiu rasAlu / dhammajjhAe~ je kAlu liti, vayAramaMtu graha - Nisu guNaMti / saMsAra- mahAva-vaDA, bhIma, ssiMka pa muha-gura vANIya | jahi pArIyae diDha sIla-jutta, dANeM pAsiya ris tiviha patta / tiyamiseNa lacchi avayaraya etthu, gayarva Na dIsaha vi kAvi tatthu / ghara-vara-kaNayAharaNa ehi, = jiNa havaNa - pUya ucchAha-citta, bhava-tara-bhoryAha Nicca ji virata / gurU- deva pAya paMkaryAha lINa, sammadda saNa- pAlaNa pavINa / [ 85 para purisa sabaMdhava sarisa jAhi graha - Nisu paDivaNNiya Niya manAhi / kiM vaNNami tahi hauM purisa- jAri, jahi Dibhavi saga vasAvahAri / pavahi parvvAha posaha kuNaMti, ghari ghari caccari jiNa gue yuti / sAhammi ya vacchalu ziru vahati, para avaguNa pahi gue kahati / erisa sAvagraha vivihipa mANu, mIsara jie hari vaDDama tu / zivasai jA raidhUka va guNAlu, sukavitta rasAyaNa rihi rasAlu / ghattA tAsa jasa pasara - pUriya rAheNa saMga bhAra-dhura-ghariya siha / siri kamalasI saMghAhiveA buhayaratu ti vittara ||6|| X X X X mhahiM kiMpi dhammu citijjadda, taM eA karahu sakkami saMkijjai / pari dimmi iya cita kujjiha, tumhAse taM saMpajjai / jasa kittara tau ziruvadda saI, pura prakhaMDa prAMtu have saI / hauM varAu mahiyali asamatthau, mava- jammu ki romi ritthau / taM zisuppiratu pulaiya-kAyeM, kitticaMda kumaraha putu tAyeM / viyasi vijaMpiu DuMgararAyeM, kamalasIha vaNivara saMpAyeM / putu kajju jaMtuva maNi rumbaI, * taM virayahi sAhu samuccaI / je pukhu bhaNA kevi su-sahAyae, karahu karahu te dhamma mahAyaeA / ki pi saMka mA kijjai vittahi,
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86] vIrasevAmandira-granthamAlA jahiM soraTri vIsala Niva rajahiM, dhamma paviTThiu ciru NikhajahiM / vaccha-teyapAlakkha-vaNidahiM, pavara tittha Nimmiya gayadaMtahiM / jiha perojasAha supasAeM, joiNipura NivasaMta amAe~ / sAraMgasAhu NAma vikkhAe~, pavihiya jatta dhamma prnnuraaeN| tihu tuhu~ virayahiM etthu guNAyara, lai lai pauru davu dhammAyara / na su jettai uviri acchAI, so sayalu ji vekkau ky-rinncchii| UNai hau asesu pUresami, jaM jaM maggahu taM taM desami / pue pue teNa ema tahiM bhaNiu~, puNa, taMbolu devi smmaanniuN| puNa suritANasIha Niya bhiccahu, sAmiya dhamma citiyaha Niccahu / tahu pAesu NiveNa puNa, diNNau, kijahiM dhamma-sahAu pachiNNau / kamalasIha jaM tumha [hu] bhAsaiM, taM tahu pavihibahi su-samAsaI / bhaNivi pasAu teNA paDi vaNaka, ajju sAmi kiMkara hau~ ghaNaU / ghattAsupasAu atullu rasaraho lahivi vaNIsaru dramaNi / vauviha-saMghe juu soji puNa uDavAvihi saMpattu khaNi // 15 // xxx jo devAhideva titthaMkaru, mAiNAhu tittho ya suhakaru / tahu paDimA duggai NiNNAsaNi, jA micchatta-girida-sarAsaNi / jA puSu bhavyaha suhagai-sAsaNi, jA mahiroya-soya-duha-NAsaNi / sA eyAraha kara-pavihaMgI, kArASiya biruvama mahatugI / pragaeiva prae paDima ko lakkhAI, suraguru vAha gayae'jaha mktaaii| karivi payi? tilau puNu diNNau, ciru bhavi pavihiu kalimalu chiNNau / cauviha-saMghahu viNau payAsiu, kajju sayalu jA siddha suhAsiu / tA hauM Niya maNammi saMtuTuu, NaM praveNihANu yuddha diTThau / eM vAsAgamu laddhamu UreM, eM samaraMgaNu gibbhaya suur| eM joIsahu jhANu ji siddha u, eM vijje pAraya rasu baddhau / iya saMtosa parAyaNa saMte, mai suheNa puNu dhariNi vsNteN| aNNahi diNi jaM citiu paMDiya, taM NisuNahi bho sIla prakhaMDiya / ghattAjaM jaM iha tiya jammi suyArau Niru dIsai / taM taM sayalu prakhaMDa jiraNadhammahu phala sIsaha // 17 // ta saMpajjai daya-pariNAmeM, taM saMpajjai viyaliya-kAmeM / taM saMpajjai vaya-tavayaraNe, taM saMpajjai Nijjiya-karaNeM / taM saMpajjA uvasamabhAveM, taM saMpajjai vjjiy-gbveN| erisu dhammuvi ti-jaya payatthau, sammattaM vizu taM pi giratthau / saMsAraU kAraNa jANijjai, majjaNivitti sahu taM kijjai / taM samma saNu ai-dullahu, majhu payAsahi taM paMDiya lahu / kAsu jAu ciru daMsazu suddhau, keNa keNa phalu laddha-visuddhau / ta souM kaimuhau baMdhami, sadahAmi roemi samitthami / tuhu puSu kavva-rayaNa-rayaNAyaru, bAlamittu mamhahaM gehAyara / tuhu mahu saccau puNNa-sahAyau, mahu mariNatva pUraNa praNurAyau /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina grantha- prazastisaMgraha jiga- paTTha mahu Niruvama hoMti, cari purANa guNeNa mahaMti / devAhideva daya karahiM majbhu, mahu bhaktibhAu paya hou tujbhu / ghattA pazyatu virazya satya praNeya, cariya purANAmaya bahu bheiya / vaha mahu vittiya mAha, satya caMdi gAyara karu DhAha / viraeppa karaNA ehu dipu hatthi saMghAhivaho / sATTa citriNA saMghAhiva vittiNA sammAriNau ti bahuji bahu . ghattAf surivi kaa| riMgammalamaigA paDi jaMpijjai suhamariNa gA harisiMgha puttaM guNagaNajutte haMsivi vijayasiri NaMdaNeNa // 1 antima bhAga:mai praNate prakkharavisesu, u mumi kabva puraNu chaMdalesu / madhiTThattaNeNa rayau satyu, gau bujjhiu saddAsadda pratthu / dujjaraNa sajjaraNa sasahAva je vi, mahu mUDhau dosu maleu kovi / attrare mariNa virayaru tatttha, saMthavau aNu vajjivi praNattha / jaM ahiyakkharu mattAvihAu, taM pusau murivi jariyArapurAu / caudaha saya vaNNava uttarAli, varisai gaya vikkamarAya kAli / goyala DuMgararAya rajji, fast as varaNA vihiya kajji / tahi rigava -sammANeM tosiyaMgu, bRhayahaM viui jaM Nicca saMgu / karuNAvallI varaNa ghavaraNakaMdu, siriyaravAla kula kumudacaMdu | siri bhoyA gAmeM huvau sAhu, saMpattu jeraNa ghameM lahAu / tahuNAlAhI gAmeNa bhajja, pra sAhuhAraNa sA puNgakajja / tahu NaMdaNa cAriu guragohavAsu, sasi - riha - jasa-bhara pUriya- disAsu / khemasiMha pasiddha mahi garichu, ka rigaT Thu / maddarAju mahAmai tahu asarAja duhiya jaraga prAsakara, pAlhA kula-kamala- viyAsa-sUra / ehu garu jo khemasIhu, vaNiya etthu bhava- bhamaraNa-vIhu / tahu NiurAde bhAmiriNa utta, guru-deva-sattha-paya-kamala-bhatta / tahi uyari uvaNNA viNi putta, vakyattu ji jagavaya sabhakkhi, bhaddava mAsammisa peya pakkhi / purNAmi diriMga kujavAre samoI, suhayAreM suharagAmeM jaloiM / tihu mAsayati puNNu hUu, sammattaguNAhiNihAra ghUu / jirAhu piyA mahu caramadehu, avicala kevala lacchIhi meha / viSNAraNa-kalA-guNa- seNi-jutta / paDhama saMghAhiu kamalasIhu, jo payalu mahIyalu siva-samIhu / gAmeNa sarAsai tahu kalatta, bII jisa seviya - pAyabhatta / bhavi bhavi tisthaMkara majjha deu, hou guru giggaM vi bhaleu / saMjjau bohi-samAhi-lAhu, saMsAra mahaNNava diSNa thAhu | uttamakhamAi vaha bheya dhammu, saMbhava dayAvaru bhuvaraNa rammu / he vIyarAya jiraNa. jariNaya bhou, maggami NAhaM saMsAra bhor3a / viha dANeM pIriNayasupatta, graha-risu viraiya jiragaragAha jatta / tahu da gAmeM mallidAsu, so saMhattau suha gai riNavAsu / saMghAhiva kamalahu lahau bhAu, gAmeNa pasiddha moyarAu / tahu bhAmiriNa devai gAma utta, vihi puta hi yA sohai sata / 17
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira pranthamAlA NAmeNa bhaNiu guru caMdaseNu, puNu puraNapAlu lahuvau pareNa / ghattAiya pariyaNa juttau etyu NirU kamalasIha saMghAhiva / ciru NaMdau etyu pasaNNu maNu Nihaya-duhiya-jaNamA(u) i|| NaMdau vIra jiNesahu sAsaNu, loyAloya sarUva-payAsaH / gaMdau sUri carittacaraMtau, siri jasakitti mahAtava tattau / gaMdau vasuhAhiu vasudhArara, cauvaNNassa saMti payayArau / NaMdau sayalu mahAyazu sArau, ghaya riNaya mAyaru kalimalu hArau / riNaya samayahi ghaNu avirala dhArahi, varisau Nicca citta suha yArahiM / meiNi sayala-sAli gippajjaI, ghari ghari maMgala vihi sNpjjii| ghari ghari savvahu jiraNa aMcijjai, ghari ghari pattadArA riNa dijjai / gaMdau kamalApaha saMghAhiu, bhoyarAya sahu pavara guNAhiu / ghattApADijaMtau buhaNahi iha satthu prasatthu saMpatthau / gaMdau ciru vIDhammi thiru payaDiya je paramatthau // 36 // iya siri sammatta guNariNahANe Niruvama-saMveyabhAvasupahANe siri buhu-raighU-viraie siri-saMghAhiva-kamalasIha-NAmaMkie pahAvaNaMgaguNa-vaNNaNoNAma cauttho saMdhipariccheu smtto|| saMdhi 4 // 41 ariTThaNemicariu (harivaMzapurANa) AdimAgaHsura-vai-saya vaMdahu tijaya pravadaha siri pariduNemiha caraNaM / paNavivi tahu vaMsahu kaha jaya saMsaha, bhaNami savaNa-maNa suda-ramaNaM // 6 // noTa-isa dhattA ke anaMtara 'jaya jiNa usaha (ubhaya) suhakAraNa / jaya jaya majiya bhavaMtuha tAraNa' rUpa se caturvizati tIrthakaroM kA stavana diyA hai| jiNa-muha-Niggaya devi bhaDArI, vAesari tilloy-piyaarii| sAya-vAya-vihi-payaiNa-sArI, micchaavaay-vaay-prvhaarii| kevalaNAe-pamuha guNadhArI paNaveppirazu sAmiNi suhyaarii| caudaha saya tevaNa jiNa vaNihi, Nicca-bhavva-maNa-uppAitha dihi / kamma-dAru-pajjAlaNa-kharasihi, bhoyaraNa-kAla vasahi sAvaya-gihi / visayaseNu dhuri ati ji goyamu, te paNaveppiNu payaDiya goyamu / jAha prasUtrakami je mugijAyA, gANaMbhoriNahi jaha vikkhaayaa| devaNaMdi vAesari-bhUsiu, jehi jahariMNada-vAyaraNa payAsiu / jiseNa viyavakharaNa vigayataMDa jeNa mahApurANa kiu pyNdd| taha raviseNu su-tava-vipphuriu, te rAmAyaNa-sAyaru-tariyau / evamAi bahusUri aNukkami, saMjAyau risi-puMga-muriNatami / kamalakitti uttamakhama-dhArau, bhabvaha bhava-aMboriNahi-tArau / tassa paTTa karaNayaTTi pariTThiu, siri-suhacaMda su-tava-ukkaTThiu / ghattAsaIsaNa pANaiMcariya-samAraNiM praha-riNasi bhAvaMtau sumariNa gurupaya sevaMtau tacca-suNaMtaha riNavasiya jA paMDiya bhavariNa / tAma aguvvaya-dharaNa-pahAveM, pINiya sAvaya-jaNa suhdaanne| eyAdaha paDimA guNaThAe~, tittau siddhatAmaya paanne| siri-guNakitti sUri payabhatte, deh-bhoy-sNsaar-virtteN| baMbhayAri khelhA mahihANe, mAhAsijjhai bhvv-phaanne| bho raidhU paMDiya suhabhAvaNa, paha bahu satya raiya suh-daavrnn| siri tesahi purisa guNamaMdira, raiu mahApurANa jycNdiru| kavi raidhU
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainapranya-prazastisaMgraha [CE = pariyaNa-gaNa-yaMgaNa-udayabhAraH / siri-lAhAsAhu guNANa ThANu / divyarAjahI tiya taha tariNaya kaMti / gaM parama muriNadaMhu suda khaMti / taha bharahaha-seeNAvai-cariyaDa, ko muha pabaMdhu gunn-bhriyu| jasahara-cariu jIva-daya-posaNu, vittasAra siddht-pyaasnnu| jIvadharahu vi pAsaha pariyaDa, viraivi bhuvaraNattau jasa-bhariu / bho kai-tilaya mahAguNabhUsaNu, siri aridanemiha jaraNa-posaNu / viraiya cariu majjha uvaroheM, souM baMchami payariNaya moheN| ghattAiya khullaya vayaNAI posiya jayaNAI pravahArivi paMsu rayaNa mAriNau / ko jaDu ghaDa ullekheM mavai jaya viraya gutta Niyaha te palla u sahasakiraNa puru ki joisma // tAsa piu baMbhavaya-dhAraeNa, mittiuM riNasurahiM thiramaNeNa / joiNipurAu uttara-disAsu, tahu NivaDa jhuNu-jhuNu puru payAsu / NaM lacchi hi kerauM vara vilAsu, cauvaNNAsiya-jaNa-kaya-NivAsu / cauhaTTa caccaruddAma jattha, vaMdiyaNa vayaNa-kalarava pasatya / jiraNa-mahima-mahocchava dAraNasoha, sAvaya riNavasahiM jahiM suddhaboha / jahi Nicca NhavaraNa pAvAvahAra, dhaya-aMDa-daMDa-rAiya-vihAra / jahiM dhIra viyakkharaNa vasahi loya, tiyasattha samAsiya-divva-bhoya / tahiM mAsi varaNIvara-kula pahUu, aggoyavaMsu payasAra bhUu / duvvasaNa-pAva-vAsaraNa pragamma, saMghAhiu lakkhU NAmu rammu / tahu piya devAhI saccavAya / su-pasaNNa sIla gaM sIya jAya / taha takhuruha buhayaNa kappavikkhu / posiyau Nicca jiraNa-samaya-pakchu / tahi gambha-uvaNNA suha-saMpuNNA gaMdaNa Niruvama sohpraa| dukkhiya-jaNa-posaNu kulahara-bhUsaraNa tiriNa panhava plNbkraa||4 tahaM paDhamau gaMdaNu duriya-haru, jasa-balli-pasara-mAhAra-taru / parivAra-dhurA-dhAraNa-dhavalu, riNaggaMdha-savaraNa--Nuya-paya-kamalu / dANeNa payosiya vikuha maraNu, loNA saMghAhiu bhUri dharaNu / bIyau~ eMdaNu saMveya-riNahiM, payariNaya guriNayaNa saMdoha dihiM / para-pAri-parammuhu sapiyarau~, priynn-sNghh-plddh-juN| modA pahihANa guNa-Nilau~, buha-ciMtAmaNi purynn-tiluN| puNu paumasIhuM tIyau pasiddha , smmttaaiyvr-gunn-smiddh| undhahi jeNa jiNa-samaya pAraNa, riNavAhiya patta-tibheya-dANa / pattA:eyAhaM ji guruyaru jaNa vihiyAyaru, duhiyaNa-jaNa-eva-kappataru loNA ju pauttau jiNapaya bhattau, macchamu kulaNaha divasayaru iya siri-pariThThaNemicarie harivaMsa-kahaMtarAiM guNabharie siri lAhAsuma-sAhuloNA-paramaNiya seNiyasamavasaraNa-gamaNo paDhamo saMdhI paricchepro samatto // 1 // mantimamAgaH jie-sutta-pratya-alahaMtaeNa, siri kmnkitti-py-sevenn| mai jar3a hINAhira bhariNau kipi , buhayaNa soheppiNu sayalu taMpi / kAyanbu sud hu haripurANu, jima loya pavaTTai laDhamANu / siri-kaMjakitti-paDheMbaresu, tacatva-satya-bhAsaNa diNesu /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai.1 daurasevAmandira-granthamAlA udaiya-mi chatta tamoha-NAsu, ghattAsuhacaMda bhaDArau sujs-vaasu|| tahiM dehi uvaNNA cira suha-puNNA, tiNNi taNumbhava parimala maNA pattA : dukkhiya-jaNa-posaraNa giya-kula-bhUsaNa vibuha mahIruha varaNasadhaNa' tahu paya sevaMti jiNahari ThaMti kinnaaritthnnemicri|| paDhamu tAhaM lAyaNa pahaNAlaM, viraiu puNu virayami jeNa akkamuhu udApAru guNukkariu / / loNAsaMghAhiM dharadharaNauM / aggoyavaMsu guNa NaliNa-haMsu , dAtAhI piyayama-sAhINa, goyala sugottu jaMNa lddhthottu| picca jiriMNada-bhatti-bhara-lINauM / jiNa-samaya bhattu rAIva vatyu ? tiparadAsa puttehiM pauNNauM, rAjehiMhAraNu tahiM hu uM pahAraNa / dANa-pUya viNaehi sauNNauM / tahu suu suraNehu suha-lacchi gehu ; puNu bIo puNNodayacaMdo, bATU susAhu kari-suDa-bAhu / udayacaMdu uvayAra annNdo| gynn| subhajja taha guNa sahejja , bhAmiNI cocAhI suhu bhAvaNa, subhayanAma paMca kaya sukaya sNc| NaMdaNa tiNNi huyA ghara-pAvaraNa / paDhamau bhariMgadu pAlhA variMNadu, sahasarAju guNa-sahasahaM bhAyaNu, lAkhU vidIu dodA tidIu / baccharAjaho piyarAiya maratu / lakkhaNu ca uttho lakkhaNa pasatyu, ma marAja jagamalu puraNu tIyauM, puNu arudeva sevAsu seu / deva-sattha guru-pAya-viraNIyau / pattA: puNu chajjIva-Ni kAya-dayAvaru, pAlhA sAhuha suu viraNaya aMga juu dhIlhANAmeM tAsu piyA padamAsAhu saula-ha-bhAyaru / kAlhAhI suu tahi sAthara guNariNahi sahadevI piyaraNAma siya jIdAhI paddhaMgiNi sohI, sahadevI gaMHNa ve vi jANa , putta-juyala-NeheNa Na mohii| dIvA polhA Niru raNeha bhaann| khemavaMtu khetAgaru NAra, jo bAdhU suu lAkhU pauttu , gurudAsu ji jagaviMda-piyArauM / taha guNa vaNaNe suraguru jahuttu / tIyA puttu dagAI jagi vikkhAyA, tahu piya eyaeMvai dehaM jAyadaNaM, eM sAgauM piya-dukkha ghAyaNaM / puraSu cauttho cAu-guNa-bhAyaNa, devAhI NAmA suha caritta, dANa-sIla-viNaeM suha-pAvaNa / jiNadhamma-rasAyaNa-pANa-titta / puNu bAdhU sa hussa taNubbhau, tahi gambhi uvaNNauM kula-NihANu, dodA jo payatta mahi gibbhau / kula-kuvalaya-posaNu seya-bhAratu / bAlAhI piyayama mohilla, buhayaNa-ciMtiya-suha-kAmadheragu, jATA NaMdaNeNa sohillu| samvatya viNaMmiya sujasa-reNu / sUdAhI jAyA piya uttI, jiNadhamma-lAha saMtuTTha-cittu, viNNi putta-puttahiM suttii| siri lAhA sAhu buhANi mittu / pAhA paDhamu pahiya-vissAmo, tahu piya sapainvaya bayaNasAra, bAhirahI piya pUriya-kAmo / rAyaNaMhe suha-yaraNaM khiir-dhaar| suya vahoru ulho ve bhAsiya (?) mala-paDala-NAsi eM sukai-utti, dhammabheNa aNNoNNa payAsiya / divarAjahI ti mahihANu jutti / ... bATA sAhuhu NaMdaNu bIyau,
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha [11 kavi raidhU dhAriu jeNa dhammu vara snnu| 42-dhaeNakumAra cariu (dhanyakumAra carita) melhU NAmeM jaya-vikkhAyau, DUgarahI bhajjA asuraayu| . AdimAgaHghattA paNavivi sirivIrahoNANasarIraho kamajupro ghnnkumaacrimo| pUNa vara jasa phuriu lakkhamaNu tariyau diurAjahI tAsupiyA prakkhami supasiddhayo guNagaNariddhahI dhmm-rsaaynn-rs-bhrimo| ve gaMdaNa jAyA geha sakhAyA vAguNa sohiya dhammahiyA / 27 je havA hosahi tityaMkara, tihuNA tihuvaNa-vaI paya-bhattau, vaTTamANa paNavivi suhNkr| khetAhI tahu bhaNiuM kalattau / sAya-vAya-vayaraNaI darisaMtI, NAgarAju bIyau hAsiya, raNaya-pamANa-vihi jA bhaasNtii| cUhaDahI NAmeM tiya bhAsiya / rigacca bhAi sA devi sarAsai, puNu jo sevA sAhu ji paMcamu, raNavivi jema mai viula payAsai / girasiu jeNa pradumaya bharatamu / puraNa gaNemu goyamu gaNasArau, jamu piya bhImAhiya jiya pavvaya, jgnn-smudd-paar-uttaaru| jA pAlai kAsaNNe varadaya / tahaM mudhamma pamuhAI jaIsara, taha NaMdapu mehA jiraNa-bhattau, paNavivi bhattie vaya-bhAradhara / kolAhI piyayama paasttu| tAhaM aNukkami sUri pahAraNa uM, NANU NaMdaNu muriNa-paya vadau, sahasakitti tava-vaya-guNa-ThANauM / ehu sayalu pariyaNu saMyaMdau / tArA paTTaNi rUva-guNa-bhAyaNu, dau samau vIra-jiraNa kerau, je bhAviu mariNa gANa-rasAyaNu / dhammu pavaTTai sukkhu jaNerau / siriguNAkatti vibuha-ciMtAmaNi, gaMdau sUri suguru suhucaMdo, paravivi tirayaraNa suddhie bhurinn| kamalakitti-paTTabara-ca do| ghattAHgaMdau mahi vaiNIya paNAsaNu, iya jiNa muriNavaraviMdu sAi vi maNa vaya-kAeM / bhanna viriNadau sacca pyaasnnu| tuNu payaDami. jaei saMdhu guru guNakitti pasAeM // 1 // ciru Nadau loNA saMghAhiu, aNNAhiM diNi jiraNaguNasu visAleM, bhAyara pariyaNa juttu jasa hiu / vihasi vijapi u buddhi-visaaleN| jAsu bhatti-bhAreNa ji kaiNA, bho sahattha-rayaNa-rayaNAyara, raidhU NAmeNa ji suhamaiyA / michamaya-tama-NANa-divAyara / udayarAja jaNaNe ji raiyau, raidhUpaM.Daya suNi himmatyara, siri pariNemiha jiraNa-cariyau / buhRyaNa jaNa-maNa-raMjaNa-kotthara / pattA: jahaM paiM pAsa-jiNaMdaha kerala, ciru NaMdau satyo jAma Nahatyo ravi sasi gaha ekkhattaNu / cariu rayau bahu sukkha-jaNerau / kaiyaNa riNaru sohahu dosu Nirohahu suNaiM payama bhaSayagu 8 puraNa balAda pugaNu suhakarU, iya harivaMsapurANe maNa-vaMchiya-phaleNa supahANe siri aimAjiNiMda-cariu virayau baru / paMDiya-raidhU-vaNNie sirimahAbhagva-sAdhu hAhA-suya sAdala sAhu riemitta sudara, saMghAhiva-loNANumaNie siriariThaNemiriNavvANa- jahaM payaM vadramANa bhAsiu baru / gamaNaM taheva dAyAravaMsu-desaramaNAma cajdahamo saMdhI : . . . . tahiM siriyala kumAra puNNahaM phalu, paricchepo smtto|| .. mahu vayaNe payahi purA gymlu| /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevAmandira-pranthamAlA tA guru bhaNiyAlAba suNeppiNu, iya siri ghaNakumAra carie kaya suha-bhAvaNa-phaleNa raidhU buhu jaMpai pnnveppinnu| vipphurie siri paMDiya-raidhU-viraie siri puNNapAla-suta pattA: sAdhu siri bhullaNa-NAmaMkie dharaNayattajamma vaNNaNo NAma tumhahaM pAeseM kaviseseM karamiNa saMsaudharamamA paDhamo paricchegro samatto // 1 // parakAraNa vaTTa citti patraTTai seyoruNa kuvi Niyami jiNi||2 eMdau mahivai pAe pavINu eMdau sajjaNa yaNu bhariya-dIzu / taM suriNavi bhaNai guNakitti ema, eMdau sa-dhammu siva-sokkhayAri, bho paMDiya tuha gaDha muhi kema / eMdau jaivara vaTTaya-bhAra-dhAri / govAgiri NiyaDa paesi dhammu, ikkha ku vaMsa-maMDaNa-mayaMku, puruSAla saMDu NAmeNa maNu / siri puraNapAla-supa vigy-sNku| ikkhAi vaMsi tahiM ciru vaNeMdu, eMdau bhulnaNa gAmeNa sAhu, pragaNiya jAyA paNaviya jinneNdu| NiurAde vallahu doha-bAhu / jasavAlu jasAyaru guraNa-mahaMtu, mahu hojjau vimalasamAhi-bohi, karamU paTavAri jaNi mahaMtu / jA duggai-gamaNaha paha-Nirohi / tuhu eMdaNu viruvamu guNa-NivAsu, Niya-kAleM barasiu meghamAla, mahariNasu jo macca jiNavarAsu / gihi nihi saMmuha maMgala va mAla / cauviha saMgha viNayANurattu, bahu-pratya-samibahu caritta ehu, siri pUnau sAhu sammi battu / paripuNNa karivi saMveya-gehu / tuhu bhajjA sIla guNassa khAriNa, paMDieNa samappau pAva-NAsu, samvahi ya gAI tisthayara-vANi / bhullaNa hu hatyi payaDiya-payAsu / tihuvaNa siri muriNayaraNa-paya-viraNIya, teNa ji riNaya sIsi caDhAvieNa, siriharasiri jima rAhavahu sIya / puNu paMDiu pujjiu paNamieNa / ehi saMjaNiyA cAri putta, pattAlakkhaNa-lakkhaMkiya viNaya-putta / guNa muNihu pasAeM payaDiya-rAeM siddhau kanva-rasAyA / Niya-kula-mayaMku puNu par3hamu tAhaM, so pAijjaMtara pratya-samaMtau vaTTau suha-saya-bhAyAtu // 16 // bhulaNu ji sAhu payaDahu jaNAhaM / jiNa guNa gaNarAeM vajjiyamAeM, bIyau puNu buhayaNa-baNa-nivAsu, cariu karAviu eha v| siri rUle NAme jasa-payAsu / tahu vaMsu pasiddhau suha jaNa riddhau, taiyau NaMdaNu mayaragAvayAru, payaDami jmnn-sukkhkr| siri kAmarAjuNAmeNa sAhu / ghaNa-kaNa-jae-puNNau suha-riNavAsu, caupara gaMdaNu mAsaNNi vAsu, purupAli saMDa pari vihiya tAsu / prAslu NAmeM so phula-payAsu / tahiM vaNivara jiNa-paya-caMcarIu, eyahiM jo paDhamau guNa-garichu, bhava bhamae hu jo muriNa Nicca bhIu / siribhullaNa gAmeM sAhu sidchu / karamU paTavAriu guNa-gariTachu, pattA: soI suNAI muNi-dANa itt| pAra uNa puravare muha lacchiSare, tahiM pahuvahari-NikaMdaraNu / vaha bhajjA rUvA bvasAra, tomarakula maMDaNa pari-sira khaMDaNa, sirigaridaM gaMdararA // 3 // NaM sola-vayaha paDhamillakAra / tahu eMdaNa eva eM raNava-payatyu,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazastisaMgraha goNAI mariNa muyi- rAtyu | uddharaNu paDhamu uddhariya- dI, sAdhAraNa sAvaya-dhamma- lIpu / tI khajhakhama-guNa-mahaMtu, turiyara purAu puNe mahaMtu / mala mukkamala paMcama vRtta, jo pariyAM Aya pavitru / rayaNattaya bhattaurayagu sAhu, hari bhutti haru puggu dIha-bAhu | zrama ghirarAju guNoha dvANu, dhUli navamau tujjhiya pamAstu / eha ji majjhi cautthau ji vRtta, siri puNga pAlu maNi muNiya suttu / ghantA 11 tahu paDhamI bhAmiri kula hi sAmiNiti huvara siri gAmeM bhaNiyA bI puNu ma saraNaM pIyau siri graha pavittu rUtrahu bhaNiyA / gaMdaNa ya cAritahu vieyavaMtu, NaM tacakka ji jaNi sahaMtu / tAhaM ji gurumaM nataNi ma bhullu, siri bhullaragu eAmANe ji atullu / tadubhaya cauviha patta-bhatta urAde NAmA giha mahaMta / bIu daNu sUle vAri, tahu bhajjA mahAsiri geha khANi / tahu tiNi putta kula bhavae dIu, . kAma dIu / amaradiu lAmakhu ...?... eeM rayAttau jAyau payakvu / tIya eAMdaNu puNu kAmarAja, kallA sirI bhejjA sarAja / cautha suDa Asalu vigaya-pAu, parivAra mahU edau sarAu / ghantA yahaM satrahaM purA paryAya bahugue eAMdau bhullaraMtu gue bhariu dhattakumAra suphala sArahu kArivo vai ihu cariu iya siri dhAkumAra-carie kaya suya bhAvae - phalee viSphurie siri paMDiya - raidhU-viraie siri puNNapAla- suyasAdhu siri-bhullara NAmaM kie bhavtrajIvANumaNie dharaNakumAra - vviAe gae vaNNaNo grAma cautthI saMdhI paricchepro samato ||4 // 63 43 - jasahara cariu ( yazodhara-carita) kavi raddadhU AdibhAga: siririsaha pavittahu kevala sahu siva- siri-pattahu kama- juyalaM vivi tijaIsahu vijidara Isahu jasahara kaha payaDami vimalaM jAma sui jie -paya-pae maMtau, acchA ceIhari zivasaMtau / tAmaIsi vihamevi payatteM, zivArAhiya maNi rayaNatteM / do - vaha sunava tAva saMtatteM, mmila-gue. gaeAe ziru patte / kamalakitti gAmee ji guruNA, te pavatta u mai sui- guruNA / hi raghU paMDiya pa karata buhayae saha-maMDiya / daya gue sAraM jasahara cariyaDa, virayahi dhamma rasAyae bhariyau / payaravAla vaMsaMvara-sasaharu, jie -papa-kamala-durehu duriya haru / va malasIha - sAhuhu jo eAMdapu cci tiyAla vihiya - jie-vaMdatu / samaya parammuhu saMtau, mmila jasa-bhUsiya- loyattau / chaha-kammArarattu gue-maMdiru, rAyahaMsa gae teyeM caMdiru / kaMcaratu dANe pariNiya buhayae, hemarAya meM bhAva [hi] mae / so soyA payaDu jarie jAe hi, musukaitaThAehi / tAsu so kaita prAyAsu pamAeAI, isaeNa tumhahaM sammAeAI / taba-vaya-sama-dANAi guNAvara, jIva dayA- vieA sayala grahalayara / idi siri guruNA desiu jAmahi, kie| sabbaya maNui tAmahi / maNA fee tumhAseM, kavva surAyalo Thavami viseseM /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 / ghantA jIvAhaM suhaMkaru dhamma iha jai daya lakkhae iri kahiu / tAhi rui jara kahA jastu mahou uppaha pahiuM // X X X X antimabhAgaH iha majjhaloya jaNa pavara bhoya, lADa pura+khu khaya vairi pakkhu / varaNa- ubavaNehi maMDiu gharohi, su-vaMsa serie kutiya - beriNa / sAhAra ucca jahi sahala riNacca, sappurisa jema te sahahi tema / dAru-maya geha kaya-citta-roha, raMdhehi cattaNaM jANavatta / tatthaTTiyAhaM sAvaya jaraNAhaM, ****** | bhavajalahi pAru hohI apAra, jahi jaga sadiTThi riNavasahi sahiTTi / ghari ghari jiriMga kevala diriMgadu, pujjati bhavu jahiM galiya-gannu / pattAhaM dAraNa virAe~ pahANa, ghari gharivi jatya dijjahi pasatya / tahi pratthi rAu prari khaya kayAu, riva gIi-vaMtu jayalacchi-kaMtu / sulitANa sAhi suupayaDDu ahi, 1 IsApha lAmu rUveNa kAmu, gAmi malluri-cittu sahalu / tasu tarAi rajjimmila jasajji, vIra sevAmandira - pranthamAlA ghantA tada Adi sayaratu kamalAlaMkiya vatthayalu / tihu~ suddhie zrahaNisu jiraNavarahaM bhattie paNamiya paya-juyalu kamalasIhu gAmeNa pasiddha u, jiraNa samayAraNa bhatti paDibaddhau / sAdhammiya jANa haddhau, riya kula bhavaraNa sihara maMDaraNaddhau / tahutiya sIla-rayaraNa vara-sAlA, rimmala-guNa- pasUNa-e mAlA / vIrAya pUnA rasa-rattI, patta-tibheyahaM paryADayabhakttI / gAmeM rUpA kula - sara hasiriga, sasilehA duriya- trisiriga / tAhi gabbhi be eAMdaNa jAyA, eNaM caMdavaka sa teya sahAyA / evaM guriNayaraNa-taru-posaraNa kaMdhara, viNi vi jiraNavara dhamma-dhuraMdhara | tAhaM paDhamu buhayaNa - ciMtAmaNi, avarujjiya samaMtu bhAvai mariNa / je giriyarahu jatta pavitta ( u ), viyi yi pariyaNa-saMjutta ( u ) / kiya sa-ra-bhau mahalu giruttau, pemarAju gAmeM se vRttau / tariya badho gAmeM tahu bhajjA, payaDiya tAe riNacca suhakajjA / goyasi buhapaNa pasaMsi / joyaNipurAu ciru vasivi prAu, jiraNasamaya bhattu posiya- suvatu / cahA vara pahA . tahu suu upatu guraNa-garaNa- pasatu / kulakamala bhArata kalavibuha mAra, daya dhamma- lIpu cAe~ pavItu / pAliya savaggu dir3ha samaya laggu, pAlhA susAhu-gAmeM prabAhu || madara gAmu jAyau tahu edara, payaDiya pariyaNa - jaraNa- prANaMda | kamanasIhu sAhussa tabbhava, vIya gaM rUveNa maraNubbhava / caMDiya guNa Arajjiya dujjaraNa, viraNaya-pasAre raMjjiya sajjaraNa / rimmala jasa-bhUsiya suvaNattau, paMcaparameTThI pAya Niruttau / avajasa duha duvyarahiM cattau, zaya sagari vaDiya pattau / buhayaraNa kaMcaraNa dANeM tosiya para - uvayAra mahIyali posiya / hemAlaya samu Niccala cittau,
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha NAmeM hemarAju supvittu| gomASai-puravAissa baMsu, tAsu pasiddhA huya be bhajjA, ujjoyau jeNa ji laddha-saMsu / rUvAmala guNa-sIla shijjaa| so udayarAja piu sukai dhIru, thaNarAjahi ya NAma sugarihA, harisiMghahu NaMdarapu pAva-bhIru / pariyaNa-posaNeNa sugritttthaa| siri kamalakitti guru-pAyabhattu, pattA NaMdau raidhU privaar-juttu| bII puraNa kAmiNi mayagaya-gAmiriNa sAmiriNa riNayapariyaNa-yaNahu siri hemarAju NaMdau bahutta, jiNadhammAsattI piya-paya-bhattI mahaNasirINAmeM mugahu / 17 jasu-bhatti vaseM jasaharacarittu / laksaraNa-lakhaMkiya tiNi putta, virayau daya-rasa-bhara-guNa pavitta, parivArahu maMDaNa viNaya-jutta / .........................." tahaM majjhima guruu kula kamala-mANu, siri jodhA sAhuhu vara vihAri, jiNa-pAya-bhattu satthatya jANu / caMdIva ghaMTa kalasaMDa dhAri / parivArahu maMDaNa kamala-Nettu, tatthaTTieNa viraiu ji ehu. gAeNa samajjiya bhUri-vittu / jaM hINAhiu taM buha khamehu / e vihiyau jeNi Niru vibuha saMgu, pattA:gAmeNa ya kumarU bhAsiu guNaMgu / baha pADhijaMtau cariu mahaMtauNaMdau lAhi divasayara / bAlhAhI tahu bhAmiriNa pasiddha, sarasai ji khamahu mahujaM praviNau bahu payaDiu jaha taha bhAsayaru Nimmala susIla vihukula visuddha / iya siri jasaharacarie dayalakkharaNa-bhAvaraNAsarie tahu eicaMda gaMdaNu guNAlu, siri paMDiya raidhU-viraie bhavvasiri-hemarAja-NAmaMkie jaNaNI-jaNaNahu mohaNa ravAlu / bhavAMtara-vaNNaNaM taheva dAyAra-baMsariNaddesa-vaNNaNaM Na maM siri hemarAja suu aNNu bIru, ca uthau saMdhI pariccheno smtto|| riNaya vaMsa se riMga ujjoya dIu / (prati sacitra, 76 patrAtmaka ai0pa0 sarasvato bhavana, saga-basaNa-vivajjiu saMti mutti, vyAvara, saM0 1766) guru-deva-satthakaya Nicca bhatti / 44-praNathamI kathA (anastamitasaMdhi kathA) NAmeNa rayaNapAla hiyaya sajju, kartA-kavi raidhU AdimAga:molhaNa NAmeM tIyau ji puttu, ihu pariyazu NaMdau ciru riNaruttu / Naveppizu sAmiya deva jiriMNada, saraNAraNa payAsaNa gaNaharaviMda / NirUvama-davva-payatthahaM khANitahA pUraNa vNdmi-jirnnvrvaarinn|1 eMdau jiNasAsaNa duriya hAru, payAsami purazu aNathamiu jaNAha,suena su sAvaya ekkamaNAhaM / eMdau guruyaNa bhava-patta pAru / suNeppizu citti dhareu jhaTitti, patadrai pAvaha pAsa taDatti / 2 gaMdau guNiyaNa je sukai kavvu, Na sohai jima kari daMtavihIe, raNa sohai dasaNuviraNu tava-khIragu sohevivi suddhau karahi savvu / gaMdau bhavva ji sammattavaMta, Na sohai suvavirAjima kulageha, Na sohai jima-garaNAriprasIlu bahu-roya-soya-duha khayaha jaMta / antimabhAgaHlAhaDapura-bAsiya sAvayAMi, jumAvaka-dhammahu mUlu pauttu, sukijjai praNayamiyau ji niruttu / dukkhiya-jaNAhaM hy-praavyaaii| parijaidaMsaNaNANacariuriNayavitti,sivAlaya-paMcagamaNahajutti te gaMdahu virudharaNa karaNa-samiddha, jugAri garo kuvisuraNaiMjieha, ju paDhai paDhAvA kiya maNa-roha su pabhaNaiM raidhU sAsaya sukkhu, lahei sumaNa vaMchiya u pyknu| ..... ..... ... . . .. .. .........."
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pattA 16 vIrasevAmandira-granthamAlA 45-appasaMbohakavvaM (prAtmasaMbodha kAvya) bujjhai paramAgamu puNuvi soi, kavi raidhU jasu taccatthai saddahaNu hoi mAdimAga: taccatthaI puNu sammattu jANu, jaya maMgala-gArau vIra bhaDArau bhuvaraNa-sarazu kevala-gayA / vigu sammatteM Na vi hoi NANu / logottamu gottamu saMjaNa sottama pArAhami tahaM jiNa-vayaragu viraNa gANe cArittu vi alakkhu, cauvIsamu jiNu haya-paMca-vANa, viNa cAritteM lanbhai na mokkhu / tihuvaNa-siri-seharu vaDamANu / viNu mokkheM suha lesa viNa hoi, caugai-gamaNAgamaNa- cukku, teNa ji sammattu mahaMtu loi / kammaTTa-niviDa-baMdhaNa-vimukku / dinu kari sammattu laheviNArA, gava-bhAvajoNi-uppatti-hIzu, cau cijjai kaya riNavvui vihANu / paramappaya-suda shaav-liinnu| Niya sattahoM aNusAreNa loi, parisesiya-paMca-sarIra-bhAru, pAlijjai diDha vau guru-NimoDa / pAviya sNsaar-smudd-paaru| mAvaraNu-hINu gaya-veyaNIu, sammattabaleNa pANu lahevi carevi caraNu / mAusu-vimukka haya-mohaNIu / sAhijjai movakhu bhavihi bhava-duhu avazu // 11 // ghuvanAma-gottu vigayaMtarAu, iya appasaMbohakanve sayala-jaraNa-maraNa-savaNNA-suhayare parigaliya suhAsuha-puNNu-pAu / sabalA-bAla - suhabujbha-payaDatthe taiyo saMdhi - paricche gro smtto|| pravahasthiya paMca-payAra-dukkhu, saMpattu sahotthANaMta-sukkhu / 46-siddha tattha-mAra (siddhAntArthasAra) cuva joNi-lakkhu culasIdi jammu, kavi raidhU Adi bhAgaHsaMsAra masesAvai agammu / mutti-ramaNi-katAeM arihaMtAeM evevi saMnAeM / pAsiya tiliMgu pajjattichakku, khINADayAla-saya-payaDi cakku / NiruvamaguNa juttAeM pAyaMburuhaM pavittANaM // 1 // siddhata-atthasAraM bhava-bhaya-hAraM guNaTTha-sAhAraM / mA-khaMgha-dabva-saMbaMdha-cattu, vaNNAtIda-mahappaM siddhayaNaM yApi pAyaDaM vucchaM / / 2 // saya kevala-appa-saruva-pattu / pheDiya aTThAraha-dosa bhAu, suddhappabhAvaNAbhavasuheNa tittassa bhava-virattassa / ghoviya-praNAi-duvvAra-rAu pattassa dhammalAhaM jiNa-suya-muriNa-pAyabhattassa // 3 // battassa tomarAe vaNivaraNAssa khemsiihss| chaddavya-sarUva phuraMta pANu, tassa NimittaM kijjai raidhUNAmA buheNedaM // 4 // sahajANaMdAcala-suha-NihAraSu / daMsae-jIvasarUvaM gunntthaann| pi bheya kiriyAya / pattAsovIsa jiNesaru bhuvaraNa-diNesaru hiyaha gharevigu bhava-haraNu / kammaM suyaMga laddhI aNuvehA dhamma-jhAeM ca // 5 // eyAeM hi sarUvaM payarDatANaM chalaM e gAhivvaM / jaha buddhi payAseM karami samAse riNaya-saMboha-pavitparA // 1 // jai cukkami tA bhavvA kAyavvaM [suddha] bhabvehi // 6 // antimamAga: iti zrIsiddhAMtArthasAre zuddhAtmatattva saMvityAdhAre zrI iya saMkheveM haya-gabbayAI paMcavi bhAsiyaI annubvyaaii| paM0 raMdhU [raidhU] kRtI [kRte] saMsAra-sarae -bhayajo pAlai so tihu gaI na jAi, uppajjai suragai vimala ThAi bhItena kSemasIsAdhunAnumodito samyagdarzana-kathanamukhyatvera vau havaha tAsu iya paMca bheu, prathamo'nhaH // 1 // jo pahAgami bujjhavi praNeu / noTa:-prati meM mantima bhAga upalabdha nahIM hai|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ janananthazAstasaMgraha mAdi mAga:- kavi raghu 47-vittasAra (vratasAraM) kavi ramadhU 48-puNNAsavakahA ' puNyAbhava kathA) . mAdimAgaHsAsayapayapattAeM vasuguejuttAe kammacattAeM / paraNaSivi sirivIraM pANa-gahIraM bhava-jalariNahi-paratArapayaM / zAmiUeM siddhANaM bhavAmi eM vittavArakkhaM // 1 // puraNAsaba-satyaM surahara-paMthaM bhaNami kahANiurUvamayaM // 1 // parahAi parameTThINaM bArasa-aMgANa sUrividAeM / baMdivi puNu parahaMtANa payaM, tayaraNa-suddhIe paya taha paeveppira ti-jaya jheyAeM // 2 // iNsiy-saasy-pillev-pry| aggoyavasa-yaha-sasi dANa-vihANee NAi-seyaMso / basu kamma-payaDi-suya-siddhANaM, kAyae mae kraya-toso hAlU sAhassa aMgamo vidido||3|| smmttaaiiygunn-rivaaeN| parameDi-pAyabhatto catto visapAe rattu pttaaeN| :: loyaggasihari didi-pattAeM, pibho suviNImo AdahihANa sAha solaMgo // 4 // uppatti-maraNa-jara-cattAe / tepA'viya bhava-bhIe eAviya sIsee dhammarAee / chattIsa-guNAyara-sUrIeM, bhaeimo sukai-pahAgo lahivi khaeM pAvaroM aimaM // 5 // raayaaidos-ky-duuriieN| bho satyovahi-pAraya raidhU kai-tilaya paiji bahu bheyaH / do-daha-supraMga-majjhayariNarayaM, cariya purAe viraivi saja saraseM pIeimo bhuveo||| bajjiya-saga-bhaya-pADhaya virayaM / mahu purA mAesa-kamalaM saMkuino pratyi jaee-bhaya-bhImo / sa-sarUva suhAyara sAhaNaM, tuha bayaNa-sUra-kiraNahiM taM viyasai rigacca kAlammi / 7 // pari sesiy-cu-vikhaa-kheN| jAibihu pratthi praNagyo sammatto vaya-tavANa dhuusAre / vihama iva Niya rasarattayahaM, tahavi hu teNa judo kuvi bAusu jAya garayammi // 8 // eyahaM vi saMmAraNasakamaliNirU, jaha puzu cariya-pautto sammatto hodi bhavvajIvANaM / tirayaNa suddhie dhArevi thiruu| tA puggai bahu gacchai erisu mAhappu vittassa // 9 // pattAjaha karaNya-kaDaya-jaDimo rayaNo dIsaha Niruvamo loe| jiNa himagirivayaNa pomadahaho sarasaiM surasari gimiyaa| taha saMjameNa sahido sammatto bhabva-sattAeM // 10 // jAsA phiDeppiNu mala-paDakhU sumaiM payatyA raNamiyA // 1 // tamahaM paritta sAraM soUM vecchemi tumha vyrnnaado| do-viha-sava-paha maggesareNa, ji havadi jammu sahalo sAsaya-paha-saMbalo ceva // 11 // saMDiya jhAraNA siraIsareNa / idi vAyA avasANe kaiNA bhariNado vipraDDhavayaNeNa / paNa-iMdaya-uraya-diyesareNa, prAibhavaM prAima bvaM sa-para-hiMda tumha vayaNedaM // 12 // bhabvahaM maNakaMja-diNesareNa / jagamalla tApa-pAvaraNa suhabhAvaNa suddha-citta ki-rNjnn| goyama-gaNi-aNukamma-payaTThieNa, apaha eu pauttaM taM vasidaM mANase pramha // 13 // siri kamalakitti guruNA javeNa / jo kavi carittasAraM pucchadi bhaNadIha suNadi kthraamo| ekahi diNi dhammAesu diraNu, so bhavattaNaguNajumo havadi kayatyo jaNe-pujjo // 14 // mo buha ki vAsaru gamaMhi suSu / bhaemIha vittasAraM sa mai vihUIe dossNghnne| sa-kaitta-viNoeM jAu kAlu, mA hoMtu jaNA tappara sohi suddhaM hi kAyabvaM / / 15 / / puraNAsau virayahi jariNa visaalu| antimamAgaH puNNA saveNa suha siddhi hoya, taM viNu mANusa bhau vihalu loya / harasiMgha saMpAhiva-sumo kitt-pnbhaar-brinny-khNgho| suha mAu pavaTTai jeNa jeNa, guruyaNa bhatti kuNato sa eMdau udayarAeNa // 134 // taM taM kAyabau iha buheNa / guNiyaNa-pavihiya-rAmo supattacAmo sadihi gimmaamo| mahakAmiUNa tArisi vayaNu teNa, mAdUsAhU ciraM iha jIva tiya-putta-pottehiM // 135 // taM par3i vANau pamiya sireNa /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18] pIrasevAmandira-pranthamAlA ghacA mahAva kArattai u jaDattu, . .... sakarata mahAbharu bhava-bhaya-samaharu duddharu hoi jyAmma Nika / sveNA eMgu vi ghiy-gttu| . . jo taho riNavAhaiM paupravagAhaI so kRvidIsaha viratuNakAra maha bhIru vi jo mAhave prabhaggu, .. iya citaMti taha viphphuriyauM... riu sIsa Niveiya rinnsiy-khggu| bhavya viNauNiya mANasi sariyau~ apamida-kula khala-bala-palaya-kAnu, .. patyu-dIvi bhArahaM varisaMtari, . gunniynn-sNdoh-smaahi-yaalu| .. . visai kusatyalido ravi pahayari / pau-sAyara-taDi saMpatta-NAmu. . . caMdavADa paTTaNa vikkhAyau, pratuliya-sAhasa uddAma pAmu / tiyasa Naya tueM (Nilaya eM) buha suha dAyau / ghattAkAleMdI sari caudisu rudau, . jaya-lacchi-NivAsau suguNa-payAsau cAeM kaNNu va vimalamAI eM bhajai piu paNaya pamudau / sirirAma-pabhattau pravajasa-vattau ruha va payAya jariNavA dharaNa-kaNa-kaMcaraNa-siri-saMpuSNa u, taho ragji variNasara laddha-mANu, eM kayapuNNu mahANaru ghaNNau / jiNadhamma-rasAyaNa-titta-pANu / saI cittu va paraNarahaM pragammo, siri paumAvai puravADa vaMsu, samvahaM suhayara eMdaya dhmmo| uddhariu jeNa jaya-laddha-saMsu / vAyarA va parihA-sAlaMkiu, joiNipurAu ciru vasivibhAu, para-vivAya-pariviMda-prasaMkiu / tosau NAmeNa visuddha yAu / paMDura pAyArAlaya vittau?, taho eMdaNa [cau] jaNiyA eMdaragu, eM riNava sa-vara-jaseNa supavittau / cAridANa SA yaDa paMvitaNu / dhavalaharaiM dhavalaI NaM sura-hara, jAyANaMtacaukka mutta, dANuNNaya kara jANa ritiisr| . eM puNu riNamoya cAri vi sasusta / bAvArApuratta jahi pariNavara, ... tai paDhamillau jasa-bhara-NivAsu, vasahi Niva Niva smmaannevr| saMghAhiva NAmeM nnemidaasu| jahi jibiMba samujjala pujjiya, bhaggesaru-Niva-vAvAra-kajji, maMDapasiharidhayAvali-sajjiya / sumahaMta-purisa-pahu-rudda rajji / toraNa pali payAra duriya-hara, jiNa biva-paNeya-visuddhaboha, sohaNa paura-vihAri maNohara / NimmAvivi duggai-paha-giroha / pattA supaiTTa kara viu suha-maNeNa, tahi Niu riNavaNIiM taraMgiNIhiM sAyaru pavara rakha saal| titthesa gotta baMdhiyau jernn| siri cAhuvANi kula-gayaNa-ravi sattittaya gunn-paal||3|| puNu sura-vimANa samu siMha kheU, siri rAmaiMdu baDiya viveu, . Niya-paha-kara-pihiyau-caMda-teu / daalimorinnhi-trnn-seu| kArAviu ji jiNaNAha-bhavaNu, taM Niya-hatye jANivi samutyu, mithyAmaya-moha-kasAya-samaNu / eMdarapurajjAruhu guNa-mahatyu / buhiyaNa-ciMtAmaNi jasa-mayaMku, Niva paTTaya pappiu vairima-madu, baMdiyaNa vida-yuDa khlprsNku| mahivANAmeNa pyaavruud| vaho eMdarapu puNu bIyau guNillu, gaMbhIrattaNi raNi dudarAsi, paraNAri parammuha suddha siilu| eM diNavA saNNaya payAsi / pratuliya-sAhasa sahasekka-dhAma,
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha prazastisaMgraha : sAdhAraNu NAmeM sva-kAmu puNu tIyau saga-vasaNA vahAri, jinn-bhrinny-sty-atyaavhaari| jiggaMtha-savaNa-paya-bhatti lINa, NAmeNa holi uddhariya dIgu / pattA:turiyau guNa-pAvaragu kama-suha-bhAvaraNu jasavallI maahaartu| guriNayaNa-kaya-mitti riNaruvama bhattI vArasiMghu eM kusamasaru eyahaM...."sagarIya seNa, somasiri jaNi ganbhu veNa / mi satta-vasaNa-Niruvabha-cueNa, satthattha-parikkhA-pAyareNa, kula-kusuma-viyAsaNi sAyareNa / riNaya-jasa-dhavaliya-mahivIDhaeNa, smmtt-pmuh-gunn-buuddhenn| kahA vacchalla-parAyaNeNa, pariyAriNaya-sArAsAra enn| paMNemidAsa saMghAhi veNa, sahu prAyeraNa paNamiya-sireNa / ekahiM diNi harDa saMThiu salIgu, Nuvi pattu teNa bahu karivi mANu / bho raidhU buha vaDDiya-pamoya, ....................... / saMsiddha jAya tuhu parama-mittu, tau vayaNAmiya-pANeNa tittu / paikiya paiTTha mahu suhamaNeNa, jAjaya-pUriya-dhaNa-kaMcaNeNa / puNu tuva uvaeseM jiNavihAru, kArAviu maI duriyAvahAru / paiM hoMti"........." ekajji ciMtA baDhAi pasa / tuhu sakaittaNa phala kAmagheNu, mahu sAsu rAyamaNu puSu pareSu / paI virayAI NANA purANa, siddhatAyama juttie phaann| puraNAsau hara vayaNAsa tu, sohaM baTTami iya citaM maja / 'sakayatta [thApahi ] majhuNAmu, biha hoi prayalu sAsau saghAmu / iya saMghAhi va viSNaMti vAya, tahiM kAlasuNevizu mai amAya / saMghAhiu butrAu viyasieNa, pai juttu bhariNau saNa yjuvenn| parakAraNu vaTTai dusamu kAlu, paradosa gAhi khalayaNa kraalu| te dUsahi kanvu sahAva suTchu, kAlAhi jema vi sukhi vividudu / dujjaNa paraguNa Na sahanipAva, sANe viji puNNiNama sasi-payAva / jai vihu erisa te taha vi kavvu, taM uviNoM (variNaya ?) periu karami bhanchu / sajjaNa dujjaNahaM NisaggahoMti, guNa-dosagAhi payaDiuNa maMti / puraNAsava virayami puSNa hoya, tava jasu vitthArami etyu loya / pattAtaiyA paDivaNNAu maijipatthiu eMtiu kAluji vaMjiNika bIsarijaM suhAvauM kaya suhabhAvauM evahi maha maNipakkuSita antimamAgapattAtahiM somabaMsi puNa guNahaM Nihi joiNipari saMjoucita tejU NAmeM tayAhiyau buddhie kaNayA palu va piru // 1 // jihaM mugihu~ khamAsuha gai sahijja, NaM NAmeNa kalhI tihaM tAsu bhajja / tahi uvari uvaNyau kula-payAsu, jasu jasu vitthariyau daha-disAsu / gharamha ? pahi hANeM viiu loDa, ghaNa-dANa-vihANe buha pmoh| sAiti pipayama taha vimala citta, eM sIla-vitti suhagai-riNamitta / tahu suu jiNa-paya-payaruha-dureha, Nimmala-maNu kamalAvAsa-gehu / pariyaNa-suha-posaNa-kappAkhu, nirasiyau durAsau ji vivakcha / pAmeNa sAhuvosa maleTa,
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10.] vorasevAmandira-prandhamAsI pavimAriNau ji jieNa-samaya-bheu / tahu piya pai-vaya-vara-salila-gaMga, parajuvaINa Nicca parammuha, malaNAsiNi NAvaha satta bhaMga / daha-lakkhaNa dhammeMhu Niru samma / eM para-rayaNahaM uppatti sANi, matuliya sAhasa saya sAhArau (su), pai somamutti somAhi hANi / sAhu sadhU dANe NaM vAraNa? ghattA pattAtahi gambha-uvaNNA lakkharaNa-puNNA duNNaya-battA-vimala-maNA taha piya kulahara-maMDaNa sadhayA siMgho pAma guNa gyaa| dRsthi (vikha)ya jaraNa-posaNa riNaya-kula-bhUsae cattAri jiNu bAI puraNa pAdhae dhammarayA bhaNiyaM caMdomuriNa-bhatti-juyA // 1 ___ yajiNacaraNA // 1 // ajjuNa gAmeM tahu suu vuttau, cAri jhAraNa e suha-paya-bhAyara, bIradAsu puNa lakkhaNa-juttau / Thiya-majjAya cAri e saayr| jasu jammaNi puraNAsausattho, tAhaM paDhamu buhayaNa vakkhANita, hatyi caDiu payaDiu paramattho / Niva payAvarudda sammAriNau / tosaDassa puraNa tIyau NaMdaragu, bahu-viha-ghAu-phaliha-vidduma-mau, cauviha-saMgha-citta-maraNaraMjaNu / phArAveppiNu pragariNaya paDimau / holivammu majja va guNa sohiu, patidvAvivi suhu bhAvajiu, devasiri bhajjai Niru mohiu / siri tisthesara-gottu samajjiu / vAmadeva harapati veNaMdaraNa, ji gaha-lagga siharu ceIharu, tAsu pasiddhA ragayA gNdnn| puNu riNammAviya sasikara-paha-haru / puNu turiyau suu suhiNa muccA, NemidAsu NAmeM saMghAhiu, giraNArahu saMghAhiu vuccai / ji jiNa-saMgha-bhAra-riNagvAhiu / vIrasiMghu vaMdiyaNahi yuttau, tassa piyA lacchI basuhAyara, bhajjA kalho kammaM prgurttu| NAma mikho vaNNiya viNayAyara / kholhA NaMdaNeNa naMdaMtau, pravara vimaNiko sudapaivvaya, rehai jirnnvr-py-vNdttu| NaM dhammahu sahayAri varadaya / aha puNu tolassa ikkoyara, tiNi tAsu eMdaNa saMjAyA, baMdhava tiNi patthi hAyara / eM lavaNaMkusa jaya vikkhaayaa| . delhA sAvaghA (ya) vaya sohillau, jo icchiya-dANeM sura-bhUruha, puNu sAlheNAmeNa guNillau / jo ciMtAmaNibva posiya suh| kamalasIha tIyau jiNa-bhattau, po para suvva kaNava dANe?u, micchA-samaya parammuhu saMtau / risarAma NAmeM so dura / haMsarAju NAmeM delhU suu, tassa piyA gaisiri saMjAyA, sAlhe putta ajU jiNa-paya-suu / riNaya-piyayama-bhattie prturaayaa| mahipati kamalasIha kula maMDaNu, jasu jammAgami jiNabara-biMbaha, viNaeM guruyaNAhaM pAeMdaratu / tilau padiNNau duriya-NisubhahaM / ghattAkulaha tilau tilakUti dutara, iya-pariyaNa-juttau soma-kalattauNemidAsa suSa-mApa-puu tokhau sAhaha puratu bIyau suna / edau jA ravi sasi ehi kara diNaNisi jAkaNayAyalu maharAnA karikara piAka avalupura // 12 // papA
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainaprantha-prazasti gaMdau jiesAsaNu sugai-ThAra jaya paumaNAha gaya sayalabAha / tilloy,sruup-pyaas-bhaannu| jaya jiNa supAsa pUriya-jaNAsa, dahu guruyaNa NiggaMtha rUva, jaya riNasibaI saMkhaya timirirAsi / je pANe thakka palaMba-bhUva / jaya puphphayaMta paDiya sutatta, NaMdau cirurAu payAvarudda / sIyama jiaiMda jaya kuruha kaMda ? avagAhira ji mAhava-samudda, / sevaMsa saMsa jaya kugai-bhaMsa, bhabbayaNa vi gaMdahu sacca bhAsi, jaya vAsupujja hari sayahi pujja / siricaMdavADa paTTaNa-riNavAsi / paya vimala suTa praye subuddha, gaMdau buhiyaNa satthatyakhANi, jaya paha maNaMta guNagaNa anaMta / payaDI kayajehiM jiriMgadavANi / jaya pammaSAra bhava uvahiM pAra, siri pomAvai puDavAra-vaMsu, jayadeva saMti haya loya-bhaMti / evaMdau mahimaMDala vigaya-paMsu / jaya kuMcakuMca pamuhaha mamaMtha, eMdau savi hUi e udayarAu, aba para hayAri taccahaM viyAri / raidhU kai jAsu pasiddha tAu / jaya malli malla cUriya-tisalla, gaMdaha sajjaNa kaya sabamitti, muriNa subvayaMka jaya bhava asNk| paribhamiu NemidAsasA kitti / jaya Nami girIha pAyaDa misIha, riNaya samae sayA varisaMtu meha, jaya riTTaNemi suha suraha romi / maMgala havaM tu giru geha geha / jaya pAsapAha pAraNe athAha, taha sayala payA sukkeNa ThAu, jaya jayahi vIra suragiriva dhIru / saMpajjau bohi-visuddha-bhAu / ghattAghattA ee tityayA tijaya mahiyA gAe~ bhoriNahi vigaya malA / saMveyA dahi buhiyaNa vidaMhi payaDijjaMtau gaMthuiha / mahu paNamaMtaha bhattImari (re) Na sumai payAsaha te sayalA // 1 // eMdau ciru sAyaru icchiya sasuhara kumai-timira-bhara-dalaNa sarassaI susAmiNI su satyapAya gAmiNI, jiNesa batta vAsiNI pmaann-baay-bhaasinnii| bihu // 11 // suvaNNa vaNNa dehayA kaIya Na Na mohayA, iya-puNNAsavasasthe paDiya-suha-heu-parama-paramatye kumaggajANa rohiNI jaDANa citta bohiNI / siri paMDiya-raidhU-vaSNie siri mahAbhavya-saMghAhiva-mi sumAyarI mahaMsayA haveu Neha saMjuyA, dAsa-aNumaNNie patta-dANa-phala-vaNNaNo NAma rahamo subhabva kavvabhoyaraNaM jaNANa citta moyaNaM / saMdhI paricchepro smtto||13|| payatthiUraNa pINauMhavAmi jiya vINau? ___4E-jIpaMdharacariu (jIvadhara carita) . riNagaMthamaggacAriNo suyaMga saMga dhAriNo / kavi raidhU kasAyacakkahAriNo sujammasiMdhutAriNo, pAdimAga: suSammarukDa vAriNo duhaMga kAraNa saarinno| siva siri rayaNyaru sambadayAvaru bhUri guNAyaka jaya tilmo| sugoyamAi sUriNo riNarAsa mAsa dUriyo, pnnvivitispesrujitujiimNdhrucriubhnnmithsuhrinnlmo|| sutAha pAyakaMjayaM pavevi pAva-bhaMjayaM / jaya mAideva tiyasesaseva, pattA:jaya bhajiyasAmi loyaggagAmi / raha gopAyalijaNadharaNa paure mNdir-sir-dhy-diviy-ghe| jaya saMbhavesa haya bhava-kilesa, haba-ya-baha-saMkaDa-hada-bahe seviya-maMDalIya-riNavahe // 2 // mahieMdaNakkha jayajaya pakkha / sahi riNavasaMteM jariNayANaMdeM, jaya sumai saMta tijapa hu mahaMta, pokhabaha subNs-nnh-cNdeN|
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jdwr vIrasevAmandira-pranthAlA harisiMgha saMghAhiva taNujAeM, kuthayAsa sAhuhu siri seharu, raidhU kaiNAM viyaliya maaeN| Thaviu mahApurANa, dukkiya hru| teNekkahiM diNi jiNaharivaMde, dAhiNa savaNi suvaNNahisiddhau, guruyaNa laddha pamANu gurukkeM / sammaiMsaNu rayaNa riNabaddhau / riNaya virayau bhavaseNi NivArau, ko muha kaha pasAru vara kuMDalu, risaha pamuha kaha sugaNa piyArau / pahirAviu paha jiya ravimaMDalu / mahApurANa vakkhAriNajjatau, solaha-bhAvaraNa-maNimaNa-jaDiyau, riNasuriNau teNa ji guru muha hotau / jIvaMdhara-guNa-kaMcaraNa-ghaDiyau / taha sammasaraNa paha dhArau, vIyau savaNAharazu pratullau, ko muha kaha pabaMdhu jaya sArau / vAma savaNi saMghiu sohillau / iya vaNijjatau NisuNeppirA, raidhU kaiNA Niya viNNAe~, Niya mariNa aiva pamou baheppiNu / paviyAriNaya stthtth-phaaeN| jiNa guNa vaNNariNa mahariNaruNAmo, suguru-vaya-sihiNA saMjoeM, prakhau jAu posiya buha kAmo / prasuhiM dhmm-pjjaalnn-moeN| iya jaMpattau jaNa puramo kaI pachaya jAma NisaNNauM ? hiMyaya mUsi pakkhittu suvaNNA, bhAriNayaya dosu pheDaMtumaNe ciMtaha bahu suya punnnnNu?||3|| lehiNi hatthau teNa pasaNyAi / maha purANa siri seharu pariyau, dhari vijjA so variNavaru bhUsiu, ko muha kaha kuMDala puNu ghaDiyau / sAhu sAhu tA lohiM mAsiu / kuthudAsa dAhiNa kaNNaMtari, sugai NAri picchivi prasurattI, mai pahirAviu taM icchtri| ... maccai tassA liMgaNi sttii| jai vi suguNa rayaNahiM sohillau, teha ji bhUsiu so iha sAu, tahi viNa sohai so ikkallau / cira eMdau hojjau dIhAvau / kyAyalahu ema bhAma (sa?) hijaNa, pattAekku suru (sUra?) kiM dei pykkhrnn| sayatIsa pamANa saloyAhi ji paNAiu jIvaMdhara cariu / pau (ta) sacitti citeppiA kaiNA, kaMdhayAi jIvahaM Nicca himoNaMdau raidhU guNamadiuM // 27 bhAsiu variNavarassa suhayaiNA / iya jImaMdharajiNacarie solahakAraNa vihANa phala bho bho kuMthayAsa prAyaNNahi, . sarie sirimahAkaha-raidhU-vaNNide sabvehiM savariNa-pramajai vi samhaM tuhu kipi Na bhaNNahi / Nide sirimahAbhabva-kuthaMyAsa-savaraNabhUsaNe jIvaMSarajiraNa taha vivAma kaNNahiM tau saMghami, vihAravaNNaeM NAma terahamI saMdhI paricchepo samatto // 13 // jIvaMdhara guNa cariu pabaMdhami / jA suragira kaNayaMgo jA sasi sUro mahIbalaM uvhii| ghattA tajjIvaMdharacarimo sa eMdau kuthuyAseNa // 1 // iya sukaha pauttauroha-jumo riNasuriNavi pANaMdiyasamarA / ityAzIrvAdaH viyasaMti vayA kuyu ji bharaNaiM viNaya rAyabharaNa viyttaa||450-svnnvaarsi vihANakahA (zravaNadvAdazI vidhAnakathA antimamAgaH kartA-bhaTTAraka guNabhadra taho pAya kamala tattI juveNa?mai harisiMgha saMghAhiva suvenn| mAdibhAgaHsolahakAraNa vaya phalu bahuttu, yo uvibhakkhiu sattieNirutu / divi vAesari sahakhANi, aNusari goyama seNiyaho vAri pattAjANAri pahava puNu koviNaru solahakAraNa bau krh| pa pabhaNemisavaNavArasivihANu,mabvahaM siSa-sAhaNu suha-NihA so titthayarattu laheviNiru, pacchaha sirapuri saMcaraha // 26 // noTa-prati bahuta hI pazukha likhI huI hai|
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAntamamAga: jenaprantha-prazastisaMgraha 54-caMdaNa chaTThI kahA ( caMdanaSaSTho kathA ) suei paya pae vivi ghari gaya prapAva, jANiya-caugai-duha kartA -bha0 guNabhadra suhasahAva AdimAgaHsInavaha evau kiuvihiya jema, maNi bhAsiu samvahaMAvatema paramavivi jipayajuyala jamma-jarA-maraNa-khaya paDiyatA antu vijo paraNArI karei, so erisu phalu bhavaseM lahei / sahiTTihiM / sAraMga sAhu suu guNavilAsu iya kaha maNi bhAvai devadAsu : phalu makkhami sabbau daskhami bhaviyahaM caMdaNa chaTTihiM // antimamAga:pattAH pattAsirIguNabhadda muNIsareNa yaha kaha kiya pavayaNu maraNusareNa siri malayakitti muNivaraha payAriNaya maNi jhAivi vigayarapa jiNa etti umaggiu dehilahu jara-jammaNaM-maraNa harehi bahu guNamaha gaNIseM raiya iha caMdaNa chaTTihiM sarasa kaha // 5 // 51-pakkhavaha vaya kahA pAkSikavratakathA) - 5-narakautArI dugdhArasa kathA - kartA-bha0 guNabhadra AdibhAga ' kartA-bha0 guNabhadra vaMdivi siri vIraho paya juyalu bhattie NAsiya kmmmlu| . bhAdibhAga:- . pakkhavAvayaho kaha kahamitihA, gaNahara payaDiya puvajihA vaMdivi siri pAsu kaya-duha-gAsu viraiya mokkhaNivAsu / baraNANavilAsu haya samalAsu visiya tAmarasAsu // antimabhAga: antimabhAga:pattAbhavanoivi maNu thiru ThAvivi putrsuuri-viriy-khaa|| sirI vodhU gaMdaraNu saMhaNapAlu, teM kArAviya iha kaha gunnaalu| gaMdau so gahi jA sUra-caMdu, riNaya-kula maMDaNu kittoi kaMdu / / guNabhadde komalasadde payaDiya NaMdau bhuvaNi iha / / 8 / / pattA:52-AyAsapaMcamI kahA (AkAzapaMcamI kathA) ___ sirImalayakitti paya-paMkayahaM bhasaleM guNabhadda muNIsareNa kartA-bha. guNabhadra baraiya kaha iha bhaviyaNa gaNahaM Niya maNa parazusAreM daya dhareNa siddhi vilAsiriNa kaMtu paNavivi bhAve haya maraNu / 5:--Ni kha sattamI kahA [niduHkha saptamI kathA ) bIrajiriMgadu mahaMtu kamma-mahiMdhaNa-davajalaNu // kartA-bha0 guNabhadra NahapaMcamibihi virAma mauva, jiha pUjvAyariyahi rahaya bhavya zrAdabhAgabhantimabhAgaH sAsaya sirikaMtaho agahiyakaMtaho arahaMtaho klilNtho| Nijjiya NiyakaMtaho aisayavaMtaho paNavivi payajuya sNsho|| pattA mantimabhAgakaha pakkhiya jihamaha lakkhiya malayakitti pybhroN| pattAguNabhahe komalasardai muttisuhA-maya satteM // 6 // govaggiriNayAra basaMvaeNa malayakitti py-bhttenn| 53-caMdAyaNakya kahA (caMdrAyaNavrata kathA) . gaNamahasUri NAmeNa iya Ni khi sattamI raiyA / / 5 / / . . kartA-bha0 guNabhadra 57-mauDasattamI kahA (mukuTa saptamI kthaa| bhAdimAga: kartA-bha0 guNabhadra Navivi risihesaru paramajigu,NAsiya bhaviyaNa duriyrinn| AdimAgaphalu payaDami caMdAyaNakyaho tAriya janma jlhijnnho| paNavivi siri risahahu payajuyalu jammajarAmaraNattiharu / aMtima bhAgaH mAhAsami jima jiNa lad phala mauDAihi sattamihivaru / antimamAgapattA :isa caMdAyaNabau pakliya kayasiu malayakitti py-tie| siri malayakitti sIseNa iha virayai guNamaI sukaha / guNabhara gaNIseM vigalamaNIseM bhanvayaNaheM Niya-sattie // 2 // ziyamaha praNusAra vihiya siva sohahu muNivara raiyakiva / /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104] vIrasevAvandira pranthamAlA 5H-pupphajalI kahA (puSpAMjali kA pArasau pAvasu bajjai maddalu / kartA-bha0 guNamA gharighari gaccahu kAmiriNa saharasu, . AdibhAga gharighari riDi viDi jAyau vasu / siri pAhuNevappiNu hiya igharenigu sAsayasiva-suhakAratu / riNayaguru kama vaMdivi mariNa ahiNaMdivi bhavaduha-bhUruha-vArA jiNagAha karahi dayamahakijjau mayAettiulahu saMpAu / antimabhAga rabaragattau sArau bhavaduhatArau jiNavara sAmiya dijj| siri lakkhaNIha kula-kamala-baMdhu, iti dazalakSaNavrata kathA samAptA bahu bhImameNu guNa-rayaNa-siMdhu / 61- aNaMtavaya kahA (anaMtavrata kathA) tahu uvaroheM kahakahiya eha, kartA-bha guNabhadra AdimAgaeMdau cira pasarau kaha sumeha / ghattA paNavivi sirijuttahaM guttitti guttahaM paMcaguruhu paya-paMkayaI siri malayakitti paya-bhattiyai, raiya kahANiya ssiyi| mAhAsami sukaya payAsami bhaviyahaM pAviya sNpvii| guNabhadda gaNIseM prappahiya bhavyahaM loyaha pAimAhiyA / / 8 / / antabhAga sirIjayasavAla-kula-gayaNa-caMdu, 56... rayaNattayavayakahA (ratnatraya vratakathA) ghaudhariya lakhaNu dhammAhieMdu / kartA-bha* gugabhadra sau paMDiya sirImaNi bhImaseNu AdibhAga kali-kalila-paya-saMdoha-seNu / paNavivi jiNaiMdu NihaNiya taMdu kevalaNANa divAyaru / taho praNuroheM kiya kaha apunva, sasArahu tAru kaya suhasAru rayaNattaya rynnaayk| pAiriyaM guNabhadde Na divv| purA paNavivi siriparameTri paMcaNiyamaNipariguru-paya-ya-pavaMca jo paDhai paDhAvai eyacitta, rayaNattaya kaha viriyami vicitti seNiyaha jema goyameNa utta taM gANa payAsaha gAimitta / antimabhAga gaMdau jiNadhammu sudayA-sameu, siri malayakitti paya-bhattaeNa jiraNavara-guNa-aNurattaeNa gaMdau pariMdu marigaraNa-prajeu / guNabhadde viraiya eha kahA gaMdau raNAsiya jamma-duhA // 7 // eMdau cauvihu saMghu vi su-bhavvu, 60-dahalakkhaNaSaya kahA [dazalakSaNavratakathA) gaMdau muNi-Niyaru viNa?-gavvu / kartA-bha0 guNabhadra saMkheveM vittharu pariharevi, AdibhAgasivasiri bhattAraho NihaNiyamAraho viya liyahAraho sIyalaho eiyaguru-paya-paMkayamaNiparevi / paramappayalINaho duha-saya-khINaho pavivi pagiri sImaho maha hIaiM bhatti-visAlaeNa, sirijaya praNaMtakaya jiya-maeNa / antimabhAga ghattApaDhai guNai saddahai ju bhAvaha, esiu maha dujjiu laha saMragajau kevalaNANa marA vimala muttisiri pravase so pAvai / para aNNa ji maggami jiNa-paha laggami bhavi bhavimohiho lakkhaNasIha paupariya suputtaho, sapaTaka bhImaseNa NAmaho guNajuttaho / iti anaMta vratakathA samAptA taha uvaroheM guNabhaha muNIseM, 62-laddhivihANakahA ( labdhividhAna kathA) viraiya iha kaha vigaya maNIseM / kartA-bha0 guragabhadra manayakitti muNiNAhaho sIseM, AdibhAgaHmaga maha lelihANa prviiseN| parAvidhi jiNasAmi siva-paya-gAmi sagga phloht| sAvaya loyaha hou sumaMgabu, par3a laDi-vihANu sukkha-NihANu bhaNami paNa maNa-padayara guNabhaI pAlakhaNaSa guNabhaH
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha prazastisaMgraha [105 antimabhAga-- 66 mArAhaNAsAra (prArAdhanAsAra) udhagNa saMghavaha jiNAlayammi, pAdibhAga: -vIra kavi zivasane guNabhadde sudhmmi| iya kaha virahaya paviDiyabaMdha, NANapiMDa guNa sAyara bhuvaNadivAyara paNavivi siddha jinnesr| vocchami mArAharaNa siva-suha-sAharaNa jaha makkhiyaM jigavara sNkhe| kama jaNa puNNabaMdha / bharahesara puchiyau jirosaru, sAraMga sAhu suu guNavilAsu, mAiNAhu jo jaga paramesaru / iya kaha maNi bhAvai devadAsu jahaM tahaM seriNaya puchiu sammaI, pattA : gANa divAyaru cattau dummii| miri goyama sAmi ettiu lahu maha dehi tuhu / jahi jammu Na gAmi maha viparANahi titthu laha / / / / mokkhaha kAraNa prakkhiya sAmiya, pravaruvi taha phalu sivasuha gAmiya / 63-solaha kAraNavayAhA (SoDazakAraNa vrata kathA) saMsAraha bhaya-bhIru garesaru, kartA-bha0 guNabhadra puchiya seNiya jo jagaIsaru / adibhAga: vIru bhaNaI cauviha pArAhaNu, baMdi apavagga maggu aNNaha jeNa hoi jaNu mutti phu| jA duhu-NAsaNa-siva-suha-sAhaNa / solahakAraNavayavihi kahami je bhavasAyara lahu parilahami / / so riNacchaya-vavahAra muriNajjai, antimabhAgaH so bhaviyaNa jiNavaru bhAsijjai / pattA daMsaraNa NANu carittu payAsai, jIvaMdharasAmi sivauragAmi ettiu lahu mahu vijji| mahaNNava tArau jaga vikkhAyai / jahi gau tahuM ThANi mai vi parANimaNNu Na magga sivih|| je taccaharu sammatta bhaNijjai, . '4-sugaMdhadahamI kahA (sugaMdhadazamIkathA) jANijjaha so gANu muriNajjA / kartA-bha0 guNabhadra jo thiru bhAvai paru vivajjai, pAdibhAgaH so cAritu mahiM bhAvijjai / teraha vihi jiNavara prakkhijjai, antimabhAga vavahAraiM su buha jaannijji| siri malayakiti guru-paya Navivi siri guNabhara rAya kahA jo bAraha vihu tau jiNa sAsaNu, saMkhebeM kaha jiha gaNahari Na riNaya-mai-praNusAreNa tihA / / prakkhahi buha so muhiM viyakkhaNu / 65-aNaMtavayakahA (anantavrata kathA) para muvvahANivitti jo kijjai, kartA bha. guNabhadra so tau Nicchau buha jANijjai / bhAvibhAga: iya cauviha mArAhaNa jANahi, vavahAreNa parahaM vakkhArahiM / Namo jiNa pAya pasUraNa supraMSa, riMgacchai jAgA jiraNavara buha prakkhahi. Namo paramesara'kappiya-baMdha / appA appaumAraNa uvalakkhahi / Namovara..."pujjiya deha, mArAhaNa phalu jiNavara bhAsai, Namo mayaNaggi-vijjhAvaraNa-meha / kebalaNAraNa praNaMta payAsai / antimabhAga:ko paDhai paDhAvai suddhamaNu lihai lihAvai nninch| . haMpa mAlahaNasAra kAraNa-kajja viyaarinnyh| somaNa bhavaMtare guNasahiu Niru pAvaha maNavaMdhita jo mAlahi jagaNAha jANi viNiya maNimANiyaI // 1 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20] antima bhAga:-- ghattA: X maho maho satyavAhi kulabhUsarA, rigasuriNa dhammu tau kahami ahiMsAH / viraNakajjeraNa jIu je mArahi, ku' talavaDa prasithAya [pa ] hAhi / te dAliddima- duha uppajjaha, gara (ya) paDatA keraNa gharejjahi / je mahilAsa jAhiM parayArahi, jAhi purisa te saMDha ! viyArahi / je pesuNa bhAsaMraya aNudiNu, suha jariMga riMgadA kahi ji kummara / rigacca gutti uppajjahi te gara, hoNa satta bahu dukkha paraMpara daulAyaMti bhamahi pariddhe, maMti itthu vi vidhdeM / khAsa- sAsa bahu vAhahi gIDhA (hA ) bhabi bhavi huti purisabhaI mUDhA / chiMdaha dahahi viviha je taru varu, kuvAhita do sai garavara / vIra sevA mandira-pranthama / je kahahi diTTha vidiTThau, asuvau subau kahati / te pradhavahira raNa pAviya, dukkiya bhamaMti ||20|| ( guTakA ghAra bhaMDAra) 67 hariseNa cariu (hariSeNa caritra ) prAdibhAga: bhAveM para vivi muriNa suvvaya ho caraNa kamala bhavatAva mahA / ni (ri) surahu bhaviyahu bahu rasa bhariyahu hariseNahu payaDemi kahA // jiraNa sAsariNa duriya paNAsariga maho jaga kaNNa mahocchau dijja ho / vimalujjalu tava nimmaluyau hariseraNa ho. gariya muripajja ho / X zrAntamabhAgaH buhayaragAha va pariyavvaho guru uvaesi jAriyo / kAvijjIyai jiNu paraNaveppiNu teM hariseNa sammANiyo / mahA cakravartI hariSeNa caritra samAptaM / 68 mayaraNa parAjaya ( madana parAjaya ) kavi haradeva maMgalAcaraNaH kamala-komala-kamalaMka tilloka malaMkiya kamala gaya / kamala haNaraNa sihareNa praciya, kamalapiya kamalapiya / kamala bhavahi kamalehiM pujjiya / te paramappaya paya kamala paraNamavi kalimalacatta / mayada jigadaha jemaraNu payaDami sAjai vatta / X X UP X antimabhAga: visaya seNa muNivara macchesai, taMcAritanayara rakkhesai / ima: bhagevi gau mokkha ho jiAvaru visayaseNu pAla 3. saMjamabharu X prAMta kA ivi sAhiu, muNivarataM khamatu UraNAhi u jiga vari de paye pakaya bhasali nAvijjAhara gaNahara kusali mayaNa parAjaeNa viraiya kaha, hara evireti vighuhayaraNa sa guradosa payAu prakkhiu bhAu mahu chaleNa viraiya kaha bhavvayaNa - piyArI harisaMjaraNerI naM (paM) dau cauviha saMghahaM // iyamayaparAjayacarie harievaM kai viraie mayarA parAjayaraNAma dujjo paricchezro samatto // prati prAmara bhaMDAra, saM0 1576 69 siddha cakka kahA (siddhacakra kathA ) paM0 narasena prAdibhAga : siddhacakkavihi riddhiya guNahaM samaddhiya paraNavivi siddhi muNIsara ho puraNa akkhami bhavvahaM viyaliya gavvahaM siddhi mahApuri sAmiya ho ** X X X
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazastisaMgaha [107 pattA : antimabhAga:jo jiNa guNamAla paDhesai maNi bhAvesai riddhi viddhi jasu ghattA ___ lahai pu| siddha cakka vihi raiyamaI NaraseNu bhaNaI NiyaMsattie / jo siddhi varaMgaNa NArihiM hayajara mArihiM suhu garaseraNahaM bhaviyaNa jaNamaNa ANaMdayare karivijiNesara-bhattie // 36 paramapau // 1 // ima siddha cakka kahAe payaDiya-dhammattha-kAma-mokkhAe jiNa vayaragAu viNiggaya sArI, mahArAya caMpA-hiva siripAla deva-mayaNAsudaridevi-carie paraNavivi sarasai devi bhddaarii| paMDiya siriNaraseNa viraie ihaloya-paraloya-suha phala sukai karaMtu kavvurasavaMtau, karAe rora-duha-ghora-koTTha-vAhi-bhavaNAsaNAe siripAla jasu pasAya buhayaNu raMjaMtau / riNavvANa-gamaNoNAma bIo saMdhi paricchepro smtto|| sAbhaya vaya mahu hou pasaNNI, saMdhi 2 // siddha cakka kaha kahami ruvaNNI / puNa parameTThi paMca paNa veppiNa, 78 aNasthimiya kahA (anastamita kathA) jiNavara bhAsiu dhammu sareppiraNa / kartA-haricandra kavi viula mahAgiri Ayau vIraho, prAdibhAga:samavasaraNa sAmiya jayavIra ho / vAsari mellaMtahaM Nisi bhujaMtaha pAva pisAeM gAhiya mnn| taho paya baMdaNa seNiDa caliyau, guNa-dosa-viyAraNa suha-duhakAraNu taM paramatthu kahemi jiNu / / cellaNAhi parivAraha miliyau / prAi jiNiMdu risahu paNaveppiNu, tiNi payAhiNa devi pasaMsiu, 'cauvIsaha~ kusamaMjali deppinn| uttamaMgu bhUrovi raNamaMsiu / vaDDamAraNa jiNu paramavivi bhAveM, jAya ti bhA mari deviNa NAha ho, kalimala-kalusa-vivijjiu paaveN| paNavivi bahu bhAvihi hymohho| saMcAlivi airAvau gaiMdu, gaNahara riNaggaMthahaM paNaveppiNa, jasu jamma ThahavaraNa prAyau suriMdu / ajjiyAhaM vaMdaNai kreppinn| riNau meru sihari tilloka pAhu, khullaya icchAkAru kareppiNu, prAi-visama-kammavaraNa-DaharaNa-dAhu / sAvahANu sAvaya pucchevinnu| kalasehiM hAyau siMhAsaNatyu tiriyahaM uvasama-bhAu gari duu , cala cAmarehiM vijjiu pstthu| puNu gariMdu Narako? NiviTThau / bAlau Nievi iMdassa tAma, pucchai seNiu vIra jiNesara, jala saMkapaIsai hiyaha tAma / siddha cakka phalu kahi paramesara / tA prabahiNANu parikappiyau, tA ucchaliya-vANi savvaMgaho, teM meru maMgaTThai cppiyu| suya-sAyara-pavari taraMgaho / yara-hariya dharaNi baMbhaMDu khasiu, pattA giri Dolliu sura-samUha tasiu / gAyamu gaNi sAhai paNa paDigAhai e uddese pyaasi| ghattAsiddha cakka vihi iTThiya NisuNi saiTThiya seNiya kahima parameTThi payAsaNu Niruvama sAsaNu iMdi vaNNiya jAsu gunnaa| samAsai // 2 // jiNa Navevi payatteM phahami hiyatte thui praNayamiya suNehu jagA // 1 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ vorasevAmandira granthamAlA - jaya vaDDamANa siva uri pahANa, tailoya-payAsaNa-vimalaNANa / jaya sayala-surAsura-Namiya-pAya, jaya dhamma-payAsaNa vIyarAya / jaya sola-bhAra-dhura dharaNa dhavala, jaya kAma-kalaMka-vimukka amala / jaya iMdiya-maya-gala-vahaNa bAha, jaya sayala-jIva-prasaraNa-saragAha / jaya moha-loha-macchara-viraNAsa, jaya duTTha-dhiTTha-kammaTThaNAsa / jaya caudaha-malavajjiya-sarIra, jaya pNc-mhnvy-dhrnn-dhiir| jaya jiraNavara kevalaNANa-kiraNa, jaya daMsaraNa-gANa-caritta-caraNa / pattAjiNavaru vaMde viNa gurahu NaveviNa bhAva vAesari sarivi / praNathamiu payAsami jaNa unbhAsabhi riNayamaNa sama bhAva karivi // 2 antimabhAgaH puNu pAviTThaha hamAsakkami, dhammakahA payaDe viraNa sakkami / teNa samuccaeNa maiM jaMpiu, bhavyayaNahaM uvasaMtahaM jaMpiu / iupraNathamiu jiNAgame uttara, evvahiM maI hariyaMda rinnvuttu| ihu praNathamiu ju paDhai paDhAvaha, so garu-gAri-surAlau pAvai / jo puNu avicalu maNi NisuraNesai, taho suha vimala buddhi payaDesai / jo akkhaliDa praNathamiu karesai, so NivvANa Nayari paisesai / maI puNu bhAveM kavvu caDAvA, sugama subharaNa bahuguNa annuraayaa| pAviDa vIlhA jaMDU taraNaeM jAeM, guru-bhattie sarasaihiM psaaeN| gAthA mayaravAlavaMse uppaNNaI maI hariyaMdeNa / bhattie jiNu paNavevi payaDiu paddhaDiyA chaMdeNa // 1 // iya praNathamI kahA smttaa| 71 cUnaDI (rAsa) kartA-muni vinayacandra mAdibhAga: viNae~ vaMdivi paMcaguru, moha-mahA-tama-toDaNa-diNayara / vaMdivi vIraNAha guNa gaNahara tihuyaraNa sAmiu guNa pilau mokkhaha maggu payAsaNa jagagura, gAha lihAvahi cUnaDiya, muddhau pabhaNai piu joDivi kara // 1 // dhra varka paragavau~ komala-kuvalaya-yaNI, loyA loy-pyaasnn-vynnii| pasarivi sArada-joha jima, jA aMdhArau sayalu viraNAsai / sA mahu riNa-vasau mANasahi, haMsavadhU jima deva sarAsai // 2 mAthura saMghaha~ udaya muraNIsaru, paNa vivi bAlaiMdu guru gaNaharu / jaMpai viNaya mayaMku muNi, mAgamu duggamu jai viNa jaannuN| mAlejjau avarAhu mahu, bhaviyahu iha cUnaDiya vakhANa // 3 antimabhAga: tihamaNi giripuru jagi vikkhAyau, sagga khaDuNaM dharayali Ayau / tahiM riNavasaMteM muNivareNa, ajayaNariMda ho rAya-vihArahiM / vegeM viraiya cUnaDiyA sohahu, muNivara je suya dhArahiM // 32 // iya cUnaDIya muriMgada-payAsI, saMpuNNA jiNa pAgama bhaasii|
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDhahi guha je saddahi, terA sivasuha laha patteM / vieM divi paMcaguru // 33 72 vibhara paMcamI kahA (nirbhara paMcamI kathA ) kartA -muni vinayacandra prAdibhAgaH jainagrantha-prazastisaMgaha paravivi paMca mahAguru dharivi maraNeM, udayacaMda guru sumIra vibaMdivibAla muNeM / virarya caMdu phalnu aki Nijjhara paMcamihi, nisura dhammakahANa kahiu jiNAgamihi || antima bhAga: tigiri tala haTThiyaha rAsaura, mAthurasaMgha muNivaru vijayacaMda kahiu / bhaviyahu paDha paDhAvaha duriyahaM dehu jalu, mANuma karahu marusahu masuravaMcahu pracalu / je (ji) Na bhAMti bhaDArA paMcami paMcapahu, mhahi darisAva avicala siddhi hu / 73 kalyANaka rAsu kartA - vinayacandra AdibhAga: siddhi-suhaMkara siddhi-pahu paNavivi ti-jaya-paNAsaNa | kevalasiddhihi kAraNa thuNami hau, sayala vijiNa kalyANa nihiyamala / siddha sukara siddhi pahu // 1 // paDhama pakkhi duijjahiM prAsAdahi risaha gavbhurtAhaM uttara sAha / dhiyArI chaTTihi taMhimi (hauM ) baMdami vAsupUjja gabbhutthau / vimalu susiddhau bhaTTamihi dasamihi mi jiNa jammaraNa taha tau / siddha suhaMkara siddhi pahu || 2 || pantima bhAga: eyabhata ekkavi kallANai Nivi froaefs prahaikala ThANau / tihi prAyaM vilu jiraNa bhaNai uhimi hoi uvavAsu gityaha / grahavA sayalaha khavaNavihi virAyacaMdu muNi kahiu samattaha iti zrI bhaTTAraka vijayaida viracita kalyANaka vidhi samApta / 74 sokhavai vidhAna kathA kartA - vimalakIrti [10 prAdibhAga: paravivi titthaMkara siddhi suhakara suha saMpaivihi maraNa hara / guNa gaNahara virayaMta vara ditu vohi mahu sundara // antimabhAga: risihesa viSNa va muriNa vimalakittitti / lahu dehi satta sama siddhi saMpatti // ghattA jo paDhAi sui mariNa bhAvai ji prArahas suha saMpai soNaru lahai / NANu vi pajjai bhava-duha rivajjai siddhi vilAsaNi so ramai // 75 caMdara chaTThI kahA ( candanaSaSThI kathA ) kartA - paM0 lAkhU (lakSmaNa) prAvibhAgaH paNaveSpiNa bhAveM vimalasahAve pAya poma parameTThi | akkhami niya-sattie bhaviyaNa bhattie jaM phalu caMdaNa - chaTTihe // antima bhAga: iya caMdara chaThiha jo pAlai bahu lakkha / so divi bhuMjivi sokkhu mokkhahu NAroM lakkhaNu / / 76 gidda: klasattamo kahA ( niduHkhasaptamI kathA ) kartA - muni bAlacandra prAdibhAga: saMti jiNi daha paya-kamalu bhava-saya-kalu sa kalaMka nivAru / udayacaMda guru bharevi maraNe bAlaiMdU muNi Navivi NiraMtaru /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 01 vorasevAmandira granthamAlA antimabhAga: antimabhAga:kijjai dhaNa sattihi ujjavaNauM, je ihu paDhai paDhAvai nisui kaNNedai / so sur|nr-suhu bhujivi pAvai paramagai / viviha NahAvaNehi duha-damaNauM / prAyaNNi vi muNi bhAsiyau, 76 sugaMdhadahamo kahA (sugandha dazamI. kathA rAeM guNa aNurAu vahaMteM / kartA-kavi devadatta layau dhammu sAbaya jaNahiM, AdibhAgaHti yaraNehiM vihiu uttama stt| jiNa cauvIsa NaveppiNa, 77 naraka utArI dudhArasI kathA jhAu dhareppiNu devadattahaM cauvIsahaM / kartA-muni bAlacandra puNu phalu AhAsami dhammu payAsami, mAdibhAga: vara suyaMdha dasamIhi jihaM / pucchiu seNieNa titthaMkara kahahi suyaMdha dasami samavasaraNa-sIhAsaNa-saMThiu gaI jiNidu NisuNi aho seNiya bhavvarayaNa guNarara so ji deu mahu maNaha paiTThau / riNaseNi avara ji harihara baMbhu paDillau, antima bhAga:te puraNa NamauMNa moh-ghillu|| ...jahikohu na lohu suhi na virohu jiu jara-maraNa vivajji chaha saNa jA thiru karai viyarai buddhi-pgaasaa| .'jahi harisu visAu puNNu Na pAu tahiM NivANu / sA sArada jai pujjiyai labbhai buddhi-shaasaa| dijju|| udayacaMdra muNi gaNahi jugahalau somaI bhAveM maNi annusriu| 80 muttAvalI kahA (muktAvali kathA) bAlaidu suriNa Navi vi NiraMtaru NaragautArI kartA-............ AdibhAga:kahami khtru| vIra jiriMNadahaM paya-kamalu vaMdivi guru goyamu paNavijjai mantimabhAgaH rayaNattau maNidhara vi maI muttAvali-vihANU-bhalu gijja avara viyahu vihANaje dhaNNA, karahi udaya juvaihi. sNpussnnaa| - antimabhAga:saggu mokkhu te lahahi visiTThiu, jaM jiha viNayacaMda jo vihiNAvasai eha vihi so kameNa jiha pauma rho| 8 siva-sokkha lahai sai utare vi bhavaMsamudda duggaha lahu // ' 78 ravivaya kahA (ravivAravratakathA) 81 anuvekkhArAso (anuprekSArAsa) ___ kartA-kavi nemacanda . kartA-kavi jalhigi prAdibhAgaH AdibhAgaHprAi aMta jiNa vaMde vi sArada gharevi maNi, mokkhaha kAraNa jANi, bhAsiya jiNeMda NANi / guru NiggaMtha NaveppiNu suyaNaha aNusarevi / do daha bhAvaNa jANi maNi bhAvi jiyA ||ch|| saMpai pathira eha jai siya vijjula-rehA, pucchaMtaha bhanvayaNahaM sadupadesu cavai, sura ghaNuhara samu jovvaNu jiyA, dIsai ju suMdara dabbU, mAthurasaMghahaM muNivaru NemiyaMdu kvi| jAi sIkhayahu savvu moha na jANasi jIva tuhu // 1 // pAsanAha ravivAra vau pabhaNami sAvayaha, antimabhAga:jAsu karatahaM lagabhai sampaha pAiya paya prhN| jo bhAvaha bhAvaNa sAru, melli vi maNa viyAru / /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgaha [111 pAvai cAruso naru paramasuho, jo par3hai aNuvehArAsu, e praNa vehA jiNabhaNiya, NANI bolahi sAhu / sotaru pheDai pAva pAsu, samAvAsu pAvai suha-nilauM // 15 te tAvajjihi jIdatuI, jai cAhahi siva lAhu / / 47 jai muNiu nakavvabaMdhu, tahaM vipayAsiu chaMDu / 84 aNuvekkhA (anuprekSA) niyaya sattie jalhigi rayau, jaya kiMpi vi ahiu hINa, kartA-alhU kavi akkhara-matta-vihINa, sohaMtu muNIsara-vigaya-malA, mokkhaha kAraNa jANi bhAsiya jiNeMda NANi, AdibhAgaHdodaha bhAvaraNa jANi maNi bhAvi jiyA // 16 rAva jiya chaMDahi......manumaMDahi deva-guru-vayaNa so gahu gahahi / 82 bAraha-aNuvekkhA rAso appu thiru manahiM paru avagaNahiM cei jiya bhavasari mA (dvAdaza anuprekSA rAsa) pauhi / kartA-paM0 yogadeva sataguru dIsai sIkhu hohi jiya sAmiya paMcamagai kari jima prAdibhAga: caahi| NavivicalaNa mUNi sUnvayaho kara surakhayara mahoragamahiya ho| prantimabhAga:sayalavimala kevala guNa sahiya ho, bAraha aNuvekkhau Nicca NiraMjaNa NANamau cittadhari bhaviyahu malhu kAMva kahami / vjjre| bhavvayaNahu Nama viNayahu sahiyahuNavi vicalaNa muNi somaNi paDhaDa paDhAvae hahahai so Nano sivapurA jAra suvvayaho / sarae // 11 // antimabhAgaH 85 harivaMsa purANa eha rAsu jiNavara payabhattaM virayau kabhaNayareM nnivsNteN| jogadeva paMDiya purau visayaseNa mUNivara pybhtt| kartA-kavi zrutakIrti paDhai suNai jo sahahai so Naru siva suha lahai payatta / racanA 1552 Navi vicalaNa muNi suvvaya ho // 20 // pAdibhAga:83 aNuvekkhA dohA (anuprekSA dohA) sasiiNa vomaMsai te harivaMsai pAva-timira hA vimalayari / kartA-lakSmIcandra guNa-gaNa-jasa-bhUsiya turaya aisiyA subvaya-Nemiyahaliya mAdibhAga:paNavivi siddhamahArisihi jo parabhAvahaM mukka / suravai-tirIDa-rayaNaM kiraNaMvu-pavAha-sitta-gaha-calaNaM / paraNANaMda pariTThiyau caugi gaNamahaM cukka / / 1 / / paNavivi taha parama jiNaM harivaMsa kayattaNaM vucche // 1 // jai vIhau caugai gamaNa to jiNa uttu karehi / caramabhAga:do daha praNavehA muNahi lahu siva sukkhu lahehiM // 2 // taha kameNa suyaNANiu chiNNaiM, madhuva prasAraNa jiNubhaNaiM, saMsAruvi duha-khANi / . ... maMga aMga desaI dhara annnniN| ekatta vi aNNattu muNi asui-sarIru viyANi // 3 // paMcama kAla calaNa paDha millaI, prAsaba-saMvara-Nijjara vi loyA bhAva visesu / taha uvaNNa pAyariya mhllii| dhammuvi dullaha vohijiya bhAveM galaya kilesu // 4 // kudakuda gaNiraNA aNukammaI, mantimabhAga: jAyai muNigaNa vitiha sahammaI / jo prappA Nimmalu muNai vaya-tava-sIla-samANu / gaNavAla tavA gesari gacchaI, so kammakkhau phur3a karai pAvai lahu nivvANu // 46 // maMdisaMgha maNahara maI succhaI, hri|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 vInasevAmandira-granthamAlA caramabhAga: pahAcandra garigaNA suda punnnniN| pomaNaMdi taha paTTa uvnnnniN| puNu suhcaMdadeva kama jAyaI, gaNi jiNacaMdra tahaya vikkhaaii| vijjANaMdikameNa uvaNNaI, sIlavaMta tahu gunn-sNpunnnniN| pomaNaMdi sisa kameNa ti-jAyaiM je maMDalAmariya vikkhaayiN| mAlava-desa-dhammu supayAsaNu, muNi deviMdakitti miu bhAsaNu / taha sisu abhiyavANa guNa dhaaru| tihuaNakitti pabohaNa sArau / taha sisu sudakitti guru bhattau, jahiM harivasu purANu puttu| macchara-ujjhiu buddhi-vihINau, puvvANariyahi vayaNa paya lINauM / appabuddhi buha dosuNa dijjau, jaM asuddha taM suddha, karivvau / eyahu sayala gaMtha su-pamANahu, terasaddha sahasaI buha jANahu / saMvatu vikkamaseNa garesahaM, sahasa paMcasaya bAvaNa sesahaM / maMDavagar3ha vara mAlava desaI, sAhi gayAsu payAva asesaI / Nayara jerahaDa jiNaharu caMgau, NemiNAha jiNa-biMdu abhaMgau / gaMtha sauNNa tattha yahu jAyau, cavihu saMghu NisuNi annutaayu| mAghakiNha paMcami sasivArai, hatthaNakhatta samattu gunnaalii| 86 parameTThipayAsasAro (parameSThI prakAzasAra) kartA-bha0 zrutakIrti racanA 1553 mAdibhAga dahapaNasaya tevaNNa gayavAsaI puNa vikkamariNava saMvaccha taha sAvaNa-mAsahu gura pacami sahugaMdhu puSNu taya sahasa mAlavadesaigaDhumAMDava calu, vahai sAhi gayAsu mahAbalu / sAhiNasIru NAma taha NaMdaNu, rAya dhamma aNurAyau bahuguNu / pujjarAju vaNimaMti pahANaI, IsaradAsa gayaMdahaM maanniN| gatthAharaNa desu bahu pAvai, praha-Nisi-dhammahu bhAvaNa bhAvai / tahaM jeraTa Nayara supasiddhaI, jiNa ceIhara muNisu pbuddhii| raNemIsara-jiNahara-NivasaMtaI. virayahu ehu gaMtha hrisNtii| jai siMghu taha saMghavai pasasthaI, saMkaru NemidAsu buhttthii| taha gaMthatthabheu pariyANiu, eu pasatthu gaMthu suhu mAthiu / pravara saMghavai maNi maNurAiya, gaMtha-prattha-suNi bhAvaNa bhAvai / tehiM lihA [va] i NANA gaMthaI, iya harivaMsa pamuha supasatthaI / viraiya paDhama timahi ? vitthAriya, dhammaparikkha pamuha maNa hAriya / paDhahiM bhavva jahiM paDiya-loyaI, saMtihoi suNi prtthmrnneyii| pattApura gayara garesahi gAmaha desahaM muNigaNa sakhayaloya saheM ghaNu kaNu maNi sAraI dhammuDhAraI karahiM saMti parame pho| iya parameTThi payAsasAre bharUhAdi. guNehiM SaNNaNa saMkAre prappasuda-sudakitti jahAsatti kahAkavu virayaM NAma sattamo paricchepro samatto / saMSi 7 // iti para prakAzasAra graMtha samAptaH / ............
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ [113 jainagrantha-prazastisaMgraha 87 saMtiNAha cariu (zAMtinAtha caritra) racanA 1587 kartA-mahindu yA mahAcandra pAdibhAga:jiNabhaya-taru kaMdhara Nuya bhuvikaMdhara sura vai saMtihu paya juylu| uttamu taha kerau sukkha jaNerau cariu kahami paNavivi amalU // 1 // para-chiddANNesahi raha-yarehiM / vejIha vaMka gai sarala-rahiya, ki kIrai kaha buha dhamma-sahiya / vara-buhayaNa-kamala-diraNesarAsu, Niya-kula paha-maMDaNu-sasa-harAsu / pratthI-maNa-pUriya-kaMcaNAsu, jaMpai sAhAraNu mai varAsu sala valiya kimihi ulu galiya raMdhu, millevi dehu bahu pUi gaMdhu / kakkasa-bhAsI pai kihaNu ghiThTha, uttama paesi kiM ramai riThTha / NikkAraNeNa kari rosa bhAu, para-dosa-gahaNa-pisuragahu-sahAu / haNa timira-pasaru teeNa pUru, ko siyahu Na bhAvai uyau sUrU jai tAso posiya khaDaya rAha, ki Nau sAvaya lacchI harAha / suhigaNa-chamANava jheDa pAu, tahu kavaNu gaNai prasahiya payAu / kolhI devI paya-bhattaeNa, tAjapiu kavva rasadda eNa / pAvevi desu-kulu-jamma-rUu. pAuvi-aroya-bIriya-saviNau / vara-savaNa-gahaNa-mai-dhAraNAsu, jaNi maNNiu vaNNiu buhayaNAm / taha bhattau-bhAyaru-sukkha-heu, dodA NAmeNaM mayara-keu / lahuNiya ghara puttahu dhariya-bharu, kaMcaNa vANijjau mahura saru / tuhu sutthiu dutthiu u kayAvi, kiMNa kahahiM dhamma-kahA sayA vi / kai pupphayaMta siri mahapurANa, tahu majjhi NisuNau mai guNa-NihANu / cariyau siri saMtihu titthaNAhu, mai NiviDa-raiu guNa-gaNa-athAhu / gaMbhIra-buddhi dullahu Na hoi, so tuccha-buddhi sulahau Na joi / buhayaNa hU ji ehu sahAu huti, savvahi hiyayattaNa citvNti| tahiM huMtau kaDDibi vitthara hi, payaDesami hau mA bhaMti karahi / bolijjai kavvaM kiya maeNa, . mahu tuccha buddhi khalayaNa bhenn| ............jiha pitta gahiya, vivarIya payaM pahi mahura-rahiya / jala-sappiNi iva dujjaNa havaMti, muha duddha thaNahu ruhiru vi prasaMti / dosAyarehiM NaM Nisiyarehi, pattApuNa NisuNahi ibahi viyaliya gavahi jehu prAsarasaha ___nnilyaa| so yA jaNa-vallaha pAliya vaya dullaha paNavivi te kaiyaNa tilayA // 4 // prakalaMka sAmi siri pAya pUya, iMdAi mahAkai prahUya / siri gemicaMda siddhatiyAI, siddha tasAra muNi Na vivi tAi / caumuhu-suyaMbhu-siri pupphayaMtu, sarasai-NivAsu guNa-gaNa-mahaMtu / jasakitti muNIsaru jasa-NihANu, paMDiya raidhU kai guNa prmaannu| guNa bhaddasUri guNabhadda ThANu, siri sahaNapAla bahu buddhi jaann|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vIrasavAmandira granthamAlA NaMu diTThANau seviya suseya, maI saha-satya-jANiya Na bheya / No katA kammu Na kiriya jutti, Nau jAi dhAu Navi saMdhi utti / liMgAlaMkAha Na-paya-samatti, Na bujjhiya mai ikkavi vi vihatti / NigghaMTu vi yo jo amarakosu, ........ / dhattA bho suNu buddhIsara varamahi duhuhara, illarAja sumaNA khiljai / saNNANa subha sAhAraNa dosa NivAraNa varaNarehiM dhArijjai // iya siri saMtiNAha carie Niruvama guNarayaNa saMbharie aNNANamayo (?) illarAjasapra-mahidu viraie siriNANA supa-saMghAhiva-mahAbhavva sAhAraNassa NAmaMkie bhanbayaNa jaNa-maNANaMdayare siri idradeva-NamAyArakaraNaM seNiya mahArAya siri vaDDamANa samavasaraNa gamaNaM-dhammakkhANanisuNaNaM paDhamo imo parichepro smtto| mantimabhAga:-- ghattAmahaNA NAmAvali, vaNNavi pAuli pabhaNau aisuhyaarii| siri vIru NavepiNu hiyai ghareviNa suddhavidA phukerii| paddhar3I iha joyariNapuru puravaraha~ sAru, jahu vaNNaNi iha sakku vi asAru / sAlattaya maMDiu so vibhAi, kosI sahi parihA duggaNAi / jo vaNa-uvavaNa-maMDiu vicitta, gaM meruvi ceIhara-pavittu / taNNiyaDa vi jauNA-Naivahei, gaM gaMga vi Isahu sahu bahei / khaMDa gourAI ai jigi migaMti, khaNa muhahu vi NaM pravayAru diti / jahu raksaha gouva daMDadhAri, bhArayaNa-gaNAha jo saMpahArI paccaMta Nivai saMgahai daMDu. rAyAhirAu vavvaru pyNddu| micchAhiu aiva viNAya jANa, mahasUlaNonva jaNadiNNamANu / jahi cAuvaNNa paya suhi basaMti, Niya Niya kiriyAivirattacitti / tahiM cettAlau uttuga sahai, dhayamaMDiya mokkha [su] maggu vahaha / jahiM muNivara satyaiM vAyarati, maha jaNNa-pUya sAvaya karaMti tahi kaTTasagha mAhura vi gacchi , pukkhara gaNa muNivara caivilacchi / jasamutti vi jasa kitti vi muNidu, bhanvayaNa-kamala-viyasaNa-diNidu / tahu sIsuvi muNivaru malaya kitti, praNavaraya bhamai jAgi jAha kitti / tahu sIsu vi guNa gaNarayaNa bhUri, bhuvaNayali siddha guNa bhadda suuri| soraThAtahu paya bhattau sAhu bhomarAu jANijjai / guNa vaTThiyai NivAsa joyaNipuri Nivasajjai // 1 // caupAI je titthayara vi gota Nibaddhau, kari payaTTa suha-puNNa vi laddhau / saMghAhiu gayapuri saMjAyau, ayaravAlu saghaha suha-bhAyau / gaggagotta-Nimmala guNa sAyaru / suthireM meruvi teya-divAyaru / paddhaDI tahu bhajjavi gholhAhI visAra, NAhahu gAmiNi NaM gNgphaar| tahu putta paMcaNaM merupaMca, maha-vayai paMca NaM samii paMca /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazastisaMgaha pahilArau saMghahu bhAravaraNa, caubheya saMgha bahu bhatti-karaNa / saMghAhiu khImavicaMda sAru, tahu viNNi bhajja guNagaNa visAru / paDhama vi ghIkAhI guNavariSTu, bII nAnigahI aiva itttth| taha putta cayAri vi cau riNagrosa / chIthA paDhamau bhajja vi asoya / tihuNAhI NAmeM midAsu, tou vi jAyau sIsa kiraNahAsu / tahu kAmiNI vi gajjo vi NAma, bIyau suu pirathI mallu nAmA tahu piyayama hilagahI pasiddha, tahu putta cayArivi gunn-smiddh| paDhamau udharaNu raNagau vivIu, gaNa gaNa garidu dhaNarAu tIu / caupAI cautthau mAnasiMghu vi bhaNi jai, khemacandra suu tIyau gijjai / iMdeva kIDa so iMdarAu, rAvaNahI kAmiNi jo sarAu / . tahu putta viNNi NaM lacchipilla, saMtIvihAsu tAraNa rasilla / puNu cauthau caMdu vi caMdahAsu, dodAhI bahu suu saamidaasu|| bIyau saMghau bhAra dhuraMdharu, devasattha guru bhatti vi paayru| jiNa saha pomiNi mahirAyahaMsu, pAvAriNAya jo pavarahaMsu / juNNaya-setuMjaya jattakAri, vihaveNa vijittau je murAri / caupaI paMDiyasamUha dappaNu gijjai, paMDiyAha guNaNAya bhariNajjaha / sAdhAraNu NAmeM so bhANi, uvamA rahiu vi jaNa-ahi-mAriNau / tahu bariNayA sIvahI NA, NaM saradhoraNi pesiy-kaameN| paddhaDI tahu cAri taNubhava guNa mahaMta, jehubi sua abhayahu caMdu saMta / caupaI caMdaNahI bhajjahi rasaillau, bIyau jeTuvi mallu guNillau / vara bhadAsahI bhajja pralaMkiu, tIyau jitasallo vi prasaMkiu / so piyA vi samado rai mANai, puNu cautthu sohilu piu bhaanni| tAsu NAri bhIkhaNahI pAvaNa, NaM maMdoyari sIlahu bhAyaNa / saMghAhiva NANAtIu puttu, saMghAhiu tAlhaNu guNavicittu / saMghavai vi bhoyahu tIu tou, siriyacaMdumANaMtu bhou| dhattAtahubhajjA guNahi maNojjA hararAjahI va bhaNijjA / sIleNa vi sIyA prAiva viraNIyA NaM sutAra jaNa gijjaha / / paddhaDI tahu bhullaNu NAmeM tIu (ya) jAu, ve kAmiraNIhi maMDiyau kAna / bhoyaha suu bIyau guNa gaNa jUyau, pANacaMdu pnnijji| tahu bhAmiNi guNa-gaNa-rAmiNi, saurAjahI kahijjai // 2 // tahu tiNNi maMgasU tiNNiA rayaNa, NaM tiNi loya te suddhavayaNa / paDhamau sammeya vi jatta karaNu sAraMga viNAmeM suddha krnnu| tahu lalaNa tilokAhI guNAla, rAkA-sasahara-dippaMta-bhAla /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ vorasevAmandira granthamAlA paDhamI udharaNa puttI vicitta, vIyA cuhaDahI piyaha rtt| saM-bhoyau turiu vi tou sAlu, gajabhacchaNAmu guNiyaNa- rasAlu / ve kAmiNI bharahavipAladhI ya, duiyA sAlhAhI aiviNIya / tahu aMgambhau sayataNu ramAlu, bUDhaNahI bhajja hi ai rmaalu| tahu kucchijAu suhavaMta sUkha, NaM haMsapillu NAmeNa sUbu / puNa bhoyaha paMcamu puttu sAhu, raNamalu NAmeM praccaMta sAhu / ve bhajahi mohiu jAsu maNa, paDhamA cUhaDahI bhajja-rayaNa tahu jaTamallu vi NAmeM viNIu, tahu tIyavi rAvaNadhIya gIu / tahu putta cayAri vi kAmakAsu, paDhamau himArau vibuha-visesu / caupaI bIyau meiNimallu pauttau, tIyau vAi vimallu vi uttau / paddhaDI cauthau cauhatyu vi dANa juttu, saM raNamallahu bIyau kalattu / paMthahI tahu suu sUradAsu, piyamAi bhattu jiNavara vi dAsu / eyAhaM majjhi sAhAraNeNa, kArAviu ehu gNthutenn| caupaI kammakkhaya vi Nimittai sArau, saMtiNAha cari vi guNArau / prAyahu gaMtha pabhANu vilikkhiu, teyAlasai gaNi kaiyaNa prakkhiu / paddhaDI viNNaheNa vi UdhA puttaeNa, bhUdeveNa gunngrnnjjuenn| lihiyAu citeNa vi sAvahANu, ihu gaMtha vibuhasara-jANabhANu / caupaI vikkama rAyahu vavagayakAlai, risi-vasusara-bhuvi-maMkAlai / kattiya-paDhama-pakkhi paMcamidiNi, huu paripuNNa vi uggaMtai iNi / ghatA jAvahi mahi-sAyaru gayaNu divAyaru, meru-mahIharu caMdau / jauNa vi gaMgANaI jiNavANIsaI, ehu satthu tA du|| iti zrI zAMtinAthacaritra samAptamiti / 88 miyaMkalehAcariu (mRgAMka-lekhA-carita kartA-paM bhagavatIdAsa racanA-1700 AdibhAgaH paNavivi jiNavIraM gANa-gahIraM, tihuvaraNa-vai risirAi jii| Niruvama mavisatthaM sIla pasatthaM, bhagami kahA sasileha saI // 1 // puNu pabhaNami sIla-mahappu loi, harizaMka-kiraNa-siya-kitti hoi / iya siri caMdalehA-kahAe raMjiya-buhacitta-sahAe : raya siri mahiMdaseNa-sissa-paMDiyabhagavaIdAsa-biraie sA lehA-vivAha-bhattAra milAva vaNNaNo NAma paDhamo saM pariccheno smtto|| antimabhAgaH kaTThAsaMgha su mAhura-gacchae, pukkharagaNa-riNammala-vaya sacchae / jinavANI puvvaMga samAdharu, pravaiNNau gAvai jaNi gaNaharu / dhammajjhAraNa-sAharaNa pau-sAsamo, miccha-kasAya- rAi rujhaasmo| bhaviya-kamala-hida-raNANa-divAyaru, risi jasakitti gurU tava-sAyaru /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAsu sIsu guraNacaMdu ju sAhiyau, para vAiya-maya jUhami gAhiyau / cauviha-saM / mahAdhura-dhAraNa, dussaha-mayaraNa - saraNi ghora bAragu / dhamsavarasu sama-guNi sasi rUvau, guNa- paTTa-sI saMbhUva / gomi sayalasasi sattha kalAlau, jiNahari sAbaya sahasu marAlau / dhammAmaya varisaNa supayoharu, tAsu paTTa tava bhAra-dhurA gharu / vara-jasa-pasara-pasAhiya-mahiyalu, niyama- mahattha ya rajjiya- gahayalu / bhaTTArau mahiyali jANijjai, mAhida se bihAra gijjai / tAsu sIsu yahu cariu payAsiu, bhagavaidAseM gANiru bhAsiu / sIla - pahAu-bhavaNi jasa- kittaNu, sasilehA cArittu sattaNu / lihai lihAvai grAiNNai Naru, so sura vara para lahai maNoharu / pramute rigaru juti prajuttau, lakkhaNa - chaMdu ju hIraNau buttau / taM khama karau sarasai deviya, iMda-hiMda-rida-suseviya / sIla-carita - vicittu piyArau, paNa buha sohi karahu guNa sArau / air-for-for-avy viyArae, ThAraNa Thavijjai para-uvayArae / jainagrantha-prazastisaMgraha ghatA saga daha-saya saMvadatI tahAM vikkamarAma mahatvae / ahaNasiya paMcami soma diNe puSNa Thiyau bhaviyappae // 15 // dubaI cariu maka-leha ciru gaMdau jAma gayariNa ravi sasiharo / maMgalayA ruha vai jariga meiriNa dhamma- pasaMga hidakaro // 16 gAhA rokoTa hisAre jiNahari vara vIra bahumANassa / tatthaThiyo vayadhArI joIdAso vi babhayArIzro // 1 // 117 bhAgavaI maharI battiga vara vitti sAhaNA viggie / vibuha su gaMgArAmo tatthaThimro jigaha resu maivaMto || 2 || dohA sasilehA subaMdhuje ahiu kaThiNa jo zrAsi ( sa ) / mahurI bhAsa desakari bhagiu bhagotI dAsi (sa) / / 1 jAgaraNa - ravi-masi bhamahi jAva bharah thiru khittu / sasilehA suMdari bhaI gAMdau tAu caritu || 2 || iya caMdralehA kahAe raMjiya-bahU-citta-sahAe bhaTTArakasiri muNi mAhidaseNa sIsu-vibaha bhagava idAsa - viiie sasilehA-sagga-gamaraNai-tthiliMga cheu- iMda- payavI-paghaNaM- sAyaracaMdariNavyAraNa gamaraNaM......sAhaNaM gAma cautyo saMdhi paricche samatto // saMdhi 4 / / 86 zrajiyapurANa ( zrajita purANa) budha vijayasiMha racanAkAla 1505 prAdibhAga: muttipiyAvaru saMkaru dasiya tava bharu tihuvaNa bhavaragahi maMDa Navivi paNaya puraMdaru riNayaguNa suMdaru risaha nAhi Niva naMdara + divase kahi sajjaNa ramiya ramme, X X dhu vaDa rohi visi yaMta dhamme / corAri alakkhiya majjha magge, pramuriNaya dukkAla mahovasagge / suhayAri vaNippure rammagAme, vaDDAriyamihurahu suhasakAme / siri suMdare maMdire ThidiraspaNa, paMDiya khetA kula nahaiNa / buha kAma rAya kamalA sueNa, savvaNhu kahA thui thottae / sammatta pavitta sucittaeNa, saddA posiya pattaeNa / micchAyama vAyaraNa mUyaeraNa, salalkkharaNa cajviya viggaheNa, jiraNadAsa rayaNa susahoyareNa, isiya dussIlavaya sAmaraNa / paraguNa gaNecchiya mAnaseNa, dumma dupsu supAuseNa /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 chakkamma pavitti sukacchareNa, jiragahANa - vihANa suresareNa / acchara piya pema sukaMtaraNa, paripAliya vayavihisaMta e / savvaya buha diupAla e. rAhabahu pauttu dayAlaera / ghatA X X iya siri prajiyaNAha tisthayara deva mahApurANe dhammattha-kAma-mokkha-caupayattha pahANe sukaiNasiri vijayasiMha buha viraie mahAbhavva kAmarAya suya siridevapAla vibuha siraseharomie dAyAra guNAga- kittaNaM puNo magahaho paMDiya vara rAhava siyajiya rAhava nAgA cariyai desAhiba vaNNaNaM NAma paDhamo saMghI parichezro samatto // suyaha mai / dhattA saMdhi // 1 // para bhajiya jisa paNa ya suresahu gAyaSNiya kaha antima bhAga :mahilae ||2|| paNa mahu maNi vaddha, saha taM savajaha kerau gADha gAhu / para sukai vivajjiya samai ajju, dugdhaDu taM jAyauhaya avajju / iya citaM jAkira cittu roha, tA bRha varu rAhau ulla ei / etyatthi samAyau kai pasiddha, dumbuddhi siddhihi karyANi siddha / prattAvayadesaMha galiya gabbu, pari sesiya dujjasadavva Nsavu / sira merukiti meruhi puroha, saM karamasIha garavai ghareha / jo pomAvai puravADa baMse, upaNu bisuddhAyAra saMse / sara dilhaNa vara tau, rAyamai jageriya saMpamUu / buha bohu macchara puNNalIhu, zrahihANeM paMDita vijayasIhu / ta puNNANila periyau bhAu, sobhANijjai dai vijaya vAu / tau paura maNoraha puNNaheu, iya prANivi teM pahiutAu / varasevAmandira pranthamAlA taha prANayaNatthahu ghATa makkhu, ghaNa paNaya vijaya prAyAra dakkhu / hokara guNa guMdala haya-dummai-mala mhattau suraNa cittu dhari // 3 X so pAdAvi taM puru vijaya viusa dharu, vAuva ghosaha viNaukari / graha prajiyA ruha paya pomabhasalu, khaMDelavAla kula sarasi kamalu / cadaha vijjA vitthara kusalu, mmila yi jasa paDa pihiya kulu / paMDiyau kauDi paMDiya pahAe, ubhaya payatthi pattadA / tahu dara dummai paMkahAri, chAvasiya kamma pavittiyAri / duhAmalavaya vihicaraNasIlu, duccaraNa dumuppADarNAhi pIlu / paDiu chItu supasiddhaNAmu, gaMdara tahu sajjaragaula sakAmu / epArasa paDimA guNa rasAlu, jiNa vayaNa amiya sAyaNa tisAlu 13 khettA paMDiu buha loyamittu, tahu sUra sugottama proma mittu / supahANau paMDiu kAmarAu, muNiyaNa prappiya suddhaNNa cAu / kamalA paNaiNi bhArata bhAu, saddhamma pariggahu hiya pAu / tahu tiNi suragaMdaNa puNNa mutti, jiraNadAsu jeTU, ciya dhamma jutti / dhattA jo yi kula maMDaraNu dujjasa khaMDa kapa bhuyaha mitta tara / dumbaraNi viratau Nimmala cittau mahi paryAya kita taNu // 30 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha 116 bIyau rayaNuva joiya suvAsu, paMdau jiNavara sAsaNa sArau, paMDiyau rayaNu sarasai NivAsu / vaMdau jaNu sAvaya vaya pArau / ubasama sammatta pasitta ceu, vaMdau sayalu sahAyaNu sAvau, suNiya dupAvajji ya suddha seu / eyaha gaMthahu savaNa payAsahu / puNu taiu tai viha pattu rattu, zaMdau buha jo paDhai paDhAvai, supaha siyaNa vaM kuruhAha vattu / lihai lihAvai caMgau bhAvai / jiNa payaha vaNaccaNa vajjapANi, rNadau go miNi chaha rasa dAiNi, NIsesa kalA guNa raNa khANi / ghummau maddalu Naccau kAmiNi / caudAraNa caura para aggaNIu, hou cirAu subhahu dAyArau, ghaNa lolama maggaNa maggaNIu / puNu puNa buhu diupAla piyArau / buha satthottamu diupAla suvahu, jaya jaya ajiya tajiya saMmidi paha, jo payaDau dIsai dhamma kuruhu / harahi deva mahu jamma-maraNa-vaha / kAriyai jeNa cethAla jAi, pattAdhaya-daMDa-maDa suvisaalyaai| samaraNNa paNNadaha saeha paMca taha kattiya puNNima vaasre| jiNa sahasa kuDu vAriNa puri suddha, saMsiddha gaMthuiu vijayasiMha kiu buha diupAla puNu kuDila purihi salApa baddha / kayAdare // 32 // siri SaDDamANa jiNadeva bhavaNu, iya siri pajiyaNAha tisthayaradeva mahApurANe dhammatthaghaNaaiseM jaha kiu samavasaraNu / kAma-mokkha cau payattha payaDaNa pahANe sukaiNa siri dhattA vijayasiMha buha viraie mahAbhavva kAmarAya suya siri teNavi puraNa ehu vaha raei cariu prajiya aruhaha suvro| devapAla vibaha siro sehae vamie pajiya jiNaNAha gamaNa kAreviNa rammu payaNiya sammu susiri pralaMkiu mauu vaNNaNoNAma dahamo saMdhi paricchemo samatto / / saMdhiH 10 // _yaro // 31 // 10 koDala paMcamI kahA (kokilA paMcamI kathA) gAhAsiri somarAya NaMdaNu NaMdau hariyAsu puNa hrimaaso| brahma sAdhAraNa AdibhAga:garasiMha vibuha taNuruha lakkhaNu guNavaMtu jasavAso // 1 // risaha pamuha jiNa paNavivi sarasai citta dhAri / zaMdau gaMthamauDu iu Nimmalu, baha diupAla sIma Thiu Niccalu / kudakuda gaNi pahasasi paMkayaNaMdi bhari / vaMdau gaMtha mauDa kattArau, guru bhAyara hariNijjiya paMca sre| vijaya sIhu paMDiu vattArau / guru gariMdakitItara vijjANaMdi yare / vaMdami vaya-vihi bhAsami NisuNahu bhAukari / vaMdau buha diupAla sapariyaNa, dUraMtariu thAu tahu priynnu| mantimabhAga.NaMdau tahu ghari lacchi maNotthiya, aNNa ji vaya-vihi pAlahi te amaridaM taNu / jiNa aNSaNa dANAi pasaMsiya / puNa gariMdakitti taNu pAliya jIvagaNa / zaMdau paravai dugNaya hArau, muNi variMda vaya pAli vi pAvahi mutti siyA / sayala payA pariyariu dayAlau / punya murNidahi bhAsiya jaha taha eha kiyaa| vaMdau desu vAsu puru paTTaNu, sarasai khamau bhaDArI suraNara yuya caraNA / bhuvi suya mauDu vikarau pavaTTaNu / mahu paramatya payAsau bhava-sAyara-taraNA /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 vIrasevAmandira-granthamAlA vijjANaMdiya daMsaNa sAhAraNa bhnniyaa| jiraNa vayaNa kamala rahadivya vANi, paMDiya sohi payAsaha koila paMcamiyA // paNamAmi jagattaya pujja jaarinn| iti zrI nareMdrakIti zippa brahma sAdhAraNa kRta kokilA NiggaMtha savaraNa Niya mariNa dhare vi paMcamI kathA samAptaH / / pahacaMda bhaDAra ho thui kare vi / duddhArasi kaha phalu sAvayAha, 61 mauDasattamI kahA (mukuTa saptamI kathA) jaha goyama bhAsiu seNiyAha / brahma sAdhAraNa taha bhAsami jai hauM maMda buddhi, AdibhAga: sara saihi pasAeM kavva suddhi / dasaNa guNasAra ho kevaladhAra ho tihuvaNa kaMja diNesara ho| antima bhAga :kalimala NiNNAsaho dhamma payAsa ho paNavivi vIra aNNuvi jo iya vihi pAlesai, jigaNesara ho / garu tiya so suraloya gamesai / jiNa vayaNubhava sarasai pavitta, jiNavara daMsaNa mUla guNAyara, bhuvaNattaya saNa saddaditta / pomaNaM haribhUsaraNa bhAyara / siri kudakuda gaNi rayaNa kitta, sosu NariMdakitti bhavatAraNa, pahasoma pomaNaMdI suvitti / vijjANaMdi baMbha sAhAraNa / haribhUsaraNa sIsu gariMda kitti, payaDiya eha kahA jaNamaNahara, vijjANaMdiya dNsnndhritti| NaMdau tAma jAma ravi sasahara / vaMde vi payAsami suha-NihANa, ghattApuvyutta mauDasattami vihaannu| je paDhahi paDhAvahi bhabvayaNa NiyamaNi Nikcau bhaavhiN| antimabhAga: te baMbha sahAraNa vaya phaleNa, amara loya-suhu pAvahiM / / 5 / / iti gareMdrakIti ziSya brahmasAdhAraNakRta aNNAja pAle sahi vaya-vihANu, kSIradvAdazI kathA samAptaH / te pAvasahi amaratna ThANu / pattA 63 ravivaya kahA (ravivrata kathA) je kirIDa sanami vihi saha maMgala miha pAlahi bhavasari brahma sAdhAraNa tAraNa / prAdibhAga:te NaridakittI ghara khayara puraMdara hoti baMbhasAhAraNa ___ kevala siri sAraho guNagaNadhAraho kammakalaMka viyAraho iti zrI nareMda kIti ziSya dhAraNa kRta mukuTa ubasagga NivAraho rAyasuyara sAraho paNavivi pAsa saptamI kathA samAptam / bhaDAraho // 1 // vaMdi vi paramesaru vaDDamANu, 92 duddhArasi kahA (dugdha dvAdazI kathA) jasu titthe dhamma pvttttmaannu| brahma sAdhAraNa sura asura maMsiya parama vANi, mAdibhAga: paNavivi goyama gaNi divva NANi / jiNa siddha bhaDAraho tihumaNa sAraho pAyariyaho pue jiNa samaya mUla siri kudakudi, ujjhyho| pahacaMda muNIsara pomnnNdi| vaMde vi muNiMda ho kuvalayacaMda ho dudArasi payaDami haribhUsaNa sIsa garidrakitti, guru caraNa maMsi vi payaDa kitti / jnnho||1||
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha- prazastisaMgraha pura diyara vAsara kaha karomi, bhavvara ho mariNa saMsau haremi / antimabhAgaH ghatA jo ravivAsara-vau karahi galiya-mau daMsaragutta vaya dhAraNu / garidakitita lahahi surattaNu parama baMbha sAhAraNu // 5 // iti ravivAsara kathA zrInarendrakIrti ziSya brahma sAdhAraNa kRta samAptaH // 4 tiyAla caDavIsI kahA (trikAla cauvIsI kathA) brahma sAdhAraNa prAdibhAgaH tihuvaNa siri tilayo guNa - garaNa - gilayaho bhaviya kumuya-varaNacaMdaho / rayaNattaya - juttaho kalimalacattaho paraNavivi parama jiriMga // 1 // antimabhAgaH dhattA je tiyAlacauvIsahe hiya raIsahi virayahi vihi guNa dhAraNa / te gariMdakittI pau amaresara jau lahahi vabha sAhAraraNu // 5 // iti zrInarendrakIti ziSya brahmasAdhAraNakRta trikAla cavIsI kathA samAptaM / 65 kusumaMjali kahA ( puSpAMjali kathA ) brahmasAdhAraNa prAdibhAgaH paramappaya sAraho guNagaNadhAraho, paryADiya tacca viyAraho / pAliya vaya baMbhaho dukkha riNasubhaho paNavivi vIra bhaDAraho // .. antimabhAga: ghatA je kusumaMjali vihi virayahi karyAdihi pAva - kilesariNa vAraNa / 121 te gariMda kittesara amara khagesara payaDa baMbha sAhAraNa ||5|| ziSya brahmasAdhAraNa kRta iti zrI narendrakIrti puSpAjali kathA samAptaH // 6sI saMtamivaya kahA (nirdoSa saptamI vrata kathA ) brahma sAdhAraNa AdibhAga: rayaNataya dhAraho bhavasaritAraho samaya kamala saraNe saraho / gurAgaraNa saMjutta ho sivapurapattaho baMdivi vIra jile saraho / / antima bhAgaH dhattA je Nimmala bhAvahi vajji ya gAvahi paDhahi paDhAvahi eha kahA / te para sura sukkhai lahahi asaMkha baMbha sahAraNa kahiya jahA ||5|| iti narendrakIti ziSya brahmasAdhAraNa kRta nirdukha saptamI kathA samAptA / 67 Nijbhara paMcamI kahA (brahmasAdhAraNa) AdibhAgaH paraNavivi paramesaru vIra jiNesaru vAe sari giyamariNa dhari vi / pahu-kitti pAeM mariNa dharAeM Nijjhara paMcamI phalu kahami // *ntimabhAgaH ghatA siri mUlasaMgha udayagiri muri pahu kini disaru | taho sIMsu sahAraNu baMbhavaru teM payaDiya paNavevi guru ||5|| iti zrI narendrakIti ziSya brahmasAdhAraNa kRta nirjhara paMcamI kathA samAptaH /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122] vIrasevAmandira-granthamAlA 68 aNuvekkhA (anuprekSA) brahmasAdhAraNa prAdibhAga:vaMdivi jiraNavara vANiguru payaDi tittha bahu sattha pyaasinni| paMriya loyaho jaDamai NAmiNi sarasai hou pasaNNa mahu // suraNara kheyara Namiya bhaDArI baMbha sahAraNa viSNavai / jaha aNuvehA kavvu payAmami / vaMdi vi jiNavara vAriNa guru / antimabhAga: parama tacca siddhata payAsaNa, goyama kudakuda gaNi saasnn| pahasasi paMkayaNaMdi guru, haribhUsaNa gariMdakitti tnnu| vijjANaMdiya sIsabharu, parama baMbha sAhAraNa paNaviya vaMdivi / iti zrInarendrakIti ziSya brahma sAdhAraNa kRta manuprekSA smaaptaa| 98 siripAla cariu (siddhacakravata kayA) kavi raidhU mAdibhAga siddhahaM supasiddhahaM vasu-guraNa-riddhahaM hiyama kamale dhAre vi niru / akkhami puNusArau suha-saya-sArau siddhckk-maahpy-vru|| chAMge sAhu hu vaMsa pralaMkiu, muNivara guNa bhAvai nisaMkiu / bATU sAhuhu puttu dhuraMdharu, jiNaNAhaho paya-payaruha-mahuyaru / dANe tiviha-patta-posaNayaru, diucaMdahI bhajjahi puNa jo varu / karamasiMha NaMdaNeNa samANau, sohaya mahiyaliu naya-mANau / so harasIhu sAhU vikkhAyau, jo-jinn-py-pNky-annuraayu| jo sAvaya-vaya-diDhadharakaMdhara, jo guNiyaNa taru-posaNa-kaMdharu / jo ceyaNu su eku maNi bhAvai, jhANe ceyaNa jo puNu jhAvai / tiSNi kAla rayaNattau maMcai, jo Niuya cArivi saM succai / jo parameTThi paMca pArAhai, jo paMceMdiya visayahaM sAhai / micchAmaya paMcavi pravagaNNai, jo vAsaru chaha kammahaM maNNai / jo chahabva-bheya suNihAlai, satta-tacca-saddahai rsaali| saga-dAyAra-guNahi aNurattau, satta-vasaNa-vAsahiM virattau / bhaTTa-siddha-guNa-ciMtaNa-tapparu, riNassaMkAi bhaTTaguNa sudru| bhaTTa-davvajiraNa-caraNahaM pujjai, pattadANu deM visayaiM bhujai / Nava-payattha-bhaiye jo jANai, dahaviha dhammahaM jo rai maanni| tahu viNa tivaseM bhava-hArI, makkhami siddhacakka kaha sArI / ghattA bhava-bhaya-sayahArI tihuvaNasArI siripAleM jA vihiya cir| sA ruya-riNaNNAsariNa viggha viraNAsarie bhaNami loyamaNudhari vi ciru / / xxxx iya siri siddhicakka suvihANe mahA maMDalesara sini pAla-mAyasupahANe siri mahAbhabva-harasIsAhu gAmaMki mayaNasudari-vijjAlAho nAma paDhamo saMdhi pricche| samatto / saMdhi 1 // mantimabhAga:ghanA puraNa devi sarAsaha vivi samAsai aimitti hu baMsu ji bhnnmi|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagrantha-prazastisaMgraha [123 jATA gAmeM paDhama bhariMgajjai, gAyaNeheM jo mahariNasu mijjA / jolhAhI taha piyaya mauttI, sA goviMda suveNa puttii|| goviMdahu tiya dholhI buccai, tahu naMdaNu tuNu cecA succai / dhaNasIhahu sutIyau mAlA, tahu tiya lADo prai sukamAlA / pattA -- puNu jA suhirajjeM duNNayavajjeM huvau satthu puNu thugami // gopAcalu duggu pasiddha NAmu, ghaya-kaMcaNa-rikha, jnnaahiraamu| goura-pAyAraMkiu suvittu, para nara agamu na sayahi cittu, tahiM patthi rAu bhari kula kayaMtu, tomara-kula-pAyaDu maha mahaMtu // siriDU gariMdu NAmeNa sUru, vipphuriya payAveM NAI sUru / / tahu kinupAlu NaMdaNu garida, NaM rUvi kAmu samvahaM marigaTTa / tahu rAyarajji sammAraNavaMtu, siri prayaravAla vaMsahi mahaMtu / sAvaya-vaya-pAlaNa-vigaya-taMdu, risi dAraNa pahAveM jo bhamaMdu / vATahu ji sAhu huu mAsi ghaNNu, riNaya jaseNa jeNa disi maggu chaNNa / tahu bhajja jasovai kamalavatta, taha uvari uvaNNA viSNi putta / guNa gaNa bhAyaNa rAhu sujeTTa, jiNa caraNa kamala jo bhasalu siddha / ghattA bATU sAha hu suu tIyau puraNa hUpro bohitha nAmeM diihi-bhuno| guNagaNa rayaNAyara jiNavayaNAyaru nAnigahI piya bhajja jumo // 2 // jo puNu bATUsAhu payAsiu, taha cauttharaNaMdaNu vijayAsiu / harasIsAhu nAmu mahi pAyaDu, jo jiNabhariNaya sattha-pratthahu paDu / tahu kalatta pariyaNahaM pahANI, jiha siri rAmahu sIyA jaannii| deba-sattha-guruvayaraNa kalAyara, diva baMdahI nAmeM nehAvara / bIjI bhajjA puNu vIlhAhI, NaM goviMdaha lacchi psaaii| tahu naMdaNu puNu kaiyaNa variNauM, jo Dugara rAyaM niru mariNauM / nAmeM karamasIhu so naMdau, aha-nisu jinavara caraNaiM vNdiu| jauNAhI tihu tiyasu pasiddhI, vihukula suddharUva gunn-riddhii| puNu harasIhahu putti pauttI, nAmA naMtamaI gunn-juttii| jAi prakhaMDu zIluvau pAli u, kali-malu prasuhu sacittahu khAliu / puNu vinano tahu lahu suya sArI, sayalahu parivArahu supiyaarii| ehu gota naMdau mahi maMDali, jA ravi-sasi nivasahi mAiMDali / bIyau eMdaNu puNu bhAviya jiNa guNu sakala kalAlau suddhamae / 1 / / tahu niyasIla visuddha pauttI, asapAlahiya NAma sA uttii| gaMdaNa cAri tAhi ura jAyA, cAridANa NaM pAyau naayaa| paDhamu sAhu NayaNasiha pauttau, NIyamaggu ji muNiu nniruttu| vijayapAlahiya tAsu puNa bhAmiNI, suhama-zIla-mahAdhaNa saaminnii| bATu sAhu hu bIyau taNAhu, dhaNa NAmu supariyaNa-kiya-suhu / bIlhAhI piya paya-aNurAyau, puttahu jayalu tAhi ura jAyau /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124] vIrasevAmandira granthamAlA eyaha savvahaM majjhi pahANau, sattha-purANa-bheya-bahu jANau / kalikAleMji prANukhariyau, ceyaNa guNa prakhaMDa vipphuriyau / tiNNikAla rayaragattau aMcai, suddha dhamma jo graha-Nisu saMcai / jeNa lihAi parANa suhaM karu, kArAviu apamatteM maNaharu / so harusIha sAhu ciru NaMdau, sajjaNa cittahu jaNiyA gaMdau / ghatA pomAbai puravADa vaMsiu vaNiu kula-tilau / harasiMgha saMghavihu puttu, raidhaka guNagaNa nnilu|| iti zrIpAla caritra paMDita raidhu kRtaM samAptam / Amera bhaMDAra prati saM01631 (dillI paMcAyatI maMdira prati saM0 1673 se saMzodhita) muANa paumaNaMdi tirayaNa NihANu, sivaNaMdi sIsu taho guNa pahANu / taho NaMdaNu muNiyaNapAyabhatta, vucchiya jaNANa pUraNa susatta / paDhama bhIkhamu pariyaNa sahAru, NivvAhiu je cau saMgha bhAru / puNu taho maNUu mANadu jAu, jiNadhamma puraMdharu vigaya pAu / jiNadAsu puNu vi savvahaM samatyu, sivadAsu pavara NAmeNa satthu / paMcamu rukasukhkhu guNagaNa pabINa, cha?mau citU jiNa samaya liinnu| puNu sattamu uttama jIva dukkha, avahatthiya vihala jaNANa dukkha / ghattA 96 pAzrvapurANa kavi tejapAla racanA kAla saM0 1515 AdibhAgaguNa-vaya-taba-sAyaru uvari jasAyaru Niruvama sAsaya-mUha gilo| paNavivi titthaMkara kaiyaNa suhayaru risahu risIsara kula tilmro|| devidehiM Nupro varo siyaro jammabuhI pAraNo, kammArINavi isaNo bhaya haro kallANa mAlAyaro / jhANe jeNa jigrI ciraM praNahilo kammaTTha puTThAsavo, soyaM pa.sa jiNiMdu saMghavarado voccha carittaM taho / / (isake Age caubIsa tIrthaMkaroM kA stavana hai)ghattA saMsAro vahi tAraNa kumai NivAraNa vigaya dosa guNa gaNa nnilyaa| gIyama pamuha bhaDArA NijjiyasArA paNaveppiyu tihuvaNa tilayA // 2 // jo paMca mahavyaya dharaNadhIra, sui samiti gutti bhUsiya sarIru / jo turiyau bhAyaru dhamma kayAyaru rehai jiraNamai matti ruN| sAvaya-vaya uttiu vasaNa virattau, sevadAsu vaNi vigaya-bhau / / 3 taho NaMdaNa Niyakula kamala mittu, savvAsA pUraNa jAsu cittu / jadukula kuvalaya rayaNIsa tullu, para uvayArahaM jo maNi pramullu / kArAviya bahu saMtIya meNa, lacchihi phalu gihiu suhamaNeNa / jiNa caraNa kamala gaMdhovaeNa, taNasiMcivi kali-malu-hIrAu cittijeNa / sammattarayaNa bhUsiya NiyaMgu,. jo pAliya sAvaya vaya abhaMgu / dANehi guNehiM viprai SayINa, buhayaNabhattie jasu cittuliinn| mAyarihiM lobheNa je pUriyAsu, avagaSNiya vahudujjaNu durAsu / NAmeNa mado piya suha-NihANu, sama-basaNa-timira-haraNekU bhANa / riNayajasa dhavaliya je bhuvaraNa satyu, je viddha si NAmeM parama bhavya
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazastisaMgaha [ 125 x ghaNasaNha guru va bhAyaruguNAlu, vAre samanau saraya bhAsi / te gAuM ubhiu buhu tejpaalu| siri pAsaNAhu bhava-jalahi jANu, bho parama mitta guNa garuya geha, maho ettiu dijjau vimalaNANu / paravAliya payAvasuvisuddha deha / pattApattA kaiyaNa sisu mAyari bhuvaNa suhAyari paramiTTa ho muha jiNamaya dhu liNakhaNa? suhavAlakkhaNa Niya sukayatu / nniggmiyaa| pyaashi| kai teya suhattieM, ghUdhali bhattieM tiyaraNa vAesari siripAsaha suknaNiraMtaru, mahoSiraevi samAsahi / / 4 / / gamiyA // 38 NAmeM surajaNa sAhudayAvaru, siripAsacaritaM raiyaM baha tejapAla saannNd|| laMbakaMcu jaNamaNa tosaayk| dhaNasiri ramaNi suhavaNehAsiya aNu maNiyaM suhaI ghUghali sivadAsa putteNa // 1 // riNaya jasa pasaradi saramuha vAsiya / devANa rayaNa viTThI vammAevIe solsodittttho| la.aMbara paivvaya sAyara, kaya gabbha sohaNatthaM paDhamo saMdhi imo jAmro / bhayaNaMdaNa guNamaNi rayaNAyara / antimabhAga surajaNasAhu sapariyaNa juttau, supahANa cariu paddhaDiyabaMdhu, ghUghalikArA viuramaNibaddha / macchai ghari suhi NivasaMtau / kammakkhaya kAraNu jiNacarittu, virayau bhavasAyara jANavatu / / tA saMsAru Nie vi virattau, ghattA bhAvaNa bAraha maNi sumaraMtau / pAuccharaNa kucchaNa succhamaI, vau-taya-saMjama-riNayama-vahA / begaeM Na uriNaya ghara saMThiu, pramuNaMta payatthaha kahiyalahu, pAsa jiNiMda aNida ho // 37 mutti ramaNi rAeNukkaMThiu / jiNa sAsaNa baDDau sayaNa kAla, paNavivi pomaNaMda muNisArau, jaNu vaDau varisau meha mAla / dikkhaMkiu sivaNaMdi bhaDArau / supayAsau sAsau mahi suhikkhu, surajasa pasarabasi divvAsau, paya bahuu daDau roru dukkhu / kaya mAsopavAsa divvAsau / jiNa pAsu harau jara-jammavahi, kai vaya varisa aNNu paricattau, maho deu sukha suMdara samAhiM / aNasaNeNataraNa muevi supavittau / raNaMdau mahiyali sivadAsu sAhu, dhammajjhANe bhava-sAyara-tArau, saMbhavau vimalu sammattalAhu / gau sura hari sivaNaMdu bhaDArau / ghUghali sAhu ho kaya suyaNamitti, ghattAdhavalatiya bhamau dharaNiyale kitti / taho NaMdaNa pANaMda maNa ahiNaMdahu mahi vigayabhaya / mahi merU jalahi ravi-caMdu jAma, tAhaM jiNAbhAvali NirubhaNami sAvaya-jiNadhammarayA // 36 sivadAsa vaMsu NaMdau vi tAma / bhIkhamu sAhu NAmaciruvuttau, vikkama bharaNAha pasiddha kAli, puNu pANaMdu supariyaNa juttau / parirAyapaTTi dhaNa-kaNa-visAli / gharaNi udayasiri geha pahANI, paNaraha saya paNaraha ahiyahi, vaM I harasiri NaM iNdaannii| ettiyai ji saMvacchara gaehi / devarAju taho NaMdaNu jAyau, paMcamiya kiNha kattiyaho mAsi, rayaNu duijjau jaNi vinAyau /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126] vIrasevAmandira-pranthamAlA 100 siripAla cariu (zrIpAla caritra) kavi dAmodara mAdibhAga . ... taiyau midAsu jagi suhiyaru, pANaMda ho jiNadAsu sahoyaru / tAsu mahAde ramaNi pauttI, sAjiNapAya saroruha bhttii| tAsu puttu maNa sukkha maNojjau, lahu bhAyaru mANikku duijjau / sA surajaNahu puttu cautthau, sevadAsu bhuvaNayali pasatthau / gahiNihalo subhatta jiNidaho, pAiM suloyaNa jayahu pariMdahu / pattAtaho kucchi u vaNNau lakkhaNa puNNau kulasuhayaru puttattau / NaM jiNavara sAsaNi duriya paNAsaNi sahai parama rayaragattau // 40 paDhamau ghUdhali guNasaMpuNNau, NararUve jiNadhamma uvaNNau / jiNapUyA vihi karaNa puraMdaru, sIla NihANa savvajaNa sudaru / ka.mmakkhaya kAraNa maNi bhAviu, jeNa jiriMgada caritta karAviu / titthayaratta gottu Niru bIu, mADaNi ramaNihi piu jasa luddhau / NaMdaNu taho dasarahu piubhattau, siricaMdu vi NaMdau guNavaMtau / sA ghUghalihi dharaNU lahu bhAyaru, gahiNi dIyANeha kayAyaru / puNu visaNhu buccai lahuyArau, kuma sirihi pariNihi maNahArau / paMca........................ so kudakuda muNivaru jiyakkhu, divi divi ghuyamANuNNaya vivakkhu / dIsai parsatu jagi kayakayaMtu saratiya raMDattaNu raya mahaMtu / maMthai gorasu bhiNhai Na takku, parita paitavaNu gacchaiNavakku / rayaNAyaru Nau paya puNNa dehu. gaMbhIruNa sarayanbhuvi sumehu / maMtovahi baddaNa puNNimidu, pahacaMdu bhaDArau jagi aNidu / taho paTTavara maMDala miyaMku, bhanvANa-pavohaNu vihuya sNku| siripomaNaMdi zaMdiya samohu, suhacaMdu tAsu sIsuvi vimohu / paravAi mayaMgaya paMcamuhu, paripAliya saMjama Niyama vihu / taha paTTa sarovara rAyahaMsu, jiNacaMda bhaDArau bhuvaNahaMsu / vaMdivi guruyaNa varaNANavaMta, bhattIi pasaNNAyara susaMta / ghatA (Incomplete meeter.)(102vAM patra nahIM) prati-bhaTTArakaharSakIti bhaMDAra, ajamera patra 101 maho kavva karaNi guruyaNa, sayalA karahuM sahAu ji mhursraa| bhavva kumuya bohaNa diNayara NiNNAsiya kaMdappa bharA // 2 // vucchAmi pApabhaMjaNa pavitta, siripAla garAhiva vara critt|
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [127 maha manjhau cha mammie suvAsu / paDhamillu lou muNivara cavaMti, vivarIya sarAyaNa Niha kahati / bIyau vajjAyAtu vi kuiMda, tIyau muyaMga siri suvi pariNada / keNavi kariuraNa dhariu pubdha, rakkhiuNateNa savvattha bhavva / samameyasiddha taha lou ehu, bhAsiu puvAyariyati samoha / siri siddhacakka bau vayahaMsAru, muttippi ya mANasa haraNa cAru / pugvilla sattu pikkhivi maNujja, viraiu kara bhUmI sarahi sajju / jiNacaMda sIsu bho baMbhayAri, dAmoyara kaivara bhvvyaari| ikkhuvAya vaMsa saMbhUyaeNa, suhiNA viNIya maiNA vieNa / kulliu divarAjaha vara sueNa, raNakkhattasAhU sAhiya bhenn| puNNima mayaMka vayaNe bareNa, paricatta pAva bhAre prenn| kahi rammu kahaMtara puNyadhAmu, saMjaNiya maNohara phalu sukAmu / jAsu su jisuNaMta bhavvayaNaloya, pAvaMti parama gai vigaya-soya / bhAyaNNaho icThami dhammaThANa, siri siddha cakka kaha jagi pahANa / Niya mai kare vithira bhavvaNAya, maggaNa jaNa posaNa ayara bAla / taho vayaNa suNi vi harasiu kahei, siri siddha cakka kaha guNi shei| Niditihi dujjaNa sukai kanvu, sajjaNa thuvaMti savvANa bhavvu / appANau sahAuNa te muvaMti, sajjaNu-dujjaNu jagi patthi bhaMti / vaisANaru uNha sahAu jAu, hariNaMku ji sIyalu NihayatAu / iya te vi sahAveM pariNabhatti, duhattaNu siTTattaNu dharaMti / mAyaNNahi kaha siri siddhacakka, NAmaMkiya viguNiya pAvacakka / pabhaNAmi samAseM puNNaNAma, siri Nakhata bhavya guNi gaNa sudhAma / mAyaM tahiu gayaNu ji maNaMtu, bhAsiu jigaNA bhimhNtu| tivihu ji parisaMThiu majjhitAsu, antimabhAga divarAja sAhu vara gaMdagoNa, siri Nakkhattu bhaveM suhamaraNeNa / siripAla garesahopahacarittu, dhammattha-kAma-siva kahaNasatta / taM mahu virayau dAmoyareNa, jiNacaMda caraNa bhattIdhareNa / yaMdau sayA vi siri siddhacakku, vaueu Nihaya pahuriyAri cakku / jaM sarasu vaMdhi vaMjaNu vihINa, lakkhaNa chaMdAlaMkAra khIe / ahihANa payattha viyAra bhANu, pAyama viracchu u magga lAgu / sohaMta kaIsara taM carittu, taha ahiu hINu gharayali pavittu / giNDa ma dosu mahotaNau tevi, uvayAra varaNa prAyara ji jevi / je lihahi lihAvahi suhamaNIsa, bampavANahi paDhahi vijjA marIsa / saddahahi kayAyara je prataMda, paviyArahiM matthuvi maNi mahiMda / te sayalavi NaMdahu jAmataraNi, sasaharu dhuvatArA dhammasaraNi / kaMcaNa suselu kula giriu tAma, siri siddhacakkava payaDu NAmu / pattAmaha khamahu jiraNesara vayaNa saha mAi mahAsaha nnihymlaa| vAe sari te mukhesaraho dAmoyara vaMdiya kara kamalA / /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128] borasevAmandira pranyamAlA iya siripAla mahArAya carie jaya payaDa siddhacakka paramAtisaya visesa guNa Niyara bharie bhuror-ghor-dRtttth-yrvaahi-psr-nninnnnaasnne| dhammaI puri sasthapaya payAsaNo bhaTTArayasiri jiNacaMda sAmisIsa bahma dAmoyara viraie siri devarAja gaMdaNa sAhu Nakkhatta NAmaMkie siripAlarAya mukta gamaNa-vihi vaNNaNo NAma ca uttho saMdhi paricchepro smtto|| 101 pAzrvanAtha carita kavi asavAla (racanAkAla saM01479) AdibhAga:siva-suha sara sAraMga ho suya-sAraMgaho sAraMga kaho guNa bhriyo| bhaNami bhuSaNa sAraMga ho khamasAraMgaho paNavivi pAsa jiNa ho crimo|| bhAviya siri mUlasaMgha caraNa, siri balayArayagaNa vitthrnn| para hariya-kumama pomAyariu, mAyariya sAmi guNagaNa bhariu / dharamacaMdu va pahacaMdAyario, pAyariya rayaNa jasa pahu dhriyo| dharapaMca mahavvaya kAmaraNa, raNakaya paMcidiya saMharaNa / varadhamma payAsau sAvayaha, vayadhAri muNIsara bhAvayahaM / bhaviyaNa maNa pomAraNaMdayaru, muNipomaNaMdi taho paTTa baru / hari samau Na bhaviyaNu tuccha maNu, maNaharai paiTTa jiNavara bhvnnu| vara bhavaraNa bhavaNi jasa pAyaDiu, pAyaDu Na praNaMga mohaNaDiu / NaDiyA vaya rayaNattaya dharaNa, dhara rayaNattaya gunnvitthrnn| kulukhitti payAsami pahu mAhAsami, saMghAhiva ho vaho pariNada ho , iyaM jaMbUdIvahaM pahANa, bharahaMkiu NaM pura eva nnaann| khettaMtari desakusaThTha ramma, do vIsamu jiNa kallANu jammu / kAlidiya surasari majjha gAI, dassA chaNayaMtari pakkhu nnaaii| karahalu varaNayaru karahalusurammu, yaNiva paripAlaNi payalahai sammu / cahuvAraNa vaMsi pari kuruhaNAI, bhoiva bhoyaM kiu bhoyraau| mAikkudevi suna parimayaMda, caMduvakuvalaya saMsAracaMdu / jasurajji puvva parisAhi mAraNa, saMghAhiveNa vijjai pmaannu| sayacaudaha igahattari sameya, mAhava dharaNa saNivAsara pameya / rayaNamaya biMba jiNa tilaka siddha, titthayaraNAmu kula pAu baddha / taho jaya rajjiu kaya puhai rajju. prarikula kayaMtu puha puhai rajju / taho samaiM raeu guNagaNa pasatthu, lehAviu saMghAhiveNa gaMthu / jaduvaMsa vikAsaNubhANa seu baMbhuvAya pAlau bahma eu| ghattAehu rajji dhuraMdharu uNNayakaMdharu riNava kuvera pahacaMda guru / NayakayasujjiNAlau cauvIsAlau maMtattariNa paha saMtiyau / ' taho bhajjA tiNNi kusuvA pahilla, suakarama samarAsaha gUNa garilla / sUhava boI ekkhatta kumara, mAyari paumA lakkharaNahe evara / huva paMca putta guNagaNa mahaMta, dhIrattaNeNa Na meru sNt| karamasiMha samaraNakkhatta sIhu, turiyau sumakumara amrsiihu| ghattA taho paTTavara sasi NAmeM suhasasi, muriNa paya-paMkayacaMda ho :1 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [ 129 Niva bhoyamaMti maMtaNa viyaha, kIrai jANe viNu maraNayajammu, lakkharaNoM je? bhAyara gunndddd| sahalau payaDevi ahiMsadhammu / / kamalasiri jAya taho tariNaya bhajja saMsAra prasArau muNahi eu, paivaya-vayadhAriNi piya salajja / sArattaNa buddhihi tacca heu / tahiu bhari puttau (ma) tiNNi keya, uktaMcaji NavaNihi rayaNaiMtiNNa jema / 'buddheH phalaM tattva vicAraNaM ca, paDhamau maNa NaMdaNu NaMdaNakkhu, dehasya sAraM vrata dhAraNaM ca / soNiggu bIu saghavai dakkhu / marthasya sAraM kila pAtradAnaM, lahubhAiga lUNi va kajji dastha, vAcAphalaM prIti karaM narANAM / ' jiNa jatta pavitta Na vitta satyu / rayaNoheM ki kara jaMpieNa, bahu viha vihANa ujjAvaNAsu, kiM vRddhieM tacca ajNpienn| kaihalla kavitta pasaMsaNAsu / jiNa mallacaritta NAmakiyAsu, iu suNivi majjha posehi cittu, kari kavvu pAsaNAhaho carittu / suma tilayatAya jasa pUriyAsu / te NisuNabi kavvahaM taNauNAbhu, aTTaviha pujjasuhadANayAsu, buhu prAsuvAlu huu jo sadhAmu / jo bhAi jeThTha uvasamadharAsu / khaNu ikka vilaMbivi bhaNaI tAsu, ghattA kiM kuNami kavva saMghAhivAsu / guNiyaNahaM guNAyaru maMtaNi kulaguru jiNa gihatuMga ghattA visAlau / hau~ mukkha Nirakkharu pramuNiya sakkharu ciru mahakai kaha kArAvaNa tapparu saMdhAhiu gurudANeNaM mayapAlau // 4 // sohnnu| taho rAmANAmeM rAmalacchi, pAvami kiraNoheM ravisasi boheM khajjovaya kiM bohaNu // 5 // suravai saIva kula kamalalacchi / 102 sAMtinAha cariu (zAMtinAtha caritra) suu guNa saMghaTTavaghATa mukkhu, riNava payaru piyakkhara sayala bakkhu / kavi ThAkura racanA-kAla 1652 ikkahiM diNi jiNahari ThataeNa, pAdibhAgaHjiNasatthatacca payaDaM taeNa / prati anupama aMgu jitta anaMgu, ghATemmatAeM eha saMtaeNa? sAMti sadA jagi saaNtiyro| daha lakkhaNa dhmmaasttenn| ravi jima kamalAI bhavi jana bhAI jiNajatta-paTTa kayAyareNa, taha guNakitti uchAha karo // 1 // sayatta rayaNA rayaNAyareNa / loNAsiMha bhAi Niva dullaheNa, bolijjA rAmAvallaheNa / jinaguNa caritta udita uggata ravi, maho paMDiya lakkhaNa suyagulaMga, jagi bhavi kammala kevalaM / gularADa vaMsi dhayavaDa pahaMga / bohati bhavi-samUha saramaMDali kiM dhamma prahaghaNu NigguNeNa, syaNoheM buha Niba phagguNa / dosa ma vahati prati pralaM // 2 // duvaI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 ] vorasevAmandira granthamAlA gAthA siri padamanaMdi bhaTTArakeNa / so jaga sAMti caritaM puvvAyariehi paribhiu loe / taha kaha kaharaNa rigamitteM ThAkura kavi bhAyara kuraNae // 3 // dohovAraNI gimmala gauravahi, bhAgamu sarisu payaTTha / sAgara vIra jininda bhari seNika sarvANi suTTa. // 4 // paDhahu sutAsu subhacaMdadeva, jiNacaMda bhaTTAraka subhagaseva / siri pahAcaMda pApATi sumatti, paribhagahu bhaTTAraka caMdakitti / tahu vArai kiya kahA-pabaMdhu, susahAvakararaNa jagi jema baMdhu / prAcAriya dhuri huu rayarakitti, tahu sIsu bhalo jaga bhuvaNakitti / X X X bhaTTAraka paraNami rAmoM jati sAsariNa, lAra / sAsariNa je caMdakitti paraNamo puhavi pravara mahimaMDali bhavaNa kitti paTTi je sAra / / mAno maMDalIi moriya mahi, kitti vaMta jagakitti visAsa anekAnta prAcAra adhika mati, nemicaMda sAsana rakhipAla || X tA kaya sikkha - sAkhA bahu sujaMti, nAmAya nAma gaNatI pramitti / sikhi hUvau sumana sAharaNa su-satti, huva sAsaNa kamala - vikAsa mitti / dikkhA - sikkhA-guNa- gaharaNasAra, siri visAlakitti vidyAghrapAra / tahu sikhi hUvau lakSmIsucaMda, bhavi - boharaNa soharaNa-bhuvaNa miMdu / tA sikkhu subhaga jagi sahasakitti, nemicaMda huvo sAsani suyati / ajjikA annatisiri le padesi, dAbhADAlI vAI visesi / kI kathA subhaga bhAgama-pamANa, sAsaya laloya bujjhahi prayANa / X X X antimabhAga:dubaI 1 eyahi bhavara pravara guNa saMtati, jiraNa solahama suha-yaro / tA guNa caraNa cAru citavani mahi, ThAkura kiya kavi-saro // 58 // saMvata solAsai subhaga sAli, bAvana varisau Upari visAli / puvilli kathA ju hatI prachUTa, kim vANai bahu jagi jaTAjUTa / sAMsArikathA kiya sugamasAri, sAha ThAkura kavi maMDI vicAri / bhAdava sudi paMcami subhaga vAri, dillImaMDala desu - desa mAri / akabara jalAladI pAtisAhi, vArai tahu rAjA mAnasAhi / saMbArahu sajjana viviha-chaMda, mattAgaraNa lagilaMkAra chaMda / jiraNavAriNa praNu gati labdhapAra, saMtiragAhakathA jalaNihI prapAra / jAhu jisAsari jainadhamma, kuli je de sAdhusukiya kammu / karamavaMsi zrAMvara sAmi, lUDhAhaDa desahu sobhirAma / kai iriNa gariMdu jo zrakhayarAja, bhagavAni suta na kUrama susAja / khaMDelavAla sAlhA pasaMsi lohADiu khettANi susaMsi / siri mUlasaMgha naMdyAma nAi, surasaha gaccha sAsana subhAi / ThAkurasI sukavi gAmeNa sAha, kuMdakuMdAcArija anukameraNa, paMDitajana prIti vaha uchAha /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghattA yaha purA pagaDa jagi jasu maIya mAnisAloya mahi maMDalIya / guruyaNa subhatta goviMdadAsa, viSamma buddhi jagi dhammadAsa vaha vAyaNipura lobiMda, maMda jiNa sAsarA jagi jigidu / caMdappahu jinamaMdira visAla, dahu pAti maMDala sAmisAla / dahu jAtivAda vahmacAri, da paMDita sAvaya sudhAri / rAjA sukavata tahaputayukta, Time vinoyakAMtA kalatta / kIlati vilAsariMga rama bAla, gAyaMti dhavala maMgala visAla / bAsI sumedha rutiruti pamANi satta Iti jagati mA karahu nANi / durabhikSa paNAsau cora-mAri, mA hosa pIDA roga bhAri / jirA dhamma cakka sAsaraNa saraMti, gayaNaya saha jima sasi soha diti / jiNa dhamma-NANa kevala ravIya, anagrantha-prazastisaMgraha taha bhaTTa-kambha-la-vilayakIya eta mAMga jiNa saMtiNa ha, mahu kijjahu vijjahu jadda bohi-lAha ||5|| kavi kalA kavitaNA payaDatha kiyau guNa cira kiya kamma paNAsaNe / duggama jo kamma kaye kiya sugamA mujhe Thakura pasamna jina sAsale // 60 // dubaI saMcAra kavitta paNa jaga mattAkala vidaya Na kiyata sama loha lAlaca maya mA maNidiyaM // 61 iti zrI sAMtinAthacaritre bhAcArya vizAlakIrti ziSya ThAkura viracite bozAMtinAtha sAkha-vimyAna kAra paMcama saMdhi samattaM saMpUrNa ma0 kIrti bhaMDAra, majamera 103 malliragAha kavya ( mallinAtha kAvya ) ( jayamitrahala ) prAdibhAga ( prathama tIna patra na hone se nahIM diyA gayA / ) antima bhAgaH mukhi pacaMda paTTa supahAvarA, paThamaraNaMdi guru viriyata pAvasa ghatA pari pari jarA mahaba dhavala maMgalucchava gAijjahu / paMca saddarAya harisu muNNai, tugincha ra dAi ? caviha saMdhu mahagdhima pAvau, buhavarA jA baTTaTha dhaNu rAyata / ciru NaMdahu kai hallai gaMdaNa, grAhasAhu sAhasu ghari vaMdaraNa / vacchau bAhyasAhu kula sArau, tuMbara ratarAu sajjaNa mahArata / gahU gahi prasaMga saMdaNa, hou cirAu kalusa rikaMda / masti-parita jeNa vitpArita, hAvivi guriNayariNavityArita / te daha je lihahi lihAvahi, mariNamAraNaMda ji paDhahi paDhAvahi / se bahu ne niyamaNi bhAvahi, satya-pasatya vi je jaNa dAvahi / 111 cirAMda desu puhamiNaresu, jina sAsavaccha dhAra / mahu vayaNa suhAvau gaya paratAvau, kuraNa citta saMtosuraNA // 20 // iya malliNAha kavvaM rayaNattaya rayaNa kuhalu mahagyaM / jaya mittala karaNA X bhagamyamANA vi gimmiyaM bhavyaM // X X iti siri jayamittahalla karaNA rahavaM malligAha kavyaM samataM // ( antima patra nahIM) Amera bhaMDAra
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1321 vIrasevAmandira-granthamAlA 104 vaDDhamANa kahA (jiNarattivihANakahA) jinarAtrividhAnakathA kavi narasena AdimaMgala tava-siri bhattAraho riNajjiya mAraho paNavivi ammaiM jiNavara ho| vaya jiNarattihe phalu akkhami Nimmalu bhava-sayasaMcaya duha-haraho // 1 // hUMgaraNiva rajja dharA samatyu, vaMdiyaNa samappiya bhUri matthu / caurAya vijja pAlaNa prataMdu, riNammala-jasa-vallI bhvrnnkNdu| kali cakka baTTi pAyaDa NihANa, sirikittisiMdhu mahivai pahANu / tahu rajji vaNI su-mahANubhAu, golArADiya aNNai prapAu / sebho seyAhiu vidiya NAmu, buhayaNa kuvalaya pAleya dhAmu / antimabhAga: iya jiNa ratti vihANu payAsiu, jaha jiNa sAsaNa gaNahara bhAsiu / jaM hINAhiu kAimi vuttau, taM buhayaNa mahu khamahu Niruttau / ehu satyu jo lihai lihAvai, paDhai paDhAvai kahai kahAvai / jo Naru NAri eha mariNa bhAvai, puNNaMha ahiu puNNa phalu pAvai // ghattA siri NaraseNa ho sAmiu sivapura gAmiu vaDDhamANu titthaMkaru / jA maggiu dei karuNa karei deu subohiu gru|| mAmera bhaMDAra 105 sammattakaumadI (samyaktva kaumudI) kavi raidhU mAdibhAgaH antimabhAga: iya dhaNa kaNa rayaNa guNoha puNNu, vitamattha giri va jiNa ura ravaNNu / bahu vi buhA siu raNaMtima savAsu, govaggiri duggu mahI payAsu / tahi mahi vaya NAmeM kittisiMghu, mari-vara-gaya-ghaDa NiddalaNa siMdhu / tasseva rajji yA paDu variNadu, golaaraaddy-kul-kumy-cNdu| ciru hUbahU maharU NAma sAhu, guNa maMdiru sIyA bhajja gAhu, tahu NaMdaNu jipaya-payama-bhANa, vihaDiya jaNANa addhAra ThANu / laDakahiM dANa pAliya sadhamma, rUpA piya mama tuhU rUpa ramma / taha jissumo tissumo sukkhayAri, DUMgarariNava bhaMDArAhi yaari| siri seUsAha pasiddha sAha, saMjAu jAsu vara dhamma lAhu / suhagA tahu piya yama suha pavitti, malahAriNi NaM jiNaNAha kitti / x xx puraNa TekaNi jaMpa viya siyAsu, etyu ji govaggiri suhapayAsu / tomara-kula-kamala-vipAsa-mitta, dubvAra vairi saMgara pratittu / huya cAri vi NaMdaNa jagaM pANaMdaNa dhammakajja puraSaraNa vruu|
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [1 // bhaviyaNa maNa sudara pujja puraMdara maggaraNajaNa dAlidda haru // guhiM gari, jeTTa, suha bhAvaNu, suha sahayaru ariyaNa sNtaavnnu| siri mANikka sAhu vikkhAyau, tiya lakkharaNa siri suha aNurAyau / tahu gaMdaNu caukku guNa bhUsiu, paDhamu vaNNu kaiyaNa hiya saMsiu / hI siMdhu harisuppAyaNu aNNo, paharUrUba mahAya pasaNNo / kumumacaMdu caMduva su-kalAlau, jiraNa paya purau gamiya piya bhAlau / puNu yau saMdaNu sakiyatthe, pattA jo jiu piya rai so pANa-Niya suya maMDaNa maMDiya aNNaha / zaMdau siri sukkha akhaMDau, pAiya caMdu bhAyara vaMta khaa| iya cirU NaMdau suha lacchi gahu, siri vIyarAya jiNa samau eu| NaMdau riNaggatha risiMdaviMda, ye duviha mahAtava paha-diNaMda / NaMdau mahivai sirikitti siMgha. samaraMgaNa paMgaNa pari alaMghu / je dhamma kamma Niru sAdhahANu, sammadaMsaraNa bhAvaraNa phaannu| gopAlaya vAsiya sAvayAvi, NaMdaNa moha aNNayi sabhAvi / gaMdau golAlADayau vaMsu / Incomplete matter. noTa-prastuta prazasti adhUrI hai, ise nAgora ke bhaTTAraka devendrakIti ne pUrI nahIM utArane dI thii| saMghAhiu asapatti asaMkiu, sasi-paha kara Nimmala jasa aMkiu / rigara siya pAva-paDala piru raMbhai, jaga paiTTAviya jiNa vibi| tahu thiramAmaM jAyA bhaNi, jiNa saya lakkhaNajaMsu maraNojjaNu, tahu suha mAghahu pariyaNa gNjnnu| taha tiya hotthA] putta viyakkhaNu, udharaNa devacanda sllkkhnnu| seU sAhuhu NaMdaNu vIyau, siri kusurAja sayaM pi viNIyau / tassa piyA muNidANa kayAyara, lohaba NAmeM suha bhAvaNa pr| bII vorA jiNa guNa maNNai, rUve rai sIleNaM jaanni| NaMdaNu NamidAsu suha-yosaNu, pAvaNu pariyaNa-jaNamaNa posnn| puNu seuya sAhahu suu turibho, para uvayAra-rayaraNa-guNa bhrimo| jujiya juttA jutta viyAro, NAmeM je jiya hiya jinnyaaro| 106 jogasAra (yogasAra) zrutakIrti (racanA 1552 li. 1552) AdibhAga: paramavivi jiNa vIraha NANa gahIrahu taha gira gaNi goyama hasasu / jaha joya pauttauti-jaya-pavittau akkhami bhaviyahu taM ji kamu / sansaha vamma jou jagi sArau, jo bhavvayaNa bhavovahi-tArau / solaI siddhiya siddha maNaMtai, jammaNa-maraNa-bhavovahi-cattai / sAsaya paMta cauTTaya lAha, daMsaraNa-raNaMsa NANa su-pvaahii| vIriya raNaMta sukkha taM jAgAi, sammattAdi guNa viraay|
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ] isake bAda paMcaparameSThiyoM kA stavana hai antimabhAga: ghattA gaNa ji balAtakAra vAgesari, gaccha pasijAya bho / taha pomaraNaMdi guru gaNaharu, bahu- suda-tavaNu rAyo / taha bahu sissa jAya guNavaMtaI, vijjA viraNai sIlamai vaMtaI / deviMdakitti hihANa, mAlavadesa pasiddha pahANaI / jahasu pavAhiya sAvaya vaggaI, tihuvaNakitti sissamai uggaI / te maMDalAyariya vikkhAyanaM, sisavaggataha dhammagurAyaI / puNa sukatipaya prahihANa, prAyama-bheya kiMca so jAI / dhammaparikkhA gaMdhu khaDakammaI, patta parikkha tahaya muriNa dhammaI / taM harivaMsa sagaM ciru pikkhau, paDhaDiyA chaMdeNa palakkhiu / parimiTThapayAsu tadaMtara, siddhacakka kaha vaha maMhattara / puvara joya-bhAratada prakkhiu, saMkara cira pAraMbhivi rakkhiu / jo bhANu maraNa so praNurAyaTha, NANANauNie vi vikkhAyau / taha suttANu sAra pAraMbhiu, paddhar3iyA~ chaMdeM mariNa vibhiu / giha vAvAra tema so rahiyau, sovai maru sudakittirhi kahiyaNau / taM kiya usa uSNauM bahu paya puNNaI jaM cira prAyama sahi mro / jAyahu guNa prakkhi bhAraNa palakkhiya saMkara aNu loeM maMhiyo // 71 // vIrasevAmandira granthamAlA dubaI ghattA raNAraNA varaNa kammakhaya-kAraNa taM suuttama bhai / sukka - bhANu jiNa sAsaragu tava paya pura pavitta zro // cevi sahasa muNi prattha bhauvvaI / je saddaha te gai suha gacchaI / prattha ji daya-dhammaha maNa lINaiM / te sAsaya- suha lahahi pavINaI / fareya rAyahu vavagai kAlaI / paNAraha saya te vAvaNa ahiyaI / ugaMthu taM jAu uNNau seya pakkhu maggasira maNuNNau / paMca... dAsarU jAyau / [sadda prattha puNa jaga vikkhAyau / maMDavacalagar3ha jo supasiddhau / sAhiM gayAsu jayamma garidau / sAhi sIru tAhi sui gaMdaNu / damaNa siTThati prAgaMNu / puMjarAja variMga maMti pahANai / IsaradAsa gayaMda prANaI / vatthAharaNa deMsa bahu pAvai / - Nisidhammahu bhAbaNa bhAvai / (sAvaya- dhamma) maraNahi bharagurAyau / taha jerahada yaru vikkhAyau / hara sAvaya mariNa hiTTharaM / miragAha jiNahara muTThi / taha yaha gaMdhu jAu paripuSNa N / Nisuriu sakhaya saMgha maguNNauM / maraNa prAradiya sAvaya vaggaI / jayasiMgha midAsa su-harisaMgaI / avara ji bharaNAiya gaMNa lihAiya puSNa pavi Dhappiu taha dharaNau / kuSNAraNa vihaTTa gANa pavaTTaI / so siva saMpai suha jaragauM // 72 //
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazastisaMgraha Adi duvaI 108 sugaMdhavahamI vaya kahA (sugaMSadazamI desahaM bharahe NAsaNi variTUha, cau viha saMgha bhabvaheM / vrata kathA rAsu) risaha jiNaMda pamuha vIraMtaiM sAMti kareMhi savvaheM / iyajoga jhANANusare cirasUri pauttiyANa aNusAre / bhagavatIdAsa bahu joyassa viseso paDhabhA raMbheNa saMkara heso| kaya suyakittisauNNo bhaviyA prAyaNi citta sNtoso| vIra jiriNadaM caraNa juga paNavivi goyamujAna visaalaa| so buhayaNa gurupaya bhatto NAma vidIyo pricchepro|| bau sugaMdhadasamI guNa nimmala bhAsami rAsu rsaalaa| smtto|| bhavikajaNa yaha dasamI vau kojai, dukkha jalAMjali dIjaha / terApaMthI maMdira prati jayapura saM01552 antimabhAga: guru muNi mAhiMda seNu 107 mauDa sattami kahA (mukuTa saptamIkathA) bhaTTArau caraNa kamala nami taaso| bhagavatIdAsa ruhataga vIra jinAlaya maNihari AdimaMgalapaNavivi paMca parama guru sArada pari vi maraNe / bharaNata bhgautiidaaso|| sattami mauDa taNau phalu bhAsami bheu jaNaM / bhavika jaNa yahu dasamI vau kojai / antimabhAga: para NAri jo gAvahiM mana baci aNNuvi jo Naru NArI karaNI bhaaudhre| muhi catura mani dhaarii| so erisu phalu lahasI vamu pari nihAriNa ke| rAja riddhi sura nara suhu bhajivi guru muNi mAhidaseNa caraNayuga dhara vimaNAM / dAsubhagotI bhAsai nimuNahu bhavikajaNAM // 14 mukati varahi vara naarii| paDhahi guNahi je buhiyaNa suraNahi sujANa graa| bhavikajaNu yaha dasamI vau kojai, rAja riddhi lumaMgalu diNa diNa tAha dharA // 15 bukkha jalaMjali dIjai // 27 iti mauDasattami kahA smttaa| iti sugaMdha dasamI kahA smaat!|
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 1 kucha mudrita grantha prazastiyA~ 206 sayaMbhuchaMda (apabhraMza) mahAkavi svayambhU mAdibhAga:-. jo pAumassa sAro tassa mae lakkha lakkhaNaM siTTham / etAhe mavahaMse sAhijjantaM NisAmeha // 1 // ihi mArA vindu jumA pAvasANammijaha huvanti lahU / taha katya vi chanda vasA kA avvA uhaha pArAvi // 2 // upAro bindu jumo pabhAvasAraNammi lahU caumuhassa / mantimabhAga: paddhar3iyA puNa jei karenti, te souha mattau pau gharenti / vihipahiM jamau te Nimmamanti, kaDavama ahiM jama ahi ranti // 30 prAihiM puraNa ghatta samAmaNanti, jaM pAvasANa chaDDaNi bhaNanti / saMkhAriNabaddha kaDavehi saMdhi, iha viviha pabhArahiM tuhaM vibandhi // 31 saMdhi bheprAiM te raima ema, chaDDariNayAvi pattA bhaNa su bhena / aNNAu viviha pAripAu, pattAu chaDDariNa vibhArimAu // 32 tIe suNa vi bajjhanti tAu, loehi keNa viNNANa tAu / sAlAhaNeNa dhavalAI jAI, virai mAiM bharaNe AI bahu vihAI // 33 ima ema masesava bajjhanti, sapala uNA prin| supasiddhA loe paMDigra, jaNehiM samAprarima // 34 saMghihi AihiM ghattA, duvaI gaahaaddillaa| mattA paddhaDipAe, chaDUNiyAM vi paDillA // 35 saMghiyattA jahAjiNu paca hu~ rattuppalahiM, dIvA ve viNuvAri / ekkami jammaNa puNu mANu, chiNNahu aTTha pahA (yA) ri // 36 aha duvaIpaDihi amiNa kaNNa gaMDatthale viuraNo viTTha pucchro| riNaha pravalikara pahara parisara thirakaNijja sarIramo / / chala dalivalaya madhura jhaMkAra virAjita kumbha maMDalaM / tava nama nena nAtha nAkAmatti parikU pitopi kesarI // 37 aha gAhA jahAtumha pana kamala mUle amhaM jiNa duHkha bhAvata vipraaiN| . Dharu dullipAiM jiNavara jaM jANasu taM karejjAsu // 38 aha aDillA jahA prakka palAsa villupraDa rUsau, dhammima ema ema mahu praru tuusu| DudAicca bahma harisaMkaru, je merAu deu harisaMkara // 36 mattA jahAjayahi jiNavara soma prakalaMka, sura saNNama vigama mama / rAma-rosa-mana-moha vajjima, mamaNa NAsaNa bhava-rahima // 40
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainapranya-prazastisaMgraha [130 paddhaDiyA jahA jiNa NAme mamaggala mumai dappu, kesari vasaho Na Dasai sappu / jiNa NAme raNa Dahai dhana dhamanta, huma vaha jAlAsapa pajjalanta // 41 jiNa NAme jalaNihi dei thAhu, mAraNNe vaNNu Na vadhai bAhu / jiNa NAme bhava savasana saMkhalAI, TuTTanti honti khaNa mokkalAI // 42 jiNa NAme pIDai gahu Na ko vi, dummai pisAu mosaraha so vi / jiNa NAme Duggama kha hijjanti, maraNudiraNa vara puSNaiM unbhavanti // 43 jiNa NAme chide vi mohajAlu, uppajjai devalla sAmi sAlu / jiNa NAmeM kammaiM Niddale vi mokkhaggo paisima suha lahe vi // 44 chaDurigayA jahAjiNa NAma pavitte, divasuvvante, pAu asesu vi chjji| jaMjiNa maNe bhAvai, taM suha pAvai, dINu Na kAsu vi kijnai // 45 saMgI pravajja ahiNama saMhRttaM tAlame maniha suNasu / sattacchando rUpaM sattatAle huve kavve // 46 paMcacchando rUmaM paMcattAlaM ca hoi kanvammi / tehiM rUehi raimaM tittAla taM murinnjjaasuN||47 chando rUehiM vihiM jumalaM cakkalamameva ca caUhiM / kulabha sesehiM huve cakka samaM tehi tehitaM // 4 // pattAchaDuriNamAhiM paddhaDimA (hiM) suaNNa rUehi / rAsA bandho kavve jaNamaNa mahirAmano hoi / / 46 ekka bIsa matA NihaNau uddAma giru / caudasAi vissAmaho bhagaNa viraha thiru|| rAsAbaMSu samiLu eu ahirAma maru / lahama tipala bhavasAga viraha pramuhara aru / / 50 parAdhIra jiNa eva japariNahi barasara NilA / pahapa durima saMtAvaharaNa guru moha vilaya // 51 jahA-prajai viNa vasumai maggahaM iha ko vi saMcarai / pai kilese sasiNi sudde prAvi jai phurai / to vi ehu morI vANi vilaTTha kalA gavai / ahiNava ghaNa patra pasarahi avahaMse hi rasai // 52 paMca saMsAra hamaM bahulatthaM lakja kkhaNa visuddhama / ettha sagraMbhucchandaM avahaMsantaM parisamattama // 53 saMvat 1727 varSe Azvina sudi paMcamyAM gurI rAma nagare likhita midaM kRSNa devena / Journal of the University of Bombay, Vol. V, November, 1936, Part III. 110 bhavisayatta kahA (kavi dhaNavAla) AdibhAgajiNa sAsaNi sA tu riNa ma pAva-kalaMka-malu / sammatta visesu nisuNahuM suya paMcamihi phalu / / paNa vippiNu jiNu tailoya baMdhu, Duttaratara bhava NibuDha khNdhu|| bhanvayaNa vayaNa paMkaya payaMgu, kaya kasaNa moha timiroha bhaMgu / xxxx iya bhavisatta kahAe payaDiya dhammattha kAmamokkhAe baha dhaNavAla kayAe paMcami phala vaNNaNAe bhavisayatta jammavaNNago nAma paDhamo saMghI smmtto|| antimabhAga :pattAdhakkaDavaNivaMsi mAesaraho smunbhvinn| dhaNasiri devi sueNa viraiu sarasai saMbhaviNa // 8 // " dUrayara paNAsiya pAvareNu, eha jA sA buccaI kAmagheNu / phalu dei jahicchiDa mattalIi, ciMtAmaNi bumbai teNe loh| eha jA sA bubA muvaNasaMti, maha mukkha ho suha sovANa yti| sura vallara paraMpara mavaraNa mimau caraNa kama (1) mAnasaM mahaNa jalahiga parosa jAma samadama /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 ] nara nArihi vigdha avahare, jo jaM maggai taho taMji dei / nivvAha jo niya sivi bhareNa, supunnavaMtu kiM vitthareNa / uvavAsa karai jo sattasaTThi, ujjamariMga to suhituTThi puTThi / jai bhajjai aMtari vigdhu hoi, tahu saddahANi phalu taM ji toi / pattA dhattA ho ki bahuvAyA vityareNa, ekkavi citti mahattariNa / bharaNumoeM tAhi tihuM saMpanna guNaM tari // 10 // vIra sevAmandiranthamAlA bhari uri prairAyai dIharacchi dharaNayattaho gehiriNa dhaNayala cchi / ujjamiyatAeM ciru saMjuSNa bhAviya dharaNamittaM tahiM sueNa / taha kitti seNa nAmujjayAi, aNumoiya vajjoyara sunAi | taho phaliNa tAe tiNNami jaragAI u thai bhavi sivaloyaho gayAiM / pahilai ghaNayatta ho ghaNayaditti, iyara binni vi dharaNamittu kitti / vijrs bhavi paMkayasiri sarU suu bhavisayattu bhavisAraNa rUma / tiya liMgu haNi vi tinnimi suteya pahacUla rayaraNa cUlAi deva / tara yaha bhavisattu vi karaNaya teja huu dahamaI taI ji vimAriNa deu / cautha bhavi suva paMcami phaleNa niDDu kammu jhAraNAnaleNa / nisuta paDhatahaM paricitaMtahaM prappa hiya / dhaNavAli terA paMcami paMca payAra kiya | 11| iya bhavisayatta kahAe paryADaya dhammatya kAma mokkhanAe gRhaSaNavAla kayAe paMcami phala vaNNagAe kamalasiri bhavisadatta bhavisAgurUva moksa gamaNoNAma bAvIsamo saMghI paricchemo sammatto / 111 mahApurANa mahAkavi puSpadanta prAdibhAga-- siddhibahU maraNaraMja paramaNiraMjaNa bhuvaraNa kamala saraNesara / vivi vigdhaviNAsara rigakavamasAsaraNa risahaNAhu paramesaru // * suparikkhiya rakkhiya bhUya taNa, paMcasaya gharaguNya divvataraNa / payaDiya sAsaNa payaNayara vahaM, parasamaya bhariNaya duNNayara vahaM / suhasIlaguNoha NivAsa haraM, devida thuyaM divvAsa haraM / jui gijjaya maMdara mehalayaM, pavi mukaka hAra maNi mehalayaM / sohaMtA soyaramiya vivaraM, ubvAsiya bahuNAraya vivaraM / suraNAha kirITa paTTi parya, bhai para pasAya paTTi payaM / NavatarariNa samappahabhAvalayaM, rigara dussaha dummaNa bhAvalayaM / hari mukka kusuma cittaliyaNahaM, praruhaMta maraNaMta jasaM praNahaM / sIhAsaraNa chatta rAya sahiyaM, uddhariya paraM sa kivaM sahiyaM / duduhi sarapUriya bhuvaNa haraM, baMdhU phullasaM hiraNaharaM / purue va jiragaM jiya kAmaraNaM, dUrujjhiya jamma-jarA-maraNaM / virayaM varayaM riNaya moha raNaM, uddhaya bhIma Niya moha-rayaM / paNamAmi raviM kevala kiraNaM, mattA samayaM mariyaM kiraNaM / ghattA avara vi paNavivi sammaI birigahaya dummahaM kona pAna vivasa 1
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazastisaMgraha [139 bAsu tityimaI laDau NANasamiddhau riNammalu iya mahApurANe tisaTThi mahA purisa guNAlaMkare mahAkA sammaiMsaNu // 1 pupphayaMta viraie, mahA bhabva bharahANamaNie mahA kanve x x x x jiNida NivvANa gamaNaM NAma duttarasaya paricchedANa mahApurANaM iya mahApurANe tisaTTi purisaguNAlaMkAre mahAkai sammattaM // 102 pupphayaMta viraie mahAbhavva bharahANu maNNie mahAkanve 112 jasahara cariu (yazodhara carita) sammaisamAgamo NAma paDhayo paricchepro samatto // 1 mahAkavi puSpadaMta antimabhAgaH Adi bhAgaHsiddhi vilAsiNi maNa hara dUeM, muddhaevI taNu mNbhuueN| tihuvaNasirikaMtaho aisayavaMtaho arahataho haya ___ vammaha ho| giddhaNa sadhaNa loya sama citte, paNavivi parameTThihi pavimala diTThihi caraNa juyala Naya savvajIva NikkAraNa mitteN| saya mhho| sahasalila pari vaDhiya sote, kesava putte kAsava gotteN| koMDilla gottaNaha diNayarAsu, vimala sarAsaya jaNiya vilAseM, vallaha pariMda ghara mahayarAsu / suNNa bhavaraNa devalaya NivAseM / gaNNaho maMdiri NivasaMtu saMtu, kali-mala pabala paDala paricatteM, ahimANu meru kai pupphyNtu| NigghareNa riNapputta klteN| citai ya ho ghaNa NArau kahAe, gai vA vItalAyakayaNhANe, pajjatta u kaya dukkiya phaae| jara cIvara vakkala prihaanneN| kaha dhamma NibaddhI kA vi kahami, dhIreM dhUliya dhUsariyaMgeM, kahiyAi jAi siva sokkhu lahami / dUraya rujjhiya dujjaNa sNge| paMcasu paMcasu paMcasu mahIsu, mahi saya NamaleM kari paMguraNe, uppajjai dhammu dayA sahIsu / maggiya paMDiya paMDiya mrnneN| dhuu paMcasu dasasu viNAsu jAi, maNNa kheDa puravari Nivasante, kappaMdhivakha i puNe puNu vi hoi / maNi bharahaMta dhambu jhAyante / kAlA vekkhai paDhamillu deha, bharaha saNNa riNajje Naya NilaeM, iha dhammavAi siya vasaha keu / kanva pabaMdha jaNiNa jaNa puleN| purueu sAmi rAyAhirAu, pupphayaMta kaiNA cuya paMke, praNaMdiu ca usuravara NikAu / jai ahimANa meru nnaamke| pattAkayau kavva bhatti? paramatthe, jiNa paya paMkaya mauliya hatthe / vattANadANe jaNadhaNadANe paI posiu tuhaM khattadharu / kohaNa saMvacchari prAsADhai, taba caraNa vihANe kevalaNANe tuhaM paramappau parama pru| daha mai diyahi caMda rui ruvai / pattA antimabhAgaH- . ciru paTTaNe chage sAhu sAhu, 'Niru Nirahahu bharahahu bahu muNahu kai kula tilaeM bhrinnyuN| mupahANa pugaNu tisaTrihi mi purisahaM cariuM samANi'. taho suu khelA guNavaMtu sAhu / u // 14 taho taNaruhu vIsalu NAma sAhu,
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 : vIro sAhu jiyahi suladdha pAhu / soyAru suNANa guNa gaNa saragAhu, ekka yA cita citti lAhu / paMDiya Thakkura kaNhaputta, uvayAriya vallaha paramamitta / kai puSphayaMtu jasahara caritu, kiu suTTha, sadda lakkharaNa vicittu / pesahi tarhi rAjalu kaulu prajju, jasahara vivAha taha jaNiya cojju / sayalahaM bhava-bhramaNa bhavaMta rAI, mahu vaMchiya karahi niraMtarAI / tA sAhu samIhiu kiyau savvu rAulu vivAhu bhava-bhavaNa bhabbu / bakkhANi u purau havei jAma, saMtu vIsala sAhu NAma / joyariNa puravari NivasaMtu siThTha sAhuhi dhera sutthiyaNahu ghuTThu / paNa saTThi sahiya teraha sayAI, Niva vikkama saMvacchara gayAiM / vasAha pahilla pakkhi bIya, ravivAra samitthina misstiiy| ciruvatthu baMdhi kai kiyau jaMji, paaDiyA badhi mahaM raiu taM ji gaMdhavveM kaNhaDa gaMdaNeNa, prAyahaM bhavAI kiya thira maraNeNa / mahu dosu Na dijjai pubviM kaMiu, kaI baccharAI taM suttu laiu / vorasevAmandira granthamAlA dhattA jo jIvadayAvaru gippaharaNa karu baMbhayAri haya-jara-maraNa / so mANa NisaMbharaNu dhammu NiraMjaNa pupphayaMtu jiNu maha saraNa // 30 pAvariNa subhaNi muddhAbaMbhaNi, uruppoM sAmalavaNNeM / kAsavagottiM kesavaputtiM, jiNa payabhattiM dhammAsattiM / vaya saMjuttiM uttama sattiM, vimaliyasaM kiM mahimANaM kiM / pAhAsaya tu Di kairaNA khaDa, raMjiya buha saha kaya jasahara kaha jo prAyaSNa caMgara maNNai, lihA lihAvai paDhai paDhAvai / jo maNi bhAvai so garu pAvara, vihuNiya SaNaraya sAsaya saMpaya / jaNa vaya gIrasi duriyimalImasi, kariNadAyari dusahe duhayari / paDiya kavAlai gara kaMkAlai, bahu raMkAlai bhai TukkAlai / pavarAgAri sarasAhAri, sahiM celi varataMboli / mahu uvayAriGa pugiM periu, guNa bhatti llau Na mahallau / hou cirAusu barisau pAusu, tippas meiriNa dharaNa karaNa dAi Ni / vilasau gomiNi Naccau kAmiNi, ghummau maMdalu pasarau maMgalu / saMti viyaMbhau dukkhu sui bhau ghamucchAha sahuM ra gAhi / suhu dau paya jaya paramappaya, jaya jaya jiNavara jaya bhaya bhaya hara / vimalu su kevalu gAra samujjalu, mahu uppajjau ettira dijjau / madaM prati kabbu kati, jaM hINAhiu kAI mi sAhiu / dhattA taM mAya mahAsai devi sarAsai Nihaya sayala saMdeha-duha / mahu khamau bhaDArI tihuvaraNasArI pupphayaMtu jiNa dhamaNa kaha / / 31 iya jasahara mahArAya carie mahAmahalaragaNNa karaNA hara mahAkai pupphayaMta viraie mahAkabve caMDamAri devaya mAritarAma dhammalAho NAma cauttho parika - samato // 4
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 NAya kumAra cariu (nAga kumAra carita) ( mahA kavi puSpadanta ) prAdibhAga: paNa veSpiNu bhAveM paMca guru kalimalavajjiu guNabhariu / mAhAsami suya paMcamihe phalu gAyakumAra cArucariu // dhruvakaM 't jaMnagrantha- prazastisaMgraha duvihAlaMkAroM vipraMti, lIlA komalaI payAI diti / mahakavvaNihelaNi saMcaraMti, bahu hAva bhAva vibhama dharaMti / supasatyeM pratthe dihi karaMti, savbaI rigaSNANa saMbharaMti / NIsesa desabhA sa u cavaMti, lakkhaNaiM visiTudaM dakkhavaMti / aruMda chaMda maggeNa jaMti, pANehi mi daha pANAI leMti / vaha mi rasehi saMcijjamANa, viggaha taeNa Niru sohamAraNa / caudaha pubbilla duvAlasaMgi, jiraNavayaNa viNigaya sattabhaMgi / vAyaraNa vitti pAyaDiyaNAma, pariyau maha devi maNohirAma / pattA sira kaNharAya karayali Nihiya asijalavAhiNi dhavala harasihari hamameha uli paviula maNDakheDa muddhA sava bhaTTa, kAsava risigoteM visAla Ritu / ho maMdira NivasaMta saMtu, mahimAnameru guNagaraNamahaMtu / patthara mahiyaNaviyasIsaeNa, viNaega mahovahi sIsaeNa / dUrujmiya bukkiNa moharoNa guNadham pravara vi sohaNe dugAyari / Nayari // 1 bhopupphayaMta paDivaNNaparaNaya, muddhAI savabhaTTa taNaya | tu bAI saridevIriNakeu, tu mhaM puSNa NibaMdha heu / tuhuM bhavvajIva paMkaruha bhANu, paI dharaNu maNi maNNiu tiraNa samANu / guNavaMta bhattu tuhuM viNayagammu, ujjhAya payAsahi parama dhammu, ghattA zralaggiDa bhAveM diNiji diraNe niyamaraNa paMkaithiru thaviu / kai kavvapisallau jasa dhavalu sisu juyaleNa paviNNaviu // 2 bharaNu bhaNu siripaMcamiphalu gahIru, prAyaNAhi NAyakumAravIru / tA vallaharAya mahaMtaNa, kali vila siya duriya kayaMtaeNa / koMDigotta ha sasahareNa, dAlidda kaMda kaMdala hareraNa / X X [ 141 X X iya NAyakumAra cArucarie gaNNAmaMkie mahAkadda pupphayaMta viraie mahAkavve jayaMdhara vivAha kallAjavaNNaNo raNAma paDhamo pariccheu samatto // aMtimabhAgaH gottama gaNahara eveM siTThau, sUri paraMparAe uba iTThau / NAyakumAra caritu payAsiu, iya siri paMcamiphalu maI bhAsiu / so gaMdau jo paDhai paDhAva, so gaMdau jo lii lihAvai / so gaMdau jo vivari vidAvara, sI gaMdau jo bhAveM bhAvai / ragaMdau sammai sAmaraNa sammai, NaMdau paya suhu gaMdau garavai / citaucita varisau pAusu gaMdau gaNNu hou dIhAusu / roup saMbhavaMtu supavittaI, Nimmala daMsaraNa gAraNa carittaraM /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 vIrasevAmandira granthamAlA gaNNaho hoMtu paMcakallANaha, paramappayalINaho vilaya vihINaho sarami caraNa si roya-soya-khayakaraNa vihaannii| jiNa NaNNaho jasu bhupragattae vilasau, jaya aNuvama-siva-suha karaNa deva, NaNNaho parivasuhAra pavarisau / deviMda phaNiMda rida seva / sivabhattAI mi jiNasaNNAseM, jaya gANamahovahi kaliya pAra, bevi mayAiM duriya piNNAseM / pArA viya siva pahe bhaviyasAra / baMbhaNAI kAsavArisi gottaI, jaya kamma bhuvaMgama damaNamaMta, guruvayaNAmaya pUriya sotii| maMtANa bIja maNa gaha kayaMta / muddhAevI savaNAsaI, jaya cau gai Dariya jaNekkasaraNa, mahu piyarAiM hoMtu suhdhaamii| raNa rahiya suyaNa-duhaNivaha-haraNa / saMpajjau jiNabhAveM laiyaho, jaya saMyama saravara rAyahaMsa, rayaNattaya visuddhidaMgai yho| haMsovama buhayaNa kaya pasaMsa / majha samAhibohi saMpajjau, jaya koha-huprAsaNa paDara vAri, majha vimalu kevalu uppajjau / vAriya-tama kevala NANa dhAri / jaya sAsaya saMpaya hiyayavAsa, pattA vAsava saya seviya suha NivAsa / gaNNaho majjha vi dayakarau pupphayaMta jiNaNAha piyaarii| jaya bhaviya saroruha kamala baMdhu, khamau masesu vi duvvayaNu vasau vayaNe suyadevi bhaDArI // 1 baMdhura gUNa Niyarasa bahulasiMdhu / bhavaNa vAvArabhAra NivahaNa vIra dhavalassa / ghattAkoMDella gotta Nahasasaharassa, payaIe somassa // 1 jayadevaNiraMjaNa bhava-bhaya bhaMjaNa maMraNa bhavaNa mahA kuDa dabvA ganbha samunbhavassa, siribharahabhaTTataNayassa / tava caraNa NabhaMta ho maNe sumaraMtaho hoi samiccha jasa pasarabhariyabhumaNo yarassa, jiNacaraNakamala bhasalassa / / phalu Na praNavaraya raiyavara jiNaharassa, jiNabhavaNa pUNirayassa / mariNa dhari vi sarAsaha divvadAya, jiNa sAsaNAya muddhAraNassa. muriNa diNNadANassa // 3 taha paMDiya maMgala eva paay| kalimala kalaMkaparivajjiyassa, jiya duvihavairiNiyarasassa / jaNa savaNa suhAvau maharulaliu, kAruNakaMdaNavajala harassa, dINayaNa saraNassa // 4 kallAraNaya vihira yaNeNa kaliDa / riNava lacchI kIlAsaravassa, vAesari NivAsassa / puNa kahami payaDu guNa Niyara bhariuriNassesaviusa vijjA viNoya Nirayassa suddha himayassa // 5 karakaMDaNaridaho taNau cariu / NaNNassa papyaNAe kavvapisallega pahasiya muheNa / jai dujjaNa vaMkuDa maNi Niruttu, NAyakumAra caritaM, raiyaM siri pupphayaMteNa // 6 jai jaraNavau NIrasu maliNa cittu| vAyaraNa Na jANami jai vi chaMdu, 114 karakaDa cariu (karakuDa carita) sumajalahi tarezvaI jai vi maMdu / muni kanakAmara jai kaha va Na pasarai laliyavANi, prAdibhAga: jai buhayaNa loyaho taNiya kANi / maNa-mAraviNAsaho sivapurivAsaho pAva-timira-hara jaha kaviyaNa sevahu maI Na kIya, diyara ho| jai jaDayaNa saMgaI maliNa krIya / sahana
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazasti saMgraha to siddhaseNa susamaMtabhadda, jo vajovvaraNe divasahiM caDiyau, prakalaMkadeva sumajala smudd| amara vimANaho NaM suru paDiyau / jayaeva sayaMbhu bisAlacitta, karaNayavaSNu prAimaraNa haragattau, vAesari dharu siri pupphyNtu| jasu vijavAlu NarAhiu rattau / pattA dhamma mahAtaru siMciya appuNu, isa hiyae saraMtaho viNau karata ho mahu saMjAyau jaMji jo vijavAlaho NaM muhadappaNu / phalu / jo ari NihaNai dussaha nIlaI, gamhA suha bhariyau duha parihariyau payaDami vaMchiu patthi jasu maNuraMjiu kuMjara kIlaI / chalu // 2 baMdhava iTTa mitta jaNa rohaNu, xxxxx riNava bhUvAlaho jo maNu mohnnu| iya karakaMDa mahAcarie muNikaNayAmara viraie bhavvayaNa dINANAhaho jo duha-maMjaNa, kaNA vayaMse paMca kallANavihAraNa kappataru phula saMpatte kaNNagariMda ho AsayaraMjaNu / karakaMDa jammoppatti vaNNaNo NAma paDhamo pariccheu jo bolatau Niva saMkhohai, samatto // saMdhi 1 jo vavahAraI garavai moii / aMtimabhAga: jo guru saMgari aisaya dhIrau, ciru diyavara vasuppaNNa eNa, jo jaNa payaDa Na kAyara hIrau / caMdArisi gotteM vimlenn| jo cAmIyara kaMkaraNa varisaNu, vairAiM huyaiM diyaMbareNa, jo vaMdIyaNa sahalau karisaNu / supasiddhaNAma kaNayAmareNa / jo jiNa pAya saroyahUM mahuyaru, buha maMgalaeva ho sIsaeNa, jo savvaMgu vi NayaNahaM sudaru / upyAiya jaNa maNa tosenn| jo kAmaNihiM maNammi Na muccai, prAsAiya raNayari saMpattaeNa, jo jaNa sIla taraMgiriNa uccai / jiNa caraNa saroruha bhattaeNa / kitti bhamaMtiya kaha va Na thakkai, pracchaM taI tahiM maI cariu ehu, jasu guNa litI sarasai saMkai / dhara payaDiu bhaviyariNa viNaNehu / taho suya prAhalu ralho rAhula, bhaI sattha vihINaiM bhaDiu kipi, muNi kariNayAmara paya uvvAhula / soheviNu payaDau vibuha taM pi / pattAparakajja karaNa ujjuya maNAhaM. taho aNurAeM iu cariu maiMjaNavaI payaDiu maNaharau / mappANau payaDiu sjjaannhN| te baMdhava putta kalattasahu ciru NaMdahu jA ravi-sasi kara joDivi maggiu iu karaMtu, haraI // 26 maho dINaho te sayalu vi khamaMtu / iya karakaMDa mahA rAya carie muNi kaNayAmara viraie pattAjo paDhai suNai maNa citavai jaNavAeM pavaDau iu criu| bhavyayaNa kaNNA vayaMse paMcakallANa kappataru phalasaMpatte karakaMDa so garu bhuvaNahI maMDaNau bahaha sakittaNa guNa bhariu // 28 savvattha siddhilAhoNAma dahamo pariccheu smtto||10
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 2 lipi prazastiyA~ puSpadanta ke prAdipurANa, bArAbaMkI kI lipi-prazasti (saM0 1521) ghattA taheM putta cayAri hayArimalla, siri paumasiMha jiTThau atulla / lacchIharu mANiku mariNa samAe~, ghenA rAyAlaya dIvamANu / ghattA paNavivi risahesaru viriNaya paNasaru loyAloya pyaasnnu| varamutti ramaNa yaru jamma maraNaharu kamma mahAri viraNAsaNu / maya nayaNa bANa sasahararAmaesu saMkcharesu pacchai gesu| vikkamarAyaho sui seya pakkha evamI buhavAre sacitta rikkhu / gobaggari Nayari piu DUMgariMdu, huya paya pADiya sAmaMta vidu| taho suu sakitti dhavaliya diyaMta, sirikittisiMha riNava lacchikaMtu / siri kaTThasaMgha maMDaNa murNidu, guNakitti jaIsaru jae annidu| jasakitti kitti maMDiya tilou, taho sIsu malayakitti ji asou| guNa bhaddu taho paTTisUri, jeM jiNavayaNAmiu rasiu bhuure| siri jaisavAla-kulagaha-sasaMku, siri ullAsAhu sayA prasaMku / vaho jAyA gayasiri NAmaSeya, sahi subha haMsarAju dayA amey| ulhA caudhari yaha NAri aNNa, bhAvasiri riNaya guNa pasASNa / siri haMsarAya caupariya ghera vija (ya) siri bhajA mahiyA / taho suya guNasAyara suha pauresara . parimiya maya gaNa rahiyA / tahi lallA rayaNu subuddhi pAmu, mayaNuji vIru mNddehihmnnu| siri paumasiMha bhajjA supujja, vIrA gAmeM varaguNa samunna / taheM suu-soliga NAmeNa dhIru, sUmA ghariNI esahu jaNi prabhoru / vII vallaha laDahaMga bagga, vIdho hihANa saya dala karamma / aNNa ji pariNI mIyA pahila siri paumasiMha ghare liilsiks| taheM cAri putta hiya piyara citta, siri citta bAlU DAlU vicitt| tIyau kula dIvau so papacchu, taha mayaNavAlu cauthau pstyu| " 144
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ banAnya-prazastisaMgraha mANika mANiNi NaM kAmimalli, vibudha zrIpara ke bhaviSyavatta cariu lakhaNasiri NAma jArI matalliA (ko lipi prazasti) gheNA dharaNiu raNaM kAma pratyu, saM0 1530 saMgahiu jAMhi jiNa dhamma vatSu / mayaraNA bhajjo yati mAha bhIya, mAhurakula pahalaccharaNa sasaMku, jiNa bhAsiya dhammeM vimukka saMku / pAmeNa sayA sIleNa sIya / sallA piya maNasiri paDhama aNNa, . vuha riNayara dAgavihi karaNadhutta, paTTo maMgA bhikkho suvaNNa / Naya-magaNi rau vajjiya prjutt| suma rAmacaMdu kula kamalanaMdu, taho mADhI NAmeM ghariNi jAya, NAvaha lacchI sayameva prAya / NaMdau ki iha NaM vIracaMdu // 156 koila iva suhayara laliyavAriNa, naMdA pUnAve bhajja jutta, pavi raiya kaja jANe vi jANi / cirujIbau vIka kamalavantu / taho ganbhe samuppaNNa ravaSNu, eyAhi majmi siri pomisiha, sAhAraNu sura gaya krnnyve| jiNa sAsaNa NaMdaNavaNa susiNh| paThamau pariyANiya gAya bhaggu, vijula caMcalu lagchI sahAra, jiNa dhamma-kammaM sAhiya sumaggu / pAlo ivi huu jiNa dhammabhAvu / bIyau NArAyaNu NayariNauttu, jiraNagaMSu lihAvau lakkhu ekku, maNe pariyANiya jiNa mANiya suttu sAvaya lakkhA hArIti riks| riNammalayara jasalacchI NihANa, muNi bhojaNa muMjAviya sahAsu, mAhura gayaNahayala sey-bhaann| cavIsa jiNAlau kiu subhAsu / dhenA cAuriyanimitta dava, maivaMta saMtu pAviya pasaMsu, jiNavara kaha kaya kaNNAvataMsu / teNajiu lAiva meM prubdh| karUNAlau kiriyAvaMtu sAhu, puru eva jiNA madaNu ji vicita, sudAsau mayaraharUva-pragAhu / sasiharu supADi hera? juttu| taha ruppiriNa NAmeM jAya-bhajja, NimmaSiu bhavaM buhi jANavuta, siriharaho siriva jANiya sakajja / rayaNattaya juya juya pAsa juta / pattAkAriya paTu jiNa samaya diTTha, sajjaNa suhayAriNi pAva-NivAriNi avaloya garNAva sayala sacitti hidu / pavimala sIlA lNkriyaa| dhattA baMdhavaha piyArI bhIyaNasArI NaMdau siri haMsarAu sUhau, caMdau paumasiha ss| viNa pAiya guNagaNa bhariyA // 2 dau parivAra lacchi kaliu yaMdau lou guNoha pur| taho paDhamu suu paTa gaameN,| prAyAsassa priNassa ya jiha aMta ko vitahAna guNasta / huuNaM prappaDa darasiu kaameN| siripomamiha tihate ko pAraha guNa NihAlassa // 1 mANavaktu maeppiNa loyahA, siripauhamasiMha paumaM iha loe vaha e hoM tuvA paumA / / bamma pahAveM mANiya bhoya ho| kolA. satya karatI sudhANu pUyA piNoehi // 2 bIyau bAsueu saMjAyau, (jaina sAhitya saMzodhaka 9ka 1 pR.) bAsueu jiha-niha viksaayr|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2461 borasevAmandira ganyamAlA vijjau pue jasaeva pannA, jo jIsesahaM baMbahu inch| lohahu turiu samAsahiM piyarahi, bhAvajjiya Nimmala guNa giyarahiM / paMcamu lakkhaNu kaliu salakkharaNa, kamala vayae kajjesu viyakkharaNa / paMca vi maya maNagaNa paMcAgaNa, paMca vi pisuNa jaNoi bhayANaNa / tAhaM magjhe jo suppaDu bhAyara, varavacchallA eMdiya gahayarU / jiNa-paya pujjakaraNa ucchallau, nIlAga jiya pADala pillau / . vAma mAgavaMhi eha paDijau, bhaviSaNu lou sayalu bohigjata / sundara para bhAyarahaM virAina, kAma-koha-macchara pravarAiu / Niya jaNaNIe samANa sudaru, pujjA vihi vi bhaviya purNdru| pattAteNehu maNoharu timira tamIharU NiyajaNaNo NAmaMkiyA / bhanmatya vi siriharu kahaguNa siriharu paMcamisatyu karAviu // 3 suppaTa taya jaNaNi jA suhamada, tiyaraNa viriNavAraya kusumaya rh| dhamma pasatta he majA khAmaho, guruyaNa bhattiheM ruppiNi NAma ho / hou samAhi-bohi raya-hAriNI, aTThama mahi lacchI suha kaarinnii| suppaTa sAhuhaM vasu-kamma-khau, hou tahaya mavarUvi duksakkhara / majma eu gau paNa samIhami, mAjamaNihi NivaraNa girU vIhami / NaMdau saMdhu paumbiha suMdara, Niya-jasa-pUriya girivara kNdr| vilau jaMtu paNa paDaluva dugdhana, ciru vaMdaMtu mahIyale sjnn| eyaho satyaho saMkha pasAhiya, paMcadaha ji saya phuDa tIsAhiya / jAma jauNa amara sari surAlaya, kulagiri tArA bhayaNa parAyala / vijayAmala giritAsa rasAyara, sisira kiraNa viSNavaraya jaayr| sammattA kiu dhamma prasaMkiu dANa vihANa visattara / suppaTu mahiNaMdau jiNa-paya-vaMdau taba sirihara muNi bhttu|| (mAmera bhaMgara li bha0 zrutakIti ke harivaMsa purANa kI lipiprazasti (saM0 1607) iya harivaMsa purANu, mAi garinu kahaNA vihiu / paya Dami taho bhavihANa, je lehAviu puNu lihiu / bhU-maraha pasibau suha samiTa, kuru bhUmiya daha vihirira ritu / surasari jauNA gai maMtarAli, tarusImakhetta-SaNa-kaNa visaali| tahiM gayara abhayapuri mahi-ravaSNa, suraNAhu va bahu vivuhahi maNaSu / iksarasa gorasa kaMkaNAI, tara halaha rasAlA vrnn-prnnaaii| pahiyaNa posiya payasAla jatya, sama-visama chuhAtisa tyi jty| cauvaNNa samiDau vasai lou, sura satyuva maNNai viviha bhou / jahi pUriu bahu mayaNAi bAsu, maNa iMchiya mnnhi-rh-vilaasu| . . para-NAri maNohara geha-geha, pAvai sura sacchara maha saNeha / dhammANaratta jaNU vasaha batva, udANa pohara jaga pasatya /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ anamanva-prazasti saMgrA . ceyAlayevi maha utaMga visAla tAhi / dhavaliya siharagga maMDiya kaMcaNa kalasa hiN||1 NaMdaNavaNu basavaNa bahu maMDiya, dhammaNilaya pAvAri vihaMDiya / ghaya-toraNa-ullIvaya sohiya, piccha mahucchau sura para mohiya / kittimayariNamau kitti majeMhiya, jima kailAsahu dIsahi tehiya / maMgalIya mahucchau kijjA, dupuhi suru bahu thui vira ijjA / ekku kaTThasaMghacedaharu, bemmasaMcu NiNNAsiya bhavanaru / satyaM purANa-pUjiNaNAhau, kima baNvami sivalacchi saragAhahu / pattA - : ". .. sAvaya puravAu riNavAhiya giha-dhamma bharu / vaya cAi samattha tiviha pata uNaMtakara // 2 tahiM bIyau pasiddha jiNamaMdira, bhaviyaNa-paNa-maNa jayaNANaMdira / mUlasaMgha jiNa sAsaNa sArau, ... . ravi-biMduva-tama-ripayara-NivArau / / gujjara goTi dhamma bharu khaMcau, Niya ghaNu puNNa riNamiteM sNciu| sohai sahabau saMgha samiddhau, muNi tava-teyava ridiya rikha / ciru sAmiu siri goyamu gaNaharU, taha saMtau praNeya Nijjaya sk| kudakuda pAyariya garidaha, aMga puvvadharu mAyama siTThaH / tAsu paTTi paNa kameNa kurukkaDa, dhammakitti muNivaru mala-mukkau / tAsu sikkha-sikkhaNiya bharaNeya vi, mahavaya-praNuvaya-buha bahu bheya vi| tahiM peyAlA biMba siromaNi, bhviynn-kml-pbohnn-dinnmnni| pomAvai puravAra gurukkaDa, basa-maya-visaNa-pamAya-vimakkara / sIkhama (1) vivasaMNaMdu maha paMnti, riNammala vija cAri-daha-maMDiu / mAgama-veya-purANa-pahANau, joisa pratya sattha guNa jANau / ghattAcAyaha supahANu cAimallu sarasai nnil| paNa vAsaruNAI sohai buhayaNa kula tilau // 3 gujjara goThi guTTi supahANa vi, seyaMsu va payaDe cau dANa vi| . dhamma jutta sammattAlaMkiya, puNNa pravittA NAma caMda kiya / rajja-kajja-sajaNa suha-dAiNa, viDhavi lacchi ceIhara lAiya / pUya pati? id suha Nimitte, Niya uNNaya kara-mukkala citeN| maMgala-gIya-saha-NADaya-rasa, picca mahunchava puNNahu sarahasa / jiNa kallANa mili viNArIgara, taNa siMgAra sAra sohaM dhr|| hAva-bhAva-vinbhama maha kunchara, cau-NikAya suraNAvaha sanchara / ghattAki vaNNami tAhaM gujjaraguTThi samatya jahiM / jiNa dhammapahANaM payaDa pahAvaNa dhammu tahiveM // 4 jeNa lihAviu gaMtha garidau : payaDami tAsu vaMsu su visittuu| gujjaraguTTi mAsipa payaDiyatasa, pIriNaya bhandaloya caaeNrs| haraso sAhu gAsu sugaridRu, lahurAisI vi basa maNa iTuu / harasI bhajja lacchi kamalacchiya, giha-dhamma paripAlaNa dacchiya / tAsu uvari NaMdaNa uppaNNau, UdhU NAmu jasarAsi maeNDa / tAsa saro gehiriNa gaya-gAmiNi, dhammalINa parivArahu sAmiNi / tAsu putta caMdU caMdANaNa, sukiya villi lacchapaha maarnnnn| .
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148] viusiri NAma pravara supahANI, bAyala bhaDU maraNAhara gArau, paramaSamma rahabara ghura dhArau / caMdU bhajja sayala guNasArI, grAma gayagasiri praNaya piyArI sasi muhaI jima iMdaha iMdAlI / patArAhU gehi uvaNa bevi putta NaM caMdaravi / sigara paDhamillU bhaya samahI haraNAI pani // 5 dANa-mAraNa sammata surebai, raha-sohagga sujasa gaM devai / pratihi dANu praNu diNu bahu dijadda, caviha saMgha vigata virajjai / sAsu sarIri puttu uppaNNa mArAsa sariha subasu maragura / mAsukaSNu NAmeNa manoharu, cira gaMva meM mAMDala ziva / gehariNa sAsusva guNa sArI, rAma rAisiri paha-supiyArI / pariyara aba jaci vaNijyada tara bIbau purANu biraincha / evahi makki garuDa purisattA, tabaNi jAsu suyaNa guraNa kittasu / lahu bhIkhamu pugNAlaya saMmudha, dhammadharA ruhU siMcaraNa prabhubha / sija garaNa tiya rUpA ruva hara6, dANa puSNa calaNiya mahAsaI 1 bhIkhama bhajja paDho guNa juttiya, sImaNikeya jaba ga puttiya / siddha guNa taraNaba me bikula maMDala, mI bIu bhAu maha saMla / mI bharaja pAla maNa mohama, gRha sihara sAMsa kiraNa girohala / cahU baghu madu cika bhAsita, jAsu sujasu buhmaNa supayAsti / dAdU sAhU jisari matsara, puriMsa sIha maya sIsa pavittakha / 11 bAsu bhajya padamA guNasArI, svarAsi ballaha supiyArI / dhamayAhAra satya puraNu pokha, tiviha patta pIjiya saMtosa / ghasA bo muddha kuvAra grAmakiya, yA sAhUgA rUva-raha-saMkiya / sIlA-haraNa bihUsiya dehiya muNivara viSaya dANa susAhiba / lehAviu eha guNa zihANu kallola nihi // nisumaMta kahaMta bhaviyaraNa janamaraNa hoi dihe // 6 // mahu bhIkham puSNAlaya saMbha kubari upari suta tigNi uvaNNa, sujasa puMja kavvaha vaNeM kaI / gaM rayaNattaya dhammaDu kAraNa, kampataru jaraNa duksa zivAraNa / dhamma ghara kaha siMcana pramukha sau gaNa tiya rUpA rUpaharaNa, dANa- puNNa-velariNaya mahAsai / bhIkhamu bhajja paDho guNatiya, sIla Nikeya jaraNaya khaM puttiya / dAdu sAhu paDhama suu bhAsiu, je suya khAraNu dANu supayAsiu / jasaharu bIu bhuvariNa jasa sAyada, raNamaraNasIhU tahu lahu baca mAyaru / siu guNa taraNaya devi kula maMDala, mI bIu bhAu maha khaMDala / mAraNa bhajja pAbula maNa mohana, muhasasihara sasi kiraNA - girohana / caMdu baMdhu maMdu cida bhAsiGa, jAsu sujasu buhabaraNa supavAsiTha / tAsu bhanja padamA guNasArI, dAdu NAri uhayasu-manohari, raha-pI vedi kAma ghari / hama bhajjata sAdhiya paravaNa, sacchi payakti aMga suha lakzaNa / kamarAkhi batlahasupiyArI /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagranya-prazastisaMgraha [149 bII mudakuMvari NAmaMkita, jA sohagga sv-rh-sNkiyaa| sIlAharaNa vibhUsiya dehiya, muNivara viNaya-dANa susnnehiy| kuvari upari suba tipiuvagAi sujasu paMja kamyaha vaSNe kaa| raNaM rayagattaya dhamma kAraNa, kappataruva jaNa dukkha-NivAraNa / dAdU sAhU paDamasuu mAsika je suya gANu dAe supayAsiu / jasahara bIu bhuSaNi basa sAyaka, eyaNatIhu tahu maha para bhAyA / sadU pArita hA sumamohari, zaMsa pIhave vi kAmaha pari / paDama bhajja ruha sAsuya saNa, macchi payasipaMga suha sraann| siusiri NAma mavara supahAsI, sasimuha jima iMdaha iNdaannii| dANa mAraNa sammata surekhA, raha-sohagga sujasa NaM devaa| pratihi vANu paNa diNu bahu vivAda, para biha saMgha viu viriyaa| tAsu sarIri puttu uppaNa, mANasa sariha suvasu maNa guNNau / mAsakaNNu NAmeNa maNoharu, cira saMdau mADauNiva pr| gehariNatAsu svaguNa sArI, zAma rAisiri paha supiyArI / paripaNu avaru jahAM vaNijjA sau bIyau purANa viraijA, eyahi mami gAu purisattaNu, baNiu jAsu suyaNa guNa kittnn| dAdUsAhu jiNesari bhattau, purisa sIhu vaya sIla pvittu| abhayAhAra-satya puNu mosaha, tiviha patta pINiya saMtosahu / patAlehAviu eha guNa NihANa kallola Nihi. NisuraNaMta kahaMta bhaviyaNa jagamaNa hoi dihe // 7 saMvaccha solaha sai uttara, upari sattabari saha sNjuttr| maggisirahaM siya paMcami himmata, guru vAsaru grid.......| jogu muhRttu laggu NavattuSi, suhRdAyaka sasiha ruvasu juttvi| caMdavAra gaDha dugga dungibaha, saMghAhiva ceyAle mnmh| rAmaputta paMgArava nihibau, vima suikiti kaI se vihivau / . sukari vi jo bhaviSaNa bhAsai, bohi mAha taha deU srsi| eMdau bhaviyaNa dhamma gulAta vaMdau jaiNa saMdhu mn-mukkaau| gaMdara kammU pAuDara mANDa, eMbau dIpubhuvaNi su phaann| dau............garidura, gaMdau cUharacaMdu jaNiSTuta / eMvau sAhu sadhAraNa saMdara, vaMdau rAma garuva giri maMdA / gaMdau paDhamasIha je sAhiu, pArasaMgu sayalu vi pravagAhina / eyaha pamuha saMghu NaMdau ciru, suha saMpaya samUha Nava-Nihi vir| ragaMdau paDai suNaibara kANaha, gaMdau bhAvasud maNi maai| pattAgaMdau gujjaraguTTi pariyaNa putta kalattamjuu / babalagi kaha harivaMsa jAma sasi ravi paTala bhuu|| mAmera maMDAra prati
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 3 prazasti saMgraha meM chUTe hue tIna granthoM ko prazastiyA~ rohiriNa vihANa kahA (rohiNi vidhAna kathA) tA puNahi maramu maNoharAI, devanaMdi viNa maMtiya NirUpama riNaya suhaaii| pAdimaMgala taM NisuNeva bhAsiu sirihareNa biNavaru vaMdeviNa bhAvadhare viNa dinna vANi guru bhattie / kANA buhayaNa-mANasa hareNa / rohiNi uvavAse duriya-viNAsaha phalu akkhami Niyasattie patA jaMdutau tumhahi juttau taM pAireNa sayANami / antima bhAga Niya sattie jiNapayabhattie tihaM viha taMpi viyANami / / 2 pattA X X X X rapaNattayaridruhaM sIla visiTThahaM jIvahaMtiNu sumiratahaM / iya siri bahumAraNa titvayara deva-carie pavara-guNadevaNaMdimuriNa bhAsai duriya-paNAsai rohiNivihi- .. rayaNa-Niyara-bharie vivuha siri sukai sirihara-viraie paalthN|| sAha siri gemicaMda NAmaMkie, divANaNarida-baharAya iti rohiNi vidhAna samAptam / vaNNaNo NAma paDhamo paricchepo // 1 // badamAraNa cariu (varSamAna carita) antima bhAga. vivudha zrIdhara manta ke sAta patra na milane se mantima prazasti naha mAdibhAga dI gii| dekho, "anekAnta varSa" 4 ki.6| parameTTi ho pavimala diDhi ho calaNa NaveppiNu vIra ho| (dUnI bhaMDAra, jayapura tamu gAsami pariu samAsami jiya-dujjaya-saravIra ho||1|| saMtiNAha cariu (zAMtinAtha caritra) apanA (isake bAda vartamAna caubIsa tIrghakaroM kI stuti hai)| zubhakIti deva mAdi maMgalaikkahiM dipaNa paravara gaMdagaNa, paNavivi sirikatahu usaha pavittahu kevala siriha sukaMtahu / somAjaNaNI pANaMdaNeNa / hara makkhami vara kaha ho pavimala yaha diNNacAru saMjabhavaha / jiNa caraNa-kamala iMdidireNa, xxxx himmalayara-muNamaNi-maMdireNa / iya haya bhAsA (kai) cakka vaTTi siri suhakitti deva jAyasa kula-kamala divAyareNa, viraie mahAbhabya siri rUpacaMda maNNira mahAkavve siri jiNibhaNiyAgama-vihiNAyareNa / vijaya baMbhamoNAma paDhamo saMghI smtto| NAmeNa gamicaMdeNa vRttu, antima bhAga-- bho kaha sirihara saddaha juttu / jiha viraiu cariu duhohavAri, idi uhayabhAsA (kaha) cakka vaTTi siri suhakittideva saMsArubhava sNtaavhaari| viraie mahAbhabya siri rUpacaMda maNNie mahAka siri caMddapaha-saMti-jisaNerAha. saMtiNAha cakkAuha kumAra riNavvANa gamaNaM NAma iga bhbbynn-ssej-vinnesraahN| NIsamo saMSi smtto| tivAda virayahi vIraho jiNAsu, lipi saM0 1551, nAgaura maMgara samaNayaNa viTTha kaMcaNa tinnaasu| isa paMtha kI ukta prazasti kA bhAga paM. kastUracaMda aMtima titthayara ho pirayarAsu, jI kAzalIvAla ema.e. jayapura mahAvIra zodha saMsthAna gaMbhIriya-jiya-rayaNAya-rAsu / se prApta humA hai, isake lie pAbhArI huuN|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazasti-saMgraha 151 aimiNAha pariu (neminAtha caritra) tipayAhi deha jiNesaraho, kavi dAmodara jaya jaya bhaNaMtu paramesara ho| mAdibhAga riNaviNNa bhava-bhIsaNa rauddi, isa graMtha kA mAdi kA eka patra upalabdha nahIM humA / saMsAra-gahira-tArahi samuddi / xxx chaha diTThau tuha muha kamalu prajju, jiNa haraI masaMkhaiMNirupamAI, hiyaiMchiu siddhaI sayala kajju / vaNNaNa ko sakkai tahaM gunnaaii| maNNANa moha timira-hara-sUra, kaMdappa-dappa-haya palaya puur| ... . sAsUra mohara dhaya-dhuveda, jaggoya kitti NaM divi jivei / kali-maliriNaNNAsaNa sujasa dhamma, laksaraNa paNeya bahu vihaya rammu / ghatA te paNa NayaNa je paiM NiyaMti, tahi vIra jiNesaru haya vammIsaru dukkiya kAya-viNAsayA / NiggaMtha mahAmuNi satthatyahamaNi aNuaNNu Na jhAyahi paramapa te SaNNa savaNu numa thui suNaMti / tahi kamalabhadu saMghAhi vaI, te dhaNNa pANi tuva pUjja rahiM, kusuma-sara-viyAraNa tu-tvii| kali-malu asesu Niva saddavahiM / mama-maTTha dui giTThavaNa vIru, sattarakhara paMca ppayahaM lINa, . bAvIsa parIsaha sahaNa dhIra / jiNu thugai bhavvu-paha-paMtha khINu / pari-kamma kirahichi gNaNa vivANu, rAIva bhavya, saMboha-mANu / patAsakasAya tisalla tiveu haNaNa, jiNa sAmiu vaMdiu maNimANaMdiuikchA kArakare vi puNa, jamu timNi kAla sumasANa haraNa / ujjaMtahaM sAmiu siva-suhagAmiu baMdahu bhaSiyaharaNemi jiraNa haya gArava moha mayaMdu jittu, mAsIsa dei payaDaI Nimitta, jiNa dhammu desa NaM Niru pavitta / bhau gagga eu sANaMda cittu / bhavvayaNa vidaMvA vaya sujANa taba vayaNahaM uvaraNi badagAhu, dhImaMta saMta saMjama NihANa / sajAuna cittau dhammalAhu / saha maMDaNa malhahaM taNau suNNa, ki kijjada rajjai pariyareNa, Naggera girataru kara puNNu / ki kijjA haya-gaya-maraNa hareNa / tahiM rAmayaMdu guNagaNa mahaMtu, mAyA mau putta-kalitta-mitta, saMjama su-sIla guru caraNa bhancha / suracAuM jama sayalaI paNincha / ghattA manmattha vi SamaNaiM amalapitta, gujjaraghara desaho garuvaya vesaho saMpatta u maalvvishN|| Naggou parama bhavya maraNahi mittu / salakhaNupuru diTThau maNi saMtuTThau, dAmopara kaha praksahi viyANi, bhavya vIra jinn-py-evu| jisa hoie dhammahaM tariNaya taarinn| khaMDilla vAla kula-kamala amalu, saviyArussa vinbhamu sarasa mariu, visayahaM virattu saMsAra sahalu / mahu prakkhiu gemikumAracariu / kesavahaM tAu bhanbayaNa baMdhu, jimu gahira-bhavovahi tarami maju, iMduu jiNadhammaho gharai khaMdhu / saMbhalau dhamma hoi Ni yaya kajju /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevA mandira pranyamAlA ghattA jiNa ekahuM NaMdaraNa kai kariNa, taho dhammaNimitta ho diDha sammata ho sAsayasuha taha kAraNa ho, dAmoyaru sujasa NihANa dichu| vaNNAmi magahAhiu bhavvayAhaM piubhadha kabba rynnaayrho|| tiNa virapau NemIsaracaritta, antima bhAga samalaha kavi sANaMda citt| iya NemiNAhacarie mahAmuNi kamala bhadda pacakse jo paThaha paThAvara lihaivi deza, mahAkai kaNi dAmoyara viraie paMDiya rAmayaMdamAesie so mokkha mahA puripaDa sUrecha / mahAkanve malha sabha gaggaeva prAyaNNie miNibvANa pattAmamaNaM paMcamo paricchemo sammato // 14 // pagi santi samicchamoM paNa subaha chamo manusamma payaDaDa bAraha sayAI sattAsiyA, vikkama rAyaho kaalhN| payAraha paTTa samubaraNa garabA devpaalhN|| tahaM taNai maMti sura guru savANa, samalagapuri piThumo cittigaviThumo vIraNAha vijaNa dhammeu dhammu guNa gaNa NihAe / tima // 14 // guNahadahaM paTTa samudaraNa, desahaM rAyahaM puravarahaM sati sapaladi bhnmynn| / muNi sUriseNa kAla-mala haraNa / par3hA suNaiM jo ekkamaNa taho hou saMti sambapariNa // tahaM saNa u sIsa maNi kamalabhadda, pauvihi saMvahaM suha-saMti karaNa, bhanvayaNapie jasa maNa mnnNdu| aimIsaracariu bahu dukha-haraNa / tahiM bariNavara eka pasampacitta, dujjIha ji kiriNa baya guNa Ilehi, gaggeu NAma bhavvayaNa-mittu / bhavibhAva siddhi saMbhavau tehi / meDattaya vaMsa ujvANa karaNa, visahara jima je para chiddariNayahi, je hINa dINa-duha-roya-haraNu / te kamma kalaMkiya du-bhavahiM / malhaha daNu guNa gaNa pavitta, je suvaNa suNa hi dhari sAhilAsu, teNi bhaNi u dalha virayahicaritu / te lahahiM saggi suhamai NivAsu / maI salakhaepari Ni vasataeNa, posiyaha sappuSiya duTueNa, kiu bhanyu kavva guru prAyareNa / pariNabaha hoi vi sutakhaNeNa / pihimI ghara eMdaraNa gayariNacaMdu, dujjaNa jaM kijjaha viNaya saMti, uvaesa karai mahu. rAmayaMdu / taM tahaM guNassa taha hou saMti / jasa evahaM NaMdaNa jasa NihANu, saM01582, jayapura zAstra bhaNDAra vacchalla upai maha eu jANa / aura ToDArAyasiMha rAjasthAna isa anya kI prati kSullaka siddhisAgarajI mora paM0 kastUracanda jI zAstrI ema. e. ke saujanya se prApta /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa 4 10 // 10. 121 121 104 103 120 110 20 jaina grantha prazasti saMgraha ke grantha aura granthakAra 1 prajiya purANa _ vijaya siMha 117 33 Nijmara paMcamI kahArAsu vinayacaMda muni '2 maNaMtavaya kahA ____x 105 34 Niduha sattamI kahA bAla canda muni 3 praNaMtavaya kahA ma0 guNabhadra 104 35 Niddaha sattamI kahA ma. mugabhadra 4 maNatyamiya kahA harivanda kavi 107 36 NidUsi sattami vaya kahA sAdhAraNa 5 aNathamI kathA raidhU kavi 65 37 miNAha cariu kavi lakSmaNa 6 aNuvekkhA alhU kavi 111 38 miNAha cariu amara kIrti 7 aNuvekkhA va sAdhAraNa 12 36 tiyAla cauvIsI kahA va0 sAdhAraraNa 8 aNubekkhA dohA lakSmIcaMda 111 40 dahalakavaraNa vaya kahA 9 anuvekkhArAso jahniga kavi 41 duddhArasa kahA (dugdhArasa kathA) bha0 muNabhadra 10 appasaMbohakavva raidhU kavi 6 42 dudvArasikahA ba. sAdhAraNa 11 amarasena cariu mANikkarAja 57 43 duddhArasikA bAlacanda muni 12 mAyAsa (prAka za) paMcamI kahA 103 44 dhANakumAra cariu raidhU kavi 13 bhArAhaNAsAra vIra kavi 1.5 45 dhamma parikkhA budha hariSeNa 14 kalyANakarAsu vinayacaMda muni 106 46 pauma cariu svayaMbhUdeva 15 kahAkosu zrIcaMda 7 47 pauma cariu rayadhU kavi 16 kusumaMjali kahA brahma sAdhAraNa 121 48 pakkhavai kahA guNabhadra 17 koila paMcamI kahA brahma sAdhAraNa 116 paMDava purANa yazaH kIrti 18 caMdaNachaTThI kahA lAkha yA lakSmaNa 109 5. pajjuNNa cariu siddhavA siMha kavi 16 caMdaNachaTThI kahA bha0 guNabhadra 103 51 parameTTi payAsa sAro zrutakIrti 20caMdAyaNavaya kahA bha0 guNabhadra 103 52 pAsacariu prasavAla kavi 21 caMdappaha cariu bha0 yazaHkoti 37 53 pAsaNAha cariu zrIdhara kavi 22 cUnaDI rAsa vinayacaMda muni 108 54 pAsaNAha cariu raidhU kavi 23 chaksamovaesa amarakIrti 13 55 pAsaNAha cariu devabaMda (devacaMda) 24 jaMbUmAmi. pariu vIra kavi 56 pAsa purANa padmakIrti (padmasena) 25 jasahAra cariu raidhU kavi 63 57 pAsa purANa tejapAla kavi 26 jiNadatta cariu (50) lakSmaNa 58 puNNAsava kahA raidhU kavi 27 jiNaratti kahA bha0 yazaHkIti 4 56 puNphaMjalI kahA guNabhadra 28 jiNaratti vihAraNa kahA narasena 123 60 purandara vihANa kahA amarakIti 26 jIvaMdhara cariu 101 61 bAraha aNuvekkhA rAso yogadeva 3. jogasAra 133 62 bAha balideva cariu dhanazala 31 nAgakumAra pariu mAriNakyarAja 61 63 bhavisayatta kahA zrIdhara kavi 32 Nijjhara paMcamI kahA bu. sAdhAraNa 121 64 maura sattamI kahA gaNabhadra 112 "128 . 45 49., 72 '124 104 ra idhU kavi zrutakIti
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 ] 104 mauDha sattami (mI) kahA 105 mauDa saptamI kahA 106 mayaNa parAjaya 107 mallinaNAhakavva 108 miyaMka hA cariu 109 muktAvalI kahA 110 mehesara cari 116 vaDhDha mANakaca 120 varaMga cariu 121 saMtiragAha cariu -122 saMbhavaNAha cariu 223 sammaijiNa cariu 124 sammata umadI 125 sammata guNaNihANa brahma sAdhAraNa harideva jayamitra hala 111 rayaNarAva kahA guNabhadra 1 2 rayaNakaraMDu sAvayAyAra zrIcaMda 113 ravibau kahA yazaH kIrti 114 ravivaya kahA brahma sAdhAraNa nemacanda 115 ra vivaya kahA 116 riTThami cariu 117 riTTheomi cariu 118 laddhivihAraNa kahA 131 siddhastha sAra 132 siripAla cariu 133 siripAla cariu 134 sukumAla ra bhagavatIdAsa bhagavatIdAsa X raddadhU svayaMbhUdeva ra kavi guNabhadra harida kavi tejapAtra mahAcandra kavi tejapAla raidhU kavi iSU raghu 126 sayalavihivihANa kabva nayanandI muni 127 savaNavArisivihANa kahA guNabhadra -128 sAMti gAha cariu 130 siddha cakka kahA ThAkura narasena raithU dAmodara raddadhU vibudha zrIdhara vIra sevAmandira granthamAlA 135 120 106 131 116 110 138 sugaMdha dahamI kahA 13 sugaMdha dahamI kahA 140 sudaMsaNa cariu 76 141 suloyaNA cariu 104 42 sokhavai vihANa kahA 8 45 120 110 2 GS 104 48 54 113 50 62 132 83 24 102 126 176 66 126 122 135 sukumAla cariu 136 sukosala cariu 137 sugaMdha dahamI vaya kahA & 43 solaha kAraNa baya kahA 44 harivaMza purANu 45 harivaMza purANa 46 harivaMsa purANa 47 hariseNu cari 1 karakaMDa cariu jasahara cariu 3 gAyakumAra cariu 4 bhavisayatta kahA 5 mahApurANa 6 sayaMbhU chanda muni pUrNabhadra raidha bhagavatIdAsa guNabhadra X nayanandI minAha cariu rohiNI vidhAna kahA bahumANa caritra zAMtiragAha cariu devasena gaNI vimalakIrti X pariziSTa naM0 1 guNabhadra dhavala kavi yazaHkIrti zrutakIrti kanakAra muni puSpadanta "1 dhanapAla puSpa danta svayaMbhU kavi 55 70 135 205 'd 18 106 105 11 41 * 106 142 136 141 137 138 136 pariziSTa naM0 2 puppadasa ke Adi purANa kI lipi prazasti 144 vibudha zrIdhara ke bhaviSyadatta cariu ( lipi prazasti ) 145 bha0 zrutakIrti ke harivaMsa purANa kI lipi prazasti 146 pariziSTa naM0 3 kavi lakSmaNa devanaMdi fagu zrIdhara zubhakIrti
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ W 120 114 jainagrantha-prazasti-saMgraha pariziSTa 5 ummatta grAma saMgha, gaNa, gaccha kaMcIpura kaTTa saMgha (kASThA saMgha) 114 karahalu (karahala) grAma 128 kATThA (kASThA) saMgha 116 kAviTTha kApitya desa (kApalyaM devA) kASThA saMgha 41, 43 kAlindI (yamunA nadI) 128 eMdi saMgha kubhaeyara (nagara) desI gaNa (dezI gaNa) 8 kumara gayari (kutAra nagarI) desiya gaccha 23 kuru khetta (kurukSetra) puravADa saMgha (pauravAla) 56 kusaTTa, desa (kuzAtaM deza) . 128 puSkaragaNa 41, 43, 114, 116 khaMbhAta paTTaNa (khaMbhAta nagara) balayAragaNa (balAtkAragaja) gamapuri (hastinApura) balAtkAragaNa giraNayarahu (giranAra) bAlagaNa giranAra mAthura gaccha 41, 43, 116 giraNArahu (giranAra) 1. 1,100 32, 30 mAthura saMgha gujjara (gurjara) deza 14, 56, 108, 106, 110 mAhura (mAdhura) gaccha gujjara visaya (gurjara deza) mUla saMgha gujjaratta (gujarAta) deza 54,90, 121, 128, 130 guDakheDa deza lAlavagga (lAlabAgaDa gaNa) vAgesari (sarasvati) gaccha guMdijja nagara surasai gaccha (sarasvatigaccha). godahaya (godhrA) nagara 130 gopAcana (gvAliyara) pariziSTa 6 gopAyali-gopAcana deza, nagara, pura, grAma mAdi gopAyalu (gopAcalu) gvAliyara 80,84,87 maMga desa gopAcala (gvAliyara) 133 pavana uraho (acalapura) govagiri (gopAcala) praNahillapura govaggiri (gvAliyara) 63, 72, 77,76, 103, 132 pArAma (bAma) 3 govaggiri gari (gopAcala nagarI) 103 pravantI (deza) .3 govaggiri dugga (gvAliyara durga) . 67 pavaMtI (viSaya) pAraupapura (mArona) govAgiri mAMveri (pAmera, jayapura) nagara :: . . 13. caMdravAra udayahi giri (upayAdri giri) .. 12. dravAra (nagara) 4." mmx ...2 .. 30, 33, 36 .
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ jerahada 56, 112, 1 13. 154 ] vorasevAmandira granthamAlA caMdravADa paTTaNa 98,101 maeNDavacala gar3ha cittauDu (cittor3a) (mAravADa) 5 mahAsena (udyAna) jauMNA gai (jamunA nadI) __27 mahIyaDa (pradeza) jerahaDa eyara (jeraTa nagara) 112 maggaha (mAgadha-magadha deza) 134 mAlava deza (mAlavA) joiNipura (yoginIpura-dillI) 23, 36, 43, 76, mAlava (nagarI) 86, 86, 114 meghavana paTTaNe joiNi puri 9 meruha pure joyaNi purAu (yoginIpura) 64,64,98 mevADa (deza) jhaNajhuNu . 9 rAyavaddiya nagara (rapar3I-tAya bhA0) DhillI 45 ruhiyAsu (rohatAsu nagara) rohataka DhaDhAhaDa deza ruhiyAsa pura (rohataka nagara) tihapraNagiri (trighuvanagar3ha) 17, 106 lAhaDapura tihuyaNi giri puru 108 luvApaNipura tihuvaNagiri (tahanagar3ha) vaNippura (vaNikapura) dillI maMDalu 130 varADadeza (vairATa yA varADa deza) devagiri (daulatAbAda) 33 viDalamahAgiri (vipulAcala) dhAraNamarI (dhArAnagarI) 3 videha (deza) dhArAura (dhArApura) 26 vipulagiri dhArA nagara 33 bilarAma palhaNapura (prahalAdanapura) 32, 33 vaizAlI (vizAlA nagarI) pATaliputra (paTanA nagara) 172, 173 sammeya (sammeda zikhara) pomAvatI (pAvatI) 6 sUrastha (zUra deza meM sthita) bamhaNa bATa 21 ripura balaDai (grAma) 1 . sUripuru bAlaMpura (cAlapura . . . setR'jaya (zatrujaya) tIrtha kSetra bilarAma nagara (ji. eTA meM maujUda hai) 16 soraTTi (soraTha deza) . .. - 4 hisAra (nagara) bharaha kheta (bharata kSetra) 55 ' hiMsAra koTa (hisAra kinA) maMDavagar3ha (mAI yA mAMDavagar3ha) bhamiyApura 39, 43, .. hiMsIra paTTaNa
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ janagrantha-prazasti-saMgraha 157 8, 25 pariziSTa naM. 7 dhakkaDa-kuli (dhakaMTa kula) dhakkaDa vaMsa (pakaMTa vaMza) vaMza, gotra, anvaya mAvi naMgrAmnAya 130 pauhadda vaMsa nAyara (nAgara) kula aggoya vaMsa (pagravAla vaMza) 86,90, 94, 97 paramAra vaMsa (paramAra vaMza) prayaravAla (magravAla vaMza) 36, 41, 43, 52, 58, 56 puravADa vaMsa (poravADa vaMza) 10,16, 33 bhayaravAla vaMza (kula) 63, 64, 65, 68, 72, 74, pomAvai kula 75, 76, 78, 80, 82, 87, 13, 108, 123 pomAvai puravAla vaMsa (padmAvatIpuravAla vaMza) 76, 65 ____18, 1.1, 11, 124 ayaravAlu 114 pomAvai vaMsa (padmAvatIpuravAlavaMza) 7, 76, 100 ikkhAku vaMsa (ikSvAku kula) 61, 92 prAgvATa vaMza aiMDila gotra 76 mItaraNa (mittala gotra) agravAloM kA eka gotra kuMdakundAcAryAnvaya 7 varasAvaDaha vaMsa kUrama vaMsa 130 viNaya vaMsa saMDillavAla (kuna) 54 laMbakaMcuka kula (lamecU) 30, 31 saMDelavAla kula 118, 130 laMba kaMcu (lamecU) gagga gota (garga gotra) 114 siMghala (saMgala) gotra gagaMgotra 43 seTTi vaMza (veSThi vaMza) gujjara kula 22 soma vaMsa (candra baMza) gujjara puravADa vaMsa 37 harivaMsa gularADa vaMsa (golAlAre) 126 huMbaDa kula goyala gota (panavAloM kA eka gotra) 68,90 pariziSTa naM. golArADiya rAjA, maMtrI Adi golAlADayau vaMsa (golAlAre) 133 aMdha vRddhi (maMdhaka vRSTi) cAlukya vaMza 13, 20 akabara jalAladI (jalAluddIna) cAhuvANa kula (cauhAna vaMsa) prakhayarAja 130 cauhANa baMsa (vaMza) 28, 3. ajayariMda 124 abhaya vAlu (abhayapAla rAjA) jaduvaMsa 128 mahamalla (mAhavamalla rAjA) jayasavAna 61, 104 pAhavasalla (rAjA) basuvAla 2 Isarade (paTTarAnI) pAyava vaMsa (yAdava vaMsa) 33, 36 kaNNadeva (cauhAna vaMzI rAjA) jAyasa baMsa 31 kaNhaDu, soDsAhu dvitIya putra tuMbara (tomaravaMza) 11. kaNhaDu (kRSNAditya maMtrI) mAhavamalla tomara (kSatriya jAti) 73 karNa narindra (rAjA) 9, 13, 56 tomara kuna 74, 24,92, 123, 132 karamasIha (rANA) 132
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158] vIrasevAmandira granthamAlA kusurAja 80 34 kitticaMda (iMgara rAjA kA putra) 25 mammala nRpa kitti siMdhu // 60, 132, 133 mahamUda sAhi (bAdazAha) kitisiMha 74, 77,87 mAnasAhi rAjA kinupAla (kItipAla) 123 mumArakha sulatAna (mubArakazAha) kumara siMha 37 mUlarAja (rAjA) 133 vIsalaNiva (vIsaladeva rAjA) gaNesariNava (rAjA gaNapati) 74 vIsaladeva (rAjA) gayAsu sAhi (gayAsuddIna) 112, 134 raNadhoriya (rAjA) cadAra ,NDarAnI rAjA iMgara siMha) 74, 77 rAma iMdu (rAmacandra rAjA) caMdAevI (candA devI) // rAmacandra (putra abhayacanda) cellaNAhi 107 rudrakoTi (zivakoTi) jalAla khAna (bAdazAha) vaMdiggadeva (rAjA) jayazrI vAsAhara (ghara) maMtrI jaya siMdha vikramAditya (gajA) jAhara nariMda zrIpAla rAjA garindu (tomara vazI gvAliyara kA rAjA) 74, 77, zrIpAla nareza 80,64,92, 123 zrIprabha (rAjA) DUMgarariNava (iMgarasiMha rAjA) 72, 80, 132 zreNika rAjA 21, 42, 13 // hUMgararAya (rAjA) 85,87 NasIru sAhi 112, 134 zreNika narendra dAUda sAhi saMbharI rAya pavaNaMjaya 6. saMbharInarindra puMjarAja (maMtrI) 134 samuda vijaya payAvarudda (pratApaddha) sAraMga narendra 34, 36 peroja sAha (dillI kA bAdazAha) sikaMdara sAhi 55 peroja sAhi (phIrojazAha) pratAparuddha 1. sUrasena (rAjA) pradyumna kumAra 21 seniu (zreNika) phArU (phIrojazAha tugalaka) 36,43 seNika 102, 104,105,10,12. bambaka (bAbara vArazAha) 114 seNiyarAya (veNika rAba) ballAla (raNadhoriya puSa rAjA) 21, 30, 54 soNigra (gika) bharahavAla (bharatapAla rAjA) bharahesara (pAdinAva putra bharata pakravartI) bhojadeva hariSeNa (cakravartI) bhovati 126 hemarAja (maMtrI mubArikazAha) hammIra vIra
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainagrantha-prazasti-saMgraha 116 25 118 pariziSTa naM. 6 kAmaha kAmarAya buha 117 prazasti saMgraha meM ullikhita prAcArya, kAmarAya paMDita vidvAna aura bhaTTAraka kAlidAsa (kavi) 8, 17, 16, 25 kittihara (kIrtidhara) aMdhasena 126 aMbadeva 56 kundakundAcArya 8, 130 mambasena gaNI 35 kundakunda gaNi 37, 116, 120 ambasena (muni) 15 kundakunda gaNiNA prambasena (guru dhavala kavi) 12 kumArasena ambAiya 26 kumuyacandra (kumudacandra) 23, 133 prambAdevI 38 kulabhUSaNa 106 prakalaMka 8, 17, 25, 113 kulabhUSaNa muni anaMtavIrya 8 kusumabhadra (muni) aparAjita 2, 12, 42 kotuhala (kautuhala) mabhayacaMda 21 khetA (paMDita) 117, 118 mabhayanaMdI 23 khemakitti (kSemakIrti) 57,71 amarakIti 13, 14, 15, 55, 56 gaMgArAma amarasena 14 gaMDa vimukta pamitagati (mahAmuni) 14 guNakitti (guNakIti muni) 3, 45, 67, 73, 77, pramiyacaMba (amRtacaMda maladhArideva) 80,98, 61, 62, 129 malhU kavi 111 guNakIrti . 8,41, 43, 50 masaga kavi 12, 35 guNabhadda (guNabhadra) 104, 105 pasavAla 120 guNabhadra 8, 25, 41, 68 masavAla (buha) 126 guNabhadra prAcArya 104 2 guNabhadra muni (malayakIti ziSya) iMdrAdi mahAkavi 113 guNabhadra munIzvara IsaradAsa 134 guNabhadra sUri 51, 113, 114 udayakIti 8 guNAkarakIti udayacanda 109, 11. govinda kavi udaya muNItara 10. govinda kavi (zve.) / 12 kaMsAcArya kauti (paMDita) 218. ghaumuha (caturmukha) 1, 2, 4, 8, 11, 12, 17, 19, kanakAniti (muni) 25, 35, 66, 82, 11 // kamalakitti (kamalakiti) 88,61, 63, 15, 67 caMdakitti kamalakitti (kaMjakitti) 89 panAtIni (canakIti) - . 22 10 // 13. 14
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 ] candrakIrti (saMghAcArya) candrasena chItu (paMDita) jagakIti baDa (Tila mani muni (jaTAsiMha nandI ) jayakitti ( jayakIrti) jayadeva jayapAla jayamitrahala (halla kavi) jayasena kivi basaiMSu jasakiti (yazaH kIrti) jinacanda (bhaTTAraka) joIdAsa (jogIdAsa brahmacArI) jogadeva paMDita ThAkura kavi ThAkurasI vora sevA mandira granthamAlA DUMgara paMDita naradeva narasipa 56 Y, 55 118 130 11 35 27 25 12 jasabi.si ( munIndra ) jasakitti risi (RSi yazaH kIrti) jasamuni (yaza: kIrti muni) jinasena (putrATa saMghIya) jinasena jinasena (prAdipurANakartA) 8, 16, 25, 27, 38,88 jinacaMda garie 112 126, 127, 130 131 12 110, 111 25 3, 40, 45, 51, 63, 67, 68, 70, 73, 77, 60, 64, 86 113, 114 116 43 11, 12, 13, 15, 41 4 tihumraNa sayaMbhu ( kavi svayaMbhUputra) tejapAla kavi trailokyanandI ( guru mANikyanaMdI) daMDI (kavi) 60 sArase (naraheba) 107 gaurava kiti (narendra kIrti) 119, 120 121, 122 micaMda miSu (candra) tihaana kisi (frecanakIti) daragahamalsa dAmodara kavi dAmovara (dAmodara) dinakara sena dinakara saina (anaMgacarita kartA) devada (devacaMda) devakIrti muni devacanda devada (kavi) devanaMdi devanaMdigaNi (jainendra vyAkaraNa kartA) devasena garaNI devasena devasena muni devida kitti (devendra kauti) doNa (droNa) droNa kavi dhanadata (kavi) dhanaMjaya kavi dhanapAla kavi dhaNavAla (dhanapAla) dhammaseNu (dharmasena) 111 129 120 dharmakIrti carmacaMda 43 35 dharmasena dharaNaMda (muni) dhIratena dhIrase (kavi pavartI . balena 113 naMdimitra 110 nayanandI muni 1, 2, 50, 54, 124, 1 112, 114 bhavapAna 2, ' 1 12 11, 3 6 2 2 8, 13 1 11, 35, 38, 56, 8 56 10 41, 43,67,77 20 112, 114 35 12, 17 11 27 32, 37 4 10 5 14 128 12, 41, 43 11, 35 82 12 2, 12 1, 4, 23, 26 10
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [161 - - jainagrantha-prazAsta-saMgraha naradeva narasena kavi 11 pramAcandrAcArya 132 pravarasena nivaDideva 20 proSThilla nemacanda 128, 130 bANa (bhaTTa kavi) narendra kIti 15, 16, 25 120, 121 bAlaiMda (caMda) paMkayaNadi (papanandi) 27 116, 122 paMDa (pAMDavasena) bAlaiMdu (muni) 108, 1.6, 11. 12 paumaNadi bAlmIki 124, 131 17 papakIrti (pagrasena) bhagavAdAsa 117 payanandi (bhaTTAraka) 46, 128, 130 bhagavatIdAsa pagranandI bhagovIdAsa papasena (paprakIti) bhadramuni 11, 35 paviSeNa (vasena-paTdarSana pramANa granyakartA) 2 bhadrabAhu pahananda (prabhASandra muni) bhadrabAhu zrutakevalI pahacanda (prabhAcandra bhaTTAraka) 120, 126 bhanmaha (bhAmaha) pahacanda guru (pramAcandra) 128 bharata kavi (nATyazAstra ke kartA) pahasasi (prabhAcandra) 116, 122 bhAmaha (kavi) pahAcaMda garimA 112 bhAravi (kavi) pahukitti 121 bhAraha pAtaMjali (pataJjali) 25 bhAvasena 41, 43, 67, 77 pAdapujja (pUjyapAda-devanaMdi) 8 bhImaseNu (paMDita) 104 pAya pUjya (pUjyapAda) 116 bhavanakitti (bhuvanakIti) pAlita pAlhavaMma (ma) (zrI pAlabrahma) 67,75 mayUra kavi puSphavaMta (puSpadanta) 4, 82, 113 malayakiti (malayakIti) 68,103, 104, 15 puSpadaMta kavi 66 malayakIrti (malabArI) puSpadanta (kavi) 8, 17, 19, 25, 35, 37 malayakIti (mahAmuni) pUrNabhadra (muni) 55 mahAkIti poma (-pAcArya, pamanandyAcArya) 6. mahAsenamuni (sulocanA caritrakartA) pomapaMthi (papanandi) 57, 56, 112, 125, 126, 134 mahAsena pomagadI (papanandI) 3, 120 mahivaseNa (dillI maTTAraka) pomAyariu (payanandi pAcArya) 128 mahindu (mahAcandra kavi) pomaseNa (muni) 1. mAeika paMDita poma (papanaMdi) 6. mANika duSa prabhASanna 25, 37, 130 mANikku (mANikabanda) 25 bhUpAla kavi 16, 25 mahAkAti
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162] vIrasevA mandira granthamAlA 118 mANikkaraNaMdi 3 lohAijja (lohArya) mANikyanandA 26 vajasUrigaNi mANikyarAja 57, 56, 61 vajasUri muni (naya-pramANa-granthakartA) mAruvacanda 23 vammIya (vAmIya) mArutadeva (pitA-svayaMbhUdeva) 1. vararuci mAhava (mAdhava) caMda (maladhAri) 21 vAmaNa mAhavaSeNa (mAdhavaSeNa) 4 vAmIya-vAsa mAhura (mAthura) (saMdhAyariyaho-saMghAcArya) 56 vArAyaNa (vAdarAyaNa) mAhiMda seNa (bhaTTAraka) 117, 135 vAsava muni munideva vAsavacandra merukitti vijjANaMdi (vidyAnaMdi) 112, 116, 120, 122 maunideva 43 vijayasiMha (budha) 117, 116, 123 yazaHkIrti (bhaTTAraka) 37, 38,41, 42, 4 vijayasIMha (paMDita) 118 raidhU (mahAkavi) 64, 66, 67, 71, 77, 76.83. vijaya (sena) ___1, 15, 17, 101, 102, 124 vijayasena raidhU paMDita 70, 75, 76, 78, 88, 63, 66, 113, viNaya mayaMku (vinayacandra) 108 viSNaheNa 116 raidhUbuha vinayacaMdu 106, 110 vipulakIti (munivara) ratnakIti vibuSa zrIdhara rayaNakitti (ratnakoti bhaTTAraka) 33, 130 vimalakiti rayaNa (paMDita) 106 vimalase) raviSeNa (prAcArya) padma-caritrakartA . 66, 77 1, 11, 18 vimalasena 41, 43 rAjazekhara 25 vimalasena (maladhArI deva) rAmanandI vizAla rAmabhadra 20 bisAlakitti (vizAlakIrti) rAhava (paMDita) 118 vizAlakIrti lakSaNa (lakSmaNa kavi) 16, 27, 26, 101.6 vizvanaMdI laksaNa paMDita 129 baruNakumAra laksaraNIha 104 viSNumaMdi 3,42 lakkhaNa (lakSmaNa kavi) 1. viSNasena (RSi) 11, 35 lakSmaNa (kavi) 6, 31, 56 visayaseNu (viSayasena munivara) 88, 106, 111 lakSmIcanda 13. vIra kavi lakhanadeva (lakSmaNadeva) 11 bIriMtu (vIracanda) lAlU (lakSmaNa) 10 bIra kavi (bAra) 35,56 54 18, 20 . .
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasUri vIrasena vRSabhanandI zubhacandra zubhacandra deva zubhacandra bhaTTAraka zAnti kavi zrIkitti (zrIkIrti) zrIkIrti (muni) zrIkumAra zrIcandra zrIcandu zrIdhara zrIvara kavi zrIpAla (brahma) (brahma zrIpAla ) zrISeNasUri zrIharSa zrutakIrti saMtidAsa (zAntidAsa) saMtaseNa (zAntiSaNa) samantabhadra (prAcArya) yaMbhU (svayaMbhU) bhU (kavi) yaMbhU mahAka jainagrantha prazasti-saMgraha 55 8, 16, 25, 27 3 8 130 60 siMhaka vi 6 sandI 8 siMhanandI muni 7, 23 muva mAla svAmi 25 7, 8, 6, 25 126 8, 10, 16, 17 4., 47, 48, 46 78 14 16, 25 7, 8, 111, 112, 133 56 14 825, 38 1, 4, 8, 25, 27 35, 66 82 wd salakkhaNa sahasiita (sahasrakIrti) 8, 67, 73, 77, 61, 130 sahasrakIti 41, 43 40 sahalakIrti (muni) sAdhAraNa brahma (brahma sAdhAraNa ) sAhAraNa (sAdhAraNa kavi) sAhAraNa ( muni prathakIta ziSya ) | 116, 120, 122 114,6115, 116 sAhitya (bhadra) kaha sAmiha (zAlibhadra ) siddha kavi siddhasena 121 35 12 siddhasena muni siddhArthasena siricaMda (zrIcanda ) siriharassa (zrIharSa) vidi 21 5, 11, 35, 38 sudakitti ( zrutakIrti) sudakitti ( zrutakIrti) suyaMbhU sucanda (zubhacanda) suhacandadeva (zubhacandradeva ) suraseNa ( devasena) (medhezvara caritra - kartA) sUga (buha - paMDita sUradAsa) ser3ha kavi seDhumahAkavi somaeva (somadeva ) svayaMbhU haradeva kavi haliya hallakar3a hallaikai harihaMda (haricaMda ) haricanda kavi haridi (muni) haribhUSaNa hariyaMda (haricanda agravAla kavi ) harisAgara muni hariSeNa hariseNu hema (hemacanda prAcArya) hemakiti (hemakIrti) hemacanda [ 163 64 12 115 2 114, 125 20, 22 11, 25 35 10 112, 134 135 113 88, 60, 61, 126 112 82 56, 61 35 12 33, 34 17, 16 106 16 128 131 48 Ye 8 116, 120, 122 108 25 5 16 60 57, 71 57
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164] vIrasevA mandira anyamAlA / 103 gaNadhara prazasti saMgraha meM ullikhita jina-jinAlaya dhubarINa (ghra vasena) nakSatra aMgapAThI muni mAdi mAga (nAgasena) pajiya jiNesa (pajita jineza) 118 nemi jina (neminAtha bAbIsaveM tIrthakara) majjiyAhaM (pAyikAe~) 107 nemiraNAhu (neminAtha) parahaMta deva paMDu (pAMDavasena) praha-geha (parihaMta mandira) 58 pariNayAra (caMtyAlaya pariNayAra) maruhadeva (bharahaMta deva) pAsaNAhu (pAzvanAtha tevIsaveM tIrthakara) pravarajjiya (aparAjita) 2, 12 poThilla (proSThilla) bhAi jiNida (mAdinAtha jina) 107 buddhilla prAinAha titthaMkara pazimA (mAdinAtha tIrthakara pratimA)86 bhaddabAha (bhadrabAha zrutakevalI) indabhUi (indrabhUti) mahAvIra (caubIsaveM tIrthakara) indabhUti (gaNadhara mahAvIra) 36 risaha (RSabha) kasAcArya risaha jiNaMda (RSabha jinendra) khattiya (kSatriya) risahesaru (RSabhezvara) khullaya (kSullaka) lohAijja (lohArya) gagadeva baDamANa (varSamAna tIrthakara) 37, 107 vaDDamANa jiNu 107 gautama (indrabhUti) 12 barmANa tityakara (vardhamAna tIrthakara) gottameNa (gautamena) 12 vaDDamANa (jiNahari) (varSamAna caityAlaya goyama (gautama) ...63, 11, 102, 110, 135 . bahumANa bhavana (vardhamAna mandira) goyamasAmi (gautamasvAmi) 105 vijayadeva govaddhaNa muni 63 vijayaseNa govaDaNAsu (govarddhana) 5 viNDa (viSNu) kumAra govarddhana (zrutakevalI) 42 viNha (viSNa) muni gautama (goyama) 42 viSNanaMdi caMdappara jina mandira (candraprabha) visAha (vizAkha) ceIharu (caityAlaya) vIra jina ceyAla (caityAlaya) jaMbusAmI (maMtima kevalI) vIra jiNidra (vIra jinendra) 21, 110,135 jaMbUsvAmI (kevalI) yiSNu sena (RSi) 11, 35 jayapAla vIraho 107 jayabhadra zruta kevalI jasabhadra jiraNaceIhara (jina caityAlaya) saMnihutitthaNAha (zAMtinAtha tIrthakara) jiNavara saMbhavajina jivihAra (jinamandira) sammati jiNahara (jinamaMdira) jinAlaya (uddharaNa saMghavaha kA) sasipaha (candraprabha) jinendra naMdimitta (mitra) siddhArtha (sena) gAheyaho Niketa (mAdinAtha maMdira) suSamma sudharma . (jisako naTTala sAhU ne banAyA) sudharma (sohamma) gaNadhara mahAvIra 2,42, 77 gamIsara jiNahara dhammaseNa (dharmasena) 12 subhadda (subhadra) viyaseNa (tiSaNa) 15 samavazaraNa (tIpaMkara sabhA) 130 56, 64
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti saMgraha meM ullikhita grantha 27 1.2 11, 35 22,77 aMbAdevirAsata apaMgacariu pazupehA aNuvayarayaNapaIva (aNuvrataratnapradIpa pazuvehA (anuprekSA) pramiyArAhaNu (amRtArAdhanA) paridRNemicarita kaMdappacariu (kaMdapaMcarita) caMdappahapariu (candraprabhacarita) chakkammuvaesa chaiMsApamANa jahaNeMdu (vAyaraNa-vyAkaraNa) jaMbUsAmicarita (jaMbUsvAmicarita) jayaSavalu jasaharacariu (yazodharacarita) jiNapUyapuraMdaravihi jIvaMdharacariu joyamANu mANapaIva (dhyAnapradIpa) rAvakAra lemicarita (harivaMzapurANa) gamicariyaM lemijiriMNadacariu lemiNAhaho cariu, miha pariu tesaTThipurANa (mahApurANa) tesadvipurisarayaNAyaru (mahApurANu) ghaNakumAra (cariu) paNakumAracarita dhanayattacarita dhammapariksa (ksA) dhammaparikkhA dhammovaesa dharmacaritaTippaNa 6 dhavala (anya) 11 paMcamicariyaM 35 paMDavahicariu 31 pauma carita 11 pajjuNNa carita 11 pajjuSNaho carita 89 paramiTThipayAsu 35 pAsacariu (pAzvacarita) 11, 35 pAsajiNedaha carita 14 pAsaho (pAsaNAha) cariu 35 pAsapurANa (pArzvapurANa) 35 piMgala (piMgalAcArya) . 6 pomacariyaM 12, 17, 27, 35 balahaddacariu 14, 86 balahaddapurANa 15 bahukahANA (vividhakathAeM) ___ bharahahu seNAvaicarita 134 bhAraha (bhArata) purANa 14 mahAghavalu 11, 35 mahApurANa 2 mahAbandha (si0 grantha) 2 mehesara camuvaicariu 71 rayaNakaraMDu NAma 14 riTuNemicariu 43 vaDDamANajiNacariu (varSamAnajinacarita) 4 varaMgacariu 65 vittasAra 61 vIrakaha (vIrakathA) 65 vIrahocariu 35 vIrajiriNadacariu (vIra jinendracarita) 5 siddhacakkakaha (siddhacakrakathA) 112 siddhacakkavihi 14 sudaMsapacariu 14 suloyaNacarita 88, 102 6, 11 3, 65
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIrasevAmandira granthamAlA :: .. 112 43 . 124 82 suloyaNAcariu prA0 gAthA 2 pAsalu 12,93 suloyaNAcariu apabhraMza 20 iMdarAu 115 haripurANa (harivaMza purANa) :hagviMsa (purANa) harivaMsakavva Isappha harivaMsa . 134 IsaradAsa harivaMsu Isaru uttama prazasti saMgraha meM ullikhita / udayacaMda (vIradosa putra) udayacanda zrAvaka-zrAvikA udayarATa aDaliya sAhu 74 udayarAja 82,61,65,67 prakSoda dUsarA putra aMdhakavRSTi udayazrI (patnI vAsAvara) 36 pracalu (chaThA putra aMdhakavRSTi) udayasiri 125 manjuraNa (arjuna) 60, 100 udharaNa (putra sahasarAja) 76, 86, 133 aNaMtamatI (bahina poNAhI) udharaNa saMghavaha 105 maNUDa udharaNa (2rA patra bI prabhaNI bhAryA sAhuvIdhA udharaNA abhayacaMda (putra sAraMgariMda udharaNa abhayacaMda (putra melhAhI) 6. uddharaNa abhayacaMda 115 UvA amarasIha 128 eicanda mAhadatta 16 modA (sAhU) mahadAsa (caudharI) 58 molhA cAharaNa 47 polhI (goiMdabhAryA) malhA 17 kaurapAlahI asapAlahI 123 kaNhaDa (kRSNAditya sod dvitIya putra) asarAja 87 kaNDa (karNa) pahicaMda ( vAM putra aMdhakavRSTi) 36 kamalasiri pAjAhiya 63 kamalasIha 85,86, 87, 88, 63, 64, 100 pAjAhI (dharmapatnI tosau sAhU) kamalasIha (saMdhASipa) pANaMdu 124, 125, 126 kamalA (patnI kAmarAja) mANAhihANa 72 kamalApaha (saMdhASipa) bhAdUsAhU 67 karamacanda caudharI bhAbhAhiya (bama patnA galA) 66 karamacanda pAlhA sAha 46, 131 karamasiMha (putra mAsadatta) bAsarA (a) . 43 karamasiMha 122, 128 --/ saNI 115
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - 67,73, 77, 115 . . . . . . 66 kAmarAja kumarasIha kholhA gaTihu jainamanya prazasti-saMgraha karamasIha (suputra harisIsAha) - --- ... 78,76. khettA (khemaMkara) karamU paTavArI . . . . . . 92 khemacanda kalyANasiri ..... .63 khemada (tRtIya putra sahajapAla) kalhI 9 khemavaMta kalho .100 khemasiMha (putra bhopAsAha) 62.63 khemasIha (putra pahaNusAhu kAlhAhI (dharmapatnI sAhudhIlhA) .. 6.. khemasIha (variNakanAtha) kuMthudAsa 52, 53, 102 khemasIhu (kheMUsAhu) kuMvarapAla. .. 60 khemakara (kSemaMkara) kumarapAla (putra sahadeva) : 68 khemAhI kumarasAhu 10, 11 khelhaNa kumarasiMha (kaniSTha bhrAtA bahudeva) 8 khelhA khelhA (brahmacArI) kumarasegu kumarU gaMgadevahI kulacandahI (mAryA pRthvImalla) gaisiri kusumasiri gajabhakSasAhU kusuvA (bhAryA) 128 kesAhi (dharmapatnI tholhA) kesulla (mAtA SaSala kavi) garUvau sAhu koDI (bhAryA) 76 galhA (dharmapatnI jaggu sAhU) koDI (bhAryA raipati) kolAhI 11 gAhalu kolhAhI 53 guNavAla (pAla) kolhI devI 113 guNasena kRSNA (suputra mUlarAja) khattiya (kSatriya) 12 gelha (dvitIya puSa) bADa 63 gokaNu (suputra jasaharu) siusI (putra lakhamadeva) 51 golhaNa (putra palhaNa) khiusI govinda khomacanda (saMdhAdhipa) 115 govindadAsa sImasIha 6 ghaNamalu khImI (putrI tejA sAha) 70 ghirarAja sUtU (putra divacanda) .43 ghIkAhI kheUsAhu . 71,75,76, 82,83 gholhAhI khetAgara 60 pUrghAla (sAhu) betAsiMha 60 caMdaNahI khetAhI -66 canda (lAla) garavau 83 galhU gurudAsa
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 ] kapAsa (4 vA putra sAvara) yahA hAsu (sayavizeSa) caMdra (jAsaM) vAde (paTTarAnI) rAjA iMbarsasaha caMdo candrapAla mahayA cacili co (bhAryA bhAnU tRtIya putra ) cAcA (2 rA putra khemaMkara) kAyamallu cADa (dharma patnI puNyapAla ) cit cImA (cimana lAla- paucariva ) manAcIvarI vahI hI (bhAryA nAgarAju) hariNa (belanI rAnI rAjA, zreNika) cocA (putra bhAsarAja ) cocAhI (bhAryA udavacanda) cobAhI (bhAryA kAkU lAhu caude (varikavara) khaDDA (sAhU) chAMgesA chAbA chAlhAhI chItama (sahajapAlaputra) chIvA chuTamalla chuTTA codharI jatA ( mAtA kavi lakSmaNa ) jaThalAhI jagamalahI (bhAyAM ghaNamalu) jagamalu janasI (2 rA putra) jagasIha jaggu sAhU jaTamalu vIrakhevAmandira granthamAtA janArdana jayacanda (putra prabhayacanda) jayapAla ( prathama putra vAsAcara) jayabhadra 36 116 115 133 74, 77 100 83 58 14, 15 60 69 60 76, 83 124 58 18 116 1] 74 jayarAma jayAdevI balhaNa jasadda jasacanda (yazacanda ) jasapAla (dUsarA putra vAsAcara ) vasabhadra jasamalu jasavAla (putra zrAvaNa) jasavAla (jasAghara) jasaharu zreSThI jATA jAlapahi ( dharma pa0 tejAsAha) jAlapahI jAlapu sAhU jAlA (chaThavAM putra) 43 60 60 64 38 jAsA 122 83 53 68 115 60 58 31 123 60 60 53 jAlhA sAhU jAlhI jAlhe (sAhU) jinadAsa (putra goda) jinadAsa (putra sahadeva) jinadAsa jitasalla jinamati (mAtA kavisiMha) jinarakSita jIdAhI jIvo (jyeSThapatnI) jejA (sAhU) jojA [dUsarA putra ] joNAhI [ bhAryA karamasIha ] joSA sAhU 66 10 jolhAhI 116 jhaMDa 16 36 36 12 5, 25 6 10 6 60 36 12 56 17 62 33 60, 123 T 72 36 K 54 70 68 169 43 68 117, 118, 124, 126 115 22 12 60 * 70 46, 48 60 78 65 123 70
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92, 5 // tejAsAhu 18, 69 janapanya-prasAsta-mAha 68, 76,62 tilaka jhAmU caudharI 58 timokAhI jhAbhUdivArAja 2 rA putra] 6. tihaNapAla mAjhehI [dharma pa. sahajapAna 68 tihubalasiri ToDaramalu 62 tihaNA makuru (3 rAputra maMkara) 66 tihaNAhI gamA (4thA putra sahavapAla) 66 tejapAla DUMgara [pahanA putra sAhavolhA 4. tejapAla variNaka] DuMgarahI [mAryA zugaNA] tejapAlu DUMgarahI [bhAryA kolhUsAha] emAsadatta [4 thA putra diuThA] dUmAhI [putra divacanda] . 43 tejU putra 2 rA bAlhesAha] DAkaha 69 te zriAvaka paMdaNa 126 tejasAhu eksattA sAha 127 tosau [sahaSapAnaputra chaThA] ekkhatta sIha 128 tosausAhu rAyaNasiMha 123 tosausAha [harisiMha putra] rAyaNA [bhAryA bATUsAha] 10 tosa [laghuvAndhava sahadeva] mAikkudevi (rAnI) 128 tou [putra divarAja]] gAga tomahI [bhAryA] gAgarAju tholhAsAhu pANacanda [zAnacanda] 115 thIlhA [sahajapAlaputra paMcama gANA [zAnA-jJAnacanda] dagAI pAe daragahamastu [vAkka] pAlhAhI dharma pa0 bhopAsAha daravemu NiuSI [bhA0 jAlapasAha] dasaraha [dazara giurADe [patnI semasIha riNaurAde dAlAhI [50 50 loNAsAha pArTI diuDhA (putra sAhu divacanda) divacanda gema nAma kA ThAkura diucandahidivacanda hI (mA0 karamacanda) gemicanda [suputra bora kavi] diupAla (paMDita) gemidAsa 101, 112, 115, 126, 133, 134 diupAsa midAsu 100 diurAju takkhar3a [zreSThI] 6 diurASahI (bhAryA vIlhA sAha) tAlhae 115 diusI [diuhI pAtra] tAlhaya [raNamalaNaMdaNa 54 diuhIdevI tAlhU [tIsarA putra] 6. dilhaNazreSThI tiparadAsa 1. divacanda sAha 61 dAmADAlI 92, 63 41,43 58, 56 58, 6. 40,61 51 118
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170] divacandahI (patnI harasI sAha) divadAsu divarAu [divarAja ] divarAja caudharI divarAja [putra bAbUsAhu] divarAja sAhu divarAjahI divyarAjahI [bhA0 lAhusAhU ] dIvA dIvA [ devI ] mAtA mANika hRda de [ dvitIya bhAryA ] dedAsA hu dAhi [dedAbhidhAna ] dehA devas [ bhAryA bhojarAja ] deva [pitAsiddha kavi ] devadAtu devadAsu devapAla [ kAmarAya putra | devapAlu [rA [] devarAja devarAya devarAya saMghAdhipa devasiri devasaha caret [ bhAryA lakkhUsAhu] devAhI doza [mAhu] dAhI [patnI jojA ] dodAhI [ bhAryA sAhU harisI ] candahI [ bhAryA sAhU harisI ] droNa [putra khaDDhA ] dharaNa kumAra yAhI [bhojjUmAtA ] ghaz2arAu [ja] caNarAja vIrasevAsavira granthamAlA 122 ghaNasiri 60 ghaNasI YE 64 127 .60, 127 56064 56 ghaNa ' 57 60 61 66 43 87 21 53 103, 105 [dharma pa0 kheUsAhu ] ghaNIra dhovai [dhaNavato ] dhAraNa [ 7vAM putra] 76 bIlhA [ patnI pAlhAsAhu ] 82 ghe nAhI [ patnI bIlhAsAhu] : 100 .75 86 zrI [ bhAryA UsAhu] maMga [dharmA putra 5 va] 60 60, 113 60 115 dhammadAsa [ dharmadAsa ] gharahI [ patnI chItamu ] dhAmAhI [ dharmapa0 sahadeva ] naTTala [gaTTalusAhu] 3rA. putra sAhu jejA [laghuputrI ] 118 nAgarAja [ nAgarAja ] 53 nAgarAja 56 82 125 nayarU narapati [ 3rA putra ] narapati zrAvaka 42 nArAyaNa 67 nAlhAhI [ patnI bhopAsAha] .100 pridAsa [saMghAdhipa ] paMcAyagu ( 5vAM putra) pAya ( mAtA siddha kavi ) paumA (padmA) paumiNi (padminI) mAtA svayaMbhUveva nAthU sAhu nAnigahI pajaraNa sAhu padamasIha padamAsAhu parasA himAna 78 38 61 53 115 6.5 paharAja (pu0 kheUsAha palharaNu (1 putra hemarAja ) palhAu (tRtIya putra somadeva) paharAja 125 123 126 76 81 74 66. 131 68 68 36 60 36 47, 46 lw 55 53 64 60. 53 76, 83 115, 123 Ye 50 PS5 53 21 128 1 71,76, 80, 83 86 10 128 .Yo 33 66, 75 76
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 - 112 puNya janapranya-prazasti-saMgraha 1 bAluhI (mAryA sAhu divacanda) 'paharAja (2rA putra sahasarAja) 83 bAhama sAhu . : .. . 'pahuNu sAhu 74 bAhAla (bhrAtA raidhU kavi) pANiraNI vaiyAkaraNa 25 bAhahI (dharma pa0 divandasAhu) ::. pAlu 6. bISA pAlhaNa sAhu 6. bISA saMghavI pAlhaNa (zrAvaka) 10 bIbokaMtA pAlhA (sAha) 87,90,94 bIlhA (putra jAlapusAhu) pAhA . . .. 10 bIlhA (putra narapati) pirathIcandu bIlhA pirathImallu bIvhA poSA 72 bolhAhI (dvitIya bhA0 sAhu harisI) pIye (sAha) 10, 11 bImahAhI (dharma pa0 pajaNasAha) pujjarAja bolhAhI bolhI (laghupatnI pajaNasAhu) puraNapAla 76, 81, 83, 88, 12 buddhilla puSNapAla (chaThA putra vAsAghara) 36 buDaNahIM purupAla puhaimallu [pathvImallu] 60 bodhU (sAhu) pUnau sAhu 12 bohiya pUraNa [8vAM putra] bohiyahI pUlhAhI [bhAryA diuDhA] bhadAsahI pemarAjA bharahavipAla dhI pemAhI [patnI karamacanda bhallaka pomAhI bhAmarAja (paMcamupuSa somadeva) pobhiNI [pallI vAsApara 36 bhAmarAja polhaNu 54 bhavaraNahI pemasiri [bhAryA somadeva 33 bhikho pherAhI bhIkhaNahI baMdaiya 2 bholamu (sAhu) baccharAja (tRtIya putra sahadeva) bhIkhahI (dharma pa0 khemada) ... badho (bhAryA pomarAja) bhImAhiya bahudeva (siddhaputra) 38 mullaga bATU sAhu 78, 60, 122, 123 bhullaNu bAlhAhI 60, 60, 65 bhUdeva bAbU sAhu (putra bolhAsAhu) 64 bhojA bAlAhI bhojarAja 60, 65 bhoyA nAmaka sAha .. . 33,90 100 115 124, 125 69 92, 93 17, 115
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172] pIrasevAmandira banyamAnA 114 meDiva bhAryA jejA sAha 80,88 meru bhAryA ratnasIha 111, 128 melhAhI bhAryA karamacanda bhoyarAu bhoyarAja (bAmAtA kamalasIha) bhoyaha (bhovarANa) bhovaDa (rAjabheSThI) maNasiri maNiko madana madanapAlahI (gA paharAja) madanasiharatha mado (madana) mayaNu mayaNa (madanapAlahI... mayaSu sundari maraseNa mallidAsa mallidAsu mallu (dAsa) malhA [sor3ha tRtIya putra] malhAhI (patnI lakhamae) malhAhI (patnI sAha cImA) malhi (lli) kSasa mahaNacanda mahaNA (suta jugaNA) mahaNasiri mahaNasIha maharUsAhu mahasUdaNa (beSThi) mahadAsu 1. molhaNa molhaNa 83 yazaHkIti bhaTTAraka 37,38,41, 42 rahadhU mahAkai 64,71,77, 76, 63, 61, 65 124 E9, 132 17 rabadhUkaha 97, 101,102, 124 76 raghu kavi 66, 67 122 raidhU paMDita 70, 72, 75, 76, 7, 88, 93, 113 72 raiSa buha 52, 53, 87 rahapati (3rA putra sahasarAja) 87 rai (ha) pati 115 rahapati 30 raupAla (3 rA putra vAsApara) raNa 58 rataNau ratanU raNamala raNamalasAhu raNamalu 53,72 raNamalu raNamallaha ratnakIrti (rayaragakitti) ratnapAla prathama putra soDhu ratnapAla ratnapAla (devarAja putra) 53 ratnapAlahI (dharma pa0 sahasarAja) 63 ratnasiMha (bhAI vAsApara) 87 ratnAkara (rayaNAyara chaThA putra somadeva). rayaNakitti ratnakIrti bhaTTAraka 133 rayaNakitti ratnakIti prAcArya 115 rayaNapAla rayaNasAha 127 rayaNA (bhAryA vAdU sAha) 116, 125 mahAde mahAdevahI mahArAja (caturSa putra somadeva) mahArAju (kaniSTanAtA khemasiMha) mahAsiri (mahAzrI) mANikkasAhu mAnAsiMdhu mAhaNasiMha bhrAtAraibU kavi mubaMga(mRdaMba) mevANa medinI] mallu
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 128 6 rANU 52053 145 vIrasevA maMdira pranyavAlA rayaNu (chaThA putra karamU paTavArI) 63 rohiNeu rayaNu pari0 naM01 14 lakkhaNa (lakSmaNa) rayaNuvAla (putra soDhusAhu) 30 lakkharaNa paMDita ralhaNAsu 22 lakkhaNasiri (lakSmaNazrI) ralho pari0 naM01 143 lakkharaNeha rAulu 140 lakkhaNaMkA rAjeMhi (rAjakumAra yA rAjasiMha) 90 lakkhaNIha (lakhaNasIha caudharI) 7 lakkhaNu rAma 58 lakkhaNu pari02 rAma garuva pari02 146 lakkhU (agravAla saMghAdhipa) rAmacaMdu (candra) pari02 145 lakhamaeu putra lakSmaNa rAmacanda (putra abhayacanda) 36 lakhamaeva (lakhamadeva) rAmaNaMdi 26 lakhaNasiri pari02 rAmaputta pari02 146 lakhamadeu * rAmabhadda 20 lakhamaNu (lakSmaNa) rAmayaMdu (rAmacandra) pari0 3 151,152 lakhamaNa rAmahu 74 lacchIharU (lakSmIdhara) 102 rAmAhI 6. laDahaMga (dvi0 patnI) pa02 rAmavallaha 126 lallA (lAlacaMdra suputra haMsarAja) pa02 rAyama 188 lahurAi pa02 rAyamallu (rAjamalla) 60 lAkhU rAyavahu 118 lADaNu rAyasiri (rAjazrI gehaNI prAsakaNNu) lADo pR02, 148,146 lAhA sAhu (suputra lakkhU sAhu) rAmaseTTi (rAjazreSThI) lIlAvai (lIlAvatI) rAvaNa lUNAhI rAvaraNadhI 116 loNAsAhu rAvaNu 20 loNAsiMha rAhava (rAghava) 46,76 lohagu (soNapAla putra) rAhava sAhu 48 lohaDu pa02 rAhula pari0 1 143 lohava risarAma (jyeSThaputra nemidAsa) 100 lohADiu ruppiNi pari02 145 - lohiDDu pa02 rUpacanda pari03 15. baccharAja rUpA (gha0 pa0 sAhu kamalasIha) 64 baccharAjahI rUle (sAha) putra zrIdhara sAhu 12 vallaharAya (ballabharAja) 14 145 88,86 86,9. 129 76 146
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 vallaharAya ( ballabharAja ) 10 1 vallAlu vasueva (vasudeva) vahoru ( putra vAhA sAhu) vATU sAhu vATU (sAhU) vADagAmi vAmadeva vAllAhI bhAryA vAsaddharu ( vAsAghara) vAsAvaru vAsAhara vAsAharu (vAsAghara) vAsuva (vAsudeva) vAsuva (vAsudeva) pa0 2 vAhola (laghu bhrAtA raghU kavi ) vikkamAcca (vikramAditya ) vijayapAlahI vijayasiri ( bhAryA haMsarAja caudharI) pa0 2 vijayasiri (vijayazrI - mAtA raidhU kavi ) vijavAlu pa0 1 vinano visayase biharAja bIghA sAhu vIghU vIgho 10 2 vIracaMdu pa0 2 vIradAsa vIradeu vIrA (bhAryA siMha) pa0 2 vIrA are (kavi) vIro vIrosAhu pa0 1 vIbo jainagrantha-prazasti-saMgraha 141 54 36 60 78 126 27 100 51 34 37 87 143 123 37 33, 36 zrIdhara ( seTha) zrIdhara zrIpAla vIsala sAhu pa0 1 vIlhA vIlhA ( putra narapati) 42 145 76 zrIhalu 26 zRGgAradevI 123 saurAjahI 144 vIlhA vIlhAhI (dvitIya patnI vATU sAhU) vIlhAhI ( dvitIya bhAryA sAhU harisI ) vIlhAhI ( dha0 pa0 pajaraga sAhu ) vIlhA vohithahI ( gha0 pa0 pAhA sAhu ) zubhaMkara (bhrAtA siMha kavi) zrIcaMdu zrIdhara saMtuzrA ( mAtA vIra kavi ) saMtosu 106 saMpuNNa 37 sajjaraNa 144 133 105 72 72 satanu 103 samado 140 saMtarapu saMtidAsa 144 samarAsaha ( bhA0 ) 145 samudavijaya 60 44 samudapAla 68 sarasutI ( putrI holivammu ) sarAsara ( dha0 pa0 kamalasIhu) saro (gehiraNI UkSU sAhu) T salavakharaNa salakkharaNa salavakharaNA (patnI kRSNAditya) salaksagu 140 64 108 78 78 83 76 60 22 115. 16 18 46 2 52 7 115 33 56 6 37 10 131 17 115 128 36 10 76 GS 147 10 117 31 133
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai. 45,62 150 18,47,46 30,31 124 0 vIrasevA maMdira granthamAlA sasilehA (zazilekhA) 117 siMgho sahajapAla 68,69 siddhapAla sahaz2A 66 siricaMda (zrIcaMda) saharaNapAla 7,103 siripahu (zrIprabha) sahapAla kavi 113 siniyapAla (zrIpAla) sahadeu (sahadeva) siripAlu sahadevI sirivallabha sahasarAja 74,76,81,53,60 sirihara (zrIdhara) sAgaravijaya 35 sirihara (zrIdhara) pa03 sAdala sAhu 61 siriharu (zrIdhara) sAdhAraNa 63 sirihalu sAdhAraNa brahma 120,121,122 sivaeva sivadeu (va) sAdhAraNa sAhu pari02 146 sivadAsu sAdhAraNahI 60 suhaDapau (suhRdprabha) sAdhAraNa 66 suhaDaseThThi sAdhAraNu (putra karamUpaTavArI) 63 suhaDAdevI sAdhAhiya 70 sIya (sItA) sAdhAhI (bhAryA vIradAsa) 43 sIvahI sAdhAhI 44 sIhamalla sAraMga (sAhu) dUsarA putra hemarAja 4. sIhalla sAraMgasAhu sIhu (siMha) sAraMga sAhu 103,105 suavva (mAtA tribhuvana svayaMbhU) sAraMgu 40 subhakarama (mA, bhA0) sAlharaNa sukalAlau sAlhaNu 10 sutaNu sAlhAra (sAhu) 130 sudaMsaNusiTThi (sudarzana zreSThI) sAlhAhI supaTu sAlhe * 100 supaTu (supaTa sAdhu) pa02 sAsuttI sAhA (zAkhAcaMda) 6. suppaDu pa02 sAhAraNa (sAdhAraNa kavi) 113,114,115,116 subhadda (subhadra) sAhAraNu pa02 145 subhaddAdevI (subhadrAdevI) sAhAraNu 22 sumaha sAhalu 17 surajana (paMDita) sAhula (pitA lakSmaNa kavi) surajana sAhu siugaNu (zivamaNa) pa02 148 sulocanA 0 supaTTa 125,126 20
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 suhaMkaru suhagA sAhu suhagA suhaDau (putra bhovai zreSThI) deva sUtrA (gRhiNI soliMga) pa02 sUjau ( jAlhA putra) sUdA sUdAhI (gha0 pa0 jATA sAhu) sUra (bipra ) ( pitA dhavala kavi ) sUradAsu sUraseNu sUraho ( vipra ) sUrA vuha sUrA ( vuha ) sUlesu sUvarahI (bhAryA nAgarAu ) seU sAhU selU selhI (laghu patnI sAhu tosau ) sevadAsu sevAsAhU deva (du) sAhu soDhala sAhu soDhala (2 rAputra) soDhu sAhu (suputra hallaraNaseTha) soriNagu soraNapAla (paharAja putra ) sotA (saMghAdhipa) somau (deva) somaeva (somadeva) somadeu (deva) somarAya somajananI pa0 3 soliMga pa0 2 navam prazasti-saMgraha 22 sohaNa 32 sohilla 132 sohila 33 haMsarAja 37 haMsarAja 144 haMsarAju 54 haMsarAju pa0 2 60 hammIra hammIra vIru 90 12 116 35 12 harasI sAhu hararAjahI harapati 56 harasI sAhu pa02 61 hariiMda (haricaMda ) 60 132, 133 66 harasiri (harazrI) 63 hariyAsa (haridAsa) harirAja 33, 34 5 harirAya ( putra somadeva ) harirAya 70 harivaMsu 124 harisiMghu ( kavi raidhU ke pitA) 61 7 harisuppAyagu 31 46, 48, 78 hariseraNa halla (kavi ) hallAi kai hallapu (zreSThI) 46 30 126 hAlasAhu 76 hiurAhI (gha0 pa0 pRthvI malla) 52 himavaMtu (4 thA putra aMdhakavRSTi) himArau hiMsapillu 36 hemarAja agravAla - ( mantrI mubArakasAha, ) 119 vIlhA putra) 150 144 115 100 62, 125 65,78,76, 122, 123 147 hemarAja sAhu hemAhe 17 100 115 .40 100 53 44 28 45 46, 108 116 66 32,34, 37 60 67,71,76, 81 82,65,67,100, 133 133 106 126 131 30 27 115 35 116 116 36, 40, 65 63 68,66
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 vIrasevA-maMdira-granthamAlA 20 holU (2 rA putra lakhamadeva) 48 holU (bhrAtA khiusI) 75,76 holU sAhU 100 hoTTalu holivammu holivammu (caturtha putra sahasarAja) holivammu 53 81,83 102 vIM pAsaNAha cariu ko prazasti kA aMtima aMza pR0 126 (yaha aMza presa se kho gayA punaH pranya se lekara diyA jA rahA hai|) antima bhAga : igavIraho NivvuI kuccharAI, sttrishuNcusyvtthraaii| pacchaI siriNivavikkamagayAiM, euNasIdIsahuM cudhsyaaii|| bhAdavatamaeyArasimuNehu, varisikke pUriu gaMthu ehu / paMcAhiyavIsasayAI suttu, sahasaiM cayAri maMDaNihiMjuttu / / bahulakkhaNamUgAsuu variThTha, pANaMdamahesara bhAi jecha / jasu paMcaguttasIhatiyAI, huA karama-rayaNa mahamayaNarAI / / so karama uleviNu sajjaNAMha, mAhAsai guNiyaNa guNamaNAhaM / jo duvihAlaMkArai muNei, jo jiNasAsaNi daMsaNu jaNei // jo sammattAyaruguNapragavvu, jo prAyama-satthaI muNaiM bhavyu / jo jIvadavva taccatthabhAsi, jo saddAsaddahaM kuNaiM rAsi / / guNayAsa bhAu saMvaggu bhei, jo vaggu vamA mUla ji muNei / jo saMkha asaMkha aNaMta jANi, jo bhavvAbhavvahaM kaya pamANi / / jo ghaNa ghaNa mUlahaM muNaiM bher3a, so sohivi payaDau gaMthueu / aha NamuNaiM to majhuttha hou, amuNaMtaha dosu ma majjha deu / pattA:-jiNa samaya pahuttaNu gunngnnkittnnaavsvimhivitthaari| hauM tasu payavaMdami appau gidami jo sammattuddhArai // 9 // so NaMdau jiNu siripAsaNAhu, uvasaggaviNAsaNu paramasAhuM / NaMdau paramAgamu NaMdisaMghu, NaMdau puhavIsaru paridulaMdhu // dau pauramaNu ahiMsabhAu, buhayaNu sajjaNu amuriNayakubhAva / NaMdau siri vAmha ho taraNauvaMsu, kIlau riNayakulijimaserahiM haMsu // NaMdau jiNadhamma pibaddharAu, loNAyaru suma haribamha tAu / vaMdau eMdaNu sahuM bhAyarehi, ghATammatA upahasiya maraNehiM / / NaMdau lahubhAyaru sahuM sueNa, paramatyu jeNa bujjhiu maNeNa // yaMdau avaruvi jiraNasamayalINu, khaujAu du? micchattu hINa / vaMdau jo payaDai pAsa cittu, mAtama sAraMkiu guNa vicittu // jo suragiri ravisasi mahipamohi, tA cauviha saMghahaM jaNaMhiM bohi / prasuvAlu bhaNai maI kayau rAu, jiNu kevalaloyaNu majjhadeu / /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 jaina grantha- prazasti-saMgraha kiMcojja jAsugharijaM havai / bho ki sevaya raho taM ga deha ? pattA - jA jiraNamuharigaggaya sagga subhaMgama giranai logaho sArI / jaM kiu hIragAhiu kAimi sAhiu tamahu khamau bhaMDArI // 6 // iya pAsaragAha carie prAyamasAre suvagga cahuMbharie buha asavAla viraie saMghAhipa soNigassa kaSNAharaNa siripAsaragAha givvAraNa gamaraNoraNAma terahamo pariccheno sammatto // 13 // tRtIya pariziSTa ( pR0 150) kA vaDDhamAraNacariu prazasti kA antima bhAga (tRtIya pariziSTa ke chapa jAne para bhAdrapada meM vyAvara ke ai0 pannAlAla di0 jaina sarasvatI bhavana meM prApta graMtha se noTa kI huI vaDDhamAraNacariu prazasti kA aMtima bhAga yahA~ diyA jA rahA hai) / iha vodAu ragayare maraNohare, vipphuraMta gAragAviha suravare / jAyasavaMsa saroya diNesaho, zraNudiNu citta rigahita jiraNesa ho / garavara somaI taNu saMbhUvaho, sAhu romicaMdaho guNabhUvaho / vayaNeM viraiu sirihararaNAmeM, tiyaraNa rakkhiya asuhara gAmeM / ..' bolhA' gabbha samubbhava deheM, savvayarahiM sahu~ paryADayaNeheM / eu virajjiya pAvakhayaMkaru, vaDamArAjiraNacariu suhaMkaru / rivasvikkamAicca ho kAlae' rigavvucchava vara tUra khAlae / eyAraha saehi parivigaryAha, saMvacchara saya raNavaha sameyahi / je paDhama pakkhaI paMcamidiNe, sUruvAre gayagaMgAriNa ThiiyaNe / hou saMti saMgha ho caubheyaho, vaDDhau buddhi suyaraga saMdhAya ho / rAmayaMdu riyakula haridIvau, pramuriNaya varisa sahAsaI jIvau / siricaMdu va caMdu va pariyaTTau, sammattAmalasirizrAyaTTau / vimalacaMdu caMdu va jaraNavallahu, hou bhramukkau lacchie dullahu / yahi yihi tihipa riyAriyara, jiraNavara dhammAnaMde bhariyau / micaMdu mahiyale ciru diu, jiraNa pAyAraviMda mahivaMdau / yo gaMtha ho saMkha murigajja ho, ve sahAsa saya paMca bharigajja ho / ghasA - iyacariu vIragAhaho tara u sAhu gemicaMdaho malu / zravaharau deu givvANasiri, vuhasirihara ho vi gimmalu / iyasiri vaDDhamAraNatitthayaradeva carie pavara guNa rayaraNa giya bharie vibuhasiri sukai sirihara viraie sAhu siri gemacaMda praNumaNie vIragAha rigavvAraNagamaraNo NAma dahamo paricchezro sammatto / - ai0 palAlAla sarasvatI bhavana vyAvara prati /
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrasevA maMdira graMthamAlA sugandha basamIkahA (sugandha dasamI kathA) bha0 bimalakoti mAvi maMgala paNaveppiNu sammai jiNesara ho jA punvasUri prAgama bhaNiyA / riNasuNijjahu bhaviyahu ikkamanA kaha kahami sugaMdhadasamI hita bhaNiyA / / antimabhAga dasamihi sumaMdha vihANu kareviNu taiya kappa upaNNa mareviNu / caudaha pAharayehi pasAhiya sAgI suhui bhuMjai avirohiya / / puhavI maNDaNu puru surudullahu, rAu payAu dayAjaNa vallahu / mAnasa suMdari gatti upaNNI mayaNAvali nAma saMpuNNI / / diNi diNi kumari vi pAvaha bhattI bhavvaloya mANasa mohNtii| sAmavaNNa maNNavi surahi taNu, jiNavaru sAmiu pajjai aNudiNu / dANu cauviha diti Na thakkai, taha vacchalla kA vaNNa Na sakkai / dhammavaMta pekhi paraNArahiM pomAiyai dhammaha asagahi / rAyaM sA pariNAviya jAmahi puttakalattahiM vaTTiyatAmahi / rAmakitti guruviNau kareviNu vimalakitti mahiyali pddevinnu| pacchai puNu tavayaraNu kareviNu sai aNukkameNa so mokkhu lahesai / / pattA-jo karai karAvai eha vihi vakkhAriNaya vibhaviyaha dAvei / so jiNaNAha bhAsiyahu saggu-mokkhu phala pAvai / / 8 / / iti sugaMdha dasamI kathA samAptA pupphaMjalikathA (anantakIti guru) mAdi maMgala jaya jaya maruha jiNesara hayavammIsara muttisirI varaMgaNa dhrnn| prayasaya gaNa bhAsura sahaya mahIsara jutti girAdhara samakaraNa / antima bhAga balavattarigaNi rayaNakitti muNi sissa bUhivaM dijjai / bhAvakitti juu anaMtakitti guru pupphaMjali vihi kijjai // 11 // * puSpAMjali kathA samAptA -rAjasthAna graMtha bhaMDAra sUcI bhA0 4 pR0 632 meghamAlavayakahA (kavi ThakuratI) racanA kAla saM0 1580 prAvibhAga Nya parima jiriMgadu vi daya kaMdu vi suva siddhatva vi siyro| kaha kahami rasAlA vayaghaNamAlA para NisuNahu kriknnnnviro||
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 painapranya-prazasti-saMgraha diNNeka DhuMDhAhaDa desa majjhi, eyarI caMpAvaha parima styi| tahiM atthi pAsa jiraNavaraNikeu, jo bhava kaNihi tAraNahaseu / tasu majhi pahAsasi vara muNIsu, saha saMThiu NaM goyamu muNIsu / tahu purau NiviTTiya loya bhavva, NisuNaMta dhammu mariNa galiya-gabva / tahaM mallidAsa vaNi taNu raheNa, sevai suvuttu viNayaM saheNa / bho ghelhaNaMda ! suNi ThakurasIha, kai kulaha majjhi tuhu lahaNu lIha / mahu mehamAlavaya kaha payAsi, iNa kiyai keNa phalu ladu prAsi / iha kaha kiya ciru kiNa sahasakitta, tuha kari paddhaDiyA baMdha mitta / tA vihasi vi jaMpai ghelhaNaMdu, jo dhamma kahA kahariNa prmNdu| bho mitta ! paimi bujjhiu hiyatyu, kaha kahami kema bujjhau Na atyu / vAyaraNu na maI guNiyauM guNAlu, kovaddama dIThau rasu rasAlu / / jo harai jaDa taNa taNau dosu, so savaNi suriNayau tiya sakosu / kaha kahariNa buhayaNa hasahi majha, kihakari raMjAvami citta tujjha / / antima bhAga: suprabhaMyaDI cirU levi suttayaM, karI kahA eha mahA pavittayaM / uraNaggalaM jaMpaya matta jaMpiyA, khameu taM devI bhArahI mayA // tA mAlhA kula-kamalu divAyaru, ajamerAha vaMsi maya sAyaru / viraNayaM sajjaNa jagamaraNa raMjaNu, dAriMga duhiyaha ula-bhaMjaNu // rUveM mayaraddha ya sama sarisu vi, parayaNa puraha majjhi maha puri su vi / jiNa guNa NiggaMthaha payamattuvi, tosaNa paMDiya kaviyaNa cittu vi| vucchiya vayaNa sayala paripAlaNa, baMdhava tiya sahayara suyalAlaNu / elItiya bharaNa ruhaila sohaNa, mallidAsa yAtahu maNu mohaNa / tiNi sevai sundari yaha kaha suriNa, sarisu vaulImau su didu maNi / puNu tolhA taNeNa paramatthe, kaha suriNa vaulI yosira hatyeM? puNuvi pahADiyAha varavaMsavi, lakhIsayala Nayari supasaMsavi / jINA naMdaNeNa jiNabhatte, tAlhU vaulI yo vihsNteN| puNu pArasa taNeNa duhuvIreM, gahiu suvau jai taijasa dhiireN| puNu vAkulIyavAla suvisAluvi, vAlU vaulI yo ghaNamAluvi / puNu kaha muriNavi ThakurasI dariNa, romidAsa bhAvaraNa bhAIya mariNa / puNa gAthUsI baggari bhullaNi, lIyau bau jiu riya bhaya DullaNi / puNu kaha suriNavi maNohara gArihi, pravarahi bhavvaNa yara gara-NArahi / meghamAlAvau caMgau mahiyau, iMchiu phalu lahi sahi kavi kariyau / caMpAvatIva Nayari NivasaMte, rAmacandapahu rajju krte| hAdhuvasAhu mahatti mahatte, pahAcanda guru uveste|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ . jainagranthaprazasti saMgraha 181 paNavaha sAijipasa beggala sAvaNa mAsi ghaTa siya maMgala / khiye| papau pahADiesasiromaNi, belhA gara tamu tiya vara dhara bastubaMdha-koNa subari viNavaha bayaNa kArAviya eha kh| minni| mehamAlaya vihi ravaNiya puNa puSi yaha lihAvi kari / taha taNai kavi ThApuri sudari, yaha kahi kiya saMbhava jina payau kaNi paMjyiha digNiya mallANaMdu su mahimalaha . .mNdiri| sevara sevara guNaha ghiir| pattA- o paDhaha paDhAbaha NiyamaNi bhAvada lehAi visaI naMbau taba lagu-jaulA, bahA gaMganAdi nIra // 11 // kari lihiye| iti meghamAlA kahA samApta miti| - tasu vaya kI yaha phala hoha viNimmalu rAma sugaNi goya. ..: . pATha-bheda . . : prazastisaMgraha ke chapa jAne para kucha zuddha prati dekhane ko milIM jina kA pATha zuddha pratIta hamA, use nIce diyA jAtA hai, pAThaka umakA avalokana kara yathAsthAna dUsarA pATha bhI bnaaleN| 10vIM prazasti ke byAvara kI prAcIna prati ke pATha-bheda :60 150 5 meM jeNa praNakkamu hau dAyAru guraNa kariu ke sthAna para 'jeNa aNukkami huu dAyAru gunnkriu'| 6.150 16 meM lakkhaNU cauttho lakkhaNU pasatthu ke sthAna para 'lakhamaNu cautyo lakkhaNa pstyu'| 90 125 taha piya gayaNaM vaidehaM jAyadaNaM ke sthAna para 'taha piyamaNaM vai deha jAya' / pRSTha 86 kI paMkti 10 ke bAda kA pattA nimna prakAra hai : pattA iya khullayavayaNe posiya gayaNa pravahAri paMDiu cvi| khIraNNava pANiu surayaNa mANita ko jaDu ghaDa ulleM mavai // 3 // zudhdi-patra pRSTha kAlama paMkti azuddha kAlama paMkti azuddha 3 2 19 gaMdhammi gaMthANaM 1 24 ANAvasa prANAsaba 5 1 24 gayau gau 1 28 Nihabhau Nihiyau ___8 1 33 baMdha ghara 33 2 15 jasaharu / 11 2 20. maMdhaseNu aMbaseNu 2 21 vaya yama piya yama 12 1 26 -- viNha muNi suya- 34 1 7 bAhuvANa cAhavANa sAgara pAraeNa 36 1 12 aNu maNyu 15 2 25 jiNadatta cariu,13 jinadatta cariu 36 1 25 sahoyaru maNoharu 16 1 17 teM siriNAmeM teMsiriharaNAmeM 36 1 26 Niva-sAgara Niva sAMraga 23 19 kavidevadaM kavi devacaMda 38 29 paMDavapurANu 21 paMDavapurANa 23 2 36 kaba kaya 50 1 30 -- dugaNiya paNaraha 32. 2 16 gahIra-gAhi gahIraNAhi vacchara ju ehi 32 2 27 laliyarakaraI laliyakkharaiM 5 0 1 31 kAguNa phAguNa 1 21 praNaNiya pragaNiya 51 2 12 Natoya Nihinva-NaM prabhoNihibva 33 1 . paramappaya paramappaya paya 51 1 12. pravaviNihimba bhavaravi muniMda.. zuddha
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zazu kAlama paMkti 52 23 53 12 55 86 86 10 60 et 61 2 1 1 2 No a 1 20 15 1 1 32 2 36 1 6 2 28 2 36 2 35 12 2 25 16 ?E 61 68 68 1 UN 2 1 zuddha saMbhava ho devadAsu 6 do 38 riTThami cariu riTThamicariu khir3e xxx 101 Por 105 107 1 108 2 108 1 106 2 106 2 110 1 110 2 110 2 110 2 112 1 114 2 17 114 2 21 115 1 12 115 1 27 115 2 mANiu 11 115 21 110 2 23 116 1 23 199 2 pr 120 azuddha saMbhava ho devadAtu do nivaDu tasaNi vimiya dhammabheNa vA bhaNi viyaMbhiya dhammabheya saravAyA micchamaya vaTTamANa ghuDa vaNasaru kaIyA siromaNi siromaNi sahAyA micchAmaya vaDDhamANa buu vaNivaru kaIyaNa maNa 4 64 goyamu gAyamu 27 tihumariNa tihuyariNa 34 pAviDa pAvita 13 yama prArAhai buddhArasI kavidevadatta nayanAnanda devadahaM devasahaM sama 16 bhArahadda dupArasI 8 5 7 21. malu phalu 8 maMDalAmariya maMDalAriya jAgi jagi bhomarAja bhoyarADa nAmA nAma bhoyahu puNu mobarAya mAneM jitasallI jitamaslo bIra-sevA-maMdira prathamAnI epArasa eyArasa nepAla bemAla samaraNa samaraha pRSTha kAlama paMkti 120 1 122 123 124 126 2 128 1 128 2 128 2 126 1 126 126 130 131 132 132 133 133 135 135 135 136 136 141 142 rr pro 2 150 150 151 13 16 dekho, pR0 177 102 103 surasai sarasai 103 for 104 105 105 106 kumumacaMdu kumuyacaMdu 106 107 10 107 108 1 foc 106 26 bukkha 3 dupakha 101 saya bhuda 110 sayaMbhuva 137-2-14 110 bhavisayata kahA 111 bhavisayattakahA pa0 1 110 111 mahApurANa 138 2 2 2 2 1 21 17 1 2 2 1 2 1 1 25 1 11 2 16 1 1 1 8 101 pAsa purANa 102 pAsacarita 26 saMtiyaDa saMThiyau 37 30 21 32 1 1 2 5 1 1 30 5 29 azuddha zuddha ramaNakisa rayAkitti 66 divabaMdI divacaMdahI 68 66 pAsa purANaM 100 pAsa purANaM 100 101 2 1 2 26 2 30 - sudha kumara sughalakkharaNa sayatta rayaNA sammata rayaNa ---- mahApurANa pa0 1-112 113 pa0 1-113 113 10 1-114 115 pa0 2-1 116 sAhuNAmu cAragranthoM sAhu NAsu tInagranthoM pa0 3 jisajiNerAhaM aisarAhaM dAmopara vAmoyara
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
_