Book Title: Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01
Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami, 
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002521/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH zrImadharibhadrasUriviracitaTIkAlaMkRtA caturdazapUrvadhara sUripuraMdara zrImad bhadrabAhusvAmisugrathitA AvazyakaniyuktiH [sAmAyikAdhyayana saMpUrNa] [bhAga 1] -punaHprakAzaka - zrI bherulAla kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa caMdanabAlA epArTamenTsa, bhAra. bhAra. Thakkara mArga, vAlakezvara-mumbaI-400006 vIra saM. 2508 vi. saM. 2038 mUlya 55-00 ru. Jain Education Interational Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakAzakIya nivedana Ananda kI varSA Aja hamAre hRdaya prAMgaNa meM barasa rahI hai jisako zabdoM se hama kaise vyakta kareM !! pa. pU. nAgamoddhAraka AcArya zrI sAgarAnanda sUrimahArAja saMpAdita evaM bhAgamodaya samiti dvArA pUrva prakAzita tanidhAna kaI varSoM se mumucuoM aura naye jJAnabhaMDAroM ke liye aprApya thaa| kaI zubhecchoM kI yaha prArthanA bhI zrInayA kucha saMzodhana na ho sake to bhI usI rUpa meM usakA punarmudraNa ho jAya / yaha amUlya siddhAntamahodadhisva pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAja ke pahathara nyAyavizArada pa.pU. AcArya zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja evaM Apake praziSyaratna pa. pU. bhagamamarmajJa paM. zrImad jayaghoSavijaya mahArAja kI bAra bAra punIta preraNA prApta hone para hama isa mahAgrantha ko prakAzita karane ke liye samartha baneM / pa. pU. paM. zrI daulatasAgara mahArAja kI ora se eka saMzodhita mUlyavAn prata hameM prakAzanArtha prApta huyI, usake AdhAra para banAye gaye zuddhipatraka ke sAtha isa grantha kA prakAzana ho sakA etadartha hama unake prati kRtajJa haiN| 'Avazyaka niyukti' zAstra aneka padArtha rAzi se bharapUra hai| jainadarzana meM yaha murdhanya koTi kA grantha hai| niyuktikAra zrImad bhadrabAhusvAmI evaM prauDha TIkAkAra zrImad haribhadrasUrikA adhyetA para amiTa upakAra hai jisako kR jaina saMgha kabhI bisara nahIM sakatA / evaM isa granthaprakAzana meM sAdyanta saMlagna munirAja zrI padmasena zrI vijaya mahArAja va munirAja zrI jayasuMdara vijayajI kA sahayoga milA inake prati hama hai| bhA. 1 kA phoTo mudraNa karanevAle zrI zazikAMtabhAI evaM dilacaspI ke sAtha anekavidha mAnada sahAyatA karanevAle zrI mohanabhAI je. zahA [koTa-mumbaI] ke hama bar3e AbhArI haiM / hamAre TrasTa ke jJAnaniciya meM se prakAzita yaha uttama pratharAna suvihita ApAye bhagavaMto munigaNa evaM mumucyetA varga ke kara kamala meM sAdara samarpita karate haiM / ka prakAzaka TrasTIgaNa bherulAla kanaipAlAla koThArI dhArmika TrasTa, vAlakezvara - mumbaI - 400006. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtra bhAga-1 zuddhisUcA pRSTha paMkti azuddham zuddham paMkti azuddham zuddham 110 mAna maGga dhAnaM maGgala 113 - 13 5 sumati 2 kuMthU zeSAn DAgniSu migAIe varSasaha 9 sumati 1/2 kuMthU zeSA hAgnau migAvaIe varSazatasaha. 110 121 123 tattha ~ kecidU cAnabU hya yAma paJcabhiH zruta ahorNi sugate: rUpatvAt zabdamartha kSAyikAnAM kSAyikopaza. utkRsthi0 naranarendra kAyAti anuyoga so anarthakaH abhidheyo bhAvaSu kAle bhaNati mahila N kecid cAnab hyAmA SabhiH dravyazruta aMte ahoNi su (gati) gate patvAt zabdamevArtha kSAyikANAM kSayopazamaupaza0 utkRSTasthi naravarendra kAyAdyati anugama so'narthakaH abhidheye bhAveSu kAlo bhaNNati mahilaM appaNo'vi bhAbhIrarUpaM kayaM dovi mAtmano'pi abhIrarUpaM kRtaM dvAvapi 148 148 152 154 jaraNa maraNa jarA janma kumAra kammAra tAhe pu. jAhe pu. vayasya vayaMstha kAhisi jhAhisi tula hA tulaNA sAmiNA sassa tasyA svAminA tasyA bhattaNa bhattaNa IsiMpaSbhAragateNa maNamisa maNimisa devaDhi deviDDhi iMdAliu iMdajAlita mahilA mihilA vijaya viiya ThAi ThAsi 'caudisitti 'caudisinti tIrthakarasya tIrthasya cabdAt ca zabdAt sikathe0 sikthe. jarAmayya jarAmarya mayava mava devasya deva sya dazajJAha darzayanmAha SaDviMzati SaDviMzati / kSaNAnavama kSaNA navama soNaruddha se NiruddhaM karaNa kAraNa kathikazca bhava kathikazca kSapako'pi upasaMdyate dvidhA itvaro yAvatkathikazca bhava iti, atha iti, yadi sarvathA nezchati tato visRjyate bhAgantuka matha dovi 158 159 dvAvapi 17. 172 24 35 suDhio sIsaM saruva vaNa bAvattarI sava. bhapRSTazca akhattie a khattie nidAnakRtaH suThio sIsaM vA suruva vaNaya chAvattarI sarva ma (A) pRSTazca ma khattie ma khattie nidAnakRtAH 174 176 179 10 41 107 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha paMkti azuddham zuddham pRSTha paMkti azuddham 183 281 zuddham / ghettu Na parivAyo musmika sAdharaNa pAyo'pi svaliGga 8 189 194 197 18 virahaMto Nagara 0 0 DhaDuro 0 00 ghettUNa paribhaTTao muSkika alehe o,so dhIyAetassa egasta duhitakena ja kiM paDaMNa maNusa kammakakhaya alabhato . sAdhAraNa pAye'pi svaM liGga puspha viharaMto NagaraM Dhaharo jogavAhI sarakkhakhara mottaNa mUlaguNa bhave aNu upavaNNo kiNDa guruH pae vippajahaMti jovAhI sarakkhara . mottaNa . 0 . 221 25 mulaguNa bhave'Nu uvavaNNo kiNNa . kameva R 294 guru 295 mao,so dhIyAe tassa (jahA) egassa duhitena (ja) kiM paDaNaM maNUsA kammakkhaya alabhato rajaH kamaiva kira jahaNNa varNA sarva (deza)pra. nanta (ya)kai. AbAdhA zabdArthaH vAcanAdini hadbhyaH pamANeNa maNUparasa dvakSya manaHkarma yoga 297 . IriyA 244 varNAH sarvadezapra0 nantaka0 abAdhA zabdArtha vAcanAni handayaH pamANaNa maNusassa dvakSyata manaH karmayoga 299 295 300 29 36 246 250 302 252 303 304 255 jugupse 307 epa vippahayaMti iriyA pukkaraNIe visamavikhayA mettajjo tathA zabdo paDhame prathamAnaya samyagardazana teaupa amuJcatoca chAyAdiSu samagda kasAe yendriyANi siMghAyao paDilaggo dattAya vikkiyAte sasarakkhA sasarakkhANa rayaMNAvA sAmaMto'hima vedanIyA pahANo sAiha jANaI jagupse kAlazceti kurvANA zcAnvartha 257 308 pukkharaNIe visamakkhiyA metajjo yathA zabdaH paDhame ya prathamanaya samyagdarzana ta aupa amuJcatAM ca chAyAdisu samyagda kasAe (ya) (yAna) indriyANi siM ghAyo paDila(bha)ggo dAsAya vikiyAte sasarakkhA sasarakkhA , Na sya NAvA sAmaMtehi maM. vedanIyAH. pAhANo sAhai 258 313 31. 26. 261 264 diyAya kathaMvA zuddhiriti padaza0 mAIya pradezArthe maMguli dravya kAlatazceti kurvaNA zvAyamanvartha diyA ya kathaM vApratikramaNa zuddhiti padeza mAimaya pravezArthe maMgulidravyaM (dravya). pattyarthaprarU0 dravyasya dravyayo niNhagAI dukkaDaMti jugupse ityarthaH 318 267 patyarthaprarU. dravyayo niNhagAha 268 268 323 323 324 dukaMDati 27. 205 275 275 jugupse tyarthaH itti 36 39 jANaha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakaniyuktiviSayAnukramaH gAthAMkaH pRSTAMka: gAthAMka: pRSTAMka: natavIrazrutadevatAgurusAdhurvivRti prtijaaniite| 48-52 devAnAmavadhiH (1) saMkSeparucyanugrahAya kRtiH (2) 1 53 jaghanyotkRSTau pratipAtyaprAtinI ca / / atha jJAnapaJcakarUpA nandI / / 54-55 stibukAdyA avadherAkArAH (prayojanAdicarcA, maGgalatvasiddhiH, nAmAdila- 56 devanArakayoranugAmI, zeSayostridhA kSaNAni, jJAnajJeyayoraikyam) jJAnapaJcakoddezaH 57-58 kSetradravyaparyAyakAle trayastrizatsAgarAntarmuhUrta (matizrutayovizeSaH) saptASTasamayaSaTSaSTisAgarANi avagrahehApAyadhAraNAH 6 59 dravyAdiSu vRddhihAnI avagrahAdeH svarUpam 7 60-61 spardhakAH, anugAmi (3) pratipAtyAdayaH (3) avagrahAdeH kAlamAnam 7 62-63 bAhye utpAdapratipAtI nAntare samayena indriyANAM prAptAprAptaviSayatA (nayanamanasora- 64 asaMkhyeyAzcatvArazca paryAyAH parAparAvadhyo: prApyakaritA) 8 65 nAnuttare vibhaMga: kevalamizravAsitazabdazravaNam 66 bAhyAbhyantarAvadhimantaH bhASAdravyagrahaNa nisargoM 10 67 sambaddhA'saMbaddhAvavadhI 8-9 trividhazarIre bhASA, caturvidhA sA 11 68 gatyAdyatideza RddhikathanapratijJA ca 10-11 bhASAyAH lokapUttisamayAH 69-70 AmaSauSadhyAdyAH (16) ladhdhayaH 12 matyekAthikAni (9) 12 71-75 vAsudevacakritIrthakarabalAni 13-16 satpadaprarUNAdIni (9) gatyAdISu (20) (jJAne 76 cAritravatAM narakSetraviSayaM manaHparyAyam vyavahAranizcayo) matijJAnasyopasaMhAraH, zrutasya 77 kevalajJAnasvarUpam pratijJA ____ 78 prajJApanIyadezanA, vAgyogazca sA 17 yAvadakSarasaMyogaM zrutaprakRtiriti svAnyAnuyogitvAccha tenAdhikAraH 18 zrutacaturdazabhedakathanapratijJA / / iti jJAnapaJcakarUpA nandI / / 16-20 zrutabhedakathanaM uchvasitAdyanakSarazrutam 21-22 AgamakAraNazuzrUSAdibuddhiguNASTakam || atha upakramAdi / / 23 zravaNavidhiH mUkAdikaH (7) 18 80-83 AvazyakanikSepAH agItAsaMvignadRSTAntaH, Ava24 vyAkhyAnavidhiH sUtrArthAdikaH (3) zyakArthikAni 10, athaoNdhikAraH, sabhedA upakrama 25-26 adhirasaMkhyabhedo bhavaguNapratyayau tatazcaturdaza (brAhmaNyAdidRSTAntAH) nikSepAnugamAH, upodghAbhedAH RddhiprAptAzca / taniyuktI maGgalaM pratijJA ca (tIrthasvarUpam) 39 27-28 avadhau kSetrAdi (14) pratipattayaH 16 84-86 prAvazyakAdi (10) zAstraniyuktipratijJA 41 29 avadhinikSepAH (7) 87 sAmAyikaniyuktipratijJA (dravyaparamparadRSTAntaH) 30 jaghanyAvadhikSetram 20 88 niyuktisvarUpam 31 utkRSTAvadhikSetram 20 89-92 gaNadharakRtA sUtraracanA tatprayojanaM ca 32-35 avadheH kSetrakAlapratibandhaH / (madhyamaH) 21 93 zrutajJAnaM tatsArazca, tatsAro nirvANam 36-37 dravyAdivRddhipratibandhAstatsUkSmatA ca 21 94-96 nAsaMyaminaH zrutAnmokSaH, vAyuhInapotavat 38 avadheH prArambhasamAptidravyam 22 67 acaraNo buDati 39-40 audArikAdivargaNA: (19) 22 98-99 andhasya dIpakoTivadacaraNasya mudhA zrutaM, cakSu41 guruladhvagurulaghudravyANi mato dIpavatsacaraNasya saphalam 42-43 dravyakSetrakAlapratibandho'vadheH 24 10. candanagardabhavadacaraNo jJAnI 44-45 paramAvadhevyakSetrakAlabhAvAH 25 101-102 ekaikena vinA hate te paGgvandhavat, saMyogena 46-47 nArakatirazcoravadhiH phalam 26 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) pRSTAMka: 73 76 gAthAMka: pRSTAMka: gAthAMkaH 103 mokSe jJAnatapaHsaMyamavyApArAH 48 149 kulakaravaMzekSvAkukulAdhikArAH 104 zrutaM kSayopazame, kSaye kaivalyajJAnam 49 150-151 palyopamASTabhAge dakSiNamadhyabharate 105-106 koTAkoTayantarA'nyataralAbhaH kulakarAH (7) 107 sAmAyikalAbhe palyAdidRSTAntAH (8) 50 152 pUrvabhavajanmanAmapramANAdIni (12) dvaaraanni| 108-111 prathamAdikaSAyANAmudaye samyaktvAderalAbha- 153-54 aparavideheSu vayasyo, bharate hastI manuSyazca, laabho| nAma nItizca 112-113 saMjvalanodaye'ticArAH, zeSeSu chedaH, dvAdaza 155-168 kulakarANAM nAmapramANasaMhananavarNastrIsaMsthAkSayAditazcAritram noccatvavarNAyuHstryAyuHkulakaratkAladevatvatatstrI114-115 cAritrabhedAH (5) (kalpAH 10, parihAravi hastyupapAtanItayaH zuddhitapaH) 166 mAnavakAddaNDanItiH, AhAra RSabhasya, bharatasya 116 upazamazreNiH paribhASaNAdyA (4) nItiH / 117-120 sUkSmasaMparAyasvarUpaM, kaSAyamahimA, RNAdi 170 RSabhavaktavyatAsUcA dRSTAMtAH, teSvavizvAsitA 55 / 171-172 dhanasArthavAhaH, aTavIvAsaH, ghRtadAnaM c| 121-126 kSapakazreNiH, madhyakSeyA: dvicarame nidrAdyAH RSabhapUrvabhavAH (pra.) uttarakuruSa, saudharma, vide(27), carame jJAnAvaraNAdyAH heSu vaidyaputrau rAjaputrAdivayasyaH 127 kevalinaH sarvadazitA / 173-174 kuSThisAdhucikitsA 128 pravacanotpattiH, tadekAthikatadvibhAgI, dvAranayavyA 175-178 devalokaH, puNDArI kiNyAM vajrasenaputro bajrakhyAnavidhyanuyogA dvArANi (7) nAbho bAhusubAhupIThamahApIThAzca, caturdazapUrvitA, 129 pravacana (5) sUtrA (5) nuyoga (5) kaarthikaani| 58 tIrthakaratvaM, dvayoH vaiyAvRttyAdi, aprItizca 132 anuyoganikSepAH 176-181 ahaMdAdisthAnakAni (20) 133 -134 vatsakagavAdyA dRSTAntA (5) bhAve zrAvaka 181-184 prAdyAntayoH sarvANi, madhyamAnAmaniyatAni bhAryAdyAH (7) aglAnyA vedanam, arvAk tRtIye naratvAdI bandhaH 135 bhASakavibhASakavyaktikareSu kASTharmAdhupamAH (6). 185 sarvArtha, ASADhabahulacaturthyAM cyavanam 136 vyAkhyAnavidhI gocandanakanyAdyAH sapratipakSAH 186 janmanAmavRddhayAdIni (8) dvArANi (7) dRSTAntAH / 187 caitrakRSNASTamyAM janma, tanmazca / 137 ziSyadoSaguNAH 188 dikkumArIkRtyam 138-139 ziSyaparIkSAyAM zailaghanakuTAdayaH (14) 67 189 vaMzasthApanA, aGglyAmAhArakrAnti: ityupakramAdi 16. . ikSubhakSakatvAdikSvAkava: 161-192 nandAsumaGgalAyutasya vRddhiH // athopodhAtaniryaktiH / / 163 jAtismarastrijJAno'dhikakAntibuddhiH 140-141 uddezyanirdezAdIni (26 upodghAtaniyukti- 164 akAlamRtyuH, kanyAgrahaNaM ca dvArANi) 165 vivAhaH 142-143 uddezanirdezanikSepAH (8) tadvizeSazca 166 SaTpUrvalakSeSu bharatAdijanma 144 nirdezyanirdezakAbhyAM nirdeze nayavicAraH 197-198 ekonapaJcAzayugalajanma, nItyatikramaH, 145 nirgamanikSepAH (6) nRpayAJcA, nAbheranujJA || atha vIrajinAdivaktavyatA || 199-200 rAjyAbhiSekaH, vinItAnivezazca 146 aTavIbhraSTasAdhumArgadarzane samyaktvam 72 201-202 azvAdi (3) ugrAdi (4) saGgrahaH 147-148 sAdhvanukampayA samyaktvaM, devatva, bharate .203-206 AhArAdIni (40) dvArANi marIci: 73 207 zilpazatam - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) SaSTitantra) 114 gAthAMkaH pRSTAMka: gAthAMka: pRSTAMkaH 208-211 jinasaMbodhanAdi (21) dvArANi 89 416-420 jinAntare cakravattivAsudevAH 212-213 jItena bodhitAH, sAMvatsarikaM, tyAgaH, 421 cakrivAsudevAntarANi 111 parivAraH, upadhiH 422-432 marIcenirdezaH, padavItrayaM, bandanaM prazaMsA, 214-215 lokAntikanAmAni tarbodhanaM ca madazca 216-220 arvAk saMvatsarAkoTayadhikaM baravarikApUrva 433-434 aSTApade gamanaM, dazasAhastryA mokSaH 112 dAnaM, saMvatsaradAnadravyasaMkhyA 11 435 nirvANaM, citA, sakthIni, stUpAH, yAcakAH, 221-223 jinAnAmabhiSekastrIrAjyavicAraH AhitAgnayaH 113 224-232 dIkSAparivAro vaya upadhitapaH 436 prAdarzagRha, mudrikApAtaH, jJAnaM dIkSA ca bharatasya 113 sthAnakAlAH 437-439 marIcedurvacanaM, tatphalaM, brahmadevalokaH kapilaH, 233-237 viSayasevA-vihAra-parISaha-jIvAdyupalambhazrutopalambha-vrata-saMyamAH 92 440-450 kauzikaH, puSpamitraH, saudharma, agnidyotaH, 238-305 chadmasthakAla-tapojJAnotpAdatatkSetra IzAne, agnibhUtiH, sanatkumAre, bhAradvAjaH, tapaHparivAratIrtha-gaNa-gaNagharadezanA-paryAyakumAratvAdi mAhendre, sthAvaraH, brahmaloke, vizvabhUtiH, nidAnaM, zrAmaNyadvArANi mahAzukre, tripRSThaH saptamyAM, priyamitraH, mahazukre, 306-313nirvANatapaH-sthAna-parivArA: nandanaH, pusspottre| (antarA'ntarA saMsArazca) 314-316 caitrakRSNASTabhyAM sudarzanayA catu: 451-456 viMzatisthAnakAdIni sahasrIyutasya pravrajyA vihArazca 457 devAnandAkukSAvavatAraH 317-322 AhArA'lAbhAttApasAH, namivinamyovidyA 458 svapnApahArAbhigrahAdIni dvArANi dharatvaM, kanyAdibhinimantraNaM, saMvatsareNekSurasa 459-460 sAMvatsarikadAnAdi, lokAntikabodhAdi, bhikSA paJca divyAni zreyAMsAtpAraNaM, takSazilA dIkSApariNAme nirantaraM devasaMcAraH, candraprabhA gamanam zibikA tatpramANavarNanaM, alaGkAraH, SaSThabhaktaM, 323-334 jinapAraNasthAnadAtRvRSTidAtRgatayaH . lezyAzuddhiH, indracAmaravIjanaM, zibikotpATanaM, 335-341 dharmacakramanAryavihAraH purimatAle kevalaM . puSpavRSTiH, gaganatalazobhA, vAjitrANi jJAtapaJca mahAvratAni, jJAnamahimA ca khaNDavanAgamaH locaH, kezAnAM kSIrodadhinayanaM, 342-347 jJAnacakrotpAtI, tAtapUjA, marudevI nirgamaH, tUSNIkatA, vrataM, manaHparyAyaH, muhUrtAvazeSe putrAdemarIcezca dIkSA kUrmAragrAmagamanaM 122 348-346 SaTkhaNDavijayaH, sundarIpravrajyA, bhAtRdIkSA ca 101 461-464 indrAgamaH, pAraNaM, abhigrahAH (5) zUla350-361 udvegaH, pArivAjyaM, upadezaH, ziSyArpaNaM ca 103 pANiH, vedanAH, svapnAH, acchandakazca, zUlapANya362-365 samavasaraNaM, brAhmaNAnuvRttirIbharatAdhipatA pasargAH ca daNDavIryaM yAvat, kAlena mithyAtvaM, SaSThe 465-466 aMgulIcchedazcauryAdi, kaMTake vastraM ca / 130 mAsyanuyogaH 105 467-471 caNDakauzikaH, uttaravAcAlAyAM pAraNaM naiyaka366 brAhmaNadAnaM vedakRti (9) dvArANi 1.5 rAjavandanaM kambala zambalabhaktigaMgAyAm / 131 367-368 cakripRcchA, cakrayAdInAM (10), jinpRcchaa| 105 472-538 sAmudrikaH puSyo, gozAlaH,vijayAnandasunandaiH 369-375 tIrthaGkarAH (23) cakriNAM prazno nAmAni ca 106 pAraNAni, kollAke gozAlapravrajyA, suvarNakhale 376-390 tIrthakarANAM varNapramANagotrapurajananI niyatigrahaH, nandopanandI, dAhaH, campAyAM caturmAsaH, janakagatayaH kAlAke siMhaH, patrAlake skandhaH, kumArAyAM 361-401 cakravartInAM varNapramANAyu:puramAtApitRgataya, 107 municandraH, somAjayantIbhyAM mocanaM, pRSThacampA, 402-415 vAsubaladevAnAM varNapramANagotrAyuHpuramAtA kRtaMgale daridrasthavirAH, gozAlapAtre mAMsa, pitRparyAyagatinidAnAni 108 akSavikriyA mukhatrAsaH, maNDapajvAlanaM, kAla 126 107 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 172 gAthAMkaH pRSTAMka: gAthAMka: pRSTAMka: hastyupasargaH, pUrNakalaze zakAgamaH, bhadrikAyAM bhaktyAdi phalaM, balitandulacchaTanavAsapravezabhAgacAturmAsI, acchAryAbhaktaM, nandiSeNAcAryaH, vija vidhiH, gaNidezanAyAM guNA vidhiH, tajjJAnaM c| 154 yApragalbhe, gozAlavAhanaM, vaizAlyAM zakrAgamaH, // iti smvsrnnv0|| bibhelakamahimA, tApasyupasargaH, zAlizIrSe lokAvadhiH, bhadrikAcaturmAsI, gozAlAgamaH, pAlabhi || atha gaNadharavaktavyatA // kAcaturmAsaH, kuNDAke mardane ca gozAlaceSTA kaTa- 591-641 devaghoSaH, gaNadharA (11)''gamaH, jIva-karmapUtanA, utpalaH vagurapUjA, danturahasanaM, vajralADhe tajjIva-bhUta-tAdRza-bandha-deva-nAraka-puNya-paralokagozAlabandhaH, rAjagRhe caturmAsI, lADhAvajrazuddha nirvANasaMzayAH, parivAraH, amarSaH, vedapadArthaH, bhUmyovihAraH, varSA rAtrazca, tilastambaH, gobare dIkSA vaizyAyanaH, zItalezyAmocanaM, vaizAlyAM zaMkhapUjA, 642-659 gaNInAM grAmanakSatramAtApitagotrAgAracchadma sthakevaliparyAyAyarAgamamokSanirvANatapAMsi citrapUjA, vANijye prAnandakathitA jJAnotpattiH, 170 zrAvastyAM caturmAsI bhadrAdyA: pratimAH bahulikA // iti gaNadharAH // gRhe divyAni, peDhAle ekarAtrikI, zakraprazasA, . // dazadhAsAmAcArI // saMgamakAgamaH, viMzatirupasargAH, caurakANAkSyaJja 660-665 kAlanikSepAH (11) dravye sthitiH (4) liviTapizAconmatarUpANi, zakrakRtA yAtrAdi addhAyAM samayAdyAH, yathAyuSke nirvattitAnubhavaH, pRcchA, vadhyAdezaH, saptakRtvo rajjumokSaH, kauzi upakrame trividhA sAmAcArI oghAdyA (3) kakRto mokSaH, vrajagrAme pAraNaM, mandare nirvAsanaM 666-667 icchAmithyAdhuddezaH hariharisahaskandapratimAmahimA, candrasUryAvatAraH, 668 abhyarthanAyAM kAraNajAte cecchAkAraH 173 zakrezAnajanakadharaNabhUtAnandAH, vaizAlyAM catu 668-676 anigUhitabalavIrye'jJe vyApate, vinAze tatkumausI, camarotpAtaH, sanatkumArAgamaH, nandImahimA vaMti, jJAnavaiyAvRttyAdikAraNAntare icchaakaarH| 174 gopazikSA, mASAbhigrahaH, sanatkumAramAhendrAgamaH 677-679 azvavadavinIte AjJAbalAbhiyogau vAdizirazchedaH, campAcaturmAsI, yakSasevA 680 prArthanAyAM brAhmaNavAnarau, svayaMkaraNe vaNijI svAtidattapraznAH, nATyajJAnotpattikathane, cama681 asaMpAdane'pIcchAkAre lAbha 175 rAgamaH, kaivalyaM tapaHsaMkhyA / / iti vIrajinAdivaktavyatA / / 682-687 vitathe mithyA, akaraNaM, bhUyo'kAraH, karaNe mAyA, mithyAduSkRtAkSarArthaH / 176 // atha smvsrnnvktvytaa| 688-690 tathAkArasya yogyo viSayaH, icchAdeH phalaM ca 176 539-542 mahasene dvitIyaM samavasaraNaM, somilayajJaH, 691-694 ArazyikInaSidhikyorbhade praznaH, arthakyaM, devmhimaa| guptasyeryAdimataH gamane aavshykii| 177 543 jJAnotpAdamahimA samavasaraNe vidhiH, sAmAyika 695-697 zayyAdau naiSedhikI niSiddhAtmatvAt vidhAnarUpapraznottarazrotRpariNAmavRttidAnadevamA ApRcchA dyA: (4) 177 lyAnayAni 153 544-590 pravRttapUrve ma.haddhikAgame vA samavasaraNa 698-723 jJAnadarzanacAritropasampadaH tritridvi bhedAH, racanA, prAkArAdividhiH, prAdhAntapauruSyordezanA, saMdiSTAdicaturbhaGgI, vartanAsandhanAgrahaNasvarUpaM, kamalanavaka, pratimAH, prAgneyyAM gaNiH, rUpAti pramArjananiSadyAdividhiH, zravaNa vidhistatphalaM, zayaH parSadAM nivezaH, dvitIye tiryaJcaH, tRtIye cintakasya laghorapi vandanasiddhiH, itvarikAdi yAyAni, sAmAyikakathA, tadvidhizca, dvAdaza vaiyAvRttye. vikRSTAvikRSTatapasyupasaMpat, gaNapayIjanyA AgamaH, gaNadharAdiko rUpakramaH, prazasta cchayA, samAptI smAraNA visargo vA, avagrahasaMhananAdiH, anumodanA, yugapaduttarANi, svasvagI: yAJcA, upasaMhAraH phalaM ca 178 pariNAmaH, kIDhIdAsI, cakrayAdeH prItidAnaM // iti sAmAcArIvaktavyatA // 174 jA. 175 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .185 gAthAMka: pRSTAMka: gAthAMkaH pRSTAMka: || athopkrmaadi|| yogopayogazarIrasaMsthAnasaMhananamAnalezyApariNA724-726 AyurupakramAH (7) sadRSTAntAH, daNDaka mavedanAsamudghAtakarmatanirveSTanodveSTanAzravAlaG__ zAdyA hetavaH 181 ___ kArazayanAsanasthAnacakramaNaiH sAmAyika vicAraH 220 727-735 prazastAprazastadezakAlau, divasarAtrI pramANa 807-808 samyaktvazrutayostriSu, viratirnare mizraM tiryakAlau, varNakAlaH, bhAvasthitiH (4), pramANakA kSvapi, pratipannAstrayANAM triSu, caraNasya dvayoH, lena prathamapauruSyA'dhikAraH, bhAve bhagavatkSAyika bhajanoda loke 221 gaNikSAyopazanikAbhyAm 183 809-811 dignikSepA, (18) dikSa pratipadyamAnaH, 736 puruSanikSepAH (8) pratipanno'nyatarasyAm 221 737-748 kAraNanikSepAH (4) tadanyadravye nimittana 812-829. samyaktvazrute catasaSu vrataM nare mizraM tiryakSa mittinau samavAyyasamavAyinI kAdi (6) dravye, bhavyazcatvAri saMjyucchvAsako ca, dRSTI nayo, bhAve'jJAnajJAnAdi, prakRte prAktRtIyamanuSyabhavaba AhArakaH paryAptakazca, samyaktvazrute'nAhArakAH ddhajinanAma, gaNino jJAnAdyavyAbAdhAntam 185 paryAptakAvapi pratipanno, jAgaro'nyatarat, aNDa749-750 pratyayanikSepAH (4) dravye taptamASAdiH, bhAve potajayostrikaM jarAyo catuSka, madhyamasthitI 'vdhyaadiH| 187 ubhayaM; AyuSa utkRSTAyAmapi, vedatrayasaJjJAcatu751-753 lakSaNanikSepA (12), bhAve zraddhAnAdi (4) 187 kayoH pratipattiH, aprathame kaSAye saMkhyAyuzcatvA754-761 nayasaptakaM, tallakSaNabhadAH, tribhiH zrotrapekSa rItaraH samyaktvazrute, caturjAnI triyogI upayoyAdhidhikAraH 188 gadvika audArikaM catvAri vaikriyaM dve, sarvasaMsthA762-764 pAryavajrAtparato'samavatAraH, bajrastutiH nasaMhananamadhyamamAne catvAri, SaTSu lezyAsu dve (taccaritram) 160 tisRSu cAritraM, pUrvapratipanno'nyatarasyAM, barddhamA765-772 dvirguhyakanimantraNA, vAcakatve devamahaH, rukmiNIpratibodhanaM, AkAzagAminI, tadviSayaH, parAna . nAvasthitau dvividhavedanA'samavahataH, nirveSTayannupaNaM, mAhezvarIgamanam / dRttaH nizrAvayan catvAri 222 830 samyaktvAdiviSayaH 227 773-776 pRthaktvakRta pArya rakSitA:, mAtrAdyAcAryAdi (AryarakSitacaritram) 831-835 mAnuSyAryakSetrAdidurlabhatve collakAdidRSTA777 mahAkalpacchedAH kAlike / ntAH, yugadRSTAnto gAthAbhiH ||ath nihnvvktvytaa|| 836-844 dharmakaraNe upadezaH, AlasyAdyAH (13) 778-783 nihnavamatAni, tadAdipuruSagrAmakAlAH 207 zrutivighnAH, jJAnAvaraNAdivad, vratakSAntyAdi, 784-788 nihnavadRSTayupasaMhAraH, pratyekadoSAstatphalaM dRSTAdau karmakSaye zubhayoge ca bodhiH 23. ca, tannimittAnnAdigrahaNabhajanA, na boTike 215 845-848 anukampA'kAmanirjarAdyaivaidyamiNThAdInAM(11) // iti nihnvvktvytaa|| samyaktvalAbhaH (vaidyavAnaradevaH) abhyutthAnavina789 naigamasaMgrahavyavahArAstrividhaM, zabdAdyAH saMyama yAdyaizca 232 mnvte| 846-860 samyaktvasthitiH, pratipattRpratipannapratipati790 AtmA sAmAyikam 218 tAnAmalpabahutvaM tatsaMkhyA, antaramavirahavirahI 791 vrataviSayaH sarvajIvAdiH bhavAkA~ kSetrasparzanA tatsparzanA 218 241 792-795 dravyAthikaparyAyAthikayo vyaguNasAmAyikatve 861-865 samyakatva zrutaH (7) deza (6) sarva (8) vira 218 tiniruktayaH, damadantAdyAH (8) dRSTAntAH 242 796 samyaktvazruta (3) cAritrANi (2) sAmAyikam 219 866-68 munitvasvarUpam 244 797-803 sAmAyikasvarUpaM, bahuzo dezasAmAyikam 220 869-70 metAryastutiH 804-806 kSetradikkAlagatibhavyasaMyucchvAsadRSTayA 871 kAlikAcAryastutiH 247 hAraparyAptasuptajanma sthitivedasaJjAkaSAyAyuni- 872-75 cilAtIputrastutiH 227 217 vAdaH 246 248 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAMka: 876-879 lokasaGkSepaH dharmayaciranAkuTTapAm, ilAputraH parijJAyAM pratyAkhyAne li // ityupodghAtaniryukti // // atha sUtrasvarUpam // 880-886 sUtrasvarUpaM, doSAH guNA: ( 8-6) // iti sUtrasvarUpam // puSTAMkaH // atha namaskAravyAkhyAH // 887 namaskAre utpattinikSepapadapadArthaprarUpaNAvastvApatrasiddhimaprayojanaphalAni (11) 888-890 pAniMgame'nutpannaH zeSANAM samutthAnavAcanA labdhita utpannaH, RjAvanAdya, zeSA labdhi manvate, nihnavAdi dravye ( dramakadRSTAntaH) naipAtikAt dravyabhAvasaGkocaH 91-902 ki kasya kena kiyacciraM kativisatpadArthIndriyAdiSu navapadA AropaNAcajanApRcchAdAnApinAbhiH paJca dhamiti padA vidhA prarUpaNA 903 mArgAdyA namaskArahetavaH 906 26 mahAsAcaM vAhatvAdi dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni kaSAyanikSepAH (8) (vaNNayamANA ca parasahopasargA ) ( zlokA dRSTAntAni ca ) acchabdaniruktiH, tannamaskAraphalam 927-30 karmazilpAdibhiH (11) siddhanikSepAH, karmazilpayoda, sahyagirisiddhaH kokAso varddhakizca dRSTAntI 931-933 vidyAmantrayovizeSaH, AryakhapuTastambhAkarSakadRSTAnto 934 - 936 yoge prAryasamitaH Agame gautama, artha mammaNaH, yAtrAyAM truTita. 937951 buddhisiddhalakSaNam zrautpattikyAdibhedAH sAgAni dRSTAntAzca bharatazilAvaNyavRkSAcA (16) bharatazilAmeSAdyAH (26) nimittArthazAstrAdyA: (14) suvarNakArakarmakAyA: (12) abhayAdyAH (22) dRSTAntAH 249 249 250 ( 6 ) 252 253 256 256 272 274 275 276 gAthAMka: 952 tapaH siddhe dRDhaprahArI 953 959 siddhasya niruktiH samudghAtaH alAbukAdivadgatiH, aloke skhalanetyAdi 960-912 siddhazilAvarNanaM siddhAvagAhanAdezapradezasparzalakSaNasukha (mlecchadRSTAntaH) ekArthika (8) namaskAraphalAni 993 - 999 AcAryanikSepA: ( 4 ) 1000-1007] upAdhyAya nizeSAH (4) sarArvAdi 1008 - 1017 sAdhonikSepAH, svarUpAdi 1018 1021 paJcavidhatve kame ca samAdhAnam 1022 -1024 prayojanaphale, karmakSayAdi, arthakAmAdi (8) (tridaNDAdidRSTAntAH 5) // iti namaskAravyAkhyA || 1025-26 nanyanuyogopatAnA paJcamaM paThitvA sUtrArambhaH pRSTAMka: 292 // atha sAmayikavyAkhyA || 1027-28 sUtrasparza karaNabhayAntasAmAyika sarvavarjyayogapratyAkhyAna yAvajjIvatrividhAnAM nirUpaNamU 1029-1028 kSetrakAlakaraNe, jIvabhAvakaraNe bUte bar3hAbaddha nizIthAnizIthe ( anAdezAH, dvaipAyanAH ) note muNe tapaH saMyamI yojanAya manovAkkAyA: ( 4-4-7 ) adhikArazca 1039 kRtAkRtaM kena keSu kadA nayaH katividhaM kathaM dvArANi 1040-41 dezavicAtizuddha kAralAbhaH 1042-44 sAmna ekAdhikAni (sAmarAmasamyagikAH) nikSepAJca pratyekasya dravye zarkarAlAyogacitayaH bhAve duHkhAkaraNaM mAdhyasthyaM jJAnAdi tatprota 1045 sAmAyikaikArthikAni 1046-48 karttA''tmA, karma sAmAyika karaNamAtmA 1049 sarvani (7) 1050-51 krodhodayo vajyaMH, samyaktyAdi zasto yogaH 1052-53 pratyAkhyAnanizeSAH (6) 1054-55 pANDavArtha: jIvanikSepa: pomedhAH " 292 295 266 300 301 309 310 311 311 315 .316. 316 320 321 322 324 324 325 326 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadAvazyakasUtrapUrvavibhAgaH // arham // zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracita zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUripraNItavRttisamavetaM zrIAvazyakasUtram. zrIgaNadharendro vijayatetarAm. praNipatya jinavarendra, vIra zzrutadevatAM gurUMna sAdhUn / Avazyakasya vikRti, gurUpadezAdahaM vakSye // 1 // anenAbhISTadevatAstavaH (mamiyuktairijyate isyabhISTaH ) jinAH avadhijinAdayasteSu varAH kevalinazeSAmindraH. 1 bhanenAmimatadevatAstavaH (bhabhimabhyate vinavighAtakatvenetyabhimatA zAsanadevatAdiH)3 zrutAdhiSThAtrI devatA zrutadevatA, zrutarUpA devatA zrutadevatetivigrahe tu nAbhimatadevatAsvaM kintu adhika tadevatAravaM syAt , aslA jJAnAvaraNIyakSayopazamasAdhakatvena praNipAto nAnucitaH, "suyadevaye" tyAdivacanAt / anenAviratatve'pi zrutadevatAyAH stavamIyatA zApitA, mithyAtvApAdanaM tu siddhAntAcaraNobhayottIrNameva 4 anemAdhikRtadevatAstavaH (zAsapraNetRtvenAdhikriyate ityadhikRtA). 5sAdhuravAvyabhicArApANyAyavAcanAcAryagaNAvacchedakAdayaH. yadyapiyA tathA'nyaiH, kRtA'sya vitistathApi saMkSepAt |tlucisttvaanugrhhetoH kriyate prayAso'yam // 2 // ihAvazyakaprArambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdirahitatvAt, kaNTakazAkhAmardanavat ityevamAdhAzaGkApanodAya prayojanAdi pUrva maiMdaryata iti, uktaM caM-"prekSAvatAM pravRttyartha, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdau, vAdhyamiSTArthasiddhaye ||1||"ityaadi / ataH prayojanamabhidheyaM saMbandho maGgalaM ca yathAvasaraM pradaryata iti / tatra prayojanaM tAvat pairAparabhedabhinnaM dvidhA, punarekaikaM kartRzrotrapekSayA dvidhaive, taMtra dravyAstikanayAlocanAyAmArgamasya nityatvAt karturabhAva eva, "ityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhaviSyati, na kadAcinna bhavati" itivacanAt / paryAyAstikanayAlocanAyAM cAnityatvAtsatsadbhAva iti / tattvAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasya arthApekSayA nityatvAt sUtraracanApekSayA vivRttaM vistarato'bhiyuktairebhiriti dhvanitaM, caturazItisahasrapramitaM ca taditi praghoSaH 2 anenAsyAH samUlatAmAha.3saMkSeparupijIvopakArAya tanimittamAzrityeti vA. cikIrSitAyAmAvazyakavivRttI. 5 sUtrArthobhayarUpasyAvazyakasya. 6 abhidheyasaMbandhau maGgalaMca. 7 kAkadamtaparIkSASarappAdivAkyadRSTAntayorupalasakamidam. 8 pUrvAcAryaiH prarUpitaM, mayeti zeSaH, 9 carcitaviSayasAmmatyAya. 10 avighnena pAragamanAdirUpeSTArthasiddhiH / siddhArtha siddhasaMbandha zrotuM zrotA pravartate ityAdivAkyagrahaH. 12 uktaniyamAt. 13 paraM prakRSTam aparaM tatsAdhanabhUtaM phalam 14 upadezasyobhayAzritatvAt. 15 iTAvadhAraNArthaH, ubhayorubhayaphalAspadatA sena 16 kartRprayojanavicAre "nasthi naehi bihUNaM suttaM bhayo va jiNamae kiMcI"ti vacanAmayavicAraNAmAha-tatretyAdinA. 10 artharUpasya (jIvAdevAMgyasya ) 18 sarvakSetrApekSayA (videheSu tu sarvadAbhAvaH sUtrasya ) zrutavatAmavinAzAtparyAyANAM draSyAbhedAt. 19 ityabhiprAyavasamyAdizAmavAkyAt , tAtparya sutrikAlAvasthAyitve. 20 utpattibhAvayatvAt. 21 kartRsadbhAvaH 22 nayayorekadezagrAhitvAtsyAdvAdazrutarUpapramANavicAraNAdarzanAya. 23 gaNamRdvihitA sUtraracanAmapekSya. cAnityatvAt kathaJcit kartRsiddhiriti / tatra sUtrakartuH paramapavargaprAptiH aparaM sattvAnugrahaH, tadarthapratipAdayituH kiM prayojanamiti cet , na kiJcit , kRtakRtyatvAt , prayojanamantareNArthapratipAdanaprayAso'yuktaH iticet , na, tasya tIrthakaranAmagotravipAkitvAt , vakSyati ceM-"taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesaNAdIhi" ityAdinA / zrotaNAM svaparaM tadarthAdhigamaH, paraM muktireveti / katham ? jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayaM cAvazyakamitikRtvA, nAvazyakazravaNamantareNa viziSTajJAnakriyAvAptirupajAyate, kutaH, tatkAraNatvAttadaivApteH, tadavIptau ca pAramparyeNa muktisiddheH, ityataH prayojanavAnAvazyakaprArambhaprayAsa iti / tadabhidheyaM tu saamaayikaadi| saMvandhazca upAyopeyabhAvalakSaNaH tarkAnusAriNaH prati, katham !, upeyaM sAmAyikAdiparijJAna, muktipadaM vA, upAyastu Avazyakameva vacanarUpApannamiti, yasmAttataH sAmAyikAMdyarthanizcayo bhavati, sati ca tasmin samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tasmAcca muktipadaprAptiriti / athavA upoddhAtaniyuktau "use nihese ya" ityAdinA granthena saprapaJcena svayameva vkssyti| kazcidAha--adhigatazAstrArthAnAM svayameva prayoja vayaHzaktizI iti tRn , yAjakAdibhirityasyAkRtigaNavAdvA tRjapi.2 prayojanaM para mukti, sA prAptake valasvAt 'mokSe madhece ti vacanAmorezyA, avazyambhAvinI ca seti kRtakRtyA. 3 prayAsasya tIrthakRto vA. (gAthA 185)5 granthena. 6 alpavaktavyatvAt sUcIkTAhanyAyenAdAvapara. sUtrArthIbhayAgamavAcyAvabodhaH. 8 paramapadAnukUlA 9 AvazyakazravaNaM 10-11viziSTajJAnakriyAvAptiH 12 Avazyakasya. 13 jJAnAcApAdakakriyAdi 4 aparaprayojamaM. 15 paraprayojanaM 16 evakAraspeSTAvadhAraNArthatvAt aparaprayojanasya nAnyacchAstramuttarAdhyayanAdi parasyApyasAmAyikAdimato'bhAvAt muktena nyaH ko'pi upAyaH" racitaM. 18 AvazyakAt 19 caturvizatistavAdInAM. 20 zraddhAnusAriNaH prati.21 dharmottarAnusArI vyapohavAdI bauddhaH. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 2 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH " nAdiparijJAnAt zAstrAdau prayojanAdyupanyAsavaiyarthyamiti, tanna, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetutvAt tadupanyAsopapatteH / prekSAvatAM hi pravRttirnizcayapUrvikA, prayojanAdau ukte'pi ca anadhigatazAstrArthasya tannizcayAnupapatteH, saMzayataH pravRttyabhAvAttadupanyAso'narthakaH iti cet, na saMzayavizeSasya pravRttihetutvadarzanAt, kRSIvalAdivat ityalaM prasaGgena / sAmprataM maGgalamucyate yasmAt zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti iti, uktaM ca-- " zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kaoNpi yAnti vinAyakAH // 1 // " iti / AvazyakAnuyogazca apavargaprAptibIjabhUtatvAt zreyobhUta eva, tasmAttadArambhe vighnavinAyakAdyupazAntaye tat pradarzyata iti / tacca maGgalaM zAkhAdI madhye avarsane ceSyata iti / sarvamevedaM zAstraM maGgalamityetAvadevAstu maGgalatrayAbhyupagamastvayuktaH, prayojanAbhAvAt iti cet na, prayojanAbhAvasyAsiddhatvAt / tathAca kathaM nu nAma vineyA vivakSitazAstrArthasyAvighnena pAraM gaccheyuH ?, ato'rthamAdimaGga lopanyAsaH, tathA seM eva kathaM nu nAma teSAM sthiraH syAd ? ityato'rthe madhyamaGgalesya, sa eva ca kathaM nu nAma ziSyapraziSyAdivaMzasya avicchiyA upakArakaH syAd ? ityato'rtha caramamaGgalasya ityato hetorasiddhatA iti / tatra "AbhiNibohiyaNANaM, suyaNANaM " 1 zAstrArambhe 2 prayojanAderupanyAsasya yuktiyuktatvAt. 3 kevalazAstrasya mUkatvAt zAstrArthasyeti 4 prayojanAdeH 5 aniSTAnanubandhISTasiddhisaMzayasya 6 niryutikRtA sAkSAduktatvAt. 7 pRthagavatAraNA. 8 mahAnto vighnAH ( pUrvapadalopAtU vinAyakAH ) 9 niryuktirUpaH 10 kalpasthAt. 13 AvazyakAnuyogaHrambhe. 12 vizezAnAmAdinA madhyAnAM. 13-14 zAstrasyetyadhyAhAryam. 15 saponirjarArthasvAt 16 nirvighnasamAptisthairyAdhyavacchinimitta keti. 17 mahalaprayojanasya zAstreNa sAdhanAtprayojanAntarAbhAvAdityarthaH 18 "vibhaktithamantatasAdyAbhAH" iti tasantamavyayaM, tathA caitadarthamiti 19 zAstrArthaH 20 vineyAnAm. 21 upanyAsa iti + zAstrasyAdau 14 ityataH 8-4 va" tyAdinA''dimaGgalaimAha / tathA "vaMdaNa citi kitikammaM" ityAdinA madhyamaGgalaM, vandanasya vinayarUpatvAt, tasya cAbhyantaratapobhedatvAt, tapobhedasya ca maGgalatvAt / tathA "paJcakakhANaM" ityAdinA cAvasAnamaGgalaM, pratyAkhyAnasyAtapo bhedatvAdeva maGgalatvamiti // tatraitatsyAt, idaM maGgalatrayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA ?, yadi bhinnamataH zAstramamaGgalaM, tadbhedArnyathAnupapatteH, amaGgalasya va sato'nyamaGgalazatenApi maGgalIkartumazakyatvAt tanmaGgalopanyAsavaiyarthya, tadupAdAne'niSTAvA, yathA prAgamaGgalasya sataHzAstrasya maGgalamuktam, evaM maGgalAntaramapyabhidhAtavyam, AdyamaGgalAbhidhAne'pi tadamaGgalatvAt, itthaM punarapyabhidhAtavyamityato'niSTheti / athAbhinnam, evaM sati zAstrasyaiva maGgalatvAt anyamaGgalopAdAnAnarthakyameva, atha maGgalabhUrtasyApyanyanmaGgalamupAdIyata iti, evaM saMti tasyApyanyadupAdeyamityanavasthAnuSaGga eva, taraasthA neSyata iti maGgalAbhAvaprasaGgaH, katham ? yathA maGgalAtmakasyApi sataH zAstrasya anyamaGgalanirapekSasyAmaGgalatA', evaM maGgale syApyanyarmeGgalazUnyasya, ityeto maGgalArbhAva iti / atrocyate-- AdyapakSoktadoSAbhAvastAvadanabhyupagamAdeva, tadabhyupagame'pica maGgalasya lavaNapradIpAdivat svaparAnugrahakAritvAduktadoSAbhAva iti / cairamapakSe'pi na maGgalopAdAnAnarthakyaM, ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalavA1 prayojanAbhAvarUpasya 2 gAthA 1 AdizabdenAthabhAgAva sAnaparyantasya mahaH 3 jaM nerahao ityAdinA jJAnasya spaSTaM nirjarArthatvAnmaGgalatA 4 gAthA vandanakani. dvitIyabhedaH 6 dhammo maMgalamuki ahiMsA saMjamo tavo iti vacanAt 7 bAhyeti 8 maGgalabhedavatvasya 9 na paryavasAnam. 10 zAstrasya 11 saGgalarU. pasyApyanyanmaGgalavaraNe. 12 mUlakSayakarIti ( anyadvitIyamaGgalakaraNAbhAvAt ) 13 kRtasya. 14 dvitIyeti 15 dvitIyakaraNAbhAvAt 16 zAstre saMpanna:. 17 bhedeti 18 aniSThAlakSaNeti 19 abhedapakSe. * maGgalabhUtasyApi 14 evaM 14-5 nuvAdAt etaduktaM bhavati-kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM gRhaNIyAt ?, ato maGgalamidaM zAstramitika thyate / Aha - yadyapi maGgalamidaM zAstramityevaM na gRhNAti vineyastathApi tat svato maiGgalarUpatvAt svakAryaprasAdhanAyAmeveti kathaM nAnarthakyaM ?, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha maGgalamapi maGgalabuddhyA parigRhyamANaM maGgalaM bhavati, sAdhuvat, tathAhi - sAdhurmaGgalabhUto'pi sanmaGgalabuddhIva gRhyamANaH prazastaMcetovRtterbhavyasya tatkIryaprasAdhako bhavati, yadA tu na tathA gRhyate tadA kAluSyopahatacetasaH sattvasya na bhavatIti, evaM zAstramapIti bhAvArthaH / Aha-yadyevaMmamaGgalamapi maGgalabuddheH prANino maGgalakAryakRtprApnotIti, aniSTaM caitaditi, na, tasyai svarUpeNaivAmaGgalatvAt, ma~Ggalasya va buddhisApe kSasya svaryAbhinivarttakatvAditi, tathAhi--yadi kazcitkAJcanameva kAJcanatayA'bhigRhya pravarttate tatastaphailamAsAdayati, na punarakAJcanaM satkAJcanabuddhayoM, nApyetaddhyeti / maGgalatrayApAntarAladvayamittha meM maGgalamApadyata iti cet, na, azeSazAstrasyaiva tattvato maGgalatvAt, tasyaiva ca saMpUrNasyaiva tridhA vibhaktatvAt modakavadapAntarAladvayAbhAva iti, yathA 1 siddhasya kathanam 2 iSTanamaskArAdimaGgalavidhAnadvArA'nUdyate. 3 zAstram 4 anyanamaskArAdimaGgalanirapekSatvena. 5 nirvighnapAragamanAdi. 6 maGgalarUpasyApi maGgalakaraNe. 7 maGgalakAryakRt. 8 'noAgamabho bhAvo suvisuddho khAiyAio ti ( vi0 49 gAthA ) vacanAtkSAyikAdibhAvavato yatermaGgalatA. 9. lokottara tatvaprAptimatAjJApanAya 10 Asanna siddhitAjJApanAya 11 pradhAnamaGgalatAsaMpAdaneti 12 makulabuddhyA 13 maGgalakAryakRt 14 maGgalabuddhyA gRhyamANaM maGgalabhUtamapi maGgalakAryakRt. 15 maGgalabuddhermaGgalakAryakRtye 16 amaGgalasya. 17 svarUpeNa maGgalasyApi tathAtvApattarAha maGgaleti 18 vo vizeSArthaH 19 maGgalasyeti 20 vighnavidhvaMsAdi. 21 suvarNakArya dAridryanAzAdi. 22 kAJcana kAryakRdbhavatIti zeSaH 23 kAJcanamapi kAJcanakAryakRt bhavatItizeSaH 24 maGgalaM maGgalabuddhyA gRhyamANaM tatkAryakRditiniyame. * tasya ca 1-3-4 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 3 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH hi modakasya tridhAvibhaktasya apAntarAladvayaM nAsti, evaM prakRtazAstrasyApIti bhAvArthaH / maGgalatvaM cAzeSazAstramya nirjarArthatvAt, prayogazca - vivakSitaM zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tapovat / kathaM punarasya nirjarArthateti cet, jJAnarUpatvAt, jJAnasya ca karmanirjaraNahetutvAt uktaM ca- "jaM neraio kammaM, khavei bahuyAhi vAsakoDI hiM / taM nANI tihi guto, khavei UsAsamiteNaM // 1 // " / syAdetat evamapi maGgalatrayaparikalpanA vaiyarthyamiti, na, vihitosaratvAt, tasmAtsthitaM - metat -- zAstrasya Adau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / Aha - maGgalamiti kaH zabdArthaH 1, ucyate, agiragilagivagimagi itidaNDaka dhAtuH, asya "idito numdhAtoH " ( pA0 7-1-58 ) iti numi vihite auNAdikAladhUpratyayAntasyAnubandhalope kRte prathamaikavacanAntasya maGgalamitirUpaM bhavati, te hitamaneneti maGgalaM, maGgayate adhigamyate sAdhyata itiyAvat, athavA maGgetidharmAbhimAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGga upapade "Ato'nupasarge kaH " ( pA0 3-2-3 ) iti kapratyayAntasya anubandhalope kRte "Ato lopa iTi ca Gkiti" ( pA0 6-4-64 Ato lopa iTi ca ) ityanena sUtreNAkAralope ca prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, maGgaM lAtIti maGgalaM dharmmopAdAna heturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM saMsArAdapanayatItyarthaH / 1 anumAnakha. 2 maGgalatrayasya avinasamAtyAdikAryatrayasya pRthakpRthaktayA sAdhakatvAt. 3 siddham 4 sadRzadhAtUnAmekArthe pAThAt 5 prAtyarthatvAt gatya . 6 nidarzanamAtratvAddhAtUnAm. 7 paryAyasya paryAyakathane prayoga etasya. tava nAmAdi caturvidhaM tadyathA - nAmamaGgalaM 1 sthApanAmaGgalaM 2 dravyamaGgalaM 3 bhAvamaGgalaM 4 ceti / tatre "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM (ca ) nAma yAdRcchikaM ca tathA // 1 // " asyoyamarthaH - 'yadU' 'vastuno' jIvAjIvAdeH 'nAma' yathA gopAladArakasyendra iti, 'sthitamanyArthe' iti paramArthataH tridazAdhipe'vasthAnAt, ' tadarthanirapekSam' iti indrArthanirapekSaM, katham ? tatra guNato varttata iti, indanAdindraH 'idi paramaizvarye' iti tasya paramaizvaryayuktatvAt, gopAladAra ke tu tadarthazUnyamiti, tathA paryAyaiH -- zakrapurandarAdibhiH nAbhidhIyata iti, iha nAmanAmavatorabhedopacarAgopAlasveva gRhyate, evaMbhUtaM nAmeti, tathA'nyatrAvarttamAnamapi kizcidU yAdRcchikaM DitthAdivat cazabdAt yAvadravyabhAvi ca prAyasa iti / yattu sUtropadiSTaM "NAmaM AvakahiyaM" tat pratiniyatajanapada saMjJAmAzrityeti, nAma ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tatra yat jIvasya jIvasyobhayasya vA maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgalaM, jIvasya yathA -sindhuviSaye'gnirmaGgalamabhidhIyate, ajIvasya yathA - zrImallATadeze davarakavalanakaM maGgalamabhidhIyate, ubhayasya yathA-danamAleti / "yastu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 2 // " asyAyamarthaH - 'yad' vastu 'tadarthaviyuktaM bhAvendrAdyartharahitaM tasminnabhiprAyastadabhiprAyaH, abhiprAyo buddhiH, taduddhayetyarthaH, karaNirAkRtiH, yacendrAdyAkRti 'lepyAdikarma kriyate' cazabdAttadAkRtizUnyaM cAkSanikSepAdi 'tatsthApaneti' tacce 1 tasvabhedaparyAyairvyAkhye tiniyamAt prAkaravaM maGgalasya hitamAhayAdyabhidhAya bhedadarzanAya 2 caturvidhe maGgale. 3 AryAvRttasya nAmalakSaNapratipAdaka prayasyeti vA 4 AdinA tadubhayasya 5 guNataH 6 tridazAdhipe 7 indrasya 8 indrArtheti 9 mabhidhAnAntare'pi prAgabhidhAnavAcyatvAt. 10 parAvRttibhAvAt. malpakAlamitiparyAyau, cazabdAdyAvadravyabhavi ca, sthApyata iti sthApanA, sthApanA cAsau maGgalaM ceti samAsaH, tatra svastikAdi sthApanAmaGgalamiti / "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // 3 // " asyAyaM bhAvArtha:- 'bhUtasya' atItasya 'bhAvino vA' eSyato 'bhAvasya' paryAyasyai 'kAraNa' nirmittaM 'yad' aiva 'loke' 'tad dravyam' iti dravati gacchati tA~stAnparyAyAn kSarati ceti dravyaM 'tasvajJeH' sarvajJaistIrtha kRdbhiritiyAvat sacetanam anupayukta puruSAkhyam acetanaM jJazarIrodi tathabhUtamanyadvA 'kathitaM' AkhyAtaM pratipAditamityarthaH / tatra dravyaM ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tacca dravyamaGgalaM dvidhA - Agamato noAgamatazca tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya AgamApekSamityarthaH, noAgamatastu tadviparyayamAzritya tatrAgamato maGgalazabdAMdhyeta anupayukto dravyamaGgalam 'anupayogo dravya' mitivacanAt, tathA noAgamatastrividhaM dravyamaGgalaM, tadyathA- izarIradravyamaGgalaM 1 bhavyazarIradravyamaGgalaM 2 jJazarIrabhavyazarIvyatiriktaM 3 dravyamaGgalamiti / tatra jJasya zarIraM jJazarIraM, zIryata iti zarIraM jJazarIrameva dravyamaGgalaM jJazarIradravyamaGgalam, 1 AkRtyantare pUrvAkArocchedAt. 2 nandIzvaradvIpAdisthapratimAdi. 3 sthApyamAnApekSayA, anyatra tu tiSThatIti sthApanA. 4 AdinA nandAvantodi. 5 bhAgamanobhAgamAbhyAM vicArayiSyamANatvAdbhAvArtha iti / 6 vAzabdasya nipAtAnAmanekArthatvena samuccayArthatvAdbhUtabhaviSyatoveti jJeyaM ( cakArAdbhUtabhaviSyatparyAyamiti vizeSAvazyake ) 7 vivakSitasya bhAvatayA 8 " AgamakAraNamAyA deho saho ya to dabbaM" ti30 vizeSAvazyakavacanAdupAdAnAdIni vividhAni kAraNAni. 9 iSTAvadhAraNArthatvA yogyatvasadbhAva iti jJApayati / 10 paryAyasya kramabhAvitvAtpUrva paryAyAn kSarati, bhUtApekSayA kSarati, bhaviSyadapekSayA gacchatItyapi 11 dvAdazAGgArthaprarUpaNAkAritvAtteSAm 12 AdinA bhavyazarIragrahaH 13 jJabhavyazarIravyatiriktamapradhAnaM kAraNAdi ca. 14 yuktidarzanapurassaraM darzitaM dravyasvasvarUpametaditi 15 paThitA. * upalakSaNAdanupayuktAnuSThAnAdi vyatiriktamaGgalatvAttasya + pekSayetyarthaH 1-4 jJAtA 2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH athavA jJazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAsaH / etaduktaM bhavati-maGgalapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhaziloditalagatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato jJazarIradravyamaGgalamiti, maGgalajJAnazUnyatvArca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH / tathA bhanyo yogyaH, maGgalapadArtha jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIraM, bhavyazarIrameva dravyamaGgalam , athavA bhavyazarIraM ca tadravyamaGgalaM cetisamAsa iti / ayaM bhAvArtha:-bhAvinI vRttimaGgIkRtya maGgalopayogozAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tat bAlAdizarIraM bhavyazarIradravyamaGgamiti,nozabdaH pUrvavat / jJazarIrabhavyazarIravyatirikaMca dravyamAla saMyamataponiyamakriyAnuSThAtA anupayuktaH, Agamato'nupayuktadravyamaGgalavat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vIM atItasaMyamAdikriyApariNAma, tacca ubhayAtiriktaM dravyamaGgalaM, jJazarIradravyamaGgalavat, tathA yadU bhAvisaMyamAdikriyApariNAmayogyaM tadapi ubhayavyatirikta, bhavyazarIradravyamaGgalavat, tathA yadepi svabhAvataH zubhavarNagandhAdiguNaM suvarNamAlyAdi, tadapi hi bhAvamaGgalapariNAmakAraNatvAdU dravyamaGgalam , atrApi nozabda: saveniSedha eva draSTavyaH, ityuktaM dravyamaGgalam / "bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi ve samAkhyAtaH sarvajJa rindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // 4 // " asthAyamarthaH-bhavanaM bhAvaH, sa hi vaktumiSTakriyAnubhavalakSaNaH sarvajJaiH mAlabhAveti. 2 yatra vidhAyAnazanaM jagmuH zobhanAM gatiM vAcaMyamAH seti, ( anu. ) AdinA tIrthakaranirvANabhUmyAdi, 3 AdinA madhukumbhAdi. 4 nobhAgamatopapAdanAya. 5 bhAvamaGgalakAraNatAjJApanAya. 6 AdinA yuvAdi. 7 sarvaniSedha eva. 8 ubhayasamuccayAyApi. 9 AdinA taponiyamAdi. 1. zarIramAtmanagyaM vA. 1 zamagyazarIreti ubhayaM 13 nimittakAraNasyApi damyatvArtha. 13 badityantaH. * mAnuSayuktaH 1-2-3-1 + cAtI 13 samAkhyAtaH, indanAdikriyAnubhavanayuktendrAdivaditi / tatra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalam , athavA bhAvazcAsau maGgalaM ceti samAsaH, tacca dvidhA-Agamato noAgamataca, tatrAgamato maGgalapairijJAnopayukto bhAvamaGgalaM, kathamiha bhAvamaGgalopayogamAtrAt tanmayatA'vagamyata iti, nahyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAda iti cet, na, abhiprAyAparijJAnAta , saMvita jJAnam avagamo bhAva ityanarthAntara, tatra 'arthAbhidhAnapratyayAH talyaH nAmadheyAH' iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnam, agniritica yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabheta, atanmayatvAt , pradIpahastAndhavat pururSAMntaravadvA, nacAnAkAraM tajjJAnaM, padArthAntaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt , bandhAdyabhAvazca, jJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmAnyatvAdU, AkAzavat, na cAnalaH sarve eva dahanAdyarthakriyAprasAdhako, bhasmacchannaudinA vyabhicArAt, ityalaM prasaGgena, prakRtamucyate-noAgamato bhAvamaGgalam Agamavarja jJAnacatuSTayAmeti, sarvaniSedhavacanatvAnnozabdasya, athavA samyagdarzana jJAnacAritropayogapariNAmo yaH sa nAgama eca kevalaH na cAnAgamaH, ityato'pi mizravacanatvAnozabdasya noAgamata ityAkhyAyate, athavA arhannamaskArAdyapayogaH maGgakAdhikAre bhAvAdhikAre bhAvalakSaNasiddhau vA. 2 arthAbhidhAnapratyayetinyAyAdagnijJAnasyAgnirUpatvaM, tadavyatiriktasya jJAturapi, tathA sati bhanilakSaNasvamiti jJAyate. 3 jJAnAtmanorvyatiriktatve. 5 jJAnAtmano dAt. 5 pradIpavajjJAnam , andhavajJAnAtiriktaH puruSaH, pradIpahastatvaM ca nikaTasvAya. 6 samavAyApekSayA dRSTAntAntaraM antarApekSayA vA. 7 viSayavaizizvazUnyaM, tathAca zeyasya bhinnatvaM jJAmAt. 8 prasaGgo'miSTApasiH 9 cakAro mopala bhetesyanena saha samuzyArthaH, jJAnAtmano de dUSaNAntarametaditi 10 syAdityadhyAhAryam. 11 candrakAntamaNivyavahitAdergrahaH, bhamacchannAdivadupayogarUpo'pi na dAhakAdiguNa iti tatvam / 12 nozabdasya paryudAsapratiSedhArthatvAdAgamavayaM jJAnacatuSTayamiti. * jJAnopayukto. khalvAgamaikadezatvAt noAgamato bhAvamaGgalamiti // nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalobhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyavAdU daivyatvaM ca samAnaM vartate; tatazca ka eSAM vizeSa iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate, tathA kartuzca sabUtendrAbhiprAyo bhavati, tathA draSTuzca tadAkAradarzanAdindrapratyayaH, tathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotuM pravartante, phalaM ca prAmuvanti keciddevatAnugrahAt, na tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAtsthApanAyAstAvaditthaM bheda iti / yathA ca dravyandro bhAvendrasya kAraNatAM pratipadyate, tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAMzca, na tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSaH / bhAvamaGgalamevaikaM yukta, svakAryaprasAdhakatvAt , na nAmAdayaH, taskAryAprasAdhakatvAt, pApayadU iti cet, na, nAmAdInAmapi bhAvavizeSatvAt , yasmAdaviziSTamindrAdi vastu uccaritamAtrameva nAmAdibhedacatuSTayaM nozabdasya sarvadezaniSedhaikadezavAcakatvAt , krameNa noAgamato maGgalapadArthatrayaM jJAnacatuSTayAdirUpam. 2 dravyeSu dadhidUrvAdiSu abhyAdiSu mA. lAbhidhAnaM.. "abhihANaM dagvattaM tayasthasunattaNaM ca tullAI" itivizeSAvazyake pRthaka proktaM, bhatra tu tadarthazUnyaravaM gyatve hetutayoktam, 'yastuno'midhAna' miti 'yatu tadarthaviyukta' miti vacanAnAmasthApanayorapi draSyatvaM, kAraNatA sarvatreti vA dravyatA, pUrva nikSepacatuSkasya prakrAmtasvAnAmagyabhedaviSayAzA, vivakSitesthAdestu dravyatve hetutA. 5 bhAve saMbhavAmAna Aha-davyatvamiti,vivakSitabhAvazUnyatvaM hi tat,naca tanAva iti| 5 spaSTaM lakSyamAnasvAdAdau sthApanAbheda nirUpaNam. sadbhAvasthApanApekSayA. bhavitatheti. 8 buddhiH 9 sahasrAkSavajradharasvAdi..pratItiH "ArAdhanAtatparatAvarzanAya. 2 sukhadhanAdi phalaM. 13 tatpAkSiketi. 15 sthUlabuddhelokasya satra tathAdhyavasAyAcabhAvAt. 15 nobhAgamato bhAvendrasya.15 kabdhijJAnavatAM. 17 bhavyazarIradraSyaM, 17rIravaNya. 19 arthakriyAkAri vasvityabhipretyAha. 20 nirvighnazAstrArthapAragamanAdi. 21 nAmamaGgalAdInAM. 22 dharmarUpatvAt. 25 bhavyutpAditaM. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH pratipadyate, bhedAzca paryAyAeveti,athavA nAmasthApanAdravyANi bhAvamaGgalasyaivAGgAni, tatpariNAmakAraNatvAt , tathA ca maGgalodyabhidhAnaM siddhArdAbhidhAnaM copazrutya arhaspatimAsthApanAM ca dRSTvA bhUtayatibhAvaM bhavyayatirzarIraM copalabhya prAyaH samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo jAyate, ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra noAgamato'rhanamaskarAdi bhAvamaGgalamukta, athavA noAgamato bhAyamaGgalaM nandI, tatra nandanaM nandI, nandantyanayeti vA bhavyaprANine iti nandI, asAvapi ca maGga lavannAmAdicaturbhedabhinnA avagantavyeti, tatra nAmasthApane pUrvavat , dravyanandI dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktA ca dravyanandI dvAdazaprakArastUryasaMghAtaH 'bhaMbhA mukuMda maddala kaDaMba yalari huDuka kaMsAlA / kAhalitalimA vaMso, saMkho paNavo ya baarsmo||1||' tathA bhAvanandyapi dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamataH paJcaprakAraM jJAnaM, tazcedam-- AbhiNiyohiyanANaM muyanANaM gheva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 1 // jAnIte. 2 nikSepacatuSkasya bhinnabhinnAdhikaraNatAmAzrityAi.3 avayavAH 4 bhAvamaGgalanidAnavAt. 5 AdinA jJAmanirjarAdigrahaH. vizeSanAmnAM kAraNatAyai, mAdinA jinendrAdiH. . samyagdarzanAdeH pravalakAraNatvAt , zayyambhavAdivat . 8 'imeNaM sarIrasamussaeNaM jiNaviveNaM bhAveNaM bhAvassaesi payaM sebhakAle sikkhissai na tAva sikkhati' iti anuyogadvAravacanAt . 9 jJAtvA pA vA 10 kliSTasyAbhAvAt. 11 zAnacAritropayogaprahaH 12 'kayapaMcanamukkArasma dinti sAmAiyAiyaM vihiNA' itivacanAtsUtrApekSaM, 13 anuyogApekSaM, nanyanuyogasyaikadezasvAdU . 14 kartRtAmApamAH. 15 'dabve tUrasamudabho' hati vacanAta, kriyAviziSTa ityadhyAhAryamanyathA nAmanandIsvApatteH. *tilimA 1-4. tadupayuktaH 1-3-. vyAkhyA-arthAbhimukho niyeto bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinibodhikaM, vinayAdipAThAt abhinibodhazabdasya "vinayAdibhyaSTham" (pA0 5.4-34 ) ityanena svArtha eva Thakpratyayo, yathA vinaya eva vainayikamiti nibodhe vA bhavaM tena vA nirvataM tanmayaM tatprayojanaM vAathavA abhinibudhyate tad ityAbhinibodhika, avagrahAdirUpaM matijJAnameva, tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedocArAdityarthaH, abhinibudhyate vA'nene tyAbhinibodhika, tadAvaraNakarmakSayopazama iti bhAvArthaH, abhinibudhyate asmAditi vA''bhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSayopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA'bhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAd abhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, tajjJAnaM ceti smaasH|tthaa zrayata iti zrutaM zabda eva,bhAvazrutakAraNatvAditi bhAvArthaH, athavA zrUya te'neneti zrutaM, tadAvaraNAkSayopazama ityarthaH, zrUyate'smAditi vA zrutaM, tadAvaraNakSayopazama eva, zrUyate'smimiti vA kSayopazama iti zrutaM, zRNotIti vA''tmaiva tadupayogAnanyatvAt , zrutaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH,cazabdastvanayorenU tulyakakSatobhAvanArthaH, svAmyAdisAmyAt, katham , ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya "jastha mainANaM tattha suyaNANa" padArthanAntarIyakaH, 2 niyataviSayaM, natu dvicandrAdivat. 3 prakAzyaprakAzakobhayarUpatvAdityarthaH, prAk prakAzakam . 4 ekatvAt kartRkammaikyAt. 5 'bhAvAkoH' ityabhinibodhazabdaniSpattau prAgvadAbhinibodhikazabdaniSpattiH, kartari tu lihAditvAdac, 6 bahulavacanAt karmAviSvapi ko napuMsake, prAbhRtako dravyamiti bhavyamAdetivacanAtyAbhRtAdvA niSpattirevamanyatrApyUzam . . jJAnadvayAnantaraM castha pAThAt. 8 tulyapakSatodvodhanAya. * kRdantavyutpattaye, upasargAvatra vizeSako dhAtoH / prakAzakamatau ' bhinnatvAzaGkApanodAya karma. 1-4. miti vacanAt, tathA yAvAnmatijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya, pravAhApekSayA atItAnAgatavartamAnaH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA ca SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, uktaM ca bhASyakAreNa "dovAre vijayAisu gayassa tiNNadhue ahava tAI / airegaM NarabhaviaM NANAjIvANa sabaddhaM // 1 // " yathA ca matijJAnaM kSayopazamahetukaM, tathA zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayam, evaM zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnaM parokSam , evaM zrutajJAnamapi iti, evakArastvavadhAraNArthaH, parokSatvamanayorevAvadhArayati, Abhinibodhika zrutajJAne eva parokSa iti bhAvArthaH / tathA avadhIyate'nena ityavadhiH, avadhIyate iti adho'dho vistRtaM paricchidyate, maryAdayA veti, avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAdityarthaH, avadhIyate'smAditi veti avadhiH, taidAvaraNIyakSayopazama eva, avadhIyate'sminniti vetyavadhiH, bhAvA vadhiH, bhAvArthaH pUrvavadeva, avadhAnaM vA'vadhiH, viSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH khalvanantaroktajJAnadvayasAdharmyapradarzanArthaH, sthityAdisAdhAt , katham , yAvAnmatizrutasthitikAlaH pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca, tAvAnevAvadherapi, ataH sthitisAdhAt , ekendriyAdiSu kSayopazamasaddhAvAdvayoH saMjJAsadbhAvAca zrutasattA (vi.102 prabhRtike), samyagjJAnApekSayA. 2 zrImatA jinabhadragaNikSamAzramaNena. dvau bArI vijayAviSu gatasya zrIn vArAn acyute'thavA tAni (SaTpaSTisAgaropamANi) atirikta narabhavika (apratipatitakajIvApekSayA) mAnAjIvAnAM sarvAda (vi.435). 4 oghAdezAtsUtrAdezAdvA. 5 AdinA kSetrakAlabhAvagrahA. 6 dravyendriyamanoniSpAyasvAt. . darzanarUpabodhavyavacchedAya. 8 rUpi. gyAsmikayA. 9kSayopazamasyAbhAvarUpatvenedam. bhAramasvarUpaM jJAnamityuktamidam. " sadAvaraNa. 1-4. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH yathA matizrute viparyayajJAne bhavataH, evamidamapi mithyAdRSTevibhaGgajJAnaM bhavatIti viparyayasAdhAt , ya eva ca matizrutayoH svAmI sa eva cAvadherapi bhavatIti svAmisAdharmyAt , vibhaGgajJAninaH tridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapajjJAnatrayaM saMbhavatIti lAbhasAdhAcca / tathA manaHparyavajJAnaM, ayaM bhAvArthaH-pariH sarvato bhAve, avanaM avaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH paryavanaM vA paryava iti, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaHparyavajJAnaM, athavA manasaH paryAyA manaHparyAyAH, paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanarthAntaraM, teSu jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntarvatisaM. jJimanogatadravyAlambanameveti, tathAzabdo'vadhijJAnasArUpyapradarzanArthaH, katham ?, channasthasvAmisAdharmyAt , tathA pudgalAtrAlambanatvasAmyAt , tathA kSApopazamikabhAvasAmyAt , tathA pratyakSatvasAmyAcceti / kevalamasahAyaM matyAdijJAnanirapekSaM, zuddhaM vA kevalaM, tadAvaraNakarmamalakalaGkAGkarahitaM, sakalaM vA kevalaM, tatprathamatayaiva azeSatadAvaraNAbhAvataH saMpUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM, ananyasadRzamitihadayaM, jJeyAnantatvAde anantaM vA kevalaM, yathAvasthitAzeSabhUtabhavanAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA, kevalaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastuktasamuccayArthaH, kevalajJAnaM ca paJcamakamiti, athavA'nanta viSayasaptamI. 2 sambandhe SaSThI. 3 binA darzanaM jJAnenAnena vizeSopayoga iti, vizuddhatarANi vA manodvyANi jAnAtyaneneti jJApanAya vA. 4 arUpidravyAlambanamyavachedAya mAtreti. 5"jIvo akkho asthamvAvaNabhoyaNaguNaNio jeNaM / taM pai vaha nANaM,jaM paJcakkhaM tayaM tivihaM" (vi089) iti. 6 apekSA'tra sahAvasthAnarUpA. 7 matyAdInAM svAvaraNopetatvAt , aGko lakSma. 8 utpattisamaya eva.9na tAratamyavat myUnaM vA kadApi. 10 anyasya kasyApi rUpyarUpisUkSmadUretarAdipadArthAprAhakatvAt. " AdhArApekSayA saMkhyeyatve'pi. * .yasaMbhavato pari.. rAbhihitajJAnasArUpyapradarzaka eva, apramattabhAvayatisvAmisAdhAt viparyayAbhAvayuktatvAJceti gaathaasmaasaarthH|| Aha-matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti, + ucyate, utpannAvinaSTArthagrAhaka sAmpratakAlaviSayaM matijJAnaM, zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti, bhedakRto vA vizeSaH, yasmAdavagrahAdyaSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM, tathA'GgAnaGgAdibhedabhinnaM ca zrutamiti, athavA''raMmaprakAzakaM matijJAnaM, svaparaprakAzakaM ca zrutamityalaM prasaGgena, gamanikAmAtramevaitaditi / atrAha-eSAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanaM iti, ucyate, parokSatvAdisAdharmyAnmatizrutasadbhAve ca zeSajJAnasaMbhavAt AdAveva matizrutopanyAsaH, matijJAnasya pUrva kimiti cet, ucyate, matipUrvakatvAt zrutasyeti, matipUrvakatvaM cAsya "zrutaM matipUrvam" ( 0yanekadvAdazabhedam zrItattvArthe a0 1 sU0 20) iti vacanAt, tatra pAyo matizrutapUrvakatvAtpratyakSatvasAdhAcca jJAnatrayopanyAsa iti, tApi kAlaviparyayAdisAmyAnmatizrutopanyAsAnantaramevAvadherupanyAsa iti, tadanantaraM ca chAnasthikAdisAdhAnmanaHparyAyajJAnasya, tadanantaraM bhAvamunisvAmyAdisAdhAtsarvottamatvAca kevalasyeti gaathaarthH||1|| sAmprataM 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAdU jJAnapaJcakAdAvuddiSTasya AbhinibodhikajJAnasya svarUpamabhidhIyate-tazcAbhi na zeyajJAnAnAmityarthaH 2 matyAdInAmapi tena svarUpanirUpaNAt . 3 saMkSepavivaraNarUparavAt . 4 bhAvazrutasya. 5 mithyATevijJAnAvAptau na prAra matizrute sta iti prAya iti / 6 jJAnatrayopanyAse. 7 lAbhAdiprahaH. 8 pudgalAvalambanasvAdiH 9 viparyayAbhAvasvAdiH. bhatrocyate / nibodhikajJAnaM dvidhA, zrutanizritamazrutanizritaM ca, yatpUrvameva kRtazrutopakAraM idAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tadU avagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti / yatpunaH pUrvaM tadaMparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAt autpattikyAdilakSaNaM upajAyate tadazrutanizritamiti / Aha-"tivaggasuttatthagahiyapeyAlA' iti vacanAt tatrApi kizcit zrutopakArAdeva jAyate, tatkathamazrutanizritamiti, ucyate,. avagrahAdInAM zrutanizritAbhidhAnAd autpattikyAdicatuSTaye'pica avagrahAdisadbhAvAt yathAyogamazrutanizritatvamavaseyaM, na tu sarvameveti, ayamatra bhAvArthaH-zruta kRtopakAranirapekSaM yadautpattikyAdi tadazrutanizritaM, prAtibhamitihRdayaM, vainayikI vihAyetyarthaH, buddhisAmyAcca tasyA api niryuktau upanyAso'viruddha ityalaM prasaGgena / tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAha uggaha IhA'vAo ya dhAraNA eva huMti cattAri / AbhiNiyohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM // 2 // vyAkhyA-tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM avagrahaH, tadarthavizeSAlocanaM IhA, tathA prakrAntArthavizeSanizcayo'vAyaH, cazabdaH pRthak pRthak avagrahAdisvarUpasvAtantryapradarzanArthaH, avagrahAdInAM IhAdayaH autpattikyAdiviSayakavastusambandhiparikarma na zrutakRtamiti / 2 parikarma vinA. 3 "prajJA navanavollekhazAlinI pratibhA matA" saiva prAtibhaM, nasvatra zrutakevalAtirikaM sAmarthyayogajanyaM prAtibham. 4 sakRcchratanizritasvAt tyAgaH, bAhulyApekSayA tadananusaraNaM svazrutanizritavaM, yadvA pUrvamazikSitazAkhArthasthAzrutanizritatvaM vainayikI vanyatheti hAnaM, vimarzaprAdhAnyAca buddhicatuSTayAntarbhAvaH / zrutakRto. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH paryAyA na bhavantItyuktaM bhavati, avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNA, evakAraH kramapradarzanArthaH, 'evaM' anenaiva krameNa bhavanti, catvAri, AbhinibodhikajJAnasya bhidyanta iti bhedA vikalpA aMzA ityanAntaraM, ta eva vastUni bhedavastUni, katham !, yato nAnavagRhItamIhyate, na cAnIhitamavagamyate, na cAnavagataM dhAryata iti / athavA kAkA nIyate-evaM bhavanti catvAryAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni ?, 'samAsena' saMkSepeNa aviziSTAvagrahAdibhAvasvarUpApekSayA, na tu vistarata iti, vistarato'STAviMzatibhedabhinnatvAttasyeti gAthArthaH // 2 // idAnImanantaropanyastAnAma vagrahAdInAM svarUpapratipipAdayiSayedamAha asthANaM ogahaNami uggaho taha viyAraNe IhA / vavasAyaMmi avAo dharaNaMmi ya dhAraNaM piti // 3 // vyAkhyA-tatra aryante ityarthAH, aryante gamyante paricchidyanta itiyAvat , te ca rUpAdayaH, teSAM arthAnAM, prathama darzanAnantaraM grahaNaM avagrahaNaM / avagrahaM jhuvata itiyogaH / Aha-vastunaH sAmAnya vizeSAtmakatayA'viziSTatvAt kimiti prathama darzanaM na jJAnamiti, ucyate, tasya prabalAvaraNatvAta, darzanasya cAlpAvaraNa vyaJjanAvagraho'rthAvaprahazca, tatra vyaJjanAvagrahapUrvakatvAdAvagrahasya prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyata iti / tatra vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, tazca upakaraNendriyaM zabdAdipariNatadravyasaMghAto vA, tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAdipariNatadravyANAM ca vyaJjanAnAM avagraho (atyANaM oggahaNaM, umAhaM taha viyAlaNaM IhaM / vavasAyaM ca bhavAyaM, dharaNaM puNa dhAraNaM viti // 3 // )* krama darzanArthaH + dharaNaM punn| prahaNaM bhavanahaM vyaJjanAvagraha iti / ayaM ca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH, aprAptakAritvAt, aprA. ptakAritvaM cAnayoH "puDhe suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuThaM tu" ityatra vakSyAmaH / tathA ca vyaJjanAvagrahacaramasa. mayopAttazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo'rthAvagrahaH, sAmAnyamAtrAnirdezyagrahaNamekasAmayikamiti bhAvArthaH / 'tathA' ityAnantarye 'vicAraNaM' paryAlocanaM arthAnAmityanuvartate, IhanamIhA tAM, bruvata iti saMbandhaH / etaduktaM bhavati- avagrahAduttIrNaH avAyAtpUrva sadbhatArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhatArthavizeSatyAgAbhimakhazca prAyo madharasvAdayaH zana zabdadharmA atra ghaTante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zArGgazabdadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyaH, nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM, taM vyavasAyaM ca, arthAnAmiti varttate, avArya bruvata iti saMsargaH, etaduktaM bhavatizAGka evAyaM zArGga eva vA ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvArtha bruvata iti bhAvArthaH / dhRtirdharaNaM, arthAnAmiti varttate, paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharaNaM punardhAraNAM bruvate, punaHzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, dharaNameva dhAraNAM bruvata iti, anena zAstrapAratanyamAha, irathaM tIrthakaragaNadharA bruvata iti / evaM zabdamadhikRtya zrotrendriyanibandhanA avagrahAdayaH pratipAditAH, zeSendriyanibandhanA api rUpAdigocarAH sthANupuruSa-kuSThotpala-saMbhRtakarilamAMsa-sarpotpalanAlAdau itthameva draSTavyAH, evaM manaso'pi svame zabdAdiviSayA avagrahAdayo'vaseyA iti, anyatra cendriyavyApArAbhAve'bhimanyamAnasyeti / tatazca vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH, 'gAthA 52 cakSurAdInAM kramazo dRSTAntadarzanAt koSTapuTAkhyo gandhadravyavizeSaH 3 svamAt. * aprApyakArivAt 5. vanAvanA tasya nayanamanovarjendriyasaMbhavAt , arthAvagrahastu poDhA, tasya sarvendriyasaMbhavAt / evamIhAdayo'pi pratyeka SaTprakArA eveti / evaM saMkalitAH sarva eva aSTAviMzatirmatibhedA avagantavyA iti / anye tvevaM paThanti-'asthANaM uggahaNami uggahoM' tatra arthAnAmavagrahaNe sati avagraho nAma matibheda ityevaM bruvate, evaM IhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavaditi / athavA prAkRtazailyA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti yathA''cArAGge-"agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAyajaMti" ityatra agninA ca spRSTAH, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, tatazcAyamartha:-agnau ca patitA 'eke' zalabhAdayaH 'saMghAtamApadyante' anyo'nyagAtrasaMkocamAsAdayantItyarthaH,tasmAdU agnisamArambho'nekasattvavyApattihetuH ityato na kAryaH ityAdivicAre dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca vyAkhyAteti / evamatrApi saptamI prathamArthe draSTavyeti gAthArthaH // 3 // idAnImabhihitasvarUpANAmavagrahAdInAM kAlapramANamabhidhitsurAha-- 'uggaha ikaM samayaM IhAvAyA / muhuptamahaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi NAyavA // 4 // vyAkhyA-tatra abhihitalakSaNo'rthAvagraho jaghanyo naizcayikaH, sa khalu eka samayaM bhavatIti saMbandhaH, tatra kAlaH moindriyasyApi prahaNamupalakSaNAt , anyathA na syurmedAH SaTU , indriyatvaM vAbhipretamantra tasyAbhyantaranirvRtyanvitatvAt. 2 jJAyate'nena bhAcArAvyAkhyA zrImatA kAlAtyAktanIti 3 arthAvagraho dvidhA jaghanya utkRSTa bAAdyo naizcayika evetaraH sAMvyavahArika iti jaghanyo naizcayika iti procuH, vyAkhyAnato vizeSapratipattinaM hi saMdehAdalakSaNamiti nyAyAt. 'evetyarthaH, saMka. savaggaho. 'umgahu (ni.3) muhuttamantaM tu (vR.) Jain Education Interational Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH paramanikRSTaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyatibhedodAharaNAdU jaratpazATikApATanadRSTAntAca avaseyaH, tathA sAMvyavahArikArthAvagrahavyaJjanAvagrahI tu pRthak pRthaga antarmuhartamAnaM kAlaM bhavata iti vijnyaatvyo| iMDA cAvAyazca IhAvAyau, prAkRtazailyA bahavacanaM, uktaMca-"duSayaNe vahuvayaNaM chaThThIvihattIeN bhiNNai cutthii| jaha hatthA taha pAyA, Namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " tAvIhAvAyau muhUrtAdha jJAtavyau bhavataH, tatra muhUrtazabdena ghaTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyAdhaM tu muhUrtAdha, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-vyavahArApekSayA etad muhUrtArdhamuktaM, tattvatastu antamuhUrttamavaseyamiti / anye svevaM paThanti 'muhuttamantaM tu' muhUrtAntastu dve pade, ayamarthaH-antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-IhAvAyau muhUrtAntaH, bhinnaM muhUrtta jJAtavyau bhavataH, antarmuhUrtamevetyarthaH / kalanaM kAlaH taM kAlaM, na vidyate saMkhyA iyantaH pakSamAsatvayanasaMvatsarAdaya ityevaMbhUtA yasyAsAvasaMkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhyaM, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH, iyantaH pakSamAsavayanAdaya ityevaM saMkhyApramita ityarthaH, taM saMkhyaM ca, cazabdAt antamuharta ca, dhAraNA abhihitalakSaNA bhavati jJAtavyA, ayamatra bhAvArtha:-avAyottarakAlaM avicyutirUpA- antarmahataM bhavati, evaM smRtirUpA'pi, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlaM asaMkhyeyavoyuSAM palyopamAdijIvinAM cAsaMkhyeyamiti gAthArthaH // 4 // bhASyakArAdivyAkhyAnAt. 2 bahuvacana dvivacane SaSThIvibhaktau bhaNyate caturthI / yathA hastau tathA pAdau namo'stu devAdhidevebhyaH 3 "avAjogRkose" ityAdivacanAvapavartanAsaMbhavAttadrahitAnAmasaMkhyeyAyuSAmitidarzanAya palyopametyAdi. *jIryata. 5-6 + jJAtavyau 1-2-3-45 bahuvayaNeNa duvayaNaM 1-1-1-11 bhaNNae 5-6. itthamavaprahAdInAM svarUpamabhidhAya idAnIM zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAhapuDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuDhaM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhaM viyAgare // 5 // vyAkhyA-Aha-nanu vyaJjanAvagrahanirUpaNAdvAreNa zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA pratipAditaiva. kimartha panarayaM prayAsa iti, ucyate, tatra prakrAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, sAmprataM tu sUtrataH pratipAdyata itya doSaH / tatra 'spRSTaM' ityAliGgitaM, tanau reNuvat , zRNoti gRhNAti upalabhata iti paryAyAH, kam ?-zabdyate'neneti zabdaH taM zabdaprAyogyaM dravyasaMghAtaM, idamatra hRdayam-tasya sUkSmatvAt bhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNAprAyaH paTutaratvAt spRSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhNAti / rUpyata iti rUpaM tadrUpaM punaH, pazyati gRhNAti upala bhata ityeko'rthaH, aspRSTamanAliGgitaM gandhAdivanna saMbaddhamityarthaH, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSuSaH aprAptakAritvAditi bhAvArthaH, punaHzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM, na punarayogyadezAvasthitaM amaralokAdi / gandhyate prAyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM ca, spRzyata iti sparzastaM ca, cazabdau pUraNArthoM, 'baddhaspRSTaM' iti baddhamAzliSTaM naivazarAve toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH, spRSTaM pUrvavat , prAkRtazailyA cetthamupanyAso 'baddhapuDhe' ti, arthatastu spRSTaM ca baddhaM ca spRSTabaddhaM / Aha-yadbaddhaM gandhAdi tat spRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya cakSurmanasorasatyapi vyaJjanAvagrahe'rthAvagrahasaddhAvAdastyeva paTutarateti prAya iti. 2 sparzAbhAve bandhAbhAvasatve'pi spaSTasvArtha metat , prANAdIndriyebhyo nipuNatAkhyAnAya vA. * mAstIdam --2-3-4. bandhAyogAt, tatazca spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthakamiti, ucyate, sarvazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasyAyamadoSa iti| triprakArAzca zrotAro bhavanti kecidU urghATitajJAH, kecit madhyamabuddhayaH, tathA'nye prapazcitajJA iti, tatra prapazcitajJAnAM anugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyaiva, athavA vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH, spRSTaM ca tadvaddhaM ca spRSTabaddhaM, tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM, baddhamiti ca vizeSaNaM / Aha-evamapi spRSTagrahaNamatiricyate, yasmAdyadbaddhaM na tatspRSTaravavyabhicAri, ubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA nIlotpalamiti,na ceha ubhayapadavyabhicAraH, atrocyate, naiSa doSaH, yasmAdekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo, yathA andravyaM pRthivI dravyamiti, bhAvanAab dravyameva, na dravyatvaM vyabhicarati, dravyaM punarab cInabU 'ceti vyabhicAri, atha ca vizeSaNavizeSyabhAva iti / prakRtabhAvArthastvayam-AliGgitAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAd abhAvukatvAt alpadravyarUpatvAt ghANAdInAM cApaTutvAt gRhAti nizcinoti ghrANendriyAdigaNa ityevaM vyAgRNIyAt pratipAdayeditiyAvat / Aha-bhavatoktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati, na punarayogyadezAvasthitamiti, tatra kiyAn punazcakSuSo yogya. viSayaH1, kiyato vA dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdi gRhAtIti, ucyate, zrotraM tAvacchabdaM jaghanyataH khalvakulAsaMkhyeyamAtrAddezAt , utkRSTatastu dvAdazabhyo yojanebhya iti, cakSurindriyamapi rUpaM jaghanyenAGgulasaMkhyeyabhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkRSTatastu yojanazatasahasrAbhyadhikavyavasthitaM iti, ghrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAkulAsaMkhyeyabhAgamAtrA zrotrApekSayA'pi 2 punaHzabdena vizeSite'spRSTarave yA bhaNitistadapekSayA prAk praznaH, samagragAthApekSayA viSayakSetraparimANAnArthazca dvitIya iti *vA. beti. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH dezAdAgataM gandhAdikaM gRhNanti, utkRSTatastunavabhyo yojanebhya iti| AtmAGgulaniSpannaM ceha yojanaM grAhyamiti / Aha-uktapramANaM viSayamulakSaya kasmAccakSurAdIni rUpAdikamartha na gRhantIti, ucyate, sAmarthyAbhAvAt , dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvAJca, manasastu na kSetrato viSayaparimANamasti, pudgalamAtranibandhanAbhAyAt, iha yat pudgalamAtranibandhaniyataM na bhavati, na tasya viSayaparimANamasti, yathA kevalajJAnasya, yasya ca viSayaparimANamasti, tatpudgalamAtranirbandhaniyataM dRSTaM, yathA'vadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM veti gAthAsamAsArthaH / / sAmprataM yaduktamAsIt yathA "nayanamanasoraprAptakAritvaM 'puhaM suNei saI' ityatra vazyAmaH, taducyate, nayanaM yogyadezAvasthitAprAptaviSayaparicchedaka, prAptinibandhanatatkRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , manovat, sparzanendriyaM vipakSa iti / Aha-jalaghRtavanaspatyAlokaneSvanugrahasadbhAvAt sUryAdyAlokaneSu copaghAtasadbhAvAt asiddho hetuH, manaso'pi prAptaviSayaparicchedakatvAtsAdhyavikalo dRSTAntaH, tathA ca loke vaktAro bharanti-"ametra meM gataM manaH" iti, atrocyate, prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAd asyaakssepsyetydossH| kiM ca-yadi hi prAptinibandhanau viSayakRtAvanugrahopaghAtau syAtAM, evaM tarhi agnizUla'jalAdyAlokaneSu dAhabhedakledAdayaH syuriti / kiM ca-prAptaviSayaparicchedakatve sati akSiaJjanamalazalAkAdikamapi gRhIyAt / Aha-nAyanA marIcayo nirgatya tamartha gRhanti, tatazca teSAM taijasatvAta sarvendriyApekSayA. 2 prApyakArIndriyacatuSkApekSayA. 3 kSetreti. viSayeti. 5 viprakRSTa kamizcinirdizyamAne sthale iti. 6 nayanamarIcInAmeva nirgamAt cakSuSazcAnirgamAt. * nibandhana. 1-3-3-4 + nibandhana. 1-2-3-4 jalajhUlA. kledabhedA.. sUkSmatvAcAnalAdisaMparke satyapi dAhAdyabhAva iti, atrocyate, prAk pratijJAtayoranugrahopaghAtayorapyabhAvaprasaGgAd ayuMktametat, tadastitvasya upapattyA grhiitumshkytvaace|vyvhitaarthaanuplbdhyaa tadastitvAvasAya iti cet, na, tatrApi tadupalabdhau kSayopazamAbhAvAt vyavahitArthAnupalabdhisiddheH, AgamamAtramevaitat iti cet, na, yuktirapyasti, AvaraNAbhAve'pi paramANvAdI darzanAbhAvaH, sa ca tadvidhakSayopazamakRtaH, yaccokta-sAdhyavikalo dRSTAnta' iti, tadapyayuktaM, jJeyamanasoH saMparkAbhAvAt, anyathA hi salilakarpUrAdicintanAdanugRhyeta, vahnizastrAdicintanAccopahanyeta, na cAnugRhyate upahanyate 'veti / Aha-manaso'niSTaviSayacintanAtizokAt daurbalyaM ArtadhyA nAduro'bhighAtazca upalabhyate, tatheSTaviSayacintanAtpramodaH, tasmAtprAptakAritA tasyeti, etadapyayuktaM, dravyamanasA aniSTeSTapudgalopacayalakSaNena sakarmakasya jantoraniSTeSTAhAreNevopaghAtAnugrahakaraNAtkathaM prAptiviSayateti / kiM ca-dravyamano vA bahiH nissiret, manaHpariNAmapariNataM jIvAkhyaM bhAvamano vA?, na tAvadbhAvamanaH, tasya zarIramatritvAt , sarvagatatve ca nityatvAt bndhmokssaadybhaavprsH| atha dravyamanaH, tadapyayuktaM, yasmAnnirgatamapi sat akiJcitkaraM tat , ajJatvAt, upalavat / Aha-karaNatvAdravyamanasastenaM pradIpeneva prakAzitamarthamAtmA gRhNAtItyucyate, na, yasmAt zarIrasthenaivAnena jAnIte, na bahirgatena, antaHkaraNatvAt , gaiha yadAtma suvarNAdInAM bhedAdibhAvAt taijasatve'pi Aha-sUkSmatvAceti. 2 zurujalAdiH / prAptinibandhanetyAdihetorasiddhatoddhAvane. . nAyanamarIcInAM. 5 ayuktametaditi saMTaGkaH / zarIramamANatvAt vihAya tama tadavasthAnamityarthaH. . bhAkAzAdivat. 8 yamaniyanocchedaprasaGgaH. 9 dravyamanasA. * ametat 4. + veti. 1 ati0 1-2-3. ati0 4.1 prApti 5-6. viret 5-6. mAstIdam 5-6. no'ntaHkaraNaM sa tena zarIrasthenaiva upalabhate, yathA sparzanena, pradIpastu nAntaHkaraNamAtmanaH, tasmAd dRSTAntadAntikayovaiSamyamityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma iti gaathaarthH||5|| kiM ca prakRtaM ?, spRSTaM zRNoti zabdamityAdi, atra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi gRhNAti ? uta anyAnyeva tadbhAvitAni ? AhosvinmizrANi iti codakAbhiprAyamAzaGkaya, na tAvatkevalAni, teSAM vAsakatvAt , tadyogyadravyAkulatvAcca lokasya, kintu mizrANi tadvAsitAni vA gRhNAti ityamumarthamabhidhitsurAha bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsayaM suNaI / vIseDhI puNa saI, suNei niyamA parAghAe // 6 // vyAkhyA-bhASyata iti bhASA, vA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNayo bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyudAsArtha, iha zreNayaH kSetrapradezapatayo'bhidhIyante, tAzca sarvasyaiva bhASamANasya SaTsu dikSu vidyante, yAsUtsRSTA satI bhASA''dhasamaya eva lokAntamanudhAvatIti, tAito bhASAsamazreNItaH, ito gataH prAptaH sthita ityanAntaram , etaduktaM bhavati-bhASAsamazreNivyavasthita iti / zabdyate'neneti zabdaH-bhASAtvena pariNataH pudgalarAzistaM zabda 'ya' puruSAzvAdisaMbandhinaM zRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, yattadornityasaMbandhAttaM mizraM zRNoti, etaduktaM bhavati-vyutsRSTadravyabhAvitApAntarAlastha zabdadravyamizramiti / vizreNiM punaH ita iti vartate, tatazcAyamartho bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA 'zabda' iti, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAma . bhASAvargaNAdhyeti. Jain Education Interational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH khyApanArtha, zRNoti 'niyamAt' niyamena parAghAte sati yAni zabdadravyANi utsRSTAbhighAtavAsitAni tAnyeva, na punarutsRSTAnIti bhAvArthaH / kutaH ? - teSAmanuzreNigamanAt pratIghAtAbhAvAcca, athavA vizreNisthita eva vizreNirabhidhIyate, pade'pi padAvayavaprayogadarzanAt 'bhImasenaH senaH satyabhAmA bhAmA' itigAthArthaH // 6 // kena punaryogena eSAM vAgdravyANAM grahaNamutsarge vA kathaM vetyetadAzaGkaya gururAha gives ya kAieNaM, nissaraha taha bAieNa joeNaM / egantaraM ca givhara, Nisiraha egaMtaraM veva // 7 // vyAkhyA - tatra kAyena nirvRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH karma kriyetyanarthAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANi gRhNAti cazabdastyevakArArthaH, sa cApyavadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, gRhNAti kAyikenaiva, nisRjatyutsRjati muJcatIti paryAyAH, tathetyAnantaryArthaH, uktirvAk vAcA nirvRto vAcikastena vAcikena yogena / kathaM gRhNAti nisRjatIti vA ? kimanusamartha usa anyathetyAzaGkAsaMbhave sati ziSyAnuprahArthamAha-- ekAntarameva gRhNAti, nissRjati ekAntaraM caiva, ayamatra bhAvArtha:- pratisamayaM gRhNAti muJcati ceti, katham ?, yathA grAmAdanyo grAmo grAmAntaraM, puruSAdvA puruSo'nantaro'pi sanniti, evamekaikasmAtsamayAd ekaika eva ekAntaro'nantara samaya evetyarthaH / ayaM gAthAsamudAyArthaH / atra kazcidAha - nanu kAyikenaiva gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt, nisRjati tu kathaM vAcikena ?, ko " 1 'te lugbA' iti sUtreNa pUrvasyottarasya vA lopAt padAvayavaprayogeNa sampUrNapadopasthitvA tadavabodhaH, evaM ca samastasthala puSArtha na tu vyavastha. vA'yaM vAgyoga iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahozcit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti ?, yadi pUrvo vikalpaH, sa khalba yuktaH, tasyA yogatvAnupapatteH, tathA ca na vAkkevalA jIvavyApAraH, tasyAH pudgalamAtra pariNAmarUpatvAt, rasAdivat, yogazcAtmanaH zarIravato vyApAra iti, na ca tayA bhASayA nisRjyate, kintu saiva nisRjyata ityuktaM, atha dvitIyaH pakSaH, tataH sa kAyavyApAra eveti kRtvA kAyikenaiva nisRjatItyApanaM, aniSTaM caitat iti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAt iha tanuyogavizeSa eva vAgyogo manoyogazceti, kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvaprasaGgAt, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati ye zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcika iti, tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti, kAyavyApAra evAyaM vyavahArArthaM tridhA vibhakta ityato'doSaH / tathA 'ekAntaraM ca gRhNAti, nisRjatyekAntaraM 'caitra' ityatra kecidekaikavyavahitaM ekAntaramiti manyante, teSAM ca vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, sUtravirodhazca yata uktaM - " aNusamayamavirahiyaM nirantaraM giNhai" ti / Aha-yatpunaridamukaM "saMtaraM nisarati, no niraMtaraM, egeNaM samaeNaM giNhati, egeNaM NisaratI "tyAdi, tatkathaM nIyete ?, ucyate, iha grahaNApekSayA nisargaH sAntaro'bhihitaH, etaduktaM bhavati - yathA AdisamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM, naivaM nisarga iti, yasmAdAdyasamaye nAstIrti, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramApadyata iti cet, na, taya svatantratvAt, nisargasya ca grahaNaparatantratvAt yato nAgRhItaM nisR " 1 zabdasaMhatirUpA bhASA. 2 itihetoH 3 vyApAravizeSeNa. 4 samayasya sUkSmatamatvena Aha-sUtretyAdi 5 vyAkhyAyata ityarthaH bhavavyAkhyAnena viruddhatamasvAt. 6 pUrvamagRhItatvAt gRhItAnAM ca dvitIyasamaye nisargAt 7 gRhItAnAM vinA nisarga grahaNAbhAvAt sAntaratA yathA tathA nisarjane eka grahaNAdvahaNasyApi sAntaratetyarthaH 8 grahaNasya-pUrvasamaye'nisarge'pi grahaNAdityarthaH, nisarjanaM tu gRhItAnAmeveti tasya paratantratvaM. jyata iti, ataH pUrvapUrvagrahaNasamayApekSayA sAntaravyapadeza iti / tathA ekena samayena gRhNAti ekena nisRjati kimuktaM bhavati ? - prahaNa samayAnantareNa sarvANyeva tatsamayagRhItAni nisRjatIti / athavA ekasamayena gRhNAtyeva, Adyena, na nisRjati, tathA ena nisRjatyeva, carameNa, na gRhNAti, apAntarAlasamayeSu tu grahaNanisargAvardhagamyau ityato'virodha iti / Aha-- grahaNa nisargaprayatlau AtmanaH parasparavirodhinau ekasminsamaye kathaM syAtAmiti, atrocyate, nAyaM doSaH, ekasamaye karmAdAnanisargakriyAvat tathotpAdavyayakriyAvat tathA'GgulyAkAzadezasaMyoga vibhAgakriyAvacca kriyAdvayasvabhAvopapatteriti gAthArthaH // 7 // yaduktaM-'gRhNAti kAyikena' ityAdi, tatra kAyiko yogaH paJcaprakAraH, audArikavaikriyAhAraka teja sakArmaNabhedabhinnatvAttasya, tatazca kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhNAti AhosvidanyathA ityAzaGkAsaMbhave sati tadapanodAyedamAhativihaMmi sarIraMmi, jIvapaesA havanti jIvassa / jehi u giNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 8 // vyAkhyA- 'trividhe' triprakAre, zIryata iti zarIraM tasmin, audArikAdInAmanyatama ityarthaH, jIvatIti jIvaH tasya pradezAH jIvapradezAH bhavanti, etAvatyucyamAne 'bhikSoH pAtraM ' ityAdau SaSThayA bhede'pi darzanAt mA bhUdU bhinnapradezata 1 nisargAt. 2 samayena. 3 prAgiti 4 arthApattito jJeyau, anyathA''dyAnnyasamayagrahaNanisargAvadhAraNAnupapateH 5 manovAkkAyayo gAnAmAtmavyApArarUpasvAt, Atmana kazvAt, ekasamaye parasparaviruddha kriyAkaraNAnupapattirityarthaH. 6 yAvadantimaM guNasthAnaM bhAgyeva bandhaH karmaNAM tadvipAkave dattazca nisargaH teSAmanusamayaM Agamopapatre ca tasminnavirodho yathA tathA'trApItyarthaH. * pradarzanAt. For Private Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 11 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH yA'pradezAtmasaMpratyaya ityata Aha-jIvasya AtmabhUto bhavanti, tatazcAnena niSpradezajIvAdinirAkaraNamAha, sati niSpradezatve karacaraNorugrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH, tadekatvApatteH, katham ?-karAdisaMyuktajIvapradezasya uttamAGgAdisaMbaddhAtmapradezebhyo bhedAbhedavikalpAnupapatteriti / ya: kiM karotItyAha-'yaistu gRhNAti' tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? -na sarvadaiva gRhNAti, kintu tatpariNAme sati, kiM ?-gRhyata iti grahaNaM, grahaNamiti "kRtyalyuTo bahulaM" (pA03-3-113) itivacanAkarmakAraka, zabdadravyanivahamityarthaH, 'tato' gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH kriyA''viSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdavyavacchedamAha,sati tasminniSkriyatvAt apracyutAnutpannasthiraikarUpatvAdbhASaNAbhAvaprasaGgaH, kAm ?bhASyata iti bhASA tAM bhaassaaN| Aha-'tato bhASate bhASaka' ityanenaiva gatArthatvAdbhASAgrahaNamatiricyate iti, na, abhiprAyAparijJAnAt , iha bhASyamANaiva bhASocyate, na pUrva nApi pazcAd , ityasyArthasya khyApanAya bhASAgrahaNamaduSTameveti gAthArthaH // 8 // ____ yaduktaM-'trividhe zarIre' ityAdi, tatra na jJAyate katamat traividhyamiti, atastadabhidhAtukAma Aha--- orAliyaveubbiyAhAro giNhaI muyai bhAsaM / sacaM mosaM saccAmosaM ca asaJcamosaM ca // 9 // abhedaSaSThayA tatrasthAH pradezA jIvAbhinnAH, etadeva ca jIvasyenyuccAraNe phalaM, anyathA 'jIvapradezA' ityanena saMbaddhArthAvagamAt. 2 naiyAyikavaizeSikAdayaH, tanmate hi nityaM niravayavameva, sAvayavarave hi kAryasvAparayA anityatvApattiH, ghaTAdInAmiva / 3 kara caraNAdayo hi sAvayavA isyubhayasaMmataM, AtmA ca taiH pratyavayavameva saMyujyate, saMyogazca syAttadA yadi syAdAramA sAvayavaH, pratipradezaM ca saMyogavAn , tato niSpradeze karacaraNAdyavayavasaMyogo na syAdAtmanaH, saMsarge hi niSpradezasyAtmanaH karAdibhiH, karAdInAmapi niSpradezakAtmanaH pratyavayavena saMsargAtsvarUpApasyA niSpradezatvenaikatvApattiH. 4 bhede sAvayavasvAspatijJAtahAniH, abhede bhinnAvayavasaMyogAnupapattestadekatareNa sAtmakatA na sarvarityaniSTeH. 5 jIvapradezaH. 6 bhASaNapariNAme. 7 niskriya Atmani. __vyAkhyA-tatra audArikavAnaudArikaH, ihaudArikazabdenAbhedopacArAd matuDalopAdvA audArikazarIriNo grahaNamiti, evaM vaikriyavAnvaikriyaH, AhArakavAnAhAraka iti / asau audArikAdiH, 'gRhNAti' Adatte 'muJcati' nisRjati ca, bhASyata iti bhASA tAM bhASAM,zabdaprAyogyatayA tdbhaavprinntdrvysNhtimityrthH| kiMviziSTAmityAha-satAM hitAsatyA,santo munayastadupakAriNI satyeti, athavA santo mUlottaraguNAstadanupaghAtinI satyA, athavA santaH padArthA jIvAdayaH taddhitA tatpratyAyanaphalA janapadasatyAdibhedA satyeti, tAM satyAM, satyAyA viparItarUpA krodhAzritAdibhedA mRpeti tAM, tathA tadubhayasvabhAvA vastvekadezapratyAyanaphalA utpanna mizrAdibhedA satyAmRSeti tAM, tathA tisRSvapyanadhikRtA zabdamAtrasvabhAvAssmantraNyAdibhadA asatyAmRSAta tAca,cazabdaH samuccayArthaH,AsAca svarUpamudAharaNayuktAnA sUtrAMdavasayamiti gAthArthaH // 9 // Aha-'audArikAdiH gRhNAti muJcati ca bhASAM' ityuktaM, sA hi muktA utkRSTataH kiyatkSetraM vyAmotIti, ucyate, 1 prajJApanAyAH, yatastatra bhASAlakSaNaM padamekAdazaM "jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDuba 6 sacce ya / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasace 10 y||1|| kohe 1mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 peje 5 taheva dose |y| hAse 7 bhae 8 ya khAiya 9 uvaghAiyaNissiyA 10 dasa // 2 // AmaMtaNI 1 ANavaNI 2 jAyaNI 3 taha pucchaNI 4 ya paNNavaNI 5 / paccakkhANI 6 bhAsA, bhAsA icchANulomA . ya // 3 // aNabhiggahiyA. bhAsA 8, bhAsA bha abhiggaiMmi 9 boyA / saMsayakaraNI bhAsA 10 vogaDa 11 abbogaDA 12 ceva // 4 // iti satyAsatyAsatyAmRSAsvarUpaM, satyamRSA tu 'uppaNNamIsiyA 1 vimyamIsiyA 2 uppaNNavigayamIsiA 3 jIvamissiyA 4 ajIvamissiA 5 jIvAjIvamissiA 6 atamissiA parittamissiA 8 addhAmispiA 9 addhAmIsiA 10. samastameva lokamiti, Aha-yadyevaM 'kai0' ttigAhA, ayaM sUtrato'bhisaMbandhaH, athavA'rthataH pretipAdyate, Aha-dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zRNoti zabdaM, mandapariNAmatvAttavyANAmityuktaM, tatra kiM' parato rasti ?, yathA ca viSayAbhyantare nairantairyeNa tadvAsanAsAmarthya, evaM bahirapyasti uta neti, ucyate, asti, kepAzcit kRtsnalokavyApteH, Aha-yadhe -- kaihi samaehi logo, bhAsAi nirantaraM tu hoi phuddo| logassa ya kaibhAge, kaibhAgo hoi bhAsAe // 10 // vyAkhyA-'katibhiH samayaiH' 'lokaH' lokyata iti lokaH caturdazarajjvAtmakaH kSetralokaH parigRhyate, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH vyAptaH pUrNa ityanAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH ?, // 10 // atrocyatecauhi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuddo| logassa ya caramaMte, caramaMto hoi bhAsAe // 11 // vyAkhyA-caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH, Aha-kiM sarvathaiva bhASayA uta viziSTayaiveti, ucyate, viziSTayA, katham ?-iha kazcinmandaprayatno vaktA bhavati, sa hyabhinnAnyeva zabdadravyANi visRjati, tAni ca , pUrvasUtre 'orAliyaveuhiye' tyAdipratipAdanAt ,. 2 'bhAsAsamaseDhIo' ityAdau zrotrendriyAdInAM dvAdazayojanAdirUpasya viSayasya pratipAdanAt vRttikRtA. 3 mandapariNAmalakSaNaM vizeSahetuM zrutvA dravyagatau praznaH . dvAdazasu yojaneSu. 5 viSayakathanAt zabdadvyANAM vAsakatvAt vAsyaiH pUrNatvAca lokasyeti vA. 6 zrotrendriyAmAhmatve'numAnajJApanAya kepAcidityAdi. 7 zabdadravyANAM keSAJcillokavyAptipratipattI. 8 na tu paJcAstikAyarUpo vyakSetrAdirUpo vA. 9 paramANoH saptapradezA yathA sparzanA tathA nAtretyanarthAntaradarzanaM. * sarvayaiva 1-3-5-6. Jain Education Intemational Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH visRSTAni asaMkhyeyAtmakatvAt paristhUlatvAca vibhidyante, bhidyamAnAni ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayatnaH, sa khalu AdAnanisargaprayatnAbhyAM bhitvaiva visRjati, tAni ca sUkSmatvAdahatvAcca anantaguNavRDyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, anyAni ca tatparAghAtavAsitAni vAsanAvizeSAt samastaM lokamApUrayanti, iha ca catuHsamayagrahaNAt tripaJcasamayagrahaNamapi pratyetavyaM, tulAdimadhyagrahaNavat, tatra kathaM punastribhiH samayaH loko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTa iti ?, ucyate, lokamadhyasthavaktRpuruSanisRSTAni, yatastAni prathamasamaya eva padasu dikSu lokAntamanudhAvanti, jIvasUkSmapudgalayoH 'anuzreNi gatiH' (tatvArtha0 a02 sUtra 27) iti vacanAt , dvitIyasamaye tu ta eva hi SaTU daNDAzcaturdizamekaikazo vivardhamAnAH SaT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu pRthaka pRthak tadantarAlapUraNAt pUrNo bhavati loka iti, evaM tribhiH samayairbhASayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu lokAntasthito vA bhASako vakti, catasRNAM dizAmanyatamasyIM dizi nADyA bahiravaisthitastadA caturbhiH samayairApUryata iti, katham ?, ekasamayena antanoDImanupravizati, trayo'nye pUrvavadraSTavyAH, yadA tu vidigvyavasthito vakti, tadA pudgalAnAmanuzreNigamanAt samayadvayenAntarnADImanupravizati, zeSasamayatrayaM pUrvavadraSTavyamityevaM paJcabhiH samayairApUryata iti / anye tu jainasa. bhasaMkhyeyAH skandhA na tu paramANayo'saMkhyeyA:. 2 tIvaprayanavakRvisRSTadaNyApekSayA. / jJAyate'nena prasANAM gatirvyavasthitizca mAjhyA bahiH, janmAdhabhAvazca naralokarItyA narANAmiva na tatreti bhAnumIyate. 5 tathAsvAbhAgyAdeva anukUlasAmAyabhAvAdvA bahinaDiyA na zreNyArambha iti. 5 vyAvahArikI pidigatra, anyathA vyavasthAnAbhAvAt. * sthUravAsa -3-5-6. + syAM vA 1-3-3-4.. mudUghAtagatyA lokApUraNamicchanti, teSAM cAdyasamaye bhASAyAH khalu UrdhAdhogamanAt zeSadikSu nA mizrazabdazravaNasaMbhavaH, uktaM cAvizeSeNa-"bhAsAsamaseDhIo, saIja suNai mIsayaM suNai" (6)tti / atha mataM-'vyAkhyAnato'rthapratipattiH' iti nyAyAdaNDa eva mizrazravaNaM bhaviSyati, ne zeSadizviti, tatazcAMdoSa iti, atrocyate, evamapi tribhiH samayarlokApUraNamApadyate, na catuHsamayasaMbhavo'sti, katham ?-prathamasamayAnantarameva zeSadikSu parAghAtadravyasadbhAvAra dvitIyasamaya eva manthAnasiddheH, tRtIye ca tadantarAlApUraNAt iti / Aha-jainasamudUghAtavaJcaturbhirevApUraNaM bhaviSyatIti ko doSa iti, atrocyate, na, siddhAntAparijJAnAt , iha jainasamudghAte svarUpeNApUraNAt, na tatra parAghAtadravyasaMbhavo'sti, sakarmakajIvavyApAratvAttasyai, tatazca kapATanivRttireva tatra dvitIyasamaya iti, zabdadravyANAM tvanuzreNigamanAtparAghAtadravyAntaravAsakasvabhAvatvAcca dvitIyasamaya eva manthAnApattiriti, acittamahAskandho'pi vaizrasikatvAt parAghAtAbhAvAcca caturbhireva pUrayati, na caivaM zabda iti, sarvatrAnuzreNigamanAt , ityalamativistareNa, gamanikAmAtramevaitat prastutamiti / yaduktaM'lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH' iti, tatredamucyate-'lokasya ca kSetragaNitamapekSya 'caramAnte' asaMkhyeyabhAge 'caramAntaH' asaMkhyeyabhAgo bhavati 'bhASAyAH' samagralokavyApinyAH iti gaathaarthH||11|| kevalisamudghAtamaryAdayA. 2 ardhvAdhodaNDabhAgasthita zrotuH zrutermizrazabdasya, caturaGgulAdimAno daNDo vakrAnusAreNa. 3 vAsyadvyasaMbhavaH. 4 samudghAsasya. 5 vaizrasikasvAbhAvAttasya parAghAta (vAsya) dravyAbhAvarahitatvAca. 6 UdhiodaNDabhavanAnantaraM catasRSu dikSu anuzreNi gamanAt manthAnasaMpattirityarthaH 7 kSetrasya AkAzasya gaNitaM lokapradezadvArA gaNanamasaMkhyeyarUpaM. 1 nedam. 1 zravaNAsaM0. * nA. + svabhAvAcca 4. 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAt tattvato bhedatazca matijJAnasvarUpamabhidhAya idAnIM nAnAdezajavineyagaNasukhapratipattaye tatparyAyazabdAn abhidhitsurAha IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavasaNA / sapaNA saI maI paNNA, savvaM AbhiNiyohiyaM // 12 // vyAkhyA-'Iha ceSTAyAM hanamIhA satAmarthAnAM anvayinAM vyatirekiNAM ca paryAlocanA itiyAvat , apohana apohaH nizcaya ityarthaH, vimarzanaM vimarzaH IhAyA uttaraH, prAyaH ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA ghaTante iti saMpratyayo vimarzaH, tathA anvayadharmAnveSaNA mArgaNA, cazabdaH samuccayArthaH, vyatirekadharmAlocanA gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA, vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, smaraNaM smRtiH, pUrvAnubhUtArthAlambanaH pratyayaH, mananaM matiH-kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiriti, tathA prajJAnaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matirityarthaH, sarvamidaM 'Abhinivodhika' matijJAnamityarthaH, evaM kizcidbhedAdbhedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakAH sarva evaite paryAyazabdA iti gAthArthaH // 12 // tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAyedAnI navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNAyedamAhasaMtapaya parUvaNayA davvapamANaM ca khitta phasaNA ya / kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbahuM ceva // 13 // gei iMdie ya koe, joe veai kasAya lesAsu / sammatanANaMdasaNasaMjaya uvaoge AhAre" // 14 // . "asthANaM oggahaNaM" (gAthA 3) "uggaha IhAvAo ya" (gAthA 2) bhedadarzanadvArA bhedalakSaNAkhyAnadvArA ca. + 0lambanapra0 2-3-4 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 13 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhAsaMga parita paLata suhameM "saNNI''yahoi bhave carimeM|AbhiNiyohianANaM,maggijai esu tthaannesu||12|| ___ vyAkhyA-sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM tasya bhAvaH satpadaprarUpaNatA gatyAdibhirirAbhinibodhikasya karttavyeti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM, zeSaM pUrvavat, Aha-kimasatpaMdasyApi prarUpaNA kriyate ! yenedamucyate 'satpadaprarUpaNeti,' kriyata ityAha kharaviSANAderasatpadasthApIti, tasmAt sadgrahaNamiti, athavA santi ca tAni padAni ca satpadAni gatyAdIni taiH prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM materiti / tathA 'dravyapramANaM' iti jIvadravyapramANaM vaktavya, etaduktaM bhaveti-ekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyanta iti, sarve vAkiyanta iti, caH samuccaye, 'kSetra' iti kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM saMbhavati, 'sparzanA ca' vaktavyA, kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, Aha-kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH ?, ucyate, yatrAvagAhastat kSetraM, sparzanA tu tadvAhyato'pi bhavati, ayaM vizeSa iti, cazabdaH pUrvavat, kAlazca vaktavyaH, sthityAdikAlaH, antaraM ca vaktavyaM pratipattyAdauviti, bhAgo vaktavyaH, matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge vattenta iti, tathA bhAvo vaktavyaH, kasmin bhAve matijJAnina iti, alpabahutvaM ca vaktavyaM, Aha-bhAgadvArAdevAyamartho'vagataH, tatazcAlamaneneti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakApekSayA alpa pUrva hi padasya sarva atra tu vAcyasyeti na saMbhavamyabhicArAbhAvena vizeSaNAnarthakyaM. 2 asadarthaviSayasya. 3 vAcya vicAraNAprakramAta. 4 materguNasvAt jIvAbhimatvAca.5 jIvadravyapramANasyAprAsaGgikaravApate. bhabhedopacArAttadvAn. 7 apinA'vagAvakSetrasamucayaH. 8 bhAdinA pratipasikAla: suSamAdiH. 9 AdinA pratipadyamAnatAyAH, prAptanAzosarotpAdAntarAlaM prasipatyamtarAlaM, sacAmtamuhartAdi vakSyamANaM, bhayoH pratipAcamAnayordvitIyaM, virahakAlo'tra samayAdiH, * svAdiH kAlaH .. bahutvaM vaktavyamiti samudAyArthaH / idAnI prAgupanyastaigAthAdvayenAbhinibodhikasya satpadaprarUpaNAdvArAvayavArthaH pratipAdyate, katham , anviSyate 'Abhinibodhika jJAnaM kimasti nAstIti,' asti, yadyasti ka tat , tetra 'gatAviti' gatimaGgIkRtyAlocyate, sA gatizcaturvidhA-nArakatiryanarAmarabhedabhinnA, tatra catuSprakArAyAmapi gatI AbhinivodhikajJAnasya pUrvapratipannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu vivakSitaikAle bhAjyAH, kadAcidbhavanti kadAcinneti, tatra pratipadyamAnA abhidhIyante te ye tatpaMthamatayA''bhinibodhikaM pratipadyante, prathamasamaya eva, zeSasamayeSu tu pUrvapratipannA eva bhavanti 1 / tathA 'indriyadvAre' indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra pazcendriyAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA iti, dvitricaturindriyAstu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH, ekendriyAstu ubhayavikalAH 2 / tathA 'kAya iti' kAyamaGgIkRtya vicAryate, tatra trasakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, itare tu bhAjyAH, zeSakAyeSu ca pRthivyAdiSu ubhayAbhAva iti 3 / tathA 'yoga iti' triSu yogeSu samuditetheM paJcendriyavadvaktavyaM, manorahitavAgyogeSu vikalendriyavat, kevalakAyayoge tUbhayAbhAMva iti 4 / tathA 'veda iti' triSyapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA avazyameva santi, itare jJAnAdAvati dezasugamavAya tisRNAM sahopanyAsaH, yadvA 'AbhiNiyohiyanANaM maggijai esu ThANesu' tivacanAt tisRNAM gAthAnAmekavAkyateti saho. panyAsaH. 2 dvAragAthayoH dvAreSu viMzato. 3 chadmasthaprarUpakApekSayA cedaM, sarvajJAnAM tu nizcite eva pratipadyamAnatetare. 4 vivakSitalabdhyupayogasthityapekSayA, na svapUrvAvApsyapekSayA. 5 sthityapekSayA. 6 labdhiparyAsAnA, karaNAparyAptAvasthAyAM bhavAntarAsAditasAsAdanasamyakravasaddhAvasaMbhavAt. . sahacariteSu, pratyekasthAne vakSyamANatvAt. 8 vikaleSu sAsAdanAbhyupagage'pi ekendriyevanabhyupagamAttasya. * nedaM 5-6. tu bhAjyA iti 5 / tathA kaSAya iti dvAra' kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAkhyAH pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedabhinnA iti, tatrAyeSu anantAnubandheSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti, zeSeSu tu paJcendriyaMvadU yojyam 6 / tathA 'lezyAsu' cintyate, tatra zleSayantyAtmAnamaSTavidhena karmaNA iti lezyAH-kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravyasaMbandhAdAtmanaH pariNAmA ityarthaH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu pazcendriyavadyojanIyaM iti, AdyAsu tu pUrvapratipannAH saMbhavanti, natvitara iti / tathA 'samyaktvadvAraM samyagdRSTiH kiM pUrvapratipannaH kiM vA pratipadyamAnaka iti, atra vyavahAranizcayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranaya Aha-samyagdRSTiH pUrvapratipanno na pratipadyamAnakaH Abhi nibodhikajJAnalAbhasya, samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAt, AbhinivodhikapratipattyanavasthAprasaGgAcca / nizcayanayastvAha-samyagdRSTiH pUrva pratipannaH pratipadyamAnazca AbhinibodhikajJAna'lAbhasya, samyagdarzanasahAyatvAt , kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, bhede ca kriyA'bhAvAvizeSAt pUrvavadvastu no'nutpattiprasaGgAt, na cetthaM tatpratipattyanavastheti 8 / tathA 'jJAnadvAraM' tatra jJAnaM paJcaprakAraM, matizrutAvadhimanaHparyAyakevalabhedabhinnaM iti, atrApi vyavahAranizcayanayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranayamataMmatizrutAvadhimanaHparyAyajJAninaH pUrvapratipannA na tu pratipadyamAnakA iti, matyAdilAbhagya samyagdarzanasahacaritatvAt, kevalI tipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazAmikajJAnAtItatvAt , tathA matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAna sAsvAdanakAlasyAlpasvAdavivakSeti maladhAripAdAH. 2 zeSANAM pUrvapratipannatvAt pratipadyamAnarace bhajanA, pUrvamavApyAdhunA tadupayoge talabdhau vA vartamAnA bhatra pratipanatvena prAmA natu pratipaya ya ujjhitavantaste. * bandhiSu 4. + nedaM 1-3. 1 kalAbhasya 1-3-5-6. vastuto0 5-6. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRziH vantastu vivakSitakAle pratipadyamAnA bhavanti, na tu pUrvapratipannA iti / nizcayanayamataM tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnA api samyagdarzanasahacaritatvAt matyAdilAbhasya saMbhavantIti, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, tasya ca bhAvayaterevotpatteH, kevalinAM tRbhayAbhAva iti / matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, pratipatsikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayozcAbhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAt 9 / idAnIM 'darzanadvAraM', taddarzanaM caturvidhaM, cakSuracakSuravadhikevalabhedabhinnaM, tatra cakSurdarzaninaH acakSurdarzaninazcai,kimuktaM bhavati?-darzanalabdhisampannA na tu darzanopayogina iti 'sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa urpajjaI' iti vacanAt, pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyAH, avadhidarzanistu pUrvapratipannA eve, na tu pratipadyamAnAH , kevaladarzaninastUbhayavikalI iti 10 / 'saMyata iti dvAraM', saMyataH pUrvapratipanno na pratipadyamAna iti 11 / 'upayogadvAra' sa ca dvidhA-sAkAro'nAkArazca, tatra sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, anAkAro vizeSeti. 2 jJAnajJAninorabhedAt bhAbhinivodhikajJAnavanta iti yodhyam. 3 sAkArAnAkArayoH upayogayogapadyAbhAvAt kimbityAdi. 4 etadupayogavantaH, na cAhatA'ta eva kabdhicintA pUrvavat. 5 iTAvadhAraNArthatvAdevakArasya pratipadyamAnAnAM nivedhAyaiSaH, natu mithyAravavatA bhavadhidarzanamyavacchedAya, yadA sadAsu tadvatAmavazyaMbhAvAt. sAkAropayogopayuktAnAmeva matijJAnasyotpatteH . 'nImi ra chAmasthie nANe' iti siddhAntamaGgIkRspa. * nAstIvam 5-6 + aspadyate / -3-3-5-6. payoginastu pUrvapratipannA eva na pratipadyamAnakAH / 12 adhunA AhArakadvAraM', AhArakAH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA vivakSitakAla iti, anAhArakAstu apAntarAlagatau pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakA iti 13 / tathA 'bhASaka itidvAra', tatra bhASAlabdhisaMpannA bhASakAH, te bhASamANA abhASamANA vA pUrvaprati pannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhajanIyA iti, tallabdhizUnyAzcobhayavikalA iti 14 / 'parItta iti dvAraM, tatra parIttAH pratyekazarIriNaH, te pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, sAdhAraNAstu ubhayavikalA iti 15 ! 'paryAptaka iti dvAraM', tatra SanirAhArAdiparyAptibhirye paryAptAste paryAptakAH, te pUrvapratipakSA niyamato vidyante, vivakSitakAle pratipadyamAnAstu bhajanIyA iti, aparyAptakAstu SaTparyApyapekSayA pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitare 16 / 'sUkSma iti dvAra', tatra sUkSmAH khalUbhayavikalAH, bAdarAstu pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu vivakSitakAle bhAjyA iti 17 / tathA 'saMjJidvAra' tatreha dIrghakAlikyupadezena saMjJinaH pratigRhyante, te ca bAdaravadvaktavyAH, asaMjJinastu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na vitara iti 18 / 'bhava iti dvAraM', tatra bhavasiddhikAH saMjJivadvaktavyAH, abhavasiddhikAstUbhayazUnyA iti 19 / 'carama iti dvAra', caramo bhavo bhaviSyati yasyAsau abhedopacArAcarama iti, tatra itthaMbhUtAH caramAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu bhAjyAH, acaramAstUbhayavikalAH, uttarArdha tu vyAkhyA saMjJipaJcendriyANAM SaNNAM paryAptInA saMbhavAt , sanna cAvazyaMbhAvAttastra. 2 pratipadyamAnakAH 3 bhavyA isyarthaH 4 jAtibhavyacyavacchedaH phalaM dvArapArthakyasya. 5 bhAbhiNibohiyanANaM maggijai esu ThANesu' ti tRtIyagAyotsarArthalakSaNaM. * teSAM 2. tameva / kRtA satpadaprarUpaNeti, sAmprataM AbhinibodhikajIvadravyapramANamucyate-tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle kadAcid bhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti jaghanyata eko dvau trayo vA, utkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzitulyA iti, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAziparimANA eva, utkRSTatastu ebhyo vizepAdhikA iti / uktaM dravyapramANaM, idAnIM 'kSetradvAraM', tatra nAnAjIvAn ekajIvaM cAGgIkRtya kSetramucyate, tatra sarva evAbhinibodhikajJAnino lokasya asaMkhyeyabhAge varttante, ekajIvastu IlikAgatyA gacchannUrdhva anuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu varttate, tebhyo vA''gacchanniti, adhastu SaSThI pRthvI gacchaMstato vA pratyAgacchan paJcasu saptaMbhAgeSu iti, nAtaH paramadhaH kSetramasti, yasmAt samyagdRSTeH adhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhamiti, Aha-adhaH saptamanarakapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt AgacchataH paJcasaptabhAgAdhikakSetrasaMbhava iti, atrocyate, etadapyayuktaM, saptamanarakAt samyagdRSTerAgamanatyopyabhAvAt , katham ?, yasmAt tata uddhRtAstiryavevAgacchantIti pratipAditaM, amaranArakAzca samyagdRSTayo manuSyeSveva, ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / 'sparzanAdvAraM' idAnIM, iha yatrAvagAhastat kSetramucyate, sparzanA tu 1 yadyapi dvAdazayojanAmyalokamuzanti tathApi nyUnatA tAvatI na vivakSitA'trApeti. 2 adholokasya sapta bhAgAn kRtvedamukta, pUrva caturdaza lokabhAgA bhatra svadholokabhAgA ityatra vivava mAnaM, bhASyakArAdibhistvatrApi paJca caturdazabhAgAH pratyapAdiSata. 3 siddhAntakarmagranthobhayamatenApi vAntasamyaktvAnAmeva saptamanarakagamanAbhyupagamAt. 4 gamanaviSayazaGkAyA ayuktatA apinA, yadvA tarakSetrasaMbhavAyogyatA samyagdRSTerAgamanAyogyatA ceti dhvanayituM. 5 adhikakSetrasya parigraho'pinA. * svetebhyo 2-4 stu tebhyo. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // bhASazyaka-hAribhadrIyavRttiH tato'tiriktA avagantavyA, yatheha paramANorekapradeza kSetraM saptapradezA ca sparzaneti / tathA 'kAladvAraM', tatropayogamaGgIkRtya ekasyAnekeSAM cAntarmuhUrttamAtra eva kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazca, tathA tallabdhimaGgIkRtya ekasya jaghanyenAntarmuhUrtameva, utkRSTatastu pakSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, vAradvayaM vijayAdiSu gatasya acyute vA vAratrayamiti, narabhavakAlA bhyadhika iti, tata UrdhvamapracyutenApavargaprAptireva bhavatIti bhAvArthaH, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAla eveti, na yasmAdAbhinibodhikalabdhimacchUnyo loka iti / idAnIM 'antaradvAraM', tatraikajIvamaGgIkRtya AbhinibodhikasyAntaraM jaghanyenAntarmuhUrta, katham ?, iha kasyacit samyaktvaM pratipannasya punastatparityAge sati punastadAvaraNakarmakSayopazamAd antarmuhUrtamAtreNaiva pratipadyamAnasyeti, utkRSTatastu AzAtanApracurasya parityAge sati apArdhapudgalaparAvartta iti, uktaM ca----"titthagarapavayaNasuyaM, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / Asaudito bahuso, aNaMtasaMsArio hoI // 1 // " tathA nAnAjIvAnapekSya antarA'bhAva iti / 'bhAga iti dvAraM' tatra matijJAninaHzeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge vartante iti / 'bhAvadvAraM' idAnIM, tatra matijJAninaH kSAyopazamike bhAve vartante, matyAdijJAnacatuSTayasya kSAyopazamikatvAt / tathA 'alpabahutvadvAraM', tatrAbhinivodhikajJAninAM pratipadyamAnapUrvapratipannApekSayA alpabahutva vibhAgo'yamiti, tatra sadbhAve sati sarvastokAH pratipadyamA adhiketi. 2 catvAro vikasakA dvAdhiodiko ekazvAvagAhasthAnamiti saptapadezA sparzanA. 3 'anekAbhiniyodhikajIbAnAmapIdamevopayogakAlamAna, kevalamidamantarmuhUrtamapi vRhattaramavaseyaM' iti vizeSAvazyakavRttau. 4 tIrthakaraM pravacanaM zrutaM AcArya gaNadharaM mahardikam (aamiissdhyaadilbdhimntN)| bhAzAtayan bahuzaH anantasaMsAriko bhavati // 1 // 5 bhAgadvArAspArthakyazApanAya. * dhArA0 1-2-3-1-6. + mAsAdeto. 2-4. nakAH, pUrvapratipannAstu jaghanyapadinastebhyo'saMkhyeyaguNAH, tathotkRSTapadinastu etebhyo'pi vizeSAdhikA iti gAthAvayavArthaH // 15 // sAmprataM yathAvyAvarNitamatibhedasaMkhyApradarzanadvAreNopasaMhAramAha AbhiNiSohiyanANe, aTThAvIsaha havanti pyddiio| asyai garmanikA-'AbhinibodhikajJAne aSTAviMzatiH bhavanti prakRtayaH' prakRtayo bhedA ityanarthAntaraM, katham ?, iha vyaJjanAvagrahaH caturvidhaH, tasya manonayanavarjendriyasaMbhavAt , arthAvagrahastu poDhA, tasya sarvendriye saMbhavAt , evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM SaDbhedA eva mantavyA iti, evaM saMkalitA aSTAviMzatirbhedA bhavanti / Aha-pAgU avagrahAdinirUpaNAyAM 'atthANaM uggahaNa' ityAdAvetAH prakRtayaH pradarzitA eva, kimiti punaH pradarzyante !, ucyate, tatra sUtre saMkhyAniyamena noktAH, iha tu saMkhyAniyamena pratipAdanAdavirodha iti / idaM ca matijJAnaM caturvidhaM-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH sAmAnyAdezena matijJAnI sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnIte, na vizeSAde gAthArdhasya upasaMhAravAkyasya vA. 2 saMkSiptA vivRtiH. 3 prAgvan manasa indriyatA. 4 gAthA (3). 5 tRtIyagAthAspe. 6 atagrahAdInAM saMkhyAbhedaM pratyekaM vidhAya na pratipAditAH, vyaJjanArthAbhyAmavagrahasya arthAvanaihAvAyadhAraNAnAM ca yathAvadindriyAdibhedena sUtre pratipAdanAbhAvAt. . 'Adesotti pagAro oghAdeseNa sanadazAIti (403) vizeSAvazyakavacanAt dravyasAmAmyena. 8 na sarvairvizeSairityarthaH, kiyAM punaH paryAyANAmadhigamAt. * nayanamano-2-4-5. zata iti, evaM kSetrato lokAlokaM, kAlataH sarvakAlaM, bhAvatastu audayikAdIn paJca bhAvAniti, sarvabhAvAnAM cAnantabhArgamiti / uktaM pratijJAnaM, idAnIM avasaraprAptaM zrutajJAnaM pratipipAdayiSurAha suyaNANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // 16 // vyAkhyA-zrutajJAnaM pUrva vyutpAditaM tasmin , prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, tAH, 'vistarataH' prapaJcena, cazabdAt saMkSepatazca, apizabdaH saMbhAvane, avadhiprakRtIzca 'vakSye' abhidhAsye // 16 // idAnIM tA eva zrutaprakRtIH pradarzayannAha patteyamakkharAiM, akkharasaMjoga jattiA loe / evaiyA payaDIo, suyanANe hu~ti NAyayA // 17 // vyAkhyA-ekamekaM prati pratyeka, akSarANyakArAdIni anekabhedAni, yathA akAraH sAnunAsiko niranunAsikazca, punare badhA-hasvaH dIrghaH plutazca, punarekaikastridhaiva-udAttaHanudAttaH svaritazca, ityevamakAraH aSTAdazabhedaH, ityevamanyeSvapi ikArAdiSu yathAsaMbhavaM bhedajAlaM vaktavyamiti / tathA akSarANAM saMyogA akSarasaMyogAH saMyogAzca dyAdayaH yAvanto loke dharmAstikAyAdInAmAdhAra Ayo'nya itarathA. 2 atItAnAgatavartamAnarUpam. 3 kSetrAdiSvapi sAmAnyAdezenesyanuvartanIya, 'bhAvao gaM bhAbhiNiyohianANI AeseNaM sacce bhAve jANaitti zrInandIsUtragataM vAkyamAlambyedam. 4 sarvabhAvabodhena sarvajJatvApattiryA tadvAraNAya, 'matizrutayonibandhaH sarvadravyedhvasarvaparyAyeSu' iti tattvArthe a0 1 sUtram 27 AlambyedaM, sarvaparyAyANAmanantabhAgaM budhyate matijJAnI, jJAnajJAninoH kathaJcidabhedAdevaM jJAnidvArA jJAnabhedAnAM kathanaM. 5 lavaNe dIrghAbhAvaM samdhyakSarANAM isvAbhAvaM vyaanAnAM isvAyabhAvaM cAvekSya. * pUrvavyutpAditaM 1-2-5-5. + nedam 2-4. / bhakSarasaMyogA ... Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 16 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH yathA ghaTeMpaTa' iti' 'vyA/ghahastI' ityevamAdayaH ete' cAnantA iti, tatrApi ekaikaiH anantaparyAyaH, svaparaparyAyApekSayA iti / Aha-saMkhyeyAnAM akArAdInAM kathaM punaranantAH saMyogA iti, atrocyate, abhidheyasya pudgalAstikAyAderanantatvAt bhinna'cca, abhidheyabhede ca abhidhAnabhedasiddhyA anantasaMyogasiddhiriti, abhidheyabhedAnantyaM ca yathA - paramANuH, dvipradeziko, yAvad anantapradezika ityAdi, tathaikatrApi ca anekAbhidhAnapravRtteH abhidheyadharmabhedA yathA - paramANuH, niraMzo, niSpradezaH, nirbhedaH, niravayava ityAdi, na caite sarvathaikAbhidheyavAcakA dhvanaya iti, sarvazabdAnAM bhinnapravRttinimittatvAt, ityevaM sarvadravyaparyAyeSu AyojanIyamiti, tathA ca sUtre'pyuktaM - "aNaMtA gamA anaMtA pajjavIM" amumevArtha cetasyAropyAha - 'etAvatyaH' iyatparimANAH pravRttinimittatvAt ityevaM sarvaprakRtayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyA 1 malayagirIyAyAM vRttau 'ghaTaH paTa ityAdi vyAghraH strItyevamAdi' iti / atrAdya udAharaNe svarAntaritaH saMyogaH dvitIyasmiMstu svarAnantarita iti dRSTAntadvayaM. 2 saMyogAH 3 saMyogaH 4 'je labhai kevalo se savaNNasahio va pajjave'thAze / se tahasa sapajAyA, sesA parapajavA saGke // 478 // cAyasara AyabisesaNAiNA tassa jamuvanaMti / sadhaNamivAsaMbaddhaM bhavanti to pajavA tassa // 480 // iti ( vizeSAvazyakavacanAt ). 5 dvipaJcAzataH 6 padArthazabdena jagAmAbhidhAnavadabhizratve saMyogabahusvAbhAvAdAha. 7 anyathA abhidheyasvarUpAkhyAnAnupapatteH, anekArthasthale sAMketikasthale'pica na na bhinnAnyabhidhAnAni. 8 viziSTaikazabdenAnekA bhidheyAbhidhAna vicAramAzritya ekasminnapi vA vAdhye'namtAbhidhAnAbhyupagamanAyaikatretyAdi. 9 sUkSmatvasUkSmAyogiravApara paramANu saMyogahI nasyAbinA zidhvAvayavAmArabdhatvAdinA pravRttiH zabdAnAmeSAmatra. 10 iha gamA arthagamA gRhyante, arthagamA nAmArthaparicchedAste cAnantAH iti nadIvRttau + ghaTaH paTaH 1-2-4-5 + ityAdi 2-4 | vyAghro 16 vyAghra zrI 4.1 vibhinnatvAt 2-4-5 6 dharmabheda 1-2-3-4. iti gAthArthaH // 17 // idAnIM sAmAnyatayopadarzitAnAM anantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthya AtmanaH khalu apazyannAha kasto me vaNe, sattI suyaNANasavvapayaDIo ? / caudasavihaniklevaM, suyanANe ANi vocchAmi // 18 // vyAkhyA-kuto ?, naiva pratipAdayituM, 'me' mama 'varNayituM' pratipAdayituM 'zaktiH' sAmarthya, kAH 1 - prakRtIH, tatra prakRtayo bhedAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAna sarvaprakRtaya iti samAsaH, tAH kuto me varNayituM zaktiH ?, kathaM na zaktiH 1, iha ye zrutagranthAnusAriNo mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, uktaM ca- " te'viya maIvisese, suyaNANa aMtare jANaM" tA~zcotkRSTataH zrutadharo'pi abhilApyAnapi sarvAn na bhASate, teSAmanantatvAt AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavRttitvAcceti, ato'zaktiH, tataH 'caturdazavidhanikSepaM' nikSepaNaM nikSepo-nAmAdivinyAsaH, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti vigrahastaM 'zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, apizabdAt ubhayaviSayaM ca, tatra zrutajJAne samyak zrute, zrutAjJAne asaMjJimithyA zrute, ubhayazrute darzanavizeSaparigrahAt akSarAnakSarazrute iti, 'vakSye' abhidhAsye iti gAthArthaH // 18 // sAmprataM caturdazavidha zrutanikSepa svarUpopadarzanAyAha 1 (vizeSAvazyake 143 ) tAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi 2 asaMjJinAM vakSyamANatve'pi niyamAbhAvAtsaMjJinAM samyak zrutasya na tadbrahaNaM. 3 ekasya paraspara viruddha dharmAzrayatvAbhAvAdAha - darzanetyAdi, darzanazabdazvAtra zraddhAnArthaH 4 nAmasthApanAdravyANAmanAdaraH apradhAnatvAdinA'gre vakSya mANagvAdvA zrutaskandhe bhAvazrute ye bhedAzratuvaMza tadapekSayA cAtra caturdazavidhanikSepeti, adhikArAvataraNikaipeti ca svarUpeti, akSarasaMjJayAdidvArANAM ca nAta evaM pRthak sUtrANi + nAstIdaM 1-2-4-5 * caturdazanikSepa0 2. akkhara saNNI sammaM, sAIyaM khalu sapajjavasiaM ca / gamiyaM aMgapaviddhaM, sattavi ee sapaDivakkhA // 19 // vyAkhyA - tatra 'akSarazrutadvAraM' iha 'sUcanAtsUtraM' itikRtvA sarvadvAreSu zrutazabdo draSTavya iti / tatra akSaramiti, kiMmuktaM bhavati ? - 'kSara saMcalane' na kSaratItyakSaraM tacca jJAnaM cetanetyarthaH, na yasmAdidamanupayoge'pi pracyavata iti bhAvArtha:. itthaMbhUtabhAvAkSara kAraNatvAd akArAdikamapyakSaramabhidhIyate, athavA arthAn kSarati na ca kSIyate ityakSaraM tacca samAsatastrividhaM tadyathA-saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, saMjJAkSaraM tatra akSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno dhakAraH, kuruNTi kAsaMsthAnazvakAra ityAdi, tacca brAhmyAdilipIvidhAnAdanekavidhaM / tathA vyaJjanAkSaraM, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ceti vyaJjanAkSaraM tacceha sarvameva bhASyamANaM akArAdi hakArAntaM, arthAbhivyaJjakatvAcchandasya, tathA yo'kSaropalambhaH tat labdhyakSaraM tacca jJAnaM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri tadAva raNakSayopazamo vA / atra ca saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM ca dravyAkSaramuktaM, zrutajJAnAkhyabhAvAkSarakAraNatvAt, labdhyakSaraM tu bhAvAkSaraM vijJAnAtmakatvAditi / tatra akSarazrutamiti akSarAtmakaM zrutaM akSarazrutaM dravyAkSarANyadhikRtya, athavA akSairaM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM, bhAvAkSaramaGgIkRtya // 19 // uktamakSarazrutaM idAnImanakSara zrutasvarUpAbhidhitsayAha 1 bhAyyamANazabdasyaiva vyaJjanAkSaratvAdAha- arthAbhItyAdi, pratyekaM vibhinnAkSarANAmarthAbhivyaJjakatvAbhAvAt 2 yakSarANi saMzAnya anobhayarUpANyAzritya 3 na kSaratItyAdinyutpazyA cetanAmAzritya + pracyavatIti 2-4 itthaMbhUto. 3. bhAvArtha0 2-4 9 kuraNTisaM0 1-2 - 4 kuraNTikAsaM0 2 1] varaNakarma0 1-2-3-4. For Private Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH UsasiaM nIsamiaM, nicchUDhaM khAsiaM ca chIaM ca / NIsiMghiyamaNusAraM, aNakkharaM cheliyAI // 20 // vyAkhyA--ucchrasanaM ucchrasitaM bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzvasanaM niHzvasitaM niSThIvanaM niSThayUtaM, kAzanaM kAzitaM. zabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH saMbandhaH, katham ! seNTitaM cAnakSarazrutamiti vakSyAmaH, niHsiMGghanaM niHsiGghitaM, anusvAravadanusvAraM, anakSaramapi yadanusvAravaduccAryate huGkArakaraNAdivat tat 'anakSaramiti' etaducchresitAdi anakSarazrutamiti, seNTanaM seNTitaM tatseNTitaM ca anakSarazrutamiti / iha cocchasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtraitvAt, athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM, tasya tadbhAvena pariNatatvAt / Aha-- yadyevaM kimityupayuktasya ceSTApi zrutaM nocyate, ? yenocvasitAdyevocyate iti, atrocyate, rUdaya, adhavA zrUyata iti zrutaM, anvarthasaMjJAmadhikRtya ucchasitAdyeva zrutamucyate, na ceSTA, tedabhAvAditi, anusvArAdayastu arthagamakatvAdeva zrutamiti gAthArthaH // 20 // manakSarazrutadvAraM, idAnIM 'saMjJidvAraM' tatra saMjJIti kaH zabdArthaH !, saMjJAnaM saMjJA, saMjJA'syAstIti saMjJI, saca trividhaH -- dIrghakAlika hetuvAdadRSTivAdopadezAd, yathA nandyadhyeyene tathaiva draSTavyaH, tatazca saMjJinaH zrutaM saMzizrutaM, 1 zrAdinA sarakArapUskArAcAH 2 ghaTapaTAdivadvAcyavAcakabhAvatayA na pariNAmIti mAtragrahaNaM. 3 sUcakatvAt 4 karacaraNAdikriyAyA api vivakSitArthasUcakatvAdAha. 5 zrutopayuktasya. 6 zravaNavyavahAra rUpayA zAstrazlokaprasiddhayA 7 rUThI vizeSAgrahe Aha-- athavetyAdi. 8 nirarthakArthazUnya nirAsena 9 zravaNalakSaNAnvarthasyAbhAvAn 10 AdimA seNTitasIskArAcA, ucchusitAdInAmavyaktatvAt anakSaratvamanusvArAdInAM varNAvayavasyAdvizeSadarzanAya cedama 11 yathottara vizuddhakramosanena jJApitamAha 'saNiti asaNisi ya, sasura kA libhovapuseNaM' ( vi0 526 ) 12 ( nadIvRtti: 381 10 ) 13 dIrghakA likIsaMzayA. * NIsaMghiya0 + 2-3-4 niHsaGghanaM 2-4 | akSaramapi zrutajJAno0 tathA asaMjJinaH zrutaM asaMjJizrutamiti / tathA 'samyak zrutaM' aGgAnaGgapraviSTaM AcArAvazyakAdi / tathA 'miyAM zrutaM' purArAmAyaNabhAratAdi, sarvameva vA darzanaparigrahavizeSAt samyak zrutamitaradvA iti / tathA 'sAdyamanAdyaM saparyavasitama paryavasitaM ' 'nayAnusArato'vaseyaM, tatra dravyAstikanayAdezAt anAdyaparyavasitaM meM, nityatvAt, astikAyavat / paryAyAstanayAdezAt sAdi saparyavasitaM ca anityatvAt, nArakAdiparyAyavat / athavA dravyAdicatuSTayAt sAdhanAdyAdi avagantavyaM, yathA nandyadhyayane iti, khaluzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, saptaiva 'ete' zrutapakSAH sapratipakSAH, na pakSAntaramasti, saMto'traivAntarbhAvAt / tathA rgamA asya vidyante iti gabhikaM tacca prAyovRttyA dRSTiSAdaH / tathA gAthAdyasamAnagranthaM agamikaM taca prAyaH kAlikaM / tathA aGgapraviSTaM gaNadharakRtaM AcArAdi, anaGgapraviSTaM tu sthavirakRtaM Avazyakodi, gAthAzeSamavadhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtameveti gAthArthaH // 20 // satprarUpa 1 svAbhAvika samyaksvetaratvAsaMbhavAdAha, antyapUrvacatuSkaM dazamasya caramabhAgazca syAjya eva 'caudasapusli sammasuyaM abhiSNadAsapusli sammasurya' timandIvacanAt 2 samyagmithyAdarzanavajIvasvIkAreNa bhedAt. 3 samyagdarza ninAm 4 zrutavato jIvadravyasya nityatvAt, dravyameva cAsau manute. 5 paryA yA pratikSaNaM kSayabhAvAt paryAyasAtrApekSI cAsau. 6 ( namdIvRttiH 394 50 ) ekapuruSabharatAdi kSetrotsarpiNyavasarpiNIjinabhASitabhAvaprarUpaNA Azritya sAdisaparyavasitaM nAnApuruSamahAvi dehano utsarpiNya vasarpiNIkSAyopazamikAmAzritya dhvanyathA. 7 paryAyAdeH 8 kicidvizeSato bhUyo bhUyastasyaiva sUtrasyoccAraNaM gamaH 9 ' sthavirAstu bhadrabAhu svAmyAdayastaH kRta mAvazyaka niryunatyAdikamanaGgapraviSTaM' (vizeSA0 550 vRttau ) 10 'sattavi ee sapavikkhA' ityekAnaviMzagAthAsa kaM. 11 skhaluzabdabyAkhyAne, apistu saptAnAmapi pratipakSagrahArthaH sphuTa eva. * midhyAtvazrutaM 2 + tu 3 + 0 nusArito 0 3 - 4 | sAyaM 2-3-4-5 NAdi matijJAnavadAyojyaM / pratipAditaM zrutajJAnamarthataH, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate taccaturvidhaM - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANi jAnIte na tu pazyati, evaM kSetrAdiSvapi draSTavyaM / idaM punaH zrutajJAnaM sarvAtizayaratnasamudrakalpaM, tathA prAyo gurvAyattatvAt parAdhInaM yataH ataH vineyAnugrahArtha yo yathA cAsya lAbhaH taM tathA darzayannAha - AgamasattharagahaNaM, jaM buddhiguNehi aTThahiM dihaM / biMti suyanANalaMbhaM, taM putrvavisArayA dhIrA // 21 // vyAkhyA - AgamanaM AgamaH, AGaH abhividhimaryAdArthatvAd abhividhinA maryAdayA vA gamaH pariccheda AgamaH, sa ca kevalamatyavadhimanaH paryAyalakSaNo'pi bhavati atastadvyavacchittyarthamAha-ziSyate'neneti zAstraM zrutaM, AgamagrahaNaM tu SaSTitantrAdikazAstra vyavacchedArtha, teSAmanAgamatvAt, samyakparicchedAtmakatvAbhAvAdityarthaH, zAstratayA ca rUDhatvAt, tatazca AgamazcAsau zAstraM ca AgamazAstraM tasya grahaNamiti samAsaH, gRhItirgrahaNaM, yahuddhiguNaiH vakSyamANalakSaNaiH karaNabhUtaiH aSTabhiH, dRSTaM, bruvate, zrutajJAnasya lAbhaH zrutajJAnalAbhastaM, tadeva grahaNaM, bruvate, ke ?, pUrveSu vizAradAH pUrvavizAradAH, vizAradA vipazcitaH, dhIrA vratAnupAlane sthirA ityayaM gAthArthaH // 21 // buddhiguNairaSTabhirityuktaM, te cAbhI - sussasaha paDipucchara, suNei giNhai ya Ihae 'vAvi / tatto apohae yA dhArei karei vA sammaM // 22 // vyAkhyA - vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSati, punaH pRcchati pratipRcchati tacchrutamazaGkitaM karotIti bhA 1 tatsvarUpatadbhedasvarUpasatprarUpaNAdidvArAti dezavyAkhyAnena. * prarUpyate 2-3 + vAsya 2 + 0hi vidiTThaM 1-2-4-5 | vIrA 3 Avi 36 vA 1-2 - 4 - 5 $ zuzrUSate 5 || punaH punaH 3-4 For Private Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApApaka-hAribhadrIpatiH vArthaH, punaH kathitaM tacchRNoti, zrutvA gRhNAti, gRhItvA cehate paryAlocayI kimidamitthaM uta anyatheti, pazabdA samuccayArthaH, apizabdAt paryAlocayan kizcit svabukhyA'pi utprekSate, 'tata' tadanantaraM 'apohate ca' evametat yadAdiSTamAcAryeNeti, punastamarthamAgRhItaM dhArayati, karoti ca samyak taduktamanuSThAnamiti, tadukkAnuSThAnamapi ca zrutaprAptiheturbhavatyeva, tadAvaraNakarmakSayopazamAdinimittatvAttasyeti / athavA yacadAjJApayati guruH tat samyaganugrahaM manyamAnaH zrI. tumicchati zuzrUSati, pUrvasaMdiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH tat samyak zRNoti, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 22 // buddhiguNA vyAkhyAtAH, tatra zuizrUSatItyuktaM, idAnIM zravaNavidhipratipAdanAyAha___ mUaM huMkAraM vA, vADhakArapaDipucchavImaMsA / tato pasaMgapArAyaNaM ca pariNi sattamae // 23 // vyAkhyA-'mUkamiti' mUkaM zRNuyAt, etaduktaM bhavati-prathamazrayaNe saMyatagAtraH tUSNIM khalvAsIta, tathA dvitIye huGkAraM ca dadyAt , vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye 'bADhatkAraM kuryAt , /bADhamevametat nAnyatheti, caturthazravaNe tu gRhItapUrvAparasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametaditi, paJcame tu mImAMsAM kuryAt , mAtumicchA mImAMsA pramANajijJAsetiyAvat, tataH SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaH pAragamanaM cAsya bhavati, pariniSThA saptame zravaNe bhavati, etaduktaM bhavati-guruvadanubhASata eva saptamazravaNa ityayaM gaathaarthH||2shaaevN tAvacchayaNavidhirukkA,idAnI vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAhasuttatthokhalu paDhamo,pIo nijjutimIsaomaNiotaiopaniravaseso,esa vihI bhnniaannuoge||2|| - ------------------------ * tattat 2-1-5 + zubhUpate 5 zubhUpata ityuktaM 5 + cAhAra 1-1-11 vAkAraM 1-2'cADakara - mevaitat 5 = prasapAragamanaM 4 mIsImo - vyAkhyA-sUtrasyArthaH sUtrArthaH sUtrArtha eSa kevalaH pratipAdyate yasminnanuyoge asau sUtrArtha ityucyate, sUtrArthamAnapratipAdanapradhAno vA sUtrArthaH, khaluzamdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavati-guruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnalakSaNa eSa prathamo'nuyogaH kAryaH, mA bhUt prAthamikavineyAnAM matisaMmohaH, 'dvitIyaH' anuyogaH sUtrasparzikaniyukimizrakA kArya ityevaMbhUto bhaNito jinaizcaturdazapUrvadharaizca 'tRtIyazca niravazeSaH' prasaktAnuprasaktamapyucyate yasmin sa evaMlakSaNo niravazeSaH, kArya iti, sa eSa' uktalakSaNo vidhAnaM vidhiH prakAra ityarthaH, bhaNitaH pratipAditaH jinAdibhiH, ka?, sUtrasya nijena abhidheyena sArdha anukUlo yogaH anuyogaH sUtravyAkhyAnamityarthaH, tasminnanuyoge'nuyogaviSaya iti, ayaM gAthArthaH // 24 // samAptaM zrutajJAnam // uktakAreNa zrutajJAnasvarUpamabhihitaM, sAmprataM prAgabhihiteprastAvamavadhijJAnamupadarzayannAhasaMkhAI Ao khalu, ohInANassa svvpyddiio|kaao bhavapaJcaiyA, khaovasamiAo kAo'vi // 25 // vyAkhyA-saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhyAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, tathA saMkhyAtItamanantarmapi bhavati, tatazcAnantA api, tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi 1-kSetrakAlAkhyaprameyApekSayaiva saMkhyAtItAH, dravyabhAvAkhya podAta nikSepaniyuktyoH kathaJcivacitpratipAdanasaMbhavAt. 2 nUtanaziSyANAM prapakSitajJAnAM bAlAnAM. 3 TIkAcUAdirUpaH, prathame saMhitApadabakSaNA madhye padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAnAdirUpaH tRtIyasmistu bhAMpattiprabhRtigamya ityarthaH / sarvazrutapratigyAsyAnAzakyasvena caturdAvidhAnikSepavarNamapratijJAtarUpeNa, 5 sthityAdisAdhamyarUpaM. 6 saMkhyAnamapekSya sAmAnye vA napuMsakaM.. satorapyanantayoranayovidhijJAnaviSayApekSayA'daH kartavyaH + sparzaka02-4-5 sUtrArthaNyA0 1 sUtrAnvA02-4-5 jJeyApekSayA cAnantA iti, 'avadhijJAnasya' prAgnirUpitazabdArthasya, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, etaduktaM bhavati-yasmAdavadheH lokakSetrAsaMkhyeyabhAgAdArabhya pradezavRddhyA asaMkhyeyalokaparimANa utkRSTaM AlambanatayA kSetramuktaM, kAlazcAvalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayavRddhyA khalvasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANa uktaH, jJeyabhedAcca jJAnabheda ityataH saMkhyAtItAH tatprakRtayaH iti, tathA taijasavAgdravyApAntarAlavaya'nantapredezakAda dravyAdArabhya vicitravRddhyA sarvamUrttadravyANi utkRSTaM viSayaparimANamuktaM, prativastugatAsaMkhyeyaparyAyaviSayamAnaM ca iti, ataH puidgalAstikAyaM tatparyAyA~zcAGgIkRtya jJeyabhedena jJAnabhedAdanantAH prakRtaya iti, AsAM ca madhye 'kAzcana' anyatamA: 'bhavapratyayA' bhavanti asmin karmavazavartinaH prANina iti bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, sa eva pratyayaH-kAraNaM yAsA tAH bhavapratyayAH, pakSiNAM gaganagamanavat , tAzca nArakAmarANAmeva, tathA guNapariNAmapratyayAH kSayopazamanivRttAH kSAyo tAzca tirya inarANAmiti / Aha-kSAyopazamike bhAve'vadhijJAnaM pratipAditaM, nArakAdibhavazca audayikA, sa kathaM tAsAM pratyayo bhavatIti, atrocyate, tA api kSayopazamanibandhanA eva, kiMtu asAveva kSayopazamaH tasmi lokazabdena paJcAstikAyasya kSetrazabdena cAnantAkAzasya bodhasaMbhavAduktaM lokakSetreti. loka evArambhAdvA 2 etAvato lokakSetrasyAsaMbhavAduktaM kSetreti sAmAmyena, sAmarthyApekSaM cena tu tAvati kSetre zyaM, vihAya lokaM jIvapudralayoranavasthAnAta, phalaM loke sUkSmasUkSmatarArthajJAnaM. 3 utkarSataH pratibadhyamasaMkhyeyAn , na tu kadAcanApyanamtAn 'nANante pecchaha kayAi' si bhASyokteH, jaghanyatastu saMkhyeyAnasakhyeyAMzca pratidravyaM jAmAti, paraM vakSyamANatvAvinA noktaM 5 bhavapratyayAvadhiprakRtayaH * .vartino'namta05+ pradezikA -3-5 kAryAstasa..bhede ca 1-2-4-5. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH nArakAmarabhave sati avazyaM bhavatItikRtvA bhavapratyayAstA iti gAthArthaH // 25 // sAmprataM sAmAnyarUpatayA uddiSTAnAM avadhiprakRtInAM vAcaH kramavarttitvAd AyuSazcAlpatvAt yathAvadbhedena pratipAdana sAmarthyamAtmano'pazyannAha sUtrakAraHkasto me baNDaM, satI ohissa sambapayaDIo ? / caudasavihanikkhevaM, iDIpatte ya vocchAmi // 26 // vyAkhyA -- kuto ? 'me' mama, varNayituM zaktiH avadheH sarvaprakRtIH ?, AyuSaH parimitatvAda vAcaH kramavRttitvAcca tathApi vineyagaNAnugrahArtha, caturdazavidhazvAsau nikSepazceti samAsaH, taM avadheH saMbandhinaM, AmarSoSadhyAdilakSaNA prAptA Rddhiste prAptarSayaH tAMzca, iha gAthAbhaGgabhayAGgyatyayaH, anyathA niSThAntasya pUrvanipAta eva bhavati bahuvrIhAviti cazabdaH samuvayArtha', 'vakSye' abhidhAsya iti gAthArthaH // 26 // yaduktaM ''caturdaza vidhanikSepaM vakSye' iti, taM pratipAdayaMstAvaddAragAthAdvayamAhaohI 1 khitaparimANe, 2 saMThANe 3 ANugAmie 4 / abahie 5 cale 6 tibvamanda 7 paDivAutpayAha 8 a ||27|| nANa 9 daMsaNa 10 bibhaMge 11, dese 12 khile 13 gaI 14 a / iDIpattANuoge ya, emeA paDivasio // 28 // vyAkhyA - tatra avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu samucitatvAt paJcadazaM / anye tvAcAryA avadhirityetatpadaM parityajya AnugAmukamanAnugAmukarAhitaM arthato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, yasmAt nAvadhiH prakRtiH, kiM tarhi !, avadhereSa prakRtayaH cintyante yatazca prakRtInAmeva caturdazadhA nikSepa ukta iti / pakSamraye'pi avi 1 kAraNakAraNe kAraNatvopacArAta, prayojanaM tu satudayamAntarIyakatAjJApanaM, anyathAsiddhatvaM svavazyakRsatyAnAzra. 2 saMkhAIbhAbho khalu ohInANarasa sambapayaDIo' si pUrvArdhena. 3 SaDviMzatitamagAthAyAM 'isa bihaniklevaM iDIpatte ya' ityatra casmokasamuccayArthatvA zabdasamuccayanaM. * gae 4 + i rodha iti / tatra 'avadhiriti' avadhernAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA avadhizabdo dvirAvarttyate iti vyAkhyAtamiti / tathA 'kSetraparimANa' iti kSetraparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, evaM saMsthAnaviSaya iti / athavA "arthAdvibhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazca avadherjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM kSetrapramANaM vaktavyaM / tathA saMsthAnamaSadherva ka vyam | 'AnugAmuka iti dvAraM' anugamanazIla AnugAmukaH, savipakSo'vadhirvaktavyaH, ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtyA, yathA 'kare Agacchas' ( uttarA0 a0 12 gA0 6 ) ityAdi / tathA avasthito'vadhirvaktavyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlaM apratipatitaH sanupayogato labdhitazcAvasthito bhavati / tathA calo'vadhirvaktavyaH, calo'navasthitaH, sa ca vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati / tathA 'tIvramandAviti dvAraM' tIvro mando madhyamazvAvadhirSatavyaH, tatra tIvro vizuddhaH, mandazcAvizuddha:, tIvramandastUbhayaprakRtiriti / 'pratipAtotpAdAviti dvAraM' ekakAle dravyAdyapekSayA pratipAtotpAdAvavadhervaktavyau // 27 // dvitIyagAthA vyAkhyA - tathA 'jJAnadarzana vibhaGgA' vaktavyAH, kimatra jJAnaM ? kiM vA darzanaM 1 ko vA vibhaGgaH ? parasparatazcAmISAM alpabahutvaM cintyamiti / tathA 'dezadvAraM' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vaktavyam / 'kSetradvAra' kSetraviSayosvadhirvaktavyaH, saMbaddhA saMbaddha saMkhyeyA saMkhyeyApAntarAlalakSaNakSetrAvadhidvAreNetyarthaH / 'gatiriti ca ' atra itizabda Adyarthe draSTavyaH, tatazca gatyAdi ca dvArajAlamavadhau vaktavyamiti / tathA prAptadanuyogazca karttavyaH, anu 1 sAvadhyAdInItyatra vyAkhyAtamarthataH, tatakhAgresameSu bhavadhipadayojanA, Tippana ke ambe tvAcAryA ityatretibhyAkhyAtaM amra vAssvRtistathA ca prathamAntatA prakRtisthe kSetraparimANAdau yojyatayeti ca 2 pratipattirityarthaH, abhyamatApekSayA'daH, vyAkyAnaM cAtaH tammatasarakaM. * arthavazAt 5-6 yogo'nvAkhyAnaM, evamanena prakAreNa 'etA' anantaroktAH 'pratipattayaH' pratipAdanAni pratipattayaH paricchittaya ityatha., tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyanta iti gAdhAdvayasamudAyArthaH // 28 // sAmpratamanantaroktadvAragAthAdvayAdyadvAravyAcikhyAsayedamAha- nAmaM ThavaNAdavie, khite kAle bhave ya bhASe ya / eso khalu niklevo ohissA hoi santaviho / 29 // vyAkhyA - tatra nAma pUrva nirUpitaM, nAma ca tadavadhizca nAmAvadhiH yasyASadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH / tathA sthApanA cAsAvavadhizva sthApanAvadhiH, akSAdivinyAsaH / athavA avadhireva ca yadabhidhAnaM vacanaparyAyaH sa nAmAvadhiH, sthApanAvadhiryaH khalu AkAravizeSaH tattadravyakSetrasvAminAmiti / tathA dravye'vadhirdravyAvadhiH, dranyAlambana ityarthaH / athavA'yaM ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA dravyamevAvadhirdravyAvadhiH, bhAvAvadhikAraNaM dravyamityarthaH, yatpadyamAnasyopakArakaM zarIrAdi tadavadhikAraNatvAd dravyAvadhiH / tathA kSetre'vadhiH kSetrAvadhiH, athavA yatra kSetre'vadhirutpadyate tadevAvadheH kAraNatvAt kSetrAvadhiH, pratipAdyate vA / tathA kAle'vadhiH, kAlAvadhiH athavA yasmin kAle avadhirutpadyate kathyate vA sa kAlAvadhiH, bhavanaM bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, tasmin bhave'vadhirbhavAvadhiH / bhAvaH kSAyopazamikAdiH dravyaparyAya vA tasminnavadhiH bhAvAvadhiH, cazabdau samuccayArthI, 'eSaH' anantaravyAvarNitaH, khaluzabdaH evakA 1 avadhiryatra kSetre vyAkhyAyate sa kSetrAvabhirityarthaH * avadhereva 15 + tadra0 1-2-3 + bhASAvadheH kA0 5 0 vadhyadhikaraNatvAt evaM. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 20 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH rArthaH, sa cAvadhAraNe, eSa eva, nAnyaH, nikSepaNaM nikSepaH, avadharbhavati 'saptavidhaH' saptaprakAra iti gAthArthaH // 29 // idAnI kSetraparimANAkhyadvitIyadvArAvayavArthAbhidhitsayAhajAvaiyA tisamayAhAragassa suhamarasa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA, ohIkhitaM jahaNaNaM tu // 30 // vyAkhyA-tatra kSetraparimANaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM bhavati, yatazca prAyo jaghanyamAdI atastadeva tAvatpratipAdhate-'yAvatI yatparimANA, bInsamayAn AhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH tasya, panakazcAsau jIvazca panakajIva vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA avagAhanA tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA, avadheH kSetra avadhikSetraM, 'jaghanya' sarvastoka, tuzabda eSakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caiva prayogaHavadheH kSetraM jaghanyametAvadeveti gAthAkSarArthaH / atra ca saMpradAyasamadhigamyo'yamarthaHyojanasahasramAno matsyo mRtvA khakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH, panakatveneha sa praayH||1|| saMharA cAcasamaye, sa.yAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgala vibhAgavAhulyamAnaM tu||2|| svakatanupRthutvamAtraM, dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi vitIyasamaye, saMhatya karotyasau sUcim // 3 // saMkhyAtItAkhyAgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupathutvadaiyA, tRtIyasamaye tu saMhatya // 4 // bhAyAmastu pramANaM sthAvityukte hasya rUpapramANasaMkocakRtistathAcAlAsaMkhyabhAgavAhalyoktina virodhAvahA. . tiryaka. 3 madhvAdhaH / yarUpA vistRtiH prabhutvaM. * bhidhissurAha 2-1 + pAvarapari..vAharUpa. bI -- utpadyate ca panakA, khadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tatvAvagAhamA yAvatI bhavati // 5 // tAbajaghanyamavadherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyampabhiH kulakama __ atra kazcidAha-kimiti mahAmarasyaH ? kiM vA tasya tRtIyasamaye nijadehadeze samutpAdaH 1 trisamayAhArakatvaM pA kalpyata iti , atrocyate, sa eva hi mahAmatsya: tribhiH samayairAtmAnaM saMkSipan prayatavizeSAt . sUkSmAghagAhano bhavati, nAnyaH, prathamadvitIyasamayayozca atisUkSmaH caturthAdiSu cAtisthUrA trisamayAhAraka eva ca tayogya ityatastana haNamiti / anye tu vyAcakSate-trisamayAhAraka iti, AyAmaviSkambhasaMhArasamayayaM sUSisaMharaNotpAdasamayazcetyete prayA samayAH, viprahAbhAvAcAhAraka eteSu, ityata utpAdasamaya eSa trisamayAhArakaH sUkSmaH panakajISo japanyAvagAhanazca, atastaspramANaM jaghanyamavadhikSetramiti, etacAyuktaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvizeSaNatvAt, matsyAyAmaSiSkambhasaMharaNasamayadvayasya ca panakasamayAyogAt, trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapattiprasaGgAt iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // 30 // evaM tAvat jaghanyamavadhikSetramukta, idAnI utkRSTamabhidhAtukAma AhasavayahuagaNijIvA, nirantaraM jasiyaM bharibAsu / visaM savvadisAgaM, paramohI vitta niddiddo|| 31 / / vyAkhyA-sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na bhUtabhaviSyayaH, nApi zeSajIvebhyaH, kutaH !, asaMbhavAt , agnayazca te jIvAzca agnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahagnijIvAH, 'nirantaraM' iti kriyA * bharijasu 1-4-5 vizeSaNaM 'yAvat' yAvatparimANaM 'bhRtavanto' vyAptavantaH 'kSetraM' AkAzaM, etaduruM bhavati-nairantaryeNa viziSTasUcIracanayA yAvat bhRtavanta iti / bhUtakAlanirdezazca ajitasvAmikAla eva prAyaH sardhabahavo'nalajIvA bhavanti asyAmavasarpiNyAM ityasyArthasya khyApanArthaH, idaM cAnantaroditavizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, ata Aha-'sarvadikkaM' anena sUcIparibhramaNapramitamevAha, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, kSetra' anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamitamaGgIkRtya nirdiSTaH kSetranirdiSTaH,pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paryAyeNa paramAvadheretAvatkSetramityuktaM bhvti| athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH kSetraM sarvadikkaM etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANi tatparicchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthastu pUrvavadeva, ayamakSarArthaH / idAnIM sAmpradAyikaH pratipAdyate-tatra sarvabahvamijIvA bAdarAH prAyo'jitasvAmitIrthakarakAle bhavanti, tadArambhakapuruSabAhulyAt, sUkSmAzcotkRSTapadinastatraivAvarudhyante, tatazca sarvabahavo bhavanti / teSAM ca svabuddhyA poDhA'vasthAnaM kalpyate-ekaikakSetrapradeza ekaikajIvAvagAhanayA sarvatazcaturasro dhanaH prathama, sa eva jIvaH svAvagAhanayA dvitIyaM, evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNyapi dvibhedA, tatra AdyAH paJca prakArA anAdezAH, kSetrasthAlpatvAt kacitsamayavirodhAcca, SaSThaH prakArastu sUtrAdeza iti, tatazcAsau zreNI avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIra anizarIrAvagAhanAracanayA. 2 rUpAntareNa. 3 bhanna pakSe analajIvamitakSetrasthitadravyaparicchedazaktiH manuSyArthaparaM puruSapada. 5 anantAnantA. svavasarpiNISu kamizrideva dvitIyatIrthakarakAle ete, tadAnIMtanA evotkRSTA bAdarA prAyAH, bAdarajIvamAne kSipyanta iti.. ekaikasinpadeze ekaikajIvasthApanenetyarthaH, zArIrahAretyarthaH 1 bhasaMkhyAkAzapradezAnantareNAvagAhanA'bhAvAt itimajhadhArihemacandrapAdAH / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH paryantena bhrAmyate, sA ca asaMkhyeyAn aloke lokamAtrAn kSetravibhAgAn vyAmoti, etAvadavadhikSetraM utkRSTamiti, sAmarthyamaGgIkRtyaivaM prarUpyate, etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tadA pazyati na tvaloke draSTavyamasti iti gAthArthaH // 31 // evaM tAvajaghanyamutkRSTaM cAvadhikSetramabhihitaM, idAnIM vimadhyamapratipipAdayiSayA etAvatkSetropalambhe caitAvatkAlopalambhaH, tathA etAvatkAlopalambhe caitAvatkSetropalambha ityasyArthasya pradarzanAya cedaM gAthAcatuSTayaM jagAda zAstrakAraHaMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhijja dosu saMkhijA / aMgulamAvaliaMto, AvaliA aMgulapuhutaM // 32 // hatthaMmi muhattanto, divasaMto gAuyaMmi boDavyo / joyaNa divasapuhuttaM, pakkhanto paNNavIsAo // 33 // bharahaMmi andramAso, jaMbUdIvaMmi sAhio mAso / vAsaM ca maNualoe, vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // 34 // saMkhijjaMmi u kAle, dIvasamuddAvi huMti saMkhijjA / kAlaMmi asaMkhije, dIvasamudA u bhaiyavvA // 35 // prathamagAthAvyAkhyA-'aGgulaM' kSetrAdhikArAta pramANAGgulaM gRhyate, avadhyadhikArAca ucchyAGgulamityeke, 'AvalikA' asaM. khyeyasamayasaMghAtopalakSitaH kAlaH, uktaM ca-"asaMkhijANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sA egA Avaliyatti vuccati' aGgulaM cAvalikA ca aGgulAvalike tayoraGgulAvalikayoH, 'bhArga' aMzaM asaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, etaduktaM bhavatikSetramaGgalAsaMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyatyatItamanAgataM ceti, kSetrakAladarzanaM rUpiviSayavAdavadheraloke ca tArazadavyAbhAvAdasaMbhavAbhidhAnatAdoSanirAkaraNAyAha.2 loke tu sUkSmasUkSmatarAdivastudarzanena sAmarthyavRddhiH (vizeSAvazyake gAthA 606)3 svAaikSitajaghanyamadhyamotkRSTatvAt. 4 asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena saikA''valiketyucyate (anuyogadvAravRttiH 430pa0) 5 kSetrakAlayorarUpitvAdayadhena rUpiviSayatvAdAha. copacAreNocyate, anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi tatparyAyAMzca vivakSitakAlAntaravartinaH pazyati, na tu kSetrakAlau, mUrttadravyAlambanatvAttasyeti / evaM sarvatra bhAvanA draSTavyA, kriyA ca gAthAcatuSTaye'pyadhyAhAryA, tathA 'dvayoH' aGgulAvalikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati, aGgalasaMkhyeyabhAgamAtraM kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgulaM pazyan kSetrataH AvalikAntaH pazyati, bhinnomAvalikAmityarthaH, tathA kAlataH AvalikAM pazyan kSetrato'GgulapRthaktvaM pazyati, pRthakvaM hi dviprabhRtirA navabhyaH iti prathamagAthArthaH // 32 // dvitIyagAthAvyAkhyA-'haste' iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrttAntaH pazyati, bhinnaM muhUrttamityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd avadhiH . pazyatItyucyate, tathA kAlato 'divasAnto' bhinnaM divasaM pazyan kSetratogavyUta iti gavyUtaviSayo boddhavyaH, tathA yojanaviSayaH kSetrato'vadhiHkAlato divasapRthaktvaM pazyati, tathA, paMkSAnto bhinnaM pakSaM pazyan kAlatA kSetrataH paJcaviMzati yojanAni pazyatIti dvitiiygaathaarthH||33|| tRtIyagAthA vyAkhyAyate-'bharate' iti bharatakSetraviSaye avadhau kAlato'rdhamAsa uktaH, evaM jambUdvIpavipaye cAvadhau sAdhikomAsaH, varSaca manuSyalokaviSaye'vadhau iti.manuSyalokaHkhalvardhatRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM ca upacArAbhAve'niSTatAM darzayati itaH tasyetItyantena. 2 vivakSiteti. vivakSitakSetrasthitadravyaparyAyAn, kAlajJAnavyAgthyAnAyedam. 4 avadheH pratyakSavAn na sAkSAtpazyatIti. 5 myUnAM samayAdinA. 6 anyatra dvitIyAntaM padamiti karmatopapattiH, atra tu saptamyantatvAtapramANakSetrasthitadravyadarzanasamA'va dhina ityupacArahetuH, agre'pIraze sthale. 7 ardhamAsazabdasya prathamAntatvAt nAtropacAreNa vyANyAnaM hasta ispatreva, kintu satisaptamyantatayA. 8 A mAnuSo. tarAt , manuSyANAM gamAgame'pi rucakAdiSu na te tajanmAdisthAnaM. * pakSAntaH 1-2 rucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti tRtiiygaadhaarthH||34||cturthgaathaa vyAkhyAyate-saMkhyAyata iti saMkhyeyaH,saca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi?-saMkhyeyo varSasahasrAtparato'bhigRhyate iti, tasmin saMkhyeye, 'kAle' kalanaM kAlaH tasmin kAle avadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA,dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrA api bhavanti saMkhyayAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pIti, tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati, tasyaiva asaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpasamudrAzca 'bhaktavyA' vikalpayitavyAH, kadAcidasaMkhyeyA eva, yadA iha kasyacinmanuSyasya asaMkhyeyadvIpasamudra viSayo'vadhirutpadyate iti, kadAcinmahAntaH saMkhyayAH kadAcid aikaH, kadAcidekadezaH svayambhUramaNatirazco'vadheH vijJeyaH svayambhUramaNaviSayamanuSyabAhyAvadhervA, yojanApekSayA ca sarvapakSeSu asaMkhyeyameva kSetramiti gAthArthaH // 35 // evaM tAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhyA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhyA ca kSetravRddhiH pratipAditA, sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadbaddhau yasya vRddhirbhavati yasya vA na bhavati amumarthamabhidhitsurAhakAle cauNha vuDDI, kAlo bhaiyavu khittavuDDIe / buDDIi davapajjava, bhaiyavvA khittakAlA u // 36 // anuyogadvArasUtrAbhiprAyeNaikAdaze taya'bhiprAyeNa tu prayodaze. 2 yAvat zIrSapraheliketi jJeyaM, ata eva saMkhyAyata iti saMkhyeya iti vyutpattiH, saMvyavahAryA ca tAvatyeva saMkhyA. 3 abhyantarAvadhyapekSayA 4 tiryaglokamadhyabhAgagatAH 5 asaMkhyeyayojanavistRtaH 6 svayambhUramaNAdeH . ativistRtatvAttasya, 8 AtmabhyasaMbabUsvAt. 9na dvIpasamudrApekSayeti. 10 niyateti zeSaH, kSetrasya pradezAnusAreNa vRddhI kAlasya na samayAnusAreNa vRddhiH,aGgulamAtre namaHkhaNDe'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhAvAt , ana tu na virodha iti niyatA vRddhiH, bhata eva paristhareti prAvimadhyameti ca bhaNane saMgatiH, yathAvattayA kSetrakAlavRddhibyAdhyabhAvAt catuNo samapramANamAzrityeti vA. * tamartha0 5-6 + bhaDyA 4. Jain Education Interational Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA-'kAle' avadhijJAnagocare, vardhamAna iti gamyate, 'caturNA dravyAdInAM vRddhirbhavati, sAmAnyAbhidhAnAt, kAlastu 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH tasyAM kSetravRddhau satyAM. kadAcidvardhate kadAcinneti. kataHkSetrasya sUkSmatvAt kAlasya ca paristhUratvAditi, dravyaparyAyau tu vardhate, saptamyantatA cAsya "ai hoti ayArante, payaMmi viiyAe bahusu puMliGge / taiyAisu chaThIsattamINa egami mahilasthe // 1 // " asmAlakSaNAt sidhyati, evamanyatrApi prAkatazailyA iSTavibhaktyantatA padAnAmavagantavyeti, tathA vRddhau ca dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM 'bhaktavyau' vikalpanIyo kSetrakAlAveva, tuzabdasya evakArArthatvAt. kadAcidanayovRddhirbhavati kadAcinnati, dravyaparyAyayoH sakAzAt paristhUratvAt kSetrakAlayoriti bhAvArthaH, dravyavRddhau tu paryAyA- varddhanta eva, paryAyavRddhau ca dravyaM bhAjyaM, dravyAt paryAyANAM sUkSmataratvAt akramavartinAmapi ca vRddhisaMbhavAt kAlavRddhyabhAvo bhAvanIya iti gAthArthaH // 36 // atra kazcidAha-jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbandhinoH kSetrakAlayoH alAvalikA saMkhyeyabhAgopa devadatte bhukte sarva kuTumba bhuktamitivat , anyathA trayANAmityanidheyaM syAt , kAlavRddhayanusAreNa draSyAdivRddhidarzanAya caivamabhidhAnaM syAt. 2 bhajadhAnurhi siddhAnte vikalpArthe'pi bhajanetyAdivat. 3 avadhigocarasya, 4 nRtIyakavacanAdinyavacchedArtham. 5 et bhavati akArAnte pade dvitIyAyAM bahuSu puNlidde| tRtIyAdiSu SaSThIsaptamyorekasmin mahilAthe (puMliGge dvitIyAbahuvacanAnte pade akArAntasyait bhavati, strIliGge ca tRtIyAdipu SaSThIsaptamyopaikavacane ekAro bhavati sarvatra)6 gAthArUpAt sUtrAt. rItyA. 8 luptavibhaktyantatA mUle. 9 dravyaparyAyayoH saMvedhAya. 10 sparzarasAdInAM tatparyAyANAM vaikaguNAdInAM, guNAnAM paryAyasvAnAyuktamakramavartiparyAyavaM, nayau cAta eva dravyaparyAyAthikAveva. 11 paryAyavRddhau na kAlavRddhiriti samarthanAya. 12 aMgula valiyANamityAdinA dIvasa. muddA u bhaiyacA ityantena vimadhyamatvena pratipAditayoH * siddhetyeva. lakSitayoH parasparataH pradezasamayasaMkhyayA paristharasUkSmatve sati kiyatA bhAgena hInAdhikatvamiti, atrocyate, sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAd asaMkhyeyaguNaM kSetraM, kuta etat ?, ata Aha suhumo ya hoi kAlo, tatto suhamayaraM havai vittaM / aGgulaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejA // 37 // vyAkhyA-'sUkSmaH' zlakSNazcai, bhavati kAlaH, yasmAd utpalapatrazatabhede samayAH pratipatramasaMkhyeyAH pratipAditAH, tathApi tataH' kAlAt , sUkSmataraM bhavati kSetraM, kutaH ?, yasmAt aGgulazreNimAtre kSetre pradezaparimANaM pratipradezaM samayagaNanayA avasarpiNyaH asaMkhyeyAH, tIrthakRdbhiH pratipAditAH, etaduktaM bhavati-aGgulazreNimAtre kSetre pradezAgraM asaMkhyeyAvasarpiNIsamayarAziparimANamiti gaathaarthH|| 37 // uktamavadherjaghanyAdibhedabhinna kSetraparimANaM, kSetraM cAvadhigocaradravyAdhAradvAreNaivArvadheriti vyapadizyate, ataH kSetrasya dravyAvadhikatvAt tadabhidhAnAnantarameva avadhiparicchedayogyadravyAbhidhitsayA''ha teAbhAsAvvANa, antarA ittha lahai pddhvo| gurulahuaagurulahuaM, taMpi a teNeva nihAi // 38 // vyAkhyA-avadhizca jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, tatra tAvajaghanyAvadhiparicchedayogyamevAdAvabhidhIyate-taijasaM ca bhASA ca taijasabhASe tayovyANi taijasabhASAdravyANi teSAmiti samAsaH, 'antarAt' iti 'arthAdvibhaktipariNAmaH' vidheyasya. 2 cakAro vAkyabhedakamopadarzanArthaH ( iti malaya giripAdAH) 3 vakSyamANamasaMkhyeyAvasarpiNImAnam. 4 ekapramANAGgulamAna zreNirUpe nabhaHsaNDe ( nandIvRttiH 166 50) 5 pradezasaMkhyAnaM. 6 sAkSAddarzanAbhAvAdupacAreNetyarthaH 7 maryAdArtho'vadhiH 8 dravyamiti. * antare 5-6 antare, athavA 'antare' iti pAThAntarameva, etaduktaM bhavati-taijasavAgdravyANAmantara ityantarAle atre tadayogyamanya ' pazyati, ko'sAvityata Aha-'prasthApakaH' prasthApako nAma avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM taditi ata Aha-'guruladhagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na gurulaghu agurulaghu, etaduktaM bhavati-gurulaghupayAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM cAgurulaghu iti / tatra yattaijasadravyAsannaM tadgurulaghu, yatpunarbhASAdravyAsannaM tadagurulaghu, 'tadapi ca' avadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunaH tenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavatItyarthaH / tatra apizabdAt yatpratipAti tatrAyaM kramo, na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatItyarthaH, cazabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-tadevAvadhijJAnamevaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH // 38 // Aha-kiyatpradezaM tad dravyaM, yat taijasabhASAdravyANAmapAntarAlavarti jaghanyAvadhiprameyamityAzaGkaya taddhi paramANvAdikramopacayAd audArikAdivargaNAnukramataH pratipAdyamiti, atastatsvarUpAbhidhitsayA gAthAdvayamAhaorAlaviubvAhArateabhAsANapANamaNakamme / aha vyavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khitte // 39 // kammovariM dhuveyarasuNNeyaravaggaNA annNtaao| caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso thaa'citto||40|| prathamagAthAvyAkhyA-Aha-audArikAdizarIraprAyogyadravyavargaNAH kimarthaM prarUpyante iti,ucyate, vineyAnAmagyAmohAdha, madhyArtho'bAntaraH 2 madhyabhAge taijasabhASayoH. 3 tajasabhASayoH 4 samuccayAya. 5 hIyamAnam. avaviH * taijasabhASA'yogyamyAntadarzanAnantarapracyutirUpeNa. 8 matyAdIni. * pravyavata ityarthaH 2-5 + *NupANa. Jain Education Interational Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvazyaka-nAribhadrIyavRttiH // 23 // tathA codAharaNamatra-iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kucikarNo nAma dhanapatirabhUt, sa ca tAsAM gavamatibAhulyAt sahasrAdisaMkhyAmitAnAM pRthak pRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAMzcake, te'pi ca parasparasaMmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santo'kalahayan , tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhya asau teSAmavyAmohAthai adhikareNavyavacchittaye ca raktazuklakRSNakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vairgaNAH khalvayasthApitavAn ityeSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-iha gopatikalpastIrthakRt gopakalpebhyaH ziSyebhyo gorupasadRzaM pudgalAstikAyaM paramANvAdivargaNAvi. bhAgena nirUpitavAniti alaM prasaGgena, padArthaH pratipAdhate-tatra audArikagrahaNAd audArikazarIragrahaNayogyA vargaNAH parigRhItAH, tAzcaivamavagantavyAH-iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlataH bhAvatazca, tatra dravyata ekapradezikAnAM yAvadanantapradezikAnAM, kSetrata ekapradezAvagADhAnAM yAvadasaMkhyeyapradezAvagADhAnAM, kAlata ekasamayasthitInAM yAvadasaMkhyeyasamayasthitInAM, bhASatastAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kRSNAnAM yAvat zuklAnAM 5 surabhigandhAnAM durabhigandhAnAM cA, tiktarasAnAM yAvanmadhurarasAnAM 5, mRdUnAM yAvadrkSANAM 8 gurulaghUnAmagurulaghUnAM ca, evabhetA dravyavargaNAdyA vargaNAzcaturvidhA bhavanti, prakRtopayogaH pradarzyate-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evaM viMpradezikAnAmapyekA, evamekaikaparamANuvRkhyA saMkhyeyapradezikAnAM saMkhyeyA vargaNA asaMkhyeyapradezikAnAM cAsaMkhyeyAH tato'nanta gAH 2 kalahaH 3 samudAyAn. . kucikarNadhamapatiH 5 gorUpANi dhenavaH avayave samudAyopacArAt prakaraNAdvA. . paramANUnAmapi prakRSTadezaravAna. 8 lokAkAze'vagAhanAt tasya caitAvarapramANatvAt. 9 anantasamayAn yAvadavasthAnAbhAvAt. / svasvasthAna ekaguNAdinA'nantabhedayatvAt pratyekaM. * dvitri0 pradezikAnAM anantAH khalvagrahaNayogyA vilaya tatazca viziSTapariNAmayuktA audArikazarIragrahaNayogyAH khalvanantA eveti, tA api colakaya pradezavRkhyA pravardhamAnAstatastasyaivAgrahaNayogyA anantA iti, tAzca prabhUtadravyanivRttatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcca audArikasyAgrahaNayogyA iti, vaikriyasyApi cAlpaparamANunisatvAt bAdarapariNAmayuktatvAccAgrahaNayogyA eSa tA iti, punaH pradezavRddhyA pravardhamAnAH khalvanantA evollaGya tathApariNAmayuktA vaikriyagrahaNayogyA bhavanti, tA apica pradeza vRddhyA pravardhamAnA anantA eveti tAvad yAvad aikAdipracuraparamANunirvRttatvAt sUkSmapariNAmayuktatvAzca vaikriyasyAgrahaNayogyA bhavanti, evaM pradezavRddhyA pravardhamAnAH khalvagrahaNayogyA apyanantA eveti, tAzcAhArakasya alpaparamANunivRttatvAd bAdarapariNAmopetatvAca agrahaNayogyA eveti, eyamAhArakasya taijasasya bhASAyAH AnApAnayormanasaH karmaNazca ayogyayogyAyogyAnAM vargaNAnAM pradezakRtyupetAnAmanantAnAM trayaM trayamAyojanIyaM / AhakathaM punaridaM ekaikasyaudArikAdevayaM trayaM gamyata iti, ucyate, taijasabhASAdravyAntaravaryubhayAyogyadravyAvadhigodharAbhidhAnAt / 'atha' ayaM dravyavargaNAnAM kramaH, tatra vargaNA dharmo rAzirisi. paryAyAH, tathA 'viparyAsato' viparyAsena 'kSetre' iti kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, etaduktaM bhavati-ekapradezAvagAhinAM paramANUnAM skandhAnAM caikA vargaNA, tathA dvipradezAvagAhinAM skandhAnAmeva dvitIyA vargaNA, evamekaikapradezavRkyA saMkhyeyapradezAvagAhinAM saMkhyeyA asaMkhyeyaprade dvitIyAbahuvacanaM, etAzcaudArikasyaivAyogyA iti. 2 audArikapariNamanayogyatAspeti. 3 audArikazarIratayA pariNamanIyAH * vardhamAnAH 2-4 + atipracura. 1 .yuktatvAt bhAnapAnayoH 5 tathA saM0-5-6. zAvagAhinAM cAsaMkhyeyAH, tAzca pradezapradezottarAH khalvasaMkhyeyA vilaya karmaNo yogyAnAmasaMkhyeyA vargaNA bhavanti, punaH vRddhyA tasyaivAyogyAnAM asaMkhyeyA iti, ayogyatvaM cAlpaparamANuniSattatvAt prabhUtapradezAvagAhitvAcca, manodravyA. dInAmapyevamevAyogyayogyAyogyalakSaNaM trayaM trymaayojniiymiti| evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'paraM paraM sUkSma' 'pradezato'saMkhyeyaguNaM' (prAktaijasAt ) iti ( tattvArthe a0 2 sUtre 38-39) vacanAt , kAlato bhAvatazca vargaNA digmAtrato derzitA eveti gAthArthaH // 39 // dvitIyagAthAvyAkhyA-tatrAnantaragAthAyAM karmadravyavargaNAH pratipAditAH, sAmprataM pradezottaravRddhyA tadagrahaNaprAyogyAH pradAnte-kriyata iti karma, karmaNa upari karmopari, bhuveti-dhruvavargaNA anantA bhavanti, dhruvavargaNA iti dhruvA nityAH sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvArthaH, 'itarA' iti pradezavRkhyA tato'nantA evAdhruvavargaNA anantA bhavanti, 'adhruvA' iti azAzvatyaH, kadAcinna santyapItyarthaH, tataH 'zUnyA' iti sUcanAtsUtramitikRtvA zUnyAntaravargaNAH parigRhyante, zUnyAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH zUnyAntarAzca tA vargaNAzceti samAsaH, etaduktaM bhavati-ekottaravRkhyA vyavahitAntarA iti, tA api cAnantA eva, tathA 'itareti' itaragrahaNAdaza parigRhyante, na zUnyAni antarANi yAsAM tA azUnyAntarAH, azUnyAntarAzca tA vargaNAzceti vigrahaH, azUnyAntaravageNA avyavahitAntarA ityarthaH, tA api ca pradezottaravRddhyA khalvanantA eva bhavanti, tataH 'caturiti' catannaH dhruvAzca yorabhidhAnaM prasakAt. 2 maSTAnAM vargaNAnAmanye tadbhAvAt. 3 sUtraM sUcanakRditi sUtralakSaNAt. 5 tasyAyuTisaMbhave satyeva mitravargaNArambhaH, banyatA kinirNAdipariNAmavaicitrayaM tadArambhe kAraNam. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // mApakamAribhadvIpatiH tA anantarAzca dhruvAnantarAHpradezotsarA eva vargaNA bhavanti,tataH 'tanuvargaNA tanuvargaNA iti, kimuktaM bhavati!-bhedAbhedapariNAmAbhyAmaudArikAdiyogyatA'bhimukhAiti, athavA mizrAcittaskandhayayogyAstAthatantra eva bhavanti, tato 'mizra' iti mizraskandho bhavati, sUkSma eveSadbAdarapariNAmAbhimulo mizraH, 'tathA' iti Anantarye 'acitta' iti acittamahA. skandhaH, sa ca vizrasApariNAmavizeSAt kevalisamudghAtagatyA lokamApUrayanupasaMharaMzca bhavatIti / Aha-acittatvAvyabhicArAttasyAnittavizeSaNAnarthakyamiti, na, kevalisamudghAtasacittakarmapugalalokavyApimahAskandhavyavacchedaparatvAt vizeSaNasyeti, ayameva sarvotkRSTa pradeza iti kecida vyAcakSate, na caitadapapattikSama, yasmAdatkaSTapradezo'vagAhanAsthitibhyAM asaMkhyeyabhAgahInAdibhedAt catuHsthAnapatita uktaH, tathA coka-"ukosapaesiANaM bhaMte ! kevaiA pajavA paNNatA ?, goyamA! aNantA, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vui!, goyamA ! ukosapaesie ukkosapaesiassa dabaTTayAe tule, paesaTTayAevi tulle, ogAhaNayAe cauhANavaDie, ThitIevi 4, vaNNarasagandha ahi a phAsehi chahANavaDie" / ayaM punastulya aiva, aSTasparzazcAsau paThyate, catuHsparzazca ayamiti, ato'nye'pi santIti pratipattavyaM, ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 40 // kevalisamudghAtAdhasare pratipradezaM bhAramagRhItasvAt sacittatA karmaputalAnA, caturthasamayApekSayA lokavyApakatA, nissaMvaddhavAbhASAnmahAskamdhasA. 2 adhi tamahAskandhaH 3 saMkhyeyabhAgAsaMkhyeyaguNasaMkhyeyaguNamahaH 4 uskRSTapradezikAnAM bhavanta ! kiyantaH paryayAH prajJAsA: 1, gautama ! manamtAH, taskemArthena bhavanta ! evaM mucyate ?, gautama ! saskRSTapradezika uskRSTapradezikasya dhyArthatayA tulyaH pradezArthatayApi tulyaH avagAhanayA catu:sthAnapatitaH sthityA'pi, varNarasagambhairaTabhiH spazaizca SaTsthAnapatitaH 5 vargaNAsthAna paraistathAvidhairacittamahAskandhaiH bhavagAhamAsthitibhyA. 5 utkRSTapradezikaH / bhacittamahAskandhaH 8 mahAntaH skandhAH. prAk 'tejasabhASAdravyANAmantarAle guruladhvagurulaghu ca japanyAvadhiprameyaM dravya' ityuktaM, naudArikAdidravyANi, sAmpratamaudArikAdInAM dravyANAM yAni gurulaghUni yAni cAgurulaghUni tAni darzayannAha orAliabeubdhiaAhAragatea gurulahU dadhyA / kammagamaNabhAsAI, eAi agumalahuAI // 41 // vyAkhyA-padArthastu audArikavekriyAhArakatejesadravyANi gurulaghUni, tathA kAmaNamanobhASAdidravyANi ca agurulaghUni nizcayanayApekSayeti gAthArthaH // 41 // vakSyamANagAthAdvayasaMbandhaH-pUrva kSetrakAlayoravadhijJAnasaMbandhinoH kevalayoH aGgulApalikA'saMkhyeyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha uktaH, sAmprataM tayorevoktalakSaNena dravyeNa saha parasparopanibandhamupadarzayannAha saMkhinna maNodavdhe, bhAgo logapaliyassa yoGayo / saMkhijja kammadave, loe thokhUNagaM paliyaM // 42 // teyAkammasarIre, teAdavdhe a bhAsadavye a / yoddhaJcamasaMkhijjA, dIvasamudA ya kAlo a|| 43 / / prathamagAthAvyAkhyA-saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, manasaH saMbaMndhi yogyaM vA dravyaM manodravyaM tasmin manodravye iti manodravyaparicchedake avadhI, kSetrataH saMkhyeyo lokabhAgaH, kAlato'pi saMkhyaya eva, 'paliyassa' palyopamasya tAni gurulaghUni aguruladhUni veti moktamityarthaH / 2 grahaNayogyataijasebhyazratuHsparzA iti karmaprakRtlAdiSu, agrahaNAnsaritA prahaNayogyA vargaNA iti ca mataM teSA, prAggrahaNayogyAH pazcAsparAH / ana tUbhayAgrahaNayogyA madhye tata eva tejasAsamAni gurulaghUmi itarANIsaratyuktiH 3 esammate ekAntagurulaghudravyAbhAvAt , vyavahAranathApekSameva guru leSTuH laghu dIpa ubhayaM vAyuranubhayaM vyometyAdi. 4 parasparopalambhadarzanena vRddhidvArA. 5 pariNataM tathAsvena. 6 AkAzasthita * mAstIdam / 'boddhavyo' vijJeyaH, prameyatveneti, etaduktaM bhavati-avadhijJAnI manodravyaM pazyan kSetrato lokasya saMkhyeyabhAgaM kAlatazca palyopamasya jAnIte iti, tathA saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAH 'karmadravye' iti karmadravyaparicchedake'vadhau prameyatvena boddhavyA iti vartate, ayaM bhAvArthaH-karmadravyaM pazyan lokapalyopamayoH pRthak pRthak saMkhyeyAn bhAgAn jAnIte, 'loke' iti caturdazarajvAtmakalokaviSaye'vadhau kSetrataH kAlataH stokanyUna palyopamaM prameyatvena boddhavyaM iti varttate, idamatra hRdayaM-samastaM lokaM pazyan kSetrataH kAlataH dezonaM palyopamaM pazyati, dravyopainibandhanakSetrakAlAdhikAre prakrAnte kevalayolokapalyopamakSetrakAlayograhaNaM anarthakamiti cet, na, ihApi sAmarthyaprApitatvAd dravyopanibandhanasya, ata eva ca taduparyapi dhruSavargaNAdi dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiranumeyeti gAthArthaH // 42 // dvitIyagAthAvyAkhyA-tejomayaM taijasaM, zarIrazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, 'taijasazarIre' taijasazarIraviSaye'vadhau kSetrato'saMkhyeyA dvIpasamudrAH prameyatvena boddhacyA iti, kAlazca asaMkhyeya eva, mithyAdarzanAdibhiH kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tena nirvasaM tanmayaM vA kArmaNaM, zIryate iti zarIra, kArmaNaM ca taccharIra ceti vigrahaH tasminnapi taijasavadvaktavyaM, evaM taijasadravyaviSaye cAvadhau bhASAdravyaviSaye ca kSetrato 'boddhavyA' vijJeyAH, saMkhyAyanta iti saMkhyeyA na saMkhyeyA asaMkhyayAH, dvIpAzca samudrAzca pUrva kSetrakALayovinyAsirzitA paraM dravyeNa tAM darzanAya prakAntaM prakaraNaM. 2 draSyanyAH , kSetrakAmadau dravyANAM avazyaM yaH sAmathryaprApaNaM, kAle caraha buDhIkhanena nirNItA ca sA prAka, 3 sAmarthyaprApitasvAt, vyaparicchedavRddhaH kSetrakAlavRdi niyamaH, sapharaca prayopanivandhaprakaraNamevaM. cA pani vizeSo'saMkhyevagato'gre atra cAsaMkhyeyesyAdinA. * stokAnyUnaM-5-6+ panivandhena 5-6 Jain Education Interational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 25 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH dvIpasamudrAH, prameyatveneti, kAlazcAsaMkhyeya eva, sa ca palyopAsaMkhyeyabhAgasamudAyamAno vijJeya iti, (granthAnam 1000) / atra cAsaMkhyeyatve satyapi yathAyogaM dvIpAdyalpabahutvaM sUkSmetaradravyadvAreNa vijJeyaM miti / Aha-evaM sati 'teyAbhAsAdaghANa antarA ettha lahai paThThavao' (gAthA 38) ityAdhuktaM tasya ca taijasabhASAntarAladravyadarzino'pyaGgalAvalikAmakhyeyabhAgAdi kSetrakAlapramANamuktaM tadvirudhyate, taijasabhASAdravyayorasaMkhyeyakSetrakAlAbhidhAnAt, na, prArambhakasyobhayAyogyadravyagrahaNAt , dravyANAM ca vicitrapariNAmatvAd yathoktaM kSetrakAlapramANamaviruddhameva, alpadravyANi vA'dhikRtya taduktaM, pracuratai jasabhASAdravyANi punaraGgIkRtyedaM, alaM vistareNeti gAthArthaH // 43 // Aha-jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA gurulaghu agurulaghu yA dravyaM pazyatItyuktaM, na sarvameve, vimadhyamAvadhiprameyamapi cAhulAvalikAsaMkhyeyabhAgAdhabhidhAnAt na saryadravyarUpaM, tatrasthAnAmeSa darzanAt, ata utkRSTAyadherapi kimasaryadravyarUpamevAlambanaM Ahosthineti, ityatrocyate egapaesogAI paramohI lahara kammagasarI / lahara ya bhagurupalaghu', teyasarIre bhavapurataM // 44 // vyAkhyA-prakaSTodeza pradezaH ekavAsI pradezakapradezaH tasmin abagAda, adhagAdamiti vyavasthita, ekapradezAba sayA vANAni mANi, jasakAmaNebhyo bahAni mUlAni satA puSa bI. sAmApatrakAparimA . mesahAreNa pramApArane bAra-hasvAdi, samayAmogaNyA bApAgyANAM padhAva madhUlAbAta vaividhapatAdhAma paridhA mAyAkA catuNI elisindhule bAdhAlApattAdhA-tyAdi samAcaukammalajIbhASAmanAkApekSApAkAlaparidhAnamiti sarya, kavita meya. mAtIpodhilakamako yavadhI savitA kapiNImAna lAmarasanabadhAdhikAdiyAghAmAmakAdhamA yo pama . anocyate 3-5, bhagurulAhu . gA paramANudhyaNukAdima, paramazvAsAdhizca paramAdhiH kRSidhirityarthI, 'lagate' pApati, bhASadhimataurabhe. dopacArAdadhiH pAyatIyukta, tathA kArmaNazarIra ce labhate, bhAha-paramANugukAviSamanukka gampate tadAlabanaspeneti, tatadhopAttameSa kArmaNami bhaviSyati, na, tapaikapradezAdha mAhistrAnupapattA, 'labhate pAguruta' zabdAt muMhalAe, jotyapekSa vacana, bhanyathA hi sarvANi parvamadezAvagAhAnidhyANi parapatIpukta bhavati patAtpukta bhavati, tathA tejasarI paviSaye bhaSadhI kAlato bhaYSavaM parigratapA'pagamtavyamiti, patatu bhavati-pasI sazarIra pApati sa li. to bhaSadhakArya paramati iti, iha ca ya eSa hi mAra jaya pazyatA asaMkhyeyaH kAla atA, sa eSa bhAna vizedhyata iti / Aha-jampekamadezAvagAhasvAtisUkSamasyAt tasya ca parichAtapA'bhihitasmAt kArmaNArIrAdInAmapi dena gampata evesthatA sapanyAsavaiSadhya, sakAyAdhigAmitvapina bAdhya, havA lamA sarva' ityasa paNi pAhiti, anaucyate, na sUkSma pazyatIti niyamato bAdaramapi prAdhya, bAhara vA paSatA mamiti, paramAdurapatI bhaguruH pa laghuparzane vi gurumadhuparzana va dhImavikAsamapumacyA . 1 bhUmadhAna, 13 a kAzava dezI hi svabhAva kSa va dhAdimantAko'pi kandhau ca satra mAsti kamdhA, ApakSidhAmasvaipAya, adhammasthAvidhvaH pekSA mAmalA sApekSatA paramavapUrzanAya ekAdezAvagAyana papasamayAnubhavAya, vinIyatayA 5 vizistra paramAzuzmaNukA nizAna, 65kAzAdi * jIvana pariNA milaa| krmvrgmaablaa| mAmaye yAmamtareNa pradezAca, nIvAvagAhAbhAvAma ekAdezAdhaNIll. . gugalaghupane kapi guruladhuparzaniyamAbhAvAn cAmAkSeSA 5 jAtikA pulalANA, kAmAsAnAmamisiyAna' avadhauNAdikAzanAcyApekSa 10 lal jIvAnAmapi bhavAna "pnnmaussmaassyembhaaglp|| 11 spUnachAta: 13 anamagAvAdhA. vadhu payanapi ma gurugadhu upalabhate, ghaDAdi vA atimpUramaNi, tathA manovido daza nAmyetirevapi, evaM vijJAna viSayavaicipalabhave sati saMzapinodAmekamazAvagAhimahaNe satyaSi zeSavizeSaupadarzanamadoSAviti / adhayA~ ekapradezAvagAhibrahaNAt paramAvAdigrahaNa kArmaNa pAvat, sabutareSAM cAguruvAtrabhidhAnAta, vAdAta guruladhUnAM caudArikAdInI mityaiva sarvadalavizeSa viSayatvamAviSkRta bhavati, tathA caritra nidhArtha rUpa mate sarva ivatA vAyamaNilakSaNamadhameveti, etadeva hi sarva rupagata, mAmya iti, mAI prasane ti gaavdhi| // 44 // evaM paramAvadheyamajIkRlpa viSaya putA, sAmprata kSetrakAlAvadhikRtyopadapalAhaparamohi bhavimA, logabhitA khamA asaM vimA | RAT MEER, vilopAmi bhaganijImA // 5 // pAlpA-paramazcAmAvadhizca paramAvadhiA, avadhyavadhimataurabhedopacArA alI pAmAvadhita kSetratA 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi, khapAnIti gamyate, labhata iti dhA, phAnanA 'samA sapiyarasamiNIspeyA evaM labhate, tathA vadhyato 'pagala' mUrtadhyA jAtamityarthaH, 'labhate pazpati 'sarva' paramAnAdimina pugatAlikAyameveti, bhAvatastu vazyamANAkharapoSAm iti / yadunaM asaMkhyevAni lokamAaANi khaNDAni paramAdhi pazyatIti' tarakSetraniyamamA. avadhi samApekSayA, 3 ghAdImA madhumAsa mAya gnimeN| 5 manoyameSu, me, pAri vivIyapramasamAdhAnAca, vargaNArInAmadhimaaftigtrait , 1111kimasamahiit " maayo| viSayama, 15 pUrva sivAna, 16 pUrvAdhAna meM degAvagAhAdi Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 26 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH yAha-upamAnaM upamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM, etaduktaM bhavati - utkRSTAvadhikSetropamAnaM, 'agnijIvAH prAgabhihitA eveti, Aha- 'rUpagataM labhate sarva' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitatvAt kimarthaM punaruktamiti, yatrocyate, uktaH parihAraH, athavA anantaragAdhAyAM 'ekapradezAvagADhaM' ityAdi paramAvadherdravyaparimANamuktaM, iha tu 'rupagataM labhate sarva' iti kSetrakAladvayavizeSaNaM, etaduktaM bhavati- rUpidravyAnugataM lokamAtrAsaMkhyeyakhaNDotsarpiNyatra sarpiNIlakSaNaM kSetrakAladvayaM labhate, na kevalaM, arUpitvAttasyai, rUpidravyanibandhanatvAzvAvadhijJAnasyeti gAthArthaH // 45 // evaM tAvat puruSanadhikRtya kSAyopazamikaH khalu anekaprakAro'vadhiruktaH, sAmprataM tirazco'dhikRtya pratipipAdayiSurAha AhArateyalaM bho, ukko seNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI, naraesa u joyaNukoso // 46 // vyAkhyA - tatrAhArate jograhaNAd audArikavaikriyAhArakatejodravyANi gRhyante, tatazcAhArazca tejazca AhAratejasI tayolabhi iti samAsaH lAbhaH prAptiH paricchittirityanarthAntaraM, idamatra hRdayaM - tiryagyoniSu yoniyonimatAmabhedopacArAt tiryagyonikasatvaviSayo yo'vadhiH tasya dravyataH khalu AhAratejodravyapariccheda utkRSTata uktaH, itthaM dravyAnusAreNaiva kSetrakAlabhAvAH paricchedyatayA vijJeyA iti / idAnIM bhavapratyayAvadhisvarUpamucyate sa ca suranArakANAmeva bhavati, 1 uttaraH 2 nAsmAdanyat rUpagatamiti niyamanAyetyevaMrUpaH 3 vidhiniyamayorvidhireva jyAyAn iti nyAyamapekSya vidherbalIyastvAkhyAnAyAha--athavetyAdi. 4 arUpitvAt rUpiviSa yazcAvadhiriti ca nirNItamanekazaH 5 kSetrakAladvayala. 6 manuSyAn ityarthaH, paramohinANavio, kevalamaM to muhutamitteNeti ( vi0 689 ) vacanAt paramAvadheza antarmuhUrtAtkevalotpattiH, kevalaM ca naragatAveva 7 cAritratapabhAdiguNahetutvAt. * ya 2-4-9. tatra prathamamalpa itikRtvA nArakANAM pratipAdyata iti, ata Aha-- kSetrato 'gavyUtaM' paricchinatti jaghanyenAvadhiH, ka ? - narAn kAntIti narakAH, ke ge re zabde itidhAtupAThAt narAn zabdayantItyarthaH, iha ca narakA AzrayAH, AzrayAzrayiNorabhedopacArAt, narakeSu tu yojanamutkRSTa ityAha, etaduktaM bhavati - nArakAdhAro yo'vadhiH asau utkRSTo yojanaM paricchinatti kSetrataH, itthaM kSetrAnusAreNa dravyAdayastu avaseyA iti gAthArthaH // 46 // evaM nArakajAtimadhikRtya jaghanyetarabhedo'vadhiH pratipAditaH, sAmprataM ratnaprabhAdipRthivyapekSayA utkRSTetarabhedamabhidhitsurAha-- tAri gAuyAI, ajuTThAI tigAMuyA ceva / aDDAijA duNNi ya, divaDumegaM ca niraMesu // 47 // vyAkhyA -tatra narakA iti nArakAlayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena saptadhA bhidyante tatra ratnaprabhAdyAdhAranarakeSu yathAmaMkhyamutkRSTe tara bhedabhinnAvadheH kSetraparimANamidaM - 'narakeSu' iti sAmarthyAt tannivAsino nArakAH parigRhyante, tatra ratna - prabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM catvAri gavyUtAni jaghanyAvadherardhacaturthAni, ardha caturthasya yeSu tAnyaMrdhacaturthAni evaM zarkarAprabhAdhAranarake paramavidhikSetramAnaM ardhacaturthAni iteraavdhikssetrmaanN tu trigavyUtaM, trINi gavyUtAni trigavyUtaM, evaM 1 AdhArabhedAdAdheyabhedAt sapta pRthivya AdhAro yeSAM te tathA tatveneti samAsaH 2 tAsyyAttavyapadeza itinyAyAt. 3 vyadhikaraNabahuvrIherapi darzanAt anyathA'rdhanatvArItibhAvAna 4 utkRSTeti 5 jaghanyeti. * tigAuyaM + narapasu / ajuDAIyAhU jahaNNayaM agAuyaMtAI / jaM gAuaMti bhaNiaM taMvia kohaNaM // 1 // [ bhAgyagAthA'byAkhyAtA ca ]. sarvatra yojyaM yAvanmahAtamaH prabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM gavyUtaM, jaghanyAvadhikSetraM cArdhagavyUtamiti, ratnaprabhAdhAranaraka ityAdI jAtyapekSamekavacanaM, anirdiSTasyApi navaraM padArthagamanikA, ardha tRtIyasya ardhatRtIyAni, dve ca, adhikama yasmin tad adhyardham / Aha - kutaH punaridaM ?, sAmAnyena pratipRthivyAdhArana rakaM utkRSTamatradhikSetramuktaM 'yatvAri gavyUtAni' ityAdi, ardhagavyUtoneM jaghanyamityavasIyate ?, ucyate, sUtrAt, tathA coktaM - " rayeNaSpabhApuDha vineraiyANaM bhaMte ! haryaM vittaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! jahaNNeNaM ajuDAI gAuyAI ukkoseNaM cattAri, evaM jAva mahAtamapuDha viraiyA / NaM ? goyamA ! jahaNNeNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM", Aha- yadyevaM 'gA' U jahaNNamohI Naraesu tu' ( 46 ) ityetadvyAhate, atrocyate, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAdadoSaH, idamatra hRdayam -- utkRSTAnAmeva saptAnAmapi ralaprabhAdyavadhInAM || gavyUtakSetra paricchittikRt avadhirjaghanya ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 47 // evaM nArakasaMbandhino bhavapratya yAvadheH svarUpamabhidhAyedAnIM vibudhasaMbandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthA'trayaM jagAda - sakkIsANA paDhamaM duHkhaM ca sarNakumAramAhiMdA / taccaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahassAraya cautthIM // 48 // 1 narakeSvitipadavyAkhyAne svanirUpitapade. 2 tadvRttidharmavattAmapekSyeti. 3 Azrityeti zeSaH 4 svasvotkRSTApekSayA. 5 ratnAprabhApRthvInairathikA bhadanta ! kiyat kSetramavadhinA jAnanti pazyanti ?, gautama ! jaghanyenArdha tRtIyAni gavyUtAni utkRSTena catvAri, evaM yAvanmahAtamaH prabhA pRthvInairayikANAM 1 gautama ! jaghanyenArdhagamyUtaM utkRSTena gamyUtaM. 6 virudhyate iti . 7 vizeSaNaM bhavetyAdeH, tacca devasaMbandhivyavacchedAya. 8 bhavapratyayAvadheH svarUpamiti. * paramAvadheH. + atidiSTa0 1 nArakaM NaM pucchA. SS gAuyaMtaM. gADaya0 // sa gadhyU0. 6 tritayaM. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 // arretes-hAribhadrIyavRttiH ANapANayakappe, devA pAsaMti paMcamiM puDhaMvIM / taM ceva AraNacuya ohInANeNa pAsaMti // 49 // chaTThi hiTTimamajjhimagevijA sattamiM ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNutarA devA // 50 // tatra prathama gAthA vyAkhyA - zakrazcezAnazca zakezAnau tatra 'zazAdAviti' zakezAnopalakSitAH saudharmezAna kalpanivAsino devAH sAmAnikAdayaH parigRhyante, te hyvadhinA prathamAM ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, tathA 'dvitIyAM ca' pRthivImityanuvarttate, 'sanatkumAramAhendrAviti' sanatkumAramAhendra devAdhipopalakSitAH tatkalpanivAsinastridazA eva sAmAnikAdayo gRhyante, te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti, tathA tRtIyAM ca pRthivIM brahmalokalAntakadevezopalakSitAH tatkalpanivAsino vibudhAH sAmAnikAdayaH pazyanti tathA zukrasahasrAra sunAthapalakSitAH khalvanye'pi tatkalpanivAsino devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti gAthArthaH // 48 // dvitIyagAthA vyAkhyAyate - AnataprANatayoH kalpayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamIM pRthvIM, tAmeva AraNAcyutayoH sambandhino devA abadhijJAnena pazyanti, svarUpa kethanamevedaM, vimalatairAM bahutarAM ceti gAthArthaH // 49 // tRtIyagAthA vyAkhyAyate--lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni maitreyakAni (Ni) vimAnAni, tatra adhastyamadhyamagraiveyakanivAsino devA adhastyamadhyamamaiveyakAH, te hi pRthivIM tamo'bhidhAnAmavadhinA pazyantIti yogaH, tathA saptamIM ca pRthivImuparitanayaiveyakanivAsina iti, tathA 'saMbhinnalokanADI' caturdazarajjyAtmikAM kanyakAcolakasaMsthAnAmavadhinA pazyanti, anuttaravimAnavAsino'nuttarAH, tatra eke 1 indrANI kalpenoktaH 2 vyavacchedyAbhAtrAt pUrvayoretAM yAvaddarzanoktezva. 3 pratipAdanaM yadbhedena tatphalaM * puDhaviM. + bhAgha0 / Adha. ndriyAdayo'pi bhavanti tadvyavacchedArthamAha - 'devAH' / evaM kSetrAnusArato dravyAdayo'pyavaseyAH iti gAthArthaH // 50 // evamadho vaimAnikAvadhikSetrapramANaM pratipAdya sAmprataM tiryagUrdhvaM ca tadevaM darzayannAha eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvA ya sAgarA caiva / bahuaaraM ubarimagA, uhuM sagakappathUbhAI // 51 // vyAkhyA- 'eteSAM' zakrAMdInAM saMkhyAyanta iti saMkhyeyAH na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, tiryagU, dvIpAzca - jambUdvIpAdayaH, sAgarAzca svaNasAgarAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyatayA avaseyAH iti vAkyazeSaH, tathA uktalakSaNAt - asaMkhyeyadvIpodadhimAnAt kSetrAt bahutaraM, uparimA eva uparimakA uparyuparivAsino devAH, khalvavadhinA kSetraM pazyantIti vAkya zeSaH, tathA UrdhvaM svakalpastUpAdyeva yAvat kSetraM pazyanti, AdizabdAd dhvajAdiparigrahaH iti gAyArthaH // 51 // itthaM vaimAnikAnAM avadhi kSetra mAnamabhidhAya idAnIM sAmAnyato devAnAM pratipAdayannAha - saMkhejjajoyaNA khalu devANaM aDasAgare UNe / teNa paramasaMkhejA, jahaNNayaM paMcavIsaM tu // 52 // vyAkhyA - saMkhyeyAni ca tAni yojanAni ceti vigrahaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya cobhayathA saMbandhamupadarzayiSyAmaH 'devAnAM' ' ardhasAgare' iti ardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyayojanAnyeva avadhikSetramiti / ardhasAgaropamanyUna eva AyuSi sati, 'tataH paraM' ardhasAgaropamAdAvAyuSi sati asaMkhyeyAni yojanAni avadhikSetraM 1 pramANamavadheH 2 zakrAdyupalakSitAnAM tattatkalpavAsisAmAnikA dInAmityuktameva prAkU. u va sakapa0 + paNNavIsaM. vaimAnikavarjadevAnAM sAmAnyata iti / vizeSartastu Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdava seyamiti / tathA jaghanyakamadhikSetraM devAnAmiti varttate, 'paJcaviMzatiH' tuzabdasyaivakArArthatvAt paJcaviMzatireSa yojanAni, etacca dazavarSasahasrasthitInAmavaseyaM, bhavanapativyantarANAmiti, jyotiSkANAM tvasaMkhyeyasthititvAt saMkhyeyayojanAnyeva jaghanyetarabhedamavadhikSetrama seyamiti vaimAnikAnAM tu jadhanyamaGgulA saMkhyeyabhAgamAtramavadhikSetraM taccopapAtakAle parabhavasaMbandhinamevadhimadhikRtyeti, utkRSTamuktameva 'saMbhiNNa logarnAliM, pAsaMti aNuttarA devA' (51) ityalamativistareNeti gAthArthaH // 52 // sAmpratamayamevAvadhiH yeSAM sarvotkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnpradarzayannAha - koso maNupasuM, maNussatiriesu ya jahaNNo yaM / ukkosa logamitto, paDivAi| paraM apaDivAI // 53 // vyAkhyA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhiH manuSyeSu eva, nAmarAdiSu tathA manuSyAzca tiryazcazca manuSyatiryaJcaH teSu manuSyatiryakSu ca jaghanyaH, cazabda evakArArthaH, tasya caivaM prayogaH - manuSyatiryakSveva jaghanyo, na nArakasureSu tatra utkRSTo lokamAtra eva avadhiH, pratipatituM zIlamasyeti pratipAtI, tataH paramapratipAtyeva, lokamAtradAvavadhi 1 prAk pratipAditatvAdvaimAnikAnAmadhernAtra tadadhikAraH 2 tatra caturNAmapi nikAyAnAM tatra vaimAnikAnAM pRthagabhidhAnAbhAvAt 3 dvitIyapAdAt. 4 teSAM jaghanyetara sthityorardhasAgaropamAt nyUnatvAt 5 tathA ca devAnAM sarvajaghanyAvadhiniSedhe'pi na kSatiH, bhavapratyayAvadheH pazcAdbhAvAt tasya coktamAnatvAta. 6 vaimAnikAvadhi anuttaropapAtikA dheraivotkRSTatvAt kevalametannirdiSTaM. 7 bhavaguNapratyayasAdhAraNo'vadhiriti, 8 bhiNNaloganAdi pAsaMti aNuttarA deva iti sUtreNa saibahuagaNijIA ityanena ca * kRtya + tAndarza0 + tericchiesu ya jahaNo. paDivAI. " jaghanyataH. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH mAne pratipAdite prasaGgataH pratipAtyapratipAtisvarUpAbhidhAnamadoSAyaiveti gAthArthaH // 53 // ukta kSetraparimANadvAraM, mAmprataM saMsthAnadvAraM vyAcikhyAsayedamAhazibuyAyAra jahaNNo, vo ukkosamAyao kiNcii| ajahaNNamaNukoso ya khittao NegasaMThANo // 54 // vyAkhyA-'stibuka' udakabinduH tasyevAkAro yasyAsau stibukAkAraH, jaghanyo'vadhiH / tameva spaSTayannAha'vRttaH' sarvato vRtta ityarthaH, panakakSetrasya vartalatvAt / tathA utkRSTa AyataH pradIrghaH 'kiJcita' manAka vahijIvazreNiparikSepasya svadehAnuvRttitvAt , tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTaH ajaghanyotkRSTa iti / cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvanekasaMsthAna iti gAthArthaH // 54 // evaM tAvajaghanyetarAvadhisaMsthAnamabhihitaM, sAmprataM vimadhyamAvadhisaMsthAnAbhidhitsayA''ha tappAgAre 1 pallaga 2 paDahaga 3 jhallari 4 muiMga 5 puppha 6 jave 7 / tiriyamaNuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 55 // vyAkhyA-'tapraH' uDupakaH tasyevAkAro yasyAsau taprAkAraH, tathA pallako nAma lATadeze dhAnyAlayaH, AkAragrahaNama smRtasyopekSAnahasvaM hi prasaGgatvaM. 2 vineyAnA bodhavizeSotpAdanAt prastute'vadhimAne. 3 padaikadeze padasamudAyopacArAt jIvadeheti, anyathA paJcamasyAnAdezasyAbhyupagamApatteH, na caivaM svadehetyanena virodho'pi. * merahaya bhavaNa 2 vaNayara 3 joisa kappAlathANa 5 mohissa / gevija 6 guttarANa 7 ya, hu~tAgiho jahAsaMkhaM // 1 // bhavaNavahavaNayarANaM uI bahuo aho'vsesaannN| nAsyajoisiANaM, tiriaMbhorAlio citto // 2 // (bhASyakRrakRte avyAkhyAte). navartate, tasyevAkAro yasyAsau pallakAkAraH, evamAkAra zabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH iti, paTaha eva paTahakaH-AtodyavizeSaH, tathA cavinaddhA vistIrNavalayAkArA jhallarI AtodyavizeSaH eva, tathA UrdhvAyato'dho vistIrNa upari ca tanuH, mRdaGgaH AtodyavizeSa eva / 'pu'pheti' 'sUcanAtsUtra' itikRtvA puSpazikhAvaliracitA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, 'yava' iti yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'bhidhIyate, ayaM bhAvArtha:-taprAkArAdiravadhiryavanAlakAkAraparyanto yathA. maMkhyaM nArakabhavanapativyantarajyotiSkakalpopapannakalpAtItagraiveyakAnuttarasurANAM sarvakAlaniyato'vaseyaH, tiryagnarANAM bhedena nAnAvidhAbhidhAnAd, Aha ca-tiryazcazca manuSyAzca tiryagmanuSyAH teSAmavadhiH nAnAvidhasaMsthAnasaMsthito--nAnAvidhamaMsthitaH, saMsthAnazabdalopAt , svayaMbhUramaNajaladhinivAsimatsyagaNavat, apitu tatrApi valayaM niSiddhaM matsyasaMsthAnatayA, avadhistu tadAkAro'pIti 'bhaNitaH' uktaH arthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharairiti, ayaM ca bhavanavyantarANAM U bahurbhavati, avazeSANAM tu surANAmadho, jyotiSkanArakANAM tu tiryak, vicitrastu naratirazcAmiti gAthArthaH // 55 // ukta saMsthAnadvAraM, sAmpratamAnugAmukadvArArthapracikaTayiSayedamAhaaNugAmio u ohI, neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI' aNaNugAmI, mIso ya maNussataricche // 56 // ___ vyAkhyA-anugamanazIla AnugAmukaH, locanavad, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, AnugAmuka eva avadhiH, keSAmityata Aha-narAn kAyantIti narakAH-nArakAzrayAH teSu bhavA nArakA iti, teSAM nArakANAM, tathaiva' AnugAmuka * A.. + a. / aNugAmi. | anu. eva, dIvyantIti devAsteSAmiti / tathA AnugAmukaH, ananugamanazIlo'nanugAmukaH sthitapradIpavat, tathA ekadezAnugamanazIlo mizraH, dezAntaragatapuruSaikalocanopaghAtavat , cazabdaH samuccayArthaH, mizrazca, manuSyAzca tiryazcazca manuSyatiryazcasteSu * manuSyatiryakSu yo'vadhiH sa evaMvidhastrividha iti gAthArthaH // 56 // vyAkhyAtamAnugAmukadvAraM, idAnImavasthitadvArAvayavArthapratipAdanAya gAthAdvayamAha khittassa avaThThANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / ve bhiNNamuhutto, pajavalaMbhe ya sattaha // 57 // ahAi avaTThANaM, chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / / ukkosagaM tu eyaM. ikko samao jahaNaNeNaM // 58 // prathamagAthAvyAkhyA-avasthitiravasthAnaM tad avadherAdhAropayogalabdhitazcintyate, tatra kSetramasyAdhAra itikRtvA kSetrasya saMbandhi tAvadavasthAnamucyate-tatrAvicalitaH san 'trayastriMzatsAgarAH' iti trayastriMzatsAgaropamANyavatiSThate anuttarasurANAM, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, trayastriMzadeva, 'kAleneti' kAlataH kAlamadhikRtya 'arthAdvibhaktipariNAmaH / tathA 'dave' iti dravati gacchati tA~stAn paryAyAniti dravyaM tasmin dravye-dravyaviSayaM upayogAvasthAnamavadheH, bhinnazcAsau muhUrttazceti samAsaH, avanaM avaH pari avaH paryavaH tasya lAbhaH paryavalAbhaH tasmiMzca paryavalAbhe ca-paryavaprAptI cAvadherupayogAvasthAnaM saptASTau vA samayA iti / anye tu vyAcakSate-paryAyeSu sapta, guNeSu aSTeti, sahavartino guNAH zuklatvAdayaH,kramavartinaHparyAyAnavapurANAdayaH,yathottaraM ca dravyaguNaparyAyANAMsUkSmatvAt stokopayogatAiti gaathaarthH||57|| uktamAnugAmukadvAramadhunA'vasthitadvAramAha * nAnu0. + sa evAvadhi0. / ukosao u. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH dvitIyagAthAbyAkhyA-iha labdhito'vasthAnaM cintyate-addhA-avadhilabdhikAlaH, atra addhAyA:-kAlato'vasthAnaM avadherlabdhimaGgIkRtya tatra cAnyatra kSetrAdau 'SaTpaSTisAgarA' iti SaTraSaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthatvAta manAgadhikAni 'kAleneti' kAlataH utkRSTamevedaM kAlato'vasthAnamiti / jaghanyamavasthAnamAha-tatra dravyAdAyakA samayo jaghanyenAvasthAnamiti, tatra manuSyatirazco'dhikRtya sapratipAtopayoga'to''viruddhameva, devanArakANAmapi caramasamayasamyaktvapratipattI satyAM vibhaGgasyaivAvadhirUpApatteH, tadanantaraM cyavanAccAvirodha iti gaathaarthH|| 58 // evaM tAvadavasthitadvAramabhidhAya idAnIM caladvArAbhidhitsayA''habuDDhI vA hANI vA, caubdhihA hoi khisakAlANaM / davesu hoi duvihA, chaviha puNa pallave hoi // 59 // vyAkhyA-tatra calo hyavadhiH vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati, sA ca vRddhi rhAnirvA caturvidhA bhavati kSetrakAlayoH, tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA-"asaMkhejabhAgavuDDI vA saMkhejjabhAgavuDIvA saMkhejjaguNavuDDI vA asaMkhejaguNavuDDI vA," evaM hAnirapi, na tu anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhiA , evaM hAnirapi, kSetrakAlayoranantayoradarzanAt, tathA dravyeSu bhavati dvidhA vRddhiAnivaLa, katham ?-anantabhAgavRddhi; anantaguNavRddhiA, evaM hAnirapi, dravyAnantyAditi bhaavaarthH| tathA paDidhA 'paryAye' iti jAtyapekSamekavacanaM paryAyeSu bhavati, vRddhi hAniti vartate, paryAyAnantyAt, katham ?-ananta na kevalaM kAla ityapizabdArthaH, bhAdinA AdhArAdigrahaH guNaparyAyagraho vA. 2 guNata utpanne'pi jaghanyena samayAntare pratipAtAt maraNena. 3 mantarasamaya ityarthaH. 4 asaMkhyeyabhAgavRddhirvA saMkhyeyabhAgavRddhiA saMkhyeyaguNavRddhirvA asaMkhyeyaguNavRddhirvA (prajJApanAyA) * tatra. + anyatra ca topayogarave. dvividhA. bhAgavRddhiH asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiHsaMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiriti, evaM hAnirapi / Aha-kSetrasyAsaMkhyeyabhAgAdivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasaMkhyeyabhAgAdivRddhirevAstu, tathA dravyasyAnantabhAgAdivRddhau satyAM tatparyAyANAmapi anantabhAgAdivRdbhiriti SaTsthAnakamanupapannamiti, atrocyate, sAmAnyanyA. yamaGgIkRtya idamitthameva, yadA kSetrAnuvRttyA pugalAH parisaMkhyAyante, pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAH, na cAtraivaM, katham ? yasmAtmvakSetrAdanantaguNAH pudalAH, tebhyo'pi paryAyA iti, ato yasya yathaivoktA vRddhirhAnirvA tasya tathaivAviruddheti, pratiniyataviSayatvAt , vicitrAvadhinibandhanAcceti gaathaarthH||59|| evaM tAvaJcaladvAraM vyAkhyAtam , idAnIM tIvramandadvA rAvayavArtha vyAcikhyAsuridamAha phaDA ye asaMkhiz2A, saMkhejjA yAvi egajIvassa / ekapphaDavaoge, niyamA savvattha uvutso||60|| phaDDA ya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIso ya maNussatericche // 61 // prathamagAthAvyAkhyA-iha phaDakAni avadhijJAnanirgamadvArANi athavA gavAkSajAlAdivyavahitapradIpaprabhAphaDukAnIva phaDakAni, tAni cAsaMkhyeyAni saMkhyeyAni caikajIvasya, tatraikaphaDakopayoge sati niyamAt 'sarvatra' sarvaiH phaDakairupayuktA bhavanti, ekopayogatvAjIvasya, locanadvayopayogavada ,prakAzamayatvAdvA pradIpopayogavaditi / Aha-tIvramandadvAraM prakrAntaM 1 anamtabhAgaguNavRvihAnI dravye, paryAyaSu SaTsthAnagA vRddhirhAnirvA 2 dvAbhyAM netrAbhyAM nirIkSate naro yugapat , na cAnekopayogatA, tadbhavatrApyanekaspardhakai. rupayoge'pyekadA nAnekopayogatA, ekanetropayoge ca upayogo dvayoreva, yugapadupayujyamAnasvAta. 3 upayogaH kArya, na ca dIpa ekayA dizA prakAzayati kevalaM, kiM tu sarvAbhiH svaparyAyA. + kaDAi / yukto bhavati. vihAya phaDakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti, atrocyate, prAyo'nugAmukApratipAtilakSaNau phaDuko tInau, tathetarau mandau, ubhayasvabhAvatA ca mizrasyeti gAthArthaH // 60 // dvitIyagAthAvyAkhyA-phaDakAni-pUrvoktAni, tAni ca anugamanazIlAni AnugAmukAni, etadviparItAni anAnugAmukAni, ubhayasvarUpANi mizrakANi ca, evakAraH avadhAraNe, tAnyekaikazaH pratipatanazIlAni pratipAtIni, evamapratipAtIni mizrakANi ca bhavanti, tAni ca manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva bhavantIti / Aha-AnugAmakApratipAtiphaDakayo kA prativizeSaH, anAnugAmukapratipAtiphaDukayoti, atrocyate, apratipAtyAnugAmukameva, AnugAmuka tu pratipAtyapratipAti ca bhavatIti zeSaH / tathA pratipatatyeva pratipAti, pratipatitamapi ca sat punardezAntare jAyata eve, netthamanAnugAmukamiti gaathaarthH|| 61 // vyAkhyAtaM tIvramandadvAraM, idAnI pratipAtotpAdadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAhabAhiralaMbhe bhajjo, davve khitte ya kAlabhAve ya / uppA paDivAo'viya,taM uibhayaM egasamaeNaM // 12 // abhitaralaDIe, u tadabhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 3 // _prathamagAthAvyAkhyA-tatra draSTurbahiryo'vadhistasyaiva ekasyAM dizi anekAsu vA~ vicchinnaH sa bAhyaH tasya lAbho vizeSaspardhakasanAve tIvratvamavadheritarathA cetarat madhyame ca mizrati kAraNa tIvAdaH spardhakAnyeveti tadarzane na prakramavirodha ityarthaH 2 bhasaMkhyeyAnAM saMkhyeyAnAM vopanAnAM spardhakAnAmavasthAnAt kSetrAntare'pi. 3 AnugAmukAdIni.. aa kaivasyAH bhavakSayAt sthAnApekSayA bhavAntare'vasthAmamA zritya ca 5 pratipAtino'pyAnugAmukatvadarzanAyedam. 6 spardhakarUpakAraNAbhidhAnadvAreNa.. anukasamuccayArthatvAt parimaNDalAkAro'pi. * tadviparItAni ca + vizeSaH / tadubhayaM cega0 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 30 11 Avazyaka hAribhadrIyavRttiH bAhyalAbhaH, avadhi: prakramAt gamyate, asmin bAhyalAbhe sati bAhyAvadhiprAptau satyAM 'bhAgyo' vikalpanIyaH ko'sau ? - utpAdaH pratipAta tadubhayaguNazca ekasamayeneti sambandhaH, kiMviSaya iti ?, Aha-- 'dravya' iti dravyaviSayaH, evaM kSetra. kAlabhAvaviSaya iti, apizabdAH pUraNasamuccayArthAH / ayaM bhAvArtha:- ekasmin samaye dravyAdau viSaye bAhyAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcidvyayaH kadAcidubhayaM dAvAnaladRSTAntena, yathA hi dAvAnalaH khalvekakAla evaikato dIpyate'nyatazca dhvaMsata iti, tathA avadhirapi ekadeze jAyate anyatra pradhyavata iti gAthArthaH // 62 // dvitIyagAthAvyAkhyA - iha draSTuH sarvataH saMbaddhaH | pradIpaprabhAnikaravadavadhirabhyantaro'bhidhIyate tasya labdhirabhyantaralabdhiH tasyAmabhyantaralabdhau tu satyAM abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH / tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi :- taca tadubhayaM ca tadubhayaM utpAtapratipAtobhayaM nAstyekasamayena, ' dravyAdau viSaye ityanuvarttate, kiM tarhi 1 - utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabdasyaivakArArthatvAt / ayaM bhAvArtha:-pradIpasyevotpAda eva pratipAto vA " ekasamayena bhavati abhyantarAvadherna tUbhayaM, apradezAvadhitvAdeva, na hyekasya ekaparyAyeNotpAdavyayau yugapatsyAtAM aGgulyAkuJcanaprasAraNavaditi gAthArthaH // 63 // pratipAditaM pratipAtotpAdadvAraM, idAnIM yaduktaM ' saMkheje maNodadhe, bhAgo logapaliyasma' ( 42 ) ityAdi, tatra dravyAditrayasya parasparopanibandha uktaH, idAnIM dravyaparyAyayoH prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre pratipAdayannAha- 1 saMkhyeyo mamodravyaviSaye'vadhau bhAgo lokapalyopamayoH * avadheH + tasmin / guNazca 0 vibhA00tpAdaH prati0 samayenaiva. dabAo asaMkhijje, saMkhejeM Avi pajjave lahai / do pajjabe duguNie, lahai ya egAu davvAu // 64 // vyAkhyA - paramANvAdidravyamekaM pazyan dravyAtsakAzAt tatparyAyAn utkRSTato'saMkhyeyAna saMkhyeyAMzcApi madhyamato labhate prApnoti pazyatI tyanarthAntaraM, tathA jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitau ' labhate ca ' pazyati ca ekasmAd dravyAt, etaduktaM bhavati -- varNagandharasasparzAneva pratidravyaM pazyati, na tvanantAn, sAmAnyatastu dravyAnantatvAdeva anantAn pazyatIti gAthArthaH // 64 // sAmprataM yugapajjJAnadarzanavibhaGgadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha sAgAramaNAgArA, ohivibhaMgA jahaNNagA tullA / uvarimagevejjesu u, pareNa ohI asaMkhiyo / 65 / / vyAkhyA -- tatra yo vizeSagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamityucyate, yaH punaH sAmAnya grAhako'vadhirvibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM gIyate, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgau jaghanya kI tulyAveva bhavataH, samyagdRSTeravadhiH, mi. yAdRSTastu sa eva vibhaGgaH, lokapuruSagrIvAsaMsthAnIyAni graiveyakANi vimAnAni, uparimANi ca tAni graiveyakANi ceti samAsaH, tuzabdo'pizabdasyArthe draSTavyaH, bhavanapatidevebhyaH khalvArabhya uparimagraiveyakeSvapi ayameva nyAyo yaduta - sAkArAnAkA avadhivibhaGgau jighanyAdArabhya tulyAMviti, na tutkRSTau tataH ' pareNa ' iti parataH avadhireva bhavati, mithyA 1 pratidravyaM ekasminvA nAnantAnityarthaH 2 kSetrakAlarUpau viSayAvadhikRtya parasparatastukhye na tu dravyabhAvaviSayau ( iti malayagiripAdAH AvazyakavRtI) * saMkhijA + bhasaMkhijA + asaMkhijA | jaghanyakI dRSTInAM tatropapAtAbhAvAt sa ca kSetrataH asaMkhyeyo bhavati, yojanApekSayeti gAthArthaH // 65 // idAnIM dezadvArAvayavArthaM pracikaTayiSuridamAha - 6 devatitthaMkarAya ohissa'bAhirA huMti / pAsaMti savvao khalu, sesA deseNa pAsaMti // 66 // vyAkhyA- ' nArakAH ' prAgnirUpitazabdArthAH devA api tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH, nArakAzca devAzca tIrthakarAzveti vigrahaH, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH, ete nArakAdayaH avadheH ' avadhijJAnasya na bAhyA abAhyA bhavanti, idamatra hRdayaM -- avadhyupalabdhasya kSetrasyAntarvartante, sarvato'vabhAsakatvAt, pradIpavat, tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva bhavanti, naiSAM bAhyAvadhirbhavatItyarthaH / tathA pazyanti ' sarvataH ' sarvAsu dikSu vidikSu ca khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNa eva, sarvAsveva digvidizviti, sarvata evetyarthaH / AhaavadhebAhyA bhavantItyasmAdeva pazyanti sarvata ityasya siddhatvAt ' pazyanti sarvataH' ityetadatiricyate iti, atrocyate, naitadevaM, avadhera bAhyatve satyapi abhyantarAvadhitve satyapItibhAvaH, na sarve sarvataH pazyanti, digantarAlAdarzanAt, avadhervicitratvAd, ato nAtiricyata iti, 'zeSA:' tiryaGnarA 'dezena ' ityekadezena pazyanti, atreTato'vadhAraNavidhiH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti gAthArthaH // athavA anyathA vyAkhyAyate -- nArakadevatIrthaMkarA avadherAhyA bhavantIti, kimuktaM bhavati ? - niyatAvadhaya eva bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatItyarthaH, ataH saMzayaH- kiM te tena * atreSTito0 + 0tIrthaMkarA. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 31 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH sarvataH pazyanti Ahozvidezata iti, atastavyavacchedArthamAha-pazyanti sarvata eva / Aha-yadyevaM pazyanti sarvataH' itye. tAvadevAstu, avadherabAhyA bhavantIti niyatAvadhitvakhyApanArthamanarthaka, na, niyatAvadhitvasyaiva vizeSaNArthatvAdasya, avadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantItijJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-nanu nArakadevAnAM bhavapratyayAvadhigraha NAt tIrthakRtAmapi prasiddhatarapArabhavikAvadhisamanyAgamAdeva niyatAvadhitvaM siddhamiti, atrocyate, niyatAvadhitve siddhe. 'pi na sarvakAlAvasthAyitvasiddhirityatastatpradarzanArthamavadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantIti jJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-yadyevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti, na, teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasya 'niSThatvAt , kevalena sutarAM saMpUrNAnantadharmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSa iti, alaM vistareNa, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 66 // evaM dezadvArAvayavArthamabhidhAyedAnI kSetradvAra 'vivapUrSurAha__ saMkhinamasaMkhijo, purisamaSAhAi khittao ohii| saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // 67 // vyAkhyA-tatra saMbaddhazcAsaMbaddhazca avadhirbhavati, kimuktaM bhavati?-kazcid draSTari saMbaddho bhavati, pradIpaprabhAvat , kazciJca asaMbaddho bhavati, viprakRSTatamovyAkuladezapradIpadarzanavat / tatra yastAvadasaMbaddhaH asau saMkhyeyaH asaMkhyeyo vA / pUrNaH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH, puri zayanAdvA puruSa iti / puruSAdabAdhA, abAdhanamabAdhA antarAlamityoM, * *ti, kimuktaM bhavati ?-sadA'vadheravAyA bhavanti. niyatAvadhaya ityarthaH / mAha. + tyAcyanaSTaravAda. vivarIpu. kavitvasaM0 // ativipra. puruSasyAMbAdhA puruSAbAdhA tayA puruSAbAdhayA hetubhUtayA saha vA kSetrataH avadhirbhavati, artha bhAvArtha:-asaMbaddho'vadhiH kSetrataH saMkhyayo bhavati asaMkhyeyo vA, yojanApekSayeti, evaM saMbaddho'pi / evamavadhiH svatantraH paryAlocitaH, idAnImabAdhayA cintyate-atra caturbhaGgikA, tatra saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaraM asaMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiriti catvAro'pi vikalpAH saMbhavanti, saMbaddhetu viklpaabhaavH| tathA 'loke' catardazarajjvAtmake paJcAstikAyavati, ' aloke ca' kevalAkAzAstikAye, cazabdaH samuccayArthaH, loke aloke ca saMbaddhaH, katham ?-puruSa saMbaddho loke ca-lokapramANAvadhiH, puruSe na loke-dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe loke-zunyo bhaGgaH, na loke na puruSa-bAhyAvadhiA, iyaM bhAvanA-lokAbhyantaraH puruSa saMbaddho'saMbaddho vA bhavati, yasta loke saMbaddhaH sa niyamArapuruSe saMbaddha iti, ato bhaganatuSTayaM tRtIyabhaGgazUnyamiti, alokasaMbaddhastvAtmasaMbaddha eva bhavatIti gAthArthaH // 67 // idAnI gatidvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha gaineraiyAIyA, hiTThA jaha vaNiyA taheva ihaM / iDDI esA vaNija iti to sesiyAo'vi // 18 // vyAkhyA-tatra gatyupalakSitAH sarva evendriyAdayo dvAravizeSAH parigRhyante, tatazca ye gatyAdayaH satpadaprarUpaNAvibhayaH dravyapramANAdayazca, te yathA adhastAnmatizrutayoH 'varNitAH' upadiSTAH tathaivehApi draSTavyA iti, vizeSastvayamiha ye matiM pratipadyante te'vadhimapi, kintvavedakAstathA akaSAyiNo'pyavadheH pratipadyamAnakA bhavanti kSapakazreNya. nedaM prasyantare. ntargatAH santa iti, tathA manaHparyAyaijJAninazca tathA anAhArakA aparyAptakAzca pUrvasamyagdRSTayaH suranArakA apyapAntarAlagatyAdAviti, zaktimadhikRtyeti bhAvArthaH / pUrvapratipannAstu ta eva ye mateH vikalendriyAsaMjJizUnyA iti, uttamavadhijJAnamiti / tatra avadhijJAnI utkRSTato dravyataH sarvamUrtadravyANi jAnAti pazyati, kSetratastvAdezenAsaMkhyeyaM kSetraM, evaM kAlamapi, bhAvatastvanantAn bhAvAniti / tatra Rddhi vizeSa 'eSaH ' avadhiH 'vyAvarNyate' gIyate ataH tatsAmAnyAta zeSarddhayo'pi varNyanta iti gaathaarthH|| 68 // tatra zeSarddhivizeSasvarUpapratipAdanAyAhaAmosahi vipposahi khelosahi jallaMmosahI ceva / saMbhinnasouijjumai, savosahi ceva boDavyo // 69 / / cAraNaAsIvisa kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevA ya // 7 // prathamagAthAvyAkhyA-AmarzanamAmarzaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyAsAvAmauSadhiH-sAdhureva saMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartha ityarthaH, labdhilabdhimatorabhedAt sa evAmarzalabdhiriti, evaM vikhelajalleSvapi yojanA karta avadhyutpAdamantareNaitadutpAdAnmanaHparyAyajJAnino'vadheH pratipadyamAnakAH 2 prAcyanaratiryagbhavAnsyasamayAdanantaraM suranArakAyurudayAdevaM vyapadezaH ye apratipatitasamyaktvAstiryagmanuSyebhyo devanArakA jAyante te ' itihemacandrapAdAH 3 vikalendriyANAM asaMjJinAM ca sAsvAdanasamyaktvAnmatizrutayoH pUrvapratipazcatA syAt , paramavadhestu na. 4 upacAreNa. 5 rogApanayanabujyetima0 zrIhemacandrapAdAH 6 mUtrapurISayoravayavo vipuducyate, bhanye vAhuH-vid ucAraH preti prazravaNamiti, ma. zrIhemacandrapAdAH (vipauSadhiH) * vikalpe vi0 + osahI / so ya uju0 sou ujja. boddhavA. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vyeti, tatra 'vid' uccAraH 'khelaH ' zleSmA 'jallo' mala iti, bhAvArthaH pUrvavat , sugandhAzcaite' bhavanti / tathA yaH marvataH zRNoti sa saMbhinnazrotA, athavA zrotAMsi indriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti saMbhinnazrotAH, saMbhinnAn vA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca subahUnarpi zabdAn zRNoti saMbhinnazrotA, evaM saMbhinnazrotRtvamapi labdhireva / tathA RjvI matiH RjumatiH sAmAnyagrAhiketyarthaH, manaHparyAyajJAnavizeSaH, ayamapi ca labdhivizeSa eva, labdhilabdhimatozcAbhedAt RjumatiH sAdhureva / tathA sarva eva viSamUtrakezanakhAdayo vizeSAH khalvauSadhayo yasya, vyA yupazamahetava ityarthaH, asau sarvoSadhizca, evamete RddhivizeSA boddhavyA iti gAthArthaH // 69 // dvitIyagAthAvyAkhyA-atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH, te ca dvibhedAra-vidyAcAraNA javAcAraNAzca, tatra jA~cAraNaH zaktitaH kila rucakavaradvIpagamanazaktimAn bhavati, saca kilaikotpAtenaiva rucakavaradvIpaM gacchati, AgaOMzcotpAtasyenAgacchati, prathamena nandIzvaraM dvitIyena yato gataH, evamUrdhvamapi ekotpAtenaivAcalendramUrdhni sthitaM pANDukavanaM gacchati, AgacchazcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandanavanaM dvitIyena yato gtH| vidyAcAraNastu nandI. zvaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa / tvekotpAtena mAnuSottaraM gacchati, dvitIyena nandIzvaraM, tRtIyena tvekenaivA''gacchati cakArAdviAdInAM myAdhyapanayanasAhacarya. 2 viDAdayaH. 3 sabaireva zarIradezairiti ma. zrIhemacandrapAdAH. 4 sarvANIndriyANi sarva viSayAn pratyeka vidanti. 5 parasparaM zrotracakSuSI rUpazabdaviSayau vitto yayaivamanyeSvapi parasparaviSayajJAna. dvAdazayojanacakravartikaTakasya yugapadU yuvANasya tasaryasaMghAtasya vA yugapadAsphAkSyamAnasya. * javAbhyAm. 8 sUtrAnusAreNaikAdazaH cUrNyanusAreNa tu prayodazaH, tatra aruNAvAsazaGkavasyoradhikayodarzanAt. * .calAgi + pANDaka | tanako yato gataH, evamUrdhvamapi vyatyayo vaktavya iti / anye tu zaktita eva rucakavarAdidvIpamanayorgocaratayA vyAcakSata iti / tathA Asyo-daMSTrAH tAsu viSameSAmastIti AsIviSAH, te ca dviprakArA bhavanti-jAtitaH karmatazca, tatra jAtito vRzcikamaNDakoragamanuSyajAtayaH, karmatastu tiryagyonayaH manuSyA devAzcAsahasrArAditi, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAmIviSA bhavanti, devA / api tacchaktiyuktA bhavanti, zApapradAnenaiva vyApAdayantItyarthaH / tathA kevalinazca prasiddhA eva / tathA manojJAnino vipulamanaHparyAyajJAninaH parigRhyante / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH, dazacatudazapUrvavidaH / azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyahantaH tIrthakarA ityarthaH / 'cakravartinaH' caturdazaratnAdhipAH pkhnnddbhrteshvraaH| 'baladevAH ' prasiddhA eva / 'vAsudevAH' saptaratnAdhipA ardhabharataprabhava ityarthaH / ete hi sarva eva cAraNAdayo labdhivizeSA vartante iti gaathaarthH|| 70 // iha vAsudevatvaM cakravartitvaM tIrthakaratvaM ca RddhayaH pratipAditAH, tatra tadatizayapratipAdanAyedaM gAthApaJcakaM jagAda niyuktikAra: solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalaniSaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // 1 // ghittaNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / dhuMjijja va liMpija va mahumahaNaM te na cAyati // 72 // dosolA banImA, sancabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchati cakkavAdi, agaDataDaMmIThiyaM saMtaM // 73 // labdhito ye AsIvipalabdhimantaH paJcendriyatiryagAdayaste, devAH paryAptAvasthAyAM zApAdinA vyApAdane samarthA api devabhavapratyayikazvAsa tadvivakSitamiti aparyAptAvasthAyAma vaitavyapadezo devAnAm. * meSAmiti. + va saha. 1 .chAnato vA0 api ca $talaMmi "talaMmi. cittaNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / a~jijja va liMpijja va, cakkaharaM te na cAyaMti // 74 // jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavahissa / tatto balA balavagA, aparimiyaSalA jiNavariMdA // 7 // AsAM gamanikA-iha vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAdvalAtizayo vAsudevasya saMpradarzyate-SoDaza rAjasahasrANi 'sarvabalena' hastyazvarathapadAtisaMkulena saha zRGkhalAnibaddhaM ' aMchaMti' dezIvacanAt AkarSanti vAsudevaM ' agaDataTe' kUpataTe sthitaM santaM, tatazca gRhItvA gRGkhalAmasau vAmahastena ' aMchamANANaM' ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA avajJayA hRSTaH san, madhumathanaM te na zaknuvanti, AkaSTumiti vAkyazeSaH / cakravartinastvidaM balaM-dvau SoDazako, dvAtriMzadityetAvati vAcye dvau poDazakAvityabhidhAnaM cakravartino vAsudevAda dviguNaddhikhyApanArtha, rAjasahasrANIti gamyate, sarvavalena saha zaDAlAnibaddhaM AkarSanti cakravartinaM agaDataTe sthitaM santaM gRhItvA zahalAmasau vAmahastena AkarSatA bhuJjIta vilimpeta vA, cakradharaM te na zakuvanti AkraSTumiti vAkyazeSaH / yat kezavasya tu balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH, 'tataH 'zeSalokabalAdU 'balA' baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAd aparimitaM balaM yeSAM teDaparimitabalAH, ka ete?-jinavarendrAH, athavA tataH-cakravartibalAda balavanto jinavarendrAH, kiyatA baleneti, Aha. aparimitabalA iti / etA hi karmodayakSayakSayopazamasavyapekSAH prANinAM labdhayo'vaseyA iti| 71-72-73-74 7, 1 aparimitena balena balavanta itibhAvaH (itimalayagiripAdAH)* vAcya + aMchamANANaMti A. vAcya. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH idAnIM manaHparyAyajJAnaM, labdhinirUpaNAyAM tat sAmAnyato vyapadiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapaJcakakramAyAtamabhidhitsurAha maNapajjavanANaM puNa jaNamaNaparicintiyatthapAyaDaNaM / mANusakhittanibaddhaM guNapazcAiyaM crittvo|| 76 // vyAkhyA-'manaHparyAyajJAnaM ' prAtanirUpitazabdArtha, punaHzabdo vizeSaNArthaH, idaM hi rUpinivandhanakSAyopazamikapratyakSAdimAmye'pi sati avadhijJAnAt svAmyAdibhedena viziSTamiti svarUpataH pratipAdayannAha-jAyanta iti janAH, teSAM manAMsi janamanAMsi, janamanobhiH paricintitaH janamanaHparicintitaH janamanaHparicintitazcAsAvarthazceti samAsa taM prakaTa gati prakAzayati janamanaHparicintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetraM-ardhatRtIyadvIpasamudraparimANaM tannibaddhaM,na tadvahivyevasthitaprANimanaHparicintitArthaviSayaM pravartata ityarthaH / guNA:-kSAntyAdayaH ta eSa pratyayAH-kAraNAni yasya tadguNapratyayaM, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravata evedaM bhavati, etaduktaM bhavati-apramattasaMyatasya AmabheSadhyAdiRddhiprAptasyaiveti gaathaarthH||76|| idaM dravyAdibhirnirUpyate-tatra dravyato manaHparyAyajJAnI ardhatRtIyadvIpasamudrAntargatamANimanobhAvapariNatadravyANi jAnAti pazyati ca, avadhijJAnasaMpannamanaHparyAyajJAninamadhikRtyaivaM, anyathA jAnAtyeva na pazyati, adhavA yataH sAkAraM tadato jJAnaM yatazca pazyati tena ato darzana miti, evaM sUtre saMbhavamadhikRtyoktamiti, anyathA cakSuracakSuravadhikevaladarzanaM tatroktaM caturdhA virudhyate, kSetrataH ardhatRtIyeSveva dvIpasamudreSu, kAlatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgaM bhAdimA chagrasthasvAmisAdharmyam . 2 bhedavadityarthaH 3 yogarUDhatayA marA eva syuH, paraM saMkSipaJcendriyagrahaNAyaivaM vyutpAdanaM. * pAgaDaNaM. eNyamatItaM vA kAlaM jAnAti, bhAvatastu manodravyaparyAyAn anantAniti, tatra sAkSAnmanodravyaparyAyAneva pazyati, bAhyA~stu tadviSayabhAvApannAnanumAnato vijAnAti, kutaH 1, manaso mUAmUladravyAlampanatvAt , chadmasthasya cAmUrtadarzanavirodhAditi / satpadaprarUpaNAdayastu avadhijJAnavadaSagantavyAH / nAnAtvaM cAnAhArakAparyAptako pratipadyamAnI na bhavataH, nApItarau // uktaM manaHparyAyajJAnaM, idAnImavasaraprAptaM kevalajJAnaM pratipAdayavAha aha savvadavvapariNAmabhAvavipaNattikAraNamaNataM / sAsayamappaDivAi egavihaM kevalaMnANaM // 77 // vyAkhyA-iha manaHparyAyajJAnAnantaraM sUtrakramoddezataH zuddhito lAbhatazca prAka kevalajJAnamupanyastaM, atastadarthopaidarzanArthamathazabda iti, uktaM ca-"atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSu" / sarvANi ca tAni dravyANi va sarvadravyANi-jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAH-prayogavimrasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAH teSAM bhAvaH sattA svalakSaNamityanAntaraM tasya vizeSeNa japanaM vijJaptiH, vijJAnaM vA vijJaptiH-paricchittiH, tatra bhedopacArAt , tasyA vijJapteH kAraNaM vijJaptikAraNaM, ata eva sarvavyakSetrakAlabhAvaviSayaM tata. kSetrAdInAmapi dravyatvAta nantatvAdanantaM, zazvadbhavatIti zAzvataM, tacca vyavahAranayAdezAdupacArataH pratipAtyapi bhavati, ata Aha-pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, sadA'vasthitamityarthaH / Aha-apratipAtyetAvadevAstu, zAzvatamityetadayuktaM, na, matAdartho'yamayazabdaH * kevalaM mANa. + jJApanaM. apratipAtino'pyavadhijJAnasya zAzvatatvAnupapatteH, tasmAdubhayamapi yuktamiti / 'ekavidha ' ekaprakAraM, AvaraNAbhAvAt kSayasyaikarUpatvAt , 'kevalaM' matyAdinirapekSaM 'jJAnaM ' saMvedanaM, kevalaM ca tat jJAnaM ceti samAsa iti gAthArthaH // 77 // __ iha tIrthakRt samupajAtakevalaH sattvAnugrahArtha dezanAM karoti, tIrthakaranAmaphodayAt , tatazca dhvaneH zrutarUpatvAt tasya ca bhAvazrutapUrvakatvAt zrutajJAnasaMbhavAdaniSTApattiriti mA bhUnmatimoho'vyutpannabuddhInAmityatastadvinivRttyarthamAha kevalaNANeNatthe gAuM je tattha paNNavaNajoge / te bhAsai titthayaro kyajoga suyaM havai mesaM // 78 // vyAkhyA-iha tIrthakaraH kevalajJAnena ' arthAn ' dharmAstikAyAdIna mUrtAmUrtAna abhilApyAnabhilApyAn 'jJAtvA' vinizcitya, kevalajJAnenaiva jJAtvA na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt , kevalinazca tadabhAvAt , sarvazuddhau dezazudhyabhAvAdityarthaH / ye 'tatra' teSAmarthAnAM madhye, prajJApanaM prajJApanA tasyA yogyAH prajJApanAyogyAH 'tAn bhApate' tAneva vakti netarAniti, prajJApanIyAnapina sarvAneva bhASate, anantatvAta, AyuSaH parimitatvAt, vAcaH kramavArItvAcca, kiM tarhi !, yogyAneva gRhItRzaktyapekSayA yo hi yAvatAM yogya iti / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, nAmakarmodayanibandhanatvAt , zrutasya ca kSAyopazamikatvAt, saca zrutaM bhavati zeSaM, zeSamityapradhAnaM, etaduktaM bhavati-zrotRRNAM zrutagranthAnusAribhAva zrutajJAnanibandhanatvAccheSamapradhAnaM dravyazrutamityarthaH / anye tvevaM paThanti-'vayajogasuyaM havai tesiM'sa vAgyogaH zrutaM bhavati' teSAM' zrotRRNAM, bhAvazrutakAraNatvAdityabhiprAyaH / athavA ' cAgyogazrutaM' dravyazrutameveti gAthArthaH // 78 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 34 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH satpadaprarUpaNAyAM ca gatimaGgIkRtya siddhagatau manuSyagatau ca, indriyadvAramadhikRtya noindriyAtIndriyeSu, evaM trasa. kAyAkAyayoH sayogAyogayoH avedakeSu akaSAyiSu zuklezyAlezyayoH samyagdRSTiSu kevalajJAniSu kevala~darziSu saMya rAnAkAropayogayoH AhArakAnAhArakayoH bhASakAbhASakayoH parItanoparIttayoH paryAptanoparyAptayoH bAdaranovAdarayoH, saMjJiSu nosaMjiSu, bhavyanobhavyayoH, mokSaprApti prati bhavasthakevalino bhavyatA, caramAcaramayoH, caramaHkevalI acaramaH-siddhaH bhavAntaraprApyabhAvAt , kevalaM draSTavyamiti / pUrvapratipannapratipadyamAnayojanAca svabuddhyA kartavyeti / 'dravyapramANaM' tu pratipadyamAnAnadhikRtya utkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalinastu anantAH, 'kSetraM' jaghanyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTato loka eva, kevalisamudghAtamadhikRtya, evaM sparzanA'pi, 'kAlataH' sAdyamaparyantaM, 'antaraM' nAstyeva, pratipAtAbhAvAt , ' bhAgadvAraM' matijJAnavad draSTavyaM, 'bhAva' iti kSAyike bhAve' alpabahutvaM' matijJAnavadeva / uktaM kevalajJAnaM, tadabhidhAnAca nandI, tadabhidhAnAnmaGgalamiti / evaM tAvanmaGgalasvarUpAbhidhAnadvArA jJAnapatrakamuktaM, iha tu prakRte zrutajJAnenAdhikAraH, tathA ca niyuktikAreNAbhyadhAyiitthaM puNa ahigAro suyanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'via aNuogu paIvadiTThanto // 79 // gamanikA-atra punaH prakRte adhikAraH zrutajJAnena, yataH zrutenaiva 'zeSANAM' matyAdijJAnAnAM Atmano'pi ca 'anuyogaH ' anvAkhyAnaM, kriyata iti vAkyazeSaH, svaparaprakAzakatvAlasya, pradIpadRSTAntazcAtra draSTavya iti gAthArthaH // 79 // iti pIThikAvivaraNaM samAptam. saMpatAnA mosaMyatAsaMpatAnAM ceti (vi.) * darzaniSu. + ethaM. Avazyake pI. sAmprataM maGgalasAdhyaH prakRto'nuyogaH pradaryata iti, sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAcca zrutajJAnasyeti, tathA coktaM-'atra punaradhikAraH zrutajJAnenetyAdi / Aha-nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva, punaH zrutajJAnasyetyayuktamiti, atrocyate, Avazyakasya zrutAntagatatvapradazenArthatvAdadopaH / Aha-yadyAvazyakasyAnuyogaH, tadAvazyakaM ki zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanamadhyayanAni ? uddezaka uddezakAH iti, atrocyate, Avazyaka zrutaskandhastathA'dhya yanAni ca, zeSAstvanAdezA vikalpA iti / Aha-nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgatA'syAbhihiteca, tatazca kimaGgamagAnItyAdyAzaGkAnupapattiriti, atrocyate, taghyAkhyo'niyamapradarzanArthatvAdadoSaH, nAvazyaM zAstrAdI nandhadhyayanArthakathanaM karttavyaM, akRte cAzaGkA saMbhavati / Aha-maGgalArtha zAstrAdAvavazyameva nanyabhidhAnAt kathamaniyama iti, atrocyate, jJAnAbhidhAnamAtrasyaiva maGgalatvAt nAvazyamavayavArthAbhidhAnaM kartavyamiti, tadakaraNe cAzaGkA bhavati / kiM ca-AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta eva, zAstrAntaraM ca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt / Aha-yaghevamiha AvazyakazrutaskandhAnuyogArambhe kimiti tadanuyorga iti, ucyate, ziSyAnugrahArtha ekonaviMzatigAthAdhyAkhyAne. 2 jJAnapaJcaka nirUpakaprakaraNatayA nanyadhyayanasvAt. 3 aGgamaGgAni kimityAcAsmIyA. 4 nobhAgamato bhAvamaGgalaM hi mandI pataH 5 mUlasUtrApekSayA mandIcyAjhyAnA'miyamapradarzanAya pakSAntaraM-kityA di. 6 tasya zAmapaJcakanirUpaNanipuNaprakaraNasyAnuyogaH * AvazyakA. + yAmAni na bhavati. 1 . mapradarzanArthasvAvadoSa iti, 6 zaGkAsaMbhava iti.. na svayaM niyama ityapavAdapradarzanArtha vA, etaduktaM bhavati-kadAcitpuruSAdyapekSayA uphramaNAdi anyArambhe'pi cAnyadU vyAkhyAyata iti, alaM prasaGgena, tatra zAstrAbhidhAnaM 'Avazyaka zrutaskandha:, tadbhedAzca adhyayanAni yataH tasmAd AvazyakaM nikSeptavyaM zrutaM skandhazceti / kiM ca-kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavad yathArtha Ahozcit palAzAbhidhAnavad ayathArtha uta DitthAdhabhidhAnavad anarthakameveti parIkSyaM, yadi ca yathArtha tatastadupAdeyaM, tatraiva samudAyArthaparisamApTherityataH zAstrAbhidhAnameva tAvadAlocyata iti / tatra 'Avazyaka 'iti kaH zabdArthaH ?, avazyaM karttavyamAvazyaka, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM, yathA antaM karotItyantakaH, athavA 'vasa nivAse' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsakaM, guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH / idaM ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnaM, idaM ca prapaJcataH sUtrodavaseyamiti, uddezastu tadanusAreNaiva ziSyAnugrahAyAbhidhIyate iti, tatra nAmasthApane sujJAne eva, dravyASazka dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH ' anupayogo dravya' mitikRtvA, noAgamato dravyAvazyakaM trividhaM-jJazarIraM bhavyazarIraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca, tadapi trividhaM-laukikalokottarakuprAvaca bhAvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaralyAkhyAnArambho'yukta ityasyopadarzitasya niyamasyApavAda iti. 2 prAka nandI pazcAdAvazyakamityAdika kramaM parityajya, bhapinA kramo'pi puruSAthapekSayA eva. 3 ArabdhasyApi puruSAdyapekSathaiva vyAkhyeti darzanAyApi ceti. 4 samaprazAstravAcyArthaparijJAneti. 5 anuyogadvArarUpAta tanAvazyakarnikSepANAM suvistRtatayA'bhihitatvAt. 6 saMkSepeNa svarUpAbhidhAnarUpo'noddezaH . jJazarIrabhavyazarIrakhyatiriktaM parAmarzanIyaM tacchabdena, pratyAsatyA. * *puruSAcape. + Ahosvit. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH nikabhedabhinnaM yathA'nuyogadvAreSu, navaraM lokottareNAtrAdhikAraH, tacca jJAnAdizramaNaguNamuktayogasya pratikramaNaM bhAvazUnyatvAd abhipretaphalAbhAvAcca, etthai udAharaNaM-vasaMtapuraM nagara, tattha gaccho agItasthasaMviggo viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukajogI, so divasadevasiya udaullAdiaNesaNAo paDigAhettA mahayA saMvegeNaM Aloei, tassa puNa gaNI agIyasthattaNao pAyacchittaM deto bhaNati 'aho imo dhammasaddhio sAhU !, suhaM paDiseviDaM, dukkhaM AloeuM, evaM NAma esa Aloei agUhato, ato asaDhattaNao suddhotti aiyaM ca daddaNa aNNe agIyatthasamaNA pasaMsaMti, ciMteti ya-NavaraM AloeyacaM Nasthittha kiMcI paDisevieNaM ti / aNNadA kadAI gIyatthe saMviggo viharamANo Agao, so ta divasadevasiyaM avihiM dadrUNa udAharaNaM dAeti-giriNagare Nagare rayaNavANiyao rattarayaNANaM paraM bhareUNaM palIveha, te manodAharaNaM-vasantapura nagaraM, satra gaccho'gItArthasaMvimo viharati, tatra caika: saMvipraH muktAmaNaguNayogaH, sa vivasavasikaM avakAsacaneSaNAH pratigRpa mahatA saMvegenAlocayati, tasya punarAcAryaH bhagItArthatvAt prAyazcittaM dadata bhaNati ' maho ayaM dharmapraddhikaH (taH) sAdhuH ' sukhaM pratisevituM hukaramAlocituM. evaM nAmaipa bhAlocapati. agUhayan , ataH azAThatvAt zuddha iti, etad pA'nye'gItArthazramaNAH prAMsanti, cintayanti ca paraM-mAlocayitapaM nAstyatra kinispatiseviteneti / tatra anyadA kadAcit gItArthaH saMvimaH viharan bhAgataH, sa taM vivasadaivasikamavidhi hodAharaNaM darzayati-giriNagare nagare rakhavaNig raktarasaiH gRhaM bhRtvA pradIpayati, tadRSTA sarvalokaH prazaMsati--aho artha dhanyo bhagavamtamAni tarpayati, bhanyadA kadAcit tena pradIpita, pAtaca prabako jAtaH, sarva nagaraM dagdhaM, pazcAdAjJA pratihato nirviSayaca kRtaH / anyatrApi magare * evaM evaM. + evaM ca.. pAsittA sabalogo pasaMsati-aho imo dhaNNo bhagavantaM aggiM tappeti, aNNayA kayAI teNa palIvitaM, vAo ya pavalo jAo, sabaM NagaraM dahUM, pacchA raNNA paDihaNio Nidhisao ya kao / aNNahipi Nagare ego evaM ceSa karei, so rAiNA suo jahA evaM kareitti, so sabassaharaNo kAUNa visajio, aDavIe kIsa Na palIvesi / jahA teNa vANiageNa avasesAvi daDDA, evaM tumaMpie~taM pasaMsittA ete sAhuNo sadhe paricayasi, jAhe na ThAti tAhe sAhuNo bhaNiAesa mahANiddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jadi eyassa Niggaho na kIrai, to aNNevi viNasati / idAnI bhAvAvazyaka, tadapi dvividhameva-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato bhAvAvazyakaM jJAtA upayuktaH, tadupayogAnanyatvAt , athavA''vazyakArthopayogapariNAma eveti / noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyaka, upayuktasya kriyeti bhAvArthaH, mizravacanazca nozabdaH, idamapi ca laukikAditrividhaM sUtrAdavaseyaM, iha tu lokottareNAdhikAra iti / uktamAvazyaka, asya cAmUni avyAmohArthamekArthikAni draSTavyAni eka evameva karoti, sa rAjJA zruto yathA evaM karotIti, sahatasarvasvaH (sarvasvaharaNaM) kRtvA visaH bharaNyA kathaM (kutaH)na pradIpapasi / / vathA sena vaNijA avazeSA api dagdhAH evaM tvamapi etaM prazasya etAn sarvAn sAdhUna parityajasi, yadA na tihati (viramati) sadA sAdhabo bhaNitA:eSa mahAnirdharmA bhagItArthaH, bhakametasyAzayA, yadi etasya nigraho ma kriyate'to'nye'pi vinayanti. 2 mAvazyakapadArthajJasta janitasaMvegavizuddhimAn parigAmAtra copayuktaH (anu.1) migNayaro. * evaM pasaMsaMto.+ paricayasi. AvassayaM 1 avassakaraNija 2 dhuva 3 Niggaho 4 visohI 5 y| ajhayaNachaka 6 vaggoNAo8 ArAhaNA9maggo 10 // 1 // samaNeNa sAvaeNa ya avassakAyabvayaM havai jmhaa| ahorNisaMssa ya tamhA AvassayaM nAma // 2 // evaM zrutaskandhayorapi nikSepazcaturvidha eva draSTavyaH, yathA'nuyogabAreSu, sthAnAzUnyArtha tu kizciducyate-iha noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutaM pustakapatrakanyastaM, athavA sUtramaNDajA~di, bhAvazrutaM ' vAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastvidamevAzyaka, nozabdasya dezavacanatvAt / evaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriko dravyaskandhaH sacetanAdiH, tatra sacitto dvipadAdiH acitto dvipradezikAdiH mizraH senAdidezAdiriti, tathA bhAvaskandhastvAgamatastadarthopayogapariNAma eva, noAgamatastvAvazyakazrutaskandha eveti, nozabdasya dezavacanatvAt , athavA jJAnakriyAguNasamUhAtmakaH sAmAyikAdInAmadhyayanAnAM samAvezAta , jJAnadarzanakriyopayoga ityarthaH, nozagdasta mizra nAvazyakamavazyakaraNIyaM dhruvaM nigraho vizodhizca / adhyayanaSadaM vargo nyAya bhArAdhanA mArgaH // // zramaNena bhAvakeNa cAvazyakarttavyaM bhavati yamAt / mante (ntaH) maharnizasya (mo nizaH) ca, tasmAdAvazyakaM nAma // 2 // 2 zrutaparyAyasvAssUtranirdezo'tra prAkRtasvAt , suyazabdena sUtramapi sUtrakRtosa supagaDetivat. 3 bhAdinA yoNDajakITajavAlajavalkajagrahaH / prastutatvAdanyathA sarvamapi zrutamevaM, bhAgame tu padamAtrajJAnopayogAjisatA.5 seNAidesAI 895senAyAH hastyazvarathapadAtikhagakumtAdhAtmakaH pAzcAtyamadhyamAnadezarUpo mizraskandhaH (vize* 896 gAyAvRttau ) seNAe aggime saMdhe seNAe majisame baMdhe seNAe pacchime saMdhe (anu. 102) prathamAdipadAvAmanagarAdigrahaH dvitIyAdinA dezadvayAvigrahaH * bhavassaM karaNaM. + nahoNisissa. + mAgamato. nAsIdam. . senAvirdezAni. Jain Education Interational Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyaka-nAribhAhIpatiH vcnH| sarvapadakarSAcyatA sAmAyikAdizrutavizeSANAM SaNNAM skandhA bhutaskamdhA,bhAvazyakaMca tat zrutaskandhaveti smaasH| Aha-kimidaM Avazyaka SaDadhyayanAtmakamiti,atrocyate,paDAdhikArAtmakatvAt ,te cAmI sAmAyikAdInAM yathAyogamavaseyA iti-sAvajajogaviraI 1 ukittaNa 2 guNavaoya paDivattIkhaliyassa niMdaNa 4 vaNatigicchA guNadhAraNA va ||1||asyaa vyAkhyA-avadhaM pApaM, yujyanta iti yogAH vyApArAH, sahAvayena vartanta iti sAvadhAH, sASadyAzca te yogAbeti samAsaH, teSAM viramaNaM viratiH sAmAyikAdhikAra iti 1 uskIrtanamutkIrtanA, tatra guNotkIrtanA arhatAM catuvizatistaSa 2 / guNA jJAnAdayaH mUlottarAkhyo vA, te'sya vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH pratittirvandanAdhyayanasya / zabdaH samucaye, ' skhalitasyeti ' zrutazIlaskhalitasya nindanA pratikramaNasya 4 / tathA cAritrAtmano praNacikitsA-aparAdhaNasarohaNaM kAyotsargasya 5 / apagatavAticAretaropacitakarmavizaraNArthamanazanAdiguNasaMdhAraNA pratyAkhyAnasya 6 ityAdhikArAH / eSAM ca pratyadhyayanamAdhikAradvAra evAvasaraH pratyetavyaH, iha tu prasaGgataH skandho. saMbandhapahI, tena paribhASitA hAsvA'myusyAkaraNarUpA viratiratra, makevAbhAvarUpA nitirUpA bA.1 maryAdhikAra iti parsate. myavahAra. gupekSayA.. padamakadAnAvipUjAvizeSarUpA. 5 puSTAsambane'guNavato'pi pratipatiH saMmveti sa ( makapagiripAdAH, mu. )iti bacanAnuksamuNyArya ityarthaH panAvidhAvazyakarapagatA ye'ticArAsaditAticA . bhAnunAmamamANavasanyatArthAdhikArasamavatArarUpamAsIyopAmA. targate pacamahAre. * pAzvatA. + paNAmadhikArA. cigiccha. padarzanadvAreNoktA iti / idAnI adhyayananyAsaprastAvA, taM cAnuyogadvArakamAyAtaM pratyadhyayanaM moghaniSpannanikSepelApA vakSyAmaH / eSa Avazyakasya samudAyArthaH, idAnImavayathArthapradarzanAya ekaikamadhyayanaM vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAyikasamabhASalakSaNatvAt , caturvizatistavAdInAM ca ta devAt prAthamyamasyeti / asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti / anuyogadArANIti kA zabdArthaH 1,anuyogo'dhyayanArthadvArANi tatpravezamulAnIti, yathAhi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi ca duradhigama kAryAtipattaye ca, kRtacaturmukhadvAra pratidvArAnugataM sukhAdhigama kAryAnatipattayeca, evaM sAmAyikapuramapi arthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi bhavati, saprabhedacaturdhArAnugataM tu sukhAdhigama ityataH phalavAn dvAropanyAsaH / tAni ca amUni-upakramo 1 nikSepo 2. 'nugamo 1 naya 4 iti / tatra zAstrasya upakramaNaM upakramyate'nenAsmAdasminniti vA upakrama, zAstrasya myAsadezAnayana. mityarthaH / tathA nikSepaNaM nikSipyate'nenAsmAdasminniti vA nikSepaH nyAsaH.sthApaneti paryAyAH / evamanugamanaM / anugamaH nAmanipAnikSepe ceti (maLayagiripAdAH) pratyadhyayana kArya, kAvAmiha sAmAyikAmyayane iti mahapAripAdAnAmamiprApA sAvajanoga. pisvAdimA pratipAditaH, SaNNAmapi arthAdhikArANAM pratipAdanAt. . binA samabhASAmitaraguNAnavasthAnAt tatsanAva eva paraguNotpatteH maapmpmsevk| 5sAmApikasya jJAnadarzanaccAritrabhedabhinnatayA catuAzasyAdeza samyaktvAdisAmAyikarUpatvAt sAmAyikamedavAkhyAna. sAmAvikAyamasva. pratipAdanaprakArAH / gurubAgmogaH . vinItavinayavinayaH zulA. " guhavAgyogAdInAM sarvakArasvAyatve'nyanirodhaH * pratipAdanApa. + mAro. mAtIvam. anugamyate vA'nenAsmAdasmimiti vA'nugamaH, sUtrasthAnukUlaH pariccheda ityarthaH / evaM nayanaM nIyate vA'nenAsmAdasmimiti vA nayaH, vastunaH paryAyANAM saMbhavato'dhigama ityarthaH / Aha-eSAmupakramAviddhArANAM kimityevaM krama iti, anovyate, na hyanupakrAntaM sad asamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairSicAryate ityato'yameva krama iti / tatropakramo dvividhaH-zAstrIya itarazca, tatra itaraH SaTpakAraH, nAmasthApanAdraSyakSetrakAlabhASabhedabhinna iti,tatra nAmasthApane sujJAne,dravyopakramo dvividhA-Agamato noAgamataca, mAgamato jJAtA'nupayukA, nomAgamato jJazarIrabhavyazarIratavyatiriktazca, sa ca trividhaH-sacittAcittamizradravyopakrama iti, tatra sacittagumyopakramaH dvipadacatuSpadApadopAdhibhedabhinnaH, punarekaiko dvividhA parikarmaNi vastuvinAze ca,tatra parikarma-dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasminsati, tadyathA-ghRtAzupabhogena puruSasya varNAdikaraNamiti, athavA karNaskandhavardhanAdikriyeti, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsaMpAdanamapi dravyopakrama vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAt zAkhAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kintu AtmadravyasaMskAravivakSApekSayA zarIravarNAdikaraNavat syAdapIti / evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM, apadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAdU vArdhakyAdi. saMbhavaniH paryAyaistu nayati, badinAbhA vastunaH payoSANAM saMbhavAt vivakSitaparyAyeNa napana, mAye paryAyANAM sattAvA zArga bacAva, ditIyavin parvAdhAgA madhye saMbhavataH paryApAnAmiti kSeyaM, tathA cAce saMbadhe SaSThI paJcamyAH samukha, ditIye saptamI cAvimAga iti pahI, gampapapa iti pacambAzamukha. zAla. Jain Education Interational Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH guNApAdanamiti, Aha-yatsvayaM kAlAntarabhAvyupakamyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpAdanasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikarmaNi dravyopakramateti, atro yasa, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddhaM, kathaM ?, varNasya tAvannAmakarmavipAkisvAt svayamapi bhAvAt , kalAdInAM cakSAyopazamikatvAt , tasya ca kAlAntare'pi svayamapi saMbhavAt , vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt (granthAnam 1500 ) / tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaGgAdibhirvinAza evopakramyate iti, Aha-parikarmavastuvinAzopakamayorabheda eva, ubhayatrApi pUrvarUpaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApasAvapi avizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnAdidarzanAt vastu vinAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vassanyAsanAta vizeSasiddhiriti, arthavaikatra vinAzasyaiva vivkssittvaaddossH| evamacittadravyopakramaH padmarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdanavinAzAdIti / mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / vivakSAtazca kArakayojanA . draSTavyA-dravyasya dravyeNa dravyAt dravye vopakramo dravyopakrama iti / tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, Aha-kSetramA muttaM nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzAviti, ucyate, sadhyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdupacArataH khalvadoSA, tathA ca tAsthyAttApadezo yukta eva, mazcAH krozantIti yathA / tathA kAlasya varsanAdirUpatvAt dravyaparyAyarUpatvAta dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, candroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA / bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastu prazasto'prazastazceti, tatrAprazasto DoNDiNigaNikA'mAtyAdInAM, etthodAharaNANi-ege nagare egA marugiNI, sA ciMteti-kaha dhUyAo suhiyAo hojatti, tAe jeThiyA dhUA sikkhAviA jahA varaM iMtaM matthae paNhiyAe AhaNijasi, 1 tAe Ahato, so tuTTho, pAdaM madiumAraddho, Nahu duklAviatti, tIe mAyAe kahiyaM, tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, Na esa tujjha kiMcI avarajjhaiti / bIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, mo jhiMkhittA uvasaMto, sA bhaNati-tumapi vIsatthA viharAhi, NavaraM jhiMkhaNao esutti / taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so ruDho, teNa daDhaM piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM, pacchA kahavi aNugamio, esa amha kuladhammotti, dhUA ya bhaNiA jahA devatassa tassa tahA vaTTijAsi, mA chaDehitti // egammi nagare causaTikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi saghAo pagaIo NiyaNiyavAvAraM karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vahaimAI, so so niyayasippaM pasaMsati, NAya bhatrodAharaNAni-ekasminagare ekA brAhmaNI sA cintayati-kathaM duhitaraH sukhitAH bhaveyuriti, tayA jyeSThA duhitA zikSitA yathA varamAyAntaM mastake pANinA AhanyAH, tayA''hataH, sa tuSTaH, pAdaM mardayitumAraruthaH naita duHkhiteti, tayA mAtre kathitaM, tayA bhaNyate-yatkuru (cikIsi) taGkA meSa tava (svayi) kicidaparAbhyati iti / dvitIyA zikSitA, tayA'pyAhataH sa siGgitvA (prabhASya) upazAntaH, sA bhaNati--svamapi vizvamtA vihara, para zimaNakaH (prabhASaka: ) eSa iti / tRtIyA zikSitA, tayA'pyAhataH, sa ruSTaH, tena dalu piSTitA nirdhATitA ca, svamakulaputrI yaivaM karoSi, tayA mAtre kathitaM, pazcAn kathamapi anunIsaH, eSaH asmAkaM kuladharma iti, duhitA ca bhaNitA yathA daivatasya tathA tasya vartethAH, mA syAkSIt iti / ekasminagare catuSpaSTikakAkuzalA gaNikA, tayA parabhAvopakramaNanimitaM ratigRhe sarvAH prakRtayo nija nijavyApAra kurvatya bhAlekhitAH, tatra ca yo yo vardhakyAdiH, sasa nijakaM zilpaM prazaMsAti, *mbhiNI. + ki / tayAhato. epassa. tattibhA. 1.puttiyA / tahA epassa. // eDava. bhAvo ya suaNuyatto bhavai, aNuyattio ya uvayAraM gAhio khaddhaM khaddhaM dabajAtaM viyareitti esaviA apasattho bhAvo. pkmo|| egami Nagare ' koI rAyA assavAhaNiyAe sahAmaJceNaM niggao, tattha ! se AseNa vaccanteNa khaliNe kAIyA vosiriA, khillaraM baddhaM, taM ca puDhavIe dhirattaNao tahahiyaM ceva raNNA paDiniyattamANeNa suiraM nijjhAiyaM, ciMtiya caNeNa-iha talAgaM sohaNaM havaitti, na uNa vuttaM, amacceNa iMgiyAgArakusalaMNa rAyANama gheva, pAlIe ArAmA se pavarA kayA, teNaM kAleNaM / raNNA puNaravi assavAhaNiAe gacchaMteNa dilu, bhaNiyaM ca NeNakeNa imaM khaNAvi? amacceNa bhaNiaM-rAya! tubbhehi ceva, kahiM cia ?, avaloyaNAe, x ahiyaparituDheNaM saMvaDaNA kyaa| esavia appasatthabhAvovakamotti // uktaH aprazastaH, idAnI prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittaM AcAryabhAvopakramaH prazasta iti, Aha-vyAkhyAnApratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyAna 1jJAtabhAvava svanuvarsanIyo bhavati, anuvRttazca upacAraM mAhitaH pracuraM pracura danyajAtaM vitaratIti eSo'pi cAprazasto bhAvopakramaH // ekasminagare kabi. vAjA'zvavAhanikayA sahAmAyena nirgataH, tatra tasyAzvena bajatA viSamabhUmau kAyikI (praznavaNaM) jyusmRSTA, palvalaM parcha (jAtaM ), tacca pRthavyAH sthiratvAta thAsthitameva rAjJA pratinivartamAnena suciraM niyati, cintisaM cAnena, iha taTAkaH zobhano bhavati iti, ma punarukta, bhamAsyena izitAkArakuzalena rAjAnamanApUcchaca mahatsaraH khAnitameva, pAnyo bhArAmAtasya pravarAH kRtAH, tasminkAle punarapyazvavAhanikayA gacchatA raTaM, bhaNitaM cAnena kemedaM khAnitaM, amAtyena bhaNitaM, rAjan ! zuSmAbhiH, kathameva, avalokanayA, adhikaparituSTena saMvardhanA kRtA, eSo'pi nAprazastabhAvopakrama iti / + esovi. kothi pa. teNaM samaeNaM evaM. 4 kahie. = saMvaNA..appasarayo bhA. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tvAt , uktaM ca-"gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAdgurAdhanapareNa hitakAviNA bhAvyam // 1 // " tathA ca bhASyakAreNApyabhyadhAyi-" gurucisAyattAI vakkhANaMgAI jeNa sabAI / jeNa puNa suppasaNaM hoi tayaM taM tahA krj||1|| AgAriMgiyakusalaM jadi seyaM vAyasaM vae pujA / tahaviya siM bhavi kUDe virahami akAraNaM pucche // 2 // NivapucchieNa bhaNio guruNA gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha sabattha kAya ||3||"ityaadi| Aha-yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSprayojanatvAt , na, gurucittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAt , tathA ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzau dravyANAM udakaudanAdInAM AhArAdikAryeSu kurvan vineyo guroharati ceta iti / athavopakramasya sAmyAt prakRte nirupayogino'pi anyatra upayokSyanta ityupanyastatvAdadoSa ityalaM vistareNa / ukta itaraH, idAnIM zAstrIya ucyate-asAvapi SaDidha eva, tadyathA-AnupUrvI 1 nAma 2 pramANaM 3 vaktavyatA 4 arthAdhikAraH5 samavatAra 6 iti / tatrAnupUrvI nAmasthApanIdravyakSetrakAlagaNanotkIrsanasaMsthAnasAmAcArIbhavibhedabhinnA dazaprakArA, tasyAM + yathAsaMbhavataH samavatAraNIyamidaM, vizeSatastUtkIrtanagaNanAnupUrvIdvaya iti, utkIrtanA-saMzabdanA yathA-sAmAyika gurucittAyattAni, vyAkhyAnAmAni yena sarvANi / yena punaH suprasanaM bhavati tat tattathA kAryam / mAkArejitakuzalaM yadi te vAyasaM badeyuH pUjyAH / tathApi tasya (vacana ) naiva kUTayet , virahe ca kAraNaM pRcchet / 2 / nRpapraSTena bhaNito guruNA gaGgA kutomukhI bahati / / saMpAditavAn ziSyo pathA tathA sarvatra kAryam / 3 / vizeSAvazyake gAthAH 911-13-935) 2 gyAdhupakramAH sacittAcittApakramA vA (kSetrasopAbhayAvepalepanAvinA kAlasya muhUrtAvaH zidIkSAdau ghaTikAdinA vize0) * * kusalA + samAcArI. yathAsaMbhavaM. caturviMzatistava ityAdi, gaNanaM parisaMkhyAnaM-eka dve trINi catvArItyAdi, sA ca gaNanAnupUrvI triprakArA pUrvapazcAdanAnupUrvIbhedabhinnA, tatra sAmAyika pUrvAnupUrvyA prathama, pazcAnupUrvyA SaSThaM, anAnupUrdhyA tvaniyataM kacitprathama kacidvitIyaM ityAdi / tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAyaH- ekAdhekottarA vivakSitapadAnAM sthApanA kriyate, tatra padatrayasthApanaiva tAvatsaMkSepataH pradarzyate-sAmAyikaM caturviMzatistavaH vandanAdhyayanamiti / atra 'purvANupuSi hehA, samayAbheeNa kuNa jahAjeI / uvarimatulaM purao naseja pubakkamo seMse // 1 // jahitaMmiunikkhitte purabho so caiva aMkaviNNAso / so hoi samayabhedo vajeyabo payatteNaM // 2 // bhAvanA kSuNNatvAnna pratanyate, navaramAgataMtrayANAmeteSAM SaDnaGgA bhavanti, atazcatasraH khalvanAnupUrvya iti / SaNNAM tu padAnAM saptaviMzatyuttarANi bhiGgakazatAni, atrApi saptASTAdazottarANi anAnupUrvya iti / idAnIM nAma-prativastu namanAnAma, tazcaikAdi dazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA ca vaktavyaM, paDUnAni tvavatAra:, tatra SaD bhAvA audayikAdayo nirUpyante, tatra kSAyopazamika eva sarvazrutAvatAraH, tasya kSAyopazamikatvAditi / tathA pramANaM-dravyAdi pramIyate'neneti pramANaM, tacca prameyabhedAdeva catUrUpaM, tadyathA-dravyapramANaM 1 kSetrapramANaM 2 kAlapramANaM 3 bhAvapramANaM ca 4, tatra sAmAyikaM bhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tacca bhAvapramANaM vidhA-guNanaya pUrvAnupUrvI (bhAdau) adhaH samayA ( saMketA) bhedena kuru yathAjyeSTham / paritulyaM purataH myasyet pUrva (pUrvAnupUrvI) kamaH zeSe (pAt / / paminikSipte purataH sa eva bhavinyAsaH / sa bhavati samayamevaH varjayitavyaH prapoja / 2|(anuyogdvaaressu). yAmAnayanAya kara. + seso. padapa dAnAmanyo'nyAmyAsena. saMkhyAbhedabhinnaM, tatra guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANamaMjIvaguNapamANaM ca, tatra jIvAdapRthagbhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzanacAritrabhedabhinnaM, tatra bodhAtmakatvAtsAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH, tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedabhinnaM, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadezasavyapekSatvAdAgame samavatAraH, saca laukikalokottarasUtrArthobhayAtmAnantaraparamparAMbhedabhinna iti, tatra sAmAyikasya paramarSipraNItagaNipiTakAntargatatvAt lokottare samavatAraH, sUtrArtharUpatvAcca tadubhaya iti, tathedaM gautamAdInAM sUtrata AtmAgamaH, tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM anantarAgamaH, praziSyANAM tu prabhavAdInAM paramparAgama iti, evamarthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tacchiSyANAM tu paramparAgama iti / nayapramANe tu mUDhanayatvAttasya nAdhunA'vatAra iti, vakSyati ca-" mUDhaNaiyaM liyaM ta' ityAdi saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedabhinnA, yathA'nuyogadvAreSu tathA vaktavyA, tatrotkAliMkAdizrutaparimANasaMkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmAyikaM parimitaparimANaM, arthato'nantaparyAyatvAdaparimitaparimANamiti / idAnIM vaktavyatA-sA ca trividhA-svasamayavaktavyatA 1 parasamayavaktavyatA 2 ubhayasamayavaktavyatA 3 ceti / svasamayaH-svasiddhAntaH, vaktavyatA-padArthavicAraH, tatra svasamayavaktavyatAyA nAmasthApanAvagyaupamyaparimANazAnagaNanabhAvabhedAn bhanuyogeSu yatsUtram-se ki taM saMkhappamANe ? saMkha0 bhavihe paNNatte, taMjahA-nAmasaMkhA uvaNAsaMkSA pasaMkhA bhovammasaMkhA parimANasaMskhA jANaNAsaMkhA gaNaNAsaMkhA bhAvasaMkhA- iha saMkhyAzabdena saMrUpAzaGkhayohaNaM dRSTavyaM prAkRtamadhikRtya (manu. 51) * .mpara+likadhu. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 39 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH masya samatratAraH, evaM parobhayasamayapratipAdakAdhyayanAnAmapi, yataH sarvameva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasaMbandhyapi samyak zrutametra, tasya svasamayopakArakatvAditi / idAnImarthAdhikAraH sa cAdhyayanasamudAyArthaH, svamamayavaktavyataikadezaH, sa ca sarvamAvadyayogaviratirUpaH / idAnIM samavatAraH, sa ca lAghavArtha pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva / ukta upakramaH, idAnIM nikSepaH, sa ca tridhA - oghaniSpanno 1 nAmaniSpannaH 2 sUtrAlApaka niSpannazceti 3 / tatra ogho nAma yat sAmAnyaM zAstrAbhidhAnaM, tazceha caturvidhamadhyayanAdi, punaH pratyekaM nAmAdicaturbhedamanuyogadvArAnusArataH prapazenAbhidhAya bhAvAdhyayanAkSINAdiSu sAmAyikamAyojyaM / nAmaniSpanne nikSepe sAmAyikaM tacca nAmAdicaturvidhaM, idaM ca niruktidvAre sUtrasparzika niryuktau ca prapazcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma avasaraprAptaM kimiti niruktayA - dAvasya svarUpapratipAdanaM, tatra cetsvarUpAbhidhAnamasya hanta ihopanyAsaH kimiti, atrocyate, iha nikSepadvAre nikSepamAtrasyaivAvasaraH, niruktau tu tadanvAkhyAnasyeti, Aha-- itthamapi niruktidvAre eva sAmAyikavyAkhyAnataH kiM punaH sUtre'bhidhIyate iti ucyate, tatra hi sUtrAlApakavyAkhyAnaM, na tu nAmnaH, niruktau tu nikSepadvAranyastaM sAmAyikamityadhyayanAbhidhAnaM nirUpyate, alaM ' prapazcena, ukto nAmaniSpanno nikSepa', idAnIM sUtrAlApaka niSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt 1, sUtrAbhAvAt, asati ca sUtre kasyAlApakanikSepa iti, ato'sti itaH tRtIya 1 AdinA'kSINAyakSapaNAgrahaNaM 'anyaNaM akSINaM Abho jhavaNA ya patteyaM' ti vacanAt 2 upodghAtaniryuktau 3 itaH paraM. *0 kAritvAt. + sAvadha 0 + prasaGgena. manuyogadvAramanugamAkhyaM, tatraiva nikSepsyAmaH / Aha - yadi prAptAvasaro'pyasAMviha na nikSipyate kimityupanyasya te iti, ucyate, nikSepasAmAnyAt iha pradarzyata eva na tu pratanyate iti / idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhA-niryuktayanugamaH sUtrAnugamazca nirguktayanugamastriprakAraH, tadyathA - nikSepaniryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryukta nugamazceti, tatra nikSepaniryuktayanugamo'nugata eva yadadho nAmAdinyAsAnvAkhyAna muktamiti / idAnImupodghAtaniryuktayanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNa iti, asya ca mahArthatvAnmA bhUdvina iti Arambhe maGgalamucyate / Aha- nanu maGgalaM prAgevoktaM, bhUyaH kiM tena ?, atha kRtamaGgalairapi punarabhidhIyate, itthaM tarhi pratidvAraM pratyadhyayanaM pratisUtraM ca vaktavyamiti / atrAha kazcit - maGgalaM hi zAstrasyAdau madhye'vasAne ceti pratipAditaM tatrAdimaGgalamuktaM, idAnIM madhyamaGgalamucyate, tana, anArabdha eva zAstre kuto madhyAvakAza iti, syAdetat, caturanuyogadvArAtmakaM yataH zAkhaM, rasayogadvAradvaye hyatikrAnte madhyamaGgalaM, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGgateti, nanvevamapi idaM zAstramadhyaM na bhavati, adhyayanamadhyatvAt, zAstramadhye ca madhyamaGgalAvasara iti, tasmAd yatkizcidetat tatazcAyaM sthitapakSaH - iha yadAdau maGgalaM pratipAditaM tadAvazyakAdimaGgalaM, idaM tu nAvazyaka mAtra sya, sarvAnuyogopodghAtaniryuktisvAt prakrAntopodghAtasya, vakSyati ca - " Avassagassa dasakAliyarasa taha uttarajjhamAyAre / 'sUyagaDe nijuttI, vocchAmi tahA dasANaM 1 Avazyaka sAmAyikAdInAM nyAsAkhyAnAt nikSepasthAne nAnA kIrttanamatra tu vyAkhyAnamiti. 2 Avazyakasma dAvaikAlikasya tathA uttarAdhyAya AdhAre / sUtrakRte niryuktiM vakSyAmi tathA dazAzrutaskandhasya ca / 1 nanvitthamapi + sthitipakSaH sthitaH pakSaH sutagaDe / nijasiM. ca // 1 // ityAdi, tathA " sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva nijjutsI " caturviMzatistavAdiSviti vakSyati, ato mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAccAsyArambhe maGgalopanyAso yukta eveti, Aha - sAmAyikAnvAkhyAne'dhikRte ko hi davaikAlikAdInAM prastAva iti, atrocyate, upodghAtasAmAnyAt, yatasteSAmapi prAyaH khalvayamevopodhAta iti, alaM + prapazvena / taccedaM maGgalam - titthayare bhagavaMte, aNuttaraparakkame amiyanANI / tiSNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // 80 // gamanikA - tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH tAn vanda iti yogaH, tatra 'tu plavanataraNayoH' ityasya 'pAtuvici siciricibhyasthagU (uNAdau pA0 2 - 172 ) iti / thakpratyaye'nubandhalope ca kRte ' Rta idvA dhAtoH (pA0 7-1-100) iti itre raparatve hali ceti dIrghatve paragame ca tIrtha iti sthite ' DukRJ karaNe' ityasya ' careSTaH' ( pA0 3-2-16 ) ityasmAt sUtrAt TapratyayAdhikAre'nuvarttamAne 'kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu ' ( pA0 3-2-20 ) itiTapratyaye'nubandhalope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti bhavati / tatra tIryate'neneti tIrtha, tacca nAmAdicaturbhedabhinnaM, tatra noAgamato dravyatIrthaM nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSa bAhUDupanadyAdi, dravyatA cAsyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt, anekAntikatvAt, snAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya 1 zeSeSvapi adhyayaneSu bhavatyecaiva niryuktiH (niryuktau ) 2 anAtyantikatvAt. * dhvapi + 0ratvAcchAnA0 / prasaGgena + 0pratyayo'nu* ++ Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 40 // bhAvazyaka-hAribhadrIpavRttiH prANAtipAtAdikAraNapUrvakatvAt , tasya ca tadvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt , prAgupAttasya ca viziSTakriyAsa. vyapekSAdhyavasAyajanyasya tatpratyenIkakriyAsahagatAdhyavasAyasaH kSayopapatta, tarakSayAbhAve ca bhAvato bhavataraNAnupapatteriti / bhAvatIrthe tu noAgamataH saMghaH, samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt, yata uka-"titthaM bhaMte ! tithaM ! tisthakare tityA, goyamA! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAucaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vA " / taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhavodadhiriti / athavA-paGkAdAhapipAsA. nAmapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH // 1 // paGkastAvat pApaM, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamartha yadityarthaH, athavA sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukho tAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAra 4 miti' dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM, tacca saMrajaskazAkyaboTikasAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prasaGgena / tathA bhagaH-samapraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca-"aizvaryasya samaprasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatasya, paNNAM bhaga itanA // 1 // " tatazca samapraizvaryAdibhagayogAdbhagavanto'rhanta iti tAn bhagavataH / Aha-tIrthakarA mAntarama. sabhyantaramakasa.prANAtipAtAdikAt. 4 mithyAtvAvikakSaNa.5 samyagdarzanAnusAriNI. bhAmtarakarmamamakSayAbhAve. * tatvataH bhavatAraNA0 . tarathAimayaM sarastrANaM // 1... // tacaNiyANaM vIrya visayasuhakusasthabhAvaNANinaM tavaM ca boriyANaM carimaM jahaNaM sibarpha mom (vize.) tIrtha bhadanta ! tIrtha tIrthakarastIrtham, gautama! bhaIn tAvaniyamAtIrthakaraH tIrtha punaH catuvarNaH zramaNasahaH prathamagaNadharo vA / saiSAH "digambarAH nasAdhavaH / bhabhizyA.+ takSayAbhAvato. + bhavatA. jamitIsvaM. nisyanenaiva 'bhagavata' ityasya gatArthatvAt tIrthakRtAmuktalakSaNabhagAvyabhicArAt nArtho'neneti, na, nayamatAntarASalambi. parikalpitatIrthakaratiraskAraparatvAdasyeti, tathA ca na te'vikalabhagavantaH, tAn bhagavato, vanda iti kriyA sarvatra yojyaa| tathA pare-zatravaH, te ca krodhAdyAH, AkramaNamAkramaH-parAjayaH taduccheda itiyAvat, pareSAmAkramaH parAkramA, so'nuttara:-ananyasahazo yeSAM te tathAvidhAH / Aha-ye khalu aizvaryAdibhagavantaH te'nuttaraparAkramA eva, tamantareNa vivakSitabhagayogAbhAvAt , tatazca 'anuttaraparAkramAn' ityetadatiricyate iti, atrocyate, anAdizuddhaizvaryA disamanvitaparamapuruSapratipAdanaparanayavAdanirAkaraNArthatvAd na doSaH, tathA cAnuttaraparAkramatvamantareNaiva kaizcit hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyata iti, uktaM ca-"jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jgtpte| aizvaryaM caiva dharmadha, sahasiddhaM catuSTayam // 1 // " ityAdi, akAtmavAdavyavacchedArtha vA / amitaM-aparimitaM jJeyAnantatvAt kevalaM, amitaM jJAnaM eSAmityamitajJAninaH / Aha-ye'nuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva niyamena, krodhAdiparikSayottarakAlabhAvisvAda amitajJAnasyeti, ucyate, satyametat , kiM tu klezakSaye'pyamitajJAnAnabhyupagamapradhAnanayavAdanirAsArthatvAt upanyAsa iti, tathA cAhureke-" sarva pazyatu vA mA vA, iSTamathaM tu pazyatu / kITasaGkhyAparijJAnaM, tasya naH kvopayujyate ? // 1 // ityAdi", svasiddhAntaprasiddhacchAsthavItarAgavyavacchedArtha vA / tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAna tIrNAn , tIrkhA ca bhavaughaM 'sugatigatigatAn' tatra sarvajJatvAtsarvadarzitvAJca nirupamasukhabhAginaH sugatayaH-siddhAH, teSAM avikalabhagavata iti. * siddhezva0+- vikSayo. gatiH sugatigatiH, anena tiryanaranArakAmaragativyavacchedena paJcamImokSagatimAha, tAM gatAH prAptAH tAn , anena cAvAptANimAdyaSTavidhaizvaryasvecchAvilasanazIlapuruSatIrNatvapratipAdanaparanayavAdavyavacchedamAha, tathA ca kecidAhuH"aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvarya kRtinaH sadA / modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadastaram // 1 // ityAdi" tathA siddhaH tasyA eva sugateH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAH tadbIjabhUtasAmAyikAdipratipAdakatvAt pradezakAH, anena tvanavadyAnekasattvopakArakatIrthakaranAmakarmavipAkapariNAmavat tatsvarUpamevAha , tAn 'vande' abhivAdaye iti gAthArthaH // 8 // evaM tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM maGgalArtha vandanamuktaM, idAnIM AsannopakAritvAt vartamAnatIrthAdhipateH akhilazrutajJA. nArthapradarzakasya vardhamAnasvAmino vandanamAhavaMdAmi mahAbhAga, mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // 8 // vyAkhyA-tatra vandAmItyAdi dIpakaM azeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM / tatra bhAgaH-acintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH taM, tathA manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH sarvajJatvAt , mahA~zcAsau munizca mahAmuniH taM, trailokyavyApitvAt mahadyazo'syeti mahAyazAH taM, 'mahAvIraM' ityabhidhAnaM, athavA 'zUra vIra vikrAntau' iti kAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH, atyantAnuraktakevalAmalazriyA virAjata iti vA vIraH, ukkaM ca-"vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtH||1||" amarAzca narAzca amaranarAsteSAM rAjAnaH mayaM mahopakArakaM ca vande (vize0 vRttau ) * kara. + ananyAnuraka. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka hAribhadrIyavRttiH // 41 // indracakravartiprabhRtayaH tairmahitaH-pUjitaH taM, tIraM 'asya vartamAnakAlAvasthAyinaH tIrthasya iti gAthArthaH // 81 // evaM tAvadarthavakturmaGgAlArtha vandanamabhihitaM, idAnIM sUtrakattaMprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAha ikArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa baMdAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 82 // vyAkhyA-'ekAdaza' iti saMkhyAvAcakaH zabdaH, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAna , prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn, kasya -'pravacanasya' AgamasyetyarthaH, kiM-vaMdAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarva' niravazeSa, gaNadharA:-AcAryAsteSAM vaMza:-pravAhastaM, tathA vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca' AgamaM ca, vanda iti yogH| Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM banyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, tavaMzos. pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandha eveti, pravacanaM tu sAkSAtsyaivopakAritvAdeva pandhamiti gAthArthaH // 82 // idAnI prakRtamupadarzayannAhate baMdiUNa sirasA asthapurattassa tehi kahiyassa / suyanANassa bhagavao nijusiM kittaissAmi // 8 // vyAkhyA-'tAn' anantaroktAn tIrthakarAdIn 'vanditvA' praNamya 'zirasA' uttamAna, kim -niyukiM kIrtayiSye, kasya ?-'arthapRthaktyasya' tatra zrutAbhidheyo'rthaH tasmAt sUtraM pRthak tadoSaH pRthaktvaM ca arthazca pRthaktvaM ceti ekaba cAn Nija ubhayapadabhAvAt. 2 tadeva pRthaktvamiti vize0 malapagirIbAcIca. * pande. bhAvaH, arthena vA pRthu arthapRthu tadbhAvaH arthapRthutvaM zrutavizeSaNameva tasya, 'taiH' tIrthakaragaNadharAdibhiH 'kathitasya' pratipAditasya, kasya -zrutajJAnasya bhagavataH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrArthayoH parasparaM niryojanaM niyuktiH tAM 'kIrtayiSye' pratipAdayiSye iti gAthArthaH // 83 // Aha-kimazeSazrutajJAnasya 1, na, kiM tarhi , zrutavizeSANAmAvazyakAdInAmiti, ata evAha Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUpagaDe nijusiM vuSyAmi tahA dasANaM ca // 84 // kappassa ya nijukti vavahArasseva paramaNiuNassa / sariapaNNattIe buccha isibhAsiANaM ca // 85 // etesiM nirsi bucchAmi ahaM jiNovaeseNaM / AharaNaheukAraNapayanivahamiNa samAseNaM // 86 // mAsAM gamanikA Avazyakasya dazavaikAlikasya tathottarAdhyayanAcArayoH samudAyazabdAnAmaghayaSe vRttidarzanAtU yathA bhImasenaH sena iti uttarAdhya iti uttarAdhyayanamabaseya, athavA'dhyayanamadhyAya:, uttarAdhyAyAcArayo, sUtrakRtaviSayAM niyukti vakSye, tathA dazAnAM ca saMbandhinImiti gAthArthaH // 84 // tathA kalpasya ca niyuktiM vyavahArasya ca paramanipu. Nasya, tatra paramagrahaNaM mokSAGgatvAt nipuNagrahaNaM svayaMsakatvAt , tathA ca na manvAdipraNItavyavahAravayaMsako'yaM, "saba paiNNA khuSavahArA" iti vacanAt, tathA sUryaprazateH vakSye, RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAM niyukti, kriyAbhidhAnaM cAnekazaH pranthAntaraviSayatvAt samAsadhyAsarUpatvAca zAkhArambhasya aSTameveti gaathaarthH|| 85 // eteSAM' zrutavize saMjJA'pyeSA zrutasyeti vi.. pANAM, niyukiM vakSye ahaM jinopadezena, na tu svamanISikayaiva, AharaNahetukAraNapadanivahAM etAM samAsena, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNaM dRSTAnta itiyAvat, sAdhyadharmAnvayavyatirekalakSaNo hetuH, hetumulahasya prathama dRSTAntAbhidhAna nyAyamadarzanArtha-kRSi tumanabhidhAya dRSTAnta evocyate iti, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyuH paSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAdInAM salilavat , tathA kvaciddhetureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA madIyo'yamabaH viziSTacihopalabdhyanyathAnupapatte, tathA cAbhyadhAyi niyuktikAreNa-"jiNayaNaM siddhaM ceva bhaNNaI karaithavI udAharaNaM / Asaja u soyAraM heUdhi kahaMciya bhaNejA // 1 // ityAdi" / kAraNamupapattimAtra, yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhaprakarSAt , nAtra AvidaGgAnAdilokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, tatrAharaNArthAbhidhAyaka padamAharaNapadaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM / AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAni AharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-saMghAto yasyAM niyuktau sA tathAvidhA tAM 'etAM' vakSyamANalakSaNAM athavA prastutAM 'samAsena' saMkSepeNeti vyAkhyAtaM gAthAtrayamiti // 86 // tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAt AdAvadhikRtA''vazyakAdhAdhyiyanasAmAyikAlyopodUdhAtaniyuktimabhidhitsurAha__ sAmAiyanijutiM vucchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupuvIe // 87 // vyAkhyA-sAmAyikasya niyukiH sAmAyikaniyuktiH tAM 'vakSye' abhidhAsye, upa-sAmIpyena dezitA upadezitA tAM, 1 jinavaca sibameva bhaNyate kutrApi udAharaNam / nAsAtha tu zrotAraM hetumapi citU bhaNet // 1 // * kahiMvi. + tathA tatrodA0. aidhyayana.. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 42 // nAvazyaka-hAribhadIpatiH kena !-'gurujanena' tIrthakaragaNadharalakSaNena, punarupadezanakAlAdArabhya AcAryapAramparyeNa AgatAM, sa ca paramparako dvidhA-dravyato bhAvatazca, dravyaparamparaka iSTakAnAM puruSapAramparyeNAnayanaM, atra cAsaMmohArtha kathAnaka gAthAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, bhAvaparamparakassviyameva upodghAtaniyuktirevaM AcAryapAramparyeNAgateti, katham !, 'AnupA' paripAvyA jambUsvAminaH prabhavenAnItA, tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA AcAryapAramparyeNa AgatAM svagurubhirupadezitAmiti / Aha-dravyasya iSTakAlakSaNasya yuktaM pAramparyeNa AgamanaM, bhAvasya tu zrutaparyAyatvAt vastvantarasaMkramaNAbhAvAt pAramparyeNAgamanAnupapattiriti, na ca tadvIjabhUtasya arhagaNadharazabdasyAgamanamasti, tasya zrutyanantarameyoparamAditi, atro. jyate, upacArAdaMdoSaH, yathA kAryApaNAd ghRtamAgataM ghaTAdibhyo vA rUpAdivijJAnamiti / eSamiyamAcAryapAramparyahetutvAt tata Agatetyucyate, AgatevAgatA, bodhavacanazcAyamAgatazamdo na gamiAkriyAvacana iti, alaM vistareNa / dayaparaMparae ima udAharaNaM-sAkeyaM NagaraM, tassa uttarapurachime disibhAge surappie nAma jakkhAyayaNe, so ya surappio jakkho sannihiyapADihero, so parise varise cittijai, maho ya se paramo kIrai, so ya cittio samANo taM ceva pittakaraM mArei, vanyaparamparake isamudAharaNam--sAketa nagaraM, tasya uttarapaurastye (IzAnakoNe) digbhAge surapriyaM nAma yakSAyatana, sa surapriyo vakSaH (matimArUpaH) sanihitamAtihAryaH, sa varSe varSe ciyate, mahaba tasya paramaH kriyate, sa - citritaH san tameva citrakara mArapati, * mevam (kacit ) + doSa: + gati.. ahe na cittijai tao jaNamAriM karei, tato cittagarA sabe palAiumAraddhA, pacchA raNNA NAyaM, jadi sabai palAyaMti, to esa jaklo acittijato amha vahAe bhavissai, teNaM cittagarA ekasaMkalitabaddhA pADuhueMhiM kayA, tersi NAmAI pattae lihiUNa ghaDae chaDhANi, tato varise varise jassa NAma uhAti, teNa citteyabo, evaM kAlo baccati / aNNayA kayAI kosaMbIo cittagaradArao parAo palAio tatthAgao sikkhago, so bharmato sAketassa cittagarassa ghara allINo, sovi egaputtago therIputto, so se tassa mitto jAto, evaM tassa tattha acchatassa aha tami parise tassa therIputtassa vAro jAto, pacchA sA therI bahuppagAraM ruvati, taM ruvamANI therI dahaNa kosaMbako bhaNati-kiM ammo rudasi ,tAe siI, so bhaNati-mA ruyaha, ahaM evaM jakkhaM cittissAmi, tAhe sA bhaNati-tuma me putso kiM na bhavasi', tovi mahaM cittemi, acchaha tumbhe asogAo, tato chaThabhattaM kAUNa ahataM varathajualaM parihittA advaguNAe pottIe muhaMbaMdhiUNa cokkheNa yApatteNa suibhUeNa NavapahiM kalasaehi pahANettA NavaehiM kuzcarahiM Navaehi malla saMpuDehiM ale sehi SaNNehiM ca|| citteUNa pAyava anabhijyate tadA janamAriM karoti, tatabicakarAH sabai palAyitumArabdhAH, pavAdAjJA jJAtaM, pari sarva pakSAyicyante vahi eSa pakSo'ciyamANa: masAvadhApa bhaviSyati, sena citrakarA ekAlAbaDA pratibhUkA (pAritoSika:) tA:, teSAM mAmAni patrake kikhitvA ghaTe kSiplAni, tato varSe vasya mAma rattihate, tega citrayitavyaH, evaM kAlo gacchati / bhampadA kadAcit kauzAmbIkA citrakAravArakaH gRhAt pakhAvitaH tatrAgataH zikSakA (zikSita),sa mAmvan sAketakasya citrakarasya gRhamAlInA, so'pi ekapuzrakaH sthavirAputraH, so'tha tasya mitraM jAtA, evaM samitihati bhaya tamimbarSe tasya skhabirAputrasya vArako jAtaH, pasAt sA sthavirA bahumakAra roditi, tAM rudatIM rahA sthavira kauzAmbIko bhaNati-kimamma! rodipi? tapA zi(ttAmtaM), sa bhavati-mA hadidi bhahametaM yakSa citrayiSyAmi, tadA sA bhaNati-svaM me putraH kiM mAsi, tathApi bhaI citrayAmi, tiSya pUpamazokAH, tataH pahabharutvAbhataM paraghugarsa paricAyASTaguNayA vatrikayA mulaM baddhvA cokSeNa prayatnena zucIbhUtema navaiH kamazaH sapayitvA navaiH kRrSakaiH marmalakasaMpuTaiH malevairva0 citrayitvA pAdapa tito bhaNati-* pAhuehiM pra..+ *siM saddesi. 1 sAgevagaspa. nAstIvam / muhapottIe.10Na paeNa Nava.. machapasaM0. imalessehi.| cisiyo pice. Dio bhaNai-khamaha jaM mae avaraddhaM ti !, tato tuTTo jakkho bhaNati-varehi varaM, so bhaNati-ezyaM ceva marma dharaM dehi, mA loga mAreha, bhaNati-pataM tAva Thitameva, jaM turma na mArio, evaM aNNevina mAremi., aNNaM bhaNa, jassa egade samavi pAsemi dupayassa vA cauppayassa vA apayassa vA tassa tadANurUvaM VevaM Nivattemi, evaM houtti diNNo varo, tato so laddhavaro raNNA sakkArito samANo gao kosaMbI NayariM, tattha ya sayANio nAma rAyA, so aNNayA kayAI suhAsaNagao dUaM pucchai-kiM mama Natthi ? jaM aNNarAINa asthi, teNa bhaNi-cittasabhA Nasthi, maNasA devANaM vAyAe patthivANaM, takkhaNamettameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhaittA pacittitA, tassa varadiNNagassa jo raNNo aMtepurakiDDApadeso so diNNo, teNaM tattha tadANurUvesu Nimmiesu kadAi migAvatIe jAlakiDAMgatareNa pAdaMguhao diho, uSamANeNa NArya jahA migAvatI esatti, teNa pAdaMguDhagANusAreNa devIe rUvaM NivattiaM, tIse caklumi ummillijjate kSamasva yanmayA'parADamiti, sasastuSTo yakSo bhaNati-vRNuSva varaM, sa bhaNati-etameSa mama varaM dehi, mA lokaM mAraya (mImaraH) iti, bhaNati-patatAvasthitameva, yazavaM mAritaH, evamanyAnapi na mArayiSyAmi, anyaGgaNa, (sa bhaNati-)yasya ekamapi dezaM pazyAmi dvipadasya vA catuSpadasya vAmapadasya vA, sala tadanurUpaM rUpaM nirvatayAmi, evaM bhavarivati datto varaH, tataH sa labdhavase rAjJA saskRtaH san gataH kauzAmbI magarI, tatra ca zatAnIko nAma rAjA, sozampadA kadAcita sukhAsanagato dUtaM pRcchati-kiM mama nAsti yadanyeSAM rAjJAmasti ?, tena bhaNitaM-citrasabhA nAsti, 'manasA devAnA, vAcA pArthivAnA' (kAryasiddhiH iti niyamAt) tatkSaNa evaM bhAjaptAcitrakRtaH, taiH sabhAvakAzA vibhajya pracitritA: (citritumArabdhAH)samai dasavarAya yo rAjJo'ntaHpurakrIDApradezaH sa dattaH, tena tatra (kIDApradeze) tadanurUpeSu nirmiteSu (rUpeSu) kadAcinmRgAvatyA jAlakaTakAmtare pAdAGguSThako dRSTaH, upamAnena jJAta-yathA mRgAvatI eSeti, tena pAvATakAnusA. reNa deNyAH rUpaM nirvartitaM, tasyAbakSuSyunmIlyamAne evaM. // mArehi.mAremo. * egapadepAsAmi. V dam. * vAyA. + sabhA sA. kiDagaM.. Jain Education Intemational Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ego masibindU uruyaMtare paDio, teNa phusio, puNo'vi jAto, evaM tinni vArA, pacchA teNa NAyaM, etena evaM hoyavameva, tato cittasabhA nimmitA, rAyA cittasabhaM paloeMto taM padesa patto jattha sA devI, ta NiSaNNaMteNa so bindU dicho, viru"ho, eteNa mama pattI dharisiyattikAUNa vajjho ANatto, cittagaraseNI uvahitA, sAmi ! esa varalAddhotti, tato se khujAe muhaM dAiyaM, teNa tadANurUvaM NibattitaM, tathAvi teNa saMDAsao chiMdAvi o.ceva, Nivisao ya ANato, so puNo jakkhassa uvavAseNa Thito, bhaNio ya-vAmeNa cittihisi, sayANiyassa padosaM gato, teNa ciMtiyaM-pajjoo eyassa appIti bahejA, tato geNa migAvaIe cittaphalae rUvaM citteUNa, pajjoyassa uThaviaM, teNa diI, pucchio, sihaM, teNa dUo payaTTito, jadi miyA|vaI na paTTavesi to emi, teNa asakkArio NiddhamaNeNa NicchUDho, teNa sihaM, imovi teNa yavayaNeNa raho, sababaleNa kosaMbi ei, taM AgacchaMtaM soDa sayANio appabalo atisAra eko maSIvinduH arvantare patitaH, tena spRSTaH (mRSTaH), punarapi jAtaH, 5vaM zrIn vArAn , pazcAt tena jJAtaM, etenaivaM bhavitavyameva, tatazcitrasabhA mirmitA, tato rAjA citrasabhA prakokayan taM pradezaM prAptaH, vana sA devI (citritA), tAM nirvarNayatA sa vindurratA, viruSTA, etena mama panI dharSitetikRtvA badhya bhAjJaptaH, citrakRcchreNirupasthitA, svAmin ! eSa kandhavara iti, satastasmai kuTAyA mukhaM darzitaM, tena sadanurUpa nirvasitaM, tathApi tena saMdaMzakaH (akutarja. myorapa) chedita eva, nirviSayavAzasaH, sa punaryakSAya (yakSamArAI)upavAsena sthitaH, bhaNitaba-vAmena citrayiSyasi, zatAnIke propaM gatA, tena cintitaMpradyota etasyAprItiM vahet (voDhuM zaktaH), tato'nena mRgAvatyAvitraphala ke rUpaM citrayitvA pradyotAya upasthApitaM, tena , pRSTaH, ziSTaM, sena dUrAH pravartitaH, padi mRgAvatIM na prasthApayasi tami (poyumiti zeSaH) sena asaskRtaH nirdhamanena niSkAzitaH, tena ziSTaM, bhayamapi sena dUtavacanema iSTaH, sarvabalena kauzAmbImesi, tamAgacchantaM zrutvA tAmIko'pavalo'tIsAreNa mRtaH, sadA nimmAtA. tiMdavUNa ruho. paraddhimoti svahitaM. || nedam. 1 tato. migAvaIe cintiaM-mA imo bAlo mama putto viNassihiti, esa khareNaM na sakati, pacchA dUto pavio, bhaNioesa kumAro bAlo, amhehiM gaehiM mA sAmaMtarAiNA keNai aNNeNaM pellijihii, so bhaNati-ko mamaM dhAremANe pelihiti, sA bhaNati-osIsae sappo, joyaNasae vijo kiM karehiti !, to Nagari darda karehi, so bhaNati-AmaM karemi, tAe bhaNNati-ujeNigAo igAo baliAo, tAhi kIrau, AmaMti, tassa ya coisa rAiNo vasavattiNo, teNaM tesiM balA ThavitA, purisaparaMparaeNa tehiM ANiAo iTTagAo, kayaM NagaraM daMda, tAhe tAe bhaNNati-iyANi dhassi bharehi NagariM, tANeNa bhariyA, jA' he NagarI rohagaasajjhA jAyA, tAhe sA visaMvaiyA, cintiyaM ca NAe-dhaNNA' te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA, jattha sAmI viharati, pathaejAmi jai sAmI eja, tato bhagavaM samosaDho, tastha sabaverA pasamaMti, migAvatI NiggatA, dhamme kahijamANe ege purise esa savaNNutti kArya pacchaNNaM maNasA pucchati, tAhe mRgAvatyA cintitaM-maiSa bAlo mama putro vinezat, eSa khareNa na zakyate (sAdhayituM), pazcAt dUtaH prasthApitaH, maNita:-eSa kumAro bAlaH, asmAsu gateSu mA sAmantarAjena kenacidamyena prairi, sa bhaNati-ko mayA dhriyamANAn prerayet , sA bhaNati-ucchIrSake so yojanazate vaidyaH kiM kariSyati / tat nagarI raDhAM kuru, sa bhaNati-bhAmamiti (omiti) karomi, tayA bhaNyate-aujayinya iSTakA balavatyaH, tAbhiH karotu, bhomiti, tasya ca caturdaza rAjAno vazavartinaH, tena teSAM balAni sthApitAni, puruSaparamparakeNa tairAnItA iSTakAH, kRtaM nagaraM rata, tadA tayA bhaNyate-idAnIM dhanena vibhUhi nagarI, tadA sena mRtA, yadA nagarI rodhAsAdhyA jAtA tadA sA visaMvaditA, cintitaM ca tayA-dhanyAste prAmAkaranagarANi yAvat sanivezAH, yatra svAmI viharati, pravaneyaM yadi svAmI zrAyAyAt (eyAt), tato bhagavAn samavasRtaH tatra sarvavairANi prazAmyanti, mRgAvatI nirgatA, dharme kathyamAne ekaH puruSa eSa sarvajJa itikRtvA pracchannaM manasA pRcchati, tadA / dharamANe. * ve sabalA. + nedam / dhaNNassa. 1 sato. jAva. sAmiNA bhaNio-vAyAe puccha devANupiA!, viraM bahave sattA saMbujhaMtitti, evamavi bhaNite teNa bhaNNati-bhagavaM! jA sA sA sA, tastha bhagavatA AmaMti bhaNitaM, goyamasAmiNA bhaNiaM-kiM eteNa jA sA sA sA iti bhaNitaM !, ettha tIse uThANapariyAvaNi savaM bhagavaM parikaheti-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAma nayarI, tatthego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi dAUNa jA pahANA kaNNA taM pariNeti, evaM teNaM paMcasayA piMDitA, ekekAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, jadivasaM jAe samaM bhoge bhuMja hi tadivasaM deti alaMkAraM, sesakAlaM na deti, so IsAluo taM gharaM na kayAI muyai, navA aNNassa alli yaMtuM deti, so aNNadA mittapagate vAhito, aNicchaMto balA NIo jemevaM, so tahiM gatotti NAUNaM tAhiM ciMti-kiM eteNaM amha suvaNNaeNaMti?, aja patirikaM NhAmo samAlabhAmo AviddhAmo a, pahAAo pairikamaijjitabayavihIetilayacodasaeNaM alaMkAreNa alaMkareUNaM adAyaM gahAya pehamANIo ciTThati, soa svAminA bhaNitaH-vAcA pRccha devAnupriya ! baraM bahavaH sattvAH saMkhuDyanta iti, evamapi bhaNite tena maNyate-bhagavan ! yA sA sA sA , tatra bhagavatA mAmamiti (momiti) bhaNite gautamasvAminA bhaNitaM-kimetena yA sA sA seti bhaNitaM ?, atra tasyA utthAnaparyApatrika sarya bhagavAn parikathayatisasminkAle tasminsamaye campAnAnI nagarI, tatraikaH suvarNakAraH nIlolupaH, sa paJca paJca su (sau) varNazatAni datvA yA pradhAmA kanyA sA pariNayati, evaM tena paJcazatI piNDitA, ekaikasyAH tilakacaturdazakAn alaGkArAn kArayati, pahivase yayA samaM bhogAn mujhe (iti) tahivase dadAti alaGkArAn , zeSanAle na dadAti, sa ISyAlastat gRhaM na kadAcit muJcati, navA'nyasya upasApta dadAti, so'nyadA mitraprakRte (jemanAdiprakaraNe) vyAhRtaH anicchan balAcIto jemituM, sa tatra gata iti jJAsvA tAmicimtitaM-kimetenAsmAkaM suvarNeneti bhaya pratiriktaM (yathecchaM) sAmaH samAlabhAmaH paridamana, khAtAH pratiriktama. myAnavidhinA tilakacaturdazakairalakArairalahatya Adarza gRhItvA prekSamANAkhiSThanti,. iNavaraM. || mavibhaNito. bhaNitaM. asthi lolo. muMjahiti*balie. soya. * majaNa.. ra alaGkArAn kArayati, yadivasa pazca su (sau ) varNazatAni dAyAnaparyApacika sarya bhagavAn parika Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 44 // bhASaka-hAribhadrIyavRttiH tato Agato, taM daLUNa Asurutto, teNa ekA gahiyA, tAva piTiyA jAva mayatti, tA aNNAo bhaNati-evaM amhAvi eke kA u eeNa hataba ti, tamhA eyaM ettheva ahAgapuMja karemo, tattheguNehiM paMcahiM mahilAsaehiM paMca egUNAI adAgasayAI jamagasamarga pakkhittAI, tattha so ahAgapuMjo jAto, pacchA puNovi tAsiM pacchAtAvo jAo-kA gatI amha patimAriyANaM bhavissati ?, loe a uddhaMsaNAo saheyaSAo, tAhe tAhi ghaNakavADa niraMtaraM NicchiAI dArAI ThaveUNa aggI diNNo sabao samaMtao, teNa pacchANutAveNa sANukosayAe aMtAe akAmaNijarAe maNUsesUbavaNNA paMcavi sayA corA jAyA, egaMmi paSae parivasaMti, sovi kAlagato tirikkhesUvavaNNo, tattha jA sA paDhamaM mAriyA, sA ekaM bhavaM tiriesa pacchA egami baMbhaNakule gheDo AyAo, so a paMcavariso, so a suvaNNakAro tirikkhesu uvavahiUNa taMmi kule va satata mAgataH, tat paTTA kruddhaH, tenaikA gRhItA sAvapihitA yAvanmRteti, tadA'nyA bhaNanti-evaM vayamapi ekaikA etena hantavyeti, tamAra enaM atraiva bhAdarzapu kurmaH, saukonaiH pAbhiH mahilAzataiH ekonAni paJbAdazatAni yugapat prakSiplAni, satra sa bhAvapulo jAtaH, pacArapunarapi tAsA pavAsApo jAtAkA gatirasmAkaM patimArikANAM bhaviSyati', loke cAvahelanAH soDhavyAH, tadA tAbhirvanakapATa nirantaraM nizchidrANi dvArANi sthApayitvA (gayitvA) anidattaH sarvataH samantataH, tena pazcAttApena sAnukozatayA ca tayA'kAmanirjarayA manuSyeSapanA pazcApi zatAni caurA jAtAH, ekamin parvate parivasanti, so'pi kAlagataH tiryasUtpanaH, tatra yA sA prathamaM mAritA sA ekamin bhave tica pazcAt ekamin bAmaNa kule ceTa bhASAtaH (pa.), sapanavarSaH, sasuvarNakAraH tiryagbhya gRtya samin kuru eva. + misamisamANo. tao. ahe'vi. To NihaM.. khoevi. doriyA jAyA, so gheDo tIse bAlaggAho, sA ya Nizcameva royati, teNa udarapoppayaM kareMteNaM kahapi sA joNihAre hattheNa bhAhatA, tahA vivAhitA rovituM, teNa NAyaM-laddho mae uvAotti, evaM so NiJcakAlaM kareti, so tehiM mAyapitIhiM NAo, tAhe haNiUrNa dhADio, sAviya paDuppaNNA ceva vihAyA, so ya ceDo palAyamANo ciraM NagaraviNa dusIlApAro jAo, gato egaM corapallI, jattha tANi egUNagANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi pairika hiMDatI erga gArma gatA, so gAmo tehiM corohiM pellito, sA ya NehiM gahiyA, sA tehiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA, tesiM ciMtA jAyA -aho imA parAI ettiANaM sahati, jai aNNA se biijiA labhejA to se vissAmo hojjA, tato tehiM aNNayA kayAI tIse biijiA ANIA, jadivasaM ceva ANI tadivasaM ceva sA tIse chiDDAI maggai, keNa uvAeNa mArejA, vArikA jAsA, sa ceTastasyA bAlagrAhaH, sA ca nityameva roditi, tena sadarAmarzanaM kurvatA kathamapi sA yonidvAre hastenAhatA tathA avasthitA rodanAta (bhAve tum) tena zAtaM-labdho mayopAya iti, evaM sa nisyakAlaM karoti, sa tAmyAM mAtApitRbhyAM jJAtaH tadA havA nirdhAritaH, sApi pratyutpamA eSa (pogyavayaHsyaiva) bidunA, sa ca ceTaH palAyamAnaH ciraM nagaravinaduSTazIlAcAro jAto, gata ekA caurapakSoM, yatra sAni ekomAni pazatAla caurAH parivasanti, sApi pratiritaM hiNDantI ekaM grAmaM gatA, sa prAmastaizvIraH preritaH (luSTitaH), sA caimigRhItA, sA taiH paJcabhirapi caurapAtaiH paribhuktA, sevA pinsA jAtA-aho iyaM varAkI etAvatA sahase, yagranyA'sthA dvitIyA labhyeta tadA'syA vinAmo bhavet , tatastairamyadA kadAcittasmA dvitIyA''mItA, pariksa evAnItA tadivasa eva tasyAzchidrANi mArgayati, kenopAyena mAryeta, || saha ceva. 3 "duSiNaha.. *NANi. te aNNayA kayAi ohAiyA, tAe sA bhaNiA, pecche kUce kiMpi dIsai, sA damAraddhA, tAe tattheva chuDA, te AgatA pucchati, tAe bhaNNati appaNo mahilaM kIsa na sAreha !, tehiM NAyaM jahA eyAe mAriyA, tao tassa babhaNaceDagassa hidae ThiaM jahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, subaha ya bhagarva mahAvIro savaNNU sabadarisI, tato esa samosAraNA pugchati / tAhe sAmI bhaNati-sA ceva sA tava bhagiNI, ettha saMvegamAvanno so pavaio, "evaM soUNa sapA sA parisA pataNurAgasaMjuttA jAyA / tato migAvatI devI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchitsA samarNa bhagavaM mahAvIraM vaMdittA evaM vayAsI-jaMNavaraM pajo ApuchAmi, tato tuma sagAse pacayAmitti bhaNiUNa pajo Apucchati, sato pajoo tIse mahatImahAliyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajAe Na tarati vAreuM, tAhe visajei, te'nyadA kadAcidudAvitAH, tathA sA bhaNitA, pazya kUpe kimapi zyate, sA chumArabdhA, sayA tatraiva kSiptA, te mAgatAH pRcchanti, savA maNyante-Atmano mahelA kiM na rakSata (sArayata), taiti-yathaitayA mAritA, tatastasya brAhmaNaceTakasya hadi sthitaM-yathaiSA mama pApako bhaginIti, yate bhagavAnAhAvIraH sarvajJaH sarvadarzI, tata eSa samavasaraNAt pRcchati / vadA svAmI bhaNati-saiva sA sava bhaginI, atra saMvegamApanaH sa pravajitA, evaM bullA vA sA pariSat pratanurAgasaMyuktA jAtA, tato mRgAvatI devI yatraiva zramaNo bhagavAn, mahAvIraH tatraivopAgacchati, mapAgasya zramaNaM magavantaM mahAvIra yamita .. evamavAdIta-pat paraM pradyotamApucchAmi, tatasvarasakAze pramajAmIti bhaNisvA pradyotamApRcchati, tataH pradyotastasyAmatimahatyA sadevamanujAsurAcA eka nayA na zakroti vArayituM, tasmAt, visarjayati (myasakSat),. * se ya. + estha. + sAravaha. samosaraNe. etaM. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvAvaka-hAribhadrIpavRttiH tato migAvatI pajoyassa udayaNakumAra NikkhevagaNikkhitaM kAUNa pabaiA, pajoassavi aha aMgAravaIpamuhAo devIo pavaiyAo, tANivi paMca corasayANi teNaM gaMtUNa saMbohiyANi, etaM pasaMgeNa bhaNiaM, ettha iTTagaparaMparaeNa ahi yAro, esa dssprNpro|| 87 // sAmprataM niyuktizabdasvarUpAbhidhAnAyedamAhaNijuttA te atthA jaM baDA teNa hoi NijuttI / tahaviya icchAi vibhAsiuM sutsaparivADI // 88 // vyAkhyA-nizcayena sarvAdhikyena Adau vA yuktA niyuktAH, aryanta ityarthAH jIvAdayaH zrutaviSayAH, te hyA niryuktA eva sUtre, 'yad' yasmAt 'baddhAH' samyag avasthApitA yojitA itiyAvat, teneyaM niyukti niryuktAnAM yuktiniyuktayuktiriti prApte yuktazabdasya lopaH kriyate, uSTamukhI kanyeti yathA, niyukArthavyAkhyA niyuktiritihRdayaM / Aha-sUtre samyak niryuktA evArthAH punazceheSAM yojanaM kimarthaM 1, ucyate, sUtre niryukAnapyarthAn na sarva evAzeSAn avabudhyante yataH, ataH / tathApi ca sUtre niryukAnapi satA eSayati-iSu icchAyAmityasya Nyantasya laT iti tip-zapa-guNAyAdezeSu kRteSu eSayati, vividha bhASituM vibhASituM, kA ?-'sUtraparipATI' sUtrapaddhatiriti, etaduktaM bhavati-apratibudhyamAne zrotari guruM tadanugrahArtha sUtraparipAvyeva vibhASitumeSayati-icchata icchata mAM pratipAdayitumitthaM prayojayatIveti, sUtraparipATImiti pAThAntaraM, ziSya eva gurUMsanapaddhatimanavabudhyamAnaH pravartayati-icchata icchata mama tato sagAvatI pradyota udayanakumArasa nikSepanikSitaM kRtvA pratrajitA, pradyotasyApyaSTau bhAravatIpramukhAH deyaH prabajitAH, sAni paJca caurazatAni sena gatvA saMbodhitAni / etat prasona bhaNitaM, mantra iTakAparamparakeNAdhikAraH, eSa vrampaparamparakaH // bhAvA suyaparivADI subhovaeso'yaM (vi.) zrutasya vidhiriti tadRttiH. * sAdhvAdhika +01 sUtre. sUtrani.sUtre'ni. nedam. 60 vA. ||0mabudhya.. vyAkhyAtuM sUtraparipATImiti, vyAkhyA ca niyuktiriti, ataH punaryojanamitthamadoSAyaiveti, alaM vistareNa, gamanikAmAtramevaitaditi gaathaarthH|| 88 // yadukaM 'arthapRthaksvasya taiH kathitasyeti' tIrthakaragaNadharaiH, idAnIM teSAmeva zIlAdisaMparasamanvitatvapratipAdanAyAhatavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyA nANahi bhaviyajaNaviyohaNaTThAe // 89 // taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAI gaMti tao pavayaNaTThA // 9 // prathamagAthANyAkhyA-rUpakamidaM draSTamyaM, tatra vRkSo vidhA-dravyato bhAvatazca, dravyavRkSaH kalpataruH, yathA tamAruhya kacit taskusumAnAM gampAdiguNasamanvitAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgasevinAM puruSANAM tadArohaNAsamarthAnAM anukampayA kusumAni visRjati, te'pica bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTeSu pratIcchanti, punaryathopayogamupabhuJjAnAH sukhamAmuvanti, evaM bhAvavRkSe'pyAyojyaM / tapazca niyamaca jJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva pakSasa, tatra anazanAdibAhyA. bhyantarabhedabhinnaM tapaH, niyamastu indriyanoindriyabhedabhinnA, tatra zrotrAdInAM saMyamanamindriyaniyamaH krodhAdInAM tu noindriyaniyama iti, jJAna-kevalaM saMpUrNa gRhyate, ityarUpaM vRkSaM ArUDhaH, satra jJAnasya saMpUrNAsaMpUrNarUpatvAt saMpUrNatAkhyApanAyAha-saMpUrNa kevalaM asyAstIti kevalI, asAvapi caturvidhaH-zrutasamyaksvacAritrakSAyikajJAnabhedAt, athavA zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnabhedAt, ataH zrutAdikevalavyavapichattaye sarvajJAvarodhArthamAha-amitajJAnI, 'tato' vRkSAta * itthaMbhUtaM. + bodhA. muzcati 'jJAnavRSTiM' iti kAraNe kAryopacArAt zabdavRSTiM, kimarthaM ?-bhavyAzca te janAzca bhavyajanAH teSAM vibodhanaM tadartha tannimittamitiyAvat / Aha-kRtakRtyasya satastavikathanamanarthaka, prayojanavirahAt, sati ca tasmin kRtakRtyatvAnupapatteH, tathA sarvajJatvAdvItarAgatvAzca bhavyAnAmeva vibodhanamanupapanna, abhavyAvibodhane asarvajJasvAvItarAgasvaprasaGgAditi, atrocyate, prathamapakSe tAvat sarvathA kRtakRtyatvaM nAbhyupagamyate, bhagavataH tIrthakaranAmakarmavipAkAnubhAvAt , tasya ca dharmadezanAdiprakAreNaivAnubhUtA, dvitIyapakSe tu trailokyagurordharmadezanakriyA vibhinna svabhAveSu prANiSu tatsvAbhAbyAt viyodhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat, ukkaM ca vaudimukhyena-vadvAkyato'pi keSAzcidabodha iti me'dbhutam / bhAnomarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH // 1 // na cAdbhutamulUkasya, prakRtyA klissttcetsH| svacchA api tamastvena, bhAsante bhAsvataH kraaH||2|| ityAdi" yathA vA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vyAdhi cikitsamAna: pratyAcakSANazca nAtajjJaH na ca rAgadveSavAn , evaM sAdhyamasAdhyaM bhavyAbhavyakarmarogamapanayannanapanayaMzca bhagavAnnAtajjJo na ca rAgadveSavAniti alaM prasaGgeneti gaathaarthH|| 89 // dvitIyagAthAbyAkhyA--'tA' iti tAM jJAnakusumavRSTiM, buddhimayenabukhyAtmakena, buddhirevAramA yasyAsau buddhyAtmakastena, kena ?-paTena, 'gaNadharA' prAguktAH 'grahItuM' AdAtuM 'niravazeSAM' saMpUrNI jJAnakusumavRSTiM, bIjAdibuddhitvAdgaNadharANAM, tataH kiM kurvanti ?-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthakarasya bhASitAni tIrthakarabhASitAni iti samAsaH, kusumakalpAni, grananti vicitrakusumamAlAvat, kimarthami. tyAha-pragataM prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanaM-dvAdazAIgaNipiTakaM tadartha, kathamidaM bhaveditiyAvat, pravaktIti zrImajiH siddhasena divAkarapAdvAtriMzikAyAmiti prasiddhi:. .staskathana.. .bhASakaravAt bhavAt. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH cA pravacanaM saddhastadarthamiti gaathaarthH||9||pryojnaantrprtipipaadyissyedmaah ghisuM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehi kAraNehiM jIyaMti kayaM gnnhrohiN||9|| vyAkhyA-'grahItuM ca' AdAtuM ca grathitaM satsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavRnda, kusumasaMghAtavat, 'ca' samuccaye, etaduktaM bhavati-padavAkyaprakaraNAdhyAyaprAbhRtAdiniyatakramasthApitaM jinavacanaM ayalenopAdAtuM zakyate, tathA gaNanaM ca dhAraNA ca gaNanadhAraNe te api sukhaM bhavataH pradhite sati, tatra gaNanaM-etAvadadhItaM etAvaccAdhyetavyamiti, dhAraNA apracyutiH avismRtirityarthaH, tathA dAtuM praSTuM ca, 'sukha' ityanuvartate, 'caH' samuccaya eva, evakArasya tu vyavahitaH saMTaGkaH, grahItuM sukhameva bhavatItthaM yojanIyaM, tatra dAna-ziSyebhyo nisargaH, praznaH-saMzayApattI asaMzayArtha vidvatsannidhau svavi. vakSAsUcakaM vAkyamiti, 'ebhiH kAraNaiH' anantaroktahetubhUtaiH 'jIvitaM' iti avyavacchittinayAbhiprAyataH sUtrameva 'jIya'ti prAkRtazailyA 'kRtaM' racitaM gaNadharaiH, athavA jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi gAthArthaH // 91 // .. Aha-tIrthakarabhApitAnyeva sUtra, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpannagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtra svalpameva abhidhate, na vitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, ata Aha thaM bhAsaha arahA sattaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyadvAe tao mussaM pvtth||92|| gAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanA pratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyate-kazcidAha-artho'nabhilApyaH, tasya azabdarU * zakyaM. + dAtuM. * mata evAha / etadevAha. + tithaM. cAlana.. rUpatvAt , atastaM kathamasau bhASata iti, ucyate, zabda eva arthapratyAyanakAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNaM' sUkSma bahvartha ca, niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA 'gaNaharA nipuNA niguNA vA' // 92 // Aha-zabdamarthapratyAyakaM arhan bhASate, na tu sAkSAdarthe, gaNabhRto'pica zabdAtmakameva zrutaM azAnti, kaH khalvatra vizeSa iti, ucyate, gAthA saMbandhAbhidhAna eva vihitottaratvAt yatkiJcidetat / Aha-tatpunaH sUtraM kimAdi kiMparyantaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra iti, ucyatesAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva bindusaaraao| tassavi sAro caraNaM sAro gharaNassa nivvANaM // 93 // vyAkhyA-sAmAyikamAdau yasya tatsAmAyikAdi, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnaM 'yAvadvindusArAd' iti bindusAraM yAvat bindusAraparyantamityarthaH, yAvacchabdAdeva tu dhyanekadvAdazabhedaM, 'tasyApi zrutajJAnasya 'sAraH' phalaM pradhAnataraM vA, cArazcaraNaM bhAve lyuTpratyayaH, caryate vA aneneti caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo vartate, api. zabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahito yogaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAt nirvANamapi, anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt, caraNasyaiva jJAnarahitasyApi syAda, aniSTaM caitat, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH (tattvArthe a01sU01) iti vacanAt , iha tvanantaraphalatvAcaraNasya tadupalabdhinimittatvAccai zrutasya nirvANahetutvasAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAditthamupanyAsa iti, alaM vistareNa, 'sAra' phalaM 'caraNasya' 1 atthappaJcAyaNaphalaMmitti (vize. 1120) iti kAryazabdo'tra phalArthakaH. 2 zailejhyavasthArUpadharaNAvApleranantaraM mokSAvAptaH, kSAyikajJAnaprApteranantaraM tuna, dezonapUrvakoTIviharaNAduskRSTato darzana tu caturthe'pi, na ca tadanantaramapi tadAptiH. 3 jJAnasya phalaM viratiriti paDhamaM nANaM to dayA ityAdivacanAt gAthArthasaMbandhA.. saMyamataporUpasya, nivRtinirvANaM-azeSakarmarogApagamena jIvasya svarUpe'vasthAnaM muktipadamitiyAvat, ihApi niyamataH zailezyavasthAnantarameva nirvANabhAvAt kSINaghanaghAtikarmacatuSkasyApi ca niratizayajJAnasamanvitasya tAmantareNAbhAvAt , ata uktaM-sArazcaraNasya nirvANaM iti, anyathA hi tasyAmapi zailezyavasthAyAM kSAyike jJAnadarzane na na sta iti, ataH samyagdarzanAditrayasyApi samuditasya sato nirvANahetutvaM na vyastasyeti gAthArthaH // 93 // tathA cAha niyuktikAraHsuanANaMmivi jIvo vahato so na pAuNai mokkhaM / jo tavasaMjamamaie joe na caei voDhuM je // 94 // gamanikA-'zrutajJAne api' iti apizabdAnmatyAdiSvapi jIvo vartamAnaH san na prAmoti mokSamiti, anena pratijJArthaH sUcitaH, yaH kiMviziSTa iti, Aha-yastapaHsaMyamAtmakAn yogAnna zaknoti voDhuM iti, anena hetvartha iti, dRSTAntastvabhyUhyo vakSyati vA, prayogazca-'na jJAnameva IpsitArthaprApakaM, sakriyAvirahAt, svadezaprAptyabhilASigamanakriyAzUnyamArgajJajJAnavat , sautro vA dRSTAntaH mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsitadiksaMprApakapavanakriyAzUnyapotavat, 'je" iti pAdapUraNe, 'ijeirAH pAdapUraNe' iti vacanAt // 94 // tathA cAhajaha cheyaladdhanijAmaovi vANiyagaicchiyaM bhUmi / vAraNa viNA poo na caei mahaNNavaM tarikhaM // 15 // taha nANaladdhanijAmaovi siddhivasahiM na paaunni| niuNovi jIvapoo tavasaMjamamAruavitaNo // 16 // * ca. + netaH param. + e0. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 47 // vyAkhyA-yena prakAreNa yathA, 'cheko' dakSaH, labdhA-prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH, apizabdAt sukarNadhArAdhiSThito'pi, vaNija iSTA vaNigiSTA tAM bhUmi, mahArNavaM tarituM vAtena vinA poto na zaknoti, prAptamiti vAkyazeSaH // 95 // tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena-jIvapoteneti samAsaH, apizabdAtsunipuNamatijJAnakarNadhArAdhiSThito'pi, zeSa nigadasiddhaM, kintu 'nipuNo'pi' paNDito'pi, zrutajJAnasAmAnyAbhidhAne satyapi tadatizayakhyApanArtha nipuNagrahaNaM, tasmAt tapaHsaMyamAnuSThAne khalvapramAdavatA bhavitavyamiti gAthAdvayArthaH // 96 // tathA cehaupadezikameva gAthAsUtramAha niyuktikAraH saMsArasAgarAo ubbuDDo mA puNo nibuDijA / caraNaguNavippahINo bui subahuMpi jANato // 97 // padArthastu dRSTAntAbhidhAnadvAreNocyate-yathA nAma kazcitkacchapaH pracuratRNapatrAtmakanizchidrapaTalAcchAditodakAndhakAramahAhadAntargatAnekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH paribhramankathaJcideva paTalarandhramAsAdya vinirgatya ca tataH zaradi nizAnAdhakarasparzasukhamanubhUya bhUyo'pi svabandhusnehAkRSTacittaH teSAmapi tapasvinAmadRSTakalyANAnAmahamidaM suralokakalpaM kimapi darzayAmi ityavadhArya tatraiva nimagnaH, atha samAsAditabandhuH tadrandhropalabdhyartha paryaTan apazya'zca kaSTataraM vyasanamanubhavati sma / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasantAnapaTalasamAcchAditAnmithyAdarzanAditamo'nugatAt vividhazArIramAnasAkSivedanajvarakuSThabhagandareSTaviyogAniSTasaMprayogAdiduHkhajalacarAnugatAt, saMsaraNaM saMsAraH, bhAve ghaJpratyayaH, sa eva sAgarastasmAt , paribhraman kathaJcideva manuSyabhavasaMvartanIyakarmarandhramAsAdya mAnuSatvaprApyA unmagnaH san jinacandravacanakiraNAvabodhamAsAdya duSprApo'yamiti jAnAnaH svajanasnehaviSayAMturacittatayA mA punaH kUrmavat tatraivaM nimajet / AhaajJAnI kUrmo nimajjatyeva, itarastu jJAnI hitAhitaprAptiparihArajJaH kathaM nimajjati iti, ucyate, caraNaguNaiH vividham-anekadhA prakarSeNa hInaH caraNaguNaviprahINa: nimajati bahvapi jAnan, apizabdAt alpamapi, athavA nizcayanayadarzanena ajJa evAsau, jJAnaphalazUnyatvAt iti, alaM vistareNeti gAthArthaH // 97 // prakrAntamevArtha samarthayannAhasuSahuMpi suyAmahIyaM kiM kAhI? crnnvippaahiinnss|aNdhss jaha palitA dIvasayasahassakoDIvi // 98 // appaMpi suyamahIyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / ikovi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // 99 // gAthAdvayamapi nigadasiddhameva, navaraM dIpAnAM zatasahasrANi dIpazatasahasrANi lakSA ityarthaH, teSAM koTI, apizabdAve api // 98-99 // Aha-itthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasaMpat sugatiphalApekSayA nirarthikA prAmoti, ucyate, iSyata eva, yata Aha ____ jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu cNdnnss| ___ evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu so gaIe // 10 // gamanikA-yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na tu candanasya, evameva jJAnI gharaNena hInaH jJAnasya bhAgI 'natu' * yAnurakta0. + traiva mya. + mahiya. 1 mukkassa. 1 kobyapi. 1 ttaTTe bhapi. " suggaIe. naiva 'sugate' siddhidayitAyA iti gAthArthaH // 10 // idAnIM vineyasya mA bhUdekAntenaiva jJAne'nAdaraH, kriyAyAM ca tacchUnyAyAmapi pakSapAta iti, ato dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamupadarzayannAha iyaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daho, dhAvamANo a aMdhao // 101 // iyaM nigadasiddhaiva, varaM udAharaNaM-egami mahANagare palIvaNaM saMvuttaM, taMmi ye aNAhA duve jaNA-paMgalo ya aMdhAlo ya, te Nagaraloe jalaNasaMbhamumbhaMtaloyaNe palAya mANe pAsaMto paMgulao gamaNakiriyA'bhAvAo jANa o'vi palAyaNamaggaM kamAgaeNa agaNiNA daho, aMdho'vi gamaNakiriyAjutto palAyaNamaggamajANato turitaM jalaNaMteNa gaMtuM agaNibhariyAe khANIe paDiUNa dddddo| esa dihato, ayamatthovaNao-evaM nANIvi kiriyArahito na kammaggiNo palAiuM samattho, itaro'viNANarahiyattaNao tti / atra prayogau bhavataH-jJAnameva viziSTaphalasAdhakaM na bhavati, sakriyAyogazUnyatvAt, nagaradAhe paGgulocanavijJAnavad, nApi kriyaiva viziSTaphala sAdhikA, saMjJAnasaMTaGkarahitatvAt , nagaradAha eva andhasya palAyanakriyAvat // 101 // Aha-evaM jJAnakriyayoH samuditayorapi nirvANaprasAdhakasAmathyAnupapattiH paramudAharaNa-ekasmin mahAnagare pradIpanaM saMvRttaM, tasiMzca anAyau dvau janau-andhaH pazca, sau nagaralokAn jvalanasaMbhramohAntalocanAn palAyamApAn pazyantI paDaH gamanakriyA'bhAvAtU jAnannapi palAyanamArga kramAgatenAminA dagdhaH andho'pi gamanakriyAyuktaH palAyanamArgamajAnan tvaritaM jvalanAstike (jvalanamArgaNa) gatvA'gnibhRtAyAM khanau (bhRte'vaTe) patitvA dagdhaH / eSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH (0marthopanayaH)-evaM jJAnyapi kriyArahito na karmAnaH palAyituM samarthaH, itaro'pi jJAnarahitatvAt iti. * vaNagaM. + tammivi. paMgulamo aMdhaloya. bhaMdhao ya. 16mANe saMte paM0. ijANato'vi. || nANI..hito uNa asamasyo. prasAdhakaM.*0prasAdhikA. sajjJAna.. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 48 // bhASAvaka-hAribhadrIyavRttiH prasajyate, pratyekamabhAvAt , sikatAtailavat, aniSTaM caitaditi, atrocyate, samudAyasAmarthya hi pratyakSasiddhaM, yato jJAnakriyAbhyAM kaTAdikAryasiddhaya upalabhyante eva, na tu sikatAsu tailaM, na ca dRSTamapahrotuM zakyate, evamAbhyAmadRSTakAryasizirapyaviruddhaiva, tasmAdyatkizcidetat / tathA kiJca-na sarvathaivAnayoH sAdhanatvaM neSyate, dezopakAritvAt , dezopakAritvamabhyupagamyata eva, yata Aha-- saMjogasihIi phalaM vayaMti, nahu egacazeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // 102 // vyAkhyA-kiMtu tadeva samudAyaM samagratvAdiSTaphalasAdhakaM, kevalaM tu vikalatvAt itarasApekSatvAdasAdhakamiti, ataH kevalayorasAdhakatvaM pratipAditamiti, alaM vistareNa, uktasaMbandhagAthAvyAkhyAnaM prakaTArthatvAnna vitanyate, navaraM 'sametye'tyukte'pi tI saMprayuktA' viti punarabhidhAnamAtyantikasaMyogopadarzanArthamiti / etthaM udAharaNaM-egami raNNe rAyabhaeNa Naga siya logo Thito, puNovi dhADibhayeNa ye vahaNANi ujjhia palAo, tattha duve aNAhappAo, aMdho paMga ya, ujjhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAteNa vaNadavo laggo, te ya bhIyA, aMdho chaTTakaccho aggiteNa palAyai, paMguNA bhatrodAharaNaM-ekasmiAraNye rAjabhayema nagarAt badasya (paduSya)lokaH sthitA, punarapi pATibhayena ca vAhanAni jijhasvA palAyitaH, tatra dvAvanAthAramAnau (yaprAyau), andhaH paGguzca samitI, gatAyAM dhAvyA lokAgninA bAtena vanadayo lanaH, tau ca bhItI, andhaH chuhakacho'nimArgeNa palAyate paGgunA. * puttha. + pavahaNANi. 1 chuTTakasyo.. bhaNitaM-aMdha ! mA ito NAsa NaM, ito ceva aggI, teNa bhaNitaM-kuto puNa gacchAmi ?, paMguNA bhaNita-ahaMpi purato atidUre maggadesaNA'samattho paMgU, tA meM khaMdhe karehi, jeNa ahikaMTakajalaNAdi avAe pariharAveto suhaM te nagaraM pAvemi, teNaM tahatti paDivajjiya aNuThitaM paMguvayaNaM, gayA ya khemeNa dovi NagaraM ti / esa dihato, ayamatthovaNao-NANakiriyAhiM siddhipuraM pAvijaitti / prayogazca-viziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakaH, samyakriyopalabdhirUpatvAt, andhapajhyoriva nagarAvAptiriti / yaH punarabhilapitaphalasAdhako na bhavati, sa samyakriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTa gamanakriyAvakalavighaTitaikacakrarathavaditi vyatirekaH // 102 // Aha-jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute ? kimavizeSeNa zibikodvAhakavad, uta bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivAtavad iti, atrocyate, bhinnasvabhAvatayA, yata AhaNANaM payAsagaM sohao tavo saMjamo ya gutikro| tiNhapi samAjoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 10 // vyAkhyA-tatra kacaSarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravad iha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti smudaayaarthH| tatra jJAyate'neneti jJAnaM, tacca prakAzayatIti prakAzakaM, tacca jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAt, gRhamalApanayane pradIpavat, kriyA tu tapaHsaMyamarUpatvAd itthamupakurute bhaNita-andha ! mA ito nezaH, ita evAgniH, tena bhaNitaM-kutaH punargacchAmi, pagunA bhaNitaM-ahamapi purato'tidUre mArgadezanA'samarthaH pahuH, tat mAM skandhe kuru, yenAhikaNTakAdIn apAyAn parihArayan sukhaM tvAM nagaraM prApayAmi, tena tatheti pratipadyAnuSThitaM pahuvacanaM, gatau ca kSemeNa dvAvapi nagaramiti, eSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH-jJAnakriyAbhyAM siddhipuraM prApyata iti. * dasaNA. + vAriti. .rUpo. 1 iha ga.. zodhayatIti zodhakaM, kiM taditi, Aha-tApayatyanekabhavopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH, tacca zodhakatvenaivopakurute, tarasvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat , tathA saMyamanaM saMyamaH, bhAve appratyayaH, AzrayadvAraviramaNamitiyAvat, pazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakAntaphalasiddhau bhinnopakArakartRtvAvadhAraNArthaH, gopanaM guptiH, striyAM tin (pA. 3-3-94) Agantukakarmakacavaranirodha itihRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaraH, tatazca saMyamo'pi apUrvakamekaca gamanirodhatayaivopakurute, tatsvabhAvatvAt , gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamanirodhena vAtAyanAdisthaganavat, evaM trayANAmeva, apizabdo'vadhAraNArthaH, athavA saMbhAvane, kiM saMbhAvayati ?-'trayANAmapi' jJAnAdInAM, kiMviziSTAnAM ?-nizcayataH kSAyikAnAM, na tu kSAyikopazamikAnAmiti, 'samAyoge' saMyoge 'mokSa' sarvathA'STavidhakarmamalaviyogalakSaNaH, jinAnAM zAsanaM jinazAsanaM tasmin , 'bhaNitaH' uktH| Aha-'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' ityAgamo virudhyate, samyagdarzanamantareNa uktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate, samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSa iti gaathaarthH||103 // iha yat prAka niyuktikRtA'bhyadhAyi 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sanna prAmoti mokSaM' ityAdi pratijJAgAthAsUtraM, tatraiva sUtrasUcitaH khalvayaM heturavagantavyaH, kutaH-tasyai kSAyopazamikatvAt, avadhijJAnavat iti, kSAyikajJAnAdyavAptau ca mokSaprAptiriti tattvaM, ataH zrutasyaiva kSAyopazamikatvamupadarzayannAha jJAnavizeSaravasAdhanAya. 2 kSAyopazamikasvarUpaH. 3 zrutasya apinA gRhItasya matyAdeza, avadhestu dRSTAntatvAmAtra grahaH. 4 tathAca kSAyopazamike jJAnakiye kSAyikazAnAcavA sidvArA mokSasAdhanamiti. 5 zrutajJAne vartamAnasya mokSAmavAple:. * samyag yogaH samAyogaH tasmin mo0. + SarUparavAta. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 49 // bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi muyanANaM / kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM // 104 // vyAkhyA-bhavanaM bhAvaH tasmin , sa caudayikAdyanekabhedaH, ata Aha-'kSAyopazamike dvAdaza aGgAni yasmiMstat dvAdazAGgaM bhavati zrutajJAnaM, apizabdAda aGgabAhyamapi, tathA matyAdijJAnatrayamapi, tathA sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga ityarthaH, tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, 'kaivalye sati' anena jJAnagrahaNenAjJauniprakR. timuktapuruSapratipAdanaparanayamatavyavacchedamAha, (granthAnaM 2000) tatra 'bukhyadhyavasitamartha puruSaztayate' iti vacanAta prakRtimuktasya ca bujhyabhAvAt jJAnAbhAva iti, tasya lAbha:-prAptiH, kathaM ?-'kaSAyANAM' krodhAdInAM kSaye sati 'nAnyatra' nAnyena prakAreNa, iha ca chaprasthavItarAgAvasthAyAM kaSAyakSaye satyapi akSepeNa kaivalyajJAnAbhAve jJAnAvaraNakSayAnantaraM ca bhAve'pi kaSAyakSayagrahaNaM vastuto mohanIyabhedakaSAyANAmatra prAdhAnyakhyApanArthamiti, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM bhavati. tave trayANAmapi samyaktvAdInAM kssaayiktvsiddheH| Aha-evaM tarhi yadAdAvuka 'zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sana prAmoti mokSaM, yastapaHsaMyamAtmakayogazUnyaH' iti, tadvizeSaNamanarthaka, zrute sati tapaHsaMyamAtmakayogasahiSNorapi mokSAbhAvAditi, atrocyate, satyametat, kiMtu kSAyopazamikasamyaktvazrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdi mAdinAdhyabhimanAparyavI. samyavadhuttAdi. 1 vaizeSikAdInAM jhAmasAmarUpatvAbhAvAt tena mAyA.. " sarvakacAvakSaye kevakajJAnaramacAritrANi, kSAyikasamyaktvaM udezakavAvakSaye'pi bhavati, temAtra tadA kapApakSayakha sAmAnyataH parAmarzaH. *cakamAvA. + *mAvAta. nibandhanatvena pAramparyeNa mokSahetusvAdadoSaH // 105 // Aha-iSTamasmAbhiH mokSakAraNakAraNaM zrutAMdi, tassaiva kathamalAbho lAbho veti, matrocyate, bhaTThaNDaM payaDINaM ukosaThiha vahamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM cauNhaMpi egayaraM // 105 // sattahaM payaDIrNa abhitarao u koDikoDINaM / kAUNa sAgarANaM jA lahai pauNhamaNNayaraM // 10 // prathamagAthAmyAkhyA-'aSTAnAM' iti saMkhyA, kAsAM ?-jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInA, uskRSTA cAsau sthitiyoskRSTasthitiH tasyAM 'vartamAno' bha'n 'jIva' AsmA 'na labhate na prAmoti, kiM tat-'sAmAyika' pUrvavyAkhyAtaM, kiviziSTaM :'caturNAmapi' samyaktvabhutadezeSiratisarvaviratirUpANAM 'eka'taram' anyatamat itiyASat, apizamdAt matyAdi ca, na kevalaM na labhate, pUrvapratipanno'pi ma bhavati, yato'yAptasamyaktvo hi na punastasparityAge'pi pranthimulAya utkRSTasthitI karmaprakRtIH babhAti, AyuSkoskRSTasthitI punarvartamAnaH pUrvapratipakSako bhavati, anuttaravimAnopapAtakAle devo, na tu pratipadyamAnaka iti, tuzamdAjapanyasthitau ca vartamAnaH pUrvapratipannavAla labhate, AyuSkajapamyasthitau ca vartamAno na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakA, jaghanyAyuSkatya kSullakabhavamahaNAdhArasvAt, tasya ca vanaspati bhAvAt , tatra pUrvapratipanna pratipadyamAnakAbhAvAt , prAkRtInAM ca uskRSTetarabhedabhinnA khasviyaM sthitiH-AditastisaNAmantarAyatya - mokSakAraNa kSAyikasamyaktvAdeH kAraNamiti.. mAdinA tapaHsaMvamau. / sattArthatvAtsaviti. 5 bhAnupUrvAnAmAdirUpa spakame. 5 matyAvinA nApekSaM. 5 saptAnA. *.TIe. + zutadezasarva.. ekatarat. tapa.. triMzasAgaropamakoTIkovyaH parA sthitiH, sakSatirmohanIyasya, nAmagotrayoviMzatiH, ayaviMzasAgaropamANyAyuSkarapa, iti. jaghanyA tu dvAdaza muhUryA vedanIyasya, nAmagotrayoraSTau, zeSANAmantarmuhUrta (tasvArthe a0 8 sUtrANi 15-16-17-18-19. 20-21) iti gAthArthaH // 105 // Aha-kimetA yugapadeva utkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAM utkRSTasthitirUpAyAM saMjAtAyAM anyA api niyamato bhavanti AhosvidanyathA vA vaicitryamatreti, ucyate aMtra vidhiriti, mohanIyasya utkRSTasthitau zeSANAmapi SaNNAmutkRSdaiva, AyuSkaprakRtestu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, mohanIyarahitAnAM tu zeSaprakRtInAM anyatamAyA uskRsthite sadbhAve mohanIyasya zeSANAM ca utkRSTA vAmadhyamA vA, na tu jaghanyeti praasnik| dvitIyagAthAvyAkhyA-saptAnAmAyuSkarahitAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmaGgIkRtya sAgaropamANAM koTIkoTI tasyAH koTIkovyA abhyastArata eva, tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA''smAnamiti gamyate 'yadi labhate' yadi prApnoti, caturNA zrutasAmAyikAdInAmanyatarata. tata eva labhate nAnyatheti, pAThAntaraM mANAM sthitiM labhate caturNAmanyatarat' ityakSaragamanikA / avayavArtho'bhidhIyate-saptAnAM prakRtInAM yadA paryantavartinI sAgaropamakoTIkoTI palyopamAsaMkhyeyabhAgahInA bhavati, tadA dhanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugrandhivat karmapranthi nikarUpeti. pratividhAnaM. mAhetyAditaH saMvedhakathanarUpaM, prasaGgastu pUrvamuskRSTasthitI sAmAyikaprativedhAt madhyamAyAM tu lAbhakathanAta. sanasthitau bINAyAM yA zeSA tiSThati sA. * .meveti. + tatra. tisagAve. tara eva. Jain Education Interational Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 50 // mAvazyaka-hAribhadIpavRttiH rbhavatIti, Aha ca bhASyakAra:-"gaMThitti sudubheo kakkhaDaghaNarUDagUDhagaMThiSa / jIvassa kammajaNio SaNarAgadosapariNAmo // 1 // ityAdi" tasmin bhinne samyaktvAdilAbha upajAyate, nAnyatheti, tajhedazca manovighAtaparizramAdibhiH dussAdhyo vartate, tathAhi-saMjIvaH karmaripumadhyagataH taM prApya atIva parizrAmyati, prabhUtakarmArAtisainyAntakRttvena saMjAtakhedatvAt , saMgrAmazirasIva durjayApAkRtAnekazatrunaranaredrabhaTavat / aparassvAha-kiM tena bhimena ? kiMvA samyaktvAdinA'vAna!, yarthA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA, evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAm bhavatu, atrocyate, sa hi tasyAmavasthAyAM vartamAno'nAsAditaguNAntaro na zeSakSapaNayA viziSTaphalaprasAdhanAyAlaM, cittavipAtAdipracuravinatvAt viziSTAprAptapUrvaphalaprAptyAsannatvAt mAgabhyastakriyayA tasyAvAtumazakyatvAJca, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyAsAditaguNAntarotarasAhAyakriyArahitavidyAsAdhakabat, tathA cAha bhASyakAra:-"pAeNa puSasevA parimalaI sAhaNaMmi gurutriaa| hoti mahAvijAe kiriyA pAyaM savigdhA // 1 // taha kammaThiItIkhavaNe parimalaI mokkhasAhaNe garuI / iha dasaNAdiphiriyA dulabhA pApaM savigpA ya // 2 // / athavA pranthiriti pudurbhedaH karkazaSanarUdagUgaprandhivat / jIvasya karmajanito dhanarAgopariNAmaH // (vizeSapazya gAthA 55). vidhAtAkasva vibhISikAdineva manAkSobhaH / prAyeNa pUrvasevA parimahI sAdhane gurutarA / bhavati mahAvidhAvA kriyA prAyaH savinA tathA mastitikSapaNe parimahI mokSasAdhane gurvI / isa varzanAdikriyA durbabhA prAyaH savinA // 2 // (vizeSAvapake gAye 15-13..) *mavaM gataH. + tApavI. +rAntarasahA...dvita.. yata eva nahI karmasthitiranena ummUlitA, ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdiguNalAmaH saMjApate, nizzeSakarmaparikSaye siddhatvavat, tata eva ca mokSa iti, ato na zeSamapi karma guNarahita evApAkRtya mokSa prasApayatIti sthitam / idAnI samyaktvAdiguNAtividheirucyate- jIvA dvidhA bhavanti-bhaNyAcAbhaNyAca, tatra bhanyAnAM karaNatrayaM bhavati, karaNamiti pariNAmavizeSaH, tadyathA-yathApravRttakaraNaM apUrvakaraNaM anivRttikaraNaM ca / tatra yathaiva pravRtta pathApravRttaM tabAnATi. aprAptaparvamaparva. nivattenazIlaM nivarsina nivarsi anivarti, A samyagdarzanalAbhAta na nivattete, tanAmanyAnAM Adyameva bhavati, tatra yAvananthisthAnaM tAvadAdhaM bhavaMti, tamatikAmato dvitIyaM, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyamiti // 106 // idAnI karaNatrayamaGgIkRtya sAmoyikalAbhadRSTAntAnabhidhirasurAha pallaya 1 girisarikhavalA 2 pivIliyA 3 purisa 4 paha 5 jaraggahiyA 6 / kuraSa 7 jala 8 vatthANi 9 ya sAmAjhyalAbhadihantA // 107 // vyAkhyA-tatra pallakadRSTAntA-pallako lATadeze dhAnyapI'ma bhavati, tatra yathA nAma kazcimmahati palye dhAnya prakSipati svalpaM svalpataraM, pracuraM pracurataraM tvAdatte, tacca kAlAntareNa kSIyate, evaM karmadhAnyapasye jIvo'nAbhogataH yathApravRttakaraNena svalpAtaramupacinvan bahutaramapacinvaMzca granthimAsAdayati, punastamatikAmato'pUrvakaraNaM bhavati, samyagdarzanalAbhAbhimu. karmakSapaNamivandhamakhAdhyavasAyamAnakha sarvadeva bhASAt (iti vize. 120 gAthAvRttI). . samyaktyAvirUpa.. *ravitA. + I. pAdhAro. me bharUpamarUpatA. alpatara... khasya tu anivatIti, eSa pasyakadRSTAntaH / Aha-ayaM dRSTAnta evAnupapanA, yataH saMsAriNo yogavataH pratisamayaM karmaNazcayApacayAvuktau, tatra casiyatasya bahutarasya cayaH alpatarasya cApacayaH, yata Agama:-"palle mahAmahalle kuMbhaM pakkhiSA sohae NAliM / asaMjaeM avirae bahu baMdhA nijarai thopaM // 1 // palle mahatimahale kuMbha sohei pakkhive NAli / je saMjae pamatte bahu nijarai baMdhaI thotraM // 2 // pAle mahaimahalle kuMbha sohei paklive na kiMci / je saMjae apabhatte bahu nijare baMdhana kiMcI // 3 // " tatazca evaM pUrvamasaMyatasya miNyAraSTeH prabhUtataravandha kasya kuto pranthidezamAptiriti, anocyate, nanu mugdha ! bAhulyamaGgIkRtya idamuktaM yad-asaMyatala bahutaratyopacayo'spatarasya cApacayA, anyathA'navarataprabhUtatarabandhAGgIkaraNe khosvapacayAnavasthAnAt azeSakarmapudgalAnAmeva grahaNaM mAmoti, aniSTaM caitat, samyagdarzanAdiprAptizca anubhavasiddhA virudhyate, tasmAt prAyovRttigocaramidaM palyetyAdi draSTamyamiti 1 / kathaM punaranAmogataH pracuratarakarmakSaya iti Aha-gireH sarida girisarit tasyAM upalA:-pASANAH girisaridupalA tAt, etadukaM bhavati-yathA girisaridupalAH parasparasamidharSeNa upayogazUnyA api vicitrAkRtayo jAyante, evaM yathApravRttikaraNato jIvAstathAvidhakarmasthitivicitrarUpAzcitrA iti / pipIlikA:-kITikAH, yathA tAsAM kSitI svabhAvagamanaM pave'simadati kumbha prakSipati zodhayati nAlikAm / saMyato'virataH bahu banAti nirjarapati stokam // 1 // pazye'timahasi kumbhaM zodhapati prakSipati mAlikAm / yaH saMvataH pramattaH bahu nirjarapati bannAti stokam // 2 // pazye'timahati kumbha zodhayati prakSipati na kiJcit / yaHsaMpato'pramattaH bahu mirjarapatipamAti kicit // 2 maviratimithyASTiH. * palya.. + evanuphe salyAha. khilUpacayA...ticitra.. Jain Education Interational Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 51 // bhavati 1 tathA sthANvArohaNaM 2 saMjAtapakSANAM ca tasmAdapyutpatanaM 3 sthANumUrdhani cAvasthAnaM 4 kAsAcit sthANuzirasaH pratyavasarpaNaM 5 evamihApi jIvAnAM kITikAsvabhAvagamanavat yathApravRttakaraNaM, sthANvArohaNakalpaM tvapUrvakaraNaM, utpatanatulyaM tvanivartikaraNamiti, sthANuparyantAvasthAnasadRzaM tu granthyavasthAnamiti, sthANuzirasaH pratyavasarpaNasamAnaM tu punaH karmasthitivardhanamiti 3 / puruSahaSTAnto yathA kecana trayaH puruSA mahAnagarapiyAsayA mahATavIM prapannAH, sudIrghamadhvAnaM atikrAmamtaHkAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamADhaukamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAt ubhayataH samutkhAtakaravAla pANitaskaradvayamAlokya tatraikaH pratIpamanuprayAtaH aparastu tAbhyAmeva gRhItA tathA'parastAvatikramya iSTaM nagaramanuprApta iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH-evamiha saMsArATavyAM puruSAH saMsAriNakhayA kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM tu pranthidezaH, taskaradvayaM punA rAgadveSI, tatra pratIpagAmI yo yathApravRttakaraNana pranthidezamAsAdya punaraniSTapariNA karmasthitimuskRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvaruddhastu prabalarAgadveSodayo pranthikasattva ityarthaH, abhilaSitanagaramanuprApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurI apAkRsya anivartikaraNenAvAptasamyagdarzana iti 4 / Aha-sa hi samyagdarzanamupadezato labhate utAnupadezata eveti, atrocyate, ubhayathApi labhate, katham ?, paithaH paribhraSTapuruSatrayavat, yathA hi kazcit parthi paribhraSTaH upadezamantareNaiva paribhraman svayameva panthAnamAsAdayati, kavitu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, eSamihA vANuDAme (iti vi. 1. gAyAvatI) mUbaMdunotinAmakA ikhamA. 2 sarve'dhyete humAyAH, anyathA apUrvakaraNakAlAprAktanavaM virudhyeta. / gaThiti mudumbhemo kapasarapaNevAdike vaNarAgahosapariNAmotivacanAt. * pathapari0(pAra patha mArgati trikAmazeSaH). + pathapa.. pyatyantApaMnaSTasatpatho jIvo yathApravRttakaraNataH saMsArATavyAM paribhraman kazcidranthimAsAdya apUrvakaraNena ca samatikramya anivartikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdi nirvANapurasya panthAnaM labhate, kazcitparopadezAt, aparastu pratIpagAmI granthikasattvo vA naiva labhate iti 5 / idAnIM jvaradRSTAnto-yathA hi jvaraH kazcit svayamevApaiti kavizreSajopayogena kazcinu navApaiti, evamiha mithyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvayamevApaiti kazcit aImacanabheSajopayogAt aparastu tadoSadhopayoge'pi nApaiti, karaNatrayayojanA svayameva kAryA 6kodravaMdRSTAnta:-yathA iha keSAzcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti tathA keSAJcit gomayAdiparikarmataH tathA pareSAM nApati, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi kazcitsvayamevApaiti kazcidupadezaparikarmaNA aparastu nApati, iha va bhAvArthaH-sa hi jIvo'pUrvakaraNena madanArdhazuddhazuddhakodravAniva darzanaM mithyAdarzanasamyagmithyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajati, tato'nivartikaraNavizepAtsamyaktvaM prAmoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanamAptiH, abhavyasyApi kasyacid yathApravRttakaraNato pranthimAsAdya ahaMdaudivibhUtisadarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhaSati, na zeSalAbha iti 7 / idAnIM jaladRSTAntaH yathA hi jalaM malinArdhazuddhazuddhabhedena tridhA bhavati, evaM darzanamapi miyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatakhidhA karotIti, bhAvArthastu pUrvavadeva 8 bakhahaSTAnte'pyAyojanIyamiti gAthArthaH 9 // 107 // prAsaGgika / bhanna pUrvatra ca, paraM na prAntAnukrameNa kiMtu yathAsvarUpaM. 2 darzanamohanIvapularUpaM, mithyAtvasa sape'pi bhAgatrayam, puravAvasthAnata mAmila miyAtvastha, 3 mAvinA gaNabhRdAdivibhUtyAdinahA, tavaM tu satkAra kAraNametaditi hudau. devatvanarendra svasaubhAgyarUpabalAvAsyAvigrahaH. *taprana..+tidarzana.. mucyate-evaM samyagdarzanalAbhottarakAlamavazeSakarmaNaH palyopamapRthaktvami tisthitiparikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate, punaH zeSAyAH saMkhyeyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiriti, punaravazeSasthiterapi saMkhyeyeSveva sAgaropameSu kSINeSu upazAmakazreNI, anenaiva nyAyena kSapakazreNIti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvaskAlato devamanuSyeSu utpadyamAnasya apratipatitasamyaktvasya niyamenotkRSTato draSTavyeti, anyathA anyatarazreNirahitasamyaksvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, uktaM ca bhASyakAreNa-"sammettami u laddhe paliyapuhutteNa sAvao hojA / paraNovasamakhayANa sAgara saMkhaMtarA hu~ti // 1 // evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / aNNatarasevija egabhavaNaM ca sabAI // 2 // " abhihitaM AnuSaGgika, idAnIM yadudayAt samyaktvasAmAyikAdilAbho na bhavati, saMjAto vA'paiti,. tAnihAvaraNarUpAn kaSAyAn pratipAdayabAha-paDhamillu / athavA yaduktaM 'kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAt' iti, idAnIM te kaSAyAH ke ? kiyantaHko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNaM 1 ko vA khalu upazamanAdikramaH kasya ityamumarthamabhidhitsurAhapadamillupANa udae niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvina lahaMti // 108 // devabhave'dhikasthitAvapi tAvatyAH sthiteH sadAbAdupacayena na dezaviratiprasaGgaH iti prathamapaJcAzakavRttI. 2 samyaktve tu samdhe pasyopamapRthakvena zrAvako bhavet / caraNopazamakSayeSu, sAgarAH saMkhyeyA antaraM bhavati // 1 // etamapratipatite samyaktve devamanuSyajanmasu / anyatarazreNivaje ekabhave. nApi sarvANi ||2||(vishe01222-1223). / zrutasamyaktvAdiprAptihetutayA prasaGgaH. * nedam + upazama.. divAnI ka...pazamAdi. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 52 // mAvazSaka-hAribhadrIyavRttiH uttaragAthA api prAyaH kiyatyo'pi uktasaMbandhA eveti, tatra vyAkhyA-prathamA eva prathamillukAH, dezIvacanato jahA 'paDhamillA ettha gharA' ityAdi, teSAM prathamillukAnA-anantAnubandhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM caiSAM samyaktvAkhyaprathamaguNavighAtitvAt kSapaNakramAveti, udayaH-udIraNAvalikAgatatatpudgalodbhUtasAmarthyatA tasmin udaye, kim ?'niyamAt' niyameneti, asya vyavahitapadena sA saMbandhaH, taM ca darzayiSyAmaH, idAnIM punaH prathamillukA eva vizijyante--kiviziSTAnAM prathamiDakAnAM -kameNA tatphalabhUtena saMsAreNa vA saMyojayamtIti saMyojanA:, saMyojanAcate kapAyAzceti vigrahaH teSAmudaye, kim -niyamena samyak-aviparItaM darzanaM samyagdarzanaM tasya lAbha:-prAptiH samyagdarzanalAbhA taM, bhave sibiryeSAM te bhavasiddhikAH / Aha-sarvepAmeva bhave sati siddhirbhavati ?, ucyate, evametat , kiMtu iha prakaraNAt tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api 'na labhante' na prAmuvanti, apizabdAd abhavyAstu naiSa, athavA parItasaM. sAriNo'pi naiveti gAthArthaH // 108 // vipakasAyANudae apacaklANanAmadhejANaM / sammaiMsaNalaM virayAviraI na u lahaMti // 109 // vyAkhyA-ditIyA' iti dezaviratilakSaNadvitIyaguNapAtitvAt kSapaNakramAchA, 'kaSAyA' iti 'kaSa gatau' iti kaSazabdena karmAbhidhIyate, bhavo vA, kaSasya AyA lAbhAH prAptayaH kaSAyAH krodhAdayaH, dvitIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH, teSAM, 'udayaH' iti asya pUrvavadarthaH, kiM viziSTAnAM ?-'apratyAkhyAnanAmadheyAnA' na vidyate dezaviratisarvaviratirUpaM prasyAkhyAnaM yeSu udayaprApteSu satsu te apratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ draSTavyaH, apratyAkhyAnA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAH teSAmudaye sati, kim ?-samyagdarzanalAbha, bhanyA labhante iti zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSaNe tuzabdasaMkhUcito iSTavyaH, tathA cAha-viramaNaM virataM tathA na viratiH aviratiH virataM cAviratizca yasyAM nivRttI sA tathocyate, dezaviratirityarthaH, tAM viratAviratiM natu labhante, tuzabdAt samyagdarzanaM tu labhante iti gAthArthaH // 109 // tairAkasAyANudae paJcakavANAvaraNanAmadhijANaM / desikadesaviraI carittalaMbha na u lahaMti // 110 // vyAkhyA-sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, 'kaSAyAH' pUrvavat , tRtIyAzca te kapAyAzceti samAsaH, kaSAyAH krodhAdaya eSa catvArasteSAM 'udaya' iti pUrvavat, kiMviziSTAnAM ?-AvRNvantItyAvaraNAH, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM tasyAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNAH pratyAkhyAnAvaraNA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAsteSAM / Aha-nambapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnamastItyukaM, nA pratipiddhatvAt , ihApica AvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedhAt ka eSAM prativizeSa iti, ucyate, tatra naJ sarvaniSedhavacano vartate, iha punaH Age maryAdeSadarthavacanasvAt ISa. nmaryAdayA vA''vRNvantItyAvaraNAH, tatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM vartate na dezaviratiniSedhe khasthAvaraNazabda iti, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezI, tatra dezaH-sthUramANAtipAtaH, ekadezaH tasyaiva yathAdRzyavanaspatikAyAtipAtaH, tayoH virati:-nivRttiH tA, labhante iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH cAritravizeSaNe tuzabdAkSipta eva draSTavyaH, yata Aha-'cAritra' iti 'cara gatibhakSaNayo' riti, asya 'artilU sUkhanisahicara itraH' (pA.3-2-184) itItrapratyayAntasya caritramiti bhavati, carantyaninditamanena iti caritraMkSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttAevidhakarmasaMcayApacayAya caraNaM cAritraM, sarvasAvadhayoganivRttirUpA kriyetyarthaH, tasya lAbhazcA tuzabdAddezaikadezaviratiM tu labhanta eveti gAthArthaH // 11 // idAnImamumevArthamupasaMharanAha mUlaguNANaM laMbha na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / udae saMjalaNANaM na lahara caraNaM ahakkhAyaM // 111 // vyAkhyA-mUlabhUtA guNA mUlaguNA uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamahAnatANuvratarUpAH teSAM mUlaguNAnAM lAbha 'na labhate' na prApnoti, kadeti Aha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinaH teSAM mUlaguNaghAtinAM-anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA ISad jvalanAt saMjvalanAH sapadi parISahAdisaghAtajvalanAdvA saMjvalanAH krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH teSAM saMjvalanAnAmudaye na labhate cArazcaraNaM, bhAve lyuTapratyayaH, labdhaM vA tyajati, kiM sarvam ?-netyAha-yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM iti akaSAyaM, sakapAyaM tu labhate eveti // 111 // na ca yathAkhyAtacAritramAtropaghAtina eva saMjvalanAH, kiMtu zeSacAritradezopaghAtino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddhe, tathA cAhasavvevia aiyArA saMjalaNANaM tu udayao hu~ti / mUlacchinnaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM // 112 // vyAkhyA-'sarve' AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyAH, apizabdAt kiyanto'pica, aticaraNAnyaticArAH cAritraskhalanAvizeSAH, saMjvalanAnAmevodayato bhavanti, tuzabdasya evakArArthatvAt dvAdazAnAM punaH kaSAyANAM udayataH, kim ?-mUlacchedyaM bhavati, evaM padayogaH karttavyaH, 'mUlena' aSTamaprAyazcittena 'chidyate' vidAryate yahoSajAtaM tanmUlacchedyaM, Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 53 // azeSacAritracchedakArIti bhAvArthaH, punaHzabdastu prakrAntArthavizeSaNArtha eveti, 'bhavati' saMjAyate 'dvAdazAnAM' anantAnu. bandhiprabhRtInAM kaSAyANAM, udayeneti saMvadhyate, athavA mUlacchedyaM yathAsaMbhavataH khalyAyojanIyaM, pratyAkhyAnAvaraNakapA. yodayatastAvat mUlacchedyaM-sarvacAritravinAzaH, evamapratyAkhyAnakaSAyAnamtAnubandhyudayatastu dezaviratisamyaktvaM mUlacchedya yathAyogamiti gAthArthaH // 112 // yatazcaivamataHvArasavihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / lambhaha caritalaMbho tassa visesA ime paMca // 113 // vyAkhyA-dvAdazavidhe' dvAdazaprakAre anantAnubandhyAdibhedabhinne 'kaSAye' krodhAdilakSaNe, 'kSapite sati' prazasta. yogaiH-nirvANahutabhuktulyatA nIte 'upazamite' bhasmacchannAgnikalpatAM prApite, vAzabdAt kSayopazamaM vA-ardhavidhyA. tAnalopaTTanasamatAM nIte 'yogaiH' manovAkAyalakSaNaiH prazastairhetubhUtairiti, kim ? labhyate cAritralAbhaH 'tasya' cAritralA. bhasya sAmAnyasya na tu dvAdazavidhakaSAyakSayAdijanyasyaiveti, 'vizeSA' bhedA 'ete' vakSyamANalakSaNAH 'paJca' paJceti saMkhyA, (iti) gAthAkSarArthaH // 113 // anantaragAthAsUcitapaJcacAritrabhedapradarzanAyAha sAmAiyaM ca paDhama cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravimukhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // 114 // tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvami jiivlogNmi| cariUNa suvihiA vacaMtayarAmaraM ThANaM // 115 // prathamagAthAbyAkhyA-'sAmAyika' iti samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAM AyA-samAyaH, samAya evaM sAmAyika, vinayAdipAThAt svArthe Thaka, Aha-samayazamdastatra paThyate, tatkathaM samAye pratyayaH 1, ucyate, 'ekadezavikRtamananyavaddhavatI' tinyAyAt, tacca sAvadyayogaviratirUpaM, tatazca sarvamapyetaccAritraM avizeSataH sAmAyika, chedAdivizeSaistu vizeSyamANaM arthataHzabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathama vizeSaNAbhAvAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM, tacca bharatairavateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti, yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM yAvatkathameva yAvatkathikaM AbhavavartItiyAvat, taca madhyamavidehatIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAmavaseyamiti, teSAmupasthApanA'bhAvAt , atra prasaGgato madhyamavidehapurimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhusthitAsthitakalpaH pradarzyate-tatra prathAntare vivakSitArthapratipAdikeyaM gAthA"Acelaku 1 desiya 2 sejjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 jiTTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajosavaNakappo 10 // 1 // " asyA gamanikA-causu ThiA chasu adviA, keSu caturSa iti, Aha-sijAyarapiMDe yA cAujAme ya purisajiDhe ya / kiikammassa ya karaNe cattAri avaDiA kappA // 1 // nAsya celaM vidyate ityacelakaH tadbhAvaH acelakatvaM acelakatve sthitAH, etaduktaM bhavati-na vaidehamadhyamatIrthakaratIrthasAdhayaH purimapazcimatIrthavartisAdhuvat acelatve sthitAH, kutaH 1-teSAM RjuprajJatvAt mahAdhanamUlyavicitrAdivastrANAmapi paribhogAt, purimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhUnAM tu RjuvakrajaDatvAt mahAdhanamUlyAdivastrAparibhogAjIrNAdiparibhogAcca acelktvmiti| Aha-jIrNAdivastrasadbhAve, kathamace. lakatvam ?, ucyate, teSAM jIrNatvAt asArasvAt alpatvAt viziSTArthakriyA'prasAdhakatvAt asattvAvizeSAt iti, tathA cetthaMbhUtavastrasadbhAve'pi loke'celakatvavyapadezapravRttidRzyate, yathA-kAdhidaGganA jIrNavastraparidhAnA anyAbhAve sati tadbhAve'pi ca samarpitasATakaM kuvindaM taniSpAdanamantharaM prati Aha-tvara kolika ! nanikA'hamiti' 1 / tathA aude. zike'pyasthitA eva, katham ?-iha purimapazcimatIrthakarasAdhu uddizya kRtamazanAdi sarveSAmakalpanIyaM, teSAM tu yamuddizya kRtaM tasyaivAkalpanIyaM na zeSANAmiti 2 / tathA zayyAtararAjapiNDadvAram ,-piNDagrahaNamubhayatra saMbadhyate, tatra zayyAtarapiNDe sthitA eva, zayyAtarapiNDohi yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM akalpanIyaH, evaM madhyamatIrthakarasAdhUnAmapi 3|raaj piNDe cAsthitAH, katham!-sa hi purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmagrAhya eva, madhyamAnAM tu doSAbhAvAt gRhyate 4|tthaa kRtiko vandanamAkhyAyate, tatrApi sthitAH, katham ? yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM prabhUtakAlapravrajitA api saMyatyaH pUrva vandanaM kurvanti, evaM teSAmapi, yathA vA kSullakA jyeSThAryANAM kurvanti, evaM teSAmapi 5 / vratAni prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni teSvapi sthitA eva, yathA purimapazcimatIrthakarasAdhavaH vratAnupAlanaM kurvanti, evaM te'pIti, Aha-teSAM hi maithunavirativayoni catvAri bratAni, tatazca kathaM sthitA iti, ucyate, tasyApi parigrahe'ntarbhAvAt sthitA eva, tathAca nAparigRhItA yoSit upabhoktuM pAryate 6 / tathA jyeSTheti-jyeSThapade sthitA eva, kintu purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM upasthApanayA jyeSThaH, teSAM tu sAmAyikAropaNeneti / tathA pratikramaNe asthitAH, purimapazcimasAdhUnAM niyamenobhayakAlaM pratikramaNaM, teSAM tu bhaniyamaH, doSAbhAve sarvakAlamapyapratikramaNamiti 8 / tathA mAsaparyuSaNAkalpadvAra,-tatra mAsakalpe'pyasthitAH, katham -purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM niyamato mAsakalpavihAraH, madhyamatIrthakarasAdhUnAM tu doSAbhAve na vidyate, evaM paryupaNAkalpo'pi vakavyaH, etaduktaM bhavati-tasminnapi asthitA eva 9-10-iti samudAyArthaH, vistarArthastu kalpAdavaga Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ntavyaH / abhihitamAnuSaGgika, idAnI prakRtamucyate-Aha-purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmapi yaditvaraM sAmAyikaM tatrApi 'karomi bhadanta ! sAmAyika yAvajjIvaM' itItvarasyApyAbhavagrahaNAt tasyaiva upasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJA. lopa iti, atrocyate,-aticArAbhAvAt, tasyaiva sAmAnyataH sAvadyayogavinivRttirUpeNAvasthitasya zuddhyantarApAdanena saMjJAmAtra vizeSAt iti / cazabdo vAkyAlaGkAre, 'prathama' AdyaM cAritramiti, idAnIM 'chedopasthApana' chedazvopasthApanaM ca yasmiMstacchedopasthApanaM, etaduktaM bhavati-pUrvaparyAyasya chedo mahAnateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApana, saJca sAticAramanaticAraM ca, tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasya Aropyata iti, tIrthAntarasaMkrAntI bA, yathA pArzvanAthatIrthAt vardhamAnasvAmitIrtha saMkrAmataH paJcayAmadharmapratipattAviti, sAticAra tu mUlaguNaghAtino yat gunatocAraNamiti, uktaM chedopasthApana, idAnI parihAravizuddhika-tatra pariharaNaM parihAraH-tapovizeSaH tena vizuddhiryasmiMstatpa. rihAravizuddhika, tazca vibheda-nirvizamAnaka nirviSTakAyika ka, tatra nirvizamAnakAstadAsevakAH tadavyatirekAt tadapi cAritraM nirvizamAnakamiti, AsevitavivakSitacAritrakAyAstu nirviSTakAyAH ta eva svArthikapratyayopAdAnAt nirviSTakAyikAH tadavyatirekAcAritramapi nirSiSTakAyikamiti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra pasvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tabaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraH-parihAriyANa u tavo jahaNNa majho taheva ukoso / sIuNahavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM / 1 / parihArikANAM tu tapo jagamyaM madhyamaM tathaivoskRSTam / zItoSNavAMkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam / / / tatthaM jahaNNo gimhe ghauttha chaha tu hoi majhimao / ahamamihamukoso etto sisire pavakkhAmi / 2 / sisire tu jaha. NNAdI chaTThAdI dasamacarimago hoti / vAsAsu ahamAdI vArasapajatago Neo / 3 / pAraNage AyAma paMcasu gaho dosabhigmaho bhikkhe / kappaDiyAdi paidiNa kareti emeva aayaam|4| evaM chammAsatavaM caritu parihAriyA annucrNti| aNucarage parihAriyapadahite jAva chammAsA / 5 / kappaDitovi evaM chammAsatavaM kareMti sesA u / aNuparihAriMgabhAvaM vayaMti kappaSTigattaM ca / 6 / eveso avArasamAsapamANo u vaNio kappo / saMkhevao visesA visesasuttAo nnaaybo|7| kappasamattI' tayaM jiNakappaM yA uviti gacchaM vA / paDivajamANagA puNa jiNassa pAse paSajati / 8 / tisthayarasamIpAsevagassa pAse Sa No u aNNassa / etesiM jaM caraNaM parihAravisuddhige tNtu|9| 'tathA' ityAnamtayorthe, gAthAbhaGga. bhayAvyavahitasyopanyAsaH, 'sUkSmasaMparAya' iti saMparyeti emi:-saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt tatra jaghanyaM grISme caturthaH pAstu bhavati madhyamakam / mahama isa bAra itaH zizire pravakSyAmi / / zizire tu jayanyAdi pahAdi dazamacarama bhavati / varSAsu mAramAdi dvAdazaparyantakaM jJeyam / 3 / pAraNake mAcAmAmlaM patra prahAiyorabhipraho mikSAyAm / pakhitAdayaH pratidinaM kurvamti evamevAcAmAmlam / / / evaM SaNmAsatapaH carityA parihArikA anucaranti / manucarakAH parihArikapadasthitAH paapyaamaasaaH|5|skhito'pi evaM SaNmAsatapaH karoti zeSAstu anuparihArikabhAvaM prajanti kalpasthitatvaM / / evameposAdazamAsapramANastu parNitaH kalpaH / saMkSepataH vizeSato vizeSasUtrAjjJAtamyaH 1.kalpasamAptau taM jinakalpaM vopayanti gaccha vA / pratipacamAmakAH punarminasa pAyeM apacan / vIryasamIpAsevakala pAyA mavampasya / eteSAM pacalaM parihAravizuddhika t9|| saMparAyA yatra tat sUkSmasaMparAyaM, taJca dvidhA-vizudhyamAnaka saMklizyamAna ca, tatra vizudhyamAnakaM kSapakopazamakazreNidvayamArohato bhavati, saMklizyamAnaka tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti, 'pa' samuccaye iti gaathaarthH||11|| dvitIyagAthAvyAkhyA-'tatazca' sUkSmasaMparAyAnantaraM yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM akaSAyacAritramiti yathA khyAtaM-prasiddhaM sarvasmina jIvaloke, taJca chamasthavItarAgasya kevalinazca bhavati, tatraca rAmasthasya upazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino veti, zeSaM nigadasiddhaM, navaraM maraNaM maraH jarA ca marazca jarAmarau tau avidyamAnau yasmin tadajarAmaramiti gAthArthaH // 115 // tatraiteSAM paJcAnAM cAritrANAM AdhaM cAritratraya kSayopazamalabhyaM caramacAritradvayaM tUpazamakSayalabhyameva, tatra taskamopazamakramapradarzanAyAha___ aNadaMsanapuMsitthI veyachaka ca purusaveyaM ca / do do egantarie sarise sarisaM uvasamei // 116 // athavA caramacAritradvayaM zreNyanta vinastadvinirgatasya ca bhavati, ataH zreNidvayAvasaraH, tatra ubhaya zreNilAbhe cAdAvupazamazreNirbhavatItyatastatsvarUpAbhidhitsayaivAha-aNadaMsa0 / gAthAvyAkhyA-tatropazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tu pratipAdayanti-aviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama iti, zreNiparisamAptI pramattApramattasaMyatAnAmanyatamo bhavati, sa caivamArabhate-aNa raNeti daNDakadhAtuH asyAcpratyayAntasya aNa iti bhavati, zabdArthastu aNanItyaNAH, aNanti-zabdayanti avikalahetutvena asAtavedyaM nArakAdyAyuSkaM ityaNAH-AdyAH krodhAdayaH, athavA anantAnubandhinaH krodhAdayaH anAH, samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAt bhImasenaH sena iti yathA, tatrAsau pratipasA prazasteSyabhyavasAya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH sthAneSu vartamAnaH prathamaM yugapadantarmuhUrttamAtreNa kAlena anantAnuvandhinaH krodhAdIna upazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakakAlo'ntarmuhUrttapramANa eva draSTavyaH, tato darzanaM darzastaM, darzanaM trividhaM-mithyA samyagmithyA samyagdarzanaM yugapadeveti, tato'nudIrNamapi napuMsakavedaM yugapadeva yadi puruSaH prArambhakaH, pazcAtstrIvedamekakAlameveti, tato hAsyAdiSaTvaM-hAsyaratyaratizokabhayajugupsApadaM, punaH puruSavedaM / atha strI prArambhikA tataH prathama napuMsakavedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH pahUM tataH strIvedamiti / atha napuMsaka eva prArambhakaH tato'sI anudIrNamapi prathamaM strIvedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH paddhaM tato napuMsakavedamiti, punaH 'dvau dvau' krodhAdyau 'ekAntarito' saMjvalanavizeSakrodhAdyantaritau 'sadRzau' tulyau 'sadRzaM' yugapadupazamayati, etaduktaM bhavati-apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau sadRzau krodhatvena yugapadupazamayati, tataH saMjvalanaM krodhamekAkinameva, tataH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH saMjvalanamAnamiti, evaM mAyAdvayaM sadRzaM punaH saMjvalanAM mAyAM, evaM lobhadvayamapi punaH saMjvalanaM lobhamiti, taM copazamayaMtridhA karoti, dvau bhAgI yugapadupazamayati, tRtIyabhArga saMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDaM asaMkhyeyAni khaNDAni karoti, sUkSmasaMparAyastataH samaye samaye ekaikaM khaNDaM upazamayatIti, iha ca darzanasaptake upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat saMkhyeyAntimadvicaramakhaNDaM / Aha-saMjvalanAdInAM yukta itthamupazamaH, anantAnubandhinAM tu darzanapratipattAvevopazamitatvAnna yujyata iti, ucyate, darzanapratipattau teSAM kSayopazamAt iha copazamAdavirodha iti, Aha-kSayopazamopazamayoreva kaH prativizeSaH !, ucyate, kSayopazamo khudIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayA upazamA, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca bhASyakAreNa-"vedeI saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo uNa veei na saMtakammapi // 1 // " Aha-saMyatasyAnantAnubandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazama iti, ucyate, sa hyanubhAvakAGgIkRtya na tu pradeza. karmeti, tathA coktamA-"jIveNaM bhante / sayaMkaDaM kammaM vedei ?, goyamA ! atthegaiaM veie asthegai no veei, se keNaDeNaM ? bhante ! pucchA, goyamA! duvihe kamme paNNatte, taMjahA-paesakamme a aNubhAvakamme a, tattha NaM jaM taMpaesakamma taM niyamA veei, tattha NaM jaMtaM aNubhAvakammaM taM atthegaiaM veei, atthe gaiyaMNo veeI" ityAdi, tatazca pradezakarmAnubhASodayasyehopazamo draSTavyaH / Aha-yayevaM saMyatasya anantAnuvandhyudayataH kathaM darzanavighAto na bhavati?, ucyate, pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt , tathA kasyacidanubhAvakarmAnubhavo'pi nAtyantamapakArAya bhavannupalabhyate, yathA saMpUrNamatyAdicaturtAninaH tadAvaraNodaya ityalaM vistareNa // 116 // sUkSma saM-ko vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAvaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na stkrmaapi||| 2 jIvo bhadanta ! svayaMkRtaM karma ghedavati ! gautama ! asspekakaM (kizida ) vedayati, bhastyekakaM na vedayati, sat kenArthena ? bhadanta ! pRcchA, gautama ! vividha karma prazataM, vacathA-pradezakarma anubhAva. karma ca, tatra yattat pradezakarma tat niyamAvevayati, tatra yat anubhAvakarma tat bhastyeka vedayati, astyekakaM no bedayati. atra sthApanA upazama zreNe:-iha ca saMkhyeyalobhakhaNDAnyupazamayan bAdarasaMparAyaH, caramasaMkhyeyakhaNDAsaMkhyeyakhaNDAnyupa zamayana sUkSmasaMparAya iti, tathA cAha niyuktikAraH lobhANu veaMto jo khalu uvasAmao va khaSago vaa| so suhamasaMparAo ahakhAyA UNao kiNcii|| 117 // bAdaraka gAtheyaM gatArthatvAt na vitriyate, navaraM yathAkhyAtAt kizcinyUna iti, tataH sUkSmasaMparAyAvasthAmantarmuhartamAtrakAlamAnAmanubhUyopazAmakanimrantho yathAkhyAtacAritrIbhavati // 117 // sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate, tato niyamato'nuttaravimAnavAsiSu utpadyate, zreNisaMmA pracyutasya tvaniyamaH, adhAbaddhAyuH ato'ntarmuhUrtamAnaM upazAmakanimranyo bhUtvA niyamataH punarapi ba-pra-mAuditakaSAyaH kAtsnyena zreNipratilomamAvartate, tathA cAmumevArthamabhidhitmarAha niyuktikAraH uvasAmaM uvaNIA guNamahayA jinncritsrisNpi| puruSa. hAsyA .... paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe // 118 // napuM : ... darzana. vyAkhyA-upazamaH' zAntAvasthA tamupazamaM, apizabdAt kSayopazamamapi, upanItAH guNairma.... maga. hAna guNamahAn tena guNamahatA-upazamakena, kim ?-pratipAtayanti kaSAyAH, saMyamAd bhave vA, kam ?-jinacAritratulyamapi upazamakaM, kiM punaH zeSAn sarAgasthAniti / yatheha bhasmacchannAnalaH pavanAdhAsAditasahakArikA. saM-mA ma-pra-mA saMko. bha-pra-ko Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyattiH raNAntaraH punaH svarUpamupadarzayati, evamasAvapyuditakazAyAnalo jaghanyatastadbhava eva muktiM labhate, utkRSTatastu dezonamardhapudgalaparAvarttamapi saMsAramanubadhnAtIti // 118 // yatazcaivaM tIrthakaropadezaH ata aupadezikaM gAthAdvayamAha niyuktikAra: jai uvasaMtakasAo lahai aNaMtaM puNo'vi pddivaayN|nn hu bhe vIsasiyavvaM theve ya kasAyasesaMmi // 119 // aNatho vaNadhovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / Nahu bhe vIsasiyavvaM thepi hu taM bahuM hoi // 120 // prathamagAthA prakaTArthatvAnna vitanyate, dvitIyagAthAvyAkhyA-RNasya stokaM RNastokaM tathAca svalpAdapi RNAt dAsatvaM prAptA vaNigduhiteti, ukta ca bhASyakAreNa-"dAsattaM dei aNaM acirA maraNaM vaNo visappaMto / sabassa dAhamaggI deMti kasAyA bhavamaNaMtaM // 1 // " apicazabdanipAtasAphalyaM pUrvoktAnusAreNa svabuddhyA vaktavyamiti gAthArthaH // 120 // itthamaupazamikaM cAritramuktaM, idAnI kSAyikamucyate, athavA sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritradvayaM upazamazreNyaGgIkaraNenoktaM, idAnIM kSapaka zreNyaGgIkaraNataH pratipAdayannAha aNa miccha mIsa sammaM aTTha napuMsisthIveya chakkaM c| puMveyaM ca khavei kohAie ya saMjalaNe // 121 // vyAkhyA-iha kSapakazreNipratipattA'saMyatAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAmo bhavati, sa ca uttamasaMhananaH, tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagata eveti, pratipattikramazcAyam-prathamamantarmuhUrtena anantAnubandhinaH krodhAdIn yugapatkSapayati, tadanantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat dAsatvaM dadAti RNaM acirAmmaraNaM vraNo visarpan / sarvasya dAhama nirdadati kaSAyA bhavamanantam // 1 // (vizeSAvazyakagAthA 13). kSapayati, yathA hi atisaMbhRto dAvAnalaH khalu ardhadagdhendhana evaM indhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati, evamasAvapi kSapakaH tIvrazubhapariNAmatvAt sAvazeSa anyatra prakSipya kSapayati, evaM punaH samyagmithyAtvaM tataH samyaktvamiti, iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamati, tataH kadAcit mithyAdarzanodayatastAnapi punarupacinoti, mithyAtve tadvIjasaMbhavAt , kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt , tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSu utpadyate kSINasaptako'pi tadapratipatitapariNAma iti, pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAga bhavati, Aha-mithyAdarzanAdikSaye kimasau adarzano jAyate uta neti, ucyate, samyagdRSTirevAsau, Aha-nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam ?, ucyate, nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM, tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSaNapariNAmApratipAtAt pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurda zuddhataropapatteriti alaM prapaJcena / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAt saptake kSINe avatiSThata eva, sa ca samyagdarzanamazeSameva kSapayati, abaddhAyustu anuparata evaM samastAM zreNiM samApayati iti, sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa eva apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapat Arabhate // 121 // eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayan etAH saptadaza prakRtIH kSapayati, tatpratipAdakamidaM gAthAdvayamgaiANupunvI do do jAinAmaM ca jAva cariMdI / AyAvaM ujjoyaM thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAraNamapajattaM nihAnidaM ca payalapayalaM ca / thINaM khavei tAhe avasesaM jaM ca aTThaNhaM // 123 // vyAkhyA-gatizcAnupUrvI ca gatyAnupUryo 'do do' iti dve dve tanAmanI, jAtinAma cetyasmAt nAmagrahaNaM abhisaMbadhyate, etadukaM bhavati-narakagatinAma narakAnupUrvInAma ca, AnupUrvI-vRSabhanAsikAnyastarasaMsthAnIyA, yayA karmapudgala. saMhatyA viziSTaM sthAnaM prApyate'sau, yayA vorbottamAGgAdhazcaraNAdirUpo niyamataH zarIravizeSo bhavati sA''nupUrvIti, tathA tiryaggatinAma tiryagAnupUrvInAma ca, evaM gatyAnupUrvInAmanI dve dve, tathA 'jAtinAma ekendriyA ndriyAH, etaduktaM bhavati-ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma evaM zeSayojanA'pi kAryeti / Aha-ekendriyAdyAnupUrvInAma kasmAnnocyate, AcArya Aha-tasya tiryagAnupUrvInAmakSapaNapratipAdanenoktArthatvAt , 'caH' samuccaye, tathA 'AtapaM' iti AtapanAma, yadudayAt AtapavAn bhavati, 'udyotaM' iti udyotanAma, yadudayAdudyotavAn bhavati, sthAvarAH-pRthivyAdayaH tannAma ca pUrvavat, 'sUkSma' iti sUkSmanAma ca, 'sAdhAraNaM' iti sAdhAraNanAma, anantavanaspatinAmetyarthaH, 'aparyAptaM' iti aparyAptakanAma, tathA nidrAnidrA ca ityAdi prakaTArthatvAnna viviyate, navaraM styAnA caitanyaRddhiryasyAM sA styAnarSiH, styAnayuttarakAlamavazeSa yadaSTAnAM kaSAyANAM tat kSapayati, sarvamidamantarmuhUrttamAtreNeti, tato napuMsakavedaM, tataH strIvedaM, tato hAsyAdiSaTvaM, tataH puruSavedaM ca khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM, kamaH, napuMsakAdipratipattari tu upazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIMzca saMjvalanAn pratyeka mantarmuhUrttamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati, zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtameva, antarmuhUrtAnAmasaMkhyeyatvAt , lobha caramakhaNDaM tu saMkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, caramakhaNDaM punarasaMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaye ekaikaM kSapayati, iha ca kSINadarzana saptako nivRttivAdara ucyate, tata UrdhvamanivRttivAdaro yAvata Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mApA. bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH caramalobhakhaNDamiti, tata UrdhvamasaMkhyeyakhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata urva yathAkhyAta. cAritrIbhavati // 123 // sa ca mahAmamudraprataraNaparizrAntavat mohasAgaraM tItvA vizrAmyati, tatazchadmasthavItarAgatvadvi. caramasamayayoH prathame nidrAdi kSapayati tathA cAha niyuktikAra:vIsamiUNa niyaMTho dohi u samaehi kevale sese / paDhame nidaM payalaM nAmassa imAo payaDIo // 124 // devagaiANupuSvIviuvisaMghayaNa paDhamavajAi / annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca // 125 // arthastu prAyaH sugamatvAt na vitanyate, navaraM vaikurvikaM ca saMhananAni ceti samAsaH, tAni prathamasaMhananavarjAni kSapayati, tAni ca SaD bhavanti, tathA coktam-"varjarisahanArAyaM paDhamaM biiyaM ca rishnaaraayN|nnaaraaymddhnnaaraay kIliyA taha ya cheSaThaM // 1 // " tathA anyatarasaMsthAnaM muktvA yasminvyavasthitaH zeSANi kSapayati, tAni cAmUni-"carase Naggohe maMDale sAti vAmaNe khujje / haMDevia saMThANe jIvANaM cha muNeyavA // 1 // tulaM vitthaDabahalaM ussehavahaM ca maDahakoDaM ca / hechilakAyamaDahaM sabasthAsaMThiyaM huMDaM // 2 // " tathA tIrthakaranAma AhArakanAma ca kSapayati, yadyatIrthakaraH pratipatteti, atha tIrthakarastataH khalvAhArakanAmaiveti, 'caH' samucaye // 124-125 gharame nANAvaraNaM paMcavihaM desaNaM cauSiyappaM / paMcadhihamaMtarAya khavaittA kevalI hoi // 126 // varSabhanArAcaM prathama dvitIyaM ca RSabhanArAcam / mArAcamardhanArA kIlikA tathaiva sevArtam // 1 // caturakhaM mpagrodha maNDala sAdi vAmanaM kunjam / daNDamapi ca saMsthAnAni jIvAmA pada muNitamyAmi // 1 // tulyaM vistRtabAhayAbhyAM saraseghabahulaM ca mahamakoI / adha:kApamAbhaM sarvatrAsaM. sthita huNDam // 2 // gamanikA-carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidha matijJAnAvaraNAdi, darzanaM catarvikalpaM cakSadarzanAdi paJcavidhamantarAyaMca dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArthaH // 126 // tataHbhasaMkhye.ko. sthApanA ceyam. asaMsma.. saMbhiNNaM pAsaMto logamalogaM ca savaosavvaM / taM nAthi jaMna pAsA bhayaM bhavvaM bhvissNc||17|| ___ vyAkhyA-samekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA saMbhinnamitimAna. saM.ko. dravyaM gRhyate, katham ?-kAlabhAvau hi tatparyAyau, tAbhyAM samastAbhyAM samantAdvA bhinna saMbhinnaM 'pazyan' upalabhamAno, lokyata iti lokaH, kevalajJAnabhAsvatopalabhyata iti bhAvArthaH, alohAsyAdi / 000000 ko'pyupalabhyata eva, tathApi dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra sa lokaH iti taM, alokaM ca bI. ityanena kSetra pratipAditaM bhavati, dravyAghetAvadeva vijJeyamiti, kimekayA dizA-netyAha-'sarvataH' apra0 pratyA0 ........ sarvAsu dikSu, tAsvapi kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarva' niravazeSa, amumevArtha spaSTaya. darzana nAha-tannAsti kiJcit jJeyaM yanna pazyati 'bhUta' atItaM, bhavatIti bhavyaM, vartamAnamityarthaH, anantA0 .... bhAvakarmaNoH prAptayoH 'bhavyageyetyAdinipAtanAt' (bhavyageyapravacanIyopasthApanIyajanyAplAvyApAtyA vA (pA03-4-68) kartari siddhaM, 'bhaviSyad bhAvi vA, 'ca' samuccaye iti gAthArthaH // 127 // ___ itthaM tAvadupodghAtaniryuktau prastutAyAM prasaGgato yaduktaM-'taponiyamajJAnavRkSamArUDhaH kevalI' iti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt sAmAyikAdizrutaM AcAryapAramparyeNa AyAtaM, etasmAcca jinapravacanaprasUtiH, sarvamidaM prAsaGgikaM niryuktisamutthAnaprasaGgenoktaM, idAnImapi keyaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'sya abhidhAnavibhAga ityetat prAsaGgikazeSaM zeSadvArasaGgrahaM vA'bhidhAtukAma AhajiNapavayaNauppattI pavayaNaegaTThiyA vibhAgo yAdAravihI ya nayavihI vakavANavihI ya aNuogo // 128 // ___ vyAkhyA-iha 'jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthikavibhAgazca' etat tritayamapi prasaGgazeSa, dvArANAM vidhiH dvAravidhiH, vidhAnaM vidhiH, sa [podghAto'bhidhIyate, nayavidhistu caturtha anuyogadvAramiti, ziSyAcAryaparIkSA'bhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiriti, anuyogastu sUtrasparzakaniyuktiH sUtrAnugamazceti smuccyaarthH| Aha-caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnuyogadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvapradarzanArtha, tathAhi-nayAnugamau pratisUtraM yugapad anudhAvataH, nayamatazUnyasya anugamasyAbhAvAt, anuyogadvAracatuSTayopanyAse tu nayAnAmante'bhidhAnaM yugapadvaktuM azakyatvAt / Aha-caturanuyogadvArAtiriktavyAkhyAnavidherupanyAso anarthakaH, na, anugamAGgatvAt , vyAkhyA'GgatvAccAnugamAGgatA ityalaM vistareNeti gAthArthaH // 128 / / tatra jinapravacanotpattiniyakti. samutthAnaprasaGgato'bhihitA, arhadvacanatvAt pravacanasya, idAnIM pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca pradarzayannAhaegahiyANi tiNNi u pavayaNa suttaM taheva attho a / ikikkassa ya itto nAmA egaDhiA paMca // 129 // naM. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyatita muya dhamma tindha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egaTThA // 130 // aNuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / aNuogassa u ee nAmA egahiA paMca // 131 // prathamagAthAvyAkhyA-eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni, trINyeva, pravacanaM pUrvavyAkhyAtaM, sUcanAt sUtraM, aryata ityarthaH, 'cA' samuccaye, iha ca pravacanaM sAmAnya zrutajJAnaM, sUtrArthoM tu tadvizeSAviti, Aha-sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, sparavibhinnatvAt na yujyate, tathA ca sUtraM vyAkhyeyaM arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnArthataiva yujyate, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt , anyathA ekArthikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti, atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanApekSayA parasparatazceti, tathAhi-avivRtaM mukulatulyaM sUtraM, tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekArthikavibhAga upalabhyate-kamalamaravindaM paGkajamityAdi padmakArthikAni, tathA vRndaM saMkucitamityAdi mukulaikArthikAni, tathA vikacaM phulaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi padmamukulavikasitakalyAnAmekArthikavibhAgo'viruddhaH / athavA anyathA vyAkhyAyate-ekArthikAni trINyevAzritya vaktavyAni, pravacanamekArthagocaraH tathA sUtramarthazceti, zeSaM puurvvt| Aha-dvAragAthAyAM yaduktaM 'pravacanaikArthikAni vaktavyAni' tadhyAhanyate, na, sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapattaH / Aha-yadyevaM vibhAgazceti dvAropanyAmAnarthakyaM, na, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ? nAvizeSeNaikArthikAni vaktavyAni sAmAnyavizeSarUpasyApi pravacanasya-paJcadazeti, kiM tarhi ?-vibhAgazca vaktavyaH, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAnaparyAyatvAnapapatteH, na hi catasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke tathA'dRSTavAda iti gAthArthaH // 129 // dvitIyagAthAvyAkhyA-zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH, bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, 'tIrtha' prAnirUpitazabdArtha, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, tathA mRjyate-zodhyate anenAtmeti mArgaH, mArgaNaM vA mArgo, anveSaNaM zivasyeti, tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu pUrvavat / uktaH pravacanavibhAgaH, idAnIM sUtravibhAgo'bhidhIyate-tatra sUcanAt sUtraM, tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantraM, tathA prathyate'nenAsmAdamminniti dhA'rtha iti granthaH, paThanaM pAThaH paThyate vA taditi pAThaH paThyate vA'nenAsmAdasminiti vA abhidheyamiti pAThaH, vyaktIkriyata iti bhAvArthaH, tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM, ekAthikAnIti punarabhidhAnaM sAmAnyavizeSayoH kathaJcidbhedakhyApanArthamiti gAthArthaH // 130 // tRtIyagAthAvyAkhyA-sUtrasyArthena anuyojanamanuyogaH, athavA abhidheyo vyApAraH sUtrasya yogaH, anukUlo'nurUpo vA yogo'nayogaH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyate, tathA niyato nizcito vA yogo niyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTa evocyate na paTAdiriti, tathA bhASaNAt bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTaH, ceSTAvAnartho ghaTa iti, vividhA bhASA vibhASA, paryAyazabdaiH tatsvarUpakathanaM, yathA ghaTaH kuTaH kumbha iti, vArtika svazeSaparyAyakathanamiti zeSaM subodha, ayaM gAthAmamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati, tatra pravacanAdInAmavizeSeNaikArthikAbhidhAnaprakrame sati ekAthikAnuyogAderbhedenopanyAsAnvAkhyAnaM arthagarIyastvakhyApanArtha, uktaM ca-'suttadharA atthadharo ityAdi' // 131 // tatra anuyogAkhyaprathamadvArasvarUpavyAcikhyAsayA''haNAmaM ThavaNA davie khitte kAle ya vayaNa bhAve y| eso aNuogassa u Nikkhevo hoi sattaviho // 132 // gamanikA-'nAma' prAk nirUpitaM, tatra nAmAnuyogo-yasya jIvAderanuyoga iti nAma kiyate, nAno vA anuyogo nAmAnuyogaH, nAmavyAkhyetyarthaH, 'sthApanA' akSanikSepAdirUpA, tatra anuyogaM kurvan kazcit sthApyate, sthApanAyAmanuyogaH sthApanAnuyoga iti samAsaH, sthApanA cAsau anuyogazceti vA, 'dravye' iti dravyaviSayo'nuyogo dravyAnuyogaH, sa ca Agamano. AgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyaiH dravye dravyeSu vA'nuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SaDbhedayojanA kAryeti,tatra dravyAnuyogo dvividhaH-jIvadravyAnuyogaH ajIvadravyAnuyogazca, ekaikaH sa caturdhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato jIva ekaM dravyaM kSetrato'saMkhyeyapradezAvagADhaH kAlato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJA. nadarzanacAritrAcAritradezacAritraagurulaghuparyAyavAn iti, ajIvadravyANi paramANvAdIni, tatra paramANuvyata ekaM dravyaM kSetrata ekapradezAvagADhaH kAlato jaghanyena samayamekaM dvau vA utkRSTatastu asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, bhAvatastu ekarama ekavarNaH dvisparza ekagandha iti, eteSAM ca svasthAne'nantA rasAdiparyAyA ekaguNatiktAdibhedena draSTavyAH, evaM zukAdInAmapyanantANuskandhAvasAnAnAM svarUpaM draSTavyaM, ukko dravyAnuyogaH, idAnIM dravyANAM-sa ca jIvAjIdabhedabhinnAnAM Jain Education Interational Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 59 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH avaseyaH, yathA prajJApanAyAM samuditAnAM jIvAnAmajIvAnAM ca vicAraH, tathA coktaM- "jIvapajjavANaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA, evaM ajIvapajjavANaM pucchA uttaraM ca daTThabaM" alaM vista reNa / dravyeNAnuyogaH pralepAkSAdinA dravyaistaireva akSAdibhiH prabhUtairiti, dravye phalakAdau dravyeSu prabhUtAsu niSadyAsu avasthito'nuyogaM karotIti / evaM kSetrAnuyoge'pi kSetrasya bharatakSetrAdeH kSetrANAM jambUdrIpAdInAM yathA dvIpasAgara prajJApA miti, kSetreNa yathA pRthivIkAyAdisaMkhyA vyAkhyAnaM, uktaM ca "jaMrbuddIvapamANaM, puDhavijiANaM tu patthayaM kAuM / evaM matrijANA havaMti logA asaMkhijjA // 1 // " kSetrairanuyogo yathA "bahuhiM dIvasamuddehiM puDhavijiANamityAdi" kSetre tiryagloke'nuyogo bharatAdau vA kSetreSu anuyogaH ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu : kAlasya anuyogaH samayAdiprarUpaNA, kAlAnAM prabhUtAnAM samayAdInAM kAlenAnuyogo yathA - bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyazarIrANyaddhApalyopamasya asaMkhyabhAgamAtreNApahiyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante pratisamayApahArega, kAle'nuyogo dvitIyapauruSyAM, kAleSu avasarpiNyAM triSu kAleSu- suSamaduSSamAyAM caramabhAge duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvaye duSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca / vacanasyAnuyogo yathA itthaMbhUtaM ekavacanaM, vacanAnAM dvivacana bahuvacanAnAM poDazAnAM vA, vacanenAnuyogo yathA - kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita ekavacanena karoti, 1 jIvaparyavA bhadanta ! kiM saMkhyeyA asaMkhyeyA anantAH 1, gautama ! no saMkhyeyAH no asaMkhyeyA anantAH, evamajIvapatrANAM pRcchA uttaraM ca draSTavyaM / 2 jambUdvIpapramANaM pRthvI jIvAnAM tu prasthakaM kRtvA / evaM mIyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyAH // 1 // 3 bahubhirdvIpasamudaiH pRthvI jIvAnAM. vacanaiH sa eva bahubhiH asakRd abhyarthito veti vacane'nuyogaH kSAyopazamike, vacaneSu teSveva bahuSu, anye tu pratipAdayanti-vacaneSu nAstyanuyogaH, tasya kSAyopazamikatvAt tasya caikatvAditi bhAvArthaH / bhAvAnuyogo dvidhA- AgamanI noAgatazca, Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamata audayikAderanyatamasyeti, bhAvAnAM audayikAdInAM bhAvena saMgrahA dinA, utaM ca - " paMcahiM ThANehiM sutaM bAejA, taMjahA - saMgahaTTayAe 1 uvaggahaTTayAe 2 nijjaraTThayAe 3 suyapajjabajAteNaM 4 achI 5" bhAvarebhireva samuditairanuyogaH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu AcArAdiSu athavA pratikSaNapariNAmatvAt kSayopazamasya bhAtraSu anuyogaH, athavA bhAveSu nAstyeva, kSayopazamasyaikatvAt / eteSAM ca dravyAdyanuyogAnAM parasparasamAvezaH svabuddhyA vaktavyaH, uktaM ca bhASyakAreNa - " dabe NiyamA bhAvo Na viNA te yAvi khittakAlehiM ( granthAgram 2500 ) khi tiha bhayaNA kAle bhayaNAe tIsuMpi // 1 // ityAdi" ukto'nuyogaH, etadviparItastu ananuyoga iti gAdhArthaH // 132 // sAmprataM tatpratipAdakaSTaSTAntAn pratipAdayannAha - vacchagagoNI 1 khujjA 2 sajjhAe 3 veva bahiraullAvo 4 / gAmillae 5 ya vayaNe sattevaya huMti bhAvaMmi // 133 // vyAkhyA -- tatra prathamamudAharaNaM dravyAnanuyogAnuyogayoH vatsaka gauriti- godohao jadi jaM pADalAe vacchayaM taM bahulAe muyai bAhuleraM vA pADalAe muyai, tato aNaNuogo bhavati, tassa ya dukhakajjarasa apasiddhI bhavati, jadi puNa 1 paJcabhiH sthAnaiH sUtraM vAcayet, tadyathA-saMgrahArthAya 1 upagrahArthAya 2 nirjarArthAya 3 zrutaparyAya jAtena 4 avyavacchizyA 5 / 2 godohako yadi yaH pAyA vasataM bahulAyai muJcati, bAhuleyaM pATalAyai muJcati, tato'nanuyogo bhavati, tasya ca dugdhakAryasya aprasiddhirbhavati, yadi punaH 'jA taM tAe mui, to aNuogo, tassa ya duddhakajassa pasiddhI bhavati / evaM ihAtri jadi jIvalakkhaNeNa ajIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM, to aNaNuogo bhavati / taM bhAvaM aNNahA geNhati teNa attho visaMvadati, attheNa visaMvayaMteNa caraNaM, caraNeNa bhokkho, mokkhAbhAve dikkhA NiratthiA / aha puNa jIvalakkhaNeNa jIvaM parUvei, ajIvalakkhaNeNaM ajIvaM, to aNuogo, tassa ya kajjasiddhI bhavatitti, avigalo atthAvagamo, tato caraNavuDDI, tato mokkhati / esa paDhamadito // 1 // kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjodAharaNam - paTThoNe Nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise bharuyacche naravAhaNaM roheti, jAhe ya varisAratto patto tAhe sayaM NagaraM paDijAti, evaM kAlo vaccati, aNNayA teNa raNNA rohaNaM gaela eNaM atyANamaMDaviyAe NicchUDhaM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujjA, aparibhogA esA bhUmI, NUNaM rAyA jAtukAmo, tIse ya rAulao jANasAlio parizcio, tAe tassa sihaM, so para jANagANi pamakkhittA payaTTAviyANi ya, 1 yo yasyAstaM tasyai muJcati, tato'nuyogaH tasya ca dugdhakAryasya prasiddhirbhavati / evamihApi yadi jIvalakSaNena ajIvaM prarUpayati, ajIvalakSaNena vA jIvaM tatosnanuyogo bhavati, taM bhAvamanyathA gRhNAti, tenArtho visaMvadati, bharthena visaMvadatA cAritraM ( visaMvadati ), caraNena mokSaH, mokSAbhAve dIkSA nirarthikA / atha punarjIvalakSaNena jIvaM prarUpayati, ajIvalakSaNena ajIvaM, tato'nuyogaH, tasya ca kAryasya siddhirbhavati iti avikalo'rthAvagamastatazcaraNavRddhiH, tato mokSa iti eSa prathamadRSTAntaH 1. 2 pratiSThAne nagare zAlivAhano rAjA, sa varSe varSe bhRgukacche naravAhanaM ruNaddhi, yadA ca varSArAtraH prApto ( bhavet ) tadA svakaM nagaraM pratiyAti, evaM kAlo vrajati, anyadA tena rAjJA rodhakena (roddhuM ) galena AsthAnamaNDapikAyAM niSThyUtaM, tasya ca pratigrahadhAriNI kubjA, aparibhogA eSA bhUmiH, nUnaM rAjA yAtukAmaH, tasyAzca rAjakulago yAnazAlikaH paricitaH, tathA tasmai ziSTaM; sa prage yAnAni pramASTarya pravarttitavAn For Private Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyApaka-hAribhadrIyavRttiH taM' daGgaNa sesao khaMdhAvAro pahio, rAyA rahaMmi ekalo. dhUlAdibhayA gacchissAmitti pae payaho, jAva sabo'vi khaMdhAvAro paTTitao diThTho, rAyA ciMteti-Na mayA kassavi kathitaM, kahametehiM NAya?, gaviTTha paraMparaeNa jAva khujatti, khujA pucchitA, nAe taha gheva akkhAyaM, esa aNaNuogo, tIse maMDaviyAe khetaM caiva cintijati, vivarIo aNuogo, evaM NippadesamegantaNiJcamegamAgAsa paDivajAvetassa aNaNuogo, sappaesAdi puNa paDivajAveMtassa aNuogotti // 2 // kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNaM-eko sAdhU pAdosiyaM pariyahato rahaseNaM kAlaM Na yANati, sammadihigA ya devayA taM hitaThyAe bodheti micchAdiThiyAe bhaeNaM, sA takassa paDiyaM bhareuM mahayA mahayA saddeNaM ghoseti-mahitaM mahitaMti, so tIse kaNNaroDayaM asahaMto bhaNati-aho takavelatti, sA paDibhaNati-jahA tujhaM samajhAyavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa taM hA zeSaH skandhAvAraH prasthitaH, rAjA basi ekako mUlyAdibhayAt gamiyAmIti prage pravRttaH (gantuM), yAvat sarvo'pi skandhAbAraH prasthito raTaH, rAjA cintayati-na mavA kasaicidapi kathitaM, kathametaiAtam ! goSitaM paramparakeNa pAvatkumjeti, kumjA pRSTA, tayA tathaivAkhyAtaM, eSo'nanuyogaH, tasyAH maNDapikAyAH kSetrameva cintayediti, viparIto'nuyogaH, evaM niSpradeza mekAmtanityamekamAkAzaM pratipAcamAnasya amanuyogaH, sapradezAdi punaH pratipAcamAnasya anuyoga iti / 2 eka sAdhuH prAdoSikaM parivartayan rabhasA kAlaM na jAnAti, samyagaSTikA ca devatA taM hitArthAya bodhayati mithyASTikAyA bhayena sA takasya ghaTikA bhRtvA mahatA mahatA zabdena ghoSayati-mathitaM mathitamiti, sa tasyAH karNaroTaka (rATiM) asahamAno bhaNati-aho takaveleti, mA pratibhaNati-yathA taba svAdhyAyaveleti, tataH sAdhurupayujya. micchAmidukaDaM bhaNati, devatAe aNusAsio-mA puNo evaM kAhisi,mAmicchaddiSTiyAe chalihijisi, esa aNaNuogo, kAle paDiyaSaM to aNuogo bhavati // 3 // idAnIM pacanaviSayaM dRSTAntadvayamananuyogAnuyogayoH pradarzyate-tatra prathamaM badhirollApodAharaNam-eMgaMmi gAme bahirakuDukyaM parivasati, thero therI ya, tANaM putto tassa bhajA, so putto halaM vAheti, pathiehiM paMthaM pucchito bhaNati-gharajAyagA majma ete baillA, bhajAe ya se bhattaM ANIyaM, tIse katheti jahA-bailA siMgiyA, sA bhaNati-loNitamaloNitaM vA, mAtAe te siddhayaM, sAsUe kahiyaM, sA bhaNati-thUlaM vA baraDaM vA vA therassa potaM hohii, theraM sadAvei,'thero bhaNai-pi te jIeNaM, egapi tilaM na khAmi, evaM jadi egavayaNe parUvitaghe duvayaNaM parUveti, duvayaNe vA egavayaNaM to aNaNuogo, * aha taheva parUveti, annuogo||4|| ,mithyA me tuSkRtaM bhaNati, devatayA'nuziSTa:-mA punarevaM kArSIH, mA mithyAraghyA cIcchalaH, eSo'nanuyogaH, kAle paThitavyaM tadA'nuyogo bhavati / 2 ekasmin prAme badhirakuTumbakaM parivasati, sthaviraH sthavirA ca, tayoH putraH tasya bhAyoM, sa putro halaM vAhayati, pathikaiH panthAH pRTo bhaNati-gRhajAtI mamaitau balIvadoM, bhAryayA ca tasya bhaktamAnItaM, tasyai kathayati yathA-balIvadauM zuGgitI, sA bhaNati-loNitaM (salavaNaM) bhoNitaM vA, mAtrA te sAdhita zva kathitaM, sA bhaNati-sthUkaM vA kasaM vA sthavirasa potikA bhaviSyati, sthaviraM zabdayati, sthaviro bhaNati-pibAmi (zapathaH) te jIvitaM (tena) ekamapi silaM na khAdAmi, evaM yayekavacane prarUpayitavye dvivacanaM prarUpayati dvivacane vA ekavacanaM tadA'nanuyogaH, bhaya tathaiva prarUpayati tadA'nuyogaH. prAmeyakodAharaNaM dvitIyaM vacana eva, prastutAnuyogaprAdhAnyakhyApanArthamiti / egami nayare egA mahilA, sA bhattAra mae kaThThAdINivi tAva akIyANi, ghocchAmotti ajIvamANI khuDuyaM puttaM ghettuM gAme pavutthA, so dArao vaTuMto mAyaraM pucchati-kahiM mama pitA', mare tti, so keNaM jIvitAito !, bhaNati-olaggAe, to bhaNai-ahaMpi olaggAmi, sA bhaNati-Na jANihisi olaggiuM, to kahaM olaggijai ?, bhaNio-viNayaM karijjAsi, kerimo viNao?, jokkAro kAyadyo NIya caMkamiyacaM chaMdANuvattiNA hoyacaM, so NagaraM padhAvio, aMtarANeNa vAhA migANaM NilukkA dihA, vaDeNaM saheNaM jokArotti bhaNitaM, teNaM saddeNaM maA palANA, tehiM ghettuM pahato, sabbhAvo NeNa kahio, bhaNito tehi-jadA erisaM pecchejAsi, tadA NilukaMtehiM NIyaM AgaMtavaM, Na ya ullavijjati, saNivA, tato geNa rayagA dihA, tato Niluto saNiaM eti, tesiM ca rayagANaM pottA hIraMti, thANayaM baddhaM, rakkhaMti, esa corotti baMdhio piTTio sambhAve kahie mukko, 1 ekasminagare ekA mahilA, sA bhartari mRte kASThAdInyapi tAvadvikrItavatI, garhitAH ma iti bhajIvannI kSulakaM putraM gRhIvA prAmaM poSitA, sa vArako vardhamAnaH mAtaraM pRcchati-- mama pitA!, mRta iti, sa kena jIvikAyitaH / bhaNati -avalaganayA, tato bhagati-ahamapi avalagAmi, mA bhaNati-na jAnAsi avalagituM, tataH kathamavalagyate ?, bhaNitaH-vinayaM kuryAH, kIdRzo vinayaH ?, jotkAraH (jayotkAraH) kartavyaH nIcairgantavyaM chando'nuvRttinA bhavitavyaM, sa nagaraM prabhAvitaH, antarA bhanema vyAdhA mRgebhyaH (mRgAn prahItuM) nilInA dRSTAH, bRhatA zabdena joskAra iti bhaNitaM, tena zabdena mRgAH palAyitAH, taihItvA mahataH, sajhAvo'nena kathitaH, bhaNitastaiH-yadaitAdRzaM pazyestadA nilIyamAnena gantavyaM, na ca khalApyate, zanaiH zanairvA, tato'nena rajakA sTAH, tato nilIyamAnaH zanaiH gacchati, teSAM ca rajakAnA vacANi hiyante, sthAna baddhaM, rakSanti, eSa caura iti badaH pihitaH sajAve kathite muktaH,. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 61 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH tehiM' bhaNitaM - suddhaM bhavatu, egattha bIyANi vAvijjaMti, teNa bhaNiaM-suddhaM bhavatu, tehivi piTTio, sambhAve kahie muko, erise - bahuM bhavatu bhaMDaM (DiM) bhareha eyassa, aNNattha maDayaM NINijjaMtaM dahuM bhaNati -bahu bhavatu erisaM, tatthavi hato, sambhAve kahie ko bhaNito erise vuJcati -aJcataviogo bhavatu eriseNaM, aNNattha vivAhe bhaNai-aJcataviogo bhavatu eriseNaM, tatthavihato, sambhAve kahie bhaNito - erise (sA) NaM NicaM picchayA hoha sAsayaM ca bhavatu eyaM, aNNattha NialavajayaM daMDiaM dadrUNa bhaNati NicaM eyArisANa pecchaMtao hohi, sAsataM ca te bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahie mukoyAo me lahu mokkho bhavatu, eyaM bhaNijjasi, aNNattha mitte saMghArDa kareMti, tattha bhaNati - eyAo bhe lahu mokkho bhavatu, tatthavi to sambhAve kahite mukko egassa daMDagakulaputtagassa allINo, tattha sevaMto acchati / aNNayA dubbhikkhe tassa kulaputtagassa aMbilajavAgU siMddheliyA, bhajjAe se so bhaNati - jAhi mahAyaNamajjhAo saddehi jo bhuMjati sItalA ajoggA, 1 sairbhaNitaM zuddhaM bhavatu, ekatra bIjAni upyante, tena bhaNitaM zuddhaM bhavatu, tairapi pihitaH, sadbhAve kathite muktaH, etAdRze-bahu bhavatu bhANDAni bharantu etena, ambatra mRtakaM nIyamAnaM dRSTvA bhaNati bahu bhavatvetAdarza, tatrApi hataH, sahAve kathite mukto bhaNitaH etAdRza ucyate-atyantaM viyogo bhavasvIDana, anyatra vivAhe bhaNati - atyantaM viyogo bhavatvIdRzena, tatrApi itaH, sadbhAve kathite bhaNitaH - IdazAnAM nityaM prekSakA bhavata zAzvataM ca bhavatvetat amyatra nigaDabaddhaM daNDikaM dRSTvA bhaNati - nityametAdRzAnAM prekSako bhava, zAzvataM ca te bhavatu, tatrApi hataH sadbhAve kathite muktaH, etasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, etat bhaNe:, anyatra mitrANi saMghATakaM kurvanti, tatra bhaNati etasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, tatrApi itaH sadbhAve kathite mukta eka daNDikakula putra mAlInaH, tatra sevamAnastiSThati / ampadA durbhikSe tasya kulaputrakasya amlayavAgUH siddhA, bhAryayA tasya sa bhaNitaH - yAhi mahAjanamadhyAt zabdaya yat bhujhe zItalA'yogyA,. te gaMtu so bhaNio - ehi kirAI sItalIhoti aMbelI, so lajjito, gharaMgaeNa aMbADio, bhaNito- erise ko NIaM hor kahirs, royer gharaM palittaM, tAhe gaMtuM saNiaM kaNNe kaheti, jAva so tahiM akkhAuM gato tAva gharaM sabaM zAmiaM, tatthAvi aMbADio bhaNio ya-erise kajje navi gammati akkhAyaehiM, appaNA veva pANIyAI kAuM gorasaMpi chugbhai jahA tahA vijjhAutti, aNNayA dhuvaMtassa gobhattaM chUTaM / evaM jo aNNaMmi kaheyabe aNNaM kahei tAhe aNaNuogo bhavati, sammaM kahijjamANe aNuogo bhavati // saptaiva ca bhavanti 'bhAve' bhAvaviSaye, ananuyogAnuyogayoH pratipAdakAni saptodAharaNAni bhavantIti gAthArthaH // 133 // tAni cAmUni - sAvagabhajjA 1 santavahae 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 saMbassa sAhasaM 6 seNie kovo 7 // 134 // 1 sena gatvA sa bhaNitaH, ehi kila zItalIbhavati rabbA, salanitaH, gRhagatena tiraskRtaH, bhaNitaH Ize kArye nIcaiH karNayoH kathyate, anyadA gRhaM pradIsaM tadA gatvA zanaiH karNayoH kathayati yAvatsa tatrAkhyAtuM gatastAvadgRhaM sarva dhamAtaM, tatrApi tiraskRto bhaNitazva-IdRze kArye netra gamyate AkhyAyakena, Atmanaiva pAnIyAdi kRtvA gorasaM ( gobhaktAdi ) api kSipyate, yathA tathA vidhyAyatviti, amyadA dhUpayataH ( upari ) gobhaktaM (chagaNAdi ) kSitaM / evaM yossmin kathayitaye anyat kathayati tadA'nanuyogo bhavati, samyak kathyamAne anuyogo bhavati / vyAkhyA - tatra zrAvakabhAryodAharaNaM - soghageNa NiyayabhajAe vayaMsiyA viubiyA diTThA, ajjhovavaNNo, dubbalo bhavati, mahilAe pucchite nibbaMdhe kae sihaM, tAe bhaNitaM ANemi, tehiM caiva vatthAbharaNehiM appANaM NevatthittA aMdhayAre allINA, acchito, pacchA biiyadivase adhitiM pagato vayaM khaMDiyaMti, tAe sAbhiNNANaM pattiyAvito / evaM jo sasamayavattavayaM parasamayavattayaM bhaNati, udaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyalakkhaNaM parUveti, tAhe aNaNuogo bhavati, sammaM parUvijamANe aNuogotti 1 / saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadika:- sattapadigo aigaMmi pazcaMtagAme ego olaggayamaNUso, sAdhumAhaNAdINaM na suNeti Na vA allINati, Na vA sejjaM deti, mA mama dhammaM kahehinti, tAhe mA sadao hohAmitti / aNNayA kayA taM gAmaM sAhuNo AgatA, paDissayaM maggati, tAhe goDilaehiM eso na detitti sovi etehiM pavaMcio houtti tassa gharaM ciMdhiaM, jahA eriso tArisI sAvagotti tassa gharaM jAha, taM gatA pucchaMtA, diTTho, jAva Na ceva ADhAti, tatthekeNa sAhuNA 1 zrAvaNa nijabhAryAyA vayasyA vaikriyA ( udbhUtarUpA ) dRSTA, adhyupapanno, durbalo bhavati, mahelayA pRSTe nirbandhe kRte ziSTaM tayA bhaNitaM bhAnayAmi, taireva vastrAbharaNairAtmAnaM nepathyayitvA andhakAre AlInA, sthitaH, pazcAdvitIya divase adhRtiM pragataH vrataM khaNDitamiti, tayA sAbhijJAnaM pratyAyitaH / evaM yaH svasamayavaktavyatAM parasamayavaktavyatAM bhaNati, audayika bhAvalakSaNenopazamikalakSaNaM prarUpayati, tadA'nanuyogo bhavati, samyak prarUpyamANe anuyoga iti / 2 sAptapadikaH ekasmin pratyantagrAme eko'valagakamanuSyaH sAdhubrAhmaNAdInAM na zRNoti na vA sevate ( AlInoti na vA zayyAM dadAti mA me dharma cIkathan iti tadA mA sadayo bhUvamiti / anyadA kadAcit taM grAmaM sAdhava AgatAH, pratizrayaM mArgayanti, tadA goSThIkairepa na dadAtIti so'pyebhiH pravaJcito bhavatviti tasya gRhaM darzitaM yathA-IdRzastAdRzo vA zrAvaka iti tasya gRhaM yAta, tad gatAH pRcchantaH, dRSTo yAvanmaivAdriyate, tatraikena sAdhunA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 62 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhaNiaM-jadi vA Na catra so eso ahavA pavaMcitA motti, taM soUNa pucchitA teNa, kathitaM jahA ! amha kathitaM eriso tAriso sAvagotti, so bhaNati-aho akajaM, mamaM tAva pavaMcatu, tA kiM sAdhuNo pavaMcitenti, tAhe mA sArattA tesiM houtti bhaNati-demi paDissayaM ekkAe vavatthAe-jadi mama dharma Na kaheha, sAhUhiM kahiyaM-evaM houtti, diNNaM gharaM, varisAratte vitte ApucchatehiM dhammo kahio, tattha Na kiMci tarai ghettuM mUlaguNauttaraguNANaM madhumajamaMsaviratiM vA, pacchA sattapadivayaM diNNa-mAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta padA osakkijaMti evai kkhittu mAreyavaM, saMvujjhissatittikAuM, gtaa| aNNayA coro(rao)gato, avasauNeNaM Niatto, rattiM saNiaMgharaM eti, taddivarma ca tassa bhagiNI AgaeliA, sA purisaNevadhi A bhAujjAyAe samaM gojjhapekkhiyA gayA, tato cireNa AgayA, jiddakaMtAo taheva ekami ceva sayaNe saiyAo, iaro a Agao, tato pecchati, parapurisotti asiM karisittA AhaNemitti, bhaNita-yadi vA naiva sa eSo'thavA pravaJcitAH sma iti, tacchu vA pRSTAstena, kathitaM yathA'smAkaM kathitaM IrazamtAdRzaH zrAvaka iti, sa bhaNati-maho akArya, mAM tAvatpravajayA, tat kiM sAdhavaH pazyante, mA teSAmasAratA bhUna iti bhaNati-dadAmi pratizrayaM ekayA vyavasthayA-yadi mayaM dharma na kathayata, sAdhubhiH kathitam-evaM bhavarivati, dattaM gRhaM, varSArAtre vRtte AyaTaidharmaH kathitaH, tatra na kiJcit zatoti grahItuM mUlaguNottaraguNAnAM madhumayamAMsaviratiM vA, pazcAt saptapadikavataM vattaM, mArayitukAmena yAvatA kAlena sapta padAni bhavavaSyante etAhantaM kAlaM pratIkSya mArayitavyaM, saMbhotsyata itiharavA gtaaH| bhanyadA coro (bhUtvA) gataH, apazakunena nivRttaH, rAtrI zanaihameti, tahivase ca tasya bhaginI AgatA, sA puruSanepathyA bhAturjAyayA samaM nRtyavizeSaprekSikA gatA, tatazvireNAgatA, nidrAkAnte tathaivaikasmimeva zayane zayite, itarazcAgataH, tataH pazyati, parapuruSa ityasi kRSTvA bhAhanmIti *varathaM kAUNa vataM sumariyaM, Thito sattapadaMtaraM, eaMmi aMtare bhagiNIa se bAhA bhajAe atiA, tAe dukkhAvijaMtiyAe bhaNiaMhalA! avaNehi bAhAo me sIsa, teNa sareNa NAyA bhagiNI esA me purisaNevatthatti lajito jAto, aho maNAgaM mae akarja na kayaMti / uvaNao jahA sAvagabhajAe, saMbuddho, vibhAsA, pavaio 2 / idAnIM koNakadArakodAharaNam-koMkaNaMgavisara eko dArago, tassa mAyA muyA, pitA se aNNamAheliaMNa labhati savattiputto asthitti / aNNadA saputto kahANaM gato, tAheNeNa ciMtiaM-eassa tagaeNa mahila Na labhAmi, mAremitti kaMDaM khitaM, ANatto vacca kaMDaM ANehi, so pahAvito, aNNaNaM kaMDeNaM viddho, ceDeNa bhaNiaM-kiM te kaMDaM khitaM, viddho mitti, puNovi khitaM, raDanto mArio, purva ajANateNa viddhomitti ANaNuogo, mArijAmitti evaM gAte aNuogo, ahavA sArakkhaNinaM mAremitti aNaNuogo, sArakkhaMtassa annuogo| jahA sArakkhaNijaM mArato viparItaM kareti, vrataM smRtaM, sthitaH saptapadAntaraM, atrAntare bhaginyAstasya bhujo bhAryayA'krAntaH, tayA duHkhitayA (duHkhayantyA) bhaNitam-hale ! bhapanaya bhujAyA me ziraH, tena svareNa jJAtA bhaginI epA me puruSanepathyeti lajito jAtaH, maho manAka (vilambena) mayA akArya na kRtamiti / upanayo yathA zrAvakabhAryayA, saMyuddho, vibhASA, pravajitaH / 2 koNakaviSaye eko vArakaH, tasya mAtA mRtA, pitA tasya bhanyamahelA na labhate sapatrIputro'nIti, manyadA saputraH kASThebhyo gataH, tadAnena cintitaM-etena tanayena mahelA na labhe, mArayAmIti zaraH kSiptaH, bhAjJaptaH-vraja zaramAnaya, sa pradhAvitaH, anyena zareNa vindaH, ceTakena (dArakeNa) bhaNitaM-kiM svayA zaraH kSiptaH, viddho'smIti, punarapi kSiptaH, sTan mAritaH, pUrvamajAnatA viddho'smIti (putravicAre) ananuyogaH, mArye'hamityevaM jJAte anu. yogaH, athavA saMrakSaNIyaM mArayAmIti ananuyogaH (pituH) saMrakSataH anuyogaH / yathA saMrakSaNIyaM mArayan viparItaM karoti, evaM aNNaM paraveyavaM aNNaM parUvemANassa viparItatvAt aNaNuogo bhavati, jahAbhUtaM parUvemANasma aNuogo bhavati / ___Naule udAharaNaM-egA cAragabhaDiyA gambhiNI jAyA, aNNAvi NauliyA gambhiNI ceva, tattha egAe rAIe tAo marisiAo pasUAo, tAe ciMtiaM-mama puttassa ramaNao bhavissai, tassa pIhayaM khIraM ca deti / aNNaA tIse aviratiAe khaMDaMtIe jattha maMculiAe so Dikkarao uttArito, tattha sappeNaM caDittA khaito mato, itareNa NauleNa oyaraMto diho maMculiAo sappo, tato NeNaM khaMDAkhaMDiM kato, tAhe so teNa ruhiralitteNaM tuMDeNaM tIse aviratiyAe mUlaM gaMtUNa cADUNi karei, tAe NAyaM-eteNa mama putto khaio, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI gayA puttassa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDIkayaM pAsati, tAhe diguNataraM adhitiM pagatA / tIse aviraiAe puciM aNaNuogo pacchA aNuogo, evaM jo aNNaM paraveyacaM aNNaM parUveti so aNaNaoo, jo taM ceva parUveti tassa aNuogo 4 / evamanyArUpayitavyaM (patra tatra) bhanyat prarUpayataH viparItatvAt ananuyogo bhavati, yathAbhUtaM prarUpayataH anuyogo bhavati. 2 makulaviSayamadAharaNaM-ekA cArakamahinI (bhartRkA) garbhiNI jAtA, anyA'pi nakulikA garbhiNI caiva, tatraikasyA rAtrI te yugapat prasUte, tayA cintitaM-mama putrasya ramaNako bhaviSyati, tamai spRhma (prathuka) kSIraM ca dtte|anydaa tasyAM aviratyA kaNDayantyAM yatra maJcikAyAM sa punaH avatAritaH (zAyitaH), tatra sargeNa caTitvA khAditaH (daSTaH) mRtaH, itareNa nakulakenAvataran yaH mazcikAyAH sarpaH, tatastena khaNDakhaNDIkRtaH, tadA sa tena rudhiraliptena suNDena tasyA aviratyA mUlaM gatvA cATna karoti, tayA jJAta-etena mama putraH khAditaH, muzalenAhatya mAritaH, tadA dhAvantI gatA putrasya mUlaM, yAvatsa khaNDakhaNDIkRtaM pazyati, sadA dviguNAmati pragatA / tasyA bhavirateH pUrvamananuyogaH pazcAdanuyogaH, evaM yo'nyat prarUpayitavyamanyat prarUpayati so'nanuyogaH yastadeva prarUpayati tasya anuyogaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyadRtiH kamalAmelAudAharaNaM-bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo rUveNaM ukiho, sabesi saMbAdINa iho, tattha ya vAravaIe vatthavassa ceva aNNassa raNo kamalAmelAnAma dhUA ukisarIrA, sA ya uggaseNaputtassa bhaseNassa vareliyA, ito ya NArado sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agano, abbhuDio, uvaviThe samANe pucchati-bhagavaM ! kiMci accherayaM dikSa, Ama dilu, kahiM kaheha, iheva bAravaIe kamalAmelANAmadAriyA, karasaha diNiA?. Ama. kathaMmamatAe samaM saMpaogo bhavejjA ?, NayANAmitti bhnnittaagto| soya sAgaracaMdo taM soUNa Navi AsaNe Navi sayaNe dhiti labhati, taM dAriyaM phalae lihaMto NAmaMca giNhato acchati, NArado'vi kamalAmelAe aMtibhaM gato, tAevi pucchio-kiMci accherayaM dichaputi, so bhaNati-duve dihANi, sveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa NabhaseNao, sAgaracaMde mucchitA NahaseNae virattA, NAraeNa samAsAsitA, teNa gaMtuM AikkhitaM-jahA icchatitti / tAhe sAgaracaMdassa mAtA aNNe a kamalAmelodAharaNa-dvArikAyA baladevaputrasya niSadhasya putraH sAgaracandraH rUpeNotkRSTaH, sarveSAM zAmbAdImAbhiSTaH, tatra ca dvArikAya vAstavyasyaiva anyasya rAzaH kamalAmelAnAnI duhitA utkRSTazarIrA, sA coprasenaputreNa nabhaHsenena vRtA, itara nAradaH sAgaracandrasya kumArastha sakAzaM (pA)AgataH, abhyutthitaH, upa. vi sati pugchati-bhagavan ! kibidAzraya Tam ? ra, ka kathayata, ihaiva dvArikAyAM kamalAmelAnAnI dArikA, kammaicidattA, kathaM mama tayA sama saMprayogo bhavet ?, na jAnAmIti bhaNitvA gtH| sa ca sAgaracandraH sat zrutvA nApyAsane nApi zayane prati labhate, tAM vArikA phalake likhan nAma ca gRhan tiSThati, nArado'pi kamalAmelAyA bhantikaM gataH, tayA'pi pRSTaH ( sukhavRttAntaH ), kinidAzcaya rasapUrvamiti, sa bhaNati-de rahe rUpeNa sAgaracandraH virUpatayA nabhaHsenaH, sAgaracanne mUrchitA, nabhaHsene viraktA, mAradena samAzvAsitA, tena gatvA''nyAtaM-yathecchatIti, tadA sAgaracandrasya mAtA anye ca kumArA AdaNNA maraitti, saMbo Agato jAva pecchati sAgaracaMdaM vilavamANaM, tAhe goNa pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatthehi dhAditANi, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-kamalAmelatti, saMveNa bhaNitaM-NAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'haM, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-Ama tuma gheva mama vimalakamaladalaloaNi kamalAmela melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo maja pAettA anbhuSagacchAvio, vigatamado ciMteti-aho mae Alo ambhuvagao, idANI kiM sakkamaNNahAkAuM?, Nivahiyati pajaNNaM paNNattiM maggiUNa jaMdivasaM tassa NabhaseNassa vivAhadivaso tadivasaM te sAgaracaMdasaMbappamuhA kumArA ujANaM gaMtuM NAradassa sarahassaM dAriyA suraMgAe ujANaM NettuM sAgaracaMdo pariNAvio, te tattha kijutA acchati / itare ya taM dAriya Na pecchati, maggaMtehiM ujANa diTThA, vijAhararUvA viuviyA, NArAyaNo sabalo Niggao, jAva apacchima saMbarUveNaM pAesa paDio, sAgaracaMdassa va diNNA, NabhaseNa taNayA a khamAviyA / ettha sAgaracaMdassa kumArAH khimA mriyata iti, zAmba bhAgato yAvatprekSate sAgaracandraM vilapanta, tadA'nena pavAsthitvA akSiNI dvAbhyAmapi hastAbhyAM chAdite, sAgaracandreNa bhaNitaM-kamalAmeleti, zAmbena bhaNitaM nAhaM kamalAmelA kamalAmelo'haM, sAgaracandreNa bhaNitaM-evaM tvameva mAM vimalakamaladalalocanAM kamalAmelA melayiSyasi, tadA taiH kumAraH zAmbo magaM pAyayitvA'bhyupagamitaH, vigatamadazcintayati-aho mayA''lamabhyupagataM, idAnI kiM zakyamanyathAkartuM, nirvAhaNIyamiti pradyumnaM prajJapti mArgayitvA yadivase tasya nabhaHsenasya vivAhadivasaH tasmin divase te sAgaracannazAmbapramukhAH kumArA udyAnaM sasvA nAradena sarahasyaM dArikA surakyA udyAnaM nItvA sAgaracandraH pariNAyitaH, te tatra krIDantastiSThanti / itare ca tA dArikAM na prekSante, mArgayanirudyAne raSTA, vidyAdhara rUpANi vikurvitAni, nArAyaNaH sabalo nirgataH, yAvatprAnte zAmbarUpeNa pAdayoH patitaH, sAgaracandrAyaiva dattA, namaHkhenatanayAca kSamitAH / mana sAgaracandrasya. saMbaM' kamalAnelaM maNNamANassa aNaNuogo NAhaM kamalAmeleti bhaNite aNuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa aNaNuogo jahAbhAvaM parUvemANassa aNuogo 5 / saMbaissa sAhasodAharaNaM-jaMvUvaI NArAyaNaM bhaNati-ekkAvi mae puttassa aNADiyA Na dihA, NArAyaNeNa bhaNitaMaja dAemi, tAhe NArAyaNeNa jaMbUvatIa AbhIrIrUvaM kayaM, dovi takaM ghettuM bAravaImoiNNANi, mahiyaM vikiNaMti, saMveNa divANi, AbhIrI bhaNitA-ehi mahiaM kINAmitti, sA aNugacchati, AbhIro bhaggeNa eti, so eka deuliaM pavi. sai, sA AbhIrI bhaNati-NAhaM pavisAmi kiMtu mollaM dehi to estha ceva Thito takaM geNhAhi, so bhaNati-avassa pavisita, sA Necchati, tAhe hatthe laggo, AbhIro uddhAiUNa laggo saMbeNa sama, saMbo Avahito, AbhIro vAsudevo jAto itarI jaMbUvatI, aMguDIkAUNa palAto, viIyadivase maDDAe ANito khIlayaM ghaDato ei, lokAre kae vAsudeveNa zAmba kamalAmelA manyamAnasthAnanuyogo mAhaM kamalAmeleti bhaNite'nuyogaH, evaM yo viparItaM prarUpayati tasyAnanuyogo pathAbhAvaM prarUpayataH bhnuyogH| zAmbasya sAhasodAharaNam-jambUvatI mArAyaNa bhaNati-ekA'pi mayA putrasya anAratirna raSTA, mArAyaNena bhaNitam-madha darzayAmi, sadA nArAyaNena jambUSatvA bhAbhIrIrUpaM kRtaM, dvAvapi ta gRhItvA dvArikAmavatINI, gorasaM vikrINItaH, zAmbena dRSTI, bhAbhIrI bhaNitA-ehi morasaM krINAmIti, sA'nugacchati, bhAbhIraH pRSThata eti, sa ekaM devakulaM pravizati, sA''bhIrI bhaNati-nAhaM pravizAmi, kiMtu mUlyaM dayAstadA'traiva sthitastakaM gRhANa, sa bhaNatiavazyaM praveSTavyaM, sA necchati, tadA haste lamA, bhAbhIra addhAvya lamaH zAmbena samaM, zAmbo'pyAvRttaH, AmIro vAsudevo jAta itarA jambUvatI mahatI. (ziro'vaguNThanaM) kRtvA palAyitA, dvitIyadivase balAtkAreNa AnIyamAnaH kIlakaM ghaTayan eti, jayoskAre kRte vAsudevena. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka-hAribhadrIpatiH pucchio-kiM evaM ghaDijatitti, bhaNati-jo pAriosiyaM bollaM kAhiti tassa muhe loddijihitti / paDhama aNaNuogo Nota aNuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa aNaNuogo itarassa aNuogo 6 / zreNikaviSayakopodAharaNaM-rAyagihe Nagare seNiorAyA, cellaNA tassa bhajA, sA vaddhamANasAmimapacchimatitthagaraM vaMdittA veyAliyaM mAhamAse pavisati, pacchA sAhU dichopaDimApaDivaNNao, tIe ratiM suttiAe hattho kihavi vilaMbio, jayA sIteNa gahio tadA cetitaM, pavesito hattho, tassa hatthassa taNaeNaM sabaMsarIraM sIteNa gahiraM,tIe bhaNi-sa tabassI kiM karissati saMpayaM? pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradiNNao se koI, ruheNa kalaM abhao bhaNio-sigcha aMteuraM palIvehi,seNio gato sAmisagAsaM,abhaeNahatthisAlA palIviyA,seNiosAmipucchati-calaNAkiMegapattI aNegapattI,mAmiNA bhaNiaM-egapattI, pRSTaH-kimetat pavyate iti, bhaNati-yaH paryuSitaM vRttAntollApaM kariSyati tasya mukhe kSepyate iti / prathamamananuyogaH jJAte anuyogaH, evaM yo viSarItaM prarUpayati tasyAnanuyoga itarasya anuyogaH. 2 rAjagRhe nagare zreNiko rAjA cellanA tasya bhAyoM, sA vardhamAnasvAminamapatrimatIrthakara vanditvA vikAle mAghamAse pravizati, pazcAt sAdhuSTaH pratipanapratimaH, tasyA rAtrI suptAyA hastaH kathamapi vilambitaH (bahiH sthitaH) yadA zItena gRhItaH tadA cetitaM, prave. zito imtaH, tasya ha-tasya sambandhinA sarva zarIraM zItena gRhItaM, pazcAt tayA bhaNita-sa tapasvI kiM kariSyati sAmprataM ?, pazcAt zreNikena cintitaM-ittasaGketo. syA: kathit , ruSTena kalye'bhayo bhaNita:-zIghramamtaHpuraM pradIpaya, zreNiko gataH svAmisakAzaM, abhayena hastimAlA pradIpitA, meNikA svAminaM pRcchatibellanA kimekapAlI anekapanI, svAmimA bhaNitaM-ekapalI, tAhe mADajjhihititti turitaM Niggao, abhao NipphiDati, seNieNa bhaNi-palIvitaM !, so bhaNati-Ama, tuma kiMNa paviTho ?, bhaNati-ahaM pavaissAmi kiM me aggiNA ?, pacchA geNa ciMti-mA chaDijihititti bhaNitaM-Na ddjhtti| seNiyassa cellaNAe purvi aNaNuogo pucchie aNuogo, evaM vivarIe parUvie aNaNuogo jahAbhAve paruSie aNuogo 7 // 134 // itthaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoktaH, niyogo'pi pUrvapratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nayogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanAyAhakaDhe 1 putthe 2 citte 3 sirigharie 4 puMDa 5 desie ceva / bhAsagavibhAsae vA battIkaraNe a AharaNA // 135 // vyAkhyA-rAtra 'kASTha' iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit tadrUpakAraH khalvAkAramAnaM karoti, kazcitsthUlAvayavaniSpatti, kazcit punarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattimiti, evaM kASThakalpaM sAmAyikAdisUtra, tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhArthamabhidhatte-yathA samabhAvaH sAmAyika, vA AyaH samAyaH sa eva svArthikapratyayavidhAnAtsAmAyikamityAdi, vyaktIkaraNazIlo vyaktikaraH, yaH khalu niravazeSavyutpattyaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamartha bhASate sa vyaktikara iti, sa nizcayatazcaturdazapUrvavideva, iha ca 1 tadA mA dAhIti svaritaM nirgataH, abhayo nissarati, zreNikena bhaNitaM-pradIpitaM , sa bhaNati-Ama, svaM kiMna praviSTaH 1, bhaNati-ahaM prabajipyAmi kiM mamAgninA ? pazrAdanena cintitaM-mA tyAkSIditi bhaNitaM-na dagdheti / zreNikasya cetanAyo pUrvamananayogaH pRSTe'nuyogaH, evaM viparIte prarUpite'nanuyogaH yathAbhAve prarUpite anuyogaH / bhASakAdisvarUpavyAkhyAnAt bhASAdaya eva pratipAditA draSTavyAH, kutaH 1, bhASAdInAM tatprabhavatvAt 1 / idAnIM pustaviSayo dRSTAntaH-yathA puste kazcidAkAramAtraM karoti, kazcit sthUrAvayavaniSpatti, kazcittvazeSAvayavaniSpattimiti, dArTAntikayojanA pUrvavat 2 / idAnI citraviSayo dRSTAntaH-yathA citrakarmaNi kazcit vartikAbhirAkAramAtraM karoti, kazcittu haritAlAdivarNodbhedaM, kazcittvazeSaparyAyairniSpAdayati, dArzantikayojanA pUrvavat 3 / zrIgRhikodAharaNaM-zrIgRhaM-bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ata iniThanau' (5-2-115) iti ThanIkAdeze ca kRte zrIgahika iti bhavati, tadRSTAntaH-tatra kazcid ralAnAM bhAjanameva vetti-iha bhAjane ratnAnIti, kazcittu jAtimAne api, kazcitpunarguNAnapi, evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAdayo draSTavyAH 4 / tathA 'paoNrDa' iti puNDarIkaM padmaM tadU yatheSadbhinnArdhabhinnavikasitarUpaM tridhA bhavati, evaM bhASAdi vijJeyaM 5 / idAnIM dezikaviSayamudAharaNaM-dezanaM dezaH kathanamityarthaH, tadasyAstIti dezikA-yathA kazciddezikaH panthAnaM pRSTaH diDamAtrameva kathayati, kazcit tadvyavasthitaprAmanagarAdibhedena, kazcit punastadutthaguNadoSabhedena kathayatIti, dArzantikayojanA pUrvavat jJeyA 6 / evametAni bhASakavibhASakavyatikaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni iti gaathaarthH||135||itthN tAvadvibhAga uktaH, idAnIM dvAravidhimavasaraprAptaM vihAya vyAkhyAnavi goNIracaMdaNakaMthAraDIo 3 sAvae4vahira 5 gohe 6 / TaMkaNao vavahAro7, paDivakkho aayriysiise||136|| Aha-caturanuyogadvArAnadhikRto vyAkhyAnavidhiH kimartha pratipAdyata iti, ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNasukhavyAkhyAnapravRsyA zAstropakArArthaH, athavA adhikRta eva veditavyaH, kutaH !, anugamAntarbhAvAt , antarbhAvastu For Private & Personal use only . Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASazvaka-hAribhadrIyavRtti vyAkhyAnatvAt iti / Aha-yadyasAvanugamAGgaM tataH kimityayaM dvAravidheH pUrva pratipAdyate?, ucyate, dvAravidherapi bahuvaktavyatvAt mA bhUdihApi vyAkhyAvidheviparyayaH, ato'traiva AcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yena AcAryoM guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAveva zRNotIti / Aha-yadyevaM vyAkhyAnavidhiranugamAGgaM ihAvatAryocyate tatkathaM dvAragAthAyAmapyevaM nopanyasta iti, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArtha, vizeSeNa sUtravyAkhyAyAM AcAryaH ziSyo vA guNavAnanveSTavya ityalaM vistareNa, prakRtaM prastumaHprakrAntagAthAvyAkhyA-tatra godRzAntaH, ete cAcAryaziSyayoH saMyuktA dRSTAntAH, eka AcAryasya ekaH ziSyasyeti dvau vA ekasminnevAvatAryAviti / egaMmi' Nagare egeNa kasmai dhuttassa sagAsAo gAvI rogitA uThituMpi asamatthA NiviTThA ceva kiNitA, so taM paDivikiNati, kAyagA bhaNati-pecchAmo se gatipayAraM to kiNIhAmo, so bhaNati-maevi uyavidyA ceva gahiyA, jadi paDihAti tA tumhevi evameva giNhaha / evaM jo Ayario pucchito parihAraMtaraM dAumasamattho bhaNati-maevi evaM suyaM tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse Na soaba, saMsaiyapayatthaMmi micchattasaMbhavA, jo puNa ekasminagare ekena kasyacidUtasya sakAzAdaurogiNI utthAtumayasamarthA niviSTava krItA, sa tAM prativikrINAti, kAyakA bhaNanti-prekSAmahe'syA gatipracAra, tataH keSyAmaH, sa bhaNati-mayA'pi upaviSTaiva gRhItA, yadi pratibhAti tadA yUyamapi evameva gRhIta / evaM ya AcAryaH pRSTaH parihArAntaraM dAtumasamoM bhaNati-mayA'pi evaM zrutaM yUyamapi evaM zRNuteti, tasya sakAze na zrotavyaM, sozayikapadArthe mithyAtvasaMbhavAt, yaH punaavikalagovikkiNago ica akkhevaNiNNayapasaMgapArago tassa sagAse soyacaM, sIso'vi jo aviyAriyagAhI paDhamagovikaNagoSa so ajoggo itaro joggotti 1 / __ caMdaNakaMzodAharaNaM-bAravaIe vAsudevA tiNNi bherIo, taMjahA-saMgAmiA umbhutiyA komutiyA, tiNNivi gosImacaMdaNamaidAo devayApariggahiyAo, tassa cautthI bherI asivuvasamaNI, tIse uppattI kahijai-sako suramajjhe vAsudevassa guNakittaNaM kareti-aho uttamapurisANaM guNA, ete avaguNaM Na geNhati NIeNa ya Na jujhaMti, tatthego devo amaddato Agato, vAsudevo'vi jiNamagAsaM vaMdao paTio, so aMtarAle kAlasuNayarUvaM mayayaM viuti dhAvaNaM dunbhigaMdha, tassa gaMdheNa sabo logo parAbhaggo, vAsudeveNa diho, bhaNitaM caNeNa-aho kAlasuNagassetassa paMDarA daMtA sohaMti, devo ciMtito-saccaM saJcaM gunnggaahii| tato vAsudevamsa AsarayaNaM gahAya padhAvito, so vaDurApAlaeNa NAo, teNa ravikalagovinAyaka ivAkSepanirNayaprasaGgapAragaH tasya sakAze zrotavyaM, ziSyo'pi yo'vicAryavAhI prathamagovikrAyaka iva so'yogyaH, itaro yogya iti / / 2 candanakanthodAharaNaM-dvArikAyAM vAsudevasya tisro bheryaH, tadyathA-saMgrAmikI AbhyudayikI kaumudIkI, tisro'pi gozIrSacandanamathyo devatAparigRhInA: tasya caturthI bherI azivopazamanI, tasyA utpattiH kathyate-zakraH suramadhye bAsudevasya guNakIrtanaM karoti-aho uttamapuruSANAM guNAH, ete avaguNaM ma gRhanti nIcena ca na yudhyante, tatraiko devo'zradadhat mAgataH, vAsudevo'pi jinasakAzaM bandakaH (bandanAya) prasthitaH, sojatarAle kRSNavarUpaM mRtakaM vikupani vyApamaM durabhigamdhaM, tasya gandhena sarvo lokaH parAbhagnaH, vAsudevena rASTaH, bhaNitaM cAnena-maho kRSNazunaH etasya pANDarA dantAH zobhante, devazvintitavAn-satyaM satyaM guNagrAhI / tato vAsudevasyAzvaravaM gRhItvA prabhAvitaH, sa mandurApAlakena zAtaH, tena * ciMteti. kuvitaM, kumArA rAyANo ya niggayA, teNa deveNa hayavihayA kAUNa dhADiA, vAsudevo'vi niggao, bhaNati-mama kIsa AsarayaNaM harasi ?, devo bhaNati-maM jujjhe parAjiNiUNa geNha, vAsudeveNa bhaNiyaM-bAda, kiha jujjhAmo? tuma bhUmIe ahaM raheNa, tA rahaM giNha, devo bhaNati-alaM raheNaMti, evaM AsahatthIvi paDisiddhA, bAhujuddhAdiyAI sabAI paDisehei, bhaNai ya-ahiTThANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiaM-parAjio'haM, Nehi AsarayaNaM, NAhaM nIyajujjheNa jujjhAmi, tato devo tuTho bhaNitAdio-varehi varaM, kiM te demi, vAsudeveNa bhaNi-asivovasamaNI bherI dehi, teNa diNNA, esuppttiibheriie| tehi sA chaNhaM chaNhaM mAsANaM vajjati, pacuppaNNA rogA vAhI vA uvasamaMti, NavagA vi chammAse Na uppajati, jo saI suNeti / tattha'NNadA AgaMtuo vANiao, so atIva dAhajareNa abhibhUto bherIpAlayaM bhaNai-geha tuma sayasahassaM, mama etto palamattaM dehi, teNa lobheNa diNNaM, tattha aNNA caMdaNathiggaliA diNNA, evaM aNNeNavi aNNeNavi maggito diNNaM ca, jitaM, kumArA rAjAnazca nirgatAH, tena devena hatavihatIkRtya dhATitAH, vAsudevo'pi nirgataH, bhaNati-mama kamAdadharalaM harati !, devo bhaNati-mA yuddhe parAjitya gRhANa, vAsudevena bhaNitaM-bAlaM, kathaM yudhyAvahe svaM bhUmau ahaM rathena, tad rathaM gRhANa, devo bhaNati-bhalaM ratheneti, evamazcakhinAvapi pratiSidau, bAhuyuddhAdIni sarvANi pratiSedhayati, bhaNati ca-adhiSThAnayuddhaM dehi, vAsudevena bhaNita-parAjito'haM naya azvaralaM, nAhaM nIcayudena yuke, tato devastuSTa bhaNitavAn-pRNuSva varaM, kiM tubhyaM vadAmi?, vAsudevena bhaNitaM-azivopazamanI bherI dehi, tena dattA, essotpttirbheyaaH| tatrasApAdiH paDirmAsaiH vAcate, pratyutpannA rogA myAdhayo bopazAmyanti, navakA api padasu mAseSu notpayante, yaH zabda zRNoti / tatrAmyadA''gantuko vaNika, so'tIva dAhajvareNAmibhUto bherIpAlaka bhaNati-gRhANa tvaM zatasahavaM, mamaitasmAt paLamAnaM dehi, tena lobhena dattaM, tatrAnyA candanathiggalikA dacA, evamambevApi anyenApi mArgiko caMca, *tAhe. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApAyaka-hAribhadrIpavRttiH sA caMdaNakaMthA jAtA, aNNadA asive vAsudeveNa tADAviyA, jAva taM ceva sabhaM Na pUreti, teNa bhaNi-jopaha bheri, diTThA kaMthIkatA, so bherivAlo vavarovio, aNNA bherI ahamabhatteNArAhaittA laddhA, aNNo bherivAlo kao, so Aya kveNa rakkhati, so pUito-jo sIso suttatthaM caMdaNakathAMva paramatAdIhiM / mIseti galitamahavA sikkhitamANI Na so joggo||1|| kaMthIkatasuttattho gurUvi joggo Na bhAsitabarasa / aviNAsiyasuttatthA sIsAyariyA viNihiTA // 2 // 2 // idAnI ceTayudAharaNam-saMtapure juNNaseThidhUtA, gavagassa ya sehissa dhUA, tAsiM pII, tahavi se atthi ghero amhe eehiM ubahitANi, tAo aNNA kayAvi manjituM gatAo, tattha jA sANavagassa dhUA, sA tilagacodasageNaM alaMkAreNa alaMkiA, sA AharaNANi taDe ThavettA uttiNNA, juNNaseThidhUA tANi gahAya padhAvitA, sA vAreti, itarI akoletI gatA, tAe mAtApitINaM siha, tANi bhaNaMti-tuhikA acchAhi, Navagassa dhUA NhAittA NiyagagharaM gayA, ammApiha sA (bherI) candanakanthA jAtA, abhyadA'zive vAsudevena tAsitA, yAvasA sabhAmapi na pUrayati, tena bhaNitaM-pazyata merI, sTA kampIkRtA, sa bherIpAso vyaparopitaH, manyA bheTamabhaktanArAdhya labdhA, bhanyo bherIpAlaka kRtA, sAmarakSeNa rakSati, sa pUjita:-paH ziSyaH sUtrArtha candanakanyAmiva paramatAdibhiH / mizrayati galitamathavA zikSitamAnI, na sa yogyaH ||kmpiikRtsuutraarthoN gururapi yogyo ma bhASitamyasya (anuyogasa) bhavinAzitasUtrArthAH ziSyAcA vinirdiSTAH / / 2 vasantapure jIrNazreDiduhitA, mavakasya ca zrehinaH duhitA, tayoH prItiH, tathApi tayoramti vairaM vayametairtitAni, te manyadA kadAcinmaratuMgate, tatra yA sA navakasya duhitA, sA tilakacaturdazakena alakAreNApatA, sA''bharaNAni taTe sthApayitvA'vatIrNA, jIrNazreDiduhitA tAni gRhItvA prabhAvitA, sA vArayati, itarAkozamtI gatA, tayA mAtApitRbhyAM ziSTaM, to bhaNata:-tUSNIkA tiha, navasya duhitA jAsyA nijagRhaM gatA, mAtApitRlA * kandhAkayA. + vAlamo. + AvareNa. kaMdha va. sAhai, tehiM maggiya, Na deti, rAule vavahAro, tattha Nasthi sakkhI, tastha kAraNiyA bhaNaMti-gheDIo pAhijaMtu, tehiM vAhitA bhaNitA-jati tujhaccayaM tA AviMdha, tAhe sA juNNasehiceDI jaM hatthe taM pAe, Na jANati, taM ca se asiliI, tAhe tehiM NAaM-jahA eyAI imIse Na hoti, tAhe itarI bhaNiA-tume AviMdha, tAe kameNa AviddhaM, siliTuMca se jAyaM, bhaNiyA ya-mellAhi, tAe taheva NicaM AmucaMtIe paDivADIe AmukaM, tAhe so juNNaseTThI DaMDino / jahA so egabhavi maraNaM patto, evAyariovi je aNNattha taM aNNahiM saMghADeti, aNNavattabAo aNNattha paraveti ussaggAdiAo, evaM so saMsAradaMDeNa daMDijati, tArisassa pAse Na sotavaM, jahA sA ceDI jasaM pattA, evaM cevAyario jo Na visaMvAeti, teNa arihaMtANaM ANA katA bhavati, tArisassa pAse soyb| estha gAthA-atthANasthaniuttA''bharaNANaM juNNasehidhUavANi kathayati, tAmyo mArgita, na dattA, rAjakule vyavahAraH, tatra mAsti sAkSI, satra kAraNikA bhaNanti-vyau bhyATriyatA, sehitya bhaNitA-padi tAvakInaM tilakacaturdazakaM tadA paridhehi, tadA sA jIrNazrehiceTI yat haste (hastasambandhi) tat pAde (paridadhAti), ma jAnAti, taba tasyA asiSTaM, tadA taitiM-yathaitAmyasthA na bhavanti, tadetarA bhaNitA-vaM paridhehi, tayA krameka parihita, liSTaM ca tasyA jAtaM, bhaNitA ca-mukha, tathA tathaiva nityamAmuzansyA paripAyA Amukta, tadA sa jIrNazreSThI dnndditH| yathA sa ekabhavikaM maraNaM prAptaH, evamAcAryo'pi yat (sUtraM) anyatra (utsargAdau) tad anyatra (apavAdAdI) saMghAtayati, anyavaktavyatA anyatra prarUpayati utsargAdikAH, evaM sa saMsAradaNDena daNjyate, tArazasya pArthe na zrotavyaM, yathA sA ceTI yazaH prAptA, evamevAcAryo yo na visaMvAdayati, tenAhatA AjJA kRtA bhavati, tAzasya pArzve zrotavyaM / mana gAthe-asthAnArtha niyoktA bhAbharaNAnA jIrNazreSThiduhiteva / ma * vAhitA. + ete se. jaNo. gurU vidhibhaNite vA vivarIyanioao sIso // 1 // sasthANatthaniuttA IsaradhUmA sabhUsaNANaM va / hoi gUrU sIso'via viNioaM to jahA bhaNitaM // 2 // 3 / zrAvakodAharaNaM pUrvavat-navaramupasaMhAraH-ciraparicitaMpi Na sarati suttatthaM sAvago sabhaja va / jo Na so joggo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM // 1 // 4 / badhiragodAharaNaM pUrvavadeva, upasaMhArastu gAthayocyate-aNaM paTTho aNNaM jo sAha so gurU Na bahiro cha |nn ya sIso jo aNNaM suNeti aNubhAsae aNNaM // 1 // 5 / evaM godhodAharaNopasaMhAro'pi vaktavyaH 6 TaGkaNakodA raNaM-uttavihe TaMkaNA NAma mecchA, te suvaNNeNaM dakSiNAvahAI bhaMDAI geNhaMti, te ya paropparaM bhAsaM Na jANaMti, pacchA puMjaM kareMti, hattheNa u chAeMti, jAva icchA Na pUrati tAva Na avaNeti, puNNe avaNeti, evaM guruH vidhibhaNite vA viparItaniyojakaH ziSyaH / / / svasthAnArthaniyoktA IzvaraduhitA svabhUSaNAnAmiva / bhavati guruH ziSyopaca viniyogaM tada (viniyojayan) yathA bhaNitam / 2 / 2ciraparicitAvapi na smarati sUtrAyauM zrAvaka svabhAryAmiva / yo na sa yogyaH ziSyaH gurutvaM tasya dUreNa / / / / anyatpRSTo'nyat yaH kathayati sa na gurudhira iva / na ca ziSyo yo'nyacchRNotyanubhASate'nyat / / 4 uttarApathe TakaNAnAmAno mlecchAH , te suvarNena dakSiNApathAni mANDAni gRhanti, te ca parasparaM bhASAM na jAnate, pazcAt purNa kurvanti, hastena svAcchAdayanti, yAvadicchA na pUryate tAvanApanavanti, pUrNe'panayanti, evaM *hasyeNa ucchAreMti. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAyaka-hAribhadrIyavRttiH 'si icchiyapaDigchiyavavahAro evaM-akkhevaniNNayapasaMgadANaggahaNANuvattiNo dovi / joggA sIsAyariA TaMkaNavaNiovamA esA // 1 // 7 // ityamuktaprakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH-pratipakSaH AcArya ziSyayoryathAyoga yojanIyaH, sa ca yojita eveti gAthArthaH // 136 // idAnI vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayannAhakassa na hohI peso anabhuvagaoma niruvagArI a / appacchaMdamaIo pahiao gaMtukAmo a // 137 // viNaoNaehiM kayapaMjalIhi chaMdadmaNuattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM deza // 138 // Aha-ziSyadoSaguNAnAM vizeSAbhidhAnaM kimartham ?, ucyate, kAlAntareNa tasyaiva gurutvabhavanAt, ayo. gyAya ca gurupadanibandhanavidhAne tIrthakarAjJAdilopaprasaGgAt / prathamagAthAvyAkhyA-kasya na bhaviSyati dveSyaH-aprItikaraH, yaH kimbhUtaH ?-na abhyupagataH anabhyupagataH-zrutopasaMpadA'nupasaMpanna iti bhAvArthaH, upasaMpanno'pi na sarva evAdveSyo bhavatItyata Aha-'nirupakArI ca' nirupaka zIlamasyeti nirupakArI, gurorakRtyakArItyarthaH, upakAryapi na sarva evAdveSya ityata Aha-AtmacchandA AtmAyattA matiryasya kAryeSu AtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, gurvAyattamatirapi na sarva evAdveSyaH ata Aha-'prasthitaH' seSA IcchitapratIcchita (ipsisapratIpsita) myavahAraH, evaM-AkSepanirNayaprasaGgadAnagrahaNAnuvatino huye'pi / yogyA bhAcAryaziSyA TaNavANiguTmA essH||| * * mukkena. saMprasthitadvitIya iti, gantukAmazca gantukAmo'bhidhIyate yo hi sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti gha-zrutaskandhAdiparisamAptAvavazyamahaM yAsyAmi, ka ihAvatiSThate iti, ayamayogyaH ziSya iti gAthArthaH // 17 // idAnIM doSaparijJAnapUrvakatvAt guNAH pratipAdyante-dvitIyagAthAvyAkhyA-vinayaH-abhivandanAdilakSaNaH tena avanatAH vinayAvanatAH tairisthaMbhUtaiH saniH, tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjalayaH taiH, tathA chando-gurvabhiprAyaH taM sUtroktazraddhAnasamarthanakaraNakAraNAdinA'nuvartayadbhiH ArAdhito gurujanaH, 'zrutaM' sUtrArthobhayarUpaM 'bahuvidhaM' anekaprakAraM 'laghu' zIghraM dadAti' prayacchatIti gAthArthaH // 138 // idAnI prakArAntareNa ziSyaparIkSA pratipAdayannAhaselaghaNa kuDaga cAlaNi paripUNaga haMsa mahisa mese Amasaga jalUga pirAlI jAhaga go bheri AbhIrI // 19 // vyAkhyA-etAni ziSyayogyAyogyatvapratipAdakAnyudAharaNAnIti / kiMca-pariyaM ca kappitaM vA Aha. raNaM duvihameva nAyacaM / atthassa sAhaNahA iMdhaNamiva odaNahAe / 1 / tattha imaM kappiraM jahAmuggaselo pukkhalasaMvaTTao a mahAmeho jaMbUdIvappamANo, tattha NArayasthANIo kalaha aulAeti-muggaselaM bhaNati-tunjha nAmaggahaNe kae pukkhalasaMvaTTao bhaNati-jahA NaM egAe dhArAe virAemi, selo caritaM ca kalpitaM vA''haraNaM dvividhameva jJAtamyam / arthasya sAdhanArthAya indhamAnIbaudanArthAya / / / tatredaM kalpitaM yathA-mudazailaH puSkarasaMvartakA mahAmeSaH jambUdvIpapramANaH, tatra mAradasthAnIyaH kalahamAlagayati (mAyojayati)-mudaulaM bhaNati-taba mAmagrahaNe kRte puSkalasaMvatako bhaNati-ayaikapA dhArayA vidrAvayAmi, baula * mAlo(jo)eti. uppAsito bhaNati-jadi me tilatusatibhAgaMpi ulle ti to NAma Na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNati muggaselavayaNAI, so raho, savAdareNa parisiumAraddho jugappahANAhi dhArAhi, sattaratte vuDhe ciMteti-virAo hohitti Thio, pANie osarie itaro misimisiMto ujalataro jAto bhaNati-johArotti, tAhe meho lajjito gato / evaM ceva koi sIso muggaselasamANo egamavi padaM Na laggati, aNNo Ayario gajaMto Agato, ahaM NaM gAhemitti, Aha-AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutiirthenaavtaaritaaH||1|| tAhe paDhAveumAraddho, Na sakio, lajio gao, erisassa Na dAyavaM, kiM "kAraNaM ?-Ayarie suttami a parivAdo suttaatthapalimaMtho / aNNesipiya hANI puTThAvi Na duddha yA vaMjhA // 1 // paDivakkho kaNha bhUmI-vuDhevi doNamehe Na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadhara. NAsamatthe ia deymchittikaarNmi||1|| utpAmito (asUpitaH) bhaNati-yadi me tilatuSatribhAgamapi Ardrayati tadA nAma na vahAmi, pazcArameghasya mUle bhaNati mudrazailavacanAni, sa ruSTaH, sarvAdareNa varSitumArabdhaH, yugapradhAnAbhirdhArAbhiH, saptarAtraM vRSTe cintayati-viduto bhaviSyati iti sthitaH, pAnIye'paste itaro dIpyan ujjvalataro jAto bhaNati-juhAraH (jayotkAraH) iti, tadA megho lajito gataH / evameva kazcicchiSyo mudgazailasamAna ekamapi padaM na lagayati, anya AcAryaH garjayan mAgataH, ahamenaM pAhayAmi-tadA pAThayitumArabdhaH, na zakitaH, lajito gataH, IzAya na dAtavyaM, kiM kAraNam ?-AcArye sUtre ca parivAdaH sUtrArthaparimanyaH (vighnaH) / anyeSAmapica hAniH spRSTA'pi na dugdhadA (dohA) vndhyaa||1|| pratipakSaH kRSNabhUmiH-vRSTe'pi droNameghe na kRSNabhUmAt luThati udakam / grahaNadharaNasamarthe daatvymrichttikre||| * ullevi. + pamANAhi. virAio. * bhaNito. kajaM. 3 palimaMthA. || dujAyA.6.bhUmIsu. Jain Education Interational Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 68 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH idAnIM kuTodAharaNam--kuTA ghaTA ucyante, te duvihA- navA juNNA ya, juNNA duvihA- bhAviyA abhAviyA ya, bhAviA duvihA- satthabhAviA apasatthabhAviA ya, pasatthA - aguruturukkAdIhiM, apasatthA - palaMDulasuNamAdIhiM, pasatyabhAviyA vammA ammA ya, evaM apasatthAvi, je apasatyA avammA jeya pasatthA yammA te Na suMdarA, itare suMdarA, abhAtritA Na kei bhAvitA-NavagA AvAgAto uttAritamettagA, evaM caiva sIsagA NavagA-je micchaddiTThI tappaDhamayAe gAhijaMti, juSyavi je abhAvitA te suMdarA - kuppavayaNamasatthehiM bhAvitA evameva bhAvakuDA / saMviggehi patthA vammAvammA ya taha caiva // 1 // je apasatthA vammA je ya pasatthA saMviggA ya avammA ete laTThagA, itarevi vimmA | ahavA kUDA gharavihA- chiDDukuDe 1 boDakuDe 2 khaMDakuDe 3 saMpuNNakuDe 4 iti, chiDDo jo mUle chiDDo, boDa" o jassa ohA natha, khaMDo evaM opurDa natthi, saMtuSNo sabaMgo veva, chiDDe jaM chUDhaM taM galati, boDe tAvatiaM ThAti, khaMDe egeNa pAseNa 1 te dvividhAH, navA jIrNAzra, jIrNA dvividhA- bhAvitA abhAvitAba, bhAvitA dvividhA:- prazastabhAvitA aprazasta bhAvitAzra, prazastAH - aguruturuSkAdibhiH, bhaprazastAH- palANDulazunAdibhiH, prazastabhAvitA vAmyA avAmyAma, evamaprazastA api ye bhaprazastA bhavAmyA ye ca prazastA vAmyAste va sundarAH, isare sumdarAH, abhAvitA na kenacijJavitA- navakA ApAkAdutsAritamAtrAH, evameva ziSyA navakA-ye mithyAdRSTayastatprathamatayA grAhyante, jINAM api be'bhAvitAle sundarAH / kupravaJcanapArzvasyairbhAvitA evameva bhAvakuTAH / saMvibhaiH prazastAH vAmyA avAbhyAzca tathaiva / 1 / ye aprazastA vAmyA ye ca prazastAH saMvinAzvAvAmyA pute laSTAH, itare'SNavAmyAH / athavA kuTAzcaturvidhAH- chidrakuTa : anoThakuTaH khaNDakuTa: saMpUrNakuTaH iti, chidro yo mUle chidravAn manoSThakuTa:-yasya oSThau na staH, svaNDa ekamoSThapuTaM nAsti, saMpUrNaH sarvAGgacaiva, chiTTe parikSaeM talati, zeTake sAvat tiSThati, khaNDe ekena pArkeNa. * AvAhagA. + 0osammehiM. i ore ahammA 1 tattha. 5 boDo. cheDDijjai, jadi icchA thoveNavi rubhai, esa viseso boDakhaMDANaM, saMpuNNo sabaM dhareti, evaM ceva sIsA cattAri samotAreyatrA / cAlanyudAharaNam -- cAlanI - lokaprasiddhA yayA kaNikAdi cAsyate, jahaM cAlaNIe udayaM chubhaMtaM takkhaNaM adhoNIti / taha sutatpayAI jassa tu so cAlaNisamANo // 1 // tathAca zailacchidrakuTacAlanI bhedapradarzanArthamuktameva bhASyakRtA- sele chiddacANi miho kahA sou uTThiyANaM tu / chiDDAha tattha beTTho sumariMsu sarAmi NeyANIM // 1 // egeNa viti bitieNa nIti kaNNeNa cAlaNI Aha / ghaNNu ttha Aha selo jaM pavisai NIi vA tubbhaM // 2 // tAvasakhaurakaDhiNayaM cAlaNapaDivakkhu Na savai davapi / idAnIM paripUNakodAharaNam -tatra paripUrNakaH ghRtapUrNakSIrakagAlanakaM ciTikAvAso vA tena hyAbhIryaH kila ghRtaM gAlayanti, sa ca kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati, evaM vaikkhANAdisu dose hiyayaMmi Thaveti muati guNajAlaM / sIso so u ajoggo bhaNio paripUNagasamANo // 1 // Aha - sarvajJamate'pi doSasaMbhava iityayuktaM, satyamuktameva bhASyakRtA - 1 niHsarati, yadIcchA stokenApi rudhyate, eSa vizeSo boTakakhaNDayoH, saMpUrNaH sarve dhArayati evameva ziSyAzcatvAraH samavatArayitavyAH | 2 gathA cAlayAmudakaM kSipyamANaM tatkSaNamadho gacchati / tathA sUtrArthapadAni yasya tu sa cAlamIsamAnaH / 1 / 3 zailacchidra cAlanInAM mithaH kathAM svotthitAnAM tu / chidra Aha- tatropaviSTa, asmApaM smarAmi nedAnIm / 1 / ekena vizati karNena dvitIyena niHsarati cALanyAha / dhanyA'tra Aha zailo yaspravizati niHsarati tava (vaya) 2 | tApasakamaNDalu cAlanIpratipakSaH na sravati dravamapi 4 vyAkhyAnAdiSu doSAn hRdaye sthApayati muJcati guNajAlam / ziSyaH satvayogyo bhaNitaH paripUrNakasamAnaH / 1 / * rujjhati + paripUNakaH (syAt) / ityuktaM. sarvaNNupamANAo dosA Na hu saMti jiNamae kiM ci / jaM aNuvauttakahaNaM apattamAsajja va bhavaMti / 1 / idAnIM haMsodAharaNam- aMbattaNeNa jIhAi kUiA hoi khIramudagaMmi / haMso mottUNa jalaM Apiyai paryaM taha susIso // 1 // mottUNa darda dose guruNo'NuvauttabhAsitAdIe / giNhai guNe u jo so joggo samayatthasArassa // 2 // idAnIM mahiSodAharaNam -pathaimavi Na piyai mahiso Na ya jUhaM piyai loliyaM udayaM / viggahavigahAhi tahA athakapucchAhiya kusIso // 1 // meSodAharaNam - avi goSpadaMmitri pitre suDhio taNuattaNeNa tuMDassa / Na kareti kalamamudagaM meso evaM susIso'vi // 1 // mazakodAharaNam - mesago va tudaM jaccAdiehi Nicchubhate kusIso'vi / jalUkodAharaNam - jalU~gA va adUmaMto pitrati susIso'vi suyaNANaM / trirAlyudAharaNam --chaDe bhUmIe jaha khIraM pivati duTThamajArI / parisuTThiyANa pAse sikkhati evaM viNayabhaMsI // 1 // 1 sarvajJaprAmANyAt doSA naiva santi jinamate ke'pi / yadanupayuktakathanaM apAtramAsAdya vA bhavanti / 1 / 2 amlatayA jihvAyAH kUrdikA bhavati kSIramudake / haMso mukyA jalamApibati payaH tathA suziSyaH / 1 / muktvA dRDhaM doSAn guroranupayuktabhASitAdikAn / gRhNAti guNAMstu yaH sa yogyaH samayArtha( stha) sArasya / 2 / 3 svayamapi na pibati mahiSo na ca yUyaM pivati loThitamudakam / vigrahavikathAbhistathA avizrAntapRcchAbhizca kuziSyaH / 1 / 3 api goSpade'pi pivati meSamtanu: vena tuNDasya / na karoti kaluSamudakaM meSa evaM suziSyo'pi / 1 / 5 mazaka iva tudan jAtyAdibhirAdAti (tudati ) kuziSyo'pi. 6 jalaukA iva anuvan pivati suziSyo'pi zrutajJAnaM. 7 chardayitvA bhUmau yathA kSIraM pivati duSTamArjArIM / parvadukhitAnAM pArzve zikSate evaM vinayabhraMzI // 1 // * kevi + bhAMti | vi0. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jAhakastiryagvizeSaH, tadudAharaNam-pAtuM thovaM thoyaM khIraM pAsANi jAhao lihai / emeva jitaM kAuM pucchati matimaM Na khadeti / 1 / goudAharaNam-egeNa dhammahiteNa cAubejANa gAvI diNNA, te bhaNaMti-parivADIe dujjhau, tahA kataM, paDhamaparivADIdohago ciMteti-aja ceva majjhaM duddhaM, kalaM aNNassa hohiti, tA kiM mama taNapANieNa iha hAraviteNa', Na diNNaM, evaM sesehi vi, gAvI matA, avaNNavAdo ya dhijjAiyANaM, taddavaNNadavavocchedo, uktaM ca-aNNo dojjhati kalaM NiratthayaM se vahAmi kiM cAriM ? / caucaraNagavI u matA avaNNa hANI u baDuANaM // 1 // pratipakSagauH-mo me hoja avaNNo govajjhA mA puNo va Na labhejA / vayamavi donjhAmo puNa aNuggaho aNNadUhe'vi / dArTAntikayojanA-sIsA paDigcha. gANaM bharotti tevi ya sIsagabharotti / Na kareMti suttahANI aNNatthavi dullahaM tesiN||1|| avinniiyttnno| pItvA stokaM loka kSIraM pAryayojAhako leti / evameva jItaM (paricitaM) kRtvA pRcchati matimAn na khedayati / / / 2 gavodAharaNam-ekena dharmAdhikena cAturvaiyebhyo gaurdattA, te bhaNanti-paripALyA duhantu, tathA kRtaM, prathamaparipATIdohakazcintayati-acaiva mama dugdhaM, kalye abhyasya bhaviSyati, tarika mama tRNapAnIpAbhyAmAhAritAbhyAmiha 1, na dattaM, evaM zeSerapi, gauma'tA, avarNavAda dhigjAtIyAnAM, tadravyAnyavyavyavacchedaH, uktaMca-anyo dhokSyati kalye nirarthaka tasyA vahAmi kiM cArIm / catuzcaraNA gaurmataiba, avarNo hAnistu baTukAnAm / 1 / 3 mA'smAkaM bhUdavarNoM govadhakA (iti) mA punatha na labhitram / vayamapi dhokSyAmaH punaranugraho'nyena dugdhe'pi|||shissyaaH pratIcchakAnAM bhAra iti te'pi ca ziSyabhAra iti / na kurvanti sUbahAniH anyatrApi durlabhaM veSAM / / / bhavinItatvAt. *vADigo. + majma ru. bheryudAharaNaM pUrvavat / AbhIryudAharaNam-AbhIrANi ghayaM gaDDIe ghettUNa paTTaNaM vikkiAMNi gayANi, ADhatte mappe AbhIrI hetuo ThitA paDimichati, AbhIro'vi vArageNa appiNati, kathamavi aNuvauttaM ppiNaNe gahaNe vA aMtare vArago bhaggo. AbhIrI bhaNati-A saca gAmellaga! kiM te 'kaDaM?, itaro'vi Aha-tuma ummattA aNNaM paloesi aNNaM geNhasi, tANaM kalaho, piTTApiTTI jAtA, sesaMpi ghayaM paDiyaM, usUrae jaMtANaM sesaghayarUvagA baladdA ya teNehiM haDA, aNAbhAgiNo sNvuttaanni| evaM jo sIso paJcuccArAdi kareMto aNNahA parUveto paDhaMtovA sikkhAvito bhaNati-tume ceva evaM vakkhANi kahiaM vA-mA NiNhavehi dAuM uvajuMjia dehi kiMci ciMtehi / vaccAmeliyadANe kilissasi taM ca'haM cev||1||pddivkkhe kahANagaM pUrvavat, nAnAtvaM pradaryate, bhagge vA||rage uttiNNo, dohivi turitaM turitaM kapparehiM ghataM laiaM, thevaM nahaM, so AbhIro bhaNati AbhIrA pataM galyA gRhItvA pattanaM vikAyakA gatAH, bhAramdhe mAne AbhIrI adhaHsthitA pratIpsati, bhAbhIro'pi vArakeNArpayati, kathamapyanupayukta arpaNe mahaNe vA'ntarA ghaTo bhagnaH, AbhIrI bhaNati-AH satyaM grAmeyaka ! kiM tvayA kRtaM !, itaro'pyAha-ravamunmattA'nyaM pralokayasi anyaM gRhAsi, tayoH kalaho (jAtaH) kezAkezi jAtaM, zeSamapi ghRtaM patitaM, utsUre yAtoH zeSadhRtarUpyakA balIvadau ca stenairhato, bhanAbhAginI (bhogAnA ) saMvRttau / evaM yaH ziSyaH pratyucArAdi kurvan anyathA prarUpayan paThan vA zikSitaH bhaNati-svayaivaivaM vyAkhyAtaM kathitaM vA, mA apalapIH dattvA upayujya dehi kiJcicintaya / dhyatyAne. DitadAne kekSyasi tvaM cAhameva / / / pratipakSe kathAnakaM, bhane ghaTe uttIrNaH, dvAbhyAmapi tvaritaM tvaritaM karparaighRtaM lAtaM, stoka naSTaM, sa bhAbhIro bhaNati*vikiNagANi. + meppe. / paDigcheti. utta pi.. sakataM. 1 usUyaM. 6 aNAbhAgINi saMjuttANi. || bArago udINo. mae Na suTTa paNAmitaM, sAvi bhaNati-mae Na suTa gahiyaM / evaM AyarieNa AlAvage diNNe viNAsito, pacchA Ayario bhaNati-mA evaM kuTTehi, mayA aNuvautteNa diNNo tti, sIso bhaNati-mae Na suTTa gahitotti / ahavA jahA AbhIro jANati-evaDDA dhArA ghaDe mAitti, evaM Ayario'vi jANati-evaI AlAvagaM sakehiti geNhiuMti gAthArthaH // 139 // ___ itthamAcAryaziSyadoSaguNakathanalakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH, idAnIM kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistaraH pradarzitavyAkhyAnavidhirupodghAtadarzanAyAha uddese 1 nidese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6 a / kAraNa 7 pacaya 8 lakkhaNa 9 nae 10 samoAraNA 11 'Numae 12 // 140 // kiM 13 kaivihaM 14 kassa 15 kahiM 16 kesu 17 kahaM 18 kecciraM 19 havai kAlaM / kai 20 saMtara 21 mavirahiaM 22 bhavA 23 garisa 24 phAsaNa 25 niruttI 26 // 141 // vyAkhyA-uddezo vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezana muddezaH-sAmAnyAbhidhAnaM adhyayanamiti, nirdezana nirdezaH-vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamaNaM nirgamaH, kuto'sya nirgamaNamiti vAcyaM, kSetraM vaktavyaM kasmin mayA na suSTu arpitaM, sA'pi bhaNati-mayA na suSTu gRhItaM / evamAcAryeNa AlApake datte vinAzitaH, pazcAdAcAryoM bhaNati-maivaM kuTTIH, mayA'nupayuktena datta iti, ziSyo bhaNati-mayA na suSTa gRhIta iti / athavA yathA AbhIro jAnAti-etAvatI dhArA ghaTe mAti iti, evamAcAryo'pi jAnAti-etAvamtaM AlApakaM zakSyati grahItumiti. *digi. + viNAseMte. mAti. uddese ya. dezaH samuddezaH. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH kSetre !, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNyanti!, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamapadiSTaM ? ko vA gaNadharANAM zravaNa ini. tathA lakSaNaM vaktavyaM zraddhAnAdi, tathA nayA-naigamAdayaH, tathA teSAmeva samavaMtaraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca 'mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu ityAdi, 'anumataM' iti kasya vyavahArAdeH kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati-taivasaMjamo aNumao' ityAdi, kiM sAmAyikam ? 'jIvo guNapaDivaNNo' ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyika ? 'sAmAiyaM ca tiviha sammatta suyaM tahA carittaM ca' ityAdi pratipAdayiSyAte, kasya sAmAyikamiti, vakSyati-jaissa sAmANio appA' ityAdi, ka sAmAyika, kSetrAdAviti, vakSyati-khettaikAlAdisi gati bhaviya' ityAdi, keSu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu, vakSyati-'saMdhagataM sammattaM sue paritte Na pajavA sabe' ityAdi, kathamavApyate 1, vakSyati-'mANussakhittajAI' ityAdi, kiyacciraM bhavati ? kAlamiti, vakSyati-sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAi ThitI' ityAdi, 'kati' iti kiyantaH pratipadyante / pUrvapratipannA veti vaktavyaM, vakSyati ca-sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittAu' ityAdi, samyaktvasAmAyikAdeH. 2 mUThanayika zrutaM kAlikaM tu. 3 tapaHsaMyamo'numataH.jIvo guNapratipamaH. 5 sAmAyika vividha samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca. 6 yasya samAnItaH bhAsmA. kSetrakAladiggatibhavya. 8 sarvagataM samyakravaM zrute caritre na paryavAH sarve. 9 mAnuSyaM kSetraM jAtiH. 1. samyaktavasya zrutasya ca pakSaSTiH sAgaropamANi sthitiH. 1 samyaksvadezaviratAH patyasyAsaMkhyabhAgamAtrA eva.* samavatAraNaM ca. + saMbhavanti. vyati. 1.visikAla.. 1.pAcaste panAti mettA. 'sAntaraM' iti saha antareNa vartata iti sAntaraM, kiM sAntaraM niraMtaraM vA?, yadi sAmtaraM kimantaraM bhavati?, vakSyati-kAlamaNataM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' ityAdi, 'avirahitaM' iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati -'sutasammaagArINaM AvaliyAsaMkhabhAga' ityAdi, tathA 'bhavA' iti kiyato bhavAnutkRSTataH khalvavApyante 'sammattadesaviratA paliyasma asaMkhabhAgamittA u / aTThabhavA u caritte' ityAdi, AkarSaNamAkarSaH, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti bhAvArthaH, 'tiNheM sahassAhuttaM sayapuhuktaM ca hoti viraIe / egabhave AgarisA' ityAdi, sparzanA vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRzantIti, vakSyati-sammasacaraNasahiAsavaM loga phuse niravasesaM' ityAdi, nizcitA uktirniruktirvaktavyA-'samma viTThI amoho sohI sambhAva daMsaNe bohI' ityAdi vkssyti| ayaM tAvatAthAdvayasamudAyArthaH, avayavArtha tu pratidvAraM prapaJcena vkssyaamH| atra kazcidAha-pUrvamadhyayanaM sAmAyika tasyAnuyogadvAracatuSTayamupanyastaM, atastadupanyAsa eva uddezanirdezAvuktI, tathaudhanAmaniSpannanikSepadvaye ca, ataH punaranayorabhidhAnamayuktamiti, atrocyate, tatra hi atra' dvAradvayoktayoranAgatagrahaNaM draSTavyaM, anyathA tarahaNamantareNa dvAropanyAsAdaya eva na syuH, athavA dvAropanyAsAdivihitayostatrAbhidhAnamAtraM iha tvarthAnuga kAlo'nantazca zrute, pudgalaparAvartazca dezonaH. 2 zrutasamyaktvAgAriNAM bhAvalikA'saMkhyabhAga. 3 samyaktva dezaviratAH palyasyAsaMkhyabhAga mAtrAneva / aSTabhavAstu cAritre. trayANAM sahasrapRthakravaM, zatapRthaktvaM ca bhavati virateH / ekabhave bhAkarSAH-5 samyakravacaraNasahitAH sarva ko spRzanti niravazeSa 6 samyagdRSTiramohaH zodhiH sadbhAvaH darzanaM bodhi:. * vApyate. + nedam. / bhAvArtha iti..ti bhAvArthaH. etahAra.. madvArAdhikAre vidhAnato lakSaNatazca vyAkhyA kriyata iti / Aha yadyevaM nirgamo na vaktavyaH, tasyAgamadvAra evAbhihitatvAt, tathA ca 'AtmAgama' ityAdhuktaM, tatazca tIrthakaragaNadharebhya eva nirgatamiti gamyate iti, ucyate, satyaM kiMtu iha tIrthakaragaNadharANAmeva nirgamo'bhidhIyate, ko'sau tIrthakaro gaNadharAzceti, vakSyate-vardhamAno gautamAdayazceti, yathA ca tebhyo nirgataM tathA kSetrakAlapuruSakAraNapratyayaviziSTamityato'doSa iti / Aha-yadyevaM lakSaNaM na vaktavyaM, upakrama eva nAmadvAre kSAyopazamikabhAve'vatAritatvAt , pramANadvAre ca jIvaguNapramANe Agame iti,ucyate,tatra nirdezamAtratvAt , iha tu prapaJcato'bhidhAnAdadoSaH, athavA tatra zrutasAmAyikasyaivoktaM, iha tu caturNAmapi lkssnnaabhidhaanaaddossH| AhanayAH pramANadvAra evoktAH kimihocyante !, svasthAne ca mUladvAre vakSyamANA eveti, ucyate, pramANadvAroktA eveha vyAkhyAyante, athavA pramANadvArAdhikArAttatra pramANabhAvamAtramuktaM, iha tu svarUpAvadhAraNamavatAro vA''rabhyate, ete ca sarva eva sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayAH pramANoktA upodghAtoktAzca nayAH sUtraviniyoginaH, mUladvAropanyastanayAstu sUtranyAkhyopayogina eveti / Aha-pramANadvAre jIvaguNaH sAmAyikaM jJAnaM ceti pratipAditamezva, tatazca kiM sAmAyikamityAzaGkAnupapattiH,ucyate,jIvaguNasve jJAnatve ca satyapikiMtajjIva eva Ahosvid jIvAdanyaditi sNshyH,tducchitsyrthmupnyaasaaddossH| Aha-nAmadvAre kSAyopazamikaM sAmAyikamuktaM tattadAvaraNakSayopazamAlabhyata iti gamyata eva, ataH kathaM labhyata ityatiricyate, na, kSayopazamalAbhasyaiveha zeSAGgalAbhacintanAditi / evaM yadupakramanikSepadvAradvayAbhihitamapi punaH *'bhidhAnato. + vakSyati. tithA ca yathA ca. cintyate. na tu sUtraviniyoginaH- meSeti. Jain Education Interational Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvAyaka-hAribhadrIyavRttiH // 71 // pratipAdayati anugamadvArAvasare tadazeSa nirdiSTanikSiptaprapaJcavyAkhyAnArthamiti / Aha-upakramaH prAyaH zAstrasamutthAnArtha uktaH, ayamapyupodghAtaH zAstrasamudghAtaprayojana eveti ko'nayorbhedaH 1, ucyate, upakramo jhudezamAtraniyataH, taduddiSTavastuprabodhanaphalastu prAyeNopodghAtaH, arthAnugamatvAt ityalaM vistareNa, prakRtamucyate // 141 // tatroddezadvArAvayavArthapratipAdanAyedamAhanAmaM ThavaNA davie khette kAle samAsa uddese / uddesudesaMmi abhAvaMmi a hoi aTThamao // 142 // vyAkhyA-tatra nAmoddezaH yasya jIvAderuddeza iti nAma kriyate, nAno vA uddezaH nAmoddezaH, sthApanoheza:--sthApanAbhidhAnaM uddezanyAso vA, 'dravye' iti dravyaviSaya uddezo dravyoddezaH, sa ca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyeNa dravye vA uddezo dravyoddezaH, dravyasya-dravyamidamiti, dravyeNa-dravyapatirayamiti, dravye-siMhAsane rAjA cUte kokilaH girau mayUra iti, evaM kSetraviSayoddezo'pi vaktavyaH,evaM kAlaviSayo'pIti, 'samAsaH' saMkSepastadviSaya uddezaH samAsoddezaH, sa ca aGgazrutaskandhAdhyayaneSu draSTavyaH, tatra ajasamAsoddezaH-aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJa ityevamanyatrApi yojanA kAryA, uddezaH-adhyayanavizeSaH tasya uddeza uddezoddezaH, tadviSayazca uddeza iti, sa coddezodezo'bhidhIyate-uddezavAn tadadhyetA tadarthajJo veti, bhAvaviSayazca bhavati uddezaH aSTamaka iti, sa cAyaM-bhAvaH bhAvI bhAvajJo veti gAthArthaH // 142 // ayamedha chuddezo'STavidhaviziSTanAmasahito nirdeza ityavaseyaH, tathA cAha niyuktikAraHemeva ya nideso aTThaviho so'vi hoi NAyavyo / avisesiamuddeso visesio hoi niddeso|| 143 // vyAkhyA-'evameva ca yathA uddeza uktastathA,nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jJAtavyaH, sarvathA sAmyaprAptyatiprasaGgavinivRttyarthamAha-kiMtu 'avizeSitaH' sAmAnyAbhidhAnAdigocaraH uddezaH, vizeSitaratu bhavati nirdezaH, yathA nAmanirdezo jina bhadra ityAdyabhidhAnavizeSanirdezaH, sthApanAnirdezaH sthApanAvizeSAbhidhAnaM nirdezasthApanA vA, viziSTadravyAbhidhAnaM dravyanidezaH yathA-gauH, tena vA-azvavAnityAdi, evaM kSetravizeSAbhidhAnaM kSetranirdezaH yathA-bharataM, kSetreNa-saurASTra ityAdi, kAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirdezaH yathA-samaya ityAdi, tena vA-vAsantika ityAdi, samAsanirdezaH-AcArAGgaM Avazyaka zrutaskandhaH sAmAyikaM ceti, uddezanirdezaH-zastraparijJAdeH prathamo dvitIyo veti, bhagavatyAM vA pudgaloddezo veti, bhAvavyatyabhidhAnaM bhAvanirdezaH yathA-audayika ityAdi, tena-audayikavAn krodhItyAdi veti alaM vistareNeti gaathaarthH||143|| iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, kathaM ?, adhyayanamiti samAsodezaH sAmAyikamiti samAsanirdezaH, idaM ca sAmAyikaM napuMsakam , asya ca nirdeSTA trividhaH-strI pumAn napuMsakaM ceti, tatra ko nayo naigamAdiH kaM nirdezamicchatItyamuM arthamabhidhitsurAhaduvihaMpi NegamaNao Niddesa saMgaho ya vvhaaro| niddesagamujusuo ubhayasaritthaM ca sahassa // 144 // vyAkhyA-'dvividhamapi' nirdezyavazAt nirdezakavazAca naigamanayo nirdezamicchati, kutaH !, lokasaMvyavahArapravaNatvAt naikagamatvAccAsyeti, loke ca nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezapravRttirupalabhyate, nirdezyavazAt yathA-vAsavadattA "NihiTTha priyadarzaneti, nirdezakavazAcca yathA-manunA prokto grantho manuH,akSapAdaprokto'kSapAda ityAdi,lokottare'pi nirdezyavazAt yathA-SaDjIvanikA, tatra hi SaD jIvanikAyA nirdezyA iti, evamAcArakriyA'bhidhAyakatvAdAcAra ityAdi, tathA nirdezakavazAt jinavacanaM kApilIyaM nandasaMhitetyevamAdi, evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamitikRtvA naigamasya nirdezyavazAnnapuMsakanirdeza eva, tathA sAmAyikavataH strIpunnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArtharUpasya strIpuMnapuMsakaliGgatvAvirodhamapi manyate, tathA nirdeSTutriliGgasaMbhavAt nirdezakavazAdapi triliGgatAmanumanyate naigamaH / Aha-dvividhamapi na~gamanayaH' ityetAvatyukte nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezamicchatIti kriyA'dhyAhAraH kuto'vamIyate iti, ucyate, yata Aha-nirdiSTaM' vastvaGgIkRtya, saMgraho vyavahAraH, cazabdasya vyavahitaH saMbandho, nirdezamiccha. tIti vAkyazeSaH atra bhAvanA-vacanaM hyarthaprakAzaka mevopajAyate, pradIpavat , yathA hi pradIpaH prakAzyaM prakAzayanneva AtmarUpaM pratipadyate, evaM dhvanirapyartha pratipAdayanneva, tatastatpratyayopalabdheH, tasmAnirdiSTavazAt nirdezapravRttiriti, tatazca sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamatastada dhikRtya saMgraho vyavahArazca nirdezamicchatIti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi manyata iti / tathA nirdezakasattvamaGgIkRtya sAmAyikanirdezaM RjusUtro manyate, vacanasya vakturadhInatvAt tatparyAyatvAt tadbhAvabhAvitvAditi / tatazca yadA puruSo nirdaSTA nadA pulliGgatA, evaM strInapuMsakayojanA'pi kAyAM, tathA 'ubhayasadRzaM nirdezyanirdezakasadRzaM, samAnaliGgameva vastvaGgIkRtya, zabdasya nirdezapravRttiriti vAkyazeSaH, etadukaM bhavati-upayukto hi nirdeSTA nirdezyAdabhinna eva, tadupayogAnanyatvAt , Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 72 // Avazyaka- hAribhadrIyavRttiH tatazca puMsaH pumAMsamabhidadhataH punnirdeza eva, evaM striyAH striyaM pratipAdayantyAH strInirdeza eva, evaM napuMsakasya napuMsaka - mabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, yadA tu pumAn striyamabhidhatte, tadA rUyupayogAnanyatvAt strIrUpa evAsau, nirdezyanirdezakayoH samAnaliGgataiva, evaM sarvatra yojyaM, asamAnaliGganirdeSTA'sya avaratveva, yadA pumAn pumAMsaM striyaM cAheti, kutaH ?, tasya puruSayopidvijJAnopayogabhedAbhedavikalpadvAreNa puruSayoSidApatteH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt, tasmAdupayukto yamarthamAha sa tadvijJAnAnanyatvAttanmaya eva, tanmayatvAcca tatsamAnaliGganirdezaH, tatazca sAmAyikavaktA tadupayogAnanyatvAt sAmAyikaM pratipAdayannAtmAnamevAha yataH tasmAttatsamAnaliGgAbhidhAna evAsau, rUDhitazca sAmAyikArtharUpasya napuMsakatvA striyAH puMso napuMsakasya vA pratipAdayataH sAmAyikaM napuMsakaliGganirdeza eveti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthastu vizepavivaraNAdavagantavya iti / sarvanayamatAnyapi cAmUni pRthagviparItaviSayatvAt na pramANaM, samuditAni tvantarbAhyanimittasAmagrIyatvAt pramANamiti alaM vistareNa, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prastutaprayAsasya // 144 // idAnIM nirgamavizeSasvarUpapratipAdanAyAha nAmaM ThaSaNA davie khitte kAle taheva bhAve a / eso u niggamassA Nikkhebo chanviho hoi // 145 // gamanikA - nAmasthApane pUrvavat, dravya nirgamaH - Agamano AgamajJazarIretaravyatiriktaH, sa ca tridhA - sacittAcittamizrabhedabhinnaH, tatra sacittAtsacittasya yathA pRthivyA aGkurasya, savittAnmizrasya yathA-bhUmeH patasya, sacittAdacittasya 1 pakSasya acitvAt. * saMyojyaM + 0ti sAmA0 1 dravyasya dravyAdvA. + 0riktaH sacittA.. yathA - bhUmerbASpasya, tathA mizrAtsavittasya yathA - dehAMtkRmikasya, mizrAnmizrasya yathA--- strIdehAnnarbhasya, mizrAdacittasya yathA-- dehAdU viSThAyAH, acittAtsacittasya yathA - kASThAtkRmikasya, acittAnmizrasya yathA - kASThAd ghuNasya, acittAdacittasya yathA-- kASThAd dhUNacUrNasya / athavA dravyAt dravyasya dravyAt dravyANAM dravyebhyo dravyasya dravyebhyo dravyANAmiti, tatra dravyAd dravyasya yathA - rUpakAt rUpakasya nirgamaH, ekasmAdeva kalAntaraprayukta / diti bhAvArtha:, ekasmAdeva kalAntarataH prabhUtanirgamo dvitIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH svalpakAlenaikasya nirgamo bhavati tRtIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH prabhUtAnAM kalAntaratazcaturthabhaGgabhAvaneti, 'kSetre' iti kSetraviSayo nirgamaH pratipAdyate, evaM sarvatra akSaragamanikA kAryA, tatra kAlanirgamaH - kAlo hyamUrttastathApi upacArato vasantasya nirgamaH durbhikSAdvA nirgato devadatto bAlakAlAdveti, athavA kAlo dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamaH, tatprabhavatyAditi, evaM bhAvanirgamaH tatra pudgalAirNAdinirgamaH, jIvAtkodhAdinirgamaH iti, tayorvA pudgalajIvayorvarNavizeSa krodhAdibhyo nirgama iti, eSa eva nirgamasya nikSepaH SaDvidha iti gAthArthaH // 145 // evaM ziSyamativikA / zArthaM prasaGgata ukto'nekadhA nirgamaH, iha va prazastabhAvanirgamamAtreNa aprazastApagamena vA'dhikAraH, zeSairapi tadaGgatvAd, iha ca dravyaM vIraH kSetraM mahAsenavanaM kAlaH pramANakAlaH bhAvazca bhAvapuruSaH, evaM ca nirgamAGgAni draSTavyAnIti etAni ca dravyAdhInAni yataH ataH prathamaM jinasyaiva mithyAtvAdibhyo nirgamamabhidhitsurAha uSNatAyAH. 2 kezayutatvAt evamagre'pi vargamo vaktavyaH tRtI0 + kAlAntaratana 0. + vikAsArtha. * kira desittA sAhUNaM aDavivippaNadvANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavo vaddhamANassa // 146 // Tafter - panthAnaM kila dezayitvA sAdhUnAM aTavIvipranaSTAnAM punastebhya eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo vardhamAnasyeti samudAyArthaH // 146 // avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam - avaravidehe emi gAme balAhio, so va rAyAdeseNa sagaDANi gahAya dArunimittaM mahADaviM paviTTho, io ya sAhuNo maggapavaNNA sattheNa sa vati, satthe AvAsie bhikkhaTuM pavidvANaM gato sattho, pavito, ayANaMtA vibhullA, mUDhadisA paMthaM ayANamANA teNa aDavipaMtheNa majjhahadesakAle taNhAe chuhAe apariddhA taM detaM gayA jattha so sagaDasaNNiveso, so ya te pAsitA mahaMtaM saMvegamAvaNNo bhaNati aho ime sAhuNo adesiyA tabassiNo aDavimaNupaviTThA, tesiM so aNukaMpAe vipulaM asaNapANaM dAUNaM Aha--eha bhagavaM / jeNa pathe NamavayAremi, purato saMpatthio, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa aNugacchati, 1 aparavideheSu ekasminprAme balAdhikaH, sa ca rAjAdezena zakaTAni gRhItvA dArunimittaM mahATavIM praviSTaH, itazca sAdhavaH mArgaprapattA: sArthena samaM prajanti, sAthai bhAvAsite bhikSArthaM praviSTeSu gataH sArthaH, pradhAvitaH, ajAnanto bhraSTAH, digmUDhAH panthAnamajAnAnAH tena bhaTavIpathena madhyAhna dezakAle tRSA sudhA aparAddhAH (ca vyAptAH ) taM dezaM gatA yatra sa zakaTasanivezaH, sa ca tAn dRTTA mahAntaM saMvegamApaso bhaNati aho ime sAdhavo'dezikAstapasvino'TavImanupraviSTAH, tebhyo'sau anukampayA bipulamazanapAnaM datvA''ha eta bhagavantaH ! yena pathi yuSmAnavatArayAmi, purataH saMprasthitaH, tadA te'pi sAdhavaH tasyaiva pRSThataH anugacchanti,. * jaha micchattatamAo viNiggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya payAsiameyaM sAmaiaM taha pavakkhAmi // 1 // ( gAthaiSA'vyAkhyAtA niryutipustake) + pahAvitA. ya pAradA. For Private Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 73 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH tato gurU tassa dhammaM kahedumAraddho, tamsa so avagato, te paMthaM samoyAretA niyato, te pattA sadesa, sopuNa avizyasamnaTThiI kAlaM kAU sohamme kappe paliovamaThiio devo jAo / asyaivArthasyopadarzakamidaM gAdhAdvayamAha bhASyakAraH-aravidehe gAmarasa ciMtao rAyadAruvaNagamaNaM / sAhU bhikkhanimittaM satthA hINe tarhi pAse ||1|| (bhASyam) dANana paMdhanayaNaM aNukaMpa gurU kahaNa sammantaM / sohamme ubavaNNo paliyA suro mahiDIo // 2 // (bhASyam) gamanikA - avaravidehe grAmasya cintako rAjadAruvanagamanaM, nimittazabda lopo'tra draSTavyaH, rAjadArunimittaM vanagamanaM, bhikSAnimittaM sArthAdraSTAstatra dRSTavAn, dAnamannapAnasya, nayanaM paithi anukampayA guroH kathanaM samyaktvaM prAptaH mRtvA saudharma upapannaH palyopamAyuH suro maharddhika iti gAMdhAdvayArthaH / mAdhUn laNaya sammataM aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravarayadidharo devo vemANio jAo // 147 // gamanikA - labdhvA ca samyaktvaM anukampayAs sau suvihitebhyaH bhAsvarAM--dIptimartI gharAM -pradhAnAM 'vodiM' tanuM dhArayatIti samAsaH, devo vaimAniko jAta iti niyuktigAthArthaH // 147 // tathA cacaUNa devalogA iha ceva ya bhArahaMmi vAsaMmi / ikkhAgakule jAo usabhasuasuo marIiti // 148 // 1 tato guruH tasmai dharma kathayitumArabdhaH, tena so'vagataH, sAnyathi samavatArtha nivRttaH, te prAptAH svadezaM, sa punaraviratasamyagdRSTiH kAlaM kRtvA sIdhameM kalpe pasyopasthitiko devo jAtaH. pathi nayanaM. + gAthArthaH / so. vyAkhyA - tataH svaye sati cyutvA devalokAdihaiva bhArate varSe ikSvAkukule 'jAtaH ' utpannaH RSabhasutasuto marIciH sAmAnyena RSabhapautra iti gAthArthaH // 18 // yatazcaivamataH ikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'Ie bharahassa suo marIiti // 149 // vyAkhyA - ikSvAkUNAM kulaM ikSvAkukulaM tasmin, 'jAtaH' utpannaH, bharatasya suto marIciriti yogaH, tatra sAmAnyaRSabhapautratvAbhidhAne sati idaM vizeSAbhidhAnamaduSTameva, sa va kulakaravaMze'tIte jAtaH, tatra kulakarA vakSyamANalakSaNAsteSAM vaMzaH kulakaravaMzaH pravAha iti samAsaH, tasminnatIte - atikrAnte iti, yatazcaivamata ikSvAkukulasya bhavati utpattiH, vAcyeti vAkyazeSaH ityayaM gAdhArthaH // 149 // tatra kulakaravaMze'tIta ityuktaM, ataH prathamaM kulakarANAmevotpattiH pratipAdyate, yatra yasminkAle kSetre ca tatprabhavastannidarzanAya vedamAha - ( granthAgram 3000 ) opiNI imIse taiyAe~ samAeN pacchime bhAge / paliovamahabhAe sesaMmi u kulagarutpattI // 150 // abharamazilutibhAge gaMgasiMdhumajjhami / ittha bahumajjhadese uppaNNA kulagarA santa / / 151 // prathama gAthAgamanikA - avasarpiNyAmasyAM varttamAnAyAM yA tRtIyA samA- suSamaduSSamAsamA, tasyAH pazcimo bhAgastasmin kiyanmAtre palyopamASTabhAga eva zeSe tiSThati sati kulakarotpattiH saMjAteti vAkyazeSa iti gAdhArthaH // 150 // dvitIya *sneSAM vaMzaH pravAha: gAthAgamanikA - ardhabharatamadhyamatribhAge, kasmin ? - gaGgAsindhumadhye, atra bahumadhyadeze na paryanteSu, utpannAH kulakarAH sapta, ardha bharataM vidyAdharAlaya vaitADhyaparvatAdArato gRhyata iti gAthArthaH // 151 // idAnIM kulakaravaktavyatAbhidhAyikAM dvAragAthAM pratipAdayannAha - putrvabhacajammanAmaM pamANa saMghayaNameva saMThANaM / vaNNitthiyAu bhAgA bhavaNovAo ya NII ya * // 152 // gamanikA - kulakaNAM pUrvabhavA vaktavyAH, janma vaktavyaMH tathA nAmAni pramANAni tathA saMhananaM vaktavyaM, evazabdaH pUraNArthaH, tathA saMsthAnaM vaktavyaM tathA varNAH pratipAdayitavyAH tathA striyo vaktavyAH tathA AyurvaktavyaM bhAgA vaktavyAHkasmin vayobhAge kulakarAH saMvRttA iti, bhavaneSu upapAtaH bhavanopapAtaH vaktavyaH, bhavanagrahaNaM bhavanapatini kAyopapAtapradarzanArtha, tathA nItizca yA yasya hakArAdilakSaNA sA vaktavyeti gAthAsamudAyArthaH, avayavArthe tu pratidvAraM vakSyati // 152 // tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayedamAha avaravidehe do vaNiya vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI maNuo a AyAyA // 153 // dahuM siNehakaraNaM gayamAruhaNaM ca nAmaNiSkattI / parihANi gehi kalaho sAmatthaNa vinavaNa hatti // 154 // gamanikA - aparavidehe dvau vaNigvayasyau mAyI Rjuzcaiva kAlagatau iha bharate hastI manuSyazca AyAtau dRSTvA snehakaraNaM gajArohaNaM ca nAmanirvRttiH parihANiH gRddhiH kalahaH, 'sAmatthaNaM' dezIvacanataH paryAlocanaM bhaNyate, vijJApanA- ha * punabhava kulagarANaM usabhajini~dassa bharaharaNNo a / ikkhAgakuluppattI NeyavA ANuputrIe / (gAthaiSA niryutipustake'vyAkhyAtA ca ). For Private Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -------- // 74 // mApApakAribhadrIpatiH iti gAthArthaH // 154 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, adhyAhArya kriyAyojanA ca svabuddhyA pratipadaM kAryA, yathA-apara* videhe dvau vaNigvayasyau abhUtAmiti, navaraM hastI manuSyazca AyAtAviti, anena janma pratipAditaM veditavyaM, avaravidehe do mittA vANiayA, tatthego mAyI ego ujugo, te puNa ego ceva vavaharaMti, tatthego jo mAyI so taM ujubhaM atisaMdhei. itaro sabamagRhaMto samma sammeNa vavaharati, dovi puNa dANaruI, tato so ujugo kAlaM kAUNa iheva dAhiNaDhe mihuNago jAo, vaMko puNa taMmi ceva padese hasthirayaNaM jAto, so ya seto vaNNeNaM ghaudaMto ya, jAhe te paDipuNNA tAhe teNa hathiNA hiMDaM teNa so diTTho mihuNago, dahRNa ya se pItI uppaNNA,taM ca se AbhiogajaNi kammamudiNNaM, tAhe teNa miTThaNagaM khaMdhe vilaiyaM, taM dahaNa ya teNa sabeNa lopaNa ambhahiyamaNUso eso imaM ca se vimalaM vAhaNaMti teNa se vimalavAhaNotti nAma kayaM, tesiM ca jAtIsaraNaM jAyaM, tAhe kAladoseNa te rakkhA aparavi deheSu dvau mitre vaNijI, satraiko mAyAvI eka jukaH, sau punarekA eva vyavaharataH, tatraiko yo mAyAvI sa tamRNu bhatisandadhAti, itaraH sarvamagRhayan samyag sAtmyena vyavaharati, dAvapi punanirucI, tataH sa mukaH kAlaM kRtvehaiva dakSiNArdhe mithunakanaro jAtaH, vakraH punaH tamiveba pradeze hannirakhaM jAtaH, sa ca varNena vetazcaturdantazca, yadA tau pratipUrNI sadA tena hastinA hiNDamAnena sara: mithunakanaraH, raSTvA ca tasya prItirUpamA, taba tasmAbhiyogaja nitaM karmodIrNa, tadA tena mithunakanaraH skandhe vilagitaH, sadRSTvA ca tena sarveNa lokena abhyadhikamanuSya eSa evaM cAsya vimalaM vAhana miti tena takha vimalavAhana iti nAma kRtaM, tayozca jAtismaraNaM jAtaM, tadA kAladoSeNa te vRkSAH parihIyante, tadyathA-mattAzA bhRzAnAdhuTitAkA- * pratipAda. + syAvAsiTA. sa. tNA jAtA. 'taM. ma.. cittagA (ya) cittarasA / gehAgArA aNiyaNA sattamayA kapparukkhatti // 1 // tesu parihAryatesu kasAyA uppaNNA-imaM mama, mA ettha koi aNNo alliyatti bhaNituM payattA, jo mamIkayaM alliyaha teNa kasAijati. geNDaNe a saMkhaDaMti tato tehiM ciMtitaM-kiMci adhipati Thavemo jo vavatthAo Thaveti, tAhe tehiM so vimalavAhaNo esa amhehiMto ahitoti Thavito, tAhe teNa tersi rukkhA virikA, bhaNiyA ya-jo tumbhaM eyaM meraM atikamati taM mama kahijjAhatti, ahaM se 'daMDa karihAmi, so'vi kiha jANati ?, jAissaro taM vaNiyattaM sarati, tAhe tesiM jo koi avarajjhai so tassa kahijai, tAhe so tesiM daMDaM Thaveti, ko puNa daMDo?, hakkAro, hA tume duDu kayaM, tAhe so jANati-ahaM sabassaharaNo kato, taM varaM kira hato me sIsaM chiNNaM,Na ya erisaM viDaMvaNaM pAvitotti,evaM bahukAlaM hkkaardNddoannuvaittio| tassa ya caMdajasA bhAriyA, tIe samaM bhoge bhuMjaMtassa avaraM mithuNaM jAyaM, tassavi kAlaMtareNa avaraM,evaM te egavaMsaMmisatta kulagarA uppnnnnaa| pUrvabhavAH khalva citrAGgAzcitrarasAH / gRhAkArA anannAH saptamakAH kalpavRkSA iti, // teSu parihIyamANeSu kaSAyA utpannA, idaM mama, mA atra ko'pyanyo lagIt iti bhaNituM pravRttAH, yo mamIkRtaM lagani tena kaSAyante, grahaNe ca klibhanti (saMkhaNDapanti), satantaizvintitaM-kamapi adhipati sthApayAmo yo vyavasthAH sthApapati, tadA saiH sa vimalavAhana ero'smabhyamadhika iti sthApitaH, tadA sena tebhyo vRkSA vibhakAH, bhaNitAna-yo yuSmAkaM etAM maryAdA atikrAmati taM majhaM yayetaH, bhahaM tasya da kariSyAmi, so'pi kathaM jAnIte ?, jAtisaramsadU vaNiktvaM sArati, tadA teSAM yaH kazcidaparAdhyati sa samai kampate, tadA sa tasya daNDaM sthApayati, kaH punardaNDaH ?, hAkAra:-hA khayA dughu kRtaM, tadA sa jAnIte-ahaM sarvasvaharaNIkRtaH (sthAm), tadA varaM kila hataH ziro me china, nazaM viTambanA, prApita iti, evaM bahukAlaM haakaardnnddo'nuvrtitH| tasya ca candrayazA bhAryA, tayA samaM bhogAmbhujato'para mithunakaM (yugmaM) jAtaM, tasthApikAlAntareNApara, evaM te ekavaMze sapta kulakarA utpnnaaH| * citaMgA. + mahaM daMI vattehAmi. piDitoti. mISAM prathamAnuyogato'vaseyAH, janma punarihava sarveSAM draSTavyam / vyAkhyAtaM pUrvabhavajanmadvAradvayamiti, idAnI kulakara. nAmapratipAdanAyAhapaDha mistha vimalavAhaNa cakkhuma jasamaM cautthamabhicaMde / tatto a paseNaie marudeve ceva nAbhI ya // 155 // gamanikA-prathamo'tra vimalavAhanazcakSuSmAna yazasvI caturtho'bhicandraH tatazca prasenajit marudevazcaiva nAbhizceti, bhAvArthaH sugama eveti gAthArthaH // 155 // gataM nAmadvAram , adhunA pramANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''haNava dhaNusayA ya paDhamo aTTha ya sattasattamAiM ca / chacceva addhachaTThA paMcasayA paNNavIsaM tu // 156 // / dhanuHzatAni prathamaH aSTau ca sapta ardhesaptamAni SaDaca ardhaSaSThAni paJca zatAni paJcaviMzati. anye paThanti-paJcazatAni viMzatyadhikAni, yathAsaMkhyaM vimalavAhanAdInAmidaM pramANe draSTavyaM iti gAthArthaH // 156 // gataM pramANadvAraM, idAnI kulakarasaMhananasaMsthAnapratipAdanAyAhavajarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya hu~ti saMThANe / vaNNaMpi ya bucchAmi patteyaM jassa jo AsI // 157 // gamanikA-vajraRSabhasaMhananAH sarva eva samacaturasrAzca bhavanti 'saMsthAne' iti saMsthAnaviSaye nirUpya mANA iti, varNadvArasaMbandhAbhidhAnAyAha-varNamapi ca vakSye pratyekaM yasya ya AsIditi gaathaarthH||157 // cakkhuma jasamaM ca paseNaiaM ee piaNguvnnnnaabhaa|abhicNdo sasigoro nimmalakaNagappabhA sesA // 158 // vasudevahiNDItaH paNNavIsA pa. + pacaviMzatizca. pyamANe. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAyaka-hAribhadrIyavRttiH gamanikA-cakSuSmAna yazasvI ca prasenajite priyaGguvarNAbhAH abhicandraH zazigauraH nirmalakanakaprabhAH zeSAH-vimalavAhanAdayaH, bhAvArthaH sugama eva, navaraM nirmalakanakavat prabhA-chAyA yeSAM te tathAvidhA iti gAthArthaH // 158 // gataM varNadvAraM, strIdvAravyAcikhyAsayAsshacaMdajarAcaMdatA marUva paDirUva cakkhatA yA siritA marudekhI kalagarapattINa naamaaii||19|| gamanikA-candrayazAH candrakAntA surUpA pratirUpA cakSuHkAntA ca zrIkAntA marudevI kulakarapasInAM nAmAnIti gAthArthaH // 159 // etAzca saMhananAdibhiH kulakaratulyA eva draSTavyAH, yata Aha saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehi samaM / vaNNeNa egavaNNA savvAoM piyaMguSaNNAoM // 160 // gamanikA--saMhananaM saMsthAnaM uccastvaM caiva kulakaraiH-AtmIyaiH. sama-anurUpaM AsAM prastutastrINAmiti, kiMtu pramANena ISanyUnA iti saMpradAyaH, tathApi ISanyUnatvAnna bhedAbhidhAnamiti, varNena ekavarNAH sarvAH priyaGguvarNA iti gAthArthaH // 160 // strIvAraM gataM, idAnIM AyudvArampaliovamadasAe paDhamassAuM to asaMkhijjA / te ANupugvihINA puvA nAbhisma saMkhenA // 11 // vyAkhyA-palyopamadazabhAgaH, 'prathamasya' vimalavAhanasya Ayuriti, tataH anyeSAM cakSuSmadAdInAM asaMkhyayAni, pUrvANIti yogaH, tAnyevAnupUrvIhInAni nAbheH saMkhyeyAnyAyuSkamityayaM gAthArthaH // 161 // *.bhAra -------------- anye tu vyAcakSate-palyopamadazabhAga eva prathamasyAyuH tato dvitIyasya asaMkhyeyAH-palyopamAsakhyeyabhAgA iti vAkyazeSaH, ta eva cAnupUrvIhInAH zeSANAmAyuSkaM draSTavyAH tAvad yAvatpUrvANi nAbheH saMkhyeyAni iti, aviruddhA ceyaM vyAkhyeti / anye tu vyAcakSate-palyoSamadazabhAgaH prathamasya AyuSkaM, tataH zeSANAM 'asaMkhajA' iti samuditAnAM palyopamAsaMgcyeyabhAgAH, etaduktaM bhavati-dvitIyasya palyopamAsaMkhyeyabhAgaH, zeSANAM tata evAsaMkhyeyabhAgo'saMkhyeyabhAgaH pAtyate tAvadyAvannAbheH asaMkhyeyAni pUrvANi / idaM punarapavyAkhyAnaM, kutaH 1, pazcAnAmasaMkhyeyabhAgAnAM palyopamacatvAriMzanarmabhAgAnupapatteH, katham !, pAlyopamaM viMzatibhAgAH kriyate, tadaSTabhAge kulakarotpattiH, prathamasya dazabhAga AyuH, zeSANAM paJcAnAmardharUpAccatvAriMzattamabhAgAdU asaMkhyAto'saMkhyAto bhAga AyuH tathA'pyardhaM kiJcinyUnaM catvAriMzattamo bhAgo'vaziSyate, yataH kRtaviMzatibhAgapalyopamasya aSTabhAge aSTabhAge idaM bhavati, tato'pi dazabhAge dvau jAto, gatAH asaMkhyAtAH pazcabhAgAH, adhodyadadha kizcinyUnaM sa catvAriMzattamo bhAga iti, ukta ca-'paliovamaThThabhAge sesamiu kulagaruppattI' (gAthA 150), tatrApi prathamasya dazamabhAga AyuSkamuktaM, tasmiMzcApagate viMzatitamabhAgadvayasya vyapagamAcchaSazcatvAriMzadbhAgo'vati Thate, sa ca saMkhyeyatamaH, tatazca kAlo na gacchati, Aha-ata eva nAbherasaMkhyeyAni pUrvANi AyuSkamiTiM, ucyate, iSTamidaM, ayuktaM caitat , marudevyAH saMkhyeyavarSAyuSkatvAt, na hi kevalajJAnamasaMkhyeyavarSAyuSAM bhavatIti, tataH kimiti ced, ucyate, tatazca nAbherapi saMkhyeyavarSAyuSkatvam / 161 // yata Aha * yA bhAgAH. + tima.. pimavi0. kriyante. jAtI. .ti. i.miSTa. jaM ceva AuyaM kulagarANa taM ceva hoi tAsipi / jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM ceva hathissa // 12 // gamanikA-yadeva AyuSkaM kulakarANAM tadeva bhavati tAsAmapi-kulakarAGganAnAM, saMkhyAsAmyAca tadevetyabhidhIyate, tathA yattu prathamasyAyuH kulakaragya, tAvadeva bhavati hastinaH, evaM zeSakulakarahastinAmapi kulakaratulyaM draSTavyamiti gAthArthaH // 162 // idAnIM bhAgadvAraM-kaH kasya sarvAyuSkAt kulakarabhAga itijaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaIUNaM / majhillaTTatibhAge kulagarakAlaM viyANAhi // 163 // vyAkhyA-yadyasyAyuSkaM khalu tad dazabhAgAn samaM vibhajya madhyamASTatribhAge kulakarakAlaM vijAnIhIti gAthArthaH // 163 // amumevArtha pracikaTayiSurAhapaDhamo ya kumAratte bhAgo gharamo ya vuDDhabhAvaMmi / te payaNupijjadosA save devesu uvavaNNA // 164 // gamanikA-teSAM dazAnAM bhAgAnAM prathamaH kumAratve gRhyate, bhAgaH caramazca vRddhabhAga iti, zeSA madhyamA aSTau bhAgAH kulakarabhAgA iti, ata evoktaM 'madhyamASTatribhAge' iti, madhyamAzca te aSTau ca madhyamASTau ta eva ca tribhAgastasmin kulakarakAlaM vijAnIhi, gataM bhAgadvAra, upapAtadvAramucyate-te pratanupremadveSAH, prema rAge varttate, dveSastu prasiddha eva, * sarve vimalavAhanAdayo deveSu upapannA iti gAthArthaH // 164 // na jJAyate keSu deveSu upapannA iti, ata Aha do ceva suvaNNesuM udAhikumAresu huMti do gheva / do dIvakumAresuM ego nAgesu uvaSaNNo // 165 // * *bhAgo. + .ieNaM. bhAva. daya0. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gamanikA-dAveva suparNeSu deveSu udadhikumAreSu bhavataH dvAveva dvau dIpakumAreSu eko nAgeSu upapannA, yathAsaMkhyamayaM vimalavAhanAdInAmupapAta iti gaathaarthH||165|| idAnIM tatstrINAM hastinAM copapAtamabhidhirasurAhahatthI chaccitthIo nAgakumAresu hu~ti uvavaNNA / egA siddhiM pattA marudevI nAmiNo pattI // 16 // gamanikA-hastinaH SaT striyazcandrayazAdyA nAgakumAreSu bhavanti upapannAH, anye tu pratipAdayanti-eka eSa hastI SaT striyo nAgeSu upapannAH, zeSairnAdhikAra iti, ekA saptamI siddhi prAptA marudevI nAbheH patnIti gAthArthaH // 166 // uktamupapAtadvAraM, adhunA nItidvArapratipAdanAyAha___ hakAre makAre SikAre ceca dNddniiiio| bucchaM tAsi visesaM jahama ANuputhvIe // 17 // gamanikA-hakAraH makkAraH dhikArazcaivaM daNDanItayo varttante, vakSye tAsAM vizeSa yathAkrama-yA yasyeti, AnupUA-paripATyeti gaathaarthH|| 167 // paDhamaSIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA piiyaa|pNcmchhss ya satsamassa taiyA abhinavA u // 168 // gamanikA-prathamadvitIyayoH-kulakarayoH prathamA daNDanItiH-hakArAkhyA, tRtIyacaturthayorabhinavA dvitIyA, etaduktaM bhavati-svalpAparAdhinaH prathamayA daNDaH kriyate, mahadaparAdhino dvitIyayetyato'bhinavA seti, sau vaM. jahitIyeti. paJcamaSaSThayoH, saptamasya tRtIyeva abhinavA-dhikArAkhyA, etAca timro laghumadhyamotkRSTAparAdhagocarAH khalvavaseyA iti gAthArthaH // 168 // sesA u daMDanII mAgavaganihIo hoti bharahassa |usbhss gihAvAse asako Asi AhAro // 169 // gamanikA-zepA tu daNDanItiH mANavakanidherbhavati bharatasya, vartamAnakriyAbhidhAnaM iha kSetre sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtha, anyAsvapyatItAsu eSyAsu cAvasarpiNISu ayameva nyAyaH prAyo nItyutpAda iti, tasya ca bharatasya pitA RSabhanAthaH, tasya ca RSabhasya gRhavAse asaMskRta AsIdAhAraH-svabhAvasaMpanna eveti, tasya hi devendrAdezAddevAH devakurUttarakurukSetrayoH svAdUni phalAni kSIrodAcodakamupanItavanta iti gAthArthaH // 169 // iyaM mUlaniyuktigAthA, enAmeva bhASyakRd vyAkhyAnayannAha paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdha mi hoi bIyA u / cAraga chavicheAI bharahassa caubihA nII // 3 // (bhASyam ) gamanikA-yaduktaM zeSA tu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya'seyaM-paribhASaNAtu prathamA,maNDalIbandhazca bhavati dvitIyA tu, cArakaH chavicchedazca bharatasya caturvidhA nItiH, tatra paribhASaNaM paribhASA-kopAviSkaraNena mA yAsyasItyaparAdhinoDabhidhAnaM, tathA maNDalIbandhaH-nAsmAtpradezAd gantavyaM, cArako-bandhanagRhaM, chavicchedaH-hastapAdanAsikAdiccheda iti, iyaM * bhASyakAreNa vyAkhyAnAdasyAH mUlasvaM tantra pAzcAtyabhAgakalpanA niryukteH. mUlabhASya. +baMdhomi / mUlabhASyagAtheti niyuktipustke| bharatasya caturvidhA daNDanItiriti / anye tvevaM pratipAdayanti-kila paribhASaNAmaNDalibandhau RSabhanAthenaivotpAditAviti, cArakacchavicchedau tu mANavakanidherutpannau iti, bharatasya-cakravartina evaM caturvidhA nItiriti gAthArthaH // 3 // atha ko'yaM bharata ityAha-RSabhanAthaputraH,atha ko'yaM RSabhanAtha iti tadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha-nAbhI gAhA / athavA pati pAditaH kulakaravaMzaH,idAnIM prAkusUcitezvAkuvaMzaHpratipAdyate-sacaRSabhanAthaprabhava ityatastadvaktavyatA nAbhI viNIabhUmI marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya vairaNAho vimANasavvaTThasiddhAo // 17 // gamanikA-iyaM hi niyuktigAthA prabhUtArthapratipAdikA, asyAM ca pratipadaM kriyA'dhyAhAraH kAryaH, sa cettham-nAbhiriti nAbhi ma kulakaro babhUva, vinItA bhUmiriti-tasya vinItAbhUmau prAyaH avasthAnamAsId , marudevIti tasya bhAryA, rAjA caprAgbhave vairanAbhaH san pravajyAM gRhItvA tIrthakaranAmagotraM karma baddhavA mRtvA sarvArthasiddhimavApya tatastasyAH marudevyAH tasyAM vinItabhUmau sarvArthasiddhAdvimAnAdavatIrya RSabhanAthaH saMjAtaH, tasyottarASADhAnakSatramAsIt iti gAthArthaH // 170 // idAnIM yaH prAgbhave vairanAbhaH yathA ca tena samyaktvamavAptaM yAvato vA bhavAn avAptasamyaktvaH saMsAraM paryaTitaH yathA ca tena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamityamumarthamabhidhitsurAhadhaNasatyavAha ghosaNa jaigamaNa aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse ciMtA ghayadANamAsi tayA // 171 // * pratipAdaM. + dhaNamihuNasuramahambalalaliyaMgayavaharajaMdhamihuNe ya / sohammavinamama cakI sabaha usame // ( gAtheyaM bhavyAkhyAtA niryukI) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvazyaka - hAribhadrIyavRttiH 11 1919 || uttarakuru sohamme mahAvidehe mahanthalo rAyA / IsANe laliyaMgo mahAvidehe vairajaMdho // 1 // * ( prakSiptA ) uttarakuru sohamme videhi tegicchiyassa tattha suA / rAyasuya seTThimacA satthAhasuyA vayaMsA se // 172 // anyA api uktasaMbandhA eva draSTavyAH tAvat yAvat 'paDhameNa pacchimeNa' gAhA, kiMtu yathA'vasaramasaMmohanimittampanyAmaM kariSyAmaH / prathamagAthAgamanikA -dhanaH sArthavAho ghoSaNaM yatigamanaM aTavI varSasthAnaM ca bahuvolIne varSe cintA ghRtadAnamAsIttadA / dvitIyagAthAgamanikA - uttara kurau saudharme mahAvidehe mahAbalo rAjA IzAne lalitAGgo mahA.videhe ca vairajaGghaH / iyamanyakarttRkI gAthA sopayogA ca / tRtIyagAthAgamanikA - uttarakurau saudharme mahAvidehe cikitsa kasya tatra sutaH rAjasutazreSThyamAtyasArthavAhasutA vayasyAH 'se' tasya / AsAM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, pratipadaM ca anurUpaH kriyA'dhyAhAraH kArya iti, yathA-dhanaiH sArthavAha iti dhano nAma sArthavAha AsIt, sa hi dezAntaraM gantumanA ghoSaNaM kAritavAnityAdi / kathAnakam - 'teNaM kAle teNaM samaeNaM avaravidehe vAse dhaNo nAma satyavAhI hotyA, so khitipatiAio nayarAo vasaMtapuraM paTThio vaNijjeNaM, ghosaNayaM kAreD - 'jo bhae saddhiM jAi tassAhamudaMta vahAmitti,' taMjahA - khANeNa vA pANeNa vA vattheNa vA patteNa vA osaheNa vA bhesajeNa vA aNNeNa vA keNaI jo jeNa bisUrata 1 tasminkAle taminsamaye'varavidehe varSe dhano nAma sArthavAho'bhUt sa kSitipratiSThitAt nagarAdvasantapuraM prasthito vANijyena, ghoSaNAM pazyati-yo mayA sArdhaM yAti tasyAhamudantaM vahAmIti, tadyathA-khAdanena vA pAnena vA vastreNa vA pAtreNa vA auSadhena vA bhaiSajyena vA anyena vA yo (binA) vega kena - pIdati iti' * iyaM anyakartRkI sopayogA ceti vRttikArA: + ghanasA0 taM' 'ca soUNa bahatre taDiyakappaDiyAdao payaTTaMti, vibhAsA, jAva teNa samaM gaccho sAhUNa saMpaddhito, ko puNa kAlo ?, carama nidAgho, soya sattho jAhe aDavimajjhe saMpatto tAhe vAsaratto jAo, tAhe so satthavAho aiduggamA paMthattikAuM tattheva satthanive kAuM vAsAvAsaM Thito, taMmi ya Thite sabo sattho Thito, jAhe ya tesiM satthilliyANaM bhoyaNaM NiTThiyaM tAhe kaMdamUlaphalANi samuddisiumAraddhA, tattha sAhuNo dukkhiyA jadi kahavi ahApavattANi labhaMti tAhe geNhaMti, evaM kAle vaJcaM vAsAratte tAhe tassa dhaNassa ciMtA jAtA - ko ettha satthe dukkhaotti ?, tAhe sariaM jahA mae samaM sAhuNo AgayA, tesiM ca kaMdAi na kappaMti, te dukkhitA tabassiNo, kallaM demitti pabhAe nimantitA bhaNaMti-jaM paraM amha kappi hojA taM gehejAmo, kiM puNa tubbhaM kappati ?, jaM akayamakAriyaM bhikkhAmettaM, jaM vA siNehAdi, to teNa sAhU ghayaM phAsUyaM viulaM dANaM diNNaM, so ya ahAuyaM pAlettA kAlamAse kAlaM kivA teNa dANaphaleNa uttarakurAe 1 tacchrutvA ca bahavastaTika krATikAdayaH pravarttante vibhASA (varNanaM), yAjasena samaM gacchaH sAdhUnAM saMprasthitaH kaH punaH kAlaH 1, caramanidAghaH, sa ca sArtho dAvImadhye saMprAptaH tadA varSArAtro jAtaH, tadA sa sArthavAho'tidurgamAH panthAna itikRtvA tatraiva sArthanivezaM kRtvA varSAvAsa sthitaH tasmiMzca sthite sarvaH sArthaH sthitaH yadA ca teSAM sArthikAnAM bhojanaM niSThitaM tadA kandamUlaphalAni samudeSTuM (anuM ) ArabdhAH, tatra sAdhavaH duHkhitA yadi kathamapi yathApravRttAni labhante tadA gRhNanti evaM kAle vrajati stokAvazeSo varSA rAtraH tadA dhanasya cintA jAtA ka etasminsArthe duHkhita iti, tadA smRtaM yathA mayA samaM sAdhava AgatAsteSAM kandAdi na karUpate, te duHkhitAstapasvinaH, kakSye dAsye iti prabhAte nimantritA bhaNanti yatparamasmAkaM karUpyaM bhavettagrahISyAmaH, kiM punarbhavatAM kalpate ?, yadakRtamakAritaM bhikSAmAtraM yadvA cehAdi, tataH tena sAdhubhyo ghRtaM prAsukaM vipulaM dAnaM dataM sa ca yathAyuSkaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA tena dAnaphalena uttarakuruSu * hojja + siNehaMti. maiNUso jAo, o AukkhaeNaM sohamme kappe devo uvavaNNo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve avaravidehe gaMdhilAvatIjie veDupae gaMdhArajaNavae gandhasamiddhe vijjAharaNagare atibalairaNNo nattA sayabalarAiNo putto mahAbalo nAma rAyA jAo, tattha subuddhiNA amatreNa sAvageNa piavayasteNa NADayapekkhA akkhittamaNo saMbohio, mAsAvasesAU bAvIsadiNe bhattapaJcakkhANaM kAuM mariUNa IsANakappe sirippabhe vimANe laliyaMgao nAma devo jAo, tato caiUNa iva jaMbUdIce dIve pukkhalAvaivijae lohaggalaNagarasAmI vairajaMgho nAma rAjA jAo, tattha sabhArio pacchime vae patrayAmitti ciMtaMto putteNa vAsaghare jogadhUvadhUvie mArio, mariUNa uttarakurAe sabhArio mihuNago jAo, tao sohamme kappe devo jAo, tato caiUNa mahAvidehe vAse khiipaiTThie nagare vejjaputto AyAo, jaddivasaM ca jAto taddivasamegAhajAtagA se ime cattAri vayaMsagA taMjahA - rAyaputte seTThiputte amacca putte satthAhaputtetti, saMvaDiA te, aNNayA kayAi 1 manuSyo jAtaH, tata AyuHkSayeNa saudharme kalpe deva utpannaH, tatazyutvA ihaiva jambUdvIpe dvIpe aparavideheSu gandhilAvatyAM vaitAnyaparvate gAndhArajanapade gandhasamRddhe vidyAdharanagare atibalarAjasya naptA zatabaLarAjasya putraH mahAbalanAmA rAjA jAtaH, tatra subuddhinA amAtyena zrAvakeNa priyavayasyena nATakaprekSAkSiptamanAH saMbodhitaH, mAsAvazeSAyuH dvAviMzatidinIM bhaktapratyAkhyAnaM kRtvA mRtvezAnakalpe zrIprabhe vimAne lalitAGgakanAmA devo jAtaH, tatabhyutvehaiva jambUdvIpe dvIpe puSkalAvatI vijaye lohArgalanagarasvAmI vajrajaGghanAmA rAjA jAtaH, tatra sabhAryaH pazcime vayasi pranajAmIti cintayan putreNa vAsagRhe yogadhUpadhUpite (tena ) mAritaH, mRtyottarakuruSu sabhAryo mithunako jAtaH, tataH saudharme kalpe devo jAtaH, tatatrayuvA punarapi mahAvidehe varSe kSitipratiSThite nagare putra AyAtaH, yahivase ca jAtastaddivase ekAhajatAstasyeme catvAro vayasyAstadyathA - rAjaputraH zreSThiputraH amAtyaputraH sArthavAhaputra iti saMvardhitAste, amyadA kadAcit * teNaM. + 0balassa ra0. puNoSi ma0. For Private Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 7 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiA tassa vejassa ghare egao sabai sannisaNNA acchaMti, tattha sAhU mahappA so kimiMkudreNa gahio aigato bhikkhassa, tehiM sappaNayaM sahAsaM so bhaNNati-tumbhehiM nAma sabo logo khAyaco, Na tumbhehiM tavassissa vA aNAhassa vA kiriyA kAyadyA, so bhaNati-karejAmi, kiM puNa? mamosahANi Nasthi, te bhaNaMti-amhe mola demo, kiM osahaM jAijau ?, so bhaNati-kaMbalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca, taiyaM sahassapAgaM tilaM taM mama atthi, tAhe maggiDaM pavattA, Aga jahA-amRgassa vANiyagassa asthi dovi eyANi, te gayA tassa sagAsaM do lakvANi ghettuM, vANiao saMbhaMto bhaNati-kiM demi?, te bhaNaMti-kaivalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca dehi, teNa bhaNNati-kiM etehiM kajaM?, bhaNaMti-sAhassa kiriyA kAyabA, teNa bhaNitaM-alAhi mama molleNa, iharahA eva geNhaha, kareha kiriyaM, mamavi dhammo houtti, so vANiyago ciMtei-jai tAva etesiM bAlANaM erisA saddhA dhammassupariM, mama NAma maMdapuNNassa ihalogapaDibaddhassa nasthi, so tasya vaidyasya gRhe ekataH saniSaNNAstiSThanti, tatra sAdhurmahAtmA sa kRmikuSThena gRhItaH bhatigato bhikSAye, taiH samaNayaM sahAvaM somANi-yuSmAbhinAma sarvo kokaH khAditabhyaH, na yuSmAbhiH tapasvino vA manAthasya vA kriyA (cikitsA) kartavyA, sa maNati-karomi, kiM punaH mama bhauSadhAni na santi, te bhaNanti-vayaM mUlyaM damaH, kimauSadhaM yAcyate (tA), sa bhaNati-kambalara gozIcandanaM ca, tRtIyaM sahasrapAka tailaM tammamAsti, tadA mArgayituM pravRttAH, zAtaM cataH yathA-mamukasya vaNijo de bhapi ete staH,tegatAtasya sakAzaM sakSe gRhItvA, vaNik saMbhrAnto bhaNati-kiM dadAmi 1, te bhaNamti-kambakaravaM gozIrSacandanaM ca dehi, tena bhaNyate-kimetaH kAya, bhaNamti-sAdhoH kriyA kartagyA, tena bhaNitaM-akaM mama mUlyena, itarathaiva gRhIta kuruvaM kriyAM, mamApi dharmoM bhavasthiti, sa paNig cintayati-padi tAvadeteSAM bAkAmAmIdazI zraddhA dharmasyopari, mama nAma mandapuNyasya ihalokapratibadasya nAti, sa * egayamo. + koDega. bAiyaho. sabasaha. saMvegamAvaNNo tahArUvANaM therANaM aMtie pabaio siddho| amumevArtha upasaMharan gAthAlayamAhavijasuassa ya gehe kimikuTTobahuaM jaI dii|viti ya te vijasuyaM karehi eassa tegicchaM // 17 // tillaM tegicchasuo kaMvalagaM caMdaNaM ca baanniyo| dAuM amiNikkhaMto teNeva maveNa aMtagaDo // 174 // gamanikA-vaidyasutasya ca gehe kRmikuSThopadruta muMni dRSTvA vadanti ca te vaidyasutaM-kuru asya cikitsA, tailaM cikitsakasutaH kambalakaM candanaM ca vaNig dattvA abhiniSkrAntaH, tenaiva bhavena antakRt , bhAvArthaH spaSTa eva, kacit kriyAdhyAhAra: svabukhyA kArya iti gAthAdvayArthaH // 173-174 // kathAnakazepamucyate-imevi ghetUNa tANi osahANi gatA tassa sAhuNo pAsa jattha so ujjANe paDimaM Thio, te taM paDimaM ThiaM vaMdiUNa aNuNNaveti-aNujANaha bhagavaM / amhe tumheM dhammavigdhaM kAuM uvadviA, tAhe teNa teleNa so sAhU abhaMgio, taM ca tillaM romAMkUvehiM saba aigataM, taMmi ya aigae kimiA sadhe saMkhuddhA, tehiM calaMtehiM tassa sAhuNo atIva veyaNA pAumbhUyA, tAhe te niggate dahaNa kaMbalarayaNeNa saMvegamApasaH tathArUpANAM sthavirANAM antike pravajitaH siddhH| 2 ime'pi gRhItvA tAnyauSadhAni gatAsvasya sAdhoH pArtha patra sa racAne pratimayA sthitaH, te taM pratimayA sthitaM vanditvA'nujJApayanti-anujAnIhi bhagavan ! vayaM tava dharmavipnaM kartumupasthitAH, tadA tena tailena sa sAdhuramyajitaH, taba tailaM romakUpaiH (0pepu) sarva atigataM (vyApta), tamivAtigate kRmayaH sarve saMkSugdhAH, teSu calassu tasya sAdhoratIva vedanA prAdurbhUtA, tadA tAnirgatAn rahA kambalarakhena * yati. + vandante ca. romaM ku. so pAuo sAhU, taM sItalaM, taM ceya tellaM uNhavIriyaM, kimiyA tattha laggA, tAhe puvANIyagokaDevare pappho.ti, te sadhe paDiyA, tAhe so sAhU caMdaNeNa litto, tato samAsattho, evekasiM do tiNNi vAre abhaMgeUNa so sAhU tehiM nIrogo kao, paDhamaM makkhijati, pacchA AliMpati gosIsacaMdaNeNaM puNo makkhijai, evetAe parivADIe paDhamabhaMge tayAgayA NiggayA biiyAe maMsagayA taiyAe advigayA beMdiyA NiggayA, tato saMrohaNIe osahIe kaNagavaNNo jAo, tAhe khAmittA paDigatA, te pacchA sAhU jAtA, ahAuyaM pAlaittA tammUlAgaM paMcavi jaNA aJcue uvavaNNA, tato caiUNa iheva jaMbUdIvei puSavidehe pukkhalAvaivijae puMDaragiNIe nayarIe ve raseNassa raNNo dhAriNIe devIe uyare paDhamo vairaNAbho NAma putto jAo, jo se vejaputto cakkavaTTI Agato, avasesA kameNa bAhusubAhupIDhamahApIDhatti, vairaseNo pabaio, so ya tisthaMkaro jAo, iyarevi saMvaDDiyA paMcalakkhaNe bhoe bhuMjaMti, jaddivasaM vairaseNassa kevalanANaM uppaNNaM, sa prAvRtaH sAdhuH, tat zItalaM, tavaiva tailaM uSNavIye, kRmayastatra lamAH, tadA pUrvAnItagokalevare prasphoTayanti (kSipanti), te sarve patitAH, tadA sAdhuH sa candanena liptaH, tataH samAnatA, evamekaM dvau trIn vArAn sabhyasya sa sAdhustainIrogaH kRtaH, prathamaM mrakSyate pazcAdAlipyate gozIrSacandanena punamrakSyate, evametayA paripAvyA prathamAbhyaGge svagatA nirgatA dvitIyAyAM mAMsagatAstRtIyAyAmasthigatA dvIndriyA nirgatAH, tataH saMrohaNyauSadhyA kanakavarNo jAtaH, tadA kSamayitvA pratigatAH, te pazcAt sAdhabo jAtAH, yathAyuSkaM pAlayitvA tanmUlaM pazcApi janA acyute utpnnaaH| tatazyutvA ihaiva jambUdvIpe pUrva videheSu puSkarAvatIvijaye puNDarIkiyAM nagaryo vanasenasya rAjJaH dhAriNyA devyA udare prathamo vajranAbhanAmA putro jAtaH, yaH sa vaiyaputrazcakravartI bhAyAtaH (utpanaH), avazeSAH krameNa bAhusubAhupIThamahApIThA iti, vanasenaH prabajitaH, saca tIrthakaro jAtaH, itare'pi saMvardhitAH pazalakSaNAn bhogAn bhujate, yadivase vanasenasya kevalajJAnamutpatra, *ca. + papphoDiyaM. tAhe pANijati. dIve dIve. vaharasegassa. so vejaputto. so jAo. || Nabhoe. samuppaNaM. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tadivasaM vairaNAbhassa cakkarayaNaM samuppaNNaM, vairo cakkI jAo, teNaM sAhuveyAvacceNa cakkavaTThIbhoyA udiNNA, avasesA cattAri maMDaliyA rAyANo, tattha vairaNAbhacarkavahissa caurAsIti puvalakkhA sabAugaM, tattha kumAro tIsaM maMDalio solasa caubIsa mahArAyA coddasa sAmaNNapariAo, evaM caurAsIi sabAuyaM, bhoge bhujaMtA viharaMti, io ya titthayarasamosAraNaM, so piupAyamUle cauhivi sahodarehiM sahio pavaio, tattha vairaNAbheNa cauddasa puSA ahijiyA, sesA ekkArasaMgavI cauro, tattha vAhU toseM veyAvaccaM kareti, jo subAhU so sAhuNo vIsAmeti, evaM te kareMte vairaNAbho bhagavaM aNuvUhai-aho suladdhaM jammajIviaphalaM, jaM sAhUrNa veyAvaccaM kIrai, parissaMtA vA sAhuNo vIsAmijaMti, evaM pasaMsai, evaM pasaMsijatesu tesu tesiM doNhaM pacchimANaM appatti bhavai, amhe sajjhAyaMtA na pasaMsijjAmo, jo karei so pasaMsijai, tahivase vajranAbhasya cakrarakaM samutpana, vajranAbhaH cakrI jAtaH, tena sAdhuvaiyAvRzyena cakravartibhogA udIrNAH (kambhAH), avazeSAvasyAro mAlikA rAjAno (jAtAH), tatra vajranAbhacakravartinazcaturazItilakSapUrvANi sarvAyuSkaM kumAraH triMzataM mANDalikaH SoDaza caturviMzati mahArAjaH caturdaza bhAmaNyaparyAyaH, evaM caturazItiH sarvAyuSkaM, bhogAn bhujamAnA viharanti, itazca tIrthakarasamavasaraNaM, sa pitRpAdamUle caturbhirapi sahodaraiH sahitaH prabajitaH, tatra vajranAbhena caturdaza pUrvANyadhItAni, zeSA ekAdazAvidaH caravAraH, tatra bAhusteSAM vaiyAvRtyaM karoti, yaH subAhuH sa sAdhUna vizramayati, evaM tau kurvantau vajranAbho bhagavAna anuhayati-aho sulabdha jammajIvitaphalaM, yat sAdhUnAM vaiyAvRtya kriyate, parizrAntA vA sAdhayo vicamyante, evaM prazaMsati, evaM prazasyamAnayosayordvayoH pazcimayoraprItikaM bhavati, bhAvAM svAdhyAyantau na prazasyAbahe, yaH karoti sa prazasyate, * . cakissa. + sIiM. jasaraNe. vIja. sabo (cco) logavavahArotti, vairaNAbheNa ya visuddhapariNAmeNa titthagaraNAmagottaM kammaM baddhaMti / amumevArthamupasaMharannidaM gAthAcatuSTayamAhasAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamaNaM ca / puMDaragiNie u cuyA tao suyA vairaseNassa // 175 // paDhamittha vaharaNAbho yAhu subAha ya piiddhmhpiiddhe|tesi piA titthaaro NikkhaMtA te'vi tattheva // 176 // paDhamo caudasapucI sesA ikArasaMgaviu curo| bIo veyAvaccaM kiikammaM tahaao kAsI // 177 // bhogaphalaM yAhuSalaM pasaMsaNA jiTTa iyara aghiyattaM / paDhamo titthayarasaM vIsahi ThANehi kAsI ya // 178 // AsAmakSaragamanikA-sAdhu cikitsitvA zrAmaNyaM devalokagamanaM ca pauNDarIkiNyAM ca cyutAH, tataH sutA vairasenasya jAtA iti vAvayazeSaH, prathamo'tra vaira'nAbhaH bAhuH subAhuzca pIThamahApIThI, teSAM pitA tIrthakaro niSkrAntAste'pi tatraivapituH sakAze ityarthaH, prathamazcaturdazapUrvI zeSA ekAdazAGgavidazcatvAraH, teSAM caturNA bAhuprabhRtInAMmadhye dvitIyo vaiyAvRttyaM kRtikarma tRtIyo'kArSIt, bhogaphalaM bAhubalaM prazaMsanaM jyeSTha itarayoraciyattaM, prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt, bhAvArthastu ukta eva, kriyA'dhyAhAro'pi svabuddhyA kAryaH, iha ca vistarabhayAnokta iti gAthAcatuSTayArthaH ||175-176-177-178||yduktN prathamastIrdhakaratvaMrvizatibhiH sthAnarakAta,tAni sthAnAni pratipAdayannidaM gAthAtrayamAha sarvo(syo) lokavyavahAra iti, vajranAbhena ca vizuddhapariNAmena tIrthakaranAmagotraM karma badamiti. * pIDhA. + cikitsavisvA. javairanAbhaH. 'bAhuphalaM. viMzatyA (syAt ). arihaMta siddha pathayaNa guru thera bahussue tvssiisuN| vacchallayA eesiM abhigvanANovaoge ya // 179 // Na viNae Avassae ya sIlavvae nirhaaro| khaNalava tavaJciyAe yAvacce samAhI y||18|| appubvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pbhaavnnyaa| eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo // 181 // ___ vyAkhyA-tatra azokASTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantIti arhantaH-zAstAra iti bhAvArthaH 1 / siddhAstu azeSaniSThitakarmAzAH paramasukhinaH kRtakRtyA iti bhAvArthaH 2 / pravacanaM-zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGgha iti / gRNanti zAstrArthamiti guravaH-dharmopadezAdidAtAra ityarthaH 4 / sthavirA:-jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthaviraH paSTivarSaH zrutasthaviraH samavAyadharaH paryAyasthaviro viMzativarSaparyAyaH / bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, ApekSikaM bahuzrutatvaM, evamarthe'pi saMyojyaM, kiMtu sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnAH tebhyo'pyubhayadharA iti 6 / vicitraM anazanAdilakSaNaM tapo vidyate yeSAM te tapasvinaH sAmAnyasAdhavo vA 7 / arahantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazca sthavirAzca bahuzrutAzca tapasvinazca arhatsiddhapravacanagurusthavirabahuzrutatapasvinaH / vatsalabhAvo vatsalatA, sA cAnurAgayathAvasthitaguNotkIrtanAyathA. nurUpopacAralakSaNA tayA, eteSAmahadAdInAmiti, prAk SaSThyarthe saptamI 'bahussue tabassINaM' vA pAThAntaraM, tIrthakaranAma: gotraM karma badhyata iti, abhIkSNaM-anavarataM jJAnopayoge ca sati badhyate 8 / darzanaM-samyaktvaM, vinayo-jJAnAdivinayaH, sa ca dazavaikAlikAdavaseyaH, darzanaM ca vinayazca darzanavinayau tayorniraticAraH tIrthakaranAmagotraM karma banAti 10-11 * arhantazca (syAt ). Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH Avazyakam-avazyakarttavyaM saMyamavyApAraniSpanna tasmiMzca niraticAraH sanniti 12 / zIlAni ca pratAni ca zIlanatAni zIlAni-uttaraguNAH vratAni-mUlaguNAH teSu ca anaticAra iti 13 / kSaNalavagrahaNaM kAlopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu saMvegabhAvanAdhyAnAsevanatazca badhyate 14 / tathA tapastyAgayorbadhyate, yo hi yathAzaktyA tapaH Asevate tyAgaM ca yatijane vidhinA karoti 16 / vyAvRtabhAvo vaiyAvRttyaM, tacca dazadhA, tasminsati badhyate 17 / samAdhiH-gurvAdInAM kAryakaraNene svasthatApAdanaM samAdhau ca sati badhyate 18 / tathA apUrvajJAnagrahaNe sati zrutabhaktiH zrutabahumAnaH, sa ca vivakSitakarmabandhakAraNamiti 19 / tathA pravacanaprabhAvanatA 'ca, sA ca yathAzaktyA mArgadezaneti 20 / evamebhiH kAraNaiH anantaroktaiH tIrthakaratvaM labhate jIva iti gAthAtrayArthaH // 179-180-181 // purimeNa pacchimeNa ya ee samve'vi phAsiyA tthaannaa|mjhimehiN jiNehiM eka do tiNi savve vA // 182 // gamanikA-purimeNa pazcimena ca etAni-anantaroktAni sarvANi spRSTAni sthAnAni, madhyamaijinaH eka khe trINi sarvANi ceti gaathaarthH|| 182 // Aha-taM ca kahaM veijbai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakahatANaM // 183 // ___ gamanikA -taca tIrthakaranAmagotraM karma kathaM vedyata iti, aglAnyA dharmadezanAdibhiH, badhyate tattu bhagavato yo * yathAzakti (syAt ). + karaNadvAreNa. bhavastasmAt tRtIyaM bhavamavasarya, athavA badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavaM prApya, osakaittANaMti-tasthiti saMsAraM vA'vasayeti, tasya chutkRSTA sAgaropamakoTIkoTibandhasthitiH, taJca prArambhabandhasamayAdArabhya satatamupacinoti, yAvadapUrvakaraNasaMkhyeyabhAgairiti, kevalikAle tu tasyodaya iti gaathaarthH||18|| tatkasyAM gatau badhyata ityAhaniyamA maNuyagaIe itthI puriseyaro ya suhleso| AseviyapahulehiM vIsAe aNNayaraehiM // 184 // gamanikA-niyamAt manuSyagatau badhyate,kastasyAM babhAtItyAzayAha-strI puruSa itaro veti-napuMsaka (kaH), kiM sarva eva?, netyAha-zubhA lezyA yasyAsau zubhalezyA, sa 'Asevitabahulehi' bahulAsevitaiH-anekadhA''sevitairityarthaH, prAkRtazailyA pUrvAparanipAto'tatriM, viMzatyA anyataH sthAnainAtIti gAthArthaH // 184 // kathAnakazeSamidAnIm-bAhuNA veyAya. bakaraNeNa cakibhogA NivattiyA, subAhuNA vIsAzmaNAe bAhubalaM nibattiaM, pacchimehiM dohiM tAe mAyAe isthinAmagotaM kammamajitaMti, tato ahAuamaNupAlettA paMcavi kAlaM kAUNa sabasiddhe vimANe tittIsasAgarovamaThiiyA devA bAhunA vaiyAvRtyakaraNena cakribhogA nivartitAH, subAhunA vizrAmaNayA bAhubalaM nirvartitaM, pazrimAbhyAM dvAbhyAM tayA mAyayA sInAmagotraM karma bharjitamiti, tato yathAyuSkamanupAlya paJcApi kAlaM kRtvA sarvArthasiddhe vimAne prayastriMzatsAgaropamasthitikA devAH * karaNaM. + pacyate. .takaMca. bAhugAvi. pavaiyAvRtya.. vIsAvaNAe. upavaNNA, tatthavi ahAuyaM aNupAlettA paDhamaM vairaNAbho caiUNa imIse osappiNIe susamasusamAe vaikatAe susamAevi susamadusamAevi bahuvIikkaMtAe caurAsIie pubasayasahassesu egUNaNaue ya pakkhehi sesehiM AsADhabahulapakkhacautthIe uttarAsADhajogajutte miyaMke ikkhAgabhUmIe nAbhissa kulagarassa marudevIe bhAriyAe kucchisi gambhattAe uva. vaNNo, coIsa sumiNA usabhagayAIA pAsiya paDibuddhA, nAbhissa kulagarassa kahei, teNa bhaNiyaM-tubbha putto mahAkulakaro bhavissai, sakkassa ya AsaNaM caliyaM, sigdhaM AgamaNaM, bhaNai-devANu pie ! tava putto sayalabhuvaNamaMgalAlao paDhamarAyA paDhamadhammacakkavaTTI bhavissai, keI bhaNaMti-battIsapi iMdA AgaMtUNa vAgareMti, tato marudevA haTTatuSThA gambha vahaitti / amumevArthamupasaMharannAhauvavAo savvahe savvesiM paDhamao cuo usabho / rikkheNa asADhAhiM asADhayahule cautthIe // 185 // gamanikA-upapAtaH sarvArtha sarveSAM saMjAtaH, tatazca AyuSkaparikSaye sati prathamaznacyuto RSabha RkSeNa-nakSatreNa ASA 1 utpamAH, tatrApi yathAyuranupAlya prathamaM vajranAbhaJyutvA asyA bhavasarpiNyAH suSamasuSamAyAM vyatikrAntAyAM suSamAyAmapi suSamaduSpamAyAmapi bahugyatikAntAyAM caturazItI pUrvazatasahastreSu ekonanavatau ca pakSeSu zeSeSuASADhakRSNapakSacaturthI uttarASADhAyogayukte mRgAke ikSvAkubhUmau nAbheH kulakarasya marudevyA bhAryAyAH kukSau garbhatayotpamaH, caturdaza svamAn RSabhagajAdikAn dRSTvA pratibuddhA, nAbhaye kulakarAya kathayati, tena bhaNitaM-tava putro mahAkulakaro bhaviSyati, vAkrasya cAsanaM calitaM, zIghramAgamanaM, bhaNati-devAnupriye ! tava putraH sakalabhuvanamaGgalAlayaH prathamarAjaH prathamadharmacakravartI bhaviSyati, kecid bhaNanti-dvAtriMzadapi indA mAgatya vyAgRNanti, tato marudevI iSTatuSTA garbha vahatIti. * marudevaNa. + cauddasa0. nAbhikula.. *NupiyA. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH DhAbhiH ASADhavahule caturthyAmiti gAthArthaH // 185 // idAnIM tadvaktavyatA'bhidhitsayA enAM dvAragAthAmAha niyuktikAraH jammaNe nAma vuhI a, jAIeM saraNe ia / vIvAhe a avacce abhisee rajasaMgahe // 186 // gamanikA-'jamaNa' iti janmaviSayo vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'cittabahulaTThamIe' ityAdi, nAma iti-nAmaviSayo vidhivaktavyaH, vakSyati 'desUNa ca' ityAdi, 'vaDI yatti' vRddhizca bhagavato vAcyA, vakSyati ca 'aha so vahati bhagava. mityAdi', 'jAtIsaraNetiyatti' jAtismaraNe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'jAIsaro ya' ityAdi, 'vIvAhe yatti vIvAhe ca vidhirvaktavyaH, vakSyati ca 'bhogasamatthaM' ityAdi, 'avaccetti' apatyeSu kramo vAcyaH, vakSyati ca 'to bharahabaMbhisuMdarItyAdi' 'abhisegatti' rAjyAbhiSeke vidhirvAcyaH 'AbhoeuM sakko uvAgao' ityAdi vakSyati, 'rajasaMgahetti' rAjyasaMprahaviSayo vidhirvAcyaH, 'AsA hatthI gAvo' ityAdi / ayaM samudAyArthaH, avayavArtha tu pratidvAraM yathAvasaraM vakSyAmaH / tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayA''hacittabahulaTThamIe jAo usabho asADhaNakkhatte / jammaNamaho a savvo Neyavvo jAva ghosaNayaM // 187 // gamanikA-caitrabahulASTamyAM jAto RSabha ASADhAnakSatre janmamahazca sarvo netavyo yAvaddghoSaNamiti gAthArthaH // 187 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sA ya marudevA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTThamANa ya rAiMdiyANaM 1 sA ca marudevI navasu mAseSu bahupratipUrNeSu ardhASTasu ca rAtrindiveSu. * jAtIsaraNetiya (vRttau), + nAmeti.Nikamiti. 1 mANaM rAI.. bahuvIikatANaM addharattakAlasamayaMsi cittabahulaThThamIe uttarAsAdAnakvatte AroggA AroggaM dArayaM payAyA, jAyamANesu ya titthayaresu sabaloe ujjoo bhavati, titthayaramAyaro-ya pacchaNNaganbhAo bhavaMti jarAruhirakalamalANi ya na havaMti, tato jAte tiloyaNAhe aholoyavatthavAo aTha disAkumArIo, taMjahA-bhogakarA bhogavatI, subhogA bhogmaalinnii| suvacchA vacchamittA ya, puSphamAlA aNidiyA // 1 // eyAsiM AsaNANi calaMti, tato bhagavaM usahasAmi ohiNA jAyaM AbhoeUNa diveNa jANavimANeNa sigghamAgaMtUNa titthayaraM titthayarajaNaNiM ca marudeviM abhivaMdiUNa saMlavaMti-namo'tthu te jagappaIvadAIe!, amhe NaM devANuppie ! aholoyavasthavAo aTTha disAkumArIo bhagavao titthagarassa jammaNamahima karemo taM tubbhehi na bhAiyavaMti, tato taMmi padese aNegakhaMbhasayasaMniviTaM jammaNabhavaNaM viubiUNa saMvaTTagapavaNaM viucaMti, tato tassa bhagavaMtassa jammaNabhavaNassa AjoyaNaM sabato samaMtA taNakaTThakaMTakakakkarasakarAi tamAhuNiya AhuNiya egate bahuvyatikrAnteSu ardharAtrakAlasamaye caitrakRSNASTamyA uttarASADhAnakSatre arogA bharogaM dArakaM prajAtA, jAyamAneSu ca tIrthakareSu sarvaloke udyoto bhavati, tIrthakaramAtarazca pracchannagarbhA bhavanti jarArudhirakalimalAni ca na bhavanti, tato jAte trilokanAthe adholokavAstavyA aSTa dikumAryaH, sadyathA-bhoga rA bhogavatI subhogA bhogmaalinii| suvatsA vatsamitrA ca puSpamAlA aninditA // 3 // etAsAmAsanAni calamti, tato bhagavantaM RSabhasvAminaM avadhinA jAtaM Abhogya divyena yAnavimAnena zIghramAgamya tIrthakara tIrthakarajananI ca marudevImabhivandha saMlapanti-namo'stu tubhyaM jagatmadIpadAyike ! vayaM devAnupriye! adholokavAstavyAH aSTa dikumAryaH bhagavatastIrthakarasya janmamahimAnaM kurmastat tvayA na bhetavyamiti, tatastasmin pradeze bhanekastambhazatasanniviSTaM janmabhavanaM vikurvya saMvartakapavanaM vikurvanti, tatastasya bhagavataH janmabhavanasyAyojanaM sarvataH samantAt tRNakASThakaNTakakarkarazarkarAdi tat Adhya AdhuyaikAnte * uttarAsADha0. pakkhivaMti, tato khippameva pacuvasamaMti, tato bhagavato titthagarassa jaNaNIsahiassa paNAmaM kAUNa nAidUre niviThThAo parigAyamANIo ciTThati / tao uDalogavatthavAo aTTha disAkumArIo, taMjahA-meghaMkarA meghavatI, sumeghA meghmaalinii| toyadhArA vicittA ya, vAriseNA valAyA // 1 // eyAo'vi teNeva vihiNA AgaMtUNa abbhavaddalayaM viuvittA AjoyaNaM bhagavao jammaNabhavaNassa ccodayaM NAimaTTiyaM paphusiyapaviralaM rayareNuviNAsaNaM surabhigaMdhodayavAsaM vAsittA puSphabaddalayaM viuvittA jalathalayabhAsarappabhUyassa viMTaTThAissa dasaddhayaNNassa kusumassa jANussedhapamANamettaM pupphavAsaM vAsaMti, taM' ceva jAva AgAyamANIo ciTThati / tao puracchimaruyagavatthavAo aTTha disAkumArisAmiNIo, taMjahA-NaMduttarAya NaMdA ANaMdA zaMdivaddhaNA ceva / vijayA ya vejayaMtI jayaMti avarAjiyA ceva // 1 // tahevAgaMtUNa jAva na tubbhehiM bIhiyabaMti bhaNiUNa bhagavao titthagarassa jaNaNisahiassa paricchimeNaM AdaMsagahathiAo AgAyamANIo citttthti| kusAra ) ranoraNAta, tadeva yAvayantI mA prakSipanti, tataH kSiprameva pratyupazamayanti, tato bhagavate tIrthakarAya jananIsahitAya praNAmaM kRtvA nAtidUre niviSTAH parigAyantyastiSThanti / tata UrdhvalokavAstavyA aSTa dikumAryaH, tadyathA-megharA meghavatI, sumeghA meghamAlinI / toyadhArA vicitrA ca, vAripeNA balAhakA // 1 // etA api tenaiva vidhinA''gatyAbhravardalaM vikurvayitvA AyojanaM bhagavato janmabhavanAt nAtyudaka nAtimRttikaM viralazIkara (phusAraM ) rajoreNuvinAzanaM surabhigandhodakavarSI varSayisvA puSpavardalaM vikuzyaM jalasthalajabhAsvaraprabhUtasya vRntasthAyinaH dazArdhavarNasya kusumasya jAnUtsedhapramANamAtrAM puSpavarSI varSayanti, tadeva yAvad bhAgAyantyastiSThanti / tataH pUrvadipucakavAstavyA aSTau dikumArIsvAminyaH, tadyathA-nandottarA ca nandA AnandA nandivardhanA caiva / vijayA ca vaijayamtI jayantI aparAjitA caiva // 1 // tathaivAgatya yAvattvayA na bhetavyamiti bhaNisvA bhagavatastIrthakarAjananIsahitArapUrvasyAM bhAdarzahastA mAgAyantyastiSThanti / * khippA.. + taha gheva. 1 yaMtI. puracchimeNaM. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 8 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH evaM dAhiNaruyagavatthavAo aTTa, taMjahA-samAhArA suppadiNNA, suppabuddhA jasoharA / lacchimatI bhogavatI, cittaguttA vasuMdharA // 1 // tahevAgaMtUNa jAva bhuvaNANaMdajaNaNassa jaNaNisahiassa dAhiNaNaM bhiMgArahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / evaM pacchimaruyagavatthavAo'vi aha, taMjahA-ilAdevI surAdevI, puhavI pumaavtii| egaNAsA vAmeA, sIyA bhaddA ya ahamA // 1 // eyAo'vi titthayarassa jaNaNisahiassa pazcasthimeNaM tAliyaMTahatthagayAo AgAyamANIociTThati / evaM uttararuyagavatthavAo'vi aTTa, taMjahA-alaMbusA missakesI, puMDarigiNIya vaarunnii| hA~sA sabappabhA gheva, sirihirI ceva uttarao // 1 // tahevAgaMtUNa titthagarassa jaNaNisahiassa uttareNa NAtidUre cAmarahatthagayAo AgAyamANIo ciTThati / tato vidisihAyagavatthabAo cattAri vijukumArIsAmiNIo, taMjahA-cittA ya cittakaNagA, satterA soyAmaNI // taheva gaMtUNa tihuaNabaMdhuNo jaNaNisahiassa causu vidisAsu dIviyAhatthagayAo NAidUre AgAyamANIo citi / tato evaM dakSiNacakavAstanyA maSTa, tapathA-samAhArA supradattA, suprabuddhA yazodharA / lakSmIvatI bhogavatI, citraguptA vasundharA // 1 // tathaivAgatya pAvat bhuvanAnamha. janakAjamanIsahitAt dakSiNasyAM bhUmArahassA bhAgApamtyastihati / evaM pabimarucakavAstavyAmapi mA, tapathA-kAdevI surAdevI,pRthvI padmAvatI / ekanAsA navamikA, sItA bhadA cAhamI // 1 // etA api tIrthakarAt jananIsahitApavimAyA tAlapamtahastagatA bhAgAvatyasihanti / evamuttararucakavAstavyA bhapi mA, tapathAalambusA mizcakezI, puNDarI kiNIca vaarunnii| hAsA sarvaprabhA caiva, zrI hI vottarataH // // tathaivAgasya tIrtharAjananIsahitAduttarasyA mAtidUre cAmarahastagatA AgAyansyastiSThanti / tato vivimucakavAstavyAzratatraH vidyutkumArIsvAminyA, tadyathA-citrA ca citrakanakA, sattArA saudAminI // tathaivAgalpa tribhuvanakadhorjananIsahitAcatasRSu vivikSu dIpikAhastagatA nAtidUre bhAgAyantyasinti / tato * bhAsA. + uttarA. ja.si bAhiraka.. majjharuyagavatthaSAo cattAri disAkumAripahANAo, taMjahA-rUyayA rUyayaMsA, surUyA ruyagAvatI ||thevaagNtuunn jAva Na uvarohaM gaMtaSaMtikaTTa bhagavao bhaviyajaNakumuyasaMDamaMDaNassa cauraMgulabaja NAbhiM kappeMti, viyaraya khaNaMti, NAbhiM viyarae nihaNaMti, rayaNANaM vairANa ya pUreMti, hariyAliyAe ya pI baMdhati, bhagavao tisthayarassa jammaNabhavaNassa puracchimadAhiNauttareNa tao kadalIharae viuti, tesiM bahumajjhadese to caMdasAle viuti, tesiM bahumammadese tao sIhAsaNe viubaMti, bhagavaM tisthayara karAyalapariggahi titthagarajaNaNiM ca vAhAe gihiUNa dAhiNille kadalIpAracAussAle sIhA. saNe nivesiUNa sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abbhaMgeMti, surabhiNA gaMdhavaTTaeNa upadditi, tato bhagavaM titthayara karakamalajualaruddhaM kAUNa tihuyaNanivvuiyarassa jaNaNi ca suiraM bAhAhiM gahAya puracchimille kadalIgharacAussAlasIhAsaNe sagni madhyarucakavAstavyAnatasro vimArIpradhAnAH, tadyathA-rupakA pacakAMzA, surucA hakAvatI / tathaivAgatya pApanoparodha gantavyamitikRtvA bhagavato bhavyajanakumudaNDamaNDamakha caturagurUvarga mAbhiM kapa yanti, vivaraM khanamti, nAbhi bibare minamti, rasairvava pUrapanti, haritAlikayA pIThaM bAmanti, bhagavatastIrthakarasya janmabhavanAd pUrvadakSiNottarAsu zrINi kadakIgRhANi virSayanti, teSAM bahumadhyadeze tinacandrazAlA vikarSanti, vAsA bahumadhyadeze nINi siMhAsanAni vikurvanti, bhagavantaM tIrthakara karatalaparigRhItaM tIrthakarajananI ca bAhvoH gRhItvA dAkSiNAtye kadakIgRhacatuHzAle siMhAsane nivezya zatapAkasahaapAkatailairabhyaGgayanti, surabhiNA gandhavartakenodvarttayanti, tato bhagavantaM tIrthakara karakamalayugaharuvaM kRtvA tribhuvananitikarasya jananI ca sudhira bAhubhyAM gRhIravA paurastye kadalIgRhacatuHzAlasiMhAsane * mArIo pahA.. + pedaM. kirakamala.. gharage. lasIhA.. lisiyAvejaNa. 6 sahara / bhayaM. * chindati. 'vesAveti, tato majaNavihIe majaMti, gaMdhakAsAiehi aMgayAiM lUheMti, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM samAlaheMti, divAI deva dUsajualAI niyaMti, sabAlaMkAravibhUsiyAI kareMti, tao uttarile kadalIgharacAussAlasIhAsaNe nisIyAviti, tAo AbhiogehiM culahimavaMtAo sarasAiM gosIsacaMdaNakaTThAI ANAveUNa araNIe aggi uppAeMti, tehiM gosIsacaMdaNakaThehiM aggiM ujAleMti, aggihomaM kareMti, bhUikammaM kareMti, rakkhApoTTaliaM kareMti, bhagavao titthaMkarassa kaNNamUlaMsi duve pAhANavaTTae TiTiyAti, bhavau 2 bhavaM pacayAuettikaTTha bhagavaMtaM titthakaraM karatalapuDeNa titthagaramAtaraM ca bAhAe gahAya jeNeva bhagavao jammaNabhavaNe jeNeva sa yaNije teNeva uvAgacchaMti, titthayarajaNaNiM sayaNije nisiyAti, bhagavaM titthayaraM pAsaM ThaveMti, titthakarassa jaNaNisahiassa nAidUre AgAyamANIo ciTThati // amumevArthamupasaMharamAhasaMvaha meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti eyaM kumArIo // 18 // sannivezayanti, tato majanavidhinA majayanti, gandhakASAyIbhiraGgAni rUkSayanti, sarasena gozIrSacandanena samAlabhante, digyAni devadUSyayugalAni paridhApayanti, sarvAlakAravibhUSite kurvanti, tata bhauttare kadalIgRhacatuHzAlasiMhAsane niSAdayanti, tata AbhiyogikaiH kSulakahimavataH sarasAni gozIrSacandanakASThAni mAmAkhya baraNIto'gnimutpAdayanti, tairgauzIrSacandanakATeraniM ujjvAlayanti, agnihomaM kurvanti, bhUtikarma kurvanti, rakSApohalikA kurvanti, bhagavatastIrthakarasya karNamUle dvau pApANavartulau bhAsphAlayanti, bhavatu 2 bhavAn parvatAyuSka itikRtvA bhagavantaM tIrthakara karatalapuTena tIrthakaramAtaraM ca bhujayogRhItvA yatraiva bhagavato ammabhavanaM yatraiva zapanIyaM tatraivopAgacchanti, tIrthakarajananIM zayanIye livAdayanti, bhagavantaM tIrthakara pArthe sthApayanti, tIrthakarasa ananIsahitasya nAtidUre mAgAyatyastihanti / * nisiyAveMti. + gaMdhakAsAie. gAyAI. 1 tasya bhAbhimogiehiM. vAsasaya0. || meru mahagalobhA pAvisitamagA u maha patte / pauvidisi majAyagA iti chappaNNA visikumaarii||1||sopyogaa prakSiptA. nivezayanti. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApAyaka-hAribhadrIyavRttiH gatArthA, dvArayojanAmAnaM pradarzyate-'saMvaTTa mehe'ti saMvartakaM megham uktaprayojanaM vikurvanti, AdarzakAMzca gRhItvA tiSThanti, bhRGgArAMstAlavRttAMzceti, tathA cAmaraM jyotiH rakSAM kurvanti, etat sarva dikkumArya iti gAthArthaH // 188 // tato sakkarasa deviMdassa NANAmaNikiraNasahassaraMjiaM sIhAsaNaM caliaM, bhagavaM tisthagaraM ohiNA Abhoeti, sigdhaM pAlaeNa vimANeNaM ei, bhagavaM titthayaraM jaNANaM ca tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-mo'tthu te rayaNakucchidhArie !, ahaM NaM sakke deviMde bhagavao Adititthagarassa jammaNamahimaM karemi, taMpaM tume Na uvarujjhiyavaMtikaTTha osoyaNiM dalayati, titthagarapaDirUvagaM viubati, titthayaramA~ue pAse Thaveti, bhagavaM titdhayaraM karayalapaDeNa geNhati, appANaM ca paMcadhA viubati-hiyajiNiMdo eko doNi ya pAsaMmi caamraahsthaa| eko eko'tha yjjdhro||1|| tato sakko gharavihadevanikAyasahio sigdhaM turiyaM jeNeva maMdare pabae paMDagavaNe maMdaracUliyAe dAhiNeNaM aipaMDukaMbalasilAe abhiseyasIhAsaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sIhAsaNe puracchAbhimuhe nisIyati, tataH zakrasya devendrasya mAnAmaNikiraNasahasrarajita siMhAsanaM calitaM, bhagavantaM tIrthakaramavavinA''bhogayati, zIghra pAlakena vimAnemAyAti, bhagavantaM tIrthakara janamIMca vikRtva bhAdakSiNapradakSiNaM karoti, vandate namasyati vanditvA namasthitvA evamavAdIt-mamo'stu tubhyaM rakhakukSidhArike1,mahaM zakro devendro bhagavata bhAvitIrthakarasya janmamahimAmaM karomi, tat tvayA noparoddhavyamitikRtvA'vasthApinIM dadAti, tIrthakarapratirUpakaM vikurvati, tIrthakaramAtuH pAzve sthApayati, bhagavantaM tIrthakara karatalapuTena gRhAti, bhAsmAnaM ca pazvadhA vikurvati-gRhIta jinendra eko dvIca pArzvayozcAmarahastI / gRhItojjvalAtapatra eka eko'tha vjrdhrH||1|| tataH zakraH caturvidhavanikAyasahitaH zIghra svaritaM yatraiva mandare parvate pANDakavane mandaracUlikAyA dakSiNena bhatipANukambalazilAyAmabhipekasiMhAsanaM tatraivopAgacchati, upAgatya siMhAsane paurastyAbhimukho niSIdati, * mAyarue.. ettha battIsapi iMdA bhagavao pAdasamI AgacchaMti, paDhamaM anuyaiMdo'bhiseyaM kareti, tato aNu parivADIe jAva sakko tato camarAdIyA jAva caMdasuratti, tato sako bhagavao jammaNAbhiseyamahimAe nivattAe tAe sabiDDIe cauvihadevaNikAyasahio titthaMkaraM ghettUNa paDiyAgao, titthagarapaDirUvaM paDisAharai, bhagavaM titthayaraM jaNaNIe pAse Thavei, osovaNiM paDisaMharai, divaM khomajualaM kuMDalajualaM ca bhagavao titthagarassa UsIsayamUle Thaveti, ega siridAmagaMDaM tavaNijjujalalaMbUsagaM suvaNNapayaragamaMDiyaM nANAmaNirayaNahArahArauvasohiyasamudayaM bhagavao titthagarassa uppiM u nikkhivati, je NaM bhagavaM titthagare aNimisAe dichIe pehamANe suhaM suheNaM abhiramamANe ciTThati, tato vesamaNo sakkAyaNeNaM battIsaM hiraNNakoDIo battIsaM suvaNNakoDIo battI naMdAI battIsaM bhadAI subhagasobhaggarUvajoSaNaguNalAvaNNaM bhagavato titthakarassa jammaNabhavaNaMmi sAharati, tato sakko abhiogiehiM devehiM mahayA mahayA saheNaM ugghosAvei 1 anna dvAtriMzadapi indrA bhagavataH pAdasamIpamAgacchanti, prathamamadhyutendro'bhipekaM karoti, tato'nu paripAcyA yAvat zakrastatamamarAdayaH yAvacandrasUryA iti, tataH zakro bhagavato jammAbhiSekamahimani nirvRtte sayA sarvAM caturvidhadevanikAyasahitamtIrthakara gRhItvA pratyAgataH, tIrthakarapratispaM pratisaM. harati, bhagavantaM tIrthakaraM jananyAH pArthe sthApayati, bhavasvApinI pratisaMharati, divyaM kSaumayugalaM kuNDalayugalaM ca bhagavatastIrthakarasyocchIrSakamUle sthApayati, ekaM zrIdAmagaNDaM tapanIyojvalalamvUsakaM suvarNapratarakamaNDitaM nAnAmaNirabahArAhAropazobhitasamudayaM bhagavatastIrthakarasyopari baloce nikSipati, yat bhagavAMmTIrthakaro'nimeSayA dRSTyA prekSamANaH sukhaMsukhenAbhiramamANamtiSThati, tato dhaizramaNaH zakravacanena dvAtriMzataM hiraNyakoTI dvAtriMzataM suvarNakoTI: dvAtriMzat nandAsanAni dvAtriMzat bhadrAsanAni subhagasaubhAgyarUpasauvanaguNalAvaNyaM bhagavatamtIrthakarasya janmabhavane saMharati, sataH zakra AbhiyogikairdevairmahatA mahatA zabdeno. ghoSayati. * abhinikkhi.. +pehamANe pehamANe. abhibhogehi. haMdi / suNaMtu bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiavamANiA devA ya devIo ya je NaM devANuppiA ! bhagavao titthagarassa titthagaramAUe vA asubha maNaM saMpadhAre ti, tassa NaM ajayamaMjarIviva sattahA muddhANaM phuTauttikaTTha ghosaNaM ghosAvei, tato NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiA devA bhagavao titthagarassa jammaNamahimaM kAUNa gatA naMdIsaravaradIvaM, tattha aTTAhiAmahimAo kAUNa sae sae Alae paDigatatti / jamaNetti gayaM, idAnI nAmadvAraM, tatra bhagavato nAmanibandhanaM caturviMzatinave vakSyamANaM 'Urusu usamalaMchaNa usabhaM sumiNami teNa usabhajiNo' ityAdi, iha tu vaMzanAmanivandhanamabhidhAtukAma Aha desUNagaM ca varisaM sakAgamaNaM ca vaMsaThavaNA ya / AhAramaMgulIe ThavaMti devA maNuNNaM tu // 189 // vyAkhyA-dezonaM ca varSa bhagavato jAtasya tAvat punaH zakrAgamanaM ca saMjAtaM, tena vaMzasthApanA ca kRtA bhagavata iti, so'yaM RSabhanAthaH, asya gRhAvAse asaMskRta AsIdAhAra iti / kiM ca-sarvatIrthakarA eva bAlabhAve vartamAnA na stanyopayogaM kurvanti, kintvAhArAbhilASe sati svAmevAGguliM vadane prakSipanti, tasyAM ca AhAramaGgulyAM nAnArasasamA handi aNvantu bahavo bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devAzca devyazca yo devAnupriyA ! bhagavati tIrthakare tIrthakaramAtari vA azubhaM manaH saMpradhArapati, tasyAryamaarIva saptadhA mUrdhA sphuTavittikRravA ghoSaNAM ghoSayati, tato bhavamapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA bhagavatastIrthakarasya jammamahimAnaM kRtvA gatA nandIzvaravaradvIpaM, tanASTAhikAmahimAnaM kRtvA svake svake Alaye pratigatA iti / janmeti gatam. * dhAreti. + apamasya. 1 gRhaSAse. sino.. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiA yuktaM sthApayanti devA 'manojJa' mano'nukUlam / evamatikAntabAlabhAvAstu agnipakkaM gRhNanti, RSabhanAthastu pravrajyAmapratipanno devopanItamevAhAramupabhuktavAn ityabhihitamAnuSaGgikamiti gAthArthaH // 189 // prakRtamucyate-Aha-indreNa vaMzasthApanA kRtA ityabhihitaM, sA kiM yathAkathaJcit kRtA Ahosvit pravRttinimittapUrviketi, ucyate, pravRttinimittapUrvikA, na yAdRcchikI, katham - sako vaMsahavaNe ikkhu agU teNa huMti ikkhAgA / jaM ca jahA jaMmi vae jogaM kAsI ya taM savvaM // 190 // kathAnakazeSam-jItametaM atItapaJcuppaNNamaNAgayANaM sakANaM deviMdANaM paDhamatitthagarANaM vaMsaTThavaNaM karettaetti, tato tidasajaNasaMparivuDo Agao, kahaM rittahattho pavisAmitti mahataM ikkhulahiM gahAya Agato / io ya nAbhikulakaro usa i, sakeNa uvAgateNa bhagavayA ikkhulaTThIe dihI pADiyatti, tAhe sakeNa bhaNiyaM-bhayavaM! kiM ikkhU agU-bhakSayasi, tAhe sAmiNA hattho pasArio harisio ya, tato sakeNa ciMtiyaM-jamhA titthagaro ikkha ahilasai, tamhA ikkhAgavaMso bhavau, puSagA ya bhagavaoikkhurasaM piviyAiyA teNa gotaM kaasrvti| evaM sako vaMsaM ThAviUNa jItametat atItAnAgatavartamAnAnAM zakANAM devendrANAM prathamatIrthakarANAM vaMzasthApanA kartumiti, satakhidazajanasaMparivRta mAgataH, kathaM riktahastaH pravizAmoti mahatIM ikSuhiM gRhItvA''gataH / itazca nAbhikulakaro RSabhasvAminAGkagatena tiSThati, zaka upAgate bhagavatekSuyaSTau raSTiH pAtiteti, tadA zakreNa bhaNitam-bhagavan ! kimirdhA bhakSayasi ?, tadA svAminA hastaH prasArito haSTama, tataH zakreNa cintitam-yamAt tIrthakara ikSumabhirUpati, tasAvikSvAkuvaMzo bhavatu, pUrvajAba bhagavata ikSurasaM pItavantastena gotraM kAzyapamiti / evaM zako vaMzaM sthApayitvA * *pakameva. + bhakSayasi. gamo, puNovi-jaM ca jahA jaMmi vae joggaM kAsI ya taM sarvati / gAthA gatArthA, tathA'pyakSaragamanikA kriyate-tatra 'zakoM devarADiti 'vaMzasthApane' prastute idhuM gRhItvA AgataH, bhagavatA kare prasArite satyAha-bhagavan ! kiM ikkhaM akubhakSayasi ?, akuzabdaH bhakSaNArthe vartate, bhagavatA gRhItaM, tena bhavanti ikSvAkA:-ikSubhojinaH, ikSvAkA RSabhanAthavaMzajA iti / evaM 'yaJca' vastu yathA' yena prakAreNa 'yasmin vayasi yogyaM zakraH kRtavAMzca tatsarvamiti, pazcArdhapAThAntaraM vA 'tAlaphalAhayabhagiNI hohI pattIti sAravaNA' 'tAlaphalAhAtabhaginI bhaviSyati pakSIti sAravaNA' kila bhagavato nandAyAzca tulyavayaHkhyApanArthamevaM pATha iti, tadeva tAlaphalAhata bhaginI bhagavato bAlabhAva eva mithunakai bhisakAzamAnItA, tena ca bhaviSyati palIti sAravaNA-saMgopanA kRteti, tathA cAnantaraM vakSyati "NaMdAya sumaMgalA shio"| anye tu pratipAdayanti -sarvaiveyaM janmadvAravaktavyatA; dvAragAthA'pi kilaivaM paThyate-'jammaNe ya vivaDIya'ti, alaM prasaGgena / idAnIM vRddhidAramadhikRtyAhaaha vaha so bhayavaM diyaloyacuo annossmsiriio| devagaNasaMparighuge naMdAi sumaMgalA sahio // 191 // asiasirao sunayaNo buiTTho dhvldNtpNtiio| gharapaumaganbhagoro phulluppalagaMdhanIsAso // 192 // prathamagAthA nigadasiddhaiva, dvitIyagAthAgamanikA-na sitA asitAH-kRSNA ityarthaH, zirasi jAtAH zirojA:-kezAH asitAH zirojA yasya sa tathAvidhaH, zobhane nayane yasyAsau sunayanaH, vilvaM(mbaM)-golhAphalaM bilva(mba)vadoSThau yasyAsau * gataH, punarapi paca yathA yasminvayasi yogyaM akArSIca tassarvamiti / * bhagavaM. + makSaNArthaH. of kalAhataM. tadaiva. phaLAhata. bilvo(mbo)SThaH, dhavale dantapalI yasya sa dhavaladagtaparikA, vrpddhgrbhv| gauraH puSpotpalagandhavanizvAso yasyeti gAthArthaH / / 151-192 // idAnI jAtismaraNadvArAvayavArtha vivariSurAha jAissaro a bhayavaM apparivaDiehi tihi u naannehi| kaMtI hi ya baddhIhi ya abhahio tehi maNaehi // 193 // gamanikA-jAtismaraNazca bhagavAn apratipatitaireva tribhirjAnaiH-matizrutAvadhibhiH, avadhijJAnaM hi devalaukikameva apracyutaM bhagavato bhavati, tathA kAntyA ca buddhyA ca abhyadhikaratebhyo mithunakamanuSyebhya iti gAthArthaH // 193 // idAnI vivAhadvAravyAcikhyAsayedamAhapaDhamo akAlamacU tahiM tAlaphaleNa dArao pho| kaNNA ya kulagareNaM sihe gahiA usahapattI // 194 // vyAkhyA-bhagavato dezonavarSakAla eva kizcana mithunakaM saMjAtApatyaM sad apatyamithunakaM tAlavRzAdho vimucya riraMsayA kIDAgRhakamagamat , tasmAcca tAlavRkSAt pavanapreritamekaM tAlaphalamapatat , tena dArako vyApAditaH, tadapi mithunakaM tAM dArikAM saMvAdhayitvA pratanukaSAyaM mRtvA suralokA utpannaM, sA codyAnadevatevotkRSTarUpA ekAkinyeva vane vicacAra, dRSTrA ca tAM tridazavadhUsamAnarUpAM mithunakanarA vismayotphullanayanA nAbhikulakarAya nyavedayan , ziSTe ca taiH kanyA kulakaraNa gRhItA RSabhapatnI bhaviSyatItikRtvA, ayaM gAthArthaH // bhagavAMzca tena kanyAdvayena sArdha viharan yauvanamanaprAptaH. atrAntare * vivU 0. + kaMtIha. buddhIi. saMvarya. lokamutpanaM. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH devarAjasya cintA jAtA-kRtyametadatItapratyutpannAnAgatAnAM zakrANAM prathamatIrthakarANAM vivAhakarma kriyata iti saMcintya anekatridazasuravadhUvRndasamanvito'vatIrNavAn , avatIrya ca bhagavataH svayameva varakarma cakAra, patnyorapi devyo vadhUkarmeti // 194 // amumevArthamupasaMharannAhabhogasamatthaM nAuM barakammaM tassa kAsi deviNdo| duNDaM varamahilANaM bahukamma kAsi devIo // 195 // gamanikA-bhogasamartha jJAtvA varakarma tasya kRtavAn devendraH, dvayoH paramahilayorvadhUkarma kRtavatyo dekhya iti gAthArthaH, bhAvArthastUkta eva // 195 // idAnImapatyadvAramabhidhitsurAhachappubvasayasahassA puci jAyassa jiNavariMdassa / to bharahavaMmisuMdaribAhubalI ceva jAyAI // 196 // nigadasiddhaiveyaM, navaramanuttaravimAnAdavatIrya sumaGgalAyA bAhuH pIThazca bharatamrAjhImithunakaM jAtaM, tathA subAhumahApIThazca sunandAyA bAhubalI sundarI ca mithunakamiti // 196 // amumevArtha pratipAdayannAha mUlabhASyakAra:devI sumaMgalAe bharaho bhI ya mihuNayaM jAyaM / devIi sunaMdAe bAhubalI suMdarI va // 4 // (mU0 bhA0) sugamatvAnna vipriyate / Aha-kimetAvantyeva bhagavato'patyAni uta neti, ucyate, auNApaNNaM juale puttANa sumaMgalA puNo pasave / nIINamahakamaNe niveaNaM usamasAmissa // 197 // gamanikA-ekonapazcAzat yugmAni putrANAM sumaGgalA punaH prasUtavatI, atrAntare prAk nirUpitAnA hakArAdiprabhRtInAM daNDanItInAM te lokAH pracuratarakaSAyasaMbhavAd atikramaNaM kRtavantaH, tatazca nItInAmatikramaNe sati te lokA abhyadhikajJAnAdiguNasamanvitaM bhagavantaM vijJAya 'nivedanaM' kathanaM 'RSabhasvAmine' AditIrthakarAya kRtavanta iti kriyA, ayaM gAthArthaH // 197 // evaM nivedite sati bhagavAnAharAyA karei daMDaM siDhe te viti amhavi sa hou / maggaha ya kulagaraMsoa i usabho ya merAyA // 198 // ___gamanikA-mithunakairnivedite sati bhagavAnAha-nItyatikramaNakAriNAM 'rAjA' sarvanarezvaraH karoti daNDaM, saca amAtyArakSakAdibalayuktaH kRtAbhiSekaH anatikramaNIyAjJazca bhavati, evaM 'ziSTe' kathite sati bhagavatA 'te' mithunakA 'bruvate' bhaNanti-asmAkamapi 'sa' rAjA bhavatu, vartamAnakAlanirdezaH khalvanyAsvapi avasarpiNISu prAyaH samAnanyAyapradarzanArthaH trikAlagocarasUtrapradarzanArthoM vA, athavA prAkRtazailyA chAndasatvAcca beMti iti-uktavantaH, bhagavAnAha-yadyevaM 'maggaha ya kulagaraM' ti yAcadhvaM kulakaraM rAjAnaM, sa ca kulakarastAcitaH san 'beItti pUrvayaduktavAn-RSabho 'bhai' bhavatAM rAjeti gAthArthaH // 198 // tatazca te mithunakA rAjyAbhiSekanivarttanArthamudakAnayanAya padminIsaro gatavantaH, atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, vibhASA pUrvavat yAvadihAgatyAbhiSekaM kRtavAniti / amumevArthamupasaMharan anuktaM ca pratipAdayannidamAhaAbhoeuM sakko uvAgao tassa kuNai abhiseaM / mauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNai // 199 // gamanikA-'AbhogayitvA' upayogapUrvakena avadhinA vijJAya 'zo' devarAja upAgataH, 'tasya' bhagavataH karoti 'abhiSeka' rAjyAbhiSekamiti, tathA mukuTAdyalaGkAraM ca, AdizabdAt kaTakakuNDalakeyUrAdiparigrahaH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, narendrayogyaM ca 'se' tasya karoti, atrApi vartamAnakAlanirdezaprayojanaM pUrvavadavaseyaM, pAThAntaraM vA 'AbhoeuM sakko AgaMtuM tassa kAsi abhiseyaM / mauDAialaMkAraM nareMdajoggaM ca se kAsI // 1 // " bhAvArthaH pUrvavadeveti gAthArthaH // 199 // atrAntare te mithunakanarAstasmAt padmasarasaH khalu nalinIpatrairudakamAdAya bhagavatsamIpamAgatya taM cAlatavibhUSitaM dRSTvA vismayotphullanayanAH kiMkartavyatAbyAkulIkRtacetasaH kiyantamapi kAlaM sthitvA bhagavatpAdayoH tadudakaM nikSiptavanta iti, tAnevaMvidhakriyopetAn dRSTvA devarAT acintayat-aho khalu vinItA ete puruSA iti vaizravaNaM yakSarAjamAjJApitavAn-iha dvAdazayojanadIrghA navayojanaviSkambhAM vinItanagarI niSpAdayeti, sa cAjJAsamanantarameva divyabhavanaprAkAramAlopazobhitAM nagarI cakre / amumevArthamupasaMharanAha-atrAntare bhisiNIpattehiare udayaM cittuM chuhaMti paaem| sAha viNIA purisA viNIanayarI aha niviTThA // 20 // gamanikA-bisinIpauritare udakaM gRhItvA 'chubhaMtitti' prakSipanti, vartamAnanirdezaH prAgvat, pAdayoH, devarAjoDi. bhihitavAn-sAdhu vinItAH puruSA vinItanagarI atha niviSTeti gAthArthaH // 200 // gatamabhiSekadvAram, idAnI saMgraha dvArAbhidhitsayA''ha * vinItA.. +bhisinI.. deivarADami0. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 86 // mAvazyaka hAribhadrIpatiH bhAsA hatthI gAvo gahiAI rajasaMgahanimittaM / dhitUNa evamAI cavihaM saMgahaM kuNai // 201 // gamanikA-azvA hastino gAva etAni catuSpadAni tadA gRhItAni bhagavatA rAjye saMgrahaH rAjyasaMgrahastanimittaM gRhItvA evamAdi catuSpadajAtamasau bhagavAn 'caturvidhaM vakSyamANalakSaNaM saMgrahaM karoti, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat , pAThAntaraM vA 'cauvihaM saMgahaM kAsI' iti ayaM gaathaarthH||201|| sa cAyam uggA 1 bhogA 2rAyaNNa 3 khattiA 4 saMgaho bhave cuhaa| Arakkhi 1 guru 2 vayaMsA 3 sesA je khattiA 4 te u // 202 // gamanikA-umA bhogA rAjanyAH kSatriyA eSAM samudAyarUpaH saMgraho bhaveJcaturdhA, eteSAmeva yathAsaMkhya svarUpamAhaArakkhItyAdi, ArakSakA ugradaNDakAritvAt ugrAH, gurviti gurusthAnIyA bhoga vayasyA iti rAjanyAH samAnavayasa itikRtvA vayasyAH, zeSA uktavyatiriktA ye kSatriyA: 'te tu' tuzabdaH punaHzabdArthaH te punaH kSatriyA iti gAthArthaH // 202 // idAnI lokasthitivaicitryanibandhanapratipAdanemAha AhAre 1 sippa 2 kamme 3 a, mAmaNA 4 a vibhUsaNA 5 / lehe 6 gaNie 7 a rUve.8 a, lakkhaNe 9 mANa 10 poae 11 // 203 // * bhojAH +pAdanAyAha. yavahAre 12 nIha 13 juDe 14 a, Isatthe 15 a uvAsaNA 16 / tigirachA 17 asthasatthe 18 a, baMdhe 19 ghAe 20 a mAraNA 21 // 204 // jaNNU 22 sava 23 samavAe 24, maMgale 25 kouge 26 ia| vatthe 27 gaMdhe 28 a malle 29 a, alaMkAre 30 taheva ya / 205 // colo 31 vaNa 32 vivAhe 33 a, dattiA 34 maDayapUaNA 35 / jhAvaNA 36 thUbha 37 sadde 38 a, chelAvaNaya 39 puchaNNA 40 // 206 // etAzcatasro'pi dvAragAthA:, etAzca bhASyakAraH pratidvAraM vyAkhyAsyatyeva, tathApyakSaragamanikAmAtramucyate, tatrApi prathamagAthAmadhikRtyAha-tatra 'AhAra' iti AhAraviSayo vidhivaktavyaH, kathaM kalpataruphalAhArAsaMbhavaH saMvRttaH kathaM vA pakAhAraH saMvRtta iti, tathA 'zilpa' iti zilpaviSayo vidhirvaktavyaH, kutaH kadA kathaM kiyanti vA zilpAni upajAtAni?, 'karmaNi' iti karmaviSayo vidhirvAcyaH, yathA kRSivANijyAdi karma saMjAtamiti, tazcAnau utpanne saMjAtamiti, 'ca' samu baye 'mAmaNatti' mamIkArArthe dezIvacanaM, tatazca parigrahamamIkAro vaktavyaH, sa ca tatkAla eSa pravRttaH, '' pUrvavat, vibhUSaNaM vibhUSaNA maNDanamityarthaH, sA ca vaktavyA, sA ca bhagavataH prathamaM devendraiH kRtA, pazcAlloke'pi pravRttA, 'lekha' iti lekhanaM lekha:-lipIvidhAnamityarthaH, tadviSayo vidhirvaktavyaH, taJca jinena brAhyA dakSiNakareNa pradarzitamiti, gaNita ___ * lavaNayaNa. viSayo vidhirvAcyaH, evamanyatrApi kriyA yojyA, gaNitaM-saMkhyAnaM, tazca bhagavatA sundaryA vAmakaraNopadiSTamiti, 'ca.' samuccaye, rUpa-kASThakarmAdi, taJca bhagavatA bharatasya kathitamiti, '' pUrvavat, 'lakSaNaM' puruSalakSaNAdi, tacca bhagavata mAhubalinaH kathitamiti, 'mAnamiti' mAnonmAnAvamAnagaNimapratimAnalakSaNaM, 'pota' iti bohitthA protaM vA anayonipotayorvidhirvAcyaH, tatra mAnaM dvidhA-dhAnyamAnaM rasamAnaM ca, tatra dhAnyamAnamukam-'do asatIo pasatI' ityAdi,rasamAnaM tu 'causaThThIyA battIsiA' evamAdi 1, unmAnaM-yenonmIyate yadvonmIyate tadyathA-karSa ityAdi 2, avamAnaM yenAvamIyate yadvA'vamIyate tadyathA-hastena daNDena vA hasto vetyAdi 3, gaNirma-yadgaNyate ekAdisaMkhyayeti 4, pratimAnaM-guJjAdi 5, etatsarva tadA pravRttamiti, potA api tadaiva pravRttAH, athavA prakarSeNa utanaM protaH-muktAphalAdInAM protanaM tadaiva pravRttamiti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / dvitIyagAthAgamanikA-'vavahAre' tti vyavahAraviSayo vidhirvAcyA, rAjakulakaraNabhASApradAnAdilakSaNo vyavahAraH, sa ca tadA pravRtto, lokAnAM prAyaH svasvabhAvopagamAt, 'NItitti' nItI vidhirvaktavyaH, nItiH-hakArAdilakSaNA sAmAdhupAyalakSaNA vA tadaiva jAteti, 'juddhe yatti' yuddhaviSayo vidhirvAcyaH, tatra yuddhaM-bAhuyuddhAdikaM lAvakAdInAM vA tadaiveti, 'Isatthe yatti' prAkRtazailyA sukAralopAt iSuzAstraM-dhanurvedaH tadviSayazca vidhirvAcya iti, tadapi tadaiva jAtaM rAjadharme sati, athavA ekArAntAH sarvatra prathamAntA eva draSTavyA, vyavahAra iti-vyavahArastadA jAtaH, evaM sarvatra yojyaM, yathA-'kayare Agacchati ditta * pratipAdamA.. +sabhAkopaga.. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 20 11 mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH ve ityAdi' 'uvAsati' upAsanA - nApitakarma tadapi tadaiva jAtaM, prAgvyavasthitanakhalomAna eva prANina Asan iti, gurunarendrAdInAM vopAsaneti, 'cikitsA' rogaharaNalakSaNA sA sadaiva jAtA evaM sarvatra kriyAdhyAhAraH kAryaH, 'atthasatthe ya' tti arthazAstra, 'baMdhe ghAte ya mAraNe ti' bandho- nigaDAdijanyaH ghAto- daNDAditADanA jIvitAzyaparopaNaM mAraNeti, sarvANi tadaiva jAtAnIti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / tRtIyagAthAgamanikA - ekArAntAH prathamadvitIyAntAH prAkRte bhavantyeva, tatra yajJAH- nAgAdipUjArUpA utsavAH-zatrotsavAdayaH samavAyAH - goSThayAdimelakAH, ete tadA pravRttAH, maGga lAni - svastika siddhArtha kAdIni kautukAni-rakSAdIni maGgalAni ca kautukAni ceti samAsaH, maMgaletti ekAraH alAkSaNiko mukhasukhoccAraNArthaH, etAni bhagavataH prAg devaiH kRtAni, punastadaiva loke pravRttAni, tathA 'vastraM' cInAMzukAdi 'gandhaH ' koSThapuTAdilakSaNaH 'mAlyaM' puSpadAma 'alaGkAraH' kezabhUSaNAdilakSaNaH, etAnyapi vastrAdIni tadaiva jAtAnIti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH / caturthagAthAgamanikA - tatra 'cUleti' bAlAnAM cUDAkarma, teSAmeva kalAgrahaNArthaM nayanamupanayanaM dharmazravaNanimittaM vA sAdhusakAzaM nayanamupanayanaM, 'vIvAhaH' pratIta eva, ete cUDAdayaH tadaiva pravRttAH ( 3500 ), dattA ca kanyA pitrAdinA pariNIyata ityetattadaiva saMjAtaM, bhikSAdAnaM vA, mRtakasya pUjanA marudevyAstadaiva prathamasiddha itikRtvA devaiH kRteti loke ca rUDhA, 'dhyApanA' agnisaMskAraH, sa ca bhagavato nirvANaprAptasya prathamaM tridazaiH kRtaH, pazcAlloke'pi saMjAtaH, bhagavadAdidagdhasthAneSu stUpAH tadaiva kRtA loke ca pravRttAH, zabdazca ruditazabdo bhagavatyevApavarga gate bharataduHkhamasAdhAraNaM jJAtvA zakreNa kRtaH, loke'pi rUDha eva, 'chelApanakamiti' dezIvacanamutkRSTabAlakrIDApanaM seNTitAdyarthavAcakamiti, tathA pRcchanaM pRcchA, sA iGkSiNikAdilakSaNA iGkSiNikAH karNamUle traNTikAM cAlayanti, punaryakSAH khalvAgatya karNe kathayanti kimapi praSTurvivakSitamiti, athavA nimittAdipracchanA sukhazayitAdipracchanA veti caturthadvAragAthAsamAsArthaH // 203 - 204205-206 // idAnIM prathamadvAragAthA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA mUlabhASyakRdAha AsI a kaMdahArA mUlAhArA ya pattahArA ya / puSpaphalabhoiNo'vi a jaiA kira kulagaro usabho // 5 // ( mU0 bhA0 ) gamanikA--AsaMzca kandAhArA mUlAhArAzca patrAhArAzca puSpaphalabhojino'pi ca, kadA 1, yadA kila kulakara RSabhaH / bhAvArtha: spaSTa eva / navaraM te mithunakA evaMbhUtA Asan, kilazabdastu parokSAghA''gamavAda saMsUcaka iti gAthArthaH // tathA AsI a ikkhubhoI ikkhAgA teNa khasiA huti / saNasattarasaM ghaNNaM AmaM omaM ca bhuMjIA // 6 // ( mU0 bhA0 ) gamanikA - AsaMzca ikSubhojina ikSvAkavastena kSatriyA bhavanti, tathA ca zaNaH saptadazo yasya tat zaNasaptadarza 'dhAnyaM' zAlyAdi 'AmaM' apakkaM 'omaM' nyUnaM va 'muMjIA' iti bhuktavanta iti gAthArthaH // 6 // tathApi tu kAladoSAttadapi na jIrNavantaH, tatazca bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavA~zcAha - hastAbhyAM ghRSTvA''hArayadhvamiti / amumevArtha pratipAdayannAha mUlabhASyakRt - omaMpAhAraMtA ajIramANaMmi te jiNamuviMti / hatthehiM ghaMsiUNaM AhArehanti te bhaNiA // 7 // ( mU0 bhA0 ) gamanikA -- omamapyAhArayantaH ajIryamANe 'te' mithunakA 'jinaM' prathamatIrthakaraM upayAnti, sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArtho varttamAnanirdezo, bhagavatA ca hastAbhyAM ghRSTvA AhArayadhvamiti te bhaNitAH santaH / kim : AsI a pANighaMsI timmiataMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA jaiA kira kulakaro usaho // 8 // ( mU0 bhA0 ) vyAkhyA - Asa~zca te mithunakA bhagavadupadezAt pANibhyAM dhaSTuM zIlaM yeSAM te pANigharSiNaH, etaduktaM bhavati-tA evauSadhIH hastAbhyAM ghRSTvA tvacaM cApanIya bhuktavantaH, evamapi kAladoSAt kiyatyapi gate kAle tA api na jIrNavantaH, punarbhagavadupadezata eva tImitatandulapravAlapuTabhojino babhUvuH, tImitatandulAn pravAlapuTe bhoktuM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, tandulazabdena auSadhya evocyante / punaH kiyatA'pi kAlena gacchatA arjaraNadoSAdeva bhagavadupadezena hastatalapuTAhArA Asan, hastatalapuTeSu AhAro vihito yeSAmiti samAsaH, hastatalapuTeSu kiyantamapi kAlamauSadhIH sthApayitvopabhuktavanta ityarthaH / tathA kakSAsu svedayitveti yadA kila kulakaro kRSibhaH, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH, tadA te mithunakA evaMbhUtA Asanniti gAthArthaH // punarabhihitaprakAravyAdisaMyogairAhAritavantaH, tadyathA- pANibhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca muhUrtta tImitvA tathA hastAbhyAM ghRSTvA hastapuTeSu ca muhUrtta dhRtvA punarhastAbhyAM ghRSTvA kakSAsvedaM ca kRtvA punastImitvA hastapuTeSu ca muhUrtta dhRtvetyAdibhaGgakayojanA, kecit pradarzayanti ghRSTvApadaM vihAya, taccAyuktaM, tvagapanayanamantareNa tImitasthApi * ghRSTuM + bhajIraNa0 zraSabhaH Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 8 // mAvazyaka-hAribhadrIpavRttiH hastapuTaghRtasya saukumAryatvAnupapatteH, zlakSNatvagbhAvasthAdvA adoSa iti, dvitIyayojanA punaH-hastAbhyAM dhRSTvA patrapuTeSu tImitvA hastapuTeSu muhUrta dhRtveti, tRtIyayojanA punaH hastAbhyAM ghRSTvA patrapuTeSu ca tImitvA hastapuTeSu ca dhRtvA kakSAsu svedayitveti // amumevArthamupasaMharanAhaghaMseUNaM timmaNa dhaMsaNatimmaNapavAlapuDabhoI / ghaMsaNatimmapavAle hatthauDe kakkhasee y||9|| (mU0 bhA0) bhAvArtha ukta eva, navaram uktAkSarayojanA-ghRSTvA tImanaM kRtavanta ityanena prAgabhihitapratyekabhAkAkSepaH kRto beditavyA, 'tSTaprapAlapuTatImitabhojina' ityanena dvitIyayojanAkSepaH, 'ghaSTeti timanaM 'pravAla' iti pravAle timitvA hastapuTe kiMyantamapi kAlaM vidhAya bhuphavanta iti zeSaH, ityanena tRtIyayojanAkSepaH, tathA kakSAstrede ca kRte sati bhuktavanta ityanena anantarAbhihitatrayayuktena caturbhaGgakayojanAkSepa iti gAthArthaH // atrAntare agaNissa pa uDANaM dumaghaMsA daDU bhiiaprikhnnN| __ pAsesaM pariNdiha giDaha pAgaM ca to kuNaha ||10||(muu0 bhA0) - mAha-sarva tImanAdi te mithunakAstIrthakaropadezArakRtavantaH, sa ca bhagavAna jAtisarA, sa kimityAyutpAdopadeza na dattavAniti, ucyate, tadA kAlasyaikAntasnigdhatvAt satyapi yo vApanutpatteriti / sa ca bhagavAn vijAnAti-na kAntasnigdharUkSayoH kAlayohayutpAdaH kiMtu anatisnigdharUkSakAla ityato nAviSTavAniti, te pacAturthabhAvikaspi * seIla. + timitaM. jahA. naraH san ki.. // caturbha.. tamapyAhAra kAlayopAnna jIrNavanta ityasminprastAve agnezvotthAna saMvRttamiti, kutaH 1, dumaparSAt , taM posthita pravRddhajyAlAvalIsanAyaM bhUprAptaM tRNAdi dahantaMraSTA apUrvaralabuddhacA grahaNaM prati pravRttavanta,vAmAnAstu bhItaparikathanaM RSabhAya kRtapanta iti,bhItAnAM parikathana bhItaparikathanaM, bhItyA vA parikathanaM bhItiparikathanaM pAThAntaramiti / bhagavAnAha-pAtyAdi, sugama, te bajAnAnA bahAvevauSadhIH prakSiptayantaH, tAzca dAhamApuH, punaste bhagavato hastiskandhagatasya myavedayana-sa hi svayamevauSadhIkSayatIti, bhagatAnAha-na tatrAtirohitAnAM prakSepaH kriyate, kintu mUpiNDamAnayavamiti, tairAnItaH, bhagavAn hastikumbhe piNDa nidhAya patrakAkAra nidaryezAni kRtvA ihaiva pakvA eteSu pArka nivartayadhvamityukavAniti, te tayaiva kRtavantA, itthaM tAvatprathamaM kumbhakArazilpamutpannam // amumevArthamupasaMharamAha pakkheva DahaNamosahi kahaNaM niggamaNa hsthisiisNmi| papaNAraMmapavittI tAhekAsI mate maNubhA // 11 // (mu0mA0) bhAvArya saka eva, kintu kriyA'dhyAhArakaraNena akSaragamanikA svakhayA kAryA, yathA-prakSepaM kRtavanto dahanamauSadhInAM babhUvetyAdi / ukamAhAradvAra, zilpadvArAvayaSArthAbhidhitsayA''hapaMceva ya sippAiM ghaDa 1 lohe 2 citta 3 NaMta 4 kAsavae |ijikssytoviisN vIsaMbhave bheyA // 207 // gamanikA-pazcaiva 'zilpAni' mUlazilpAni, tadyathA-ghaDalohe cittarNatakAsavae,tatra ghaTa iti-kumbhakArazilpopalakSaNaM, * kumbhAkAra. + miTheNa haripiMDe mahiyaSi gahAya kuDagaM ca / nivasasi satahaA jilovoga maggeNa mittie samAge bhanAI rApA samo bahujaNasa / evaha me kuchaha paTTi paDhamasiSpaM tu||2||(prkssite manyAlyAte). lohamiti-lohakArazilpasya citramiti-citrakarazilpasya gaMtamiti-dezIvacanaM vaskhazilpasya kAzyapa iti-nApitazispatya, ekaikasya ca ebhyo viMzativiMzatiH bhavanti bhedA iti gAthArthaH // 207 // sAmprataM zeSadvArAvayavArthapratipAdanAbAha bhASyakAra: kammaM kisivANijjAi 3 mAmaNA jA pariggahe mamayA 4 / / pubdhi devehi kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo 5 // 12 // leha lipIvihANaM jiNeNa paMbhIi dAhiNakareNaM 6 / gaNibhaM saMkhANaM suMdarIi vAmeNa uvaiI 7 // 13 // bharahassa rUvakamma 8 narAilakSaNamahoiaM baliNo 9 / mANumANevamANappamANagaNimAivatthUNaM 10 // 14 // maNiAI dorAisu poA taha sAgaraMmi vahaNAI 11 / pavahAro lehavaNaM kajaparicchedaNasthaM vA 12 // 15 // NII hakArAI sattavihA ahava sAmabheAI 13 / muddhAi bAhujuddhAiAi vaDAiANaM vA 14 // 16 // (bhASyama) * he (mUle). Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 89 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH IsatthaM dhaNuveo 15 uvAsaNA maMsukammamAIA 16 / gururAyAINaM vA uvAsaNA pajjuvAsaNayA // 17 // rogaharaNaM tigicchA 17 atyAgamasatyamatthasatthaMti 18 // nialAijamo baMdho 19 ghAo daMDAitADaNayA 20 // 18 // mAraNayA jIvavaho 21 jaNNA nAgAiANa pUAo 22 / iMdAimahA pAyaM painiayA UsavA huMti 23 // 19 // samavAo gohINaM gAmAINaM ca saMpasAro vA 24 / taha maMgalAI sasthiasuvaNNasiddhatthayAINi 25 // 20 // puci kayAi pahuNo surehi rakkhAi kougAI ca 26 / taha vatthagandhamallAlaMkArA kesabhUsAI 27-28-29-30 // 21 // taM daNa pavatto'laMkAreuM jaNo'vi seso'pi / vihiNA cUlAkammaM vAlANaM colayA nAma 31 // 22 // uSaNayaNaM tu kalANaM gurumUle sAhuNo tao dhamma / cittuM havaMti sahA keI dikkhaM pavajaMti 32 // 23 // dahUM kathaM vivAhaM jiNassa logo'vi kAumAraddho 33 / gurudasiA ya kaNNA pariNijjate tao pAyaM // 24 // dattivya dANamusabhaM ditaM dahUM jaNamivi pavattaM / jiNabhikkhAdANaMpi hu, dardU bhikkhA pavattAo 34 // 25 // maDayaM mayassa deho taM marudevIi paDhamasiddhatti / devehi purA mahiaM 35 jhAvaNayA aggisakAro // 26 // so jiNadehAINaM devehi kao 36 ciAsu thUbhAI 37 / sado aruNNasado logo'vi tao tahA pagao 38 // 27 // chalAvaNamukiTThAi bAlakIlAvaNaM va seMTAI 39 / iMkhiNiAi ruaM vA pucchA puNa kiM kahaM kajaM ? // 28 // ahava nimittAINaM suhasaiAi suhadukkhapucchA vA 40 / icchevamAi pAeNuppannaM usamakAlaMmi // 29 // kiMcica (stha) bharahakAle kulagarakAle'vi kiMci uppana / pahuNA ya desiAI savvakalAsippakammAI // 30 // (bhASyam) etAzca spaSTatvAt prAyo dvAragAthAvyAkhyAna eva ca vyAkhyAtatvAt na pratanyante // usamacariAhigAre savvesiM jiNavarANa sAmaNNaM / saMbohaNAi vuttuM tuccha patteamusabhassa // 208 // vyAkhyA-RSabhacaritAdhikAre 'sarveSAm' ajitAdInAM jinavarANAM 'sAmAnya' sAdhAraNaM saMbodhanAdi, AdizabdAt parityAgAdiparigrahaH, vaktuM, kim ?, vakSyati niyuktikAraH pratyekaM kevalasya RSabhasya vaktavyatAmiti gAthArthaH // 20 // saMyohaNa 1 paricAe 2, patteaM 3 uvahiMmi a4| annaliMge kuliMge a5, gAmAyAra 6 parIsahe 7 // 209 // jIvovalaMbha 8 suyalaMbhe 9, paJcakkhANe 10 a saMjame 11 / chaumattha 12 tavokamme 13, uppAyA nANa 14 saMgahe 15 // 21 // titthaM 16 gaNo 17 gaNaharo 18, dhammovAyassa desagA 19 / pariAa 20 aMtakiriA, kassa keNa taveNa vA 21 1 // 211 // AsAM vyAkhyA-svayaMbuddhAH sarva eva tIrthakRtastathApi tu kalpa itikRtvA lokAntikA devAH sarvatIrthakRtAM saMbodhanaM kurvanti / parityAga iti-parityAgaviSayo vidhirvaktavyaH, kiM bhagavantazcAritrapratipattau parityajantIti / pratyekamiti-kA kiyatparivAro niSkrAntaH / upadhAviti-upadhiviSayo vidhirvaktavyaH, kA kenopadhirAsevitaH, ko vA vineyAnAmanujJAta Jain Education Intemational Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH iti / 'anyaliGgaM sAdhuliGgaM 'kuliGgaM tApasAdiliGgaM, tatra na te anyaliGge niSkrAntA nApi kuliGga, kiMtu tIrthakara. liGga eveti, prAmyAcArAH-viSayAH parIpahA:-kSutpipAsAdayaH, tatra grAmyAcAraparIpahayorvidhirvAcyaH, kumAramatrajitaiviSayA na bhukAH zeSairbhuktAH, parISahAH punaH sarvairnirjitA eveti prathamadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM dvitIyagAthAgamanikA-tatra jIvopalambhaH sarvaireva tIrthakarairnava jIvAdipadArthA upalabdhA iti / zrutalAmaH-pUrvabhave prathamasya dvAdazAgAni khalvAsan zeSANAmekAdazeti / pratyAkhyAnaM ca pazcamahApratarUpaM purimapazcimayoH madhyamAnAM tu caturmahAnatarUpamiti, maithunasya prigrhe'ntrbhaavaat| saMyamo'pi purimapazcimayoH sAmAyikacchedopasthApanAbhyAM dvibhedaH, madhyamAnAM sAmAyikarUpa eva, saptadazaprakAro SA sarvepAmiti / chAdayatIti chadma-karmAbhidhIyate, chadmani tiSThanti iti chamasthA, kA kiyantaM kAlaM chaprasthaH khalvAsIditi / tathA tapAkarma-kiM kasyeti vaktavyaM / tathA jJAnotpAdo vaktavyo, yasya yasminnahani kevalamuspasamiti / tathA saMgraho vaktavyA, ziSyAdisaMgraha iti dvitIyadvAragAthAsamAsArthaH / sAmprataM tRtIyadvAragAthAgamanikA-tama tIrthamiti-kathaM kasya kadA tIrthamutpannamityAdi vaktavyaM, tIrtha-prAguphazabdArtha taba cAturvarNaH zramaNasa, taba RSabhAdInAM prathamasamavasaraNa evotpannaM, vIrasya tu dvitIya iti dvAraM / gaNa iti-ekavAcanAcArakriyAsthAnAM samu. dAyo na kulasamudAya iti, te va RSabhAdInAM kasya kiyanta iti vaktavyaM / tathA gaNadharAm-sUtrakAraH, te ca kasya kiyanta iti Sakavyam / tathA dharmopAyasya dezakA vaktavyAH, tatra durgatI prapatamtamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH, tasya upAyo-bAdazAGgaM pravacanam athavA pUrvANi dharmopAyaMstasya dezakA:-dezayantIti dezakAH, te ca sarvatIrthakRtAM gaNadharA eva, athavA anye'pi yasya yaavntshctudeshpuurvvidH| tathA payoya iti-kaH kasya pravrajyAdipayAya ityetatamyA tathA ante kriyA antakriyA sA ca nirvANalakSaNA, sA ca karaya kena tapasA saMjAtA vAzabdAt kasmin vA saMjAtA kiyatparivRtasya ceti vaktavyamiti tRtIyadvAragAthAsamAsArthaH // 209-210-211 // idAnIM prathamadvAragAthA''yadalAvayavArthapratipAdanAyAhasavve'vi sapaMbuddhA logantiayohiA ya jIeNaM 1 / samvesiM paricAo saMbacharimaM mahAdANaM // 212 / / vyAkhyA-sarva eva tIrthakRtaH svayaMbuddhA vartante, garbhasthAnAmapi jJAnatrayopetatvAt , lokAntikAH-sArasvatAdayaH tadbodhitAca jItamitikRtvA-kalpa itikRtvA, tathA ca sthitiriyaM teSAM yaduta-svayabuddhAnapi bhagavato bodhayantIti / sarveSAM parityAgaH sAMvatsarika mahAdAnaM-vakSyamANalakSaNamiti gAthArthaH // 212 // rajAicAo'viya 2patte kova katiasamaggoko kassavahI kovaannnnnnaaokennsiisaanne4||213|| vyAkhyA-rAjyAdityAgo'pi ca parityAga eva, 'pratyekam' ekaikaH ko vA kiyatsamagra iti vAcyaM, kaH kasyopadhiriti, ko vA'nujJAtaH kena ziSyANAmiti gaathaarthH|| 21 // idaM ca gAthAdyamapi samAsabyAkhyArupamavagantavyam / sAmprataM prapazcana prathamadvAragAthA''dyAvayavArthapratipAdanAyAha* dharmopAyasya. sArassaya 1 mAicA 2 vahI 3 paruNA 4 ya gahatoyA 5 y| tusiA 6 abvASAhA 7 aggiyA 8 ceSa rihA 9 ya // 214 // gamanikA 'sArassayamAdiJcatti' sArasvatAdityAH, anusvArastvalAkSaNikA, 'vaNhI varuNA yatti' prAkRtajJelyA vakAralopAta vAparuNAzca, gardatoyAzca tuSitA anyAbAdhAH 'aggicA ceva rihA yatti' agnayazcaiva riSThAzca, agnayazca saMjJAntarato maruto'pyabhidhIyante, riSThAzceti 'tAsthyAttadyapadezaH' brahmalokasthariSThaprastaTAdhArASTakRSNarAjinivAsina ityarthaH / aSTakRSNarAjIsthApanA svevam / ukaM ca bhagavatyAm-"kahiNaM bhaMte ! kaNharAIo paNNatAo?, goyamA ! uppiM sarNakumAramAhiMdANaM kappANaM hehi baMbhaloe kappe rihe vimANapatthaDe, estha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aDakaNharAIo paNNattAo" etAzca svabhAvata evAtyantakRSNA vartanta iti, alaM prapaJcakathayeti gAthArthaH // 214 // ee devanikAyA bhayavaM bohiMti jiNavariMdaM tu / savvajagajIvahilaM bhayavaM titthaM pavattehiM // 215 // gamanikA-ete devanikAyAH svayaMbuddhamapi bhagavantaM bodhayanti jinavarendraM tu, kalpa itikRtvA, katham !, sarve ca te jagajIvAzca sarvajagajIvAH teSAM hitaM he bhagavan ! tIrtha pravartayasveti gAthArthaH / / 215 // uktaM saMbodhanadvAram, idAnIM parityAgadvAramAhasaMvacchareNa hohI abhiNikkhamaNaM tu jinnvriNdaannN| to atthasaMpayANaM pavattae pugvasUraMmi // 21 // ko bhagavan ! kRSNarAjayaH prazalAH 1, gautama ! upari samaskumAramAhendrayoH kalpayorapasAbako ko riche prasvaTabimAne, ma bhakSATakasama. caturabAsaMskhAnasaMlitA bAra kRSNarAjayaH prazasA:. * saMbandhavivakSA. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM pUrvasUrya-pUrvAhe ityarthaH, iti gAthArthaH // 216 // kiyatpratidinaM dIyata ityAhaegA hiraNNakoDI aTeva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIaM dibai jA pAyarAsAo // 217 // gamanikA-pUrvAdhaM sugama, kathaM dIyata ityAha-sUryodaya Adau yasya dAnasya tat sUryodayAdi, sUryodayAdArabhya dIyata ityarthaH, kiyantaM kAlaM yAvat ?-prAtarazanaM prAtarAzaH prAtarbhojanakAlaM yAvat iti gAthArthaH // 217 // yathA dIyate tathA pratipAdayannAhasiMghADagatigacaukacaccaracaumuhamahApahapahesuM / dAresu puravarANaM ratthAmuhamajjhayAresuM // 218 // varavariA ghosila kimicchoM dijae bahuvihIosuraasuradevadANavanariMdamahiANa nikkhamaNe // 219 // tatra zRGgATakaM / trikaM / catuSka + catvaraM * caturmukhaM 'mahApatho' rAjamArgaH, pathazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, sivATakaM ca trikaM cetyAdidvandaH kriyate, tathA dvAreSu puravarANAMpratoliSu iti bhAvArthaH, 'raNyAmukhAni' raNyApravezA'madhyakArA'madhyA eSa teSu rathyAmukhamadhyakAreviti gAthArthaH // kiM, varavarikA ghoSyate-varaM yAcadhvaM varaM yAca dhvamityevaM ghoSaNA samayaparibhASayA varavarikocyate, kimicchakaM dIyata iti-kA kimicchati ? yo yadicchati tasya tadAnaM samayata eva kimicchakamityucyate / ekamapi vastvaGgIkRtyaitatparisamAptyA bhavati, ataH bahavo vidhayo mukAphalapradAnAdilakSaNA yasmiMsta * sihATaka. + madhyA.. yAcayadhvaM. bahuvidhikaM / 'suraasuretyAdi' suraasuragrahaNAt catuSprakAradevanikAyagrahaNaM,devadAnavanaramahaNena tadupalakSitendragrahaNaM veditavyamiti gAthArthaH // 218-219 // idAnImekaikena tIrthakRtA kiyadravyajAtaM saMgharasareNa dattamiti pratipAdayannAhatiNNeva ya koDisayA aTThAsIiM ca huMti koddiio| asiiM ca sayasahassA eaM saMvacchare diNNaM // 220 // bhAvArthaH sugama eva, pratidinadeyaM tribhiH pazyadhikairvAsarazataiH guNitaM yathAvarNitaM bhavati iti gAthArthaH // 220 // ||iti prathamavaravarikA // sAmpratamadhikRtadvArArthAnupAtyeva vastu pratipAdayannAhavIraM arihanemiM pAsa malliM ca vAsupujvaM ca / ee muttUNa jiNe avasesA Asi rAyANo // 221 // rAyakulesu'vi jAyA visuddhavaMsesu khttiakulesuN| na ya itthiAbhiseA kumAravAsaMmi pavvAA // 222 // saMtI kuMthU a aro arihaMtA ceva cakavahI a ! abasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo // 223 // ___etAH tisro'pi nigadasiddhA eva, parityAgadvArAnupAtitA tu rAjyaM coktalakSaNaM vihAya prabajitA ityevaM bhAvanIyA // 221-222-223 // gataM parityAgadvAraM, sAmprataM pratyekadvAraM vyAcikhyAsurAhaego bhagavaM vIro pAsomallI atihi tihi saehiM / bhayavaM ca vAsupujjochahi purisasaehi nikkhaMto // 224 // uggANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiANaM ca / cauhi sahassehusabho sesA u sahassaparivArA // 225 // * sIpANigrahaNarAjyAbhiSekobhayarahitA ityarthaH / vyAkhyA-eko bhagavAn vIraH-gharamatIrthakaraH pravrajitaH, tathA pArtho mallizca tribhitribhiH zataiH saha, tathA bhagavAzca vAsupUjyaH SaDiH puruSazataiH saha nisskraantH-prbjitH| tathA ugrANAM bhogAnAM rAjanyAnAM ca triyANAM ca carbhiH sahasraiH saha RSabhaH, kim ?, niSkrAnta iti vartate, zeSAstu-ajitAdayaH sahasraparivArA niSkrAntA iti, umAdInAM ca svarUpamadhaH pratipAditameveti gAthArthaH // 224-225 // sAmprataM prasaGgato'traiva ye yasmin vayasi niSkrAntA ityetadabhidhitmurAhavIro arihanesI pAso mallI a vAsupujjo a / paDhamadae pavvAA sesA puNa pacchimayayaMmi // 226 // nigadasiddhaiva / gataM pratyekadvAraM, sAmpratamupadhidvArapratipAdanAyAhasavve'vi egadUseNa niggayA jiNavarA cuvviisN| na ya nAma aNNaliMge no gihiliMge kuliMge vaa5||227|| gamanikA-sarve'pi 'ekadUSyeNa' ekavastreNa nirgatAH jinavarAzcaturviMzatiH, apizabdasya vyavahitaH saMbandhaH, 'sarve' yAvantaH khalvatItA jinavarA api ekadRSyeNa nirgatAH, kiM punastanmatAnusAriNaH na sopdhyH| tatazca ya upadhirAsevito bhagavadbhiH sa sAkSAdevoktaH, yaH punarvineyebhyaH sthavirakalpikAdibhedabhinnebhyo'nujJAtaH sa khalu apizabdAt jJeya iti, caturvizatIti saMkhyA bhedena vartamAnAvasarpiNItIrthakarapratipAdiketi / gatamupadhidvAram , idAnI liGgadvAraM-sarve tIrthakRtaH tIrthakaraliGga eva niSkrAntAH, na ca nAma anyaliGge na gRhasthaliGga kuliGge vA, anyaliGgAdyartha ukta eveti gAthArthaH // 227 // idAnIM yo yena tapasA niSkrAntastadabhidhitsurAha Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH sumaI tha niccabhatteNa niggao vAsuputra jiNo cauttheNaM / pAso mallIvi a aTTameNa sesA uNTeNaM // 228 // vyAkhyA-mumatiH tIrthakaraH, theti nipAtaH, 'nityabhaktena' anavaratabhaktena 'nirgato' niSkAntaH, tathA vAsupUjyo jinazcaturthena, nirgata iti vartate, tathA pArtho mallyapi cASTamena, 'zeSAstu' RSabhAdayaH SaSTheneti gAthArthaH // 228 // sAmpratamihaiva nirgamanAdhikArAdyo yatra yeSUdyAnAdiSu niSkrAnta ityetatpratipAdyateusabho a viNIAe cAravaIe arihavaranemI / avasesA titthayarA nikkhaMtA jmmbhuumiisuN||229 // usabho siddhatthavarNami vAsupujjo vihAragehaMmi / dhammo a vappagAe nIlaguhAe a muNinAmA // 230 // AsamapayaMmi pAso vIrajiNiMdo anAyasaM nAyasaMDami / avasesA nikkhaMtA, sahasaMbavaNaMmi ujANe // 231 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva // idAnIM prasaGgata eva nirgamaNakAlaM pratipAdayannAhapAso arihanemI sijaMso sumaha mallinAmo a| puSvaNhe nikkhaMtA sesA puNa pacchimaNhami // 232 // nigadasiddhA ityalaM vistareNa // gatamupadhidvAraM, tatprasaGgata eva cAnyaliGgakuliGgArtho'pi vyAkhyAta eva / idAnIM grAmyAcAradvArAvayavArtha pratipAdayannAha gAmAyArA visayA niseviA te kumAravajehiM / gAmAgarAiemu va kesu vihAro bhave kss||233 // vyAkhyA-pAmyAcArA viSayA ucyante, niSevitAste kumAravarjastIrthakRbhiH, prAmAkarAdiSuvA keSu vihAro bhavet kasyeti vAcyamiti gaathaarthH|| 233 // tatramagahArAyagihAisu muNao khittAriema vihariMsu / usamo nemI pAso vIro a aNArieraoNpi // 234 // satrasiddhA ||gtN grAmyAcAradvAra, sAmprataM parISahadvAraM vyAcikhyAsayA''haudiA parIsahA siM parAiA te a jiNavariMdehiM nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaM ca nikkhaMtA 8 // 235 // vyAkhyA-uditAH parIpahAH-zItoSNAdayaH amISAM parAjitAste ca jinavarendraiH sarvaireveti // gataM parISahadvAraM, vyAkhyAtA ca prathamadvAragAtheti // sAmprataM ca dvitIyA vyAkhyAyate-tatrApi prathamadvAram , Aha canava jIvAdipadArthAn upalabhya ca niSkrAntAH, AdizabdAd ajIvAzravabandhasaMvarapuNyapApanirjarAmokSagraha iti gAthArthaH // 235||gtN jIvo. palambhadvAram , adhunA zrutopalambhAdidvArArthapratipAdanAyAhapaDhamassa pArasaMga sesANikArasaMga suyalaMbho 9 / paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri // 236 // paJcakkhANamiNaM 10 saMjamo a paDhamaMtimANa duvigappo / sesANaM sAmaio sattarasaMgoa savvesiM 11 // 237 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva, navaraM 'paDhamatimANa duvigappo' ti sAmAyikacchedopasthApanAvikalpaH // 236-237 // sAmprataM chadmasthakAlatapaHkarmadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha thAsasahassaM 1 vArasa 2 caudasa 3 aTThAra 4 vIsa 5 vrisaaii| mAsA cha 6 nava 7 tiNi a8cau 9 tiga 10 duga 11 mikaga 12 dugaM ca 13 // 238 // tiga 14 duga 15 mikaga 16 solasa vAsA 17 tiNi a 18 tahevahorattaM 19 / mAsikArasa 20 navagaM 21 caupaNNa diNAi 22 culasII 23 // 239 // taha vArasa vAsAI, jiNANa chaumasthakAlaparimANaM 12|uggN ca tavokammaM visesaoSaramANassa 13 // 240 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva // 238-239-240 // idAnIM jJAnotpAdadvAraM vivRNvannAhaphagguNavahalikArasi uttarasAdAhinANamasabhassazaposikArasimaDerohiNijoeNa ajiamma kattiavahule paMcami migasirajogeNa sNbhvjinnss|posesuddhcuddsi abhIi abhiNaMdaNajiNassa 4 // 242 / / cise suddhikArasi mahAhi sumaissa naannmuppnnnnN5|cittss puNNimAe paumAbhajiNassa citsAhiM 6 // 243 // pharaguNabahule chaTThI visAhajoge supAsanAmassAphagguNayahule.sattami aNurAha sasippahajiNassa 8 // 244 // kattiasuddhe taiyA mUle suvihissa pupphadaMtassa 9pose bahulacauddasi pubvAsADhAhi sIalajiNassa 10 // 245 // paNNarasi mAhayahule sijaMsajiNassa savaNajoeNaM 11 / sayabhiya vAsupujje bIyAe mAhasuddhassa 12 // 246 // posassa suddhachaTThI uttarabhaddavaya vimalanAmassa 12 / vaisAha bahulacaudasi revaijoeNa'NaMtassa 14 // 247 // posassa puNNimAe nANaM dhammassa purasajoeNaM 15 / posassa suddhanavamI bharaNIjogeNa saMtissa 16 // 248 // cittassa suddhataiA kitsiajogeNa nANa kuMthussa 17 // kattiasuddhe vArasi arassa nANaM tu revaihiM 18 // 249 // maggasirasuikArasIi mallissa assiNIjoge 19 / phagguNabahule thArasi savameNaM suvvayajiNassa20 // 25 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH magasirasuddhikArasi assiNijogeNa namijiNiMdassa 21 / AsoamAvasAe nemijiNiMdassa citsAhiM 22 // 251 // citte bahulacautthI visAhajoeNa pAsanAmassa 23 / vahamAhasuddhadasamI hatthuttarajogi vIrassa 24 // 14 // 252 // tevIsAe nANaM uppaNNaM jiNavarANa puvaNhe / vIrassa pacchimaNhe pamANapattAeN carimAe // 253 / / etAca trayodaza gAthA nigadasiddhAH / sAmpratamadhikRtadvAra eva yeSu kSetreSutpannaM tadetadabhighisurAhausabhassa purimatAle dhIrasmujuvAliAnaItIre / sesANa kevalAI jesujANesu pabahA // 254 // nigdsiddhaa| sAmpratamihaiva yasya yena tapasotpanna tattapaH pratipAdayannAhaaTThamabhattataMmI pAsosahamallirihanemINaM / basupujassa pauttheNa chahabhatteNa sesANaM // 25 // nigadasiddhA / gataM jJAnotpAdadvAraM, idAnI saMgrahadAraM vivarIpurAha culasII ca sahassA 1 egaM ca 2 duve a 3 tiNi 4 lkkhaaii| tiNi a vIsahiAI 5 tIsahiAI ca tiNNeva 6 // 256 // tiNi a 7 aTThAijA 8 duve a9 egaM ca 10 syshssaaii| culasIiM ca sahassA 11 visattari 12 aGasahi ca 13 // 257 // varhi 14 causahi 15 vAvaDiM 16 sahimeSa 17 paNNAsaM 18 / cattA 19 tIsA 20 vIsA 21 aTThArasa 22 solasa 23 sahassA // 298 // caudasa ya sahassAI 24 jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM usabhAINaM ao vucchaM // 259 // tiNNeva ya lakkhAI 1 tiNi ya tIsA ya 2 tiNNi chattIsA / tIsA ya ca 4 paMca ya tIsA 5 cauro a vIsA a|| 26 // cattAri atIsAI 7 tiNi a asiAi 8 tihametto / bIsuttaraM 9 chalahiaM 10 tisahassahiaMca lakkhaM ca 11 // 261 // lakkhaM 12 aDasayANi a13 yAvadvisahassa 14 causaya pamaggA 15 / egaTThI chaca sayA 16 sadvisahassA sayA chazca 17 // 232 // sahi 18 paNapaNNa 19 vaNNe 20 gavasa 21 cattA 22 tahakRtIsaM ca 23 / chattIsaM ca sahassA 24 ajANaM saMgaho eso // 263 / / paDhamANuogasiddho patteaM sAvayAiANapi / neo samvajiNANaM sIsANa pariggaho (saMgaho) kamaso 15 // 264 // etA api nava gAthAH spaSTA eveti na pratanyante // 256-264 // gata saMgrahadvAra, vyAkhyAtA ca dvitIyadvAragAtheti / sAmprataM tRtIyAdyadvArapratipAdanAya AhatitthaM cAuvyapaNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppaNNo ajiNANaM vIrajiNidassapImi 16 // 25 // __ nigadasiddhava, navaraM vIrajinendrasya 'dvitIye' iti atra yatra kevalamutpanna karapAttatra kRtasamavasaraNApekSayA madhyamAyAM dvitIyamucyata iti // 265 // gataM tIrthadvAraM, sAmprataM gaNadvAraM myAcikhyAsurAha culasIi 1 paMcanauI 2 biutsaraM 3 solasuttara 4 sayaM ca 5 / sattahiaM 6 paNanaI 7 teNauI 8 aTThasII a9|| 266 // ikkAsII 10 bAvattarI a 11 chAvahi 12 sattavaNNA ya 13 papaNA 14 teyAlIsA 15 chattIsA 16 ceva paNatIsA 17 // 267 // tittIsa 18 aTThavIsA 19 aTThArasa 20 ceva tahaya sattarasa 21 / ikkArasa 22 dasa 23 navagaM 24 gaNANa mANaM jiNiMdANaM 17 // 268 // etAstisro'pi nigadasiddhA eva, navaramekavAcanAcArakriyAsthAnAM samudAyo gaNo na kulasamudAya iti pUjyA vyAcakSate // 266-267-268 / / gataM gaNadvAram , adhunA gaNadharadvAravyAcikhyAsayA''haekArasa u gaNaharA jiNassa vIrassa sesayANaM tu / jAvaiA jassa gaNA tAvaiA gaNaharA tassa 18 // 269 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 94 // mAvazyaka- dvAribhadrIyavRttiH nigadasiddhaiva, navaraM mUlasUtrakarttAro gaNadharA ucyante // 269 // gataM gaNadharadvAram idAnIM dharmopAyasya dezakA ityetadvyAcikhyAsurAha- dhammocAo pavayaNamahavA puvbAI desagA tassa / sambajiNANa gaNaharA caudasapuSvI va je jassa // 270 // sAmAiyAzyA vA vayajIvaNikAya bhASaNA paDhamaM / eso dhammoSAo jiNehi sabbehi ubaTTo 19 // 279 // gAthAdvayamapIdaM sUtra siddhameva // 270 // 271 // gataM dharmopAyasya dezakA iti dvAram, idAnIM paryAyadvArapratipAdanAyAhausabhasma pugvalakkhaM puruSaMgUNamajiassa taM ceSa / cauraMgUrNa lakkhaM puNo puNo jAva suvihinti // 272 // paNavIsaM tu sahassA putravANaM sIalassa pariAo / lakkhAI ikabIsaM sisajiNassa vAsANaM // 273 // parNa 12 paNNArasa 13 tato aTTamAha lakkhAI 14 / aDDAijAI 15 taauM vAsasahassAI paNavIsaM 16 / / 274 // tevIsaM ca sahassA sayANi aTTamANi a havaMti 17 / igavIsaM ca sahassA 18 bAsasauNA ya paNapaNNA 19 // 275 // addhamA sahassA 20 aDAijA pa 21 santa ya savAI 22 // sayarI 23 tivasA 24 dikkhAkAlo jiniMdaNaM // 276 // etAH paJca nigadasiddhA eva / / 272-276 // evaM tAvatsAmAnyena prabrajyAparyAyaH pratipAditaH, sAmpratamatraiva bhedena bhagavatAM kumArAdiparyAyaM pratipAdayannAha - usamasta kumArasaM puruSANaM bIsaI sayasahassA / teSaTThI rajaMmI aNupAleUNa Nikkhato / / 277 / / ajiassa kumArasaM aTThArasa putrvasayasahassAiM / tevaNNaM rajaMmI puruSaMgaM ceva boddhavvaM // 278 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso a saMbhavajiNassa / coAlIsaM rajje cauraMgaM ceva boddhavyaM / / 279 / addhaterasa lakkhA puSSANa'bhiNaMdaNe kumArataM / chattIsA addhaM ciya ahaMgA ceva rajjami // 280 // sumaissa kumArataM havaMti dasa puvvasayasahassAI / auNAtIsaM rajje vArasa aMgA ya boddhavA / / 281 // paumassa kumArataM puDavANaDaTTamA sapasahassA / addhaM ca egavIsA solasa aMgA ya rajjami // 282 // pubvasayasahasmAI paMca supAse kumAravAso u / caudasa puNa rajaMmI bIsaM aMgA ya boddhavvA // 283 // aDDAijA [ abuTThA u ] lakkhA kumAravAso sasippa hoi / addhaM cha bipa rajje caDavIsaMgA va boDabbA // 284 // to putrasahassA kumAravAso u puSkadaMtassa / tAvaiaM rajAMmI aTThAvIsaM ca puSbaMgA // 285 // paNavIsasahassAiM putrvANaM sIale kumArataM / tAvaiaM pariAo paNNAsaM veva rAMmi // 286 // vAsANa kumArataM igavIsaM lakkha huMti sijase / tAvaiaM pariAo bAyAlIsaM ca rajjami // 287 // gihavAse aTThArasa bAsANaM sayasahassa niameNaM / caupaNNa sapasahassA pariAo hoi vasupujje // 288 // paNNarasa sayasahassA kumAravAso a tIsaI rajje / pArasa saya sahassA pariAo hoi vimalassa // 289 // aTThamalakkhAiM vAsANamaNaMtaI kumArase / tAvaiaM pariAo rajjaMmI huMti paNNarasa / / 290 // dhammassa kumArantaM vAsANaDhAiAI lakkhAI / tAvaiaM pariAo rajje puNa huMti paMceva // 291 // saMtisa kumArataM maMDaliya pakkipariA caupi / patte patteaM vAsasahassAI paNavIsaM // 292 // emeya kuMthusva ca suvi ThANesu huMti pate / tevIsasahassAI varisANamasayA ya // 293 // emeva arajiviMdassa causuvi ThANesu huti patteaM / igavIsa sahassAiM vAsANaM huMti NAyazvA // 294 // afgefa vAsasa gihavAse sesaaM tu pariAo / caupaNNa sahassAI nava veva sayAi puNAI // 295 // aTThamA sahassA kumAravAso u suvvayajiNassa / tAvaiaM pariAo paNNarasasahassa rajjami // 296 // namiNo kumAravAso vAsasahassAha duSNi addhaM ca / tAvaiaM pariAo paMca sahassAiM rajjami // 297 // tiNNeva ya vAsasamA kumAravAso ariTThanemissa / santa ya vAsasyAI sAmaNNe hoi pariAo // 298 // pAsassa kumArasaM tIsaM pariAau~ sattarI hoi / tIsA ya vajramANe bAyAlIsA u pariAo // 299 // AdhAnAM suvidhiparyantAnAmanuparipAThyeyaM zrAmaNyaparyAyagAthA - tadyathA usabhassa puvvalakkhaM puruSaMgUNamajiassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkhaM puNo puNo jAya suvihiti // 300 // sANaM pariAo kumAravAseNa sahiao bhaNio / patteapi a puvvaM sIsANamaNuggahaTThAe // 309 // For Private Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH chaumatthakAlamitto soheDa sesao u jinnkaalo| savvAuaMpi iso usabhAINaM nisAmeha // 30 // caurAsIha 1 visattari 2 sahI 3 paNNAsameva 4 lkkhaaii| cattA 5 tIsA 6 vIsA 7 dasa 8 do 9 ega 10 ca puruvANaM // 303 // caurAsII 11 bAvattarI 12 a sahI 13 a hoi vaasaannN| tIsA 14 ya dasa 15 ya egaM 16 ca evamee sayasahassA // 304 // paMcANaui sahassA 17 caurAsII a 18 paMcavaNNA 19 ya / tIsA 20 ya dasa 21 ya egaM 22 saya 23 ca pAvattarI 24 ceva 20 // 305 // etAzca ekonatriMzadapigAthAH sUtrasiddhA eva draSTavyA iti / gataM paryAyadvAram, idAnImantakriyAdvArAvasara iti. tatrAnte kriyA antakriyA-nirvANalakSaNA, sA kasya kena tapasA ka jAtA ?, vAzabdArikayasparikRtasya cetyetatpratipAdayamAha maMtakiriA sA caudasameNa paDhamanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdassa chaDDeNaM // 306 // ahaavycNpurjitpaavaasmmeaselsihresuN| usabha vasupuja nemI vIro sesA ya siddhigayA // 307 // ego bhayavaM vIro tittIsAi saha nivuo pAso / chattIsarahiM paMcahi saehi nemI u siddhigao // 308 // paMcahi samaNasaehiM mallI saMtI u navasaehiM tu / aThThasaeNaM dhammo saehi chahi vAsupujjajiNo // 309 // sattasahassANaMtaijiNassa vimalassa chsshssaaii| paMcasayAi supAse paumAbhe tiNNi aThTha sayA // 10 // damahi sahassehi usabho sesA u sahassaparivuDA siddaa|kaalaai jaM na bhaNiaMpaThamaNuogAutaM NeaM // 311 // iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogao nneaN| ThANAsuNNatthaM puNa bhaNi 21 pagayaM ao buruI // 312 // umabhajiNasamuTThANaM uThANaM jaM tao marIissa / sAmAiassa eso jaM puruvaM niggamo'higao // 313 // etA apyaSTau nigadasiddhA eva / cittabahulaThThamIe cauhi sahassehi so u aparaNhe / sIA sudaMsaNAe siddhasthavarNami chaTheNaM // 314 // ___gamanikA-caitrabahulASTamyAM caturbhiH sahasraH samanvitaH san aparAhe ziSikAyAM sudarzanAyAM vyavasthitaH siddhArthavane paThena bhaktena niSkrAnta iti vAkyazeSaH, alaGkaraNakaM parityajya caturmuSTikaM ca locaM kRtveti // 314 // Aha-caturbhiH sahasraiH samanvita ityuktaM, tatra teSAM dIkSAM kiM bhagavAn prayacchati uta neti, netyAha- . cauro sAhassIo loaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jahA kAhI taMtaha amhe'vi kAhAmo // 315 // gamanikA-prAkRtazailyA catvAri sahasrANi lorca paJcamuSTikaM kRtvA AtmanA caiva itthaM pratijJAM kRtavantaH-'yat' kriyA'nuSThAnaM 'eSa' bhagavAn 'yathA' yena prakAreNa kariSyati tattathA 'amhe'vi kAhAmotti' Sayamapi kariSyAma iti gAthArthaH // 315 // bhagavAnapi bhuvanagurutvAtsvayameva sAmAyika pratipadya vijahAra / tathA cAha usabho varayasabhagaI cittuNamabhiggahaM paramaghoraM / vosaccatsadeho viharaha gAmANugAmaM tu|| 316 // * vasabhasamagai. gamanikA-RSabho vRpabhasamagatirgRhItvA abhigrahaM 'paramaghora' paramaH-paramasukhahetubhUtatvAt ghoraH-prAkRtapuruSaiH karnumazakyatvAt taM, 'vyutsRSTatyaktadeho viharati grAmAnugrAmaM tu' vyutsRSTo-niSpratikarmazarIratayA, tathA cokam-'achipi no pamajijjA, No'vi ya kaMDuviyA muNI gAya' tyaktaH-khalu divyAdhupasargasahiSNutayA, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // 316 // sa evaM bhagavAMstairAtmIyaiH parivRto vijahAra, na ca tadA'dyApi bhikSAdAnaM pravartate, lokasya paripUrNatvAdIbhAvAcca, tathA cAha mUlabhASyakAra: Navi tAva jaNo jANai kA bhikkhA ? kerisA va bhikkhyraa| te bhikkhamalabhamANA vaNamajhe tAvasA jAyA // 31 // (mU0 bhA0) gamanikA-nApi tAvajano jAnAti-kA bhikSA? kIdRzA vA bhikSAcarA iti, ataste bhagavatparikarabhUtA bhikSAmalabhamAnAH kSutparISahArtA bhagavato maunavratAvasthitAda upadezamalabhamAnAH kacchamahAkacchAvevoktavantaH-asmAkamanAthAnAM bhavantI netArAviti, ataH kiyantaM kAlamasmAbhirevaM kSatpipAsopagatairAsitavyaM ?, tAvAhataH-vayamapi na vidmaH, yadi bhagavAn anAgatamava pRSTo bhavet-kimasmAbhiH kattavyaM ? kiM vA neti, tataH zobhanaM bhavet , idAnIM tu etAvadyujyatebharatalajjayA gRhagamanamayuktamAhAramantareNa cAsitaM na zakyata ityato vanavAso naHzreyAn , tatropavAsaratAH parizaTitapariNatapatrAdyupabhogino bhagavantameva dhyAyantastiSThAma iti saMpradhArya sarvasaMmatenaiva gaGgAnadIdakSiNakUle ramyavaneSu valkala 1 akSyapi no pramArjayet nApi ca kaNDUyet munirmAtram. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIpatiH cIradhAriNaH khalvAzramiNaH saMvRttA iti, Aha 'vanamadhye tApasA jAtAH' iti gAthArthaH // tayozca kacchamahAkacchayoH sutau namivinaminI pitranurAgAt tAbhyAmeva saha vihRtavantau, tau ca banAzrayaNakAle tAbhyAmuktau-dAruNaH khasvidAnImasmAbhirvanavAsavidhiraGgIkRtaH tathAtha yUyaM svagRhANIti, athavA bhagavantameva upasarpathaH, sa dho'nukampayAbhilaSitaM. phalado bhaviSyati, tAvapi ca pitroH praNAmaM kRtvA pitrAdezaM tathaiva kRtavantI, bhagavatsamIpamAgatya pratimAsthite bhagavati jalAzayebhyo nalinIpatreSu udakamAnIya sarvataH pravarSaNaM kRtvA AjAnUcchyamAnaM sugandhikusumaprakaraM ca avanatottamAGgakSitinihitajAnukaratalau pratidinamubhayasandhyaM rAjyasaMvibhAgapradAnena bhagavantaM vijJApya punastadubhayapArthe khagavyagrahasto tsthtuH|| tathA cAha niyuktikAraHnamivinamINaM jAyaNa nAgiMdo vijadANa veahe| uttaradAhiNasehI sahIpaNNAsanagarAI // 317 // akSaragamaMnikA-namipinaminoryAcanA, nAgendro bhagavandanAyAgataH, tena vidyAdAnamanuSThitaM, vaitAbye parvate uttaradakSiNazreNyo yathAyoga paSTipaJcAzanagarANi niviSTAnIti gAthAkSarArthaH // 17 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyA, tabedamanayA dharaNo nAgarAyA bhagavataM vaMdao Agao, imehi ya viNNaviraM, to so te tahA jAyamANe bhaNati-bhagavaM cattasaMgo, Na eyassa asthi kiMci dAyarSa, mA eyaM jAeha, ahaM tubhaM bhagavao bhattIe demi, sAmissa sevA aphalA mA bhayadA dharaNo mAgarAjaH bhagavantaM vanditumAgataH, mAjhyA vijJaptaM ca tataH sa tI tathA yAcamAnau bhaNati-bhagavAn tvakasA, tasya vicate kisi dAtavyaM, maina yAcira, mahaMgo bhagavato bhaktyA dadAmi, svAminaH sevA'phalA mA. * mevam prA. +cA. bhavatikArDa paDhiyasiddhANaM gaMdhavapannagANaM aDayAlIsaM vijAsahassAI giNhaha,tANa imAo mahAvijAo pattAri,taMjahAgorI gaMdhArI rohiNI paNNattitti, taM gacchaha tubbhe vijAharariddhIe sayaNaM jaNavayaM ca uvalobheUNa dAhiNilAe uttarillAe ya vijAharaseDhIe rahaneuracakavAlapAmokkhe gagaNavallabhapAmokkhe ya paNNAsaM sahi ca vijAharaNagare NivesiUNa vihrh| sao telagappasAyA kAmiyaM puSphayavimANaM viuviUNabhagavaMtaM tisthayaraM nAgarAyaMca vaMdiUNa puSphayavimANArUDA kacchamahAkacchANaM bhagavappasArya uvadaMsemANA viNIyanagarimuvaigamma bharahassa raNNo tamasthaM niveditA sayarNa pariyaNaM gahAya veyaDe pathae NamI dAhiNillAe vijjAharaseDhIe viNamI uttarillAe paNNAsaM sahica vijAharanagarA nivesiUNa viharati / atrAntarebhagavaM adINamaNaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kaNNAhi nimaMtijai vasthAbharaNAsaNehiM ca // 18 // vyAkhyA-bhagA khalvaizvaryAdilakSaNaH so'syAstIti bhagavAn asAvapi adInaM mano yasyAsau adInamanAH-niSpaka, bhUvitikRtvA paThittasiddhAnAM gandharSaprazakAnAM bhavatvAriMzat vidyAsahavAmi gRhItaM, tAsAmimA mahAvidyAzcatastraH, tapathA-aurI gAndhArI rohiNI prajJasiriti, tad gacchataM yuvA vidyAdharayA svajanaM janapadaM copapralobhya dakSiNasyAmuttarasyA ra vidyAdharazreNyA sthanapuracakravAkapramukhANi gaganavallabhapramukhANi / paJcAzataM SaSTiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataM / tatasto labdhaprasAdau kAmitaM puSpakavimAnaM vikurya bhagavantaM tIrthakara nAgarAja ca bandiramA puSpakavimAnArUDhI kacchamahAkamchAmyA bhagavatprasAda upavayantau binItAnagarImupAgamya bharatApa rAjJe tamartha niveya svajana parijanaM gRhItvA vaitAce parvate mamidAkSi. jAsyAyo vidyAdharazreNyA vinamirauttarAyAM paJcAzataM pahiM ca vidyAdharanagarANi nivezya viharataH. * dovi. + masigamma. mpacitta ityarthaH / saMvatsaraM varSa na azitaH anazitaH viharana bhikSApradAnAnabhijJena lokenAbhyahitaba (ti) kRtvA kanyA te. vastrANi-pAMzakAMni AbharaNAni-kaTakakeyarAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni etaidha nimanyata iti / vartamAnanirdezaprayojana pUrvavaditi gaathaarthH||318|| evaM viharatA bhagavatA kiyatA kAlena bhikSA labdhetyetaspratipAdanAyAhasaMvacchareNa bhikkhA laddhA usameNa loganAheNa / sesehi bIyadivase laddhAo paDhamabhikkhAo // 319 // gamanikA-saMvatsareNa bhikSA labdhAH RSabheNa lokanAthena-prathamatIrthakRtA, zeSaH-ajitAdibhiH bharatakSetratIrthakRdbhiH dvitIyadivase labdhAH prathamabhikSA iti gAthArthaH // 319 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yadyasya pAraNakamAsIta tadabhidhitsurAhausabhassa u pAraNae ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramANaM amayarasarasovama AsI // 320 // gamanikA-RSabhasya tu ikSurasaH prathamapAraNake AsIllokanAthasya, zeSANAm-ajitAdInAM paramaM ca tadanaM ca paramAnaM-pAyasalakSaNaM, kiMviziSTamityAha-amRtarasavadU rasopamA yasya tad amRtarasarasopamamAsIditi gAthArthaH // 320 // tIrthakRtAM prathamapAraNakeSu yavRttaM tadabhidhitsurAhaghuTaM ca ahodANaM divvANi aAhayANi turANi / devA ya saMnivaiA vasuhArA ceva vuDDA ya // 321 // gamanikA-devairAkAzagataiH puSTaM ca ahodAnamiti-ahozabdo vismaye aho dAnamaho dAnamityevaM dIyate, sudattaM + paTTadevAnAdIni. nAsti padadvayamidaM. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 97 // mAvazyaka hAribhadrIpatiH bhavatAmityarthaH, tathA divyAni ca AhatAni tUrANi tadA tridazairiti devAzca sannipatitAH, tadaiva vasudhArA caiva vRSTA, vasu dravyamucyata iti gAthArthaH // 321 // evaM sAmAnyena pAraNakakAlabhAvyuktam , idAnIM yatra yathA ca yacca AditIrthakarasya pAraNakamAsIt tathA'bhidhitsurAhagayara sijaMsikkhurasadANa vasuhAra pI gurupuuaa| takkhasilAryalagamaNaM bAhubaliniveaNaM gheva // 322 // __ asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaboddhavyaH / taccedam-kurujaNapade gayapurarINagare bAhubaliputto somappabho, tassa putto sejaMso juvarAyA, so sumiNe maMdaraM paSayaM sAmavaNNaM pAsati, tato teNa amayakalaseNa abhisitto ambhahi sobhitumADhatto, nagaraseTThI subuddhinAmo, so sUrassa rassIsahassaM ThANAo caliyaM pAsati, navaraM sijaseNa hakkhuttaM, so ya ahiayaraM teyasaMpuNNo jAo, rAiNA sumiNe eko puriso mahappamANo mahayA riubaleNa saha jujhaMto diho, sijaseNa sAhAja diNNaM, tato NeNa taM balaM bhaggaMti, tato atthANIe egao miliyA, sumiNe sAhaMti, na puNa jANaMti-kiM bhavissaitti, navaraM rAyA bhaNai-kumArassa mahaMto ko'vi lAbho bhavissaitti bhaNiUNa uThio atthANIo,sijjaMso'vi gao kurujanapade gajapuranagare bAhubaliputraH somaprabhaH, tasya putraH zreyAso yuvarAjA, sa svame mandara parvataM zyAmavarNamapazyat, tatastena amRtakalazenAbhiSika: abhyadhikaM zobhitumArabdhaH, nagarazreSThI subuddhinAmA, sa sUryasya razmisahasra sthAnAt calitaM pazyat, navaraM zreyAMsena abhikSitaM,sacAdhikatara tejaHsaMpUrNoM jAtaH, rAjJA svame ekaH puruSo mahApramANo mahatA ripubalena saha yudhyamAno yaH, zreyAMsena sAhANyaM dataM, tato'nena sadaLabhamamiti, tasabhAsthAnikAyAM ekato militAH, svamAn sAdhayanti, na punanimti-kiM bhaviSyatIti, navaraM rAjA bhaNati-kumArasa mahAn ko'pi lAbho bhaviSyatIti bhaNitvA sthita mAsthAnikAtaH, zreyAMso'pi gato * peDha0. + dUla.. t .pure. thANAmo. sAhivaM. niyaMgabhavaNaM, tattha ya oloyaNaDio pecchati sAmi pavisamANaM, so ciMtei-kahiM mayA erisaM nevatthaM diTTapurva ? jArisa papitAmahassatti, jAtI saMbharitA-so puvabhave bhagavao sArahI Asi, tattha teNa vairaseNatitthagaro titthayaraliMgaNa dihotti, vairaNAbhe ya pavayaMte so'vi aNupavaio, teNa tattha suyaM jahA-esa vairaNAbho bharahe paDhamatitthayaro bhavissaitti, taM eso so bhgvNti| tassa ya maNusso khoyarasaghaDaeNa saha atIo, taM gahAya bhagavaMtamuvaDio, kappaitti sAmiNA pANI pasArio, sabo nisiho pANIsu, acchiddapANI bhagavaM, upari sihA vaTTA, na ya chaDijai, bhagavao esa laddhI, bhagavayA so pArio, tattha divANi pAubbhUyANi, taMjahA-vasuhArA vuhA 1celukkhevo ko 2 AhayAo devaduMduhIo 3 gaMdhodakakusumavarisaM mukkaM 4 AgAse ya ahodANaM ghuTaMti 5|to taM devasaMnivAaM pAsiUNa logo sejaMsagharamuvagao, te tAvasA anne ya rAyANo, tAhe sejasote paNNavei-evaM bhikkhA dijai, eesiMca diNNe soggatI gammai, tato te sabe'vi nijakabhavanaM, tatra cAvalokanasthitaH pazyati svAminaM pravizansa, sa cimtayati-kamayA IzaM nepathyaM raSTapUrva yAdRzaM prapitAmahasyeti, jAtiH smRtA, -sa pUrvabhave bhagavataH sArathirAsIt , tatra tena vanasenatIrthakarastIrthakaraliGgena dRSTa iti, vajranAbhe ca pravrajati so'pyanupramajisaH, tena satra zrutaM yathA-epa vajranAbho bharate prathamatIrthakaraH bhaviSyatIti, tadeSa sa bhagavAniti / tasya ca manuSya ikSurasaghaTena sahAgataH,taM gRhItvA bhagavantamupasthitaH, kalpata iti svAminA pANI prasArito, sarvo nisRSTaH pANyoH, acchidrapANirbhagavAn , upari zikhA vardhate, na cAdhaH patati, bhagavata eSA labdhiH, bhagavatA sa pAritaH, tatra divyAni prAdurbhUtAni-tadyathA-vasudhArA vRSTA 1 celorakSepaH kRtaH 2 AhatA devadundubhayaH 3 gandhodakakusumavarSA muktA 4 AkAze cAhodAnaM ghuSTamiti 5 / tatastaM devasaMnipAtaM dRSTvA lokaH zreyAMsagRhamupAgataH, te tApasA anye ca rAjAnaH, tadA zreyAMsastAn prajJApayati-evaM bhikSA dIyate, etebhyazca datte sugatirgamyate, tataste sarve'pi pucchaMti-kahaM tume jANiyaM ? jahA-sAmissa bhikkhA dAyavatti, sejaMso bhaNai-jAisaraNeNa, ahaM sAmiNA saha aha bhavaggahaNAI ahesi, tao te saMjAyakouhallA bhaNaMti-icchAmoNAuM ahasu bhavaggahaNesu ko ko tumaM sAmiNo Asitti, tato so tesiM pucchaMtANaM appaNo sAmissa ya abhavasaMbaddhaM kahaM kahei jahA "vasudevahiMDIe", tANi puNa saMkhevao imANi, taMjahA-IsANe sirippabhe vimANe bhagavaM laliaMgao ahesi, sejaso se sayaMpabhAdevI puSabhavaninnAmiA 1 puSavidehe pukkhalAvaivijae lohaggale nayare bhagavaM vairajaMgho Asi, sijaMso se sirimatI bhAriyA 2 tatto uttarakurAe bhagavaM mihuNago sejaMso'vi mihuNiA ahesi 3 tato sohamme kappe duve'vi devA ahesi 4 tato bhagavaM avaravidehe vijaputto sejaso puNa juNNaseThiputto kesavo nAma chaTo mitto ahesi 5 tato accue kappe devA 6 tato bhagavaM puMDarIgiNIe nagarIe vairaNAho sejaMso sArahI 7 tato sabasiddha vimANe devA 8 iha puNa bhagavao papotto jAo sejaMsotti / tesiM pRcchanti-kathaM svayA jJAtaM ? yathA svAmine bhikSA dAtavyeti, zreyAMso bhaNati-jAtismaraNena, ahaM svAminA sahASTau bhavagrahaNAmyabhUvaM, tataste saMjA takautUhalA bhaNanti-icchAmo jJAtuM, aSTasu bhavagrahaNeSu kaskasvaM svAmino'bhava iti, tataH sa tebhyaH pRcchadbhaya AtmanaH svAminacASTabhavasaMvA kA kathayati yathA vasudevahiNDayAM, tAni punaH saMkSepata imAni, tadyathA-IzAne zrIprabhe vimAne bhagavAn lalitAGgaka AsIt, zreyAMsastasya svayaMprabhA devI pUrvabhavaninAmikA / pUrvavideheSu puSkalAvatIvijaye lohArgale nagare bhagavAn vajrajaGgha AsIt , zreyAMsastasya zrImatI bhAryA 2 tata uttarakuruSu bhagavAn mithunakaH zreyAMso'pi mithunikA AsIt 3 tataH saudharme kalpe dvAvapi devI abhUtAm / tato bhagavAnaparavideheSu vaiyaputraH zreyAMsaH punarjIrNazreSThiputraH kezavanAmA SaSThaM mitramabhUt 5 tato'cyute kalpe devau / tato bhagavAn puNDarIkiNyAM nagayoM vajranAbhaH zreyAMsaH sArathiH 7 tataH sarvArthasiddha vimAne devau 8 iha punarbhagavataH prapautro jAtaH zreyAMsa iti / teSAM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 98 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ca tiNhavi sumiNANa etadeva phalaM-jaM bhagavao bhikkhA diNNatti / tato jaNavao evaM soUNa sejaMsaM abhiNaMdiUNa sahANANi gato, sejaMso'vi bhagavaM jattha Thio paDilAbhio tANi payANi mA pAehiM akamihAmitti bhattIe tastha rayaNAmayaM peDhaM karei, tisaMjhaM ca aJciNai, viseseNa ya paradesakAle acciNeUNa bhuMjai, logo pucchai-kimayaMti, sejaMso bhaNati-AdigaramaMDalagaMti, tato logeNavi jattha jattha bhagavaM Thito tattha tattha peDhaM kayaM, taM ca kAleNa AicapeDhaM saMjAyaMti gaathaarthH|| evaM bhagavataH khalvAdikarasya pAraNakavidhiruktaH, sAmprataM prasaGgataH zeSatIrthakarANAmajitAdInAM yeSu sthAneSu prathamapAraNakAnyAsan yaizca kAritAni tadgatizcetyAdi pratipAdyate, tatra vivakSitArthapratipAdikAH khalvetA gAthA iti / hatthiNAraM 1 aojhA 2 sAvatthI 3 tahaya ceva saakeaN4| vijayapura 5 yaMbhathalayaM 6 pADalisaMDa 7 paumasaMDaM 8 // 323 // seyapuraM 9 ridvapuraM 10 siddhasthapuraM 11 mahApuraM 12 ghev|| dhaNNakaDa 13 vaddhamANaM 14 somaNasaM 15 maMdiraM 16 ceSa // 324 // cakapuraM 17 rAyapuraM 18 mihilA 19 rAyagihameva 20 boDavvaM / vIrapuraM 21 bAravahe 22 koagaDaM 23 kollayaggAmo 24 // 325 // ca trayANAmapi svanAmAmetadeva phalaM-yat bhagavate bhikSA datteti / tato janapada evaM zrutvA zreyAMsamabhinanya svasthAnaM gataH, zreyAMso'pi bhagavAna yatra sthitaH pratilambhitaH tAni caraNAni mA padirAkramiSamiti bhaktyA tatra rasamayaM pIThaM karoti, trisambhaya cArcayati, vizeSeNa ca parvadezakAle'rcayitvA bhuke, lokaH pRcchati-kimetaditi, zreyAMso bhaNati-AdikaramaNDalamiti, tato lokenApi yatra yatra bhagavAn sthitaH tatra tatra pIThaM kRtaM, tatra kAlenAdityapIThaM saMjAtamiti. eesu paDhamabhikkhA laDAo jiNavarehi svvehi| . diNNAu jehi paDhamaM tesiM nAmANi vocchAmi // 326 // sijaMsa 1 bhadatte 2 sureMdadatte 3 ya iMdadatte 4 a| paume 5 a somadeve 6 mahiMda 7 taha somadatte 8 a // 327 // pusse 9 puNavyasU 10 puNanaMda 11 sunaMde 12 jae 13 a vijae 14 ya / tatto a dhammasIhe 15 sumitta 16 taha vagghasIhe 17 a // 328 // aparAjia 18 vissaseNe 19 vIsaime hoi bhadate 20 a| diNNe 21 varadipaNe 22 puNa dhaNe 23 bahule 24 a boDave // 329 // ee kayaMjaliuDA bhttiiyhumaannsuklesaagaa| takAlapahaDDamaNA paDilAbhesuM jiNavariMde // 30 // savvohiMpi jiNehiM jahiaM laDAo paDhamabhikkhAo / tahi vasuhArAo vuDhAo puSphavuDIo // 331 // aDatterasakoDI ukkosA tattha hoi vasuhArA / aDaterasa lakkhA jahaNNiA hoi vasuhArA // 332 // samvosipi jiNANaM jehiM diNNAu pddhmbhikrvaao| te payaNupijadosA divvavaraparakamA jaayaa||333|| keI teNeva bhaveNa nivvuA savvakammaummukA / anne tahaabhaveNaM sinjhissaMti jiNasagAse // 334 // akSaragamanikA tu kriyA'dhyAhArataH kAryA, yathA-japuraM nagaramAsIt , zreyAMsastatra rAjA, tenecurasadAnaM bhagavantamadhikRtya pravartitaM, tatrArdhatrayodazahiraNyakoTIparimANA vasudhArA nipatitA, pIThamiti-zreyAMsena yatra bhagavatA pAritaM tatra tatpAdayormA kazcidAkramaNaM kariSyatItibhaktyA ratnamayaM pIThaM kAritaM / gurupUjeti-tadarcanaM cake iti / atrAntare bhagavataH takSazilAtale gamanaM babhUva, bhagavatpravRttiniyuktapuruSairbAhubalenivedanaM ca kRtamityakSaragamanikA / evamanyAsAmapi saMgrahagAthAnAM svabuddhyA gamanikA kAryeti gAthArthaH // 322-334 // idAnIM kathAnakazeSam bAhubaliNA ciMti-kale sabiDDIe vaMdissAmitti niggato pabhAe, sAmI gato viharamANo, adihe addhiti kAUNa jahiM bhagavaM vuttho tastha dhammacaka ciM, kAriyaM, taM sabarayaNAmayaM joyaNaparimaMDalaM paMcajoyaNUsiyadaMDa / sAmIvi bahalIyaDaMbailAjoNagavisayAiesu niruvasaggaM viharaMto viNIaNagarIe ujjANasthANaM parimatAlaM nagaraM saMpatto / tattha ya uttrprhich| muhaM nAma ujANaM, taMmi NiggohapAyavassa heTThA ahameNaM bhatteNaM puSaNhadesakAle phagguNabahulekkArasIe uttarAsADhaNakkhatte pavajAdivasAo Arambha bAsasahassaMmi atIte bhagavao tihuaNekabaMdhavassa didhamaNaMtaM kevalanANamuppaNNaMti / amumevArthamupasaMharan gAthASadamAha bAhubalinA cintitam-kalye sarvA candipya iti nirgataH prabhAte, svAmI gataH biharan , bhaSTravA'tiM kRtvA yatra bhagavAnuSitastatra dharmacakraM bacakAritaM, tat sarvaramamayaM yojanaparimaNalaM paJcayojanocchritadaNDa / svAmyapi bahulyaDambailAyonakaviSayAdikeSu nirupasarga viharan vinItanagaryA udyAnasthAnaM purimatAlaM nagaraM saMprAptaH / tatraca sattarapUrvadigbhAge zakaTamukhaM nAma udyAna, tasmin nyagrodhapAdapasyAdhaH aSTamena bhakena pUrvAhadezakAle phAlgunakRSNakAdazyA uttarASADhAnakSatre pravajyAdivasAdArabhya varSasahastre'tIte bhagavatatribhuvanaikabAndhavasya divyamanamtaM kevalajJAnamutpanna miti / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAvaka-hAribhadrIpatiH // 19 // kallaM sabbiDDIe pUemaha'dachu dhammacakaM tu / viharaha sahassamegaM chaumatyo bhArahe vAse // 335 // pahalIaDaMbaillAjoNagavisao suvaNNabhUmI a / AhiMDiA bhagavaA usabheNa tavaM carateNaM // 336 // bahalI a joNagA palhagA ya je bhagaSayA smnnusitttthaa|anne ya micchajAI te taiA bhadayA jAyA // 337 // titthayarANaM paDhamo usmrisiivihrioniruvsggo| aTThAvao Nagavaroagga (ya) bhUmI jiNavarassa // 338 // chaumatthapparibhAo vAsasahassaM to purimatAle / Naggohassa pa heDA uppaNNaM kevalaM nANaM // 339 // phagguNabahule ekArasIi aha ahameNa bhatteNaM / uppaNNaMmi aNate mahabbayA paMca paNNavae // 340 // AsAM bhAvArthaH sugama eva, navaram-anurUpakriyA'dhyAhAraH kAryaH, yathA-kAla-pratyUSasi sarvA pUjayAmi bhagavantam-AdikartAraM ahamiti-AtmanirdezaH, adRSTvA bhagavantaM dharmacakraM tu cakAretyAdi gaathaassvaakssraarthH|| 335-340 // mahAvratAni paJca prajJApayatItyuktaM, tAni ca tridazakRtasamavasaraNAvasthita eva; tathA cAhauppaNNami arNate nANe jaramaraNavippamukhassa / to devadANaviMdA kariti mahimaM jiNidassa // 341 // gamanikA-utpanne-ghAtikarmacatuSTayakSayAt saMjAte anante jJAne kevala ityarthaH, jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-pratItaM jarAmaraNAbhyAM vipramukta iti samAsaH tasya, vipramuktavadvipamukta iti, tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM-jJAnapUjAM jinavarendrasya / devendragrahaNAt vaimAnikajyotiSkamahaH, dAnavendragrahaNAt bhavanavAsivyantarendragrahaNaM / sarvatIrthakarANAM ca devA avasthitAni nakhalomAni kurvanti, bhagavatastu kanakAvadAte zarIre jaTA evAJjanarekhA iva rAjantya upalabhya dhRtA iti gAthArthaH // 341 // idAnImuktAnuktArthasaMgrahaparAM saMgrahagAthAmAhaujANapurimatAle purI(i) viNIAi tattha mANavaraM / cakkuppAMyA ya bharahe niveaNaM ceva doNhapi // 342 // gamanikA-udyAnaM ca tatpurimatAlaM ca udyAnapurimatAlaM tasmin , puryA vinItAyAM tatra jJAnavaraM bhagavata utpanna miti vAkyazeSaH / tathA tasminnevAhani bharatasya nRpaterAyudhazAlAyAM cakotpAdazca babhUva / 'bharahe niveaNaM ceva doNhaMpi' tti bharatAya nivedanaM ca dvayorapi-jJAnaralacakraralayoH taniyuktaparuSaiH kRtamityadhyAhAra iti gAthArthaH // 342 // atrAntare bharatazcintayAmAsa-pUjA tAvaDUyorapi kAryA, kasya prathamaM kartuM yujyate ? kiM cakraratasya uta tAtasyeti, tatratAyaMmi pUie caka pUi pUaNAriho tAo / ihaloiaM tu dhakaM paraloasuhAvaho tAo // 343 // gamanikA-'tAte'-trailokyagurau pUjite sati cakra pUjitameva, ttpuujaanibndhntvaanyckrsy| tathA pUjAmahatIti pUjAhaH tAto varttate, devendraadinuttvaat| tathA iha loke bhavaM caihalaukikaMtu cakraM, turevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, kimavadhArayati ? aihikameva cakraM, sAMsArikasukhahetutvAt / paraloke sukhAvahaH paralokasukhAvahastAtaH, zivasukhahetutvAd iti gAthArthaH // 343 // tasmAt 'tiSThatu tAvaccakraM, tAtasya pUjA kartuM yujyate' iti saMpradhArya tatpUjAkaraNasaMdezavyApRto babhUva / idAnIM kathAnakam * cakSupAyo ya (syAt ) + bhArahavarasAlAe sappaNNaM cakarayaNa bharahassa / jakkhasahassaparibuGa sabarayaNAmayaM ca // 1 // (ma0 adhyA.) bharaho sabiDDIe bhagavaMtaM vaMdiu payaTTo, marudevIsAmiNI ya bhagavaMte pavaie bharaharajasiriM pAsiUNa bhaNiyAi-mama puttassa erisI rajjasirI Asi, saMpayaM so khuhApivAsAparigao naggao hiMDaitti udheyaM kariyAiA, bharahassa titthakaravibhUI vaNetassavi na pattijiyAiA, puttasogeNa ya se kila jhAmalaM cAvU jAyaM ruyaMtIe, to bharaheNa gacchaMteNa viNNattA-ammo ! ehi, jeNa bhagavao vibhUI daMsemi / tAhe bharaho hathikhaMdhe purao kAUNa niggao, samavasaraNadese ya gayaNamaMDalaM surasamUheNa vimANArUDheNottaraMteNa virAyaMtadhayavarDa pahayadevaduMduhininAyapUriyadisAmaMDalaM pAsiUNa bharaho bhaNiyAio-peccha jai erisI riddhI mama koDisayasahassabhAgeNavi, tato tIe bhagavao chattAicchattaM pAsaMtIe ceva kevalamuppaNaM / aNNe bhaNaMti-bhagavao dhammakahAsaI suNaMtIe / takAlaM ca se khuTTamAurga, tato siddhA, iha bhArahosappiNIe paDhamasiddhottikAUNa devehiM pUjA kayA, sarIraM ca khIrode chUr3ha, bhagavaM ca samavasaraNamajhattho sadevamaNuyAsurAe bharataH sarvA bhagavantaM vandituM pravRttaH, marudevIsvAminI ca bhagavati prabajite bharatarAjyazriyaM dRSTvA bhaNitavatI-mama putrasyezI rAjyazrIrabhavat , sAmprataM sa kSutpipAsAparigataH mano hiNData ityudvegaM kRtavatI, bharate tIrthakaravibhUti varNayatyapi na pratItavatI, putrazokena ca tasyAH kila yAmalaM cakSurjAtaM rudatyAH, tadA bharatena gacchatA vijJaptA-amba ! ehi, yena bhagavato vibhUtiM darzayAmi / tadA bharataH hastiskandhe purataH kRtvA nirgataH, samavasaraNadeze ca gaganamaNDalaM surasamUhena vimAnAsTenottaratA virAjadhvajapaTa prahasadevadundubhininAdApUritavigmaNDalaM dRSTvA bharato bhaNitavAn-pazya yadi IzI Rddhirmama koTIzatasahasrabhAgenApi, tatastasyA bhagavatazchayAticchannaM pazyantyA eva kevalamutpanna / anye bhaganti-bhagavato dharmakathAzabdaM zRNvantyAH / tatkAlaM ca tasyAH truTitamAyuH, tataH siddhA, iha bharatAvasarpiNyA prathamasiddha itikRtvA devaiH pUjA kRtA, zarIraM ca kSIrode kSipta, bhagavAMzca samavasaraNamadhyasthaH sadevamanujAsurAyo Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // mAvazyaka-hAribhadrIyapattiH sabhAe dharma kahei, tattha usabhaseNo nAma bharahaputto puvabaddhagaNaharanAmagotto jAyasaMvego pabaio, baMbhI ya pavaiA, bharaho sAvago jAo, suMdarI pavayaMtI bharaheNa itthIrayaNaM bhavissaitti niruddhA, sAvi sAviA jAyA, esa caubiho smnnsNgho| te ya tAvasA bhagavao nANamuppaNNaMti kacchamahAkacchavajA bhagavao sagAsamAgaMtUNa bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyadevAiNNaM parisaM daLUNa bhagavao sagAse pavaiA, ittha samosaraNe marIimAiA bahave kumArA paSaiA / sAmpratamabhihitArthasaMgrahaparamidaM gAthAcatuSTayamAhasaha marudevAi niggao kahaNaM pavvaja usbhsennss|bhiimriiidikkhaa suMdarI orohasuadikkhA // 344 // paMca ya puttasayAiM bharahassa ya satta nasUasayAiM / sayarAhaM pavvaiA taMmi kumArA samosaraNe // 345 // bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI a / saviDDii saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 346 // daLUNa kIramANiM mahimaM devehi khattio mariI / sammattaladdhabuddhI dhammaM soUNa pavvaio // 347 // vyAkhyA-kathanaM' dharmakathA parigRhyate, marudevyai bhagavadvibhUtikathanaM vA / tathA 'naptRzatAnIti' pautrakazatAni / tathA sabhAryA dharma kathayati, tatra RSabhaseno nAma bharataputraH pUrvabaddhagaNadharanAmagotraH jAtasaMvegaH prabajitaH, mAjhI ca pravajitA, bharataH zrAvako jAtaH, sundarI pravrajantI bharatena khIranaM bhaviSyatIti niruddhA, sApi zrAvikA jAtA, eSa caturvidhaH zramaNasaGkaH / te ca tApasA bhagavato jJAnamutpatramiti kacchamahAkachavarjA bhagavataH sakAzamAgatya bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikadevAkIrNI parSadaM raTA bhagavataH sakAze panajitAH, atra samavasaraNe marIjyAdikA bahavaH kumArAH prabajitA:. 'sayarAhamiti' dezIvacanaM yugapadarthAbhidhAyakaM tvaritArthAbhidhAyakaM veti / 'marIciriti' jAtamAtro marIcInmuktavAn ityato marIcimAn marIciH, abhedopacArAnmatublopAvati, asya ca prakRtopayogitvAtkumArasAmAnyAbhidhAne satyapi bhedenopnyaasH| samyaktvena labdhA-prAptA buddhiryasya sa tthaavidhH| zeSa sugamamiti gAthAcatuSTayArthaH // 344-347 // kathAnakam-bharaho'vi bhagavao pUaM kAUNa cakkarayaNassa aTTAhiAmahimaM kariyAio, nivattAe ahAhiAe taM cakkarayaNaM purvAhimuhaM pahAviaM, bharaho sababaleNa tamaNugacchiAio, taM joyaNaM gaMtUNa ThiaM, tato sA joaNasaMkhA jAA, puSeNa ya mAgahatitthaM pAviUNa ahamabhattosito raheNa samuddamavagAhittA cakkaNAbhiM jAva, tato NAmakaM saraM visajiyAio, so duvAlasajoyaNANi gaMtUNa mAgahatitthakumArassa bhavaNe paDio, so taM daddUNa parikuvio bhaNai-kesa NaM esa apasthiapasthie ?, aha nAmayaM pAsai, nAyaM jahA uppaNNo cakkavaTTitti, saraM cUDAmaNi ca ghettUNa uvaDio bhaNatiahaM te puSilloaMtevAlo, tAhe tassa aTTAhiaMmahAmahimaM karei / evaM eeNa kameNa dAhiNeNa varadAma, avareNa pabhAsaM, tAhe bharato'pi bhagavataH pUjAM kRtvA cakraratnasyASTAhikAmahimAnaM kRtavAn , nivRtte'STAhike taccakraratnaM pUrvAbhimukhaM pradhAvitaM, bharataH sarvabalena tadanugatavAn taghojanaM gatvA sthitaM, tataH sA yojanasaMkhyA jAtA, pUrvasyAM ca mAgadhatIrthaM prApyASTamabhaktoSito rathena samudramavagAma cakramAbhiM yAvat, tato nAmAkaM zaraM visRSTavAn , sa dvAdaza yojanAni gatvA mAgadhatIrthakumArasya bhavane patitaH, sa taM dRSTvA parikupito bhaNati-ka eSo'prArthitamArthaka:?, atha nAma pazyati, jJAtaM yathA utpannazcakravattIti, zaraM cUDAmaNiM ca gRhItvopasthito bhaNati-ahaM tava paurastyo'ntapAlaH, tadA tasyASTAhika mahAmahimAna karoti / evametena krameNa dakSiNasyAM varadAmaM aparasyAM prabhAsaM, tadA * marIcivAn. + pukhAmuhaM. siMdhudevi oyavei, tato veyagirikumAraM devaM, tato tamisaguhAe kayamAlayaM, tao suseNo addhabaleNa dAhiNilaM siMdhunikkhUDaM oyavei, tato suseNo timisaguhaM samugghADei, tato timisaguhAe maNirayaNeNa ujjoaM kAUNa ubhao pAsiM paMcadhaNusayAyAmavikkhaMbhANi egUNapaNNAMsaM maMDalANi AlihamANe ujjoakaraNA ummugganimuggAo a saMkameNa uttariUNa niggao timisaguhAo, AvaDi cilAtehiM samaM juddhaM, te parAjiA mehamuhe nAma kumAre kuladevae ArAheMti, te sattarattiM vAsaM vAseMti, bharaho'vi dhammarayaNe khaMdhAvAraM ThaveUNa uvariM chattarayaNaM Thavei, maNirayarNa chattarayaNassa paDicchabhA"e Thaveti, tatopabhii logeNa aMDasaMbhavaM jagaM paNIaMti, taM brahmANDapurANa, tattha puSaNhe sAlI vuppai, avaraNhe jimmai, evaM satta divase acchati, tato mehamuhA AbhiogiehiM dhADiA, cilAyA tesiM vayaNeNa uvaNayA bharahassa, tato culahimavaMtagirikumAraM devaM oyaveti, tattha bAvattari joyaNANi saro uvarihutto gacchati, sindhudevImupaiti, tato vaitAmyagirikumAraM devaM, tatastamizraguhAyAH kRtamAlyaM, tataH suSeNo'rdhabalena dAkSiNAtya sindhuniSkUTaM paiti, tataH supeNa stamizraguhAM samudghATayati, tatastamitraguhAyo maNiratrenodyotaM kRtvobhayapArzvayoH paJcadhanuHzatAyAmaviSkambhANi maNDalANi ekonapaJcAzatamAlikhA gyota. karaNAdunmamAnimane ca saMkrameNottIrya nirgatastamitraguhAyAH, ApatitaM kirAtaH samaM yuddhaM, te parAjitAH meghamukhAn nAma kumArAn kuladevatA mArAdhayanti, te saptarAnaM varSA varSayanti, bharato'pi carmarakhe skandhAvAra sthApayityopari chatraratvaM sthApayati, maNiratraM chatraravasya pratIkSyabhAge (madhye daNDasya) sthApayati, tataHprabhRti lokenANDaprabhavaM jagatpraNItamiti, sat tatra pUrvAha zAlaya upyante, aparAhe jimyate evaM sapta vinAni tiSThati, tato meghamukhA bhAbhiyogikanirdhAritA, kirAtAsteSAM vacanenopanatA bharatAya, tataH kSalakahimavadbhirikumAra devamupaiti, tatra dvAsaptatiM yojanAni zara upari gacchati, * .gurumugdhA.. + *NNAsamaM.. mANo. sattarataM. paDhicchiA . 8 acchaMti. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // bAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH to usabhakUDae nAma lihai, tato suseNo uttarilaM siMdhunikkhUDa oyavei, tato bharaho gaMgaM oyavei, pacchA seNAvatI uttarilaM gaMgAnikkhuDaM oyavei,bharaho'vi gaMgAe saddhiM vAsasahassaM bhoge bhuMjai,tato veyave pavaeNamiviNamihiM samaM bArasa saMvaccharANi juddhaM, te parAjiA samANA viNamI itthIrayaNaM NamI rayaNANi gahAya uvaThiyA, pacchA khaMDagappavAyaguhAe nahamAlayaM devaM oyavei, tato khaMDagappavAyaguhAe nIti, gaMgAkUlae nava nihao uvAgacchati, pacchA dakkhiNilaM gaMgAnikkhUI seNAvaI oyavei, eteNa kameNa saTThIe vAsasahassehiM bhArahaM vAsaM abhijiNiUNa atigao viNIyaM rAyahANiti, bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo, jAhe bArasa vAsANi mahArAyAbhiseo vatto rAiNo visajiA tAhe niyayavaggaM sariumAraddho, tAhe dAijati sabe niiliA, evaM parivADIe suMdarI dAiA, sA paMDulaMgitamuhI, sA ya jaddivasaM ruddhA taM pAsittA ruSTho te kuTuMbie bhaNai-kiM mama natthi bhoyaNaM , jaM esA erisI tata RSabhakUTe nAma likhati, tataH suSeNa bhauttarIya sindhuniSkUTa upayAti, tato bharaso gaGgAmupayAti, pazcAtsenApatirottaraM gaGgAniSkUTamupayAti, bharato'pi gaGgayA sAdhaM varSasahasraM bhogAmbhunakti, tato vaitAvye parvate namivinamibhyAM samaM dvAdaza saMvatsarANi yuddha, tau parAjitau santau vinamiH khIravaM namiH rakhAni gRhItvopasthitI, pazcArakhaNDaprapAtaguhAyA nRtyamAkyaM devamupayAti, tataH khaNDaprapAtaguhAyA niryAti, gaGgAkUle naya nidhaya upAgacchanti, pazcAt dAkSiNAtyaM gaGgAniSTaM senApatirupayAti, etena krameNa SaSTayA varSasahasraiH bhArataM varSe abhijityAptigato binItA rAjadhAnImiti, dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko, yadA dvAdaza varSANi mahArAjAbhiSeko vRtto rAjAno visRSTAH tadA nijakavarga smartumArabdhaH, tadA dazyante sarve nijakAH, evaM paripAvyA sundarI darzitA, sA paNTurAjitamukhI, sA ca yadivase rujhA tasmAdivasAdArabhyAcAmlAni karoti, tAMraTA ruSTastAn kauTumbikAn bhaNati-kiM mama nAsti bhojanaM, yadeSA IzI * nAmayaM. +gaMgAkUleNa. gacchaMtitti. mahArajA.. sveNa jAyA, vijA vA natthi ?, tehiM siTuM jahA-AyaMbilANi kareti, tAhe tassa tassovari payaNuo rAgo jAo, sA ya bhaNiyA-jairuccai to mae sama bhoga bhuMjAhi, NAMva to pabayAhisti, tAhe pAesu paDiyA visajiyA pviaa| annayA bharaho tersi bhAuyANaM dUyaM paTTavei-jahA mama rajaM auyaNaha, te bhaNati-amhavi raja tAraNa diNNaM, tujjhavi, etu tAva tAo pucchijihitti, jaM bhaNihiti taM karihAmo / te NaM samae NaM bhagavaM aTThAvaryamAgao viharamANo, ettha save samosariA kumArA, tAhe bhaNaMti-tubbhehiM diNNAI rajAiM harati bhA'yA, tA kiM kare mo? kiM junjhAmo uyAhu AyANAmo?, tAhe sAmI bhogesu nibattAvemANo tesiM dhammaM kahei-na muttisamaM suhamatthi, tAhe iMgAladAhakaditaM kahei-jahA ego iMgAladAhao egaM bhANaM pANiassa bhareU NaM gao, taM teNa udagaM NiviaM, uvari AiccopAse aggI puNo parissamo dArugANi kuTuMtassa, gharaM gato pANaM pIaM, mucchio sumiNaM pAsai, evaM asambhAvapaTThavaNAe kUvatalAganadidahasamudA yasabe rUpeNa jAtA, vaicA vA na santi , taiH ziSTa-yathA''ccAmlAni karoti, tadA tasya tasyA upari pratanuko rAgo jAtaH, sA ca bhaNitA-yadi rocate tadA mayA samaM bhogAn bhudava, naiva tarhi pravraja, tadA pAdayoH patitA visRSTA prvrjitaa| ampadA bharatasteSAM bhrAtRNAM dUtAn preSayati-yathA mama rAjyamAjJApayata, te bhaNanti-asmAkamapi rAjyaM tAtena dattaM, tavApi, etu tAvattAtaH pRcchayate, padmaNiSyati taskariSyAmaH / sasminsamaye bhagavAnaSTApadamAgato viharan, atra sarve samanamRtAH kumArAH, tadA bhaNanti-yuSmAbhittAgi rAjyAni harati nAtA, tatkiM kurmaH ? kiM yudhyAmaha utAho AjJapyAmahe, tadA svAmI bhogebhyo nivartayamAnaH tebhyo dharma kathayati-na muktisamaM sukhamasti, tadA'kAravAhakASTAntaM kathayati-yathaiko'jAradAhaka eka bhAjanaM pAnIyasya bhRtvA gataH, tattenodakaM nihApitaM, upari AdityaH pArzvayoramiH punaH parizramo dArUNi kuTTayatA, gRhaM gataH pAnaM pItaM, mUrSikataH svamaM pazyati, evamasagAvapramathApanayA kUpataTAkanadIhadasamudrAzca sarve * 0yANaha. + mahASade samAgato. bharaho tA tAmo. t karemi. 1 bhare. koNetassa. pIoM, na ya chijai taNhA, tAhe egami jiNNakUve taNapUliaMgahAya ussicai, jaM paDiyasesaM taM jIhAe lihai / evaM tubbhehiMpi aNuttarA sabaloge saddapharisA sabasiddhe aNubhUA, tahavi tattiM na gayA / evaM viyAliaM nAma ajjhAyaNaM bhAsai 'saMbujjhaha kiM na bujjhahA ' evaM aTThANaue vittehiM ahANaui kumArA papaiA, koi paDhamillueNa saMbuddho koi vitieNa koi tatieNa jAhe te pviaa| amumevArthamupasaMharannAhamAgahamAI vijayo suMdaripavvaja baarsbhiseo| ANavaNa bhAugANaM samusaraNe puccha diluto // 348 // gamanikA-mAgadhamAdau yasya sa mAgadhAdiH, ko'sau ? vijayo bharatena kRta iti / punarAgatena sundaryavarodhasthitA dRSTA, kSINatvAnmuktA ceti / dvAdaza varSANi abhiSekaH kRto bharatAya, AjJApanaM bhrAtRRNAM cakAra, te'pi ca samavasaraNe bhagavantaM pRSTavantaH, bhagavatA cAMGgAradAhakadRSTAnto gadita iti gAthAkSarArthaH // 348 // idAnIM kathAnakazeSam-kumAresu pabaiesu bharaheNa bAhubaliNo dUo pesio, so te pabaie souM Asurutto, te bAlA tumae pavAviA, ahaM puNa juddhasamattho, pItAH, na ca chiyate tRSNA, tadaikasmijIrNakUpe tRNapUlaM gRhItvosiJcati, yatpatitazeSa tajihvayA leDhi / evaM yuSmAbhirapi anuttarAH sarvaloke zabdasparzAH sarvArthasiddhe'nubhUtAstathApi tRptiM na gatAH, evaM vaidArikaM nAmAdhyayana bhASate, saMdhubhyata kiM na budhyata? evamaSTanavatyA vRttairaSTanavatiH kumArAH prabajitAH kazcit prathamena saMbuddhaH kazcidvitIyena kazcittRtIyena, yadA te prmjitaaH| 2 kumAreSu pravajiteSu bharatena bAhubaline dUtaH preSitaH, sa tAnpravajitAn bhuskhA kruddhaH, te bAlAstvayA pranAjitAH, mahaM punaH yuddhasamarthaH * pImA ya. + parichajjaha. mAgahavaradAmapabhAsa siMdhukhaMDappavAyatamisaguhA / saddhiM vAsasahasse, obhavi bhAgamao bhrho||3||(pr. bhavyA0). Jain Education Interational Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH tA ehi, kiM vA mamaMmi ajie bharahe nume jiaMti / tato sababaleNa dovi miliA desaMte, bAhubaliNA bhaNiaM-kiM aNavarAhiNA logeNa mArieNaM ?, tumaM ca ahaM ca duve'vi jujjhAmo, evaM houtti, tasiM pahamaM diDijuddhaM jAyaM, tattha bharaho parAjio, pacchA vAyAe, tatthavi bharaho parAio, evaM bAhAjuddheNa parAjio muhijuddhe'vi parAjio daMDajuddhe'vi jippamANo bharaho ciMtiyAio-ki eseva cakkI ? jeNAhaM dubalotti, tassa evaM ciMtaMtassa devayAe AuhaM diNNaM cakkarayaNaM, tAhe so teNaM gahieNaM phaavio| io bAhubaliNA diho gahiyadivarayaNo Agao, saga ciMtiyaM cANaNa-samameeNa bhaMjAmi eyaM, kiM puNa tucchANa kAmabhogANa kAraNA bhaTThaniyapaiNNaM eyaM mama vAvAi na juttaM, sohaNaM me bhAugehi aNuTiaM, ahamavi tamaNuTThAmitti ciMtiUNa bhaNiyaM cANeNa-dhisi dhisi purisattaNaM te ahammajuddhapavattassa, alaM me bhogehiM, geNhAhi rajaM, pacayAmitti, mukkadaMDo pabaio, bharaheNa bAhubalissa putto raje tthvio| bAhubalI viciMtei-tAyasamIve bhAuNo me tat ehi, kiMvA mavyajite bharate svayA jitamiti / tataH sarvavalena dvAvapi militI dezAnte, bAhubalinA bhaNitaM-kimanaparAdhinA lokena mAritena ?, tvaM cAhaM ca dvASeva yudhyAvahe, evaM bhavaviti, tayoH prathamaM raSTiyuddhaM jAtaM, tatra bharataH parAjitaH, pacAvAcA, tatrApi bharataH parAjitaH, evaM bAhuyuddhena parAjito muSTiyuddhe'pi parAjito daNDayube'pi jIyamAno bharatacintitavAn-kimeSa eva cakravartI ? penAI durbala iti / tasyaivaM cintayato devatayA mAyudhaM dattaM cakaralaM, sadA sa tad gRhItvA prabhAvitaH / ito bAhubalinA rathaH gRhItadigyarama AgataH, sagarva cimtitaM cAnema-samametena bhanamyenaM, kiMmastucchAmA kAmabhogAnAM kAraNAhaSTapatijJamenaM vyApAdayituM na yukta, zobhanaM me bhrAtRbhiranuSThitaM, ahamapi tadanutiSThAmi iti cintayitvA bhaNitaM cAnena-dhigdhi puruSatvaM te'dharmayutapravRttasya, alaM me bhogaiH, gRhANa rAjya, prabajAmIti, mukadaNDaH prayajitaH, bharate na bAhubalinaH putro rAjye sthApitaH / bAhubalI vicintayati-tAtasamIpe bhrAtaro me * vijibhaMti. + se. dim. bhuMjAmi. lahayarA samuppaNNanANAisayA, te kiha niraisao picchAmiI, ettheya tAva acchAmi jAya kevaladANaM samuppaNNaMti. evaM so paDimaM Thio, mANapaSayasihare, jANai sAmI tahavi na paTTavei, amUDhalakkhA tisthayarA, tAhe saMvaccharaM acchai kAussaggeNaM, vallIvitANeNaM veDio, pAyA ya dhammIyaniggaehiM bhuyaMgehi, puNNe ya saMvacchare bhagavaM baMbhIsuMdarIo paTTavei, puviM na paTTaviA, jeNa tayA sammaM na paDivaMjaitti, tAhiM so maggaMtIhiM vallItaNaveDhio diTTho, parUDheNaM mahalleNaM kucchaNati, taM daNa vaMdio, imaM ca bhaNiyaM-tiAo ANavei-na kira hatthivilaggassa kevalanANaM samuppajaitti bhaNiUNaM gayAo, tAhe paciMtito-kahiM ettha hatthI ?, tAo a aliyaM na bhaNati, tato ciMtateNa NAyaM-jahA mANahasthitti, ko ya mama mANo?, vaJcAmi bhagavaMta vaMdAmi te ya sAhuNotti pAde ukkhitte kevalanANaM samuppaNNaM, tAhe gaMtUNa kevaliparisAe Thio / tAhe bharaho'vi raja bhuMjai / marI Ivi sAmAiyAdi ekkArasa aMgANi ahijio| sAmpratamabhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAsaptakamAha laghutarAH samutpatrajJAnAtizayAH, tAn kathaM niratizayaH pazyAmiI, atraiva tAvattiSThAmi yAvaskevalajJAnaM samutpannamiti (samutpayata iti), evaM sa pratimA sthitaH, mAnaparvatazikhare, jAnAti svAmI tathApi na prasthApayati, amUDalakSyAstIrthakarAH, tadA saMvatsaraM tiSThati kAyotsargeNa, bahIvitAnena veSTitaH, pAdau ca vakSmIkanirgatairbhujaH, pUNe ca saMvatsare bhagavAn brAjhIsumdayoM prasthApayati, pUrva na prasthApite, pena tadA sammAna pratipadyata iti, tAbhyAM mArgaya mtIbhyAM sa vallItRNaveeito dRSTaH, prarUDhena mahatA kUrceneti, taM paTTA vanditaH, idaM ca bhaNitam-tAta bhAjJApayati-na kika hastivilAsa kevalajJAnaM samupacata. iti bhaNitvA gate, sadA pracintitaH (cintitumArabdhavAn ) kAtra hastI?, tAtazAlIkaM na bhaNati, tatacintayatA jJAtaM-pathA mAno hastIti, kA mama mAnaH, prajAmi bhagavantaM (iti) vande tAzca sAdhUniti pAde urikSapte kevalajJAnaM samutpa, tadA gatvA kevaliparSadi sthitaH / tadA bharato'pi rAjyaM bhunakkiAmarIcirapi sAmAyikAdInyekAdazAGgAnyadhItavAn. * paDhaviAo. + paDivajihitti. jehaja! tAmo. kila. cintito. bAhupalikAyakaraNaM nivemaNaM cakki devayA kahaNaM / nAhammeNaM jujjha dikkhA paDimA paipaNA ya // 342 / / pahama dihrIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva thAhAhiM / muTThIhi a daMDehi a savvasthavi jippae bharaho // 32 // so epa jippamANo vihuro aha naravaI viciMteha / kiM mani esa cakkI ? jaha dANi dubbalo ahayaM // 33 // saMvacchareNa dhUaM amUDhalakyo u pesae arihA / hatthIbho oyaratti a vutte cintA pae nAMNaM // 34 // uppaNNanANarayaNo tiNNapaiNNo jiNassa pAmUle / gaMtuM titthaM namiuM kevaliparisAi AsINo // 30 // kAUNa egachataM bharaho'vi a muMjae viulbhoe| mariIvi sAmipAse viharai tavasaMjamasamaggo // 36 // sAmAiamAIaM ikArasamAu jAva aNgaau| ujjutto bhattigato ahijio so gurusagAse ||37||(bhaassym) ___ AsAmabhihitArthAnAmapi asaMmohArthamakSaragamanikA pradaryate-bharatasaMdezAkarNane sati bAhubalinaH kopakaraNaM, tannivedanaM cakravartibharatAya dUtena kRtaM, 'devayatti' yuddhe jIyamAnena bharatena kimayaM cakravartI na tvahamiti cintite devatA Agateti, 'kahaMNaMti' bAhubalinA pariNAmadAruNAn bhogAn paryAlocya kathanaM kRtaM-alaM mama rAjyeneti, tathA cAha-nAdha. rmeNa yudhyAmIti, dIkSA tena gRhItA, anutpannajJAnaH kathamahaM jyAyAn laghIyaso drakSyAmItyabhisaMdhAnAt pratimA aGgIkRtA pratijJA ca kRtA-nAsmAdanutpannajJAno yAsyAmIti niyuktigAthA, zeSAstu bhASyagAthAH // 349 // * sAheca maNasI karei patte cakarayaNami / bAhubaliNA ya bhaNibhaM cirasthu rajassa to tuma // // ciMtei va so mamaM sahogarA pudikkhiyA mANI / bhAvaniho vevahAmi Thimo parimaM // 2 // (pra. agyA.) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH // 103 // tayozca bharatabAhubalinoH prathamaM dRSTiyuddhaM punarvAgyuddhaM tathaiva bAhubhyAM muSTibhizca daNDaizca, 'sarvatrApi' sarveSu yuddheSu jIyate bharataH // sa evaM jIyamAno vidhuro'tha narapatirvicintitavAn kiM manye eSa cakravattIM ? yathedAnIM durbalo'hamiti // kAyomavasthite bhagavati bAhubalini saMvatsareNa 'dhUtAM' duhitaraM amUDhalakSastu preSitavAn 'arhan' AditIrthakaraH, 'hastinaH avatara' iti coke cintA tasya jAtA, yAmIti saMpradhArya 'pade' iti pAdotkSepe jJAnamutpannamiti // utpannajJAnaratnastIrNapratijJo jinasya pAdamUle ke valipa rSadaM gatvA tIrtha natvA AsInaH // atrAntare kRtvA ekacchatraM bhuvanamiti vAkyazeSaH, bharato'pi bhuGkte vipulabhogAn / marIcirapi svAmipArzve viharati tapaHsaMyamasamagraH // sa ca sAmAyikAdikamekAdazamaGgaM yAvat uktaH kriyAyAM bhaktigato bhagavati zrute vA, adhItavAn sa gurusakAza ityupanyastagAthArthaH // 12-67 // 1 aha aNNayA kapAI gimhe uNheNa parigayasarIro / aNhANaeNa cahao imaM kuliMgaM vicite // 350 // gamanikA -- 'artha' ityAnantarye 'kadAvid' ekasminkAle grISme uSNena parigatazarIraH 'asnAneneti' asnAnaparISadeNa tyAjitaH saMyamAt 'etatkuliGgaM' vakSyamANaM vicintayatIti gAthArthaH // 350 // hefireemabhAre na humi samattho muhuttamavi voDhuM / sAmaNNae guNe guNarahio saMsAramaNukaikhI // 351 // gamanikA - merugiriNA samo bhAro yeSAM te tathAvidhAstAn naiva samartho muhUrttamapi voDhuM, kAn ?, zramaNAnAmete zrAmaNAH, duhitarau + po0 pariSadaM tattIrtha.. kete ?, guNAH viziSTakSAntyAdayastAn, kuto ?, yato dhRtyAdiguNarahito'haM saMsArAnukAGgIti gAthArthaH // 151 // tatazca kiM mama yujyate ?, gRhasthatvaM tAvadanucitaM, zramaNaguNAnupAlanamapyazakyaM - evamaciMtaMtassa tasma niagA maI samuppaNNA / laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI // 352 // * vyAkhyA- ' evaM ' uktena prakAreNa anucintayatastasya nijA matiH samutpannA, na paropadezena sa hyevaM cintayAmAsalabdho mayA varttamAnakAlocitaH khalUpAyaH, jAtA mama zAzvatA buddhiH zAzvateti AkAlikI prAyo niravadyajIvikAhetutyAt iti gAthArthaH || 352 / / yaduktaM 'idaM kuliGgaM acintayat' tatpradarzanAyAha - mamaNAtidaMDariyA bhagavaMto nihuasaMkuiaaMgA / ajiiMdiadaMDassa u hou tidaMDaM mahaM ciMdhaM // 353 // gamanikA - zramaNAH manovAkkAya lakSaNa tridaNDa viratAH, aizvaryAdibhagayogAdbhagavantaH, nibhRtAni - antaHkaraNAzubhavyApAracintana parityAgAt saMkucitAni - azubhakAyavyApAraparityAgAt aGgAni yeSAM te tathocyante, ahaM tu naivaMvidho yato'taH - 'ajitendiyetyAdi' na jitAni indriyANi - cakSurAdIni daNDA-manovAkkAyalakSaNA yena sa tathodhyate, tasya ajitendriyadaNDasya tu bhavatu tridaNDaM mama cihna, avismaraNArthamiti gAthArthaH // 353 // loiMdiamuMDA saMjayA u ahayaM khureNa sasiho a / thUlagapANivahAo veramaNaM me sapA hou // 354 // gamanikA - muNDo hi dvividho bhavati-dravyato bhAvatazca tatraite zramaNA dravyabhAvamuNDAH, katham ?, lovena indriyaizca muNDAH saMyatAstu, ahaM punarnendriyamuNDo yataH ataH alaM dravyamuNDatayA, tasmAdahaM kSureNa muNDaH sazikhazca bhavAmi, tathA sarvaprANivadhaviratAH zramaNA varttante ahaM tu naivaMvidho yataH ataH sthUlaprANAtipAtAdviramaNaM me sadA bhavatviti gAthArthaH // 354 // nikiMcaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou / sIlasugaMdhA samaNA ahayaM sIleNa duggaMdho // 355 // gamanikA - nirgataM kiJcanaM - hiraNyAdi yebhyaste niSkizcanAzca zramaNAH tathA avidyamAnaM kiJcanam - alpamapi yeSAM asthani - jinakalpikAdayaH, ahaM tu naivaMvidho yataH ato mArgAvismRtyarthaM mama kizvanaM bhavatu pavitrikAdi / tathA zIlena zobhano gandho yeSAM te tathAvidhAH, ahaM tu zIlena durgandhaH ato gandhacandanagrahaNaM me yuktamiti gAthArthaH // 355 // tathAaaryamohA samaNA mohacchaNNassa chattayaM hou / aNuvAhaNA ya samaNA majjhaM tu uvAhaNA hontu // 356 // gamanikA - vyapagato moho yeSAM te vyapagatamohAH zramaNAH ahaM tu netthaM yataH ato mohAcchAditasya chatrakaM bhavatu / anupAnatkAzca zramaNAH mama copAnahau bhavata iti gAthAkSarArthaH // 356 // tathA sukaMbarA ya samaNA niraMbarA majjha dhAuratAI / hutu ime vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI // 357 // gamanikA - zuklAnyambarANi yeSAM te zuklAmbarAH zramaNAH, tathA nirgatamambaraM ( granthAgram 4000) yeSAM te nirambarA * kAJcanaM. + 0Jcana a0. + 0nAzva ji0 | gAthArthaH. For Private Personal Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 104 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jinakalpikAdayaH 'maJjhanti' mama ca, ete zramaNA ityanena tatkAlotpannatApasazramaNavyudAsaH,dhAturaktAni bhavantu mama vastrANi kimiti?, 'arho'smi' yogyo'smi teSAmeva, kaSAyaiH kaluSA matiryasya so'haM kaSAyakaluSamatiriti gaathaarthH||357||tthaathjNt'vjbhiiruu bahujIvasamAulaM jalAraMbhaM / hou mama parimieNaM jaleNa pahANaM ca piaNaM ca // 358 // gamanikA-varjayanti avadyabhIravo bahujIvasamAkulaM jalArambha, tatraiva vanaspateravasthAnAt , avayaM-pApaM, ahaM tu netthaM yataH ato bhavatu me parimitena jalena smAnaM ca pAnaM gheti gAthArthaH // 358 // evaM so amaI niagamahavigappisaMhama liMgaM / taDita usajutaM pArivvajaM pvtteh||35|| gamanikA-sthUlamRpAvAdAdinivRttaH, evamasau rucitA matiryasya asau rucitamatiH, ato nijamatyA vikalpitaM nijamativikalpitaM, idaM liGgaM, kiMviziSTam ?-tasya hitAstaddhitAH taddhitAzca te hetavazceti samAsaH, taiH suSTu yuktaM-zliSTamityarthaH, parivrAjAmidaM pArivrajyaM, pravarttayati, zAstrakAravacanAt vartamAna nirdezo'pyaviruddha eva, pAThAntaraM vA 'pArija tato kAsI' tti pArivAjaM tataH kRtavAniti gAthArthaH // 359 // bhagavatA ca saha vijahAra, taM ca sAdhumadhye vijAtIyaM dRSTvA kautukAllokaH pRSTavAn , tathA cAhaaha taM pAgaDarUvaM daTuM pucchei bahujaNo dhammaM / kahA jaINaM to so viAlaNe tassa parikahaNA // 360 // gamanikA-atha taM prakaTarUpaM-vijAtIyatvAt dRSTvA pRcchati bahurjano dharma, kathayati yatInAM saMbandhibhUtaM kSAntyAdi * yato rucitamatiH ato. lakSaNaM tato'sAviti lokA bhaNanti-yadyayaM zreSTho bhavatA kiM nAGgIkRta iti vicAraNe tasya pari-samantAt kathanA parikathanA 'zramaNAstridaNDaviratA ityAdilakSaNA', pRcchatIti trikAlagocarasUtrapradarzanArthatvAdevaM nirdezaH, pAThAntaraM vA 'aha taM pAgaDarUvaM daDaM pucchisu bahujaNo dhammaM / kahatIMsu jatINaM so viyAlaNe tassa parikahaNA // 1 // ' pravartata iti gAthArthaH // 360 // dhammakahAakkhitte uvaDhie dei bhagavaosIse / gAmanagarAiAI viharai so sAmiNA saddhiM // 361 // gamanikA-dharmakathAkSiptAn upasthitAn dadAti bhagavataH ziSyAn, grAmanagarAdIn viharati sa svAminA sAdha, bhAvArthaH sugamaH, itthaM nirdezaprayojanaM pUrvavat, granthakAravacanatvAdvA'doSa iti gAthArthaH // 361 // anyadA bhagavAn viharamANo'STApadamanuprAptavAn, tatra ca samavasRtaH, bharato'pi bhrAtRpravrajyAkarNanAt saMjAtamanastApo'dhRti 'cake, kadAcidogAn dIyamAnAn punarapi gRhantItyAlocya bhagavatsamIpaM cAgamya nimantrayaMzca tAn bhogaiH nirAkRtazca cintayAmAsaeteSAmevedAnI parityaktasaGgAnAM AhAradAnenApi tAvaddharmAnuSThAnaM karomIti eJcabhiH zakaTazatairvicitramAhAramAnAyyopanimantrya AdhAkarmAhRtaM ca na kalpate yatInAmiti pratiSiddhaH akRtAkAritenAbhena nimantritavAn , rAjapiNDo'pyakalpanIya iti pratiSiddhaH sarvaprakArairahaM bhagavatA parityakta iti sutarAmunmAthito vabhUva, tamunmAthitaM vijJAya devarAT tacchokopazAntaye bhagavantamavagrahaM papraccha-katividho'vagraha iti, bhagavAnAha-paJcavidho'vagrahaH, tadyathA-devendrAvagrahaH rAjA * pratipiDhe. vagrahaH gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazca, rAjA-bharatAdhipo gRhyate, gRhapatiH-mANDaliko rAjA, sAgArikaH-zayyAtaraH, sAdharmikaH-saMyata iti, eteSAM cottarottareNa pUrvaH pUrvo bAdhito draSTavya iti, yathA rAjA'vagraheNa devendrAvagraho bAdhita ityAdi prarUpiTe devarADAha-bhagavan ! ya ete zramaNA madIyAvagrahe viharanti, teSAM mayA'vagrahoDanujJAta ityevamabhidhAya abhivandya ca bhagavantaM tasthau, bharato'cintayat-ahamapi svamavagrahamanujAnAmIti, etAvatA'pi naH kRtArthatA bhavatu, bhagavatsamIpe'nujJAtAvagrahaH zakraM pRSTavAn-bhaktapAnamidamAnItaM anena kiM kAryamiti, devarADAhaguNottarAn pUjayasva, so'cintayat-ke mama sAdhuvyatirekeNa jAtyAdibhiruttarAH 1, paryAlocayatA jJAtaM-zrAvakA viratAviratatvAdguNottarAH, tebhyo dattamiti / punarbharato devendrarUpaM bhAsvaramAkRtimad dRSTvA pRSTavAn-kiM yUyamevabhUtena rUpeNa devaloke tiSThata uta neti, devarAja Aha-neti, tat mAnuSairdraSTumapi na pAryate, bhAsvaratvAt , punarapyAha bharataH-tasyAkRtimAtreNApi asmAkaM kautukaM, tannidarzyatAM, devarAja Aha-tvamuttamapuruSa itikRtvA ekamagAvayavaM darzayAmItyabhidhAya yogyAlaGkAravibhUSitAM aGgulImatyantabhAsvarAmadarzayat , dRSTvA ca tAM bharato'tIva mumude, zakAGgulI ca sthApayitvA mahimAmaSTAhikAM cakre, tataHprabhRti zakrotsavapravRtta iti / bharatazca zrAvakAnAhUya uktavAn-bhavadbhiH pratidinaM madIyaM bhoktavyaM, kRSyAdi ca na kArya, svAdhyAyAdiparairAsitavyaM, bhukte ca madIyagRhadvArAsannavyavasthitaiH vaktavyam-jito bhavAn imanalAvi tipuMstvApattau bhauNAvika imAna rUpaM, bAhulyA manuktAnmaheH, tathA ca hajanibhyAmimaniti sUtreNeman , dIrghAdisvaprastuta eva. *khApa graha.. + mAtre'pi. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 105 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vardhate bhayaM tasmAnmA hana mA haneti, te tathaiva kRtavantaH, bharatazca ratisAgarAvagADhatvAt pramattatvAt tacchabdAkarNanottarakAlameva kenAhaM jita iti, AH jJAtaM-kapAyaiH, tebhya eva ca vardhate bhayamityAlocanApUrva saMvegaM yAtavAn iti / atrAntare loka bAhulyAt sUpakArAH pAkaM kartumazaknuvanto bharatAya niveditavantaH - neha jJAyate kaH zrAvakaH ko vA neti, lokasya pracuratvAt, Aha bharataH - pRcchApUrvakaM deyamiti / tatastAn pRSTavantaste - ko bhavAn ?, zrAvakaH, zrAvakANAM kati vratAni ? sa Aha-- zrAvakANAM na santi vratAni, kintvasmAkaM paJcANutratAni, kati zikSAvratAni ?, te uktavantaH - sapta zikSAvratAni, ya evaMbhUtAste rAjJo niveditAH, sa ca kAkiNIralena tAn lAJchitavAn, punaH SaNmAsena ye'nye bhavanti tAnapi lAJchitavAn, SaNmAsakAlAdanuyogaM kRtavAn, evaM brAhmaNAH saMjAtA iti / te ca svasutAn sAdhubhyo dattatrantaH, te ca pravrajyAM cakruH, parISahabhIravastu zrAvakA evAsanniti / iyaM ca bharatarAjya sthitiH, Adityayazasastu kAkiNIralaM nAsIt, suvarNamayAni yajJopavItAni kRtavAn, mahAyazaHprabhRtayastu kecana rUpyamayAni, kecana vicitrapaTTasUtramayAni, ityevaM yajJopavItaprasiddhiH / amumevArtha samosaraNetyAdigAthayA pratipAdayati- samusaraNa bhakta uggaha aMguli jhaya sakka sAvayA ahiaa| jeA vaDhDhaha kAgiNilaMchaNa aNusRjjaNA aTTha / / 362 // gamanikA -- samavasaraNa bhagavato'STApade khalvAsIt, bhaktaM bharatenAnItaM, tadagrahaNonmAthite sati bharate devezo bhagavantamavagrahaM pRSTavAn, bhagavAMzca tasmai pratipAditavAn / 'aMguli jhaya'tti bharatanRpatinA devalokanivAsirUpapRcchAyAM kRtAyAM indreNa aGguliH pradarzitA, tata evArabhya dhvajotsavaH pravRttaH / 'saka'tti bharatanRpatinA kimanenAhAreNa kAryamiti pRSTaH zakro'bhihitavAn-tvAdadhikebhyo dIyatAmiti, paryAlocayatA jJAtaM - zrAvakA adhikA iti / 'jeyA vaitti' prAkRtazailyA 'jito bhavAn vardhate bhayaM bhuktottarakAlaM te uktavantaH, 'kAgiNilaMchaNatti' pracuratvAt kAkiNIralena lAJchanaM-cihnaM teSAM kRtamAsIt 'aNusajjaNA atti aSTau puruSAn yAvadayaM dharmaH pravRttaH, aSTau vA tIthakarAn yAvaditi gAthArthaH // tata Urdhva mithyAtvamupagatA iti // 362 // rAyA Aicajaso mahAjase ahabale a balabhadde / balavirie kattavirie jalavirie daMDavirie ya // 363 // bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // eehiM adbhabharahaM sapalaM bhuktaM sireNa dhario a / pavaro jiniMdamauDo sesehiM na cAio boDhuM // 364 // gamanikA -- ebhirardhabharataM sakalaM muktaM, zirasA dhRtazca, ko'sAvityAha-pravaro jinendramukuTo devendropanItaH zeSaiHnarapatibhiH na zakito voDhuM, mahApramANatvAditi gAthArthaH // 364 // assAvagapaDiseho chaTTe chaTThe a mAsi aNuogo / kAleNa va micchantaM jiNaMtare sAhuvoccheo // 3685 // gamanikA - azrAvakANAM pratiSedhaH kRtaH, Urdhvamapi SaSThe SaSThe mAse anuyogo babhUva, anuyogaH- parIkSA, kAlena gacchatA mithyAtvamupagatAH kadA 1, navamajinAntare, kimiti ?, yatastatra sAdhuvyavaccheda AsIditi gAthArthaH // 365 // sAmpratamuktAnuktArthapratipAdanAya saMgrahagAthAmAha * prathamo. dANaM ca mAhaNANaM 1 vee kAsI a 2 puccha 3 nivvANaM 4 / kuMDA 5 dhUbha 6 jiNahare 7 kavilo 8 bharahassa dikkhA ya 9 / / 366 / / ( mUladAragAhA ) gamanikA - dAnaM ca mAhanAnAM loko dAtuM pravRtto, bharatapUjitatvAt / 'vede kAsI a'tti AryAn vedAn kRtavAMzca bharata eva tatsvAdhyAya nimittamiti, tIrthakRtstutirUpAn zrAvakadharmapratipAdakAMzca, anAryAstu pazcAt sulasAyAjJavalkyAdibhiH kRtA iti / 'puccha' tti bharato bhagavantamaSTApadasamavasRtameva pRSTavAn - yAdRgbhUtA yUyaM evaMvidhAstIrthakRtaH kiyantaH khaltriha bhaviSyantItyAdi / 'NivANaM'ti bhagavAnaSTApade nirvANaM prAptaH, devairagnikuNDAni kRtAni, stUpAH kRtAH, jinagRhaM bharatacakAra, kapilo marIcisakAze niSkrAntaH, bharatasya dIkSA ca saMvRtteti samudAyArthaH || 366 || avayavArtha ucyateAdyAvayavadvayaM vyAkhyAtameva, pRcchAvayavArthaM tu 'puNaravi' gAthetyAdinA Aha puNaravi a samosaraNe pucchIa jiNaM tu cakkiNo bharahe / appuTTho a dasAre titthayaro ko ihaM bharahe ? / / 367 // gamanikA - punarapi ca samavasaraNe pRSTavAMzca jinaM tu cakravarttinaH bharataH, cakravarttina ityupalakSaNaM tIrthakRtazceti, bharatavizeSaNaM vA cakrI bharatastIrthakarAdIn pRSTavAn / pAThAntaraM vA 'pucchIya jiNe ya cakkiNo bharahe' pRSTavAn jinAn cakravarttinazca bharataH, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, bhagavAnapi tAn kathitavAn, tathA apRSTazca dazArAn, tathA tIrthakaraH ka iha bharate'syAM pariSadIti pRSTavAn, bhagavAnapi marIciM kathitavAn iti gAthAkSarArthaH // 367 // tathA cAha niyuktikAraH * cakravartI. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 106 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jiNacakkidasArANaM vaNNa 1 pamANAI 2 nAma 3 gottAI 4 / / AU 5 pura 6 mAi 7 piyaro 8 pariyAya 9 gaI ca 10 sAhI // 368 // (dAragAhA) gamanikA-'jinacakridazArANAM' jinacakravartivAsudevAnAmityarthaH, varNapramANAni tathA nAmagotrANi tathA Ayu:purANi mAtApitarau yathAsaMbhavaM paryAyaM gatiM ca, cazabdAt jinAnAmantarANi ca ziSTavAn iti dvaargaathaasmaasaarthH||368|| avayavArtha tu vakSyAmaH / tatra praznAvayavamadhikRtya tAvadAha bhASyakAra: jArisayA loagurU bharahe vAsaMmi kevalI tunbhe| erisayA kaha anne tAyA! hohiMti titthyraa?||38|| (bhASyama) vyAkhyA-yAdRzA lokaguravo bhArate varSe kevalino yUyaM, IdRzAH kiyanto'nye'traiva tAta ! bhaviSyanti tIrthakarAH ? iti gaathaarthH|| 38 // aha bhaNai jiNavariMdo bharahe vAsaMmi jAriso ahayaM / erisayA tevIsaM aNNe hohiMti titthayarA // 369 // nigdsiddhaa|| te caivaMhohI ajiosaMbhava abhiNaMdaNa sumai suppabha supaaso|ssi pupphadaMta sIala sijjaMso supujjo a||370|| vimalamaNaMtai dhammo saMtI kuMthU aro a mallI a / muNisunvaya nami nemI pAso taha vaDamANo a // 371 // * bharate. + ceti. supAse. bhAvArthaH sugama ev|| aha bhaNaha naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahaM / tArisayA kai aNNe tAyA hohiMti rAyANo // 372 // gamanikA-atha bhaNati naravarendro-bharataH, bhArate varSe yAdRzastvahaM tAdRzAH katyanye tAta ! bhaviSyanti rAjAna iti gAthArthaH // 372 // aha bhaNai jiNavariMdo jArimao taM nriNdshlo| erisayA ekArasa aNNe hohiMti rAyANo // 373 // ___gamanikA-atha bhaNati jinavarendro-yAdRzastvaM narendrazArdUlaH, zArdUlaH-siMhaparyAyaH, IzA ekAdaza anye bhavipyanti rAjAnaH // 373 // te caitehohI sagaro maghavaM saNaMkumAro ya rAyasahUlo / saMtI kuMthU a aro hoI subhUmo ya koravyo / / 374 // Navamo a mahApaumo hariseNo ceva rAyasahalo / jayanAmo a naravaI pArasamo baMbhadatto a // 375 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva / yaduktam 'apRSTazca dazArAn kathitavAn' tadabhidhitsurAha bhASyakAra:hohiMti vAsudevA nava aNNe niilpiiakosijaa|hlmuslckjohii satAlagaruDajhayA do do||39||(bhaassym) vyAkhyA-bhaviSyanti vAsudevA nava baladevAzcAnuktA apyatra tatsahacaratvAt draSTavyAH, yato vakSyati 'satAlagaruDajjhayA do do', te ca sarve baladevavAsudevA yathAsaMkhyaM nIlAni ca pItAni ca kauzeyAni-yastrANi yeSAM te tathAvidhAH, * tAdRzaH. + havai. siyAha. yathAsaMkhyameva halamuzalacakrayodhinaH--halamuzala yodhino baladevAH cakrayodhino vAsudevA iti, saha tAlagaruDadhvajAbhyAM vartanta iti staalgrudddhvjaaH| ete ca bhavanto yugapad dvau dvau bhaviSyataH, baladevavAsudevAviti gAthArthaH / vAsudevAbhidhAnapratipAdanAyAha tiviThU a 1 diviTTha 2 sayaMbhu 3 purisuttame 4 purisasIhe 5 / taha purisa puMDarIe 3 datte 7 nArAyaNe 8 kaNhe 9 // 40 // (bhASyam) nigdsiddhaa| adhunA baladevAnAmabhidhAnapratipAdanAyAha ayale 1 vijae 2 bhadde 3, suppabhe 4 a sudaMsaNe 5 / ANaMde 6 NaMdaNe 7 paume 8, rAme 9 Avi apacchime // 41 // (bhASyam ) nigdsiddhaa|| vAsudevazatrupratipAdanAyAha AsaggIve 1 tAraya 2 meraya 3 mahakeDhave 4 nisuMbhe 5 a| bali 6 paharAe 7 taha rAvaNe 8 a navame jarAsiMdhU // 42 // (bhASyam) nigadasiddhA eva // ee khalu paDisattU kittIpurisANa vAsudevANaM / savve acakkajohI samve a hayA sacakkehiM ||43||(bhaassym ) gamanikA-ete khalu pratizatravaH-ete eva khaluzabdasya avadhAraNArthatvAt nAnye, kIrtipuruSANAM vAsudevAnAM, sarve cakra Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 107 // yodhinaH, sarve ca hatAH svariti-yatastAnyeva tacakrANi vAsudevavyApattaye kSiptAni taiH, puNyodayAt vAsudevaM praNamya tAneva vyApAdayanti iti gAthArthaH // evaM tAvatprAgupanyastagAthAyAM varNAdidvAropanyAsaM parityajya asaMmohArthamutkrameNa jinAdInAM nAmadvAramuktaM, pArabhavikaM caiSAM varNanAmanagaramAtRpitRpurAdikaM prathamAnuyogato'vaseyaM, iha vistarabhayAnnoktamiti // sAmprataM tIrthakaravaNepratipAdanAyAhapaumAbhavAsupujjA ratsA sasipupphadaMta sasigorA / suvvayanemI kAlA pAso mallI piyaMgAbhA // 376 // varakaNagataviagorA solasa titthaMkarA muNeyavvA / eso vaNNavibhAgo cauvIsAe jiNavarANaM // 377 // gAthAdvayaM sUtrasiddhameva // sAmprataM tIrthakarANAmeva pramANAbhidhitsayAha paMcevaM 1 addhapaMcama 2 cattAra 3 buha 4 taha tigaM 5 ceva / aDDAijjA 6 duNNi 7 a divaDDa 8 megaM dhaNusayaM 9 ca // 378 // mauI 10 asIi 11 sattari 12 saTThI 13 paNNAsa 14 hoha nAyavvA / paNayAla 15 catta 16 paNatIsa 17 tIsA 18 paNavIsa 19 vIsA 20 ya // 379 // paNNarasa 21 dasa dhaNUNi ya 22, nava pAso 23 sattarayaNio viiro| nAmA puvuttA khalu titthayarANaM muNeyavvA // 38 // * sabhI paMcadhaNussaya pAso nava sattarayaNimo vIro / sesaha paMca aTTha va, paNNA dasa paMca parihImA // 1 // (pra. bA.). etAstisro'pi pAThasiddhA eva // 378-379-380 // sAmprataM bhagavatAmeva gotrANi pratipAdayannAhamugisuvao a arihA arihanemI a goamsguttaa|sesaa titthayarA khalu kAsavaguttA muNeyavvA // 381 // nigadasiddhA // AyuSkAni tu prAkpratipAditAnyeveti na pratanyante, bhagavatAmeva purapratipAdanAya gAthAtritayamAha ikkhAga bhUmi 1 ujjhA 2 sAvatthi 3 viNi 4 kosalapuraM 5 c| kosaMbI 6 vANArasI 7 caMdANaNa 8 taha ya kAkaMdI 9 // 382 // bhaddilapura 10 sIhapuraM 11 caMpA 12 kaMpilla 13 ujjha 14 rayaNapuraM 15 / tiNNeva gayapuraMmI 18 mihilA 19 taha ceva rAyagihaM 20 // 383 // mihilA 21 sorianayaraM 22 bANArasi 23 taha ya hoi kuNddpurN| usabhAINa jiNANaM jammaNabhUmI jahAsaMkhaM // 384 // nigdsiddhaaH| bhagavatAmeva mAtRpratipAdanAyAha marudevi 1 vijaya 2 seNA 3 midvatthA 4 maMgalA 5 sumImA 6y| puhavI 7 lakkhaNa 8 mAmA 9 naMdA 10 viNha 11 jayA 12 rAmA 13 // 385 // sujasA 14 subvayA 15 airA 16, sirI 17 devI 18 pabhAvaI 19 / paumAvaI 20 a vappA 21 a, siva 22 vammA 23 tisalA 24 ia // 386 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva // bhagavatAmeva pitRpratipAdanAyAhanAbhI 1 jiasattU 2 A, jiyArI 3 saMvare 4 ia / mehe 5 dhare 6 paiDhe 7 a, mahaseNe 8 akhttie||387|| suggIve 9Dharaha 10 viNha 11, vasupUje 12 a akhttie| kayavammA 13 sIhaseNe 14 a, bhANa 15 visaseNe 16 ia|| 388 // sUre 17 sudaMsaNe 18 kuMbhe 19 sumittu 20 vijae 21 samuhavijae 22 a / rAyA a assaseNe 23 siddhatthe'vi ya 24 khattie // 389 // nigdsiddhaaH||pryaayo-gRhsthaadipryaayo bhagavatAmukta eva tathaiva drssttvyH| sAmprataM bhagavatAmeva gatipratipAdanAyAhasavve'vi gayA mukkhaM jAijarAmaraNayaMdhaNavimukkA / titthayarA bhagavaMto sAsayasukkhaM nirAbAI // 390 // nigdsiddhaa|| evaM tAvattIrthakarAn aGgIkRtya pratidvAragAthA vyAkhyAtA, idAnIM cakravartinaH aGgIkRtya byAkhyAyateeteSAmapi pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogAdavaseyaM, sAmprataM cakravartivarNapramANapratipAdanAyAhasabvevi egavaNNA nimmalakaNagappabhA muNeyavvA / chakAvaMDabharahasAmI tesi pamANaM ao khucrcha // 391 // paMcasaya 1 addhapaMcama 2 yAyAlIsA ya adhnnuaNc3| igayAla dhaNussaddhaM 4 ca cautthe paMcame cattA 5 // 392 // paNatIsA 6 tIsA 7 puNa aTThAvIsA 8 ya vIsai 9 dhaNUNi / paNNarasa 10 bAraseva ya 11 apacchimo satta ya dhaNi 12 // 393 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 108 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH nigdsiddhaaH|| nAmAni prAkpratipAditAnyeva, sAmprataM cakravartigotrapratipAdanAyAhakAsavaguttA savve caudasarayaNA hivA smkkhaayaa| deviMdvadiehiM jiNehi jiarAgadosehiM // 394 // sUtrasiddhA // sAmprataM cakravatyoyuSkapratipAdanAyAha caurAsII 1 pAvattarI a pubvANa sayasahassAI 2 / paMca 3 ya tiNNi a 4 egaM ca 5 sayasahassA u vAsArNa // 395 // paMcANaui sahassA 6caurAsII a 7 ahame shii8| tIsA9ya dasa 10 ya tiNi 11 a apacchime satsavAsasayA 12 // 39 // gAthAvarSa paThitasiddham // idAnIM cakravartinAM purapratipAdanAyAha jammaNa viNIa 1 ujjhA 2 sAvatthI 3 paMca hthinnpurmi8|| vANArasi 9 kaMpille 10 rAyagihe 11 ceva kaMpille 12 // 397 // nigadasiddhA eva // sAmprataM cakravartimAtRpratipAdanAyAha sumaMgalA 1 jasavaI 2 bhaddA 3 sahadevi 4 Aira 5 siri 6 devI 7 // tArA8jAlA 9 merA 10 ya bappagA 11 taha ya cUlaNI a||398|| nigadasiddhA // sAmprataM cakravartipitRpratipAdanAyAha usabhe 1 sumittavijae 2 samuhavijae 3 a assaseNe a| taha vIsaseNa 5 sUre 6 sudaMsaNe 7 kattavirie 8 a // 399 // paumuttare 9 mahAhari 10 vijae rAyA 11 taheva baMbhe 12 a| osappiNI imIse piunAmA cakkavahINaM // 40 // gAthAdvayaM nigadasiddhameva // paryAyaH keSAzcit prathamAnuyogato'vaseyaH, keSAzcit pravajyA'bhAvAt na vidyata eveti // sAmprataM cakravartigatipratipAdanAyAhaaheva gayA mokkhaM subhumo bho a satsami puDhaviM / maghavaM saNakumAro sarNakumAraM gayA kappaM // 401 // nigadasiddhA // evaM tAvaJcakravartino'pyadhikRtya vyAkhyAtA pratidvAragAthA, idAnI vAsudevabaladevAGgIkaraNato gyAkhyAyate-eteSAmapi ca pUrvabhavavaktavyatAnibaddhaM cyavanAdi prathamAnuyogata evAvaseyaM, sAmprataM vAsudevAdInAM varNa:mANapratipAdanAyAhavaNNeNa vAsudevA savve nIlA balA ya suphilyaa| eesi dehamANaM vucchAmi ahANupuThavIe // 402 // paDhamo dhaNUNasII 1 sattari 2 sahI 3 a paNNa 4 paNayAlA 5 / auNattIsaM gha dhaNU6 chanvIsA 7 solasa 8 daseva 9 // 403 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM // nAmAni prAgabhihitAnyeva / sAmprataM vAsudevAdInAM gotrapratipAdanAyAhabaladevavAsudevA aheva havaMti goyamasaguttA / nArAyaNapaumA puNa kAsavaguttA muavvA // 404 // nigadasiddhA // vAsudevabaladevAnAM yathopanyAsamAyuHpratipAdanAyAha caurAsII 1 visattari 2 sahI 3 tIsA ya 4 dasa 5 ya lkkhaaii| paNNahi sahassAI 6 chappaNNA 7 bArase 8 gaM ca 9 // 405 // paMcAsII 1 paNNattarI a 2 paNNahi 3 paMcavaNNA 4 ya / sattarasa sayasahassA 5 paMcamae Au hoi // 406 // paMcAsIi sahassA 6 paNNaTThI 7 taha ya ceva paNNarasa 8|paars sayAiM9AuM baladevANaM jahAsaMkhaM // 407 // nigadasiddhAH // sAmpratamamISAmeva purANi pratipAdyante-tatra poaNa 1 bAravaitigaM 4 assapuraM 5 taha ya hoi cakkapuraM 6 / vANArasi 7rAyagihaM 8 apacchimo jAo mahurAe 9 // 408 // nigadasiddhA // eteSAM mAtApitRpratipAdanAyAha- . migAvaI 1 umA ceva 2, puhavI 3 sIA ya 4 ammayA 5 / lacchImaI 6 sesamaI 7, kegamaI 8 devaI 9 ia // 409 // bhadda 1 subhaddA 2 suppabha 3 sudaMsaNA 4 vijaya 5 vejayaMtI 6 a / taha ya jayaMtI 7 aparAjiA 8 ya taha rohiNI 9 ceva // 410 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH havaha pathAvara 1 baMbho 2 ruddo 3 somo 4 sivo 5 mahasivo 6 a / aggisihe 7 a dasarahe 8 navame bhaNie a vasudeve 9 / / 411 / / nigadasiddhAH // eteSAmeva paryAyavaktavyatAmabhidhitsurAha- pariAo pavvajjAsbhASAo nasthi vAsudevANaM / hoha balANaM so puNa paDhamaNuogAoM NAyabo // 412 // nigadasiMddhA eva // eteSAmeva gatiM pratipAdayannAha - ego a samAe paMcaya chaTThIeN paMcamI ego / ego a cautthIe kaNho puNa tacapuDhavI // 413 // gamanikA - ekazca saptamyAM paJca ca SaSThayAM paJcamyAmekaH ekazca caturthyAM kRSNaH punastRtIyapRthivyAM yAsyati gato beti sarvatra kiyAdhyAhAraH kAryaH, bhAvArthaH spaSTa eva // 413 // baladevagatipratipipAdayiSayA''ha * bIsa 1 patraie 2 dhaNadatta ne samuddadatta 4 sevAle 5 / pimitta 6 laliamiro 7 puNaisU 8 gaMgadatte 9 a // 1 // evAI nAmAI pucabhave Asi sudevANaM / itto baladevANaM jahakamaM kintasyAmi || 2 || vissanaMdI 1 subuddhI 2 a sAgaradatte 3 asobha 4 chalie 5 a / vArAha 6 dhaNasseNe 7 aparAhana 8 rAyalalie ya // 3 // saMbhUa 1 subhadda 2 sudaMsaNe 3 a sijaMsa 4 kaNha 5 gaMge 6 a / sAgara 7 samuhanAme 8 damaseNe 9 a apacchime // 4 // ee mAriA kisIpuramANa vAsudevANaM / puSvabhave AsIA jaratha nikhaNAi kAsI a // 5 // mahurA 1 ya kaNagavatthU 2 sAtthI 3 poSaNaM 4 ca rAyagi 5 / kAyaMdI 6 mihilAvi ya 7 bANArasi 8 hathiNapuraM 9 ca // 6 // gAvI jUe saMgAme itthI pArAie bha raMgami / bhajjAnurAgaguhI parahaDDI mAsagA hama // 7 // mahasukA pANaya kaMtagAu sahasArao a mAhiMdA baMbhA sohamma saNakumAra navamo mahAsuddhA // 8 // tiSNevaNusarehiM tiSNeva bhave tahA mahAsukA / bhabasesA baladevA anaMtaraM vaMbhalogacuA // 9 // ( pra0 adhyA0 ). // 109 // advaitagaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMbhi / uvaivaNNu tao yaha sijjhissai bhArahe vAse // 414 // gamanikA -- aSTa antakRto rAmAH, antakRta iti jJAnAvaraNIyAdikarmAntakRtaH, siddhiM gatA ityarthaH / ekaH punaH brahmalokakalpe utpatsyate utpanno veti kriyA / tatazca brahmalokAcyutvA setsyati mokSaM yAsyati bhArate varSa iti gAthArthaH // 414 // Aha-- kimiti sarve vAsudevAH khalvadhogAmino rAmAzrorzvagAmina iti ?, AhaaNiAkaDA rAmA samve'vi a kesavA niANakaDA / uDuMgAmI rAmA kesava satrve ahogAmI // / 415 // gamanikA - anidAnakRto rAmAH sarve api ca kezavA nidAnakRtaH, UrdhvagAmino rAmAH, kezavAH sarve adhogAminaH / bhAvArtha: sugamo, navaraM prAkRtazailyA pUrvAparanipAtaH 'anidAnakRtA rAmAH' iti, anyathA akRtanidAnA rAmA iti draSTavyaM kezavAstu kRtanidAnA iti gAthArthaH // 415 // evaM tAvadadhikRtadvAragAthA 'jiNacakkidasArANa' mityAdilakSaNA prapaJcato vyAkhyAteti / sAmprataM yazcakravarttI vAsudevo vA yasmin jine jinAntare vA''sIt sa pratipAdyata ityanena saMbamdhena jinAntarAgamanaM, tatrApi tAvatprasaGgata eva kAlato jinAntarANi nirdizyante usabhI varavasabhagaI tatiasamApacchimaMmi kAlaMmi / uppaNNo paDhamajiNo bharahapiA bhArahe vAse // 1 // vannu tattha bhoe, bhotuM ayarovamA dasa u // 1 // tato a caddattANaM iheva ussappiNIha bharaImi / bhavasiddhiA a bhayavaM sijitahalAi kandatityaMmi // ( sArdhA pAThAntararUpA ). paNNAsA lakkhehiM koDINaM sAgarANa usabhAo / uppaNNo ajiajiNo tatio tIsAeN lakkhehiM // 2 // jiNavasaha saMbhavAo dasahi u lakkhehi ayarakoDInaM / abhinaMdaNo u bhagavaM evaikAleNa uppaNNo // 3 // abhinaMdagAva sumatI navahi u lakkhehi ayarakoDInaM / uppaNNo suhapuNNo suppabhanAmassa vocchAmi // 4 // uI ya sahassehiM koDInaM sAgarANa puNNANaM / sumaijiNAu paumo evatikAleNa uppaNNo // 5 // pauma pahanAmAo navahi sahassehi ayarakoDINaM / kAleovaieNaM supAsanAmo samuppaNNo // 6 // koDIsaehi navahi u supAsanAmA jiNo samuppaNNo / caMdappabho pabhAe pabhAsayaMto u telokaM // 7 // uIe koDIhiM sasIu suvihIjiNo samuppaNNo / suvihijiNAo navahi u koDIhiM sIalo jAo // 8 // sIalajiNAu bhayavaM sijaMso sAgarANa koDIe / sAgarasayaUNAe varisehiM tahA imehiM tu // 9 // chavvIsAeN sahassehiM ceva chAvaTThi sUpasahassehiM / etehiM UNiA khalu koDI maggiliA hoi // 10 // paNA ayarANaM siddhaMsAo jiNo u vasupujjo / vasupujjAo vimalo tIsahi ayarehi uppaNNo // 11 // For Private Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 11 // mAvazyaka hAribhadIpatiH vimalajiNA uppaNNo navahiM ayarehiNataijiNo'vi / causAgaranAmehiM arNataIto jiNo dhammo // 12 // dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliaUNehiM / aparehi samuppaNNo paliadveNaMtukuMthujiNo // 13 // paliacaunmAeNaM koDisahassUNaeNa vAsANaM / kuMthUo aranAmo koDisahasseNa mallijiNo // 14 // mallijiNAo muNisuvvao ya caupaNNavAsalakahiM / sunvayanAmAoM namI lakkhehiM chahiu uppnnnno||15|| paMcahi lakkhehi tao arihanemI jiNo smuppnnnno| tesIhasahassehiM saehi addhahamehiM ca // 16 // nemIo pAsajiNo pAsajiNAo ya hoi vIrajiNo / aTThAijasaehiM gaehi caramo smuppnnnno||17|| iyamatra sthApanA-usabhAo koDilakkha 50 ajio, koDilakkha 30 saMbhavo, koDilakla 10 abhinaMdaNo, koDilakkha 5 sumatI, koDIo nauIo sahassehiM 90 paumappaho, koDInavasahassehiM 9 supAso, koDInavasapahiM 9 caMdappabho, koDIo uio 90 puSpadaMto, koDIo Navahi u 9 sIalo, koDIUNA 100 sA0 6626000 varisAI sejaso, sAgaropamA 54 vAsupujo, tIsasAgarAI 30 vimalo, sAgarovamAI 9 aNaMto, sAgarovamAI 4 dhammo, sAgaro. vamAI 3 jaNAI paliovamacaubhAgehiM tihiM saMtI, palia 2 kuMthU, paliyacaumbhAo UNaovAsakoDIsahasseNa 1 aro, bAsakoDIsahasaM 1 mallI, varisalakkhacaupaNNA muNisuSao, varisalakkha 6 namI, parisalakkha 5 arihanemI, varisasahassA 83750 pAmo, vAsasayAI 250 vaddhamANo / jinnNtraaii||saamprtN cakravartino'dhikRtya jinAntarANyeva pratipAyante-tatra usame bharaho ajie sagaro maghavaM saNaMkumAro / dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare cakavAdvidurga // 416 // saMtI kuMthU a aro arahaMtA ceva cakavaTTI / / aramallIaMtare u habaha subhUmo a korvyo|| 417 // muNisuruSae narmimi a hu~ti duve pumnaabhhrisennaa| naminemisu jayanAmo arihapAsaMtare vaMbho // 418 // ihaca asaMmohArthaM sarveSAmeva jinacakravartivAsudevAnAM yo yasmin jinakAle'ntare vA cakravartI vA vAsudevo vA bhavipyati babhUva vA tasya anantaravyAvarNitapramANAyuHsamanvitasya sukhaparijJAnArthamayaM pratipAdanopAyaH- battIsaM gharayAiM kAUM tiriyAyatAhiM rehAhiM / uhAyayAhiM kArDa paMca gharAI tao paDhame // 1 // pArasa jiNa nirantara suNNadagaM ti jiNa suNNatiyagaM ca / do jiNa suNNa jiNiMdo suNNa jiNo suNNa doNi jinnaa||2|| bitiyapaMtiThavaNA-do caki suNNa terasa paNa cakisuNNa caki dosunnnnaa| kisuNNa ducakI suNNaM cakI dusuNNaM ca ||3||ttiypNtitthvnnaa-ds suNNa paMcakesava paNa surNa kesi suNNa kesI ya / dosuNNa kesavo'vi ya suNNadurga kesava ti suNNaM // 4 // pramANAnyAyUMSi cAmISAM pratipAditAnyeva / tAni punaryathAkrama UrdhvAyatarekhAbhiradhodhogRhadvaye sthApanIyAnIti / tatra iyaM sthApanA sAmprataM pradarzyate / calA 250.. M 00082 ... 60000 56... ooohh 3.... 12000 10000 100 dhanUMSi | pUrvalakSAH . 1 . 500 .68 .08 .he 300 250 200 15. 42 // 11 // 10. Six 25 15 12 1. hastAH 1 tripRSThaH dvihaH svayambhUH puruSottamaH puruSasiMhaH puruSapumharAkara nArAyaNaH Hing bharataH sagaraH madhavAn sanaskumAraH zAntiH ara subhUmaH hariNaH jayaH samaH bhajitaH / saMbhavaH abhinandanaH sumatiH pamaprabhaH supArSa: candrapramaH suvidhiH bhItakA zreyAMsaH vAsupUjya: vimalaH anantaH ntiH araH mataH nemiH nemiH pAH bIraH Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyattiH // 11 // uktasambandhagAthAtrayagamanikA-RSabhe tIrthakare bharatazcakravattI, tathA ajite tIrthakare sagarazcakravatI bhaviSyati evaM tIrthakarotAnuvAdaH, sarvatra bhaviSyatkAlAnurUpaH kriyAdhyAhAraH kAryaH, trikAlasUtrapradarzanArtho vA bhUtenApi na duSyati, tathA cAvocat-'maghavA saNaMkumAro sarNakumAraM gayA kappa' ityAdi / evaM sarvatra yojyamiti / maghavAn sanatkumArazca etaccakravartidvayaM dharmasya zAntezca anayorantaraM tasmin jinAntare cakravartidvayaM bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // dvitIyagAthAgamanikA-zAntiH kunthuzcAraH, ete trayo'pyazokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmahantItyarhantazcaiva cakravartinazca, tathA aramalyantare tu bhavati subhUmazca kauravyaH,tuzabdo'ntaravizeSaNe, nAntaramAtre, kintu puruSapuNDarIkadattavAsudevadvayamadhyaiti gAthArthaH // tRtIyagAthAgamanikA--munisuvrate tIrthakare namau ca bhavataH dvau, kau dvau ?, padmanAbhahariSeNau 'naminemisu jayanAmo ariThapAsaMtare baMbho' tti namizca nemI ca namineminau, antaragrahaNamabhisaMbadhyate, tatazca naminemyantare jayanAmA'bhavat , ariSTagrahaNAd ariSTanemiH, pArtheti pArthasvAmI, anayorantare brahmadatto bhaviSyatyabhavadveti gAthArthaH // 416-417-418 // idAnI vAsudevo yo yattIrthapharakAle'ntare vA khalvAsIt asau pratipAdyate paMca'rahate vaMdati kesavA paMca ANupuccIe / sijaMsa tiviDAI dhamma purisasIhaperaMtA // 419 // aramalliaMtare duNNi kesavA purisapuMDariadattA / muNimuSvayanamiaMtari nArAyaNa kaNhu nemimi // 420 / / gamanikA-paJca arhataH vandante kezavAH, etaduktaM bhavati-paJca kezavA arhato vandante, vandanta ityeteSAM samyaktvakhyAganArthamiti / kiyanto'rhantaH 1 kimekaH dvau trayo vA !, netyAha-'paMca' paJceti paJcaiva, kiM yathAkathaJcit / netyAha-'AnupUrvyA' paripAvyA 'sijasa tiviTThAI dhamma purisasIhaperaMtA' zreyAMsAdIna tripRSThAdayaH dharmaparyantAn puruSasiMhaparyantA iti, vandanta iti zAstrakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH, pAThAntaraM vA 'paMca'rihaMte vadisu kesavA' ityAdi gAthArthaH // dvitIyagAthAgamanikA-arazca maliT aramallI tayorantaram-apAntarAlaM tasmin , dvau kezavau bhaviSyataH, ko dI ityAha-puruSapuNDarIkadattI 'muNisuSayaNamiaMtare NArAyaNo' ti munisuvratazca namizca munisuvratanamI tayorantaraM manisanatanamyantaraM tasmin nArAyaNo nAma vAsudevo bhaviSyati abhavadvA / tathA 'kaNho ye nemiMmitti kRSNAbhidhAna- / vAsudevo nemitIrthakare bhaviSyati babhUva veti gaathaarthH||419-420 // evaM tAvat cakravartino vAsudevAzca yo pajinakAle antare vA sa uktaH, sAmprataM cakravartivAsudevAntarANi pratipAdayannAhacakidugaM haripaNagaM paNagaM cakINa kesavo ckii| kesava cakkI kesava ducakI kesI acakI a|| 421 // gamanikA-prathamamuktalakSaNakAle cakravartidvayaM bhaviSyati abhavadvA, tatastripRSThAdiharipaJcakaM, punaH paJcakaM maghavAdInAM cakravarttinAM, punaH puruSapuNDarIkaH kezavaH, tataH subhUmAbhidhAnazcakravartI, punardattAbhidhAnaH kezavaH, punaH padmanAmA cakravaryeva, punarnArAyaNAbhidhAnaH kezavaH, punaH hariSeNajayanAmAnau dvau cakravartinI, punaH kRSNanAmA kezavaH, punabrahmadattAbhidhAnazcakravatIti, kriyAyogaH sarvatra prathamapadavad draSTavya iti gAthArthaH // 421 // uktamAnuSaGgika, prakRtaM prastamaH-tatra yaduktam 'titthagaro ko ihaM bharahe!' tti tayAcikhyAsayAssg-mUlabhASyakAra:* kaNDa (iti syAt). aha bhaNai naravariMdo tAya ! imIsittiAi prisaae| aNNo'vi ko'pi hohI bharahe vAsaMmi titthyro||44|| (mU0 mA0) gamanikA-atrAntare atha bhaNati naravarendraH-tAta ! asyA etAvatyAH pariSadaH anyo'pi kazcid bhaviSyati tIrtha karo'smin bhArate varSe ?, bhAvArthastu sugama eveti gAthArthaH // . tastha marIInAmA AiparivAyago usamanattA / sajjhAyajhANajutto egate sAyaha mahappA // 422 // gamanikA-'tatra' bhagavataH pratyAsanne bhUbhAge marIcinAmA Adau parivrAjaka AdiparivrAjakaH pravartakatvAt, RSabha naptA-pautraka ityarthaH / svAdhyAya eva dhyAnaM svAdhyAyadhyAnaM tena yuktaH, ekAnte dhyAyati mahArameti gAthArthaH // 422 // taM dAei jiNido eva nariMdeNa pucchio sNto| dhammavaracakkavaTI apacchimo vIranAmutti // 423 // gamanikA-bharatapRSTo bhagavAn 'ta' marIciM darzayati jinendraH, evaM narendreNa pRSTaH san dharmavaracakravartI apazcimo vIranAmA bhaviSyati iti gaathaarthH|| 423 // Aigaha dasArANaM tiviThU nAmeNa poaNAhivaI / piamittacakkavaTTI mUAi videhavAsaMmi // 424 // gamanikA-Adikaro dazArANAM tripRSThanAmA potanA nAma nagarI tasyA adhipatiH bhaviSyatIti kriyA / tathA priya. mitranAmA cakravatI mUkAyAM nagaryA 'videhavAsaMmitti mahAvidehe bhaviSyatIti gaathaarthH|| 424 // taM vayaNaM soUNaM rAyA aNciytnnuuruhsriiro| abhivaMdiUNa pia marIimabhivaMdao jAi // 425 // Jain Education Intemational Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 11 // mAvazpaka-hAribhadrIyavRttiH gamanikA-'tadvacanaM tIrthakaravadanavinirgataM zrutvA rAjA aJcitAni tanUruhANi-romANi zarIre yasya sa tathAvidhaH abhivandya 'pitara' tIrthakara marIciM abhivandiSyata ityabhivandako yAti / pAThAntaraM vA 'marIimabhivaMdiu~ jAitti' marIciM yAti kimartham ?-abhivandituM-abhivandanAyetyarthaH, yAtIti vartamAnakAlanirdezaH trikAlagocarasUtrapradarzanArtha iti gAthArthaH // 425 // so viNaeNa uvagaokAUNa payAhiNaMca tikkhutto| vaMdA abhitthuNaMtoimAhi mahurAhi vaggUhiM // 426 // gamanikA-'saH' bharataH vinayena-karaNabhUtena marIcisakAzamupAgataH san kRtvA pradakSiNaM ca 'tikkhuttoti vikRtvaH timro vArA ityarthaH, vandate abhiSTuvan etAbhiH 'madhurAbhiH' valgubhiH vAgbhiriti gAthArthaH // 426 // lAhA hu te sulaDA jaMsi tumaM dhammacakavaTTINaM / hohisi dasacaudasamo apacchimo vIranAmutti // 427 // gamanikA--'lAbhAH' abhyudayaprAptivizeSAH, hukAro nipAtaH, sa caivakArArthaH, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, 'te' tava sulabdhA eva, yasmAt tvaM dharmacakravartinAM bhaviSyasi 'dazacaturdazamaH' caturvizatitama ityarthaH, apazcimo vIranAmeti gAthArthaH // 427 // tathA Ahagaru0 (423 ) pUrvavat jJeyA / ekAntasamyagdarzanAnuraJjitahadayo bhAvitIrthakarabhaktyA ca tamabhivandanAyocato bharata evAha ..mupagata: NAvi a pArivbaja baMdAmi ahaM imaM ca te jammaM / je hohisi tisthayaro apachimo teNa baMdAmi // 428 // gamanikA-nApi ca parimAjAmidaM pArivAjaM vadAmi ahaM idaM ca te jamma, kintu yadraviSyasi tIrthakaraH apazcimaH tena vande iti gAthArthaH // 428 // tathA- . eSaNahaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / mApuriekaNa piaraM viNIaNagari aha paviThTho // 429 // gamanikA-evaM stutvA 'ahamiti nipAtaH pUraNArtho vartate, karavA pradakSiNAM ca trikRtvaH ApRcchaya 'pitaraM' RSabhadevaM 'vinItanagarI' ayodhyA 'atha' anantaraM praviSTo bharata iti gAthArthaH // 429 // atrAntaretabvaparNa sojaNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto| anmahimajAyahariso tastha marII imaM bhaNai // 430 // gamanikA-tasya-bharatasya vacanaM tavacanaM zrutvA tatra marIciH idaM bhaNatIti yogaH, kathamityata Aha-tripadIM dattvA, raGgamadhyagatamalavat, tathA Asphovya trikRtvA-tisro vArA ityarthaH, kiMviziSTaH san ityata Aha-abhyadhiko jAto harSo yasyeti samAsaH, tatra sthAne marIciH 'idaM vakSyamANalakSaNaM bhaNati, vartamAnanirdezaprayojana prAgvaditi gAthArthaH // 430 // jaha vAsudekha paDhamo bhUAi videhi yazavahitaM / paramo titthayarANaM ho alaM itti majma / / 431 // gamanikA-yadi vAsudevaH prathamo'haM mUkAyAM videhe cakravartitvaM prApsyAmi, tathA 'gharamaH' pazcimaH tIrthakarANAM bhaviSyAmi, evaM tarhi bhavatu etAvammama, etAvataiva kRtArtha ityarthaH, 'alaM' paryA anyeneti / pAThAntaraM vA 'aho mae patti laddhaM' ti gAthArthaH // 431 // bhaiyaM ca dasArANaM pimA ya me camavAhiSasasma / bhalo tisthayarANaM, aho kulaM uttama majA // 432 // gamanikA-ahameva, cazabdasyaivakArArthatvAt, kim !, dazArANAM prathamo bhaviSyAmIti vAkyazeSaH, pitA ca 'me' mama cakravartivaMzasya prathama iti kriyaa'dhyaahaarH| tathA 'Aryaka:' pitAmahaH sa tIrthakarANAM prathamaH, yata evaM ataH 'aho' vismaye kulamuttamaM mameti gAthArthaH // 432 // pRcchAdvAraM gatam, idAnIM nirvANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''haAha bhagavaM bhavamahaNo puvvANamaNUNagaM sapasahassaM / aNupubdhi vihariUNaM patto aTThAvayaM selaM // 433 // gamanikA-atha bhagavAn bhavamathanaH pUrvANAmanyUna zatasahasra AnupULa vihatya prAyo'STApadaM zailaM, bhAvArthaH sugama eveti gaathaarthH||43|| aTThAvayaMmi sele ghaudasamatteNa so maharisINaM / dasahi sahassehi samaM niSvANamaNuttaraM patto // 434 // gamanikA-aSTApade zaile caturdazabhaktena sa maharSINAM dazabhiH sahasraH samaM nirvANamanuttaraM prAptaH / asyA api bhAvArthaH sugama eva, navaraM caturdazabhaktaM-pAtropavAsaH / bhagavantaM cASTApadaprApta apavargajigamiSu zrutvA bharato duHkhasaMtaptamAnasaH padyAmeva aSTApadaM yayau, devA api bhagavantaM mokSajigamiSu jJAtvA aSTApadaM zailaM divyavimAnArUDhAH khalu AgatavantaH, uktaM ca 'bhagavati mokSagamanAyocate-jAva ya devAvAso jAva ya ahAvao ngvriNdo| devehi ya devIhi ya avirahiyaM * jArisayetyata bAramba mantarA vihAyakAdaza sarvA api bhASyagAthA iti kasyacivabhiprAyaH. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 11 // saMcaratehiM // 1 // " tatra bhagavAn tridazanarendraiH stUyamAno mokSaM gata iti gAthArthaH // 434 // sAmprataM nirvANagamanavidhipratipAdanAya enAM dvAragAthAmAhanivvANaM1ciigAgiI jiNassa ikkhaagsesyaannNcr|skhaa3thuubh jiNahare4 jAyagapateNAhiaggitti 6 435 vyAkhyA-'nirvANamiti' bhagavAn dazasahasraparivAro nirvANaM prAptaH, atrAntare ca devAH sarva evASTApadamAgatAH / 'citikAkRtiriti' te tisraH citA vRttavyamracaturasrAkRtIH kRtavantaH iti, ekA pUrveNa aparAM dakSiNena tRtIyAmapareNeti, tatra pUrvA tIrthakRtaH dakSiNA ikSvAkUNAM aparA zeSANAmiti, tataH agnikumArAH vadanaiH khalu agniM prakSiptavantaH, tata eva nibandhanAloke 'agnimukhA vai devAH' iti prasiddhaM, vAyukumArAstu vAtaM muktavanta iti, mAMsazoNite ca dhyAmite sati meghakumArAH surabhiNA kSIrodajalena nirvApitavantaH / 'sakatheti' sakathA-hanumocyate, tatra dakSiNAM hanumAM bhagavataH saMbandhinI zako jagrAha vAmAmIzAnaH AdhastyadakSiNAM punazcamaraH AdhastyottarAM tu baliH, avazeSAstu tridazAH zeSAGgAni gRhItavantaH, narezvarAdayastu bhasma gRhItavantaH, zeSalokAstu tadasmanA puNDUkANi cakruH, tata eva ca prasiddhimupAgatAni / 'stUpA jinagRhaM ceti' bharato bhagavamtamuddizya vardhakIralena yojanAyAmaM triganyUtocchritaM siMhaniSadyAyatanaM kAritavAn, nijavarNapramANayuktAH caturviMzatiM jIvAbhigamoktaparivArayuktAH tIrthakarapratimAH tathA bhrAtRzatapratimA AtmapratimAM ca stUpazataM ca, mA kazcid AkramaNaM kariSyatIti, tatraikAM bhagavataHzeSAn ekonazatasya bhrAtRNAmiti, tathA lohamayAn yantrapuruSAn tadvArapAlAMzcakAra, daNDaralena aSTApadaM ca sarvatazchinnavAn , yojane yojane aSTau padAni ca kRtavAn , sagarasutaistu svavaMzAnurAgAdyathA parikhAM kRtvA gaGgA'vatAritA tathA granthAntarato vijnyeymiti| yAcakAstenAhitAgnayaH' ityasya vyAkhyAdevarbhagavatsakathAdau gRhIte sati zrAvakA devAn atizayabhaktyA yAcitavantaH, devA api teSAM pracuratvAta mahatA yalena yAcanAbhidrutA AhuH-aho yAcakA aho yAcakA iti, tata eva hi yAcakA rUDhAH, tato'gniM gRhItvA svagRheSu sthApitavantaH, tena kAraNena AhitAgnaya iti tata eva ca prasiddhAH, teSAM cAgnInAM parasparataH kuNDasaMkrAntAvayaM vidhiHbhagavataH saMbandhibhUtaH sarvakuNDeSu saMgharati, ikSvAkukuNDAgnistu zeSakuNDAgniSu saMcarati, na bhagavatkuNDAgnau iti, zeSAnagArakuNDAgnistu nAnyatra saMkramata iti gAthArthaH // 435 // sAmpratamapratihatadvAragAthAyA dvAradvayavyAcikhyAsayA mUlabhASyakAra Aha thUbhasaya bhAugANa cauvIsaM ceva jiNahare kaasii| savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehiM niaehiM // 45 // (mU0 bhA0) gamanikA-stRpazataM bhrAtRNAM bharataH kAritavAn iti,tathA caturvizati caiva jinagRhe-jinAyatane (nAni) kAsIti' kRtavAn , kA ityAha-sarvajinAnAM pratimA varNapramANeH 'nijaiH' AtmIyariti gAthArthaH // sAmprataM bharatavaktavyatAnibaddhAM saMgrahagAthAM pratipAdayannAha AyaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulIassa / sesANaM ummuaNaM saMvego nANa dikvA ya // 436 // asyA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tacchedam-bhagavato niSANaM gayassa AyayaNaM kArAviya bharaho aujjhamAgao, kAleNa 1 bhagavato nirvANaM gatasya bhAyatanaM kArayitvA bharato'yodhyAmAgataH, kAlena. ye appasogo jAo, tAhe puNaravi bhoge bhuMjiu pavatto, evaM tassa paMca puSasayasahassA aikatA bhoge bhuMjaMtassa, annayA kayAi savAlaMkArabhUsio AyaMsagharamatigato, tattha ya sabaMgio puriso dIsai, tassa evaM pecchamANassa aMguli. jayaM paDiyaM, taM ca teNa na nAyaM paDiyaM, evaM tassa paloyaMtassa jAhe sA aMgulI diluimi paDiyA, tAhe asobhatiA dihA, tato kaDagaMpi avaNei, evamekekamavaNeteNa sabamAbharaNamavaNIaM, tAhe appANaM ucciyapaumaM va paumasaraM asobhataM pecchiya saMvegAvaNNo pariciMti payatto-AgaMtugadavehiM vibhUsiyaM me sarIragati na sahAvasuMdaraM, evaM cintantassa apurakaraNajjhANamuvahiassa kevalanANaM samupaNNati / sakko devarAyA Agao bhaNati-davaliMgaM paDivajaha, jAhe nikkhamaNamahimaM karemi, tato teNa paMcamuhio loo kao, devayAe raoharaNapaDiggahamAdi uvagaraNamuvaNIaM, damahiM rAyasahassehiM samaM pavaio / sesA nava cakkiNo sahassaparivArA nikkhaMtA / sakkeNaM vaMdio, tAhe bhagavaM puvasayasahassaM kevalipariyAgaM pAu cAlpazoko jAtaH , tadA punarapi bhogAn bhoktuM pravRttaH, evaM tasya paJca pUrvazatasahasrANi atikrAntAni bhogAn bhuJAnasya, anpadA kadAcita sarvAlaGkAravibhUSita AdarzagRhamatigataH, tatra ca sarvAjikaH puruSo dRzyate, tasyaivaM prekSamANasyAGgulIyakaM patitaM, tacca tena na jJAtaM patitaM, evaM tasya pralokamAnasya yadA sA'GguliISTau patitA, sadA'zobhamAnA dRSTA, tataH kaTakamapi apanayati, evamekaikamapanayatA sarvamAbharaNamapanItaM, tadA''smAnaM ucitapanaM iva panasaraH azobhamAnaM prekSya saMvegApanaH paricintituM pravRttaH-AgantukadravyaiH vibhUSitaM me zarIrakamiti na svabhAvasundaram , evaM cintayataH apUrvakaraNadhyAnamupasthitasya kevalajJAnaM samutpannamiti / zako devarAja bhAgato bhaNati-dravyaliGgaM pratipadyasva, yataH niSkramaNamahimAnaM karomi, tatastena paJcamuSTikaH locaH kRtaH, devatayA rajoharaNapratigrahAdi upakaraNamupamItaM, dazabhiH rAjasahapraiH samaM pravajitaH / zeSA nava cakriNaH sahastraparivArA niSkrAntAH / zakreNa vanditaH, tadA bhagavAn pUrvazatasahasraM kevaliparyAya pAlayitvA / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 114 // mAvazyaka-hAribhadrIyattiA NittA pariNiSuDo ya / Aiccajaso sakkeNAbhisitto, evamaTTapurisajugANi abhisittaanni| ukto bhAvA(gAthA)rthaH, sAmpratamakSaragamanikA-AdarzakagRhe pravezaH, kasyo 'bharahetti' bharatasya prAkRtazailyA SaSThyarthe saptamI, tathA patanaM cAGgulIyasya babhUva, zeSANAM kaTakAdInAM tUnmocanaM anuSThitaM, tataH saMvegaH saMjAtaH, taduttarakAlaM jJAnamutpannamiti, dIkSA ca tena gRhItA, cshbdaanivRttshcetykssraarthH||436|| uktamAnupaGgikaM idAnI prakRtAM marIcivaktavyatAM pRcchatAM kathayatItyAdinA pratipAdayati-tatra pucchatANa kahei uvahie deha sAhuNo sIse / gelanni apaDiaraNaM kabilA itthaMpi ihayaMpi // 437 // gamanikA-pRcchatAM kathayati,upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAn , glAnatve apratijAgaraNaM kapila ! atrApi ihApi / bhAvArtha:-sa hi prAgvyAvarNitasvarUpo marIciH bhagavati nivRtte sAdhubhiH saha viharan pRcchatAM lokAnAM kathayati dharma jinapraNItameva, dharmAkSiptAMzca prANina upasthitAn dadAti sAdhubhyaH ziSyAniti / anyadA sa glAnaH saMvRttaH, sAdhavospyasaMyatatvAnna pratijApati, sa cintayati-niSThitArthAH khalu ete, nAsaMyatasya kurvanti, nApi mamaitAn kArayituM yujyate, tasmAt kaJcana pratijAgarakaM dIkSayAmIti, apagatarogasya ca kapilo nAma rAjaputro dharmazuzrUSayA tadantikamAgata iti, kathite sAdhudharme sa Aha-yadyayaM mArgaH kimiti bhavatA etadaGgIkRtam ?, marIcirAha-pApo'haM, 'loeMdiye'tyAdi vibhASA pUrvavata, kapilo'pi karmodayAt sAdhudharmAnabhimukhaH khalvAha-tathApi kiM bhavadarzane nAstyeva dharma iti, marIcirapipracarakarmA khalvayaM na tIrthakaroktaM pratipadyate, varaM me sahAyaH saMvRtta iti saMcintyAha-'kavilA etthaMpitti' apizabdasyaivakArArthatvAt nirupacaritaH khalvatraiva sAdhumArge 'ihayaMpitti' svalpastu atrApi vidyate iti gAthArthaH // 437 // sa hyevamA parinivRtazca / mAdityayazAH zakreNAbhiSiktaH, evamaSTapuruSayugAnyabhiSiktAni / karNya tatsakAza eva prabajitaH, marIcinA'pyanena durvacanena saMsAro'bhinirvartitaH, tripadIkAle ca nIcaitriM karma baddhamiti // amumevArtha pratipAdayannAha dumbhAsieNa ikkeNa marII dukkhasAyaraM ptto| bhamio koDAkoDi sAgarasarinAmadhejANaM // 438 // sammalaM saMsAro nIAgotaM ca kAsi tivaiMmi / apaDikato baMbhe kavilo aMtaddhio khe||439|| prathamagAthAgamanikA-'durbhApitenaikena'uktalakSaNena marIcirduHkhasAgaraM prAptaHbhrAntaH koTInAM koTI koTIkoTI tAM, keSAmityAha-'sAgarasarinAmadhejANaMti' sAgarasadRzanAmadheyAnAM, sAgaropamANAmiti gaathaarthH| dvitIyagAthAgamanikA-'tanmUlaM' du. rbhASitamUlaM saMsAraH saMjAtaH, tathA sa eva nIcairgotraM ca kRtavAn-niSpAditavAn tripayAM' praagvyaavrnnitsvruupaayaamiti| apaDikaMto babhetti' sa marIciH caturazItipUrvazatasahasrANi sarvAyuSkamanupAsya tasmAt durbhASitAt garvAJca 'apratikrAntaH' ani loke dazasAgaropamasthitiHdevaHsaMjAta iti| kapilo'pi grandhArthaparijJAnazUnya eva taharzitakriyArato vijahAra. AsurinAmAca ziSyo'nena pravAjita iti, tasya svAcAramAtraMdideza, evamanyAnapi ziSyAn sa gRhItvA ziSyapravacanAnurAga. tatparo mRtvA brahmaloka evotpannaH, sa zutpattisamanantarameva avadhi prayuktavAn-kiM mayA hutaM vA ? iSTaM vA ? dAnaM vA dattaM ? yeneSA divyA devarddhiH prApteti, svaM pUrvabhavaM vijJAya cintayAmAsa-mamahi ziSyo na kiJcidvetti, tattasya upadizAmi tattvamiti, tasmai AkAzasthapaJcavarNamaNDalakasthaH tatvaM jagAda, Aha ca-kapilo aMtaddhio kahae' kapilaH antarhitaH kathitavAn , kim ?-avyaktAt vyaktaM prabhavati, tataH SaSTitantraM jAtaM, tathA cAhustanmatAnusAriNaH-"prakRtemahAMstato'haGkArastasmAdgaNazca SoDazakaH / tasmAdapi SoDazakAt paJcabhyaH paJca bhUtAni // 1 // " ityAdi, alaM vistareNa, prakRtaM prastumaH iti gAthArthaH // 438-439 // ikkhAgesu marII caurAsII abaMbhalogaMmi / kosiu kullAgaMmI (gesuM) asIimAuM ca saMsAre // 440 // gamanikA-ikSvAkuSu marIcirAsIt, caturazItiM ca pUrvazatasahasrANyAyuSkaM pAlayitvA 'baMbhaloyaMmi' brahmaloke kalpe devaH saMvRttaH, tatazcAyuSkakSayAcyutvA 'kosio kullAesunti' kollAkasaMniveze kauziko nAma brAhmaNo babhUva, 'asIimAuM ca saMsAretti' sa ca tatrAzIti pUrvazatasahasrANyAyuSkamanupAlya 'saMsAretti' tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtilakSaNe paryaTita iti gaathaarthH||440|| saMsAre kiyantamapi kAlamaTitvAsthUNAyAM nagaryA jAta iti, amumevArtha 'thUNAI'tyAdinA pratipAdayati thUNAi pUsamitto AuM bAvattariM ca sohamme / ceia aggijoo covaTThIsANakappaMmi // 441 // vyAkhyA-sthUNAyAM nagaryA puSpamitro nAma brAhmaNaH saMjAtaH 'AuM bAvattari sohammetti' tasyAyuSkaM dvisaptatiH pUrvazatasahasrANyAsIt, parivrAjakadarzane ca pravranyAM gRhItvA tAM pAlayitvA kiyantamapi kAlaM sthitvA saudharme kalpe ajaghanyotkRSTasthitiH samutpanna iti| 'ceia aggijoo covaTThIsANakappamIti' saudharmAccayataH caityasanniveze agnidyoto brAhmaNaH saMjAtaH, tatra catuHSaSTipUrvazatasahasrANyAyuSkamAsIt , parivrAT ca saMjAto, mRtvA cezAne devo'jaghanyotkRSTasthitiH saMvRtta iti gaathaarthH||441|| Jain Education Interational Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 115 // maMdire aggibhUI chappaNNA u saNakumAraMmi / seavi bhAradAo coAlIsaM ca mAhiMde // 442 // gamanikA-IzAnAJcayuto 'mandiretti' mandirasanniveze agnibhUtinAmA brAhmaNo babhUva, tatra SaTpaJcAzat pUrvazatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazca babhUva, mRtvA 'saNaMkumAraMmIti' sanatkumArakalpe vimadhyamasthitirdevaH samutpanna iti / 'seavi bhAradAe~ coAlIsaM ca mAhiMdetti' sanatkumArAt cyutaH zvetavyAM nagaryA bhAradvAjo nAma brAhmaNa utpanna iti, tatra ca catuzcatvAriMzat pUrvazatasahasrANi jIvitamAsIt, parivrAjakazcAbhavat , mRtvA ca mAhendre kalpe'jaghanyotkRSTasthitirdevo babhUveti gAthArthaH // 442 // . saMsaria thAvaro rAyagihe cautIsa ghaMbhalogaMmi / chassuvi pArivvajaM bhamio tatto a saMsAre // 443 // __ gamanikA-mAhendrAt cyutvA saMsRtya kiyantamapi kAlaM saMsAre tataH sthAvaro nAma brAhmaNo rAjagRhe utpanna iti, tatra ca caturviMzat pUrvazatasahasrANyAyuSka parivrAjakazcAsIt , mRtvA ca brahmaloke'jaghanyotkRSTasthitirdevaH saMjAtaH, evaM SaTsvapi vArAsu parivrAjakatvamadhikRtya divamAptavAn / 'bhamio tatto a saMsAre tato brahmalokAyutvA bhrAntaH saMsAre prabhUtaM kAlamiti gaathaarthH||444 // rAyagiha vissanaMdI visAhabhUI atassa juvraayaa| judharaNNo vissabhUI visAhanaMdI a iarassa // 444 // rAyagiha vissabhUI visAhabhUisuo khattie koDI / vAsasahassaM dikkhA saMbhUajaissa pAsaMmi // 445 / / * mo. bhAvArthaH khalvasya gAthAdayasya kathAnakAdavaseyaH, taJcedam-rAyagihe nayare vissanaMdI rAyA, tassa bhAyA visAhabhUI, soya juvarAyA, tassa juvaraNNo dhAriNIe devIe vissabhUI nAma putto jAo,raNNo'vi putto visAhanaMditti, tattha vissabhUissa vAsakoDI AU, tattha pupphakaraMDakaM nAma ujjANaM, tattha so vissabhUtI aMteuravaragato sacchaMdasuhaM paviyarai, hanaMdissa mAyA tIse dAsaceDIo pupphakaraMDae ujANe pattANi pupphANi a ANeti, picchati a vissabhUtiM kIDataM, tArsi amariso jAo, tAhe sAhiti jahA-evaM kumAro lalai, kiM amha rajeNa vA baleNa vA ? jai visAhanaMdI na muMjai evaMvihe bhoe, amha nAma gheva, raja puNa juvaraNNo puttassa jasserisaM laliaM, sA tAsiM aMtie souM devI IsAe kovagharaM paviTThA, jai tAva rAyANae jIvaMtae esA avasthA, jAhe rAyA mao bhavissai tAhe ettha amhe ko gaNihitti,.rAyA gamei, sA pasAyaM na giNhA, ki me rajeNa tume vattiI, pacchA teNa amacarasa si, tAhe amaco'vi rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA, tasya bhrAtA vizAkhabhUtiH, sa ca yuvarAjaH, tasya yuvarAjasya dhAriNyA deNyA vizvabhUti ma putro jAtaH, rAjJo'pi putro vizAmbamandIti, tasya vizvabhUtevarSakovyAyuH, tatra puSpakaraNDakaM nAma udyAna, tantra sa vizvabhUtiH barAntaHpuragataH svacchandena sukhaM pravicarati, tatoyA sA vizAkhamandino mAtA tathA dAsacevyaH puSpakaraNDakAducAmArapuSpANi patrANi cAnayanti, prekSante ca vizvabhUti kIDanta, tAsAmamoM jAtaH, tadA sAdhayanti yathA-evaM kumAro khalati (vikasati), kimamA rAjyena vA balena vA ? yadi vizAkhanandI na bhukke evaMvidhAn bhogAn , asmAkaM nAmaiva, rAjyaM punaryuvarAjasya putrasya yasyeza lalitaM, sA tAsAmantike zrutvA devIyayA kopagRhaM praviSTA, yadi tAvadrAjJi jIvati eSA'vasthA, yadA rAjA mRto bhaviSyati tadAnAsmAn ko gaNi pyati? rAjA gamapati, sA prasAdaM na gRhNAti, kiM me rAjyena tvayA veti, pazcAttenAmAtyAya ziSTaM, sadA'mAtyo'pi. meha, tahavi naThAti, tAhe amaJco bhaNai-rAyaM!mAdevIe vayaNAtikamo kIrau, mA mArehii appANaM, rAyA bhaNai-ko uvAo hojjA?, Na ya amhaM se aNNami atigae ujjANe aNNao atIti, tattha vasaMtamAMsaM Thio, mAsaggesu acchati, amaJco bhaNati-uvAo kijau jahA-amugo paJcaMtarAyA ukkuTho(ghaTTo),aNajaMtA purisA kUDalehe uvaNetu, evameeNa kayageNa te kUDalehA raNNo uvaThThAviyA, tAhe rAyA jattaMgiNhai, taM vissabhUiNA suyaM,tAhe bhaNati-mae jIvamANe tumbhe kiM nigga chahI, tAhe so gao, tAhe ceva imo aigao, sogatotaM pazcaMtaM, jAva na kiMci picchai aImaretaM, tAhe AhiMDicA jAhe natthi koI jo ANaM aikkamati, tAhe puNaravi pupphakaraMDayaM ujANamAgao, tattha dAravAlA daMDagahiyaggahatthA bhaNaMti-mA aIha sAmI !, so bhaNati-kiM nimittaM ?, ettha visAhanandI kumAro ramai, tato eyaM soUNa kuvio vissabhUI, teNa nAyaM-ahaM kayageNa niggacchAviotti, tattha kaviThThalatA aNegaphalabharasamoNayA, sAmuhipahAreNa AhayA, tAhe tehiM kavidvehiM bhUmI atthuA, tAM gamayati, tathApi na titi, tadA'mAtyo bhaNati-rAjan ! mA devyA vacanAtikramaM karotu, mA mImaradAtmAnaM, rAjA bhaNati ka upAyo bhavet 1, na cAsmAkaM vaMze'nyasmin aptigate syAne anyo'tiyAti, tatra vasantamAsaM sthitaH mAso'ne tiSThati, amAtyo bhaNati-upAyaH kriyatAM yathA-asukaH pratyantarAjaH utkRSTaH (huktaH), bhajJAyamAnAH puruSA kUTalekhAnupanayantu, evametena kRtakena te kUTalekhA rAje upasthApitAH, tadA rAjA yAtrA gRhNAti, tat vizvabhUtinA zrutaM, tadA bhaNati-mayi jIvati yUyaM kiM nirgacchata, tadA sa gataH, tadaivAyaM (vizAkhanandI) atigataH,sa gataH taM pratyantaM, yAvana kazcitpazyati upadravantaM, tadA''hiNkhya yadA nAsti ko'pi ya bhAzAmatikAmati, tadA punarapi puSpakaraNTakamudyAnamAgataH, tatra dvArapAlA gRhItadaNDAmahastA bhaNanti-mA ativAsIH svAmin !, sa bhaNati-kiMnimittam atra vizAkhamandI kumAro ramate, tata etat zrutvA kupito vizvabhUtiH, tena jJAtaM-ahaM kRtakena dirgamita iti, tatra kapirayakatA aneka. phalabharasamavanatA, sA muSTiprahAreNAhatA, tadA taiH kapityairbhUmirAstRtA. * mAsaMtamAsagge7. + DumaretaM. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 116 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH 'bhaNati evaM ahaM tujjhaM sIsANi pADito jai ahaM mahalapiuNo goravaM na kareMto, ahaM bhe chammeNa nINio, tamhA alAhi bhogehiM, tao niggao bhogA avamANamUlanti, ajasaMbhUANaM therANaM aMtie pabaio, taM pavaiyaM souM tAhe rAyA saMteurapariyaNo juvarAyA ya niggao, te taM khamAveMti, Na ya tesiM so ANattiM geNhati / tato bahUhiM chaTThamAdiehiM appANaM bhAveNa vihara, evaM so viharamANo mahuraM nagariM gato / io ya visAhanaMdI kumAro tattha mahurAe piucchAe raNNo agamahisIe dhUA laddhelliA, tattha gato, tattha se rAyamagge AvAso diNNo / so ya vissabhUtI aNagAro mAsakhamaNapAraNage hiMDato taM padesamAgao jattha ThANe visAhaNaMdIkumArI acchati, tAhe tassa purisehiM kumAro bhaNNati - sAmi ! tunbhe eyaM na jANahI, so bhaNati na jANAmi, tehiM bhaNNati-esa so vissabhUtI kumAro, tato tassa taM daddUNa roso jAo / etyaMtarA sUtiAe gAvIe pelio paDio, tAhe tehiM ukiThakalayalo kao, imaM ca NehiM bhaNiaM taM balaM tujjha 1 tAn bhaNati - evamahaM yuSmAkaM zirAMsvapAtayiSyaM yadyahaM pitRvyasya gauravaM nAkariSyam, ahaM bhavadbhizchadmanA nItaH, tasmAdaLaM bhogeH, tato nirgato bhogA apamAnamUlamiti, AryasaMbhUtAnAM sthavirANAmantike pravajitaH, taM pramajitaM zrutvA tadA rAjA sAntaHpuraparijano yuvarAjaca nirgataH, te saM kSamayanti na ca teSAM sa Azarti (trizasi) gRhNAti / tato bahubhiH SaSThASTamAdikairAtmAnaM bhAvayan viharati, evaM sa viharan mathurA nagarIM gataH / isa vizAlanandI kumArastatra madhurAyAM pitRSvasU rAzo'gramahicyA duhitA labdhapUrvA (iti) tatra gataH, tatra tasya rAjamArge AvAso dadhaH / sa ca vizvabhUtiranagAraH mAsakSapaNapAraNe hiNDamAnaH taM pradezamAgataH yatra sthAne vizAla nandI kumAraH tiSThati, tadA tasya puruSaiH kumAro bhavyate-khAmin! evaM enaM na jAnItha, sa bhaNati na jAnAmi, tairbhaNyate - epa sa vizvabhUtiH kumAraH, tatastasya taM dRSTvA roSo jAtaH / atrAntare prasUtayA gavA preritaH patitaH, tadA tairutkRSTakalakalaH kRtaH, idaM ca tairbhaNitam tat balaM tava kavipADaNaM ca kahiM gataM ?, tAhe NeNa tato paloiyaM, diTTho ya NeNa so pAvo, tAhe amariseNaM taM gAviM aggasiMgehiM gahAya uDuM upahati, sudubbalassavi siMghassa kiM siyAlehiM balaM leghijaI, tAhe caiva niyatto, imo durappA ajjavi mama rorsa vahati, tAhe so niyANaM kareti - jai imassa tavaniyamassa baMbhacerassa phalamatthi to AgamesANaM aparimitabalo bhavAmi / tattha so aNAloiyapaDito mahAsuke uvavanno, tatthukkosaThitio devo jAtaH / tato caiUNa poaNapure nagare puto payAvaisa migAIe devIe kucchisi uvavaNNo / tassa kahaM payAvaI nAmaM, tassa puDhaM riupaDisatuti NAmaM hotthA, tassa ya bhaddA devIe attara ayale nAmaM kumAre hotthA, tassa ya ayalassa bhagiNI miyAvaInAma dAriyA atIva rUvavatI, sA ya ummukabAlabhAvA sathAlaMkAravibhUsiA piupAyavaMdiyA gayA, teNa sA ucchaMge niSesiA, so tIse rUve joDaNe ya aMgaphAse yamucchio, taM visajjettA paurajaNavayaM vAharati-jaM etthaM rayaNaM uppajjai taM kassa hoti ?, te bhati-tumbhaM, evaM tiNNi 1 kapitthapAtanaM ca ka gataM ?, sadA'nena tataH prakokitaM, imAmena sa pApaH, tadA'marSeNa tAM gAM zraGgAbhyAM gRhItyadhvaM mutkSipati, sudurbalasyApi siMhasya kiM zRgAkairbalaM chapate, tadaiva nivRttaH ayaM durAtmA'dyApi mami roSaM vahati tadA sa nidAnaM karoti yadyasya taponiyamasya mahAcaryasya phalamasti tAI AgamiSyam aparimitabako bhUyAsaM / tatra so'nAlocitamatikrAnto mahAzukre baraH, tatrotkRSTasthitiko devo jAtaH / tatamyutvA potanapure nagare putraH prajApatermRgAvatyA deNyAH kukSau utpannaH / tasya kathaM prajApatirnAma ?, tasya pUrva ripupratizatruriti nAmAbhavat tasya ca bhadrAyA devyA AtmajaH acako nAma kumAro'bhavat, tasya cAcasva bhaginI bhugAvatI nAma daurikA'tIva rUpavatI, sA conmuktavAlabhASA sarvAhaGkAravibhUSitA pitRpAdavandikA gatA, tena sotsaGge nivezitA, sa tasyA rUpe yauvane cAGgasparze ca mUrcchitaH, af visRjya paurajAnapadaM vyAharati-madana raNamutpadyate tatkaspa bhavati ?, te bhaNanti tava, evaM zrIn. vArA sAhie sA ceDI uvaTThaviA, tAhe lajjiA niggayA, tersi sadhesiM kuvamANANaM gaMdhaveNa vivAheNa sayameva vivAhiyA, upAiyA NeNa bhAriyA, sA bhaddA puttreNa ayaleNa samaM dakkhiNAvahe mAhessariM puriM niveseti, mahantIe issarIe kAriyatti mAhessarI, ayalo mAyaM ThaviUNa piumUlamAgao, tAhe loeNa payAtraI nAmaM kathaM, payA aNeNa paDivaNNA payAvaitti, despyuktam - " prajApatiH svAM duhitaramakAmayata" / tAhe mahAsukAo caiUNa tIe miyAvaIe kucchisi ubavaNNo, satta sumiNA diTThA, suviNapADhaehiM paDhamavAsudevo AdiTThoM, kAleNa jAo, tiSNi yase piTThakaraMDagA teNa se tiviDUNAmaM kathaM, mAtAe parimakkhito umha telleNaMti, jobaNagamaNupatto / io ya mahAmaMDalio AsaggIvo rAyA, soNemittiyaM pucchati - kaso mama bhayaMti, teNa bhaNiyaM - jo caMDamehaM dUtaM Adharisehiti, avaraM te ya mahAbalagaM sIhaM mArehiti, tato te bhayaMti, teNa suyaM jahApayAvaiputtA mahAbalabagA, tAhe tattha dUtaM peseti, tattha ya aMtaure pecchaNayaM vaTTati, tattha dUto paviTTho, rAyA uDio, pecchaNayaM 1 vArAn sAdhite sA ceTayupasthApitA, tadA kajitA nirgatAH, sarveSAM teSAM kUjatAM gAndharveNa vivAhena svayameva vivAhitA, utpAditA tena bhAryo, sA bhadrA putreNA calena samaM dakSiNApathe mAhezvarIM purIM nivizati, mahatyA IzvaryA kAriteti mAhezvarI, acalo mAtaraM sthApayitvA pitRmUlamAgataH, tadA lokena prajApatiH nAma kRtaM prajA amena pratipannA prajApatiriti / tadA mahAzukrAt cyutvA tasyA mRgAvatyAH kukSAyutpacaH, sapta svapnA dRSTAH, svatapAThakaiH prathamavAsudeva AdiSTaH, kAlena jAtaH, zrINi ca tasya pRSThakaraNDakAni tena tasya tripRSTaH nAma kRtaM, mAtrA parikSitaH uSNateleneti, yauvanamanuprAptaH / itazca mahAmANDalikaH azvagrIvo rAjA, sa naimittikaM pRcchati kuto mama bhayamiti, tena bhaNitam-yazcaNDamevaM dUtaM AvarSiSyati, aparaM tava ca mahAbalinaM siMhaM mAraviSyati, tatastava bhayamiti, tena zrutaM yathA- prajApatiputrau mahAbalinau, tadA tatra dUtaM preSayati, tatra cAntaHpure prekSaNakaM varttate, tatra dUtaH praviSTaH, rAjotthitaH, prekSaNakaM For Private Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApalpaka-hAribhadrIyattiH bhaggaM, kumArA pecchaNageNa akkhittA bhaNaMti-koemA, tehiM bhaNi-jahA AsaggIvaraNNo dUto, te bhaNati-jAhe esa vaJceja tAhe kahejAha, so rAiNA pUeUNa visajio pahAvio appaNo visayassa, kahiyaM kumArANaM, sehiM gaMtUNa addhapahe ho, tarasa je sahAyA tesabe disodisiM palAyA, raNNA suyaM jahA-Adharisio o, saMbhaMteNa niattio, tAhe raNNA biuNe tiguNaM dAUNa mA hu raNNo sAhijasu jaM kumArehiM kayaM, teNa bhaNiyaM-na sAhAmi, tAhe je te purato gatA tehiM siMha jahA-Adharisio dUto, tAhe so rAyA kuvio, teNa dUteNa NAyaM jahA-raNNo puvaM kahitellayaM, jahAvittaM sihaM, tato AsaggIveNa aNNo dUto pesio, vaJca payAvaI gaMtUNa bhaNAhi-mama sAliM rakkhAhi bhakkhijamANaM, gato dUto, raNNA kumArA uvaladdhA-kiha akAle ma khavalio, teNa amhe avArae ceva jattA ANattA,rAyA pahAvio, te bhaNaMti-amhe vaccAmo, te rumbhaMtA maDAe gayA, gaMtUNa khettie bhaNaMti-kihANNe rAyANorakRkhiyAiyA,te bhaNaMti-Asahatthirahapurisa bhanaM, kumArI prekSaNakenAkSiptau bhaNataH eSaH !, tabhaNitaM yathA-azvanIvarAjasya dUtaH, tau bhaNataH-yadA eSa vrajet tadA kathayena, sa rAjJA pUlabirayA vimRSTaH pradhAvita bhAsmano viSayAya, kathitaM kumArAbhyA, tAbhyAM gatvA'rdhapathe hataH, tasya ye sahAyAH te sarve dizodizi palAyitAH, rAzA bhutaM yathA-mAdharSito dUtaH, saMbhrAntena mivartitaH, tavA rAjJA dviguNaM triguNaM datvA maiva cIkathaH rAjJe yaskumArAmyA kRtaM, tena bhaNitaM-- sApayAme, sadA ye te purato gtaa| ziSTaM yathA-mAdharSito dUtaH, tadA sa rAjA kupitaH, tena dUtena zAtaM yathA-rAze pUrva kathitaM, pathAvRttaM ziSTa, tataH sacamIveNAnyo dUtaH preSitA, mA prajApati garavA bhaNa-mama zAhIn bhakSyamANAn rakSa, gato dUtaH, rAjJAkumArAvupAlabdhI-kimakAle mRtyuraamkhitH|,senaasmaakmvaarke eSa yAtrAmA , rAjA pracAritA (gantubhArabdhA), tau bhaNataH, bhAvAM bajAvaH, sau rudhyamAnau bahAdatI, gatvA kSetrikAn maNata:-kathamagye rAjAmaH rakSitavantaH, te bhaNasti--azvahastiramapuruSa pAgAraM kAUNaM, keciraM ?, jAva karisaNaM pavilu, tiviThTha bhaNati-ko eciraM acchati ?, mama taM paesaMdarisaha tehiM kahiyaetAe guhAe, tAhe kumAro raheNaM taM guhaM paviTTho, logeNa dohivi pAsehi kalayalo kao, sIho viyaMbhaMto niggao, kumAro cintei-esa pAehiM ahaM raheNa, visarisaM juddhaM, asikheDagahattho rahAo oiNNo, tAhe puNovi vicintei-esa dAdAnakakhAuho ahaM asikheDaeNa, evamavi asamaMjasaM, taMpi aNeNa asikheDagaM chaDiyaM, sIhassa amariso jAto-egaMtA raheNa gahaM atigato egAgI, bitiaM bhUmi otiNNo, tatiaM AuhANi vimukkANi, aja NaM viNivAemitti mahatA avadAlieNa vayaNeNa ukakhaMdaM kAUNa saMpatto, tAhe kumAreNa egeNa hattheNa uvarilo hoho egeNaM hechillo gahio,tatoNeNa juNNapaDagoviva duhAkAUNa mukko, tAhe loeNa ukuTikalayalo kao, ahAsannihiAe devayAe AbharaNavatthakusumavarisa, varisiyaM, tAhe sIho teNa amariseNa phuraphureMto acchati, evaM nAma ahaM kumAreNa juddheNa mAriotti, taM ca kira kAla prAkAraM kRtvA, kiyavira?, yAvat karSaNaM praviSTaM (bhavati), tripRSThaH bhaNati-ka iyazciraM tiSThati ?, mahyaM taM pradezaM darzayata, taiH kathitaM-etasyAM guhAyA, tadA kumAro rathena tA guhAM praviSTaH, lokena kalakalo dvayorapi pArzvayoH kRtaH, siMho vijambhamANaH nirgataH, kumArazcintayati-eSa pAdAbhyAmahaM rathena, visara yuddhaM, asikheTakahastaH rathAdavatIrNaH, tadA punarapi vicintayati-eSa daMSTrAnakhAyudhaH ahamasikheTakena, evamapyasamaarsa, tadapyasikheTakamanena tyakaM, siMhassAmane jAtaH-ekaM tAvat rathena guhAmatigataH ekAkI, dvitIyaM bhUmimavatIrNaH, tRtIyamAyudhAni vimuktAni, bhatha enaM vinipAtayAmIti mahatA'vadAritena vadanenotkanda kalA saMprAsaH, tadA kumAreNaikena hastenoparitana moSTa ekenAdhastyo gRhItaH, tatastena jIrNapaTa iva dvidhAkRsya muktaH, tadA lokenorakRSTikalakAH kRtaH, pathAsadhihitayA tadevatayAbharaNavatrakusumavarSa varSitaM, tadA siMhastenAmarSeNa sphuraMsiSThati, evaM nAmAhaM kumAreNa yuddhena mAritaH iti, namizca kila kAle. bhagavao goamasAmI rahasArahI AsI, teNa bhaNNati-mA tuma amarisaM vahAhi, esa narasIho tumaM miyAhivo, to jai sIho sIheNa mArio ko ettha avamANo?, tANi so vayaNANi mahumiva pibati, so marittA naraesu uvavaNNo, so kumAro taJcamma gahAya sanagarassa pahAvito, te gAmillae bhaNati-gacchaha bho tassa ghoDayagIvassa kaheha jahA acchasu vIsattho, tehiM gaMtUNa siTuM, ruho dUtaM vijei, ete pune tumaM mama olaggae pavehi, turma mahallo, jAhe pecchAmi sakAremi rajjANi ya demi, teNa bhaNiyaM-acchaMtu kumArA, sayaM ceva NaM olaggAmitti, tAhe so bhaNati-kiM na pesesi ? ato juddhasajjo nigacchA si, so dUto tehiM AdharisittA dhADio, tAhe so AsaggIvo sababaleNa uvaDio, iyarevi desate ThiA subaha kAlaM jujjheUNa hayagayarahanarAdikkhayaM ca pecchiUNa kumAreNa dUo pesio jahA-ahaM ca tumaMca doNNivi juddhaM sapaM. laggAmo, kiMvA bahueNa akArijaNeNa mArieNa ? evaM houtti, bIadivase rahehiM saMpalaggA, jAhe AudhANi khoNANi . bhagavato gautamasvAmI rathasArathirAsIt , tena bhavyate-mA svamamarSa vAhI:, eSa narasiMhaH svaM mRgAdhipaH, tadyadi siMhaH siMhena mAritaH ko'trApamAnaH! tAni vacanAni sa mazviva pibati, sa mRtvA narake utpannaH, sa kumArastacarma gRhItvA svanagarAya pradhAvitaH, tAMzca prAmeyakAn bhaNati-garakta bhoH tamai azzIvAya kathayata yathA tiSTha vizvastaH, tairgatvA ziSTaM, ruSTo dUtaM visRjati, etau putrau mamAvalagake prasthApaya, svaM vRddhaH, yataH pazyAmi satkArayAmi rAjyAni dadAmi, tena bhaNitam-tiSThatA kumArI svayamevAvalagAmIti, tadA sa bhaNati-kiM na preSayasi / ato yuddhasajjo nirgagcha, sa dUtamtairAdhRSya ghATitaH, tadA soza. prAyaH sarvamalenopasthitaH, itare'pi dezAnte sthitAH, subahuM kAlaM yudhvA hayagajarathanarAdikSayaM ca prekSya kumAreNa dUtaH preSito yathA-ahaM ca svaM ca dvAvapi yuvaM saMpralagAnaH, kiMvA bahunA'kArijanena mAritena?, evaM bhavasthiti, dvitIyadivase rathaiH saMpralamAH, yadA''yudhAni kSINAni, * te tha. + aho. niggati. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 118 // mAvazyaka-hAribhadrIyapattiA tAhe cakaM muyai, taM tiviThussa tubeNa ure paDiaM, teNeva sIsa chinna, devehiM ugghuTuM-jahesa tiviThU paDhamo vAsudevo uppaNNotti / tato sabe rAyANo paNivAyamuvagatA, uyaviaM aDDabharaha, koDisilA daMDavAhAhi dhAriA, evaM rahAvattapadayasamIve juddhaM AsI / evaM parihAyamANe bale kaNheNa kila jANugANi jAva kihavi paaviaa| tiviTTa culasIivAsasayasahassAI saghAuyaM pAla ittA kAlaM kAUNa sattamAe puDhavIe appaihANe narae tettIsaM sAgarovamahitIo neraio uvvnnnno| ayamAsAM bhAvArthaH, akSarArthastvabhidhIyate-rAjagRhe nagare vizvanandI rAjA'bhUt , vizAkhabhUtizca tasya yuvArAjeti, tatra jubaraNNo'tti yuvarAjasya dhAriNIdevyA vizvabhUti nAmA putra AsIt, vizAkhanandizcetarasya rAjJa ityarthaH, tatre. tthamadhikRto marIcijIvaH 'rAyagihe vissabhUti'tti rAjagRhe nagare vizvabhUtirnAma vizAkhabhUtisutaH kSatriyo'bhavat , tatra ca varSakovyAyuSkamAsIt, tasmiMzca bhave varSasahasra 'dIkSA' pravrajyA kRtA saMbhUtiyateH pArthe / tatraivagotsAsiu mahurAe sanibhANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uvavaNNo tao cuo poaNapuraMmi // 443 // savA cakra mukhati, tat tripRSThasya tumbenorasi patitaM, tenaiva zirazchina, devarukhapuSTam-yathaiSa tripRSThaH prathamo vAsudeva satpana iti / tataH sarve gajAnaH dhitaM ) ardhabharataM, koTIzilA daNDavAhatyA pAritA, evaM sthAvataparvatasamIpe yuddhamAsIt / evaM parihIyamANe rale kRSNena kika jAnunI yAvat kathamapi prApitA / tripRSThazcaturazItivarSazatasahasrANi sarvAyuH pAlagiravA kAlaM kRtvA saptamyAM pRthivyAmapratiSThAne narake ayaviMzassAga. ropamasthitikaH bhairayika utpanaH / * dvitIe. + ndirnAmA rA0. neidam. nedam. 1 bhUtirnAma. iti. . gamanikA-pAraNake praviSTo gotrAsito mathurAyAM nidAnaM cakAra, mRtvA ca sanidAno'nAlocitApratikrAnto mAsi. kena bhakena mahAzukre kalpe upapanna utkRSTasthitirdeva iti, 'tato' mahAzukrAcyutaH potanapure nagare putto payAvahassA miaaviidevikucchisNbhuuo|naamenn tividuttI AI AsI dasArANaM // 447 // gamanikA-putraH prajApate rAjJaH mRgAvatIdevIkukSisaMbhUtaH nAmnA tripRSThaH 'AdiH' prathamaH AsIda dasArANAM, tatra vAsudevatvaM caturazItivarSazatasahasrANi pAlayitvA adhaH saptamanarakapRthivyAmapratiSThAne narake trayastriMza (granthAnam 4500) tsAgaropamasthiti rakaH saMjAta iti // 447 // amumartha pratipAdayannAha culasIImApaiDhe sIho naraesu tiriyamaNuesu / piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasII // 448 // gamanikA-caturazItivarSazatasahasrANi vAsudevabhave khalvAyuSkamAsIt, tadanubhUya apratiSThAne narake samutpannA, tasmAdapyudvartya siMho babhUva, mRtvA ca punarapi naraka evotpanna iti, 'tiriyamaNuesutti' punaH katicit bhavagrahaNAni tiryagmanuSyeSUtpadya 'piamitta cakkavaTTI mUAi videhi culasIi'tti aparavidehe mUkAyAM rAjadhAnyAM dhanaJjayanRpateH dhAriNIdevyAM priyamitrAbhidhAnaH cakravartI samutpannaH, tatra catu vazatasahasrANyAyuSkamAsIditi gaathaarthH||448|| putto dhaNaMjayassA puTTila pariAu koDi sabaDhe / NaMdaNaM chattaggAe paNavIsAuM sayasahassA // 449 // gamanikA-tatrAsau priyamitraH putro dhanaJjayasya dhAriNIdevyAzca bhUtvA cakravartibhogAn bhuktvA kathaJcit saMjAtasaM * gaMdaNo chattagAe. vegaH san 'poTila iti' proSThilAcAryasamIpe pravajitaH 'pariAo koDi sabaDhe' tti pravrajyAparyAyo varSakoTI babhUva, mRtvA mahAzake kalpe sarvArthe vimAne saptadAsAgaropamasthitirdevo'bhavat 'NaMdaNa chattaggAe paNavIsAuM sayasahasseti' tataH sarvArthasiddhAccayutvA chatrAgrAyAM nagaryo jitazatrunRpaterbhadrAdevyA nandano nAma kumAra utpanna iti, pnycviNshtivrssshtshsraannyaayusskmaasiiditigaathaatheH|| 449 // tatra ca bAla eva rAjyaM cakAra, caturvizativarSesahasrANi rAjyaM kRtvA tataHpadhvaja puhile sayasahassa savvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavaNNo tao cuo mAhaNakulaMmi // 450 // gamanikA-rAjyaM vihAya pravrajyAM kRtavAn 'poTTilatti' proSThilAcAryAntike 'sayasahassaM'ti varSazatasahanaM yAvaditi, katham 1, sarvatra mAsabhaktena-anavaratamAsopavAseneti bhAvArthaH, asmin bhave viMzatiM bhiH kAraNaiH tIrthakaranAmagotraM karma nikAcayitvA mAsikayA saMlekhanayA''tmAnaM kSapayitvA SaSTibhakkAni vihAya AlocitapratikrAnto mRtvA 'pupphottare uvavaNNotti' prANatakalpe puSpottarAvataMsake vimAne viMzatisAgaropamasthitirdeva utpanna iti / 'tato cuo mAhaNakulamitti' tataH puSpottarAJcayutaHbrAhmaNakuNDagrAmanagare Rsabhadattasya brAhmaNasya devAnandAyAH patnyAH kukSau samutpanna iti gAthArthaH // 450 // kAni punarvizatiH kAraNAni ? yaistIrthakaranAmagotraM karma tenopanibaddhamityata aaharihNtsiddhpvynn0||45||dsnn||452||appuv0||453||purimenn||454||tN ca kh||45||niamaa0||456|| * poThila iti. + viMzasyA (syAt ). nikAcya (syAt ). Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vazyaka hAribhadrayavRttiH etA RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAnna vitriyante / mAhaNakuMDaggAme koDAlasaguttamAhaNo atthi / tassa ghare uvavaNNo devANaMdAi kucchisi // 457 / / asyA vyAkhyA - puSpottarAcyuto brAhmaNakuNDagrAme nagare koDAlasagotro brAhmaNaH RSabhadattAbhidhAno'sti, tasya gRhe utpannaH, devAnandAyAH kukSAviti gAthArthaH // 457 // sAmprataM vardhamAnasvAmivaktavyatAnitraddhAM dvAragAthAmAha niyuktikAraHsumiNa 1 mavahAra 2 'bhiggaha 3 jammaNa 4 mabhisea 5 vuDi 6 saraNaM 7 ca / bhesaNa 8 vivAha 9 bacce 10 dANe 11 saMboha 12 nikkhamaNe 13 // 458 / / // 119 // 1 gamanikA - 'sumiNeti' mahAsvapnA vaktavyAH, yAn tIrthakarajananyaH pazyanti, yathA ca devAnandayA pravizanto niSkrAmantazca dRSTAH, trizalayA ca pravizanta iti / 'avahAratti' apaharaNamapahAraH sa vaktavyo yathA bhagavAnapahRta iti / 'abhihetti' abhigraho vaktavyaH, yathA bhagavatA garbhasthenaiva gRhIta iti / 'jammaNeti' janmavidhirvaktavyaH / 'abhise utti' abhiSeko vaktavyaH, yathA vibudhanAthAH kurvanti, 'vuDDitti' dRddhirvatavyA bhagavato yathA'sau vRddhiM jagAma / 'saraNaMti' jAtismaraNaM ca vaktavyaM / 'bhesaNeti' yathA devena bheSitaH tathA vaktavyaM / 'vivAheti' vivAhavidhirvaktavyaH / 'avaccetti' apatyaM - putrabhANDaM vaktavyaM / 'dANetti' niSkramaNakAle dAnaM vAcyaM / 'saMboheti' saMbodhana vidhirvaktavyaH yathA lokAntikAH saMbodhayanti / 'nikkhamaNetti' niSkramaNe ca yo vidhirasau vaktavya iti gAthAsamudAyArthaH // 458 // avayavArtha tu dvAraM vakSyati bhASyakAra etra tatra svapnadvArAvayavArthamabhidhitsurAha- prati gaya 1 vasaha 2 sIha 3 abhisea 4 dAma 5 sasi 6 diNayaraM 7 jhayaM 8 kumbhaM 9 / paumasara 10 sAgara 11 vimANabhavaNa 12 rayaNuccaya 13 sihiM ca 14 // 46 // ( bhASyam ) gamanikA -- gajaM vRbhaM siMhaM abhiSekaM dAma zazinaM dinakaraM dhvajaM kumbhaM padmasaraH sAgaraM vimAnabhavanaM raloccayaM zikhinaM ca, bhAvArthaH spaSTa eva, navaraM abhiSekaH- zriyaH parigRhyate, dAma - puSpadAma ratavicitraM, vimAnaM ca tadbhavanaM ca vimAnabhavanaM-vaimAnikadevanivAsa ityarthaH, athavA vaimAnikadevapracyutebhyaH vimAnaM pazyati, adholokodvRttebhyastu bhavanamiti, na tUbhayamiti // 1 ee caudasa sumiNe pAsai sAmAhaNI suhapasutA / jaM syaNi ubavaNNo kucchisi mahAyaso vIro // 47 // (bhA0) gamanikA -- etAn caturdaza mahAsvapnAn pazyati sA brAhmaNI sukhaprasuptA, yasyAM rajanyAmutpannaH kukSau mahAyazA vIra iti / pazyatIti nirdezaH pUrvavat, pAThAntaraM vA 'ee coddasa sumiNe pecchiA mAhaNI' tatazca dRSTavatIti gAthArthaH // aha divase bAsII va saha tahi mAhaNIi kucchisi / ciMtai sohammavaI, sAharijaM je jiNaM kAlo // 48 // ( bhA0 ) gamanikA - atha divasAn vyazItiM vasati tasyA brAhmaNyAH kukSAviti / athAnantaraM etAvatsu divaseSu atikrAnteSu cintayati saudharmapatiH saMharttu 'je' nipAtaH pAdapUraNArthaH, jinaM kAlo varttate iti gAthArthaH // kimiti saMhiyata ityAhaarahaMta cakavaTI baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttamapurisA na hu tucchakulesu jAyaMti // 49 // ( bhASyam ) bhAvArtha: spaSTa eva, navaraM 'tucchakuleSu' asArakuleSu iti / keSu punaH kuleSu jAyante ityAha uggakula bhogakhattiakulesa ikkhAganAyakoravye / harivaMse a visAle AyaMti tahiM purisasIhA ||10|| (bhA0) gamanikA - ugrakulabhojakSatriyakuleSu ikSvAkujJAtakauravyeSu punaH kuleSu harivaMze ca vizAle 'AyaMti' Agacchanti utpadyanta ityarthaH 'tatra' ugrakulAdau 'puruSasiMhAH' tIrthakarAdaya iti gAthArthaH // yasmAdevaM tasmAd bhuvanagurubhaktyA codito devarAjo hariNegameSimabhihitavAn eSa bharatakSetre caramatIrthakRt prAgupAttakarmazeSa pariNativazAt tucchakule jAtaH, tadayamitaH saMhRtya kSatriyakule sthApyatAmitei / sa hi tadAdezAttathaiva cakre / bhASyakArastu amumevArtha 'aha bhaNatI' tyAdinA pratipAdayatiaha bhai NegamesiM deviMdo esa ittha titthayaro | loguttamo mahappA uvavaNNo mAhaNakulaMmi // 51 // ( bhA0 ) gamanikA - 'artha' anantaraM bhaNati 'NegamesiM' ti prAkRtazailyA hariNegameSiM devendraH 'eSa' bhagavAn 'atra' brAhmaNakule 'lokottamo' mahAtmA utpanna iti gAthArthaH / idaM cAsAdhu, tatazcedaM kuru - khatiakuMDaggAme siddhatdho nAma khattio atthi / siddhatthabhAriAe sAhara tisalAi kucchisi // 52 // ( bhA0 ) gamanikA - kSatriyakuNDagrAme siddhArtho nAma kSatriyo'sti, tatra siddhArtha bhAryAyAH saMhara trizalAyAH kukSAviti gAthArthaH // bADhati bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / sAharai puvvarapte hatyuttara terasI divase || 53 // ( bhASyam ) gamanikA - sa hariNegameSiH 'vADhaMti bhANiUNaM'ti bADhamityabhidhAya, atyartha karomi AdezaM, zirasi svAmyAdezamiti, varSArAtrasya pazcame pakSe mAsadvaye'tikrAnte azvayuga bahulatrayodazyAM saMharati pUrvarAtre - prathamapraharadvayAnta iti bhAvArthaH, hastottarAyAM trayodazIdivase iti gAthArthaH // For Private Personal Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 120 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH gayagAhA // 54 // ee cohasasumiNe pAsai sA mAhaNI paDiniase / jaM rayaNI avahario kucchIoN mahAyaso viiro||55||(bhaa0) pUrvavat / idaM nAnAtvaM pazyati sA brAhmaNI pratinivRttAn yasthAM rajanyAm apahRtaH kukSitaH mahAyazA vIra iti gAthArthaH // gayagAhA // 56 // ( bhASyam ) ee cosa sumiNe pAsaha sA tisalyA suhpsuttaa| jaM syaNi sAhario kucchisi mahAyaso vIro // 57 // bhA0 idaM gAthAdvayaM trizalAmadhikRtya pUrvavadvAcyam // gatamapahAradvAram, sAmpratamabhigrahadvAravyAcikhyAsayA''ha-- tihi nANehi samaggo devI tisalAi so a kucchisi / aha vasai saNNiganbho chammAse addhamAsaM ca // 58 // bhA0 gamanikA - 'atha' apahArAnantaraM vasati saMjJI vAsau garbhazceti samAsaH, kra 1 - devyAH trizalAyAH sa tu kukSI, Ahasarvo garbhasthaH saMyeva bhavatIti vizeSaNavaiphalyaM, na, dRSTivAdopadezena vizeSaNatvAt sa ca jJAnadvayavAnapi bhavatyata Aha- tribhirjJAnaiH - matizrutAvadhibhiH samagraH / kiyantaM kAlamityAha - paNmAsAn ardhamAsaM ceti gAthArthaH // aha saptamaMmi mAse gambhastho veva'bhiggahaM girahe / nAhaM samaNo hohaM ammApiaraMmi jIvaMte // 59 // bhA0 ) gamanikA - atha saptame mAse garbhAdArabhya tayormAtApitrorgarbhaprayatna karaNenAtyantasnehaM vijJAya aho mamoparyatIva anayoH sneha iti yadyahamanayoH jIvatoH prabrajyAM gRhNAmi nUnaM na bhavata etAvityato garbhastha eva abhigrahaM gRhNAti, * a ( mUle ) jJAnatrayopetatvAt / kiMviziSTamityAha - nAhaM zramaNo bhaviSyAmi mAtApitrorjIvatoriti gAthArthaH // evaMdohaM varamahilANaM gabhe basakaNa ganbhasukumAlo / navamAse paripuNNe santa ya divase samaharege // 60 // ( bhA0 ) gamanikA - dvayorvara pahilayoH garbhe uSitvA garbhe sukumAraH garbhasukumAraH, prAyaH aprAptaduHkha ityarthaH / kiyantaM kAlam ? nava mAsAn pratipUrNAn sapta divasAn 'sAtirekAn samadhikAn iti gAthArthaH // aha ddhipakate terasIpuvaratakAlaMmi / hatthutarAhiM jAo kuNDaggAme mahAvIro // 61 // (bhASyam) gamanikA --'adha' anantaraM caitrasya zuddhapakSaH caitrazuddhapakSaH tasya caitrazuddhapakSasya trayodazyAM pUrvarAtrakAle - prathama praharaiyAnta iti bhAvArtha: / hastottarAyAM jAtaH hasta uttaro yAsAM tA hastottarAH - uttarAphAlgulya ityarthaH / kuNDagrAme mahAvIra iti / jAtakarma dikumAryAdibhirnirvarttitaM pUrvavadavaseyaM, kizcitpratipAdaya zAhaAbharaNarayaNavAsaM vuddhaM tisthaMkaraMmi jAyaMmi / sako a devarAyA udhANao AgayA nihao / / 62 / / ( bhA0 ) gamanikA - AbharaNAni - kaTakakeyUrAdIni ratnAni indranIlAdIni tadvarSa-vRSTiM tIrthakare jAte sati zakrazca devarAja upAgatastatraiva, tathA AgatAH padmAdayo nidhaya iti gAthArthaH // I tuDAo devIo devA AdiA saparisAgA / bhayavaMmi vaddhamANe telukasuhAva he jAe || 63 // ( bhASyam ) vyAkhyA - tuSTA devyaH devA AnanditAH saha pariSadbhiH vartanta iti sapariSadaH bhagavati vardhamAne trailokyasukhAvahe jAte satIti gAthArthaH // gataM janmadvAraM, abhiSekadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha rematarNamaMtara joisavAsI vimANavAsI a / sabbihIi saparisA cauvhiA AgayA devA // 64 // ( bhA0 ) gamanikA - bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, vimAnavAsinazca sarvardhyA sapariSadaH caturvidhA AgatA devA iti gAthArthaH // dehiM saMparivuDa deviMdo gihiUNa tisthayaraM / neUNa maMdaragiriM abhise tattha kAsI // 65 // (bhASyam) vyAkhyA - devaiH saMparivRto devendro gRhItvA tIrthakaraM nItvA mandaragiriM 'abhiseaM' ti abhiSekaM tatra kRtavAMzceti gAthArthaH // kAU ya abhise deviMdo devadANavehi samaM / jaNaNIi samapitA jammaNamahimaM ca kAsIa // 66 // (bhA0 ) gamanikA -- kRtvA cAmiSekaM devendro devadAnavaiH sArdhaM devagrahaNAt jyotiSkavaimAnikagrahaNaM, dAnavagrahaNAt vyamtarabhavanapatigrahaNamiti / tato jananyAH samarpya janmamahimAM ca kRtavAn svarge nandIzvare dvIpe ceti gAthArthaH // sAmprataM yadindrAdayo bhuvananAthebhyo bhaktyA prayacchanti taddarzanAyAha khomaM kuMDalajualaM siridAmaM veba dei sakko se / maNikaNagarayaNavAsaM ubacchubhe jaMbhagA devA // 67 // ( bhA0 ) gamanikA - ' kSaurma' devavastraM 'kuNDalayugalaM' karNAbharaNaM 'zrIdAma' anekaratakhacitaM darzanasubhagaM bhagavato dadAti zakraH 'se' tasya / itthaM nirdezastrikAlagocara sUtrapradarzanArthaH / 'jRmbhakAH' vyantarA devAH, zeSaM sugamamiti gAthArthaH // dearerNasaMca A u te tiriajaM bhagA devA / koDiggaso hiraNNaM rayaNANi a tattha ubarNiti // 68 // (bhA0 ) gamanikA - vaizramaNavacanasaMcoditAstu te tiryagjRmbhakA devAH / tiryagiti tiryaglokajRmbhakAH 'kovyamazaH ' koTIpa For Private Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 12 // rimANataH 'hiraNyam' aghaTitarUpaM 'ratAni ca' indranIlAdIni tatropanayantIti gAthArthaH // gatamabhiSekadAraM, idAnI vRddhidvArAvayavArthamAhaaha baDhaiso bhayavaM dialoacuo annovmsiriio|daasiidaasprivuddoprikinnnno pIDhamadehiM ||19||(bhaa0) __asya vyAkhyA-atha vardhate sa bhagavAn devalokacyutaH anupamazrIko dAsIdAsaparivRtaH 'parikIrNaH pIThamardai' mahAnapatibhiH parivRta iti gAthArthaH // dvAram / asiasirao sunayaNo0 // 70 // jAIsaro a bhayavaM0 // 71 // (bhASyam ) gAthAdvayamidaM RSabhadevAdhikAra iva draSTavyam // bheSaNadvArAvayavArthamAhaaha UNabhaTThavAsassa bhagavao suravarANa majjhami / saMtaguNakitsaNayaM karei sako muhammAe // 72 // (bhA0) gamanikA-'atha' anantaraM nyUnASTavarSasya bhagavataH sataH suravarANAM madhye santazca te guNAzca saguNAH teSAM kIrtanaMzabdanamiti samAsaH, karoti 'zako' devarAjaH 'sudharmAyAM' sabhAyAM vyavasthita iti gAthArthaH // kiMbhUtamityata AhavAlo apAlabhASo avAlaparakamo mahAvIro / na hu saba bhese amarehiM saIdaehipi // 7 // (bhASyam ) gamanikA bAlaH na bAlabhAvo'bAlabhASA, bhAvaH-svarUpaM, na bAlaparAkramo'bAlaparAkramA, parAkramaH-ceSTA, 'zUra vIra * guNakittaNayaM (bacau). vikrAntA' viti kaSAyAdizatrujayAd vikrAnto vIraH, mahAMzvAsau vIrazceti mahAvIraH, naiva zakyate bheSayituM 'amaraiH' devaiH senTrairapIti gaathaarthH|| taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asahahato u|ei jiNasaNNigAsaM turia so bhesaNavAe // 74 // (bhASyam) gamanikA-tadvacanaM zrutvA athaikaH 'suro' devaH azravAnastu--azradadhAna ityarthaH, 'eti' Agacchati 'jinasanikAza' jinasamIpaM tvaritamasau, kimartham ?-bheSaNArtham' bheSaNanimittamiti gAthArthaH // sa cAgatya idaM cakesappaM ca taruvaraMmI kAuMtidUsaraNa riMbha ca / piTThI muTThIi hao vaMdia vIra pariniatto // 75 // (bhA.) aspA bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tavedam-devo bhagavao sakAzamAgao, bhagavaM puNa gheDarUvehi sama bhaksaleDeNa kIlai, tesu rukkhesu jo paDhamaM vilaggati jo ya paDhamaM oluhati so ceDarUvANi vAhei, so a devo AgaMtUNa hetuo ruksassa sapparUvaM viuvittA acchai upparAmaho, sAmiNA amuDheNa vAmahattheNa sattatilamittatte chaTo. vAhe deyociMteha-pattha tAva na chalio / aha puNaravi sAmI teMdUsapaNa ramai, so ya devo ceDarUvaM viubiUNa sAmiNA sama abhiramai, tattha sAmiNA devo bhagavataH sakAzamAgataH, bhagavAnpunaH ceTarUpaiH samaM pakSakrIcyA kIrati, tevara yA prathamamArohati baprathamamarohati sakapANi vAhapati, saca deva mAgatyAdho pakSasa sarpaka bilu tiiti uparimukhA, khAminA samUDena bAmAkhana saptatAmAtra , tadA devavittapati-patra tAvana khitaH / atha punarapi svAmI tinthUsake ma ramate, saba devabeTarUpaM vikuye svAminA samamabhiramate, natra khAmimA so jio, tassa uvariM vilaggo, so ya pahilaM pavatto pisAyarUvaM viuvittA, taM sAmiNA abhIeNa talappahAreNa pahamao jahA tattheva NibuDo, etthavi na tiNNo chaliuM, devo vaMdittA go| ayaM punarakSarArthaH-saca tahabare kRtvA 'tendUsakena' krIDAvizeSeNa hetubhUtena 'DimbhaM ca' bAlarUpa ca, kRtvetyanuvartate / pRSThau muSTinA hataH vanditvA vIraM pratinidatta itvakSarArthaH // anyadA bhagavantamadhikASTavarSa kalAgrahaNayogya vijJAya mAtApitarau lekhAcAryAya upanItavantau / Ahapaaha taM ammApiaro jANisA ahiaahavAsa tu|kykoualNkaarN lehApariassa upaNiti // 7 // (bhA0) gamanikA-'artha' anantaraM bhagavantaM mAtApitarau jJAtvA adhikASTavarSa tu kRtAni rakSAdIni kautukAni kepUrAdayo'lakArAzca yasyeti samAsaH, taM. 'lekhAcAryAya' upAdhyAyAyetyarthaH / 'uvaNeti' tti prAkRtazailyA upanayatA, pAThAntaraM vA 'uvaNesu' tadA upanItavanta iti gAthArthaH // atrAntare devarAjasya khalvAsanakampo babhUva, avadhinA ca vijJAyedaM prayojanaM aho khalvapatyasnehavilasitaM bhuvanagurumAtApitroH yena bhagavantamapi lekhAcAryAya upanetumabhyupatau iti saMpracArya Agatya copAdhyAyatIrthakarayoH parikalpitayoH bRhadalpayorAsanayoH upAdhyAyaparikalpite bRhadAsane bhagavantaM nivezya zabdalakSaNaM pRSTavAn // amumevArtha pratipAdayati bhASyakAraH 'sakko a0' ityAdineti / sakkoa tassamakkhaM bhagavaMtaM AsaNe nivesittaa|sdss lakkhaNaM pucche vAgaraNaM avayavAiMdaM ||77||(bhaa0) sa jitaH tasyopari vilanaH, sa ca vardhituM pravRttaH pizAcarUpaM vikur2yA, tathA svAminA'bhItena talaprahAreNa mahataH yathA tatraiva nimamaH, bhatrApi na zaktacalituM, devo vanditvA gtH| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 122 // mAvazyakamAribhadrIyati gamanikA-zakrazca 'tatsamajha lekhAcAryasamakSa 'bhagavaMta' tIrthakara Asane nivezya zabdasya lakSaNaM pRcchati / pAThAntaraM vA 'pucchisu saddalakkhaNaM, vAgaraNaM avayavA iMda' pRSTavAn zabdalakSaNaM, bhagavatA ca vyAkaraNamabhyadhAyi, vyAkriyante laukikasAmayikAH zabdA aneneti vyAkaraNaM-zabdazAstraM, tadavayavAH kecana upAdhyAyena gRhItAH, tatazca aindraM vyAkaraNaM saMjAtamiti gAthArthaH // dvAram / vivAhadvArAvayavArthamabhidhitsayA''haummukkabAlabhAvo kameNa aha jovvarNa annupptto| bhogasamatthaM gAuM ammApiarou vIrassa ||78||(bhaa0) __ gamanikA-evaM unmuko bAlabhAvo yeneti samAsaH, 'krameNa' ukaprakAreNa 'artha' anantaraM 'yauvana' vayovizeSalakSaNaM bAlAdibhAvAt pazcAt prAyaH anuprAptaH / atrAntare bhujyanta iti bhogA:-zamdAdayaH teSAM samartho bhogasamarthaH taM jJAtvA bhagavantaM, ko-mAtApitarau tu vIrasyeti gAthArthaH // kim ?tihirikkhaMmi pasatthe mhntsaamntkulpsuuaae|kaartipaannighnnN jasobhavararAyakaNNAe ||79||(bhaa0) - gamanikA-tithizca RkSaM ca tithi, zaM-nakSatra, tasmin tithikSe, 'prazaste' zobhane, mahaJca tatsAmantakulaM na mahAsAmantakulaM tasmin prasUteti samAsaH tayA, kArayataH mAtApitarau, pANermahaNaM pANigrahaNaM, kayA !-yazodA cAso vararAjakanyA ceti vigrahaH tayA, tatra 'mahAsAmantakulaprasUtayA' ityanenAnvayamahatvamAha, 'vararAjakamyayA' ityanena tu tatkAlarAjyasaMpadhukatAmAheti gAthArthaH // dvAram / apatyadvArAvayavArtha vyAcikhyAsurAhapaMcavihe mANusse bhoge muMjitu saha jasobhAe / teyasiriMca surUpa jaNei pisadasaNaM dhUbhaM // 8 // (mA.) gamanikA-'paJcavidhAn' paJcaprakArAn zabdAdIn manuSyANAmete mAnuSyAstAn bhogAn bhuktvA 'tato' yazodAyAH, tejasaH zrIH tejAzrIH tAM tejaHzriyamiya surUpA, athavA tasyAH zriyamiveti pAThAntaraM vA / janayati priyadarzanAM 'dhutA' duhitaraM, 'jaNiMsu' vA pAThaH, janitavAniti gaathaarthH|| dvAram / atrAntare ca bhagavataH mAtApitarau kAlagatI, bhaga jyAgrahaNAhitamatiH nandivardhanapurassaraM svajanamApRcchati sma, sa punarAha-bhagavan ! kSAraM kSate mA kSipasva, kiyantamapi kAlaM tiSTha, bhagavAnAha-kiyantam ?, svajana Aha-varSadvayaM, bhagavAnAha-bhojanAdau mama nyApAro na SoDamya iti, pratipane bhagavAn samadhikaM varSadvayaM prAmukeSaNIyAhAraH zItodakamapyapiSan tasthI, atrAntara eva mahAdAnaM dattavAn ,lokAntikaizca pratiyodhitaH punaH pUrNAvadhiH prabajita iti|| amumedhArtha saMkSepataH pratipAdayan Aha niyuktikRtityuttarajoeNaM kuMDaggAmaMmi khattio jayo / bajarisahasaMghayaNo bhavibhajaNaviyohao viiro||459|| so devapariggahio tIsaM vAsAi vasaha gihavAse / ammApiihiM bhaparva devattagaehi pabbaio // 460 // ___gamanikA-'hastottarAyogena' uttarAphAlgunIyogenetyarthaH, kuNDagrAme nagare kSatriyo 'jAtyA' utkRSTa ityarthaH, vajraRSabhasaMhanano bhavyajanayibodhako vIraH, kim -mAtApitRbhyAM bhagavAn devatvagatAbhyAM prabajita iti yogH| dvitIyagAthAga * tao vRttau pra.. manikA-sa' bhagavAn devaparigRhItaH triMzadvarSANi dhasati, upitvA vA pAganta, gRhavAse zeSa vyAkhyAtameva // 459460 // sAmprataM bhASyakAraH pratidvAraM avayavArtha vyAkhyAnayati-saMvacchareNa.' gaathetyaadinaasNvcchrenn0||81|| egA hiraNNa0 // 82 // siMghADaya0 ||8||vrpribhaa0||84|| tiNNeva ya0 // 85 // (bhA0) idaM gAthApaJcakaM RSabhadevAdhikAre vyAkhyAtatvAta vitriyate // dvAram / saMbodhanadvArAvayavArthamAha sArassayamAizcA0 // 86 // ee devanikAyA0 // 87 // (bhA0) evaM abhithuvvaMto buDo buddhaarviNdsrismuho| logaMtigadevahiM kuMDaggAme mhaaviiro||88|| (bhA0) idamapi gAthAtrayaM vyAkhyAtatvAt na pratanyate / Aha-RSabhadevAdhikAre 'saMbohaNaparivAetti' ityAdidvAragAthAyAM saMbodhanottarakAlaM parityAgadvAramuktaM, tathA mulabhASyakRtA vyAkhyA kRteti, adhikRtadvAragAthAyAM tu 'dANe saMbodha nikkhamaNe' ityabhihitaM, itthaM vyAkhyA (ca) kRteti| tatazca iha dAnadvArasya saMbodhanadvArA pUrvamupanyAsaH tatra vA saMbodhanadvArAduttaraM parityAgadvArasya virudhyata iti, ucyate, na sarvatIrthakarANAmayaM niyamo yaduta-saMbodhanottarakAlabhAvinI mahAdAnapravRttiriti, adhikRtagranthopanyAsAmyathAnupapatteH, niyame'pIha dAnadvArasya bahutaravaktavyatvAt saMbodhanadvArAtprAgupanyAso nyAya pradarzanArtho'viruddha eva, adhikRtadvAragAthAniyame tu vyatyayena parihAraH-tatrAlpavaktavyatvAt saMbodhanadvArasya prAgupanyAsaH, ityetAvantaH saMbhavinaH pakSAH, tattvaM tu viziSTazrutavido jAnantIti alaM prasaGgena // dvAram / sAmprataM niSkramaNadvArAvayavArtha vyAcikhyAsurAha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // mAdhavaka-hAribhadrIyavRttiH maNapariNAmoakaoabhinikkhamaNami jiNavariMdeNAdevohiyadevIhiM yasamaMtao ucchyNgy||89|| (bhA0) __gamanikA-manaHpariNAmazca kRtaH 'abhiniSkramaNe' iti abhiniSkramaNaviSayo jinavarendreNa, tAvat kiM saMjAtamityAha-devairdevIbhizca 'samantataH' sarvAsu dikSu 'ucchayaM gayaNaM' ti vyAptaM gaganamiti gaathaarthH|| bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI AdharaNiyale gayaNayale vijujjookao khippaM ||90||(bhaa0) ___ gamanikA-yairdevaiH gaganatalaM vyAptaM te khalvamI vartante-bhavanapatayazca vyantarAzca jyotirvAsinazceti samAsaH, jyoti:zabdena iha tadAlayA evocyante, vimAnavAsinazca / amIbhirAgacchadbhiH dharaNitale gaganatale vidyutAmivodyoto vidyudu. dyotaH kRtaH 'kSipraM' zIghramiti gaathaarthH|| jAva ya kuMDaggAmo jAva ya devANa bhavaNaAvAsA / devolya devIhi~ ya avirahiaM saMcaraMtehiM // 91 // (bhA0) __ gamanikA yAvat kuNDagrAmo yAvacca devAnAM bhavanAvAsAM atrAntare dharaNitalaM gaganatalaM ca devaiH devIbhiza 'avirahita' vyAptaM saMcaradbhiriti gAthArthaH // atrAntare devaireva bhagavataH zibikopanItA, tAmAruhya bhagavAn siddhArthavanamagamat, amumevArtha pratipAdayati-'caMdappabhA yetyAdinA'candappabhA ya sIA uvaNIA jmmjrnnmukkss|aastsmlldaamaa jalayathalayadivvakusumahiM // 12 // (bhA0) vyAkhyA-candraprabhA zibiketyabhidhAnaM 'upanItA' AnItA, kasmai ?-jarAmaraNAbhyAM muktavat muktaH tasmai-vardhamAnAyetyarthaH, SaSThI caturthyarthe draSTavyA / kiMbhUtA setyAha-AsaktAni mAlyadAmAni yasyAM sA tathocyate, tathA jalajasthalajadivyakusumaiH, carciteti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // zibikApramANadarzanAyAhapaMcAsaha AyAmA dhaNUNi vicchiNNa pnnnnviisNtu| chattIsaimubbiddhA sIyA caMdappabhA bhaNiA ||93||(bhaa0) __ vyAkhyA-paJcAzat dhanUMSi AyAmo-dairghya yasyAH sA paJcAzadAyAmA dhanUMSi, vistIrNA paJcaviMzatyeva, SaTUtriMzaddhaSi 'uviddhatti' uccA, uccaistvena SaTtriMzaddhanUMSIti bhAvArthaH, zivikA candraprabhAbhidhAnA 'bhaNitA' pratipAditA tIrthakaragaNadharairiti, anena zAstrapAratantryamAheti gAthArthaH // sIAi mAyAre divvaM maNikaNagarayaNaciMcaisIhAsaNaM maharihaM sapAyavITaM jiNavarassa ||9||(bhaa0) vyAkhyA-zivikAyA madhya eva madhyakArastasmin 'divyaM' suranirmitaM maNikanakaralakhacitaM siMhAsanaM ma maNayaH-candrakAntAdyAH kanaka-devakAJcanaM ratAni-marakatendranIlAdIni 'ciMcai ti dezIvacanataH khacitamityucyate / siMhapradhAnamAsanaM siMhAsanaM, mahAntaM-bhuvanagurumarhatIti mahArha, saha pAdapITheneti sapAdapIThaM, jinavarasya, kRtamiti vAkyazeSaH iti gAthArthaH // AlaiamAlamauDo bhAsuravoMdI palaMbavaNamAlo / seyayavatthAniyastho jassa ya mollaM sayasahassaM // 95 // cha?NaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jiNo / lesAhiM visujjhato AruhaI uttama sIaM // 96 // (bhA0) ___* suMdareNa vRttI. vyAkhyA-AlaiaM Aviddhamucyate, mAlA-anekasurakusumagrathitA, mukuTastu prasiddha eva, mAlA ca mukuTazca mAlAmukuTau Aviddhau mAlAmukuTau yasyeti vigrahaH / bhAsvarA-chAyAyuktA bondI-tanuH yasya sa tathAvidhaH, pralambA vanamAlAprAgabhihitA anyA vA yasyeti samAsaH / 'seyayavatthaniyattho' tti niyatthaM-parihitaM bhaNNai, nivasitaM zvetaM vastraM yena sa nivasitazvetavastraH, bandhAnulomyAt nivasitazabdasya sUtrAnte prayogaH, lakSaNatastu bahuvrIhI niSThAntaM pUrva nipatatIti pUrva draSTavyaH, zvetavastraparidhAna ityarthaH / yasya ca mUlyaM zatasahanaM dInArANAmiti gAthArthaH // sa evaMbhUto bhagavAn mArgazIrSabahuladazamyAM hastottarAnakSatrayogena 'chaDeNaM bhatteNaM' ityAdi, SaSThena bhaktena, dinadvayamupoSita ityarthaH / adhyavasAnaM-anta:karaNasavyapekSaM vijJAnaM tena 'sundareNa' zobhanena 'jina' pUrvoktaH, tathA lezyAbhirvizudhyamAnaH manovAkAyapUrvikAH kRSNAdi. dravyasaMbandhajanitAH khalu AtmapariNAmAH lezyA iti, uktaM ca-"kRSNAdidravyasAcivyAt,pariNAmo ya AtmanaHsphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " tAbhiH vizudhyamAnaH, kim ?-Arohati 'uttamA pradhAnAM zibikAmiti gAthArthaH // sIhAsaNe nisaNNo sakIsANA ya dohi pAsehiM / vIaMti cAmarehiM maNikarNaMgavicittadaMDehiM // 9 // (bhA.) vyAkhyA-tatra bhagavAn siMhAsane niSaNNaH zakrezAnau ca devanAthau dvayoH pArzvayoH vyavasthitau, kim |-ciijytaa, kAbhyAm !-cAmarAbhyAM, kiMbhUtAbhyAm ?-maNiratnavicitradaNDAbhyAmiti gAthArthaH // evaM bhagavati zivikAntarvarsini siMhAsanArUDhe sati sA zibikA siddhArthodyAnanayanAya utkSiptA // kairityAha * rayaNa vRttau. Jain Education Interational Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 124 // mAvazyaka-hAribhadrIyatiH pundhi ukkhittA mANusehi sA hhromkuuvehi| pacchA vahati sIaM asuriMdasuriMdanAgiMdA // 98 // (bhA0) vyAkhyA-pUrva' prathamaM 'utkSiptA' utpATitA, kai?-mAnuSaiH, sA zivikA, kiMviziSTaiH1-dRSTAni romakUpAni yeSAmitisamAsaH, taiH / pazcAdvahanti zivikAM, ke ?-asurendrasurendranAgendrA iti gAthArthaH / asurAdisvarUpavyAvarNanAyAhacalaghavalabhUsaNadharA scchNdviuviaabhrnndhaarii|deviNddaannviNdaa vahati sIaMjiNidassa // 99 // (bhA0) gamanikA-calAzca te capalabhUSaNadharAzceti samAsaH / calA:-gamanakriyAyogAt hArAdicapalabhUSaNadharAzca / svacchandena-svAbhiprAyeNa vikurvitAni-devazaktyA kRtAni AbharaNAni-kuNDalAdInidhArayituM zIlaM yeSAmiti samAsaH / athavA calacapalabhUSaNadharA ityuktaM, tAni ca bhUSaNAni kiM te paranirmitAni dhArayanti uta neti vikalpasaMbhave vyavacchedArthamAha'svacchandavikurvitAbharaNadhAriNa',ka ete 1-devendrA dAnavendrAH,kim ?-vahanti zivikAM jinendrasyeti gaathaarthH|| atrAntarekusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya taaddtaa|devgnnaa ya pahA samaMtaoucchayaM gayaNaM ||10||(bhaa0) vyAkhyA-bhagavati zivikArUDhe gacchati sati nabhAsthalasthAH kusumAni zuklAdipaJcavarNAni muJcantaH tathA dudumbhIssADayantazca, ke ?-'devagaNAH' devasaMghAtAH, pazabdasya prAsaMbandho vyavahitaH pradarzita eva, prakarSeNa haSTAHprahaSTAH, kim - bhagavamtameva stuvantIti kriyA'dhyAhAraH / evaM stuvanirdevaiH kimityAha-samantataH' sarvAsu dikSu sarva 'uccharya gagaNaM' cyAptaM gaganamiti gAthArthaH // vaNasaMDovva kumumiopaumasaroSA jahA sarayakAle |sohr kusumabhareNaMiya gagaNayalaM suragaNehiM 100mA0) gamanikA-vanakhaNDamiva kusumitaM padmasaro vA yathA zaratkAle zobhate kusumabhareNa-hetubhUtena, 'iya' evaM gaganatalaM suragaNaiH zuzubhe iti gAthArthaH // siddhasthavarNa ca(va)jahA asaNavaNaM saNavaNaM asogavaNAcUavaNaMva kusumiiagayaNayalaM suragaNehi102(bhA0) vyAkhyA-siddhArthakavanamiva yathA asanavanaM, azanA:-bIjakAH, saNavanaM azokavanaM cUtavanamiva kusumitaM, 'i' evaM gaganatalaM suragaNai rarAjeti gAthArthaH // . ___ apasivaNaM va kusumiaM kaNiAravaNaM va caMpayavaNaM va / / tilayavaNaM va kusumiaM ia gayaNatalaM suragaNehiM // 103 // (bhA0) vyAkhyA-atasIvanamiva kusumitaM, atasI-mAlavadezaprasiddhA, karNikAravanamiva campakavanamiva tathA tilakavanamiva kusumitaM yathA rAjate, 'i' evaM gaganatalaM suragaNaiH kriyAyogaH pUrvavaditi gaathaarthH|| varapaDahabherijhallariduMduhisaMkhasahiehi~ tuurehi| dharaNiyale gayaNayale tUraninAo prmrmmo||104|| (bhA0) ___ vyAkhyA-carapaTahabherijhallaridundubhizaGkhasahitaistUryaiH karaNabhUtaiH, kim ?-dharaNitale gaganatale 'tUryaninAdaH' tUryanirghoSaH paramaramyo'bhavaditi gaathaarthH|| evaM sadevamaNuAmurAe~ parisAe~ parivuDo bhayavaM / abhithuvvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // 10 // (bhA0) __ gamanikA-evaM' uktena vidhinA, saha devamanuSyAsuravartata iti sadevamanuSyAsurA tayA, kayetyAha-pariSadA parivRto bhagavAn abhistUyamAno 'gIrbhiH vAgbhirityarthaH, saMprAptaH jJAtakhaNDavanamiti gAthArthaH // ujANaM saMpatto orubhai uttamAu siiaao| sayameva kuNai loaMsako se paDicchae kese // 106 // (bhA0) ___gamanikA-udyAnaM saMprAptaH, 'oruhaitti avatarati uttamAyAH zibikAyAH, tathA svayameva karoti locaM, 'zako' devarAjA 'se' tasya pratIcchati kezAniti, evaM vRttAnuvAdena granthakAravacanatvAt vartamAnanirdezaH sarvatra aviruddha eveti gAthArthaH // jiNavaramaNuNNavittA aNjnnghnnruygvimlsNkaasaa| kesA khaNeNa nIA khIrasarisanAmayaM udahiM // 107 // (bhA0) gamanikA-zakreNa-jinavaramanujJApya aJjana-prasiddhaM ghano-meghaH ruka-dIptiH, aJjanaghanayo ruk aJjanadhanaruk aJjanaghanarugvat vimalaH saMkAza:-chAyAvizeSo yeSAM te tathocyante / athavA aJjanaghanarucakavimalAnAmiva saMkAzo yeSAmiti samAsaH 'rucakara kRSNamaNivizeSa eva, ka ete-kezAH, kim-kSaNena nItAH, kam ?-kSIrasahazanAmAnamudarSi' kSIrodadhimiti gAdhArthaH // atrAntare ca cAritraM pratipanukAme bhagavati surAsuramanujandasamudbhavo dhvanistUryaninAdazca zakrAdezAd virarAma, amumevArtha pratipAdayannAhadivyo maNUsaghoso tUraninAo a smvynnennN| khippAmeva niluko jAhe paDivajaha caritaM // 108 // (bhA0) __gamanikA-'divyo' devasamuttho manuSyaghoSazca, cazabdasya vyavahitaH saMbandhaH, tathA tUryaninAdazca zakravacanena 'kSipra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIpavRttiH // 125 // meva' zIghrameva 'nilukotti' dezIvacanato virataH 'yadA' yasmin kAle pratipadyate cAritramiti gAthArthaH // sa yathA cAritraM pratipadyate tathA pratipipAdayiSurAha-- kAUNa namokAra siddhANamabhiggahaM tu sogihe|mnvN me akaraNijjaM pAvaMti caritsamArUDho ||109||(bhaa0) vyAkhyA-kRtvA namaskAraM siddhebhyaH abhigrahamasau gRhNAti, kiMviziSTamityAha-sarva 'me' mama 'akaraNIyaM' na karttavyaM, keM tadityAha-pApamiti, kimityAha-cAritramArUDha itikRtvA, sa ca bhadantazabdarahitaM sAmAyikamuccArayatIti gAthArthaH / cAritrapratipattikAle ca svabhAvato bhuvanabhUSaNasya bhagavato nirbhUSaNasya sata indro devadUSyavaskhamupanItavAn iti / atrAntare kathAnakam-egeNa devadUseNa pavaei, etaM jAhe ase karei etyaMtarA piuvayaMso dhijAio uvaDio, so adANakAle kahiMpi pavasio AsI, Agao bhajjAe aMbADio, sAmiNA evaM paricattaM, tumaM ca puNa vaNAi hiMDasi, jAhi jai itthaMtare'vi labhijAsi / so bhaNai-sAmi ! tubbhehiM mama na kiMci diNNaM, idANipi me dehi / tAhe sAmiNA tassa dUsassa addhaM diNNaM, annaM me nasthi paricattaMti / taM teNa tuNNAgassa uvaNIaM jahA eassa dasiAobaMdhAhi / kattotti ekena devadRSyeNa pravrajati, etad sadA'se karoti, atrAntare pitRvayasyo dhigjAtIyaH japasthitaH, sadAnakA kutrApi proSito'bhavat, mAgato bhAryayA varjitaH-svAminA evaM parityaka, tvaM ca punardanAni hiNDase, yAhi thapatrAntare'pilanethAH sa bhagati svAmin ! yuSmAbhirmama na kivirataM, khAnImapi mayaM dehi / tadA svAminA tamai pUSyasthA dattaM, anyanme nAsti parityaktamiti / sena tunadhAvAyopanItaM yathaitasya dazA badhAna | kuta iti pucchie bhaNati-sAmiNA diNNaM, tuNNAo bhaNati-taMpi se addhaM ANehi, jayA paDihiti bhagavao aMsAo, tato ahaM taNNAmi tAhe lakkhamolaM bhavismaitti to tujjhavi addhaM majjhavi addhaM, paDivaNNo tAhe paolaggio. sesamavari bhaNihAmi / alaM prasaGgena / / tasya bhagavatazcAritrapratipattisamanantarameva manaHparyAyajJAnamudapAdi, sarvatIrthakRtAM cAyaM kamo, yata Aha tihiM nANehiM samaggA titthayarA jAva huMti gihavAse / paDivaNami caritte caunANI jAva chaumatthA // 110 // (bhA.) vyAkhyA-'tribhimA'naH' matizrutAvadhibhiH saMpUrNAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarA bhavantIti yogH| kiM sarvameva kAlam ?. netyAha-yAvagRhavAse bhavantIti vAkyazeSaH / pratipanne cArine catujJAnino, bhavantItyanuvartate / kiyantaM kAlamityAhayAvat chadmasthAH tAvadapi caturjAnina iti gAthArthaH // evamasau bhagavAn pratipannAcAritraH samAsAditamanaHparyavajJAno jJAtakhaNDAdApRcchaya svajanAn karmAragrAmamagamat / Aha ca bhASyakAra:bahiA ya NAyasaMDe ApucchittANa nAyae savve divame muhussasese kumAragAmaM smnnuptto||111 // (bhA0) vyAkhyA-bahirdhA ca kuNDapurAt jJAtakhaNDa udyAne, ApRcchaya 'jJAtakAn' svajanAn 'saryAn' yathAsannihitAn , he bhaNati-svAminA dattaM, tucavAyaH bhaNati-tadapi tasyA mAnaya, yadA patati bhagavato'sAt , tato'I vayAmi / tadA kamamUlya bhaviSyatIti, tatastavApyadhaiM mamApyadha, pratipakSastadA prAvalamaH / zeSamupArepTAt bhaNiyAmi. tasmAt nirgataH, karmAragrAmagamanAyeti vAkyazeSaH / tatra ca pathadvayaM-5ko jalena aparaH sthalyA, tatra bhagavAn sthalyAM gatavAna , gacchazca divase muhUrtazeSe kAragrAmamanuprApta iti gAthArthaH // tatra pratimayA sthita iti / atrAntare-tasthego govo, so divasa baille vAhittA gAmasamIvaM patto, tAhe ciMtei-ee gAmasamIve caraMtu, ahaMpi tA gAvImo duhAmi, so'vi tAva anto parikammaM karei, te'vi bailA aDaviMcarantA paviThThA, so govo niggao, tAhe sAmi pucchA-kahiM baillA !, tAhe sAmI tuNDiko acchai, so ciMtei-esa na yANai, to maggiuM pavatto sabaratipi, te'vi baillA suciraM bhamittA gAmasamIvamAgayA mANusaM dakhUNa romarthatA acchaMti, tAhe so Agao, te pecchai tastheva niviDe, tAhe Asurutto eeNa dAmaeNa AhaNAmi, eeNa mama ee hariA, pabhAe ghetUNa vaJcihAmitti / tAhe sako devarAyA ciMtei-kiM aja sAmI paDhamadivase karei, jAva pecchai gorva dhAvaMta, tAhe so teNa thaMbhio, pacchA Agao taM tajeti-durappA! na yANasi siddhattharAyaputto esa pvaao| eyaMmi aMtare siddhattho sAmissa mAusiyAutto bAlatavokammeNaM vANamantaro jAelao, pAdAbhyAm pra. 2 tatraiko gopaH sa divasaM bakIvadoM vAhayitvA prAmasamIpaM prAptaH, tadA cintayati-etau grAmasamIpe caratA, bahamapitAbadU gA dosi, so'pi tAvadantaH parikarma karoti, tAvapi bakIvadauM carantAvaTavIM praviSTau, sa gopo nirgataH, tadA svAminaM pRcchati-ka bahIvadI!, tadA svAmI tUSNIkatihati, sa cintayati-eSa na jAnAti, tataH mArgayituM pravRttaH sarvarAtrimapi, tAvapi ballIvadoM suciraM bhAvA mAmasamIpamAgato mAnuSaM kA romanthAvamAnau tihataH, tadA sa AgataH, sau pazyati tatraiva niviSTI, tadA kuddha etena dAmmA''hammi, etena mama etau hatI, prabhAte gRhItvA ajiNyAmIti / tadA zako devarAja cintayati-kimatha svAmI prathamadivase karoti, yAvatpazyati gopaM dhAvantaM, tadA sa tena tambhitaH, pazcAdAgatastaM tarjayati-durAtman ! na jAmIce siddhArtharAjaputra eSa prabajitaH / etasivantare siddhArthaH svAminaH mAtRSvasneyaH bAlatapaHkarmaNA vAnamantarI jAto'bhavat. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 126 // bAvazyaka-hAribhadrIyavRtti so aago| tAhe sako bhaNai-bhagavaM! tuma uvasaggabahulaM, ahaM bArasa varisANi tubha veyAvacca karemi, tAhe sAmiNA bhaNi-na khalu deviMdA ! eyaM bhUaM vA (bhavaM vA bhavissaM vA) jaNNaM arahaMtA devidANa vA asuriMdANa vA nissAe kaTu kevalanANaM uppADeti, siddhi vA vakhaMti, arahaMtA saraNa uhANabalaviriyaparisakAraparakameNaM kevalanANaM uppADeti sakeNa siddhattho bhaNNai-esa tava niyaMlao, puNo ya mama vayaNaM-sAmissa jo paraM mAraNaMti uvasaggaM karei taM vArejasu, evamastu teNa paDissuaM, sako paDigao, siddhattho tthio| tadivasaM sAmissa chapAraNayaM, tao bhagavaM viharamANo gao kollAgasaNNivese, tattha ya bhikkhahA paviTTho bahulamAhaNagehaM, jeNAmeva kullAe sannivese bahule mAhaNe, teNa madughayasaMjutteNa paramaNNeNa paDilAbhio, tattha paMca divAI paaumbhuuyaaii| ammevArthamupasaMharabAha govanimittaM sakassa Agamo vAgarei deSido / kollAbahule chahassa pAraNe payasa vasuhArA // 461 // vyAkhyA-tADanAyodhatagopanimittaM prayuktAvadheH 'zakrasya' devarAjasya, kim !, AgamanaM AgamaH abhavat, vinivArya samAgataH / tadA zako bhaNati-bhagavan ! tava upasargabahulaM (bAmagya) ahaM dvAdaza varSANi taba vaivAvRtyaM karomi, tadA khAminA bhaNitam-na khalu devendra ! etataM vA (bhavati vA bhaviSyati vA) yad bhahantaH devendrANAM vA masurendrANI vA nibhavA kRtvA kevalajJAnamutpAdayanti, siddhiM vA vajanti, mahantaH svakema utthAnabalavIryapuruSakAraparAkrameNa kevalajJAnamutpAdayanti / tadA zaraNa sihAyoM bhavyate-eSa tava nijakA, punazca mama bacana-svAminaH yaH para mAraNAntikamupasarga karoti taM vArayaH / tena pratizrutaM, zakaH pratigataH, sidAH sthitaH / visaM svAminaH SaSThapAraNakaM, sato bhagavAn viharan gataH kozAkasadhiveze, tatra ca bhikSA praviSTaH bahulabrAhmaNagRhaM, yatraiva kulchAkasadhiveze bahulo prAmANaH, tena madhupatasaMyuktana paramAnena pratilambhitaH, tatra - divyAni prAdurbhUtAni. cagopaM 'vAgarei deviMdo' ti bhagavantamabhivandha 'vyAkaroti' abhidhatte devendro-bhagavan ! tavAhaM dvAdaza varSANi vaiyAvRttyaM karomItyAdi, 'vAgariMsu' vA pAThAntaraM, vyAkRtavAniti bhAvArthaH, siddhArtha vA tatkAlaprApThaM vyAkRtavAn devendraH-bhagavAn tvayA na moktavya ityAdi / gate devarAje bhagavato'pi kollAkasanniveze bahulo nAma prAmaNaH 'SaSThasya' tapovizeSasya pAraNake, kim ?, 'payasa' iti pAyasaM samupanItavAn , 'vasudhAre'ti tadgRhe vasudhArA patiteti gAthAkSarArthaH // kathAnakam-tao sAmI viharamANo gao morAgaM sannivesaM, tastha morAe duijatA nAma pAsaDigihatthA, tersi tattha AvAso, tesiM ca kulavatI bhagavao piumitto, tAhe so sAmissa sAgaeNa uvaDio, tAhe sAmiNA puSapaogeNa bAhA pasAriA, so bhaNati-asthi gharA, estha kumAravara ! acchAhi, tastha sAmI egarAi vasittA pacchA gato, viharati, teNa ya bhaNiyaMvivittAo basahIo, jai bAsAratto kIraha, Agarachejaha aNuggahIyA hojaamo| tAhe sAmI aThTha uubaddhie mAse viharettA vAsAyAse uvAgate taM cevadAijjatayagAmaM eti, tarathegami uDave vAsAvAsaM tthio| paDhamapAuse ya goruvANi cAra alabhaMtANi juNNANi taNANi khAyaMti, tANi ya gharANi ubelleMti, pacchA te vAreMti, sAmI na vArei, pacchA dUijjatagA sataH svAmI viharan gato morA sanivezaM, tatra morAke dUijjatA (dvitIyAntA) nAma pApaNDino gRhasthAH, teSAM tatrAvAsaH, teSAM ca kurUpatiH bhagavataH pituH mitram, tadA sa svAminaM svAgatema upasthitaH, tavA svAminA pUrvaprayogeNa bAhuH prasAritaH, sa bhaNati-santi gRhANi, atra kumAravara ! tiSTha, tatra svAmI eko rAtriM uSizvA pazcAdanaH, viharati, tena ca bhaNitam-viviktA vasatayaH, yadi varSArAnaH kriyate, bhAgamiSyaH bhanugRhItA abhaviSyAma / tadA svAmI aSTau RtubaddhAn mAsAn vihRtya varSAvAse upAgate tameva dvitIyAntakagrAmameti, tatraikasin uTaje varSAvAsaM sthitaH / prathamaprAvRSi ca gAvaH cArimalabhamAnA jIrNAni tRNAni khAdamti, tAni ca gRhANi udvelayanti, pazcAse vArayanti, khAmI na bArapati, pacAdU dvitIyAntakAH.* uvagge pra0. 2 mapra. tassa kulavaissa sAheti jahA esa etANi na NivAreti, tAhe so kulavatI aNusAsati, bhaNati-kumAravara! sauNIvi tAva appaNi gehUM rakkhaiti, tumaM vArejjAsi, sappivAsaM bhaNati / tAhe sAmI aciyatsoggahottikAuM niggao, ime ya teNa paMca abhiggahA gahIA, taMjahA-aciyattoggahe na vasiya 1 nicaM vosahakAraNa 2 moNeNaM 3 pANIsu bhottavaM 4 gihatyo na vaMdiyabo na'bhuTetabo 5, ete paMca abhiggahA / tattha bhagavaM addhamAsaM acchitsA tao pacchA ahitagAmaM gato / tassa puNa ahiagAmassa paDhamaM vaddhamANagaM nAma AsI, so ya kiha aThiyaggAmojAo,dhaNadevo nAmavANiao paMcahiM dhurasaehiM gaNimadharimamejassa bhariehiM teNateNa Agao, tassa samIve ya vegavatI nAma nadI, taM sagaDANi uttaraMti, tassa ego baillo so mUladhure juppati, tAvacaeNa tAo gaDio uttINNAo, pacchA so paDio chino, so vANiao tassa taNapANiaM purao chaDDeUNa taM avahAya gao / so'vi tastha vAlugAe jeDAmUlamAse atIva uNheNa taNhAe chuhAe ya paritAvijai, tasmai kulapataye kathayanti-yathA eSa etA na nivArayati, tadA sa kulapatiranuzAsti, bhaNati-kumAravara zakunirapi tAvadAramIyaM nI rakSati, svaM vArayaH, sapipAsaM bhagati / tadA sAmI bhaprItikAvagraha itikRtvA nirgataH, ime ca sena paJca abhigrahA gRhItAH, tapathA-bhaprItikAvAhe na vasanIya, nityaM myussaSTakAyena, maunena, pANyo ktavyaM, gRhastho na vandayitathyaH, nAbhyusthAtavyaH, ete paJca abhigrahAH / tatra bhagavAn ardhamAsaM sthitvA tataH pazcAt asthikagrAma gataH, tasya punarasthikagrAmasya prathama vardhamAna nAmAsIt , sa ca kathamasthikagrAmo jAtaH?, dhanadevo nAma vaNika paJcabhiHzataiH gaNimadharimameyairbhUtastena mArgeNa bhAgataH, tasya samIpeca vegavatI nAma nadI, tAM zakaTAni uttaranti, tasya eko balIvardaH samUladhuri pojyate, tadIyena (vIryaNa)tA gandhya uttIrNAH, pazcAtsa chinaH patitaH, sa vaNik tasya tRNapAnIyaM puratastyaktvA taM apahAya gataH / so'pi tatra vAlukAyAM jyeSThAmUkamAse atIvoSNena tRpayA kSudhA ca paritApyate. * rakkhaMti pra.. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIpatiH // 127 // vaddhamANao ya logo teNaMteNa pANi taNaM ca vahati, na ya tassa koivi dei, so goNo tassa paosamAvaNNo, akAmataNhAchahAe ya mariUNaM tattheva gAme aggujANe salapANIjakkho uppaNNo, uvauttopAsati taM balIvahasarIraM, tAherUsio mAri viudhati, so gAmo mariumAraddho, tato addaNNA kougasayANi karati, tahavi Na dvAti, tAhe bhiNNo gAmo aNNagAmesu saMketo, tatthAvi na muMcati, tAhe tesiM ciMtA jAtA-amhehiM tattha na najai-ko'vi devo vA dANavo vA virAhio, tamhA tahiM ceva vaccAmo, AgayA samANA nagaradevayAe viulaM asaNaM pANaM khAima sAimaM uvakkhaDAveMti, baliuvahAre kareMtA samaMtao uDamuhA saraNaM saraNaMti, je amhehiM sammaM na cehi tassa khamaha, tAhe aMtalikkhapaDivaNNo so devo bhaNati-tumhe durappA niraNukaMpA, teNaMteNa ya eha jAha ya, tassa goNassa taNaM vA pANivAna diNNaM, ato natthi bhemokkho, tato hAyA puSphabalihatthagayA bhaNaMti-dicho kovo pasAdamicchAmo, tAhe bhaNati-etANi mANusaadviANi vardhamAnakaca lokaH tena mArgeNa pAnIyaM tRNaM ca vahati, naca tI kazcidapi dadAti, sa gaustasya pradveSamApaH, bhakAmatRSA kSudhA ca mRtvA tatraiva grAme bhayo. yAne (bhamyucAne)zUlapANiryakSa utpanaH, upayuktaH pazyati tatvakI zarIraM, tadA ruSTomAri vikurvati,sa grAmo martumArabdhaH, tato'timupagatAH kautukazatAni kurvanti, tathApi ma tiSThati (na biramati), sadA bhitro grAmaH bhanyanAmeSu saMkrAntaH, tatrApi na muJcati, tadA teSAM cintA jAtA, amAnistatra na jJAyateko'pi devo vA dAnato vA birAbaH, tasmAt tatraiva vrajAmaH, bhAgatAH santaH nagaradevatAyai vipulamazanaM pAnaM khAcaM svAdhaM upaskurvanti, balyupahArAn kurvantaH samantata ardhvamukhAH zaraNaM zaraNamiti, yavamAbhiH samyag na ceSTitaM tat kSamasva, sadA antarikSapratipakSaH sa devo bhaNati-yUyaM durAsmAno niranukampAH, tena mArgeNaiva Agacchata yAta ca, tama gave tRNaM vA pAnIyaM vAna varga, ato nAsti bhavatAM mokSaH, tataH, khAtAH hastagatapuSpabalikAH bhaNanti-daSTaH kopaH prasAdamicchAmaH, tadA bhaNati-etAni mAnuSAsthIni 'puMja kAUNa uvari devaulaM kareha, sUlapANi ca tattha jakkhaM baliSaiMca egapAse Thaveha, aNNe bhaNati-taM vailarUvaM kareha, tassa ya hehA tANi se adviANi nihaNaha, tehiM acireNa kayaM, tattha iMdasammo nAma paDiyarago ko| tAhe logo paMthigAdi pecchA paMDarahiagAmaM devaulaM ca tAhe pucchaMti aNNe-kayarAo gAmAo AgatA jAha vatti, tAhe bhaNaMtijattha tANi adviyANi, evaM ahiagAmo jaao| tattha paNa vANamaMtaraghare jo rAta parivasati so teNa sulapANiNA jakkhaNa vAhettA pacchA rAta mArijai, tAhe tattha divasa logo acchati, pacchA aNNastha gacchati, iMdasammo'vi dhUpaM dIvarga ca dAuM divasao jAti / ito ya tattha sAmI Agato, datiMjatagAmapAsAo, tattha ya sabo logo egastha piMDio acchA, sAmiNA devakuligo aNNNavio, so bhaNati-gAmo jANati, sAmiNA gAmo milio cevANuNNavio, gAmo bhaNati-ettha na sakA vasiDa, sAmI bhaNai-navaraM tumhe aNujANaha, te bhaNaMti-ThAha, tasthekeko vasahiM dei, sAmINecchati, pujaM kRtvA upari devakulaM kuruta, zulapANi ca tatra yakSaM vakIva caikapAH sthApayata, anye bhaNanti-saM balIvaderUpaM kuruta, tasthApakhAt tAni sasthAsthIni nihata, tairacirAt kRtaM, satra indrazarmA nAma praticarakaH kRtaH / tadA hokaH pAnthAdi pazyati, pANDurAsthikagrAma devakulaM ca tadA pRcchanti manyekatarasAt prAmAdAgatAH ? yAta veti, tadA bhaNamti-yantra tAni asthIni, evamasthikagrAmo jAtaH / tatra punaya'ntaragRhe yo rAmro parivasati sa tena zurUpANinA yakSeNa vAhayisvA pazcAt rAtrau mAryate, tatastatra divasaM (pAvat)kokastiSThati, pazcAt anyatra gacchati, indrazarmApi dhUpaM dIpakaM ca daravA dibase yAti / itazca tatra svAmI bhAgataH, dvitIyAntagrAmapAzrthAt, tatra ca saboM loka ekatra piNDitastiSThati, svAminA devakuliko'nujJApitaH, sa bhaNati-grAmo jAnAti, svAminA grAmo miti evAnuzApitA, mAmo bhaNati-bhatra na zaktA basituM, svAmI bhaNati-paraM yUyamanujAmIta, te bhaNanti-tiesa, sakeko vasati dase, svAmI mecchati. jANati-jaheso saMbujhihititti, tato egaNe paDimaM Thio, tAhe so iMdasammo sUre dharete ceva dhUvapuppha dAuMkApaDiyakAroDiya save paloittA bhaNati-jAha mA viNassihiha, taMpi devajjayaM bhaNati-tubbhevi NIdha, mA mArihijihidha, bhagavaM tusiNIo, so vaMtaro ciMtei-devakulieNa gAmeNa ya bhaNNaMto'vi na jAti, peccha jaM se karemi, tAhe saMjhAe ceva bhIma aTTahAsaM muaMto bIhAveti // abhihitArthopasaMhArAyedaM gAthAdvayamAhadUijjatagA piuNo vayaMsa tivvA abhiggahA pNc|aciyttugghin basaNa 1 NicaM vosaha 2 moNeNaM 3 // 462 // pANIpasaM 4 gihivaMdaNaM ca 5 tamo vaDamANavegavaI / dhaNadeva sUlapANidasamma vAsahiaggAme // 463 // vyAkhyA-viharato morAkasannivezaM prAptasya bhagavataH tanivAsI dUijantakAbhidhAnapASaNDastho dUtijjataka evocyate, 'pituH' siddhArthasya 'vayasyaH' snigdhakaH, so'bhivAdya bhagavantaM vasatiM dattavAn iti vAkyazeSaH / vihRtya ca anyatra varSAkAlagamanAya punastatraivAgatena viditakulapatyabhiprAyeNa, kim ?, 'tibA abhiggahA paMca' ti 'tIvAH' raudrAH abhigrahAH pazca gRhItA iti vAkyazeSaH / te cAmI 'aciyattuggahi na vasaNaM ti' 'aciyatta' dezIvacanaM aprItyabhidhAyaka, tatazca tatsvAmino na prItiryasminnavagrahe so'prItyavagrahaH tasmin 'na vasanaM' na tatra mayA vasitavyamityarthaH, "NicaM vosa? moNe jAnAti-yathaiSa saMbhotsthata iti, tata ekasmin koNe pratimA sthitaH, tadA sa indazarmA sUrye dhriyamANe (sati) eva bhUpapuSpaM vasyA kArpaTika. karoTikAn sarvAn pralokya bhaNati-yAta mA vinezata, tamapi devArya bhaNati-yUyamapi nirgacchata, mA mArivaM (mRdhvaM), bhagavAn tUSNIkaH, sa pantarazcintayati-devakulikena prAmeNa ca bhaNyamAno'pi na yAti, pazya yattasya karomi, tadA sandhyAyAmeva bhImamahATTahAsa muJcan bhApayati / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 128 // mApazvakAribhadrIpatiH paMti' nityaM sadA vyutsRSTakAyena satA maunena viharttavyaM 'pANipattati pANipAtrabhojinA bhavitavyaM, 'gihivaMdaNaM cetti' gRhasthasya vandanaM, cazabdAdabhyutthAnaM ca na karttavyamiti / etAn abhigrahAn gRhItvA tathA tasmAnirgatya 'vAsa'hiaggAmetti' varSA kAlaM asthiprAme sthita iti adhyAhAraH, sa cAsthiprAmaH pUrva vardhamAnAbhidhaH khalvAsIt , pazcAt asthigrAmasaMjJAmitthaM prAptaH, tatra hi vegavatInadI, tAM dhanadevAbhidhAnaH sArthavAhaH taM pradhAnena gavA'nekazakaTasahitaH samuttIrNaH, tasya ca goranekazakaTasamuttAraNato hRdayacchedo babhUva, sArthavAhaH taM tatraiva parityajya gataH, savardhamAnanivAsilokApatijAgarito mRtvA tatraiva zUlapANinAmA yakSo'bhavat, dRSTabhayalokakAritAyatane sa pratiSThitaH, indrazarmanAmA pratijAgarako nirUpita ityakSarArthaH // evamanyAsAmapi gAthAnAmakSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / kathAnakazeSam-jAhe so aTTahAsAdiNA bhagavaMtaM khobhe pavatto tAhe so sabo logo taM sahaM soUNa bhIo, aja so devajao mArijai, tattha uppalo nAma pacchAkaDao pAsAvaJcijao parivAyago aTuMgamahAnimittajANago jaNapAsAo taM soUNa mA titthaMkaro hoja adhiti karei, bIhei ya ratiM gaMtuM, tAhe so vANamaMtaro jAhe saheNa na bIheti tAhe hathirUveNuvasaggaM kareti, pisAyaraveNaM nAgarUveNa ya, yadA so'hAhAsyAdinA bhagavantaM kSobhayituM pravRttastadA sa sarvalokastaM zagvaM bhuvA bhItaH, aba sa devAryaH mAryate, tatropalo nAma pazcAskRtakaH pApityaH parivrAjako'STAGgamahAnimittajJAyakaH janapArthAt tat zrutvA mA tIrthakaro bhavet (iti) matiM karoti, vibheti ca rAtrI gantuM, tataH samyantaraH yadA zabdena na bibheti tadA istirUpeNopasarga karoti, pizAcarUpeNa nAgarUpeNa etehiMpi jAhe na tarati khobhe tAhe sattavihaM vedaNaM udIrei, taMjahA-sIsaveyaNaM kaNNa acchi nAsA daMta naha pahivedaNaM ca ekekA veaNA samatthA pAgatassa jIvitaM saMkAme, kiM puNa sattavi sametAo ujjalAo?, ahiyAseti, tAhe so devo jAhe na tarati cAleuM vA khobheuM vA, tAhe paritaMto pAyavaDito khAmeti, khamaha bhaTTAragatti / tAhe siddhattho uddhAio bhaNati-haMbho sUlapANI ! apasthiapatthiA na jANasi siddhattharAyaputtaM bhagavaMtaM titthayara, jai eyaM sakko jANa to te nidhisayaM karei, tAhe so bhIo duguNaM khAmei, siddhattho se dhammaM kahei, tattha uvasaMto mahimaM karei mAmissa, tattha logo ciMtei-so taM devajjayaM mArittA idANiM kIlai, tattha sAmI desaNe cattAri jAme atIva pariyAvi mettaM nidApamAdaM gao, tattha ime dasa mahAsumiNe pAsittA paDibuddho, taMjahA-tAlapisAo hao, seasauNo cittako. ilo a do'vi ete pajjuvAsaMtA diTThA, dAmadugaM ca surahikusumamayaM, govaggo a pajuvAseto, paumasaro vibuddhapaMkao, etairapi yadA na zaknoti kSobhayituM tadA saptavidhA vedanAmudIrayate, tadyathA-zIrSavedanAM karNa0 akSi nAsA. danta nakha0 pRSThivedanAM ca, ekaikA vedanA samarthA prAkRtasya jIvitaM saMkramituM, kiM punaH saptApi sametA ujjvalAH', adhyAte, tadA sa devo yadA na zaknoti cAlayituM vA kSobhayituM vA, tadA parizrAntaH pAdapatitaH kSamayati-kSamasva bhaTTAraketi / tadA siddhArtha udghAvito bhaNati-ho zUlapANe!, aprArthitaprArthaka ! na jAnAsi siddhArtharAjaputraM bhagavantaM tIrthakara, yatat zako jAnAti tadA tvAM nirviSayaM karoti, tadA sa bhIto dviguNaM kSamayati, siddhArthaH tasmai dharma kathayati, tannopazAnto mahimAmaM karoti svAminaH, tatra lokazcintayati-sa taM devArya mArayitvedAnI krIDati, satra svAmI dezonAn caturo yAmAn atIva paritApitaH prabhAtakAle muhUrtamAnaM nidrApramAdaM gataH, tatremAn daza mahAsvamAn dRSTvA pratiSuddhaH, tadyathA-tAlapizAco hataH, zvetazakunaH citrakokilA dvAvapi etau paryupAsamAnau iSTau, dAmadvikaM ca surabhikusumamayaM, govargazca paryupAsamAnaH, pagrasaraH vibuddhapakajaM. sAgaro a me nisthiNNotti, sUro a paiNNarassImaMDalo uggamaMto, aMtehi ya me mANusuttaro veDhiotti, maMdaraM cArUDhomitti / logo pabhAe Agao, uppalo a, indasammo a, te a aJcaNi divagaMdhacuNNapupphavAsaM ca pAsaMti, bhadhAragaM ca akkhayasavaMrga, tAhe so logo sabo sAmissa ukiTThasiMhaNAyaM kareMto pAemu paDio bhaNati-jahA devajjaeNaM devo uvasAmio, mahimaM pagao, uppalo'vi sAmi daTuM vaMdia bhaNiyAio-sAmI! tumbhehiM aMtimarAtIe dasa sumiNA diThA, tesimaM phalaMti-jo tAlapisAo hao tamacireNa mohaNijaM ummUlehisi, jo a seasauNo taM sukkajhANaM kAhisi, jo vicitto koilo taM duvAlasaMgaM paNNavehisi, govaggaphalaM ca te caubiho samaNasamaNIsAvagasAvigAsaMgho bhavissai , paumasarA caubihadevasaMghAo bhavissai, jaM ca sAgaraM tiNNo taM saMsAramuttArihisi, jo a sUro tamacirA kevalanANaM te uppajihitti, jaMcaMtehimANasuttaro veDio taMte nimmalo jasakIttipayAvo sayalatihaaNe bhavissaitti, jaMca maMdaramArUDho'si sAgara mayA nistIrNa iti, sUrya prakIrNarazmimaNDala udgacchan , atraizca mayA mAnuSottaro veSTita iti, mandara cArUDho'sIti / lokaH prabhAte mAgataH, utpalazra, indrazarmA ca, te cArca niko divyagandhacUrNapuSpavarSe ca pazyanti, bhaTTArakaM cAkSatasarvAja, tadA sa lokaH sarvaH svAminaH utkRSTaM siMhanAdaM kurvan pAdayoH patito bhaNati-yathA-devAryeNa deva upazAmitaH, mahimAnaM pragataH, satpalo'pi svAminaM dRSTvA vanditvA bhaNitavAn-svAmin ! svayA antyarAtrau daza svamA sTAH, teSAmidaM phalamiti-yastAlapizAco hataH tadacireNa mohanIyamunmUlayiSyasi, yazca zvetazakunaH tat zuklabhyAnaM kariSyasi, yo vicitraH kokilaH tat dvAdazAGgI prajJApayiSyasi, govargaphalaM ca tava caturvidhaH zramaNazramaNIzrAvaka zrAvikAsaH bhaviSyasi, padmasarasaH caturvidhadevasaMghAto bhaviSyati, yaSa sAgarastIrNamtata saMsAramuttariSyasi, yatra sUryastat macirAt kevalajJAnaM te utpatsyata iti, yaccAntrairmAnuSottaro veSTitastatte nirmalaH yazaHkIrtipratApatribhuvane sakale bhaviSyatIti, yaca mandaramArUDho'si. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti // 19 // 'taM sIhAsaNattho sadevamaNuAsurAe parisAe dhamma paNNavehisitti, dAmadurga puNa na yANAmi, sAmI bhaNati-he uppala ! jaNNaM tumaM na jANAsi taNNaM ahaM duvihaM sAgArANagAri dhammaM paNNavehAmitti, tato uppalo vaMdittA gao, tattha sAmI addhamAseNa khamati / eso paDhamo vAsAratto 1 / tato sarae niggaMtUNa morAgaM nAma saNNivesaM gao, tastha sAmI bAhiM ujANe Thio, tattha morAe saNNivese acchaMdA nAma pAsaMDatthA, tasthego acchaMdao taMmi saNNivese koTalabeMTaleNa jIvati, siddhatthao a ekalao dukkhaM acchati bahusaMmoio pUaM ca bhagavao apicchato, tAhe so voleMtayaM govaM sahAvettA bhaNati-jahiM padhAvito jahiM jimio paMthe ya ja diI, diho ya evaMguNavisiThTho sumiNo, taM vAgareha, so AuTTo gaMtuM gAme mittaparicitANaM kaheti, sadhehiM gAme ya pagAsiaM-esa devajao ujANe tItANAgayavaTTamANaM jANA, tAhe aNNo'dhi loo Agao. sabassa vAgarei, logo AuTTo mahimaM karei, logeNa avirahio acchA, tAhe so logo siMhAsanasthaH sadevamanujAsurAyo parSadi dharma prajJApayiSyasi iti, dAmahikaM punarna jAnAmi, svAmI bhaNati-he utpala ! yat tvaM na jAnIye tavaI dvividha sAgArikAnagArikaM dharma prajJApayiSyAmIti, tata satpaTho banditvA gataH, tatra svAmI ardhamAsena kSapayati / eSa prathamo varAtraH sataHzArI nirgasya morAka nAma manivezaM gataH, tatra svAmI bahirudhAne sthitaH, tatra morAke saniveze gadhAcchandA nAma pApaNDasthAH, tatraika: yathAumpaka: tamin sacivese kArmaNavazIkaraNAvinA jIvati, siddhArthakaca ekAkI duHkhaM tiSThasi bahursamuvitaH pUrjA ca bhagavataH apazyan , tadA sabrajam gopaM zadayitvA bhaNati-patra gatA yatra jimitaH pathi ca yAeM, iSTavaivaMguNaviziSTaH svamaH, tamyAkaroti, sAvarjito prAme gatvA mitraparicitebhyaH kathayati, sarvanAme ca prakAzita-epa devArya jyAne anItAnAgatavartamAnaM jAnAti, tadA bhanyo'pi koka bhAgataH, (tamA api) sarvasai vyAkaroti, loka bhAvarjito mahimAnaM karoti, DokevA. virahitaH tiSThati, tadA sa koko bhaNai-estha acchaMdao nAma jANao,siddhattho bhaNati-so Na kiMci jANai, tAhe logo gaMtuM bhaNai-tuma na kiMci jANasi, devajao jANai, so loyamajhe appANaM ThAveukAmo bhaNati-eha jAmo, jai majjha purao jANai to jANai, tAhe logeNa parivArio ei, bhagavao purao Thio taNaM gahAya bhaNati-eyaM taNaM kiM chiMdihiti navatti, so ciMtei-jai bhaNati-na chijihi iti tANaM chiMdissaM, aha bhaNai-chijihitti, tona chidisaM,tato siddhaszeNa bhaNiaM-na chijihitti, so chidiumADhato, sakkeNa ya udhogo diNNo, vajaM pakkhittaM, acchaMdagassa aMgulIo dasavi bhUmIe paDiAo, tAhe logeNa khisio, siddhattho yasa ruttttho| amumevAthe samAsato'bhidhitsurAha rodA ya sasa veyaNa thui dasa sumiNuppala'ddhamAse ya / morAe sakAraM sako acchaMdara kuvio // 464 // samAsavyAkhyA--raudrAzca sapta vedanA yakSeNa kRtAH, stutizca tenaiva kRtA, daza svamA bhagavatA dRSTAH, utpalaH phalaM jagAda, 'addhamAse yatti' ardhamAsamardhamAsaM ca kSapaNamakArSIt , morAyAM lokaH satkAraM cakAra, zakraH acchandake tIrthakarahIlanAt parikupita ityakSarArthaH // iyaM niyuktigAthA, etAstu mUlabhASyakAragAthAH bhaNati-atra yathAraundako nAma zAyakaH, siddhArtho bhaNati-sa na kiJcid jAnAti, tadA loko gatvA bhaNati-vaM na kiJcit jAnAsi, devAryako jAnAti, sa lokamadhye AtmAnaM sthApayitukAmo bhaNati-eta yAmaH, yadi mama purato jAnAti tadA jAnAti, tadA kokena parivArita eti, bhagavataH purataH sthitaH tRNaM gRhItvA bhaNati-etat tRNaM kiM chetsyate naveti, sa cintayani-yadi bhaNati-na chetsyate iti tadetat chetsyAmi, atha bhaNati-chetsyate iti tadA chetsyAmi, tataH siddhArthena bhaNitam-na chetsyatIti, sa chettamArabdhaH, zakreNa ca upayogo dattaH, vajraM prakSiptaM, acchandakasyApyo dazApi bhUmau patitAH, tadA lokena hIchitaH, siddhArthava tasai russttH| bhImaTTahAsa hasthI pisAya nAge ya vedaNA stt| sirakaNNanAsadantaM naha'cchI pahoya sttmiaa||112|| (mU0 bhA0) tAlapisAyaM 1 do koilA ya3 dAmadagameva 4 govaragaM 5 / sara 6 sAgara 7 sUraM 8 te 9 mandara 10 suviNuppale ceva // 113 // (mU0 bhA0) mohe 1 ya jhANa 2 pavayaNa 3 dhamme 4 saMghe 5 ya devaloe 6 ya / saMsAraM 7 NANa 8 jase 9 dhamma parisAe~ majjhami // 114 // (mU0 bhA0) vyAkhyA-bhImATTahAsaH hastI pizAco nAgazca vedanAH sapta ziraHkarNanAsAdantanakhAkSi pRSThau ca saptamI, etavyantareNa kRtaM / tAlapizAcaM dvau kokilau ca dAmadvayameva govarga saraH sAgaraM sUrya annaM mandaraM 'suviNuppale ghevatti' etAn svamAn dRSTavAn , utpalazcaiva phalaM kathitavAn iti / taccedam-mohaM ca dhyAnaM pravacanaM dharmaH saGgazca 'devalokazca' devajanazcetyarthaH, saMsAraM jJAnaM yazaH dharma parSado madhye, mohaM ca nirAkariSyasItyAdikriyAyogaH svabaLyA kaaryH|| morAgasaNNivese bAhiM sihattha tItamAINi / sAhai jaNassa acchaMda paoso cheaNe sako // 1 // artho'syAH kathAnakota eva veditavya iti / iyaM gAthA sarvapustakeSu nAsti, sopayogA ca / kathAnakazeSam-tao siddhattho tassa paosamAvaNNo taM loga bhaNati-esa coro, kassa geNa coriyaMti bhaNaha, atthettha vIraghoso NAma sataH siddhArthaH tasmin pradeSamApanastaM lokaM bhaNati-eSa cauraH, kasyAnena coritaM iti bhaNa, bhastyatra vIraghoSo nAma Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // bAvazyaka-nAribhadrIpatiH kammakaro!, so pAdesu paDio ahaMti, asthi tumbhaamukakAle dasapalayaM vayaM NaTTapurva !, Ama asthi, taM eeNa hariya, taM puNa kahiM !, eyarasa purohaDe mahisiMdurukkhassa purathimeNaM hatthamittaM gaMtUrNa tattha khaNiuM geNhaha / tAhe gatA, diDaM, AgayA kalakalaM karemANA / aNNaMpi suNaha-asthi etthaM iMdasammo nAma gihavaI, tAhe bhaNati-atthi, tAhe so sayameva uvaDio,jahA ahaM, ANaveha, asthi tumbha oraNao amuyakAlaMmi nahillao, se Aha-AmaM asthi, so eeNa mArittA khaio, ahiyANi ya se badarIe dakkhiNe pAse ukuruDiyAe niyANi, gayA, diThThANi, uphiTakalayalaM phareMtA AgayA, tAhe bhaNaMti evaM bitiaN| amumevArtha pratipAdayannAha niyuktikRt taNa cheyaMguli kammAra vIraghosa mahisiMdu dspli|viddiNdsmm UraNa payarIe dAhiNukuruDe // 465 // vyAkhyA-acchandakaH tRNaM jagrAha, chedaH aGgulInAM kRtaH khalvindreNa, 'kammAra vIraghosatti' karmakaro vIraghoSaH, tatsaMbandhyanena 'mahisiMdu dasapaliyaM' dazapalikaM karoTakaM gRhItvA mahisenduvRkSAdhaH sthApita, eka tAvadidaM, dvitIyaM-indrazarmaNa UraNako'nena bhakSitaH, tadasthIni cAdyApi tiSThantyeva badaryA adha dakSiNotkuruTa itigAthArthaH // 465 // tetiyaM puNa avarSa, karmakarI, sa pAdayoH patitaH mahamiti, asti tava amukakAle dazapalamAnaM vartuLa naSTapUrvam , bhomasti, tadanena itaM, tatpunaHka, etasya gRhapurataH khajUrIvRkSasya pUrvasyA hastmAnaM gatvA tatra khAravA gRhIta / tadA gatAH, TaM, bhAgatAH kalakalaM kurvntH| anyadapi zRNuta-mastyatra inazarmA nAma gRhapatiH, tadA bhaNati-asti, tadA sa svayamevopasthitaH, yathA'haM, bhAjJApayata, asti tavorgAyuH amukakAle nahaH, sabhAha-momasti, sa etena mArayitvA khAditaH, mastIni ca tasya vadaryA dakSiNe pA saskuTake nikhAtAni, gatAH, sTAni, uskRSTakalakalaM kurvanta bhAgatAH, tadA bhaNanti-etadvitIyam 2 tRtIyaM punaravAcyaM. alAhi bhaNiteNa, te nibaMdhaM kareMti, pacchA bhaNati-paJcaha bhajA se kahehida, sA puNa tassa ceva chiDANi maggamANI acchati, tAe suyaM-jahA so viDaMbiotti, aMgulIose chinnAo, sA yateNa tahivasaM piTTiyA, sA ciMteti-navari para gAmo, tAhe sAhemi, te AgayA pucchati, sA bhaNai-mA se nAmaM geNhaha, bhagiNIe patI mamaM necchati, te ukkihiM karemANA taM bhaNati-esa pAvo, evaM tassa uDAho jAo, esa pAvo, jahA na koi bhikkhaMpi dei, tAhe appasAgAriyaM Agao bhaNai-bhagavaM ! tubbhe annatthavi pujijaha, ahaM kahiM jAmi 1, tAhe aciyattoggahottikAuM sAmI niggo| tato vacamANassa aMtarA do vAcAlAo-dAhiNA uttarA ya, tArsi dohavi aMtarA do naIo-suvaNNavAlugA ruppavAlugA ya, tAhe sAmI dakkhiNNavAcAlAo sannivesAo uttaravAcAlaM vaccai, tattha suvaNNavAluyAe nadIe puliNe kaMTiyAe taM patthaM vilaggaM, sAmI gato, puNo'vi avaloi, kiM nimittaM , keI bhaNaMti-mamattIe, avare-kiM thaMDille paDiaM athaMDilletti. ahaM bhaNitena, te nirbandhaM kurvanti, pazcAd bhaNapti-bajata bhAryA tasya kathayiSyati, sA punastasya chidrANyeva mRgayamANA tiSThati, tayA zrutam yathAsa vimbita iti, kulayastamya chimAH, sA ca tena tadivase pihitA, sA cintayati-paramAyAtu grAmaH, sadA sAdhayAmi, ta AgatAH pRcchanti, sA aNati-mA tasya nAma grahISTa, bhaginyAH patirmA necchati, uskRSTiM kurvantamtA bhaNanti-eSa pApaH, evaM saspoTTAho jAtaH, eSa pApaH, yathA ( padA) kadhi bhikSAmapi dadAti, tadA'lpasAgArika Agato bhaNati-bhagavantaH yUyamabhyatrApi pUjyivyadhvaM, ahaMka yAmi, tavA aprItikAvagraha itikRtvA svAmI nirgataH / tato bajataH thantarA dve vAcAle-dakSiNA uttarA ca, tayordvayorapi antara dve nadyau-suvarNavAlukA rUpyavAlukA ca, tadA svAmI dakSiNavAcAlAt sanivezAn uttaravAcA brajati, na suvarNavAlukAyA nacAH puline kaNTikAyAM tadvastraM vilanaM, svAmI gataH, punarapyavalokitaM, kiM nimittam ?, kecid bhaNanti-mamatvena, apare-ki sthaNDile patitamANDile iti. 'keI-sahasAgAreNaM, keI-varaM sirasANaM vatthapattaM sulabhaM bhavissai, taM ca teNa dhijjAieNa gahi aM, tuNNAgassa uvaNIaM, sayasahassamolaM jAyaM, ekekassa paNNAsaM sahassANi jAyANi / amumevArthamabhidhitsurAha taiamavacaM bhajjA kahihI nAhaM tao piuvayaMso / dAhiNavAyAlasuvaNNavAlugAkaMTae vatthaM // 466 // padAni-tRtIyamavAcya bhAryA kathayiSyati / tataH piturvayasyastu dakSiNavAcAlasuvarNavAlukAkaNTake vastraM, kriyA'dhyAhArato'kSaragamanikA svabuddhyA kAryeti / tAhe sAmI vaccai uttaravAcAlaM, tattha aMtarA kaNagakhalaM nAma AsamapayaM, tattha do paMthA-ujjago ko ya, jo so ujuo so kaNagakhalaMmajheNa vaccai, vaMko pariharaMto, sAmI ujjugeNa pahAvio, tattha govAlehiM vArio, ettha dividhiso sappo, mA eeNa vaccaha, sAmI jANati-jaheso bhavio saMbujhihiti, tao gato jakkhagharamaMDaviyAe paDima tthio| so puNa ko purabhave AsI!, khamago, pAraNae gao vAsigabhattamsa, teNa maMDukaliyA virAhiA, khuDDaeNa paricoio, tAhe so bhaNati-kiM imAo'vi mae mAriAo loyamAriAo darisei, tAhe khuDaeNa kecit-sahasAkAreNa, kecit-paraM ziSyANAM vanapAtraM sulabhaM bhaviSyati , taJca tena dhigjAtIyena gRhItaM, tujhAkasya upanItaM, zatasahasramUsyaM jAtaM, ekaikasya pacAzat sahasrANi jAtAni / 2 sadA svAmI vrajati uttaravAcAlaM, tatrAntarA kanakakhalanAmAzramapadaM satra dvau panthAnau-Rjurvakaca, yo'sau rajaH sa kanakakhalamadhyena vrajati, vakraH pariharan , svAmI junA pradhAvitaH, tatra gopAlaibAritaH, atra dRSTiviSa. sarpaH, maitena bAjIH, svAmI jAnAti-yathaiva bhagyaH saMbhotsyata iti, sato gato yakSagRhamaNDapikAyAM pratimAM sthitaH / sa punaH kaH pUrvabhave AsIt !, kSapakA, pAraNake gata. paryuSitabhaktAya, vena maNkI birAdA kSullakena paricoditaH, tadA sa bhaNati-kimimA api mayA mAritAH lokamAritA darzayati, tadA zuSlakena. Jain Education Interational Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 13 // nAyaM-viyAle Alohiitti, so Avassae AloettA upaviSTo, khuDDuo ciMtei-nUrNa se vissariyaM, tAhe sArizra, raho AhaNAmitti uddhAiokhuDugassa, tattha thaMbhe AvaDio mao virAhiyasAmaNNo joisiesu uvavaNNo, tato cuo kaNagakhale paMcaNDaM tAvasasayANaM kulavaissa tAvasIe udare AyAo, tAhe dArago jAo, tattha se kosiotti nAma kayaM, so ya atIva teNa sabhAtreNa caMDakodho, tattha ane'vi asthi kosiyA, tassa caMDakosiotti nAma kayaM, so kulavatI mao, tato ya so kulavaI jAo, so tattha vaNasaMDe mucchio, tesiM tAvasANa tANi phalANi na dei, te alabhatA gayA disodisaM, jo'vi tattha govAlAdI eti taMpi haMtuM dhADei, tassa adUre seyaMbiyAnAma nayarI, tato rAyaputtehiM AgaMtUNaM virahie paDiniveseNa bhaggo viNAsio ya, tassa govAlaehiM kahiyaM, so kaMTiyANaM gao, tAo chaDettA parasuhattho gao roseNa dhamadhamaMto, kumArehi diho eMtao, taM dahNa palAyA, so'vi kuhADahattho pahAvettA khaDDe AvaDiUNa paDio, so hAta-vikAle bhAlocayiSyatIti, sa Avazyake AlocayitvA paviSTaH, kSulakazcintayati-nUnamasya vismRtaM, tataH smAritaM, ruSTa AhanmIyuddhAvitaH kSulakAya, tatra stambhe bhAsphalito mRto virAdhitazrAmaNyaH jyotiSkeSu sarapannA, tatanyutaH kanakakhale pamAnAM tApasazatAnAM kulapateH tApasyA badare bhAyAtaH, sadA dArako jAtaH, tatra tasya kauzika iti nAma kRtaM, sa cAtIva sena svabhAvena caNDakoSaH, sanna anye'pi santi kauzikAH, tasya caNDakauzika iti nAma kRtaM, sa kulapatimataH, tatasa kulapatijatiH, sa tatra vanakhaNTe mUrchitA, tebhyaH tApasebhyaH tAni phalAni na dadAti, te'labhamAnA gatA dizi dizi, yo'pi tatra gopAlAdika mAyAti tamapi haravA dhATayati, tasyAdUre zvetambIkAmAmanagarI, sato rAjaputrairAgasya virahite pratinivezena bhano vinAzitaba, tarI gopAlakaiH kathitaM, sa kaNTakebhyo gataH, tAMstyaktvA parazuhakho gato roSeNa dhamadhamAyamAnaH, kumAraiSTaH Agacchan taM hA palAyitAH, so'pi kuThArahakhAM pradhAgya garne bhApatya patitaH, sa kuhADo abhimuho Thio, tattha se siraM do bhAe kayaM, tastha mao taMmi caiva vaNasaMDe diTThIviso sappo jAo, teNa roseNa lobheNa ya taM rakkhar3a vaNasaMDaM,tao te tAvasA sabe daDDA, je adahagA te nahA, so tisaMjhaM vaNasaMDaM pariyaciUNaM jaM sauNagamavi pAsai taM DahA, tAhe sAmI teNa diTho, tato Asurutto, mamaM na yANasi', sUraM NijjhAittA pacchA sAmi paloei, so na Dajjhai jahA aNNe, evaM do tiNNi vArA, tAhe gaMtUNa Dasai, DasittA avakkamai-mA me uvariM paDihitti, tahavi na marai, evaM tiNNi pAre, tAhe paloeMto acchati amariseNaM, tassa bhagavao rUvaM pecchaMtassa tANi visabhariyANi acchINi vijjhAiyANi sAmiNo katisommayAe, tAhe sAmiNA bhaNiaM-uvasama bho caMDakosiyA!, tAhe tassa IhApohamaggaNagavesaNaM kareMtassa jAtIsaraNaM samuppaNaM, tAhe tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karettA bhattaM paccakkhAi maNasA, titthagaro jANai, tAhe so bile tuMDaM choDhuM Thio, mA'haM ruThTho saMto loga mArehaM, sAmI tassa aNukaMpAe acchai, sAmi dahaNa govA kuThAraH abhimukhaH sthitaH, tatra tasya ziro dvibhAgIkRtaM, tatra mRtastasminneva vanakhaNDe dRSTiviSaH so jAtaH, tena ropeNa lobhena ca taM rakSati banasalaM, tataste sApasAH sarve dagdhAH, ye adagdhAste naSTAH, sa trisandhyaM vanakhaNDaM parItya yaM kaJcana zakunamapi pazyati taM dahati,tadA svAmI tena baraH,tataH kukhaH, moma jAnAsi', sUrya nidhyAya pazcArasvAminaM pralokayati, sa na dAte yathA'nye, evaM dvau zrIn vArAn , tadA gasvA dazati, davA'pakrAmati-mA mamopari papsat iti tathApi na mriyate, evaM zrIn vArAn, tadA pralokamAnastiSThati bhamarSeNa, tasya bhagavato rUpaM prekSamANasya te viSabhRte akSiNI vidhyAte svAmina kAntisaumyena, tadA svAminA bhaNitam-upazAmya bhoH caNDakauzika!, tadA taya IhApohamArgaNagaveSaNAM kurvataH jAtismaraNaM samupavaM, tadA vikRravaH mAra kSiNapradakSiNaM kRtvA bhakkaM pratyAkhyAti manasA, tIrthakaro jAnAti, tadA sabile tuNDaM sthApayitvA sthitaH, mA'haM TaH san lokaM mImaram , svAmI samAnukampakA tiSThati, svAminaM raSTrA. lavacchavAlA alliyaMti, rukkhehiM AvarettA appANaM tassa sappassa pAhANe khivaMti, .. calatitti allINo kaThehiM ghaTTio, tahavi na phaMdatitti tehiM logassa siTuM, to logo AgaMtUNa sAmi vaMdittA taMpi ya sappaM mahei, aNNAo ya ghayavikiNiyAo taM sappaM makkheMti, pharusiMti, so pivIliyAhiM gahio, taM veyaNaM ahiyAsettA addhamAsassa mao sahassAre upaNNo / amumevArthamupasaMharannAhauttaravAcAlaMtaravaNasaMDe caMDakosio sappo / na Dahe ciMtA saraNaM joisa kovA hi jAo'haM // 467 // gamanikA-uttaravAcAlAntaravanakhaNDe caNDakauzikaH sarpaH na dadAha cintA smaraNaM jyotiSkaH krodhAd ahirjAto'hamiti, akSaragamanikA svavujhyA kAryeti // 467 // anuktAthai pratipAdayannAha uttaravAyAlA nAgaseNa khIreNa bhoyaNaM divvA / seyaviyAya paesI paMcarahe nijarAyANo // 468 // gamanikA-uttaravAcAlA nAgasenaH kSIreNa bhojanaM divyAni zvetambyAM pradezI paJcarathaiH naiyakA rAjAnaH-naiyakA gotrataH, pradeze nijA ityapare / zeSo bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH taccedam-tao sAmI uttaravAcAlaM gao, tattha 1 gopAlavatsapAlA Agacchanti, vRkSarAvAryAramAnaM tasya sarpasya (upari ) pASANAn kSipanti, na calatIti IpallInaH kASThahitaH, tathA'pi na sambata iti sokAya ziSTa, tato loka bhAgatya svAminaM vanditvA tamapi ca sarpa mahati,anyAzca ghRtavikrAyikAstaM sarpa mrakSayanti spRzanti, sa pipiilikaabhihiitH| tAM vedanAmadhyAsya ardhamAsena mRtaH sahasrAre utpannaH / 2 tataH svAmyuttaravAcAlaM gataH, tatra Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 132 // // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH kkhamaNapAraNate atigao, tattha nAgaseNeNa gihavaiNA khIrabhoyaNeNa paDilAbhio, paMca divANi pAunbhUyANi, tato seyatriyaM gao, tattha padesI rAyA samaNovAsao bhagavao mahimaM karei, tao bhagavaM surabhipuraM vaccai, tatthaMtarAe jagA rAyANo paMcahiM rathehiM enti parasiraNNo pAse, tehiM tattha sAmI vaMdio pUio ya, tato sAmI surabhipuraM gao, tattha gaMgA uttariyA, tattha siddhajatto nAma nAvio, khemalo nAma sauNajANao, tattha ya NAvAe logo vilaggaDa, kosieNa mahAsauNeNa vAsiyaM, kosio nAma ulUko, tato khemileNa bhaNiyaM-jArisaM saDaNeNa bhaNiyaM tArisaM amhehiM mAraNaMtiyaM pAviyAM, kiM puNa? imassa maharisissa pabhAveNa muccihAmo, sA ya NAvA pahAviyA, sudADheNa ya NAgakumAra rAiNA diTTo bhayavaM NAvAe Thio, tassra kovo jAo, so ya kira jo so sIho vAsudevattaNe mArio so saMsAraM bhamiUNa sudAdo nAgo jAo, so saMvaTTagavAyaM viubettA NAvaM oboleuM icchai / io ya kaMbalasaMbalANaM AsaNaM caliyaM, kA puNa 1 pakSakSapaNapAraNa ke 'tigataH, tatra nAgasenena gRhapatinA kSIra bhojanena pratikambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni tataH zvetambIM gataH, tatra pradezI rAjA bhramaNopAsako bhagavato mahimAnaM karoti, tato bhagavAn surabhipuraM vrajati, tatrAntarA naiyakA rAjAnaH paJcabhI sperAyAnti pradezirAzaH pArzve, taistatra svAmI vanditaH pUjitakha, tataH khAmI surabhipuraM gataH, tatra gaGgA uttarItathyA, tatra siddhayAtro nAma nAvikaH, kSemilo nAma zakunajJAtA, tatra ca nAvi loko vikragati, kauzikena mahAzakunena vAsitaM, kauziko nAma ulUkaH, tataH kSemilena bhaNitaM - yAdRzaM zakunena bhaNitaM tAdRzamasmAdRzairmAraNAntikaM prAptamyaM kiM punaH ! asya maharSeH prabhAveNa mokSyAmahe, sA ca nauH pradhAvitA, sudaMdreNa ca nAgakumArarAjena dRSTo bhagavAn nAvi sthitaH, tasya kopo jAtaH, sa ca kicha yaH sa siMhaH vAsudevarave mAritaH sa saMsAraM bhrAnvA sudaMdro nAgo jAtaH, sa saMvartakavAtaM vikuSyaM nAvamuhuDayituM icchati / itazna kambalazambala borAsanaM cajitaM, kA punaH 'kaMbalasaMbalANa uppattI 1-mahurAe nagarIe jiNadAso vANiyao saDDo, somadAsI sAviyA, do'vi abhigayANi parimANakaDANi, tehiM cauppayassa pazcakkhAyaM, tato divasadevasiaM gorasaM giNhaMti, tattha ya AbhIrI gorasaM gahAya AgayA, sAtA sAviyA bhaNNai mA tumaM aNNattha bhamAhi, jattiaM ANesi tattiaM geNhAmi, evaM tAsiM saMgayaM jAyaM, imAvi gaMdhapuDiyAi dei, imAvi kUigAdi duddhaM dahiyaM vA dei, evaM tAsiM daDhaM sohiyaM jAyaM / aNNayA tAsiM govANaM vivAho jAo, tAhe tANi nimaMteMti, tANi bhaNanti amhe vAulANi Na tarAmo gaMtuM, jaM tattha uvaujjati bhoyaNe kaDugabhaMDAdI vANi AbharaNANi dhUvapuSpagaMdhamalAdi vadhUvarassa taM tehiM diNNaM, tehiM atIva sobhAviyaM, (5000 ) logeNa ya salAhiyANi, tehiM tuTThehiM do tirisA goNapotalayA haTThasarIrA uvaTThiyA kaMbala saMbalatti nAmeNaM, tANi necchaMti, balA baMdhi gayANi, tAhe teNa sAvaraNa ciMtiyaM-jai mucihiMti tAhe logo vAhehitti, tA ettha caiva acchaMtu, phAsugacArI kiNiUNaM 1 kamvalazambalayorutpattiH 1 - mathurAyAM nagaryo jinadAso vaNig zrAddhaH, somadAsI zrAvikA, dve api abhigatau ( jIvAdijJAtArI ) kRtaparimANI, tAbhyAM catuSpadaM pratyAkhyAtaM, tato divasadevasikaM gorasaM gRhItaH, satra cAbhIrI gorasaM gRhItvA AgatA, sA tayA zrAvikayA bhavyate- mA tvamanyatra bhramIH, yAvadAnayasi tAvadgRhNAmi, evaM tayoH saMgataM jAtaM, iyamapi gandhapuTikAdi dadAti iyamapi kUcikAdi dugdhaM dadhi vA dadAti, evaM tayoDhaM sauhRdaM jAtaM / anyadA teSAM gopAnAM vivAho jAtaH, tadA tau nimantrayataH, tau bhaNataH AvAM vyAkulau na zaknuva bhAgantuM yattatropayujyate bhojane kaTAhabhANDAdi vastrANyAbharaNAni dhUpapuSpagandhamAtyAdi vadhUvarayoH tattairdattaM tairatIva zobhitaM, lokena ca zvAdhitau, tAbhyAM tuSTAbhyAM dvau trivarSo gopoto dRSTazarIrI upasthApitI kambalamvalAviti nAmnA, tau necchataH, balAdvadhvA gatau tadA tena zrAvakeNa cintitaM yadi mudhyete tadA loko vAhaviSyati iti, tad atraiva tiSThatA, prAkacAriH krItvA dijai, evaM posijjaMti, so'vi sAvao aThThamIcauddasIsu uvavAsa karei potthayaM ca vAei, te'vi taM soUNa bhaddayA jAyA saNaNo ya, jadivasa sAvago na jemei taddivasaM te'vi na jemaMti, tassa sAvagassa bhAvo jAo jahA ime bhaviyA uvasaMtA, abbhahio ya neho jAo, te ruvassiNo, tassa ya sAvagassa mitto, tattha bhaMDIramaNajattA, tArisA nasthi aoute ballA, tAhe teNa te bhaMDIe joettA NIA aNApucchAe, tattha aNNaNa aNNeNavi samaM dhAvaM kAriyA, tAhe te chinnA, teNa te ANe baddhA, na caraMti naya pANiyaM pibaMti, jAhe sabahA necchati tAhe so sAvao tesiM bhattaM paJcakkhAi, namukAraM ca dei, te kAlagayA nAgakumAresu uvavaNNA, ohiM paraMjaMti, jAva pecchati titthagarassa uvasagaM kIramANaM, tAhe tehiM ciMtiyaM alAhi tA aNNeNaM, sAmiM moemo, AgayA, egeNa NAvA gahiyA, ego sudADheNa samaM jujjhai, so mahiDigo, tassa puNa cavaNakAlo, ime ya ahuNovavaNNayA, so tehiM parAio, tAhe te nAgakumArA titthagarassa mahimaM kareMti 1 dIyate, evaM poSyete, so'pi zrAvako'STamIccaturdazyorupavAsaM karoti pustakaM ca vAcayati tAvapi tat zrukhA bhadrakau jAtau saMjJinau ca yadivase zrAvako na jemati taddivase tAvapi na jemataH, tasya zrAvakasya bhAvo jAta:- yathemau bhavyAyupazAntau abhyadhikazca sneho jAtaH. tI rUpavantI, tasya ca bhAvakasya mitraM, tatra bhaNDIramaNayAtrA, tAdRzau na sto'nyasya balIvadda, tadA tena bhaNDyAM yojayitvA nIto bhanApRcchayA, tatrAmyenAnyenApi samaM bhAvanaM kAritau, tadA tau chiau, tena tAvAnIya baddhau, ma carato na tha pAnIyaM pibataH yadA sarvathA necchatastadA sa zrAvakastau bhaktaM pratyAkhyApayati, namaskAraM ca dadAti, tau kAlagatI nAgakumAreSUtpacau, avadhiM prAyuGkAM yAvatpazyataH tIrthakarasyopasarge kriyamANaM, tadA tAbhyAM cintitam - alaM tAvadanyena, svAminaM mocayAvaH, bhagatau, ekena nairgRhItA, ekaH sudaMDrena samaM yudhyate sa maharddhikaH, tasya punabhyavanakAlaH, imau cAdhunotpannau sa tAbhyAM parAjitaH, tadA tau nAgakumArau tIrthaMkarasya mahimAnaM kurutaH. For Private Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIpatiH // 16 // sattaM rUvaM ca gAyaMti, evaM logo'vi, tato sAmI uttiNNo, tattha devehiM surahigaMdhodayavAsaM puSphavAsaM ca vur3ha, te'pi pddigyaa| amumevArthamupasaMharannAhasurahipura siddhajatto gaMgA kosia viUya khemilo|naagsudaaddhe sIhe kaMbalasabalA ya jiNamahimA // 469 // mahurAe jiNadAso AhIra vivAha goNa uvavAse / bhaMDIra mitta avacce bhatte NAgohi AgamaNaM // 47 // vIravarassa bhagavao nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchAdihi paraddhaM kaMpalasabalA samuttAre // 471 // padAni-surabhipuraM siddhayAtraH gaGgA kauzikaH vidvAMzca khemilakaH nAgaH sudaMSTraH siMhaH kambalasabalau ca jinamahimA, mathurAyAM jinadAsaH AbhIravivAhaH goH upavAsaH bhaNDIraH mitraM apatye bhaktaM nAgau avadhiH AgamanaM vIravarasya bhagavataH nAvamArUDhasya kRtavAn upasarga mithyAdRSTiH 'paraddhaM' vikSiptaM bhagavantaM kambalasabalau samuttAritavantau / akSaragamanikA svabuddhyA kAryA / tato bhagavaM dagatIrAe iriyAvahiyaM paDikkamai, patthio tato, NadIpuliNe bhagavao pAdesu lakkhaNANi dIsaMti mahusitthacikkhalle, tattha pUso nAma sAmuddio, so tANi pAsiUNa ciMtei-esa cakkavaTTI gato egAgI, vacAmi NaM vAgaremi, to mama etto bhogA bhavissaMti, sevAmi gaM kumArataNe, sAmI'vi thUNAgassa saNNivesassa bAhiM paDima satvaM rUpaM ca gAyataH, evaM loko'pi, tataH svAmyuttIrNaH, tatra devaiH surabhigandhodakavarSA puSpavarSA ca vRSTA, tAvapi pratigatau / 2 tato bhagavAn katIre IryApathikI pratikrAmyati, prasthitamtataH, nadIpuline bhagavataH pAdayorlakSaNAni zyante madhusikthakardame, tatra puSpo nAma sAmudrikaH, sa tAli par3A pitAyati-eSa cakravartI gata ekAkI, vrajAmi taM vyAkaromi, tataH mamAmAjogA bhaviSyanti, sevetaM kumArasve, svAmyapi sthUNAkasya sabhivezasya bahirbhAge pratimA hio. tattha so sAmi picchiUNa ciMtei-aho mae palAlaM ahijiaM, eehi lakkhaNehiM juttaM, eeNa samaNeNa na ho| io ya sako devarAyA ohiNA paloei-kahiM aja sAmI, tAhe sAmi pecchai, taM ca pUsaM, Agao sAmi vandittA bhaNati-bho pasa! tamaM lakkhaNaM na yANasi, eso aparimialakkhaNo, tAhe vaNNei lakkhaNaM abhitaragaM-gokhIragoraM ruhire pasatyaM satthaM na hoDa aliaM, esa dhammavaracAuraMtacakkavaTTI deviMdanariMdapUio bhaviyajaNakamayANaMdakArao bhavissA, tato sAmI rAyagihaM gao, tattha NAlaMdAe bAhiriyAe taMtuvAgasAlAe egadesaMmi ahApaDirUvaM uggahaM aNuNNavettA paDhau mAsakkhamaNaM uvasaMpajjittANaM vihri| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM maMkhalI nAma maMkho, tassa bhaddA bhAriyA guviNI saravaNe nAma saNNivese gobahulassa mAhaNassa gosAlAe pasUA, goNNaM nAma kayaM gosAlotti, saMvar3io, maMkhasippaM ahijio. cittaphalayaM karei, ekalao viharaMtao rAyagihe taMtuvAyasAlAe Thio, jattha sAmI Thio, tattha vAsAvAsaM uvaago| 1 sthitaH, tatra sa svAminaM prekSya cintayati-aho mayA palAlamadhItaM, etairlakSaNairyuktaH, etena zramaNena na bhAvyaM / itazca zakro devarAjo'vadhinA pralokayati-kAya svAmI?, tadA svAminaM prekSate, taM ca puSpaM, AgataH svAminaM vanditvA bhaNati-bhoH puSpa! tvaM lakSaNaM na jAnAsi, eSo'parimitalakSaNaH, sadA varNayati lakSaNamabhyantara-gokSIragauraM rudhiraM prazasta, zAstraM na bhavati alIkaM, eSa dharmavaracAturanta cakravartI devendranarendrapUjitaH bhavyajanakumudAnandakArakaH bhavidhyati, tataH svAmI rAjagRhaM gataH, tatra nAlandAkhyazAkhApure tantuvAyazAlAyAM ekadeze yathApratirUpamavagrahamanujJApya prathamaM mAsakSapaNamupasaMpaca viharati / tasmin kAle tasmin samaye maGkhali ma maGkhaH, tasya bhadrA bhAryA gurviNI zaravaNe nAma saniveze gobahulasya brAhmaNasya gozAlAyAM prasUtA, gauNaM nAma kRtaM gozAla iti, saMvardhitaH, maGgazilpamadhyApitaH, citraphalakaM karoti, ekAkI viharan rAjagRhe tantuvAyazAlAyAM sthitaH, yatra svAmI sthitaH, tatra varSAvAsamupAgata:bhagavaM mAsakhamaNapAraNae abhitariyAe vijayassa ghare viulAe bhoyaNavihIe paDilAbhio, paMca divANi pAunbhUyANi, gosAlo suNettA Agao, paMca divANi pAsiUNa bhaNati-bhagavaM! tujhaM ahaM sIsotti, sAmI tusiNIo niggao, bitiamAsakhamaNaM Thio, bitie. ANaMdassa ghare khajagavihIe tatie suNaMdassa ghare sabakAmaguNieNaM, tato cautthaM mAsakhamaNaM uvasaMpajjittANaM viharai / abhihitArthopasaMgrahAyedamAha bahi pUso lakkhaNamabhaMtaraM ca devido| rAyagihi taMtusAlA mAsakravamaNaM ca gosaalo||472|| maMkhali maMkha subhaddA saravaNa gobahulameva gosaalo| vijayANaMdasuNaMde bhoaNa khaje a kAmaguNe // 473 // padAni-sthUNAyAM bahiH puSyo lakSaNamabhyantaraM ca devendraH rAjagRhe tantuvAyakazAlA mAsakSapaNaM ca gozAlaH maGkhalImAH subhadrA zaravaNaM gobahula eva gozAlo vijaya AnandaH sunandaHbhojanaM khAdyAni ca kAmaguNaM / shrvnnN-goshaalotpttisthaan| zeSA'kSaragamanikA svadhiyA kAryA / gosAlo kattiyadivasapuNNimAe pucchai-kimahaM aja bhattaM labhissAmi?, siddhattheNa bhaNiyaM-kodavakaraM aMbileNa kUDarUvagaM ca dakkhiNaM, so NayariMsavAdareNa pahiMDio, jahA bhaMDIsuNae, na kahiMcivi saMbhAiyaM, . bhagavAn mAsakSapaNapAraNake abhyantarikAyAM vijayasya gRhe vipulena bhojanavidhinA pratilambhitaH, paJca divyAni prAdurbhUtAni, gozAlaH zrutvA''gataH, paja divyAni paTTA bhaNati-bhagavan ! tavAhaM ziSya iti, svAmI tUSNIko nirgataH, dvirta yamAsakSapaNaM sthitaH, dvitIyasmin Anandasya gRhe khAcakavidhinA tRtIye sunandasya gRhe sarvakAmaguNitena, tatazcaturtha mAsakSapaNamupasaMpadya viharati / 2 gozAlaH kArtikapUrNimAdivase pRcchati-kimahamaya bhakta sapsye 1, siddhArthena bhaNitam--kodravatandulAn bhamlena kUTarUpyaM ca dakSiNAyAM, sa nagaryA sarvAdareNa prahiNDitaH, yathA gantrIzcA, na kamizvidapi saMbhAjitaH. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 134 // bAvazvaka-hAribhadrIpatiH tAhe avaraNhe ekeNaM kammakareNa aMvileNa kuro diNNo, tAhe jimio, ego rUvago diNNo, rUvago parikkhAvio jAva kRDao, tAhe bhaNati-jeNa jahA bhaviyacaM Na taM bhavati aNNahA, lajio aagto| tao bhagavaM cautthamAsakhamaNapAraNae nAliMdAo niggao, kolAkasannivesaM gao, tattha bahulo mAhaNo mAhaNe bhoyAveti payamahusaMjutteNaM paramaNNeNaM, tAhe teNa sAmI paDilAbhio, tattha paMca divANi / gosAlo'vi taMtuvAgasAlAe sAmi apicchamANo rAyagihaM sambhaMtarabAhiriaM gavasati, jAhe na pecchai tAhe niyagovagaraNaM dhIyArANaM dAuM sauttaroI muMDa kAuM gato kollAgaM, tattha bhagabato milio, tao bhagavaM gosAleNa samaM suvaNNakhalagaM vazcai, etthaMtarA govA gAvIhiMto khIraM gahAya mahallie thAlIe NavaehiM taMdulehiM pAyasaM uvakkhaDeMti, tato gosAlo bhaNati-eha bhagavaM ! ettha bhuMjAmo, siddhattho bhaNati-esa nimmANaM ceva na vazcai, esa bhajihiti ulahijatI, tAhe so asahahato te gove bhaNati-esa devajago tItANAgatajANI tadA'parAka ekena karmakareNa aglena tandulA dattAH, tadA jimitaH, eko rUpyako datta, rUpyakaH parIkSitaH yAvat kUTaH, tadA bhaNati-yena yathA bhavitavyaM na tadravatyanyathA, lajita bhaagtH| tato bhagavAn caturthamAsakSapaNapAraNake nAlandAyA nirgataH, kollAkasabhivezaM gataH, tatra bahulo brAhmaNo brAhmaNAn bhojayati ghRtamadhusaMyuktena paramAnena, tadA tena svAmI pratilambhitaH, tatra patra digyAni / gozAko'pi tamtuvAyazAlAyAM svAminamaprekSamANaH rAjagRhaM sAbhyantara bAhyaM gaveSayati, yadA na prekSate tadA nijakopakaraNaM dhikkArebhyo davA sottarISTaM muNDanaM kRtvA gataH kolAkaM, taba bhagavatA militaH, tato bhagavAn gozAlena samaM suvarNakhalaM brajati, tatrAntarA gopA gobhyaH kSIraM gRhItvA mahatyAM sthAsyAM navaistantulaiH pAyasamupaskurvanti, tato gozAlo bhaNati-pAva bhagavan ! atra bhujAvaH, siddhArtho bhagati-eSA nirmANameva na brajiSyati, eSA bhatyati ulikhyamAnA, tadA so'vadadhAnaH tAn gopAn bhaNati-eSa devAryakaH tItAnAgatajJAyakaH bhaNati-esa thAlI bhajihiti, to payaseNa sArakkhaha, tAhe payattaM kareMti-vaMsavidalehiM sA baddhA thAlI, tehiM atIva bahulA taMdulA chUDhA, sA phuDDA, pacchA govAlArNa jeNaM jaM karulaM AsAiyaM so tastha pajimio, teNa na lakheM, tAhe suitaraM niyatiM geNhai / amumevArtha kathAnakoktamupasaMjihIrgharAhakullAga bahula pAyasa divyA gosAla vaDha pvjaa|paahiN suvaNNakhalae pAyasathAlI miyaigahaNaM // 474 // padAni-kolAkaH bahulaH pAyasaM divyAni gozAlaH dRSTvA pravrajyA bahiH suparNakhalAt pAyasasthAlI niyatemahaNaM ca / padArtha ukta ev| . bhaNagAme naMdovanaMda uvarNada teya paJcaddhe / caMpA dumAsakhamaNe vAsAvAsa muNI khamaha // 475 // padAni-brAhmaNaprAme nandopanandI upanandaH tejaH pratyardhe campA dvimAsakSapaNe varSAvAsaM muniH kSapayatIti / asyAH padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam--tato sAmI baMbhaNagAmaMgato, tattha naMdouvaNaMdoya bhAyaro, gAmassa do pADagA, ekko nandassa bitio uvaNaMdassa, tato sAmI naMdarasa pADagaM paviTTho naMdagharaM ca, tattha dosINeNaM paDilAbhio naMdeNa , bhaNati-eSA sthAlI bhakSyati, tataH prayona saMrakSata, tadA prayatnaM kurvanti, vaMzavidaralaiH sA baDA sthAlI, tairatIva vAbastandulAH kSiptAH, sA sphuTitA, pazcAt gopAlAnAM yena yatkapAlamAsAditaM sa tatra prajimitaH, tena na labdhaM, tadA suSTutara niyati gRhaati| tataH svAmI brAhmaNagrAmaM gataH, tatra manda upanam prazna bhAtarI, grAmasya dvau pATakI, eko mandasya dvitIya apanandasya, tataH svAmI nandasya pATakaM praviSTaH nandagRhaMca, tantra pa'pitAmena patilambhitaH mamdena, * skhala pAyasayAlI niyahaeN gahaNaM ca. pra. gosAlo uvanaMdasa, teNa uvaNaMdeNa saMdiDha-dehi bhikkhaM, sattha na tAva ghelA, tAhe sIalakUro NINio, so ta Necchai, pacchA sA teNavi bhaNNati-dAsI! eyassa upari chabhasutti, tIe chuDho, apattieNa bhaNati-jai majjha dhammAyariassa asthi tavo tee vA eyarasa gharaM Dajjhau, tattha ahAsaNihitehiM vANamaMtarehiM mA bhagavato aliyaM bhavautti teNa taM daI gharaM / tato sAmI caMpaM gao, tattha vAsAvAsaM ThAi, tattha domAsieNa khamaNeNa khamai, vicittaM ca tavokamma, ThANAdIe paDimaM ThAi, ThANukuDugo evamAdINi karei, esa tatio vAsAratto / kAlAe~ suNNagAre sIho vijumaI gohidAsI ya / khaMdo dantiliyAe pattAlaga muNNagAraMmi // 476 // padAni-kAlAyAM zUnyAgAre siMhaH vidyunmatI goSTIdAsI ca skandaH dantilikayA pAtrAlake shuunyaagaare| akSaragamanikA kriyA'dhyAhArataH svadhiyA kAryA / padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-taito carimaM domAsiyapAraNayaM bAhiM pArettA kAlAyaM nAma saNNivesaM gao gosAleNa sama, tattha bhagavaM suNNaghare pahima Thio, gosAlo'vi tassa dArapahe Thio, gozAla upanandasya, tenopanandema saMdiSTam-dehi bhikSA, tatra na tAvadvelA, tadA zItalakUro nItaH, sa taM necchati, pazcAt sA tenApi bhagyate-dAsi! patasyopari kSipeti, tathA ziptaH, aprItyA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasya asti tapastejo vA etasya gRhaM dasatAM, hai vAn alIko bhavasviti taistad dagdhaM gRhaM / tataH svAmI campAM gataH, tatra varSAcAsaM tiSThati, tatra dvimAsakSapaNena tapasyati, vicitraM ca tapaHkarma, sthAnAdinA matimA (kAyotsarga)karoti, sthAnamuskaTukaH evamAdIni karoti, eSa tRtIyo varSArAtraH / 2 tarAcAramaM dvimAsikapAraNakaM bahiSkRtvA kAlAkaM nAma sanivezaM gataH gozAlena sama, tatra bhagavAn zUnyagRhe pratimA sthitaH, gozAlo'pi tasya dvArapaye sthitaH. Jain Education Interational Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // mAvazyaka-hAribhadrIyattiA nattha sIho nAma gAmauDaputto vijumaIe gohIdAsIe samaM taM ceva suNNagharaM paviTho, tattha teNa bhagai-jai ittha samaNo vA mAhaNo vA pahiko vA koi Thio so sAhau jA annastha vaccAmo, sAmI tuhiko acchai, gosAlo'vi tuhikao, tANi acchittA NiggayANi, gosAleNa sA mahilA chikkA, sA bhaNati-esa ettha koi, teNa abhigaMtUNa piTTio, esa dhutto aNAyAraM kareMtANi pecchaMto acchai, tAhe sAmi bhaNai-ahaM ekillao piTTijAmi, tumbhe Na vAreha, siddhattho bhaNai-kIsa sIla na rakkhasi ?, kiM amhe'vi AhaNNAmo ?, kIsa vA aMto na acchasi, tA dAre tthio| tato niggaMtUNa sAmI pattakAlayaM gao, tasthavi taheva suNNaghare Thio, gosAlo teNa bhaeNa aMto Thio, tattha khaMdao nAma gAmauDaputto appiNiciyAdAsIe datsiliyAe samaM mahilAe lajjato tameva suNNagharaM gao, te'vi taheva pucchati, taheva tuhikA tatra siMho nAma prAmakUTaputraH vidyugmatyA goSTIvAsyA samaM tadeva zUnyagRhaM praviSTaH, tatra tena bhaNyate-yavatra zramaNo vA brAhmaNo vA pathiko vA kazcit sthitaH sa sAdhayatu yataH anyatra vrajAvaH, svAmI tUSNIkastiSThati, gozAlo'pi tUSNIkaH, tau sthitvA nirgatI, gozAlena sA mahelA spRSTA, sA bhaNati-eSo'tra kazcit , tenAbhigamya pihitaH, eSa dhUrsaH manAcAra kurvantau pazyan timati, tadA svAminaM bhaNati-mahamekAkI pihaye, sUrya na vArayata, siddhArtho bhaNati-kutA zIlaM na rakSati !, kiM vayamapi mAinyAmahe?, kuto vA'ntaH tiSThasi ?, tato dvAre sthitH| tato nirgatya svAmI pAtrAlake gataH, tatrApi tathaiva zUnyagRhe sthitaH gozAlatena bhayenAntaH sthitaH, tatra skandako nAma prAmaphUTaputraH bhAsmIyayA dAsyA imtilikayA samaM mahilAyAH lajamAnaH tadeva zUnyagRhaM gataH, tAvapi tathaiva pRcchataH, tathaiva tUSNIko acchaMti, jAhe sANi niggacchati tAhe gosAleNa hasiyaM, tAhe puNo'vi piTTio, tAhe sAmi khisai-amhe hammAmo, tubbhe na vAreha, kiM amhe tumhe olaggAmo ?, tAhe siddhattho bhaNati-tuma appadoseNa hammasi, kIsa tuMhaM na rakkhesi ? muNicaMda kumArAe kUvaNaya caMparamaNija ujANe / corAya cAri agaDe somajayaMtI uvasameha // 477 // padAni-municandraH kumArAyAM kUpanayaH camparamaNIyodyAne caurAyAM cAriko'gaDe somA jayantI upshaamytH| padArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tato bhagavaM kumArAyaM nAma saNNivesaM gao, tattha camparamaNile ujANe bhagavaM parimaM tthio| io ya pAsAvaJcijo muNicaMdo nAma thero bahassuo bahasIsaparivArotami sannivese kUvaNayassa kuMbhagArassa sAlAe Thio, so ya jiNakappapaDimaM karei sIsaM gacche ThavettA, soya sattabhASaNAe appANaM bhAveti, taveNa satteNa sutteNa egatteNa baleNa ya / tulahA paMcahA vutsA, jiNakappaM paDivajjao // 1 // eAo bhAvaNAo, te puNa sattabhAvaNAe bhAti, sA puNa "paDhamA uvassayaMmi, bitiyA bAhiM tatiya cukNmi|sunnnnghrNmi cautthI, taha paMcamiA msaannNmi||1||" tiSThataH, yaMdA to nirgacchataH sadA gozAlena hasitaM, tadA punarapi piTTitaH,tadA svAminaM jugupsate-ahamye, yUyaM na vArayata, kiM yuSmAn vayamabalagAmaH tadA siddhArtho bhaNati-svamAtmadoSeNa hanyase, kutastuNDaM na rakSasi ||2tto bhagavAn kumArAkaM nAma sanivezaM gataH, tatra camparamaNIye udyAne pratimA bhagavAn sthitaH / itazca pArthApatyaH municandro nAma sthaviraH bahuzrutaH bahuziSyaparivAraH tasmin saMniveze kUpanayasya kumbhakArasya zAlAyAM sthitaH, saca jinakalpapratimA karoti ziSyaM gacche sthApayitvA / te ca savabhAvamayA''smAnaM bhAvayamti-tapasA satvena sUtreNakaravena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpa pratipitsoH // 1 // etAH bhAvamAH, te punaH satvabhAvanayA bhAvayanti, sA punaH-prathamA upAzraye dvitIyA bahiH tRtIyA catuke / zUnyagRhe caturthI tathA paJcamI zmazAne // 1 // so vitiyAe bhAvei / gosAlo sAmi bhaNai-esa desakAlo hiMDAmo, siddhattho bhaNai-ajja amha antaraM,pacchA sohiMDato te pAsAvaJcije pAsati, bhaNati ya-ke tumbhe ?, te bhaNaMti-amhe samaNA niggaMthA, so bhaNati-aho niggaMthA, imo bhe ettio gaMtho, kahiM tumbhe niggaMthA ?, so appaNo AyariyaM yaNNei-eriso mahappA, tumbhe ettha ke ?, tAhe tehiM bhaNNaijAriso tumaM tAriso dhammAyario'vi te sayaMgahIyaliMgo, tAhe so ruTTo-amha dhammAyariyaM savahatti jai mama dhammAyariyassa asthi tavo tAhe tumbhaM paDissao Dajjhau, te bhaNaMti-tumhANaM bhaNieNa amhe na DagjhAmo, tAhe so gato sAhai sAmissa-aja mae sAraMbhA sapariggahA samaNA dihA, taM sarva sAhai, tAhe siddhastheNa bhaNiyaM-te pAsAvaJcijjA sAhayo, na ne DajhaMti, tAhe rattI jAyA, te muNicaMdA AyariyA bAhiM uvassagassa paDimaM ThiA, so kUvaNao taddivasa seNIe bhatte pAUNa viyAle ei mattellao, jAva pAsei te muNicaMde Ayarie, so ciMtei-esa corotti, teNa te galae gahIyA, te 1sa dvitIyayA bhAvayati / gozAlaH svAminaM bhaNati-eSa dezakAla: hiNDAvahe, siddhArtho bhaNati-adyAsmAkamantara (upacAsa.), pazcAtsa hiDamAnaH tAn pAbApatyAn pazyati, bhaNati ca-ke yUyam ?, te bhaNanti-vayaM zramaNA nirgranthAH, sa bhaNati-aho nimranthAH, ayaM bhavatAmiyAn granthaH, ka yUyaM nirgranthAH!, samAtmana AcArya varNayati-Izo mahAtmA, yUyamatra ke ?, tadA tairbhaNyate-yAzasvaM tAdRzodharmAcAryo'pi tava svayaMgRhItaliGgaH, tadA sa ruSTaH-mama dharmAcArya zapatha iti yadi mama dharmAcAryasvAsti tapaH tadA yuSmAkaM pratizrayo dayatA, te bhaNanti-yuSmAkaM bhaNitena vayaM na dahyAmahe, tadA sa gataH kathayati svAmine, madya mayA sArambhAH saparigrahA zramaNATAH, tat sarva kathayati, tadA siddhArthena bhaNitam-te pAvAMpatyAH sAdhavo, na te dahyante, tadA rAtrirjAtA, te municandrAcAryA bahirUpAzrayasya pratimAM sthitAH, sa kRpanato bhake taddivase zreNI pItvA vikAle AyAti mattaH, yAvatpazyati tAn municandrAn bhAcAryAn , sa cintayati-eSa caura iti, tena te prIvAyAM gRhItAH, te Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka-hAribhadrIyattiA nirussAsA kayA, na ya jhANAo kaMpiA, ohiNANaM uppaNNaM AuMca Nihi, devaloaM gayA, tattha ahAsamihiehiM vANamaMtarehi dehi mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiM Thio pecchai, deve ubaTuMte nivayaMte a, so jANai-esa Dajhai so tersi uvassago, sAhei sAmissa, esa tesiM paDiNIyANaM uvarasao Dajhai, siddhattho bhaNai-na tersi uvassao Dajjhai, tesiM AyariyANaM ohiNANaM uppaNNaM, AuyaM ca Nihiya, devalogaM gayA, tattha ahAsamihiehiM vANamaMtarehiM devehi mahimA kayA, tAhe gosAlo bAhiMThio picchai, tAhe gao taM padesaM, jAva devA mahima kAUNa paDigayA, tAhe tassa taM gaMdhodagavAsaM puSphavAgaM ca daNa abbhahiyaM hariso jAo, te sAhuNo uTTavei-are tubbhe na yANaha, erisagA ceva boDiyA hiMDaha, uheha, AyariyaM kAlagayaMpi na yANaha ?, suvaha rattiM savaM, tAhe te jANaMti-sacillo pisAo, ratipi hiMDai, tAhe te'vi tassa saddeNa uhiA,gayA Ayariyassa sagAsaM, jAva pecchaMti-kAlagayaM, tAhe te addhiti karei-amhehiNa NAyA niruvAsAH kRtAH, na ca dhyAnAtkampitAH, avadhijJAnaM utpalaM Ayuzca niSThitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsamihitaiyantaredevamahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiHsthitaH pazyati- devAnavapatata utpatatazca, sa jAnAti-epa dahyate sa teSAmupAzrayaH, kathayati svAmine-eSa teSAM prasthanIkAnAmupAzrayo dahyate, siddhArtho bhaNati-na teSAmupAzrayo dAte, teSAmAcAryANAmavadhijJAnamutpana, Ayuba niSThitaM, devalokaM gatAH, tatra yathAsamihitaiya'ntaradevaimahimA kRtaH, tadA gozAlo bahiHsthitaH prekSate, tadA gatamtaM pradeza, yAvaddevA mahimAnaM kRtvA pratigatAH, vA tasya sAM gandhodakavarSA puSpavarSA ca dRSTvA'bhyadhiko harSo jAtaH, sAn sAdhUnutthApayati-bhare yUyaM na jAnItha, IdRzA eva muNDakA hiNDadhve, uttiSThata, AcArya kAlagatamapi na jAnIya, svapitha rAtriM sarvA, tadA te jAnantisatyaH pizAcaH, rAnAvapi hiNDate, tadA te'pi tasya zabdena utthitAH, gatA AcArya sva sakAzaM, yAvasprekSante kAlagataM, tadA tezatiM kurvanti-asmAbhirna jJAnA AyariyA kAlaM kareMtA, so'vi camaDhettA go| tato bhagavaM corAgaM sannivesaM gao, tattha cAriyattikAUNa uDubAlagA agaDe pakkhivijaMti, puNo ya uttArijaMti, tattha paDhama gosAlo sAmI na, tAva tattha somAjayantIo nAma duve uppalassa bhagiNIo pAsAvaJcijjAo jAhe na tarati saMjarma kAuM tAhe parivAiyattaM kareMti, tAhiM suyaM-erisA ke'vi do jaNA uDubAlaehiM pakkhiviti, tAo puNa jANaMti-jahA carimatitthagaro pabaio, tAhe gayAo, jAva pecchaMti, tAhiM moio, te ujjhaMsiA aho viNassiukAmeti, tehiM bhaeNa khamAviyA mahiyA y| piTTIcaMpA vAsaM tatthaM caummAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deulavarise daridatherA ya gosAlo // 478 // tato bhagavaM piTThIcaMpaM gao, tattha cautthaM vAsArattaM karei, tattha so caummAsiyaM khavarNa kareMto vicittaM paDimAdIhiM karei, tato bAhiM pArittA kayaMgalaM gao, tattha dariddatherA nAma pAsaMDatthA samahilA sAraMbhA sapariggahA, tANa vADagassa bhAcAryAH kAlaM kurvantaH, so'pi tiraskRtya gataH / tato bhagavAn corA sanivezaM gataH, tatra cArikAbitikRtvA kohapAlakaiH agaDe prakSipyete, punazcottAyeMte, tatra prathamo gozAlo na svAmI, tAvattatra somAjayantInAmnyau dve utpalasya bhaginyau pArthApatye yadA na taratA (zaktaH) saMyamaM kartuM tadA parivAjikAsvaM kurutaH, tAbhiH zrutam-IdRzau kaucidapi dvau janau ArakSakaH prakSipyete, te punarjAnItaH-yathA caramatIrthakaraH prabajitaH, tadA gate, yAvatpazyataH tAbhyAM mocitaH, te tiraskRtAH aho vinaMSTukAmA iti, tairbhayena zAmitaH mahitazca / 2 (pRSThacampA varSArAtraH tatra cAturmAsikena kSapaNena / kRtAGgalAyAM devakulaM varSA daridramthavirAzca gozAlaH // 474 // ) tato bhagavAn pRSThacampAM gataH, tatra caturtha varSArAnaM karoti, tatra sa caturmAsakSapaNaM kurvan vicitraM kAyotsargAvibhiH karoti, tato bahiH pArayitvA kRtAGgalAM gataH,tatra daridrampavirA nAma pApaNDasthAH samarekAH sArambhAH saparigrahAH, teSAM bATakasva. *muNI pAjammAsikhamaNeNaM. majjhe devaulaM, tattha sAmI paDimaM Thio, taddivasaM ca phusi sIyaM paDati, tANaM ca tadivasaM jAgarao, te samahilA gAyaMti, tattha gosAlo bhaNati-eriso'vi nAma pAsaMDo bhaNNai sAraMbho samahilo ya, savANi ya egaTThANi gAyati vAyati ya, tAhe so tehiM NicchaDho, so tahiM mAhamAse teNa sIeNa satusAreNa acchai saMkuio, tehiM aNukaMpaMtehiM puNo'pi ANio, puNo'vi bhaNati, puNo'vi NINio, evaM tiNi vArA NicchUDho atiNio ya, tato bhaNai-jai amhe phuDaM bhaNAmo to NicchubhAmo, tatthANehiM bhaNNai-esa devajayassa ko'vi pahiAvAho chattadhAro vA AsI to tuhikANi acchaha, sacAujANi ya khaDakhaDAveha jahA se saddo na suvati,mAvasthI siribhaddA niMdU piudatta payama sivdtte|daargnnii nakhavAlo halidda paDimA'gaNI pahiA // 479 // tato sAmI sAvatthiM gao, tattha sAmI bAhiM paDimaM Thio, tattha gosAlo pucchati-tubbhe atIha ?, siddhastho bhaNati 1 madhye devakulaM, tatra svAmI pratimA sthitaH,tahivase ca svalpavindu zItaM patati, teSAM ca taddiyase jAgaraNaM, te samahilA gAyanti, tatra gozAlo bhaNatiIzo'pi nAma pASaNDo bhaNyate sArambhaH samahilazca, sarve caikatra gAyanti vAdayanti ca, tadA sa tainikSiptaH, sa tatra mAghamAse tena zItena satuSAreNa tiSThati saMkucitaH, tairanukampayadbhiH punarapyAnItaH, punarapi bhaNati-punarapi nItaH, evaM bIn vArAn bahinikSiptaH AnItazca, tato bhaNati-yadi vayaM sphuTa bhaNAmaH tadA niSkAzyAmahe,tatrAmyarbhaNyate-eSa devAryasya ko'pi pIThamardavAhakachatradharo vA bhaviSyati tataH tUSNIkAstiSThata, sarvAtodyAni vAdayata yathA tasya zabdo na zrUyate 2(zrAvastI zrIbhadrA ninduH pitRdattaH pAyasaM zivadattaH / dvAramagniH nakhA vAlA haridraH pratimA agniH pathikAH // 179 // ) 3 tataH svAmI zrAvastIM gataH, tatra svAmI pahiH pratimA sthitaH, tatra gozAlaH pRcchati-yUyaM calata , siddhArtho bhaNati-- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jApAvaka-hAribhadrIyattiA // 13 // aja ahaM aMtaraM, so bhaNati-ajja ahaM ki labhihAmi AhAraM ?, tAhe siddhattho bhaNai-tume aja mANusamaMsaM khAiacaMti, so bhaNati-taM aja jememi jattha maMsasaMbhavo nathi, kimaMga puNa mANusamaMsaM, so pahiMDio / tatthaya sAvatthIe nayarIe piudatto NAma gAhAvaI, tassa siribhahA nAma bhAriA, sA ya jiMda, gid nAma maraMtaviyAiNI. sA sivadattaM nemitti pachaDa-kihavi mama puttabhaMDa jIvijA 1, so bhaNati-jo sutavassI tassa taM gambhaM sasodhitaM raMdhiUNa pAyasaM karesA tAhe deha, tassa ya gharassa aNNAohutaM dAraM karejjAsi, mA so jANittA Dahihitti, evaM te thirA payA bhavissai, tAetahA kayaM, gosAlo ya hiMDato taM gharaM paviho, tassa so pAyaso mahughayasaMjutto diNNo, teNa ciMtiaM-estha maMsaM ko bhavissaitti? tAhetadeNa bhattaM. gaMta bhaNati-ciraM te NemittiyattaNaM kareMtassa ajasi vari phiDio, siddhastho bhaNai-na visaMvayati. jahana pasiyasi bamAhi, vamiyaM dihA nakkhA vikUie avayavAya, tAhe ruhotaM gharaM maggai,tehivi taMbAraM ohADiyaMta teNa macAmAkamabhakArthaH, sa bhaNati-acAhaM kiM lapsye mAhAram , tadA siddhArtho bhaNati-svayA'dha manuSyamAsaM khAditavyamiti, sa bhaNati-tat bhaga jemAmi yatra mAMsasaMbhavo mAsti, kimA punarmanuSyamAsa', prahiNDitaH / tatra ca zrAvastyAM nagayo pitRratto nAma gAthApatiH, tasya zrIbhavA bhAryA nAma, sAnimduH, nimnu ma briyamANaprajanikA, sA zivavattaM maimittikaM purachati-kathamapi mama putrabhA jiivet|, sa bhaNati-yaH sunapasvI tasmai taM garbha suzodhinaM randhavisvA pApasaM kRtvA tadA dehi, tasya ca gRhasthAmyato bhUtaM dvAraM kuryAH, mA sajJAtvA dhAkSIna iti, evaM taya sthirA prajA bhaviSyati, tayA tathA kRtaM, gozAlazra hiNDamAnaH sadgRhaM praviSTaH, sammai tapAyarsa madhutasaMyuktaM taM tena cintitam-bhatra mAsaM kuto bhaviSyati iti, sadA tuSTena bhukta, gatvA bhaNati-ciraM tava namittikasvaM kurvato'cAsi para sphiTitA, sidArtho bhaNati-- visaMvadati, padina pratyeSi vama, vAntaM dRSTA nakhA vikiratA avayavAzra, sadA hAmnadgRhaM mArgayati, tAbhyAM mapi taddhAra spheTitaM, tasena / ne jANati, AhADio karei, jAhe na labhai tAhe bhaNati-jai mama dhammAyariyassa tavateo asthi tao Dajhau, tAhe sadyA dahA baahiriaa| tAhe sAmI halihugo nAma gAmo taM gao, tattha mahappamANo halihugarukkho, tattha sAvatthIo garIo niggacchato pavisaMto ya tattha vasaha jagavao satthaniveso, sAmI tattha paDimaM Thio, tehiM matthehiM ratiM sIyakAlae aggI jAlio, te vaDDe pabhAe uhettA gayA, so aggI tehiM na vijjhAvio, so uhato sAmissa pAsa gao, so sAmI paritAvei, gosAlo bhaNati-bhagavaM ! nAsaha, esa aggI ei, sAmissa pAyA daDDA, gosAlo naTThotatto pa NaMgalAe DiMbha muNI acchikahaNaM ceva / Avatte muhatAse muNiosia bAhibaladevo // 480 // tato sAmI naMgalA nAma gAmo, tattha gato, sAmI vAsudevaghare paDimaM Thio, tattha gosAlo'vi Thio, tattha ya gheDarUvANi khelati, so'pi kaMdappio tANi ceDarUvANi acchINi kahiUNa bIhAvei, tAhe tANi dhAvaMtANi paDaMti, jANUNi na jAnAti, bhAghATIH karoti, yadA na labhate tadA bhaNati-yadi mama dharmAcAryasa tapasvejo'sti tadA dakSatA, tadA sarvA dagdhA bAhirikA / tadA svAmI haridrAko nAma prAmaHsaM gataH, tatra mahApramANo haridrako pakSaH, tatra zrAvastoto nagayo nirgacchan pravizatA vasati jAnapadA sArthanivezaH, svAmI satra pratimA sthitaH, taiH sArSikai rAtrau zItakAle'bhimAhitaH, te bahati prabhAte bhavAya gatAH, so'nistana vidhyAtA, sadAn svAminaH pArtha gataH, sa svAminaM paritApayasi, gozAlo bhaNati-bhagavantaH ! nazyata eSo'gnirAyAti, svAminaH pAdau dagdI, gozAko mssttH| tatasa nAlAyAM DimbhAH mumiH bhakSikarSaNa (vikRtiH) caiva / bhAvase mukhatrAsaH muNitaH (pizAcA) iti vahikadevaH // 18 // tataH svAmI nAlA mAma prAmastatra gataH, svAmI vAsudevagRhe pratimA sthitA, tatra gozAko'pi khitA, tatra peTarUpANi kIDanti, so'pi kArpika tAni ceTarUpANimAkSiNI karSayisvA (vikRtya) bhApapati, tadA tAni dhAvamti patanti jAnUni ya phoDijati, appegaiyANaM khuMkhuNagA bhajati, pacchA tesiM ammApiyaro, AgaMtUNa taM piTTati, pacchA bhaNati-devajagassa eso dAso nUrNa na gati ThANe, aNNe vAreti-alAhi, devajayassa khamiyavaM / pacchA so bhaNati-ahaM hammAmi, tumbhe na pAreha, siddhastho bhaNati-na ThAsi tuma ekalo avassa piTTijasi, tato sAmI AvattAnAma gAmo tastha gato, tatthavi sAmI paDima Thio baladevaghare, tattha muhamakaDiArhi bhesavei, piddetivi, taso tANi ceDarUvANi rUvaMtANi ammApiUNaM sAhaMti, sehiM gaMtUNa ghecio, muNiottikAuMmupho, muNio-pisAo, bhaNati ya-ki eeNa haeNaM, eyaM se sAmi haNAmo jo evaM na vArei, tato sAbaladevapaDimA halaM bAhuNA'hikkhibiUrNa uDiA,tatto tANi ya pAyapaDiyANi sAmi khAticorA maMDava moja gosAlo vahaNa tega jhaamnnyaa| meho ya kAlahatthI kalaMbuyAe u upasaggA // 481 // tato sAmI corAyaM nAma saMNivesaM gao, tattha goSThiabhattaM rajjhai paJcati ya, tattha ya bhagavaM paDimaM Thio, gosAlo sphuTanti, purvarakA (guruphA) apyekakAnAM bhajyante, pazcAt teSAM mAtApitarau mAgasya taM piTTataH, pazcAt maNata:-devAryasya eSa vAso nUnaM na tihati sthAne, manyebArapantidevAyasa kSamitavyaM / pazcAtsa bhaNati-mahaM hamye pUryana vArayata, sidArtho bhaNati-na tisi tvamekAkI avazya pihicyase, tataH svAmI bhAvA nAma prAmamAna gataH, tatrApi khAmI pratimA sthitA baladevagRhe, tatra mukhamarkaTikAbhibhApayati, piyate'pi, tatakhAni ceTarUpANi hadanti samyApitroH kamapanti, tAbhyAM gatvA pihitA, muNita itikRtvA muktA, muNitA-pizAcaH, bhaNataba-kimetena teko enamasya svAmina hanyaH va enaM na vArayati, tataH sAvadevamatimA bAhunAmikSipyorithatA, tataH te pAdapatitAH svAminaM kSamayanti (borAkaH maNDapaH bhojyaM gozAlohananaM tejA dAhaH meghA kAlahastI kasAnukAyAM tUpasAH // 61) tataH svAmI corAkaM nAma sanivezaM gataH, tatra goSTikabhakta rAjyate pacyate ca, tatra ca bhagavAn pratimA sthitA, gozAlo Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 138 // Avazyaka-hAribhadrIyattiA bhaNati-ajja ettha cariyarva, siddhatyo bhaNai-aja amhe acchAmo, so'vi tattha NiuDukuDiyAe paloei-kiM desakAlo na vatti, tattha ya corabhayaM, tAhe te jANaMti-esa puNo puNo paloei, maNNe-esa cArio hojjatti, tAhe so ghettUNa nisarTa hammaDa, sAmI pacchaNNe acchai, tAhe gosAlo bhaNati-mama dhammAyariyassa jai tavo asthi to esa maMDavo DAu, ddddo| tato sAmI kalaMbugA nAma saNNiveso tattha gao, tattha pacaMtiAdobhAyaro-meho kAlahatthI ya, sokAlahatthI corohiM sarbha uddhAio, ime ya pukhe agge pecchai, te bhaNati-ke tubbhe?, sAmI tusiNIo acchai, te tattha hammaMti, na ya sAhaMti, teNa te baMdhiUNa mahalassa bhAuassa pesiA, teNa jaM bhagavaM dichotaM udvittA pUiokhAmio ya, teNa kuMDaggAme sAmI diThapubolADhesa ya uvasaggA ghorA puNNAkalasA ya do tennaa| vajahayA sakkeNaM bhahia vAsAsu caumAsaM // 482 // tato sAmI ciMtei-bahuM kammaM nijareyaba, lADhAvisayaM vaccAmi, te aNAriyA, tattha nijaremi, tattha bhagavaM bhaNati-acAna caritavyaM, siddhArtho bhaNati-aca vayaM tiSThAmaH, so'pi tatra nikRtyuskaTatathA pralokayati-ki dezakAlo na beti, tatra ca caurabhayaM, tA te jAnanti-eSa punaH punaH pralokayati, manye eSa cauro bhavet iti, tadA sa gRhItvA'syantaM hanyate, svAmI pracchanne tiSThati, tadA gozAlo bhaNati-mama dharmAcAryasya yadi tapo'sti tadaiva maNDapo dakSatA, dgdhH|tlaa svAmI kalambukA nAma saMnivezaH tatra gataH, tatra pratyantiko dvau bhrAtarau-meSaH kAlahastIca, sakAlahastI aura samamahAvitA, imau cAmataHpUrva prekSate, te bhaNanti-ko yuvA ?, sAmI tUSNIkastiSThati, tau tatra hamyete, na ca kathayataH, tena tau badhvA mahate prAtre preSitau, tena ca yat bhagavAn ra tadusthAya pUjitaH kSamitA, tena kuNDa prAme svAmI darapUrvaH (lATeSu ca upasargAH ghorAH pUrNakalaza dvau stenau / bajahatau zakeNa bhadrikA varSAyAM caturmAsI ||2||)ttH svAmI cintayati-bahu karma nirayitavyaM, kAsAviSayaM vrajAmi, te'nAryAH, tatra nirjarayAmi, tatra bhagavAn acchAriyAditaM hiyae karei / tato pavicho lADhAvisayaM kammanijarAturio, tattha hIlaNaniMdaNAhiM bahuM kammaM nijarei, pacchA ttonniih| tattha puNNakalaso nAma aNAriyaggAmo, tatthaMtarA do teNA lADhAvisaya pavisiukAmA, avasauNo eyassa vahAe bhavauttikaTu arsi kahiUNa sIsaM chiMdAmatti pahAviA, sakkeNa ohiNA AbhoittA do'vi vajeNa hyaa| evaM viharatA bhadilanayari pattA, tattha paMcamo vAsAratto, tattha cAummAsiyakhamaNeNaM acchati, vicitaM ca tavokammaM tthaannaadiihiN| kayalisamAgama bhoyaNa maMkhali dahikUra bhgvopddimaa|jbuumNdde gohI ya bhoyaNaM bhagavaopaDimA // 48 // tato bAhiM pArettA viharaMto gao, kayalisamAgamo nAma gAmo, tattha sarayakAle acchAriyabhattANi dahireNa nisaha dijaMti, tattha gosAlo bhaNati-vaccAmo, siddhattho bhaNati-amha aMtaraM, so tahiM gao, bhuMjai dahikUra so, bahiphoDo na ceva dhAi, tehi bhaNiyaM-vahuM bhAyaNaM karaMbeha, karaMbiyaM, pacchA na nittharai, tAhe se upari chUTa, tAhe lAvakaraSTAntaM hRdaye karoti / tataH praviSTo kAtAviSayaM karmanirjarAtvaritaH, tatra hIlananindanAbhirvahu karma mirjarayati, tataH pazcAt nirgacchati / taka pUrNakalazo nAmAmAryagrAmaH, tatrAntarA dvau stenI lAvAviSayaM praveSTukAmI, apazakuna etasya vadhAya bhavasvitikRtvA'si kahA zIrSa chim iti prabhAvito, zakreNAdhinAbhogya dvAvapi vapreNa hatau / evaM viharantau bhadrikAnagarI prAptau, tatra paJcamo varSArAtraH, tatra caturmAsakSapaNena tihati, vicitra va tapaHkarma sthaanaadibhiH| kavakIsamAgamaH bhojanaM maGkhalidedhikaraH bhagavataH pratimA / jambUSaNDaH goSThI ca ( goSThIkaH) bhojanaM bhagavataH pratimA // 13 // ) tatte bahiH pArayitvA viharan gataH, kadalIsamAgamo nAma prAmaH, tatra zaratkAle sAvakabhaktaM dadhireNAtyantaM dIyate, tatra gozAlo bhaNati-bajAvaH, siddhArthoM maNAti-amAkamabhaktArthaH, sa tatra gataH, bhule dadhikUra, sopavisphoTaH na caiva bhrAyate, tairbhaNitaM vRhanAjanaM karambaya, karambitaM, pazcAta limtarati, tadA tasyopari misaM. ukkilaMto gacchai / tato bhagavaM jaMbUsaMDaM nAma gAma gao, tatthavi acchAriyAbhattaM taheva navaraM tattha khIrakUre, tehivi taheva dharisio jimio ataMbAe naMdiseNopaDimA Arakkhi vahaNa bhaya DahaNaM / kUviya cAriya mokkhe vijaya pagabbhA ya patte // 484 // tato bhagavaM taMbAyaM NAma gAmaM ei, tattha naMdiseNA nAma therA bahussuA bahuparivArA pAsAvacijjA, te'vi jiNakappassa parikammaM kareMti, imo'vi bAhiM paDimaM Thio, gosAlo atigao, taheva pucchai, khiMsati ya, te AyariA taddivasaM caukke paDimaM ThAyaMti, pacchA tahiM ArakkhiyaputteNa corottikAuM bhallaeNa Ahao, ohiNANaM, sesaM jahA muNicaMdassa, jAva gosAlo bohettA aagto| tato sAmI kUpi nAma saNNivesaM gao, tattha tehiM cAriyattikAuM ghipati bajhaMti piTTijati ya / tattha logasamullAvo-aho devajao rUveNa jovaNeNa ya appatimo cAriuttikA gahio / tattha vijayA tadotkalan gacchati / tato bhagavAn jambUSaNDaM nAma grAmaM gataH, tatrApi lAvakabhaktaM tathaiva navaraM tatra kSIrakUro, tairapi tayaiva dharSito nemitazca (tAnAyAM namviNaH pratimA bhArakSakaH hananaM bhayaM dahanaM / kUpikA cArikaH mokSaH vijayA pragalbhA ca pratyekam // 48 // ) tato bhagavAn sambAkaM nAma grAmamAgAt , tatra naviSeNA nAma sthavirA bahuzrutA bahuparivArAH pApisyAH, te'pi jinakalpasya parikarma kurvanti, bhayamapi bahiH pratimayA sthitaH, gozAlo'tigataH, tathaiva pRcchati, siMsati ca, te AcAryAstadivase catuSke pratimayA asthuH, pazcAttatrArakSakaputreNa caura itikRtvA bhallenAhataH, avadhijJAnaM, zeSaM yathA municandrasya, yAvadozAko bodhayitvA''gataH / tataH svAmI kUpikAsanivezaM gataH, tatra taizvArikA vitikRtvA gRote badhyete piTTayete c| tatra chokasamullApaH-aho devAryaH rUpeNa yauvanena cApratimavArika itikRtvA gRhItaH / tatra vijayA Jain Education Interational Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRtti paigambhA ya doNNi pAsaMtevAsiNIo parivAiyAo loyassa mUle soUNa-titthakaro pabaio, vaccAmo tA paloemo, ko jANati ? hojA, tAhe tAhi moio-durappA! Na yANaha gharamatitthakaraM siddhattharAyaputaM, aja bhe sako uvAlabhahii, tAhe mukko khAmio ya / 'patteyaM ti pihipIhIbhUtA sAmI gosAlo ya, kahaM puNa?, tesiM vaccaMtANaM do paMthA, tAhe gosAlo bhaNati-ahaM tunbhehiM samaM na vaccAmi, tunbhe mamaM hammamANaM na vAreha, aviya-tumbhehiM samaM bahUvasaggaM, aNNaM ca-ahaM ceva paDhamaM hammAmi, tao ekallao.viharAmi, siddhattho bhaNati-tumaM jANasi / tAhe sAmI vesAlImuhopayAo, imo ya bhagavo phiDio aNNao pahio, aMtarA ya chiNNaddhANaM, tattha coro rukkhavilaggo oloeti, teNa diho, bhaNati-eko naggao samaNao ei, te ya bhaNaMti-eso na ya bIhei natthi hariyabaMti, aja se natthi pheDao, jaM amhe paribhavati teNehi pahe gahio gosAlo mAulotti vaahnnyaa| bhagavaM vesAlIe kammAra ghaNeNa deviMdo // 485 // pragalbhA cahe pArthAntavAsinyau parinAjike lokasya pArne zrutvA-tIryakA prabajitA, prajAvasvAvat pralokayAvaH, ko jAnAti / bhavet (saH), tadA tAbhyAM mocitaH-durAtman ! na jAnIye (durAsmAnaH! na jAnIdhvaM) caramatIrthakara siddhArtharAjaputraM, aca bhavajayaH zakra upAlapsyati, sadA muktaH kSamitatra / 'pratyeka' miti pRthaka pRthagbhUtau svAmI gozAlamA, kathaM punaH', tayorvajatoH dvau panthAnau, tadA gozAko bhaNati-ahaM bhavadbhiH samaM na prajAmi, yUyaM mA hampa. mAnaM na vArayata, apica-bhavatiH samaM bahupasarga, anyaca mahameva prathamaM hanye, tata ekAkI biharAmi, siddhArtho bhaNati- vaMjAnIye / sadA svAmI vizAlAmukhaH prasthitaH (prayAtaH), bhayaM ca bhagavataH sphiTito'nyatA prasthitaH, antarAvinAdhyA, tatra cauro pakSavilamo'valokayati, tenaraho, bhaNati-eko namaH zramaNaka eti, teca bhaNanti-eSa naiva bibheti nAsti harsappamiti, madya tasya nAsti spheTakA, padasmAn paribhavati / (stenaiH pathi gRhIto gozAlo mAtala itikasvA vAinam / bhagavAn vizAlAyAM karmakAraH ghanena devendraH // 185 // ) Agao paMcahivi saehiM vAhio mAulattikAUNaM, pacchA ciMtei-varaM sAmiNA samaM, aviya-koi moei sAmi, tassa nissAe moyaNaM bhavai, tAhe sAmi maggiumAraddho / sAmIvivesAliMgao, tattha kammakarasAlAe aNuNNavettA paDimaM Thio, sA sAhAraNA, je sAhINA tattha te aNuNNaviA / aNNadA tatthego kammakaro chammAsapaDilaggao ADhatto sohaNatihikaraNe, AuhANi gahAya Agao, sAmi ca pAsai, amaMgalaMti sAmi AhaNAmitti pahAvio ghaNaM uggiriUNaM, sakkeNa ya ohI pautto, jAva pecchai, taheva nimisaMtareNa Agao, tasseva uvari so ghaNo sAhio, taha gheva mao, sakko'vi vaMdittA gaogAmAga bihelaga jakkha tAvasI uvasamAvasANa thuI / chaTeNa sAlisIse visujjhamANassa logohI // 486 // tato sAmI gAmAyaM nAma saNNivesaM gao, tatthujjANe bihelae bibhelayajakkho nAma, so bhagavao paDimaM Thiyassa , AgataH paJcabhirapi zatairvA hitaH mAtula itikRtvA, pazcAdhintapati-varaM svAminA samaM, apiJca-ko'pi mocayati svAmina, tasya nibhayA mocanaM bhavati, tadA svAminaM maargyitumaarbdhH| svAmyapi vizAla gataH, tatra karmakarazAlAyo bhanujJApya pratimA sthitaH, sA sAdhAraNA, ye svAdhInAstatra te'nujJApitAH / anyadA tatraikaH karmakaraH SaNmAsAn pratilagnaH ( bhannaH) mArabdhaH zobhanatithikaraNe, AyudhAni gRhItvA''gataH, svAminaM pazyati ca, amajalamiti svAminamAhanmIti pradhAvito dhanamunnIrya, zakreNa cAvadhiH prayuktaH, yAvatpazyati, tathaiva nimeSAntareNAgataH, tasyaivopari sa dhanaH sAdhitaH, tathaiva mRtaH, zako'pi vanditvA gataH / (mAmAkaH vibhelakaH yakSaH tApasI upazamAvasAne stutiH / SaSThena zAlizI vizudhyamAnasya kokaavdhiH|| 8 // sataH svAmI prAmAkaM mAma sanivezaM gataH, tatrodyAne vibhelake vimelaka yakSo nAma, sa bhagavataH pratimA sthitasya mahimaM karei / tato bhagavaM sAlisIsayaM nAma gAmo tahiM gato, tatthujANe paDimaM Thio mAhamAso yavai, tattha kaDapUyaNA nAma vANamaMtarI sAmi dadaNa teyaM asahamANI pacchA tAvasIrUvaM viuvittA vakalaniyatthA jaDAbhAreNa ya sarva sarIraM pANieNa olettA dehami uvariM sAmissa ThAuM dhuNati vAtaM ca viubai, jai anno hoto to phuTo hoto, taM tibaM veaNaM ahiyAsiMtassa bhagavao ohI viasiuba loga pAsiumAraddho, sesaM kAlaM gambhAo ADhavettA jAva sAlisIsaM tAva ekArasa aMgA suraloyappamANametto ya ohI, jAvatiyaM devalopasu pecchitAio / sA'vi vaMtarI parAjiA, pacchA sA uvasaMtA pUaM kareipuNaravi bhadianagare tavaM vicittaM ca chaTThavAsaMmi / magahAe niruvasaggaM muNi uubami vihAratyA // 487 // tato bhagavaM bhadiyaM nAma nagariMgato, tattha chaTheM vAsaM uvAgao, tattha varisAratte gosAleNa samaM samAgamo, chaThe mAse gosAlo 1 mahimAnaM karoti / tato bhagavAn zAlizIrSo nAma grAmaH tantra gataH, tatrodhAne pratimA sthito mAghamAsazca vartate, tatra kaTapUtanA nAma bhyantarI svAminaM dRSTvA tejo'sahamAmA pazcAttApasIrUpaM vikuvya vaskalavamA jaTAbhAreNa ca sarva zarIra pAnIyenAyitvA dehasya upari svAminaH khitvA nAti vAtaMca vikurvati, yacanyo'bhaviSyattadA sphuTito'bhaviSyat , to tIvra vedanAmadhyAsayato bhagavato'vadhirvikanita iva lokaM draSTumArabdhaH, zeSe kAle garmAdArabhya yAvacchA. lizI tAvadekAdazAGgAni suralokapramANamAtrazcAvadhiH, yAvat devaloke'darzat / sA'pi vyantarI parAjitA pavAtsopazAntA pUjAM karoti / (punarapi madikAnagoM tapo vicitraM ca SaSThavarSAyAm / magadheSu nirupasagai muniH Rtubaddhe vyahArSIt // 187 // tato bhagavAn bhadrikA nAma nagarI gataH, na paDI vargamupAgataH / tatra varSArAne gozAlena samaM samAgamaH, SaSThe mAse gozAko Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH 'milio bhgvo| tattha caumAsakhamaNaM vicitte ya abhiggahe kuNai bhagavaM ThANAdIhi, vAhiM pAresA tato pacchA magahA visae viharai niruvasaggaM aTTha uDubaddhie mAse, vihariUNaMAlabhiAe vAsaM kuMDAge taha deule parAhutto / maddaNa deulasAria muhamUle dosuvi muNitti // 488 // AlaMbhi nayari ei, tattha sattamaM vAsaM uvAgao, caumAsakhamaNeNaM tavo, bAhiM pArettA kuMDAgaM nAma sannivesaM tattha eti / tattha vAsudevaghare sAmI paDimaM Thio koNe, gosAlo'vi vAsudevapaDimAe ahihANaM muhe kAUNa Thio, so ya se paDicArago Agao, taM pecchai tahAThiyaM, tAhe so ciMtei-mA bhaNihii rAgadosio dhammio, gAme jAittu kahei, eha pecchaha bhaNihiha 'rAitaotti, te AgayA dihro piSTio ya, pacchA baMdhijai, anne bhaNaMti-esa pisAo, tAhe mukko| mIlitaH bhagavatA / tatra caturmAsakSapaNaM vicitrAMbAbhiprahAn karoti bhagavAn sthAnAdibhiH, bahiH pArayitvA tataH pazcAt magadhaviSaye viharati niru. pasargamA ratuvatikAn (bAn ) mAsAn , vihatya (mAlabhikAryA varSI kuNDAge tathA devakule parAkmukhaH / madana devakulasArakaH mukhamUle yorapi muniriti Meen) mAlambhiko nagarImeti, satra saptamaM varAtramupAgataH, caturmAsakSapaNena sapA, bahiH pArayiravA kuNDAkanAmA sanivezaH tatraiti / tatra vAsudevagRhe rakhAmI koNe pratimA sthitaH, gozAlo'pi vAsudevamatimAyA mukhe bhavihAna karavA sthitaH, saca tasyAH praticAraka mAgataH, taM prekSate tathAsthita, tadA sa cintayati-mA mANiSuH rAgadveSavAn dhArmika, prAme gatvA kathayati-pata prekSadhvaM bhaNiyapa rAgavAn iti mAgatA pihitA, pacAt abhyate, manye bhaNamti- eSa pizAcaH, tadA muktaH / tao niggayA samANA mahaNA nAma gAmo, tattha baladevassa ghare sAmI antokoNe paDima Thio, gosAlo muhe tassa sAgAriaMdA Thio, tatthavi taheva hao, muNiottikAUNa muko / muNio nAma pisaao|bhusaalgsaalvnne kaDapUaNa paDima vigghnnovsme| lohaggalaMmi cAriya jiasanU uppale mokkho // 489 // tato sAmI bahutAlaganAma gAmo tattha gao, tattha sAlavaNaM nAma ujANaM, tattha sAlajjA vANamaMtarI, sA bhagavao pUjha karei, aNNe bhaNaMti-jahA sA kaDapUaNA vANamaMtarI bhagavao paDimAgayassa uvasaggaM karei, tAhe uvasaMtA mahima karei / tato NiggayA gayA lohaggalaM rAyahANiM, tattha jiyasattU rAyA, so ya aNNeNa rAiNA samaM viruddho, tassa cArapurisehiM gahimA, pucchijaMtA na sAhaMti, tattha cAriyattikAUNa raNo asthANIvaragayassa ubaviA, tastha ya uppalo tato nirgatau santau madanA nAma prAmaH, tatra baladevasva gRhe svAmI bhantaHkoNaM pratimA sthitaH, gozAlo mune tasya sAgArika ( mehanaM ) davA sthitaH, tatrApi tathaiva hataH, muNita itikRtvA muktaH / muNito nAma pizAcaH / (bahuzAlakamAlavane kaTapUtanA (vat) pratimA vighnakaraNamupazamaH / kohArgale cArikaH jitazatruH utpalaH mokSaH // 489 // ) sataH svAmI bahuzAlakanAmA prAmaH tatra gataH, tatra zAlavanaM nAmodyAnaM, tatra sahajA (zAkhA) vyantarI, sA bhagavataH pUjA karoti, anye bhaNanti-yathA sA kaTapUtanA vyantarI bhagavataH pratimAgatakhopasarga karoti, tadopazAntA mahimAnaM karoti / tato nirgatau gatau lohArgalA rAjadhAnI, tatra jitazatrU rAjA, sa cAnyena rAjJA samaM viruddhaH, tasva cArapuruSahItI pRcchayamAnau na kathayataH, tatra cArikAvitikkaravA rAjJe bhAsyAnikAvaragatAyopasthApito, tatra copakoahiagAmAo so puSameva atigato, so ya te ANijate daTTaNa uDio, tikkhutto vaMdai, pacchA so bhaNai-Na esa cArio, esa siddhattharAyaputto dhammavaracakkavaTTI esa bhagavaM, lakkhaNANi ya se pecchaha, tattha sakkAriUNa muko| tatto ya purimatAle vaggura IsANa acae paDimA / mallIjiNAyaNa paDimA uNNAe vaMsi pahugoDI // 49 // tato sAmI purimatAlaM ei, tattha vagguro nAma seThI, tassa bhaddA bhAriA, vaMjhA aviyAurI jANukopparamAyA, bahUNi devassa uvAdigANi kAuM parisaMtA / aNNayA sagaDamuhe ujANe ujjeNiyAe gayA, tattha pAsaMti juNNaM devaulaM saDiyapaDiyaM, taratha mallisAmiNo paDimA, taM NamaMsaMti, jai amha dArao dAriA vA jAyati to. evaM cevaM deulaM karessAmo, eyabhattANiya hohAmo, evaM namaMsittA gayANi / tattha ahAsannihiAe vANamaMtarIe devayAe pADi hera karya, Aio gambho, ja,ceva Ahao taM ceva devaulaM kAumAraddhANi, atIva tisaMjhaM pUaM kareMti, pacatiyage ya alliyaMti, evaM sosAvao 1.'sthikamAmAtsa pUrvamevAtigataH, sa ca tAvAnIyamAnau dRSTrosthitaH, trikRtvaH vandate, pazvAsa bhaNati-eSa na cArikaH, eSa siddhArtharAjaputraH dharmavaracakravartI eSa bhagavAn , bakSaNAni cAsya prekSadhvaM, tatra sarakArayitvA muktaH (sataca purimatAle vagguraH izAmaH marcati pratimAm / malIjinAyatanaM pratimA aNNAke baMzI bahugohI // 19.) tataH svAmI purimatAlameti, tatra vagguro nAma zreSThI, tasya bhadrA bhAryA, bandhyA prasavinI jAnukUparamAtA, gani devalopayAcitAni kRtvA parivAntA / anyadA zakaTamule acAne ucAnikAyai gatau, tatra pazyataH jIrNa devakulaM zaTitapatitaM, tatra mallIsvAminaH pratimA, tAM mamalataH, yadyAvayodArako dArikA vA jAyate tadevamevaM devakulaM kariSyAvaH, etadbhaktau ca bhaviSyAvaH, evaM namasthitvA gtii| tatra yathAsamihitayA vyanto devatayA prAtihArya kRtaM utpano garbhI, yadevAhUtastadeva devakalaM kartumAradhI, bhatIna trisandhyaM pUjAM kurutaH, parvatrike cAnayataH, evaM sAvako Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyapatti // 14 // jAo / io ya sAmI viharamANo sagaDamuhassa ujANassa nagarassa ya aMtarA paDimaM Thio, vagguro ya hAo ullapaDa. sADao saparijaNo mahayA iDDIe vivihakusumahatthagao taM AyayaNaM acao jAi / IsANo ya deviMdo puvAgayao sAmi vaMdittA pajjuvAsati, vagguraM ca vItIvaMtaM pAsai, bhaNati ya-bho vaggurA ! tuma paJcakkhatitthagarassa mahimaM na karesi to paDimaM acao jAsi, esa mahAvIro vaddhamANotti, to Agao micchAdukarDa kAuM khAmeti mahimaM ca karei / tato sAmI uNNAgaM vacAi, etvaMtarA vadhUvaraM sapaDihuttaM ei, tANi puNa doSNivi viruvANi daMtilagANi ya, tattha gosAlobhaNati-aho imo susaMjogo-"tattillo vihirAyA, jANati dUrevi jo jahiM vasai / jaM jassa hoi sarisaM, taM tassa biijayaM dei // 1 // " jAhe na Thagai tAhe tehiM piTTio, piTTittA vaMsIkuDaMge chUDho, tattha paDio attANao acchai, vAharai sAmi, tAhe jAtaH / itava svAmI viharan zakaTamukhasyodyAnasya nagarasya ca madhye pratimA sthitaH, baggurabA bAta bApaTazATakaH saparijanaH mahatvayA vividhakusumahalakA (stagata vividhakusumaH) tavAyatamamarthako yaati| zAma devenyaH pUrvAgataH svAminaM bambisvA paryupAse, bagguraM ca vyatibajamtaM pazyati, bhaNati ca-bho vamgura ! svaM pratyakSatIrthakarasya mahimAna na karoSi tataH pratimAmAtuM yAsi, eSa mahAvIrI vardhamAna iti, tata mAgato mithyAduSkRtaM kRtvA kSamayati mahimAnaM karoti / tataH sAmI varNAka najati, mantrAntarA vadhUvarI sapratipakSaM ( saMmukha)mAyAsaH, tI puna vipi virUpI vanturIca, tatra gozAlo bhaNati-maho artha susaMyogaH ! 'dakSo vidhirAjaH jAnAti dUre'pi yo patra vasati / padyasva bhavati yogya, tattakha dvitIyaM dadAti // 1 // ' padA na tikRti tadA tAmyA pihitaH, pihayitvA baMzIkuDo kSiptaH, tatra patito'trANatiSThati, yAharati svAmina, tadA * sattANamo (tatparaH) siddhastho bhaNati-sayaMkayaM te, tAhe sAmI adUre gaMtuM paDicchai, pacchA te bhaNati-nUNaM esa eyarasa devajagassa pIDhiyAvAhago vA chattadharo vA Asi teNa avaDio, tA NaM muyaha, tato mukko / aNNe bhaNaMti-pahiehiM uttArio sAmi acchaMta daLUNa - gobhUmi balADhe govakove ya vaMsi jiNuvasame / rAyagiha'TTamavAsA vajabhUmI bahuvasaggA // 491 // tato sAmI gobhUmi vaccai / etthaMtarA aDavI ghaNA, sadA gAvIo caraMti teNa gobhUmI, tattha gosAlo govAlae bhaNai-are vajjalADhA! esa paMdho kahiM vcch| vajjalADhA nAma mecchA / tAhe te govA bhaNaMti-kIsa akosasi?, tAhe so bhaNai-asUyaputtA khauraputtA ! sudu akosAmi, tAhe tehiM milittA piTTittA baMdhittA vaMsIe chUDho, tattha aNNehiM puNo moio jiNuvasameNaM / tato rAyagihaMgayA, tattha aTThamaM vAsArattaM, tattha cAummAsakhavaNaM vicitte abhiggahebAhiM pArettA sarae siddhArtho bhaNati-svayaMkRtaM tvayA, tadA svAmI adUra gatvA pratIcchati, pazcAtte bhaNanti-nUnameSa etasya devAryasya pIThikAvAhako vA chatradharo pA''sIt tenAvasthitaH, tat enaM muzata, tato muktaH / anye bhaNanti-pathikairutsAritaH svAminaM tiSThantaM dRSTvA / (gobhUmiH vajralADhA gopakopana vaMzI jinopazamaH / rAjagRhe'STamavarSArAtraH bajrabhUmiH bahUpasargAH // 19 // ) tataH svAmI gobhUmi vrajati / atrAntarATavI ghanA, sadA gAvacaranti tena gobhUmiH, tatra gozAlo gopAlakAn bhaNati-are vajralADhAH! eSa panthAH ka vrajati / balADhA nAma mlecchAH / tadA te gopA bhaNamti-kuta Akrozasi?, tadA sabhaNati-asUpaputrAH auraputrAH! suSTu AkrozAmi, sadA militvA piTTayitvA bar3A bayAM kSiptaH, tatrAnyaiH punaH mocito jinopazamena / tato rAjagRhaM gatau, satrAhama varSArAnaM tatra cAturmAsakSapaNaM vicitrA abhigrahAH bahiH pArayitvA zaradi * asuSaputtA pamuyaputtA / asudapiyaputtA (amutputrAH prAmuraputrAH / abhuutpitRputraaH|) 'dilutaM kareti samatIe, jahA-egassa kuDuMbiyassa bahusAlI jAo, tAhe so paMthie bhaNati-tumbhaM hiyaicchi bhattaM demi mama lUNaha, evaM so uvAeNa lUNAvei, evaM ceva mamavi bahuM kammaM acchai, etaM acchAriehiM nijarAveyabaM / teNa aNAriyadesesu lADhAvajabhUmI suddhabhUmI tattha vihario,so aNArio hIlai niMdai, jahA baMbhaveresu-'chacha kareMti AhaMsu samarNa kukurA DasaMtu'tti evamAdi, tattha navamo vAsAratto kao, soya alebhaDo AsI, vasatIvina lagabhai, tattha chammAse aNicajAgariyaM viharati / esa navamo vaasaartto|aniayvaasN siddhatthapuraM tilatthaMva puccha nissphttii| uppADei aNajjo gosAlo vAsa bahulAe // 492 // tato niggayA paDhamasarae siddhatthapuraM gyaa| tao siddhatthapurAo kummagAma saMpaDhiA, tatthaMtarA tilasthaMbao, taM daGNa gosAlo bhaNai-bhagavaM! esa tilatthaMbao kiM niSphajihiti navatti ?, sAmI bhaNati-niSphajihiti, ee ya satta rihAntaM karoti samasyA yathA-ekasya kauTumbikasya bahuzAlirjAtaH, tadA sa pathikAn bhaNati-yuSmabhyaM hadayeSTaM bhaktaM dadAmi mama lunIta, evaM sasapAyena lAvayati, evameva mamApi bahu karma tiSThati, etat lAvakairnijaraNIyaM / tenAnAryadezeSu kADhAvanabhUmiH zuddhabhUmistatra vihRtaH so'nAyoM hIlati nindati, payA brahmacarya-zuSukurvanti abruvan zramaNaM kukkurA! dazantu' iti evamAdi / tatra navamo varSArAtraH kRtaH, sa cAsthira AsIt , vasatirapi na labhyate, tatra SaNmAsAn anityajAgarika vihrti| eSa navamo varSArAtraH / (aniyatavAsaH siddhArthapuraM tilastambaH pRcchA niSpattiH / utpATayatyanAryo gozAlo varSA bahulAyAH // 4925) tato nirgatau prathamazaradi siddhArthapuraM gatI, tataH siddhArthapurAt kUrmagrAma saMprasthitauH, tatrAntarA tilastambaH, taMTA gozAlo bhaNati-bhagavan ! eSa tilastambaH ki niSpatsyate naveti, svAmI bhaNati-niSparasyate, ete ca sapta Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 142 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tilapuSphajIvA uddAittA egAe tilasaMgaliyAe vaJcAyAhiti' tato gosAleNa asadahateNa osariUNa saleTugo uppADio egaMte paDio, ahAsannihiehi ya vANamaMtarehiM mA bhagavaM micchAvAdI bhavau, vAsaM vAsitaM, Asattho, bahuliA ya gAvI AgayA, tAe khureNa nikkhitto paiDio, pupphA ya paccAjAyA magahA gobaragAmo gosaMkhI vesiyANa paannaamaa| kummaggAmAyAvaNa gosAle govaNa pauDhe // 493 // tAhe kummagAma saMpattA, tassa bAhiM vesAyaNo vAlatavassI AyAveti, tassa kA uppattI ?, caMpAe nayarIe rAyagihassa ya aMtarA gobbaragAmo, tattha gosaMkhI nAma kuTuMbio, jo tasi adhipatI AbhIrANaM, tassa bandhumatI nAma bhajjA aviyAurI / io ya tassa adarasAmaMte gAmo corehiM hao, taM tUNa baMdiggahaM ca kAUNa pahAviyA / ekA'cirapasUiyA patimi mAriteceDeNa samaM gahiyA, sAtaM ceDaM chaDAviyA, so ceDao teNa gosaMkhiNA goruvANaM gaeNa diho gahio ya appaNiyAe mahiliyAe diNNo, tattha pagAsiyaM-jahA mama mahilA gUDhagambhA AsI, tattha ya chagalayaM mArettA tilapuSpajIcA spadrutya ekasyA tikazimbAyAM pratyApAsyanti, tato gozAlemAzrAvatA'pasRtya samUla utpATita ekAnte patitaH, yathAsanihitaiyantazvamA bhagavAn mRSAvAdI bhUH, varSA varSitA, AzvastaH, bahulikA ca paurAgatA, tasyAH khureNa nikSiptaH pratiSThitaH, puSpANi ca pratyAjAtAni |(mgdho govaragrAmaH gozavI vaizikAnAM prANAmikI / kUrmagrAma bhAtApanA gozAlaH govanaM pradviSTaH ||193||)tdaa dharmagrAmaM saMprAptI, tasmAdahiH vaizyApano bAlasapasvI bhAtapati, sasya kotpattiH ?, campAyA nagaryA rAjagRhasya cAntarAle gobaraprAmaH, tatra gozaGkhI nAma kauTumbikaH, yasteSAmadhipatirAbhIrANA, tasya bandhumanirnAma bhaaryaa'prsvinii| itazca tasyAdUrasAmante prAmazcaurahataH, taM havA bandIgrAhaM ca kRtvA pradhAvitAH / ekA'ciraprasUtA patyau mArite dArakeNa samaM gRhItA, sAtaM dArakaM syAjitA, sa dArakastena gozaddhimA gorUpebhyo gatena dRSTo gRhItazcAramIyAyai mahelAthai dattaH, tatra prakAzitaM yathA-mama mahelA gRDhagarbhA''sIta. tatra ca chagalakaM mArayiradhA lohiagaMdhaM karettA sUiyAnevasthA ThiyA, sarva jaM tassa itikattavaM taM kIrai, so'vi tAva saMvaDDai, sAvi se mAyA caMpAe vikiyA, vesiyAtherIe gahiyA esa mama dhUyatti, tAhe jo gaNiyANaM uvayAro taM sikkhAviyA, sA tattha nAmaniggayA gaNiyA jAyA / so ya gosaMkhiyassa putto taruNo jAo, ghiyasagaDeNaM paM gao savayaMso, so tattha pecchai nAgarajaNa jahicchi aM abhiramaMtaM, tassavi icchA jAyA-ahamavi tAva ramAmi, so tattha gato vesAvADayaM, tatthasA ceva mAyA abhiruiyA, mohaM dei viAle hAyavilitto vcci| tattha vacaMtassa aMtarA pAdo amejjheNa litto, sona yANai keNAvi lito| etthaMtarA tassa kuladevayA mA akiJcamAyarau bohemitti tattha gohae gArvi savacchiyaM viuviUNa ThiyA, tAhe sotaM pAyaM tassa uvari phusati, tAhe so vacchao bhaNai-kiM ammo ! esa mamaM uvari amejhalittayaM pAdaM phusai ?, tAhe sA gAvI mANusiyAe vAyAe bhaNai-'kiMtuma puttA! addhitiM karesi?, eso ajja mAyAe samaM saMvAsaM gacchA, taM esa erisaM akiJcaM . rudhiragandhaM kRtvA prasUtinepathyA sthitA, sarvaM yattasyetikartavyaM tatkaroti, so'pi tAvat saMvardhate, sA'pi tasya mAtA campAyaryA vikrItA, vezyAsthavirayA gRhItaSA mama duhiteti, tadA yo gaNikAmAmupacArastaM zikSitA, sA tatra nirgatanAmA gaNikA jAtA / sa ca gozazinaH putrastaruNo jAto, tazakaTena campA gataH savayasyaH, sa satra prekSate nAgarajanaM yAdRcchikamabhiramamANaM, tasyApIcchA jAtA-ahamapi tAvad rame, sa tatra gato vezyApATake, tatra saiva mAtAbhirucitA, mUlyaM dadAti vikAle sAtavilipto vrajati / tatra vrajataH antarA pAdo'medhyena liptaH, sa na jAnAti kenApi liptaH / atrAntare trasya kuladevatA mA akRtyamAcArIt bodhayAmIti tatra goSThe gAM savarasAM vikurcya sthitA, tadA sa taM pAdaM tasyopari spRzati, tadA sa varaso bhaNati-kimamba ! eSa mamopari amedhyalitaM pAdaM spRzati !, tadA sA gaurmAnuSyA vAcA bhaNati-kiM svaM putrAtiM karoSi !, eSo'dha mAtrA samaM saMvAsaM gacchati, tadeva irazamakRtyaM vavasai annapi kiM na kAhititti' / tAhe taM soUNaM tassa ciMtA samuppaNNA-'gato pucchihAmi', tAhe paviho pucchai-kA tujjha uppattI ?', tAhe sA bhaNati-kiM tava uppattIe, mahilAbhAvaM dAei sA, tAhe so bhaNati "annaMpi ettiaM molaM demi, sAha sambhAvaM'ti savahasAviyAe savaM siTThati, tAhe so niggao saggAmaM gao, ammApiyaro ya pucchai, tANi na sAheti, tAhe tAva aNasio Thio jAva kahiyaM, tAhe so taM mAyaraM moyAvettA vesAo pacchA virAgaM gao, eyAvatthA visayatti pANAmAe pavajjAe pavaio, esa uppttii|vihrNto yataM kAlaM kummaggAme AyAvei, tassa ya jaDAhiMto chappayAo AiccakiraNatAviAo paDaMti, jIvahiyAe paDiyAo ceva sIse chubhai, taM gosAlo dahUNa osarittA tattha gaobhaNai-kiM bhavaM muNI muNio uyAhu jUAsejAtaro?, ko'rthaH ? 'man jJAne' jJAtvA pravajito neti, athavA kiM itthI purise vA?, ekkasiM do tiNNi vAre, tAhe vesiAyaNo ruTTho teyaM nisirai, tAhe tassa aNukaMpaNahAe vesiyAyaNassa ya usiNateya. vyavasyati anyadapi kiM na kariSyatIti / tadA tat zrutvA tasya cintA samutpasA 'gataHprakSyAmi tadA praviSTaH pRcchati-kA tavotpattiH, tadA sA bhagati kiM tavotpatyA, mahilAbhAvaM darzayati sA, tadA sa bhaNati-amyadapi etAvanmUlyaM dadAmi kathaya sajAvamiti zapathazapitayA sarva ziSTamiti, tadA sa nirgataH svagrAmaM gataH, mAtApitarau ca pRcchati, tau na kathayataH, tadA tAvadanazitaH sthito yAvatkathitaM, tadA satAM mAtaraM mocayitvA vezyAyAH pazcAdvairAgyaM gataH, etadavasthA viSayA iti prANAmikyA pravrajyayA prabajitaH, epotpattiH / viharaMzca tatkAle kUrmamAme bhAtApayati, tasya ca jaTAyAH SaTpadikA AdityakiraNatApitAH patanti, jIvahitAya patitA evaM zIrSe kSipati, tagozAlo dRSTvA'pasRtya tatra gato bhaNati-kiM bhavAn munirmuNita Ahozvit yUkAzayyAtaraH!, athavA ki zrI puruSo vA?, ekazaH dvau zrInvArAn , tadA vaizyAyano ruSTastejo nisRjati, tadA tasyAnukampanArthAya vaizyAyanasya coSNatejaH Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvazyaka-hAribhadrIyattiA // 15 // paTisAharaNachAe patthaMtarA sIyaliyA teyalessA nissAriyA, sA jaMbUdIvaM bhagavao sIyaliyA teyalesA ambhitarao vedeti. itarA taM pariyaMcati. sA tattheva sIyaliyAe vijjhAviyA, tAhe so sAmissa riddhiM pAsittA bhaNati-se gayameva bhagavaM ! se gayamevaM bhaya !, ko'rthaH / na yANAmi jahA tumbhaM sIso, khamaha, gosAlo pucchA-sAmI ! ki esa jUmAsejAtaro bhaNati !, sAmiNA kahiyaM, tAhe bhIo pucchai-kiha sakhittaviulateyalesso bhavati, bhagavaM bhaNati-jeNaM gosAlA! cha8 chaTheNa aNikkhitteNaM tavokammeNaM AyAveti, pAraNae saNahAe kummAsapiDiyAe egeNa ya viyaDAsaNeNa jAveda jAva taviulateyalesso bhavati / aNNayA sAmI kummagAmAo siddhatthapuraM patthio, puNaravi tilathaMbagassa adarasAmaMteNa vItIvayai, pucchaisAmiMjahA-na niSphaNNo, kahiyaM jahA niSphaNNo, taM evaM vaNassaINaM pauha parihAro, [pauTTaparihAro nAma parAvartya parAvartya tasminneva sarIrake uvavajati taM asaddahamANo gaMtUNa tilaseMgaliyaM hattheNa phorittAtetile samAtApayati, pahirmAsAtaH, kUpataTe dAsyA pratisaMharaNArtha atrAntare zItakA tejolezyA nissAritA, sA jambUdIpaM bhagavataH zItalA tejolezyA'bhyantarato veSTayati, itarA to paryacati, sA tatraiva zItalyA vidhyApitA, dAsa svAmina Rdi hA bhaNati-prasau gata evaM bhagavan ! asau gata evaM bhagavan !, na jAnAmi yathA taba zighyA, kSamasva, gozAlaH pRcchati-svAmin / kimeSa yUkAzamyAtaro bhaNati ?, svAminA kayitaM, tadA bhItaH pRcchati-ithaM saMkSiptavipulatejoleiyo bhavati?, bhagavAn bhaNati-yo gozAla! SaSThaSaSThena bhanikSiptena tapaHkarmaNA''tApayati, pAraNake sanasayA kukSmASapiNDikayA ekena caprAsukajalaculukena yApayati yAvatSamAsAH,sa saMkSisavipuSTatejolezyo bhavati / sambadA svAmI dharmaprAmAsiddhArthapuraM prasthitaH, punarapi tilastambasyAdUrasAmantena pativrajati, pRcchati svAminaM yathA na niSpakSaH, kathitaM yathA niSpataH, tadevaM vanaspatijIvAnAM parAvarya parihAraH,-zarIrake utpadhante, tadabhradhAno garavA tilazambA vidArya hastena tAtilAn gaNemANo bhaNati-evaM savajIvAvi para, pariyaMti, NiyaivAda dhaNiyamavalaMvettA karei jaM uvadiI sAmiNA jahA saMvittatiulateyalesso bhavati, tAhe so sAmissa pAsAo phiTTo sAvatthIe kuMbhakArasAlAe Thio teyanisaggaM AyAvei, chahiM mAsehiM jAo, kUvataDe dAsIo viNNAsio, pacchA chadisAbharA AgayA, tehiM nimitsaulogo kahio, evaM so ajiNo jiNappalAvI viharai, esA se vibhUtI sNjaayaa| mAlIe eDimaM DiMbhamuNiuti tatya gaNarAyA / pUei saMkhanAmo citto nAvAe bhginnisuo|| 494 // bhagavaMpi sAliM nagari patto, tattha paDimaM Thio, DiMbhehiM muNiuttikAUNa khalayArio, tattha saMkho nAma gaNarAyA, middhattharasa raNNo mitto, so taM puurti|pcchaa vANiyaggAmaM pahAvio, tatdhaMtarA gaMDaiyA nadI, taM sAmINAvAe uttiNNo, te NAviA sAmi bhaNaMti-dehi molaM, evaM vAhaMti, tattha saMkharaNo bhAiNijjo citto nAma dUekAe gaelao, NAvAkaDaeNa ei, tAhe teNa moio mahio ya / gaNayan bhaNati-evaM sarve jIvA api parAvayaM parivartante, niyativAdaM bADhamadhalambya taskaroti yadupadiSTaM svAminA pathA saMkSisavipulatejolezyo bhavati, tadA sa svAminaH pArdhArisphaTitaH zrAvastyA kummakArazAlAyAM sthitastejonisargamAtApayati, paGgisirjAtaH, kUpataTe dAsyo vinyAsitaH, pazcAt pada dizAcarA bhAgatAmtAnimittAvalokaH kathitaH, evaM so'jino jinapralApI viharati, eSA tasya vibhUtiH sNjaataa| (vesAkIe pUrNa saMkho gaNarAya pikhavayaMso / gaMgaDyA tara rapaNaM citto nAvAe bhagiNisuo iti pra.) bhagavAnapi vaizAlI nagarI prAptaH, tatra pratimA sthitaH, bimbhaiH pizAca itikRtvA svakIkRtaH, tatra pAho mAma gaNarAjaH, siddhArthasya rAjho mitraM, sa taM pUjayati / patrAdvANijagrAma pradhAvitaH, tatrAntarA gaNDikA nadI, to svAbhI nAvottIrNaH, te nAvikAH svAminaM bhaNanti-dehi mUlya, evaM vyathayanti, tatra zaharAjho bhAgineyaH citro nAma dUtakArye gatavAnabhUta, nAvAkaTakenaiti, tadA tena mocitaH mhitaa| * tassa ghaDo hueNa mAhamo bhago, sAhasimA akosaha, tamo musA teulesA, sA davA, jAo tassa pacao, jahA siddhA me desalesA iti / vANiyagAmAyAvaNa AnaMdo ohi parIsaha sahiti / sAvatthIe vAsaM cittatavo sANulahi pahiM // 495 // gAma gao. tamma bAhiM paDima ttio| tattha ANaMdo nAma sAvao. chachaTeNa AyAveDa, tassa ohinANaM samuppaNNaM, jAva pecchai titthaMkara, vaMdati bhaNati ya-aho sAmiNA parIsahA ahiyAsejati, eccireNa kAleNa tujhaM kevalanANaM upajihiti pUeti ya / tato sAmI sAvadhi gao, tattha dasamaM vAsArataM, vicittaM ca tvokmtthaannaadihiN| tato sANulaDiyaM nAma gArma go| paDimA bhadda mahAbhaha savvaobhaha paDhamiA curo| aTThayavIsANaMde bahuliya taha ujisae divyA // 496 // tattha bhaI paDimaM ThAi, kerisA bhaddA ? puvAhutto divasaM acchai, pacchA rattiM dAhiNahutto, avareNa divasaM, utsareNa rAttaM, evaM chaTThabhatteNa nidviA, pacchA na ceva pArei, apArio ceva mahAbhaI paDimaM ThAi, sA puNa puvAe disAe ahorakta. evaM causuvi disAsu cattAri ahorattANi, evaM sA dasameNaM nihAi, tAhe apArio ceva sabaobhaI paDima ThAi, sA puNa tato vANijyaprAmaM gataH, tasmAt pahiH pratimA sthitaH / tatrAnando nAma zrAvakaH, SaSThaSaSThenAtApayati, sasyAvadhijJAnaM samutpalaM, pAvatpazyati vIryaraM, vandate bhaNati ca-aho svAminA parISahA adhyAsyante, iyadhireNa kAlena tava kevalajJAnamutpatsyate pUjayati ca / tataH svAmI zrAvastI gataH, tatra dazama varSArAnaM, vicitratapaHkarma sthaanaadimiH| tataH sAnulaSThaM nAma prAmaM gtH| tatra bhavapratimA karoti, kIrazI bhavA', pUrvamukho divasa titi, pavAdAtrI da. kSiNamukhaH, apareNa vivasamuttareNa rAtrI, evaM SaSThabhaktana niSThitA, pazcAt naiva pArayati, mapArita eva mahAbhadrapratimA karoti, sA punaH pUrvakho vizyahorAnamevaM catasRSvapi dikSu catvAryahorAtrANi, evaM sA dazamena nistiSThati, tadA'pArita eva sarvatobhadrA pratimA karoti, sA punaH / gaMvAyA lAkA kathitaH, evaM so'jino jinapralApa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 144 // bhAvAraka-hAribhadrIpatiH savatobhaddA iMdAe ahorattaM evaM aggeIe jAmAe neraIe vAruNIe vAyavAe sommAe IsANIe, vimalAe jAI uDaloiyAI davANi tANi nijhAyati, tamAe heTilAI, evamevesA dasahiMvi disAhiM bAvIsaimeNaM samappai / 'paDhamiA cauro' tti pravAe disAe cattAri jAmA, dAhiNAevi4 avarAevi4 uttarAevi4 bitIyAe aha, puvAe becauro jAmANaM evaM dAhiNAe utsarAevi aha, ee atttth| tatIyAe vIsaM, puvAe disAe becaukaM jAmANaM jAva aho becaukA, ee vIsaM / pacchA tAsu samattAsu ANaMdassa gAhAvaissa ghare bahuliyAe dAsIe mahANasiNIe bhAyaNANi khaNIkareMtIe dosINaM chaDeukAmAe sAmI paviho, tAe bhaNNati-kiM bhagavaM! aho, sAmiNA pANI pasArio, tAe paramAe saddhAe diNNaM, paMca divANi pAunbhUANi / daDhabhUmIe bahiA peDhAlaM nAma hoi ujANaM / polAsa ceiyaMmI ThiegarAImahApaDimaM // 497 // sarvatobhadrA aindhyAmahorAnamevamAgneyyAM yAmyA naiRtyAM vAruNyo vAyavyAM somAyAmaizAmyA vimalAyAM yAni alaukikAni byANi tAni nidhyAyati, tamAyAmadhamnanAni, evameSA dazabhirapi vigbhiAviMzatitamena samApyate / prathamA catvAra iti pUrvasyAM dizi catvAro yAmA, dakSiNasyAmapi 5 aparasyAmapi 4 uttarasyAmapi / / dvitIyAyAmaSTa pUrvasyA dvicatvAro yAmA evaM dakSiNasyAmuttarasyAmapyaSTa etehA / tRtIyasAM viMzatiH, pUrvasyAM dizi dicatuSka yAmAnAM yAvadadho dvicatukamete viMzatiH / pazcAttAsu samAptAsu mAnandasya gAthApatede bahulikAyAM dAsyA mahAna simyA bhAjanAni prakSAlayamtyAM paryupitaM tyakAmAyAM svAmI praviSTaH, tayA bhaNyate-kiM bhagavan ! arthaH, svAminA pANiH prasArataH, tathA paramayA aDyA datta, patra diSyAni prAdurbhUtAni. * bAhiM pevAlujANamAgabho bhayavaM pra.. tato sAmI daDhabhUmi gao, tIse bAhiM peDhAlaM nAma ujANaM, tattha polAsaM ghei, tastha aTThameNaM bhatteNaM egarAiyaM paDimaM Thio, egapoggalaniruddhadiTThI aNamisanayaNo, tatthavi je acittA poggalA tesu diDiM nivesei, sacittehiM diDiM appAijai, jahAsaMbhavaM sesANivi bhAsiyavANi, IsiMpanbhAragao-siM oNayakAosako a devarAyA sabhAgaobhaNai hrisiossynnN| tipiNavi loga samasyA jiNavIramaNaM na cAlelaM // 498 // io yasako devarAyA bhagavaMtaM ohiNA AbhoettA sabhAe suhammAe atthANIvaragao harisio sAmissa namokAra kAUNa bhaNati-aho bhagavaM telokaM abhibhUa Thio, na sakA keNai deveNa vA dANaveNa vA cAlesohammakappavAsI devo sakassa so amariseNaM ! sAmANia saMgamao bei suriMdaM paDinidhiho // 499 // telloka asamatthati pahae tassa cAlaNaM kaa| akheva pAsaha imaM mamavasagaM bhaThThajogata aha Agao turaMto devo sakassa so amariseNaM / kAsI ya hauvasaggaM micchaTTiI paDiniviTTho // 501 // io ya saMgamao nAma sohammakappavAsI devo sakkasAmANio abhavasiddhIo, so bhaNati-devarAyA aho rAgaNa tataH svAmI dRDhabhUmi gataH, tasyA bahiH peDhAlaM nAmodyAna, tatra polArsa caityaM, tatrASTamena bhakenaikarAtrikI pratimA sthitaH, ekapudgalanirudaraSTiranimepanayanaH, tatrApi pe'cittAH punalAsteSu dRSTiM nivezayati, sacittebhyo raSTiM nivartayati, yathAsaMbhavaM zeSANyapi bhASitamyAni, iSaprAgbhAragata ISadavasakAyaH / isa zakro devarAjaH bhagavantamavadhinA''bhogya sabhAyAM sudharmAyAmAsthAnIvaragato baTaH svAminaM namaskRtya (svAmine namaskAra kRtvA ) bhaNati -bhaho bhaga vAn trailokyamabhibhUya sthitaH, na zakyaH kenacidevena vA dAnavena vA cAlayitum / itaca saMgamako nAma saudharmakarupavAsI devaH zakasAmAniko'bhavasiddhikaH, sa bhaNati-devarAjaH aho rAgeNa * caleyaM je pra0. ulavei, ko mANusI deveNa na cAlijai?, ahaM cAlemi, tAhe sako taM na vArei, mA jANihii-paranissAe bhagavaM tavokampaM karei, evaM so AgaodhUlI pivIliAo uiMsA ceva tahaya uNholA / viMchuya naulA sappA ya mUsagA va aTThamagA // 502 // hatthI hatthINiAo pisAyae ghorarUva vagyo ya / thero gherIi suo Agacchai pakaNo ya tahA // 503 // kharavAya kalaMkaliyA kAlacake taheva y| pAbhAiya uvasagge vIsaimo hoi annulomo||504| sAmANiadevaDhi devo dAvei so vimaanngo| bhaNai ya vareha maharisi! nipphattI saggamokkhANaM // 505 // uvahayamaiviNNANo tAhe vIraM bahu paisAheuM / ohIe nijhAi jhAyai chajjIvahiyameva // 506 // tAhe sAmissa uvariM dhUlivarisaM varisai, jAhe acchINi kaNNA ya savasottANi pUriyANi, nirussAso jAo, teNa sAmI tilatusatibhAgamittaMpi jhANAo na calAi, tAhe saMto taM to sAharittA tAhe kIDiAo viubai vajatuMDAo, tAo samaMtao vilaggAo khAyaMti, aNNAto sottehiM antosarIragaM aNupavisittA aNNeNaM soeNaM atiMti aNNeNa Niti, lapati, ko manuSyo devena na cAlyate?, ahaM cAlayAmi, tadA zakrastaM na vArayati, mA zAsIt paranizrayA bhagavAn tapaHkarma karoti, evaM sa mAgataH / tadA svAmina sapari dhUlivarSA varSayati, yayA'kSiNI kau~ ca sarvazrotAMsi pUritAni, nirucchAso jAtaH, tena svAmI tituSatribhAgamAtramapi dhyAnAta calati, tadA prAntastA tataH saMhatya tadA kITikA bikurvati vanatuNDikAH, tAH samantato vilanAH khAdanti, anyasmAt zrotaso'ntaHzarIramanupravizyAnyena zrota sA'tiyAnti (bhanyena niryAnti). * bahu sahAveDaM prA. + jAva pra.. ciAlio pra.. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 145 // mApazvaka hAribhadrIyavRttiH cAliNI jAriso kao, tahavi bhagavaM na cAlio, tAhe use vajatuMDe viubai, te taM uiMsA vajatuMDA khAiMti, je egeNa pahAreNa lohiyaM nINiti, jAhe tahavi na sakA tAhe uNholA viudhati, uNholA telapAiAo, tAo tikkhehiM tuMDe hi atIva DasaMti, jahA jahA uvasaggaM karei tahA tahA sAmI atIva jhANeNa appANaM bhAvei , jAhe tehiM na sakio tAhe vicchae viubati, tAhe khAyaMti, jAhe na sakA tAhe naule viubai, te tikkhAhiM dADhAhiM DasaMti, khaMDakhaMDAIca avagati, pacchA sappe visarosapuNNe uggavise DAhajarakArae, tehi vi na sakA, mUsae viubai, te khaMDANi avaNettA tattheva vosiraMti muttapurIsaM, tato atulA veyaNA bhavati, jAhe na sakA tAhe hasthirUvaM viudhati, teNa hatthirUveNa suMDAe gahAya sattadvatAle AgAsaM ukkhivittA pacchA daMtamusalehi paDicchati, puNo bhUmIe viMdhati, calaNatalehiM malai, jAhe na sako tAhe hathiNiyArUvaM viubati, sA hasthiNiyA suMDAehi daMtehiM viMdhai phAleiya pacchA kAieNa siMcAi, tAhe calaNehiMmalei cAlanIsAzaH kRtaH, tathApi bhagavAna calati (calitaH,), tadA uddezAn vajratuNDAn vikurvati, te tamudaMzA vajratuNDAH khAdanti, ye ekena prahAreNa rudhiraM niSkAzayanti, yadA tathApi na zAktastadA tekikA vikurvati, 'saholA iti tailapAyinyaH' tAstIkSNaistuNDairatIva dazamti, yathA yathopasagai karoti tathA tathA svAmyatIva dhyAnenAtmAnaM bhAvayati, yadA tenaM zaktimatato vRddhikAn trikurvati, tadA khAdanti, yadA na zaktastadA nakulAn bikurvati, te vIkSaNAbhi TrAbhirdazanti, khaNDakhaNDAni ca apanayanti, pazcAt san viSaroSapUrNAn upaviSAn dAhagvarakArakAn, tairapi na zako mUSakAn vikurvati, te saNDAmyapanIya tatraiva byusmRjanti mUtrapurISaM, tato'tulA bedanA bhavati, yadA na zaktissadA hasika vikurvati, tena hastirUpeNa zuNDayA gRhItvA satAtAlAnAkAze rikSaya pazcAhantamuzalAbhyAM pratIcchati, punabhUmyAM vidhyati, caraNatamapati, yadA na zaktastadA hastinIrUpaM vikurvati, sA hasinI zuNDAbhivantairbibhyati vidArayati ca pazcAtkAyikena siJcati, tadA caraNairmardayati. * baMdhati. nAha na sakA tAhe pisAyarUvaM viuvati, jahA kAmadeve, teNa uvasagaM kareI, jAhe na sakA tAhe vagyarUrva viubati. so dAdehiM nakhehi ya phAlei, khArakAieNa siMcati, jAhe na sakA tAhe siddhattharAyarUvaM viudhati, so kahANi kaluNANi vilavai-ehi putta ! mA mA rajjhAhi, evamAdi vibhAsA, tato tisalAe vibhAsA, tato sUrya, kiha ?, so tato khaMdhAvAraM viudhati, so pariperaMtesu AvAsio, tattha sUto patthare alabhaMto doNhavi pAyANa majjhe aggi jAlesA pAyANa uvari ukkhaliyaM kAuM payaio, jAhe eeNavi na sakA tato pakkaNaM viudhati, so tANi paMjarANi bAhusu galae kaNNesu ya olaei, te sauNagA taM tuDehiM khAyaMti viMdhati saNaM kAiyaM ca vosiraMti, tAhe kharavAyaM viughei, jeNa sakA maMdaraMpi cAlelaM, na puNa sAmI vicalai, teNa uppADettA uppADettA pADei, pacchA kalaMkaliyavAyaM viubai, jeNa jahA cakkAiTThago tahA bhamADijAi, naMdiAvatto pA, jAhe evaM na sakA tAhe kAlacakaM viubati, taM ghettaNaM uI magaNatalaM gao, ettAhe yadA na zaktantadA pizAcarUpaM vikurvati, yathA kAmadeve, tenopasarga karoti yadA na zaktastadA vyAnarUpaM vikurvati, sa baMdrAbhinakA pATapati, kSAtkAyikyA siJcati, yadA na zaktastadA siddhArtha rAjarUpaM vikurvati, sa kaSTAni karuNAni vilapati-pahi putra!mA mA ummIH evamAdirSibhASA, tatakhizaLayA vibhASA, sataH sUda, kathaM?, sa tata :skandhAvAra vikurvati, sa paryanteSu paritaH AvAsitaH,tatra sudaH prastarAnalabhamAno yorapi padormadhye'priMjvapisvA padopari piTharikAM kRtvA paktumArabdhavAn , yadetenApi na zaktastatazcANDAlaM vikurvati, sa tAni pArANi bAhorgale karNayozca upalagapati, te zakunAstaM tuNdaiH khAdanti vidhyanti saMjJA kAyikI ca vyutsRjanti, tadA kharavAtaM cikurvati yena zakyate mandaro'pi cAlayituM, na punaH svAmI vicakati, tenotpAvya utpAvya pAtayati, pazcAskalakalikAvAsaM cikurvati, bena yathA camAviddhaH tathA bhrAmyate nandyAvatoM vA, padevaM na zaktastadA kAlacakra vikurvati, tabahIvovaM gaganataI gato'dhunA. * kAmadevo tavo uksagaM pra... mAremitti muei vajasaMnibhaM jaM maMdaraMpi cUrejA, teNa pahAreNa bhagavaM tAva NibuDDo jAva agganahA hatthANaM, jAhe na sakA teNavi tAhe ciMteti-na sakA esa mAreuM, aNulome karemi, tAhe pabhAyaM viucAi, logo sabo caMkamiGa pavatto bhaNati-devajagA! acchasi ajjavi?, bhayavapi nANeNa jANai jahA na tAva pabhAi jAva sabhAvao pabhAyaMti, esa vIsaimo / anne bhaNanti-tuTThomi tujjha bhagavaM ! bhaNa kiM demi ? sagaM vA te sarIraM nemi mokkhaM vA nemi, tiNNivi loe tujha pAdehiM pADemi ?, jAhe na tIrai tAhe suhRyaraM paDinivesaM gao, kalaM kAhiti, puNovi aNukahAvAlaya paMthe teNA mAulapAraNaga tattha kaanncchii| tatto subhoma aMjali succhitsAe ya viDarUvaM // 507 // tato sAmI vAlugA nAma gAmo ta pahAvio, etthaMtarA paMcacorasae viubati, vAlugaM ca jattha khuppada, pacchA tehi mAulotti vAhio pabayagurutairehiM sAgayaM ca vajasarIrA diti jahiM pabayAvi phuTTijA, tAhe vAluyaM gao, tastha sAmI mArayAmIti mukhati vAsanibhaM yanmandaramapi cUrayet ,tena prahAreNa bhagavAn tAvat mUrito yAvadamanakhA hassayoH,yadA nazAtaponApi tadA cimtayati-na zakya eSa mArayitum , bhanulomAn karomi, tadA prabhAtaM vikurvati, lokaH sarvazvaMkramituM pravRtto bhaNati-devArya ! timusi bhayApi, bhagavAn jJAnena jAnAti pathA na tAvatprabhAti yAvatsvabhAvataH prabhAtamiti, eSa viMzatitamaH / anye bhaNanti-tuSTo'smi tubhyaM bhagavan ! bhaNa kiM vadAmi / svargavAte pArIra nayAmi mokSa vA nayAmi, zrInapi kokAn savapAdayoH pAtayAmi, yadA na zakroti tadA suSutaraM pratinivezaM gataH, kalye kariSyati, punarapyamukarSati / tataH svAmI bAlukA mAma grAmastaM prabhAvitaH, bhavAntare paJca caurazatAni bikurSati, vAlukAM ca yatra majyate, pakSAt tairmAsurU iti vAhitaH parvatagurutaraH sAgataM pazarIrA vadati, patra parvatA bhapi sphureyuH, sadA bAlukAM gataH, tatra svAmI. * tasyaMtarA pra.. + sarIrehiM kasAghAI va.pra.. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 146 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH bhikUkhaM pahiDio, tatthAvaretuM bhagavato rUvaM kANacchi aviraiyAo NaDei, jAo tattha taruNIo tAo hammati, tAha niggato / bhagavaM subhomaM vavai, tatthavi atiyao bhikkhAyariyAra, tatthavi AvaretA mahilANaM aMjaliM karei, pacchA tehiM piTTijjati, tAhe bhagavaM NIti, pacchA succhettA nAma gAmo tahiM vazcai, jAhe atigato sAmI bhikkhAe tAhe imo AvarettA fasci fares, tattha isai ya gAyai ya aTTaTTahAse ya muMcati, kANacchiyAo ya jahA viDo tahA kareha, asiTThANi ya bhAi, tatthavi hammada, tAhe tatovi NIti malae pisAyarUyaM sivarUvaM hatthisIsae veva / ohasaNaM paDimAe masANa sako javaNa pucchA / / 508 // tato malayaM gato gAmaM, tattha pisAyarUvaM viubati, ummattayaM bhagavato rUvaM karei, tattha aviraiyAo avatAsei gevhai, tantha ceDarUvehi chArakayArehi bharijjai leDu (hu) ehiM ca hammara, tANi ya bihAvei, tato tANi choDiyapaDiyANi nAsaMti, tattha kahate hammati, tato sAmI niggato, hatthisIsaM gAmaM gato, tattha bhikkhAe atigayassa bhagavao sivaruvaM viubAI 1 mikSAM prahiNDitaH, tatrAvRtya bhagavato rUpaM kANAkSo'viratikA bAdhate, yAstatra taruNyastA zanti, tadA nirgataH / bhagavAn subhImaM brajati, tatrApi bhatito bhikSAcAryAyai tatrApyAvRtya mahikAmyo'addhiM karoti, pacAntaiH pihRyate, tadA bhagavAn nirgacchati, pazcAt sukSetranAmA grAmastatra vrajati, yadA'tigataH svAmI bhikSAyai tadA'yamAvRtya viTarUpaM vikurvati, tatra isati ca gAyati ca aTTATTahAsAMba mukhati, kANAkSiNI ca yathA viTalathA karoti, aziSTAni ca bhaNati, tatrApi imyate, tato'pi niyati / tato malayaM gato prAmaM, tatra pizAcarUpaM vikurvati, janmataM bhagavato rUpaM karoti, satrAviratikA apatrAsayati gRhNAti tatra ceTarUpairbhamakaca varairbhiyate leTukaizca hanyate tAni ca bhApayate, tatastAni choTisaMpatitAni nazyanti tatra kathite inyate, tataH svAmI nirgato, hastizIrSa grAmaM gataH, tatra bhikSAmai atigatasya bhagavataH ziva ( bhavya ) rUpaM vikurvati. * etthavi pra0. sAgAriyaM ca se kasAiyayaM karei, jAhe pecchai aviraiyaM tAhe uTThavei, pacchA hammati, bhagavaM ciMteti - esa atIva gADhaM uDDAhaM karei asaNaM ca, tamhA gAmaM caiva na pavisAmi bAhiM acchAmi, aNNe bhaNati - paMcAladevarUvaM jahA tahA vijayati, tadA kira uppaNNI paMcAlo, tato bAhiM niggao gAmassa, jao mahilAjUhaM tao kasAitateNa acchati, tAhe kira DhoMDhasivA pavattA, jamhA sakeNa pUio tAhe ThiA, tAhe sAmI egaMtaM acchati, tAhe saMgamao uhasei-na sakA tuma ThANAo nAleuM ?, pecchAmi tA gAmaM atIhi, tAhe sako Agato pucchai-bhagavaM ! jattA bhe ? javaNijjaM abAbAhaM phAsUyavihAraM 1, vaMditA gao tosalisIsarUvaM saMdhiccheo imoti vajjho ya / moeha iMdAliu tattha mahAbhUlo nAmaM // 509 // tA sAmI tosaliMgato, bAhiM paDimaM Thio, tAhe so devo ciMtei, esa na pavisai, ettAhe etthavi se Thiyassa karemi uvarugaM, tato khuDDugarUvaM viuvittA saMdhiM chidai uvakaraNehiM gahiehiM dhADIe tao so gahito bhaNati, mA mamaM haNaha, 1 sAgArikaM (puMzviddhaM ca tasya kaSAyitaM ( stabdhaM ) karoti, yadA prekSate'viratikAM tadotthApayati, paJcAdamyate, bhagavAn cintayati eSo'tIva gADhamapa bhrAjana karoti aneSaNAM ca tasmAddhAmameva na pravizAmi vahistiSThAmi, ambe bhaNanti paJcAladevarUpaM yathA tathA vikurvati, tadA kilotpannaH paJcAlaH, tato bahirnirgato grAmAt yato mahilA yUthaM tataH kASAyitakena tiSThati, tadA kila helanA pravRttA, yasmAt zakreNa pUjitastasmAtsthitA ( nivRttA ), tadA svAmbekAnte tiSThati, tA saMgamako pahasati na zakyasvaM sthAnAccAlayituM ?, prekSe tAvadvAmaM yAhi, tadA zakra bhAgataH pRcchati bhagavan ! yAtrA bhavatAM ? yApanIyamadhyAbAdhaM prAtukavihAraH, vanditvA gataH / tadA svAmI tosakiM gataH bahiH pratimayA sthitaH, tadA sa devacintayati eSa na pravizati, adhunA'trApi asya sthitasya karomyupasarge, tataH zulakarUpaM vikurthaM sandhi chinatti upakaraNeSu gRhIteSu dhAvyA, tataH sa gRhIto bhaNati mA mAM vadhiSTa. ahaM kiM jAgAmi ?, AyarieNa ahaM pesio, kahiM so ?, esa bAhi amue ujjANe, tattha hammati, bajjhati ya, mArejjautti ya vajjho NINio, tattha bhUilo nAma iMdajAlio, teNa sAmI kuMDaggAme diTThao, tAhe so moei, sAhai ya-jahA esa siddhattharAyaputo, muko khAmio ya, khuDDuo maggio, na diho, nAyaM jahA se devo uvasaggaM kareimosali saMdhi, sumAgaha moeI rahio piuvayaMso / tosali ya sattarajU vAvanti tosalImokkho // 510 // tato bhagavaM mosaliMgao, tatthavi bAhiM paDimaM Thio, tatthavi so devo khuDDugarUvaM viuSittA saMdhimaggaM sohei paDilehei ya, sAmissa pAse savANi uvagaraNANi viudhara, tAhe so khuDuo gahio, tumaM kIsa ettha sohesi 1, sAhai-mama dhammAyario rati mA kaMTae bhaMjihiti so suhaM ratiM khattaM khaNihiti, so kahiM 1, kahite gayA diTTho sAmI, tANi ya pariperante pAsaMti, gahito ANio, tattha sumAgaho nAma rahio piyamitto bhagavao so moei, tato sAmI tosaliM 1 ahaM kiM jAne ?, bhAcAryeNAhaM preSitaH, ka saH ?, epa bahiramukamidhAne, tatra hanyate badhyate ca, mAryatAmiti ca badhyo niSkAzitaH, tatra bhUtiko nAmendrajAlika:, tena svAmI kuNDagrAme dRSTaH, tadA sa mocayati kathayati ca yathaiSa siddhArtharAjaputro, muktaH kSAmitama, kSullako mArgitaH, na dRSTaH, jJAtaM yathA tasya deva upasarga karoti / tato bhagavAn mosakiM gataH, tatrApi bahiH pratimayA sthitaH, tatrApi sa devaH kSulakarUpaM vikurvya sandhimArga zodhayati pratilikhati ca svAminaH pArzve sarvANyupakaraNAni vikurbati, sadA sa kSullako gRhItaH svaM kathamatra zodhayasi ?, kathayati-mama dharmAcAryaH rAtrau mA kaNTakA mAhiSuH iti sa sukhaM rAtrI khAnaM khAnedhyati, sa ka ?, kathile gatA dRSTaH svAmI, tAni ca paritaH paryante pazyanti, gRhIta bhAnItaH, tatra sunAgadho nAma rAhnikaH pitRmitraM bhagavataH sa mocayati, tataH svAmI tosakIM For Private Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 147 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gayo, tatthavi taheva gahio, nadhara-ukalaMvijiumADhatto, tattha se rajU chiNNo, evaM satta vArA chiNNo, tAhe siddhaM tosaliyassa khattiyassa, so bhaNati-muyaha esa acoro nidoso, taM khuDDayaM maggaha, maggijato na dIsai, nAyaM jahA devotti-- sisthapare teNetti kosioAsavANio mokkho| vayagAma hiMDaNesaNa biDaeTiNe beDa upsNto|| tato sAbhI siddhatthapuraM gato, tatthavi teNa tahA karya jahA teNotti gahio, tattha kosio nAma assavANiyao, teNa kuMDapure sAmI dihilao, teNa moyaatrio| tato sAmI vayagAmati goulaM gao, tattha ya tadivasaM chaNo, savattha paramaNNaM vakkhaDiyaM, ciraM ca tassa devassa Thiyassa uvasagge kAuM sAmI ciMtei-gayA chammAsA, so gatotti atigao jAva asaNAo kareti, tato sAmI uvautto pAsati, tAhe addhahiMDie niyatto, bAhi paDima Thio, soya sAmi ohiNA bhAbhoeti-kiM bhaggapariNAmo na vatti !,tAhe sAmI tadeva suddhapariNAmo.tAM uddo, na tIrai khobheDaM, jo gataH, tanAti tathaiva gRhItaH navaraM mallampayitumArabdhaH, tatra tassa rajjuzchinnA, evaM sapta dhArAzchinnA, tadA ziSTa tosalikAya kSatriyAya, sa bhaNati-mukhatA eSo'coro nidoSA, taM khulakaM mArgayata, mAgyamANo na pazyate, zAtaM yathA deva iti / tataH sgamI siddhArthapuraM gataH, tatrApi tena tathA kRtaM yathA sena iti gRhItaH, tatra kauzikanAmA azvavaNika, tena kuNDapure svAmI dRSTaH, tena mocitH| tataH svAmI vajanAmamiti gokulaM gataH, tatra ca tasmin divase kSaNaH, sarvatra paramAnamupaskRtaM, tasmin deve ca ciramupasargAnkRtvA sthite svAmI cintayati-gatAH paNmAsAH sa gata iti bhatigato yAvadaneSaNAH karoti, nasaH sAmyupayuka pazyati, tadA'hiDito nirgataH, bahiH pratimayA sthitaH, saca svAminamavadhinA''bhogayati-kiM bhanmapariNAmo naveti, sadA svAmI tathaiva zuddhapariNAmaH, sadA yA'vRttaH, na zAkyate kSobhayituM, vaH. * sthavi pra.. hiM mAsehiM na calio esa dIheNAvi kAleNa na sakA cAleuM, tAhe pAdesu paDio bhaNati-rAJcaM jaM sakko bhaNati, sarva khAmei-bhagavaM ! ahaM bhaggapatiNNo tumhe samattapatiNNAbaccaha hiMDaha na karemi kiMci icchA na kiMci vattavyo / tattheva vacchavAlI therI paramannavasuhArA // 512 // chammAse aNuSaddhaM devo kAsIya so u uvasaggaM / daLUNa vayaggAme vaMdiya vIraM paDiniyatto // 513 // jAha enAhe atIha na karemi uvasaggaM, sAmI bhaNati-bho saMgamaya! nAhaM kassai vattavo, icchAe atImi vA NavA, tAhe sAmI vitiyadivase tattheva goule hiMDato vacchavAlatherIe dosINeNa pAyaseNa paDilAbhio,tato paMca dihANi pAunbhUyANi, eMge bhaNaMti-jahA tadivasaM khIraM na laddhaM tato vitiyadivase UhAreUNa uvakkhaDiyaM teNa pddilaabhio| io ya sohamme kappe sadhe devA tadivasaM obiggamaNA acchaMti, saMgamao ya sohamme gao, tattha sako taM daNa paraMmuho Thio, bhaNai SadbhirmAsaina calita eSa dIrgheNApi kAlena na zakyazcAlayituM, tadA pAdayoH patito bhaNati-satyaM yacchako bhaNati, sarva kSamayati-bhagavantaH ! bhanapratijJo yUyaM samAptapratijJAH / yAtA'dhunA'Tata na karomyupasarga, svAmI bhaNati-bhoH saMgamaka! nAhaM kenApi vaktavya icchayA'TAmi vA navA, tadA svAmI dvitIyadivase tatraiva gokule hiNDamAnaH, vatsapAlikayA sthavirayA paryuSitena pAyasena pratikAbhitaH, tataH patra divyAni prAdurbhUtAvi, eke bhaNanti-yayA tadivasA kSIregI na lagdhA tato dvitIyadivase avadhAryopaskRtaM tena pratilAbhitaH / itazca saudharme kalpe sarve devAH tadivasaM (yAvat ) udvitamanasastihanti, saMgamakazca saudharma gataH, tatra zakrastaM dRSTvA parAGmukhaH sthito bhaNati * paDilAmio iti paryantaM na pra.. 'deve-bho / suNaha esa durappA, Na eeNa amhavi cittAvarakkhA kayA anasi vA devANaM, jo titthakaro AsAimo, na epaNa amha kaja, asaMbhAso nivisao ya kIrau--- devo cu(Thi)o mahiDDIo varamaMdaracUliyAi siharaMmi / parivAriu suravahahiM AuMmi sAgare sese|| 514 // tAhe nicchUDho saha devIhiM maMdaracUliyAe jANaeNa vimANeNAgamma Thio,sesA devA iMdeNa vAritA,tassa sAgarovamaThitI sesA / AlabhiyAe hari vijU jiNassa bhattieN vaMdao ei|bhgvN piyapucchA jiya uvasaggatti thevamavasesaM // 515 // harisaha seyavidhAe sAvatthI khaMda paDima sako y| oyari paDimAe logo Auhio vNde||16|| __ tattha sAmI AlabhiyaM gao, tattha hari vijukumAriMdo eti, tAhe so vaMdittA bhagavao mahimaM kAUNa bhaNatibhagavaM! piyaM pucchAmo, nitthiNNA uvasaggA, bahuM gayaM thovamavasesaM, acireNa bhe kevalanANaM uppajihiti / tato seyabiyaM gao, tattha harisaho piyapucchao ei, tato sAvatthiM gao, bAhiM paDimaM Thio, tattha khaMdagapaDimAe mahimaM logo devAn-bhoH aNuta eSa durAtmA, naitenAmAkamapi cittAvarakSA kRtA anyeSAM vA devAnA, yatamtIrthakara AzAtitaH, naitenAsmAkaM kAryam , basaMbhASyo nirviSaya kriyatAM / tadA niyUMDhaH saha devIbhiH manvaracUlikAyAM yAnakena vimAnenAgasya sthitaH, zeSA devA indreNa vAritAH, tasya sAgaropamasthitiH zeSA / tatra svAmI bhALavibhakAM gataH, tatra harividyutkumArendra eti, tadA sa vanditvA bhagavato mahimAnaM kRtvA bhaNati-bhagavan ! priyaM pRcchAmi nistIrNA upasargAH, bahu gataM stokamavazeSam , acireNa bhavatAM kevalajJAnamutpatsyate / tataH zretAmbI gataH, tatra harissahaH priyapracchaka eti, tataH zrAvastIM gataH, bahiH pratigayA sthitaH, tatra skandapratimAyA mahimAnaM kokaH Jain Education Intemational Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 148 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH kaire, sako ohiM pataMjati, jAva pecchai khaMdapaDimAe pUyaM kIramANaM, sAmiM NADhAyaMti, uttiSNo, sA ya alaMkiyA rahaM vilaggihititti, tAhe sako taM paDimaM aNupavisiUNa bhagavaMteNa paTThio, logo tuTTho bhaNati - devo sayameva vilaggihiti, jAva sAmiM gaMtUNa vaMdati, tAhe logo AuTTo, esa devadevoti mahimaM karei jAva acchio - kosaMbI caMdasaroyaraNaM vANArasIya sako u / rAyagihe IsANo mahilA jaNao ya dharaNo ya // 517 // tato sAmI kociMgato, tastha caMdasUrA savimANA mahimaM kareMti, piyaM ca pucchaMti, vANArasIya sako piyaM pucchara, rAyagihe IsAno piyaM pucchara, mihilAe jaNago rAyA pUyaM kareti, dharaNo ya piyapucchao eha vesAli bhUyaNaMdo camaruppAo ya suMsumArapure / bhogapuri siMdakaMdga mAhiMdo khattio kuNati // 518 // tato sAmI vesAli nagariM gato, tatthekArasamo vAsArato, tattha bhUyANaMdo piyaM pucchara nANaM ca vAgarei / tato sAmI 1 karoti, zakro'vadhi prayunakti, pAvatprekSate skandapratimAyAH pUrNA kriyamANAM, svAminaM nAdriyante, bhavatIrNaH, sA ca bhavaGkRtA rathaM vilagayiSyatIti, tadA zakrastAM pratimAmanupravizya bhagavanmArgeNa prasthitaH, lokastuSTo bhaNati devaH svayameva viThagiSyati, bAbasvAminaM gatvA vandate, tadA choka bhAta:- eSa devadeva iti mahimAnaM karoti yAvat sthitaH / tataH svAmI kauzAmyAM gataH, tatra sUryAcandramasau savimAnau mahimAnaM kurutaH, priyaM ca pRcchataH, vArANasyAM zakraH priyaM pRcchati, rAjagRhe IzAnaH priyaM pRcchati, mithilAyAM janako rAjA pUjAM karoti, dharaNaca miyamacchaka puti / tataH svAmI vizAkAM nagarIM gataH, caikAdaza varSAMrAtraH, tatra bhUtAnandaH priyaM pRcchati, jJAnaM ca byAgRNAti / tataH svAmI sumArapuraM ei, tattha camaro uppayati, jahA panatIra, tato bhogapuraM ei, tattha mAhiMdo nAma khattio sAmiM daddUNa siMdikaMdayeNa AhaNAmitti pahAvito, siMdI - khajUrI vAraNa saNakumAre naMdIgAme piusahA vaMde / maMDhiyagAme govo vittAsaNayaM ca deviMdo // 519 // etyaMtare sarNakumAro eti, teNa dhADio tAsio ya, piyaM ca pucchai / tato naMdigAmaM gao, tattha gaMdI nAma bhagavao piyamitto, so mahei, tAhe meMDhiyaM ei / tattha govo jahA kummAragAme tahetra sakeNa tAsio vAlarajjueNa AhaNatokosaMbie sapANIo abhiggaho posabaddala pADivaI / cAummAsa migAvaI vijayasugupto ya naMdA ya // 520 // tAvAI caMpA dahivAhaNa vasumaI vijayanAmA / dhaNavaha mUlA loyaNa saMpula dANe ya pavvajjA // 521 // tato kosaMviM gao, tattha sayANio rAyA, miyAvatI devI, taccAvAtI nAmA dhammapADhao, sugutto amaJco, NaMdA se bhAriyA, sAya samaNovAsiyA, sA ya sahitti miyAvaIe vayaMsidA, tattheva nagare dhaNAvaho seTThI, tassa mUlA bhAriyA, evaM te sakammasaMpattA acchaMti / tattha sAmI posabahulapADivae imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai caubihaM- davao 4 1 suMsumarapurameti, tatra camara utpatati, yathA prazaptau, tato bhogapurameti, satra mAhendro nAma kSatriyaH svAminaM dRDDA sinDIkaNDakena mahammIti pravAvitaH, sindI kharjUrI / atrAntare sanatkumAra Agacchati, tena nirdhATitaH zrAsitazna, priyaM pRcchati / tato mandIprAmaM gataH, tatra nandInAmA bhagavataH pitRmitram, samahati / tadA meDikAmeti, tatra gopo yathA kUrmAramAme tathaiva zakreNa grAsitaH vALarajjvA''nnan / tataH kozAmyAM gataH, tatra zatAnIko rAjA, mRgAvatI devI, tatvavAdI nAma dharmapAThakaH, sugupto'mAtyo, nandA tasya bhAryA, sA ca zramaNopAsikA, sA ca zrAddhIti mrugAvatyA vayasthA, tatraiva nagare dhanAvahaH zreSThI, tasya mULA bhAryA, evaM te svakarmasaMprayuktAstiSThanti / tatra svAmI pauSNa kRSNapratipadi imametadrUpamamimahamabhigRhNAti caturvidhaM dravyataH 4. devao kummAse suSpakoNeNaM, khettao elugaM viklaMbhaittA, kAlao niyattesu bhikkhAyaresu, bhAvato jahA rAyadhUyA dAsataNaM pattA niyalabaddhA muMDiyasirA rovamANI aTThamabhantiyA, evaM kappati sesaM na kappati, evaM ghettUNa kosaMbIe acchati, divase divase bhikkhAyariyaM ca phAseda, kiM nimittaM 1, bAvIsaM parIsahA bhikkhAyariyAe uijjaMti, evaM cattAri mAse kosaMbIe hiMDatassati / tAhe naMdAe gharamaNuSpaviTTho, tAhe sAmI NAo, tAhe pareNa AdareNa bhikkhA NINiyA, sAmI niggao, sA adhitiM pagayA, tAo dAsIo bhAMti - esa devajjao divase divase ettha ei, tAhe tAe nAyaM - nUrNa bhagavao abhiggaho koI, tato nirAyaM ceva addhitI jAyA, sugupto ya amaco Agao, tAhe so bhaNati - kiM adhitiM karesi 1, tAe kahiyaM, bhaNati - kiM amha amaJcattaNeNaM 1, evacciraM kAlaM sAmI bhikkhaM na lahai, kiM ca te vinnANeNaM 1, jai eyaM abhigga na yANasi, teNa sA AsAsiyA, kalle samANe divase jahA lahai tahA karemi / eyAe kahAe vaTTamANIe vijayAnAma paDihArI 1 dravyataH kukSmASAH sUrpakoNena, kSetrataH dehalI viSkabhya, kAlato nivRtteSu bhikSAcareSu, bhAvato yathA rAjasutA dAsaravaM prAptA nigaDabaddhA muNDita zirAH rudantI aSTamabhaktikA, evaM kalpate zeSaM na kalpate, evaM gRhItvA kozAkhyAM tiSThati, divase divase bhikSAcaya ca spRzati, kiM nimittam ? - dvAviMzatiH parISadA bhikSAcaryAyAmudIryate, evaM catvAro mAsAH kozAstryAM hiNDamAnasyeti / tadA nandAyA gRhamanupraviSTaH, tadA svAmI jJAtaH, tadA pareNAdareNa bhikSA AnItA, svAmI nirgataH, sA'dhRtiM pragatA, tA dAsyo bhaNanti eSa devArthI divase divase'zrAyAti tadA tathA zAtaM- nUnaM bhagavato'bhigrahaH kazcit, tato nitarAM caivApratijatA, suguptazcAmAtya AgataH, tadA sa bhaNati - kimaSTatiM karoSi ?, tathA kathitaM bhaNati-kimasmAkamamAtyazvena 1 iyaciraM kAlaM svAmI mikSAM na khabhate, kiM ca tava vijJAnena ?, yadyenamabhiprahaM na jAnAsi tena sA''zvAsitA, kahaye samAne (sati ) divase yathA labhate tathA karomi / etasyAM kathAyAM varttamAnAyo vijayA nAma pratihAriNI For Private Personal Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 149 // miMgAvatIe bhaNiyA sA keNai kAraNeNaM AgayA, sA taM soUNa ullAvaM miyAvatIe sAhai, miyAvatIvi taM soUNa mahayA dukkheNAbhibhUyA,sA ceDagadhUyA atIva addhitiM pagayA,rAyAya Agaopucchai, tIe bhaNNai-kiM tujjha rajeNa? mate vA 1. evaM sAmissa evatiyaM kAlaM hiMDaMtassa bhikkhAbhiggahona najai,naca jANasi ettha viharataM, teNa AsAsiyA-tahA karemi jahAM kale labhai, tAhe suguttaM amacaM saddAvei, aMbADei ya-jahA tumaM AgayaM sAmi na yANasi, ajja kira cauttho mAso hiMDaMtamsa, tAhe taccAvAdI saddAvito, tAhe so pucchio sayANieNa-tubbhaM dhammasatthe sabapAsaMDANa AyArA AgayA te tamaM sAha imo'vibhaNito-tamaMpi buddhibalio sAha, te bhaNaMti-bahave abhiggahA, Na Najati ko abhipyAo. davajutte khettajute kAlajutte bhAvajutte satta piMDesaNAo satta pANesaNAo, tAhe raNNA savattha saMdiTThAo loge, teNavi paraloyakaMkhiNA kayAo, sAmI Agato, na ca tehiM sabehiM payArehiM geNhai, evaM ca tAva eyaM / io ya sayANio caMpaM mugAvatyA bhaNitA sA kenacirakAraNe nAgatA, sA tamullApaM zrutvA mRgAdatI kathayati, mRgAvatyapi taM zruravA mahatA duHkhe nAbhibhUtA, sA ceTakaduhitA'tIvA dhutiM pragatA, rAjA cAgataH pRcchati, tayA bhaNyate-kiM tava rAjyena mayA thA, evaM svAmina etAvantaM kALaM hiNDamAnasa bhikSAbhigraho na jJAyate, na ca jAnAsyatra viharantaM, tenAzvAsitA-tathA kariSyAmi yathA kalye labhate, tadA sugupsamamAtyaM zabdayati upalabhate ca-yathA svamAgataM svAminaM na jAnAsi, bhaya kilacaturtho mAso hiNyamAnasya, tadA tasvavAdI zabditaH, tadA sa pRSTaH zatAnIkena-taba dharmazAne sarvapApaNDAnAmAcArA bhAgatAstAn tvaM kathaya, ayamapi bhaNitaH-svamapi buddhivalI kathaya, tau bhaNataH-bahavo'bhigrahAH, na jJAyate ko'bhiprAyaH, dravyayuktaH kSetrayuktaH kAlayukto bhAvayuktaH sapta piNDaiSaNAH sapta pAnaiSaNAH, tadA rAjJA sarvatra saMdiSTA koke, tenApi paralokakAziNA kRtAH, svAmyAgataH, na ca taiH savaiH prakArehAti, evaM ca tAvadetat / itazra zatAnIkazcampA pahAvio, dadhivAhaNe geNhAbhi, nAvAkaDae gato egAte rattIte, aciMtiyA nagarI veDhiyA, tattha dahivAhaNo palAo, raNNA va jaggaho ghosio, evaM jaggahe ghuDhe dahivAhaNassa raNNo dhAriNI devI,tIse dhUyA vasumatI, sA saha dhUyAe egeNa hoDieNa gahiyA, rAyA ya niggao, so hoDio bhaNati-esA me bhajA, eyaM ca dAriyaM vikeNisaM, (paM5500)sA teNa maNomANasieNa dukakhaNa esA mama dhUyA Na Najai kiM pAvihititti aMtarA ceva kAlagayA, pacchA tasma hoDiyassa ciMtA jAyA-da me bhaNiyaM-mahilA mamaM hohitti, etaM dhUyaM se Na bhaNAmi, mA esAvi marihitti, tA me mollaMpiNa hohitti tAhe teNa aNuyattaMteNa ANiyA vivaNIe uhiyA, dhaNAvaheNa dihA, aNalaMkiyalAvaNNA avassa raNNo Isarassa vA esA dhUyA, mA AvaI pAusi, jattiya so bhaNai tattieNa bholeNa gahiyA, varaM teNa samaM mama taMmi nagare AgamaNaM gamaNaM ca hohititti, NIyA NiyayagharaM, kAsi tumaMti puchiyA, na sAhai, pacchA teNa dhUyatti gahiyA, evaM sA pahAviyA, bhUlAvi pradhASitaH, dadhivAhanaM gRhAmi, naukaTakena gata ekayA rAjyA, macintitA ritA nagarI, tantra dadhivAhano rAjA palAyitaH, rAjJA ca paraho ghoSitaH, evaM yaha dhuSTe dadhivAhanasya rAjJo dhAriNI devI, tasyAH putrI vasumatI, sA saha duhinA ekena nAvikena gRhItA, rAjA ca nirgataH, nAviko bhaNati-eSA me bhASA, etAca bAlikAM vikenye, sA tena manomAnasikena duHkhena eSA mama duhitA jJAyate kiM prApsyatIti ityantana kAlagatA, pazcAttasya nAvika cintA jAtAduchu mayA bhaNitaM-mahilA mama bhaviSyatIti, patA duhitara tasyA na bhaNAmi, mA eSApi mRteti, tato me mUlyamapi na bhavizyatIti, tadA tenAnuvartayatA mAnItA bipagpAmUvIkRtA, bhanAbahena baTA, manasAtalAvaNyA'vazyaM rAjJa carasa vaizA duhitA, mA mApadaHprApaditi, yAvatsa bhaNati tAvatA mUlyena gRhItA, varaM tena samaM mama taminagare bhAgamanaM gama - bhaviSyatIti, nItA lijagRhaM, kAsi svamiti pRSTA, nakathayati, pacAsena duhiteti gRhItA, evaM sA bApitA, mU'pi teNa bhaNiyA-esa tujjha dhUyA, evaM sA tattha jahA niyagharaM tahA suhaMsuheNa acchati, tAevi so sadAsapariyaNo logo sIleNaM viNaeNa ya sabo appaNijjao kao, tAhe tANi savANi bhaNaMti-aho imA sIla caMdaNatti, tAhe se bitiyaM nAma jAyaM-caMdaNatti, evaM vaJcati kAlo, tAe ya gharaNIe avamANo jAyati, maccharijaiya, ko jANati kayAti esa eyaM paDivajejA, tAhe ahaM gharassa assAmiNI bhavissAmi, tIse ya vAlA atIva dIhA ramaNijjA kiNhA ya, so seTThI majjhaNhe jaNavirahie Agao, jAva natthI koi jo pAde soheti, tAhe sA pANiyaM gahAya niggayA, teNa vAriyA, sA maDDAe padhASiyA, tAhe dhovaMtIe vAlA baddhellayA chaTTA, mA cikkhille paDihiMtitti tassa hatthe lIlAkaTThayaM, teNa dhariyA, baddhA ya, mUlA ya oloyaNavaragayA pecchai, tIe NAyaM-viNAsiyaM kaja, jai eyaM kihavi pariNei to mama esa natthi, jAva taruNao vAhI tAva tigicchAmitti siDiMmi niggae tAe NhAviyaM sahAvettA boDAviyA, niyalehiM baddhA, piTTiyA tena bhaNitA-eSA tava duhitA, evaM sA tatra yathA nijagRhe tathA sukhasukhena tiSThati, tayApi sa sadAsaparijano kokaH zIlena vinayena ca sarva bhAramIyaH kRtaH, sadA te sarve manuSyA bhaNanti-aho iyaM zIlacandaneti, tadA tasyA dvitIyaM nAma jAtaM candaneti, evaM prati kAlaH, sayA 1 gRhiNyA apamAno jAyate, matsarAyate ca, ko jAnAti? kadAcideSa etA pratipaceta, tadA'haM gRhasyAsvAminI bhaviSyAmi, tasyAzca vAlA bhatIva dIrghA ramaNIyAH kRSNA, sa zreSThI madhyAhe jamavirahite bhAgataH, yAvazAsti ko'pi yaH pAdau zodhayati, tadA sA pAnIyaM gRhItvA nirgatA, tena vAritA, sA balAt pradhAvitA, tadA prakSAlayamsyA bAlA badAchuTitAH, mA kardame pasan (iti) tasya haste kIlAkASThaM tena tAH bakhAca, mUlA cAvalokanavaragatA prekSate, tayA jJAtaMvinaSTaM kAya, yadi etAM kathamapi pariNeSyati tadA mamaiSa nAsti, yAvattaraNo vyAdhistAvacikitsAmi iti zreSThini nirgate tayA nApitaM zavayitvA muNDitA, nigaDA, piDitA. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 150 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ya, vArio NAe parijaNo-jo sAhai vANiyagassa so mama natthi, tAhe so piliyao, sA ghare choNaM bAhiri kuhaMDiyA, mo kameNa Agao pucchai-kahiM caMdaNA ?, na koivi sAhai bhayeNa, so jANati-nUNaM ramati uvariM vA, evaM rAtipi paliyA. jANati-sA sattA naNaM, vitiyadivase'vi sA na diTThA, tatiya divase gheNaM pucchai-sAhaha mA bhe mAreha, tAhe theradAsI ekkA, sA ciMtei-kiM me jIvieNa, sA jIvau varAI,tAe kahiyaM-amayaghare, teNa ugghADiyA. chahAhayaM picchittA kUraM pamaggito, jAva samAvattIe nasthi tAhe kummAsA dihA, tIse te suppakoNe dAUNa lohAragharaM gao, jA niyalANi chiMdAmi, tAhe sA hathiNI jahA kulaM saMbhariumAraddhA elugaM vikkhaMbhaittA, tehiM puraokaehiM hiyayabhaMtarao rovati, sAmI ya atiyao, tAe ciMtiyaM-sAmissa demi, mama evaM ahammaphalaM, bhaNati-bhagavaM ! kappai ?, sAmiNA pANI pasArio.caubiho'vi puNNo abhiggaho, paMca divANi, te vAlA tayavasthA ceva jAyA, tANi'vi se niyalANi phANi yA parijana jAnAti nUnaM ramata kiM mama jIvitena davA lohakAragRha mane dadAmi, mamatadadhamAla ca, vArito'nayA parijana:--yaH kathayati bagijaH sa mama nAsti, tadA sa preritaH(bhItaH), to gRhe kSiptvA koSThAgAro mudritaH, sa krameNAgataH pRcchati-ka candanA,na ko'pi kathayati bhayena, sa jAnAti nUnaM namate upariyA, evaM rAtrApapi pRSTA, jAnAti sA suptA nUnaM, dvitIya divase'pi sAna dRSTA, tRtIye divase ghanaM pRcchati-kathayata mA yUyaM mArayata, tadA sthaviradAsyekA, sA cintayati-kiM mama jIvitena', sA jIvatu varAkI, tayA kathitam-amukasmin gRhe,tenodghATitaM, kSudhAhatAM prekSya kUraH pramAgitaH, yAvalsamApasyA nAsti sadA kurumASA raSTAH, tasyai tAn sUrpakoNe daravA lohakAragRhaM gato yamigaDAn chedayAmi, tadA sA istinI yathA kulaM saMbha mAravadhA dehalI viSkabhya, teSu puraskRteSu hRdayAbhyantare roditi-svAmI cAtigataH, tayA cintitaM svAmine dadAmi, mamaitadadharmaphalaM, bhaNati-bhagavan ! kalpate, svAminA pANiH prasAritaH, caturvidho'pi pUrNo'bhigrahaH, paJca dilyAni, te vAlAstadavasthA eva jAtAH, tasyA nigahe api te sphuTite * kuDumbiyA pra0. + pariyaNaM pra0. sovaNiyANi neurANi jAyANi, devehi ya sabAlaMkArA kayA, sako devarAyA Agao, vasuhArA addhaterasahiraNNakoDio paDiyAo, kosaMbIe ya sabao ugghuTu-keNa puNa puNNamaMteNa aja sAmI paDilAbhio ?, tAhe rAyA saMteurapariyaNo Agao, tAhe tattha saMpulo nAma dahivAhaNassa kaMcuijo, so baMdhittA ANiyao, teNa sA NAyA, tato so pAdesu paDiaNa paruNNo, rAyA pucchai-kA esA ?, teNa se kahiyaM-jahesA dahivAhaNaraNNo duhiyA, miyAvatI bhaNai-mama bhagiNIdhUyatti, amacco'pi sapattIo Agao, sAmi vaMdai, sAmIvi niggao, tAhe rAyA taM vasuhAraM pagahio, sakkeNa vArio. jassesA dei tassAbhavai, sA pucchiyA bhaNai-mama piuNo, tAhe sechiNA gahiyaM / tAhe sakkeNa sayANio bhajio esA carimasarIrA, eyaM saMgovAhi jAva sAmissa nANaM uppajjai, esA paDhamasissiNI, tAhe kannateure chuDhA, saMvahati / chammAsA tayA paMcahiM divasehiM UNA jahivasaM sAmiNA bhikkhA laddhA sA mUlA logeNaM aMbADiyA hIliyA y| sauvaNe nUpure jAte, devaizca sarvAlaGkArA kRtA, zako devarAja AgataH, vasudhArA'rdhatrayodazahiraNyakoTayaH patitAH, kozAmbhyAM va sarthanodaghuSTaM, kena punaH puNyamatA'dha svAmI pratilambhisaH ?, tadA rAjA sAntaHpuraparijana AgataH, tadA tatra saMpulo nAma dadhivAhanasya kajhukI, sa bavA''nItamtena sA jJAtA, tataH sa padoH patiravA prarugNaH, rAjA pRcchati-kaiSA?, tena tasmai kathisaM-yatheSA dadhidhAhanasya rAjo duhitA, mRgAvatI bhaNati-mama bhaginIduhiteti, amAtyo'pi papatrIka AgataH svAminaM vandate, svAmyapi dirgataH, tadA rAjA tA vasudhArAM grahItumArabdhaH, zakreNa vAritaH, yasmai eSA dadAti tasyAbhavati, sA pRSTA bhaNanimama pituH, nadA zreSTinA gRhItaM / tadA zakreNa zatAnIko bhaNitaH-eSA caramazarIrA etAM saMgopaya yAvarasvAmino jJAnamutpadyate, epA (svAminaH ) prathamaziSyA, sadA kanyAntaHpure kSiptA saMvardhate / SaNmAsAstadA paJcabhirdivasairUmA yadivase svAminA bhikSA lakavA / sA mUlA lokena tiraskRtA hIlitA ca / / tatto sumaMgalAe saNaMkumAra suchetta ei maahiNdo| pAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asiNA // 522 / / sAmI tato niggaMtUNa sumaMgalaM nAma gAmo tahiM gao, tattha saNaMkumAro ei, vaMdati pucchati ya / tato bhagavaM succhittaM gao, tattha mAhiMdo piyaM pucchao ei / tato sAmI pAlagaM nAma gAmaM gao, tattha vAilo nAma vANiao jattAe pahAvio, amaMgalantikAUNa asiM gahAya pahAvio eyassa phalautti, tattha siddhattheNa sahattheNa sIsaM chiNNaM caMpA vAsAvAsaM jakkhide sAidattapucchA ya / vAgaraNaduhapaesaNa paJcakkhANe ya duvihe u // 523 // tato svAmI caMpaM nagari gao, tattha sAtidattamAhaNassa aggihottasAlAe vasahiM uvagao, tattha cAummAsaM khamati, tattha puNNabhaddamANibhaddA duve jakkhA ratti panjuvAsaMti, cattArivi mAse pUrva kareMti ratiM rattiM, tAhe so ciMtei-kiM jANati esato devA mahaMti, tAhe vinnAsaNAnimittaM pucchai-ko hyAtmA?, bhagavAnAha-yo'hamitya'bhimanyate, sa kIdRza 1, svAmI tato nirgasya sumajalaM nAma prAmaH tatra gataH, tatra sanatkumAra bhAyAti, vandate pRcchati c| tato bhagavAn sukSetraM gataH, tatra mAhendaH priyapRcchaka AyAti / tataH svAmI pAsakaM nAma grAmaM gataH, tatra cAtabalo nAma vaNik yAtrAyai pradhAvitaH,amaGgalamitikRtvA'siM gRhItvA pradhAvitaH etasya phalasthiti tatra siddhArthena svahastena zIrSe chinnam / 2 tataH svAmI campA nagarI gataH, tatra svAtidattabrAhmaNasya agnihotrazAlAyAM vasatimupAgataH, tatra caturmAsI kSapayati, satra pUrNabhadramANibhadau dvau yakSI rAtrI paryupAsAte, caturo'pi mAsAn pUjAM kuruto rAtrau rAtrau, tadA sa cintayati-kiM jAnAti eSakA (yat) devI mahayataH, tadA vividiSAnimittaM pRcchti| * sumaMgala saNakumAra suchettAe ya eha mAhiMdo pra.. + anupalambhe:. svisaMvedanasiddhaH / indriyagocarAtItaraghAt Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 15 // sUkSmo'sI, ki ta ? sUkSmam, yanna gRhImaH, nanu zabdagandhAnilAH, naitei, indriyagrA hyAstena, grahaNamAtmA, nanu prAha - yitA sa / kiM bhaMte ! padesaNayaM ? kiM paJcakkhANaM ?, bhagavAnAha-sAdidattA ! duvihaM-padesaNagaM-dhammiyaM adhammiyaM ca ! padesaNa nAma uveso| paJcakkhANe'vi duvihe-mUlaguNapaJcakkhANe uttaraguNapaJcakkhANe ya / eehiM paehiM tassa uvagataM / bhagavaM tato niggao jaMbhiyagAme nANassa uppayA vAgarei deviMdo / miDhiyagAme camaro baMdaNa piyapucchaNaM kuNai // 524 // jaMbhiyagAma gao, tattha sakko Agao, vaMdittA naTTavihiM uvadaMsittA vAgarei-jahA ettiehiM divasehiM kevalanANaM uppajihiti / tato sAmI miMDhiyAgAmaM gao, tattha camarao vaMdao piyapuccha o ya eti, vaMdittA pucchittA ya pddigto|chmmaanni gova kaDasala pavesaNaM majjhimAe~ pAvAe / kharao vijjo siddhatya vANiyaonIharAve // 525 // taito bhagavaM chammANi nAma gAma gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, tattha sAmIsamIve govo goNe chaDeUNa gAme paviTho, kiM bhadanta ! pradezanam / kiM pratyAkhyAnam ?, bhagavAnAha-svAti datta ! dvividhaM pradezanaM-dhArmikamadhArmikaM ca / pradezanaM nAma updeshH| pratyAkhyAnamapi dvividha-mUlaguNapras jyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca / etaiH padairupagataM tasya (jnyaaniiti)|tto bhgvaanirgtH| 2 jambhikAprAmaM gataH, tatra zaka bhAgataH, vanditvA nAvyavidhimupadaya myAgRNoti-yayeyanirdivasaiH kevalajJAnamutpatsyate / tataH svAmI miTikAmAmaM gataH, tatra camaro vandakaH priyapracchakabAyAti, pandiravA pRSTvA ca pratigataH / 3. sato bhagavAn SaNmANI nAma mAmaM gataH, tasmAdahiH pratimayA sthitaH, tatra svAmisamIpe gopo bakIyadI tyAcA prAmaM praviSTaH, * indriyANAM sUkSmona viSayaH. + indriyAtikrAntArthAdRSTeH. ' yA jJAyate. cakSudhA nazyante iti. 1 anyendriyarupalabdha. 1 prAhaka indriyA. paraparyAyaH. indriyANAM padArthagrAhakaH. dohaNANi kAUNa niggao, te ya goNA aDaviM paviThThA cariyabagassa kajje, tAhe so Agato pucchati-devajjaga ! kahiM te baillA ?, bhagavaM moNeNa acchai, tAhe so parikuvio bhagavato kaNNesu kaDasalAgAo chuhati, egA imeNa kaNNeNa egA imeNa, jAva donivi miliyAo tAhe mUle bhaggAo, mA koi ukkhaNihititti / kei bhaNaMti-ekkA ceva jAva iyareNa kaNNeNa niggatA tAhe bhaggA |-knnnnesu tauM tattaM govassa kayaM tiviguNA raNNA / kaNNesu vaddhamANassa seNa chUDhA kaDasalAyA // 1 // bhagavato taddAraveyaNIyaM kamma udiNNaM / tato sAmI majjhimaM gato, tattha siddhattho nAma vANiyago, tassa gharaM bhagavaM atIyao, tassa ya mitto kharago nAma vejo, te do'vi siddhatthassa ghare acchaMti, sAmI bhikkhassa paviThTho, vANiyao vaMdati thuNati ya, vejo titthagaraM pAsiUNa bhaNati-aho bhagavaM sabalakkhaNasaMpuNNo kiM puNa sasallo, tato so vANiyao saMbhaMto bhaNati-paloehi kahiM sallo ?, teNa paloeteNa diTTho kaNNesu, teNa vANiyaeNa bhaNNai-NINehi evaM dohanAni kRtvA nirgataH, tau ca bahIvadauM aTavIM praviSTau caraNasya kAryAya, tadA sa AgataH pRcchati-devAyaka! ka tau baLIvadauM 1, bhagavAn maunena titi tadA saparikupitaH bhagavataH karNayoH kaTazalAke kSipati, ekA'nena karNena ekA'nena, yAvar api mIlite tadA mUle bhane, mA kazciduskhanIriti / kecitraNantiekaiva yAvaditareNa karNena nirgatA tadA bhnaa| karNayoH saptaM purgopasya kRtaM tripRSThena rAjJA / karNayorvardhamAnasya tena kSipte kaTazalAkike // bhagavatastadvArA vedanIyaM karmodIrNa / tataH svAmI madhyamAM gataH, tatra siddhArtho nAma vaNik, tasya gRhe bhagavAnatigataH, tasya ca mitraM kharako nAma vaidhaH, tau dvAvapi siddhAryagRhe tiSThataH, svAmI bhikSAyai praviSTaH, vaNik vandate stauti ca, vaidyastIrthakaraM dRSTvA bhaNati-aho bhagavAn sarvalakSaNasaMpUrNaH kiM punaH razasyaH, tataH sa balie saMbhrAnto bhaNati-pralokaya ka zalyaM, tena pralokayatA raTaM karNayoH, tena vaNijA bhaNyate- vyapanaya etat / mahAtavassissa puNNaM hohititti, tavavi majjhavi, bhaNati-nippaDikammo bhagavaM necchati, tAhe paDiyarAvito jAva diho ujjANe paDimaM Thio, te osahANi gahAya gayA, tattha bhagavaM telladoNIe nivajAvio makkhio ya, pacchA bahuehiM maNUsehiM jaMtio akaMto ya, pacchA saMDAsateNa gahAya kaDDiyAo, tattha saruhirAu salAgAo aMchiyAo, tAsu ya aMchijatisu bhagavatA ArasiyaM, te ya maNUse uppADittA uThio, mahAbheravaM ujANaM tattha jAyaM, devakulaM ca, pacchA saMrohaNaM osaha dinnaM, jeNa ta he ceva pauNo, tAhe vaMdittA khAmettA ya gayA / sabesu kira uvasaggesu kayare duvisahA ? ucyate, kaDapUyaNAsIyaM kAlacakaM evaM ceva salaM nikkahijataM,ahavA-jahaNNagANa uvari kaDapUyaNAsIyaM majjhimagANa uvari kAlacakaM ukkosagANa uvari salluddharaNaM / evaM goveNAraddhA uvasaggA goveNa ceva nihitA / govo aho sattami puDhaviM go| kharato siddhattho ya devalogaM tidhamavi udIrayaMtA suddhabhAvA / gatA upsgoNH| mahAtapasvinaH puNyaM bhaviSyatIti, tavApi mamApi, bhaNati-niSpratikarmA bhagavAmecchati, tadA praticArito yAvaddaSTa udyAne pratimayA sthitaH, tAvauSadhAni gRhItvA gatI, tatra bhagavAn tailadroNyA nimajitaH mrakSitazca, pazcAd bahubhirmanuSyairyantrita bhAkrAntazca, pazcAtsaMdaMzakena gRhItvA karSite, tatra sarudhire zalAke AkRSTe, tayozvAkRSyamANayorbhagavatA''rasitaM, tAzca manuSyAnutpAvyosthitaH, mahAbhairavamudyAnaM tatra jAtaM, devakulaMca, pazcArasarohaNamauSadhaM vattaM, yena tadaiva praguNaH, tadA vanditvA apayitvA ca gatau / sarveSu kilopasargeSu katare durviSahAH ?, ucyate, kaTapUtanAzItaM kAlacakrametadeva zalyaM nikRSyamANam , athavA jaghanyAnAmupari kaTapUtanAzItaM madhyamAnAmupari kAlacakramutkRSTAnAmupari zalyodharaNam / evaM gopenArabdhA upasargA gopenaiva niSThitAH / gopo'dhaH saptamI pRthivIM gataH / kharakaH siddhArthazca devalokaM gatau tIvrAmapi ( vedanAM) udIrayantau shuddhbhaavau| Jain Education Interational Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 152 // mApazyaka-hAribhadrIyavRttiH jaMbhipa bAhi khajubAliya tIra viyAvatta saamsaalhe| TheNukuDupassa u uppaNNaM kevalaM gANaM // 52 // tato sAmI bhiyagAma gao, tassa bahiyA viyAvattassa ceiyassa adUrasAmate, viyAvataM nAma avyaktamityarthaH, bhinnapaDiyaM apAgarDa, ujuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarille kUle sAmAgassa gAhAvatissa kaThukaraNasi, kaDhakaraNaM nAma chatta, sAlapAyavassa ahe ukhaDugaNisejAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaDeNaM bhatteNaM apANaeNe vaisAha. suddhadasamIe hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhinividyAe porusIe pamANapattAe sANaMtariyAe vaTTamANassa ekattaviyakaM volINassa suhamakiriyaM aNiyahi appattassa kevalavaraNANadaMsaNaM samuppaNaM / tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAha jo ya tavo aNuviSNo vIravareNaM mahANubhAvena / eumatthakAliyAe ahakarma kittaissAmi // 527 // vyAkhyA-yaca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chamasthakAle yattadonityasambandhAt tadyathAkrama-pena meNAnucaritaM bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // 527 // tacchedam - tataH svAmI jambhikAmAmaM gataH, tasAhiH vaiyAvRSyasya caityavAdUrasAmante, bhivapatitamaprakaTam , RjavAlukAyA nadyAstIre mottarakhe kale zyAmAkara gRhapatA kSetre (kASThakaraNaM nAma kSetram ), zALapAdapalyAca maskaTukayA niSavA godohikayA''tApamayA''tApayataH poma bhonApAmoma paikSAmA zukraba hastottarAbhinakSatreNa yogamupAgate prAcInagAminyA chAyAyAmabhiniIcAyAM pauvaSyA pramANaprAptAyAM dhyAvArikAyaryA mANasa ekatvayita mpatimA sUkSmakiyamanitimAzAma kevaDavarajJAnadarzanaM samupavara / nava kira pAummAse chaphira domAsie uvAsIya / bArasa ya mAsiyAI bAvatsari aDamAsAI // 528 // vyAkhyA-nava kila cAtarmAsikAni tathA SaTa kila dvimAsikAni upoSitavAna, kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaM. sUcakA, dvAdaza ca mAsikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH // 528 // ega kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / aDDAijAi duve do ceva divaDDamAsAI // 529 // myAkhyA-eka kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn , tathA 'aDDAijAi duve' tti arddhatRtIyamAsaniSparNa tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM, te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divaDDamAsAI' ti sArdhamAse tapasI kSapaNe vA,kriyAyogo'nuvartata eveti gAthArthaH // 529 // bhaI ca mahAbhaI paDimaM tatto ya savvaobhaI / do cattAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 530 // vyAkhyA-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimA tatazca sarvatobhadrA sthitavAna, anubaddhamiti yogaH, AsAmevAnupUrtyA divasapramANamAha-dvau caturaH dazaiva ca divasAn sthitavAn , anubaddhaM-santatameveti gAthArthaH // 530 // goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vacchanayarIe // 531 // ___ vyAkhyA-gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM SaNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhirdivasainyUnam, 'abhyathitA apIDito 'vatsAnagaryA' kauzAmbyAmiti gAthArthaH // 531 // dasa do ya kira mahappA ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / ahamabhatteNa jaI ekeka caramarAIyaM // 532 // vyAkhyA-daza dve ca saGkhyayA dvAdazetyarthaH, kila mahAtmA 'ThAsi muNi' tti sthitavAn muniH, ekarAtrikI pratimA pAThAntaraM vA 'ekarAie paDime'tti ekarAtrikIH pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhakena' trirAtropavAseneti hadayam, 'yatiH' prayalavAna , ekaikAM 'caramarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gaathaarthH||532|| do ceva ya chaTThasae auNAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi niccabhattaM cautthabhattaM ca se Asi // 533 // vyAkhyA-dve eva ca SaSThazate ekonatriMzadadhike upoSito bhagavAn , evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhakaM vA 'se' sasyA''sIditi gAthArthaH // 533 // vArasa vAse ahie chaTuM bhasaM jahaNNayaM Asi / savvaM ca tayokammaM apANayaM Asi vIrassa // 534 // vyAkhyA-dvAdaza varSANyadhikAni bhagavatazchadmasthasya sataH 'SaSThaM bhakta' dvirAtropavAsalakSaNaM jaghanyakamAsIt, tathA sarve ca tapaHkarma apAnakamAsIdvIrasya, etaduktaM bhavati-kSIrAdidravAhArabhojanakAlalabhyavyatirekeNa pAnakaparibhogo nA''sevita iti gAthArthaH // 534 // pAraNakakAlamAnapratipAdanAyAhatiNi sae divasANaM auNAvaNNaM tu pAraNAkAlo / ukuDuyanisejjANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // 535 // __ vyAkhyA-trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, tathA 'utkuTukaniSapAnAM' sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH // 535 // pavvajAe paramaM divasaM etthaM tu pakkhivitsA NaM / saMkaliyaMmi u saMte je laI taM nisAmeha // 536 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASazvaka-hAribhadrIyavRttiH bhyAkhyA-pravrajyAyAH sambandhibhUtaM divasaM prathamam etthaM tu' atraivoktalakSaNe divasagaNe prakSipya saMkalite tu sati yallamdhaM tat 'nizAmayata' zRNuteti gAthArthaH / / 536 / / / pArasa ceva ya vAsA mAsA chaJceva addhamAso ya / vIravarassa bhagavao eso chaumasthapariyAo // 537 // vyAkhyA-dvAdaza caiva varSANi mAsAH SaDevArdhamAsazca vIravarasya bhagavataH eSa chamasthaparyAya iti gAthArthaH // 537 // evaM tavoguNarao aNupuveNaM muNI viharamANo / ghoraM parIsahacamu ahiyAsittA mhaaviiro||538|| nyAkhyA-'evam' uktena prakAreNa tapoguNeSu rataH-tapoguNarataH 'anupUrveNa' krameNa manyate jagatastrikAlAvasthAmiti muniH viharan 'porAM' raudrAM 'parISahacamUM' parISahasenAmadhisahya mahAvIra iti gAthArthaH / / 538 // uppaNNaMmi aNate naTuMmi ya chAumathie nANe / rAIe saMpato mahaseNavarNami ujANe // 539 // nyAkhyA-'utpanne' prAdurbhUte kasmin ?-'anante' jJeyAnantatvAt azeSajJeyaviSayatvAca kevalamanantaM, naSTe ca chAnasthike jJAne, rAjyAM saMprApto mahasenavanamudyAnaM, kimiti -bhagavato jJAnaralotpattisamanantarameva devAH caturvidhA abhyAgatA Asan , tatra ca pravrajyApratipattA na kazcidvidyata iti bhagavAn vijJAya viziSTadharmakathanAya na pravRttavAn , tato dhyamA nAma nagarI, tatra somilAryo nAma brAhmaNaH, sa yajJaM yaSTumudyataH, tatra caikAdazopAdhyAyA khalvAgatA iti, te ca caramazarIrAH, tatazca tAn vijJAya jJAnotpattisthAne muhUrttamAtraM devapUjAM jItamitikRtvA anubhUpa dezanAmAtraM kRtvA asaMkhyeyAbhirdevakoTIbhiH parivRto devodyotenAzeSa panthAnamudyotayan devaparikalpiteSu paneSu caraNamyAsaM kurvan madhyamAnagaryA mahasenavanodyAnaM saMprApta iti gAthArthaH // 539 // __ amaranararAyamahio patto dhammavaracakkavahitaM / bIyapi samosaraNaM pAvAe majhimAe u // 54 // vyAkhyA sa eva bhagavAn amarAzca narAzca amaranarAH teSAM rAjAnaH tairmahitaH-pUjitaH prAptaH, kimityAha-dharmabhAsau parazca dharmavaraH tasya cakravartitvaM, tatprabhutvamityarthaH / punardvitIyaM samavasaraNam, apizabdaH punaHzabdArthe draSTavyaH, pApAyAM madhyamAyAM, prApta ityanuvarttate, jJAnotpattisthAnakRtapUjApekSayA cAsya dvitIyatA iti gAthArthaH // 540 // tattha kila somilajotti mAhaNo tassa dikkhkaalNmi|puraa jaNajANavayA samAgayA jannavAmi // 541 // vyAkhyA-'tatra' pApAyAM madhyamAyAM, kilazabdaH pUrvavat , somilArya iti brAhmaNaH, tasya 'dIkSAkAle' yAgakAla ityarthaH, 'paurAH' viziSTanagaravAsilokasamudAyaH 'janA' sAmAnyalokAH janapadeSu bhavA jAnapadAH, viSayalokA ityarthaH, samAgatA yajJapATa iti gAthArthaH // 541 // atrAntare egate ya vivitte usarapAsaMmi jannavADassa / to devadANaviMdA kareMti mahimaM jiNiMdassa // 542 // vyAkhyA-ekAnte ca vivikte uttarapArce yajJapATakasya tato devadAnavendrAH kurvanti mahimAM jinendrasya, pAThAntaram vA 'kAsI mahimaM jiNidassa' kRtavanta iti gAthArthaH // 542 // amumevArtha kizcidvizeSayuktaM bhASyakAraH pratipAdayannAha bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsI y|| savvilie saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 115 // (bhASyam) vyAkhyA-bhavanapativyantarajyotirvAsino vimAnavAsinazca sarvA hetubhUtayA sapariSadaH kRtavantaH jJAnotpatimahimAm iti gAthArthaH // sAmprataM samavasaraNavaktavyatAM prapaJcataH pratipAdayannetA dvAragAthAmAha samosaraNe kevaIyA svaM puccha vAgaraNa soyariNAme / doNaM ca devamalle malauNayaNe upari titthaM // 543 // dAragAhA // vyAkhyA-'samosaraNe'tti samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH, ye devAH yat prAkArAdi yadvidhaM yathA kurvntiityrthH| kevaiya'tti kiyanti sAmAyikAni bhagavati kathayati manuSyAdayaHpratipadyante ?, kiyato vA bhUbhAgAdapUrve samavasaraNe'dRSTapUrveNa vA sAdhunA aagntvymiti| rUvatti'bhagavato rUpaM vyAvarNanIyaM, pucchatti kimutkRSTarUpatayA bhagavataH prayojanamiti pRcchA kAryotaraM ca vaktavyaM,kiyanto vA yugapadeva hRdgataM saMzayaM pRcchantIti, vAgaraNaM'ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyaM, yathA yugapadeva sapAtItAnAmapi pRcchatAMbyAkarotIti, 'pucchAvAgaraNaM' ti ekaM vAdvAraM,pRcchAyA vyAkaraNaM pRcchAvyAkaraNamityetadvaktavyaM, 'soyapariNAme'tti zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAmaH, sa ca vaktavyaH,yathA-sarvazrotRRNAM bhAgavatI vAk svabhASayA pariNamata iti / 'dANaM ca'tti vRttidAnaM prItidAnaM ca kiyat prayacchanti cakravartyAdayaH tIrthakarapravRttikathakebhya iti vaktavyaM / devamalle'tti gandhaprakSepAta devAnAM sambandhi mAlyaM devamAlyaM-balyAdi kaH karoti kiyatparimANaM cetyAdi / 'mallANayaNetti mAlyAnayane Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 154 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH yo vidhirasau vaktavyaH, 'uvari titthaM' ti uparIti pauruSyAmatikrAntAyAM tIrthamiti - gaNadharo dezanAM karotIti gAthAsamudAyArthaH / avayavArthe tu pratidvAraM vakSyAmaH / iyaM ca gAthA keSucitpustakeSu anyatrApi dRzyate, iha punaryujyate, dvAraniyamato'saMmohena samavasaraNavaktavyatApratItinibandhanatvAditi // 543 // Aha- idaM samavasaraNaM kiM yatraiva bhagavAn dharmamAcaSTe tatraiva niyamato bhavatyuta netyAzaGkApanodamukhena prathamadvArAvayavArthaM vivRNvannAha jattha apuvvosaraNaM jantha va devo mahiDio ei / vAudayapuSpavaddalapAgAratiyaM ca abhiogA // 544 // vyAkhyA -- yatra kSetre apUrvaM samavasaraNaM bhavati, avRttapUrvamityarthaH, tathA yatra vA bhUtasamavasaraNe kSetre devo maharddhikaH 'eti' Agacchati, tatra kimityAha - vAtaM reNvAdyapanodAya udakavaIlaM bhAvireNusaMtApopazAntaye tathA puSpavaIlaM kSitivibhUSAyai, vaIlazabda udakapuSpayoH pratyekamabhisaMbadhyate, tathA prAkAratritayaM ca sarvametadabhiyogamarhantItyAbhiyogyAH - devAH, kurvantIti vAkyazeSaH, anyatra tvaniyama iti gAthArthaH // 544 // evaM tAvat sAmAnyena samavasaraNa karaNavidhiruktaH, sAmprataM vizeSeNa pratipAdayannAha arrrrrrri bhUmIbhAgaM samaMtao surabhiM / AjoaNaMtareNaM kareMti devA vicintaM tu // 545 // vyAkhyA--maNayaH-candrakAntAdayaH kanakaM - devakAJcanaM ralAni - indranIlAdIni, athavA sthalasamudbhavA maNayaH jalasamudbhavAni ratAni, saizcitraM, bhUbhAgaM 'samantataH' sarvAsu dikSu 'surabhiM' sugandhigandhayuktaM, kim ?- kurvanti devA vicitraM tu, kiM parimANamityAha - 'AyojanAntarato' yojanaparimANamityarthaH, punarvicitragrahaNaM vaicitryanAnAtvakhyApanArtham, athavA kurvanti devA vicitraM tu, kiMbhUtam !-maNikanakaratnavicitramiti gAthArthaH // 545 // TAI surabhiM jalathalayaM divvakusumaNIhAriM / paraMti samanteNaM dasaddhavaNNaM kusumavAsaM // 546 // vyAkhyA - vRntasthAyi surabhi jalasthalajaM divyakusumanihari prakiranti samantataH dazArddhavarNa kusumavarSa, bhAvArtha: sugama, navaraM nirdhAri - prabalo gandhaprasara iti gAthArthaH // 546 // maNikaNagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvvaMti / sacchantasAlabhaMjiyamaya rajyaciMghasaMThANe // 547 // vyAkhyA-maNikanakaratnacitrANi 'cauddisi' tti catasRSvapi dikSu toraNAni vikurvanti, kiMviziSTAnyata Ahachatra - pratItaM sAlabhaJjikAH-stambhaputtalikAH 'makara'pti makaramukhopalakSaNaM dhvajAH pratItAH cihnAni - svastikAdIni saMsthAnaMtadracanAvizeSa eva sacchobhanAni chatrasAlabhaJjikAmakaradhvajacihnasaMsthAnAni yeSu tAni tathocyante, etAni vyantaradevAH kurvantIti gAthArthaH // 547 // tini ya pAgAravare rayaNavicitte tarhi suragaNiMdA / maNikaM caNakavisIsaga vibhUsie te viubveMti // 548 // vyAkhyA - trIMzca prAkAravarAn ratnavicitrAn tatra suragaNendrA maNikAJcanakapizIrSakavibhUSitAMste vikurvantIti, bhAvArthaH spaSTaH, uttaragAthAyAM vA vyAkhyAsyati // 548 // sA ceyam -- abhaMtara majjha bahiM vimANajohabhavaNAhivakayA u / pAgArA tiSNi bhave rayaNe kaNage ya rathae ya // 549 // vyAkhyA--abhyantare madhye ca bahirvimAnajyotirbhavanAdhipakRtAstu AnupUrvyA prAkArAstrayo bhavanti, 'rayaNe kaNage ya ra yatti ratneSu bhavo rAlaH ratnamaya ityarthaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti, kanake bhavaH kAnakaH taM jyotirvAsinaH kurvanti, rAjato- rUpyamayazca taM bhavanapatayaH kurvanti iti gAthArthaH // 549 // maNirayaNa he mayAviya kavisIsA savvarayaNiyA dArA / savvarayaNAmaya ciya paDAgadhayatoraNavicittA // 550 // vyAkhyA - maNiratnahemamayAnyapi ca kapizIrSakANi, tatra paJcavarNamaNimayAni prathamaprAkAre vaimAnikAH, nAnArasamayAni dvitIye jyotiSkAH, hemamayAni tRtIye bhavanapataya iti, tathA sarvaratnamayAni dvArANi ta eva kurvanti, tathA sarvaratnamayAnyeva mUladalataH patAkAdhvajapradhAnAni toraNAni vicitrANi kanakacandrasvastikAdibhiH, ata eva prAguktaM maNikanakaratnavicitratvameteSAmaviruddhamiti gAthArthaH // 550 // tapto ya samaMteNaM kAlAgarukuMdurukkamIseNaM / gaMdheNa maNahareNaM dhUvaghaDIo viucvaiti // 551 // vyAkhyA - tatazca samantataH kRSNAgarukundurukkamizreNa gandhena manohAriNA yuktAH kim ? - dhUpaghaTikA vikurvanti tridazA eveti gAthArthaH // 551 // ukkuTThisIhaNAyaM kalayalasaddeNa savvao savvaM / titthagarapAyamUle kareMti devA NivayamANA // 552 // vyAkhyA - tatrotkRSTisiMhanAdaM tIrthakarapAdamUle kurvanti devA nipatamAnAH, utkRSTiH - harSavizeSaprerito dhvanivizeSaH, kiMviziSTam 1- kalakalazabdena 'sarvataH' sarvAsu dikSu yuktaM 'sarvam' azeSamiti gAthArthaH // 552 // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gheidumapeDhachaMdaya AsaNavataM ca cAmarAo ya / jaM caNNaM karaNijaM kareMti taM vANamaMtariyA / / 153 // vyAkhyA-caityadumam-azokavRzaM bhagavataH pramANAta dvAdazaguNaM tathA pIThaM tadadho rasamayaM tasyopari devacchandaka tanmadhye siMhAsanaM tadupari chatrAticchatraM ca, cA samuccaye, cAmare ca yakSahastagate, cazabdAt padmasaMsthitaM dharmacakra ca, yaccAnyadvAtodakAdi 'karaNIya' kartavyaM kurvanti tad vyantarAM devA iti gAthArthaH // 553 // Aha-kiM yadyatsamavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyoga uta neti, atrocyate sAhAraNaosaraNe evaM jasthihimaM tu osarai / echu ciya taM savvaM kareha bhayaNA u iyaresiM // 54 // vyAkhyA-sAdhAraNasamavasaraNe evaM sAdhAraNaM-sAmAnyaM yatra devendrA Agacchanti tatraivaM niyogaH, 'jasthihimaM tu osaraiMci yatra tu RddhimAn samavasarati kazcidindrasAmAnikAdiH tatraika eva tatprAkArAdi sarva karoti, ata eva ca mUlaTIkAkRtA'bhyadhAyi-"asogapAyayaM jiNauccattAo bArasaguNaM sakko viubaI" ityAdi, 'bhayaNA u itaresiM' ti yadIndrA nAgacchanti tato bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaraNamityevaM bhajanetareSAmiti gAthArthaH // 554 // sUrodaya pacchimAe ogAhantIe~ puvvao'Ii / dohi paumehiM pAyA maggeNa ya hoi satta'nne // 555 // vyAkhyA-evaM devairniSpAdite samavasaraNe sUryodaye-prathamAyAM pauruSyAm , anyadA pazcimAyAM 'ogAhaMtIe'tti avagAhantyAm-AgacchantyAmityarthaH, 'puvao'tItI'ti pUrvadvAreNa 'atIti'tti Agacchati pravizatItyarthaH / kathamityAha-dvayoH 'padmayoH' sahasrapatrayoH devaparikalpitayoH pAdau sthApayanniti vAkyazeSaH, 'maggeNa ya hoMti satta'NNe'tti mArgatazca pRSThatama bhavanti saptAnye ca bhagavataH padmA iti,teSAMca yadyat pazcimaM tattatpAdanyAsaM kurvato bhgvtHpurtstisstthtiitigaathaarthH||555|| AyAhiNa puSvamuho tidisi paDirUvagA u devkyaa| jeTThagaNI aNNo vA dAhiNapuvve adUraMmi // 556 // __vyAkhyA-sa evaM bhagavAn pUrvadvAreNa pravizya 'AdAhiNatti caityadumapradakSiNAM kRtvA 'puSamuho'tti pUrvAbhimukha upavizatIti, 'tidisiM paDirUvagA u devakaya'tti zeSAsu tisRSu dikSu pratirUpakANi tu tIrthakarAkRtIni siMhAsanAdiyuktAni devakRtAni bhavanti, zeSadevAdInAmapyasmAkaM kathayatIti pratipattyarthamiti, bhagavatazca pAdamUlamekena gaNadhareNAvirahitameva bhavati, sa ca jyeSTho vA'nyo veti,mAyojyeSTha iti,sa jyeSThagaNiranyo vA dakSiNapUrvadigbhAge adUre-pratyAsama eva bhagadato bhagavantaM praNipatya niSIdatIti kriyA'dhyAhAraH, zeSagaNadharA apyevameva bhagavantamabhivandha tIrthakarasa mArgataH pArvatazca niSIdantIti gAthArthaH // 556 // bhuvanagururUpasya trailokyagatarUpasundarataratvAt tridazakRtapratirUpakANAM kiM tatsAmyamasAmyaM vetyAzaGkAnirAsArthamAha je te devehi kayA tidisi paDirUvagA jiNavarassa / tesipi tappabhAvA tayANurUvaM havai rUvaM // 17 // __ vyAkhyA-yAni tAni devaiH kRtAni tisRSu dikSu pratirUpakANi jinavarasya, teSAmapi 'tatprabhAvAt' tIrthakaraprabhAvAt 'tadanurUpa' tIrthakararUpAnurUpaM bhavati rUpamiti gAthArthaH // 557 // titthAisesasaMjaya devI vemANiyANa smnniio|bhvnnvivaannmNtr joisiyANaM ca devIo // 558 // vyAkhyA-'tIrtha gaNadharastasmin sthite sati 'atisesasaMjaya'tti atizayinaH saMyatAH, tathA devyo vaimAnikAnAM tathA zramaNyaH tathA bhavanapativyantarajyotiSkAnAM ca devya iti samudAyArthaH // 558 // avayavArthapratipAdanAya AhakevaliNo tiuNa jiNaM titthapaNAmaM ca maggao tassa / maNamAdIvi NamaMtA vayaMti saTThANasavANaM // 559 // vyAkhyA kevalinaH 'triguNaM' triHpradakSiNIkRtya 'jina' tIrthakara tIrthapraNAmaM ca kRtvA mArgataH tasya' tIrthasya gaNadharasva nipIdantIti kriyAdhyAhAraH, maNamAIvi namaMtA vayaMti saTTANasahANaM ti manaHpayoyajJAnina tIrtha kevalinazca punaH kevalipRSThato nipIdantIti / AdizabdAniratizayasaMyatA api tIrthakarAdInabhivandya manaHparyAyajJAninAM pRSThato niSIdanti, tathA vaimAnikadevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya sAdhupRSThataH tiSThanti na nivIdanti, tathA zramaNyo'pi tIrthakarasAdhUnabhivandya vaimAnikadevIpRSThataH tiSThanti na niSIdanti, tathA bhavanapatijyotiSkavyantaradevyo'pi tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge prathama bhavanapatidevyaH tato jyotiSkavyantaradevyaH tiSThantIti, evaM manaHpayAyajJAnyAdayo'pi namanto vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti gAthArthaH // 559 // bhavaNavaI joisiyA boddhavvA vANamaMtarasurA ya / vemANiyA ya maNuyA payAhiNaM jaM ca nissAe // 560 // vyAkhyA-bhavanapatayaH jyotiSkA boddhavyA vyaMtarasurAzca, ete hi bhagavantamabhivandya sAdhUMzca yathopanyAsamevottarapazcime pArthe tiSThantItyevaM boddhavyAH, tathA vaimAnikA manuSyAzca, cazabdAt niyazcAsya, cazabdasya vyavahita upnyaasH| kim ?-payAhiNaM' pradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandya te'pyuttarapUrve digbhAge yathAsaMkhyameva tiSThantIti // 560 // atra ca Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 152 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH jaMbhiya bahi ubAliya tIra vidyAvata sAmasAlaahe / chadveNukuDuyassa u uppaNNaM kevalaM gANaM // 526 // to sAmI abhiyagAmaM gao, tassa bahiyA viyAvattasta ceiyarasa adUrasAmaMte, vidyAvantaM nAma avyaktamityarthaH, bhinnapaDiyaM apAgaDaM, ujjuvAliyAe nadIe tIraMmi uttarile kUle sAmAgassa gAhAvatissa kaThukaraNasi, kaThakaraNaM nAma chettaM, sAlapAyavassa ahe uDugaNisejjAe godohiyAe AyAvaNAte AyAvemANassa chaNaM bhatteNaM apANaeNaM vaisAhasudasamIpa itthutarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgateNaM pAtINagAmiNIe chAyAe abhiniviTTAe porusIe pamANapattAe jhANaMtariyA mANassa ekattaviyakkaM bolINassa suhumakiriyaM aNiyahiM appattassa kevalavaraNANadaMsaNaM samuppaNNaM / tapasA kevalamutpannamiti kRtvA yadbhagavatA tapa AsevitaM tadabhidhitsurAha jo pa tavo aNuciNNo vIravareNaM mahANubhAveNaM / chaumasthakAliyAe ahakarma kittahassAmi // 527 // vyAkhyA - yacca tapa AcaritaM vIravareNa mahAnubhAvena chadmasthakAle yattadornityasambandhAt tadyathAkramaM yena krameNAnuafi bhagavatA tathA kIrtayiSyAmIti gAthArthaH // 527 // tacedam- 1 tataH svAmI jRmbhikAprAmaM gataH, tasmAdahiH vaiyAvRtyasya caityasyAdUrasAmante, bhinnapatitamaprakaTam, RjuvAlukAyA nadyAstIre bhausaratye kUle zyAmAkasya gRhapateH kSetre ( kASThakaraNaM nAma kSetram ), zALapAdapasyAdha utkaTukathA niSathavA godohikathA''tApanayA''tApayataH paThena bhaktenApAnakena vaizAkhazuddhazamya isto sarAbhirnakSatreNa yogamupAgate prAcInagAminyAM chAyAyAmabhinirvRttAyAM pauNyAM pramANaprAptAyAM dhyAnAntarikAyAM varttamAnasya ekasvavitarka vyatizAsya sUkSmakriyamanivRtti adhAzasya kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam / nava kira cAummAse chari domAsie uvAsIya / bArasa ya mAsiyAI bAvantari aDamAsAI // 528 // vyAkhyA - nava kila cAturmAsikAni tathA SaT kila dvimAsikAni upoSitavAn kilazabdaH parokSASThAgamavAdasaMsUcakaH, dvAdaza ca mAzikAni dvisaptatyarddhamAsikAnyupoSitavAniti kriyAyoga iti gAthArthaH // 528 // evaM kira chammAsaM do kira temAsie uvAsIya / aDDAijAi duve do ceva divamAsAI / / 529 // vyAkhyA - ekaM kila SaNmAsaM dve kila traimAsike upoSitavAn tathA 'aDDAijAi duve' tti arja tRtIyamAsa niSpa tapaH-kSapaNaM vA'rdhatRtIyaM te'rdhatRtIye dve, cazabdaH kriyAnukarSaNArthaH, dve eva ca 'divamAsAI' ti sArdhamAse tapasI kSapaNe vA, kriyAyogo'nuvarttata eveti gAthArthaH // 529 // bhaI ca mahAmahaM paDimaM tatto ya savvaobhahaM / do cattAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 530 // vyAkhyA-bhadrAM ca mahAbhadrAM pratimAM tatazca sarvatobhadrAM sthitavAna, anubaddhamiti yoga:, AsAmevAnupUrvyA divasapramANamAha- dvau caturaH dazaiva ca kvisAn sthitavAn, anubaddhaM-santatameveti gAthArthaH // 530 // goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsIya / paMcadivasehi UNaM avvahio vacchanayarIe // 531 // vyAkhyA - gocare'bhigraho gocarAbhigrahastena yutaM kSapaNaM paNmAsikaM ca kRtavAn paJcabhirdivasainyUnam 'avyathitaH apIDito 'vatsAna garyo' kauzAmbyAmiti gAthArthaH // 531 // dasa do ya kira mahappA ThAi muNI egarAiyaM paDimaM / aTThamabhanteNa jaI ekkekaM caramarAIyaM // 532 // vyAkhyA-daza dve ca saGkhyA dvAdazetyarthaH kila mahAtmA 'ThAsi muNi' ti sthitavAn muniH, ekarAtrikI pratimAM pAThAntaraM vA 'ekarAie paDime'ti ekarAtrikIH pratimAH, kathamityAha 'aSTamabhaktena' trirAtropavAseneti hRdayam, 'yatiH' prayatnavAn, ekaikAM ''dharamarAtrikI' caramarajanIniSpannAmiti gAthArthaH // 532 // do caiva ya chaTThasae aDaNAtIse uvAsiyA bhagavaM / na kayAi nizvebhataM cautthabhataM ca se Asi // 533 // vyAkhyA - dve eva ca SaSThazate ekonatriMzadadhike upoSito bhagavAn, evaM na kadAcinnityabhaktaM caturthabhakaM vA 'se' tasyAsssIditi gAthArthaH // 533 // bArasa vAse ahie cha bhataM jahaNNayaM Asi / savvaM ca tavokammaM apANayaM Asi vIrassa // 534 // vyAkhyA - dvAdaza varSANyadhikAni bhagavatazchadmasthasya sataH 'SaSThaM bhaktaM' dvirAtropavAsalakSaNaM jaghanyakamAsIt, tathA sarvaca tapaHkarma apAnakamAsIdvIrasya, etaduktaM bhavati-kSIrAdidravAhAra bhojanakAlalabhya vyatirekeNa pAnakaparibhogo rsssevita iti gAthArthaH // 534 // pAraNakakAlamAnapratipAdanAyAha - tiSNi sapa divasAnaM auNASaNNaM tu pAraNAkAlo / ukkuDupanisejANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // 535 // vyAkhyA - trINi zatAni divasAnAmekonapaJcAzadadhikAni tu pAraNakAlo bhagavata iti, tathA 'utkuTukaniSaarti' sthitapratimAnAM zatAni bahUnIti gAthArthaH // 535 // paThabajAe paDhamaM divasaM etthaM tu pakkhivittA NaM / saMkaliyaMmi u saMte jaM laDaM taM nisAmeha // 536 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 157 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhavati-bhAgavato dhvaniH azeSasamavasaraNasthasajJijijJAsitArthapratipattinivandhanaM bhavati, bhagavataH mAtizayatvAditi gAthArthaH // 566 // Aha-kRtakRtyo bhagavAn kimiti tIrthapraNAmaM karotIti ?, ucyatetapugviyA arayA pUiyapUtA ya viNayakammaM ca / kayakico'vi jaha kahaM kahae Namae tahA titthaM // 567 // vyAkhyA-tIrtha-zrutajJAnaM tatpRrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, tadabhyAsaprApteH, pUjitena pUjA pUjitapUjA sA ca kRtA'sya bhavati, lokasya pUjitapUjakatvAd , bhagavatA'pyetatpUjitamiti pravRtteH, tathA vinayakarma ca' vakSyamANavainayikadharmamUlaM kRtaM bhavati, athavA-kRtakRtyo'pi yathA kathAM kathayati namati tathA tIrthamiti / Aha-idamapi dharmakathanaM kRtakRtyasyAyuktameva, na, tIrthakaranAmagotrakarmavipAkatvAt , uktaM ca-taM ca kathaM vedijatI'tyAdi gAthArthaH // 567 // Aha-ka kena sAdhunA kiyato vA bhUbhAgAt samavasaraNe khalvAgantavyam , anAgacchato vA kiM prAyazcittamiti !, ucyatejattha apulvosaraNaM na diDaputvaM va jeNa samaNeNaM / bArasahiM joyaNehiM so ei aNAgame lahuyA // 568 // vyAkhyA-yatrApUrva samavasaraNaM, tattIrthakarApekSayA abhUtapUrvamityarthaH,na dRSTapUrva vA yena zramaNena dvAdazabhyo yojanebhyaHsa Agacchati, 'anAgacchati' avajJayA tato'nAgame sati lahuga' tti caturlaghavaHprAyazcittaM bhavatIti gaathaarthH||56||dvaarm|| anye tvekagAthayaivAnayA prakRtadvAravyAkhyAM kurvate,sA'pyaviruddhA vyutpannA ceti ||ruuppRcchaadvaaraavyvaarth vivRNvan Aha samvasurA jai ruvaM aMguTThapamANayaM viuThavejjA / jiNapAyaMguha pai Na sohae taM jhiNgaalo||569 // * taca kathaM vecate ?. vyAkhyA-kIdRga bhagavato rUpamityata Aha-sarvasurA yadi rUpamazeSasundararUpanirmApaNazaktyA aGguSThapramANakaM vikuvIran tathApi jinapAdAGguSThaM prati na zobhate tad yathA'GgAra iti gAthArthaH // 569 // sAmprataM prasaGgato gaNadharAdInAM rUpasampadabhidhitsayA''hagaNahara AhAra aNuttarA (ya)jAva vaNa cakki vAsu blaa|mnnddliyaa tA hINA chaTANagayA bhave sesA // 570 // vyAkhyA-tIrthakararUpasampatsakAzAdanantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti, gaNadhararUpebhyaH sakAzAdanantaguNahInAH khalvAhArakadehAH, AhArakadeharUpebhyo'nantaguNahInAH 'anuttarAzce' ti anuttaravaimAnikA bhavanti, evamanantarAnantaradeharUpebhyo'nantaguNahAnirdraSTavyA, aveyakAcyutAraNaprANatAnatasahasrAramahAzukralAntakabrahmalokamAhendrasanatkumArezAnasaudharmabhavanavAsijyotiSkavyantaracakravarttivAsudevabaladevamahAmANDalikAnAmityata evAha-'jAva vaNa caki vAsu balA / maMDaliyA tA hINatti' yAvat vyantaracakravartivAsudevabaladevamANDalikAstAvat anantaguNahInAH, 'chaThThANagayA bhave sesa'tti zeSA rAjAno janapadalokAzca SasthAnagatA bhavanti,anantabhAgahInA vA asaGkhyeyabhAgahInA vA sakveyabhAgahInAvA satyeyaguNahInA vA asaGkhyeyaguNahInA vA anantaguNahInA vA iti gAthArthaH // 570 // u yituM prakrantAyAmidaM prAsaGgika rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdi pratipAdayannAha saMghayaNa rUva saMThANa vaNNa gai satta sAra ussAsA / emAiNuttarAI havaMti nAmodae tassa // 571 // vyAkhyA-'saMhananaM' vajraRSabhanArAcaM 'rUpam' uktalakSaNaM 'saMsthAnaM' samacaturasraM 'varNo' dehacchAyA 'gatiH' gamanaM 'sattvaM vIryAntarAyakarmakSayopazamAdijanya AtmapariNAmaH, sAro dvidhA-bAhyo'bhyantarazca, bAyo gurutvam, Abhyantaro jJAnAdiH,'unTAsaH'pratIta eva,saMhananaM ca rUpaMca saMsthAnaM ca varNazca gatizca sattvaM ca sArazca ucchAsazceti smaasH| evamAdIni vastUnyanuttarANi bhavanti tasya bhagavataH, AdizabdAt rudhiraM gokSIrAbhaM mAMsaM vetyAdi, kuta ityAha-'nAmodayAditi nAmAbhidhAnaM karmAnekabhedabhinnaM tadayAditi gAthArthaH // 571 // Aha-anyAsAM prakRtInAM vedanA gotrAdayo nAno vA ye indriyAnAdayaH prazastA udayA bhavanti te kimanuttarA bhagavataH chadmasthakAle kevalikAle vA uta neti ?, atrocyatepagaDINaM aNNAsuvi pasattha udayA aNuttarA hoti / khaya uvasame'viya tahA khayammi avigppmaahNsu||572|| ___ vyAkhyA-'pagaDINaM aNNAsuvi' ti, SaSThyarthe saptamI, prakRtInAmanyAsAmapi prazastA udayA uccairgotrAdayo bhavanti, kimitarajanasyeva ?, netyAha-'anuttarA' ananyasadRzA ityarthaH, apizabdAnnAmno'pi ye'nye jAtyAdaya iti / 'khaya uvasame'vi ya taha ti,kSayopazame'pi sati ye dAnalAbhAdayaH kAryavizeSA apizabdAdupazame'piye kecana te'pyanuttarA bhavanti iti kriyAyogaH, tathA karmaNaH kSaye sati kSAyikajJAnAdiguNasamudayam 'avigappamAhesu'tti avikalpaM-vyAvarNanAdivikalpAtItaM sarvottamamAkhyAtavantaH tIrthakRdgaNadharA iti gAthArthaH // 572 // Aha-asAtavedanIyAdyAH prakRtayo nAno vA yA azubhAstAH kathaM tasya duHkhadA na bhavanti iti !, atrocyateassAyamAjhyAo jAvi ya asuhAhavaMti pgddiio|nniNbrslvovv pae Na hoti tA asuhayA tassa // 7 // vyAkhyA-asAtAyAH yA api ca azubhA bhavanti prakRtayaH, tA api nimbarasalava iva 'papasi' sIre lavo-binduH, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 158 // bhASAyaka-hAribhadrIyapatiH na bhavanti tAH azubhadAH asukhadA vA 'tasya' tIrthakarasyeti gAthArthaH // 573 // uktamAnuSaGgika, prakRtadvAramadhikRtyAhautkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prayojanamiti !, atrocyate,dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo'vi jai dhammaM / gijjhavao ya surUvo pasaMsimo teNa rUvaM tu // 574 // vyAkhyA-durgatau prapatantamAtmAnaM dhArayatIti dharmaH tasyodayaH tena rUpaM bhavatIti zrotAro'pi pravartante, tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' (vassiNo'vi) rUpavanto'pi yadi dharma tataH zeSaiH sutarAM karttavya iti zrotRbuddhiHpravartate, tathA 'prAyavAkyaca' AdeyavAkyazca surUpo bhavati, cabdAt zrotRrUpAdyabhimAnApahArI ca ataH, prazaMsAmo bhagavatastena rUpamiti gAthArthaH // 574 // dvAram / athavA pRccheti bhagavAn devanaratirazcAM prabhUtasaMzayinAM kathaM vyAkaraNaM kurvan saMzayavyava. cchittiM karotIti !, ucyate, yugapat, kimityAha-- kAleNa asaMkheNavi saMkhAtItANa saMsaINaM tu / mA saMsayavocchittI na hoja kamavAgaraNadosA // 575 // vyAkhyA-kAlenAsatyeyenApi sallayAtItAnAM saMzayinA-devAdInAM mA saMzayavyavacchittirna bhavet, kutH|-krmvyaa. karaNadoSAt, ato yugapad vyAgRNAtIti gAthArthaH // 575 // yugapadvyAkaraNaguNaM pratipipAdayiSurAhasavvattha avisamattaM riDiviseso akAlaharaNaM ca / savaNNupacao'vi ya aciMtaguNabhUtio jugavaM // 576 // vyAkhyA-'sarvatra' sarvasattveSu 'aviSamatvaM' yugapat kathanena tulyatvaM bhagavata iti, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapat jijJAsatA kAlabhedakathane rAgetaragocaracittavRttiprasaGgAt, sAmAnyakevalinAM tatprasaGga iti cet ,na, teSAmitthaM dezanAkaraNAnupapatteH, tathA RddhivizeSazcAyaM bhagavato-yad yugapat sarveSAmeva saMzayinAmazeSasaMzayavyavacchittiM karotIti / akAlaharaNaM cetthaM bhagavataH, yugapat saMzayA'pagamAt , kramakathane tu kasyacit saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva maraNaM syAt, na ca bhagavantamapyavApya saMzayanivRttyAdiphalarahitA bhavanti prANina iti, tathA sarvajJapratyayo'pi ca teSAmitthameva bhavati, na sarvajJo hagatAzeSasaMzayApanodAyAlamiti, kramavyAkaraNe tu kasyacidanapetasaMzayasya tatpratItyabhAvaH syAt , tathA'cintyA guNabhUtiH-acintyA guNasaMpad bhagavata iti, yasmAdete guNAstato yugapatkathayati iti gAthArthaH // 576 // dvAram // zrotRpariNAmaH paryAlocyate-tatra yathA sarvasaMzayinAM samA sA pAramezvarI vAgazeSasaMzayonmUlanena svabhASayA pariNamate tathA pratipAdayannAhavAsodayassa va jahA vaNNAdI hoti bhAyaNavisesA / savvesipi sabhAsA jiNabhAsA pariName evaM // 577 // ___ vyAkhyA-'varSodakasya vA' vRSTayudakasya vA, vAzabdAt anyasya vA, yathaikarUpasya sataH varNAdayo bhavanti, bhAjanavizepAt, kRSNasurabhimRttikAyAM svacchaM sugandhaM rasavacca bhavati Upare tu viparItam , evaM sarveSAmapi zrotRRNAM svabhASayA jinabhASA pariNamata iti gAthArthaH // 577 // tIrthakaravAcaH saubhAgyaguNapratipAdanAyAhasAhAraNAsavatte taduvaogo u gAhagagirAe / na ya nivijai soyA kiDhivANiyadAsiAharaNA // 578 // vyAkhyA-sAdhAraNA-anekaprANiSu svabhASAtvena pariNAmAta narakAdibhayarakSaNatvAdvA, asapalA-advitIyA, sAdhAraNA(cA)'sAvasapatnA ceti samAsaH, tasyAM sAdhAraNAsapanAyAM satyAM, kim ?, tasyAmupayogastadupayoga eva bhavati zrotuH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt , kasyAM -grAhayatIti mAhikA,grAhikA cAsau gIca grAhakagIH tasyAM grAhakagiri,upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAdAha-na ca nirvidyate zrotA, kutaH khalvayamartho'vagantavyaH 1 ityAha-kiDhivaNigdAsyudAha raNAditi, taccedam-egassa vANiyagassa ekA kiDhidAsI, kiDhI therI, sA gose kahANaM gayA, taNhAchuhAkilaMtA AgayA, atithevA kaha' ANIyatti piTTitA bhukkhiyatisiyA puNo paThaviyA, sA ya vahUM kaTThayabhAraM ogAhaMtIe porusIe gahAyAgacchati, kAlo ya jeThAmUlamAso, aha tAe therIe kaThThabhArAo egaM kaI paDiyaM, tAhe tAe oNamittA taM gahiyaM, taM samayaM ca bhagavaM titthagaro dhamma kahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM, sA therI taM saI suNetI taheva oNatA soumADhattA, uNhaM khuhaM pivAsaM parissamaMcana viMdai, sUratthamaNe titthagaro dhamma kaheumuDio, therI gayA / evaMsavvAuaMpi soyA khaveja jai hu sayayaM jiNo khe| sIuNhakhuppivAsAparissamabhae adigaNeto // 579 // vyAkhyA-bhagavati kathayati sati sarvAyuSkamapi zrotA kSapayet bhagavatsamIpavayaiva, yadi hu 'satatam' anavarataM jinaH kathayet / kiviziSTaH samityAha-zItoSNakSutpipAsAparizramabhayAnyavigaNayanniti gaathaarthH|579shdvaarm / sAmprataM dAnadvA 1 ekasya vaNijaH ekA kASThikI dAsI, kAThikI sthavirA, sA gose (pratyuSasi) kASThebhyo gatA, tRSNAkSudhAlAntA madhyAhe bhAgatA, bhatikhokAni kAhAmyAnItAnIti pihitA bubhukSitatRSitA punaH prasthApitA, sA ca vRhantaM kASThabhAramavagAhamAnAyAM pauruSyAM gRhIsvAgacchati, kAlaca jyeSThAmUlo mAsaH, aba takhAH sthavirAyAH kArabhArAt ekaM kAhaM patitaM, tadA tayA'vanamya tadgRhItaM, tasmin samaye ca bhagavAMstIrthakaro dharma kathitavAn yojanamyApinA svareNa, sA sthavirA zabda aNvantI tathaivAvanatA zrotumArabdhA, saNaM kSudhA pipAsA parizramaM ca na vetti, sUryAstamaye tIrthako dharma kathayitvotthitaH, sthavirA gatA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 159 // Avazyaka- hAribhadrIyavRttiH rAvayavArthamadhikRtyocyate tatra bhagavAn yeSu nagarAdiSu viharati, tebhyo vArttA ye khalvAnayamti, tebhyo yatprayacchanti vRttidAnaM prItidAnaM ca cakravarttyAdayastadupapradidarzayiSurAha vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAI / tAvaiyaM ciya koDI pItIdANaM tu cakissa // 580 // vyAkhyA -- 'vRttistu' vRttireva niyukta puruSebhyaH, kasyetyAha -- suvarNasya, dvAdaza arddha ca zatasahasrANi, arddhatrayodaza suvarNalakSA ityarthaH, tathA tAvatya eva kovyaH prItidAnaM tu, keSAmityAha -- cakravarttinAM, tatra vRttiryA paribhASitA niyuktapuruSebhyaH, prItidAnaM yad bhagavadAgamananivedane paramaharSAt niyuktetarebhyo dIyata iti, tatra vRttiH saMvatsaraniyatA, prItidAnamaniyatam iti gAthArthaH // 580 // eyaM caiva pamANaM varaM rathayaM tu kesavA diti / maMDalibhANa sahassA pIIdANaM sayasahassA // 581 // vyAkhyA -- etadeva pramANaM vRttiprItidAnayoH, navaraM 'rajataM tu' rUppaM tu 'kezavAH' vAsudevA dadati, tathA mANDalikAnAM rAjJAM sahasrANyarddhatrayodaza rUpyasya vRttirniyuktebhyo veditavyA, 'pIIdANaM satasahassaM' ti 'sUcanAt sUtra' miti prItidAnamarddhatrayodazazatasahasrANyavagantavyAnIti gAthArthaH // 581 / / kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ?, netyAha bhativiSANurUpaM aNNe'vi ya deti inbhamAIyA / soUNa jiNAgamaNaM niuttamaNioiesaM vA // 582 // vyAkhyA -- bhaktivibhavAnurUpaM anye'pi ca dadati ibhyAdayaH, ibhyo- mahAdhanapatiH, AdizabdAt nagaragrAma bhogikAdayaH, kadA?-- zrutvA jinAgamanaM, kebhyo ? - niyuktAniyojitebhyo veti, gaathaarthH||582|| teSAmitthaM prayacchatAM ke guNA iti, ucyatedevA ati bhaktI yA thirakaraNa santaaNukaMpA / sAodaya dANaguNA pabhAvaNA ceva titthassa // 583 // vyAkhyA - devAnuvRttiH kRtA bhavati, kathaM ?, yato devA api bhagavataH pUjAM kurvantyataH tadanuvRttiH kRtA bhavati, tathA bhaktizca bhagavataH kRtA bhavati, tathA pUjA ca, tathA sthirIkaraNamabhinavazrAddhakAnAM tathA kathakasattvAnukampA ca kRteti tathA sAtodayavedanIyaM badhyate, ete dAnaguNAH, tathA prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavatIti gAthArthaH // 583 // dvAraM // sAmprataM devamAlyadvArAvayavArthamadhikRtyocyate tatra bhagavAn prathamAM sampUrNapauruSIM dharmamAcaSTe, atrAntare devamAlyaM pravizati, balirityarthaH, Aha - kastaM karoti iti ?, ucyate rAyA va rAyaco tassa'saI paura jaNavao vA'ci / dubbaliskhaMDiya balichaDiyataMdulANADharga kalamA // 584 // vyAkhyA- 'rAjA vA' cakravarttimaNDalikAdiH 'rAjAmAtyo vA' amAtyo - mantrI, tasya rAjJo'mAtyasya vA asati-abhAve nagaranivAsi viziSTa lokasamudAyaH pauraM tatkaroti, grAmAdiSu janapado vA, atra janapadazabdena tannivAsI lokaH parigRhyate, sa kiMviziSTaH kiMparimANo vA kriyata iti ?, Aha- 'dubbalI' tyAdi, tatra durbalikayA khaNDitAnAM 'balI'ti balavatyA chaTitAnAM tandulAnAm ADhakaM - catuHprasthaparimANaM, 'kalame 'ti prAkRtazailyA kalamAnAM - tandulAnAm iti gAthArthaH // 584 // kiMviziSTAnAmiti ? Aha bhAi puNANiyANaM akhaMDaphuDiyANa phalagasariyANaM / kIraha balI surAvi ya tattheva chuhaMti gaMdhAI // 585 // vyAkhyA - vibhaktapunarAnItAnAM bhAjanam-IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNaM tebhyaH pratyAnayanaM - punarAnayanamiti, vibhaktAzvate punarAnItAzceti samAsaH, teSAM kiMviziSTAnAm 1- akhaNDAH -sampUrNAvayavAH asphuTitAH-rAjIrahitAH, akhaNDAzca dssphuTitAzca iti samAsaH, teSAM, 'phalagasaritANaM' ti phalakavI nitAnAm evaMbhUtAnAmADhakaM kriyate baliH, surA api ca tatraiva aat prakSipanti gandhAdIniti gAthArthaH || 585 // dvaarN|| mAlyAnayanadvAraM, idAnIM tamitthaM niSpannaM baliM rAjAdayastridazasahitAH gRhItvA tUryaninAdena digmaNDalamApUrayantaH khalvAgacchanti, pUrvadvAreNa ca pravezayanti, atrAntare bhagavAnapyupasaMharatIti, Ahalipavi saNasamakAlaM puvvaddAreNa ThAti parikahaNA / tiguNaM purao pADaNa tassaddhaM avaDiyaM devA // 286 // vyAkhyA -- pUrvadvAreNeti vyavahita upanyAsaH, baleH pravezanaM pUrvadvAreNa, balipravezanasamakAlaM 'tiSThati' uparamate dharmakathaMti, 'tiguNaM purao pADaNa' pravizya rAjAdirbalivyagradeho bhagavantaM triH pradakSiNIkRtya taM baliM tatpAdAntike purataH pAtayati, tasya cArddhamapatitaM devAH gRhNanti, iti gAthArthaH // 586 // addhaddhaM ahivaiNo avasesaM havai pAgayajaNassa / satrvAmayappasamaNI kuppai Na'NNo ya chammA se || 587 // vyAkhyA - zeSArddhasya arddha-arddhArddha tadadhipaterbhavati rAjJa ityarthaH, avazeSaM yadvalerAste tadbhavati kasya ?, prakRtiSu bhavaH prAkRto- janastasya, sa cetthaMsAmarthyo bhavati - tataH sikuthenApi zirasi prakSiptena rogaH khalUpazamaM yAti, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna bhavatIti, Aha ca- sarvAmayaprazamanaH, kupyati nAnyazca SaNmAsaM yAvat / prAkRtazailyA strIliGganirdeza iti gAdhArthaH // 587 // dvAram || apare tvanantaroktadvAradvayamapyekadvArIkRtya vyAcakSate, tathApi avirodha iti / itthaM balau prakSipta bhagavAn prathamAt prAkArAntarAt uttaradvAreNa nirgatya uttarapUrvAyAM dizi devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThata Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 16 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH iti / bhagavatyusthite dvitIyapauruSyAmAdyagaNadharo'nyatamo vA dharmamAcaSTe / Aha-bhagavAneva kimiti nAcaSTe , tatkathane ke gaNA iti ?, ucyatenaviNoosIsaguNadIvaNA paccao ubhayao'vi / sIsAyariyakamo'viya gaNaharakahaNe guNA hoti||588|| vyAkhyA-khedavinodo bhagavato bhavati, parizramavizrAma ityarthaH, tathA 'ziSyaguNadIpanA' ziSyaguNaprakhyApanA ca kRtA bhavati, tathA pratyaya ubhayato'pi zrotaNAmupajAyate-yathA bhagavatA'bhyadhAyi tathA gaNadhareNApi, gaNadhare vA tadanantaraM taduktAnuvAdini pratyayo bhavati zrotRNAm nAnyathAvAdyayamiti, tathA ziSyAcAryakramo'pi ca darzito bhavati, AcAryAt upazrutya yogyaziSyeNa tadarthAnyAkhyAnaM karttavyamiti, ete gaNadharakathane guNA bhavanti iti gAthArthaH // 588 // Aha-sa gaNadhara va niSaNNaH kathayatIti !, ucyaterAovaNIyasIhAsaNe niviTTho va pAyavITaMmi / jiTTho annayaro vA gaNahArI kahA bIAe // 589 // vyAkhyA-rAjJA upanItaM rAjopanItaM rAjopanItaM ca tat siMhAsanaM ceti samAsaH, tasmin rAjopanItasiMhAsane upaviSTo vA bhagavatpAdapIThe, sa ca jyeSThA anyataro vA gaNaM-sAdhvAdisamudAyalakSaNaM dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti gaathaarthH||589 // Aha-sa kathayan kathaM kathayatIti, ucyatemaMkhAIpa'vi bhave sAhaha jaM vA paro u pucchijjA / Na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho // 590 // vyAkhyA-saGkhyAtItAnapi bhavAn , asaGkhyeyAnityarthaH, kiM ?-'sAhaitti dezIvacanataH kathayati, etaduktaM bhavatiasalyayabhaveSu yadabhavadbhaviSyati vA, yadvA vastujAtaM parastu pRcchet tatsarva kathayatIti, anenAzeSAbhilApyapadArthapranipAdanazaktimAha, kiM bahunA ?-'na ca' naiva, Namiti vAkyAlakAre, 'aNAisesi'tti anatizayI avadhyAghatizayarahita ityarthaH,vijAnAti yathA eSa gaNadharachadmastha iti,azeSapraznottarapradAnasamarthatvAttasyeti gAthArthaH // 590 // samavasaraNaM samattaM evaM tAvatsamavasaraNavaktavyatA sAmAnyenoktA, prakRtamidAnI prastUyate-tatra bhagavataH samavasaraNe niSpanne satyatrAntare devajayazabdasammizradivyadundubhizabdAkarNanotphullanayanagaganAvalokanopalabdhasvargavadhUsametasuravRndAnAM yjnypaattksmiip| bhyAgatajanAnAM paritoSo'bhavad-aho sviSTaM, vigrahavantaH khalu devA AgatA ityAhataM divadevaghosaM soUNaM mANusA tahiM tuTThA / aho(hu) jaNNieNa jaDaM devA kira AgayA ihaI // 591 // vyAkhyA-taM divyadevaghoSaM zrutvA manuSyAH 'tatra' yajJapATe tuSTAH, 'aho' vismaye, yajJena yajati lokAniti yAjJikaH seneSTaM, kutaH ?-ete devAH kila AgatA atreti, kilazabdaH saMzaya eva, teSAmanyatra gamanAditi gAthArthaH // 591 // tatra ca yajJapATe vedArthavidaH ekAdazApi gaNadharA RtvijaH samanvAgatA ityAha caekArasavi gaNaharA save uNNayavisAlakulavaMsA / pASAe~ majjhimAe samosaDhA jannavADammi // 592 // vyAkhyA-ekAdazApi gaNadharAH samavasRtAH yajJapATa iti yogaH, kiMbhUtA ityAha-'sarve' niravazeSAH unnatAH-pradhAnajAtitvAt vizAlA:-pitAmahapitRvyAdyanekasamAkulAH kulAnyeva vaMzA:-anvayA yeSAM te tathAvidhAH, pApAyAM madhyamAyAM 'samavastAH ' ekIbhUtAH, va ?-yajJapATa iti gAthArthaH // 592 // Aha-kimAdyAH kinAmAno vA ta ete gaNadharAH iti, ucyate paDhamittha iMdamUI biio uNa hoi aggibhUitti / taie ya vAubhUI tao viyatte suhamme ya // 593 // vyAkhyA-prathamaH 'atra' gaNadharamadhye indrabhUtiH, dvitIyaH punarbhavati agnibhUtiriti, tRtIyazca vAyubhUtiH, tato vyaktaH caturthaH sudharmazca paJcamaH, iti gAthArthaH // 593 // . maMDiyamoriyaputte akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyaje ya pabhAse gaNaharA hoMti vIrassa // 594 // vyAkhyA-maNDikaputraH mauryaputraH, putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, akampitazcaiva acalabhrAtA ca metAryazca prabhAsaH, ete gaNadharA bhavanti vIrasya iti gaathaarthH|| 594 // jaMkAraNa NikakhamaNaM vocchaM eesi ANupu0vIe / titthaM ca suhammAo NiravaccA gaNaharA sesA // 595 // vyAkhyA-'yatkAraNaM' yannimittaM niSkramaNaM yattadornityasambandhAt tat vakSye 'eteSAM' gaNadharANAm 'AnupUyA' paripATyA, tathA tIrtha ca sudharmAt saJjAtaM, 'nirapatyAH' ziSyagaNarahitAH gaNadharAH 'zeSAH' indrabhUtyAdayaH iti gAthArthaH // 595 // tatra jIvAdisaMzayApanodanimittaM gaNadharaniSkramaNamitikRtvA yo yasya saMzayastadupadarzanAyAha * sudharmati syAdvAyaM, paraM sudharma iti saMjJA tasya, yadvA 'suH pUjAyA' miti tatpuruSe abhrAditvAde sudharma iti, atha casamAsAntavidheranityatvAt , athavA keSAzimmatenAn vikalpata eveti bodhyaM yathAyathaM sudhiyA. Jain Education Interational Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApazvaka hArimadIyavRtti // 16 // 'jIve kamme tajjI' bhUya tArisaya baMdhamokakhe ya / devA jehae yA puNe paraloya byANe // 19 // vyAkhyA-ekasya jIve saMzayaH-kimasti nAsti iti, tathA parasya karmaNi, jJAnavaraNIyAdilakSaNaM karma kimasti nAsti ? iti, aparasya 'tajjIve' ti kiM tadeva zarIraM sa eva jIva uta anya iti, na jIvasattAyAm iti, tathA 'bhUte ti aparasya bhUteSu saMzayaH, pRthivyAdIni bhUtAni santi na veti, aparasya 'tArisaya' tti kiM yo yAdRza iha bhave sa sAdRza eva anyasminnapi ? uta neti, 'bandhamokkhe yatti aparasya tu kiM bandhamokSau staH ? uta na iti, Aha-karmasaMzayAt asya ko vizeSa iti !, ucyate, sa karmasattAgocaraH, ayaM tu tadastitve satyapi jIvakarmasaMyogavibhAgagocara iti, tathA aparasya devAH kiM santi ? neti vA, aparasya tu nArakAzca saMzayagocarAH, kiM te santi na santi vA, tathA aparasya puNye saMzayaH, karmaNi satyapi kiM puNyameva prakarSaprAptaM prakRSTasukhahetuH, tadeva cApacIyamAnamatyantasvalpAvasthaM duHkhasya uta tadatiriktaM pApamasti Ahosvidekameva ubhayarUpam uta svatantramubhayamiti, aparasya tu paraloke saMzayaH, satyapyAtmani paraloko-bhavAntaralakSaNaH kimasti nAsti ? iti, aparasya tu nirvANe saMzayaH, nirvANaM kimasti nAsti ? iti, AhabandhamokSasaMzayAt asya ko vizeSa iti, ucyate, sa hi ubhayagocaraH, ayaM tu kevalaviSaya eva, tathA ki saMsArAbhAvamAtra eva asau mokSaH ? uta anyathA ? ityAdi, iti gAthArthaH // 596 // sAmprataM gaNadharaparivAramAnapradarzanAya AhapaMcaNhaM paMcasayA adbhuTThamayA ya hoMti doNha gnnaa| doNhaM tu juyalayANaM tisao tisaobhave gaccho / / 597 // ___ vyAkhyA-pazcAnAmAdyAnAM gaNadharANAM paJca zatAni pratyekaM pratyeka parivAra iti, tathA arddha caturthasya yeSu tAni ardhacaturthAni 2 zatAni arddhacaturthazatAni 2 mAnaM yayoH tau ardhacaturthazatau bhavataH dvayoH pratyeka gaNau, iha gaNaH samudAya eva ucyate, na punarAgamika iti,tathA dvayostu gaNadharayugalayoH trizataH trizato bhavati gacchaH, etaduktaM bhavati-uparitanAnAM caturNA gaNadharANAM pratyekaM trizatamAnaH parivAra iti gAthArthaH // 597 // uktamAnuSaGgika, prakRtaM ucyate te hi devAH taM yajJa pATaM parihatya samavasaraNabhuvi nipatitavantaH, tAMzca tathA dRSTvA loko'pi tatraiva. yayau, bhagavantaM tu tridazalokena pUjyamAnaM dRSTyA atIva harSa cakre, pravAdazca saJjAtaH-sarvajJo'tra samavasRtaH, taM devAH pUjayanti iti, atrAntare khalvAkaNitasarvajJapavAdo'marSAdhmAtaH khalvindrabhUtirbhagavantaM prati prasthita ityAhamoUNa kIramANI mahimaM devehi jiNavariMdassa / aha ei ahammANI amarisio iMdabhuisi // 598 // vyAkhyA-zrutvA ca kriyamANAM, dRSTvA vA pAThAntaraM, mahimAM devairjinavarendrasya, athAsmin prastAve 'eI' ti Agacchati bhagavatsamIpam 'ahammANi' tti ahameva vidvAn iti mAno'sya iti aMhaMmAnI, 'amarpitaH' amarSayuktaH, amarSo-matmaravizeSaH, mayi sati ko'nyaH sarvajJaH ? iti, apanayAmi adya sarvajJavAdam, ityAdisaGkalpakaluSitAntarAtmA, ko'mI ityAha-indrabhUtiH, iti gAthArthaH // 598 // sa ca bhagavatsamIpaM prApya bhagavantaM ca catustriMzadatizayasamanvitaM tridazAsuranarezvaraparivRtaM dRSTvA sAzaGkaH tadagratastasthau, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya gotteNa ya savaNNU savvadarisINaM // 599 // vyAkhyA-'AbhASitazca' saMlaptazca, kena ?-jinena, kiMviziSTena ?-jAti:-prasUtiH jarA-vayohAnilakSaNA maraNaM-dazavidhaprANaviyogarUpam ebhirvipramuktastena, katham ?-nAnA ca he indrabhUte ! gotreNa ca he gautama ! kiMviziSTena jinena ityAha-sarvajJena sarvadarzinA / Aha-yo jarAmaraNavipramuktaH sa sarvajJa eveti gatArthatvAt vizeSaNavaiyarthya, na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivipramuktamuktanirAsArthatvAt tasyeti, tathA ca kaizcit acetanA muktA guNaviyogamokSavAdibhiriSyanta eveti gaathaarthH||599|| itthaM nAmagotrasaMlaptasya tasya cintA'bhavat-aho nAmApi me vijAnAti, athavA prasiddho, ko mAM na vetti!, yadi me hadgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, syAmmama vismaya iti, atrAntare bhagavAnAhakiM manni asthi jIvo uAhu natthitti saMsao tujjh| veyapayANa ya atthaM na yANasI tesimo astho||30|| ___ vyAkhyA he gautama ! kiM manyase-asti jIva uta nAstIti, nanu ayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhanaH, teSAM vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, yathA na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa iti / anye tu-kiMzabdaM paripraznArthe vyAcakSate, tacca na yujyate,bhagavataH sakalasaMzayAtItatvAt , saMzayavatazca tatpayogadarzanAt, kimitthamanyatheti vA, athavA kimasti jIva utanAsti iti manyase,ayaM saMzayastava, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 600 // yaduktam-'saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhana' iti, tAnyamUni vedapadAni-"vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, ma pretya sajJA'stI" tyAdIni, tathA sa vai ayamAtmA jJAnamaya' ityAdIni ca, eteSAM cAyamoM bhavataH cetasi viparivarttate-vijJAnameva caitanyaM, nIlAdirUpatvAt , caitanyaviziSTaM yannIlAditasmAt , tena ghano vijJAnaghanaH, sa eva 'etebhyaH' adhyakSataH paricchidyamAnasvarUpebhyaH, kebhyaH1-'bhUtebhyaH' pRthivyAdilakSaNebhyaH,kim ?-'samutthAya' utpadya, punastAni Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // pAvAvakAribhadrIpatiH eSa 'anu vinazyati' anu-pazcAdvinazyati vijJAnaghanaH, 'na pretya saMjJA'sti' pretya mRtvA na punarjanma na paralokasaNjJA'si iti bhaavaarthH| tatazca kuto jIvaH 1, yuktyupapannazca ayamarthaH, (iti) te matiH-yataH pratyakSeNAsau na parigRhyate, yataH 'satsaMprayoge puruSasya indriyANAM buddhijanma tatpratyakSaM na cAsya indriyasamprayogo'sti, nApyayamanumAnagocaraH, yatA pratyakSapurassaraM pUrvopalabdhaliGgAliGgisambandhasmRtimukhena tatpravartate, gRhItAvinAbhAvasya dhUmAdanalajJAnavat, na ca iha talliGgAvinAbhAvagrahaH, tasyApratyakSatvAt , nApi sAmAnyatodRSTAdanumAnAt sUryendugatiparicchedavat tadavagamo yugyate, dRSTAnte'pi tasyAdhyakSatosgrahaNAt, na cAgamagamyo'pi, AgamasyAnumAnAdabhinnatvAt , tathA ca-ghaTe ghaTazabdaprayogopalabdhAvuttaratra ghaTadhvanizravaNAt (granthA06000) anvayavyatirekamukhena ghaTa evAnumitirupajAyate, na ca itthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno dRSTo yamAtmazabdAt pratipadyemahi iti, kiM ca-AgamAnAmekajJeye'pi parasparavirodhena pravRtterapramANatvAt , tathA ca-etAvAneva puruSo, yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadanti bahuzrutAH // 1 // ityAgamaH, tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgala' ityAdyaparaH, pudgale rUpaM niSidhyate, amUrta AtmA ityarthaH, tathA 'akartA nirguNo bhokA' ityAdidhAmyA, tathA 'savai ayamAtmA jJAnamaya' ityAcapara iti, ete ca sarva eva pramANaM na bhavanti, parasparavirodhena ekArthAbhidhAyakatvAt, pATaliputrasvarUpAbhidhAyakaparasparaviruddhavAkyapuruSamAtavat , ato na vimaH kimasti nAsti !, ityayaM te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM dhArtha na jAnAsi, cazabdAt yukiM hRdayaM ca, teSAmekavAkyatAyAmayamarthaH-vijJAnadhana eveti jJAnadarzanopayogarUpaM vijJAnaM tato'namyatvAta AtmA vijJAnaghanaH, pratipradezamanantavijJAnaparyAyasahAtAramakatvAtA vijJAnapanaH, evazabdo'vadhAraNe, vijJAnaghanAnanyatvAt vijJAnapana eva, 'etebhyo bhUtebhyaH' kSisyudakAdibhyaH 'samusthAya' kathaJcidbhUtvA iti hRdayaM, yato na ghaTAdyartharahitaM vijJAnamutpadyate, na ca bhUtadharma eva vijJAnaM, tadabhAve muktyavasthAyAM bhAvAt , sadbhAve'pi mRtazarIrAdAvabhAvAt, na ca vAcyaM-ghaTasattAyAmapi navatAnivRttau zarIrabhAve'pi caitanya nivRttaH navatAvadbhUtadharmatA caitanyasya, ghaTasya dravyaparyAyobhayarUpatve sati sarvathA navatA'nivRttaH, na ca itthaM dehA baitanyasyAnivRttiH, tathA zrutAvapyuktam-"astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnte'nau zAntAyAM vAci kiMjyotireSAyaM puruSaH, AtmA jyotiH samrAT itihovAca," tAnyeSa hi bhUtAni vinAzamyavadhAnAbhyAM zeyabhASena vinazyanti, anu-pazcAt vinazyati anuvinazyati, sa ca vivakSitavijJAnA''tmanA uparamate bhAvivijJAnAtmanA utpadhate sAmAnyavijJAnasantatyA dravyatayA avatiSThata iti, na ca pUrvottarayoratyantabhedaH, sati tasmin ekatya vijJAnasya vijJAnatvAsattvaprasaGgAt , 'na pretyasajJA'sti' iti na prAktanI ghaTAdivijJAnasajJA'vatiSThate, sAmpratavijJAnopayogavinitasvAt ityayaM vedapadArtha iti, tathA saumya ! pratyakSato'pi AtmA gamyata eva, tasya jJAnAt anamyatvAt , taddharmatvAt caitanyasya, jJAnasya ca svasaMviditarUpatvAt , tathA ca nIlavijJAnameva utpannamAsIt itidarzanAt, na ca ananubhUte'rthe smRtiprabhavo yujyate, na ca bhinnaM jJAnamAtmanaH, pramAtrantaravat vivakSitamamAtuH saMvedanAnupapatteH, na ca svAtmani kriyAvirodhaH, pradIpavat tasya svaparaprakAzakatvAt, itthaM tAvat bhavato'pi ayamanantaparyAyAtmakatvAt jJAnadezAvabhAsitasyAt pradIpadezodyotitaghaTavat dezataH pratyakSa etra, jJAnAvaraNIyAdhazeSapratibandhakApagamasamanantarAvirbhUtakevalajJAnasammadAM sarvapratyakSa iti / anumAnagamyo'pyayaM-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM, bhogyatvAt, odanAdivat , vyomakusumaM vipakSa ityanumAnaM, na ca lijayavinAbhUtaliGgopalabhavyatirekeNAnumAnasya ekAntato'pravRttiH, hasitAdilinavizeSasya grahAsyaliGgapavinAbhASagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAt, na ca deha eva graho, yena anyadehadarzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti / AgamagamyatA tvasyAbhihitaiva / ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat iti / chipakami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukarNa / so samaNo pavahao paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 601 // - vyAkhyA-evaM 'chinne' nirAkRte saMzaye jinena jarAmaraNAbhyAm-uktalakSaNAbhyAM viSamuktaH tena 'sa' indrabhUtiH 'bhramaNaH pravrajitaH' sAdhuH saMvRtta ityarthaH, paJcabhiH saha khaNDikazataiH, khaNDikAH-chAtrA iti gAthArthaH // 601 // iha ca vedapadopanyAsastadA vedAnAM saJjAtatvAt tena ca pramANatvena aGgIkRtatvAt / iti prathamo gaNadharaH smaaptH|| taM pabvaiyaM souM vitio AgacchaI amariseNaM / vaccAmi Na ANemI parAjiNittA Na taM samaNaM // 602 // ___ vyAkhyA-'tam' indrabhUti prabajitaM zrutvA 'dvitIyaH' khalvagnibhUtiratrAntare Agacchati amarSeNa prAgalyAvarNitasvarUpeNa hetubhUtena, vrajAmi Namiti vAkyAlaGkAre, AnayAmi indrabhUtimiti gamyate, parAjitya, NaM pUrvavat, taM 'zramaNam' indrajAlikakalpamiti gAthArthaH // 602 // sa hi tena chalAdinA vinirjita itIdAnIM tasya kA vArtA ? ityAdi cintayan jinasakAzaM prAptA, dRSTvA ca bhagavantaM vismayamupagata iti, atrAntare Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 16 // Abhaho ya jirNa jAijarAmaraNavippamukeNaM / nAmeNa ya goseNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 10 // vyAkhyA-pUrvavat, nAmagotrAbhyAM saMlaptazcintayAmAsa-nAmApi me vetti, athavA prasiddho'haM, ko mAM na veti !, yadi me hRdgataM saMzayaM jJAsyati apaneSyati vA, tadA sarvajJAzaGkA syAt iti // atrAntare bhagavatA'bhihita:kiM maNNi asthi kammaM udAhuNasthitti saMsaotujjha / veyapayANa ya atthaM jANasI tesimoatyo / / 604 // __ vyAkhyA-kiM manyase asti karma uta nAstIti ?, nanvayamanucitaste saMzayaH, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadaniSandhano varttate, vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, yathA ca na jAnAsi tathA vakSyAmaH, teSAmayamartho-vakSyamANalakSaNa ityakSarArthaH / / tAni ca amUni vedapadAni-"puruSa evedaM niM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yanaijati yad dUre yadu antike yadantarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyata" ityAdi, tathA 'puNyaH puNyena' ityAdi, teSAM cAyamarthaH te matau viparivarttate-puruSa:-AtmA, evazabdo'vadhAraNe, sa ca karmapradhAnAdivyavacchedArthA, 'idaM' sarva pratyakSavartamAna cetanAcetanaM, nimiti vAkyAlaGkAre, 'yad bhUtaM' yad atItaM yacca 'bhAvyaM' bhaviSyaM, muktisaMsArAvapi sa eva ityarthaH, 'utAmRtatvasyezAna' iti, utazabdo'pyarthe, apizabdazca samuccaye, 'amRtatvasya' amaraNabhAvasya-mokSasya IzAnaH-prabhuzvetyarthaH 'yat' iti yacceti cazabdalopAt, 'abhena' AhAreNa 'atirohati' atizayena vRddhimupaiti, 'yad ejati' yat calati-pazvAdi, 'yat na ejati' yanna calati-parvatAdi, 'yahUre' medi, 'yad u antike' uzabdo'vadhAraNe, 'antike' samIpe yat, tatpuruSa eva ityarthaH, 'yadU antara' madhye 'asya' cetanAcetanasya sarvasya, yadeva sarvasyAsya bAhyataH, tatsarva puruSa eva iti, ataH tadatiriktasya karmaNaH kila sattA duHzraddheyA, te matiH, tathA pratyakSAnumAnAgamagocarAtItaM ca etata, amUrtasya ca Atmano mUrtakarmaNA kathaM saMyoga ? iti, kathaM vA amUrtasya sataH mUrtakarmakRtAvupaghAtAnugrahau syAtAmiti, loke tantrAntareSu ca karmasattA gIyate 'puNyaH puNyena' ityAdau, ato na vidmaH-kimasti nAsti vA ?, te abhiprAyaH, tatra vedapadAnAM ca artha na jAnAsi, cazabdAdhuktiM hRdayaM ca, teSAM vedapadAnAmekavAkyatayA vyavasthitAnAmayamarthaH-etAni hi puruSastutiparANi vartante, tathA jAtyAdimadatyAgAya advaitabhAvanApratipAdakAni vA, na karmasattApratiSedhakAni, anyA. rthAni vA, saumya ! itthaM caitadaGgIkarttavyaM, yataH nAkarmaNaH kartRtvaM yujyate, pravRttinibandhanAbhAvAt , ekAntazuddhatvAt , gaganavat, itazca akarmA nArambhate, ekatvAt, ekaparamANuvat, na ca azarIravAnIzAnaH khalvArambhako yujyate, tasya svazarIrArambhe'pi uktadoSAnativRtteH, na ca anyastaccharIrArambhAya vyApriyate, zarIritvAzarIritvAbhyAM tasyApi ArambhakatvAnupapatteH, na ca zuddhasya dehakaraNecchA yujyate, tasyA rAgavikalpatvAt, tasmAt karmasadvitIyaH puruSaH kartA iti / na ca tatkarma pratyakSapramANagocarAtItaM, matpratyakSatvAt , tvatsaMzayavat , bhavato'pi anumAnagocaratvAt, taccedamanumAnamzarIrAntarapUrvakaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt , yukzarIravat, na ca janmAntarAtItazarIrapUrvakamevedaM, tasyApAntarAlagatAvabhAvena tatpUrvakatvAnupapatteH,na cAzarIriNo niyatagarbhadezasthAnaprAptipUrvakaH zarIragraho yujyate, niyAmakakAraNAbhAvAt, na svabhAva eva niyAmako, vastuvizeSAkAraNatAvastudhamevikalpAnupapatteH, svabhAvo hi vastuvizeSo vA syAdakAraNatA bA vastudharmo vA ?, na tAvat vastuvizeSaH, apramANakatvAt , kiM ca-sa mUrto vA syAdamUrto vA ?, yadi mUrtaH, karmaNo'sya ca na kazcidbhedaH, kammaiva sajJAntaravAcyaM tat , atha amUrtoM, na tarhi niyAmako dehakAraNaM vA, amUrttatvAt, gaganavat, tathAhi-nAmUrtAnmUrtaprasUtiriti,na cAkAraNatA svabhAvaH, kAraNAbhAvasyA viziSTatvAt yugapadazeSadehasaMbhavaprApteH, akAraNatAvizeSAbhyupagame ca tadbhAvaprasaGgaH, na ca vastudharmaH svabhAvaH, AtmAkhyavastudharmatvena amUrttatvAt , gaganavat, tasya dehAdikAraNatvAnupapatteH, mUrttavastudharmatve punarasau na pudgalaparyAyamativarttate, karmApi ca pudgalaparyAyAnanyarUpameva ityavipratipattiriti, tasmAt yaccharIrapUrvaka bAlazarIraM tatkArmaNamiti, AgamagamyaM ca etata. 'puNyaHpaNye na pApaH pApena karmaNA' ityAdizrutivacanaprAmANyAt , tathA amUrtasyApi Atmano viziSTapariNAmavataH mUrtakarmapudgalasambandho'viruddha eva, AkAzasyeva ghaTAdisaMyoga iti, tathA amUrtasyApi mUrttakRtAvupaghAtAnugrahAvaviruddhau, vijJAnasya madirApAnauSadhAdibhiH upaghAtAnugrahadazenAt, ityalaM prasaGgeneti |chinnnnmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 605 // vyAkhyA-itthaM chinne saMzaye jinena jarAmaraNavipramuktena sa zramaNaH pravrajitaH paJcabhiH saha khaNDikazataiH, bhAvArthaH sugama iti gAthArthaH // 605 // dvitIyo gaNadharaH smaaptH|| te pavvaie souM taio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 606 // vyAkhyA-tau' indrabhUtiagnibhUtI pravrajitau zrutvA tRtIyo vAyubhUtinAmA Agacchati jinasakAzaM, ubhayaniSkramaNAkarNanAdapetAbhimAnaH saJjAtasarvajJapratyayaH khalu ata evAhaM vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vande bhagavantaM, Jain Education Interational Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 164 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthArthaH // 606 // iti saJjAtasaGkalpo bhagavatsamIpaM gatvA abhivandha ca bhagavantaM tadanatastasthA, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / NAmeNa ya goseNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 607 // vyAkhyA-pUrvavat // itthamapi saMlapto hadtaM saMzayaM prayuM kSobhAdasamartho bhagavatA'bhihitaHtajjIvatassarIraMti saMsao Navi ya pucchase kiMci / veyapayANa ya atyaM Na jANasI tesimo astho||608|| vyAkhyA-sa jIvaH tadeva zarIramiti, evaM saMzayastava, nApi ca pRcchasi kizcit viditAzeSatattvam, ayaM sa saMzayastava viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, teSAM tava saMzayanibandhanAnAmayamoM-vakSyamANalakSaNa iti gAthAkSarArthaH // tAni cAmUni parasparaviruddhAni vedapadAni-vijJAnadhana eva etebhyo bhUtebhyaH samutthAya nAnyevAnu vinazyati na pretyasajJA'sti' ityAdIni,tathA 'satyena labhyaH tapasA hyeSa brahmacaryeNa nitya jyotirmayo hi zuddho,yaM pazyanti dhIrA yatayaH saMyatAtmAnaH' ityAdIni ceti, eteSAM cAyamarthaH te buddhau pratibhAsate-'vijJAnapane'tyAdInAM pUrvavat vyAkhyA, navaraM na pretya sajJA asti-na dehAtmanoH bhedasaJjJA'sti, bhUtasamudAyamAtradharmasvAt caitanyasya, tatazcAmUni kila zarIrAtiriktAtmocchedaparANi vartante, 'satyena labhya' ityAdIni tu dehAtirikAtmapratipAdakAni iti, ataH saMzayaH, yuktA ca bhUtasamudAyamAtradharmatA cetanAyAH, te matiH, tatra evopalabdhegauratAdivaditi, tathA pratyakSAdi bAlametanidarzanamityuktezcaurAdiko'yaM zeyo, pahA paryupAdAserdhanantAsgo nAma iti Nici rUpametat, paryupAse iti kacidastyapi. pramANagocarAtikrAntazca dehAtirikta Atmeti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, cazabdAdhuti hRdayaM ca, teSAmayamarthaH-tatra 'vijJAnaghane'tyAdInAM prathamagaNadharavaktavyatAyAM vyAkhyAtatvAt na pradAte, 'satyena labhya' ityAdInAM tu sugamatvAditi / na ca tatraiva upalabdhyA hetubhUtayA cetanAyAH zarIradharmatA'numAtuM yujyate, taddharmatayA tatropalambhAsiddheH, na ca tasmin satyeva upalambhaH taddharmatvAnumAnAya alaM, vyabhicAradarzanAd, yataH sparze satyeva rUpAdayaH upalabhyante, na ca taddharmatA teSAmiti, tasmAt zarIrAtirikAmAkhyapadArthadharmazcetanA iti, dezapratyakSazvAyam , avagrahAdInAM svasaMvedyatvAt , bhAvanA prathamagaNadharavat avaseyA, anumAnagamyo'pi, tazcedam-dehendriyAtirikta AtmA, tadvigame'pi tadupaladhArthAnusmaraNAt, paJcavAtAyanopalabdhArthAnusmatRdevadattavat, AgamagamyatA tu asya prasiddhA eva 'satyena labhya' ityAdivedapadaprA. mANyAbhyupagamAditi, alaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo padhvaio paMcahi saha khaMDiyasaehi // 609 // vyAkhyA-pUrvavat // tRtIyo gaNadharaH samApta iti / asya ca prathamagaNadharAdidaM nAnAsvaM-tasya jIvasattAyAM saMzayaH, asya tu zarIrAtirikta khasvAtmani, na tu tasya sattAyAmiti // te pabdhahae so viyatto AgacchaI jiNasagAsaM / vacAmiNa vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 610 // vyAkhyA-tAn pravrajitAn zrutvA indrabhUtipramukhAn vyako nAma gaNadharaH Agacchati jinasakAza, kiMviziTenAdhyavasAyena ityAha-vrajAmi, Namiti vAkyAlaGkAre, vandAmi bhagavantaM jinaM, tathA vanditvA paryupAsayAmi iti gAthAkSarArthaH // ityevaMbhUtena saGkalpena gatvA bhagavantaM praNamya tatpAdAntike bhagavarasampadupalabdhyA vismayotphullanayanastasthau, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukeNaM / nAmeNa ya goseNa ya savaNNU savvadarisINaM // 11 // byAkhyA-pUrvavat / kiM maNi paMca bhUyA asthi natyitti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM Na jANasI tesimo atyo // 612 / / vyAkhyA-kiM 'paJca bhUtAni' pRthivyAdIni santi na santIti vA manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavata / saMzayaza tavAyaM viraddhavedapadazrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat, tAni ghAmUni vedapadAni vartante-'svAmopamaM vai sakalamityeSa brahmavidhiraJjasA vijJeya' ityAdIni, tathA 'dyAvA pRthivI' ityAdIni ca, tathA 'pRthvI devatA Apo devatA' ityAdIni ca, eteSAM cAyamarthaH tava pratibhAsate-'khamopama' svamasadRzaM, vainipAto'vadhAraNe 'sakalam' azeSaM jagat eSa brahmavidhiH' eSa paramArthaprakAra ityarthaH 'aJjasA' praguNena nyAyena 'vijJeyo' vijJAtavyo bhAvya ityarthaH, tatazcAmUni kila bhUtanihavaparANi, zeSANi tu sattApratipAdakAnIti, ataH saMzayaH, tathA bhUtAbhAva eva ca yuktyupapannaH, te cittavibhramaH, teSAM pramANato'grahaNAt , tathAhi-cakSurAdivijJAnasya AlambanaM paramANavo vA syuH paramANusamUho vA 1, na tAvadaNavo, vijJAne apratibhAsanAt, nApi tatsamUho, bhrAntatvAt , dvicandravat , bhrAntatA cAsya samUhibhyastattvAnyatvAbhyAmanirvacanIyatvAt avastutvAt , ataH kuto bhUtasatteti, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnA si, cazabdAdyutiM hRdayaM ca teSAM' tavasaMzayanibandhanAnAM vedapadA Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyattiH // 165 // nAmayamarthaH, 'svamopamaM vai sakala'mityAdInyadhyAtmacintAyAM maNikanakAGganAdisaMyogasyAniyatatvAdasthiratvAdasArasvAdvipAkakaTukatvAdAsthAnivRttiparANi vartante, na tu tadatyantAbhAvapratipAdakAni iti, tathA 'dyAvA pRthivI'tyAdIni tu sugamAni, tathA saumya !na ca cakSurAdivijJAne paramANavo nAvabhAsante, teSAM tulyAtulyarUpatvAt , tulyarUpasya ca cakSurAdivijJAne pratibhAsanAta, na ca tulyaM rUpaM nAstyeva, tadabhAve khalvekaparamANubyatirekeNAnyeSAmaNutvAbhAvaprasaGgAt ,na ca tad anyavyAvRttimAtraM parikalpitameva, svarUpAbhAve'nyavyAvRttimAtratAyAM tasya khapuSpakalpatvaprasaGgAt, tathA cAzeSapadArthavyAvRttamapi khapuSpaM svarUpAbhAvAnna sattAM dhArayati, na ca tadrUpameva sajAtIyetarAsAdhAraNaM tadanyavyAvRttiH, tasya tebhyaH svabhAvabhedena vyAvRtteH, svabhAvabhedAnabhyupagame ca sajAtIyetarabhedAnupapatteH, sajAtIyaikAntavyAvRttau ca vijAtIyavyAvRttAvanaNutvavadaNutvAbhAvaprasaGgaH, bhAve ca tulyarUpasiddhiriti, na gheyamanimittA tulyabuddhiH, dezAdiniyamenotpatteH, na ca svamabuddhyA vyabhicAraH, tasyA apyanekavidhanimitsabalenaiva bhAvAt, Aha ca bhASyakAra:-"aNubhUya diha cintiya suya payaiviyAra devayA'NUyA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca nAbhAvo // 1 // " na ca bhUtAbhAve svapnAsvamagandharvapurapATaliputrAdivizeSo yujyate, na cAlayavijJAnagatazakiparipAkasamanantaropajAtavikalpavijJAnasAmarthyamasyAstu. lyabuddheH kAraNaM, svalakSaNAdasvalakSaNAnupapatteH, nApi pAramparyeNa tadutpattiyujyate, svalakSaNasAmAnyalakSaNAtiriktavastvabhAvena pAramparyAnupapatteH, bAhyanIlAdyabhAve ca zaktivipAkaniyamo na yujyate, niyAmakasahakArikAraNAbhAvAt / anubhUtaM cintitaM zrutaM prakRtivikAraH devatA'bhUpaH / svamasya nimittAni puNyaM pApaM ca naabhaavH||1|| kiMca-AlayAtpItAdisaMvedanajananazakayo bhinnA vA syurabhinnA vA ?, yadyabhinnAH sarvaikatvaprasaGgaH, ekAlayAbhedAnyathAnupapatteH, tatazca kutastAsAM pItAdipratibhAsahetutA 1, prayogazca-nIlavijJAnahetutayA parikalpitA zaktirna taddharmA, zaktyantararUpatvAt, zaktyantarasvAtmavat, atha bhinnAstathApyavastusatyo vA syuH vastusatyo vA ?, yadyavastusatyaH samUhavatkutaH pratyayatvam ?, atha vastusatyo bAhyo'rthaH kena vAryata iti !, evamaNUnAM tulyarUpagrahaNaM tadAbhAsajJAnotpatteH, na ca viSayabalopajAtasaMvedanAkArasya viSayAnedAbhedavikalpadvAreNAnupapatirbhAvyA, viziSTapariNAmopetArthasannidhAvAtmanaH kAlakSayopazamAdisavyapekSasya nIlAdivijJAnamutpadyate, tathApariNAmAdU , itthaM caitadaGgIkartavyam , anyathA nIlAsaMvedanAnIlasaMvedanAntarAnupapattiH, prAgupanyastavikalpayugalakasambhavAdityevaM paramANutulyarUpagraho'viruddhaH, atulyarUpaM tu yogigamyatvAt viziSTakSayopazamAbhAvAtsarvathA na parigRhyate, na ca paramANUnAM bahutve'pi vizeSAbhAvAd ghaTazarAvAdibuddheH tulyatvaprasaGgo, vizeSAbhAvasyAsiddhatvAt , tathA ca paramANava eva viziSTapariNAmavamto ghaTa iti, na ca paramANusamudAyAtirikAni bhUtAni ityalaM prasaGgena / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukeNaM / so samaNo pavaIo paMcahi~ saha khaMDiyasaehi // 613 // vyAkhyA-pUrvavat / iti caturtho gaNadharaH smaaptH| te pavvaie souM suhamo AgacchaI jiNasagAsaM / vaJcAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmI // 614 // vyAkhyA-'tAn' indrabhUtipramukhAn prabajitAn zrutvA sudharmaH paJcamo gaNadhara Agacchati jinasakAza, kimbhUtenAdhyavasAyena ityAha--5zcAr3heM pUrvavata / sa ca bhagavantaM dRSTA atIva mamade, atrAntare AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya goteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 115 // vyAkhyA-pUrvavat / kiM maNNi jAriso iha bhavamiso tAriso prbhve'vi?| veyapayANa ya atyaMNa jANasItesimo atyo // 316 / / vyAkhyA-kiM manyase ! yo manuSyAdiryAza iha bhave sa tAdRzaH parabhave'pi, nanvayamanucitaste saMzayaH, vyAkhyAntaraM pUrvavat, saMzayazca tavAyaM viruddhavedapadazrutinibandhano vartate, tAni cAmUni-"puruSo vai puruSatvamaznute' puruSatvaM prAmotItyarthaH 'pazavaH pazutvam' ityAdIni, tathA 'zRgAlo vai eSa jAyate yaH sapurISo dahyate' ityAdIni ca, tatra vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, caH pUrvavat , teSAmayamoM-vakSyamANalakSaNa itykssraarthH| tatra vedapadAnAM tvamitthamartha manyase-puruSo mRtaH san puruSatvamaznute, puruSatvameva prAmotItyarthaH, tathA pazavo-gavAdayaH pazusvamevetyamUni bhavAntarasArazyAbhidhAyakAni, tathA 'zRgAlo vai eSa' ityAdIni tu bhavAntare vaisAdRzyakhyApakAnItyataH saMzayaH, kAraNAnurUpaM ca kAryamutpadyate iti te'bhiprAyo, yato na zAlibIjAdgodhUmAGkaraprasUtiH iti, tatra vedapadAnAmayamarthaH-puruSaH khalliha janmani svabhAvamAI. vAjevAdiguNayukto manuSyanAmagotre karmaNI baTyA mRtaH san puruSatvamaznute, na tu niyamataH, evaM pazavo'pi pazubhave mAyAdiguNayuktAH pazunAmagotre karmaNI bavA mRtAH santaH pazutvamAsAdayanti, na tu niyogataH iti, karmasApekSo jIvAnAM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 166 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gativizeSa ityarthaH, zeSANi tu sugamAni, na ca niyamataH kAraNAnurUpaM kAryamutpadyate, vaisAdRzyasyApi darzanAt, tadyathA-- bAccharo jAyate, tasmAdeva sarSapAnuliptAt tRNAnIti, tathA golomAvilomabhyo dUrveti, evamaniyamaH, athavA kAraNAnurUpakAryapakSe'pi bhavAntaravaicitryamasya yuktameva,yato bhavAkurabIjaM saumya!sAtmakaM karma,taca tiryagnaranArakAmarAdyAyuSkabhedabhinnatvAt citrameva, ataH kAraNavaicitryAdeva kAryavaicitryamiti, vastusthityA tu saumya ! na kiJcidiha loke paraloke vA sarvathA samAnamasamAnaM vA'sti, tathA ceha yuvA nijairapyatItAnAgatairbAlavRddhAdiparyAyaiH sarvathA na samAnaH, avasthAbhedagrahaNAn , nApi sarvadhA'samAnaH, sattAdyanugamadarzanAd, evaM paraloke'pi manujo devatvamApano na sarvathA samAno'samAno vA, itthaM caitadaGgIkartavyaM, anyathA dAnadayAdInAM vaiyarthyaprasaGgAt / chipaNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNapippamukkeNa / so samaNo pavvaio paMcahi saha khaMDiyasaehiM // 17 // vyAkhyA-pUrvavat // iti paJcamo gaNadharaH smaaptH| te pavvaie so maMDio Agacchaha jiNasagAsaM / vacAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajjuvAsAmi // 618 // vyAkhyA-tAnindrabhUtipramukhAn pravrajitAn zrutvA maNDikaH SaSTho gaNadharaH Agacchati jinasakAzaM, kimbhUtenAdhyavasAyenetyAha-vaccAmi NamityAdi pUrvavat / sa ca bhagavatsamIpaM gatvA praNamya ca bhuvananAthamatIva muditaH tadapratastasyau, atrAntare AbhaTTo ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 619 // vyAkhyA-pUrvavat / kiMmanni baMdhamokkhA asthiNa athittisaMsao tujhN|veypyaann ya atthaM Na yANasI tesimo attho // 620 / / ___ vyAkhyA--kiM manyase bandhamokSau stona vA?, nanvayamanucitaste saMzayaH,vyAkhyAntaraM pUrvavat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho vartate, vedapadAnAM cArtha na jAnAsi, caH pUrvavat, teSAmayamoM-vakSyamANalakSaNa ityarthaH / tAni cAmUni vedapadAni-'sa eSa viguNo vibhurna badhyate saMsarati vA, na mucyate mocayati vA, na vA eSa bAhyamabhyantaraM vA veda' ityAdIni, tathA 'naha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH' ityAdIni va, eSAM cAyamarthaste cetasi pratibhAsate-sa eSaH-adhikRto jIvaH viguNaH-sattvAdiguNarahitaH vibhuH-sarvagataH na badhyatepuNyapApAbhyAM na yujyata ityarthaH, saMsarati vA, netyanuvartate, na mucyate-na karmaNA viyujyate, bandhAbhAvAt , mocayati vA'nyam, anenAkartRkatvamAha, na vA eSa bAhyam-AtmabhinnaM mahadahaGkArAdi abhyantaraM-svarUpameva veda-vijAnAti, prakRtidharmatvAt jJAnasya, prakRtezcAcetanatvAbandhamokSAnupapattiriti bhAvaH / tatazcAmUni kila bandhamokSAbhAvapratipAdakAni, tathA 'naha vai' naivetyarthaH, sazarIrasya priyApriyayorapahatirastIti-bAhyAdhyAtmikAnAdizarIrasantAnayuktatvAt sukhaduHkhayorapahatiH saMsAriNo nAstItyarthaH, azarIraM vA vasantam-amUrttamityarthaH, priyApriye na spRzataH, kAraNAbhAvAdityarthaH, amUni ca bandhamokSAbhidhAyakAnIti, ataHsaMzayaH,tathAsaumya!bhavato'bhiprAyo-bandho hi jIvakarmasaMyogalakSaNaH,sa AdimAnAdirahito vA syAt ?, yadi prathamo vikalpastataH kiM pUrvamAtmaprasUtiH pazcAtkarmaNaH uta pUrva karmaNaH pazcAdAtmanaH Ahozviyugapadubhayasyeti ?, kiM cAtaH, na tAvatpUrvamAtmaprasUtiyujyate, nirhetukatvAd , vyomakusumavat , nApi karmaNaH prAk prasUtiH, karturabhAvAt , na cAkartRkaM karma bhavati, yugapatprasUtirapyakAraNatvAdeva na yujyate, na cAnAdimatyayAtmani bandho yujyate, bandhakAraNAbhAvAd gaganasyeva, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA muktasyApi bandhaprasaGgaH, tathA ca sati nityamokSatvAnmozAnuSThAnavaiyarthyam , atha dvitIyaH pakSaH, tathApi nAtmakarmaviyogo bhaved , anAditvAd, AtmAkAzasaMyogavad, itthaM mosona ghaTate. tathA dehakarmasantAnAnAditvAcca kato mokSa iti te mtiH| tatra vedapadAnAmayamartha:-sa eSa-maktAtmA vigatAH chAnasthikajJAnAdayo guNA yasya sa viguNaH vibhuH-vijJAnAtmanA sarvagataH na badhyate-mithyAdarzanAdivandhakAraNAbhAvAt saMsarati vA-manujAdibhaveSu karmabIjAbhAvAt , netyanuvartate, na mucyate, muktatvAt , mocayati vA tadA khalUpadezadAnavikalatvAt , netyanuvartate, tathA saMsArikasukhanivRttyarthamAha-navA eSa-muktAtmA bAhya-sakandanAdijanitam Abhyantaram-AbhimAnikaM veda-anubhavAtmanA vijAnAtItyevametAni muktAtmasvarUpAbhidhAyakAnyeva, zeSANitu sugamAni, prathA jIvakarmaNorapyanAdimatoranAdimAnava saMyogo, dharmAdharmAstikAyAkAzasaMyogavaditi, na cAnAditvAtsaMyogasya viyogAbhAvaH, yataH kAJcanopalayoH saMyogo'nAdisantatigato'pi kSAramRtpuTapAkAdidravyasaMyogopAyato vighaTate, evaM jIvakarmaNorapi jJAnadarzanadhAritrayogopAyAdviyoga iti, na cAnAditvAtsarvasya karmaNo jIvakRtatvAnupapattiH, yato vartamAnatayA mithyAdarzanAdisavyapekSAtmanopAttaM kRtamityucyate, sarva ca vartamAnatvena mithyAdarzanAdisavyapekSAtmopAttaM karma anAdi ca, kAlavat, yathA hi yAvAnatItaH kAlastenAzeSeNa vartamAnatvamanubhUtamatha ghAsAvanAdiriti, na cAmartasya Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 167 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH mUrtasaMyogo na ghaTate, ghaTAkAzasaMyogadarzanAd, viyogamtu darzitaeva, na ca muktasyApi karmayogaH, tasya kaSAyAdipariNAmAbhAvAt, kaSAyAdiyuktazca jIvaH karmaNo yogyAna pudgalAnAdatte iti, na cetthaM bhavyocchedaprasaGgaH, anAgatakAlavatteSAmanantatvAt , na ca parimitakSetre teSAmavasthAnAbhAvaH, amUrttatvAt, pratidravyamanantakevalajJAnadarzanasampAtavanartakInayanavijJAnasampAtavadvA, ityalaM prasaGgena / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo pavvaio aTThahiM saha khaMDiyasaehiM // 621 // vyAkhyA-pUrvavat , navaram-arddha caturthaiH saha khaNDikazataiH / iti SaSTho gaNadharaH smaaptH| te pavvaie souM morio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 22 // vyAkhyA-pUrvavat, navaraM maurya Agacchati jinasakAzamiti nAnAtvam / / Abhaho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya goseNa ya savaNNU savvadarisINaM // 623 / ___sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM mannasi saMti devA uyAhunasantIti saMsao tujhaM / veyapayANa ya atthaM nayANasI tesimo attho // 24 // vyAkhyA-kiM santi devA uta na santIti manyase, vyAkhyAntaraM prAgvat , ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutiprabhavo varttate, pazcArddha pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni-'sa eSa yajJAyudhI yajamAno'JjasA svargalokaM gacchatI' tyAdIni, tathA 'apAma somam, amRtA abhUma, agaman jyotiH, avidAma devAn, kiM nUnamasmAMstRNavadarAtiH, kimu dhUrtiramRtama ya'sye' tyAdIni ca, tathA 'ko jAnAti ? mAyopamAna gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni' tyAdi, eteSAM cAyamarthaste mato pratibhAsate-yathA apAma-pItavantaH soma-latArasam amRtA-amaraNadharmANaH abhUma-bhUtAH sma, agaman-gatAH jyotiHsvargam , avidAma devAna-devatvaM prAptAH smaH, kiM nUnamasmAMstRNavatkariSyatIti, ayamarthaH-arAtirvyAdhiH kimu-prame dhRtiH--jarA amRtamaya'sya-amRtatvaM prAptasya puruSasyetyevaM draSTavyam , amaraNadharmiNo manuSyasya kiM kariSyanti vyaadhyH| tathA saumya ! tvamitthaM manyase-nArakAH sakliSTAsuraparamAdhArmikAyattatayA karmavazatayA ca paratantratvAt svayaM ca duHkha samprataptatvAdihAgantumazaktA eva, asmAkamapyanena zarIreNa tatra karmavazatayA evaM gantumazakyatvAt pratyakSIkaraNopAyAsambhavAd AgamagamyA eva, zrutismRtigrantheSu zrUyamANAH zraddheyA bhavantu, ye punardevAH svacchandacAriNaH kAmarUpAH prakR. STadivyaprabhAvAt ihAgamanasAmarthyavantaste kimitIha nAgacchanti ? yato na dRzyanta iti, ato na santi te, asmadAdyapratyakSatvAta, kharaviSANavata, tatra vedapadAnAM cetyAdi pUrvavata, tatra vedapadAnAmayamartha:-'ko jAnAti mAyopamAna gIrvANAnindrayamavaruNakuberAdIni'tyAdi, tatra paramArthacintAyAM santi devAH, matpratyakSatvAt , manuSyavat, bhavato'pi, AgamAca sarvathA, sarvamanityaM mAyopamaM, na tu devanAstitvaparANi vedavAkyAnIti, tathA svacchandacAriNo'pi cAmI yadiha nAgacchanti tatredaM kAraNam-nAgacchantIha sadaiva suragaNAH, saGghAntadivyaprematvAdviSayaprasaktatvAt prakRSTarUpaguNastrIprasaktavicchinnaramyadezAntaragatamanuSyavat ,tathA'samAptakartavyatvAd,bahukarttavyatAprasAdhanaprayuktavinItapuruSavat , tathA'nadhInamanujakAryatvAt , nArakavat , anabhimatagehAdau niHsaGgayativadveti, tathA'zubhatvAnnarabhavasya tadgandhAsahiSNutayA nAgacchanti, mRtakaDevaramiva haMsA iti, jinajanmamahimAdiSu punarbhaktivizeSAd bhavAntararAgatazca kvacidAgacchantyeva, tathA caite sAmprataM bhavato'pi pratyakSA eva, zeSakAlamapi sAmAnyatazcandrasUryAdivimAnAlayapratyakSatvAttadvAsisiddhiH, ityalaM prasaGgena / chinnaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukeNaM / so samaNo pavvaio aTThahi~ saha khaMDiyasaehiM // 625 // vyAkhyA-pUrvavat / samAptaH saptamo gnndhrH| te pavvaie so akaMpio AgacchaI jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 626 // vyAkhyA-pUrvavannavaramakaripakaH AgacchatIti nAnAtvam / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 627 // vyAkhyA-sapAtanikA puurvvdev| kiM manne neraiyA atthi na atthitti saMsao tujjhN| veyapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo attho / / 628 // vyAkhyA-narAn kAyantIti narakAsteSu bhavA nArakAH, kiM nArakAH santi na santIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamudbhavo varttate, zeSaM pUrvavat, vedapadAni cAmUni-'nArako vai eSa jAyate, yaH zUdrAnamanAti' ityAdi, 'eSa' brAhmaNo nArako bhavati yaH zUdrAnnamatti, 'naha vai pretya narake nArakAH santI' tyAdi, gatArtha, yuktaya evocyante-tatrAkampikAbhiprAyamAha-saumya ! tvamitthaM manyase-devA hi candrAdayastAvat pratyakSA eva, anye'pyupayAcitAdiphaladarzanAnumAnato'vagamyante, nArakAstvabhidhAnavyatiriktArthazUnyAH kathaM gamyanta iti ?, prayogazca-na santi Jain Education Interational . Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 168 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH nArakAH, sAkSAdanumAnato vA'nupalabdheH, vyomakusumavat, vyatireke devAH, itthaM pUrvapakSamAzaGkavaM bhagavAnevAha - saumya ! te hi nArakAH karmaparatantratvAdihAgantumasamarthAH, bhavadvidhAnAmapi tatra gamanazaktyabhAvaH, karmaparatantratvAdeva, ato bhavadvidhAnAM tadanupalabdhiriti, kSAyikajJAnasampadupetAnAM tu vItarAgANAM pratyakSA eva teSAM sakalajJAnayuktatvAd apAstasamastAvaraNatvAt, na cAzeSapadArthavidaH sAkSAtkArikSAyikabhAvasthA na santi yato jJasvabhAva AtmA jJAnAvaraNIyapratibaddhasvabhAvatvAt nAzeSaM vastu vijAnAti, tatkSayopazamajastu tasya svarUpAvirbhAvavizeSo dRzyate, tathA ca kazcidvahu jAnAti kazcidvahutaramiti kSAyopazamiko'yaM jJAnavRddhibheda iti, na hyayaM jJAnavizeSaH khalvAtmanastatsvAbhAvyamantareNopapadyate iti, evaM cApagatAzeSajJAnAvaraNasya jJasvabhAvatvAda zeSajJeyaparicchedakatvamiti, tathA cAsminnevArthe laukiko dRSTAntaH, yathA hi padmarAgAdirupalavizeSo bhAsvarasvarUpo'pi svagatamalakalaGkAGkitastadA vastvaprakAzayannapi kSAramRtpuTapAkAdyupAyatastadapAye prakAzayati, evamAtmApi jJasvabhAvaH karmamalinaH prAgazeSaM vastvaprakAzayannapi samyaktvajJAnatapovizeSa saMyogopAyato'petasamastAvaraNaH sarva vastu prakAzayati, pratibandhakAbhAvAt na cApratibaddhasvabhAvasyApi padmarAgavatsarvatra prakAzanavyApArAbhAvaH, tasya jJasvabhAvatvAd, na hi jJo jJeye sati pratibandhazUnyo na pravarttate, na ca prakAzakasvabhAvapadmarAgeNaiva vyabhicAro bhAvayitavyaH, tasya sannikRSTArthaprakAzanAt, viprakRSTaviSaye tu dezaviprakarSeNaiva pratibaddhatvAdapravRttiH, na cAtmano'pi dezaviprakarSa evAparicchedahetuH, tasyAgamagamyeSu sUkSmavyavahitaviprakRSTeSvakhila padArtheSvadhigatisAmarthyadarzanAt tathA ca paramANumUlakIlodakAmaralokacandroparAgAdiparicchedasAmarthyamasyAgamopadezataH kSayopazamavato'pi dRzyate, evaM sAkSAtkAri kSAyikamapi pratipasavyamiti / evaM kSAyikajJAnavatAM nArakAH pratyakSA eva, bhavato'pyanumAnagamyAH, taccedam-vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApaphalaM, karmaphalatvAt, puNyaphalavat, na ca tiryagUnarA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, anuttara surajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat, tathA''gamagamyAzca te yata evamAgamaH - " satatAnbandhamukaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryabhUSNabhayakSuttRDAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // 1 // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva tu devAnAmalpaM duHkhaM tu manasi bhavam // 2 // ityAdi, evamchiSNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / so samaNo phavaio tihi u saha khaMDiyasaehiM / / 629 / / vyAkhyA - pUrvavannavaraM tribhiH saha khaNDikazatairiti // aSTamo gaNadharaH samAptaH // te pavvaie souM ayalabhAyA Agacchai jiNasagAsaM / vaccAmi Na vaMdAmI vaMditA pajjuvAsAmi // 130 // vyAkhyA - pUrvavannavaram - acalabhrAtA Agacchati jinasakAzamiti / AbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamuddeNaM / nAmeNa ya goteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 631 // vyAkhyA - sapAtanikA pUrvavat / kiM mana puNNapAvaM atthi na atthinti saMsao tujjhaM / veghapayANa ya atthaM Na yANasI tesimo astho / 632 // vyAkhyA - kiM puNyapApe staH na vA ? manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapada zrutiprabhavo darzanAntaraviruddha zrutiprabhavazca tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi cazabdAdyutiM hRdayaM ca teSAmayamartha ityakSarArthaH / tAni cAmUni vedapadAni - 'puruSa evedaM niM sarva' mityAdIni yathA dvitIyagaNadhare, vyAkhyApi tathaiva, svabhAvopanyAso'pi tathaiva tathA saumyAca bhrAtaH ! tvamitthaM manyase - darzanavipratipattizcAtra, tatra keSAJciddarzanam - puNyamevaikamasti na pApaM tadeva cAvAptaprakarSAvasthaM svargAya kSIyamANaM tu manuSyatiryagnArakAdibhavaphalAya, tadazeSakSayAcca mokSa iti, yathA'tyantapathyAhArAsevanAdutkRSTamArogyasukhaM bhavati, kiJcitkiJcitpathyAhAraparivarjanAccArogyasukhahAniH, azeSAhAra parikSayAcca sukhAbhAvakalpo'pavarga:, anyeSAM tu pApamevaikaM, na puNyamasti, tadeva cottamAvasthAmanuprAptaM nArakabhavAyAlaM, kSIyamANaM tu tiryagnarAmarabhavAyeti, tadatyantakSayAcca mokSa iti, yathA atyantApathyAhArasevanAtparamanArogyaM, tasyaiva kiJcitkiJcidapakarSAdArogyasukham, azeSaparityAgAnmRtikalpo mokSa iti, anyeSAM tUbhayamapyanyo'nyAnuviddhasvarUpakalpaM sammizrasukhaduHkhAkhyaphalahetubhUtamiti, tathA ca kila naikAntataH saMsAriNaH sukhaM duHkhaM vAsti, devAnAmapIrSyAdiyuktatvAt, nArakANAmapi zvapacendriyatvAnubhavAd, itthaMbhUtapuNyapApAkhya vastukSayAccApavarga iti, anyeSAM tu svatantramubhayaM viviktasukhaduHkhakAraNaM, tatkSayAcca niHzreyasAvAptiriti, ato darzanAnAM parasparaviruddhatvAt apramANatvAdasminviSaye prAmANyAbhAva iti te'bhiprAyaH, 'puNyaH puNyene'tyAdinA pratipAditA ca tatsattA, ataH saMzayaH, tatra vedapadAnAM cArthaM na jAnAsi teSAmayamarthaH yathA dvitIyagaNadhare tathA svabhAvanirAkaraNayukto vaktavyaH, sAmAnyakarmasattAsiddhirapi tathaiva vaktavyA, yacca darzanAnAmaprAmANyaM manyase, parasparaviruddhatvAd, etadasAmpratam, ekasya pramANatvAt, tathA ca pATaliputrAdisvarUpAbhidhAyakAH samyak tadrUpAbhidhAyakayuktAH parasparaviruddhavacaso'pi na sarva evApramANatAM bhajante tatra yatpramANaM tadapramANanirAsadvAreNa pradarzayiSyAmaH, tatra na . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 16 // bhAvazyaka hAribhadrIpatiH tAvatpuNyamevApacIyamAnaM duHkhakAraNaM, tasya sukhahetutveneSTatvAt, svalpasyApi svalpasukhanirvartakatvAt , tathA ghANIyaso hemapiNDAdaNurapi sauvarNa eva ghaTo bhavati, na mArtika iti, na ca tadabhAvo duHkhahetuH, tasya nirupAkhyatvAt, na ca sukhAbhAva eva svasattAvikalo duHkhaM, tasyAnubhUyamAnatvAt , tatazca svAnurUpakAraNapUrvikA duHkhaprakarSAnubhUtiH, prakarSAnubhUtitvAt , puNyaprakarSAnubhUtivat, na ca puNyaleza evAnurUpaM kAraNamasyA iti, evaM dRSTAnto'pyAbhAsitavyaH, kevalapuNyavAdanirAsaH / kevalapApapakSe'pi viparItamupapattijAlamidameva vAcyaM, nApitatsarvathA'nyo'nyAnuviddhasvarUpaM niraMzavastvamtarameva, sarvathA sammizrasukhaduHkhAkhyakAryaprasaGgAd, asadRzazca sukhaduHkhAnubhavo, devAnAM sukhAdhikyadarzanAt, nArakANAM ca duHkhAdhikyadarzanAt , na ca sarvathA 'sammizrekarUpasya hetoralpabahutvabhede'pi kAryasya svarUpeNa pramANato'lpabahutvaM vihAya bhedo yujyate, na hi medhakakAraNaprabhavaM kAryyamanyatamavarNotkaTatAM bibharti, tasmAt sukhAtizayasyAnyanimittamanyaca duHkhaatishysyeti| na ca sarvathaikasya sukhAtizayanivandhanAMzavRddhiduHkhAtizayakAraNAMzahAnyA sukhAtizayamabhavAya kalpayituM nyAyyA, bhedaprasaGgAt , tathA ca yadvRddhAvapi yasya vRddhirna bhavati tattato bhinna pratItameva, evaM sarvathaikarUpatA puNyapApayorna ghaTate, karmasAmAnyatayA tvaviruddhA'pi, yataH-'sAta (saddhedya) samyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyamanyatpApa (tattvA0 a08 sU0 26) miti, sarva caitatkarma, tasmAdvivike puNyapApe sta iti / saMsAriNazca sattvasyaitadubhayamapyasti, kizcitkasyacidupazAntaM kiJcitkSayopazamatAmupagataM kizcirakSINaM kizcidudIrNam , ata eva ca sukhaduHkhAtizayavaicitryaM jntuunaamiti|jimi saMsaryamI liNeNa jaramaraNaviSpamukeNaM / so samaNo pavvaio tihi 7 saha khaMDiyasaehi // 33 // vyAkhyA-pUrvavat / navamo gaNadharaH smaaptH|| te padhvaie souM meyajo AgacchaI jiNasagAsaM / vacAmi Na vaMdAmI vaMdittA pajuvAsAmi // 634 // vyAkhyA-pUrvavannavaraM metAryaH aagcchtiiti| Abhaho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukeNaM / nAmeNa ya goteNa ya savvaNNU savvadarisINaM // 635 // sapAtanikA vyAkhyA puurvvdev|| kiM maNNe paralogo atthi Nasthiti saMsao tujhaM / veyapayANa ya asthaM Na yANasI tesimo atyo // 16 // vyAkhyA-kiM paraloko-bhavAntaragatilakSaNo'sti nAstIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat , apaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutinimitto vartate, zeSaM pUrvavat, tAni cAmUni vedapadAni-vijJAnaghane syAdIni, tathA 'savai AtmA jJAnamaya' ityAdIni ca parAbhipretArthayuktAni yathA prathamagaNadhara iti, bhUtasamudAyadharmavAca caitamyasya kuto bhavAntaragatilakSaNaparalokasambhava iti te matiH, tadvidhAte caitanyavinAzAditi, tathA satyapyAtmani nitye'nitye yA kutaH paralokaH 1. tasyAtmano'prayatAnatpannasthiraikasvabhAvatvAt vibhutvAta tathA niranvayavinazvarasvabhAve'pyAtmani kAraNakSaNasya sarvathA'bhAvottarakAlamiha loke'pi kSaNAntarAmabhavaH kutaH paraloka ityabhiprAyaH, tatra vedapadAnAM cAthai na jAnAsi, teSAmayamarthaH tatra 'vijJAnaghane'tyAdInAM pUrvavadvAcyaM, na ca bhUtasamudAyadharmazcaitanya, kacitsanikRSTadehopalabdhAvapi caitamyasaMzayAt, na ca dharmigrahaNe dharmAgrahaNaM yujyate, itazca dehAdanyazcaitanyaM, calanAdiceSTAnimittatvAt , iha yayasya calanAdiceSTAnimittaM tattato bhinnaM dRSTaM, yathA mArutaH pAdapAditi, tatazca caitanyasyA''tmadharmasvAttasya cAnAdimatkarmasantatisamAliGgitatvAt utpAdavyayadhauvyayuktatvAtkarmapariNAmApekSamanuSyAdiparyAyanivRtyA devAdiparyAyAntarAvAptirasyAvirubeti, nityAnityaikAntapakSoktadoSAnupapattizcAtrAnabhyupagamAt iti / chiNNami saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNavippamukeNaM / so samaNo pavvahao tihi u saha khaMDiyasapahiM // 637 // vyAkhyA-pUrvavat / dazamo gaNadharaH smaaptH|| te paThavaie so pabhAso AgaLa jiNasagAsaM / vaccAmi Na dhaMdAmI vaMdittA pajuSAsAmi // 18 // vyAkhyA-pUrvavanavaraM prabhAsaH AgacchatIti / bhAbhaTTho ya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNaM / nAmeNa ya gotteNa ca savaNNU savvadarisI] // 19 // sapAtanikA vyAkhyA pUrvavadeva / kiM maNNe nivvANaM atthi Nasthitti saMsao tujhaM / dheyapayANa ya asthaM Na yANasi tesimo astho // 14 // vyAkhyA-ki nirvANamasti nAratIti manyase, vyAkhyAntaraM pUrvavat, ayaM ca saMzayastava viruddhavedapadazrutisamuttho vartate, zeSaM pUrvavat / tAni cAmUni vedapadAni-'jarAmarthya vA etatsarvaM yadagnihotraM' tathA 'be brahmaNI veditavye, paramaparaM ca, tatra paraM satyaM jJAnamanantaM brahme'ti, eteSAM cAyamarthastava mato pratibhAsate. amihotrakriyA bhUtavadhopakArabhUtatvAt .. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 170 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH zabalAkArA, jarAmayyavacanAcca tasyAH sadAkaraNamuktaM, sA cAbhyudayaphalA, kAlAntaraM ca nAsti yasminnapavargaprApaNakriyArambha iti, tasmAtsAdhanAbhAvAnnAsti mokSaH, tatazcAmUni mokSAbhAvapratipAdakAni zeSANi tu tadastitvakhyApakAnItyataH saMzayaH, tathA saMsArAbhAvo mokSaH, saMsArazca tiryagnaranArakAmara bhavarUpaH, tadbhAvAnatiriktazcAtmA, tatazca tadabhAve Atmano'pyabhAva eveti kuto mokSaH ? / tatra vedAnAM cArthe na jAnAsi, teSAmayamartha:-'jarAmarthya vA' vAzabdo'pyarthe, tatazca yAvajjIvamapi na tu niyogata iti, tatazcApavargaprApaNakriyArambhakAlA stitA'nivAryyA, na ca saMsArAbhAve tadavyatiriktatvAt Atmano'pyabhAvo yujyate, tasyAtmaparyAyarUpatvAt na ca paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttiriti, tathA ca hemakuNDalayoranamyatvaM, na ca kuNDalaparyAyanivRttau heno'pi sarvathA nivRttiH, tathA'nubhavAt itthaM caitadaGgIkarttavyam, anyathA paryAyanivRttau paryAyiNaH sarvathA nivRttyabhyupagame paryAyAntarAnupapattiH prApnoti, kAraNAbhAvAt, tadabhAvasya ca sarvadA'viziSTatvAt tasmAtsaMsAranivRttAvadhyAtmano bhAvAt vastusvarUpo mokSa iti // , chiNNaMmi saMsayaMmI jiNeNa jaramaraNaviSyamukkeNaM / so samaNo pabvaio tihi u saha khaMDisaehiM // 641 // vyAkhyA - pUrvavadeva | ekAdazo gaNadharaH samAptaH / uktA gaNadhara saMzayApanayanavaktavyatA / sAmpratameteSAmeva vaktavyatAzeSapratipipAdayiSayA dvAragAthAmAhakhete kAle jamme gottamagAra chaumatthapariyAe / kevaliya Au Agama pariNevvANe tave ceva // 642 / / dAragAhA ekArAntAH zabdAH prAkRtazailyA prathamaikavacanAntA draSTavyAH, tatazca gaNadharAnadhikRtya kSetra -- janapadagrAmanagarAdi tadvaktavyaM janmabhUmiH, tathA kAlo nakSatra candrayogopalakSito vAdhyaH, janma vaktavyaM tacca mAtApitrAyattamityato mAtApitarau vAthyau, gotraM yadyasya tadvAcyam, 'agArachaumasthapariyAe' ti paryAyazabdaH ubhayatrApyabhisambadhyate, agAraparyAyogRhasthaparyAyo vAcyaH, tathA chadmasthaparyAyazceti, tathA kevaliparyAyo vAcyaH sarvAyuSkaM vAcyaM tathA Agamo vAcyaH kaH kasyAgama AsIt ?, parinirvANaM vAcyaM kasya bhagavati jIvati sati AsIt kasya vA mRte iti, tapazca vaktavyaM, kiM kenApavarge gacchatA tapa Acaritamiti 1, cazabdAtsaMhananAdi va vAcyam, iti gAthAsamudAyArthaH // idAnImayavayavArthaH pratipAdyate tatra kSetradvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha magahA gobaragAme jAyA tiSNeva goyamasagontA / kollAgasannivese jAoM viato suhammo ya / / 643 / / vyAkhyA -- magadhAviSaye gorbaragrAme sanniveze jAtAstraya evAdyAH 'goyame'si ete trayo'pi gautamasagotrA iti, kollAsanniveze jAto vyaktaH sudharmazceti gAthArthaH // morIyasannivese do bhAyaro maMDimoriyA jAyA / ayalo ya kosalAeN mahilAe akaMpio jAo / / 644 / / vyAkhyA -- mauryasanniveze dvau bhrAtarau maNDikamauryau jAtau, acalazca kauzalAyAM mithilAyAmakampiko jAta iti gAthArthaH // tuMgI sannivese mejo vacchabhUmieN jAo / bhagavaMpi ya ppabhAso rAyagihe gaNaharo jAo / / 645 // dAraM / / vyAkhyA: - tuGgikasanniveze metArtho vatsabhUmau jAtaH, kozAmbIviSaya ityarthaH, bhagavAnapi ca prabhAso rAjagRhe gaNadharo jAta iti gAdhArthaH // kAladvArAtrayavArthaH pratipAdyate tatra kAlo hi nakSatracandrayogopalakSita itikRtvA yadyasya gaNabhRto nakSatraM tadabhidhitsurAha - jehA kintiya sAI savaNo hatthusarA mahAo ya / rohiNi uttarasADhA migasira taha assiNI pUso // 646 // vyAkhyA - jyeSThAH kRttikAH svAtayaH zravaNaH hasta uttaro yAsAM tAH hastottarA - uttaraphAlgunya ityarthaH, maghAzca rohiNyaH uttarASADhA mRgazirastathA azvinyaH puSyaH, etAni yathAyogamindrabhUtipramukhAnAM nakSatrANIti gAthArthaH // dvAram | janmadvAre pratipAdyate - mAtApitrAyataM ca janmetikRtvA gaNabhRtAM mAtApitarAveva pratipAdayannAha - vasubhUI dhaNamite dhammila dhaNadeva morie ceva / deve vasU ya daste bale ya piyaro gaNaharANaM // 647 // vyAkhyA - vasubhUtiH dhanamitraH dharmilaH dhanadevaH mauryazcaiva devaH vasuzca dattaH balazca pitaro gaNadharANAM tatra trayAnAmAdyAnAmeka eva pitA, zeSANAM tu yathAsaGkhyaM dhanamitrAdayo'vaseyA iti gAthArthaH // puhavIya vAruNI mahilA ya vijayadevA tahA jayaMtI ya / NaMdAya varuNadevA ahabhaddA ya mAyaro // 648 // dAraM // vyAkhyA - pRthivI ca vAruNI bhadvilA ca vijayadevA tathA jayantI ca nandA ca varuNadevA atibhadrA ca mAtaraH, tatra pRthivI trayANAmAdhAnAM mAtA, zeSAstu yathAsaGkhyamanyeSAM, navaraM vijayadevA maNDikamauryayoH pitRbhedena dvayormAtA, dhanadeve paJcatvamupagate mauryeNa gRhe dhRtA saiva, avirodhazca tasmin deza iti gAthArthaH // gotradvArapratipAdanAya Aha tiSNi ya goyamagottA bhAraddA aggivesavAsiTThA | kAsavagoyamahAriya koDiNNadugaM ca gotAI // 649 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 171 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti vyAkhyA-trayazca gautamagotrAH indrabhUtyAdayaH, bhAradvAjAgnivaizyAyanavAziSTAH yathAyoga vyakasudharmamaNDikAra, kAzyapagautamahArItasagotrAH mauryAkampikApalabhrAtara iti, kauNDinyasagotrI dvau metAryaprabhAsAvityetAni gaNadharANAM gotrANIti gAthArthaH // dvAram // agAraparyAyadvAravyAcikhyAsayA''ha paNNA chAyAlIsA pAyAlA hoi paNNa paNNA ya / tevaNNa paMcasahI aDayAlIsA ya yAlA // 15 // vyAkhyA-paJcAzat paTutvAriMzat dvicatvAriMzat bhavati paJcAzat paJcAzaca tripazcAzat paJcaSaSTiH aSTacatvAriMzat SaTcatvAriMzat iti gAthArthaH // chattIsAsolasagaM agAravAso bhave gnnhraann| eumasthayapariyAgaM ahama kittahassAmi // 11 // dAraM // vyAkhyA-patriMzat SoDazakam 'agAravAso' gRhavAso yathAsam etAvAn gaNaparANAm iti gAthAm / bAram / anantaradvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha pazcAI-chamasthaparyAya 'yathAkrama' yathAyoga kIrtayiSyAmi iti gAthArthaH // tIsApArasa dasagaMvArasapAyAla corasadugaM cANavagaMvArasa dasa aDagaMca eumatyapariyAo // 52 // daarN|| gAtheyaM nigdsiddhaa|| kevaliparyAyaparijJAnopAyapratipAdanAyAhaeumatthaparIyAgaM agAravAsaM ca yogasittA NaM / savvAugassa sesaM jiNapariyAgaM viyANAhi // 65 // vyAkhyA-rAmasthaparyAyam bhagAravAsaM ca vyavakalabya sarvAyuSkasya zeSaM jinaparyAyaM vijAnIhIti gAthArthaH // sa cAyaM jinaparyAyApArasa solasa aTThAraseva aTThAraseva heva / solasa sola tahekavIsa coda sole yasoleya // 654 ||daarN // nigada siddhA / sarvAyuSkapratipAdanAyAhapANauI cauhattari sattari taso bhave asII ya / egaM ca sayaM tatto tesII paMcaNaI ya // 155 // attari ca vAsA tatto pAvattariM ca vaasaaiN| pAvaTThI pattA khalu savvagaNaharAuyaM eyaM // 156 // dAraM // gAthAdvayaM nigadasiddhameva // AgamadvArAvayavArtha pratipAdayazAhasabve ya mAhaNA jaJcA, savve ajjhAvayA viU / savve duSAlasaMgI ya, savve codspugvinno|| 657 // dAraM // vyAkhyA-sarve ca brAhmaNA jAtyAH, azuddhA na bhavanti, sarve'dhyApakAra, upAdhyAyA ityarthaH, 'vidvAMsA' paNDitAH, ayaM gRhasthAgamaH, tathA sarve dvAdazAGginA, tatra svalpe'pi dvAdazAGgAdhyayane dvAdazAjino'bhidhIyanta eva ataH sampUrNajJApanArthamAha-sarve caturdazapUrviNa iti gAthArthaH // parinirvANadvAramAhapariNidhvuyA gaNaharA jIvaMte NAyae NavajaNA cha / iMdaI suhammoya rAyagihe niSkhue dhIre // 158 // dAraM // nigdsiddhaa| tapodvArapratipAdanAyAhamAsaM pAovagayA savve'vi ya savvaladdhisaMpaNNA / varisahasaMghayaNA samacauraMsA ya saMThANA // 959 // vyAkhyA-'mAsaM pAyovagaya'tti sarva eva gaNadharAH mAsaM pAdapopagamanaM gatAH-prAptAH, dvAragAthopanyastaSazabdArthamAha-sarve'pi ca sarvalabdhisampannAH-AmarpoSadhyAcazeSalabdhisampannA ityarthaH, vajaRSabhasaMhananAH samacaturanAma saMsthAnata iti gAthArthaH // uktaH sAmAyikArthasUtrapraNevaNAM tIrthakaragaNadharANAM nirgamA, sAmprataM kSetradvAramavasaramAptamulAya kAladvAramudhyate, anantarameva dravyanirgamasya pratipAditatvAt kAlasya ca dravyapoyatvAt antaraGgatvAd 'antarAbahiraGgayozcAntaraGga eva vidhirSalavAn' iti paribhASAsAmarthyAditi, niyukikRtA tu kSetrasyAspavaktavyatvAdanyathopanyAsaH kRta iti / sa ca kAlo nAmAghekAdazabheda bhinnaH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyAdikAlasvarUpAbhidhitsayA''hadavve addha AhAlaya uvakame desakAlakAle yAtaha ya pamANe vaNNe bhAve pagayaM tu bhAveNaM ||160||daargaahaa|| vyAkhyA-tatra 'dravya' iti vartanAdilakSaNo dravyakAlo vAcyaH, 'addheti candrasUryAdikriyAviziSTo'tRtIyadvIpasamudrAntarvasyaddhAkAlaH samayAdilakSaNo vAcyaH, tathA yathA''yaSkakAlo devAcAyaSkalakSaNo vAcyaH. tathA 'upakramakAlA' abhipretArthasAmIpyAnayanalakSaNaH sAmAcArIyathAyuSkabhedabhinno vAcyaH, tathA dezakAlo vAcyaH, dezaH prastAgho'vasaro vibhAgaH paryAya ityanarthAntaraM, tatazcAbhISTavastvavAptyavasarakAla ityarthaH, tathA kAlakAlo vAcyA, tatraikaH kAlazabdaH prAgnirUpita eva, dvitIyastu sAmayikA, kAlo maraNamucyate, maraNakriyAkalanaM kAlakAla ityarthaH, cA samuccaye, tathA ca 'pramANakAlA' addhAkAlavizeSo divasAdilakSaNo vAcyaH, tathA varNakAlo vAcyA vA kAlaH, 'bhAvi'tti audayikAdibhAvakAlaH sAdisaparyavasAnAdibhedabhinno vAcya iti, 'prakRtaM tu bhAvene ti bhAvakAlenAdhikAra iti gAthAsamudAyArthaH // sAmpratamavayavArtho'bhidhIyate-tatrAdyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''haceyaNamaceyaNassa va vyassa Thii u jA cauviyappA / sA hoi davvakAlo ahavA daviyaM tutaM ceva // 661 // Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA-cetanAcetanasya devasya skandhAdeH, binduralAkSaNikaH, athavA ghetanasyAcetanasya ca dravyasya sthAna-sthitireva yA sAdisaparyavasAnAdibhedena 'caturvikalpA' caturbhedA sA sthitirbhavati dravyasya kAlo dravyakAlaH, tatparyAyatvAt , athavA 'dravyaM tu tadeva dravyameva kAlo dravyakAla iti gAthArthaH / cetanAcetanadravyacaturvidhasthitinidarzanAyAhamaha siddhA bhaviyAyA abhaviyapoggala annaagyddaay|tiiydd tini kAyA jIvAjIvaDiI cauhA ||16||daarN|| ___ vyAkhyA-'gati'tti devAdigatimadhikRtya jIvAH sAdisaparyavasAnAH, 'siddha'tti siddhAH pratyekaM siddhatvena sAdhaparyavasAnAH 'bhaviyAya'tti bhavyAzca bhavyatvamadhikRtya kecanAnAdisaparyavasAnAH, 'abhaviya'tti abhavyAH khalvabhavyatayA anAghaparyavasAnA iti jIvasthiticaturbhaGgikA / 'poggala'tti pUraNagalanadharmANaH pudralA, te hi punalavena sAdisaparyavasAnA: 'aNAgayaddhati anAgatAddhA-anAgatakAlaH, sa hi vartamAnasamayAdiH sAdiranantatvAcAparyavasAna iti, 'tIyaddhatti atItakAlo'nantatvAdanAdiH sAmpratasamayaparyantavivakSAyAM saparyavasAna iti, "tiNNi kAya'ti dharmAdharmAkAzAstikAyAH khalvanAthaparyavasAnA iti, itthaM jIvAjIvasthitizcaturDeti gaathaarthH|| dvAram / addhAkAladvArAvayavArtha vyAcikhyAsurAhasamayAvaliyamuTuttA divasamahoratta pakkha mAsA yA saMvacchara yuga paliyA sAgara osappi priyhaa||shaadaarN vyAkhyA-tatra paramanikRSTaH kAlaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditapadRzATikApATanadRSTAntAdava AvalikA-asoyasamayasamudAyalakSaNA, dvighaTiko muhUrtaH, divasazcatuSpraharAramakA, yadvA AkAzalaNDamAdityena svabhAbhirvyAptaM tadivasaM ityucyate, zeSa nizeti, ahorAtramaSTamaharAtmakamaharmizamityarthaH, pakSaH-paJcadazAhorAtrAtmakA, mAsAtadviguNaH, cA samuccaye, saMvatsaro-bAdazamAsAtmakA, yugaM paJcasaMvatsaram , asamatheyayugAtmaka palitamiti uttarapadalopA, itthaM sAgaropamamapi, tatra palyopamadazakoTIkovyAtmakaM sAgaramAkhyAyate, utsarpiNI-sAgaropamadazakoTIkovyAtmikA, evamavasarpiNyapi, parAvarto'nantotsarpiNyavasarpiNyAtmakaH, sa ca dravyAdibhedabhinnaH pravacanAdavaseya iti gAthArthaH // dvAram // yathA''yuSkakAladvAramucyate-tatrAddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH sarvajIvAnAM vartanAdimayo yathAyuSkakAlo'bhidhIyate, tathA cAhaneraiyatiriyamaNuyAdevANa ahAuyaM tujaM jeNa / nivvattiyamaNNabhave pAleMti ahAukAlo so // 664 ||daarN|| vyAkhyA-nArakatiryagmanuSyadevAnAM yathAyuSkameva yadhena nirvartitaM-raudradhyAnAdinA kRtam 'anyabhave' anyajanmani tad yadA vipAkatasta evAnupAlayanti sa yathAyuSkakAlastu, iti gAthArthaH / dvAram // sAmpratamupakramakAladvAramAhadupihovakamakAlo sAmAyArI ahAuyaM ceva / sAmAyArI tivihA ohe dasahA payavibhAge // 665 // dAraM // vyAkhyA-dvividhazcAsAvupakramakAlazceti samAsA, tadeva vaividhyamupadarzamAha-'sAmAyArI ahAuaMceva' samAcaraNaM samAcAraH-ziSTAcaritaH kriyAkalApastasya bhAvaH "guNavacanabrAhmaNAdibhyaH karmaNi ca" (pA0 5-1-124) vyatra samAcArya, punaH strIvivakSAyAM pigaurAdibhyazce (pA0 4-1-41) ti DIe, yasye (pA0 yasyeti ca 604-148) tyakAralopaH, yasya hala (pA06-4-49) ityanena taddhitayakAralopaH, paragamanaM sAmAcArI, tasyA upakramaNam-uparimazrutAdihAnayanamupakramaH, sAmAcAryupakramazcAsau kAlazceti samAsaH, yathA''yuSkasyopakramaNaM dIrghakAlabhogyasya laghutarakAlena kSapaNamupakramaH, yathAyuSkopakramazcAsau kAlazceti samAsaH, tatra hi kAlakAlavatorabhedAt kAlasyaiva AyuSkAdhupAdhiviziSTasyopakramo veditavya itybhipraayH| tatra sAmAcArI trividhA-'ohe dasahA padavibhAge tti 'oSaH sAmAnyama. oghaH sAmAcArI sAmAnyataH sa pAbhidhAnarUpA, sA copaniyuktiriti / dazavidhasAmAcArI icchAkArAdilakSaNA, padavibhAgasAmAcArI chedasUtrANIti / tatraughasamAcArI navamAtpUrvAta tRtIyAdvastuna AcArAbhidhAnAt tatrApi viMzatitamAtmAbhRtAt , tatrApyodhaprAbhUtaprAbhRtAt niyUMDheti, etaduktaM bhavati-sAmpratakAlapranajitAnAM tAvataparijJAnazaktivikalAnAmAyuSkAdihAsamapekSya pratyAsannIkRteti / dazavidhasAmAcArI punaH SaDaviMzatitamAmarAdhyayanAtsvalpatarakAlapratrajitaparijJAnArtha niyUMDheti / padavibhAgasAmAcAryapi chedasUtralakSaNAnnavamapUrvAdeva niyUMDheti gAthArthaH // sAmpratamoghaniyuktirvAcyA, sA ca suprapazcitatvAdeva na viviyate, sAmprataM dazavidhasAmAcArIsvarUpadarzanAyAhaicchA micchI tahAkAro, AvasiyA ya ni siihiyaa| ApucchaNI ya paDipucchA chaMdaNA ya nimaMtaNA // 666 // uvasaMpayA ya kAle, sAmAyArI bhave dasahA / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vocchaM // 667 // daargaahaao| vyAkhyA-eSaNamicchA karaNaM kAraH, tatra kArazabdaHpratyekamabhisambadhyate, icchayA-balAbhiyogamantareNa karaNam icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, tathA cecchAkAreNa mamedaM kuru icchAkriyayA na ca balAbhiyogapUrvikayeti bhAvArthaH 1, tathA mithyA-vitatha(granthA-6500)manRtamiti paryAyAH, mithyAkaraNaM mithyAkAraH, mithyAkriyetyarthaH, tathA ca saMyamayogavitathAcaraNe vidita www.jairielibrary.org Jain Education Intemational Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 173 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH jinavacanasArAH sAdhavastatkriyAyA vaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyAkriyeyamiti hRdayaM 2, tathAkaraNaM tathAkAraH, sa ca sUtrapraznagocaro yathA bhavadbhiruktaM tathedamityevaMsvarUpaH 3, avazyakarttavyaiyogairniSpannA AvazyakI 4, caH samuccaye, tathA niSedhena nirvRttA naiSedhikI 5, ApracchanamA pRcchA, sA vihArabhUmigamanAdiprayojaneSu guroH kAryA 6, caH pUrvavat, tathA pratipRcchA, sA ca prAGgiyuktenApi karaNakAle kAryA, niSiddhena vA prayojanataH karttukAmeneti, tathA chandanA ca prAggRhI tenAzanAdinA kAryA 8, tathA nimantraNA agRhItenaivAzanAdinA'haM bhavadarthamazanAdyAnayAmi ityevambhUtA 9, upapaca vidhinA''deyA 10 / evaM 'kAle' kAlaviSayA sAmAcArI bhaveddazavidhA tu / evaM tAvatsamAsata uktAH, sAmprataM prapazcataH pratipadamabhidhitsurAha - eteSAM padAnAM, turvizeSaNe, gocarapradarzanena 'pratyekaM' pRthak pRthak prarUpaNAM vakSya iti gAthAdvayasamAsArthaH // tatrecchAkAro yeSvartheSu kriyate tatpradarzanAyAha jai abbhattheja paraM kAraNajAe kareja se koI / tatthavi icchAkAro na kappaI balAbhiogo u // 668 / / vyAkhyA - 'yadI' tyabhyupagame anyathA sAdhUnAmakAraNe'bhyarthanA naiva kalpate, tatazca yadyabhyarthayet 'param' amyaM sAdhuM glAnAdau kAraNajAte kuryAt vA, 'se' tasya kartukAmasya 'kazcid' anyasAdhuH, tatra kAraNajAtagrahaNamubhayathA'pi sambadhyate, tatrApi tenAnyena vA sAdhunA tattasya cikIrSitaM kartukAmena icchAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAraH, apiH cazabdArthe, athavA'pItyAdinA nyakSeNa vakSyati, kimityevamata Aha-na kalpata etra valAbhiyoga iti gAthArthaH // uktagAthAvayavArthapratipAdanAyaivAha anbhuvagarmami najjai agbhastheuM Na vahaha paro u / aNimUhiyabalavirieNa sAhuNA tAva hoyavvaM // 669 // vyAkhyA- 'yadyabhyarthayet para' mityasmin yadizabdapradarzite abhyupagame sati jJAyate kimityAha-abhyarthayituM 'na varttate' na yujyate eva paraH kimityata evAha-na nigUhite balavIrye yeneti samAsaH, balaM - zArIraM vIryam-a - AntaraH zaktivizeSaH, tAvacchandaH prastutArthapradarzaka eva, anigUhitabalavIryeNa tAvaditthaM sAdhunA bhavitavyamiti / pAThAntaraM vA 'aNigUhiyabalaviraNa sAhuNA jeNa hoyacaM'ti, asyAyamarthaH - yena kAraNenAnigUhita balavIryeNa sAdhunA bhavitavyamiti yuktiH ataH abhyarthayituM na varttate para iti gAthArthaH / Aha-itthaM tarhi abhyarthanAgocarecchAkAropanyAso'narthaka iti, ucyate, ja huA tassa aNalo kajjassa viyANatI Na vA vANaM / gilANAihiM vA huA biyAvaDo kAraNehiM so // 670 // vyAkhyA - yadi bhavet 'tasya' prastutasya kAryasya, kim ? - 'analaH' asamarthaH vijAnAti na vA, vANamiti pUraNArtho nipAtaH, glAnAdibhirvA bhavedvyApRtaH kAraNairasau tadA saJjAtadvitIyapado'bhyarthanAgocaramicchAkAraM ratnAdhikaM vihAyAnyeSAM karotIti gAthArthaH // Aha ca rAiNiyaM vajjetA icchAkAraM kareha sesANaM / eyaM majjhaM kAM tunbhe u kareha icchAe // 671 // vyAkhyA - ratnAni dvidhA - dravyaratnAni bhAvaratnAni ca tatra marakatavajendranIlavaiDUryAdIni dravyaratnAni, sukhahetutvamadhikRtya teSAmanaikAntikatvAdanAtyantikatvAcca, bhAvaralAni samyagdarzanajJAna cAritrANi, sukhanibandhanatAmaGgIkRtya teSAmekAntikatvAdAtyantikatvAzca, bhAvaranairadhiko ratnAdhikastaM varjayitvA icchAkAraM karoti zeSANAM, kathamityAha- idaM mama kAryavastrasavanAdi yUyaM kurutecchayA na balAbhiyogeneti gAthArthaH // 'jai agbhattheja paraM kAraNajAe'ti etAvanmUlagAthAyA vyAkhyAtaM sAmprataM 'karejja se koI' tti asya gAthA'vayavasyAvayavArtha pratipAdayati, atrAnyakaraNasambhave kAraNapratipAdanAyAha ahavAsvi viNAseMtaM annatthetaM ca aNNa dahUNaM / aNNo koi bhaNejA taM sAhuM Niz2araDIo // 672 // vyAkhyA -tatra ' ahavAvi viNAseMtaM' ti akSarANAM vyavahitaH sambandhaH, sa cetthaM draSTavyaH - vinAzayantamapi cikIrSitaM kAryam, apizabdAt gurutarakAryakaraNasamarthamavinAzayanta madhyabhyarthayantaM vA abhilaSitakArya karaNAya kazcana anyaM sAdhuM dRSTvA kimityAha- 'anyaH' tatprayojanakaraNazaktaH kazcidbhaNet taM sAdhuM nirjarArthIti gAthArthaH // kimityAha ahayaM tubhaM evaM karemi karja tu icchakAreNaM / tattha'vi so icchaM se karei majjAyamUliyaM // 673 // vyAkhyA - ahamityAtmanirdeze yuSmAkam 'idaM' kartumiSTaM kArya karomi 'icchAkAreNa' yuSmAkamicchAkriyayA, na balAdityarthaH, tatrApi 'sa' kArApaikaH sAdhuH 'icchaM se karei'tti sUcanAtsUtram, icchAkAraM karoti, nanvasau tenecchAkAreNa yAcitastataH kimarthamicchAkAraM karotItyAha - maryAdAmUlaM, sAdhUnAmiyaM maryAdA- na kizcidicchAvyatirekeNa kazcitkArayitavya iti gAthArthaH // vyAkhyAto'dhikRtagAthAvayavaH, sAmprataM 'tatthavi icchAkAro tti asyApizabdasya viSayapradarzanAyAha 10] saMbhave kAraNaM pratipAdayacAi pra0 2 karaNaM kArakhaM kArayatIti kArApayati Nake va kArApaka iti syAt, svacazabdamadantaM varNayatiH pUjyaiH kacitrAno'pyadantasya Niti vRddheriSTatvAt. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ahavA sayaM karentaM kiMcI aNNassa vAvi dalUNaM / tassavi kareja icchaM majjJapi imaM karehiti // 674 // vyAkhyA-athavA 'svakam' AtmIyaM kurvantaM 'kizcit' pAtralepanAdi anyasya vA dRSTvA kim ?-tasyApyApanaprayojanaH san kuryAdicchAkAra, katham?-mamApIdaM-pAtralepanAdi kuruteti gaathaarthH|| idAnImabhyarthitasAdhugocaravidhipradarzanAyA''hatatvavi so iccha se karei dIveha kAraNaM vA'vi / iharA aNuggahasthaM kAyavvaM sAhuNo kicaM // 675 // vyAkhyA-tatrApyabhyarthitaH san 'icchAkAraM karoti' icchAmyahaM tava karomIti, atha tena gurvAdikAryAntaraM kartavyamiti tadA dIpayani kAraNaM vApi, 'iharA' anyathA gurukAryakarttavyAbhAve sati anugrahArtha kartavyaM sAdhoH kRtyamiti gAthArthaH / / apizabdAkSiptecchAkAraviSayavizeSapradarzanAryavAha ahayA NANAINaM aTThAe~ jai kareja kiccANaM / veyAvacaM kiMcI tatthavi tesiM bhave icchA // 676 // vyAkhyA-athavA jJAnAdInAmarthAya, AdigrahaNAdarzanacAritragrahaNaM, yadi kuryAt 'kRtyAnAm AcAryANAM vaiyAvRttyaM 'kazcit' sAdhuH, pAThAntaraM vA 'kiMcitti kizcidvizrAmaNAdi, tatrApi teSAM' kRtyAnAM taM sAdhu vaiyAvRttye niyojayatAM bhave icche' ti bhavedicchAkAraH, icchAkArapuraHsaraM yojanIya iti gAthArthaH // kimityata Aha-yasmAt ANAyalAbhiogo NiggaMthANaM Na kappaI kAuM / icNa pauMjiyavvA sehe rAINie (ya) tahA // 177 // vyAkhyA-AjJApanamAjJA-bhavatedaM kAryameveti, tadakurvato balAtkArAparNa balAbhiyoga iti, sa 'nirgranthAnA' sAdhUnAM na kalpate kartumiti, kintu 'icchaM'tti icchAkAraH prayoktavyaH, prayojane utpanne sati zaikSake tathA rasAdhike cAlApakAdi praSTukAmena, AghantagrahaNAdanyeSu ceti gAthArthaH // eSa utsarga uktA, apavAdastvAjJAbalAbhiyogAvapi durvinIte prayo. ktavyo, tena ca sahotsargataH saMvAsa eva na kalpate, bahusvajananAlaprativaddhe svaparityAjye ayaM vidhi:-prathamamicchAkAreNa yojyate, akurvanAjJayA punarbalAbhiyogeneti, Aha - jaha jabavAhalANaM AsANaM jaNavaesu jAyANaM / sayameva khaliNagahaNaM ahavAvi balAbhiogeNaM // 678 // purisajAe'vi tahA viNIyaviNayaMmi natthi abhiogo|sesNmi u abhiogojaNavayajAe jahA aase||679|| __ vyAkhyA-yathA jAtyabAhIkAnAmazvAnAM janapadeSu ca-magadhAdiSu jAtAnAM, pazabdalopo'tra draSTavyaH, svayameva khalinagrahaNaM bhavati, athavApi balAbhiyogeneti, khalinaM-kavikamabhidhIyate, eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-puruSajAte'pi tathA, jAtazabdaH prakAravacanA, 'viNIyaviNayaMmi' tti vividham-anekadhA nItaH-prApitaH vinayo yena sa tathAvidhaH tasmin nAstyabhiyogo jAtyabAhIkAzvavat , 'sesaMmi u abhiogo' ti zeSe-vinayarahite balAbhiyogaH pravartate, kathaM -janapadajAte yathA'zve iti gAthAdvayasamudAyArthaH // avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam bohalavisae ego Asakisoro, so damijiukAmo veyAliya ahivAsiUNa pahAe aggheUNa vAhiyAliM nIto, khaliNaM se DhoiyaM, sayameva teNa gahiyaM viNIyoti / tatto rAyA sayamevArUDho, so hiyayaicchiyaM bUDho, raNNA uyariUNa vAhaNANaMti pra.. 2 bAhIkaviSaye eko'zvakizoraH, sa damayitukAmo vaikAlikamadhivAsa prabhAte'pitvA vAkhAlI nItaH, kavikaM tamai daukti, svayameva tena gRhItaM, vinIta iti / tato rAjA svayamevArUtaH, saharayepsitaM vyUhaH, rAjJottIrya AhAralayaNAdiNA samma paDiyario, patidiyahaM ca suddhattaNo evaM vahai, na tassa balAbhiogo pavattai / avaro puNa magahAdijaNavae jAto Aso, so'vi damijiukAmo vethAliya ahivAsito, mAyaraM pucchaha-kimayaMti, tIe bhaNiyaM-- kalaM vAhijasi taM, sayameva khaliNaM gahAya vahato nariMdai tosibAsi, teNa tahA karya, raNNAvi AhArAdiNA sabo se . uvayAro kao, mAUe sihaM, tIe bhaNito-putta ! viNayaguNaphalaM te eyaM, kalaM puNo mA khaliNaM paDivajihisi, mA vA vahihisi, teNaM taheva kayaM, raNAvi khokhareNa piTTittA balA kaviyaM dAUNa vAhitA puNo'vi javasaM se NeruddhaM, teNa mAUe sihaM, sA bhaNai-putta ! duzceThiyaphalamiNaM te, taM dihobhayamaggo jo te ruccai taM karehisi / esa dihato ayamuvaNamao-jo sayaM na kareDa veyAvaccAdi tattha balAbhiogo'vi payAvijai jaNavayajAte jahA aaseti| tasmAdalAbhiyogamantareNaiva mokSArthinA svayameva pratyuta icchAkAraM dattvA anabhyarthitenaiva vaiyAvRttyaM kAryam // Aha-tathA'pyanabhyarthitasya svayamicchAkArakaraNamayuktamevetyAzaGyAha AhAralayamAdinA samyak praticaritaH, prati divasaM ca zuddhatvAdevaM vahati, na tasya balAbhiyogaHpravartate / aparaH punarmagadhAdijanapadajAto'yA, so'pi damayitukAmo vaikAlikamadhivAsitaH, mAtaraM pRcchati-kimetaditi !, tayA bhaNitaM-kalye bAjhase (vAhayiSyatAse)tvaM, (tat) svayameva kavikaM gRhItvA vAn narendra topavitAsi (H),tena tathA kRtaM, rAjJA'pi mAhArAdinA sarvastasyopacAraH kRtaH, mAtre ziSTa, tayA bhaNita:-putra! vinayaguNapharka tavaitat , kalye puno kavikaM pratipadiSTAH, mA vA vAkSI, tena tathaiva kRtaM, rAjJA'pi khokhareNa (pratodena kazayA bA) pihayitvA bajArakavikaM davA vAhavisvA punarapi yaSasaM tasya niruvaM, tena mAtre ziSTaM, sA bhaNati-putra ! duzreSTitaphalamidaM tava, tadRSTobhayamArgo bastubhyaM rocate taM kuryAH / epa hAmto'yamupanayaH-paH ayaM na karoti vaiyAvRtyAdi tantra balAbhiyogo'pi pravaryate janapadajAte yathA'zva iti. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 175 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH anbhadhaNAe maruo vAnarao ceva hoha diluto / gurukaraNe sayameva u vANiyagA duNi diDhatA // 680 // vyAkhyA-abhyarthanAyAM marukA, punaH ziSyacodanAyAM satyAM vAnarakazcaiva bhavati dRSTAntaH, gurukaraNe svayameva tu vaNijau dvau dRSTAnta iti samAmArthaH // vyAsArthaH kathAnakebhyo'vaseya iti, tAni cAmUni egessa sAhussa laddhI asthi, so Na karei veyAvacaM bAlabuDDhANaMti, AyariyapaDicoito bhaNai-ko maM abbhatthei ?, AyarieNa bhaNio-tuma abbhatthaNaM maggaMto cukkihisi, jahA so marugotti / ego marugo nANamadamatto kattiyapuNNimAe nariMdajaNavadesuM dANaM dAumambhuThiesu Na tattha vaccai, bhajjAe bhaNito-jAhi, so bhaNai-egaM tAva suddANaM pariggaha karemi, bIyaM tesiM gharaM vaccAmi ?, jassa Asattamassa kulassa kajaM so mama ANettA deu, evaM so jAvajjIvAe dariho jaato| evaM turmapi abbhatthaNaM maggamANo cuktihisi nijarAe, etesiM bAlabuDDANaM aNNe atthi kareMtagA, tujjhavi esa laddhI evaM ceva virAhitti / tato so evaM bhaNio bhaNai-evaM suMdaraM jANaMtA appaNA kIsa na kareha 1, AyariyA ekasya sAdholendhirasti, sa na karoti vaiyAvRtyaM bAlavRddhAnAmiti,bhAcAryapraticodito bhaNati-ko mAmabhyarthayate !, AcAryeNa bhaNitaH svamabhyarthanA mArgayan prazya si, yathA sa marukA (bAhmaNaH) iti / eko brAhmaNo zanamadamattaH kArtikapUrNimAyAM narenbajanapadeSu dAnaM dAtumabhyusthiteSu na tatra majati, bhAryayA bhaNita:-yAhi, sa bhaNati-pakaM tAvat zUdrANAM pratigrahaM karomi, dvitIyaM teSAM gRhe bajAmi, yasthAsaptamasya kulasya kArya sa mAmAnIya dadAtu, evaM sa pAvajIvaM daridro jAtaH / evaM svamapyabhyarthanAM mArgayan prazyasi nirjarAyAH, eteSAM bAlavRddhAnAmanye santi kAraH, tavApyeSA kandhirevameva nazyati / tataH sa evaM bhaNito bhaNati-evaM sundara jAnAnA bhAramanA kuto ma kuruta', bhAcAryA bhaNati-sariso'si tumaM tassa vAnaragassa, jahA ego vAnaro rukkhe acchai, vAsAsu sItavAtehiM jhaDijjhati, tAhe sagharAe sauNigAe bhaNio-'vAnara ! puriso'si tuma nirasthayaM vahasi baahudNddaaii| jo pAyavassa sihare na karesi kuDiM paDAliM vaa||1||' so evaM tIe bhaNio tuhiko acchai, tAhe sA docapi saJcapi bhaNai, tato so raho taM rukvaM duruhiumADhatto, sA naTThA, teNa tIse taM gharaM suMbaM suMbaM vikkhittaM,bhaNai ya-navisi mamaM mayahariyA navisi mamaM sohiyA va NiddhA vA / sughare! acchasu vigharA jA vaTTasi logatattIsu // 1 // suhaM idANiM acch| evaM tumaMpi mama ceva uparieNa jAo, kiMca-mama annapi nijarAdAraM asthi, teNa mama bahutariyA nijarA, taM lAhaM cukIhAmi, jahA so pANiyagodovANiyagA vavaharaMti, ego paDhamapAuse mollaM dAyavayaM hohitti sayameva AsAhapuNNImAe gharaM paccha(sthAito, bIeNa akhaM vA tibhAgaM vA dAUNa chavAviya, sayaM vavaharai, teNa tadivasa biuNo lAho laddho, iyaro cukko| evaM caiva jA bhaNanti-sAzo'si tvaM tasya kapeH, yathaiko vAnaro vRkSe tiSThati, varSAsu zItavAtaiH klizyati, sadA sugRhikayA zakunyA bhaNita:-vAnara ! puruSo'si svaM nirarthaka vahasi bAhudaNDAm / yaH pAdapasya zikhare na karoSi kurTI paTAlikA vAsa evaM tayA bhaNitastUSNIkastiSThati, sadAsA dvirapi nirapi bhaNati, tataH sa ruSTa pakSamArodumArabdhaH, sA maSTA, tena tasyAsahaM dabarikAvavarika vikSiptam, bhaNati ca-nApyasi mama mahattarikA mApyasi mama suhadvA khigdhA vaa| sugRhike ! siSTha vigRhA yA vartase lokataptau // // sukhamidAnI tisstth| evaM tvamapi mama caivoparitano jAtaH, kiMca-mamAmyadapi nirjarAdvAramasti, sena mama bahutarA nirjarA, taM lAbhaM bhrazyAmi, yathA sa vaNik dvau vaNijau vyavaharatA, ekA prathamaprAvRSi mUlyaM dAtavyaM bhaviSyatIti svayamevASADhapUrNimAyo tyaktvA gRhaMgataH, (pracchedita), dvitIyenArtha vA tribhArga vA davA sthagita (sthApitaM), svayaM vyavaharati, tena tadivase dviguNo lAmo labdhA, itaro aSTaH / evameva ahaM appaNA veyAvacaM karemi to aciMtaNeNa suttatthA nAsaMti, tehi ya nahehiM gacchasAravaNA'bhAveNa gaNassAdesAdiappaDitappaNeNa bahuyaraM me nAseiti / Aha ca-suttatthesu acintaNa Aese buDDasehagagilANe / bAle khamae vAI iDDImAi aNiDDI y||1|| eehi kAraNehiM tuMbabhUo u hoti Ayario / yAvaJca Na kare kAya tassa sesehiM // 2 // jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rkkhejaa| na hu tuMbaMmi viNaDhe arayA sAhArayA hoti // 3 // bAle sappabhae tahA ihimaMtaMmi Agae pANagAdigae Ayarie lahuttaM, evaM vAdimmivi, aNissarapavaiyagA ya eetti jaNApavAdo, sesaM kNtthN| Aha-icchAkAreNAhaM tava prathamAlikAmAnayAmItyabhidhAya yadA labdhyabhAvAna sampAdayati tadA nirjarAlAbhavikalastasyecchAkAraH, ityataH kiM tenetyAzavAhasaMjamajoe abhuTThiyassa saddhAeN kAukAmassa / lAbho ceva tavassissa hoi ahINamaNasassa // 681 // vyAkhyA-'saMyamayoge' saMyamavyApAre abhyutthitasya tathA 'zraddhayA' manaHprasAdena ihalokaparalokAzaMsAM vihAya ka - kAmasya, kim ?-'lAbho ceva tavasissatti prakaraNAnnirjarAyA lAbha eva tapasvino bhavati alabdhyAdau, adInaM mano'syeti adInamanAstasyAdInamanasa iti gaathaarthH|| dvAraM 1 / idAnIM mithyAkAraviSayapratipAdanAyAha / yadyahamAtmanA vaiyAvRttyaM karomi tadA'cintanena sUtrArthoM nazyataH, tayozca naSTayorgagchasAraNA'bhAvena gaNasya . AdezAderapratitarpaNena bahutaraM me najhyatIti / sUtrArthayoracintanamAdeze vRddhe zaikSake glAne / bAle kSapake vAdI RddhimadAdi anRddhizca // 1 // etaiH kAraNaistumbabhUtastu bhvsyaacaaryH| vaiyAvRtvaM na kuryAt kartavya tasya zeSaH // 2 // yasya kulamAyattaM taM puruSamAdareNa rakSet / naiva tumbe vinaSTe arakAH sAdhArA bhavanti bAle sarpabhave tathA RddhimatyAgate pAnakAcarya gati bhAcAyeM laghutvam, evaM vAdinyapi, anIzvarapravajitAta iti janApavAdaH, zeSaM kAvyam / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 176 // bhAvazyaka-hAribhadrIvattiH saMjamajoe anmuTTiyasma jaMkiMci vitahamAyariyaM / micchA etaMti viyANiUNa micchasi kApavvaM // 182 // vyAkhyA-saMyamayogaH-samitigatirUpastasminviSayabhate'bhyasthitasya sataH yatkicidvitathama-anyathA AcaritamaAsevitaM, bhUtamiti vAkyazeSaH, 'mithyA etaditi' viparItametadityevaM vijJAya kim ?-'micchatti kAya mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH / saMyamayogaviSayAyAM ca pravRttau vitathAsevane mithyAduSkRtaM doSApanayanAyAlaM, na tUpetyakaraNagocarAyAM nApyasakRtkaraNagocarAyAmiti gAthAhRdayArthaH // tathA cotsargameva pratipAdayannAhajaha ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAcayaM kammaM / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae paDikato // 683 // vyAkhyA--yadi ca 'pratikrAntavyaM nivartitavyaM, mithyAduSkRtaM dAtavyamityarthaH, 'avazya niyamena ra tatazca 'tadeva' pApa karma na karttavyaM, tato bhavati 'pade' utsargapadaviSaye pratikrAnta iti / athavA-'pade'tti prathama pratikrAnta iti gAthArthaH // sAmprataM yathAbhUtasyedaM mithyAduSkRtaM sudattaM bhavati tathAbhUtamabhidhitsurAhajaM dukaDaMti micchA taM bhujjo kAraNaM areto| tiviheNa paDikato tassa khalu dukarDa micchaa|| 684 // vyAkhyA-'yadi'tyanirdiSTasya nirdezaH, karaNamiti yogaH, tatazca 'yatkAraNaM' yad vastu duSTu kRtaM duSkRtam 'iti' evaM vijJAya 'micchatti sUcanAtsUtramitikRtvA mithyAduSkRtaM dattaM, tadU 'bhUyaH' punaH prAgukta duSkRtakAraNam 'apUrayan' akarvannanAcarannityarthaH, yo vatteta iti vAkyazeSaH, 'tassa khalu dukkaDaM micchatti sambaddha eva granthaH, tatra svayaM kAyenApyakurvannapUrayannabhidhIyata evetyata Aha-'tiviheNa paDikaMto' ti trividhena manovAkAyalakSaNena yogena kRtakAritAnumatibhedayuktena 'pratikAnto' nivRtto yastasmAiSkRtakAraNAt tasyaiva, khaluzabdo'vadhAraNe, 'duSkRtaM' prAguktaM duSkRtaphaladAtRtvamadhikRtya 'mithye ti mithyA, bhavatIti kriyA yAhAraH athavA vyavahitayogAttasyaiva mithyAduSkRtaM bhavati nAnyasyeti gAthArthaH // sAmprataM yasya mithyAduSkRtaM dattamapi na samyag bhavati tatpratipAdanAyAha jaM duchADaMti micchA taM ceva nisevae puNo pAvaM / paJcakkhamusAvAI mAyAniyaDIpasaMgo pa // 185 // vyAkhyA-'yat' pApaM kiJcidanuSThAnaM duSkRtamiti vijJAya 'micchatti mithyAduSkRtaM dattamityarthaH, yastadeva niSedhate punaH pApaM sa hi pratyakSamRSAvAdI vartate, katham ?-duSkRtametadityabhidhAya punarAsevanAt , tathA mAyAnikRtimasaGgazca tasya, sa hi duSTAntarAtmA nizcayatazcetasA'nivRtta eva guLadiraJjanArtha mithyAduSkRtaM prayacchati, kutaH 1, punarAsevanAt, tatra mAyaiva nikRtirmAyAnikRtistasyAH prasaGga iti gAthArthaH // kaH punarasya mithyAduSkRtapadasyArtha ityAzayAhamitti miumahavatte chatti ya dosANa chAyaNe hoi / mittiya merAeN Thio dutti duguMjAmi appANaM // 18 // vyAkhyA-'mI' tyevaM varNaH mRdumArdavatve vartate, tatra mRdutvaM-kAyanabatA mAIvatvaM-bhAvanayateti, cheti ca doSabhyaasaMyamayogalakSaNasya chAdane sthagane bhavati, 'mI'ti cAyaM varNaH maryAdAyAM-cAritrarUpAyAM sthito'hamityasyArthasyAbhidhAyakaH 'da'ityayaM varNaH jugupsAmi-nindAmi duSkRtakarmakAriNamAtmAnamityasminnarthe vartata iti gaathaarthH|| katti kaDaM me pAvaM Datti ya Devemi taM upasameNaM / eso micchAukkaDapayakkharatyo samAseNaM // 687 // dAraM // vyAkhyA-'ka' ityayaM varNaH kRtaM mayA pApamityevamabhyupagamArthe vartate, 'Da' iti ca 'Devemi taMti laDhayAmi-atikamAmi tat, kenetyAha-upazamena hetubhUtena, 'eSaH' anantaroktaH prAkRtazailyA mithyAduSkRtapadasyAkSarArtha iti 'samAsena' saGkepeNeti gaathaarthH|| Aha-kathamakSarANAM pratyekamuktArthateti, padavAkyorevArthadarzanAditi, atrocyate, iha yathA vAkyaikadezatvAtpadasyArtho'sti tathA padaikadezatvAdvarNArtho'pyavaseya iti, anyathA padasyApyarthazUnyatvaprasaGgaH, pratyekamakSareSu tadabhAvAditi, prayogazca-iha yAtra pratyekaM nAsti tatsamudAye'pi na bhavati, pratyekamabhAvAt, sikatAtailavaditi, iSyate ca varNasamudAyAtmakasya padasyArthaH, tasmAttadanyathA'nupapattervArtho'pi pratipattavya ityalaM prasaGgeneti / dvAram 2 / sAmprataM tathAkAro yasya dIyate tatpratipipAdayiSayA''ha kappAkappe pariNiTThiyamsa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDagassa u avikappeNaM thaakaaro||688|| vyAkhyA-kalpo vidhirAcAra iti paryAyAH, kalpaviparItastvakalpaH, jinasthavirakalpAdi, kalpaH, carakAdidIkSA punarakalpa iti, kalpazcAkalpazca kalpAkalpamityekavadbhAvastasmin kalpAkalpe, pari-samantAt niSThitaH pariniSThito, jJAnaniSThA prApta ityarthaH, tasya, tathA tiSThantyeteSu satsu zAzvate sthAne prANina iti sthAnAni-mahAnatAnyabhidhIyante, teSu sthAneSu paJcasu sthitasya, mahAnatayuktasyetyarthaH, tathA saMyamatapobhyAmADhyaH-sampanna ityanenottaraguNayuktatAmAha, tassa kimityAha'avikalpena' nizcayena, kim-tathAkAraH, kArya iti kriyAdhyAhAra iti gAthArthaH // idAnI tathAkAraviSayapratipAdanAyAhacAyaNapaDisuNaNAe upaese sutsasthkhnnaae|avithmeyNti tahA paDisuNaNAe thkaaro|| 689 // daarN|| byAkhyA-vAcanA-sutrapradAnalakSaNA tasyAH pratizravarNa-pratizravaNA satyAM vAcanApratibhavaNAyAM tathAkAra: kAyeH. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 177 // vyAvazyaka dAribhadrIyavRttiH etadukta bhavati-gurau vAcanAM prayacchati sati sUtraM gRhNAnena tathAkAraH kAryaH, tathA sAmAnyenopadeze - cakravAlasAmA - cArIpratibaddhe guroranyasya vA sambandhini tathAkAraH kAryaH, tathA 'suttaatthakahaNAe 'tti sUtrArthakathanAyAM vyAkhyAna ityarthaH, kim ?-tathAkAraH kAryaH, tathAkAra iti ko'rtha iti 1, Aha-avitathametat yadAhuryUyamiti, na kevalamukevevArtheSu tathAkArapravRttiH, tathA 'paDisuNaNAe' si pratipRcchottarakAlamAcArye kathayati sati pratizravaNAyAMca tathAkAra pravRttiriti, cazabdalopo'tra draSTavya iti gAthArthaH // sAmprataM svasthAne svasthAne khalvicchAkArAdiprayoktuH phalapratipAdanAyAha jassa ya icchAkAro micchAkAro ya pariciyA do'vi / taio ya tahakAro na dullabhA soggaI tassa / / 690 // vyAkhyA yasya cecchAkAro mithyAkAraca paricitau dvAvapi tRtIyazca tathAkAro na durlabhA sugatistasyeti gAthA nigadasiddhaiva / dvAraM 3 // sAmpratamAvazyakInaivaidhikIdvAradvayAvayavArthamabhidhitsuH pAtanikAgAthAmAha - AvassiyaM ca rNito jaM ca ahaMto nisIhiyaM kuNai / evaM icchaM nAuM gaNivara ! tubbhaMtie NiuNaM // 691 // vyAkhyA-- ziSyaH kilAha- 'AvassiyaM'ti AvazyakI - pUrvoktA tAmAvazyakIM ca 'ninto' nirgacchan yAM ca 'artito' ti Agacchan, pravizannityarthaH, naiSedhikIM karoti, 'etad' AvazyakI nai pedhikIdvayamapi svarUpAdibhedabhinaM icchAmi jJAtuM he gaNivara ! yuSmadantike 'nipuNaM' sUkSmaM jJAtumicchAmIti kriyAvizeSaNamiti gAthArthaH / evaM ziSyeNokte satyAhAcArya:AvassiyaM varNito jaM ca ahaMto NisIhiyaM kuNai / vaMjaNameyaM tu duhA attho puNa hoi so ceva // 692 // vyAkhyA- Avazyika ca nirgacchan yAM ca pravizannaiSedhikIM karoti, 'vyaJjanaM' zabdarUpaM 'etaM tu duha 'ti etadeva zabdarUpaM dvidhA, arthaH punarbhavatyAvazyikInaSedhikyoH 'sa eva' eka eva yasmAdavazyaM karttavyayogakriyA''vazyi kI niSijAtmanazcAtivarebhyaH kriyA naiSedhikIti, na hyasAvapyavazyaM karttavyaM vyApAramullaGghaya pravarttate, Aha-yadyevaM bhedopanyAsaH kimartham ?, ucyate, kvacit sthitigamanakriyAbhedAdabhidhAnabhedAzceti gAthArthaH // Aha- 'Avazyaka va nirgaccha' nityuktaM, tatra sAdhoH kimavasthAnaM zreya utATanamiti 1, ucyate, avasthAnamiti, katham ?, yata Aha egaggarasa pasaMtassa na hoMti iriyAiyA guNA hoMti / gaMtavvamavassaM kAraNaMmi AvassiyA hoI // / 693 / / vyAkhyA - ekamapram - AlambanamasyetyekAgrastasya sa cAprazastAlambano'pi bhavatyata Aha- 'prazAntasya' krodharahitasya tiSThataH, kim ?, na bhavanti IryAdayaH, IraNamIya-gamanamityarthaH, ihervyAkArya karma IrSyAzabdena gRhyate, kAraNe kAryopacA rAhU, IrSyA AdI yeSAmAtmasaMyamavirAdhanAdInAM doSANAM te IryAdayo na bhavanti, tathA 'guNAzca' svAdhyAyadhyAnAdayo bhavanti, prAptaM tarhi saMyatasyAgamanameva zreya iti tadapavAdamAha-na cAvasthAne khalUktaguNasambhavAnna gantavyameva, kintu 'gantavamavasaM kAraNami' gantavyam 'avazyaM' niyogataH 'kAraNe' guruglAnAdisambandhini, yatastatrAgacchato doSA iti, tathA ca * gamyayapaH karmAdhAre iti paJcamI tathA cAticArAnAzrityetyarthaH. kAraNe' gacchataH 'AvassiyA hoi' AvazyakI bhavatIti gAthArthaH / Aha - kAraNena gacchataH kiM sarvasyaivAvazyakI bhavati uta neti 1, neti, kasya tarhi ?, ucyate - AvassiyA u AvassaehiM savvehiM jantajogissa / maNavayaNakA yagusiMdiyassa AvassiyA hoha // 694 // vyAkhyA - AvazyakI tu 'AvazyakaiH' pratikramaNAdibhiH sarvairyukta yogino bhavati, zeSakAlamapi niraticArasya kriyAsthasyeti bhAvArthaH, tasya ca guruniyogAdinA pravRttikAle'pi 'maNa' ityAdi pazcArddha manovAkkAyendriyairgupta iti samAsaH, tasya, kim ? - AvazyakI bhavati, indriyazabdasya gAthAbhaGgabhayAdvyavahitopanyAsaH kAyAtpRthagindriyagrahaNaM prAdhAnyarakhyApanArtham asti zcAyaM nyAya: - ' sAmAnyagrahaNe satyapi prAdhAnyakhyApanArthaM bhedenopanyAso' yathA - brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti gAthArthaH // uktAssvazyikI, sAmprataM naiSedhikIM pratipAdayannAha - senaM ThANaM ca jahiM ei tarhi nisIhiyA hoi / jamhA tattha nisiDo teNaM tu nisIhiyA hoI // / 695 // vyAkhyA - zerate'syAmiti zayyA - zayanIya sthAnaM tAM zayyAM 'sthAnaM ce 'ti sthAnamUrdhvasthAnaM', kAyotsargaH, yatra ''vetayate' 'citI sajJAne' anubhavarUpatayA vijAnAti vedayatItyarthaH, athavA 'cetayate' iti karoti, zayanakriyAM ca kurvatA nizcayataH zayyAH kriyA kRtA bhavati, tatazca yatra svapitItyarthaH cazabdo vIrAsanAdyanuktasamuccayArthaH, athavA tuzabdArthe draSTavyaH, sava vizeSaNArthaH, katham ?, pratikramaNAdyAzeSakRtAvazyakaH sannanujJAto guruNA zayyAM sthAnaM ca yatra cetayate 'taMtra' evaM * kAraNAt pra0. + kimucyate pra0 f namuktaM pra0 zayyA pra0. 1 pratikramaNAcazeSaiH kAryaiH samApitAvazyaka kRtya ityarthaH. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 17 // bAvazyaka-hAribhadrIpatiH vidhasthitikriyAviziSTa eva sthAne naiSedhikI bhavati, nAnyatra, kimityata Aha-yasmAttatra niSiddho'sau tenaiva kAraNena naiSedhikI bhavati, niSedhAtmakatvAttasyA iti gAthArthaH // pAThAntaraM vAsejaM ThANaM ca jadA gheteti tayA nisIhiyA hoi / jamhA tadA niseho nisehamaiyA ca sA jeNaM // 696 // iyamukkArthatvAtsugamaiva / anena granthena mUlagAthAyAH 'AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikI karoti vyaJjanametad bedhe' tyetAvat sthitirUpanaSedhikIpratipAdanaM vyaJjanabhedanibandhanamadhikRtya vyAkhyAtam / amumevArthamupasavihIrgharAha bhASyakAra:AvassiyaMcaNitoca aiMto nisIhiyaM kuNai |senjaannisiihiyaae NisIhiyAabhimuhohoI ||120||(bhaa) vyAkhyA-AvazyikI ca nirgacchan yAM cAgacchan naiSedhikI karoti tadetad vyAkhyAtam , upalakSaNatvAtsaha tRtIyapAdena 'vyaJjanametada diye tyaneneti / sAmpratam 'arthaH punarbhavati sa eveti gAthAvayavArthaHpratipAcate-tavetthameka evArthoM bhavati-yasmASedhikyapi nAvazyaMkartavyacyApAragocaratAmatItya vartate, yataH pravizan saMyamayogAnupAlanAya zeSaparijJAnArtha cetthamAha / 'sejAnisIhiyAe nisIhiyAabhimuho hoi'tti zayyaiva naiSedhikI tasyAM zayyAnaSedhikyAM viSayabhUtAyAM, kim, zarIramapi naivedhikItyucyata iti, ata Aha-zarIranaiSedhikyA AgamanaM pratyabhimukhastu, ataH saMvRtagAtrairbhavitavyamiti samjJAM karotIti gAthArthaH // itazcaika evArtho yata bhAhajohora nisipA nisIhiyA tassa bhaavohoi|annisiddhss misIhiya kevalametaM havaha sho||121|| (bhA0) vyAkhyA-yo bhavati niSiddhAtmA-niSiddho mUlaguNottaraguNAticArebhyaH AtmA yeneti samAsaH, naivedhikI 'tasya' niSiddhAtmano 'bhAvataH' paramArthato bhavati, na niSiddho'niSiddhaH uktebhya evAticArebhyaH tasya aniSiddhatya-anupayuktasthAgacchataH naiveSikI, kim ?-'kevalametaM havai saho' kevalaM zabdamAtrameva bhavati, na bhAkta iti gAthArthaH / Aha-yadi nAmaivaM tata ekArthatAyAH kimAyAtamiti?, ucyate, niSiddhAtmano naipedhikI bhavatItyukaM, sa ca AvassapaMmi jutto niyamaNisiddhotti hoi naayvyo| ahavA'vi NisiddhappA NiyamA Avassae jutto // 122 // dAraM (bhASyam ) vyAkhyA-'Avazyake' mUlaguNottaraguNAnuSThAnalakSaNe yuktaH 'niyamanisiddhoti hoi nAyayo' niyamena niSiddho niyamaniSiddha 'iti' evaM bhavati jJAtavyaH, Avazyikyapi cAvazyakayuktasyaivetyata ekAryateti / athaveti prakArAntaradarzanArthaH, apizabdasya vyavahitaH sambandhaH, niSiddhAtmA'pi niyamAdAvazyake yukto yataH ato'pyekArthateti, pAThAntaraM vA 'mahavAdhi nisiddhappA siddhANaM aMtiya jAi'tti, asyAyamarthaH-evaM kriyAyA abhedenAvazyakInaSedhikyorekAryatokA, iha tu kAryAbhedenodhyate, athavA niSiddhAtmA'pi siddhAnAmantika-sAmIpyaM 'yAti' gacchati, apizabdAdAvazyakayukto'pi, ataH kAryAbhedAdekArthateti gaathaarthH|| dvAraM 4-5 // sAmpratamApRcchAdidvAracatuSTayamekagAthayaiva pratipAdayazAhaApucchaNA u kaje puThavanisiddheNa hoi paDipucchA / puvvagahieNa chaMdaNa NimaMtaNA homagahieNaM // 697 // vyAkhyA-AmacchanamApRcchA sA ca kartumabhISTe kArye pravarttamAnena guroH kAryA-ahamidaM karomIti / dAraM / tathA pUrvaniSiddhena satA bhayatedaM na kAryamiti, utpane ca prayojane kartukAmena hoti paDipucchatti pratipRcchA kartavyA bhavati, pAThAntaraM vA-'pucaniutteNa hoi pahipucchA' pUrvaniyuktena satA yathA bhavatedaM kAryamiti taskartukAmena guroH pratipRcchA kartavyA bhavati-ahaM taskaromIti, tatra hi kadAcidasau kAryAntaramAdizati samAptaM vA tena prayojanamiti / dvAra / tathA pUryagRhItenAzanAdinA chandanA zeSasAdhubhyaH kartavyA-idaM mayA'zanAdhAnItaM yadi kasyacidupayujyate tato'sAvipachAkAreNa grahaNaM karotviti / dvAraM 8 / tathA nimantraNA bhavatyagRhItenAzanAdinA ahaM bhavato'zanApAnayAmIti rAnImupasampadUdvArAvayavArthaH pratipAdyate-sA copasamrad dvidhA bhavati-gRhasthopasampatsAdhUpasampaJca, satrAstAM tAvad gRhasthopasampat , sAdhUpasampatpratipAdyate-sA ca trividhA-jJAnAdibhedAd, Aha caupasaMpayA ya tivihA gANe taha dasaNe caritte ya / dasaNaNANe tivihA duvihA ya carittaaTThAe // 698 // vyAkhyA-upasampaJca trividhA 'jJAne' jJAnaviSayA tathA darzanaviSayA cAritraviSayA ca, tatra darzanajJAnayoH sambandhinI trividhA dvividhA ca cAritrAyeti gAthArthaH / tatra yaduktaM-'darzanajJAnayostrividhe'ti tatpratipAdayamAha vattaNA saMdhaNA gheva, gahaNaM suttatthatadubhae / beyAvace khamaNe, kAle AvakahAha ya // 699 // vyAkhyA-vartanA sandhanA caiva grahaNamityetattritayaM 'suttatthatadubhae'tti sUtrArthobhayaviSayamavagantavyamiti, etadarthamupasampadyate, tatra vartanA prAggRhItasyaivAsthirasya sUtrAderguNanamiti, sandhanA tu tasyaiva pradezAntaravismRtasya melanaM ghaTanA yojanA ityarthaH, grahaNaM punaH tasyaiva tatprathamatayA AdAnamiti, etatritayaM sUtrArthobhayaviSayaM draSTavyam, evaM jJAne nava Jain Education Interational .. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH // 179 // bhedAH, darzane'pi darzanaprabhAvanIyazAstra viSayA eta eva draSTavyA iti, atra ca sandiSTaH sandiSTasyopasampadyate ityAdicaturbhaGgikA, prathamaH zuddhaH zeSAstvazuddhA iti, 'dvividhA ca cAritrArthAye'ti yadukaM tatpradarzanAyAha- 'veyAvacce khamaNe kAle AvakahAi ya' cAritropasampad vaiyAvRtyaviSayA kSapaNaviSayA ca, iyaM ca kAlato yAvatkathikA ca bhavati, cazabdAditvarA ca bhavati, etaduktaM bhavati - cAritrArthamAcAryAya kazcidvaiyAvRttyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavatIti gAthAsamAsArthaH // sAmpratamayamevArtho vizeSataH pratipAdyate tatrApi sandiSTena sandiSTasyopasampaddAtavyeti mauliko'yaM guNa iti etatprabhavatvAdupasampada iti, ataH amumevArthamabhiSitsurAha-- saMdiTTho saMdiTThassa veba saMpAI uM emAI / caubhaMgo esthaM puNa paDhamo bhaMgo havai suddho // 700 // vyAkhyA- 'sandiSTo' guruNA'bhihitaH sandiSTasyaivAcAryasya yathA amukasya sampadyatAM upasampadaM prayaccheta ityarthaH, evamAdizcaturbhaGgaH, sa cAyaM - tadyathA - sandiSTaH sandiSTasyoka eva, sandiSTaH asandiSTasyAmyasyA''cAryasyeti dvitIyaH, asandiSTaH sandiSTasya, na tAvadidAnIM gantavyaM gantavyaM tvamukasyeti tRtIya:, asandiSTaH asandiSTasya-na tAbadidAnIM gantavyaM na cAmukasyeti, atra punaH prathamo bhaGgo bhavati zuddhaH, punaHzabdasya vizeSaNArthatvAt dvitIyapadenAvyavacchittinimittamanye'pi draSTavyA iti gAthArthaH // sAmprataM varttanAdisvarUpapratipAdanAyAha athirasa puNyagahiyassa vattaNA aM ihaM thirIkaraNaM / tatseva paesaMtaraNahassa'NusaMghaNA ghaDaNA // 701 // 1 AcAryasya. haNaM tappamatayA sute atthe ya tadubhae beva / atthaggahaNaMmi pArya esa vihI hoi NAyavvo / 702 / / gAthAdvayaM nigadasiddhameva / navaraM prAyograhaNaM sUtragrahaNe'pi kazcidbhavatyeva pramArjanAdiriti jJApanArtham // sAmpratamadhikRtavidhipradarzanAya dvAragAthAmAha majjaNaNi sejjaakkhA kitikaMmussagga baMdaNaM jeTThe / bhAsato hoI jeTTo mo pariyAeNa to vande // 703 // tavaSyAcikhyAsayaivedamAha ThANaM pamajiUNaM doNi nisijAu hoMti kAyadavA / egA guruNo bhaNiyA bitiyA puNa hoti akkhANaM // 704 // nigadasiddhA, navaram- 'akkhANaM'ti samavasaraNasya, na cAkRtasamavasaraNena vyAkhyA karttavyetyutsargaH // vyAkhyAtaM dvAratrayaM, kRtikarmadvAravyAcikhyAsayA''ha-- do caiva mattagAI khele taha kAiyAe bIyaM tu / jAvazyA ya surNetI sabve'vi ya te tu baMdaMti // 705 // nigadasiddhaiSa, navaraM mAtrakaM -samAdhiH, kRtikarmadvAra eva ca vizeSAbhidhAnamaduSTamiti, arddhakRta vyAkhyAnotthAnAnusthAnAbhyAM palisamthA''tmavirAdhanAdayazca doSA bhAvanIyA iti dvAram / adhunA kAyotsargadvAraM vyAcikhyAsurAh o kAsagaM kareMti savve puNo'Si vadati / NAsaNNe NAidUre guruvayaNapaDikalagA hoti // 706 // vyAkhyA - sarve zrotAraH 'zreyAMsi bahuvighnAnI' tikRtvA tadvighAtAyAnuyogaprArambhanimittaM kAyotsarge kurvanti, taM vatsArya sarve punarapi vandante, tato nAsane nAtidUre vyavasthitAH santaH kim ?- guruvacanapratIcchakA bhavanti-zRNvantIti gAthArthaH // sAmprataM zravaNavidhipratipAdanAyAha NiddA vigahA pariSajiehiM gutehiM paMjaliuDehiM / bhaktibahumANapuSvaM upautehiM suNepavvaM // 707 // abhikavatehiM suhAsiyAi~ bayaNAi~ asthasArAI / vimhiyamuhahiM harisAgaehiM harisaM jaNatehiM // 708 // gAthAdvayaM nigadasiddhaM / navaraM 'harisAgarahiM' ti saJjAtaharSairityarthaH, abhyeSAM ca saMvegakAraNAMdinA harSa janayadbhiH, evaM va zRNvadbhistairguroratIva paritoSo bhavatIti // tataH kimityAha gurupariosagaeNaM gurubhaktIe taheva viNaeNaM / icchiyasuttatthANaM vippaM pAraM samucayaMti / / 709 // vyAkhyA- 'guruparitoSagatena' guruparitoSajAtena satA gurubhaktyA tathaiva vinayena, kim ?, samyaksadbhAvaprarUpaNayA Ipsita sUtrArthayoH 'kSipraM ' zIghraM pAraM samupayAnti-niSThAM brajantIti gAthArthaH // vakANasamatIe jogaM kAUNa kAiyAINaM / vaMdati tao je aNNe putrvaM ciya bhaNanti // 710 // nigadasiddhA / navaram, anye AcAryA itthamabhidadhati - kila pUrvameva vyAkhyAnArambhakAle jyeSThaM vandanta iti / dvAragAthApazcArdhamAkSepadvAreNa prapaJcato vyAcikhyAsurAha coti jaihu jiTTho kahiMci sutrAtthadhAraNAvigalo / vakkhANaladdhihINo niratyayaM vaMdaNaM taMmi // 711 // nigadasiddhA / navaraM nirarthakaM vandanaM, tasmiMstatphalasya pratyuccAra kazzravaNatyAbhAvAditi bhAvanA / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH aha vayapariyAehi lahugo'vihu bhAsao ihaM jeho| rAyaNiyavaMdaNe puNa tassaviAsAyaNA bhNte||712|| ___ vyAkhyA-atha vayaHparyAyAbhyAM laghurapi bhASaka eveha jyeSThaH parigRhyate, ralAdhikavandane punaH tasyApyAzAtanA bhadanta ! prApnoti, tathAhi-na yujyata eva cirakAlapravrajitAn laghorvandanaM dApayitumiti gaathaarthH|| itthaM parAbhiprAyamAzayAhajaivi SayamAipahiM lahuo sutttthdhaarnnaapddo| vakkhANalakhimaMto sociya iha gheppaI jeho // 713 // vyAkhyA-prakaTArthA / AzAtanAdoSaparijihIrSayA vAhaAsAyaNAvi NeSaM pahuca jiNavayaNabhAsayaM jamhA / vaMdaNayaM rAiNie teNa guNeNaMpi soceSa // 714 // prakaTAthaiva / nabaraM 'tena guNena' arhadvacanavyAkhyAnalakSaNeneti / idAnI prasaGgato bandanaviSaya eva nizcayavyavahAramayamatapradarzanAyAhanavaoettha pamANaM na ya pripaao'ssinninnymenn|vsshaaro u jujA ubhayamayamayaM puNa pamANaM // 715 // vyAkhyA-na 'vayaH' avasthAvizeSalakSaNam 'ana' vandanakavidhau pramANa, na ca 'paryAyo'pi' pranagyApratipattilakSaNaH 'nizcayamatena' nizcayanayAbhiprAyeNa, jyeSThavandanAdivyavahAralopAtiprasaGgAnivRttyarthamAha-vyavahAratastu yujyate, kimatra pramANamiti sandehApanodArthamAha-ubhayanayamataM punaH pramANamiti gAthArthaH // prakRtamevArtha samarthayannAhamiSNyo du yaM-ko bhAve kammi baDhaI samaNo / vavahArao u kIrai jo puSvaThio caritami // 716 // gyAkhyA-nidhayato durgeyaM-ko bhAve kasmin-prazaste'prazaste vA vartate zramaNa iti, bhASadheha jyeSThaH, tatazcAnatizayinaH vandanakaraNAbhAva eva prAH ityato vidhimabhiSitsurAha-vyavahAratastu kriyate vandanaM 'yaH pUrvasthitazcAritre' yaH prathama pramajitA sanmanupalagdhAticAra iti gAthArthaH // Aha-samyak tadgatabhAvAparijJAne sati kimityetadevamiti, ucyate, vyavahAraprAmANyAt, tasyApi ca balavasvAd, Aha ca bhASyakAra:pabahAro'pipalacaM je eumasthaMpi vaMdaI arhaa|jaa hoi aNAmiNNo jANato dhamayaM eyaM // 123 // (bhA0) vyAkhyA-vyavahAro'pi ca balavAneva, 'yad' yasmAt chanasthamapi pUrvaranAdhikaM gurvAdi vandate 'ahannapi' kevasyapi, apizabdo'trApi sambadhyate / kiM sadA ?, netyAha-'jA hoi aNAbhinno'tti yAvar bhavatyanabhijJAtaH yathA'yaM kevalIti, kimiti vandata iti, ata Aha-jAnam dharmatAmetAM vyavahAranayabalAtizayakhakSaNAmiti gaathaarthH|| Aha-yayevaM sutarAM vayAparyAyahInasya tadadhikAn vandApayitumayuktam , AzAtanAprasaGgAditi, ucyate, estha u jiNavayaNAo suttaasaaynnbhuttdosaao| bhAsaMtagajeDagassa u kAyadhvaM hoha kiikammaM // 717 // vyAkhyA-'atra tu' vyAkhyAprastAvavandanAdhikAre 'jinavacanAt' tIrthakaroktatvAt tathA ca avandhamAne sUtrAzAtanAdoSabahutvAt 'bhASamANajyeSThasyaiva' pratyuccAraNasamarthasyaivetyarthaH, kiM ?, kartavyaM bhavati 'kRtikarma' bandanamiti gAthArthaH / * prAmotItyataH pra.. evaM tAvad jJAnopasampadvidhiruktaH, darzanopasampadvidhirapyanenaiva tulyayogakSemasyAduka eva veditavyaH, tathA ca darzanaprabhAvanIyazAstraparijJAnArthameva darzanopasampaditi // adhunA cAritropasampadvidhimabhidhAtukAma AhaduvihA ya caritamI veyAvacce taheva khamaNe ya / NiyagacchA aNNami ya sIyaNadosAiNA hoti // 718 // vyAkhyA-dvividhA ca cAritraviSayopasampad vaiyAvRttyaviSayA tathaiva kSapaNaviSayAca, Aha-kimatropasampadA, svagaccha eva tatkasmAnna kriyata iti, ucyate, nijagacchAdanyasmin gamanaM sIdanadoSAdinA bhavati gacchasya, AdizabdAdamyabhAvAdiparigraha iti gaathaarthH|| ittariyAivibhAsA veyAvarSami taheva khamaNe y| avigivigilumi ya gaNiNo gacchassa pucchAe // 719 // vyAkhyA-iha cAritrArthamAcAryasya kazcidvaiyAvRtyakaratvaM pratipadyate, sa ca kAlata itvaro yAvatkathikazca bhavati, AcAryasyApi vaiyAvRtyakaro'sti vA na vA, tatrAyaM vidhiH-yadi nAsti tato'sAviSyata eva, athAsti sa itvaro vA syAdyAvatkathiko vA, Agantuko'pyevaM dvibheda eva, tatra yadi dvAvapi yAvatkathiko tatazca yo labdhimAn sa kAryate, itarastUpAdhyAyAdibhyo dIyate iti, atha dvAvapi labdhiyuktau tato vAstavya eva kAryyate, itarassUpAdhyAyAdibhyo dIyata iti, atha necchati tato vAstavya eva prItipurassaraM tebhyo dIyate, Agantukastu kAryata iti, atha prAktano'pyupAdhyAyAdibhyo necchati tata Agantuko visargyata eSa, atha vAstavyo yAvatkathika itarastvitvara ityatrApyevameva bhedAH kartavyAH yAvadAgantuko visaya'te, nAnAtvaM tu vAstavya upAdhyAyAdibhyo'nicchannapi prItyA vizrAmyata iti, atha vAstavyaH khalvitvaraH Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH Agantukastu yAvatkathikaH, tato'sau vAstavyo'vadhikAlaM yAvadupAdhyAyAdibhyo dIyate, zeSaM pUrvavat , atha dvAvapItvarau tatrApyeka upAdhyAyAdibhyaH kAryate zeSaM pUrvavad, anyatamo vA'vadhikAlaM yAvaddhAryata ityevaM yathAvidhinA vibhASA kAryeti / ukkA vaiyAvRtyopasampat, sAmprataM kSapaNopasampatpratipAdyate-cAritranimittaM kazcitkSapaNArthamupasampadyate, sa ca kSapako dvividhaH-itvaro yAvatkathikazca, yAvatkathika uttarakAle'nazanakartA, itvarastu dvidhA-vikRSTakSapako'vikRSTakSapakazca, tatrASTamAdikSapako vikRSTakSapakaH, caturthaSaSThakSapakastvavikRSTa iti / tatrArya vidhiH-avikRSTakSapakaH khalvAcAryeNa praSTavyaH-he AyuSman ! pAraNake tvaM kIdRzo bhavasi ?, yadyasAvAha-lAnopamaH, tato'sAvabhidhAtavyaH-alaM tava kSapaNena, svAdhyAyavaiyAvRtyakaraNe yahaM kuru, itaro'pi pRSTaH sannevameva prajJApyate, anye tu vyAcakSate-vikRSTakSapakaH pAraNakakAle glAnakalpatAmanubhaSApISyata eva, yastu mAsAdikSapako yAvatkathiko vA sa iSyata eva, tatrApyAcAryeNa gacchaH praSTavyo-yathA'yaM kSapaka upasampadyata iti, anApRcchaya gacchaM saGgacchataH sAmAcArIvirAdhanA, yataste sandiSTA apyupadhipatyupekSaNAdi tasya na kurvanti, atha pRSTA avate yathA'smAkaM ekaH kSapako'styeva, tasya kSapaNaparisamAsAbasya kariSyAmaH, tato'sau priyate, atha necchanti tatastyajyate, atha gacchastamapyanumanyate tato'sAviSyata eva, tasya ca vidhinA pratIcchitasyodartanAdi kArya, yatpunaH pramAdato'nAbhogato vA na kurvanti ziSyAstadA''cAryeNa codanIyA ityalaM prasajhena iti gaathaarthH||caaritropsmpshidhivishessprtipaadnaayaahupsNpnno jaM kAraNaM tu taM kAraNaM apuurto| ahavA samANiyaMmI sAraNayA vA visaggo vA // 720 // dAraM / / vyAkhyA-upasampanno 'yatkAraNaM' yannimittaM, tuzabdAdanyaJca sAmAcAryantargataM kimapi gRhyate, 'tatkAraNaM' vaiyAvRyAdi 'apUrayan' akurvan , yadA vartata ityadhyAhAraH, kim -tadA'sAraNayA vA visaggo vA' tadA tasya 'sAraNA' codanA SA kriyate, avinItasya punaH visoM vA-parityAgo vA kriyata iti, tathA nApUrayameva yadA vartate tadaiva sAraNA kA visargo vA kriyate, kiM tu? 'ahavA samANiyaMmitti athavA parisamAptiM nIte abhyupagataprayojane smAraNA vA kriyate, yathA-samAptaM, tadvisargo veti gAthArthaH // uktA saMyatopasampat, sAmprataM gRhasthopasampaducyate-tatra sAdhUnAmiyaM sAmAcArI-sarvatraivAdhvAdiSu vRkSAghadho'pyanujJApya sthAtavyaM, yata AhaittariyaM pina kappai avidirbha khaslu progghaaiisuN| ciDittu nisiittu va taiyavvayarakkhaNahAe // 721 // vyAkhyA-'itvaramapi' svalpamapi, kAlamiti gamyate, na kalpate avidattaM khalu parAvagrahAdiSu, AdizabdaH parAvanahAnekabhedaprakhyApakaH, kiM na kalpate iti ?, Aha-'sthAtu' kAyotsarga kartuM 'niSIditum' upaveSTuM, kimityata Aha-'taiyadhayarakkhaNahAe' adattAdAnaghiratyAkhyatRtIyavratarakSaNArtha, tasmAdikSATanAdAvapi vyAghAtasambhave kvacit sthAtukAmenAnujJApya svAminaM vidhinA sthAtavyam, aTavyAdiSvapi vizramitukAmena pUrvasthitamanujJApya sthAtavyaM, tadabhAve devatAM, yasyAH so'vagraha iti gAthArthaH // uktA dazavidhasAmAcArI, sAmpratamupasaMharamAhaevaM sAmAyArI kahiyA dasahA samAsao esA / saMjamatabaDDayANaM niggaMthANaM maharisINaM // 722 // nigadasiddhA / sAmAcAryosevakAnAM phalapradarzanAyAha evaM sAmAyAriM jujaMtA caraNakaraNamAuttA / sAhU khavaMti kama aNegabhavasaMciyamaNaMtaM // 723 // nigadasiddhA eva / idAnI padavibhAgasAmAcAryAH prastAvaH, sA ca kalpavyavahArarUpA bahuvistarA svasthAnAdavaseyA, ityuktaH sAmAghAryupakramakAlA, sAmprataM yathA''yuSkopakramakAlaH pratipAdyate-saca saptadhA, tadyathA ajsavasAnimitta AhAre yaNA parAghAe / phAse ANApANu sattavihaM jhijae AuM // 724 // vyAkhyA-adhyavasAnameva nimittam. adhyavasAnanimittaM tasminnadhyavasAnanimitte sati, athavA adhyavasAnaM rAgasnehabhayabhedena tridhA tasminnadhyavasAne sati, tathA daNDAdike nimitte sati, AhAre pracure sA ndhinyAM matyAM, parAghAto gartApAtAdisamutthastasmin sati, sparza bhujaGgAdisambandhini, prANApAnayonirodhe, kim ?, sarvatraiva kriyAmAha-'saptavidha' saptaprakAramevaM bhidyate Ayuriti gaathaasmudaayaarthH|| avayavArthastUdAharaNebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-rAgAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA gassa gAvIo hariyAo, tAhe kuDhiyA pacchao laggA, tehiM niyattiyAo, tatthego taruNo atisayadivarUvadhArI / ekasya gAvo hatAH, tadA prAmAdhipAH (ArakSakAH) pazcAllamAH, tainivartitAH, tatraikaH taruNo'tizayadigyarUpadhArI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 182 // vyAvazyaka - hAribhadrIyavRttiH tisio gAmaM paviTTho, tassa taruNIe nINiyamudagaM, so ya pIto, sA tassa aNurattA, hokkAraMtassaviNa ThAti, so uThittA gato, sAvi taM paloeMtI taheva uNuMyatteti, jAhe addisso jAo tAhe tahaThiyA ceva rAgarsa mohiyamaNA uylaa| evaM rAgajjhavANe bhijjati AuMti / tathA snehAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA - egassa vANiyagassa taruNI mahilA, tANi paropparamatI maratANi, tAhe so vANijjageNa gato, paDiniyatto vasahiM ekkAheNa Na pAvai, tAhe vayaMsagA se bhAMti - picchAmo kiM sacco aNurAgo na vatti 1, tato egeNAgaMtUNa bhaNiyA-so mautti, tIe bhaNiyaM kiM saccaM 1, sacaM saccaMti, tato tinivAre pucchittA mayA, iyarassa kahiyaM, so'vi taha ceva mato | evaM snehAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti, Aha-rAgasnehayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, rUpAdyAkSepajanitaH prItivizeSo rAgaH, sAmAnyastvapatyAdigocaraH sneha iti, bhayAdhyavasAne bhidyate AryuryathA somilasyeti - bAravatIe vAsudevo rAyA, vasudevo se piyA devaI mAyA, sA kaMci mahila puttassa thaNaM detiM daddUNa addhitiM pagayA, vAsudeveNa pucchiyA-ammo ! kIsa addhitiM pakaresi ?, tIe bhaNiyaM 1 tRSito prAmaM praviSTaH tasmai taruNyA''mItamudakaM, sa ca pItavAn, sA tasminnanuraktA, huGkArayatyapi na tiSThati, sa utthAya gataH sApi taM pralokayantI tathaiva sthiti (?) yadA'dRzyo jAtastadA tathAsthitava rAgasaMmUDhamanA mRtA / evaM rAgAdhyAvasAnena bhidyate bhAyuriti / ekasya vaNijastaruNI mahilA, tau parasparamatIva anuraktI, tadA sa vANijyAya gataH pratinivRtto vasatimekAhena na prApsyati, tadA vayasyAstasya bhaNanti prekSAmahe kiM satyo'nurAgo na veti, tata ekenAgatya bhaNitA-sa mRta iti, tathA bhaNitam- kiM satyaM 1, satyaM satyamiti, tataH zrIn vArAn pRSTvA mRtA, itaramai kathitaM, so'piM tathaiva sRtaH / dvArikAyAM vAsudevo rAjA, vasudevastasya pitA devakI mAtA, sA kAcimmahilAM putrAya stamyaM dadatIM dRSTvA'dhRtiM pragatA, vAsudevena pRSTA-amba! kimaTatiM prakaroSi ?, tathA bhaNitam * tAhe paDateti pra. jAta ! na me puttabhaMDeNa keNai thaNo pIutti, vAsudeveNa bhaNiyA-mA addhitiM karesi, ihi te devayANubhAveNa puttasaMpattiM karemo, devayA ArAhiyA, tIe bhaNiyaM bhavissai se divapuriso puttotti, taheva jAyaM / jAyarasa ya se gayasukumAlotti nAmaM kayaM / so ya sabajAdavapito suhaMsuheNa abhiramai, somilamAhaNadhUyA ya rUvavatitti pariNAvio, ariTThamissa ya aMtiyaM dhammaM soUNa pavaio, gato ya bhagavayA saddhiM dhijjAiyassavi apattiyaM jAyaM / kAleNa puNo bhagavayA saddhiM bAravatimAgao, masANe ya paDimaM Thito, diTTho ya dhijjAieNaM, tato kuvieNa kuDiyaMTho matthae dAUNa aMgArANaM se bharito, tassa ya sammaM ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM, aMtagaDo ya saMvRtto / vAsudevo ya bhagavato riGanemissa calaNajuyalaM namiUNaM sese ya sAhU vaMdiUNa pucchai-bhagavaM ! kato gayasukumAlotti ?, bhagavayA kahiyaM - masANe paDimaM Thito Asi, vAsudevo tattheva gato, mato diTTho, kuvieNa bhagavaM pucchio-keNesa mAriutti ?, bhagavayA bhaNiyaM-jaMsseva tumaM 1 jAta ! na mama putrabhANDena kenacit stabhyaM pItamiti, vAsudevena bhaNitA-mAdhRtiM kArSIH, idAnIM tava devatAnubhAvena putrasaMpatiM karomi, devatAssrAjA, tayA bhaNitaM bhaviSyati tatyA divyapuruSaH putra iti tathaiva jAtaM / jAtasya zva tasya gajasukumAla iti nAma kRtaM / sa ca sarvayAdavapriyaH sukhaM sukhenAbhiramate, somila brAhmaNaduhitA ca rUpavatIti pariNAyitaH, ariSTaneme zvAntike dharme zrutvA pravrajitaH, gatazca bhagavatA sArdhaH, dhigjAtIyasyApyaprItikaM jAtaM / kAlena punarbhagavatA sArdhaM dvArikAyAmAgataH, zmazAne ca pratimAM sthitaH, dRSTazca dhigjAtIyena, tataH kupitena kuNDikAkaNThaM (pAlI ) mastake daravA'GgAraiH tasya mRtaH, tasya ca samyagadhyasyataH kevalaM samutpannam, antakRzca saMvRttaH / vAsudevazca bhagavato'riSTanemezvaraNayugalaM natvA zeSAMzca sAdhUn vanditvA pRcchati-bhagavan ! ka gajasukumAla iti?, bhagavatA kathitaM zmazAne pratimayA sthita AsIt, vAsudevastatraiva gataH, mRto dRSTaH, kupitena bhagavAn pRSTa:- kenaiSa mAvi iti ?, bhagavatA bhaNitaM yasyaiva svAM nayariM pavitaM daNa sIsaM phuTTihItitti / dhijjAio'vi mANusANi paTThAviUNa jAtra nIti tAva diTTho aNeNa pavisaMto vAsudevo, bhayasaMbhaMtarasa ya se sIsaM taDitti sayasikkaraM phurhati / evaM bhayAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti / dvAraM / yaduktaM 'nimitte sati bhidyate Ayu'riti tannimittamaneka prakAraM pratipAdayannAha - daMDakasa sattharajjU aggI udgapaDaNaM visaM vAlA / sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // 725 // muttapurIsanirohe jaNNAjiNNeya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ee // 726 // dAraM // vyAkhyA - daNDakazAzastrarajjavaH agniH udakapatanaM viSaM vyAlAH zItoSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca mUtrapurInirodhaH jIrNAjIrNe ca bhojanaM bahuzaH gharSaNagholaNapIDanAnyAyuSaH upakrama hetutvAdupakramA ete, kAraNe kAryopacArAt, yathA-tandulAn varSati parjanyastathA AyurdhRtamiti / tatra daNDAdayaH prasiddhA eva, 'vyAlAH' sapa ucyante, gharSaNaM candanasyeva, gholanam aGguSThAGguli gRhItasaJcAlyamAnayUkAyA iva, pIDanam ikSvAderiveti gAthArthaH // dvAraM // tathA''hAre satyasata vA bhidyate AyuryathA - aigo marugo chaNe aTThArasa vAre bhuMjiUNa sUleNa mao, aNNo puNa chuhAe maotti / dvAraM / vedanAyAM satyAM bhidyate AyuryathA zironayanavedanAdibhiraneke mRtA iti / dvAraM / tathA parAghAte sati bhidyate AyuryathA 1 nagarIM pravizantaM dRSTvA zIrSa sphuTiSyatIti / dhigjAtIyo'pi mAnuSAn prasthApya yAvadyAti tAvaddRSTo'nena pravizan vAsudevaH, bhayasaMbhrAntasya ca tasva zIrSa caTaditi zatazarkaraM sphuTitamiti / 2 eko brAhmaNaH kSaNe'STAdaza vArAnbhuktvA zUlena sRtaH anyaH punaH kSudhA mRta iti / Jain Education Infern Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // mApazvaka hAribhadrIyavRtti vijale vA taDIe vA khANIe vA pelliysseti|dvaarN| tathA sparza sati bhidyate AyuryathA tayAviseNaM sappeNaM chittassa, jahA vA baMbhadattassa itthIrayaNaM, taMmi bhae putteNa se bhaNiyaM-mae saddhiM bhoge bhuMjAhitti, tIe bhaNiyaM-na tarasi majjhaM pharisaM visahittae, na pattiyai, Aso ANio, so tIe hattheNa mahAo kArDi jAva chitto, so galiUNa surakkhaeNa mato, tahAvi apattiyaMteNa lohamayapuriso kao, tIe avaruDio, so'vi vilINoti bAraM / tathA prANApAnanirodhe sati bhidyate AyuryathA-chagalagANaM jaNNavADAdisu mArijaMtANaM / dvAraM / evaM saptavidhaM bhidyate Ayuriti / na caitatsarveSAmeva, kiM tu sopakramAyuSAM na nirupakramAyuSAmiti / tatra-devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / uttamapurisA ya tahA carimasarIrA ya niruvakamA // 1 // sesA saMsAratthA bhaiyA niruvakamA va itare vA / sovakkamaniruvakamabhedo bhaNio samAseNaM // 2 // Aha-adhyavasAyAdInAM nimittatvAparityAgA dopanyAso virudhyata iti, na, AntaretaravicitropAdhibhedena nimittabhedAnAmevopanyAsAta, sakalajanasAdharaNatvAcca zAkhArambhasya, Aha-yadyevamupakramyate kardamena vA tavyA vA khanyA vA preritasyeti / svaviSeNa sarpaNa spRSTasya, yathA vA brahmadattasya cIravaM, tasmin mRte putreNa tasai bhaNitaM-mayA sAdhaM bhogAn bhurukSveti, tayA bhaNitaM-na zaknoSi mama sparza visoLa, na pratyeti, ava AnItaH, sa tathA hastena musArakaTI pAvaraspRSTA, sa gilitvA (vilIya) zukrakSayeNa mRtaH, tathApyaprasthAyatA lohamayapuruSaH kRtaH, tayA mAlizitaH, so'pi vilIna iti / ajAnA yazapATakAdiSu mAryamANAnAm / devA nairayikA vA asaMkhyavarSAyupazca siyArAH / uttamapuruSAzca tathA caramazarIrAzca nirupakramAH // // zeSAH saMsArasthA bhakkA mirupamA vA itare vA / sopakrama nirupakramabhedo bhaNitaH samAsena // 2 // Ayustatazca kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca, katham ?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyuH, tasyApAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzaH, yena ca karmaNA tadupakramyate tasyAkRtasyaivAbhyAgama iti, atrocyate, yathA varSazatabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuJjAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadadihApIti, Aha ca bhASyakAra:-"kammovakAmijai apattakAlaMpi jai tato pattA / akayAgamakayanAsAmokkhAnAsAsayAdosA // 1 // na hi dIhakAliyassaviNAso tassANubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggitarogiNo bhogo||2|| sabaM ca padesatayA bhujai kammamaNabhAvato bhaitaM / teNAvassANabhave ke katanAsAdayo tassa ? // 3 // kiMcidakAle'vi phalaM pAvijai pazcae ya kAleNa / taha kama pAvijaha kAleNavi paJcae aNNaM // 4 // jaha vA dIhA rajjU DajhAi kAleNa puMjiyA khippaM / vitato paDo'vi sussaha piMDIbhUto ya kAleNaM // 5 // " ityAdi / tatazca yathoktadoSAnupapattiriti baargaathaavyvaathe| vyAkhyAta upakramakAlA, sAmprataM dezakAlAdArAvayavArtha ucyate-tatra dezakAlaH prastAvo'bhidhIyate, sa ca prazasto'prazastazca, tatra prazastasvarUpapratipAdanAyAhanimagaM ca gAma mahilAthUbhaM ca suNNayaM dahu~ / NIyaM ca kAgA olenti jAyA bhikkhassa haraharA // 727 // karmopakramyate aprAptakAle'pi yadi tataH prAptAH / akRtAgamakatanAmamokSAmAzcAzatAdoSAHna hi dIrghakAlikasyApi nAzastasvAnubhUtitaH kSipram / bahukAlImAhArasyeva drutamagnikarogiNo bhogaH // 2 // sarvaca pradezatayA bhujyate karma anubhAvato bhaktam / tenAvazyAnubhave ke kRtanAzAvayastasya ? // 3 // kicidakAle'pi phalaM pAdhyate pacyate ca kAlena / tathA karma pAcyate kAlenApi pacyate'nyat // 4 // yathA vA dIrghA rajarvasave kAlena punitA kSipram / vitataH paTo'pi zuNyati piNDIbhUtaka kAlena // 5 // ___ vyAkhyA-nirddhamakaM ca grAma mahilAstUpaM ca kUpataTamityarthaH, zUnyaM dRSTvA, tathA nIcaM ca kAkAH 'olinti' ti gRhANi prati paribhramanti, tAMzca dRSTvA vidyAt yathA jAtA bhaikSasya 'harahare' tyatIva bhikSAprastAva iti, pAThAntaraM vA 'nIyaM ca kAe olinte' dRSTvetyanuvartata iti gAthArthaH / aprazastadezakAlasvarUpAbhidhitsayA''hanimmacchiyaM mahuM pAyaDoNihI khajagAvaNo sunnnno|jaayNgnne pasuttA pautthavaiyA ya matsA ya // 728 // daarN|| vyAkhyA-nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdhakApaNaH zUnyaH, kularikApaNa iti bhAvArthaH, ato madhvAdInAM grahaNaprastAvaH, tathA yA cAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca tasyA api grahaNaM prati prastAva eveti, Asavena madanAkulIkRtatvAttasyA iti gAthArthaH / dAraM / idAnIM kAlakAlA pratipAdyate-kAlasya-sattvasya zvAdeH kAlo-maraNaM kAlakAla:, amumevArtha pratipAdayannAhakAleNa ko kAlo amhaM sajjhAyadesakAlaMmi / to teNa hao kAlo akAlakAlaM kareMteNaM // 729 // vyAkhyA-'kAlena' zunA 'kRtaH kAlaH' kRtaM maraNam asmAkaM svAdhyAyadezakAle tato'nena hataH kAlaH-bhagnaH svAdhyAyakAlaH, 'akAle' aprastAve 'kAlaM' maraNaM kurvateti gAthArthaH / dvAram / idAnIM pramANakAlaH pratipAdyatetatrAddhAkAlavizeSa eva manuSyalokAntavetI viziSTavyavahArahetuH aharnizarUpaH pramANakAla iti, Aha caduviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI a|cuporisio divaso rAtI cauporisI ceva // 730 // __ vyAkhyA-dvividhaH pramANakAlA-divasapramANaM ca bhavati rAtrizca, catuSpauruSiko divasaH rAtrizcatuSpauruSyeva, tatazca Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 184 // mAvasyaka-hAribhadrIyavRttiH pramANameva kAlaH pramANakAlA, pauruSIpramANaM tvanyatrotkRSTahInAdibhedabhinnaM pratipAditameveti gaathaarthH| dvAraM / idAnI varNakAlasvarUpapradarzanAyAhapaMcaNhaM vaNNANaM jo khalu vaNNeNa kAlao vaNNo |so hoi vaNNakAlo vaNijjaha jo va ja kAlaM // 731 // vyAkhyA-paJcAnAM zuklAdInAM varNAnAM yaH khalu varNena chAyayA kAlako varNaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtkRSNa eva, anena gaurAdernAmakRSNasya ca vyavacchedaH, sa bhavati varNakAlaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, vaNijai jo va jaM kAlaM'ti varNanaM varNaH, prarUpaNamityarthaH, tatazca varNyate-prarUpyate yo vA kazcitpadArtho yatkAlaM sa varNakAlaH, varNapradhAna' kAlo varNakAla iti gaathaarthH|| idAnIM bhAvakAlA pratipAdyate-bhAvAnAmaudayikAdInAM sthiti vakAla iti, Aha ca sAdIsapajjavasio caubhaMgavibhAgamAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM taM jANasu bhAvakAlaM tu // 732 // vyAkhyA-sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra kAryA, keSAm !-audayikAdInAM bhAvAnAmiti, tatazca yo'sau vibhAgabhAvanAviSayastaM jAnIhi bhAvakAlaM tu, iyamakSaragamanikA, ayaM bhAvArthaH-audayiko bhAvaH sAdiH saparyavasAnaH sAdiraparyavasAnaH anAdiH saparyavasAnaH anAdiraparyavasAna ityevamaupazamikAdiSvapi caturbhaGgikA draSTavyA, iyaM punaratra -audayikacaturbhanikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-nArakAdInAM nArakAdibhavaH khalvaudayiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, mithyAtvAdayo bhavyAnAmaudayiko bhAvo'nAdisaparyavasAnaH, sa evAbhavyAnAM paramabhaGga iti / uktaH audayikA, aupazamikacaturbhanikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, prathamabhaGgastyaupazamikasamyaktvAdayaH, aupazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAna iti / ukta aupazamikaH, kSAyikacatubhenikAyAM tu vyAdayaH zUnyA eva, kSAyika cAritraM dAnAdilabdhipaJcakaM ca kSAyiko bhAvaH sAdisaparyavasAnA, siddhasya cAritryacAritryAdivikalpAtItatvAt , kSAyikajJAnadarzane tu sAdiraparyavasAne iti, anye tu dvitIyabhaGga eva sarvamidaM pratipAdayanti / uktaH kSAyikaH, kSAyopazamikacaturbhanikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH-catvAri jJAnAni kSAyopazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, matyajJAnabhUtAjJAne bhavyAnAmanAdisaparyavasAne, ete evAbhabyAnAM caramabhaGga iti / uktaH kSAyopazamikA, pAriNAmikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM gocara:-pudgalakAye vyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, bhavyatvaM bhavyAnAmanAdiH saparyavasAnaH, jIvatvaM punaH caramabhaGga iti, uktaH pAriNAmikaH / uktArthasahagAthA-bIyaM dutiyAdIyA bhaMgA vajettu viDyayaM sese / bhavamicchasammacaraNe dichInANetarANubhavajie // 1 // iti gAthArthaHetthaM puNa ahigAro pamANakAleNa hoi nAyavyo / khettami kami kAle vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM // 733 // __ vyAkhyA-'atra punaH' anekavidhakAlaprarUpaNAyAm 'adhikAra' prayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jJAtavyaH / Aha-'dadhe addha' ityAdidvAragAthAyAM 'pagayaM tu bhAveNaMtI' tyuktaM, sAmpratamatra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavya ityucyamAnaM kathaM na virudhyata iti !, ucyate, kSAyikabhAvakAle bhagavatA pramANakAle ca pUrvAhe sAmAyikaM bhASitamitya (audayikAcanukrameNa ) dvitIyaM dvitIyAdIn tRtIyAdIn bhaGgAn varjayitvA zeSayorapi dvitIyaM varjayitvA (3-1-1-1-3 bhanAH) bhave mithyAtve (bhamye'bhavye ca) (au0) samyaktve(bhA.) caraNe (batarUpe) (kSAyo) darzanajJAnayoH matyAdau prajJAne (bhavye abhavye ca) (pA.) maNau bhanyatve jiivtve||1|| virodhaH / athavA pramANakAlo'pi bhAvakAla eva, tasyAddhAkAlasvarUpatvAdityalaM vistareNeti / 'uddese niise ye tyAdhupo pAtaniyuktipratiSazadvAragAthAdvayasya vyAkhyAtaM kAladvAramiti / sAmprataM yatra kSetre bhASitaM sAmAyikaM tadajAnan pramANakAlasya cAnekarUpatvAdvizeSamajAnan gAthApazcArddhamAha codakaH-'khetami kami kAle vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM' ? iti gaathaarthH||codkprshnottrprtipipaadyissyaa''h paisAhamukhaekArasIeN puvvaNhadesakAlaMmi / mahaseNavaNujANe aNaMtaraM paraMpara sesaM // 734 // vyAkhyA-vaizAkhazuddhaikAdazyAM 'pUrvAhnadezakAle' prathamapauruSyAmiti bhaavaarthH| kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznavyasyayena nirdezaH / mahasenavanodyAne kSetre anantaranirgamaH sAmAyikasya, 'paramparaM sesaM' ti zeSa kSetrajAtamadhikRtya paramparanirgamastasyeti, Aha ca bhASyakAra:-"khettaM mahaseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM puSiM / sAmAiyamanesu ya paraMparaviNiggamo tassa // 1 // " iti gAthArthaH // gataM mUladvAragAthAdvayapratibaddhaM kSetradvAram , iha ca kSetrakAlapuruSadvArANAM nirgamAGgatA vyAkhyAteva, tatazca nirgamadvAravyAcikhyAsayA''ha-'nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassA nikkhevo chabiho hoi' tti yeyaM gAthopanyastA asyA eva bhAvanirgamapratipAdanAyAha niyuktikAraHkhaiyaMmi SahamANassa niggayaM bhayavao jiNiMdassa / bhAve khaovasamiyaMmi vahamANehiM taM gahiyaM // 735 // vyAkhyA-kSAyike vartamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya bhAve, bhAvazabdaH ubhayathA'pyabhisambadhyate, bhAve kSAyopa kSetraM mahAsenavanopalakSitaM yatra nirgataM pUrvam / sAmAyikamanyeSu ca paramparavinirgamamtasya // 1 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti // 185 // zAmika vartamAnaiH 'tat' sAmAyikamanyacca zrutaM gRhItaM, gaNadharAdibhiriti gamyate / tatra gautamasvAminA niSadhAtrayeNa catudarza pUrvANi gRhItAni, praNipatya pRcchA niSadyocyate, bhagavAMzcAcaSTe-uppaNNe i vA vigame i vA dhuve ivA, etA eva timro niSadhAH, AsAmeva sakAzAdgaNabhRtAm 'utpAdavyayadhauvyayuktaM sadi' ti pratItirupajAyate, anyathA sattA'yogAt, tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo dvAdazAGgamuparacayanti, tato bhagavamaNuNNaM karei, sako ya divaM vairamayaM thAlaM divacuNNANaM bhareUNa sAmimuvAgacchai, tAhe sAmI sIhAsaNAo uhittA paDipuNNaM muhiM kesarANaM geNhai, tAhe goyamasAmippamuhA ekArasavi gaNaharA isiM oNayA parivADIe ThAyaMti, tAhe devA AujagIyasadaM niraMbhaMti, tAhe sAmI purva titthaM goyamasAmissa dabehiM guNehiM pajjavehiM aNujANAmitti bhaNati cuNNANi ya se sIse chuhai, tato devAvi cuNNavAsaM pupphavAsaM ca ucariM vAsaMti, gaNaM ca sudhammasAmissa dhure ThaveUNa aNujANai / evaM sAmAiyassavi attho bhagavato niggao, suttaM gaNaharehito niggataM, ityalaM vistareNeti gAthArthaH / (granthAnam 7000) sAmprataM puruSadvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''hadavvAmilAvarSidhe vee dhammasthabhogabhAve ya / bhAvapuriso u jIvo bhAve pagayaM tu bhAveNaM // 736 // bhagavAnanujJAM karoti, zakA vijyaM bajraravamayaM sthALaM divyacUrNaM tvA khAminamupAgacchati, sadA svAmI siMhAsamAdutvAya pratipUrNA muSTiM gandhAnAM grahAti, tadA gautamakhAmipramukhA ekAdazApi gaNadharA IpadavanatAH paripAbyA timti, tadA devA bhAtocagItA milamanti, sadA khAmI pUrva tIrtha gautamavAmine impairguNaH paryavairanujAnAmIti bhaNati pUrNAni ca tasya zIrSe kSipati, tato devA api pUrNavatI puSpavarga parivanti, gaNaM ca sudharmasvAminaM puri sthApayitvA'nujAnAti / evaM sAmAyikasyApi mA~ bhagavato nirgataH, sUtraM gaNadharebhyo nirgatam / * maNasIkareimA vyAkhyA-'dava'tti dravyapuruSaH, sa cAgamanoAgamajJazarIrabhavyazarIrAtiriktaikabhavikavaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhedabhinno draSTavyaH, athavA vyatirikto dvidhA-mUlaguNanirmitaH uttaraguNanirmitazca, tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastu tadAkAravanti tAnyeva, abhilapyate'neneti abhilApaH-zabdaH, tatrAbhilApapuruSaH puliGgAbhidhAnamAtraM ghaTaH paTa iti vA, cihnapuruSastvapuruSo'pipuruSacihnopalakSito yathA napuMsakaM zmazrucihamityAdi, tathA tridhvapi liGgeSu strIpunapuMsakeSu tRNajvAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSa iti, tathA dharmArjanavyApAraparaH sAdhurdharmapuruSaH, arthArjanaparastvarthapurupo mammaNanidhipAlavat , bhogapuruSastu samprAptasamastaviSayasukhabhogopabhogasamarthazcakravartivat, 'bhAve ya' tti bhAvapurupazca, cazabdo nAmAdhanuktabhedasamuccayArthaH, 'bhAvapuriso u jIvo bhAve' ti pU:-zarIraM puri zete iti niruktavazAd bhAvapuruSastu jIvaH, 'bhAvi' ti bhAvadvAre nirUpyamANe bhAvadvAracintAyAmiti bhAvArthaH, athavA 'bhAve' tti bhAvanirgamaprarUpaNAyAmadhikRtAyAM, kim ?-'pagayaM tu bhAveNaM' ti 'prakRtam' upayogastu bhAvenetyupalakSaNAd bhAvapuruSeNa-zuddhena jIvena, tIrthakareNetyarthaH, tuzabdAdipuruSeNa ca gaNadhareNeti, etaduktaM bhavati-arthatastIrthakarAnnirgataM sUtrato gaNadharebhya iti, evamanye'pi yathAsambhavamAyojyA iti gAthArthaH // gataM puruSadvAraM, sAmprataM kAraNadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''haNikkhevo kAraNaMmI cauviho duvihu hoi vvaMmi / taddavyamaNNavve ahavAvi NimittanemisI ||737||daarN| ___ asyA gamanikA-nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, karotIti kAraNaM, kArya nirvatayatIti hRdayaM, tasmin kAraNe-kAraNa * paDhaH kkIyo napuMsakamiti haimyuktaH napuMstvam. viSayaH 'caturvidhaH' caturbhedaH nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaH, nAmasthApane sujJAne, dravyakAraNaM vyatiriktaM dvidhA, yata Ahadvividho bhavati dravye, nikSepa iti varttate, sUcanAtsUtramitikRtvA dravye iti dravyakAraNaviSayo dvividho nikSepaH parigRhyate, tadeva dravyakAraNadvaividhyaM darzayati-tadravya miti tasyaiva paTAdevyaM tadravyaM-tantvAdi, tadeva kAraNamiti draSTavyaM, tadviparItaM vemAdyanyadravyakAraNamiti / athavA'nyathA dvividhatvaM-nimittaM naimittikamapi, apizabdAdanyathApi kAraNanAnAteti, tAM vakSyati / tatra paTatya nimittaM tantavasta eva kAraNaM, tavyatirekeNa paTAnutpatteH, yathA ca tantubhirvinA na bhavati paTastathA tadgatAtAnAdiceSTAdivyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca ceSTAyA vemAdinimittaM, tato nimittamyadaM naimittikamiti gaathaarthH|| samavAi asamabAI chavviha kattA ya kamma karaNaM ca / tatto ya saMpayANApayANa taha saMnihANe ya // 738 // -samekIbhAve avo'pathaktve aya gatI, tatazcaikIbhAvenApRthaggamanaM samavAyaH-saMzleSaH sa yeSAM vidyate te sama vAyinaH-tantavo yasmAtteSu paTaH samavaitIti, samavAyinazca te kAraNaM ca samavAyikAraNaM-tantusaMyogAH, kAraNadravyAntaradharmatvAt paTAkhyakAryadravyAntarasya dUravartitvAt asamavAyinaH ta eva kAraNamasamavAyikAraNamiti / Aha-arthAbhade satyanekadhA kAraNadvayopanyAso'narthaka iti, na, sajJAbhedena tantrAntarIyAbhyupagamapradarzanaparatvAttasya, athavA pavidha kAraNam , anusvAralopo'tra draSTavyaH, karotIti karttari vyutpatteH, svena vyApAreNa kArye yadupayujyate tatkAraNaM, kathaM pavi. *karaNa kammaM ceti vyAkhyA. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // bAvazyaka-hAribhadrIyattiH dhamityAha-kartA ca kAraNaM, tasya kArye svAtantryeNopayogAt , tamantareNa vivakSitakAryAnutpatteH abhISTakAraNavat, tatazca ghaTotpattI kulAlaH kAraNaM, tathA karaNaM ca-mRtpiNDAdi karaNaM, tasya sAdhakatamatvAt, tathA karma ca kAraNaM, kriyatenirvaya'te yattatkarma-kAryam ,Aha-tatkathamalagdhAtmalAbhaM tadA kAraNamiti?, atrocyate, kAryanirvarttanakriyAviSayatvAttasyopacArAtkAraNatA, uktaM ca-"nirvatyai vA vikArya vA, prApyaM vA yakriyAphalam / tat dRSTAdRSTasaMskAraM, karma karturyadIpsitam // 1 // " ityAdi, mukhyavRttyA vA saukaryaguNena karma kAraNaM, tathA sampradAnaM ca ghaTasya kAraNaM, tasya karmaNA'bhipretatvAt, tamantareNa tasyAbhAvAt , samyak satkRtya vA prayalena dAnaM sampradAnam , ata eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI, kiM tu brAhmaNAya ghaTaM dadAtIti, tathA'pAdAnaM kAraNaM, vivakSitapadArthApAye'pi tasya dhruvatvena kAryopakArakatvAd , 'do avakhaNDane' dAnaM khaNDanam apasRtya maryAdayA dAnamapAdAnaM, piNDApAyo'pi mRdo dhruvatvAdapAdAnateti, sA ca ghaTasya kAraNaM, tAmantareNa tasyAnutpatteH, tathA sannidhAnaM ca kAraNaM, tasyAdhAratayA kAryopakArakatvAt, sabhidhIyate yatra kArya tatsabhidhAnam-adhikaraNaM, tazca ghaTasya cakraM, tasyApi bhUH, tasyA apyAkAzam , AkAzasya svadhikaraNaM nAsti, svarUpapratiSThitatvAt , ghaTasya cedaM kAraNam , etadabhAve ghaTAnutpatteriti gAthArthaH // uktaM dravyakAraNam, idAnI bhAvakAraNapratipAdanAyAhavihaM ca hoi bhAve apasattha pasatthagaM ca apasatyaM / saMsArassegavihaM duvihaM tivihaM ca nAyavvaM // 739 // vyAkhyA-bhavatIti bhAvaH, sa caudayikAdiH, sa eva kAraNaM saMsArApavargayoriti bhAvakAraNaM, tatra 'dvividhaM ca' dviprakAraM ca bhavati, bhAve vicAryamANe, kAraNamiti prakramAdgamyate, bhAvaviSayaM vA, bhAvakAraNamityarthaH, aprazastam-azobhanaM prazasta-zobhanaM ca, tatrAprazastaM saMsArasya sambandhi ekavidham-ekabhedaM dvividha-dvibhedaM trividhaM-tribhedaM ca jJAtavyaM, cazabdazcaturvidhAdyanuktakAraNabhedasamuccayArtha iti gAthArthaH // yaduktaM-'saMsArasyaikavidha' mityAdi, tadupapradarzanAyAhaassaMjamo ya eko aNNANaM aviraI ya duvihaM tu / aNNANaM micchattaM ca aviratI ceva tivihaM tu // 740 // __vyAkhyA-'asaMyamaH' aviratilakSaNaH, sa hyeka eva saMsArakAraNam , ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvAdapradhAnatvAditi, tathA'jJAnamaviratizca dvividhaM tu saMsArakAraNaM, tatrAjJAnaM-karmAcchAditajIvasya viparItAvabodha iti, aviratistu sAvadhayogAnivRttiriti, tathA mithyAtvamajJAnaM cAviratizcaiva trividhaM tu saMsArakAraNaM, tatra mithyAtvam-atattvArthazraddhAnaM, zeSaM gatArtham, evaM kaSAyAdisampAdanye'pi bhedAH pratipAdayitavyA iti gAthArthaH / uktamaprazastaM bhAvakAraNam , adhunA prazastamucyatehoi pasatthaM mokkhassa kAraNaM egaduvihativihaM vA / taM ceva ya vivarIyaM ahigAro pasattharaNetthaM // 741 // ___ vyAkhyA-bhavati prazastaM bhAvakAraNaM mokSasya kAraNamiti, tacca 'eka' mityekavidhaM dvividhaM trividhaM vA, idaM punaH 'tadeva' ca saMsArakAraNam asaMyamAdi viparItaM draSTavyam, ekavidhaM saMyamaH, dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti, 'adhikAra' prastAvaH 'prazastena' bhAvakAraNena 'atra' sAmAyikAnvAkhyAne, mokSAGgatvAdasyeti / tatazca prazastabhAvarUpaM cedaM, kAraNaM ca mokSasya iti adhikArabhAvaneti gAthArthaH / itthaM kAraNadvAre adhikAra pradarzya punaH kAraNadvArasaGgatameva vaktavyatAzeSamAzaGkAdvAreNAbhidhitsurAhatitthayaro kiM kAraNa bhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM / titthayaraNAmagotaM kammaM me veiyavvaMti // 742 // vyAkhyA-tIrthakaraNazIlaratIrthakaraH, tIrtha pUrvoktaM, sa 'kiMkAraNaM' kiMnimittaM bhASate sAmAyikaM tvadhyayanaM?, tuzabdAdanyAdhyayanaparigrahaH, tasya kRtakRtyatvAditi hRdayam, atrocyate-'tIrthakaranAmagotraM' tIrthakaranAmasajhaM, gotrazabdaH samjJAyAM, karma mayA veditavyamityanena kAraNena bhASata iti gaathaarthH|| taM ca kahaM veijai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittA NaM // 743 // vyAkhyA-pUrvavat // NiyamA bhaNuyagatIe itthI puriseyarovva suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe aNNayaraehiM // 744 // - vyAkhyA-pUrvavadeva / itthaM tIrthakRtaH sAmAyikabhASaNe kAraNamabhidhAyAdhunA gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchvaNakAraNaM pratipAdayannAhagoyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisaaminti| NANassa taM tu suMdaramaMgulabhAvANa uvaladdhI // 745 // vyAkhyA-gautamAdayo gaNadharAH 'kiMkAraNaM tu' kiMnimittaM, kiMprayojanamityarthaH, sAmAyikaM 'nizAmayanti' zRNvanti, atrocyate-'nANassa' tti prAkRtazailyA caturdhyarthe SaSThI, tatazca jJAnAya-jJAnArtha, tAdah caturthI, teSAM hi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // mAvasyaka-hAribhadrIyattiH bhagavadvadananirgataM sAmAyikazabdaM zrutvA tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvanA, tattu jJAnaM 'sundaramaGgulabhAvAnAM' zubheta. rapadArthAnAM 'uvaladdhI' tti upalabdhaye--upalabdhinimittamiti gAthArthaH // sA ca sundaramaGgalabhAvopalabdhiH pravRttinivRttyoH kAraNam, Aha cahoi pavittinivittI saMjamatava pAvakammaaggahaNaM / kammavivego ya tahA kAraNamasarIrayA ceva // 746 // vyAkhyA-zubhetarabhAvaparijJAnAdbhavataH 'pravRttinivRttI' zubheSu pravRttirbhavatItarebhyo nivRttiriti, te ca pravRttinivRttI 'saMyamatava' iti saMyamatapasoH kAraNaM, tatra nivRttikAraNatve'pi saMyamasya prAgupAdAnamapUrvakarmAgamanirodhopakAreNa prAdhAnyakhyApanArtha, tatpUrvakaM ca vastutaH saphalaM tapaH, kAraNAnyathopanyAsastu saMyame satyapi tapasi pravRttiH kArvotyamunAuMzena prAdhAnyakhyApanArthamavetyalaM prasaGgena, tayozca saMyamatapasoH 'pAvakammaaggahaNaM' ti pApakarmAgrahaNaM karmavivekazca, tathA 'kAraNaM' nimittaM prayojanaM yathAsaGkhyam , uktaM ca paramamunibhiH--'saMyame aNaNhayaphale, tave vodANaphale' ityAdi, aNaNhayaH -anAzrayaH vodANaM-karmanirjarA, karmavivekasya ca prayojanam 'asarIrayA ceveti azarIrataiva, caH pUraNArthaH, iti gAthArthaH // sAmprataM vivakSitamarthamuktAnuvAdena pratipAdayannAhakammavivego asarIrayAya asarIrayA aNAbAhA / hoaNabAhanihitaM aveyaNamaNAulo niruo|| 747 // __ vyAkhyA-karmavivekaH' karmapRthagbhAvaH azarIratAyAH kAraNam , azarIratA 'agAbAhAe' tti anAbAdhAyAH kAraNaM saMyamo'nAbhavaphalaH tapo jyavadAnaphalaM bhavati, 'anAbAdhanimittam' 'anAbAdhakArya, nimittazabdaH kAryavAcakaH, tathA ca vaktArobhavanti-anena nimittena-anena kAraNena mayedaM prArabdham , anena kAryeNetyarthaH, tatazca bhavatyanAbAdhakAryam , 'avedanaH' vedanArahito, jIva iti gamyate, sa cAdanatvAt 'anAkulaH' avihvala ityarthaH, anAkulatvAcca nIrugbhavatIti gaathaarthH|| nIruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsaohoi / sAsayabhASamuSagao avvAbAhaM suhaM lhaa||748|| dAraM // vyAkhyA-sa hi jIva: nIruktayA acalo bhavati, acalatayA ca zAzvato bhavati, zAzvatabhAvamupagataH kim , avyAbAdhaM sukhaM labhata iti gAthArthaH // itthaM pAramparyeNAvyAbAdhasukhArtha sAmAyikazravaNamiti / gataM kAraNadvAraM, pratyayadvAramadhunA vyAkhyAyata iti, Aha capaJcayaNikkhebo khalu davvaMmI tttmaasgaaio| bhAvaMmi ohimAI tiviho pagayaM tu bhAveNaM // 749 // vyAkhyA-pratyAyayatIti pratyayaH pratyayanaM vA pratyayaH, tannikSepaH-tabhyAsaH, khaluzabdo'nantaroktakAraNanikSepasAmyapradarzanArthaH, tatazca nAmAdizcaturvidhaH pratyayanikSepo, nAmasthApane sugame, 'dravye' dravyaviSayastaptamASakAdiH, AdizabdAddhaTadivyAdiparigrahaH, dravyaM ca tatpratyAyyapratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayaH-takSamASakAdireva, tajo vA pratyAyyapuruSapratyaya iti, bhAvammi' ti bhAve vidhAryamANe'vadhyAdivividho bhAvapratyayaH, tasya bAhyaliGgakAraNAnapekSatvAd, AdizabdAnmanaHparyAyakevalaparigrahaH, matizrute tu bAhyaliGgakAraNApekSitvAnna vivakSite, bahu cAtra vaktavyaM tacca nocyate, grantha vistarabhayAditi, 'prakRtam' upayogastu sAmAyikamaGgIkRtya 'bhAveNaM' ti bhAvapratyayeneti gaathaarthH|| ata evAhakevalaNANitti ahaM arahA sAmAiyaM parikaheI / tesipi pacao khalu sadhaNNU to nisAmiti ||750||daarN|| vyAkhyA-kevalajJAnI ahamiti svapratyayAdarhan pratyakSata eva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyikaM parikathayati, 'teSAmapi' zrotaNAM gaNadharAdInAM hRdtAzeSasaMzayaparicchityA 'pratyayaH' avabodhaH sarvajJa ityevaMbhUto bhavati, asmAdeva yatkaizciduktaM-'sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH / tatjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate katham ? // 1 // ' ityAdi, tadhyudastaM veditavyam , anyathA caturveda puruSe lokasya tadvyavahArAnupapatteH, vijRmbhitaM cAtrAsmatsvayUthyaiH pravacanasiddhyAdiSu, ataH saJjAtapratyayA 'nizAmayanti' zRNvantIti gAthArthaH // gataM pratyayadvAram, idAnI lakSaNadvArAvayavArthapratipAdanAyAhanAmaM ThavaNA davie sarise sAmaNNalakkhaNAgAre / gairAgai NANatI nimitta upAya vigame ya // 751 // vyAkhyA-lakSyate'neneti lakSaNaM-padArthasvarUpaM, tacca dvAdazadhA, tatra nAmalakSaNaM lakSaNamitIyaM varNAnupUrvI, sthApanAlakSaNaM lakArAdivarNAnAmAkAravizeSaH, dravyalakSaNaM jJazarIrAdyatirikaM yadyasya dravyasyAnyato vyavacchedakaM svarUpaM, yathA gatyAdi dhamostikAyAdInAm, idameva kiJcinmAtravizeSAtsAdRzyasAmAnyAdilakSaNabhedato nirUpa sAdRzyaM lakSaNam, ihatyaghaTasadRzaH pATaliputrako ghaTa iti, 'sAmannalakkhaNaM' ti sAmAnyalakSaNaM yathA siddhatvaM siddhAnAM sadvyajIvamuktAdidhamai sAmAnyamiti, 'AgAre' tti Akriyate'nenAbhipretaM jJAyata ityAkAro-bAhyaceSTArUpaH, sa evA. ntarAkUtagamakarUpatvAllakSaNamiti, uktaM ca-"AkArairizitairgatyA, ceSTayA bhASitena ca / netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM jIvapudalagataM gasyAdi, tasya dharmAstikAyAdikAyasvAt tallakSaNatA. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 18 // gAvakAribhadIpAtita mnH||1||" iti, gairAgaI' ti gatyAgatilakSaNaM dvayordvayoH padayorvizeSaNavizeSyatayA anukUlaM gamanaM gatiH pratyAvRttyA prAtikUlyenAgamanamAgatiH, gatizcAgatizca gatyAgatI tAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNaM, taJcaturdhA-pUrvapadavyAhatamuttarapadavyAhatamubhayapadavyAhatamubhayapadAvyAhatamiti, tatra pUrvapadavyAhatodAharaNam-'jIve gaMbhaMte ! neraie / neraie jIve ?, goyamA ! jIve siya neraie siya aneraIe, neraie puNa niyamA jIve' uttarapadavyAhatodAharaNam-'jIvai bhaMte ! jIve jIve jIvai ?, goyamA ! jIvai tAva niyamA jIve, jIve puNa siya jIvai siya no jIvaI' siddhAnAM jIvanAbhAvAditi hRdayam, ubhayapadavyAhatodAharaNam-'bhavasiddhie NaM bhaMte / neraie, neraie bhavasiddhie, goyamA bhavasiddhie siya neraie siya aneraie, neraievi siya bhavasiddhie siya abhavasiddhie' ubhayapadAvyAhatodAharaNam-jIve bhaMte / jIve jIve jIve !, goyamA ! jIve niyamA jIve jIve'vi niyamA jIve' upayogo niyamAjIvaH jIvo'pi niyamAdapayoga iti bhAvanA / loke'pi gatyAgatilakSaNaM- ruvIya ghaDotti cUto dumotti nIloppalaM ca logNmi| jIvo saceyaNoti ya vigappaniyamAdayo bhaNiyA // 1 // ' tathA 'nANatti' tti nAnAbhAvo nAnAtA-bhinnatA, sA ca lakSaNaM, sA punazcaturdA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato nAnAtA dvidhA-tadvyanAnAtA anyadravyanAnAtAca, tatra tadavyanAnAtA paramA jIvo bhavanta ! nairapiko nairapiko jIvaH !, gautama ! jIvaH syAravikA svAdanairayikA, nairayikaH punarniyamAjIvaH / jIvati bhadanta ! jIvo jIvo jIvati', gautama! jIvati tAvaniyamAjIvaH, jIvaH punaH sthAjIvati sthAno jIvati / bhavasiddhiko bhadanta ! nairayiko nairayiko bhavasidika: 1, gautama ! bhavasiddhikaH syAGkarayikaH syAdanairayikA, nairapiko'pi sAmyasiddhikaH syAdabhavyatirikA / jIvo bhavanta | jIvo jIvo jIvo', gautama! jIyo niyamAjIvaH jIvo'pi niyamAjIvaH / 2 rUpI ra ghaTa iti cUto huma iti nIlotpalaM ca loke / jIvaH sacetana iti ca vikalpaniyamAdayo bhaNivAH // NUnAM parasparato bhinnatA, abhyadravyanAnAtA paramANocaNukAdibhedabhinnatA, evamekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazukAnAM tadatannAnAtA vAcyA, idaM ca lakSaNaM padArthasvarUpAvasthApakatvAt 'nimittaM' ti lakSyate zubhAzubhamaneneti lakSaNaM nimittameva lakSaNaM nimittalakSaNaM, tazcASTadhA, uktaMca-"bhomasumiNaMtarikkhaM divaM aMgasara lakkhaNaM taha ya / vaMjaNamaTTavihaM khalu nimittameyaM muNeyakaM // 1 // " svarUpamasya granthAntarAdavaseyam // 'uppAda' tti yatonAnutpannaM vastu lakSyate ata utpAdo'pi vastulakSaNaM, 'vigamoya' ti vigamazca vinAzazca vastulakSaNaM, tamantareNotpAdAbhAvAt, na hi vakratayA'vinaSTamaGgalidravyaM Rjutayotpadyata iti bhAvaneti gaathaadheH|| vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavAvi bhAvalakkhaNa caubvihaM shhnnmaaii||752|| __ vyAkhyA-vIriyaM ti vIrya-sAmarthya yadyasya vastunaH tadeva lakSaNaM vIryalakSaNam, Aha ca bhASyakAra:-"viriyaMti valaM jIvassa lakkhaNaM jaM ca jassa sAmatthaM / dadhassa cittarUvaM jaha viriyamahosahAdINaM // 1 // " tathA bhAvAnAm-audayikAdInAM lakSaNaM pudalavipAkAdirUpaM bhAvalakSaNaM, yathodayalakSaNaH audayikA, upazamalakSaNastvaupazamikaH, tathAnutpattilakSaNa: kSAyiko, mizralakSaNaH kSAyopazamikaH, pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH, saMyogalakSaNaH sAnnipAtika iti / athavA bhAvAzca te lakSaNaM cAtmana iti bhAvalakSaNaM, tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt kSayopazamopazamakSayasvabhAvatvAd bhAvalakSaNatA, amu bhauma svAmamAntarIkSaM disyamA svaragataM rakSaNagataM tathA cAvyAnamaSTavidha khalu nimittametadU muNitamyam vIryamiti balaM jIvasya lakSaNaM pae pasa sAmayam / igyasya citrarUpaM yathA vIrya mahauSadhAdInAm // 1 // mevArtha ghetasyAropyAha-'bhAve ya' ityAdi, bhAve ca-vicAryamANe tathA lakSaNamidaM 'samAsataH' saGkhapato bhaNitaM / sAmAyikasya vaizeSikalakSaNAbhidhitsayA''ha-'ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvidha sahahaNamAdI' athavA'pi bhAvasya-sAmAyikasya lakSaNamanusvAralopo'tra draSTavyaH, caturvidhaM zraddhAnAdIti gAthArthaH // yaduktaM-'caturvidhaM zraddhAnAdi' tatpradarzanAyAhasadahaNa jANaNA khalu viratImIsAya lakSaNaM khe| te'vi NisArmiti tahA paulakkhaNasaMjuyaM v||753||daarN vyAkhyA-daha sAmAyika caturvidhaM bhavati, tadyathA-samyaktvasAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaMcAritrAcAritrasAmAyikaM ca, asya yathAyogaM lakSaNaM 'saddahaNaM' ti zraddhAnaM, lakSaNamiti yogaH samyaktvasAmAyikasya, 'jANaNa'tti jJAnaM jJA-saMvittirityarthaH, sA ca zrutasAmAyikasya, khaluzabdo nizcayataH parasparataH sApekSatvavizeSaNArthaH, 'viratitti viramaNaM viratiH-azeSasAvadhayoganivRttiH, sAca cAritrasAmAyikasya lakSaNaM, 'mIsA ya' tti mizrA-viratAviratiH, sAtha cAritrAcAritrasAmAyikasya lakSaNaM, kathayatItyanena svamanISikA'pohena zAkhApAratamyamAha, bhagavAn jina evaM kathayati, tasya ca kathayataH 'te'pi' gaNadharAdayaH 'nizAmayanti' zRNvanti 'tathA' tenaiva prakAreNa caturlakSaNasaMyuktameveti gaathaarthH|| uktaM lakSaNadvAram , adhunA nayadvAraM pratipipAdayiSurAha NegamasaMgahavavahAraujjusue ceSa hoi thoDavve / sa ya samabhirUDhe evaMbhUe ya mUlaNayA // 754 // vyAkhyA-nayantIti nayAH-vastvaSabodhagocaraM prApayantyanekadharmAtmakajJeyAdhyavasAyAntarahataSa ityarthaH, te ca naigamA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH dayaH, naigamaH saGgrahaH vyavahAraH RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH, zabdazca samabhirUDhaH evambhUtazca mUlanayA iti gAthAsamudAyArtho nigadasiddhaH // avayavArthe tu pratinayaM nayAbhidhAnaniruktadvAreNa vakSyati, Aha ca gehiM mANehiM miNaittI Negamassa gerusI / sesANaMpiNayANaM lakkhaNamiNamo suNeha vocchaM // 755 // vyAkhyA--na ekaM naikaM-prabhUtAnItyarthaH, naikairmAnaiH - mahAsattAsAmAnya vizeSajJAnairmimIte minotIti vA naikama iti, iyaM naikamasya niruktiH, nigameSu vA bhavo naigamaH, nigamAH - padArthaparicchedAH, tatra sarve sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattA micchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatvAdivyAvRttAvabodha hetubhUtaM ca vizeSa paramANumiti / Aha-itthaM tarhyayaM naigamaH samyagdRSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt, sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnya vizeSa vastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAra : - "jaM sAmaNNavisese paropparaM vatthutoya so bhiNNe / mannai azcaMtamato micchaddiTThI kaNAtoSa // 1 // dohivi Naehi nItaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisapahANattaNeNa annonnaniravekkhA || 2 ||" athavA nilayanaprasthakagrAmodAharaNebhyo'nuyogadvArapratipAditebhyaH khalvayamakaseya ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / 'sesANa' mityAdi zeSANAmapi nayAnAM saGgrahAdInAM lakSaNamidaM zRNuta 'vakSye' abhidhAsya ityayaM gAdhArthaH // 1 yat sAmAnyavizeSau parasparaM vastutazca sa bhinau / mabhyate'tyantamato mithyAdRSTiH kaNAda iva // 1 // dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulakena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvenAnyo'nyanirapekSau // 2 // // 189 // saMgahiyapiMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro savvadavvesuM // 756 // " vyAkhyA - Abhimukhyena gRhItaH - upAttaH saGgRhItaH piNDitaH - ekajAtimApannaH artho - viSayo yasya tatsaGgRhItapi NDitArtha saGgrahasya vacanaM saGgrahavacanaM 'samAsataH' saGkSepataH, bruvate tIrthakaragaNadharA iti, etaduktaM bhavati - sAmAnyapratipAdanaparaH khalu ayaM sadityukte sAmAnyameva pratipadyate na vizeSAn, tathA ca manyate -vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAH syuranarthAntarabhUtA vA ?, yadyarthAntarabhUtAH na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt khapuSpavat, athAnarthAntarabhUtAH sAmAnyamAtraM te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, paryAptaM vyAsena, uktaH saGgrahaH / ' vaccati' ityAdi vrajati-gacchati ni:Adhikyena cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH - sAmAnyaM vigato nizcayo vinizcayaH - niHsAmAnyabhAvaH tadarthaM -tanimittaM, sAmAnyAbhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, kva 1 - 'sarvadravyeSu' sarvadravyaviSaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khalu, ayaM hi sadityukte vizeSAneva ghaTAdIn pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaM sAmAnyaM, tasya vyavahArAtatvAt tathA ca- sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt 1, yadi bhinnaM vizeSavyatirekeNopalabhyeta, na copalabhyate, athAbhinnaM vizeSamAtraM tat, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa nizcayo vinizcayaH - AgopAlAGganAdyavabodho na katipayavidvatsannibaddha iti, tadarthaM vrajati sarvadravyeSu, Aha ca bhASyakAraH - " amarAdi paJcavaNNAdi nicchae jaMmi vA jaNavayassa / atthe vinicchao so vinicchayatthotti jo gejjho // 1 // bahutaraotti ya taM ciya gamei 1 bhramarAdIn paJcavarNAdIn necchati yasmin vA janapadasya / arthe vinizvayaH sa vinizcayArtha iti yo grAhyaH // 1 // bahutara iti ca tameva gamanasi sa se mui / saMvavahAraparatayA vavahAro loyamicchato // 2 // " ityAdi, ukto vyavahAra iti gAthArthaH // pacappaNNaggAhI ujjusuo nayavihI muNeyavvo / icchai visesiyataraM pakSuppaNNaM Nao saho // 757 // vyAkhyA - sAmpratamutpannaM pratyutpannamucyate, varttamAnamityarthaH, prati prati votpannaM pratyutpannaM-bhinnavyaktisvAmikamityarthaH, taGgrahItuM zIlamasyeti prayutpannagrAhI, RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH tatra Rju - varttamAnamatItAnAgatavaRparityAgAt vastvakhilaM Rju tatsUtrayati - gamayatIti RjusUtraH, yadvA Rju - vakraviparyayAdabhimukhaM zrutaM tu jJAnaM, tatazcAbhimukhaM jJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt, ayaM hi nayaH varttamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamadhyekaM vastu pratipadyate, zeSamatrastviti, tathAhi atItameSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAd adRzyatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt, khapuSpavat, tasmAdvarttamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhedabhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM tu taTaH taTI taTamiti vacanabhinnamApo jalaM, nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvA ityukta RjusUtraH, 'icchati' pratipadyate ' vizeSitataraM' nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyatvena ca pratyutpannaM varttamAnaM nayaH, kaH ?, 'zapa Akroze' zapyate'neneti zabdaH, tasyArthaparigrahAda bhedopacArAnnayo'pi zabda eva, tathAhi--ayaM nAmasthApanAdravyakumbhAH na santyeveti manyate, tatkAryAkaraNAt, khapuSpavat, na ca bhinnaliGgavacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gAthArthaH // 1 sato'pi zeSAn muJcati / saMvyavahAraparatayA vyavahAro lokamicchan // 2 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 190 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH vatthUo saMkamaNaM hoi avatthU gae samabhirUDhe / vaMjaNamatthatadubhayaM evaMbhUo visese // 758 // vyAkhyA -----vastunaH saGkramaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe, vastuno- ghaTAkhyasya saGkramaNam-anyatra kuTAkhyAdau gamanaM kim ? - bhavati avastu - asadityarthaH, naye paryAlocyamAne ekasminnAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH tasmin iyamatra bhAvanA - ghaTaH kuTaH kumbha ityAdizabdAn bhinnapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanA ghaTaH, viziSTaceSTAvAnartho ghaTa iti, tathA 'kuTa kauTilye' kuTanAtkuTaH kauTilyayogAtkuTa, tathA 'ubha umbha pUraNe' umbhanAt umbhaH, kusthita pUraNAdityarthaH, tatazca yadA ghaTArthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA vastunaH kuTAdestatra saGkA ntiH kRtA bhavati, tathA ca sati sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyatra saGkrAntyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa, uktaH samabhirUDhaH / 'vaJjaNa' mityAdi vyajyate'nena vyanaktIti vA vyaJjanaM - zabdaH arthastu tadgocaraH, tacca tadubhayaM ca tadubhayaM - zabdArthalakSaNam 'evambhUto' yathAbhUto nayaH vizeSayati, idamatra hRdayam - zabdamarthena vizeSayatyarthaM ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA' mityatra ceSTayA ghaTazabdaM vizeSayati, ghaTazabdenApi ceSTAM, na sthAnabharaNakriyAM, tatazca yadA yoSinmastakavyavasthitaH ceSTAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA sa ghaTaH, tadvAcakazca zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM taddhvanezcAvAcakatvamiti gAthArthaH // evaM tAvannaigamAdInAM mUlajAtibhedena saMkSepalakSaNamabhidhAyAdhunA tatprabhedasayAM pradarzayannAhaekkeko ya sayaviho satta NayasayA havaMti emeva / aNNo'vi ya Aeso paMceva sayA nayANaM tu / / 759 / / vyAkhyA-anantaroktanaigamAdinayAnAmekaikazca svabhedApekSayA 'zatavidhaH zatabhedaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu, anyo'pi cA''dezaH paJca zatAni bhavanti tu nayAnAM, zabdAdInAmekatvAd ekaikasya ca zatavidhatvAditi hRdayam / apizabdAt catvAri dve vA zate, tatra paT zatAni naigamasya saGgraha vyavahAradvaye pravezAd, ekaikasya ca zatabhedatvAt, tathA catvAri zatAni savyavahAraRjusUtra zabdAnAmekaikanayAnAM zatavidhatvAt, zatadvayaM tu naigamAdInAmRjusUtraparyantAnAM dravyAstikatvAt, zabdAdInAM ca paryAyAstikatvAt, tayozca zatabhedatvAditi gAthArthaH // eehiM diTTivAe parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa aNanvagamo ahigAro tihi u osannaM // 760 // vyAkhyA- 'ebhiH ' naigamAdibhirnayaiH saprabhedairdRSTivAde prarUpaNA, sarvavastUnAM kriyata iti vAkyazeSaH, sUtrArthakathanA ca Aha-vastUnAM sUtrArthAnatilaGghanAdadhyAhAro'narthaka iti, na, tatsUtropanibaddhasyaiva sUtrArthatvena vivakSitatvAt tadvyatirekeNApi vastusambhavAt 'iha punaH' kAlikazrute 'anabhyupagamaH' nAvazyaM nayairvyAkhyA kAryeti, kintu 1, zrotrapekSaM kAryA, tatrApyadhikAra stribhirAdyaiH 'utsannaM' prAyasa iti gAthArthaH // Aha-' iha punaranabhyupagama' ityabhidhAya punastridayAnujJA kimarthamiti, ucyate ndhi ehi triNaM suttaM attho va jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM gae NayavisArao bUyA // 761 / / vyAkhyA -- nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kiJcidityatastrinayaparigrahaH, azeSanayapratiSedhastvAcArya vineyAnAM viziSTabuddhyabhAvamapekSya iti / Aha ca- Azritya punaH zrotAraM vimalamatiM, tuzabdaH punaHzabdArthe, kim ? - nayAnnayavizA - do- gururbrayAditi gAthArthaH // uktaM nayadvAram adhunA samavatAradvAramudhyate-keteSAM nayAnAM samavatAraH ?, ka vA'navatAra iti saMzayApohAyAha mRdanaiyaM suyaM kAliyaM tu Na NayA samoyaraMti ihaM / apuhupte samoyAro natthi puhuro samoyAro // 762 / / vyAkhyA - mUDhA nayA yasmin tanmUDhanayaM tadeva mUDhanayikaM, svArthe Thak, athavA avibhAgasthA mUDhAH, mUDhAzca te nayAzca mUDhanayA: te'sminvidyante 'ana iniThanA' ( pA0 5-2-115) viti mUDhanayikaM zrutaM 'kAlikaM tu' kAlikamiti kAle- prathamacaramapauruSIdvaye paThyata iti kAlikaM, na nayAH samavataranti, atra pratipadaM na bhaNyanta iti bhAvanA / Ahaka punaramISAM samavatAraH ?, 'apuhutte samotAro' apRthagbhAvo'pRthaktvaM caraNadharmasaGkhyAdravyAnuyogAnAM pratisUtramavibhAgena varttanamityarthaH tasminnayAnAM vistareNa virodhAvirodhasambhavavizeSAdinA samavatAraH, 'natthi puhutte samotAroM' nAsti pRthaktve samavatAraH, puruSavizeSApekSaM vA'vatAryyanta iti gAthArthaH // Aha-kiyantaM kAlamapRthaktvamAsIt 1, kuto vA mamArabhya pRthaktvaM jAtamiti, ucyate, . jAti ajjavairA apuhuptaM kAliyANuogassa / teNAreNa puhuptaM kAliyasua diTTivAe ya // 763 // vyAkhyA - yAvadAryavairAH guravo mahAmatayastAvadapRthaktvaM kAlikAnuyogasyAsIt, tadA sAdhUnAM tIkSNaprajJatvAta, kAlikagrahaNaM prAdhAnyakhyApanArtham, anyathA sarvAnuyogasyaivA pRthaktvamAsIditi / tata ArataH pRthaktvaM kAlika zrute dRSTivAde veti gAthArthaH // atha ka ete AryyavairA iti, tatra stavadvAreNa teSAmutpattimabhidhitsurAha For Private Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tuMpavaNasaMni vesAoM niggayaM piusagAsamallINaM / chammAsiyaM chasu jayaM mAUyasamanniyaM vaMde // 764 // vyAkhyA-tumbavanasannivezAnnirgataM pituH sakAzamAlInaM pANmAsikaM SaTsu-jIvanikAyeSu yata-prayatnavantaM mAtrA ca samanvitaM vande, ayaM samudAyArthaH / avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, tazcedam vaDarasAmI pavabhave sakkarasa devarako vesamaNassa sAmAjio aasi| itoya bhagavaM vajamANasAmI vidipAe nayA subhUmibhAge ujANe samosaDho, tattha ya sAlo rAyA mahAsAlo juvarAyA, tesiM bhagiNI jasavatI, tIse bhattA piTharo, putto ya se gAgalInAma kumAro, tato sAlo bhagavato samIce dhammaM soUNa bhaNai-jaM navaraM mahAsAlaM raje abhisiMcAmi tato tumhaM pAdamUle pacayAmi, teNa gaMtUNa bhaNito mahAsAlo-rAyA bhavasu, ahaM padhayAmi, so bhaNai-ahaMpi pabayAmi, nahA tumbhe iha amhANaM meDhIpamANaM tahA padhaiyassavitti, tAhe gAgilI kaMpillapurAto ANe raje abhisiMcito, tassa mAyA jasavatI kaMpillapure nagare diNiyA piThararAyaputtassa, teNa tato ANio,teNa puNa tersi do purisasahassavAhiNIo vajasvAmI pUrvabhave zakrasya devarAjasya vaizramaNasya sAmAnika bhAsIt / itazca bhagavAn vardhamAgasvAmI pRSThacampAyAM nagaryA subhUmibhAga nadyAne samanasatA, tanaca zAlo nAma rAjA mahAzAko yuvarAjaH, tayorbhaginI vazomatI, tasyA bho piTharaH, putrazca tasyA gAgalI ma kumAraH, tataH zAlo bhagavataH samIpe dharma bhutvA bhaNati-yasavaraM mahAzAlaM rAjye'bhiSiJcAmi, tato yuSmAkaM pAdamUle prabajAmi, tenagaravA bhaNito mahAzAlA-rAjA bhava, ahaM pravajAmi, sa bhaNatimahamapi prabajAmi, yayA yUyamiha basArka meDhIpramANAtathA prabajitasyApIti, tadA gAgilI: kAmpIlyapurAdAnIya rAmbemiriktaH, vasa mAtA yazomatI kAmpIkyapure magare dattA piThararAjaputrAya, tena tata AmItaH, tena punastayo? sahacapuruSavAhinyau sIyAo kAriyAo, jAva te pavaiyA, sAvi tesiM bhagiNI samaNovAsiyA jAyA, te'vi ekkArasaMgAI ahijiyaa| aNNayA ya bhagavaM rAyagihe samosaDho, tato bhagavaM niggato caMpaM jato padhAvito, tAhe sAlamahAsAlA sAmi pucchaMti-amhe pidvicaMpaM vaccAmo, jai nAma koi tesiM pavaeja sammattaM vA labheja, sAmI jANai-jahA tANi saMbujjhihinti, tAhe tesiM sAmiNA gotamasAmI biijao diNNo, sAmI caMpaM gato, goyamasAmI'vi piThicaMpaMgato, tattha samavasaraNaM, gAgali piTharo jasavatI ya niggayANi, tANi paramasaMviggANi, dhamma soUNa gAgalIputtaM raje abhisiMdhiUNa mAtApitisahito pavaio, goyamasAmI tANi ghettUNa caMpaM vaccai, tesiM sAlamahAsAlArNa 'caMpaM vacaMtANaM hariso jAto-saMsArAto uttAriyANitti, tato subheNa'jjhavasANeNa kevalanANaM uppannaM, tesipi ciMtA jAyA-jahA amhe etehiM raje ThAviyANi puNaravi dhamme ThAviyANi saMsArAto moiyANi, evaM ciMtaMtArNa subheNa'jjhavasANeNa tiNhaSi kevalanANaM samuppaNNaM, evaM tANi uppaNNanANANi zibike kArite, yAvattau prabajitI, sA'pi tayorbhaginI zramaNopAsikA jAtA, tAvapi ekAdazAnAmyadhItavantau manyadAca bhagavAn rAjagRhe samavasRtaH, tato bhagavAn nirgataH campA yataH pradhAvitaH, tadA zAlamahAzAlI svAminaM pRcchata:-AryA prajAvaH pRcampA, yadi nAma ko'pi teSAM pravrajet samyakravaM vA labheta, svAmI jAnAti-yathA te saMbhotsyante, tadA tayoH svAminA gautamasvAmI dvitIyako dattaH, svAmI campAM gataH, gautamasvAmyapi pRSTa campAMgataH, satra samavasaraNaM, gAgalI: piTharo yazomatI ca nirgatAH, te paramasaMvinAH, dharma zrutvAgAgalIH putraM rAjye'bhiSicya mAtApitRsahitaH pravrajitaH, gautamasvAmI tAn gRhItvA campAM bajati, tayoH zAlamahAzAlayozcampAM bajatohoM jAtaH-saMsArAduttAritA iti, tataH zubhenAdhyavasAyena kevalajJAmamutpanna, teSAmapi cintA jAtA-yathA bavame. tAbhyAM rAjye sthApitAH punarapi dharma sthApitAH saMsArAmmocitAH, evaM cintayatA zubhenAbhyavasAyena trayANAmapi kevalajJA samusanam, evaM te utpanajJAna gayANi capaM, sAmiM padakkhiNe titthaM namiUNa kevaliparisaM padhASitANi, goyamasAmI'vi bhagavaM padakSiNeUNa pAraMsa paDito uhito bhaNai-kahaM vaha !, eha sAmi vaMdaha, tAhe bhagavayA bhaNio-mA goyama! kevalI AsAehi, tAhe AuhA khAmei, saMvegaM cAgato, ciMtei ya-mA'haM na ceva sijjhejA / ito ya sAmiNA purva vAgariya aNAgae goyamasAmimmijahA jo ahApadaM vilaggai ceiyANi ya vaMdai dharaNigoyaro so teNeva bhavaggahaNeNaM sijmati, taM ca devA amamamassa kahiti, jahA kira dharaNigoyaro aThThAvayaM jo vilaggati so teNeva bhaveNa sijjhai, tato goyamasAmI ciMtai-jaha aTThAvayaM vaJcejA, tato sAmI tassa hiyayAkUtaM jANiUNa tAvasA ya saMbujhihintitti bhagavayA bhaNito-yacca goyama ! iyaM vaMde. tAhe bhagavaM goyamo hataho bhagavaM vaMdittA gato aTThAvayaM, tattha ya aThThAvade jaNavAyaM soUNa tiNi tAvasA paMcasayaparivArA patteyaM 2 aThThAvayaM vilaggAmotti, taMjahA-koMDiNNo diNNo sevAlI, kauDiNNo gatAsampA, svAminaM pradakSiNavya tIrthe natyA kevalipapadaM pradhAvitAH, gautamasvAmyapi bhagavantaM pradakSiNamya pAdayoH patita utthito bhaNati-kathaM (ka)jata, eta svAminaM vandadhvaM, tadA bhagavatA maNitaH-mA gautama! kevalina bAzAtaya, sadA'vRttaH kSamayati, saMvegaM cAgataH, cintayati ca-mAI naiva saissam / itantra svAminA pUrva vyAkRtamanAgate gautamasvAmini-yayA yo'STApadaM vilagati caityAni ca vandate dharaNIgocaraH sa tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, taba devA anyo'nyaM kathayanti, yathA kisa dharaNIgocaro'STApadaM yo vilagati sa tenaiva bhavena sidhyavi, sato gautamasvAmI cintayati-yathA'STApadaM brajeyaM, tataH svAmI tasya hRdayAkUtaM jJAtvA tApasA saMbhotsyanta iti bhagavatA bhaNitaH-baja gautamASTApadaM caityaM vandita, sadA bhagavAn gautamo iSTatuTo bhagavantaM vanditvA gato'STApadaM, tatra cASTApade janavAdaM zrutvA ayastApasA: pabazataparivArA: pratyekaM pratyekaM maSTApadaM vilagAma iti, tathA-kauNDinyA dattaH zevAlA, kauNDi Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 192 // mAvazyaka-hAribhadrIpatiH saparivAro cautthaM 2 kAUNa pacchA mUlakaMdANi AhArei saJcittANi, so paDhama mehalaM vilaggo, diNNo'vi chahassa 2 parisaDiyapaMDupasANi AhArei, so viiyaM mehalaM vilaggo, sevAlI aTThama ahameNa jo sevAlo sayaMmaelao taM AhAreDa, so taiyaM mehalaM pilggo|io ya bhagavaM goyamasAmI urAlasarIro hutavahataDitaruNaravikiraNateyo, te taM ejaMtaM pAsiUNa bhaNati-esa kira thullasamaNao ettha vilaggihitittiI, jaM amhe mahAtavassI sukAlukkhAna sarAmo vilggiuN| bhagavaM ca goyamo jaMghAcAraNaladdhIe lUtApuDagapi nissAe uppayai, jAva te paloeMti, esa Agato 2 esa ahaMsaNaM gatoti. evaM te tiNNivi pasaMsati, vimhiyA acchaMti ya paloentA, jadiuttarati eyassa vayaM siisaa|goymsaamiivi ceDayANi vaMdicA uttarapurasthime disibhAe puDhavisilAvaTTae asogavarapAdavasa ahe taM rayANi vAsAe uvaagto| io ya sArasa logapAlo samaNo ahAvayaM ceiyavaMdao Agato, socejhyANi paMdittA goyamasAmi vaMdA, tato se bhagavaM saparivArabarSa catuH kRtvA pasAt kamvamUlAni bAhArapati sacittAni, sa prathamA melA vikA, to'pi paDena pariyATitapAyupatrAgyAhArapati, sAhitIyA mevA vimA, zevAlo'hamAramena yaH zevAsaH svayaMmlAmA (sataH) samAhArapati, samRtIyA mekhA vijayaHisa bhagavAn gautamasvAmI radArazarIroitaSahasahitaruNaravikiraNatejAH, te tamAyAntaM hA bhaNanti-eSa kila sthUlazramaNako'tra vikagiyati iti, varSa (parva) mahAtapasvinaH zuSkA kakSA mazarUmo pikagitum / bhagavAna gautamo jahAcAraNalagadhyA khUtAtantumapi ninAyotpatati, yAvate prakokayanti, eSa bhAgataH / eSopradarzana gata iti evaM prayo'pi prazaMsanti, visitAba timti pralokayamto, pazutarati etasya varSa zighyA gautamaskhAmyapi tyAni bandiAmA battarapIrasthe vigbhAge pRthvIzivAparake azokabarapAdapasyApatA' rajanI nAsAyopAgataH / isa zakasa kokapAko dezamaNo'STApa nabandA mAgavA, samAti padiyA gautamasAmina badate, tasatI bhagavAn dhammakahAvasare aNagAraguNe parikahei, jahA bhagavaMto sAhavo aMtAhArA paMtAhArA evamAdi, vesamaNo ciMtei-esa bhagavaM erise sAhuguNe vaNNei, appaNo ya se imA sarIrasukumAratA jA devANavi na asthi, tato bhagavaM tassAkUtaM nAUNa puMDarIyaM nAmamajjhayaNaM paravei, jahA-puMDarigiNI nagarI puMDarIo rAyA kaMDarIo juvarAyA jahA nAtesu, taM mA tumaM baliyattaM dumbaliyasaM vA geNhAhi, jahA so kaMDarIo teNaM dubbaleNaM adRduhaTTo kAlagato ahe satta puNa paDipuNNagalakapolo'vi sabasiddhe uvavaNNo, evaM devANuppiyA! dubbalo balio vA akAraNaM, ettha jhANaniggaho kAyayo, mANaniggaho paraM pamANaM, tato vesamaNo aho bhagavayA mama hiyayAkUtaM nAyaMti AuTTo saMvegamAvaNNo vaMdittA paDigato / tattha vesamaNassa ego sAmANio devo jaMbhago, teNa taM puMDarIyajjhayaNaM uggahiyaM paMcasayANi, sammattaM ca paDivaNNo, tato bhagavaM biiyadivase ceiyANi vaMdittA paccoruhai, te ya tAvasA bhaNati-tubbhe amhaM AyariyA amhe tumbha dharmakathAvasare'nagAraguNAn parikathayati, yathA bhagavantaH sAdhavo'ntAhArAH prAntAhArA evamAdIn , vaizcamaNabintayati-eSa bhagavAn IzAn sAdhuguNAn varNayati, AzmanazvAsyeyaM zarIrasukumAratA yArazI devAnAmapi nAsti, tato bhagavAn tasyAkRtaM zAsvA puNDarIka nAmAdhyayana prarUpavati, bathA-puNDarIkiNI nagarI puNDarIko rAjA kaNDarIko yuvarAjaH yathA jJAteSu, tammA tvaM balitvaM durbhalatvaM vA mAhIH, yathA sa kaNDarIkastena daubaMkyena mArsaduHkhAtI kAlagaso'dhaH saptamyAmutpAH , puNDarIkaH punaH pratipUrNagallakapolo'pi sarvArthasiddhe utpannaH, evaM devAnupriya ! durbalo baliko vA'kAraNam, matra dhyAnanigrahaH kartavyaH, dhyAnanigrahaH paraM pramANa, tato vaizramaNo'ho bhagavatA mama hRdayAkRtaM jJAtamityAvRttaH saMvegamApano vanditvA prtigtH| tatra vaizramaNasya ekaH sAmAniko devo jambhakaH, tena tat puNDarIkAdhyayanamavagRhItaM paJcazatAni, samyaktvaM ca pratipannaH, sato bhagavAn dvitIyadivase vaisvAni baditvA pratyavatarati, te ca tApasA bhaNamti-yUyamasmAkamAcAryA vayaM yuSmAkaM sIsA, sAmI bhaNati-tumbha ya amha ya tiloyagurU AyariyA, te bhaNati-tumbhaSi aNNo, tAhe sAmI bhayavato guNasaMtharva karei, te pavASitA, devayAe liMgANi uvaNIyANi, tAhe bhagavayA saddhiM vacaMti, bhiklAvelA ya jAtA, bhagavaM bhaNai-kiM ANijau pAraNamitti?, te bhaNaMti-pAyaso, bhagavaM ca sabaladdhisaMpuNNo paDiggahaM patamadhusaMjuttassa pAyasassa bharettA Agato, te bhagavatA akkhINamahANasieNa sadhe uvaTTiyA, pacchA appaNA jimito, tato te suGataraM AuhA, tesiM ca sevAlabhakkhANaM paMcaNhavi sayANaM gotamasAmiNo taM laddhiM pAsiUNa kevalanANaM uppaNNaM, diNNassa puNo saparivArassa bhagavato chattAticchattaM pAsiUNa kevalanANaM uppannaM, koDiNNassavi sAmi daddaNa kevalanANaM uppanna, bhagavaM ca purao pakamANo sAmi padAhiNaM karei, te kevaliparisaM gatA, goyamasAmI bhaNai-eha sAmi vaMdaha, sAmI bhaNai-goyamA! mA kevalI AsAehi, bhagavaM AuTTo micchAmidukkaDaMti karei, tato bhagavao suhRtaraM addhitI jAyA, tAhe sAmI goyamaM ziSyAH, svAmI bhaNati-pupmAkamamA trilokagurava bhAcAryAH, te bhaNanti-yuSmAkamapi abhyaH 1, tadA svAmI bhagavato guNasaMkhayaM karoti, te pravAjitAH, devatayA vimAnyupanItAni, tadA bhagavatA sArtha brajanti, bhikSAvelA ca jAtA, bhagavAn maNati-kimAnIyatAM pAraNamitiI, te bhaNanti-pAyasaH, magavAMba sarvasamdhisaMpUrNaH pataI patamadhusaMyukkena pAyasena bhRtvA'jAtaH, te bhagavatA'kSINamahAnasikena sarva upasthApitAH, pazcAdAtmanA jemitA, tatase suSutaramAvRttAH, teSAM zevAsabhakSakANAM paJcAmAmapi zatAnAM gautamasvAminastAM kamdhi paTA kevalajJAnamutpa, battasya punaH saparivArasya magavatAnAticchatraM pahA kevalajJAnamutpatra, kauNDinyasyApi svAmimaM par3A kevalajJAnamutpatraM, bhagavAna purataH prakRSyan svAminaM pradakSiNIkaroti,te valiparSadaMgatAH, gautamasvAmI bhaNati-eta svAminaM bandadhvaM, svAmI bhaNati-gautama / mA kevalina mAzAtaya, bhagavAmAvRtto mithyAmeduSkRtamiti karoti, tato bhagavataH chataramapati jAtA, tadA svAmI gautama Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhaNati-ki devANaM vayaNaM gejhaM? Ato jiNavarANaM ?, goyamo bhaNati-jiNavarANaM, to kiM addhiti karesi?, tAhe sAmI cattArikaDe paNNavei, taMjahA-suMbakaDe vidalakaDe cammakaDe kaMbalakaDe, evaM sIsAvi suMbakaDasamANe4, tamaM ca goyamA!mama kamba lakaDamamANo.aviya-cirasaMsiTTho'si me goyamA,paNNattIAlAvagA bhANiyabA,jAva avisesamaNANattA aMte bhavissAmo. tAhe sAmI goyamanissAe dumapattayaM paNNavei / devo vesamaNasAmANio tato caiUNa avaMtIjaNapae tuMbavaNasannivese dhaNagirI nAma inbhaputto, so ya saTTo pabaiukAmo, tassa mAtApitaro vAreMti, pacchA so jattha jattha parijai tANi 2 vipariNAmei, jahA'haM pacAukAmo / ito ya dhaNapAlassa inbhassa duhiyA sunaMdAnAma, sA bhaNai-marma deha, tAhe sA tassa diNNA / tIse ya bhAyA ajasamio nAma purva papaitao sIhagirisagAse / sunaMdAe so devo kucchisi gambhattAe uvapaNotAhedhaNagirI bhaNai-esa te gambho biijjao hohitti sIhagirisagAse pabaio, imo'vi navaNhaM mAmANaM dArago , bhati-ki devAnAM ca kaTaH, evaM ziSyA janta bhaviSyAvaH, ta bhaNati-kadevAnAM vacanaM mAjhamAto jinavarANAm ?, gautamo bhaNati-jinavarANA, sataH kimati karoSi , tadA svAmI caturaH kaTAn prazApayati tapathA-zubhbakaTo vivalakaTacarmakaTaH kambalakaTaH, evaM ziSyA api zumbakaTasamAnA, svaM ca gautama! mama kambalakaTasamAnaH, bhapica-cirasaMsRSTo'si mayA gautama!,prazasyAlApakA bhaNitavyAH, yAvat bhavizeSanAnAtvIbhante bhaviSyAvaH, tadA svAmI gautamaniSA dumapatrakaM prajJApayati / devo vaizramaNasAmAnikastatazyusvA'vantIjanapade tumbavanasadhiveze dhamagiri memyaputraH, saca mAraH prabajitukAmaH, tasya mAtApitarau bArapataH, pakSAtsa yatra yatra viyate tAn tAn vipari gamayati yathA prabajitukAmaH / itazca dhanapAkharapebhyasya duhitA sunandA nAma, sA bhaNati-mA datta, tadA sA to dattA / tasyAba bhAtA''ryasamito nAma pUrva prAjitaH siNhgiriskaashe| sunandAyAH sadevaH kukSI gautayopaH, tadA dhanagiribhaNati-epa tapa garbho dvitIyako bhaviSyatIti siMhagirisakAze pravajitaH, bhayamapi navasu mAseSu dArako * ayAho joo, tattha ya mahilAhiM AgatAhiM bhaNNai-jaha se piyA Na pabaio hoto tolaha hotaM,sosaNNI jANati-jahA mama piyA pacAo, tassevamaNuciMtemANasa jAIsaraNaM samuppana, tAhe ratti divA ya rovai, varaM nivijaMtI, to suhaM pavaissaMti, evaM chammAsA vcNti| aNNayA AyariyA samosaDhA, tAhe ajasamio dhaNagirI ya AyariyaM Apucchati-jahA saNNAtagANi pecchAmotti, saMdisAviti, sauNeNa ya vAhitaM, AyariehiM bhaNiya-mahati lAho, jaM aja saJcittaM acittaM pA lahaha taM sarva laeha, te gayA, svasaggijiumAraddhA, aNNAhiM mahilAhiM bhaNNai-eyaM dAragaM ubaDhehi, to kahiM hiMti, parachA tAe bhaNiya-mae evaiyaM kAlaM saMgovio, ettAhe tuma saMgovAhi, pacchA teNa bhaNiyaM-mA te pacchAyAvo bhavissai, tAhe sakviM kAUNa gahito chammAsio tAhe colapaTTaeNa pattAbaMdhio, na rovai, jANai saNNI, tAhe tehiM AyariehiM bhANaM bhariyati hattho pasArio, diNNo, hattho bhUmi patto, bhaNai-ajjo najai varaMti, jAva pecchati devakumArovarma dAragati, 1jAtaH, tatra ca mahilAbhirAgatAbhirbhaNyate-yadyetasya pitA na pranajito'bhaviSyattadA laSTamabhaviSyat, sa saMzI jAnAti-yathA mama pitA pramajitaH, tasyaivamanucintayato jAtismaraNaM samutparya, tadA rAtraudivA ca roditi, vara nirSiyate iti, sataH sukhaM prabajiSyAmIti, evaM SaNmAsA brajanti / bhanyadA''cAryA: samavasUsA, tadA''ryasamito dhanagirizvAcAryamApRcchato-yathA sazAtIyAn pazyAva iti, saMdizatA, cAkunemaNyAitam, bhAcAryabhaNitam-mahAzAbho, padaya sacittamacittaM vA babheyA tatsarva prAdha, tI gatI, upasargayitamArabdhA, amyAbhimahilAbhirbhaNyate-enaM vArakamupasthApaya, tataH neSyataH, pasAttayA bhaNisaMmayaitAvantaM kA saMgopito'dhunAvaM saMgopaya, pacAsena bhaNitaM-mA taba pazcAttApo bhUt, tadA sAkSiNaH kRtvA gRhItaH pANmAsikakSadA cokhapaTTakena pAtrabandhayitvA (jholikA kRtvA),maroviti, jAmAtisaMhI, tadA tairAcArbhAjanaM bhAritamiti hastaH prasAritaH, datto,kho bhUmi prAptA, bhaNati-mAya! jJAyate vanAmiti' yAvat prekSamte deSakumAropamaM dArakamiti, bhaNai ya-sArakkhaha evaM, pavayaNassa AhAro bhavissai esa, tattha se pairo ceva nAma karya, tAhe saMjaINa diNNo, tAhi sejAtarakule, sejAtaragANi jAhe appaNagANi ceDarUvANi NhANeti maMDeMti vA pIhagaM vA deMti tAhe tassa puSi, jAhe uccArAdI Ayarati tAhe AgAraM daMsei kUvai vA, evaM saMvaDDai, phAsuyapaDoyAro tesimiTho, sAhUvi bAhiM viharaMti, tAhe sunaMdA pamaggiyA, tAo nikhevagotti na deMti, sA AgaMtUNa thaNaM dei, evaM so jAva tivariso jAto / annatA sAhU viharaMtA AgatA, tattha rAule vavahAro jAo, so bhaNai-mama eyAe diNNao, nagaraM sunaMdAe pakkhiyaM, tAe bahUNi khelaNagANi gahiyANi, raNNo pAse SavahAracchedo, tattha puSahotto rAyA dAhiNato saMgho sunaMdA sasayaNapariyaNA vAmapAse paravaissa, tattha rAyA bhaNai-mamakaraNa tubbhe jato ceDo jAti tassa bhavatu, paDissutaM, ko paDhamaM bAharatu, purisAtIo dhammutti puriso vAharatu, tato nagarajaNo Aha-eesiM saMvasito, mAtA sahAveta, aviya mAtA dukarakAriyA bhaNati ca-saMrakSatainaM, pravacanasyAdhAro bhaviSyatyeSaH, tatra tasya vana evaM nAma kRtaM, sadA saMyatIbhyo dattaH, tAbhiH zayyAtarakule, zavyAtarA yadA''tmanazveTarUpANi apayanti maNDayanti vA stanyaM vA dadati tadA samai pUrva, yadocArAdi bhAcarati tadA''kAraM darzayati kUjati vA, evaM saMvardhate, prAsukapratikAramneSAmiSTA, sAdhavo'pi bahiniharanti, tadA sunandA mArgayitumArabdhA, tA nikSepaka iti na vadati, sA''Atya stanyaM dadAti, evaM sa yAvanivArSiko jAtaH / bhanyadA sAdhavo viharamta mAgatAH, tatra rAjakule vyavahAro jAtaH, sa bhaNati-mamaitayA dattaH, nagara sunandAyAH pAkSikaM, tayA bahUni krIDanakAni gRhItAni rAjJaH pArthe vyavahAracchedaH, tatra pUrvAbhimukho rAjA dakSiNasyAM saH sunandA sasvajanaparijanAH vAmapAdhai narapateH, satra rAjA bhaNati-mamIkRtena yuSmAkaM yato dArako yAti tasya bhavatu, pratizrutaM, kaH prathamaM byAharatu !, puruSAdiko dharma iti puruSo gyAharatu, tato nagarajana Aha-eteSAM paricitaH, mAtA zabdayatu, bhapica-mAtA duSkarakArikA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // mAvazyaka-hAribhadrIpavRttiH puNo ya pelavasattA, tamhA esA ceva vAharau, tAhe sA AsAhatthIrahavasahagehi ya maNikaNagarayaNacittehiM bAlabhAvalobhAvAehi bhaNai-ehi vairasAmI !, tAhe paloiMto acchai, jANai-jai saMghaM avamannAmi to dIhasaMsArio bhavissAmi, aviya-esAvi papaissai, evaM tinni vArA sadAvio na ei, tAhe se piyA bhaNai-jai'si kayaSavasAo dhammajjhayamasiyaM imaM vaira! geNha lahuM rayaharaNaM kammarayapamajaNaM dhIra! // 1 // tAhe'NeNa turitaM gaMtUNa gahiyaM, logeNa ya jayai dhammotti ukkaThisIhanAokato, tAhe se mAyA ciMtei-mama bhAyA bhattA puttoya pavaio, ahaM kiM acchAmiI, evaM sAvi padhAiyA jo gujjhaehi pAlo NimaMtio bhoyaNeNa vAsaMte / Necchaha viNIyaviNao taM vahararisiM NamaMsAmi // 766 // vyAkhyA-yA guhyakairdevaiH bAlassan 'nimaMtiu' ti AmantritaH bhojanena varSati sati, parjanya iti gamyate, necchati vinItavinaya iti, vartamAnanirdezastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH, pAThAntaraM vA 'necchiMsu viNayajuttotaM vairarisiM namasAmi' tti, ayaM gaathaasmudaayaarthH| avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam punazcakomakasattvA, tasmAdeSaiva pyAharatu, tadAsA azvahastisthavRSabhaitra maNikanakaravacitrairvAlabhAvalobhAvahairbhaNati-ehi vajrasvAmin !, tadA pralokyan niti, jAnAti-yadi mahamavamanye tadA dIrghasaMsAro bhaviSyAmi, bhapica-eSA'pi pravajiSyati, evaM zrIna vArAn zabdito naiti, tadA tasya pitA maNatiyadyasi kRtamyavasAyo dharmadhvajamucchritamimaM vajra! | gRhANa laghu rajoharaNaM karmarajApramArjanaM dhiir!|||| tadA'nena svaritaM gatvA gRhItaM, lokena ca japati jinadharma ityukRSTisiMhanAdaH kRtaH, tadA tasya mAtA cintayati-mama bhrAtA bhartA putrazca prabajitaH, ahaM kiM tiSThAmi !, evaM sA'pi pravajitA. *sukyAvasAno so'vi jAhe thaNaM na piyaitti padhAvio, papaiyANa ceva pAse acchai, teNa tAsiM pAse ikkArasa aMgANi suyANi paDhaM tINa, tANi se uvagayANi, padANusArI so bhagavaM, tAhe ahavarisio saMjaipaDissayAo nikAlio, AyariyasagAse acchai, AyariyA ya ujjeNIM gatA, tattha vAsaM paDati ahodhAraM, te ya se puSasaMgaiyA jaMbhagA teNaMteNa voleMtA ta pecchaMti, tAhe te parikkhAnimittaM uttiNNA vANiyayarUveNaM, tattha baille ulladettA uvakkhaDeMti, siddhe nimaMtiti, tAhe paThito, jAva phusiyamatthi, tAhe paDiniyatto, tAhe taMpi ThitaM, puNo saddAveMti, tAhe vairo gaMtUNa uvautto dabato 4, davao pupphaphalAdi khettao ujjeNI kAlao paDhamapAuso bhAvato dharaNichivaNaNayaNanimesAdirahitA pahaDatuDA ya, tAhe devattikAUNa necchati, devA tuThThA bhaNaMti-tumaM daDDumAgatA, pacchA veuviyaM vijaM deMti, ujeNIe jo jaMbhagehi ANakkhiUNa thuymhio| akkhINamahANasiyaM sIhagiripasaMsiyaM vaMde // 766 // so'pi yadA stanyaM na pivatIti (nadA) pravAjinaH, prabajitAnAM caiva pArthe tiSThati, tena tAsAM pArthe ekAdazAGgAni zrutAni paThantInA, tAni tasyopaganAni, padAnusArI sa bhagavAn , tadA'STavArSikaH saMyatIpratizrayAt niSkAzitaH, AcAryasakAze tiSThati, bhAcAryAzcojayinIM gatAH, sanna varSA patatI mahatadhAraM, te ca tasya pUrvasaMgatikA jRmbhakAH tena mArgeNa vyatikrAmyantastaM parIkSante, tadA te parIkSAnimittamavatIrNAH vaNigrUpeNa, tatra balIyan avalAca (uttArya) upaskurvanti, siddhe nimanayanti, sadA prasthitaH, yAvat vindupAtaH (phusArikA) asti, tadA prati nivRttaH, sadA so'pi sthitaH, punaH zabdayanti, tadA vajra garavopayukto damyataH 4 dravyataH puSpaphalAdi kSetrata ujjayinI kAlataH prathamaprAvRda bhAvato dharaNisparzanayananimeSAdirahitAH prahRSTapuSTAba, tadA deva iti kRtvA necchati, devAstuSTA bhaNanti-svAM draSTumAgatAH, pazcAdvaikriyavidyA dadati. vyAkhyA-ujayinyAM yo 'jambhakaiH' devavizeSaiH 'ANakkhiUNaM' ti parIkSya 'stutamahitaH stuto vAstavena mahito vidyAdAnena akSINamahAnasikaM siMhagiriprazaMsitaM vanda iti gAthAkSarArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM puNaravi annayA jeTTamAse sannAbhUmi gayaM ghayapugnehiM nimaMtenti, tatthavi davAdio uvaogo, necchati, tattha se NahagAmiNI vijA diNNA, evaM so viharai / jANi ya tANi payANusAriladdhIe gahiyANi ekArasa aMgANi tANi se saMjayamajjhe thirayarANi jAyANi, tattha jo ajjhAti pudhagayaM taMpiNeNa sadhaM gahiyaM, evaM teNa bahu gahiyaM, tAhe vuccati paDhAhi, tato so eyaMtagaMpi kuTTeto acchai, annaM suNeto / aNNayA AyariyA majjhaNhe sAhUsu bhikkhaM niggaesu sannAbhUmi niggayA, vairasAmIvi paDissayavAlo, so tesiM sAhaNaM veMTiyAo maMDalie raettA majjhe a parivADIe ekArasavi aMgAI vAei, puSagayaM ca, jAva AyariyA AgayA ciMteti-lahuM sAhU AgayA, sugaMti saI punarapi anyadA jyeSThamAse saMjJAbhUmiM gataM ghRtapUrNenimantrayanti, tatrApi dravyAdika upayogaH, necchati, tatra tasmai nabhogAminI vidyA dattA, evaM sa viharati / yAni ca tAni padAnusArilaThabhyA gRhItAnyekAdazAGgAni, tAni tasya saMyatamadhye sthirasarANi jAtAni, tatra yo'dhyeti pUrvagataM tadapyanena sarva gRhItam, evaM tena bahu gRhItaM, tadocyate paTha, tataH sa Agacchadapi (adhItamapi) kuddayan tiSThati, anyat zRNvan / anyadA AcAryA madhyAhe sAdhuSu mikSAyai nirgateSu saMjJAbhUmi nirgatAH, vajrasvAmyapi pratizrayapAlaH, sa teSAM sAdhUnAM viNTikA maNDalyA racayitvA madhye AramanA sthitvA vAcanAM dadAti, tadA paripAvyA ekAdazApyaGgAni vAcayati, pUrvagataM ca, yAvadAcAryA AgatAzcintayanti-laghu sAdhava AgatAH, zRNvanti zabda Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : 195 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH maghogharasiyaM, bahiyA surNetA acchaMti, nAyaM jahA vairoti, pacchA osariUNa saddapaDiyaM nisIhiyaM karei, mA se saMkA bhavissara, tAhe teNa turiyaM viMTiyAo sahANe ThaviyAo, niggaMtUNa ya daMDayaM geNhai, pAe ya pamajjei, tAhe AyariyA ciMtenti-mANaM sAhU parihavissaMti tA jANAvemi, tAhe ratiM Apucchai- amugaM gAmaM vaccAmi ? tattha do vA tini vA divase acchassAmi, tattha jogapaDivaNNagA bhaNati - amhaM ko vAyaNAyario 1, AyariyA bhaNati -iroti, viNIyA tahatti paDitaM, AyariyA caiva jANaMti, te gayA, sAhUvi pae vasahiM paDilehittA vasahikAlaNiveyaNAdi vairassa kareMti, nisijjA ya se rahayA, so tattha niviTTho, te'vi jahA Ayariyassa tahA viNayaM pauMjaMti, tAhe so tesiM karakarasaddeNa sabesiM aNuparivADI AlAvae dei, je'vi maMdamehAvI tevi sigdhaM paThaveumAraddhA, tato te vimhiyA, jo'vi ei AlAvago puSapaDhio taMpi viNNAsaNatthaM pucchati, so'vi savaM Aikkhai, tAhe te tuTThA bhaNaMti-jai AyariyA kaivayANi diyahANi acchejjA tato 1 meghauvarasitaM, bahiH zRNvantastiSThanti, jJAtaM yathA vajra iti pazcAdapasRtya zabdapatitaM naivedhika karoti, mA tasya zaGkA bhUt, tadA tena viSTikAsyaritaM svasthAne sthApitAH, nirgatya ca daNDakaM gRhNAti, pAdau ca pramArjayati, sadA''cAryAzcintayanti mainaM sAdhavaH paribhUvan tat jJApayAmi, tadA rAjAvApRcchati-amuka prAmaM vajAmi ?, tatra ho vA zrIn vA divasAn sthAsyAmi, tatra yogapratipakSA bhaNamti amArka ko vAcanAcArya: 1, AcAryA bhaNanti-vajra iti, vinItA (iti) tatheti pratizrutam, AcAryA eva jAnamti, te gatAH sAdhavo'pi prabhAte vasatiM pratilelya vasatikALa nivedanAdi vajrAya kurvanti, niSidyA ca tasmai racitA, sa tatra niviSThaH, te'pi yathA bhAcAryasya tathA vinayaM prayuJjanti, tadA sa tebhyaH vyaktavyaktazabdena sarvebhyo'nuparipAThyA mAlApakAn dadAti, yespi mandamedhasaste'pi zIghraM prasthApayitumArabdhAH, tataste vismitAH, yo'pyeti AlApakaH pUrvapaThitastamapi vinyAsamArthaM pRcchanti, so'pi sarvamAyAti tadA se tuSTA bhaNanti yathAcAryAH katipayAn divasAn tiSTheyustataH ese sukhaMdha lahuM samappejjA, jaM AyariyasagAse cireNa parivADIe givhaMti taM imo ekAe porasIe sArei, evaM mo tersi bahumao jAo, AyariyA'vi jANAviosikAUNa AgayA, avasesaM ca varaM ajjhAvijjautti, pucchati ya -sario majjhAo ?, te bhAMti-sario, esacceva amha vAyaNAyario bhavau, AyariyA bhaNati hohii, mA tubbhe etaM paribhavissaha ato jANAvaNANimittaM ahaM gao, Na uNa esa kappo, jao eteNa suyaM kannAheDaeNa gahiyaM, ao eyarasa ussArakathpo kareyaso, so sigghamossArei, bitiyaporusIe atthaM kahei, tadubhayakappajogotikAUNa, je ya asthA Ayarissavi saMkitA te'vi teNa ugghADiyA, jAvaiyaM diTThivAyaM jANaMti tattio gahio, te viharaMtA dasapuraM gayA, ujjeNIe bhaddaguttA nAmAyariyA, therakappaTThitA, tesiM diTThivAo asthi, saMghADao se dino, gao tassa sagAsaM, bhaddaguttA yatherA suviNagaM pAsaMti-jahA kira mama paDiggaho khIrabhario AgaMtueNa pIU samAsAsio ya, pabhAe sAhUNaM 1 eSa zrutaskandho laghu samAmuyAt, yadAcAryasakAze cireNa paripAThyA gRhyate tadayamekathA pauruSyA sArayati, evaM sa teSAM bahumato jAtaH, bhAcAryA api jJApita itikRtvA AgatAH, avazeSaM ca varamadhyApyatAmiti, pRcchanti ca sRtaH svAdhyAyaH ?, se bhaNanti ghRtaH, eSa evAsmAkaM vAcanAcAryo bhavatu, AcAryA bhaNanti-bhaviSyati mA yUyamenaM paribhUta ato zApanAnimittamahaM gataH, na punareSa kahanyaH, yata etena zrutaM karNATakena gRhInam mata etasyotsArakalpaH karttavyaH, sa zIghramussArayati, dvitIyapauruSyAma rthaM kathayati, tadubhayakalpayogya itikRtvA, ye cArthA AcAryasyApi zaGkitAste'pi tenodghATitAH, yAvantaM dRSTivAdaM jAnanti tAvAn gRhItaH se viharanto dazapuraM gatAH, ujjayinyAM bhadraguptanAmAna bhAcAryAH sthavirakalpasthitAH teSAM dRSTivAdo'sti, saMghATakossmai dattaH, gatastasya sakAzaM, bhadraguptAzra sthavirAH svamaM pazyanti yathA kisa mama patagrahaH kSIramRta Agantukena pItaH samAzvAsitazca, prabhAte sAdhubhyaH * samAsibha a pra0 sArheta, te annamannANi vAgareMti, guru bhaNaMti-Na yANaha tumbhe, ajja mama pADicchao ehiti, so savaM suttatthaM ghetthihitti, bhagavapi bAhiriyAe vuccho, tAhe aigao diTTho, suyapubo esa so vairo, tuTThehiM ubagUhio, tAhe tassa sAse dasa putrANi paDhitANi, to aNuSNAnimittaM jahiM uddiTTho tarhi veva aNujANiyaboti dasapuramAgayA / tattha aNuNNA AraddhA tAva navari tehiM jaMbhagaMhiM aNuNNA uvadvaviyA, dibANi puSphANi cuNNANi ya se uvaNIyANitti // amumevArtha tasyAropyAha pranthakRt-- jassa aNunnAe bAyagattaNe dasapuraMbhi nayaraMmi / devehi kayA mahimA payAnusAriM nama'sAmi // 767 // vyAkhyA -yasyAnujJAte 'vAcakatve' AcAryatve dasapure nagare 'devaiH' jRmbhakaiH kRtA mahimA, sampAditA pUjeti bhAvanA, taM padAnusAriNaM namasya iti gAthArthaH // 44 // tomer ya sahagiri vairassa gaNaM dAUNa bhattaM paccakkhAiUNaM devalogaM gao / vairasAmI'vi paMcahiM aNagArasahiM saMparigst viharas, jattha jattha vacca tattha tattha orAlavaNNakittisaddA paribbhamaMti, aho bhagavaMti, evaM bhagavaM 1 kathayanti te amyadanyat vyAkurvanti, guravo bhaNanti na jAnIya yUyam, adya mama pratIcchaka eSyati, sa sarve sUtrArthaM grahISyatIti, bhagavAnapi bAhirikAyAmuSitaH, tadA bhagato dRSTaH, zrutapUrva eSa sa vajraH, tuSTairupagUhitaH, tadA tasya sakAze daza pUrvANi paThitAni tato'nujJAnimittaM yatroddiSTamtatraivAnujJAtavya iti dazapuramAgatAH tatrA'nujJA''rabdhA tAvaccavaraM tairjumbhakairanujJA upasthApitA, divyAni puSpANi cUrNAni cAsmai upanItAnIti / 2 anyadA ca siMhagirirvasvAminaM gaNaM datvA bhaktaM pratyAkhyAya devalokaM gataH / vajrasvAmyapi paJcabhiranagArazataiH saMparivRto viharati, yatra yatra vajati tatra tatra cAravargakI - rttizabdAH paribhrAmyanti, aho bhagavAniti, evaM bhagavAn Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 19 // bApazvaka-hAribhadrIpavRttiH bhaviyajaNavibohaNaM kareMto viharai / io ya pADaliputte nayare dhaNo seTThI, tassa dhUyA aiva svavatI, tassa ya jANasAlAe sAhaNIo ThiyAo, tAo puNa vairassa guNasaMthavaM kareMti, sabhAveNa ya logo kAmiyakAmiyao, sidvidhUyA ciMteijai mama so pati hoja to'haM bhoge a~jissaM, iyarahA alaM bhogehiM, varagA eMti, sA paDisehAvei, tAhe sAheti pavaiyAo so Na pariNei, sA bhaNai-jai na pariNei ahaMpi pavaja gihissaM, bhagavapi viharato pADaliputtamAgao, tattha me rAyA sapariyaNo ammogaiyAe niggao, te pavaigA phaDagaphaDDagehiM eti, tattha bahavo urAlasarIrA, rAyA pucchai-imo bhagavaM vairamAmI, te bhaNaMti-na havai, imo tassa sIso, jAva apacchima viMdaM, tattha paviralasAhamAhito diTTho, rAiNA caMdio, tAhe ujANe Thio, dhammo'NeNa kahio, khIrAsavaladdhI bhagavaM, rAyA hayahiyao kao, aMteure sAhai, tAo bhaNaMti-amhe'vi vacAmo, sabaM aMteuraM niggaya, sA ya sehidhyA logassa pAse suNettA kiha pecchijjAmitti ciMtetI madhyajanavibodhanaM kurvan viharati / isa pATalIputre magare dhanaH bheDI, tasya duhitA atIva rUpavatI, tasya ca vAnazAlAyAM sAmayaH sthitAH, tAH pumavasya guNasaMstavaM kurvanti, svabhAvenaiva lokaH kAmitakAmukaH, zreSThiduhitA cintayati-yadi mama sa patirbhavet tadA'haM bhogAn bhokSye, itarathA'laM bhogaH, varA bhAyAmti, sA pratiSedhayati, tadA sAdhayanti prabajitakA:-sana pariNeSyati, sA bhaNati-yadina pariNeSyati mahanapi pranayAM grahIyAmi, bhagavAnapi viharana pATalIputramAgataH, tatra tasya (sa) rAjA saparijanaH ahaMpUrvikayA nirgataH, te prabajitakAH spardhakaspardhakairAyAmti, tatra bahava udArazarIrAH, rAjA prabhAti-bhayaM bhagavAn vajrasvAmI, te bhaNamti-na bhavati, bhayaM tasya ziSyaH, yAvarapazcimaM vRnda, tatra praviralasAdhusahito , rAjJA vanditaH, sadodyAne sthito, dharmo'nena kapitA, mIrAbavalabdhiko bhagavAn , rAjA hatanayaH kRtaH, antaHpurAya kathayati, tA bhaNanti-avamapi prajAmaH, sarvamantaHpuraM nirgataM, sA cameSThiduhitA lokasya pAH zrutvA kathaM prekSayiSya iti cintayamtI acchati, bitiyadivase piyA vinavio-tassa dehi, aNNahA appANaM vivAemi, tAhe saghAlaMkArabhUsiyasarIrA kayA, aNegAhiM dhaNakoDihiM sahiyA NINiyA, dhammo kahio, bhagavaM ca khIrAsavaladdhIo, loo bhaNati-aho sussaro bhagavaM saSaguNasaMpanno, Navari rUvavihUNo, jai rUvaM hotaM savaguNasaMpayA hotA, bhagavaM tesiM maNogayaM nAuM tattha sayasahassapattapaumaM vivati, tassa uvari niviTTho, rUvaM viutpati atIva somaM, jArisa paraM devANaM, logo AuTTo bhaNati-eyaM eyassa sAhAviyaM rUvaM, mA patthaNijjo hohAmitti virUveNa acchai sAtisautti, rAyA'vi bhaNati-aho bhagavao eyamavi asthi, tAhe aNagAraguNe vaNNei-pabhU ya asaMkheje dIvasamudde viuvittA Ainnaviinnae karettaetti, tAhe teNa rUveNa dhammaM kaheti, tAhe meTThiNA nimaMtio bhagavaM visae niMdati, jai mamaM icchai to pacayau, tAhe pavatiyA // amumevArtha hadi vyavasthApyAhajo kamAi dhaNeNa ya nimaMtio juvarNami gihavaiNA / nayaraMmi kusumanAme taM vairarisiM namasAmi // 768 // 1 tiSThati, dvitIyadivase pitA vijJaptaH-tasmai dehi, anyathA AramAnaM vyApAdayAmi, tadA sarvAlaGkArabhUSitazarIrA kRtA, manekAbhirdhanakoTibhiH sahitA nItA, dharmaH kathitaH, bhagavAMzca kSIrAzravalabdhikaH, loko bhaNati-bhaho susvaro bhagavAn sarvaguNasaMpanaH, mavara rUpavihInaH, yadi rUpamabhaviSyAt sarvaguNasaMpadabhaviSyat , bhagavAn teSAM manogataM jJAtvA satra zatasahasrapatrapacaM cikurvati, tasyopari niviSTaH, rUpaM vikurvati atIva saumya, pArazaM paraM devAnAM, loka bhAvRtto bhaNati-etadetasya svAbhAvika rUpaM, mA prArthanIyo bhUvamiti virUpastiSThati sAtizaya iti, rAjA'pi bhaNati-bhaho bhagavata etadapyasti, tadA bhanagAraguNAn varNayati-prabhubAsaMkhyevAn dvIpasamudrAn bikur2yA AkIrNaviprakIrNAn kartumiti, tadA tena rUpeNa dharma kathayati, tadA bheTinA nimantrito, bhagavAn viSayAn nindati, yadi mAmicchati tadA pravrajatu, tadA prabajitA / vyAkhyA-yaH kamyayA dhanena ca nimantrito yauvane 'gRhapatinA' dhanena nagare 'kusumanAni' pATaliputra ityarthaH, taM vairarisiM namasya iti gaathaarthH|| teNa ya bhagavayA pANusAritaNao pamhuDA mahApariNNAo ajmayaNAo AgAsagAmiNI vijA uddhariyA, tIe ya gayaNagamaNaladdhisaMpaNNo bhagavati // ukkArthAbhidhitsayA''hajeNuddhariyA vijA AgAsagamA mhaaprinaao| vadAmi ajavaharaM apacchimo jo suaharANaM // 769 // vyAkhyA-yenoddhRtA vidyA 'AgAsagama' si gamanaM-gamaH AkAzena gamo yasyAM sA tathAvidhA mahAparijJA'dhyayanAt , vaMde 'AryavairaM' ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryaH AryazcAsau vairazceti samAsaH, taM apazcimo yaH zrutadharANAmiti gAthArthaH // sAmpratamanyebhyo'dhikRtavidyAyAzcAniSedhakhyApanAya pradAnanirAcikIrSayA tadanuvAdatastAvadisthamAha bhaNai a AhiMDijjA jaMbuddIva imAi vijAe / gaMtuM ca mANusanagaM bijAe esa me visao // 770 // vyAkhyA-bhaNati ca, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvat , 'AhiNDeta' iti pAThAntaraM vA 'abhANaMsu yahiMDeja' tti babhANa ca hiNDeta-paryaTet jambUdvIpamanayA vidyayA, tathA gatvA ca 'mAnuSanarga' mAnuSottaraM parvataM, tiSThediti ke eSa me 'viSayo' gocara iti gAthArthaH // tena ca bhagavatA padAnusAritayA vispatA mahAparijJAdhyayanAdAkAzagAminI viyodatA, sabA gaganagamanadhisaMpaco magavAmiti / Jain Education Interational Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 197 // bhAvazyaka-hAribhadrIpatiH bhaNai adhAreavvA nahu dAyavvA imA mae vijA / appiTThiyAu maNuA hohiMti ao paraM ane||771 // vyAkhyA-'bhaNati ca' ityasya pUrvavavyAkhyA, 'dhArayitavyA' pravacanopakArAya na punardAtavyA iyaM mayA vidyA, huzabdaH punaHzabdArthaH, kimiti ?-'appiTThiyA u maNuyA hohiMti ato paraM aNNe' alparddhaya eva manuSyA bhaviSyanti ataH paramanye eSyA iti gaathaarthH||48|| so bhagavaM evaM guNavijAjutto viharaMto puSadesAo uttarAvahaM gao, tattha dunbhikkhaM jAyaM, paMthAvi vocchiNNA, tAhe saMgho uvAgao nitthArehitti, tAhe paDavijAe saMgho ghaDio,tattha ya sejAyaro pArIe gaoei, te ya uppatite pAsai, tAhe so asiyaeNa sihaM chidittA bhaNati-ahaMpi bhagavaM! tumha sAhammio, tAhe so'vilaioimaM suttaM sarateNa-'sAhammiyavacchalaMmi ujuyA ujjuyA ya sjjhaae| caraNakaraNami ya tahA, titthassa pabhAvaNAe y||1|| tatopacchA uppaDao bhagavaM patto puriyaM nayariM, tattha subhikkhaM, tatthaya sAvayA bahuyA, tattha rAyA tazcaNNiosaGkao, tattha amhazcayANaM maDayA taSNiovAsagANa ya viruddhaNa mallArahaNANi vaiMti, sadhastha te uvAsagA parAijjati, tAhe tehiM rAyA pupphANi sabhagavAn evaM guNavidhAyukto viharan pUrvadezAt uttarApathaM gataH, satra durmikSaM jAtaM, panthAno'pi myurichavAH, sadA sapAgataH nikSArayeti (nistArayiSyatIti), sadA padavidyayA (cAya) saritaH, tatra cazaNyAtarakhA gata mAyAti, sAMsotpatitAn pazyati, tadAsa dAtreNa zikhA chiyA 'bhaNati-ahamapi bhagavan ! saba sAdharmikaH, tadA so'pi kagita ivaM sUtraM maratA-'sAdharmikavAtsalye udhukA dhukkAma svAdhyAye / paraNakaraNe ca tathA tIrthasya prabhAvanAyAM ca // tataH pazcAduspatito bhagavAn prAptaH purikA nagarI, tantra subhikSaM, satra ca bhASakA bahavaH, tatra ca rAjA tapanikA (baukhaH) bhAvaH, tatrAsAkInAnAM bhAvAnAM tanikopAsakAnAM ca virudsayA mAlyArohaNAni vasante, sarvatra te sapAsakAH parAjIyante, tadA tai rAjJA puSpANi vArAvio pajjosavaNAe, saDDA addaNNA jAyA nasthi pupphANitti, tAhe sabAlavuhA vArasAmi uvaThiyA, tumbhe jANaha, jai tumbhehiM nAhehiM pavayaNaM mohAmijai, evaM bhaNito bahuppayAraM tAhe uppaiUNa mAhessariMgao, tastha huyAsaNaM nAma vANamaMtaraM, tattha kuMbho pupphANa uThei, tattha bhagavato pitimitto taDio, so saMbhaMtobhaNai-kimAgamaNappaoyaNaM ,tAhe bhaNati-pupphehiM paoyaNaM, so bhaNai-aNuggaho, bhagavayA bhaNio-tAva tumbhe gaheha jAva emi, pacchA culahimavaMte sirisagAsa gao, sirIe ya cetiyaaJcaNiyanimittaM paramaM chinnarga, tAhe vaMditA sirIe nimaMtio, taMgahAya ei aggigharaM, tattha'NeNaM vimANa viubiyaM, tattha kuMbhaM choDaM puSphANaM tato so jaMbhagagaNaparibuDo diveNaM gIyagaMdhavaninAeNaM AgAseNaM Agao, tassa paumassa ghaMTe vairasAmI Thio, tato te tazcaNNiyA bhaNati-amha eyaM pADiheraM, agdhaM gahAya niggayA, taM voletA vihAraM arahatagharaM gayA, tattha devehi mahimA kayA, tastha logassa atIva bahumANo jAo, rAyAvi AuTTo samaNovAsao jAo // ukamevArtha buddhabodhAyAha nivAritAni paryuSaNAyAM, pAhAH khimA jAtAH, na samti puSpANIti, tadA sabAkadA vanasvAminamupasthitAH yUrya jAnIya padi yuSmAsu nAthepu pravacanamavadhAvyate, evaM bhaNito bahuprakAra tadotpatya mAhezvarI gataH, tatra hutAzanaM nAma vyantarAyatana, tana kumbhaH puSpANAmuttiSThate, tantra bhagavataH pitRmitramArAmikaH, sa saMbhrAnto bhaNati-kimAgamanaprayojanam , tadA bhaNati-puSpaiH prayojanaM, sa bhaNati-anugrahaH, bhagavatA bhaNita:-sAvapUyaM gRhIta yAvadAyAmi, pazcAkSullahimavati zrIsakAmaM gataH, zriyA ca caityArca nikAnimittaM pacaM jivaM, tadA vanditvA zriyA nimantritaH, tad gRhItvA''yAti amigRhaM, tatrAmena vimAnaM vikurvitaM, tatra kumbha nikSipya puSpANAM tataHsa jambhakagaNaparivRto divyena gItagandharvaminAdenAkAzenAgaptaH, tasya panasya pante vajrasvAmI sthitaH, tataste taccanikA bhaNanti- asmAkametat prAtihAryam, madhe gRhIsthA nirgatAH, taM vyatikramya bihAramaharaM gatAH, tatra devamahimA kRtaH, tatra kokasyAtIya bahumAno jAtaH, rAjA'pyAvRttaH zramagopAsako jaatH| mAhesarIu sesA puriaM nIA huAsaNagihAo / gayaNayalamahabahattA vaireNa mahANubhAgeNa // 772 // vyAkhyA-'mAhezvaryAH' nagaryAH 'sesa'tti puSpasamudAyalakSaNA, sA purikA nagarI nItA 'hutAzanagRhAt' vyantaradevakulasamanvitodyAnAt, katham -gaganatalamativyatItya-atIvolasya, vAireNa mahAnubhAgena, bhAga:-acimtyA zaktiriti gAthAkSarArthaH // evaM so virahaMto va sirimAlaM go| evaM jAva apuhattamAsI, ettha gAhAapuhutte aNuogo cattAri dudhAra bhAsaI ego / puhatANuogakaraNe te astha tao u buriNamA // 773 // ___ byAkhyA-apRthaktve sati anuyogaH catvAri dvArANi-caraNadharmakAladravyAkhyAni bhASate ekaH, vartamAna nirdezaphalaM prAgvat, pRthaktvAnuyogakaraNe punaste'rthA:-caraNAdayaH tata eva-pRthaktvAnuyogakaraNAd vyavacchinnA iti gAthArthaH // sAmprataM yena pRthaktvaM kRtaM tamabhidhAtukAma AhadeviMdvadiehi mahANubhAgehi rakkhiajehiM / jugamAsana vibhatto aNuogo to ko cAhA // 774 // vyAkhyA-devendravanditairmahAnubhAgaiH rakSitAlikApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatvAdanuyogasya vismRtasUtrArthamayalokya yugamAsAdya pravacanahitAya 'vibhakta' pRthak pRthagavasthApito'nuyogaH, tataH kRtazcaturdA-caraNakaraNAnuyogAdiriti gAthArthaH // sAmpratamAryarakSitasvAminaH prasUti pratipipAdayiSayA''hamAyA ya kahasomA piA ya nAmeNa somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhiAtosaliputtA ya aayriyaa||775|| nijaSaNa bhagusse bIsaMpaDhaNaM ca tassa puvvagayaM / pavvAvio abhAyA rakkhiakhamaNehiMjaNao a||776 // evaM saviharaneva zrImAkaM gataH, evaM yAvadapRthaktvamAsIt, atra gAthA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 198 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA--gAthAdvayArthaH kathAnakAdavaseyaH, tazcedam- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasapuraM nAma nayaraM, tattha somadevo mAhaNo, tassa ruddasomA bhAriyA, tIse puto rakkhio, tassANujo phaggurakkhio / acchaMtu tAva ajarakkhiyA, dasapuranayaraM kahamupapannaM 1, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAe nayarIpa kumAranaMdI suvaNNakAro itthilolo parivasati, so jattha jastha suruvaM dAriyaM pAsati suNeti vA tattha paMca suvaNNasayANi dAUNa taM pariNei ( pranthAgram 7500 ) evaM teNa paMcasayA piMDiyA, tAhe so IsAluo ekakkhaMbhaM pAsAdaM kAritA tAhiM samaM lalai, tassa ya mito NAilo NAma samaNovAsao / aNNayA ya paMcaselagIvavatthacAo vANamaMtarIo suravatinioeNa naMdIssaravaradIvaM jatAe patthiyAo, tANaM ca vizumAlI nAma paMcaselAhipatI so cuo, tAo ciMteti-kaMci buggAhemo joDa mhaM bhattA bhavijjatti, navaraM vazcaMtIhiM caMpAe kumAranaMdI paMcamahilAsayaparivAro lalaMto diDo, tAhiM ciMtiyaM-esa itthilo lo eyaM buggA hemo, tAhe tAhiM ujjANagayassa appA daMsio, 1 tasmin kAle tasmin samaye dazapuraM nAma nagaraM tatra somadevo brAhmaNaH, tasya rudrasomA bhAryA, tasyAH putro rakSitaH, tasyAdujaH phalgurakSitaH / tiSThantu tAvadAryarakSitAH, dazapuranagaraM kathamutpannam ? -tasmin kAle tasmin samaye campArthA nagaryAM kumAramandI suvarNakAraH strIkolupaH parivasati, sa yatra yatra surUpa dArikAM pazyati zRNoti vA tatra paJcasuvarNazatAni dazvA tAM pariNayati, evaM tena paJcazatI piNDitA, tadA sa IrSyAlurekastambhaM prAsAdaM kArayitvA tAbhiH samaM chatitasya ca mizra nAgiko nAma zramaNopAsakaH / anyadA ca paJcazaikhakadrI pavAstamye vyantayauM surapatiniyogena nandIzvaravaradvIpaM yAtrAyai prasthite, tayozca vidyunmAlI nAma paJcazaikAdhipatiH (patiH ) sa cyutaH, te cintayataH - kacit vyugrAhathAvaH ya AvayorbhartA bhavediti, navaraM brajantIbhyAM campAyAM kumAramamdI paJcamahi, chAzataparivAro lakhan dRTaH, tAbhyAM cintitam eSa zrIkolupaH enaM vyudrAhabAvaH, tadA tAbhyAmudyAnagatAba AtmA darzitaH, tI so bhaNati - kAo tumbhe ?, tAo bhAMti - devayAo, so muDio tAo patthei, tAo bhAMti - jai amhAhiM kAM to paMcaselagaM dIvaM ejjAhitti bhaNiUNaM uppatitA gayAo, so tAsu mucchio rAule suvaNNagaM dAUNa paDahagaM NINetikumAraNaMdi jo paMcaselagaM Nei tassa dhaNakoDiM dei, thereNa paDahao vArio, vahaNaM kAriyaM, patthayaNassa bhariyaM, thero taM dabaM putANa dAUNa kumAraNaMdiNA saha jANavateNa patthio, jAhe dUre samuddeNa gao tAhe thereNa bhaNNai - kiMcivi pecchasi ? so bhaNati - kiMpi kAlayaM dIsai, thero bhaNati - esa vaDo samuhakUle pazyapAde jAo, eyassa heveNa eyaM vahaNaM jAhiti, to tumaM amUDho vaDe vilaggejjAsi, tAhe paMcaselagAo bhAraMDapakkhI ehiMti, tesiM jugalassa tini pAyA, tato susutte majhale pAde sulaggo hojjAhi paDeNa appANaM baMdhiuM, to te taM paMcaselayaM NehiMti, aha taM vaDaM na vilaggasito eyaM vahaNaM valayAmuhaM pavisihitti tattha viNassihisi, evaM so vilaggo, NIo ya pakkhIhi, tAhe tAhiM vANamaMtarIhiM 1 tadA sa bhaNati ke yuvAM ?, te bhaNataH - devate, sa mUrcchitaH te prArthayate, te bhagataH yacAvAbhyAM kAryaM tat paJcazailaM dvIpamAyA iti bhaNitvotpatya gate, sa tayormUrchito rAjakule suvarNa davA paTahaM niSkAzayati-kumAranandI yaH paJcazailaM nayati tasmai dhanakoTIM dadAti, sthavireNa paTaho vAritaH, pravahaNaM kAritaM, yadanena mRtaM virastat dravyaM putrebhyo daSvA kumAranandinA saha yAnapAtreNa prasthitaH, yadA dUraM samudreNa gatastadA sthavireNa bhavyate kiJcidapi prekSase ?, sa bhaNati--kimapi kRSNaM dRzyate, sthaviro bhaNati - eSa vaTaH samudrakUle parvatamUle jAtaH, etasyAdhastAt etat pravahaNaM yAsyati, tat svamamUDho baDe bilageH, tatra paJcazailAt bhAraNDapakSiNa eSyanti, tayoryugalayostrayaH pAdAH, tatasteSu supteSu madhyame pAde sulagno bhaveH paTenAtmAnaM baddhA, tasaste svAM paJcazailaM neSyanti, atha taM varaM na vilagiSyasi tadA etat pravahaNaM valayAmukhaM pravekSyati iti tatra binabhyasi, evaM sa vilanaH, nItazca pakSibhiH, tadA tAbhyAM vyantarIbhyAM diDo, riddhI ya se dAiyA, so pagahio, tAhiM bhaNio-na eeNa sarIreNa amhe bhuMjAmo, kiMcijjalanapavesAdi karehi, jahA paMcalAdhipatI hohisi, to'haM kiha jAmi ?, tAhiM karayalapuDeNa nIo saujjANe chaDDao, tAhe logo AgaMtUNa pucchai tAhe so bhaNati - 'diTTaM suyamaNubhUyaM jaM vittaM paMcaselae dIve' tti, tAhe mitteNa vArijaMtoSa iMgiNimaraNeNa mao paMcAhi jAo, gussa niSedo jAo - bhogANa kajje kilissai, amhe jANaMtA kIsa acchAmoti pavaio, kAlaM kAUNa apa uvavanno, ohiNA taM pecchai, aNNayA NaMdissaravarajatAe palAyaMtassa paDaho gale olaio, tAhe vAyaMto dissaraM gao, so Agao taM pecchai, so tassa teyaM asahamANo palAyati, so teyaM sAharetA bhaNati - bho marma jANasi ? so bhaNati ko sakkAdI iMde Na yANati ?, tAhe taM sAvagarUvaM daMsei, jANAvio ya, tAhe saMvegamAvanno bhaNati - saMdisaha iyANiM kiM karomi?, bhaNati - vaddhamANasAmissa paDimaM karehi, tato te sammattavIyaM hohitti, tAhe mahAhimavaMtAo 1, RddhimaidarzitA, sa pragRddhaH, tAbhyAM bhaNitaH naitena zarIreNAvAM bhuJjabahe, kiJcijvalanapravezAdi kuru, yathA paJcazailAdhipatirbhaviSyasi iti, tadahaM kathaM yAmi, tAbhyAM karatakapuTena nItaH svodyAne tyaktaH, tadA loka Agatya pRcchati, tadA sa bhaNati - 'dRSTaM zrutamanubhUtaM yataM paJcazaile dvIpe ' iti. tAmitreNa vAryamANo'pi iGginImaraNena mRtaH paJcazailAdhipatirjAtaH, zrAddhasya nirvedo jAtaH, bhogAnAM kRte ( kArye ) klizyate, vayaM jAnAnaH kiM tiSThAma iti prabrajitaH, kALaM kRtvA'cyute utpannaH avadhimA taM pazyati, amyadA nandIzvaravarayAtrAyAM paLAyamAnasya paTaho gale 'valagitaH, tadA vAdayan nandIzvaraM gataH, zrAddha bhAgataH saM prekSate, sa tasya tejo'sahamAnaH palAyate sa tejaH saMhRsya bhaNati bho mAM jAnAsi ?, sa bhaNati kaH zakrAdIn indrAn na jAnAti, 1 tadA tat zrAvakarUpaM darzayati, jJApitazca tadA saMvegamApagro bhaNati-saMdizata idAnIM kiM karomi ?, bhaNati-vardhamAnasvAminaH pratimAM kuru, tataste samyaktvabIjaM bhavivyati iti, tadA mahAhimavato Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 199 // mAvasyaka-hAribhadrIyattiH gosIsacaMdaNarukkhaM chattaNa tattha paDima nivatteUNa kaTThasaMpuDe chubhicA Agao bharahavAsaM, vAhaNaM pAsai samuhassa majjhe uppAieNa chammAse bhamaMtaM, tAhe teNa taM sappAiyaM uvasAmiyaM sA ya khoDI dinA, bhaNio ya-devAhidevassa ettha paDimA kAyabA, vItabhae uttAriyA, udAyaNo rAyA, tAvasabhatto, pabhAvatI devI, vaNiehiM kahitaM-devAhidevassa paDimA kareyavatti, tAhe iMdAdINaM kareMti, parasU Na vahati, pabhAvatIe suyaM, bhaNati-vaddhamANasAmI devAhidevo tassa kIrau, jAhe AhayaM tAva puSanimmAyA paDimA, aMteure ceiyagharaM kAriyaM, pabhAvatI vhAyA tisaMjhaM acei, aNNayA devI NacAi rAyA i. sodevIe sIsaM na pepara, ajitI se jAyA. tao vINAvAyaNayaM hatthao bhaI, devIrudvA bhaNai-kiM duhanaciyaM, nimbaMdhe se siddhaM, sA bhaNati-kiM mama !, suciraM sAvayattaNaM aNupAliyaM, aNNayA ceDiM vhAyA bhaNati-potAI ANehi, tAe rattANi ANIyANi, ruhA adAeNa AhayA, jiNagharaM pavisaMtIe rattagANi desitti, AhayA mayA ceDI, gozIpacandana hiravA tatra pratimA nirvatvaM kASThasaMpure sivA mAgato bharatavarSa, pravahaNaM pazyati samudakha madhye satpAtena SaNmAsyA bhamata, tadA tena tadupAtikamupazAmitaM sA ca peTA dattA, maNitama-devAdhidevasthAna pratimA kartavyA, vItabhaye sattAritA, badAyano rAjA, tApasabhaktaH, prabhAvatI devI, vaNigbhiH kathitaM-devAdhidevasya pratimA kartavyeti, tadendrAdInAM kurvanti, parazuna vahati, pramAvasyA zrutaM, bhaNati-parvamAnasvAmI devAdhidevastasya kriyatA, padA bhAhataM tAvatpUrvanirmitA pratimA, bhantaHpure caityagRhaM kAritaM, prabhAvatI mAtA trisambhyamayati, amyadA devI satyati rAjA vINA vAdayati, sa devyAH sI na prekSate, bhapatistasya jAtA, tato vINAvAdanaM hastAt bhraSTa, devI ruSTA bhaNati-kiM duSTaM nRttaM, nirbandhe tassai viSTa, sA bhaNati-mima? suciraM bhAvakatvamanupAlitam, sampadA ceTI cAtA bhaNati-potAnyAnaya, tayA rakAnyAnItAni, ruSTA, bhAdarzanAhatA, jinagRhaM pravizamyA rakAni vadAsIti, bhAivA etA beTI, tohe ciMtei-mae vayaM khaMDiyaM, kiM jIviteNaMti !, rAyANaM Apucchai-bhattaM paJcakkhAmitti, nibaMdhe jai paraM bodhesi, paDissayaM, bhattapaJcakkhANeNa mayA devalogaM gayA, jiNapaDima devadattA dAsaceDI khujA sussUsati, devo udAyaNaM saMboheti, na saMbajAti, so ya tAvasabhatto, tAhe devo tAvasarUvaM karei, amayaphalANi gahAya soAgao, raNNA AsAiyANi, pucchio-kahiM eyANi phalANiI, nagarassa adUre Asamo tahiM, teNa samaM gao, tehiM pAraddho, NAsaMto vaNasaMDe sAhavo pecchai, tehiM dhammo kahio, saMbuddho, devo attANaM darisei, ApucchittA gao, jAva atthANIe va attANaM perachA, evaM saDo jAo / io ya gaMdhArao sAvago sabAo jammabhUmIo vaMdittA veyaDDhe kaNagapaDimAu suNesA uvavAseNa Thio, jai vA mao dihAo vA, devayAe daMsiyAo, tuThThA ya sabakAmiyANaM guligANaM sayaM deti, tato NIto suNei-vItabhae jiNapaDimA gosIsacaMdaNamaI, taM vaMdao ei, vaMdati, tattha paDibhaggo, devadattAe paDiyario, tuDeNa ya se tAo guliyAo sadA cintayati-mayA prataM khaNDitaM, kiM jIviteneti, rAjAnamApRcchati-bhaktaM pratyAkhyAmIti, nirvandhe yadi para bodhayasi, pratizrutaM, bhaktapasyAsyAnena mRtA devalokaM gatA, jinapratimA devadattA dAsI kumjA zuzrUSate, deva sadAyanaM saMbodhayati, na saMbudhyate, sa ca tApasamaktaH, tadA devastApasarUpaM karoti, amRtaphalAni sa gRhItvA''gataH, rAjJA bhAsvAditAni, pRSTaH-kaitAni phalAni !, nagarasthAdUre AzramaH tatra, tena samaM gataH, taiH prArabdhaH, nazyan vanakhaNe sAdhUna pazyati, dharmaH kathitaH, saMpuraH, deva AzmAnaM darzayati, ApRcchaya gataH, yAvadAsthAnikAyAmevAramAnaM pazyati, evaM zrAddho jAtaH / itara gAndhAraH pAvakaH sarvA janmabhUmIvanditvA vaitAbye kanakamatimAH zrutvopavAsena sthitaH, yadi vA mRto STA vA, devatayA darzitAH, tuSTA ca sarvakAmitAnA guTikAnAM zataM dadAti, tato nirgaman zuNoti-vItabhaye jimapratimA gozIrSacandanamayI, to banditumAyAti, vandate, tatra pratibhannaH, devadattayA praticaritaH, narena tasyai tA guTikA diNNAo, so patio / aNNayA tAe ciMtiya-mama kaNagasariso vaNNo bhavautti, tato jAyakhvavaNNA NavakaNagasarisarUvA jAyA, puNo'vi ciMtei-bhoge muMjAmi, esa rAyA tAva mama piyA, aNNe ya gohA, tAhe pajoyaM roei, taM maNa. sikAu~ guliyaM khAi, tassavi devayAe kahiyaM, erisI rUvavatitti, teNa suvaNNaguliyAe dUo pesio, sA bhaNatipecchAmi tAva tuma, so'NalagiriNA rattiM Agao, dicho tAe, abhirucio ya, sA bhaNati-jai paDimaM nesi to jAmi, tAhe paDimA nasthitti rattiM vasiUNa paDigao, annaM jiNapaDimarUvaM kAumAgao, tattha hANe ThavettA jiyasAmi suvaNNaguliyaM ca gahAya ujjeNiM paDigao, tattha nalagiriNA muttapurisANi mukkANi, teNa gaMdheNa hatthI ummattA, taM ca disaM gaMdho ei, jAva paloiyaM, Nalagirissa padaM dilaM, kiMnimittamAgaotti, jAva ceDI na dIsai, rAyA bhaNati-gheDI NIyA, NAma paDimaM paloeha, navaraM acchaitti niveiyaM, tato rAyA accaNavelAe Agao, pecchai paDimAe pupphANi milANANi, dattAH, sa prabajitaH / anyadA tayA cintitaM-mama kamakasarazo varNo bhavaviti, tato jAtarUpavarNA navakanakasAzarUpA jAtA, punarapi cintayatibhogAn bhuje, epa rAjA tAvammama pitA, anye cArakSAH (godhAH), tadA pracotaM rocayati, taM manasikRtya guTikA khAdati, tasyApi devatA kavitA IzI rUpavatIti, sena suvarNaguTikAyai dUtaH preSitaH, sA bhaNati-pazyAmi tAvatyA, so'nalagiriNA rAtrAvAgataH, estayA, amihacitA sA bhaNati-yadi pratimA nayasi tasyAmi, tadA pratimA nAstIti rAtrAbuSitvA pratigataH, anyat jinapratimArUpaM kRtvA''gataH, tantra sthAne sthApayitvA jIvatsvAminaM suvarNagulikA gRhItvA jAyinI pratigataH, tatrAnalagiriNA mUtrapurISANi muktAni, tena gandhena hastina unmattAH, tAM ca dizaM gandho yAti, yAvaraprakokitam, manakagireH pardacha, kiMnimittamAgata iti, bAvazerI ma zyate, rAjA bhaNati-beTI nItA, nAma pratimAMpralokapatha, navaraM tihatIti niveditaM, tato rAjAna veLAyAmAgataH, pazyati pratimAyAH puSpANi mhAnAni, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 200 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH tato nivaNaMteNa nAyaM paDirUvaganti, hariyA paDimA tato'NeNa pajjoyassa dUo visajio, Na mama ceDIe kajaM, paDimaM visajjehi, so Na dei, tAhe pahAvio jeThThamAse dasahiM rAihiM samaM, uttaraMtANa ya maruM khaMdhAvAro tisAe mariumAraDo, raNNo niveyaM, tato'NeNa pabhAvatI ciMtitA, AgayA, tIe tini pokkharANi kayANi, aggimassa majjhimassa pachimassa, tAhe Asattho, gao ujjeNiM, bhaNio ya raNNA-kiM logeNa mAriteNa ?, tujjhaM majjha ya juddhaM bhavatu, assarahahasthipAehiM vA jeNa ruccAi, tAhe pajjoo bhaNati -rahehiM jujjhAmo, tAhe NalagiriNA paDikappiteNAgao, rAyA raheNa, tato raNNA bhaNio-aho asazvasaMdho'si, tahAvi te natthi mokkho, tato'NeNa raho maMDalIe dinno, hatthI vegeNa pacchao laggo, raheNa jio, jaM jaM pAye ukkhivai tattha tattha sare chubhai, jAva hatthI paDio, uttaranto baddho, niDAle ya se aMko kao - dAsIpatio udAyaNaraNNo, pacchA NiyayaNagaMra pahAvio, paDimA necchai, aMtarA vAseNa ubaddho Thio, 1 tato nirNayatA jJAtaM pratirUpakamiti, itA pratimA, tato'nena prayosAtha dUto visRSTaH, na mama cevyA kArya, pratimAM visarjaya, sa ma dadAti tadA pradhAvito jyeSThamAse dazabhiH rAjabhiH samam, vacaratAM ca maI skandhAvArastRSA martumArabdhaH, rAze niveditaM tato'nena prabhAvatI cintitA, bhagatA, tathA zrINi puSkarANi kRtAni, aprasya madhyastha pAzcAtyasya tadA vizvastaH, gata vajjayinIM bhaNitaca rAjJA-kiM chokena mAritena ?, taba mama ca yuddhaM bhavatu, azvarathahaaivita yena rocate, tadA pradyoto maNati - sthairyudhyAvaDe, tadA'nalagiriNA pratikalpitenAgato, rAjA rathena, tato rAkSA bhaNitaH - aho asatyasandho'si, tathApi te nAsti mokSaH, tato'nena ratho maNDasyAM dasaH, hastI vegena pRSThato rUptaH, rathena jitaH, yaM yaM pAdamutkSipati tatra tatra zarAn kSipati yAvaddhastI patitaH, avataran baddho, kATe ca tasyAH kRta:- dAsIpatiH udAyamarAjasya, pazcAnijaM nagaraM pradhAvitaH, pratimA necchati, antarA varSaM vA'vavajraH sthitaH, tohe ukkhaMdabhaNa dasavi rAyANo dhUlIpAgAre karetA ThiyA, jaM ca rAyA jemei taM ca pajjoyassavi dijai, navaraM pajjosavaNayAe sUpaNa pucchao-kiM saja jemesi 1, tAhe so ciMtei - mArijAmi, tAhe pucchara - kiM aja pucchijAmi 1, so bhaNati - aja posavaNA rAyA uvAsio, so bhaNati ahaMpi uvavAsio, mamavi mAyApiyANi saMjayANi, Na yANiyaM mayA jahA-ajja pajjoHaNatti, raNNo kahiyaM, rAyA bhaNati -jANAmi jahA so dhuto, kiM puNa mama eyaMmi baddhelae pajjosavaNA ceva Na sujjhai, tAmuko khAmio ya, paTTo ya sovaNNo tANakkharANa chAyaNanimittaM baddho, so ya se visao dino, tappabhirti paTTavaddhayA rAyANo jAyA, puSaM mauDabaddhA Asi, base vAsArate gato rAyA, tastha jo vaNiyavaggo Agato so tahiM ceva Thio, tAhe taM damapuraM jAyaM, evaM dasapuraM uppaNNaM / tattha uppaNNA rkkhiyjjaa| so ya raklio aM piyA se jANati taM tattheva adhijio, pacchA ghare Na tIraha paDhiuti gato pADaliputtaM, tattha cattAri vede saMgovaMge adhIo samattapArAyaNo sAkhApArao jAo, 1 tadA avaskandabhayena dazApi rAjAnaH dhUliprAkArAn kRtvA sthitAH, yaca rAjA jemati taca pradyotAyApi dIyate, navaraM paryuSaNAyAM sUvena pRSTaH- kimatha jemasi ?, tadA sa cintayati-mArge, tadA pRcchati - kimaca pRcchaye 1, sa bhaNati-adya paryuSaNA, rAjopoSitaH, sa bhaNati - ahamapyupoSitaH mamApi mAtApitarau saMyato na jJAtaM mayA yathA-adya paryuSaNeti, rAze kathitaM, rAjA bhaNati jAnAmi yathA eSa dhUrtaH, kiM punaH mamaitasmin baje paryuSaNaiva na zudhyati, tadA muktaH zamitA, para sIvarNatecA makSarANAM chAdananimittaM baddhaH, sa ca viSayastasmai dattaH, tatprabhRti baddhapaTTA rAjAno jAtAH, pUrva mukuTabandA bhAsan vRte varSAMrAtre gayo rAjA, tana yo vaNigvarga AgataH sa tatraiva sthitaH, tadA taddazapuraM jAtam, evaM dazapuramutpannam / tatrotpannA rakSitAryAH / sa ca rakSito yaspitA tasya jAnAti tatraivAbhItavAn paJcAde na tIryate paThitumiti gataH pATalIputraM tatra caturo vedAn sAGgopAGgAnadhItavAn samasta pArAyaNaH zAkhA pArago jAtaH kiM mehuNA 1, cosa vijjAThANANi gahiyANi NeNa, tAhe Agato dasapuraM, te ya rAyakulasevagA NajjaMti rAyakule, teNaM saMviditaM raNNo kayaM jahA emi, tAhe UsiyapaDAgaM nagaraM kathaM, rAyA sayameva ammogatiyAe niggao, diTTho sakArio aggAhAro ya se dinno, evaM so nagareNa saveNa ahinaMdijjato hatthikhaMdhavaragao appaNo gharaM patto, tasthavi bAhira bhUtariyA parisA ADhAti, taMpi 'baMdaNakalasAdisobhiyaM, tattha bAhiriyAe uvadvANasAlAeM Thio, loyassa agghaM paDicchara, tAhe vayaMsagAmitA yasa Agae pecchA, diThTho parIyaNeNa ya jaNeNa ambeNa pajjeNa ya pUio, gharaM ca se dupayaca uppayahiraNNasuvaNNAdiNA bhariyaM, tAhe ciMtei aMmaM na pecchAmi, tAhe gharaM atiyao, mAyaraM abhivAdei, tAe bhaNNai - sAgayaM pusanti, puNaravi majjhatthA caiva accha, so bhaNati - kiM na ammo ! tujjha tuThThI ?, jeNa mae eMteNa NagaraM vimhiyaM codasa vijAThANANaM Agame kae, sA bhaNati kaI pusa ! mama tuTThI bhavissati', jeNa tumaM bahUNaM sattANaM vahakAraNa adhijjiumAgao, 1 kiM bahunA ?, caturaMza vidyAsthAnAni gRhItAmyanena tadA''gato bujhapuraM, se ca rAjakulasevakA jJAyante rAjakule, tena saMviditaM rAjJaH kRtaM payaimi, sadocchritapatAkaM nagaraM kRtaM rAjA svayameva abhimukho nirgataH, SSTaH saskAritaH mamAsanaM ca tasmai dattam, evaM sa nagareNa sarveNAbhinandyamAno varahaliskandhagata Atmano gRhaM prAtaH, tatrApi bAjhAmbantarikA parSadAdviyate, tadapi candanakalazAdizobhitaM tatra bAhyAyAmAsthAnazAlAyAM sthitaH, kokalyAce pratIcchati, tadA vayasthA mitrANi ca sarvAmAgatAn pazyati, dRTaH parijanena ca janena bharveNa pAthena ca pUjitaH, gRhaM ca tasya dvipadacatuSpadahiraNyasuvarNAdinA bhUtaM tadA vi. ntayati-ambAM na pazyAmi tadA gRhamatigato, mAtaramabhivAdayate, tathA bhaNyate - svAgataM putreti, punarapi madhyasyaiva tiSThati, sa bhaNati-kiM mAmba ! tava tuhiH ?, bena mayA''gacchatA nagaraM vismitaM caturdazAnAM vidyAsthAnAnAmAgame kute, sA bhaNati kathaM putra ! mama tuSTirbhavet ?, bena evaM bahUnAM saravAnI kAraNamImAgato. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 20 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jeNaM saMsAro vahijai teNa kahaM tussAmi ?, kiM tuma diTThIvAyaM paDhiumAgao !, pacchA so ciMtei-kettio vA so hohiti?, jAmi paDhAmi, jeNa mAue tuTThI bhavati, kiM mama logeNaM tosieNaM ?, tAhe bhaNati-ammo ! kahiM so dihi. vAo?, sA bhaNati-sAhUNaM diThivAo, tAhe sonAmassa akkharatyaM ciMteumAraddho-dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH,tAhe so ciMteinAmaM ceva suMdaraM, jai koi ajjhAvei to ajjhAmi, mAyAvi tosiyA bhavautti, tAhe bhaNai-kahiM te dihivAdajANaM. sA bhaNai-amha ucchughare tosaliputtA nAma AyariyA, so bhaNai-kalaM ajjhAmi, mA tujjhe ussugA hohI, tAhe so rattiM diThivAyaNAmatthaM cintaMto na ceva sutto, bitiyadivase appabhAe ceva pahio, tassa ya pitimitto baMbhaNo uvanagaragAme vasai, teNa hijo na diDao, aja pecchAmi cchaNaMti ucchulaTThIo gahAya eti nava paDipuNNAo egaM ca khaMDaM, imo ya nIi, so patto, ko tumaM, ajarakkhio'haM, tAhe so tuhro uvagRhai, sAgayaM ?, ahaM tujhe daGamAgao, yena saMsAro vaya'te tena kathaM suSyAmi , kiMvaM dRSTivAdaM paThitvA''gataH, pazcAssa cintayati-kiyAnvA sa bhaviSyati !, yAmi paThAmi, yena mAtu - stuSTirbhavati, kiM mama lokena toSitena , tadA bhaNati-amba!kasa dRSTivAdaH, sA bhaNati-sAdhUnAM raSTivAdaH, tadA sa nAno'kSarAdhe (padArtha) cintayitumArabdhaH, tadA sa cintayati-nAmaiva sundaraM, yadi ko'pyadhyApayati tadA'dhIye, mAtA'pi toSitA bhavasviti, tadA bhaNati-ka te dRSTivAdaM jAnAnAH 1, sA bhaNati-asmAkamikSugRhe tosaliputrA nAmAcAryAH, sa bhaNati-kalye'dhyevye,motsukA tvaM bhUH,tadA sa rAtrI dRSTivAdanAmArtha cintayan naiva suptaH, dvitIya divase prabhAta evaM prasthitaH, tasya ca pitRminnaM bAhmaNa upanagaraprAme vasati, tena yo na dRSTaH, bhadya prekSe kSaNamiti ikSuyaSTIrgRhItvA''yAti nava pratipUrNA ekaMca khaNDam , ayaM ca nirgacchati, sa prAptaH, kasvam, AryarakSito'haM, tadA sa tuSTa upagUhate, svAgatam , ahaM yuSmAn draSTumAgataH, tohe so bhaNati-atIdi, ahaM sarIraciMtAe jAmi, eyAo ya ucchulaTThIo ammAe paNAmijAsi bhaNijasu ya-dihro mae ajarakkhito, ahameva paDhamaM diho, sA tuhA ciMtei-mama putteNa suMdaraM maMgalaM dilaM, nava puvA ghettadhA khaMDaM ca, so'vi dassa nava aMgANi ajjhayaNANi vA ghettavANi. dasamaM na ya savaM, tAhe gato ucchughare, tattha ciMteikiha emeva atImi! goho jahA ayANaMto, jo eesiM sAvago bhavissai teNa samaM pavisAmi, egapAse acchai allINo, tattha ya DhaDuro nAma sAvao, so sarIraciMtaM kAUNa paDissayaM vaccai, tAhe teNa dUrahieNa tinni nisIhiAo katAo, evaM so iriyAdI DhaDreNaM sareNaM karei, so puNa mehAvI taM avadhArei, so'vi teNeva kameNa uvagato, savesiM sAhUNaM vaMdaNaya kayaM, so sAvago na vaMdito, tAhe AyariehiM nAtaM-esa NavasaDDo, pacchA pucchai-kato dhammAhigamo ?, teNa bhaNiyaMeyassa sAvagassa mUlAo, sAhahiM kahiyaM-jahesa saDIe taNao jo so kalaM hathikhaMdheNa atiNIto, kahaMti?, tAhe sarva tadA sa bhaNati-yAyAH, ahaM zarIracintAyai yAmi,etAkSuyaSTayo mAne dadyA bhaNezva-raSTo mayA''rtharakSitaH, ahameva prathama dRSTaH, sA tuSTA cintayatimama putreNa sundarai majalaMTa, nava pUrvANi grahItamyAni khaNDaM ca, so'pi cintayati-bhayA dRSTivAdasya navAGgAni adhyayanAni vA grahItaSyAni, dazamaM cana sarve, tadA gata ikSugRhe, tatra cintayati-kathamevameva pravizAmi prAkRto yathA'jAnAnaH, ya eteSAM zrAvako bhaviSyati tena samaM pravizAmi, ekapAdhaM tiSThati AlInaH, tatra ca DhaDaro nAma zrAvakaH, sa zarIracintAM kRtvA pratizrayaM vrajati, tadA tena dUrasthitena timro naivevikyaH kRtAH, evaM sa IyAdi DareNa (mahatA) svareNa karoti, sa punarmedhAvI tavadhArayati, so'pi tenaiva krameNopagataH, sarveSAM sAdhUnAM vandanaM kRtaM, sa zrAvako na vanditaH, tadA bhAcAryajJAtam-eSa navazrAddhaH, pazcAtpRcchati-kuto dharmAdhigamaH, tena bhaNitam-etasya zrAvakasya malAta, sAdhubhiH kathitaM-yatheSa zrAjyAstanayaH yaHsa kakya hastiskandhena pravezitaH (iti), kathamiti, sadA sarva sAhei, ahaM diThivAtaM ajjhAi tujjha pAsa Agato, AyariyA bhaNaMti-amha dikkhA abbhuvagameNa ajjhAijjai, bhaNaipabayAmi, sovi parivADIe ajjhAijai, evaM hou, parivADIe ajjhAmi, kiM tu mama ettha na jAi pabaiu, aNNattha vaccAmo, esa rAyA mamANuratto, aNNo ya logo, pacchA mamaM balAvi nejA, tamhA aNNahiM vaccAmo, tAhe taM gahAya aNNattha gatA, esa paDhamA sehAneppheDiyA, evaM teNa acireNa kAleNa ekkArasa aMgANi ahijjiyANi, jo diThivAdo tosaliputtANaM AyariyANaM so'vi aNeNa gahito, tattha ya ajavairA suvaMti jugappahANA, tersi diThivAdo bahuo asthi, tAhe so tattha vaccai ujjeNiM majjheNaM, tattha bhaddaguttANa therANaM aMtiyaM uvagato, tehiMvi aNuvUhito-dhaNNo katattho yatti, ahaM saMlehiyasarIro, natthi mamaM nijAmao, tuma nijAmao hohitti, teNa tahatti paDissuyaM, tehiM kAlaM karatehiM bhaNNai-mA vairasAmiNA samaM acchijjAsi, vIsuM paDissae Thito paDhejAsi, jo tehiM samaM egamavi rAttiM saMvasai prAkRto yathA sa zarIracintA karoti, sa kathayati, ahaM dRSTivAdamadhyetuM tava pArzvamAgataH, AcAryA bhaNanti-asmAkaM dIkSAyA abhyupagamena adhyApyate, bhaNati-prabajAmi, so'pi paripAvyA'dhyApyate, evaM bhavatu, paripAvyA'dhIye, kintu mamAtra na jAyate pravajitum, anyatra jAmaH, eSa rAjA mayyanuraktaH, anyazca lokaH, pazcAt mA balAdapi nayeta, tasmAdanyatra bajAmaH, tadA taM gRhItvA anyatra gatAH, eSA prathamA ziSyanispheTikA, evaM tenAcireNa kAlenaikAdazAGgAni adhItAni, yo dRSTivAdastosaliputrANAmAcAryANAM so'pyanena gRhItaH, tadA cAryavajrAH zrUyante yugapradhAnAH, teSAM (pA) raSTivAdo bahurasita, tadA sa tatra jati ujjayinImadhyena, tatra bhadraguptAnAM sthavirANAmantikamupagataH, tairapyanuiMhitaH-dhanyaH kRtArthazceti, ahaM saMlikhitazarIraH, nAsti mama niryApakaH, svaM niryApako bhaveti, tena tatheti pratizrutaM, teH kAhaM kurva diH bhaNyate-mA vajrasvAminA samaM sthAH, viSvak pratizraye sthitaH paTheH, yataH samamekAmapi rAtri saMvasati Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 202 // nAvazyaka-hAribhadrIpatiH so tehi aNu marai, teNa ya paDissutaM, kAlagae gato vairasAmisagAsaM, bAhiM Thito, te'pi suviNayaM pecchaMti, tesiM puNa thovamavasir3ha jAtaM, tehiM vi taheva pariNAmiyaM, Agato, pucchito-katto?, tosaliputtANaM pAsAto, ajarakkhito ?, Ama, sAhu, sAgataM ?, kahiM Thito ?, bAhi, tAhe AyariyA bhaNati-bAhiMThiyANaM kiMjAi ajjhAibaM?,kiM tumaM na yANasi!, tAhe so bhaNai-khamAsamaNehiM ahaM bhaddaguttehiM therehiM bhaNito-bAhiM gaejAsi, tAhe uvaujittA jANaMti-suMdaraM, na nikAraNeNa bhaNaMti AyariyA, acchaha, tAhe agjhAiuM pavatto, acireNa kAleNa nava puvA ahijiyA, dasamaM Adatto ghettuM, tAhe ajavAirA bhaNaMti-javitAI karehi, etaM parikaMmaM eyassa, tANi ya suhumANi gADhaMtANi ya, caubIsa javiyANi gahiyANi bhaNeNa, so'vi tAva ajjhAi / ito ya se mAyApiyaraM sogeNa gahiyaM-ujjoyaM karissAmi aMdhakArataraM karya, tAhetANi ya apAhiti, tahavi na paDa, tato Daharato se bhAtA phaggurakkhio, so pavio. ehi sabANi'vi savAnanu triyate, temaca pratizrutaM, kAlagate gato vanasvAmisakAzaM, bahiHsthitaH, te'pi svamaM pazyanti, teSAM punaH stokamavaziSThaM jAtaM (sthitaM), tairapi tathaiva pariNAmitam , bhAmataH, pRSTaH-kutaH, sosaliputrANAM pArthAta, AyarakSitaH,bhoM, sAdhu, svAgatam,kasthitaH, bahiH, sadAbhAcAryA bhaNantibahiHsthitAnA kiMjAyate'dhyetuM zakyate'dhyApayituM),tviM na jAnIye, sadA sa bhaNati-kSamAzramaNairahaM bhavagusaH sthaviraNita:-bahiH tiH, tadopayujya jAnanti-sundaraM, na niSkAraNaM bhaNamtyAcAryAH, tiha, tadA'dhyetuM pravRttaH, acireNa kAlena gaba pUrvAgvadhItAni, dazamamArato grahItuM, tadA bhAvanA bhaNanti-yAvakAni kurU, etat parikamaitasya, tAni ca sUkSmANi gADAmtAni ca, catuvizatiryavikAni gRhItAni anena, so'pi tAvadadhyeti / itana tasya mAtApitarau zokana gRhItI-ucotaM kariSyAmi andhakArataraM kRtaM, tadA tau ca saM vizAtaH, tathApi neti, sato ladhustasya mAtA pharArakSitaH, sa prasthApitaH, ehi sarve'pi pavayaMti jai vacaha, so tassa na pattiyai, jai tANi pavayaMti to tumaM paDhama pavajAhi, so pabaio, ajjhAio ya, ajarakkhito javiesu atIva polio pucchai-bhagavaM ! dasamassa puvassa kiM sesaM ?, tattha viMdusamuddasarisavamaMdarehiM dilutaM kareMti, biMdumettaM gataM te samudo acchai, tAhe so visAdamAvaNNo, katto mama sattI eyassa pAraM gaMtu, tAhe ApucchaibhagavamahaM vaccAmi , esa mama bhAyA Agato, te bhaNaMti-ajjhAhi tAva, evaM so niccameva Apucchai, tao ajavairA uvauttA-kiM mamAto va eyaM vocchijaMtagaM ?, tAhe aNeNa nAtaM-jahA mama thovaM AuM, na ya puNo esa ehiti, ato matehiMto vocchijihiti dasamapuvaM, tato'NeNa visajio, pahio dasapuraM gato / yairasAmI'vi dakSiNAvahe viharati, tesiM siMbhAdhiyaM jAtaM, tato'NehiM sAhU bhaNiyA-mamArihaM suMThi ANeha, tehiM ANIyA, sA teNa kaNNe ThavitA, jemeMto AsAdehAmitti, saMgha pamhurcha, tAhe viyAle AvassayaM kareMtassa muhapottiyAe cAliyaM paDiyaM, tersi uvaogo jAto pravrajanti yadi brajasi, sa tasya na pratyeti, yadi te pravajamti tadA svaM prathama pravraja, sapranajitaH, adhItaca, mAryarakSito yavikeSu bhavIva dhUrNitaH pRSchatibhagavan ! dazamasya pUrvasya kiM zeSa, tatra bindusamudrasapamandaraiH sTAm kurvanti, vindumA gataM taba samukhiDati, tadA sa viSAdamApatraH, to mama zaktiH etasya pAraM gantuM , tadA ApRcchati-bhagavan ! ahaM bajAmi, eSa mama mAtA bhAgataH, te bhaNamti-adhIna tAvat, evaM sa nityameva bApUmAti, tata bhAryabajrA upayuktAH-kiM madevaitat byurotsyati , tadA bhanena jJAta-yathA mamAyuH khokaM, na ca punareSa mAyApati, mato mat myuccharasvati dazamaM pUrva, tato'nena visahaH, prasthito dazapuraM gataH / vanasvAmyapi dakSiNApaye viharanti, teSAM zreSmAdhikyaM jAtaM, tato'mImiH sAdhayo bhaNitA:-mamAhA~ puNThImAnayata, sairAnItA, sA taiH karNe sthApitA, jeman bhAsvAdayiSyAmIti, taba vismRtaM, tadA vikAle mAvazyakaM so musapotikamA cAlitA patitA, teSAmupayogo jAtaHaho pamatto jAto'haM, pamattassa ya natthi saMjamo. taM seyaM khalu me bhattaM paJcakkhAettae, evaM saMpeheti, dubbhikkhaM ca bArasavarisiyaM jAyaM, sabato samaMtA chinnA paMthA, nirAdhAraM jAyaM, sAhe vArasAmI vijjAe AhaDapiMDaM ANeUNa papaiyANa dei, bhaNai ya-evaM bArasavarise bhotta, bhikkhA ya nasthi, jai jANaha ussaraMti saMjamaguNA to bhuMjaha, aha jANaha navi to bhattaM paJcakkhAmo, tAhe bhaNati-kiM eriseNa vijApiMDeNa bhutteNaM, bhattaM pazcakkhAmo, Ayariehi ya puSameya Ama pesaNeNa padaviyao. bhaNiyao ya-jAhe tamaM satasahassaniSphaNaM bhikkha lahihisi tAhe jANijAsi-jahA naha dubhikkhaMti to vAirasAmI samaNagaNaparivArio ega pakSayaM vilaggiumAraddho, estha bhattaM paJcakkhAmotti / ego ya tastha khuDao sAhUhiM buccai-tumaM vaca, so nepachai, tAhe so egaMmi gAme tehiM vimohio, pacchA giri vilaggA, khuDato tANa ya gaimaggeNa gaMtUNa mA tesiM asamAhI houtti tasseva heThA silAtale pAovagato, mahopramatto jAto, pramattalamAti saMyamaH taccheyaH khalu mama bhaktaM pratyAkhyAtum , evaM saMprekSate, durmikSaM ca dvAdazavArSikaM jAtaM, sarvataH samantAta chinAH panthAnaH, nirAdhAraM jAtaM, tadA vanasvAmI vicAhataM piNDamAnIya praNajitebhyo dadAti, bhaNati ca-evaM dvAdaza varSANi bhoktavyaM, bhikSA ca nAsti, yadi jAnItha-utsarpanti saMyamaguNAstadA bhuvaM, avajAnIya naiva tadA bhakkaM prasyAsyAmaH, tadA bhaNamti-kimIrazena vidyApiNDena bhuktana', bhaktaM pratyAsyAmaH, AcAryazca pUrvameva jJAtvAzimbo panaseno nAma preNyA prasthApitaH, bhaNitaba-yadA vaM zatasahasraniSpA bhikSA sabheyAstadA jAnIyAH-yayA naSTaM durbhikSamiti / tato vana. svAmI zramaNagaNaparivRta evaM parvataM vikagitumArabdhaH, mana bhakkaM pratyAsyAma iti / ekazca tatra kSulakaH sAdhubhirucyate-vaM baja, sa neccha ti, tadA sa ekamina prAme tairvimohitaH, pAt giri vikamAH, kSullakA teSAM ca gatimArgeNa gatvA mA teSAmasamAdhimUriti tasyaivAdhatAt zilAtale pAdapopagataH, Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApaka-hAribhadrIpati 203 // tato so uNheNa navanIto jahA virAto acireNa ceva kAlagato, devehi mahimA kayA, tAhe AyariyA bhaNati-khuDueNa sAhio aTTho, tato te sAhUNo duguNANiyasaddhAsaMvegA bhaNaMti-jai tAva bAlaeNa hotaeNa sAhio aTTho to kiM amhe Na suMdarataraM karemo !, tattha ya devayA paDiNIyA, te sAhUNo sAviyArUveNa bhattapANeNa nimaMtei, aja bhe pAraNaya, pAreha, tAhe AyariehiM nAyaM-jahA aghiyatsoggahotti, tastha ya ambhAse aNNo girI taM gayA, tastha devatAe kAussaggo kato, sA AgaMtUNa bhaNai-aho mama aNuggaho, acchaha, tastha samAhIe kAlagatA, tato IdeNa raheNa baMdiyA padAhiNIkariteNa, taruvarataNagahaNAdINi pAsallANi katANi, tANi ajjavi taheva saMti, tassa va pabayassa rahAvattoti nAmaM jaayN| taMmi ya bhagavaMte addhanArAyasaMghayaNaM dasa puvANi ya vocchiNNA / so ya pairaseNo jo pesio pesaNeNa so bhamaMto sopArayaM patto, tattha ya sAviyA abhigatA IsarI, sA ciMtei-kiha jIvihAmo? paDikao, masthi, tAhe sayasahasseNa tadivasaM bhattaM tataH sa saNena bayA navanItaM vilIno'vireNa kAlenaiva kAlagataH, devamahimA kRtaH, tadA bhAcAryA bhaNanti-kSukhana sAdhito'rthaH, tatakhe sAdhano dviguNAmItamabAsaMvegA manti-padi bALakena satA tAvat sAvito'rthaH sadA kiMvayaM sundarataraM namaH, tatra devatA prasvanIkA, sAn sAdhUna bhAvikArUpaNa bhaktapAnena nimanapati, maca bhavatAM pAraNaka, pAravata, tadA bhAcAzIta-sthA nItikAvagraha iti, tatra vAmbAsejamyo girikhaMgatA, tatra devatAyAH kAyotsargaH kRtaH, sA''gatya bhaNati-maho mamAnugrahaH, tita, tatra samAdhinA kAkagatAH, tataH immeNa rathenavambitAH pradakSiNIkurvatA, taruvaraNagahamAni matapA ni kRtAni, tAmpacApi tathaiva santi, tasya parvatakha sthAva iti nAma jAtam / tasiMha bhagavati nArAcasaMhama daza pUrvanira myuriNavAni (dazama pUrvaca myuglina)sara baseko yaH preSitaH preSayA sAmyan sopArakaM prAtaH, taba bAvikA migatA (abhigatajIvAjInA)varI, sA cinta. pati-ka jIvinyAmaH / , pratikriyA (mAdhAro) nAti, tadA sAtasANa sadivase makaM niphAiyaM, ciMtiyaM-ittha amhe sabakAlaM ujita jIvie, mAidANiM pattheva dehabaliyAe vittiM kappemo, nathi paDiko to ettha sayasahassaniSphaNNe visaM choTUNa jemeUNa sanamokArANi kAlaM karemo, taM ca sajjitaM, navitA viseNaM saMjoijai, so ya sAhU hiMDato saMpatto, tAhe sA haTTatuTThA taM sAhuM teNa paramaNNeNa paDilAbheti, taM ca paramatthaM sAhai, so sAhU bhaNai-mA bhattaM pacakkhAha, ahaM vairasAmiNA bhaNio-jayA tuma satasahassanipphaNaM bhikkhaM lahihisi tato pae ceva subhikkhaM bhavissai, tAhe papaissaha, tAhe sA vAriyA tthitaa| io ya tadivasaM va vAhaNehiM taMdulA ANitA, tAhe paDikao jAto, so sAhU tattheva Thito, mubhikkhaM jAtaM, tANi sAvayANi tassaMtie pabaiyANi, tato vairasAmitassa pauppayaM jAyaM vaMso avddio| itoya ajarakkhiehiMdasapuraMgatUNa sabosayaNavaggopabAvito mAtA bhagiNIo, jo so tassa khaMtao so'vi tesiM aNurAeNa tehiM ceva samaM acchai, na puNa liMgaM giNhai lajAe, kiha samaNo pabaissaM 1, estha mama dhUtAo niSpAditaM, vimsitam-anna vayaM sarvakAyamUrjitaM jIvitAH, mevAnI bhava dehavakipAtikalpayAmA, nAsimAdhArakSatotra zatasahanipace visaM visthA jimisvA sanamaskArAH kAkaM kurmaH, taba sajitaM, maiva tAvariSeNa saMpugyate, saca sADimAnaH saMgrAma:, sadA satu taM sAdhu ma paramAnena pratilAbhavati, taM ca paramArthe sApayati, sa sAdhurbhagati-mA bhakaM pratyAvAsiha, mahaMbanasvAminA bhaNitA-padA tvaM cAvasAniyA mikSA basase tataHprabhAta eSa subhikSaM bhaviSyati, tadA pramajivyaya, sadAsAbAritA khitaa|itbsdivs eva pravahaNatandukhAmAgItA, sadA''dhAro jAtaH, sasAdhustatraiva sthitaH, subhikSaM jAtaM, te sabai bhASakAH tasvAstike prabajitAH, tatoSajasvAminaH padopatanaM jAtaM sopakhitaH / itanAvarakSitairdazapuraM gatvA sarvaH svajanavargaH prabAjitaH mAtA bhaginyo, yaskhasya sa pitA so'pyanurAgeNa teSAM te samameva titi, na punarSikaM gRhNAti jayA, kathaM bhamaNaH pranajiSyAmi !, matra mama duhitaraH suhAto natturamoya, kiha tAsi purabho naggao agchissaM ', AyariyA:ya taM bahuso 2 bhaNati-pavayam, so bhaNai-jai mamaM juyaleNaM kuMDiyAe chattaeNaM uvAhaNehiM janmovaieNa ya to papayAmi, Armati paDissutaM, pabAo, so puNa caraNakaraNasamjhAyaM aNuyattatehiM gehAvitavotti, tato so kaDipaTTagacchattavANahakuMDiyavaMbhamuttANi na muyA, sersa sabaM pariharai / aNNayA ceiyavaMdayA gayA, AyariehiM pUrva ceDarUvANi gahiyANi bhaNaMti-sabe vaMdAmo chattailaM moThaM, tAhe so ciMtei-- pate mama puttA natugA ya baMdijati ahaM kIsa na vaMdijAmi!, tato so bhaNai-ahaM kiM na papaio!, tANi bhaNaMtikuMto pavaiyANa chatcayANi bhavaMti ?, tAhe so ciMtez-etANi vi mamaM paDicodeMti, tA chomi, tAhe purva bhaNai-alAhi, puttA! chattaeNa, tAhe so bhaNati-alAhi, jAhe uNhaM hohiti tAhe kappo upari kIrahiti, tato puNo bhaNaMti-mottUNa kuMDailaM, tAhe putroNa bhaNio-mattaeNa ceSa sannAbhUmi gammai, evaM jaMnovaiyapi muyai, AyariyA bhaNaMti ghuSA nasAraba, ka tAsa purato namaH sthAsyAmi, bhAcAryAnataMbahuzora bhaNasti-pramaja, sa bhaNati-yadi samaM yugalena DikayA inakeNopAyajayAM yajJopavItena ca tadA prajAmi, bhomiti pratizrutaM, manajitaH, sa punazcaraNakaraNasvAdhyAyamanuvaniyohayitavya iti, tataH sa sTIpahAyanopAjaskRtikA brahmasUtrANi na mubati, zeSa sabai pariharati / ampadA caityavandakA gatAH, bhAcAyaH pUrva DimbharUpANi grAhitAni bhaNanti-sarvAn bamdAmahe chatriNaM mukravA, tadA sa cintapati-pate mama punA mahArabandhase mahaM kathaM na vanye, tataH sa bhagati-ahaM kina prabajitaH, tAli bhaNamti-kutaH prabajitAnA chatrANi bhveyuH| tadA sacintayati-patAmpapi mA prati nodayanti, tatastyajAmi, tadA purva bhaNati-arka putra! chatreNa, tadA sa bhaNati-a, yaroSNaM bhaviSyati tadA karUpa parikariSyave, tataH punarbhaNamti-muktvA kuNDikAvataM, tavA putreNa bhaNitaH-mAnaNaivasaMhAbhUmi gamyate, evaM yajJopavItamapi mukhati, bhAcAryA bhaNamli Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 204 // jApApaka-hAribhadIpAti ko vA amhe na yANai jahA baMbhaNA !, evaM teNa tANi savANi mukANi, pacchA tANi bhaNaMti-sabe vaMdAmo motUNa kaDipaTTailaM, tAhe so bhaNai-saha ajayapajaehiM mA vaMdaha, aNNo baMdihiti mamaM, na muyA kaDipaTTayaM / tattha ya sAhU bhattapacakkhAto, tato kaDipaTTayavosiraNadvayAe AyariyA vaNNeti-evaM maDayaM jo vahai tassa mahalaM phalaM bhavati, puSaM ca sAhU saNNiellagA ceva bhaNaMti-amhe pataM vahAmo, tato AyariyasayaNavaggo bhaNai-amhe SahAmo, te bhaNDatA AyariyasagAsaM pattA, Ayariehi bhaNiyA-amhaM sayaNavaggo kiMmA nijaraM pAvaDI, hamheceva bhaNaha-amhe vahAmo, tAhe so the kiM estha puttA! bahuyA nijarA', AyariyA bhaNaMti-AmaMti, tato so bhaNai-ahaM vahAmi, AyariyA bhaNaMti-ettha uvasaggA uppajati, ceDarUvANi naggati, jai tarasi ahiyAseDaM to vahAhi, saha nAhiyAsihi tAhe amha na suMdaraM hoi, so bhaNai-ahiyAsessa, jAhe so uklitto tAhe tassa maggato pabaiyA uhiyA, tAhe khuDugA bhaNati-muyaha kaDipaTTayaM, ko vA'mAtra jAnAti bathAnAkSaNA (iti), evaM tena tAni sarvANi mukkAni, pasAtAni maNanti-sarvAn badAmahe muktvA kaTIpaharuvantaM, tadA sa bhaNati-saha pitRpitAmaInA pambidama, gampo bandiyate mAM, na muJcati kalIpa / tapasAdhuH pratyAlyAtabhaktaH, tataH kaTIpahAvyutsarjanAcAcAryA varNayanti-etA patkayo pAti tasmAtpha bhavati, pUrvasAdhavaH saMzitA evaM bhaNamti-vayametat pahAmaH, tata bhAcAryakhajanavargo bhaNati-vayaM vahAmaH, te sadAyamAmA mAsakA prAsAH, mAcAmaNisya:-mAkaM khajanavargaH kiMmA nirjarA prApata, yUyameva bhaNaya-ba bahAmaH, tadA sa sthaviro bhaNatikimana putra! bahI nirjarA, AcAryA bhaNamti-bomiti, tataH sa bhaNati-maI bahAmi, bhAcA bhaNamti-anopasargA utpaJcamte, ceTarUpANi mamayanti, yadi zakoyadhyAsituM sadA paha, banAyAsayasi tadA asAgasundaraM bhavati, sabhaNati-ambAsince, badA sakSisodA tala pRSThataHpramajitA sthitAH, tadA muDamA manti-mudyakIpara, so mosUNa purato to doreNa paddho, tAhe so lajjato taM bahara, maggato mama suNhAdI pecchati, evaM teNa uvasaggo uchito ahitAsetavotti kAUNa pUDho, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti-khita ! imaM ?, so bhaNai-uvasaggo Dio, AyariyA bhaNati-ANeha sApa, tAhe bhaNaha-kiM ettha sAieNa!, viluja divaM, colapaTTao ceva bhavau, evaM tA so gholapaTTayaM gihAvito / pacchA bhikkhana hiMDai, tAhe AyariyA ciMteti-pasa jAha bhikkhaM na hiMDai to ko jANai kayAdi kiMci bhaveja', pacchA ekallao kiM kAhiti, avi ya-eso nijaraM pASeyadho, to tahA kIrau jaha bhikkhaM hiMDai, evaM ceva AyaveyAvazcaM, pacchA paraveyAvazcaMpi kAhiti, tato'NeNa sabe sAhUNo appasAgAriyaM bhaNiyAahaM vacAmi, tumhe ekalayA samudisejjAha purato khaMtassa, tehiM paDissutaM, tato AyariyA bhaNati-tumbhe samma vaDejaha khaMtassa ahaM gAmaM vacAmitti, gatA AyariyA, te'vi bhiklaM hiMDeUNa sabe egallayA samudisaMti, so ciMtei-mama esa dAhiti samuktvA purataH kRtaH dabAkena baddhaH, sadAsa jantaM mahati, pRSThato mama dhupAcAH pazyanti, evaM semopasarga sthito'dhyAsitamya itikRtvA nyUDam , pasAt mAgatastava, tadA bAcAryA bhaNamti-kiMdI , sabhaNati-upasarga sthitA, bhAcAryA bhaNanti-dhAmaya bAra, tadA bhaNati-kimatra zArakena', padraSTavyaM, cokapA eSa bhavatu, evaM tAvatsa coLapaTTa mAhitaH / pakhAt bhikSA ma hiNDate, tadA bhAcAcIbintayanti-era padi bhikSA mahiNDate tadA ko jAnAti kadAcit vicit mavet 1, pabAdekAkI kiM kariSyati / , apica-eSa nirA prApavitavyastatAvA kiyA gayA mikSA hiDate, evamevAtmavaiyAdRzyaM, pacAparavaivAvRtyamapi kariSyati, tato'nena sarva sAdhavo'lpasAgArika bhaNitA:-maI prajAmi ghUcamekAkimaH samusroita purataH pituH, taiH pratizrutaM, tata bhAcAryA bhananti-pUrva sambakala parivANe mahaMprArmamajAmIti, patAnAcAryA, api mikSA diNDityA sarve ekAdhimA samudizAnti,sacintayati-masameta dApati imo dAhi, ekovi tassa na dei, aNNo dAhiti, esa varAo kiM labhai 1, aNNo dAhiti, evaM tassa na keNai kiMcivi dina, tAhe Asuruto na kiMcivi Alavei, ciMtei-kalaM tAva eu putto mama, to pekkha ee jaM pAvemi, tAhe pIyadivase AgatA, AyariyA bhaNaMti-kiha khantA ! vAhiyaM bhe?, tAhe bhaNai-putta ! jai tuma na hoto to'haM ekapi divasaM na jIvaMto, etevi je aNNe mama puttA nasugA ya te'vi na kiMci dinti, tAhe te AyaripaNa tassamakkhaM aMbADiyA, teviya ambhuvagayA, tAhe AyariyA bhaNati-ANeha bhAyaNANi jA'haM appaNA khantassa pAraNayaM ANemi, tAhe so khaMto ciMtei-kaha mama putto hiMDA, logappagAso na kayAi hiMDiyapuSo, bhaNai-ahaM ceva hiMDAmi, tAhe so appaNA khaMto niggato, so ya puNa disaMpuNNo cirAvi nihatthattaNe, so ya ahiMDato na yANai-kato dAraM vA avadAraM vA, tato soe. gaMdharaM avahAreNa atigato, tastha tadivasaM pagataM vatellayaM, tattha gharasAmiNA bhaNito-kato avahAreNa pAiyo aiyao?, ayaM dAsyati, eko'pi tIna dadAti, samyo dAsyati eSa barAkAsimate, abhyo dAspati, evaM tamaina kenacikibidapirataM, tadAkadovakijidapya lapati,cintaryAta-kalye tAbadApAtu puno mama, tarhi prekSadhvamevAn vayApacAmi, sadAdvitIya dibase AgatAH, bhAcAryA bhaNanti- pitaItavA, sadAbhaNatiputra! yadi tvaM nAbhaviSyattahamekamapi divasa gAjIviSyamete'pi ye'mpe mama putrA nalArama te'pina vidhipati, sadA se AcAryeNa tatsamakSaM nirisatAH, ve'pyamyupagatavantaH, tadA bhAcAcI bhaNandhi-mAnapata pAtrANi bAvadahamAtmanA pituH pAraNamAnayAmi, sadAsapanimtayati-kathaM mama putro hiNDeta !, lokaprakAphona kadAcit dignitapUrvaH, bhaNati-mahameva hi sadA mAmabAbado mirgataH, sapa punadhisaMpUrNa cirAdapi gRhaspatyesacAhiNDamAmojAnAti kuto dvAraM bAupadvArA, vataH sa evaM gRhamapahAreNAtigavA, tantra sadibase mahavaM vartate, taba pAlAmamA mANita:-sopahAreja prAjita bAvAta, "divama Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 205 // Avazyaka hAribhadrayavRttiH khateNa bhaNito - sirIe AyaMtIe kao dAraM vA avadAraM vA 1, yato atIti tato suMdarA, gihasAmiNA bhaNiyaM-deha se bhikkhaM, tattha laDDugA laddhA battIsaM, so te ghettUNa Agato, AloiyaM aNeNa, pacchA AyariyA bhaNati tujhaM battIsaM sausA hohiMti paraMpareNa AvaliyAThAvagA, tato AyariehiM bhaNitA-jAhe tumbhe kiMci rAulAto lahaha visesaM taM kassa deha ?, bhaNai - baMbhaNANaM, evaM ceva agha sAhUNo pUyaNijA, etesiM ceva esa paDhamalAbho dijjau, sadhe sAhUNa diNNA, tAhe puNo apaNo aDAe uttiSNo, pacchA aNeNa paramanaM ghatamahusaMjuttaM ANitaM, pacchA sayaM samudiTTho, evaM so adhpaNA caiva pahiMDito laddhisaMpuSNo bahUNaM bAladubalANaM AhAro jAto / tattha ya gacche tiSNi pUsamittA- ego dUbaliyApUsamitto, ego ghayapustamito ego vatthapustamito, jo dubalio so jharao, ghayapUsamitto ghataM uppAdeti, tassimA laddhI - davao 4 dadyato ghataM uppAdeyacaM, khettao ujjeNIe, kAlato jeThThAsADhesu mAsesu, bhAvato egA dhijAiNi gubiNI, tIse bhattaNA 1 vRddhena bhaNitaH zriyA bhAyAnyAH kuto dvAraM vA apadvAraM vA, yata bhAyAti tataH sumdarA, gRhasvAminA bhaNitaM dehi me bhikSa, tatra modakA khabdhA dvAtriMzat sa tAn gRhItvA''AgataH, Alocitamanena pazcAdAcAryA bhaNanti yuSmAkaM dvAtriMzacchiSyA bhaviSyanti parampara ke nAvalikAsthApakAH, tata mAcAyeMbhaNitAH - yadA yUyaM kacidU rAjakulAt vabhadhvaM vizeSaM saM kau daza ?, bhaNati brAhmaNebhyaH, evamevAsmAkaM sAdhavaH pUjanIyAH, etebhya evaiSa prathamalAbho dIyatAM, sarve sAdhubhyo dattAH, tadA punarAtmano'rthAyottIrNaH, paJcAdanena paramAnaM ghRtamadhusaMyuktamAnItaM, pazcAH svayaM samuddiSTaH, evaM sa Atmanaiva prahiNDito labdhisaMpUrNo bahUnAM vAyurvachAnAmAdhAro jAtaH / tatra ca gacche zrayaH puSpamitrA:-eko durbalikA puSpamitra eko ghRtapuSpamitra eko vastrapuSpamitraH, yo durbalikaH sa smArakaH, ghRta puSpa mitro ghRtamutpAdayati, tasyeyaM sabdhiH- dravyato 4 to ghRtamutpAdayitavyaM kSetra rAjavinyAM kAkato jyeSThApAThayomAMsayoH, bhAvata ekA dhigjAtIyA gurvI, tasyA bha dhovaM thovaM piMDaMteNa chahiM mAsehiM vArao ghatassa uppAito, varaM se viyAiyAe uvajujihititti, teNa ya jAiyaM, anaM tha, pisA tuTThA dijjA, parimANato jattiyaM gacchassa uvajujjai, so ya Nito ceva pucchai-kassa kittieNaM ghaeNaM kajjaM ?, jantiyaM bhaNati tattiyaM ANei / vatthapustamittassa puNa eseva laddhI vatthesu utpAiyabaesa, dabato vatthaM, kheto vaidi se mahurAe vA, kAlato vAsAsu sItakAle vA, bhAvao jahA ekA kAvi raMDA tIe dukkhadukkheNa chuhAe maraMtIe katiUNa ekA potI guNAviyA kalaM niyaMsehAmitti, etthaMtare sA pustamiteNa jAiyA hahatuTThA dijA, parimANao sabassa gacchassa upAeti / jo dubaliyapustamito teNa navavi putrA ahijiyA, so tANi divA ya ratI ya jharati, evaM so jharaNAe dubbalo jAto, jai so na jhareja tAhe tassa sarva veva pamhusai, tassa puNa dasapure caiva niyallagANi, tANi puNa ratavaDovAsagANi AyariyANa pAsa alliyaMti, tato tANi bhaNati-amha bhikkhuNo jhANaparA, tumbhaM jhArNa natthi, 1 stokaM stokaM piNDayatA nirmAsairghaTo ghRtasya utpAditaH, varaM tasyAH prasUtAmA upayujyate iti, tena ca yAcitam abhyacAnti, tadapi sA tuSTA dadhAt parimANato yAvadgacchatyopayujyate, sa ca nirgacchameva pRcchati kaspa kiyatA hatena kAryam ?, yAvajraNati tAvadAnayati / vApuSpamitraspa punarecaiva labdhiH vaneSUpAdayitavyeSu draSyato vastraM kSetrato vaideze mathurAyAM vA, kAlato varSAsu zItakAle vA, bhAvato yathA ekA kA'pi vidhavA tathA atiduH sona sudhA zriyamANayA karttayitvA ekaM vajraM vAyitaM kasye paridhAsva iti, annAntare sA puSpamitreNa vAcitA haSTatuSTA dadyAt parimANato pAvagacchatya sarvasva utpAdayati / yo durbakApuSpamitrasena nathApi pUrvANi adhItAni, sa tAni divA rAtrau ca sArati evaM sa kAraNena durbako jAtaH, yadi sa ma maret tadA tasya sarvameva bismarati, tasya punadezapure eva nijakAH, te punA raktapaTopAsakAH, bhAcAryANAM pArzve Agacchanti (pArzvamAzrayanti ) tatakhe bhajanti-bhAkaM mikSavo dhyAnaparAH, yuSmAkaM dhyAnaM nAsti, AyariyA bhaNati - amha jhANaM, esa tubbha jo nipallao vubbaliyapustamito esa jhANeNa veva dubbalo, tANi bhAMtiesa gityanta niddhAhArehiM balio, iyANiM natthi, teNa dumbalo, Ayario bhaNai-esa neheNa viNA na kayAi jemei, tANi bhati-kato tubhaM neho ?, AyariyA bhaNati - ghatapUsamito ANe, tANi na pattiryati, tAhe AyariyA bhaNati - esa tumha mUle kiM AhArettAito 1, tANi bhAMti niddhapesalANi AhAresAito, tesiM saMbohaNAe gharaM tANaM visajjio, etA deha, taheva dApayattANi, so'vi jharai, taMpi najjai chAre chugbhai, tANi gADhayaraM deti, tato niviSNANi, tAhe bhaNio - etA mA jharau, aMtarpataM ca AhArei, tAhe so puNo'vi porANasarIro jAto, tAhe tANa uvagataM, dhammo kahio, sAvagANi jAyANi / tattha ya gacche ime cattAri jaNA pahANA taMjahA- so cetra dumbaliyapUsamitto viMjho phaggurakkhito goDAmA hilotti, jo viMjho so atIva mehAvI, sutatthatadubhayANaM gahaNadhAraNAsamattho, so puNa sutamaMDalIe 1 AcAryA bhaNanti - asmAkaM dhyAnam, eSa yuSmAkaM yo nijako durbalikApuSpamitra eSa dhyAnenaiva durbalaH, te bhajanti-putra gRhasthAme vigdhAhAraikhikA, idAnIM nAsti, tena durbalaH, AcAryo bhaNati eSa khehena vinA na kadAcit jemati, te bhaNanti kuto yuSmAkaM snehaH ?, AcAryA bhaNati ghRta puSpamitra Anayati, tena pratiyanti tadA AcAryA bhaNanti-eSa yuSmAkaM mUle kimAhRtavAn ?, te bhaNanti- khigdhapezakhAni AhRtavAn teSAM saMbodhanAya gRhe teSAM visRSTaH, adhunA datta, tathaiva dAtuM pravRttAH, so'pi kArati, tadapi jJAyate kSAre kSipyate ( yathA ), te gADhataraM dadati, sato nirviNNAni vadA bhaNitaH - adhunA mA sthApa:, amlaprAntaM cAhArayati tadA sa punarapi purANazarIro jAtaH, tadA teSAmupagataM, dharmaH kathitaH, bhAvakA jAtAH / tatra ca gacche ime catvAro janAH pradhAnAstadyathAsa eva durbalikApuSpamitraH vimdhyaH phalgurakSitaH goSThamAhila iti, yo vindhyaH so'tIva medhAvI, sUtrArthatadubhayAnAM grahaNadhAraNAsamarthaH, sa punaH sUtramaNDalyAM Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 204 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH trisUrai jAva parivADI AlAvagassa ei tAva palibhajjai, so Ayarie bhaNai - ahaM suttamaMDalIe visUrAmi, jao cireNa Alavago parivADIe ei, to mama vAyaNAyariyaM deha, tato AyariehiM dubbaliyapurasamitto tassa vAyaNAyario diNo, tato so kavi divase vAyaNaM dAUNa AyariyamuvaTThito bhaNai-mama vAyaNaM daitassa nAsati, jaM ca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajharaMtassa navamaM puDhaM nAsihiti, tAhe AyariyA ciMteti jai tAba eyarasa paramamehAvissa evaM jharaMare nAsara anasa cirana ceSa- atisayaka oSaogo matimehAdhAraNAiparihINe / nAUNa sasepurise khetaM kAlANubhAvaM ca // 1 // so'NuggahANuoge vIsuM kAsI ya suyavibhAgeNa / suhagahaNAdinimittaM Nae ya suNigUhiyavibhAe // 2 // savisayamasaddatA nayANa saMmasarya va gevhaMtA / manaMtA ya virohaM appariNAmAipariNAmA // 3 // gacchina mA hu micchaM pariNAmA ya suhamA bahubheyA / hojjA'sattA ghetUM Na kAlie to nayavibhAgo // 4 // yaduktam -- 'anuyogastataH kRtazcaturje' ti, tatrAnuyogacAturvidhyamupadarzayannAha mUlabhASyakAra: 1 viSIdati yAvat paripAvyApaka svAyAti tAvatpratibhajyate sa AcArthAn manati-ahaM sUtramaNDasyAM viSIdAmi, yatazvireNAlApakaH paripAvyA-yA ti tama vAcanAcAyeM dasa, tasa AcArya likApuSyamitra vAcanAcAryo dattaH, tataH sa katicidapi divasAn bAcanAM datvA''cAryamupasthito bhaNati - mama bAcanAM dadato mayati, bajra lajJAtIyagRhe nAnuprekSitam, ato mamAkArato navamaM pUrva makSyati, tadA AcAryAMgrinsayanti-yadi tAvadetasya paramamedhAvina evaM smarato nazyati yasya ciragaSTameva / kRtAtizayopayomo matimedhAdhAraNAbhiH parihINAm / jJAtvA zeSapuruSAm kSetraM kAlAnubhAvaM ca // 1 // so'nugrahAtha anuyogAn pRthaka akAca zrutavibhAgena / sukhagrahaNAdinimittaM nayAM sunigUhitavibhAgAn // 2 // saviSayamadhato navAnAM sammAnaM ca gRhantaH / manyamAnAva vizeSama pariNAmA atipariNAmAH (ca) // 2 // gamata mA midhyAtvaM pariNAmAca sUkSmA atibahubhedAH / bhaveyurAkA prahItuM na kAlike tato nayavibhAgaH // 4 // kAliya surya ca isi bhAsipAI taio va sUrapaNNattI/sabdo ya diDibAo cautthao hoi aNubhago 124 ( mU. mA) vyAkhyA--kAlikajhutaM caikAdazAGgarUpaM, tathA RSibhASitAni - uttarAdhyayanAdIni, 'tRtIyazca' kAlAnuyogaH, sa ca sUryaprajJaptiriti, upalakSaNAt candramazatyAdi, kAlikazrutaM caraNakaraNAnuyogaH, RSibhASitAni dharmakathAnuyoga iti gamyate, sarvazva dRSTivAdazcaturthI bhavatyanuyogaH, dravyAnuyoga iti hRdayamiti gAthArthaH // tatra RSibhASitAni dharmakathAnuyoga ityuktaM, tatazca mahAkalpa zrutAdInAmapi RSibhASitatvAd dRSTivAdAvuddhRtya teSAM pratipAditatvAd dharmakathAnuyogatvaprasaGga ityatastadapokhAracikIrSayA''ha jaM ca mahAkaSpasurya jANi ya sesANi preyasuttANi / caraNakaraNANuogonti kAliyatthe ubagayAI // 777 // vyAkhyA--yazca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni caraNakaraNAnuyoga itikRtvA kAlikAyeM upagatAnIti gAthArthaH // iyaNi jahA deviMdavaMdiyA ajarakliyA tahA bhaNNai-te biharaMtA mahuraM gayA, taththa bhUtaguhAe vANamaMtaraghare ThitA / ito yasako devarAyA mahAvidehe sImaMdharasAmiM pucchai nigodajIve, jAhe nioyajIbA bhagavayA vAgariyA tAhe 1 idAnIM yathA devendravanditA bhAryarakSitAkhathA bhacyate-te viharanto madhuraM gatAH, tatra bhUtaguhAyAM vvantaragRhe sthitAH / itana ko devarAjo mahAvideheSu sImandharasvAminaM pRcchati nigodajIvAn, padA nigodajIcA bhagavatA vyAkRtAttadA i-atthi puNa bhArahe bAse koi jo nioe vAgarejjA ?, bhagavatA bhaNitaM asthi ajjarakkhito, tato mAhaMNarUtreNa so Agato, taM ca dherarUvaM kareUNa pacaietu niggaesu atigato, tAhe so baMditA puccha-bhagavaM ! majjha sarIre mahalavAhI imo, ahaM ca bhataM paJcaklAeja tato jANaha mama keliyaM AUyaM hojjA 1, javipahiM kira bhaNiyA AUsaMdI, tasya uttA AyariyA jAva pecchati AuM varisasatamahiyaM do tini vA, tAhe ciMtei-bhAraho esa maNusso na bhavai, vijAharo vA vANamaMtaro vA, jAba do sAgarobamAI ThitI, tAhe bhamuhAo hatthehiM uklibittA bhagai-sako bhavANaM, tAsa sAhai - jahA mahAvidehe mae sImaMdharasAmI pucchito, iI camhi Agato, taM icchAmi souM nioyajIve, tAhe se kahiyA, tAhe tuDo Apucchai - pacAmi ?, AyariyA bhaNati -acchaha muhurta, jAva saMjatA emti, esAhe dukahA saMjAtA, thirA bhavaMti je calA, jahA etAhe'vi deviMdA entiti, tato so bhaNati - jai te mamaM pecchati 1 bhaNati asti punarbhArate varSe kabityo nigodAn vyAkuryAt ?, bhagavatA bhaNitambhanti AryarakSitaH, tato brAhmaNarUpeNa sa bhAgataH, tathA sthavirarUpaM kRtvA mamajiteSu nirgateSu atigataH, tadA sa banditvA pRcchati-bhagavan ! mama zarIre mahAn vyAdhirayam, ahaM ca bhakkaM pratyAkhyAyAM tato jhApavata mama kiya dAyurasti ?, vikeSu kikha bhavitA mAvutrebhiH, tatropayuktA AcAya yAvatpazyanti mAyurvarSazatamadhikaM dve zrINi vA, tadA cintayati- bhArata eSa manuthyo na bhavati, vidyAdharo vA vyantaro bA, bAbada he sAgaropame sthitiH, tadA bhuvI ikhAbhyAmutkSipya bhaNati zakro bhavAn, tadA sarva kathanati-yathA mahAvideheSu mayA sImambarasvAmI DaH, ida cAsyAgataH tadicchAmi zrotuM nigodajIvAn, sadA tase kavitAH, tadA tuSTa bhApRcchati-majAmi ?, AcAryA bhaNanti tiSThata muhUrtta bAvatsaMyatA AcAnti, adhunA duSkathA saMjAtA, khirA bhavanti ye cakAH, bathA'dhunA'pi devendrA AyAntIti tataH sa manati-yadi te mAM pazyanti. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 207 // teSa ceva appasattattaNeNa nidANaM kAhiMti to vaccAmi, tato cindhaM kAuM vacca, tato sako tassa uvassayasta aNNahuttaM kAuM dAraM gato, tato AgatA saMjayA pecchaMti, kato eyassa dAraM ?, AyariehiM vAhirittA-ito eha, siddhaM ca jahA sakko Agato, te bhaNaMti-aho amhehiM na diTTho, kIsa na muhattaM dharito?, taM ceva sAhai-jahA appasattA maNuyA nidANaM kAhinti to pADiheraM kAUNa gato, evaM te deviMdavaMdiyA bhavaMti / te kayAi viharatA dasapuraM gayA, mahurAe akiriyAvAdI uhito, natthi mAyA nasthi piyA evamAdinAhiyavAdI, tahiyaM ca natyi vAI, tAhe saMgheNa saMghADao ajarakkhiyasagAsaM pesio, jugappahANA te, te AgaMtUNa tesiM sAhiti, te ya mahallA, tAhe tehiM mAulo gohAmahilo pesio, tassa vAdaladdhI asthi, teNa gaMtUNa so vAdI viNiggihito, pacchA sAvagehiM gohAmAhilo dharito, tattheva vAsArattaM tthito| itoya AyariyA ciMtaMti-ko gaNaharo bhavejjA !, tAhe NehiM dubaliyapUsamitto samakkhito, jo puNa se sayaNavaggo tersi tenaivApasasvatvena nidAnaM kariSyanti tato prajAmi, tatacihna kRtvA braja, tataH zakrastasya upAzrayasthAnyataH kRtvA dvAraM gataH, tata bhAgatAH sNytaa| pazyanti, kuto dvAramesasya, AcAryavyAhRtAH-ita AyAta, ziSTaM ca yathA zakra AgatavAn, te bhaganti-aho asmAbhina sTaH, kathaM na muhUrta etaH, tadeva kathayati-yathA'pasasvA manujA nidAnaM kariSyanti tat prAtIhArya kRtvA gataH, evaM te devendravanditA bhavanti / te kadAcit viharanto dazapuraM gatAH, mathurAyAmakriyAvAdI utthitaH, nAsti mAtA nAsti pitA evamAdinAstikavAdI, tatra ca nAsti vAdI, tadA saMghena saMghATaka AryarakSitasakAzaM preSito, yugapradhAnAse, to Agatya tebhyaH kathayataH, te ca vRddhAH, tadA tairmAtulo goSThamAhilaH preSitaH, tasya vAdalabdhirasti, tena gatvA sa vAdI vinigRhItaH, pazcAt zrAvakaiH goSThamAhilo pRtaH, tatraiva varSArAnaM sthitaH / itazzAcAryAzcintayanti-ko gaNadharo bhavet !, tadA tairdubelikApuSpamitraH samAkhyAtaH (nirdhAritaH ), yaH punaspI svajanavargastasya goTThAmAhilo phaggurakkhito vA'bhimato, tato AyariyA sabe sahAvittA dihataM kariMti-jahA tiNNi kuDagA-nippAvakuDo telukaDo ghayakuDotti, te tinnivi heDAhattA katA niSphAvA save'viNiMti, tellamavi nIti, tattha paNa avayavA laga ghatakuDe bahuM ceya laggai, evameva ajo! ahaM dubbaliyapUsamittaM prati suttatthatadubhaesu nipphAvakuDasamANo jAto, phaggurakkhitaM prati tellakuDasamANo, goTThAmAhilaM prati ghatakuDasamANo, ato esa sutteNa ya attheNa ya uvagato dubaliyapUsamitto tumbha Ayario bhavau, tehiM paDicchito, iyarovi bhaNio-jahA'haM vaTTio phagguravikhayassa goDAmAhilassa ya tahA tumhehiM vaTTiyavaM, tANivi bhaNiyANi-jahA tumbhe mama vaTTiyANi tahA eyassa vaTTejaha, aviya-ahaM kae vA akae vAna rUsAmi, esa na khamahiti, to sutarAmeva eyassa vaTTejAha,evaM dovi vagge appAhettA bhattaM paJcakkhAiuM devalogaM gtaa| gohAmAhileNavisutaM jahAAyariyA kAlagatA, tAhe Agato pucchai-kogaNaharo Thavio?, kuDagadihatoyasuto, tao so vIsupaDissae ThAijaNAgato goSThamAhilaH phalgurakSito vA'bhimataH, sata AcAryAH sarvAn zabdayitvA dRSTAntaM kurvanti-yathA trayaH kuTA:-niSpAvakuTastailakuTo pratakuTa iti, te prayo'pi arvAcamukhIkRtA niSpAvAH sarve'pi nirgacchanti, tailamapi nirgacchati, tatra punaravayavA laganti, ghRtakuTe baDheva lagati, evamevAryAH ! mahaM durdalikApuSpamitraM prati sUtrArthatadubhayeSu niSpAvakuTasamAno jAtaH, phalgurakSitaM prati tailakuTasamAnaH, goSThamAhilaM prati ghRtakuTasamAnaH, ata eSa sUtreNa cArthena copagato durbalikApuSpamitro yuSmAkamAcAryoM bhavatu, taiH pratIpsitaH, itaro'pi bhaNitaH-yathA'haM vRttaH phalgurakSite goSThamAhile ca tathA svayA'pi vartitamyaM, te'pi bhaNitA:-yathA yUyaM mayi vRttAstathaitasmin vartedhvam , apica-ahaM kRte vA akRte vA nAruSameSa na kSamipyate, tataH sutarAmevaitasmin vartedhvam, evaM dvAbapi vauM saMdizya bhakta pratyAkhyAya devalokaM gatAH / goSThamAhilenApi zrutaM-yathA AcAryAH kAlagatAH, tadA mAgataH pRcchati-ko gaNadharaH zrApitaH 1, kuTadRSTAntaca zrutaH, tataH sa pRthag pratizraye sthitvA AgataH tesiM' sagAsaM, tAhe tehiM sahiM abbhuhito bhaNio ya-iha ceva ThAhi, tAhe necchai, tAhe so bAhiMThito aNNe buggAhei, te na sakati vuggAheuM / ito ya AyariyA atthaporusiM kareMti, so na suNai, bhaNai ya-tunbhe'ttha nippAvayakuDagA, tAhe tesu uThiesu vijho aNubhAsai taM suNaMi, ahame kammappavAyapuve kammaM vaNijai, jahA kammaM bajjhai, jIvassa ya kammassa ya kahaM baMdho ?, ettha vicAre so abhiniveseNa annahA mannaMto parUvito ya niNhao jAotti // anena prastAvena ka ete nihavA ityAzaGkA'panodAya tAna pratipipAdayiSurAhaghahuraya paesa anyattasamucchAdugatigaabaddhiyA ceva / sattee NiNhagA khalu titthaMmi u bddhmaannss||778|| vyAkhyA-'bahuraya'tti ekasamayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteHprabhUtasamayaizcotpatterbahuSu samayeSu ratAH-saktAHbahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityarthaH 1 / 'padesa' tti pUrvapadaMlopAt jIvapradezAH pradezAH, yathA mahAvIro vIra iti, jIvaH pradezo yeSAM te jIvapradezAH nihnavA, caramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayam 2 / 'abatta' tti uttarapadalopAdavyaktamatA avyaktAH, yathA bhImaseno bhIma iti, vyaktaM-sphuTaM, na vyaktamavyaktam-asphuTaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH, saMyatAdhavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA 3 / 'samuccheda' tti prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSacchedaH samucchedaH-vinAzaH, samucche teSAM sakAjhaM, tadA nataiH sarvairabhyu sthito bhaNitazca-ihaiva tiSTha, tadA necchati, tadA sa bahiHsthito'nyAn byudAhayati, tAn na zaknoti myuDrAhayitum / itazcAcAryA arthapauruSIM kurvanti, sana zRNaM ti, bhaNati ca-yUyamatra niSpAvakuTasamAnAH, tadA tetthiteSu vindhyo'nubhASate tat zRNoti, aSTame karmapravAvapUrve karma vayate, yathA karma badhyate, jIvasya ca karmaNazca kathaM bandhaH 1, atra vicAre so'bhinivezenAnyathA manyamAnaH prarUpayaMzca niDavo jAtaH iti / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 208 // mAvazyaka-nAribhadrIpavRttiH damadhIyate tadvedino vA 'tadadhIte tadvettI' (pA04-2-59) tyaN sAmucchedAH, kSaNakSayibhAvaprarUpakA iti bhAvArthaH 4 / 'daga'tti uttarapadalorAdekasamaye dve kiye samudite dvikriyaM tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavagrarUpiNa ityarthaH 5 / 'tiga' tti trairAzikA jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhRtAH trirAzi tatprayojanaM yepA te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA iti bhAvanA 6 / 'abaddhigA ceva' tti spRSTaM jIvena karma na skandhavad baddhamabaddham, aba. ddhameSAmasti vidanti vetyavaddhikAH, spRSTa karmavipAkaprarUpakA iti hRdayam 7 / 'sattete niNhayA khalu titthaMmi u vaddhamA. Nassa' tti saptaite nivAH khalu, nihnava iti ko'rthaH ?-svaprapaJcatastIrthakarabhASitaM nihate'rtha pacAdyaci (nandigrahipacAdibhyonyuNinyacaH pA0 3-1-134 ) ti nihavo-mithyAdRSTiH, uktaM ca-"sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // 1 // " khalviti vizeSaNe, kiM vizinaSTi-anye tu dravyaliGgato'pi bhinnA boTikAkhyA iti, tIrthe varddhamAnasya, pAThAntaraM vA-'etesiM niggamaNaM vocchAmi ahANupubIe' ti gAthArthaH // sAmprataM yebhyaH samutpannAstAn pratipAdayannAhabahuraya jamAlipabhavA jIvapaesA ya tiisguttaao| avvattA''sADhAo saamuccheyaa''smisaao||779|| ___ vyAkhyA-bahuratAH jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhavo yeSAM te tathAvidhAH, jIvapradezAca, tiSyaguptAdurapannAH, avyaktA ASADhAt, sAmucchedAH azvamitrAditi gaathaarthH|| gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa utpattI / gherA ya gohamAhila puTThamabaddhaM parUviMti // 780 // vyAkhyA-gaGgAt dvaikriyAH, SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH, sthavirAca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti, karmeti gamyate, 'puTThamabaddhaM parUviMsu' vA pAThAntaraM, tatazcAbaddhikA goSThAmAhilAt saJjAtA iti gaathaarthH|| sAmprataM yeSu pureSUtpannAsta ete nivAstAni pratipAdayannAha sAvatthI usabhapura seyabiyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMji dasapura rahavIrapuraM ca nagarAiM // 781 // vyAkhyA-zrAvastI RSabhapuraM zvetavikA mithilA, ullukAtIraM puramantaraJji dazapuraM rathavIrapuraM ca nagarANi, nihna vAnAM yathAyogaM prabhavasthAnAni, vakSyamANabhinnadravyaliGgamithyAdRSTiboTikaprabhavasthAnarathavIrapuropanyAso lAghavArtha iti gAthArthaH // bhagavataH samupajAtakevalasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihavaH samutpanna iti pratipAdayannAhacodasa solasa vAsA coisavIsutsarA ya doNi sayA / mahAbIsA ya dube paMceva sayA u coyAlA // 782 // ___ vyAkhyA-caturdazaSoDazavarSANi tathA 'coisavIsuttarA ya doni saya' ti caturdazAdhike ve zate viMzatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate, tathA'STAviMzatyadhike ca dve zate, tathA pazcaiva zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, iti gaathaarthH|| avayavArtha tu bhASyakAra eva pratipAdayiSyati // paMca sayA culasIyA chacceva sayA NavottarA hoti / NANuppattIya duve uppaNNA Nivvue sesA // 783 // vyAkhyA-paJca zatAni caturazItyadhikAni SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpatterArabhya caturdazaSoDazavarSANi yAvadatikrAntAni tAvadatrAntare dvAvAdyAvutpannau, utpannA nivRtte bhagavati, yathoktakAle cAtikAnte zeSAH sasvavyaktAdaya iti, boTikaprabhavakAlAbhidhAnaM lApavArthameveti gAthArthaH // adhunA sUcitamevArtha mUlabhASyakRd yathAkramaM spaSTayamAhacoisa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyarasaNANassAtobahurayANa diTTIsAvatthIe smuppnnnnaa||125||(muu0bhaa0) vyAkhyA-caturdazavarSANi nadA 'jinena' vIreNotpAditamya jJAnasya tato'trAntare bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAM nagaryA samutpanneti gAthArthaH // yathotpannA tathopadarzayan sanahagAthAmAhajeTThA sudaMsaNa jamAli'Noja sAvatthiteMdugujANe / paMcasayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli mottuunn||126||(muu0bhaa0) ___ vyAkhyA-kuNDapuraM nagaraM, tattha jamAlI sAmissa bhAiNijo, so sAmissa mUle paMcasayaparivAro pabaio, tassa bhajA sAmiNo duhitA, tIse nAmANi jetti vA sudaMsaNatti vA aNojatti vA, sAvi sahassaparivArA aNupabaiyA, jahA paNNattIe tahA bhANiya, ekArasaMgA ahi jjiyA, sAmi ApucchiUNa paMcasayaparivAro jamAlI sAvatthI gato, tattha teMduge ujjANe kohae ceie samosaDho, tattha se aMtapaMtehiM rogI uppanno, na tarai nisano acchiuM, to samaNe bhaNiyAio-sajjAsaMthArayaM kareha, te kaaumaarddhaa|| atrAntare jamAlidAhajvarAbhibhUtastAn vineyAn papraccha-saMstRtaM na khapura magara, tatra samAvi khAmimo bhAgineyaH, sa khAmibo mUle pazataparIvAraH prabajitaH, tasya bhAyo svAmino duhitA, tasA nAmAnibeheti vA suvarNameti vA manapati bA, sA'pi sahasraparivArA anupravAjitA, yathA prajJaptau tathA bhavitavyam, ekAdazAhAnyadhItAni, svAminamAcyA pAtaparIvAro jamAliH bhAvasI gataH, satinduka ucAne koSTake paise samavastaH, tatra tasyAntaprAntai roga satpA, na zakroti niSaNNaH svAtuM, tataH zramaNAn bhaNitavAn-zavyAsaMsArakaM kuruta, te kartumAragdhAH. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 109 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH veti 1, te uktavantaH - saMstRtamiti, sa cotthito jigamiSurardhasaMstRtaM dRSTvA kruddhaH, siddhAntavacanaM smRtvA 'kriyamANaM kRta' - mityAdi karmodayato vitathamiti cintayAmAsa, 'kriyamANaM kRta' mityetad bhagavadvacanaM vitathaM, pratyakSaviruddhatvAt, azrAvaNazabdavacanavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArdhasaMstRta saMstArA saMskRtadarzanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadhaispanIyata iti bhAvanA, tato yad bhagavAnAha tadanRtaM, kintu kRtameva kRtamiti, evaM paryAlocyaivameva prarUpaNAM cakAreti, sa cetthaM prarUpayan svagacchasthavirairidamuktaH - he AcArya ! 'kriyamANaM kRta' mityAdi bhagavadvacanamavitathameva, nAdhyakSaviruddhaM, yadi kriyamANaM kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kathaM prAkU kriyA'nArambhasamaya iva pazcAdapi kriyAbhAve tadiSyata iti, sadA prasaGgAt kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, tathA yaccoktaM bhavatA 'arddhasaMskRtasaMstArA saMskRtadarzanAt ' tadapyayuktaM, yato yad yadA yatrAkAdeze vastramAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavastrAstaraNasamaye khalvasAvAstIrNa eva, viziSTa samayApekSINi ca bhagavadvacanAni, ato'doSa iti / evaM so jAhe na paDivajjai tAhe kei asaddahaMtA tassa vayaNaM sAmisagAsaM, aNNe teNeva samaM ThiyA, piyadasaNAvi, tattheva DhaMko nAma kuMbhagAro samaNovAsao, tattha ThiyA, sA vaMdituM AgayA, taMpi tahetra paNNavei, sA ya tassANurAeNa micchattaM vipaDivaNNA, ajjANaM parikahei, taM zva DhaMkaM bhaNati, so jANati - esA'vi vippaDivaNNA nAhavaeNaM, tAhe so bhaNati - sammaM ahaM na yANAmi eyaM visesataraM, aNNayA 8 evaM sa yadA na pratipadyate tadA kecidazratastasya vacanaM svAmisakAzaM gatAH, amye tenaiva samaM sthitAH, priyadarzanA'pi tatraiva Dhakko nAma kumbhakAraH zramaNopAsakaH, tatra sthitA, sA vanditumAgatA, tAmapi tathaiva prajJApathati, sA ca tasyAnurAgeNa midhyAtvaM vipratipannA, AryAbhyaH parikathayati, saM ca dakaM bhaNati, sa jAnAti - eza'pi vipratipannA nAthavacanena tadA sa bhaNati samyagahaM na jAnAmi etat vizeSataram, ampadA kaiyAI sajjhAyaporusiM karei, tato DhaMkeNa bhAyaNANi uvasaMteNa tatohuttI iMgAlo chUDho, tato tIse saMghADIe egadeso daDo, sA bhaNai - sAtraya ! kiM te saMghADI dahA ?, so bhaNai-tumbhe ceva paNNaveha jahA- dajjhamANe aDaDe, keNa tumbha saMghADI dahA ?, to sA saMbuddhA bhaNai - icchAmi samaM paDicoyaNA, tAhe sA gaMtUNa jamAliM paNNavei bahuvihaM, so jAhe na paDivajjai tAhe sA sesasAhuNo ya sAmiM ceva uvasaMpaNNAI, itaro'vi egAgI aNAloiyapaDikkato kAlagato // eSa saGghahArthaH, akSarANi tvevaM nIyante, jeThThA sudaMsaNA aNojjati jamAligharaNIe nAmAI, sAvasthIe nayarIe teMdugujjANe jamAlisa esA diTThI uppaNNA, tattha paMcasayA ya sAhUNaM sahassaM ca saMjaINaM, etesiM je sataM Na paDibuddhaM taM DhaMkeNa paDibohiyaMti vakkasesaM, jamAliM motUNaMti // anye tvevaM vyAcakSate - jeThThA mahattarigA sudaMsaNA'bhihANA bhagavato bhagiNI, tIse jamAlI putto, tassa aNNojjA nAma bhagavato duhitA bhAriyA || zeSaM pUrvavat / gataH prathamo nihnavaH, sAmprataM dvitIyaM pratipAdayannAha 1 kadAcitsvAdhyAyapauruSIM karoti, tato DhaGkena bhAjanAnyudvarttayatA tato'GgAraH kSiptaH, tatastasyAH saMdhAvyA ekadezo dagdhaH, sA bhaNati zrAvaka ! kiM tvayA saMghATI dagdhA 1, sa bhaNati yUyameva prajJApayata yathA dadyamAnamadagdhaM, kena yuSmAkaM saMghATI dugdhA ?, tataH sA saMbuddhA bhaNati icchAmi samyak praticodanAM tadA sA gatvA jamAli prajJApayati bahuvidhaM sa yadA na pratipadyate tadA sA zeSasAdhavazca svAminamevopasaMpannAH, itaro'pi ekAkyamAkocitapratikrAntaH kAlagataH / 2 jyeSThA sudarzanA anavadyeti jamAligRhiNyA nAmAni zrAvastyAM nagaryAM tindukodyAne jamAlereSA dRSTirupannA, tatra paJcazatAni ca sAdhUnAM sahasraM ca saMthatInAM eteSAM ye svayaM na pratibuddhAste Dhakena pratibodhitA iti vAkyazeSaH, jamAliM muktveti / amye tvevaM vyAcakSate - jyeSThA - mahattarA sudarzanAbhidhAnA bhagavato bhaginI, tasyA jamAtiH putraH, tasya bhagavacA nAma bhagavato duhitA bhAryAM / solasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa NANassa / jIvapaesiyadiDI usabhapuraMmI samuppaNNA // 127 // ( bhA0 ) vyAkhyA - SoDaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya jIvapradezika dRSTistata RSabhapure samutpannA iti gAthArthaH // kathamutpannA ? yahiM nagaraM guNasilayaM ceiyaM, tattha vasU nAmAyario vohasapucI samosaDho, tassa sIso tIsa gutto nAma, so AyaSpadhAya puche imaM AlAvayaM ajjhAvei - ege bhaMte ! jIvapaese jIvetti vattavaM siyA 1, no iNamaThThe samaTThe, evaM do jIvapaesA tiNi saMkhejjA asaMkhejjA vA, jAva egeNAvi padeseNa UNo No jIvotti vattavaM siyA, jamhA kasiNe paDipuNe logAgAsapadesa tulaparase jIveti vattava' mityAdi, evamajjhAviMto mithyAtvodayato vyutthitaH sannitthamabhihitavAn kAdayo jIvapradezAH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante, kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAt jIvatvasyeti, sa khalvevaM pratipAdayan guruNokto - naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, katham 1, bhavadabhimato'ntya pradezo'pyajIvaH, anyapradezatulyaparimANatvAt prathamAdipradezavat, prathamAdipradezo vA jIvaH, zeSapradeza tulyaparimANatvAd, antyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamityevamapyukto yadA na pratipadyate tohe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM " rAjagRhaM nagaraM guNazIlaM caityaM, tatra vasunAmA AcAryazcaturdazapUrvI samavasRtaH, tasya ziSya stiSyagupto nAma, sa AtmapravAdapUrve imamAlApakaM madhyeti-eko bhadanta ! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt ?, naiSo'rthaH samarthaH, evaM dvau jIvapradezau trayaH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA, yAvadekenApi pradezenono na jIva iti baktabyaM syAt, yasmAt kRtsnaprati pUrNa lokAkAzapradezatulyapradezo jIva iti vaktavyaM" evamadhIyAnaH / 2 tadA tasya kAyotsargaH kRtaH, evaM sa bahubhira Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // mAvazvaka-hAribhadrIyavRttiH asambhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiniveseNa ya appANaMca paraMpatadubhayaM ca buggAhemANo vuSpAemANo gatoAmalakappaM nagari, tatva aMbasAlavaNe Thito, tattha mittasirI nAma samaNovAsao, sojANai-jahesa niNhao, aNNayA kayAi tassa saMkhaDI jAtA, tAhe teNa nimaMtio-tunbhehiM sayameva gharaM AgaMtavaM, te gatA, tAhe tassa nivihassa viulA khajagavihI nINitA, tAhe so tAo ekekAo khaMDaM khaMDaM dei, evaM kUrassa kusaNassa vatthassa, pacchA pAdesu paDito, sayaNaM ca bhaNai-paha vaMdaha, sAhU paDilAbhiyA, aho ahaM dhaNNo sapuNNo jaM tubbhe mama gharaM sayamevAgatA, tAhe te bhaNaMti-kiM dharisiyAmo amhe evaM tume, so bhaNati-sasiddhaMteNa tumhe mayA paDilAbhiyA, jai navaraM vaddhamANasAmissa taNaeNa siddhaMteNa paDilAbhemi, tattha so saMbuddho bhaNai-icchAmi ajo! samma paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaraNa vihiNA paDilAbhito, micchAmi dukkaDaM ca kata, evaM te save saMbohiyA, Aloiya paDikatA viharaMti // amumevArthamupasaMjihIrgharAha sadAvojAvanAbhirmiNyAvAbhinivezena cAsmAnaM paraM ca tadubhayaM ca vyuvAhayan vyutpAdayan gata mAmalakalpA nagarI, tatra mAnazAlavane sthitaH, tatra mitrazrInAma zramaNopAsakaH, sa jAnAti-yathaiSa nihavaH, abhyadA kadAcit tasya(gRhe)saMkhaDhI jAtA, tadA tena nimantritaH-yuSmAbhiH svayameva gRhamAgantavyaM,te gatAH, tadA tasya. niviSTasya vipulaH khAcakavidhirAnItaH, tadA sa tasmAt ekaikamAt khaNDaM khaNDaM dadAti, evaM karasya kusiNasya (jyaanasya) vakhasya, pazcAtpAdayoH patitaH, svajanaM ca bhaNati-AyAta vandadhvaM, sAdhavaH pratikAbhitAH, maho bhahaM dhanyaH sapuNyo yatsvayaM yUyameva mama gRhamAgatAH, tadA te bhaNanti-kiM dharSitAH so vayamevaM tvayA !, sa bhaNati-svasiddhAntena yUyaM mayA pratilAbhitAH, yadi paraM vardhamAnasvAmisatkena siddhAntena pratilambhayAmi, tatra sa sambuddho bhaNati-icchA. pAya ! samyak praticodanA, sadA pazcAt bhAvakena vidhinA pratikambhito, mithyA me duSkRtaM ca kRtam, evaM te sarve saMbodhitAH, bhAlocitapratikAmtA viharanti / rAyagihe guNasilae vasu codasapuvvi tiisguttaao| AmalakappANayarI mittasirI kUrapiMDAI ||128||(bhaa0) vyAkhyA-asyAH prapazcArtha ukta eva, akSaragamanikA tu usabhepuraMti vA rAyagihaMti vA egaThA, tattha rAyagihe guNasilae ujANe vasu coisapuSI Ayario samosaDho, tassa sIsAo tIsaguttAo esA diTThI samuppaNNA, so micchattAbhibhUo AmalakappA nAma nayarI taM gao, mittasirIsAvao, teNa kUrapuvagAdi [dezIyavacanatvAt kUrasikthAdinetyarthaH] diTuMtehiM paDibohiutti // gatI dvitIyo nihnavaH, sAmprataM tRtIyaM pratipAdayannAhacoddA dovAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / anvattayANa dihI seyaviyAe samuppannA // 129 // (bhA0) vyAkhyA-caturdazAdhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'vyaktakadRSTiH zvetavyAM nagaryA samutpanneti gAthArthaH // kathamutpannA?-seyaviyAe nayarIe polAse ujANe ajAsADhA nAmAyariyA samosaDhA, tesiM sIsA bahave AgADhajogaM paDivannA, sa evAyario tesiM vAyaNAyario, anno tattha natthi, te ya rattiM hiyayasUleNa mayA sohamme naliNigumme vimANe devA uvavannA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti taM sarIragaM, te ya sAha AgADhajo 1 RSabhapuramiti vA rAjagRha miti vA ekAoM, tatra rAjagRhe guNazIla udyAne vasuzcaturdazapUrvI bhAcAryaH samavasRtaH, tasya zipyAttiSyaguptAt eSA dRSTiH samutpannA, sa mithyAtvAbhibhUta bhAmalakalpA nAma nagarI tAM gataH, mitrazrIH zrAvakaH, tena kUrasikthAdidRSTAmtaiH pratiyodhita iti / 2 zveta vikAyAM nagayAM golAsamudyAnamAryApADhA nAma AcAryA samavasRtAH, teSAM ziSyA bahava bhAgADhayogaM pratipannAH, sa evAcAryasteSAM vAcanAcAryaH, anyastatra nAsti, te ca rAtrI hRdayazUlena mRtAH saudharma nalinIgurume vimAne devA utpannAH, bhavadhi prayuJjanti, yAvatprekSante taccharIrakaM, te ca sAdhana bhAgADhayogavAhinaste'pi na yANaMti-jahA AyariyA kAlagatA, tAhe taM ceva sarIragaM aNuppavisittA te sAhuNo uhaveMti, verattiyaM kareha, evaM teNa tersi divapabhAveNa lahuM ceva sAriyaM, pacchA so te bhaNai-khamaha bhaMte ! jaMbhe mae assaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivase kAlagato, tujhaM aNukaMpAe Agato, evaM so khAmettA paDigato, tevi taM sarIragaM chaDDeUNa ciMteMti-ecciraM kAlaM assaMjato vaMdito, tato te azvattabhAvaM bhAti-ko jANai kiM sAhU devo vA? to na vaMdaNijjotti / hojjAsaMjatanamaNaM hoja musAvAyamamugotti ||1||thervynnN jadi pare saMdeho ki surotti / sAhutti deve kaha na saMkA kiM so devo adevotti // 2 // teNa kahietti va matI devo'haM rUvadarisaNAo ya / sAhutti ahaM kahie samANarUvaMmi kiM sNkaa||3|| devassa va kiM vayaNaM sacaMti na sAhurUvadhArissa / na paropparaMpi vaMdaha jaM jANaMtAvi jayayotti // 4 // evaM bhaNNamANAvi jAhe Na paDivajati tAhe ugdhADiyA, tato viharaMtA rAyagihaM gayA, tattha moriyavaMsapasUo valabhaddo nAma rAyA samovAsao, jAnanti-yathA bhAcAryAH kAlagatAH, tadA tadeva zarIramanupravizya tAn sAdhUnusthApayanti, vairAtrika kuruta, evaM tema teSAM digyaprabhAveNa kamveva sAritaM, pazvAsa tAn bhaNati-kSamadhvaM bhadantAH! yanmayA bhavanto'saMyatena vanditAH, ahamamukaSmin divase kAlagataH, yuSmAkamanukampayA AgataH, evaM sa kSamayitvA pratigataH, se'pi saccharIrakaM tyaktvA cintayanti-iyaciraM kAlamasaMyato vanditaH, tataste'vyaktabhAvaM bhAvayanti-ko jAnAti kiM sAdhurdevo vA?, tato na vandanIya iti / bhavedasaMyatanamanaM bhavenmRSAvAdo'suka iti // 1 // sthaviravacanaM yadi parasin saMdehaH kiM sura iti // sAdhuriti deve kathaM na zaGkA kiM sa devo'deva iti // 2 // tena kathita iti ca matidevo'haM rUpadarzanAca / sAdhuraha miti kathite samAnarUpe kA zaGkA // 3 // devasyaiva kiM vacanaM satyamiti na sAdhurUpadhAriNaH / ma parasparamapi vandadhvaM yajAnAnA bhapi yataya iti // 4 // evaM bhaNyamAnA bhapi yadA na pratipadyante tadodghATitAH, sato viharato rAjagRha gatAH, tatra mauryavaMzaprasUto balabhadro nAma rAjA zramaNopAsakaH, Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH teNa te AgamiyA-jahA ihamAgatatti, tAhe teNa gohA ANattA-vaJcaha guNasilagAto papaiyae ANeha, tehiM ANItA, raNNA purisA ANattA-sigghaM ete kaDagamaddeNa mAreha, tato hatthI kaDagehi ya ANIehiM te pabhaNiyA-amhe jANAmo jahA tumaM sAvao, to kahaM amhe mArAvihi!, rAyA bhaNai-tumhe corA Nu cAriyA Nu abhimarA Nu?, ko jANai!, te bhaNaMtiamhe sAhuNo, rAyA bhaNai-kiha tumbhe samaNA, avattA paropparassavi na vaMdaha, tumbhe samaNA vA cAriyAvA?, ahaMpi sAvago vA na vA?, tAhe te saMbuddhA lajiyA paDivannA nissaMkiyA jAyA, tAhe aMbADiyA kharehiM mauehi ya, saMbohaNahAe tubhaM imaM mae eyANurUvaM kayaM, mukA khAmiyA ya // amumevArthamupasaMharannAhaseyavi polAsA joge taddivasahiyayasUle ya / sohaMmi NaliNigumme rAyagihe muriya balabhadde ||130||(bhaa0) vyAkhyA-zvetavyAM nagaryA polAse udyAne ASADhAkhya AcAryaH, yoga utpATite sati taddivasa eva hRdayazUle ca, utpanne mRta iti vAkyazeSaH, sa ca saudharme kalpe nalinigulme vimAne, samutpadyAvadhinA pUrvavRttAntamavagamya vineyAnAM tena te jJAtA-yayehAgatA iti, tadA tena ArakSA pAzatA-jata guNazIlAt pranajitAn mAnayata, tairAnItAH, rAjJA puruSA bhAzaptAH-zIprametAna kaTakamana mayata, tato hastiSu kaTakeSu cAnIteSu te prabhaNitAH-vayaM jAnImo yathA tvaM bhAvakaH, tat karya amAn mArayiSyasi ?, rAjA bhaNati-pUrva caurA nu cArikA numabhimarA nuko jAnAti ,te bhaNamti-vayaM sAdhavaH, rAjA bhaNati-kathaM yUpaM bhamaNAH,yadamyaktAH parasparamapi navandavaM, yUrya bhamaNA vA cArikA vA? bhahamapi bhAvako vA na vA?, tadA te saMbuddhA lajitAH pratipanA nizzaktitA jAtAH, tadA nirbhasitAH saraimuMdubhinA, saMbodhanArthAya yuSmAkaM mayedametadanurUpaM kRtaM, mukAH kSAmitAba. yogAn sAritavAniti vAkyazeSaH, suralokagate tasminnavyakamatAstadvineyA viharanto rAjagRhe nagare maurya balabhadro rAjA, tena sambodhitA iti vAkyazeSaH, evamanyA api sanagAthA svabuddhyA vyAkhyeyA iti / uktastRtIyo nihavaH, caturthavyAcikhyAsayA''havIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / sAmuccheiyadiTThI mihilapurIe samuppaNNA ||131||(bhaa0) __ vyAkhyA-viMzatyuttare dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'trAntare sAmucchedikadRSTiH mithilApuryA samutpaneti gAthArthaH / yathotpannA tathA pradarzayannAhamihilAe lacchighare mahagirikoDiNNa Asamitte ya |unniyaannuppvaae rAyagihe khaMDarakkhA ya // 132 // (bhA0) vyAkhyA-mihilAe nayarIe lacchihare cetie mahAgirIAyariyANa koDiNNo nAma sIso Thito, tassa Asamitto sIso, so aNuppavAdapudhe neuNiyaM vatthu paDhati, tattha chiNNachedaNayavattavayAe AlAvago jahA paDutpannasamayaneraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM bijhyAdisamaesu vatta, estha tassa vitigicchA jAyA-jahA save paDuppannasamayasaMjAtA vocchijissaMti-'evaM ca kato kammANaveyaNaM sukayadukyANati uppAdANataratosabassa vinnaassmbhaavaa||2|| mithilAyAM nagaryA lakSmIgRhe caitye mahAgiryAcAryANAM koNDinyo nAma ziSyaH sthitaH, tasyAzcamitraH ziSyaH, so'nupravAdapUrve naipuNikaM vastu paThati, tatra chimacchedanakavaktavyatAyAmAlApako yathA-pratyutpannasamayanairayikA vyucchetsyanti, evaM yAvadvaimAnikA iti, evaM dvitIyAdisamayeSvapi vaktavyam, matra tasya vidhicikitsA jAtA-yathA sarve pratyutpanasamavasaMjAtA myucchetsyanti-evaM ca kutaH karmANuvedanaM sukRtatuSkRtAnAmiti / utpAdAnantaraM sarvasya vinAzasanAvAt // 1 // so evamAdi paruveMto guruNA bhaNio-'eganayamaeNamiNaM sutaM vaccAhi mA ha micchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hidayaM viyArehi // 2 // nahi sabahA viNAso addhApajjAyamettaNAsaMmi / saparappajjAyA aNaMtadhammiNo vatthuNo juttA // 3 // aha suttAtotti matI NaNu sutte sAsayaMpi nidiI / vatthu dabaDhAe asAsayaM pajjavaTThAe // 4 // tatthavi Na sabanAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / iharA Na sabanAse samayAdivisesaNaM juttaM // 5 // ' jAhe paNNaviovi necchati tAhe ugghADito, tato so samucchedaM vAgareMto kaMpillapuraM gato, tattha khaMDarakkhA nAma samaNovAsayA, te ya suMkapAlA, tehiM te AgamiellagA, tehiM te gahiyA, te mAreumAraddhA, te bhaNaMti bhayabhIyA-amhehiM suyaM jahA tunbhe sAvagA, tahAvi ete sAhU mAreha, te bhaNaMti-je te sAhU te vocchiNNA tujhaM ceva siddhaMto esa, ato tumbhe aNNe kevi corA, te bhaNaMtimA mAreha, evaM tehiM saMbohiyA paDivaNNA sammatta / ayaM gAthArthaH // akSarANi tu kriyAdhyAhArataH svadhiyA jJeyAni / gatazcaturtho nihavaH, sAmprataM paJcamamabhidhitsurAha sa evamAdi prarUpayan guruNA bhaNitaH-ekanayamatenedaM sUtraM bAjIrmA mithyAtvam / nirapekSaH zeSANAmapi nayAnAM hRdayaM vicAraya ||2||n hi sarvathA vinAzo'ddhAparyAyamAtranAze / svaparaparyAyairanantadharmiNo vastunoyuktaH // 3 // atha sUtrAditi matirnanu sUtre zAzvatamapi nirdiSTam / vastu dragyArthatayA'zAzvata parthavArthatayA // 4 // tatrApi na sarvanAzaH samayAdi vizeSaNaM yato'bhihitam / itarathA na sarvanAze samayAdi vizeSaNaM yuktam // 5 // yadA prajJApito'pi necchati tadodghATitaH, tataH sa samucchedaM vyAkurvan kAmpIlyapuraM gataH, tatra khaNDarakSA nAma zramaNopAsakAH, te ca zulkapAlA, taiste jJAtAH, taiste gRhItAH, te mArayitumArabdhAH, te bhapani sababhItAH-asmAbhiH zrutaM yathA yUyaM zrAvakAH, tathApi etAn sAdhUna mArayatha, te bhaNanti-ye te sAdhavaste myucchinnA yuSmAkameva siddhAnta eSaH, bhato yUTamA ke'pi caurAH, te bhaNanti-mA mImarata, evaM taiH saMbodhitAH pratipannAH samyaktvam / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 212 // mAvazyaka-hAribhadrIpatiH aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa viirss| do kiriyANaM dihI ullugatIre smuppnnnnaa||13shaa(bhaa0) ___ vyAkhyA-aSTAviMzatyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya, atrAntare dvaikriyANAM dRSTiH ullukAtIre samutpaneti gaathaarthH|| yathA samutpannA tathA nidarzanAyAhaNaikheDajaNava ulluga mahagiridhaNagupta bhaajgNgey| kiriyA dorAyagihe mahAtavo tiirmnninnaae||14|| (bhA0) ___ vyAkhyA-ulukA nAma nadI, tIe uvalakkhio jaNavatovi so ceva bhaNNai, tIse ya nadIe tIre egami kheDaThANaM, bIyaMmi ullugAtIraM nagaraM, aNNe taM ceva kheDaM bhaNaMti, tattha mahAgirINa sIso dhaNaguto nAma, tassavi sIso gaMgo nAma Ayario, so tIse nadIe puSime taDe, AyariyA se avarime taDe, tato so sarayakAle AyariyaM baMdao uccalio, so ya khallADo, tassa ullugaM nadi uttaraMtassa sA khallI uNheNa unmAi, hiTThA ya sIyaleNa pANieNa sItaM, tato so ciMteisutte bhaNiyaM jahA egA kiriyA vedijai-sItA usiNA vA, ahaM ca dokiriyAmao veemi, ato do'vi kiriyAo egasamaeNa vedijaMti, tAhe AyariyANa sAhara, tAhe bhaNio-mA ajo! evaM panavehi, nasthi egasamaeNa do kiriyAo mahakAnAnI nadI, tapopalakSito janapado'pi sa eva bhavyate, talAba macAtIra ekamin kheTasvAnaM, ditIye ullakAvIraM magaram, manye tadeva kheTamiti bhaNanti, vatra mahAgirINAM ziSyo bhanagupto mAma, tathApi ziSyo go nAmAcAryaH, sa tasA nacAH pauraskhe tIre, prAcAryAstasya pAbAkhe taTe, tataH sa zarakAle bhAcArya vanditamulitaH, sakharuvATA, tasyolakA nadImuttarataHsA khasatiruSNena basate,madhalAca zItalena pAnIyena zItaM, tataH sa cintapati-sUtre maNitaM yathA ekA kiyA becate-zItoSNA vA, mahaM ca dve kiye vedayAmi, bhato de api kiye ekasamavena vete, tadA''cAryebhyaH kathayati, tadA bhaNitaHmAmA! evaM prajIzapaH, nAti (etat yat) ekasamayena kiye vedijati, jato samao maNo ya suhamA Na lakkhijati utpalapatrazatavedhavata , evaM so paNNavito'vi jAhe na paDivajjai tAhe ugyADito, so hiMDaMto rAyagihaM gato, mahAtavo tIrappabhe nAma pAsavaNe, tastha maNiNAgo nAma nAgo, tassa cetie ThAti, so tattha parisAmagjhe kaheti-jahA egasamaeNa do kiriyAo vedijaMti, tato maNinAgeNa bhaNiyaM tIse parisAe kIsa eyaM apaNNavaNaM paNNavesi ?. estha ceva ThANe ThieNa bhagavatA ghaddhamANasAmiNA vAgariyaMjahA egaM kiriyaM vedeti, tuma tesiM kiM lahatarao jAo!, chaDehi evaM vAdaM, mA te doseNAsehAmi-'maNinAgeNAraddho bhayovavattipaDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa tato pddikNto||1||ti gAthArthaH // gataH paJcamo nihavaH, SaSThamadhunopadarzayannAha- . paMcasayA coyAlA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadihI upavaNNA // 135 // (bhA0) vyAkhyA-pazca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhiM gatasya vIra (graMthAnaM 8000) sya, atrAntare puryantarajhikAyAm, anusvAro'lAkSaNikaH, trairAzikadRSTirutpati gAthArthaH // kathamutpanneti pradayate-tatra yete, pataH samayo mamaca sUkme na lakSyete, eksaprajJApito'pi padAna pratipayate tadopATitaH, sa hiNDamAnorAjagRhaM gataH, mahAtapastIraprabha bhAma prazravaNaM, tatra maNinAgo nAma nAgA, tasya caiskhe tiSThati, sa tatra parSammadhye kathayati-pathA ekasamayenakriye bete, sato maNinAgena bhaNitaM tasyAH parSado madhye-bhare duSTazaikSa! kathametAmaprazApanA prajJApayasi, bhatraiva sthAne sthitena bhagavatA vardhamAnasvAminA vyAkRtaM-badhekA kriyA pazyati, svaM tebhyaH kiM kaSTataro jAtaH1, tyajainaM vAvaM, mA tyo (te) doSeNa zikSayAmi-maNinAgenArampo bhayopapattipratiyoSita saravAichAmaH (iti) gurumUhaM gatvA tataH prtikraantH||2|| purimaMtaraMji bhUyaguha palasiri sirigutta rohagutte ya / parivAyapohasAle ghosaNapaDisehaNAvAe // 136 ||(bhaa0) vyAkhyA-sagrahagAthA / asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH, tavedam-aMtaraMjiyA nAma purI, tastha bhUyaguhaM nAma cetiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThitA, tattha palasirI nAma rAyA, tesiM siriguttANaM therANaM saMhiyaro rohautto nAma sIso, aNNagAme Thitao, taso so uvajhAyaM vadao eti, ego ya parivAyao poiM lohapaTTaeNa baMdhiuM jaMbusAlaM gahAya hiMDai, pucchito bhaNai-nANeNa poI phui to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbuDAlaM ca jahA estha jaMbUdIve Nasthi mama paDivAditti, tato teNa paDatoNINASito-jahA saNNA parappavAdA, tassa logeNa poisAlo ceva nAmakarta, so paDahato rohagattaNa vArio, ahaM vAdaM demitti, tatoso paDisehittA gato AyariyasagAsaM, Aloei-evaM mae paDahato viNivArimo, AyariyA bhaNaMti-duDu kayaM, jato sovijAbalio, vAde parAjito'vi vijAhiM uvaThAiti tassa imAo satta vijAo, saMjahAvicchupa sappe mUsaga miI varAhI ya kaaypoaaii| eyAhiM vijAhiM so u parivAyao kuslo||137|| (bhA0) gA, tasya vaiye tiiti bhAva tyAne sthitena bhagavatAbodhita paravA / / mamtaraNikA nAma purI, tA bhUtaguhaM nAma caityaM, tatra zrIguptA nAma AcAryAH sthitAH, tatra balamInAma rAjA, teSAM zrIguptAnAM sthavirANAM pativAdo rohagupto nAma ziSyaH, manyanAme khitA, sataH samapAdhyAyaM vanditumAyAti, ekazca parivAda lohapaTTenodaraM bar3hA, jambUzAlA gRhItvA hiNyate, pRTo maNatijJAnenodaraM sphuTati tat kohapahena bara, jambUzAkhA ca yathA'tra janbUdvIpe nAsti mama prativAdIti, tatakhena paTaho niSkAzito-yathA zUnyAH parapravAdAH, tasya lokena pohazAla eSa nAma rutaM, sa paTaho rohagutena vAritaH, mahaM pAeM dadAmIti, tataH sa pratiSithya gata AcAryasakAzam , bhAlocayati-evaM mayA paTaho vinavAritaH, nAcAryA bhaNanti-durutaM, pataH sa vicAvalI, vAde parAjito'pi vidhAbhiruttiSThate, tasemAH sA vicAH, tathA+mahiM ego Jain Education Interational Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2.13 // mAvazyaka hAribhadvIyavRttiH vyAkhyA-- tatra vRzciketi vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate, sarpeti sarpapradhAnA, 'mUsaga' tti mUSakapradhAnA, tathA mugI nAma vidyA, mRgIrUpeNopaghAtakAriNI, evaM vArAhI ca, 'kAgapotti' tti - kAkavidyA, potAkIvidyA 'va, potAkyaH sakunikA bhaNyante, etAsu vidyAsu, etAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti gAthArthaH // so bhaNai - kiM sakA etA agri ?, tato so AyarieNa bhaNio-paDhiyasiddhAu imAu satta paDivakkhavijjAo geNha, taMjahAmorI naDAle birAlI vagghI sIhI ulUgi ovaaii| eyAo villAo geNDa parivAyamahaNIo // 138 // (bhA0 ) vyAkhyA - morI nakulI birAlI vyAghrI siMhI ca ulUkI 'ovAi' tti olAvayapradhAnA, etA vidyA gRhANa paritrAkamathinya iti gAthArthaH // reyaharaNaM ca se abhimaMteuM diNNaM, jai annaMpi uTThei to rayaharaNaM bhamADijjAsi, to ajjeyo hohisa, iMdeNAvi sakihisi no jetuM, tAhe tAo vijjAo gahAya gao sabhaM, bhaNiyaM caDaNeNa esa kiM jANati ?, eyarasa deva pucapakkho hou, parivAo ciMtei ee nijaNA to eyANa caiva siddhataM geNhAmi, jahA-mama do rAsI, taMjahA jIvAya ajIvA ya, tAhe iyareNa ciMtiyaM eteNa amha veva siddhaMto gahio, teNa tassa buddhiM paribhUya tinni 1 sa bhagati - kiM zakyA adhunA niLAtum ?, tataH sa bhAcAryeNa bhaNitaH - paTita siddhA imAH sapta pratipakSavidyAM gRhANa, tathathA / rajoharaNaM ca tasmAdabhimanya dattaM yadyanyadapi utiSThate tadA rajoharaNaM bhrAmayestato'jayyo bhaviSyasi, indreNApi zakSya se no jetuM tadA tA vidyA gRhItvA gataH sabhAM bhaNitaM cAnena epa kiM jAnAti ?, etasyaiva pUrvapakSo bhavatu, parivrAT cintayati - ete nipuNAstata eteSAmeva siddhAntaM gRhNAmi, yathA mama dvau rAzI, tathathA-jIvAzca bajIvAzca tadA itareNa cintitam - etenAsmAkameva siddhAnto gRhItaH tena tasya buddhiM paribhUya trayo rAsI ThaviyA - jIvA ajIvA nojIvA, tattha jIvA saMsAratthA, ajIvA ghaDAdi, nojIvA ghiroliyA chinnapucchAI, diTThato daMDo, jahA daMDassa AdimajjhaM aggaM ca, evaM save bhAvA titihA, evaM so teNa nippaTThapasiNavAgaraNo kao, tAhe so parivAyao ruTTho vicchue muyai, tAhe so tesiM paDivakkhe more muyai, tAhe tehiM haehiM viMchiehi pacchA sappe muyai, iyaro tesiM paDighAe naule muyai, tAhe uMdure tesiM majjAre, bhie tesiM vagghe, tAhe sUyare tesiM sIhe, kAke tesiM uluge, tAhe poyAgI muyai tasaM olAI, evaM jAhe na tarai tAhe gaddabhI muphA, teNa ya sA rayaharaNeNa AhayA, sA parivAyagassa uvariM cheritA gayA, tAhe so parivAyago hIlijjato nicchUDho, tato so parivAyagaM parAjiNittA gao AyariyasagAsaM, Alopai-jahA jio evaM AyariyA Aha-kIsa tae uTThieNa na bhaNiyaM ? - natthitti tinnirAsI, eyarasa mae buddhiM paribhUya paNNaviyA, iyANipi gaMtuM bhaNAhi, so neccha, mA me ohAvaNA houtti, puNo puNo bhaNio bhaNai-ko vA ettha 1 rAzayaH sthApitAH - jIvA ajIvA nojIvAH, tatra jIvAH saMsArasthAH, ajIvA ghaTAdayaH, nojIvA gRhako kilAsipucchAdayaH, dRSTAnto daNDaH, yathA daNDasyAdirmadhyama ca, evaM sarve bhAvAstrividhAH, evaM sa tena niSpRSTaprabhavyAkaraNaH kRtaH, tadA sa parivrAT ruSTo vRzcikAn muJcati, tadA sa teSAM pratipakSAn mayUrAn muJcati, tadA taiIteSu vRzcikeSu pazcAtsarpAn muddhati, itarasteSAM pratighAtAya nakulAn muJcati, tadondurAn teSAM mArjArAn mRgAn teSAM vyAghrAn tadA zUkarAn teSAM siMhAn, kAkAMsteSAmulUkAn tadA potAkyastAsAmolavakAn evaM yadA na zaknoti tadA gardabhI muktA, tena ca sA rajoharaNenAhatA, sA paribAja upari haditvA gatA, tadA sa parivAda hIlyamAno niSkAzitaH, tataH sa parivrAjakaM parAjitya gata AcAryasakAzamUM, Alocayati-yathA jita evam, kAcAryA AhuH kathaM tadottiSTatA na bhaNitaM na santi rAzayastraya iti etasya buddhiM paribhUya mayA prajJApitAH, idAnImapi gatvA bhaNa, sa necchati, mA me'pa bAjanA bhUditi, punaH punarbhaNito bhaNati ko vA'tra doso ? jara tini rAsI bhaNiyA, atthi ceva tinni rAsI, AyariyA Aha-ajjo ! asambhAvo titthagarassa AsAyaNA ya, tahAvi na paDivajjai, tato so AyarieNa samaM vAyaM laggo, tAhe AyariyA rAulaM gayA bhaNaMti-teNa mama sisseNa avasiddhaMto bhaNio, amhaM duve ceva rAsI, iyANiM so vipaDivanno, to tubbhe amhaM vAyaM suNeha, paDissuyaM rAiNA, tato siM rAyasabhAe rAyapurao AvaDiyaM, jahegadivasaM uTThAya 2 chammAsA gayA, tAhe rAyA bhaNai-mama rajjaM avasIdati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM - icchAe nae eciraM kAlaM dhario, ettAhe pAsaha kalaM divasa Agae nigihAmi, tAhe pabhAe bhaNai - kuttiyAvaNe parikkhijjau, tattha saGghadavANi atthi, ANeha jIve ajIve nojIve ya, tAhe devayAe jIvA ajIvA yadiNNA, nojIvA natthi, evamAdicoyAlasaeNaM pucchANaM niggahio // amumevArthamupasaMharannAhasiriguNa'vi chalugo chammA se kaDiUNa vAya jio / AharaNakuttiyAvaNa coyAlasaeNa pucchA NaM // 139 // bhA0 1 doSaH ? yadi yo rAzayo bhaNitAH, santyeva trayo rAzayaH, AcAryA Ahu:- AyeM ! asadbhAvastIrthakara sthAzAtanA ca, tathApi na pratipadyate, tataH sa AcAryeNa samaM vA (kartuM ) unnaH, tadA bhAcAryAM rAjakulaM gatA bhaNanti tena mama ziSyeNApasiddhAnto bhaNitaH asmAkaM dvau eva rAzI, idAnIM sa vipratipadmaH, tat yUyamatvayorvAdaM zRNuta, pratizrutaM rAjJA, tatastayo rAjasabhAyAM rAja purata bhApatitaH ( vAdaH ), yatheko divasastathotthAya 2 SaNmAsI gatA, tadA rAjA bhaNati mama rAjyaM avasIdati, tadAcAryairbhaNitam icchayA mayeyacciraM kAlaM ghRtaH, adhunA pazyata kadhye divase bhAgate nigRhNAmi, tadA prabhAte bhaNati kutrikApa parIkSyatAM tatra sarvadravyANi santi, mAnaya jIvAn ajIvAn nojIvAMdha, tadA devatayA jIvA ajIvAzca dattA, nojIvA na santi evamAdicatuzvAriMzena zatena pRcchAnAM nigRhItaH / Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 214 // Avazyaka - hAribhadrIyavRtiH vyAkhyA -- nigadasiddhA, navaraM coyAlasayaM-teNa roheNa chammUlapayatthA gahiyA, taMjahA - davaguNakammasAmannavisesA chao ya samavAo, tattha dabaM navahA, taMjahA-bhUmI udayaM jalaNo pavaNo AgAsaM kAlo disA appao maNo yatti, guNA satarasa, taMjA-rUvaM raso gaMdho phAso saMkhA parimANaM puhutaM saMyogo vibhAgo parApastaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payato ya, kammaM paMcadhA-ukkhevaNaM avaklevaNaM AuMcaNaM pasAraNaM gamaNaM ca, sAmaNNaM tivihaM - mahAsAmaNNaM 1 sattAsAmaNNaM tripadArthasadbuddhikAri 2 sAmaNNaviseso dravyatvAdi 1, anye tvevaM vyAkhyAnayanti tripadArthasatkarI sattA, sAmaNNaM dravyatvAdi, sAmanaviseso pRthivItvAdi, visesA aMtA ( anaMtA ya), ihapacayaheU ya samavAo, ee chattIsaM bhaiyA, ettha ekeke calAri bhaMgA bhavati, taMjahA - bhUmI abhUmI nobhUmI noabhUmI, evaM savattha, tattha kut yA bhUmI maggiyA lehuo laddho, abhUmIe pANiyaM, nobhUmIe jalAdyeva tu no rAzyantaraM, noabhUmIe lehue ceva evaM savattha / Aha ca bhASyakAraH - jIvamajIvaM dAuM NojIvaM Aio puNo ajIvaM dei parimaMmi jIvaM na u NojIvaM sajIvadalaM 1 catuzcatvAriMSAM zataM tena rohagusena pada mUlapadArthAM gRhItAH, tathathA- dravyaguNakarmasAmAnyavizeSAH pazca samavAyaH, tatra dravyaM navadhA, tadyathA-bhUmi. rudakaM jvalanaH pavana AkAzaM kAlo dina bhAramA manakheti, guNAH saptadaza, tadyathA-rUpaM raso gandhaH sparzaH saMkhyA parimANaM pRthaktvaM saMyogo vibhAgaH parasvamaparatvaM buddhiH sukhaM duHkhamicchA dveSaH prayakSa, karma pacA-rakSepaNamava kSepaNamA kunaM prasAraNaM gamanaM ca sAmAnyaM trividhaM mahAsAmAnyaM sattAsAmAnyaM sAmAnyavizeSaH, sAmAnyaM sAmAnyavizeSaH vizeSA abhyA (anamsthAna ), ihapratyayahetuma samAyaH, ete SaTzat bhedAH, anekaikasmin catvAro bhaGgA bhavanti, tadyathA-bhUmirabhUmirno bhUmirgola bhUmiH, evaM sarvatra tatra kutrikApaNe bhUmirmArgitA cheTurdazaH, abhUmeH (mArgaNe ) pAnIyaM, nobhUmerjalAyeba, nobhabhUmerkeTureva, evaM sarvatra / jIvamajIvaM duzvA nojIvaM yAcitaH punarajIvam / dadAti gharame jIvaM matu mo jIvaM sajIvadayam // 1 // * mAdhyagatA daza gAthA mantra tato niggahio chalUgo, guruNA se khelamallo matthae bhaggo, tato niddhADio, guruvi pUtio Nagare ya gosaNayaM kathaMvaddhamANasAmI jayaiti // amumevArthamupasaMharannAha vAe parAjio so nivvisao kArio nariMdeNaM / ghosAviyaM ca nagare jayai jiNo vaddhamANoti // 140 // (bhA0 ) nigadasiddhA, teNovi sarakkharaDieNaM ceva vaisesiyaM paNIyaM taM ca aNNamaNNehiM khAIM NIyaM taM colUyapaNIyanti vuccai, jao so goteNolUo Asi // gataH SaSTho nihnavaH, sAmprataM saptamaM pratipAdayitumAha paMcasayA culasIyA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / abadbhiyANa diTThI dasapuranayare samuppaNNA // 141 // ( bhA0 ) vyAkhyA - pazca varSazatAni caturazItyadhikAni tadA siddhiM gatasya vIrasya, tato'baddhikadRSTiH dazapuranagare samutpanne gAthArthaH // kathamutpannA ?, tatrAryarakSitavaktavyatAyAM kathAnakaM prAyaH kathitameva, yAvad goSThAmAhila: pratyuccArake karmabandhacintAyAM karmodayAdabhiniviSTo vipratipanna iti / tathA ca kathAnakAnusandhAnAya prAguktAnuvAdaparAM saGgrahagAthAmAhadasapure nagarucchughare ajjarakkhiyapUsamittatiyagaM ca / goTThAmAhila navamahamesu pucchA ya biMjhassa // 142 // ( bhA0 ) iyamarthataH prAgvyAkhyAtaiveti na vitriyate, prakRtasambandhastu - viMjho aTThame kammappavAyapuDhe kammaM parUveti, jahA 1 tato nigRhItaH SaDulUkaH, guruNA tasya mastake makuNDikA bhagnA, tato nirdhATitaH, gururapi pUjito nagare ca ghoSaNaM kRtaM vardhamAnasvAmI jayatIti / 2 tenApi svabhasmAraSTitenaiva vaizeSikaM praNItaM taccAnyAmyaiH khyAtiM nItaM tacolUkapraNItamityucyate, yataH sa gotreNolUka AsIt / 3 bidhyo'STame karmapravAdapUrve karma prarUpayati, yathA kiMci kammaM jIvapadesehiM baddhamettaM kAlantaradvitimapappa vihaDai zuSkakukhyApatitacUrNamuSTivat kiMcipuNa baddhaM puDhaM ca kAlatareNa vihaDai, ArdralepakuDyo sasneha cUrNavat, kiMci puNa baddhaM puDhaM nikAiyaM jIveNa saha egattamAvanaM kAlAntareNa veijjAitti // evaM zrutvA goSThAmA hila Aha- nanvevaM mokSAbhAvaH prasajyate, katham ?, jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgavaddhatvAt, svapradezavat, tamAdevamiSyatAM - puTTho jahA avaddho kaMcuiNaM kaMcuo samannei / evaM puTThamaSaddhaM jIvaM kammaM samaneha // 143 // ( mU0 bhASyam ) vyAkhyA--spRSTo yathA'baddhaH kaJcukinaM puruSaM kazukaH 'samanveti' samanugacchati, evaM spRSTamabaddhaM karma jIvaM samanveti prayogazca - jIvaH karmaNA spRSTo na ca badhyate, viyujyamAnatvAt, kazzukeneva tadvAniti gAthArthaH / evaM goDAmAhileNa bhaNite viMjheNa bhaNiyaM - amhaM evaM caiva guruNA bakkhANiyaM, goDAmAhileNa bhaNiyaM-so ya Na yANati, kiM vakkhANe 1, tAhe so saMkio samANo gao pucchiuM, mA mae annahA gahiyaM havejja, tAhe pucchio so bhaNai-jahA mae bhaNiyaM tahA tumavi avagayaM, tahevedaM, tato viMjheNa mAhilavusaMto kahio, tato gururbhaNati - mAhilabhaNitI micchA, kahaM ! yaduktam - jIvAt 1 kiJcitkarma] jIvapradeza damAtraM kAlAntara sthiti maprApya pRthagbhavati kiJcitpunarbaddha spRSTaM ( spRSTabaddhaM ca kAlAntareNa pRthagbhavati, kiJcitpunadaspRSTaM ( spRSTavaddhaM ) nikAcitaM jIvena sahaikatvamApatraM kAlAntareNa vedyata iti / 1 evaM goSThamAhilena bhaNite vidhyena bhaNitam - asmAkamevameva guruNA vyAkhyAtaM, goSThamAhilena bhaNitaM sa ca na jAnAti, kiM vyAkhyAnayati ?, tadA sa zaGkitaH san gataH prahuM mA mayA'nyathA gRhIsaM bhUd, tadA dRSTaH sa bhaNati - yathA maya bhaNitaM tathA tvayApi avagataM tathaivedaM tato vindhyena mAhilavRttAntaH kathitaH, tato gururbhaNati-mAhila bhaNitirmithyA katham 1. 3 For Private Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 215 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH karma na viyujyata ityAdi, atra pratyakSavirodhinI pratijJA, yasmAdAyuSkakarmaviyogAtmaka maraNamadhyakSasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, anyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyato viyogadarzanAt, dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya yuktatvAsiddheH, tApyaNAnAdirUpatvAdinnaM ca jIvAta kammeMti. tathA yaccokama-jIvaH karmaNA spaSTo na badhyata ityAdi' atrApi kiM pratipradezaM spRSTo nabhaseva uta tvaGmAtre kaMcukeneva, yadi pratipradezaM dRSTAntadAAntikayorasAmyaM, kaMcukena pratipradezamaspRSTatvAt , atha tvagmAne spRSTa iti, tato nApAntarAlagatyanuyAyikarma, paryantamAtravartitvAd, bAhyAGgamalavat , evaM ca sarvo jIvo mokSabhAk, karmAnugamarahitatvAt , muktavat , tathA'ntarvedanA'bhAvaprasaGgaH, tannimittakAbhAvAt , siddhasyeva, na ca bhinnadezasyApi vedanAhetutvaM yujyate,zarIrAntaragatenAtiprasaGgAt ,na ca svakRtatvaM nibandhanam , atrAntarvartipradezAnAM karmayogarahitAnAM kartRtvAnupapatteH, tasmAd yat kizcidetaditi / evaM geNhiUNa so viMjheNa bhaNitoevaM AyariyA bhaNaMti, tato so tuhiko Dio ciMtei-samappA to khoDehAmi, amayA navame puthe sAhUNa paJcakkhANaM vaNijai, jahA-pANAivAyaM paJcakkhAmi jAvajIvAe ityAdi, goSThAmAhilo bhaNati-naivaM sohaNaM, kiM tarhi ? paccakkhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavvaM / jesiM tu parImANaM taM duhaM AsasA hoi||144 // (ma0bhA0) vyAkhyA-pratyAkhyAnaM zreyaH, 'aparimANena' kAlAvadhi vihAya kartavyaM, evaM kriyamANaM zreyo bhavati, yeSAM tu parimANaM evaM gRhItvA sa vinayena bhaNita:-evamAcAryA bhaNanti, tataH sa tUSNIkaH sthitazcintayati-samApyatAM tataH smarUyiSyAmi, bhanyavA navame pUrva sAdhUnAM pratyAzyAnaM vayete, yA prANAtipAtaM pratyAsyAmi yAvajIvaM, naivaM zobhanam / pratyAkhyAne tat pratyAkhyAnaM 'duSTam' azobhanaM, kimiti ?, yatastatra 'AsasA hoi' tti anusvAralopAdAzaMsA bhavati, prayogazca-yAvajIvakRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTaM, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaH sUryodayAt parata: pArayipyAmItyupavAsapratyAkhyAnavat , tasmAdaparimANameva pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt, tIritAdivizuddhopavAsAdi. vaditi gaathaarthH|| evaM pannaveMto viMjheNa bhaNio-na hoti eyaM evaM jaM tume bhaNiya, suNa, ettaraMmi ya jaM tassa avamesaM navamapuSassa taM samattaM, tato so abhiniveseNa pUsamittasayAsaM ceva gaMtUNa bhaNai-aNNahA AyariehiM bhaNiyaM annahA tumaM paNNavesi // upanyastazcAnena tatpurataH svapakSaH, tatrA''cArya Aha-nanu yaduktaM bhavatA-'yAvajIvaM kRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTamityAdi' etadayuktaM, yataH kRtapratyAkhyAnAnAM sAdhUnAM nAzaMsA-mRtAH seviSyAma iti, kintu bhUtAnAM devabhave mA bhUd vratabhaGga iti kAlAvadhikaraNam, aparimANapakSe tu bhUyAMso doSAH, katham ?, aparimANamiti ko'rthaH ?, kiM yAvacchaktiH uta anAgatAddhA AhozvidaparicchedaH !, yadi yAvacchakirasti, evaM sati zakkimitakAlAvadhyupagamAdasmanmatAnuvAda eva, AzaMsAdoSo'pi kAlpanikastulyaH, anAgatAddhApakSe'pi bhavAntare'vazyaMbhAvI vratabhaGgaH, aparicchedapakSe'pi kAlAniyamAt pratabhaGgAdayo doSA iti / evaM AyariehiM bhaNie na paDivajai, tato je'vi evaM prajJApayan vindhyena bhaNitaH-na bhavasyetat evaM yatvayA bhaNitaM, RNu, mannAntare ca yattasyAvaziSTaM navamapUrvasva tarasamAtaM, tasaH so'bhinivezena puSpamitrasakAzameva gasvA bhaNati-anyathA''cArbhaNitamanyathA svaM prajJApayasi / evamAcAryabhaNite na pratipayate, tato ye'pi aNNagacchellayA therA bahussuyA te pucchiyA bhaNaMti-ettiyaM ceva, tato so bhaNati-tubbhe kiM ANaha, titthagarehiM ettiyaM bhaNiyaM jahA'haM bhaNAmi, te bhaNaMti-tumaMna yANasi,mA titthagare AsAehi, jAhena ThAi tAhe saMghasamavAo kao, tato sabasaMgheNa devayAe kAussaggo kao jA bhadiyA sA AgayA bhaNati-saMdisahatti, tAhe sA bhaNiyA-vaca titthagaraM puccha -kiM jaM goTThAmAhilo bhaNati taM saccaM kiM jaM dubaliyApUsamittappamuho saMghotti, tAhe sA bhaNai-mama aNuggahaM deha kAusaggaM gamaNApaDiyAyanimittaM, tao ThiyA kAussaggaM, tAhe sA bhagavaMtaM pucchiUNa AgayA bhaNati-jahA saMgho sammAvAdI, iyaro micchAvAdI, nihao esa sattamao, tAhe so bhaNati-esA appiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNaM ?, tovi na saddahai, tAhe saMgheNa bajjho kao, tato so aNAloiyapaDikato kAlagato // gataH saptamo nihavA, bhaNitAzca dezavisaM. vAdino nihavAH, sAmpratamanenaiva prastAvena prabhUtavisaMvAdino boTikA bhaNyante, tatra kadaite saJjAtA iti pratipAdayannAhachanbAsasayAInavuttarAI taiyA siddhiM gayassa viirss| to boDiyANa dihIrahavIrapure samuppaNNA ||145||(bhaa0) bhanyagacchIyAH sthavirA bahuzrutAste pRSTA bhaNanti-etAvadeva, tataH sa bhaNati-yUyaM kiM jAnItha, tIrthakarairetAvadbhaNitaM yathA'haM maNAmi, te bhaNantivaMma mAnAsi, mA tIrthakarAn bhAzAtaya, yadA na tiSThati tadA saGghasamavAyaH kRtaH, tataH sarvasavena devatAyAH kAyotsargaH kRto, yA bhadrikA sAmAgatA bhaNatisaMdizateti, tadA sA bhaNitA-graja tIrthakaraM pRccha-kiM yat goSThamAhilo bhaNati tatsatyaM kiM yAlikApuSpamitrapramukhaH saha iti, tadA sA bhaNati-mamAnugrahaM datta kAyotsarga gamanApratidhAsanimittaM, tataH sthitAH kAyotsarga, tadA sA bhagavantaM pRSThA bhAgatA bhaNati-yathA sara: samyagvAdI, itaro mithyAvAdI, nihava eSa samamakaH, sadA sa bhaNati-eSA'lpardikA varAkI kaitasyAH zaktirgantuM, tato'pina zradadhAti, tadA savena bAyaH kRtaH, tataH so'nAlocitapratikrAntaH kAgata; Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 216 // mAvazyaka-nAribhadrIyavRttiA nigadasiddhaiva, tatra yathA boTikAnAM dRSTirutpannA tathA saMgrahagAthayopadarzayannAharahavIrapuraM nayaraMdIvagamujANa ajjakaNhe yAsivaissuvahimi ya pucchA therANa khnnaay||14 vyAkhyA-rahavIrapura nagaraM, tattha dIvagamujANaM, tattha ajakaNhA NAmAyariyA samosaDhA, tattha ya ego sahassamallo sivabhUtI nAma, tassa bhajjA, sA sassa mAyaM vaDhei-tujya putto divase 2 ahuratte ei, ahaM jaggAmi chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM ajja jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggAi, aDaratte Agao bAraM maggai, aMbADio-jattha eyAe velAe ugghADiyANi dArANi tattha vacca, so niggao, maggaMteNa sAhupaDissamo ugyADio diho, vaMdittA bhaNati-pavAveha maM, te necchaMti, sayaM loo kao, tAhe se liMga diNNaM, te vihriyaa| puNo AgayANaM raNNA kaMbalarayaNaM se diNNaM, AyarieNa kiM eeNa jatINaM 1, kiM gahiyaMti bhaNijaNa tassa aNApucchAe phAliyaM nisijAo ya kayAo, tato ksaaiio| annayA jiNakappiyA vaNijati, jahA-'jiNakappiyA ya duvihA pANIpAyA sthavIrapura nagara, tatra dIpakAsyamukhAnaM, tatra bhAryakRSNA nAmAcAryAH samavasatAH, vatra kaH sahasamalaH zivabhUtinAma, tasya bhAryA, sA tassa mAtaraM kalAyati-sava putro divase divase'rdharAtre mAyAti,AM jAgarmi kSudhAditA tiSThAmi, sadA tayA bhaNyate-mA dAraM pidhAH, mahamaca jAgarmi, sA prasuptA, itarA . jAgati, ardharAtre mAgato dvAraM mArgayati, mAtrA nisitaH-yatraitasyAM vesAyAmupATitAni dvArANi tatra batra, sa nirgataH, mArgavatA sAdhupratibhayagdArito raha:, vanditvA bhaNati-pravAjayata mo, te necchanti, svayaM kocaH kRtaH, tadA tamai lidattaM,te vihatAH / punarAgateSu rAjJA kambakaravaM samai dattam , bhAcAryeNa kimetena yatInAm / kiM gRhItamiti bhaNisvA tamanApRScya skATitaM niSadhAzratAH , tataH kapAyitaH / bhanyadA jinakalpikA varvante, yathA-jinakalpikAra dvividhAH pANipAtrA.. paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ekekA te bhave duvihA // 1 // dugatigacaukkapaNagaM navadasaekAraseva bArasagaM / ee aTTha vikappA jiNakappe hoMti uvahissa // 2 // kesiMci duviho uvahIrayaharaNaM pottiyA ya,annasiM tiviho-do te gheva kappo pahio, caubihe do kappA, paMcavihe tiNNi,navavihe rayaharaNamuhapattiyAo, tahA-'pataM pattAbaMdho pAyaDhavaNaM ca paaykesriyaa| paDalAI rayattANaM ca gocchao paaynnijjogo||1||dsvihe kappo vahito, egArasavihe do, bArasavihe tini / etthaMnara sivabhUNA pucchio-kimiyANiM ettio uvahI dharijati ?, jeNa jiNakappo na kIrai, guruNA bhaNiyaM-Na tIraimo iyANaM vocchinno, tato so bhaNati-kiM vocchijati ?, ahaM karemi, so ceva paralogasthiNA kAyayo, kiM uvahipaDiggahaNa , pariggahasabbhAve kasAyamucchAbhayAiyA bahudosA, apariggahattaM ca sue bhaNiyaM, acelA ya jirNidA, ato acelayA muMdaratti, guruNA bhaNio-dehasabbhAve'vi kasAyamucchAiyA kassavi havaMti, to deho'vi parizcaiyabotti, --. . ..... patahadharAzca / samAvaraNA aprAvaraNA ekaikAste bhaveyurdvividhAH // 1 // dvikaH trikaH catuSkaH paJcako navako dazaka ekAdazaka eva dvAdazakaH / ete. vikalpA jinakalpe bhavamayupadheH // 2 // keSAnidvividha upadhiH rajoharaNaM mukhavakhikA ca, anyeSAM trividhaH-dvau tAveva kalpo vardhitaH, caturvidhe dvau kAlyA, pakSavidhe trayaH, navavidhe rajoharaNamukhavatrike, tathA-pAnaM pAtrabandhaH pAtrasthApanaM ca pAtrakezarikA / paTalA rajavANaM ca gocchakaH pAtra niyogaH // 1 // dazavidha kalpo vardhitaH, ekAdazavidhe dvau, dvAdazAvidhe trayaH / atrAntare zivabhUtinA pRSTaH-kimidAnImetAvAnupadhirdhiyate, yena jimakarUpona kriyate, guruNA bhaNitaMna zakyate, idAnI myurichanaH, tataH sa bhaNati-kiM vyucchidyate !, bhahaM karomi, sa eva parakokArthinA kartavyaH, kimupadhiparigraheNa !, parigrahasajAve kAyamU. bhayAdikA bahavo doSAH, aparigrahatvaM ca zrute bhaNitam , acelAna jinendrAH, ato'celatA sundareti, guruNA bhaNitaH-dehasamAve'pi kaSAyamUrdhAdaya: kasyacit panti, tato deho'pi parityaktavya iti, apariggahataM ca sute bhaNiyaM, dhammopakaraNevi mucchA na kAyabatti, jiNAvi NegaMteNa acelA, jao bhaNiyaM-'sabaiti ega saMNa niggayA jiNavarA ityAdi' evaM therehiM kahaNA se katatti gAthArthaH // evaMpi paNNavio kammodaeNa cIvagaNa chaDuttA gao, tassuttarA bhaiNI, ujANe Thiyassa vaMdiyA gayA, taM dahaNa tIevi cIvarANi chaDiyANi, tAhe bhivaM paviThThA, gaNiyAe dihA, mA amha logo virajihitti ure se potI baddhA, tAhe sA necchai, teNa bhaNiyaM-acchau esA, tava devayAe diNNA, teNa yado sIsA padhAviyA-koDino koTTavIre ya, tato sIsANa paraMparAphAso jAo, evaM boDiyA uppaNNA // amumevArthamupasaMjihIrgharAha mUlabhASyakAra:ahAe paNNattaM boDiyasivabhUiutsarAhi imaM / micchAdasaNamiNamo rahavIrapure samuppaNNaM // 147 // koDiyasivabhUIo boDiyaliMgassa hoi uppattI / koDiNNakovIrA paraMparAphAsamuppaNA // 148 // (ma0 bhA0) vyAkhyA-'UyA' svatakeMbuddhyA 'prajJapta' praNItaM voTikazivabhUtyuttarAbhyAmidaM mithyAdarzanam, 'iNamo'tti etacca kSetrato rathavIrapure samutpannamiti gAthArthaH // boTikazivabhUteH sakAzAt boTikaliGgasya bhavatyutpattiH, vartamAnanirdezaprayojana pUrvavat, pAThAntaraM vA 'boDiyaliMgassa Asi uppattI' tataH kauDinyaH kuTTavIrazca, sarvodvandvo vibhASayA ekavadbhava bhapariprahatvaM ca sUtre bhaNitaM, dharmopakaraNe'pi mUcchI na karttavyeti, jinA api nakAntenAcelAH, yato bhaNitaM- 'sarve'pi ekadUSyeNa nirgatA jinA. caturviMzatiH, evaM sthaviraiH kathA samai kRteti / evamapi prajJApitaH karmodayena cIvarANi tyaktvA gataH, tasyottarA bhaginI, ucAnasthitAya vandituM gatA, # ra tayA'pi vIvarANi tyakAni, tadA bhikSAvai praviSTA, gaNikayA dRSTA, mA'smAsu koko virasIditi urasi tasyA valaM bavaM, tadA sA necchati, tana *gataM-tiSTharavetat tubhyaM devatayA dattaM, tenapadI ziSyA pravAjitI-kauNDinyaH kohavIrazra, vata: ziSyANAM paramparArtho jAtaH, evaM boTikA sapanAH / Jain Education Interational Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 217 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH tI' ti kauNDinyakoTTavIraM tasmAt , paramparAsparzam-AcAryaziSyasambandhalakSaNamadhikRtyotpannA-saJjAtA, boTikadRSTiradhyAharaNIyeti gAthArthaH // sAmprataM nihnavavaktavyatAM nigamayannAha evaM ee kahiyA osappiNIe u niNyA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavvayaNe Nasthi // 784 // ___ vyAkhyA-'evam uktena prakAreNa 'ete' anantarokkAH 'kathitAH' pratipAditAH, avasarpiNyAmeva nivAH sapta amI sya 'pravacane' tIrthe, 'zeSANAm' arhatAM pravacane 'nasthitti na santi, yadvA nAsti nivasatteti gaathaarthH|| mottuNamesimika sesANaM jAvajIviyA dihI / ekkekassa ya etto do do dosA muNeyavvA // 785 // vyAkhyA-muktvaiSAmekaM goSThAmAhilaM nihavAdharma 'zeSANAM' jamAliprabhRtInAM pratyAkhyAnamaGgIkRtya yAvajIvikA dRSTiH, nAparimANaM pratyAkhyAnamicchantIti bhAvanA, Aha-prakaraNAdevedamavasIyate kimarthamasyopanyAsa iti ?, ucyate, pratyahamupayogena pratyAkhyAnasyopayogitvAnmA bhUt kazcit tathaiva pratipadeta (teti), ato jJApyate-nihavAnAmapi pratyAkhyAne iyameva dRSTiH, ekaikasya ca 'etto' tti ato'mISAM madhye dvai dvau doSau vijJAtavyo, muktvaikamiti vartate, bhAvArtha tu vakSyAmaH. parasparato yathA''hubehuratA jIvapradezikAn-bhavantaH kAraNadvayAnmithyAdRSTayaH, yadbhaNatha-ekapradezo jIvaH, tathA kriyamANaM ca kRtamityevaM sarvatra yojyaM, goSThAmAhilamadhikRtyaikaikasya trayo doSA iti yathAhubahuratAn goSThAmAhilA:-doSatrayAd bhavanto mithyAdRSTayaH yat kRtaM kRtamiti bhaNataH tathA baddhaM karma vedyate yAvajIvaM ca pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // tatA dRSTayaH kiM saMsArAya AhosvidapavargAyetyAzaGkAnivRttyarthamAha satteyA diTThIo jAijarAmaraNagambhavasahINaM / mUlaM saMsArassa u bhavaMti nirgayaraveNaM // 786 // vyAkhyA-saptaitA dRSTayA, boTikAstu mithyAdRSTaya eveti na tadvicAraH, 'jAtijarAmaraNagarbhavasatInA'miti, jAtigrahaNAmArakAdiprasUtigraha ityato garbhavasatigrahaNamaduSTaM 'mUlaM' kAraNa, bhavantIti yogaH, mA bhUt samAvinInAM jAtijarAmaraNagarbhavasatInAM mUlamiti pratyayaH ata Aha-'saMsArassa u' saMsaraNaM saMsAra:-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtirUpaH pradI| gRhyate, tasyaiva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, nirgrantharUpeNeti gaathaarthH|| Aha-ete nihavAH kiM sAdhavaH ? uta tIrthAntarIyAH ? uta gRhasthA iti ?, ucyate, na sAdhavaH, yasmAt sAdhUnAmekasyApyarthAya kRtamazanAdi zeSANAmakalpyaM, nevaM nihavAnAmiti, Aha ca pavayaNanIhayANaM jaM tersi kA riyaM jahiM jattha / bhajnaM pariharaNAe mUle taha uttaraguNe ya // 787 // __ vyAkhyA-pavayaNanIhUyANaM'ti nihUyaMti dezIvacanamakizcitkarArthe, tatazca pravacana-yathoka kriyAkalApaM pratyakicitkarANAM 'yad' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre tad 'bhAjyaM' vikalpanIyaM pariharaNayA, kadAcita parihiyate kadAcinneti, yadi loko na jAnAti yathaite nihavAH sAdhubhyo bhinnAstadA parihiyate, atha ca jAnAti tadA thavA pariharaNA-paribhogo'bhidhIyate, yata uktam-"dhAraNA uvabhogo pariharaNA tassa paribhogo" tatra bhAjyaM 'mUle' mulaguNaviSayamAdhAkarmAdi tathA uttaraguNaviSayaM ca krItakRtAdItyato naite sAdhavaH, nApi gRhasthA gRhI dhAraNamupabhogaH pariharaNaM tasya paribhogaH.. taliGgatvAt , nApi tIrthAntarIyAH, nAnyatIrthyAH, yatastadarthAya yat kRtaM tat kalpyameva bhavati, ato'vyaktA eta iti gAthArthaH // Aha-boTikAnAM yat kAritaM tatra kA vArtA ?, ucyatemicchAdiTThIyANaM jaM tesiM kAriyaM jahiM jastha / savvaMpi tayaM suddhaM mUle saha uttaraguNe ya // 788 // dAraM // __ vyAkhyA-'mithyAdRSTInAM' boTikAnAM 'yat' azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre sarvamapi tat zuddhaM -kalpyamiti bhAvanA, mUlaguNaviSayaM tathottaraguNaviSayaM ceti gAthArthaH // uktaM samavatAradvAram , adhunA'numatadvAraM vyAkhyAyate-tatra yadyasya nayasya sAmAyikaM mokSamArgatvenAnumataM tadupadarzayannAhatavasaMjamo aNumao niggaMthaM pathayaNaM ca vaSahAro / sahajusuyANaM puNa nivvANaM saMjamo ceva // 789 // dAraM // ___ vyAkhyA-tApayatIti tapaH tapaHpradhAnaH saMyamastapaHsaMyamaH asau 'anumataH' abhISTo mokSAGgatayeti, nirgranthAnAmidaM nairgranthyam-AItamiti bhAvanA, kiM ?-pravacanaM zrutamityarthaH, cazabdo'nuktasamyaktvasAmAyikasamuccayArthaH, 'vavahAro' tti evaM vyavahAro vyavasthitaH, vyavahAragrahaNAcca tadadhovartinagamasaMgrahanayadvayamapi gRhItaM veditavyaM, tatazcaitaduktaM bhavatinaigamasaMgrahavyavahArAstrividhamapi sAmAyika mokSamArgatayA'numanyante, tapAsaMyamagrahaNAccAritrasAmAyikaM, pravacanagrahaNAd zrutasAmAyikaM, ghazabdAt samyaktvasAmAyikam , Aha-yadyevaM kimiti mithyAdRSTayaH ?, ucyate, yato vyastAnyapyanumanyante, na sApekSANyeva, zabdaRjusUtrayoH punaH kAraNe kAryopacArAt nirvANamArga eva nirvANaM saMyama evetyanumatam , RjusUtramullaGghayAdau zabdopanyAsaH zeSoparitananayAnumatasaMgrahArthaH, etaduktaM bhavati-RjusUtrAdayaH sarve cAritrasAmAyi Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // mAvazyaka-hAribhadrIpatti kameva mokSamArgatvenAnumanyante, netare de, tadbhAve'pi mokSAbhAvAt , tathAhi-samaprajJAnadarzanalAbhe'pi nAnantarameva mokSaH, kintu sarvasaMvararUpacAritrAvAptyanantarameva, atastadbhAvabhAvitvAt tadeva mokSamArga iti gAthArthaH // dvAraM // 'uddese nidese ya' ityAdhupodghAtaniyuktiprathamadvAragAthAvayavArtho gataH, idAnI dvitIyadvAragAthAprathamAvayavaH kimiti dvAra vyAkhyAyate-kiM sAmAyika ?, kiM tAvajjIvaH ? utAjIvaH ? athobhayam / utAnubhayaM !, jIvAjIvatve'pi kiM dravyaM / Tasa guNa ityAzaGkAsambhave satyAhaAyA khala sAmaiyaM pacakkhAyaMtao havA aayaa| taM khalu paJcakakhANaM AvAe savvadambANaM // 79 // vyAkhyA-'AtmA' jIvaH khaluzabdo'vadhAraNe, Atmaiva-jIva evaM sAmAyikamityajIvAdipUrvoktavikalpavyavacchedaH, 'paJcakkhAyaMtao havA Aya'tti saca pratyAcakSANa:-pratyAkhyAnaM kurvan 'kriyamANaM kRta' miti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdU vartamAnasyaivAtItApatteH kRtapratyAkhyAno'pi gRhyate, sa eva ca paramArthata AtmA, zraddhAnajJAnasAvadhanivRttisvasvabhAvAvasthitatvAt , zeSaH saMsArI punarAtmaiva na bhavati, pracuraghAtikarmabhistasya svAbhAvikaguNatiraskaraNAt, ato dvitIyA''magrahaNaM, 'taM khalu paJcakkhANaM' ti khaluzabdaH sAmAyikasya jIvapariNatitvajJApanArthaH, tat pratyAkhyAnaM jIvapariNatirUpatvAdviSayamadhikRtya 'AvAe sabadavANaM' ti sarvadravyANAmApAte-Abhimukhyena samavAye, niSpacata iti vAkyazeSA, tasya zraddheyajJeyakriyopayogitvAt sarvadravyANAmiti / Aha-kiM sAmAyikamiti svarUpaprazne prastute sativiSayanirUpaNamasthAnyAyyam , aprastutatvAd, bAhyazAstravat , ucyate,aprastutatvAdityasiddhaM, tathAhi-sAmAyikasya viSayanirUpaNaM prastutameva, sAmAyikasyAGgabhUtatvAt , sAmAyikasvAtmavadityalaM vistareNa, iti gAthArthaH / tatra yadukam 'AtmA khalu sAmAyika' miti, tatra yathAbhUto'sau sAmAyikaM tathAbhUtamabhidhitsurAha mUlabhASyakAraH sAvajajogavirao tigutto chasu saMjao / uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoI // 149 // (mU0 bhA) vyAkhyA-sAvadyayogavirataH avayaM mithyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM sahAvadhena sAvadyo yogastadviratA-tadvinivRttA, tribhiH-manovAkAyairguptaH SaTsu-jIvanikAyeSu saMyataH-prayatavAna, tathA'vazyaMkartavyeSu yogeSu sadopayuktaH, yatamAnasa teSvevAsevanayA, isthambhUta evAtmA sAmAyikaM bhavatIti gAthArthaH // sAmprataM yaduktam 'taM khalu paJcakkhANaM AvAe sabadavANaM' ti, tatra sAkSAnmahAvratarUpaM cAritrasAmAyikamadhikRtya sarvadravyaviSayatAmasyopadarzayannAhapaDhamaMmi savvajIvA piie carime ya savvavvAI / sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaM // 791 // ___ vyAkhyA-'prathame' prANAtipAtanivRttirUpe vrate viSayadvAreNa cintyamAne 'sarvajIvAH' trasasthAvarasUkSmatarabhedA viSayatvena draSTavyA, tadanupAlanarUpatvAt tasyeti, tathA 'dvitIye' mRpAvAdanivRttirUpe 'carime ca' parigrahanivRttirUpe sarvadravyANi viSayatvena draSTavyAni, katham !, nAsti paJcAstikAyAtmako loka iti mRSAvAdasya sarvadravyaviSayatvAt , tamivRttirUpatvAcca dvitIyavratasya, tathA mUrchAdvAreNa parigraha syApi sarvadravyaviSayatvAcaramavratasya ca tannivRttirUpatvAdazeSadravyaviSayateti pUrvArddhabhAvanA / 'sesA mahavayA khalu tadekadeseNa davANaM' ti zeSANi mahAnatAni, khasvityavadhAraNArtha, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, teSAmekadezastadekadezastena tadekadezenaiva hetubhUtena dravyANAM, bhavantIti kriyAdhyAhAra, katham ?-tRtIyasya grahaNadhAraNIyadravyAdattAdAnaviratirUpatvAt , caturthasya ca rUparUpasahagatadravyasambandhyabrahmaviratirUpatvAt , SaSThasya ca rAtribhojanaviratirUpatvAditi pazcArddhabhAvanA, iti gAthArthaH // evaM cAritrasAmAyika nivRttidvAreNa sarvadravyaviSayaM zrutasAmAyikamapi zrutajJAnAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva samyaktvasAmAyikamapi sarvadravyANAM saguNaparyAyANAM zraddhAnarUpatvAt sarvaviSayamevetyalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-tatra sAmAyikamajIvAdibyudAsena jIva evetyuka, tasya ca narAmatabhedena dravyaguNAgatI sakalanayAdhAradravyArthikaparyAyArthikAbhyAM svarUpavyavasthopasthApanAyAhajIvo guNapaDivano Nayassa vvaDiyassa sAmaiyaM / so ceva pajAvaNayahiyassa jIvassa esa guNo // 792 // vyAkhyA-'jIvaH' AtmA, guNaiH pratipanna:-AzritaH-guNapratipannaH, guNAzca samyaktvAdayaH khalvaupacArikAH, 'nayasa' dravyArthikasya sAmAyikamiti vastuta Asmaiva sAmAyika, gaNAsta tayatirekeNAnavagamyamAnatvAnna santyeva. tatprati rapi tasya bhrAntA, citre ninonnatabhedapratipattivaditi bhAvanA, sa eva sAmAyikAdirguNaH paryAyAdhikanayasya, paramArthane yasmAjIvasya eSa guNa iti, uttarapadapradhAnatvAt tatpuruSasya, yathA tailasya dhAreti, na tatra dhArA'tirekeNAparaM tailamasti, evaM na guNAtirikto jIva iti, itthaM cedamaGgIkartavyamiti manyate, tathAhi-guNAtirikto jIvo nAsti, pramANAnupalabdhe, rUpAdyarthAntararUpaghaTavat , tasmAdguNaH sAmAyikamiti hRdayaM, na tu jIva iti gAthArthaH // sAmprataM paryAyArthika evaM khaM pakSaM samarthayazAhauppayati vayaMti ya pariNambhaMti ya guNA Na vvaaii| vappabhavA ya guNA Na guNappabhavAI davAiM // 79 // Jain Education Interational Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2197 mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti vyAkhyA-utpadyante myayante Sa, anenotpAdavyayarUpeNa pariNamanti ca guNAH, pazabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-guNA eva na dravyANyutpAdavyayarUpeNa pariNamantIti, atasta eva santi, utpAdavyara patranIlatAraktatAdivat, tadatiriktastu guNInAstyeva, utpAdavyayapariNAmarahitatvAd, bAndheyAdivat, kizca 'dabappabhavA ya guNA nadravyAt prabhavo yeSAM te dravyaprabhavAH, cazabdo yuktyantarasamuccaye, guNA na bhavanti, tathA guNaprabhavANi dravyANi, naiveti vartate, ato na kAraNatvaM nApi kAryatvaM dravyANAmityabhAvaH, sataH kAryakAraNarUpatvAt , athavA dravyaprabhavAzca guNA na, kintu guNaprabhavANi dravyANi, pratItyasamutpAdopajAtaguNasamudaye dravyopacArAt, tasmAd guNaH sAmA. yikamiti gaathaarthH|| evaM paryAyArthikena svamate pratipAdite sati dravyArthika Aha-dravyaM pradhAnaM na guNAH, yasmAtjaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA vvaM / taM taha jANAi jiNo apajave jANaNA natthi // 794 // dAraM // ___ vyAkhyA-yad yad yAn yAn bhAvAn vijJAnaghaTAdIn pariNamati prayogavinasAto dravyaM tat,prayogena ghaTAdIn vizrasAto'bhrendradhanurAdIn , dravyameva tadutprekSitaparyAyamutphaNaviphaNakuNDalitAdiparyAyasamanvitasarpadravyavat, tathAhi-na tatra kecanotphaNAdayaH sarpadravyAtiriktAH santi, nirmUlatvAt , kintu tadeva tatra paramArthasaditi, kizca-tat 'tathaiva' anvayapradhAnaM paryAyopasarjanaM jAnAti paricchinatti jinaH 'apajave jANaNA Natthi' tti aparyAye-nirAkAre 'jANaNA nasthiti parijJA nAsti, na ca te paryAyAH tatra vastuni santo dravyameva, tadAkAravat, tatazca tadeva sat , kevalinA'pyavagamyamAnatvAt , kevalasvAtmavat , tasmAjIva eva sAmAyikamiti gaathaarthH|| athavA 'uppajati' tti iyameva gAthA dravyArthikamatena vyAkhyAyate-dravyArthikavAdI paryAyArthikavAdinaM pratyAha-guNA na santyeva, kuto ?, yasmAdutpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayapariNAmena pariNamanti guNA eva, na dravyANi, tatazca tAnyeva santi, satatamavasthitatvAdU , aparopAdeyatvAt , dravyaprabhavAzca guNAH paropAdAnA vartante, na guNaprabhavANi dravyANyaparopAdAnatvAt, tasmAdAtmaiva sAmAyikamiti gAthArthaH // evamavagatobhayanayamatazcodaka Aha-kimatra tattvamiti ?, atrocyate-sAmAyikabhAvapariNataH AtmA sAmAyika, yasmAd yat sat tad dravyaparyAyobhayarUpamiti, tathA cAgamaHjaM jaM je je bhAve pariNamai paogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jiNo apajjave jANaNA nasthi // 795 // ___ vyAkhyA-yad yad yAna yAna 'bhAvAn' AdhyAtmikAna vAhyAMzca pariNamati prayogavinasA(to) dravyaM, bhAvArthaH pUrvavat, tattathApariNAmameva jAnAti jinaH, aparyAye parijJA nAsti, tasmAdubhayAtmakaM vastu, kevalinA tathA'vagatatvAditi gAthArthaH // sAmprataM katividhamiti dvAramiti vyAkhyAyate, tatrasAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA carittaM ca / duvihaM ceva caritaM agAramaNagAriyaM ceva // 796 // __ vyAkhyA-'sAmAyika' prAganirUpitazabdArtha, 'caH' pUraNe 'trividhaM tribhedaM, samyaktvam, anusvAralopAt, zrutaM tathA cAritraM, cazabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tatra samyaktvamiti samyaktvasAmAyika, tad dvividha naisargikamadhigama ca, athavA dazavidham-ekaikasyaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedabhinnatvAt , athavA trividha-kSAyika kSAyopazamikamaupazamikaM ca, kArakarocakavyaJjakabhedaM vA, zrutamiti zrutasAmAyikaM, tacca sUtrArthobhayAtmakatvAt trivi dham , akSarAnakSarAdibhedAdanekavidhaM ceti, 'cAritram' iti cAritrasAmAyika, tacca kSAyikAdi trividhaM, sAmAyikacche dopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena vA paJcavidham , athavA gRhItAzeSavikalpaM dvividham-agArasAmAyikamanagArasAmAyika ca, tathA cAha-'davidhaM cetra caritaM agAramaNagAriyaM ceva' dvividhameva cAritraM mUlabhedena, agAH-vRkSAstaiH kRtamagAraM-gRhaM tadasyAstIti matublopAdagAraH-gRhasthastasyedam--AgArikam , idaM cAnekabhedaM, dezaviratezcitrarUpatvAt , anagAraH-sAdhustasyedam-AnagArikaM caiva / Aha-samyaktvazrutasAmAyike vihAya cAritrasAmAyikabhedasya sAkSAdabhidhAnaM kimartham ?, ucyate, asmin sati tayoniyamena bhAva iti jJApanArtha, caramasvAdvA yathA'sya bheda ukta evaM zeSayorapi vAcya iti jJApanArthamiti gAthArthaH // sAmprataM mUlabhASyakAraH zrutasAmAyikaM nyAcikhyAsustasyAdhyayanarUpatvAdAhaajjhayaNaMpi ya tivihaM sutte atthe ya tadubhae ceva / sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijuttI // 150 // (bhA0) __vyAkhyA-adhyayanamapi ca trividhaM sUtraviSayamarthaviSayaM ca tadubhayaviSayaM caiva, apizabdAt samyaktvasAmAyikamapyopazamikAdibhedAt trividhamiti / prakrAntopodghAta niryukterazeSAdhyayanavyApitAM darzayannAha-zeSeSvapi' caturviMzatistavAdiSvanyeSu vA'dhyayaneSu bhavati eva niyukti:-uddezanirdezAdikA niruktiparyavasAneti / Aha-azeSadvAraparisamAptAvatidezo nyAyyaH, apAntarAle kimarthamiti?, ucyate, 'madhyagrahaNe AdyantayorgrahaNaM bhavatI' ti nyAyapradarzanArtha iti gAthArthaH // dvAraM // adhunA kasyeti dvAraM pratipAdyate, tatra yasya tad bhavati tadabhidhitsayA''ha Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 220 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jassa sAmANio appA, saMjame niyame tave / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 797 // vyAkhyA-yasya 'sAmAnika' sannihitaH, apravasita ityarthaH, 'AtmA' jIvaH, ka-'saMyameM mUlaguNeSu 'niyama uttaraguNeSu 'tapasi' anazanAdilakSaNe 'tasya' evambhUtasyApramAdinaH sAmAyikaM bhavati, 'iti' evaM kevalibhirbhASitamiti gAthArthaH // jo samo savvabhUesa, tasesu thAvaresu ya / tassa sAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 798 // vyAkhyA-yaH 'samaH' madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyatItyarthaH, 'sarvabhUteSu' sarvaprANiSu,'traseSu' dvIndriyAdiSu 'sthAvareSu ca' pRthivyAdiSu, tasya sAmAyikaM bhavati, etAvat kevalibhASitamiti gAthArthaH // sAmprataM phalapradarzanadvAreNAsya karaNavidhAnaM pratipAdayannAhasAvajajogapparivajaNahA,sAmAiyaM kevaliyaM pasatyAgihatyadhammA paramaMti NacA,kujjA buho AyahiyaM paratthaM / ___ vyAkhyA-sAvadyayogaparivarjanArtha sAmAyika 'kaivalika' paripUrNa 'prazastaM' pavitram, etadeva hi gRhasthadharmAt 'parama' pradhAnam 'iti' evaM jJAtvA kuryAd 'budhaH' vidvAn 'Atmahitam' AtmopakArakaM parArtham' iti paraH-mokSastadartha, na tu suralokAdyavAptyartham , anena nidAnaparihAramAha, iti vRttArthaH // 799 // paripUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi gRhasthasAmAyikaM 'karemi bhaMte ! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paJcakkhAmi duvihaM tiviheNaM jAva niyamaM pajjuvAsAmI'tyevaM kuryAt, Aha-tasya sarva trividhaM trividhena pratyAcakSANasya ko doSa iti !, ucyate, pravRttakArambhAnumatyanivRttyA karaNAsambhava eva, tathA bhaGgaprasaGgadoSazceti / Aha casavvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa salviyA Nasthi / mo savvaviraivAI cukkA desaM ca savvaM ca // 800 // vyAkhyA-'sarva' ti upalakSaNAt sarva sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi trividhaM trividhena, ityevaM 'bhANiUNa' abhidhAya 'viratiH' nivRttiH khalu yasya 'sarvikA' sarvA nAsti, pravRttakArambhAnumatisadbhAvAt , sa sarvavirativAdI 'cukai'tti bhrazyati 'desaM ca sarva ce' ti dezaviratiM sarvaviratiM ca, pratijJAtAkaraNAt / Aha-Agame trividhaM trividheneti gRhasthapratyAkhyAnamuktaM tatkathamipti?, ucyate, sthUlasAvadyayogaviSayameva tat , Aha ca bhASyakAra:-"jati kiMcidappajoyaNamapappaM vA visesi vatthaM / paJcakkheja Na doso sayaMbharamaNAdimacchaca // 1 // jo vA nikkhamiumaNo paDimaM puttAdisaMtaiNimittaM / paDivajija tao vA karija tivihaMpi tiviheNaM // 2 // jo puNa puvAraddhANujjhiyasAvajakammasaMtANo / tadaNumatipariNatiM soNa tarati sahasA NiyattejaM // 3 // ityAdi" tathA'pi gRhasthasAmAyikamapi paralokArthinA kAryameva, tasyApi viziSTaphalasAdhakatvAd, Aha ca niyuktikAra:sAmAiyAma u kae samaNo iva sAvao havai jmhaa| eeNa kAraNeNaM bahusI sAmAiyaM kujjA // 801 // 1 yadi kicidaprayojanamaprApyaM vA vizeSya vastu / pratyAcakSIta na doSaH svayambhUramaNAdimatsya iva // 3 // yo vA niSkramitumamA: pratimA putrAdisamtatinimittam / pratipadyeta sako vA kuryAdhividhamapi trividhena // 2 // yaH punaH pUrvArabdhAnumitasAvadyakarmasaMtAnA tadanumatipariNati sa na zaknoti sahasA nivartayitum // vyAkhyA-sAmAyika eva kRte sati zramaNa iva zrAvako bhavati, yasmAt prAyo'zubhayogarahitasvAt karmavedaka ityarthaH, anena kAraNena 'bahuzaH' anekadhA sAmAyikaM kuryAditi gAthArthaH // kizcajIvo pamAyaSahulo bahuso'vi a bahuvihesu atthesuN| eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // 802 // vyAkhyA-jIvaH pramAdabahula: 'bahuzaH' anekadhA'pi ca bahuvidheSvartheSu-zabdAdiSu pramAdavAMzcaikAntenAzubhabandhaka eva, ato'nena kAraNena tatparijihIrSayA bahuzaH sAmAyikaM kuryAt-madhyastho bhUyAditi gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM sarapeNa sAmAyikavato madhyasthasya lakSaNamabhidhitsurAhajo Navi vaTTai rAge Navi dose doNha majjhayAraMmi / so hoi u majjhattho sesA savve amajjhatthA / / 803 / / ___ vyAkhyA-yo nApi vartate rAge nApi dveSa, kiM tarhi?-'doNha majjhayAraMmi' dvayormadhya ityarthaH, sa bhavati madhyasthaH, zeSAH sarve'madhyasthA iti gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM kva kiM sAmAyikamiti nirUpayana dvAragAthAtrayamAhakhettadisAkAlagaibhavignasaNNiUsAsadihimAhAre / pajattasuttajammahitiveyasaNNAkasAyAU // 804 // NANe joguvaoge sarIrasaMThANasaMghayaNamANe / lesA pariNAme veyaNA samugghAya kamme ya / / 805 // NiveDhaNamubaTTe AsavakaraNe tahA alaMkAre / sayaNAsaNaThANatthe cakammaMteya kiM kahiyaM // 806 // dAragAhAo vyAkhyA-AsAM samudAyArthaH kSetradikkAlagatibhavyasaMjJiucchAsadRSTyAhArakAnaGgIkRtyA''locanIyaM, kiM ka sAmA yikamiti yogaH, tathA paryAptasuptajanmasthitivedasaMjJAkaSAyAyUMSi ceti, tathA jJAnaM yogopayogI zarIrasaMsthAnasaMhananamA. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 222 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH nAni zyAH pariNAmaM vedanAM samuddhAtaM karma ca kriyA pUrvavat, tathA nirveSTanodvarttane aGgIkRtyAlocanIyaM -ka kimiti ? AzravakaraNaM tathA'laGkAraM tathA zayanAsanasthAnasthAnadhikRtyeti, tathA caGkramatazca viSayIkRtya kiM sAmAyikaM ka ityAlocamiti samudAyArthaH / avayavArthe tu pratidvAraM svayameva vakSyati tacordhva lokA dikSetramaGgIkRtya samyaktvAdisAmAyikAnAM lAbhAdibhAvamabhidhitsurAha I saMmamuANaM laMbho uddhuM ca ahe a tirialoe a / viraI maNussaloe virayAviraI ya tiriesuM // 807 // vyAkhyA--samyaktvazrutamAmAyikayoH 'lAbhaH ' prAptiH 'uhuM ca' ityUrdhvaloke ca 'adhe ya' tti adholoke ca tiryaglo ke ca, iyamatra bhAvanA - Urdhvaloke merusuralokAdiSu ye samyaktvaM pratipadyante jIvAsteSAM zrutAjJAnamapi tadaiva samyak zrutaM bhavatIti, evamadholoke'pi mahAvidehAdholaukikaprAmeSu narakeSu ca ye pratipadyante, evaM tiryagloke'pIti, 'viraI maNusmaloge' siviratizabdena sarvaviratisAmAyikaM gRhyate tacca lAbhApekSayA manuSyaloka eva bhavati, nAnyatra, manuSyA evAsya pratipattAra iti bhAvanA, kSetraniyamaM tu viziSTazrutavido vidanti, 'virayAviraI ya tiriesuM' ti viratAviratizca dezavira tisAmAyikalakSaNA lAbhavicAre tiryakSu bhavati, manuSyeSu ca keSucit // punvaDivanagA puNa nIsuvi loesu niamao tinhaM / caraNassa dosu niamA bhagaNijjA uDalogaMmi // 808 // vyAkhyA - pUrvapratipannakAstu trayANAM niyamena triSvapi lokeSu vidyante, cAritrasAmAyikaM svadholokatiryagUlokI retra, Urdhvaloke tu bhAjyA ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // dvAraM // sAmprataM digadvArAvayavArthAbhidhitsayA dikasvarUpapratipAdanAyAha namaMtraNA davie ttadimA tAvakhetta pannavae / sattamiyA bhAvadisA mA ho aTThArasavihA u // 809 // dAraM // vyAkhyA-nAmasthApane sugameM 'davie' tti dravyaviSayA dik dravyadik, sA ca jaghanyatastrayodazapradezikaM dazadikprabhavaM dravyaM, nakaH pradezo vidite catvAraH, madhye kheka ityete paJca catamRSu ca dikSvAyatAvasthitau dvau dvAviti, Aha ca bhASyakAra:- 'tere sapadasiyaM khalu tAvatiesuM bhave padesesuM / jaM dabaM ogADhaM jahaNNagaM taM dasadisAgaM // 1 // ' asya ceyaM sthApaneti, utkRSTatastvanantapradezikamiti, 'khettadisa' tti kSetradik sA cAnekabhedA merumadhyASTaprAdezikarUca kAd vahirvyAdidvyuttarazreNyA zakaTorddhisaMsthAnAzcatasro dizaH, catasRNAmapyantarAlakoNAvasthitA ekapradezikA zilannAvalisaMsthAnAzcatasra eva vidizaH UrdhvaM catuHpradezika caturasradaNDa saMsthAnA ekaiva, adho'pyevaMprakArA dvitIyeti, uktaM ca- 'aTThapadeso ruyago tiriyaM logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo dimAgaM eseva bhave'NudisANaM // 1 // dupadesAdiduruttara egapadesA aNuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAdi aNutarA doNNi ||2|| sagaDuddhisaMThitAo mahAdisAo bhavaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya honti ruyaganibhA // 3 // Q 0 01 1 trayodazaprAdezikaM khalu tAvatsu bhavetpradezeSu / yadravyamavagADhaM jaghanyaM tadazadikam // 1 // 2 aSTapradezo rucaka stiryaglokasya madhye / eSa prabhavo dizAmeSa bhavedanudizAm // dvipradezAdizya sabairaika pradezA'nuttaraiva / catasrazvatatro dizazca / caturAdye anuttare dve // 2 // zakaToddhisaMsthitA mahAdizo bhavanti catamaH / muktAvalIva satatro dve eva bhavato rucakanibhe // 3 // iyaM ca sthApaneti * AsAM ca nAmAni - 'iMdeggeI jammA ya NeratI vAruNI ya vAyavA / somA IsANA'vi ya vimalA ya tabhA ya boddhavA // 1 // iMdA vijayaddArANusArato sesiyA padakkhiNato / avi tiriya| disAo uhuM vimalA tamA cAdho // 2 // 'tAvakhetta' tti, tApaH - savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik sA cAniyatA - 'je 'siM jatto sUro udeti tesiM taI havai puSA / tAvattadisAo padAhiNaM sesiyAosiM // 1 // ' 'paNNavara' ti prajJApakasya dik prajJApakadik-'paNNavao jada| bhimu ho sA pubA sesiyA padAhiNato / tassevaNugaMtavA aggeyAdI disA niyamA // 1 // ' saptamI | bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhaiva dizyate ayamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadik, sA cetthaM bhavatyaSTAdazavidhA - puDhe vijalajalaNa vAyA mUlA khaMdhaggaporabIyA ya | biticaupaMceMdiya tiriyanAragA devasaMghAyA // 1 // saMmucchimakaMmAkammabhUmagaNarA taha'ntaraddIvA / bhAvadisA dissai jaM saMsArI NiyayametAhiM // 2 // ' 1 aindrI AgneyI yamA ca nairRtI vAruNI ca vAyavyA / somA IzAnA'pica vimalA ca tamA (mI) ca boddhavyA // 1 // aindrI vijayadvArAnusArataH zeSAH pradakSiNataH / aSTApi tiryagdizaH UrdhvaM vimalA tamA vAdhaH // 2 // 2 yeSAM yataH sUrya udeti teSAM sA bhavati pUrvA / tApakSetradizaH prAdakSiNyena zeSAH anayoH // 1 // 3 prajJApako yadabhimukhaH sA pUrvA zeSAH pradakSiNataH / tasyA evAnugantavyA AgneyyAthA dizo niyamAt // 1 // 4 pRthvIjekajvalana vArtA mUlani skandhAparvavIjAni ca / dvitricatuSpacendriyAH tiryo" nArakI devasaMghAtaH // 1 // saMmUrkhajakai mArke meM bhUmikana rAstathAntaradvIpAH / bhAvadik dizyate yat saMsArI niyatametAbhiH // 2 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 22 // bhAvavahAribhadIpAtika ti gAthArthaH // iha ca nAmasthApanAdravyadigbhiranadhikAra eva, zeSAsu yathAsambhavaM sAmAvikAsa pratipadyamAnakA pUrvapratipano vA vAcyaH, tatra kSetradizo'dhikRtya tAvadAha puvAIAsu mahAdisAsu paDibajamANao hoh| pubaparivAo puNa anaparIe disAe // 10 // vyAkhyA-pUrvAdyAsu mahAdikSu vivakSite kAle sarveSAM sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati, na tu vivikSu, sAkhekapradezikatvena jIvAvagAhanAbhAvAt , Aha ca bhASyakAra:-"chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM Na taasu| suddhAsu NAvagAhai jIvo tAo puNa phusejA // 1 // " pUrvapratipakSakaH punaranyatarasyAM dizi bhavatyeva, punaHzabdasyaivakArArthatvAditi gAthArthaH // 811 // tApakSetraprajJApakadikSu punaraSTasu caturNAmapi sAmAyikAnAM pUrvapratipakSo'sti, pratipadyamA. nakazca sambhavati, adhaUrdhva digadvaye tu samyaktvazrutasAmAyikayorevameva, dezaviratisarvaviratisAmAyikayostu pUrvapratipannakaH sambhavati, pratipayamAnakastu naiveti, upa-"ahasu pauNha niyamA puSapavaNNo ra dosu doNheva / doha tu puSapavaNNo siya NaNNo tAvapaNNavae // 1 // " bhAvavikSu punarekendriyeSu na pratipadyamAnako nApi pUrvapratipamadhaturNAmapi, vikalendriyeSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannaH sambhavati netaraH, paJcendriyatiryakSu sarvavirativarjAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnako bhAjyA, vivakSitakAle nArakAmarAkarmabhUmijAntaradvIpakanareSu samyaktvazrutayoH pUrvapratipakSako'styeva, hisAvalIharakAkRtidikSu sAmAyikaM na basAtAsu / zuddhAsu nAvagAhate jIvaH sAH punaH sazet // ... manu caturNA niyamApUrvaprapatrasta iyoyoreva / pota pUrvaprapA sAt mAnyatApaprajJApakayoH // 3 // itarastu bhAjyaH, karmabhUmijamanuSyeSu caturNAnapi pUrvapratipamo'styeva, pratipadyamAnakastu bhAgyaH, sammUrSichameSu bhayAbhAva iti, ukaM ca-"ubhayAbhAvo pukhdAdiema vigalesu hoja uvavaNNo / paMceviyatiriesuM NiyamA tiNhaM siya pavaje // 1 // NAragadevAkammagaaMtaradIvesu doNha bhayaNA u / kammagaNarenu causu mucchetu tu ubhayapaDiseho // 2 // dvAraM // kAladvAramadhunA, tatra kAlavividhaH-utsarpiNIkAlaH avasarpiNIkAlA ubhayAbhAvato'vasthitatheti, tatra bharaterAvateSu viMzatisAgaropamakoTIkoTimAna: kAlacakrabhedotsarpiNyavasarpiNIgataH pratyeka pavidho bhavati, tatrAvasarpiNyAM suSamasuSamAkhyabatu:sAgaropamakoTIkoTimAnaH pravAhataH prathamaH, suSamAkhyakhisAgaropamakoTikoTimAno dvitIyaH, suSamaduSpamAkhyastu sAgaropamakoTIkoTinayamAnastRtIyaH, duSSamasuSamAkhyastu dvicatvAriMzadvarSasahananyUnasAgaropamakoTIkoTimAnazcaturthaH, duSpamAkhyastvekaviMzativarSesahasramAnaH pazcamA, duSamadapyamAkhyaH punarekarvizativarSasahasramAna evaSaSTha iti, a NotsarpiNyAmapi yathoktasamo'vaseyaH kAla iti, avasthitastu caturvidhA, tadyathA-suSamasuSamApratibhAgaH suSamApratibhAgaH suSamaduSamApratibhAgaH duppamasuSamApratibhAgazreti, tatra prathamo devakuruttarakuruSu dvitIyo harivaparamyakayoH tRtIyo haimavatairaNyavatayoH caturtho videheviti, tatresthamanekadhA kAle sati yasya sAmAyikasya yasmin kAle pratipattiritye. tadabhidhitsurAha ubhayAbhAvaH pRjhyAdikeSu vikale Su bhavet upapanaH / paJbendriyatibaMkSu niyamAt trayANAM sAvyatipayamAne mArakadevAdharmakAntaradvIpeSu ipo. bhaMjanA tu / karmajanareSu caturNA saMmUSu bhayapratiSedhaH // 2 // saMmattassa suyassa ya paDivattI chabdhihami kAlaMmi / viraI virayApirahe parivajA dosu tisu vApi // 819 // ___ vyAkhyA-samyaktvasya zrutasya ca dvayorapyanayoH sAmAyikayoH pratipattiH paividhe-suSamasuSamAdilakSaNe kAle sambhavati, sa ca pratipattA surumasuSamAdiSu dezanyUnapUrvakovyAyuSka eva pratipadyate, pUrvapratipamakAsvanayorvidyanta eva, 'virati' samagracAritralakSaNAM tathA 'viratAviratiM' dezacAritrAtmikAM pratipadyate kazcit dvayoH kAlayotiSu vA'pi kAleSu, apiH sambhAvane, asya cArthamupariSTAvakSyAmaH,tatreyaM prakRtabhAvanA-utsarpiNyAMdvayorduSpamasuSamAyAM suSamaduSamAyAM ca,avasarpiNyAM triSu suSamaduSSamAyAM duSSamasuSamAyAM duSamAyAM ceti,pUrvapratipannastu vidyata eva, apizabdAt saMharaNaM pratIsya pUrvapratipanakA sarvakAleSveva sambhavati, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipanakasvastyeva, caturthe tu pratibhAge caturvidhasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastu vidyata eva, bAhyadvIpasamudreSu tu kAlali. garahiteSu trayANAM pratipadyamAnakA sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti gAthArthaH // 811 // dvAraM // sAmprataM gatihAramucyatecaumuvi gatIsu NiyamA sammattasuyassa hoi paDivattI / maNuesu hoi viratI virayAviraI ya tirieK 819 vyAkhyA-catasRSvapi gatipu, niyamAt iti niyamagrahaNamavadhAraNArthe catasRSveva na mokSagatAviti hRdayaM, samyaktvazrutayorbhavati pratipattiH, sambhavati vivakSite kAla ityarthaH, apizabdaH pRthivyAdiSu gatyantargateSu na bhavatyapIti sambhA. vayati, pUrvapratipannakastvanayoviyata eva, tathA manuSyeSu bhavati viratiH-pratipattimaGgIkRtya manuSyeSveva sambhavati Jain Education Interational Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 223 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH 'viratiH' samagracAritrAtmikA, pUrvapratipannApekSayA tu sadA bhavatyeva, 'viratAviratizca' dezacAritrAtmikA tiryakSu, bhavatItyanuvartate, bhAvanA manuSyatulyeti gAthArthaH // 812 / / bhavyasaMjJidvArAvayavArthAbhidhitsayASSha raftDio u jIvo paDivajaha so cauNhamaNNayaraM / paDiseho puNa asaNNimIsae saNNi paDivaje // 813|| vyAkhyA - bhavasiddhiko bhavyo'bhidhIyate bhavasiddhikastu jIvaH pratipadyate 'caturNA' samyaktva sAmAyikAdInAm 'anyatarat' ekaM dve trINi sarvANi vA, vyavahAranayApekSayetthaM pratipAdyate, na tu nizcayataH kevalasamyaktva sAmAyikasabhavossti, zrutasAmAyikAnugatatvAt tasya, evaM saMyapi, yata Aha-saMni paDivajje, pUrvapratipannakastu bhavya maMjiSu vidyata etra, pratiSedhaH punarasaMjJini mizrake'bhavye ca, idamatra hRdayam-anyatamasAmAyikasya pratipadyamAnakAn prAkpratipannAn vADazritya pratiSedhaH asaMjJini 'mizrake' siddhe, yato'sau na saMjJI nApyasaMjJI na bhavyo nApyabhavyaH ato mizraH, abhaye bha punaH zabdastu pUrvapratipanno'saMjJI sAsvAdano janmani sambhavatIti vizeSaNArthaH, saMjJI pratipadyata iti vyAkhyAtameveti gAthArthaH // 813 // garta dvAradvayam // ucchrAsadRSTidvAradvayAbhidhitsayA''ha UsAsagaNIsAsaga mIsaga paDiseha duviha paDivaNNo / diTThIi doNayA khalu vabahAro nicchao veva ||814|| dAraM vyAkhyA -- ucchrasitIti ucchrAsakaH, niHzvasitIti niHzvAsakaH, AnApAnaparyAptipariniSpanna ityarthaH, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, mizraH khalvAnApAnaparyAdhyA'paryApto bhavyate, tatra pratipattimaGgIkRtya pratiSedhaH, nAsau caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavatIti bhAvanA, 'duvihapaDivanno' ti sa eva dvi samyaktvazruta sAmAyikasya pratipannaH - pUrvapratipanno bhavati, devAdirjanmakAla iti, athavA 'mizraH siddhaH, tatra caturNAmapyubhayathApi pratiSedhaH, dvividhasya darzanacAritrasAmAyikasya zailezIgataH pUrvapratipanno bhavati, asAvapi ca tAvanmizra eveti / dRSTau vicAryamANAyAM nayau khalu vicArakau - vyavahAro nizcayazcaiva tatrAdyasya sAmAyikarahitaH mAmAyikaM pratipadyate, itarasya tadyukta eva, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi gAthArthaH // 814 // gataM dvAradvayaM sAmpratamAhArakaparyApta dvAradvayaM pratipAdayannAha - AhArao u jIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / emeva ya pajjaso sammantasue siyA iyaro // 815 / / vyAkhyA - AhArakastu jIvaH pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannastu niyamAdastyeva, evameva ca paryAptaH par3abhirapyAhArAdiparyAptibhizcaturNAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyeva, 'sammattasue siyA iyaro' ti itara:- anAhArakosparyAptakazca tatrAnAhArako'pAntarAlagatau samyaktvazrute aGgIkRtya syAt bhavet pUrvapratipannaH pratipadyamAnakastu naiveti vAkyazeSaH, kevalI tu samudghAta zailezyavasthAyAmanAhArako darzanacaraNasAmAyikadvayasyeti, aparyApto'pi samyaktvazrute adhikRtya syAt pUrvapratipanna iti gAthArthaH // 815 // gataM dvAradvayaM, sAmprataM suptajanmadvAradvayavyAcikhyAsayedamAhagir3Ae bhAvao'vi ya jAgaramANo cauNDmaNNayaraM / aMDayapoyajarAjya tiga tiga cauro bhave kamaso // 816 // vyAkhyA - iha supto dvividhaH - dravyasupto bhAvasutazca, evaM jAgradapIti, tatra dravyasupto nidrayA, bhAvasutastvajJAnI, tathA dravyajAgaro nidrayA rahitaH, bhAvajAgaraH samyagdRSTiH, tatra nidrayA bhAvato'pi ca jAgrat caturNA sAmAyikAnAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyevetyadhyAhAraH, apizabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi 1 - bhAvajAgaraH dvayoH prathamayoH pUrvapratipanna eva, dvayasya tu pratipattA bhavatIti, nidrAsutastu caturNAmapi pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, mAtra suptastUbhaya vikalaH, nayamatAdvA pratipadyamAnako bhavati, alaM vistareNa / janma trividham-aNDajapotajajarAyujabhedabhinnaM, tatra yathAsaGkhyaM 'tiga tiga cauro bhave kamalo' tti aNDajAH - haMsAdayaH trayANAM pratipadyamAnakAH sambhavanti, pUrvapratipannAstu santyeva, potajAH - hastyAdayo'pyevameva, jarAyujAH - manuSyAste'pi caturNAmitthameva, aupapAtikAstu prathamayordvayorevamiti gAthArthaH // 816 || sthitidvAramadhunA''ha uko sayahitIe paDivajaMte ya Natthi paDivaNNo / ajahaNNamaNukkose paDivajaMte ya paDivaNNe // 817 // vyAkhyA - AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthitirjIvazcaturNAmapi sAmAyikAnAM 'paDivajrjate ya Natthi paDiRNNo' tti pratipadyamAnako nAsti pratipannazca nAstIti cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, AyuSastUtkRSTasthitau dvayoH pUrvapratipanna iti, ajaghanyotkRSTasthitirevAjaghanyotkRSTaH sthitizabdalopAt, 'paDivajjaMte ya paDivaNNo' tti, sa hi caturNA - mapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pratipannazcAstyeva, jaghanyAyuSkasthitistu na pratipadyate, na pUrvapratipannaH kSullakabhavagata iti zeSakarmarAzi jaghanyasthitistu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannaH syAdU, darzanasaptakAtikrAntaH kSapakaH antakRt kevalI, tasya tasyAmavasthAyAM dezaviratipariNAmAbhAvAt, jaghanyasthiti karmabandhakatvAcca jaghanyasthititvaM tasya, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 224 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH na tUpAttakarnapravAhApekSayeti, Aha ca bhASyakAra:-"Na jahaNNAuThiIe paDivajA va puvapaDivaNNo / sese puSpavaNNo desavirativajie hoja // 1 // " ti gAthArthaH // 817 // dvAraM // sAmprataM vedasaMjJAkaSAyadvAratrayaM byAcilyAsurAhacauro'vi tivihavedecausuvisapaNAsu hoha pddivttii| heTA jahA kasAesU vaNiyaMta vyAkhyA-'catvAryapi' sAmAyikAni 'trividhavede' strIpuMnapuMsakalakSaNe ubhayathA'pi, santIti vAkya zeSaH, iyaM bhAvanAcatvAryapi sAmAyikAnyadhikRtya trividhavede vivakSite kAle pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeva, avedastu dezaviratirahitAnAM trayANAM pUrvapratipannaH syAt , kSINavedaHkSapako,na tu prtipdymaankH|dvaarN / tathA catasRSvapi saMjJAsuAhArabhayamaithunaparigraharUpAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya bhavati 'pratipattiH' pratipadyamAnako bhavati. na na bhavati. itarastvastyeva / dvAram / adho yathA 'paDhamillugANa udaye' ityAdinA kAyeSu varNitam , ihApi tathaiva varNitavyaM, samudAyArthasvayam-sakaSAyI caturNAmapyubhayathA'pi bhavati, akaSAyI tu chadmasthavItarAgastrayANAM pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH / dvAramiti gAthArthaH // 818 // gataM dvAratrayaM, sAmpratamAyurjJAnadvAradvayAbhidhitsayA''hasaMkhijAU cauro bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM / oheNa vibhAgeNa ya nANI paDivajaI curo|| 819 // vyAkhyA-saGkhyeyAyurnaraH catvAri pratipadyate, pratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, 'bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM' ti bhajanA-vikalpanA samyaktvazrutasAmAyikayorasaGkhyeyavarSAyuSAm , iyaM bhAvanA-vivakSitakAle'saGkhyeyavarSAyupAM samyaktva na jaghanyAyuHsthitau pratipadyate naiva pUrvapratipannaH / zeSe pUrvapratipano dezavirativarjite bhavet // 1 // zrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti / dvAram / 'oheNa vibhAgeNa ya NANI paDivajae cauro'tti oghena-sAmAnyena jJAnI pratipadyate catvAryapi nayamatena, pUrvapratipannastvastyeva, vibhAgena cAbhinibodhika zrutajJAnI yugapadAdyasAmAyikadvayapratipattA sambhavati, pUrvapratipannAvastyeti, uparitanasAmAyikadvayasthApi pratipadyamAnakaH sambhavati. itarastvastyeveti, avadhijJAnI samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipanna eva na pratipadyamAna kaH, dezaviratisAmAyikaM tu na pratipadyate, guNapUrvakatvAt tadavAteH, syAt punaH pUrvapratipannaH, sarvaviratisAmAyikaM tu pratipadyate, pUrvapratipanno'pi bhavati, manaHparyAyajJAnI dezaviratirahitasya trayasya pUrvapratipanna eva, na pratipadyamAnakaH, yugapaddhA saha tena cAritraM pratipadyate tIrthakRn, uktaM ca-"paDivainaMmi caritte cauNANI jAva chaumattho" tti, bhavasthaH kevalo pUrvapratipannaH samyaktvacAritrayoH na tu pratipadyamAnaka iti gAthArthaH // 819 // gataM dvAradvayaM, sAmprataM yogopayogazarIradvArAbhidhitsayA''hacauro'vi tivihajoge ukhaogadugaMmi caura paDivaje / orAlie caukaM sammasuya viuvyie bhayaNA // 820 // vyAkhyA-'catvAryapi sAmAyikAni sAmAnyataH 'trividhayoge' manovAkAyalakSaNe sati pratipattimAzritya vivakSita graMthAgram 8500 ) prAkapratipannatAM tvadhikRtya vidyanta eva, vizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAvubhayathA'pi, vaikriyakAyayogavati tu samyaktvazrute ubhayathA'pi, AhArakakAyayogavati tu dezaviratirahitAni trINi sambhavanti, taijasakArmaNakAyayoga eva kevale apAntarAlagatAvAdyaM sAmAyikadvayaM prAkpratipannatAmadhikRtya syAt , pratipane cAritre caturtAnI yAvacchannasthaH manoyoge kevale na kiJcit , tasyaivAbhAvAd, evaM vAgyoge'pi, kAyavAgyogadvaye tu syAd dvayamAcaM prAkpratipannatAmadhikRtya, samyaktvAt pratipatato vikalendriyopapAtiSu ghaNTAlAlAnyAyeneti vistareNAlam / dvAram / 'uvaogadugaMmi cauro paDivaje ti upayogadvaye-sAkArAnAkArabhede catvAri pratipadyate, prAkapratipamastu vidyata eva, atrAha'sabAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI' tyAgamAdanAkAropayoge sAmAyikalabdhivirodhaH, ucyate, pravardhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamsya, avasthitaupazamikapariNAmApekSayA cAnAkAropayoge sAmAyikalabdhipratipAdanAdavirodha iti, Aha ca bhASyakAra:-"UsaradesaM dahellayaM ca vijjhAi vaNadayo pappa / iya micchassa aNudae uvasamasaMmaM lahai jIvo // 1 // " avasthitapariNAmatAcAsya-'jaM micchassANadao Na hAyae teNa tassa prinnaamo| puNa sayamuvasaMtaM Na vahue'vahito teNaM ||2||daarN / 'orAlie caukkaM sammasuta viudhie bhayaNa tti audArike zarIre sAmAyikacatu kamubhayathA'pyasti, samyaktvazrutayokriyazarIre bhajanA-vikalpanA kAryA, etaduktaM bhavati-samyaktvazrutayokriyazarIrI pratipadyamAnakA pUrvapratipannazcAsti, uparitanasAmAyikadvayasya tu prAkpratipanna eva, vikurvitavaikriyazarIrazcAraNazrAya kAdiH zramaNo vA, na pratipadyamAnakA, pramattatvAt , zeSazarIravicAro yogadvArAnusArato'nusaraNIya iti gAthArthaH // 820 dvAratrayaM gataM, sAmprataM saMsthAnAdidvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha aparadezaM dagdhaM ca vidhyAti bamadavaH prApya / iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jiivH||1||2 yanmithyAtvasthAnudayo na hIyate tega tala pariNAmaH palunaH sadupazAntaM varSa avasthitana // 1 // Jain Education Interational Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 225 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vi saMThANesu lahai emeva savvasaMghayaNe / ukkosajahaNaNaM vajiUNa mANaM lahe maNuo // 821 // dAraM // vyAkhyA - saMsthitiH saMsthAnam - AkAravizeSalakSaNaM, tacca SoDhA bhavati, uktaM ca- " samauraMse NaggohamaMDale mAi bAmaNe khujje / huMDe'vi ya saMThANe jIvANaM chammuNeyavA // 1 // tulaM vitthaDabahulaM ussehatrahuM ca mahaku ca / heTThila kAyama - DahaM savatthAsaMThiyaM huMDaM // 2 // " ityAdi, tatra sarveSvapi saMsthAneSu 'labhate' pratipadyate catvAryapi sAmAyikAni, prAkUpratipanno'pyastItyadhyAhAraH, 'emeva sahasaMghayaNe' tti evameva sarva saMhanana viSayo vicAro veditavyaH, tAni ca SaT saMhananAni bhavantIti, uktaM ca-" varisabhaNArAyaM paDhamaM bitiyaM ca risabhaNArAye / NArAya addhaNArAyaM kIliyA tahaya cheva // 1 // risabho u hoi paTTo vajraM puNa kIliyA muNeyaSA / ubhaomakkaDabaMdhaM NArAyaM taM viyANAhi // 2 // " iha cetthaMmbhUtAsthisaJcayopamitaH zaktivizeSaH saMhananamucyate na tvasthisaJcaya eva, devAnAmasthirahitAnAmapi prathamasaMhananayuktatvAt / 'kojaNaM vajiNa mANaM labhe maNuoM' ti utkRSTaM jaghanyaM ca varjayitvA mAnaM - zarIrapramANaM labhate - pratipadyate manujaH prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapi sAmAyikaM, prAk pratipanno'pi vidyata iti gAthArddhahRdayam, anyathA nArakAdayospi sAmAnyena sAmAyikadvayaM trINi vA labhanta eveti, uktaM ca- " kiM' jahaNNogAhaNagA paDivajjati ukosogAhaNagA 1 samacaturakhaM myagrodhamaNDalaM sAdi vAmanaM kubjam / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaD jJAtavyAni // 1 // tulyaM vistAra bahula mutsedhabahulaM ca mahabhakoDa ca / adhastanakAyamaDamaM sarvatrAsaMsthitaM huNDam // 2 // 2 varSabhanArAcaM prathamaM dvitIyaM ca RSabhanArAyam / nArAcamardhanArAcaM kIlikA tathaiva sevArttam // 1 // RSabhastu bhavati paTTo vajraM punaH kIlikA jJAtavyA / ubhayato markaTabandho nArAcaM tat vijAnIhi // 2 // 3 kiM jaghanyAvagAhanA pratipadyante utkRSTAvagAhanakA ajahaNNukosogAhaNagati pucchA 1, gotamA ! NeraiyadevA Na ahaNNogAhaNagA kiMci paDivajaMti, pubapaDivaNNagA puNa siyA sammatasutANa, te 'ceva a jahaNNukosogAhaNagA ukkosogAhaNagA ya sammattasute paDivajaMti, No seseti / puvapaDivaNNagA doSi dohaM deva / tiriesu pucchA ?, gotamA 1 egeMdiyA tisuvi ogAhaNAsu Na kiMci paDivajjaMti, NAvi puvpddivnnnngaa| jahaNogAhaNamA vigaliMdiyA sammattasuyANaM pubapaDivaNNagA havejjA Na paDivajja mANagA, ajahaNNuko sogAhaNagA ukko sogAhaNagA pANAvi paDivajjamANagA, sesatiriyA jahaNNogA haNagA sammattasuyANa putrapaDivaNNagA hojjA No paDivajjamANagA, ajanukosogAhaNagA puna tinhaM duhAvi saMti, ukkosogAhaNagA doNhaM duhAvi / maNupasu pucchA ?, gotamA ! saMmucchimamaNussaM paDucca tisuvi ogAhaNAsu ca uNhaMpi sAmAiyANaMNa puSapaDivaNNagA no paDivajjamANagA / gabbhavakaMtiya jahaNNogAhaNamaNU mA 1 ajaghanyotkRSTAvagAhanA iti pRcchA ?, gautama ! nairayikadevA na jaghanyAvagAhanAH kiJcitpratipadyate, pUrvapratipakSakAH punaH syuH samyaktvazrutayoH taevAjamyotkRSTAvagAhanA utkRSTAvagAhanAzca samyakravazrute pratipadyante, na zeSe iti / pUrvapratipatrakA dvaye'pi dvayoreva / tiryakSu pRcchA ?, gautama ! ekendriyAtisRSvapyavagAhanAsu na kiJcit pratipadyante, nApi pUrvapratipannAH / jaghanyAvagAhanA vikalendriyAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, bhajaghanyotkRSThAvagAhanA utkRSTAvagAhanAH punarna pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnAH, zeSatiryaco jaghanyAvagAhanAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipatA bhaveyurna pratipadyamAnAH, bhajaghanyotkRSTAvagAhanAH punastrayANAM dvidhA'pi samti utkRSTAvagAhanA dvayordvidhA'pi / manujeSu pRcchA ?, gautama ! saMmUrchanajamanuSyAn pratItya tisRSvapyavagAhanAsu caturNAmapi sAmAyikAdInAM na pUrvapratipakSA na pratipadyamAnAH / garbhavyutkrAntikajaghanyAvagAhanamanuSyAH sammattasuyANa pubapaDivaNNagA hojA No paDivajjamANagA ajahaNNukosogAhaNagA puNa cauNhavi dudhAvi saMti, ukkosogANagApuNa duhaM dudhAvI' tyAdi, alaM prasaGgena // gataM dvAratrayam adhunA lezyAdvArAvayavArthamabhidhitsurAhasammattasuyaM savvAsu lahai sukhAsu tIsu ya caritaM / puSvapaDivaNNago puNa aNNayarIe u lesAe // 822 // vyAkhyA - samyaktvaM ca zrutaM ceti ekavadbhAvastat samyaktvazrutaM 'sarvAsu' kRSNAdilezyAsu 'labhate' pratipadyate, 'zuddhAsu' tejolezyAdyAsu tisRSveva cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, 'cAritraM' viratilakSaNaM, labhata iti vartate, evaM pratipadyamAna kamadhikRtya lezyAdvAraM nirUpitam adhunA prAkpratipannamadhikRtyA''ha - 'putrapaDivaNNao puNa aNNatarIe ulemAe pUrvapratipakSakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAM- kRSNAdyabhidhAnAyAM bhavati / Aha-matizrutajJAnalAbhacintAyAM zuddhAsu timRSu pratipadyamAnaka uktaH kathamidAnIM sarvAsvabhidhIyamAnaH samyaktva zrutapratipattA na virudhyata iti ?, ucyate, tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitA''tmapariNAmarUpAM bhAvalezyAmAzrityAsAvuktaH, iha tvavasthita kRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmeva ityato na virodhaH, uktaM ca- "se' NUNaM bhaMte / kiNhalesA NIlalessaM paSpaNo tArUvattAe No tAvaNNattAe No tAgaMdhattAe go tArasattAe No tAphAsattAe bhujjo bhujjo pariNamati 1, haMtA gotamA ! kiNNalessA NIlalessaM pappa No tArUbatAe jAva pariNamati, se keNaNaM bhaMte / evaM vuccati - kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva No pariNamai ?, gotamA ! 1 samyaktvazrutayoH pUrvapratipakSA bhaveyunaM pratipadyamAnAH, bhajaghanyotkRSTAvagAhanAH punazcaturNAmapi dvidhA'pi santi, utkRSTAvagAhanAH punardvayordvidhA'pi / 2 atha nUnaM bhadanta ! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya na tadrUpatayA no tadvarNatayA na sagandhatayA na sadasatayA na tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati?, inta gItama kRSNalezyA nIkalezyAM prApya na tadrUpatayA yAvatpariNamati, atha kenArthena bhadanta ! evaM procyate-kRSNalezyA nIlalezyAM prApya yAvacca pariNamati 1, gautama ' P Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 226 // mAvazyaka hAribhadrIpi AgArabhAvamAyAe vA se siyA paribhAgamAyAevA se liyA, kiNDlessA NaM sANo sasu nIlabesA, tattha gatA usakati vA ahisaka vA, se teNadveNaM gotamA ! evaM duJcati - kiNhalessA jIvalesa pappa jAva jo pariNamati, ayamasvArtha: - 'AgAra' ityAdi, AkAra eva bhAva AkArabhAvaH, AkArabhAva eva AkArabhAvamAtraM, mAtrazabdaH tasvAkArabhAvamyatirikaprati - nimbAdidharmAntarapratiSedhavAcakaH, atastenAkArabhAvamAtreNaivAsI nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpApatitaH, tathA pratirUpo bhAgaH pratibhAgaH, pratibimbamityarthaH, pratibhAga eva pratibhAgamAtraM, mAtrazabdo vAstavapariNAmapratiSedhavAcakaH, atatena pratibhAgamAtreNaiva asau nIlalezyA svAt natu tatsvarUpata evetyarthaH, sphaTikavadupadhAnavazAdupadhAnarUpa iti dRSTAntaH tatazca svarUpeNa kRSNalezyaivAsau na nIlalezyA, kiM tahiM 1, tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati / - tatrasyaiva-svarUpasyaiva nIlezyAdi leiyAntaraM prApyotsarpate ityAkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA nIlalezyAsambamdhinamAsAdayatItyarthaH "evaM nIlelesA kAulesa pappa jAva NIlalesA NaM sA No khalu kAulesA, tastha gatA usakAi vA osakai vA" ayaM bhAvArtha:-- tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati ?--samasyaiva svarUpasyaivotsarpati, AkArabhAvaM pratividhyabhAgaM vA kApotalezyAsambandhinamAsAdayati, tathA'pasarpati vA-nIlalezyaiSa kRSNalezyAM prApya, bhAvArthastu pUrvavat, 'vaivaM kAulesA leulesaM pappa 1 AkArabhAvamAtreNa vA tathA khAt pratibhAgamAtreNa vA tasyAH sAt, kRSNasevA sA, na ca mIkalezyA sA, tatra gatA akyacchati yA abhivyaSThati vA, tat tenArthena gautama / evamucyate kRSNalezyA mIsalezyAM prApya pAvana pariNamati / 2 evaM bIkalezyA kApotakezvAM prApya bAbagrIbalezvA sA ma salu kApotalezyA, tatra gatotsarpati vA apasarpati vA / 3 evaM kAposalezyA tejolezya prApya, teulesA pamhalesa pappa, pamhalesA sukalelaM pappa, evaM sukalesA pahale pappa' bhAvAryastu pUrvavat, 'evaM kinhelasA nIlalesaM pappa, kiNhalesA kAulesa pappa, kiNhalesA teulesa pappa, evaM jAva sukalesa pappa, : evamegegA sabAhiM cArijjati', tatazca samyakravazrutaM sarvAsvavasthitakRSNAdidravyalezyAsu labhate nArakAdirapi, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tattadravyasAcivyasaJjAtAtmapariNAmalakSaNAsu tisRSu ca cAritraM, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 822 / / dvAraM / / sAmprataM pariNAmadvArAvaya vArtha pratidarzayacAha - bahute pariNAme paDibajjara so cauNhamaNNaparaM / pameva'vaDiyaMmiSi hAyaMti na kiMci paDibaje / / 823 // vyAkhyA - pariNAmaH -adhyavasAyavizeSaH, tatra zubhazubhatararUpatayA varddhamAne pariNAme pratipadyate sa 'caturNA' samyakvAdisAmAyikAnAmabhyatarat, 'emeva'vadviryamivi' si evamevAvasthite'pi zubhe pariNAme pratipadyate sa caturNAmanyataraditi, 'hAryati Na kiMci paDivaje' tti zrIyamANe zubhe pariNAme na kiJcit sAmAyikaM pratipadyate, prAkpratipannastu faraft pariNAmeSu bhavatIti gAthArthaH // 823 // dvAram // adhunA vedanAsamudra pAtakarmadvAradvayavyAcikhyAsayA''ha-vihAeN veNA paDivajaha so cauNhamaNNayaraM / asamohao'vi emeva puSvapaDivaNNae bhayaNA // 824 // vyAkhyA - dvividhAyAM vedanAyAM sAtAsAtarUpAyAM satyAM pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipadmazca bhavati, 1 tejolezyA padmalezyAM prApya, padmalezyA zuklezyAM prApya evaM zulezyA padmalezya prApya evaM kRSNalehavA mIsaleiyAM prApya kRSNalezyA kApotalezyAM prApya kRSNalezyA tejolezyAM prApya, evaM bAvat zukulezyAM prApya evamekekA sarvAbhAse. 'asamohato'vi emeva' ti asamavahato'pyevameva pratipadyate sa caturNAmanyatarat prAkpratipadmazca bhavati, samavahatastu kevalisamudghAtAdinA saptavidhena pratipadyate, kintu 'pucapaDivaNNae bhayaNa' si pUrvapratipakSa ke samavahate vicArayitumArabdhe bhajanA sevanA samarthanA kAryA, pUrvapratipanno bhavatItyarthaH, saptavidhatvaM punaH samudhAtasya yathoktam- 'kevali kasAyamaraNe veda uvi teya AhAre / sattamiha samugdhAto padmaso vIyarAgehiM // 1 // iha ca pUrvapratipatrake bhajanA, samabahato hi sAmAyikadvayasya trayasya vA pUrvapratipakSako bhAvanIya iti gAthArthaH // 824 // garta dvAradvayaM nirveSTanadvArapratipAdanAyAhadabveNa ya bhASeNa ya nibbihuto cauNDa maNNayaraM / narapasu anubbahe durga caukaM liyA u umbaI / / 825 / / / vyAkhyA - dravyato bhAvatazca nirveSTavan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipacAsti, dravyanirvedhanaM karmapradezavisArUpaM bhAvanirveSTanaM krodhAdihAnilakSaNaM, tatra sarvamapi karma nirveSTayaMzcatuSTayaM labhate vizeSatastadAvaraNaM jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyikamAmoti mohanIyaM tu zeSatrayamiti, saMveSTayaMstvanantAnubandhyAdIn na pratipadyate, zeSakarma svaGgIkRtyobhayathA'pyasti / dvAram / udvartanAdvAramadhunA - narakeSu - adhikaraNabhUteSvanuvartayan satrastha evetyarthaH, narakAdveti pAThAntaraM, 'durga' ti AMcaM sAmAyikadvikaM pratipadyate, tadeva cAdhikRtya pUrvapratipakSo bhavati, udvRttastu 'syAt ' kadAcit catuSkaM pratipradyate kadAcit trikaM, pUrvapratipanno'pyastveveti gAthArthaH / / 825 // tirie aNubbaTTe tigaM caurpha siyA u uThabahe / maNupasu aNubvaTTe cauro ti dugaM tu ubvaTTe / / 826 / / 1 kevI kapAyo maraNaM vedanA vaikivaM taijasa AhArakaH / saptavidhaH samudghAtaH prazaso bItarANaiH // 1 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH // 227 // vyAkhyA-'tiryakSugarbhavyutkrAntikeSu saMziSvandvRttaH san 'trikam' AdyaM sAmAyikatrayamadhikRtya pratipattA prAkpratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukaM siyA u ubaTTe' uddhRttastu manuSyAdivAyAtaH 'syAt' kadAciJcatuSTayaM syAt trika 'pi bhavatIti, 'maNuesa aNuba cauro ti dugaMtu ubaTTe manuSyeSvanudvattaH san catvAri prati. padyate pAkpratipannazca bhavati, trINi dvikaM, tuzabdo vizeSaNe, udvRttastiryagnArakAmareSvAyAtaH trINi dvikaM vA'dhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gaathaarthH|| 826 // devesu aNuvvaDhe dugaM caukaM siyA u uvvaTTe / uvvaTTamANao puNa savvo'vi na kiMci paDivale / / 827 // vyAkhyA-deveSvanuvRttaH san 'dvikam' AcaM sAmAyikadvayamAzrityobhayathA'pi bhavatIti kriyA, 'caukaM siyA u upaTTe' tti pUrvavat , udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdirna kizcit pratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH // 827 // dvAram // AzravakaraNadvArapratipAdanAyAhaNIsavamANojIvopaDigajai socauNhamaNNayaraM / puSvapaDivaNNao puNa siya Asavao vnniisvo||828|| __ vyAkhyA-nizrAvayan yasmAt sAmAyikaM pratipAte, tadAvaraNaM karma nirjarayannityarthaH, zeSakarma tu bananapi jIva AtmA pratipadyate sa caturNAmanyatarat , pUrvapratipannakaH punaH syAdAzravako bandhaka ityarthaH, niHzrAvako vA, vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, Aha-nirveSTanadvArAdasya ko vizeSa iti', udhyate, nirveSTanasya karmapradezavisaGghAtarUpatvAt kriyAkAlo gRhItaH, niHzravaNasya tu nirjarArUpatvAniSThAkAla iti, athavA tatra saMveSTanavaktavyatA'rthato'bhihitAH, iha tu sAkSAditi gAthArthaH // 828 // dvAram // adhunA'laGkArazayanAsanasthAnacaGgamaNadvArakadambakavyAcikhyAsayA''ha ummukkamaNummuke ummuMcaMte ya kesalaMkAre / paDivajjejja'nnayaraM sayaNAIsupi emeva // 829 vyAkhyA-'unmukte' parityakte 'anunmukte' aparityakte anusvAro'lAkSaNikaH, unmuJcaMzca kezAlaGkArAn , kezagrahaNaM kaTakakeyUrAdyupalakSaNaM, pratipadyeta anyataraJcaturNA 'sayaNAdIsupi emeva' tti zayanAdiSvapi dvAreSu tisRSvapyavasthAsvevameva yojanA kAryA, unmuktazayano'nunmuktazayanaH tathonmuJcan caturNAmanyatarat pratipadyate prAtipannazca bhavati, evaM zeSayojanA kAryA. iti gaathaarthH|| 829 // upodghAtaniyuktau dvitIyadvAragAthAyAM keti dvAraM gatam, adhanA keviti dvAraM jyAcikhyAsurAha savvagayaM sammattaM sue caritte Na panavA savve / desaviraiM paDuccA doNhavi paDisehaNaM kujjA // 830 / / vyAkhyA-atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti?, tatra sarvagataM samyaktvaM, sarvadravyaparyAyarucilakSaNatvAt tasya, tathA 'zrute' zrutasAmAyike 'cAritre' cAritrasAmAyike na paryAyAH sarve viSayAH, zrutasyAbhilApyaviSayatvAd, dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyayuktatvAt , cAritrasyApi paDhamami sadhajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarvaparyAyaviSayatAyAH pratipAditatvAta , dezaviratiM pratItya dvayorapi-sakaladravyaparyAyayoH pratiSedhanaM kuryAt, na sarvadravyaviSayaM nApi sarvaparyAyaviSayaM dezaviratisAmAyikamiti bhAvanA / Aha-ayaM sAmAyikaviSayaH kiMdvAre prarUpita eveti kiM punarabhidhAnam ?, ucyate, kiM taditi tatra sAmAyikaM jAtimAtramukta, viSayaviSayiNorabhedena, iha punaH sAmAyikasya kiMdvAra eva dravyatvaguNatvanirUpitasya jJeyabhAvena viSayAbhidhAnamiti, Aha ca bhASyakAra:-"kiM tanti jAtibhAveNa tattha iha NeyabhAvato'bhihitaM / iha visayavisayibhedo tatthAbhedovayAro tti // 1 // " gAthArthaH // 831 // keSviti gataM, kathaM: kamavApyate ?, tatra caturvidhamapi manuSyAdisthAnAvAptau satyAmavApyata itikRtvA tatkrapadurlabhatAkhyApanAyAha niyuktikAra:mANussa khetta jAI kularuvAroggamAuyaM buddhI / savaNoggaha saddhA saMjamo ya logaMmi dulahAI // 831 // iMdiyaladdhI nibattaNA ya pajjatti niruvayakhemaM / dhAyAroggaM saddhA gAhagauvaoga aho ya (anyadIyA) collaga pAsaga ghaNNe jUe rayaNe ya sumiNa cakke ya / cammajuge paramANU dasa dichantA maNuyalaMbhe // 832 // ___ vyAkhyA-'mAnuSyaM' manujatvaM kSetram' Arya 'jAtiH' mAtRsamutthA 'kulaM' pitRsamutthaM 'rUpam' anyUnAGgatA 'Arogya rogAbhAvaH 'AyuSka' jIvitaM 'buddhiH' paralokapravaNA 'zravaNaM' dharmasambaddham 'avagrahaH' tadavadhAraNam athavA zravaNAvagraho-yatyavagrahaH 'zraddhA' ruciH 'saMyamazca' anavadhAnuSThAnalakSaNaH, etAni sthAnAni loke durlabhAni, etadavAptau ca viziSTasAmAyikalAbha iti gaathaarthH||832 // atha caitAni durlabhAni-'indriyalabdhiH' paJcendriyalabdhirityarthaH, nivetanA ca indriyANAmeva, paryAptiH-svaviSayagrahaNasAmarthyalakSaNA, 'niruvahata'tti nirupahatendriyatA, 'kSemaM viSayasya 'dhrAta' subhikSam 'ArogyaM' nIrogatA 'zraddhA' bhaktiH 'grAhakaH guru 'upayogaH' zrotustadabhimukhatA 'aThTho yatti arthitvaM ca kiMtaditi (bAre) jAtidvAreNa tatreha zeyabhAvato'bhihitam / atra viSayaviSayibhedaH tatrAbhedopacAraH iti // 1 // * bhAvamA pra. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 228 // mAvazyaka hAribhaGgIyavRttiH dharma iti gAthArthaH // bhinnakartRkI kileyam / jIvo bhAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhena upsyate, bahvantarAyAntaritatvAt, brahmadattacakravartimitrabrAhmaNacolaka bhojanavat, anna kathAnakam - baMbhadacassa ego kappaDio olaggao, bahusu AvatIsu avasthAsu ya savattha sahAyo Asi, so ya rajaM patto, bArasa saMvacchario abhiseo kao, kappaDio tattha alliyAvapi lahati, tato'NeNa uvAo cintito, uvAhaNAo dhae baMdhiUNa dhayavAhapahiM samaM padhAvito, raNNA diTTho, ukSiNeNaM avagUhito, aNNe bhaNati - teNa dAravAle sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diDo, tAhe rAyA taM daddUNa saMbhaMto, imo so barAo mama suhadukkhasahAyago, esAhe karemi vitiM, tAdhe bhaNati- kiM demi ti 1, so bhaNati-deha karacolae ghare ghare jAva sabaMmi bharahe, jAdhe NihitaM hojjA tAhe puNovi tumbha ghare ADhaveUNa bhuMjAmi, rAyA bhaNati - kiM te eteNa ?, desaM te demi, to suhaM chatachAyAe hasthisaMbhavaragato hiMDihisi, so bhaNati - kiM mama par3aheNa AhaheNa ?, tAhe so diNNo colago, tato paDhamadivase rAiNo ghare jimito, teNa se juvalayaM dINAro ya diNNo, evaM so parivADIe sabesu rAulesu 1 mahmadattasyaikaH kArpeTiko'vaLagakaH, bahrIvyApatsu avasthAsu ca sarvatra sahAya AsIt, sa ca rAjyaM prAptaH, dvAdazavArSiko'bhiSekaH kRtaH, kAryaTikala pravezamapi na labhate, tato'nenopAyaM cintitaH, upAnaho dhvaje baddhA dhvajavAhakaiH samaM prabhAvitaH, rAhA : uttIrNenAvagUDhaH, ambe bhajanti tena dvArapAlAn sevamAnena dvAdaze saMvatsare rAjA dRSTaH, tadA rAjA taM dRSTvA saMbhrAntaH, bhayaM sa varAko mama suduHsasahAyakaH, adhunA karomi vRti, tadA bhaNati kiM dadAmIti, sa bhaNati dehi karabhojanaM (karatayA manojanaM ) gRhe gRhe yAvat sarvasmin bharate, badA niSThitaM bhavetadA punarapi tava gRhAdAramya bhujhe, rAjA bhaNati kiM se etena ?, dezaM tubhyaM dadAmi tataH sukhaM chatracchAyAyAM varadastiskandhagato hiNDivyase, sa bhaNati-kiM mamaitAvatA ADambareNa ( upAdhinA ) ?, tadA tattasmai du (kara) bhojanaM, tataH prathamadivase rAjJo gRhe jimita:, tena tasmai yugalaM dInAratha dattaH, evaM sa paripAvyA sarveSu rAjakuleSu basIsAe rAyavarasahastreSu tesiM ca je bhoiyA, tattha ya Nagare aNegAo kulakoDIo, nagarassa caiva so katA aMta kahiti, tAdhe gAmesu tAhe puNo bharahavAsassa, avi so vazceja aMtaM Na ya mANusattaNAto bhaTTho puNo mANusantaNaM lahai ?, 'pAsaga' ti, cANakassa suvaNNaM natthi, tAghe keNa uvAeNa viDhavijja suvaNNaM 1, tAdhe jaMtapAsayA katA, kei bhaNaMtivaradiSNagA, tato ego dakkho puriso sikkhAvito, dINArathAle bhariyaM, so bhaNati-jati mamaM koi jiNati so thAla geha, aha ahaM jiNAmi to egaM dINAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati ato Na tIrai jiNituM, jahA soNa jipai parva mANusalaMbhosvi, avi NAma so jippeja Na ya mANusAto bhaTTho puNa mANusattaNaM 2 / 'ghaNNe' tti jantiyANi bharahe dhaNNANi tANi savANi piNDitANi, tattha pattho sarisavANaM chUDho, tANi samrANi ADuAlitANi, tatthegA juNNatherI suppaM hAya te viNija puNo'viya patthaM pUreja, avi sA devappasAdeNa pUrejA Na ya mANusasaNaM 3 / 'jue' jadhA ego 1 dvAtriMzati vararAjyasahastreSu teSAM ca ye bhojikAH (prAmAdhipatayaH), tatra ca bagare'nekAH kuchakovyaH, nagarasyaiva sa kadA'mtaM kariSyati ?, tadA prAmeSu tadA punarbharatavarSasya api sa vrajedamtaM na ca mAnuSyAbhraSTaH punarmAnuSyaM kabhate 1 / 'pAzaka' iti, cANakyasya suvarNa nAsti, tadA kenopAyena upArjayAmi suSa ?, tadA mantrapAzakAH kRtAH, keciGgaNanti varadattAH, tata eko dakSaH puruSaH zikSitaH, dInArasthAkaM bhUtaM sa bhaNati yadi mAM ko'pi jayati sa sthAkaM gRhNAtu, athAhaM jayAmi tadekaM dInAraM jayAmi, tasyecchavA yantraM patati bhayo na zakyate jetuM yathA sa na jIvate evaM mAnuSyakAmo'pi, api nAma sa jIveta na ca mAnuSyAmaSTaH punarmAnuSyam 2 | 'dhAnyAnI'ti yAvanti bharate dhAnyAni tAni sarvANi piNDatAni, tatra prasthaH sarvapANAM kSiptaH, tAni sarvANi mizritAni (viloDitAni) tatraikA jIrNasthavirA sUrve gRhItvA tAni ubhinuyAt punarapi ca pUrayetprastham api sA devaprasAdena pUrayet na ca mAnuSyam 3 / 'dhUtaM' yathA eko rAyo, tassa sabhA akhaMbhasatasaMniviTThA jattha asthAyaNarya deti, ekeko ya khaMbho aTThasaryasio, tassa raNNo putto rajakaMkhI ciMteti-thero rAyA, mAriUNa rajaM giNhAmi, taM ca amaceNa NArtha, teNa raNNo sihaM, tato rAyA taM puttaM bhaNati - amha jo Na sahara aNukarma so jUtaM khelati, jati jiNati rajAM se vijjati, kaha puNa jiniyavaM 1, tujha ego Ao, avasesA amhaM AyA, jati tumaM egeNa ApaNa aTThasatassa saMbhANaM ekeka aMsiyaM ahasate vArA jiNAsi to tujha rajaM, avi ya devatAvibhAsA / 'rANe' si, jahA ego vANiyao buDo, rayaNANi se atthi, tattha ya mahe mahe aNNe vANiyayA koDapaDAgAo unbheti, soNa umbhaveti, tassa putehiM there paurathe tANi rayaNANi desI vANiyayANa hatthe vikItANi, varaM amhesvi koDipaDAgAo unbhaventA, te ya vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAdINi, thero Agato, sutaM jadhA vikItANi, te aMbADeti, lahuM rayaNANi ANeha, tAhe te sabato hiMDitumArakhA, kiM te sabarayaNANi piMDija 1, aviya 1 rAjA, tasya sabhATotara khambhazatasabriviSTA yatrAsthAnikAM dadAti, ekeka stambho'STazatAMtrikaH, tasya rAzaH punno rAjyakAhI cintayati-buddho rAjA, mArapitvA rAjyaM gRhNAmi, tathAmAtyena jJAtaM tena rAze ziSTaM tato rAjA taM putraM bhaNati asmAkaM yo na sahate'nukramaM sa dhUtaM krIDati, yadi japati rAjyaM tasmai dIyate, kathaM punarjetavyam ?, tabaika ApaH avazeSA bhasmAkamAyAH, yadi tvamekenAyenASTazatasya stambhAnAmekaikama nimaSTazatavArAn jayasi tadA taba rAjyam, apica devatAvibhASA 4 / 'rakhAnI'ti baceko vaNik vRddhaH, rakhAni tasya santi, tatra ca mahe mahe'nve vaNijaH koTIpatAkA ucchrayanti, sa mocchrayati, tasya putraH sthavire proSite tAni ratnAni dezIyabaNiyAM haste vikrItAni, varaM vathamapi koTIpatAkA ucchrayantaH te ca vaNijaH samantataH pratigatAH pArasakulAdIni (svAbhAni), sthavira AgataH, zrutaM yathA vikrItAni, tAn nirbhatsaMpati, khaghu rakhAni Anayata, tadA te sarvato hiNDitumArabdhAH, kiM te sarvaratnAni piNDayeyuH 1, api ca Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH -- // 229 // devabhAveNa vibhAsA 5 / 'suviNae' tti-egeNa kappaDieNa sumiNae caMdo gilito, kappaDiyANa kathitaM, te bhAMtisaMpuNNacaMda maMDalasarisaM povaliyaM labhihisi, laddhA gharacchAdaNiyAe, aNNeNavi diDo, so vhAiUNa puSkaphalANi gahAya suviNapADhagassa kadheti, teNa bhaNitaM -rAyA bhavissasi / itto ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so yaNibiNNo acchati, jAtra Aso adhiyAsito Agato, teNa taM daddUNa hesitaM padakkhiNIkato ya, tato vilaio puDhe, evaM so rAyA jAto, tAhe so kappaDio taM suNeti, jadhA - teNa'vi diTTho eriso suviNao, sotri AdesaphaleNa kira rAyA jAto, soya ciMteti vaccAmi jattha goraso taM pibettA suvAmi, jAva puNo taM caiva sumiNaM pecchAmi, atthi puNa so pecchenA 1, avi ya soNa mANusAto 6 / 'cakka'tti dAraM, iMdapuraM nagaraM, iMdadatto rAyA, tassa iDANaM varANaM devINaM bAvIsaM puttA, aNNe bhagati - ekAe veva devIe puttA, rAiNo pANasamA, aNNA ekkA amavadhUyA, sA paraM pariNiteNa diTTheliyA, 1 devaprabhAveNa vibhASA 5 / svapnaka iti, ekena kArpaTikena svame candro gihitaH, kAryaTikebhyaH kathitaM, te bhaNanti-saMpUrNacandramaNDalasadarzI polikAM lapsyase, labdhA gRhacchAdanikyA, anyenApi dRSTaH, sa khAtvA puSpaphalAni gRhItvA svaptapAThakAya kathayati, tena bhaNitaM- rAjA bhaviSyasi / itazca saptame divase tatra rAjA mRtosputraH, sa ca nirviSNastiSThati yAvadazvo'dhyAsitaH ( 'dhivAsitaH ) AgataH, sena taM dRSTvA dveSitaM pradakSiNIkRtazca tato vilagitaH pRThe, evaM sa rAjA jAnaH, tadA sa kAryaTika stat zRNoti, yathA-tenApi dRSTa IdRzaH svapnaH, sa svAdezaphalena kila rAjA jAtaH, sa ca cintayati prajAmi yatra gorasamnaM paravA svatimi yAvatpunastameva svayaM prekSayiSye, asti punaH sa prekSeta ? api ca sa na mAnuSyAt 6 / cakramiti dvAram indrapuraM nagaram, indradatto rAjA, tasyeSTAnAM varANAM devInAM dvAviMzatiH putrAH, anye bhaNanti - ekasyA eva devyAH putrAH, rAjJaH prANasamAH, anyA ekA'mAtyaduhitA, sA paraM pariNayatA dRSTA, sA aNNatA katA rijahAtA samANI acchati, rAyaNA ya diDA, kA esatti ?, tehiM bhaNitaM tumbhe devI esA, tAhe so tAe samaM ratiM ekaM vasito, sA ya rituNhAtA, tIse ganbho laggo, sAtha amacceNa bhaNiellitA - jayA tumaM ganbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhijjasu tAe tassa kathitaM - divaso muhutto jaM ca rAyAeNa ullavitaM sAtiyaMkAro, teNa taM pattae lihitaM, so sAraveti NavaNhaM mAsANaM dArao saMjAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taMjahA-aggiyao patao huliyo sAgaro ya, tANi yaM sahajAtagANi, teNa kalAyariyassa uvaNIto, teNa lehAitAo gaNiyappahANAo kalAo gAhito, jAhe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM kahuMti ghAulleti ya, putraparizcaeNaM tANi roDaMti, teNa tANi Na veva gaNitANi, gahitAo kalAo, te ya aNNe bAvIsaM kumArA gAhijjaMtA taM AyariyaM pihaMti avayaNANi ya bhaNaMti, jati so Ayario piTTeti tAhe gaMtUNa mAtRNaM sAhati, tAhe tAo taM AyariyaM khiMsaMti-kIsa AhaNasi ?, kiM sulabhANi 1 sAmyadA kadAcit RtukhAtA satI tiSThati, rAjJA ca dRSTA, kaiveti ?, tairbhaNitaM - yuSmAkaM devyeSA, tadA sa tayA saha rAtrimekAmuSitaH, sA ca RtukhAnA tasyA garbho khanaH, sA cAmAtyena bhaNitapUrvA-yadA taca garbha utpanno bhavati tadA makSaM kathayeH, tathA tasmai kathitaM divaso musoM paca rAzolataM satyaGkAraH, tena tatpatre likhitaM sa saMrakSati, navasu mAseSu dArakaH saMjAtaH, tasya dAsaceTAstaddivase jAtAH, tadyathA-abhiH parvato bAhulikaH sAgarana, te ca sahajAtAH tena kalAcAryAyopanItaH tena lekhAdikA gaNitapradhAnAH kalA prAhitaH, yadA tA prAhayatyAcAryAMstadA te taM nindayanti vyAkulayanti ca pUrvapariSayena te tiraskurvanti tena te naiva gaNitAH, gRhItAH kalAH, te cAnye dvAviMzatiH kumArA prAmANAstamAcArya piyanti avacanAni ca bhaNanti, yadi sa AcAryaH piDhati tadA garavA mAtRbhyaH kathayanti tadA tAH tamAcArya hIlayanti ( upAlabhante ) kathamAhaMsi?, kiM sulabhAni putta jammANi?, ato te Na sikkhitA / io ya mahurAe pacayao rAyA, tassa sutA NibutI NAma dAriyA, sAro alaMkiyA uvaNItA, rAyA bhaNati-jo tava royati bhattAro, to tAe bhaNitaM - jo sUro vIro vikkato so mama bhattA hou, se puNa rajjaM dijA, tAdhe sA taM balavAhaNaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMte ahaM aNNehiMto rAIhiMto ko to AgatA, tato teNa ussitapaDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekkami akkhe aTTha cakkANi, siM purato dhiilliyA ThaviyA, sA acchimmi viMdhitavA, tato iMdadatto rAyA sannaddho Niggato saha puttehiM, sAvi kaNNA sabAlaMkArabhUsiyA egaMmi pAse acchati, so raMgo te ya rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeDo putto sirimAlINAma kumAro, so bhaNito- putta ! esa dAriyA rajjaM ca ghettatraM, ato viMdha etaM puttaliyaMti, tAdhe so'katakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuM ceva geNhittuM Na tarati, kaha'vi'NeNa gahitaM, teNa jato vaccatu tato vaccatuti mukko 1 putrajanmAni ?, ataste na zikSitAH / itazca mathurAyAM parvato rAjA, tasya sutA nirvRtirnAma dArikA sA rAjJe'laGkRtopanItA, rAjA bhaNati vastubhyaM rocate bharttA sa, tatastayA bhaNitaM yaH zUro vIro vikrAntaH sa mama bharttA bhavatu, sa punA rAjyaM dadyAt, tadA sA tadbalavAhanaM gRhItvA gatA indrapuraM nagaraM, tasyendradattasya bahacaH putrAH, indradattastuSTazcintayati - nUnamahamanyebhyo rAjabhyo laSTastata bhAgatA, tatastenocchritapatAkaM nagaraM kAritaM, tatraikasmin akSe (akSATake) aSTa cakrANi, teSAM purataH zAlabhaJjikA sthApitA, sA'kSNi vedhitavyA, tata indradatto rAjA sannaddho nirgataH saha putraiH, sA'pi kanyA sarvAlaGkArabhUSitaikasmin pArzve tiSThati, sa raGgaH te ca rAjAnaste ca daNDabhaTabhojikA yAdRzo draupadyAH, tatra rAjJo jyeSThaH putraH zrImAlI nAma kumAraH, sa bhaNitaH putra ! eSA dArikA rAjyaM ca grahItavyam, ato vibhyanAM zAlabhaJjikAM iti, tadA so'kRtakaraNaH tasya samUhasya madhye dhanureva mahItuM na zaknoti, kathamapyanena gRhItaM, tena yato vrajatu tato vrajasthiti mukta: * paese pra. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 230 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH saro, so cakke apphiDiUNa bhaggo, evaM kassai evaM aragaMtaraM volINo karasai doNi kassai tiSNi aNNesiM bAhireNa ceva NIti, tAghe rAyA adhitiM pagato - aho'haM etehiM dharisitoti, tato amaceNa bhaNito kIsa adhitiM kareha ?, yA bhaNati - etehiM ahaM appadhANo kato, amaco bhaNati - atthi aNNo tubbha putto mama dhUtAe taNaio suriMdadatto NAma, so samattho vidhituM, abhiNNANANi se kahitANi, kahiM so ?, darisito, tato so rAiNA avagUhito, bhaNito- seyaM tava ee aTTha rahacake bhettUNa puttaliyaM acchimmi vidhittA rajjasukaM NiSutidAriyaM saMpAvittae, tato kumAro jadhA''Navehatti bhaNiUNa ThANaM ThAitUNa dhaNuM geNhati, lakkhAbhimuhaM saraM sajjeti, tANi ya dAsarUvANi cauddisaM ThitANi roDiMti, aNNe ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lakkhassa cukkati tato sIsaM chiMditabaMti, so'vi se uvajjhAo pAse Thito bhayaM deti - mArijjasi jati cukasi, te bAvIsaMpi kumArA mA esa vindhissatitti visesa ulaMThANi vigdhANi kareMti, 1 zaraH, sa cakre AsphAlya bhagnaH, evaM kasyacit ekamarakAntaraM vyatikrAntaH kasyacit dve kasyacitrINi, anyeSAM vAhya evaM nirgacchati, tadA rAjA'dhRti pragataH- aho ahametairdharSita iti, tato'mAtyena bhaNitaH - kimaSTatiM karoSi ?, rAjA bhaNati etairahamapradhAnaH kRtaH, amAtyo bhaNati -astvamyo yuSmAkaM putro mama duhitutanujaH surendradatto nAma, sa samarthoM vedhitum, abhijJAnAni tasmai kathitAni kutra saH 1, darzitaH, tataH sa rAjJA'vagRhito, bhaNitaH - zreyastavetAni maSTa rathacakrANi bhizvA zAlabhaJjikAmakSNi vidvA rAjyazulkAM nirvRtidArikAM saMprAtuM tataH kumAro yathA''jJApayateti bhaNizvA sthAnaM sthitvA dhanurgRhAti, lakSyAbhimukhaM zaraM nisRjati ( sajjayati ), te ca dAsAzraturdizaM sthitAH skhalanAM kurvanti, anyau cobhayataH pArzvayoMgRhItakhagau, yadi kathamapi lakSyAzyati sadA zIrSa chetavyamiti, so'pi tasyopAdhyAyaH pArzve sthitaH bhayaM dadAti-mArayiSyase yadi bhrazyasi te dvAviMzatirapi kumArA mA eSa vyAsIditi vizepochalA vijJAn kurvanti. tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNaMteNa tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNaM taMmi lakkhe NiruddhAe diTThIe aNNamatiM akuNabhANeNa sA dhiilliyA vAme acchimmi viddhA, tato logeNa ukkiTThisIhaNAdakalakalumisso sAdhukAro kato, jadhA taM cakaM dukkhaM bhettuM evaM mANusattaNaMpi 7 / 'camme' tti - jadhA ego daho joyaNasayasahassavicchiNNo vammeNa Naddho, egaM se majjhe chiDuM jattha kacchabhassa gIvA mAyati, tattha kacchabho vAsasa te vAsasate gate gIva pasAreti, teNa kahavi gIvA pasAritA, jAva teNa chiDDeNa niggatA, teNa jotisaM diTTha komudIe puSkaphalANi ya, so Agato, saya NijjayANaM dAemi, ANettA sabato paloyati, Na pecchati, avi so, Na ya mANusAto 8 / yugadRSTAntapratipAdanAyA''ha puvaMte hoja jugaM avaraMte tassa hojja samilA u / jugachimi paveso iya saMsaio maNupalaMbho // 833 // vyAkhyA - jalanidheH pUrvAnte bhaved yugam, aparAnte tasya bhavet samilA tu, evaM vyavasthite sati yathA yugacchidre pravezaH saMzayitaH, 'iya' evaM saMzayito manuSyalAbho, durlabha iti gAthArthaH // 1 tatastakhaturastau ca dvau puruSau dvAviMzarti ca kumArAnagaNayatA teSAmaSTAnAM rathacakrANAmantaraM zAkhA tamilakSye niruddhayA dRSTayA abhyatra matimakurvatA sA zAlabhaJjikA vAmeskSiNa vidvA, tato lokenotkRSTisiMhanAdakalakalommizraH sAdhukAraH kRtaH, yathA taccakraM duHkhaM bhettumevaM mAnuSyamapi 7 / carmeti yathaiko hudo yojanazatasahasra vistIrNazcarmaNA naddhaH, ekaM tasya madhye chidraM yatra kacchapasya grIvA mAti, tatra kacchapo varSazate varSazate gave prIvAM prasArayati, tena kathamapi prIvA prasAritA yAvattena chidreNa nirgatA, tena jyotirdRSTaM kaumuyAM puSpaphalAni ca sa bhAgataH, svajanAnAM darzayAmi, AnIya sarvataH pralokayati, na prekSate, api saH, na ca mAnuSyAt 8 / jaha samilA panbhaTThA sAgarasalile aNorapAraMmi / paviseja juggachiDuM kahavi bhramaMtI bhamaMtaMmi // 834 // vyAkhyA -yathA samilA prabhraSTA 'sAgarasalile' samudrapAnIye 'aNorapAra' miti dezIvacanaM pracurArthe upacArata ArAnAgaparabhAgarahita ityarthaH, pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramati yuga ityevaM durlabhaM mAnuSyamiti gAthArthaH // sA DavAyacIpalliyA avi labheja yugachiDuM / Na ya mANusAu bhaTTho jIvo parimANu lahai // 835 // vyAkhyA-sA samilA caNDavAtavIcIpreritA satyapi labheta yugacchidraM, na ca mAnuSyAd bhraSTo jIvaH pratimAnuSaM labhata iti gAthArthaH // idAnIM paramANU jahA ego khaMbho mahApamANo, so deveNaM cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa NAliyAe pakkhito, pacchA maMdaracUliyAe ThiteNa phumito, tANi NaTThANi, atthi puNa kovi ?, tehiM caiva poggalehiM tameva khaMbhaM Ni tejja 1, No tti, esa abhAvo, evaM bhaTTho mANusAto Na puNo / ahavA sabhA aNegakhaMbhasatasahassasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmitA paDitA, atthi puNa koi ?, tehiM ceva poggalehiM karejjA, gotti, evaM mANussaM dullahaM / iya dullahalaM mANusattaNaM pAviUNa jo jiivo| Na kuNai pArantahiyaM so soyaha saMkramaNakAle // 836 // vyAkhyA- 'iya' evaM durlabhalAbhaM mAnuSatvaM prApya yo jIvo na karoti paratra hitaM dharma, dIrghatvamalAkSaNikaM, sa zocati 'saGkramaNakAle' maraNakAla iti gAthArthaH // 1 idAnIM paramANu:-yayaikaH stambho mahApramANaH, sa cUrNayitvA devenAvibhAgAni khaNDAni kRtvA nAlikAyAM prakSiptaH, pazcAnmandaracUlAyAM sthitena phUtkRtaH, tAni naSTAni, asti punaH ko'pi 1, taireva punalaistameva stambhaM nirvartayet neti, eSo'bhAvaH, evaM bhraSTo mAnuSyAna punaH / athavA sabhA aneka zatasahasaniviSTA, sA kAlAntareNa dagdhA patitA, asti punaH ko'pi ?, taireva pudgalaiH kuryAt, neti, evaM mAnuSyaM durlabham / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mApApaka-ribhanIyattiA // 23 // jaha pArimajjhachTovva gayavaro macchauvva glghibho| vaggurapaDi ucva mosaMvaTTahao jaha va pakkhI // 837 // vyAkhyA-yathA vArimadhyakSipta iva gajavaro matsyo vA galagRhItaH vAgurApatito vA mRgaH saMvarta-jAlam itaHprApto yathA vA pakSIti gaathaatheH|| mo soyaha macujarAsamocchuo turiyaNihapakkhitto / tAyAramaviMdato kammabharapaNollio jIyo // 838 // ___ vyAkhyA-so'kRtapuNyaH zocati, mRtyujarAsamAstRto-cyAptaH, svaritanidrayA prakSiptaH, maraNanidrayA'bhibhUta ityarthaH, trAtAram 'avindan' 'alabhanityarthaH, karmabharaprerito jIva iti gAthArthaH // sa ghetthaM mRtaH sankAUNamaNegAI jammamaraNapariyaTTaNasayAhaM / dukkheNa mANusataM jai lahai jahiuchayA jIvo // 839 // ___ vyAkhyA-kRtvA'nekAni janmamaraNaparAvartanazatAni duHkhena mAnuSatvaM labhate jIvo yadi yahacchayA, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA sukhenaiva labhata iti gaathaarthH|| taM taha dullahalaMbha vizulapAcaMcalaM mANusattaM / laNa jo pamAyai so kApuriso na sppuriso|| 840 // vyAkhyA-tattathA durlabhalAbha vidyulatAcaJcalaM mAnuSatvaM labdhvA yaH 'pramAdyati' pramAdaM karoti sa kApuruSo na satpuruSa iti kArirvAggajavadhanyoriti medinbAm / bhAtmanepadamanityamityatra prAptamapi na svAda bhaprAsamapi ca sthAdityanityasyArthastena 'samyak praNampa nalamti kavAcamApi' ityatrevAna parasmaipadityApekSayA na zatRrvirodhAvahaH + maNusapasaMpra. gAthArthaH // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumA-yathaibhirdazabhirdRSTAntairmAnuSyaM durlabha tathA''ryakSetrAdInyapi sthAnAni, tataca sAmAyikamapi duSprApamiti, athavA mAnuSye labdhe'pyebhiH kAraNairdurlabhaM sAmAyikamiti pratipAdayannAhaAlassa moha'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivnnsaa| bhayasogA aNNANA vakkheva kutUhalA ramaNA // 841 // sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAda gRhakartavyatAmUDho bA, avajJAto vA kimete vijAnamtIti, stambhAd vA jAtyAghabhimAnAt krodhAd vA sAdhudarzanAdeva kupyati, 'pramAdAt' vA madhAdilakSaNAt 'kRpaNatvAt' vA dAtavyaM kizciditi, 'bhayAt' vA narakAdibhayaM varNayantIti, 'zokAt' vA iSTaviyogajAt 'ajJAnAt' kuTaSTimohitaH, 'byAkSepAda' bahukartavyatAmUDhaH, 'kutUhalAt' naTAdiviSayAt , 'ramaNAt' lAvakAdikheDeneti gAthArthaH // 841 // etehiM kAraNehiM laNa sudullahapi mANussaM / Na lahai sutiM hiyariM saMsAhattAraNi jIvo // 842 // vyAkhyA-ebhiH 'kAraNaiH' AlasyAdibhirlaladhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM na labhate zrutiM hitakAriNI saMsArosAriNI jIva iti gAthArthaH / / vratAdisAmagrIyuktastu karmaripUna vijityASikalacAritrasAmAyikalakSmImayAmoti, yAnAdiguNayukyodhavajayalakSmImiti / Aha ca jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaM ca NItI ya / dakkhataM vaSasAo sarIramAroggayA ceva // 843 // vyAkhyA-yAnaM hastyAdi, AvaraNaM-kavacAdi, praharaNaM-khaGgAdi, yAnAvaraNapraharaNAni, yuddhe kuzalatvaM dha-samyam jJAnamityarthaH, 'nItizca' nirgamapravezarUpA 'dakSatvam' AzukAritvaM vyavasAya zaurya zarIram avikalam 'ArogyatA, vyAdhiviyukasA caiveti / etAvadguNasAmagyavikala eva yodho jayazriyamAmotIti dRSTAntaH, dAntikayojanA sviyaM'jIvo joho jANaM vayANi AvaraNamuttamA khaMtI / jhANaM paharaNamiDaM gIyasthattaM ca kosalaM // 1 // davAijahovAyAgurUvapaDivattivattiyA NIti / dakkhattaM kiriyANaM jaM karaNamahINakAlaMmi ||2||krnnN sahaNaM ca tavovasaggaduggAghatIeN bvsaao| etehiM suNirogo kammariuM jiNati sbhiN||3||' vijitya casamamasAmAyikazriyamAsAdayatIti gAthA: // 843 // athavA'nena prakAreNA''sAdyata iti-dihe sue'NubhUe kammANa khae kae uvasame a| maNavayaNakAyajoge a pasatthe lagbhae bohii||844|| vyAkhyA-dRSTe bhagavataH pratimAdau sAmAyikamavApyate, yathA zreyAMsena bhagavadarzanAdavAptamiti, kathAnakaM cAdhaH kathitameva, zrute cAvApyate yathA''nandakAmadevAbhyAmavApsamiti, atra kathAnakamuparitanAGgAdavaseyam , anubhUte kriyAkalApe satyavApyate, yathA valkalacIriNA pitrupakaraNaM pratyupekSamANeneti, kathAnakaM kathikAto'vaseyaM, karmaNAM kSaye kRte sati prApyate, yathA caNDakauzikena prAptama, upazame ca satyavApyate yathA'GgaRSiNA, manovAkAyayoge va prazasta labhyate bodhiH, sAmAyikamanarthAntaramiti gAthArthaH // athavA'nukampAdibhiravApyate sAmAyikamityAhaaNukaMpa'kAmaNijara bAlatave dANaviNayavibhaMge / saMyogavippaoge basaNUsavaihi sakAre // 845 // jIvo bodho yAnaM pratAni bhAdharaNamuttamA zAntiH / dhyAnaM praharaNamiSTaM gItArthatvaM ca kauzasyam ||1||dhyaadivthopaayaanuruupprtipttivrtitaa nItiH / dakSatvaM kriyANAM yatkaraNamahInakAle // 2 // karaNaM sahana ca tapasaH upasargadurgApattI vyavasAyaH / etaiH sunIrogaH karmaripuM japati svaiH||3|| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 22 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH / beje meMThe taha iMdaNAga kayauNNa punnphsaalsue| sivadumahuravaNibhAuya AhIradasaNNilAputte // 846 // ___ vyAkhyA-anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAd, vaidyavat , pratijJeyameva manAga vizeSitavyA, hetudRSTAntAnyatvaM tu pratiprayoga bhaNiSyAmaH-akAmanirjarAvAn jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAnmiNThavat, bAlatapoyuktatvAdindranAgavat, supAtraprayuktayathAzaktizraddhAdAnatvAt kRtapuNyakavat , ArAdhitavinayatvAt puSpazAlasutavat, avAptavibhaGgajJAnatvAt tApasazivarAjaRSivat, dRSTadravyasaMyogaviprayogatvAt mathurAdayavAsivaNigaddhayavat , anubhUtavyasanatvAdU bhAtRdvayazakaTacakravyApAditamallaNDIlabdhamAnuSatvakhIgarbhajAtapriyadveSyaputradvayavat , anubhUtotsavatvAdAbhIravat, dRSTamaharddhikaravAzArNabhadrarAjavat , satkArakAziNo'pyalabdhasatkAratvAdilAputravat, iyamakSaragamanikA, sAmpratamudAharaNAni pradarzyante-pAravatIe kaNhassa vAsudevassa do vejA-dhanaMtarI vaitaraNI ya, dhanaMtarI abhavio, ghetaraNI bhavio, so sAdhUNa gilANANaM pieNa sAhati, jaM jassa kAyacaM taM tassa phAsueNa paDoAreNa sAhati, jati se appaNo asthi osadhANi to deti, dhaNaMtarI puNa jANi sAvajANi tANi sAhati asAdhupAoggANi, tato sAhuNo bhaNaMti-amhaM kato etANi', so bhaNati-Na mae samaNANaM aThAe ajjhAitaM vejasatthaM, te dovi mahAraMbhA mahApariggahA dvArikAyAM kRSNasya vAsudevasya dvau vaidyau-dhanvantarI vaitaraNica, dhanvantaryabhanyo, vaitaraNibhanyaH, sa sAdhubhyo glAnebhyaH prItyA kathayati, yayasya kartavyaM tattasai mAsukena pratIkAreNa kaSayati, yadi sasthAtmano'sti (santi)aupacAmi tadA dadAti, dhanvantarI punaryAni sAvadhAni tAni kathayati masAdhumAyogyANi, tataH sAdhavo bhaNamti-asmAkaM kuta etAniI, sa bhaNati-na mayA zramaNAnAmarthAya vaidyakazAsamadhItaM, tau dvAvapi mahArambhau mahAparigraho yasabAe bAravatIe tigicchaM kareMti, aNNadA kaNho vAsudevo titthagaraM pucchati-ete bahUNaM DhaMkAdINaM vadhakaraNaM kAUNa kahiM gamissaMti?, tAdhe sAmI sAdhati-esa dhaNNaMtarI appatiThANe Narae uvavajihiti, esa puNa vetaraNI kAlaMjaravattiNIe gaMgAe mahANadIe vijJassa ya aMtarA vANarattAe paJcAyAhiti, tAdhe so vayaM patto sayameva jahavatittaNaM kAhiti, tattha aNNayA sAhuNo sattheNa samaM dhAvissaMti, egassa ya sAdhussa pAde sallo laggihiti, tAdhe te bhaNaMti-amhe paDicchAmo, so bhaNati-mA sabe marAmo, vaJcaha tunbhe ahaM bhattaM paJcakkhAmi, tAhe NibaMdha kAuM so'vi Thio, Na tIrati salaM NINetuM, pacchA thaMDillaM pAvito chAyaM ca, te'vi gatA, tAhe so vANarajuhavatI taM padesaM eti jattha so sAdhU, jAva purilehiM taM dahaNa kilikilAitaM, to teNa jahAhiveNa tesiM kilikilAitasaha soUNa rUsiteNa AgaMtaNa diho so sAdha, tassa taM hA kareMtassa kahiM mayA eriso dihotti, jAtIsaMbharitA, bAravaI saMbharati, tAhe taM sAdhuM vaMdati, taM ca se sallaM ca sarvasyA dvArikAyAM cikitsA kurutaH, anyadA kRSNo vAsudevastIrthakara pRcchati-etau bahUnA hakkAdInAM vadhakaraNaM kRtvA ka gamiSyataH , tadA svAmI kathayati-eSa dhanvantarI apratiSThAne narake utpatsyate, eSa punarvaitaraNI kAsAravartinyAM (aTayAM) gaGgAyA mahAnadyA vindhyasya cAntarA vAnaratayA masyAyApati, sadA sa vayaH prAptaH svayameva yUthapatitvaM kariSyati, tatrAnyadA sAdhavaH sArthena samamAgamiSyanti, ekasya ca sAdhoH pAde zalyaM lagiSyati, tadA te bhaNanti-vayaM pratIkSAmahe, sa bhaNati-mA sarve mriyAmahe, brajapta yUyamahaM bhaktaM pratyAzyAmi, sadA so'pi nibandhaM kRtvA sthitaH, na zakroti zalyaM nirgamituM, pazcAt sthaNDilaM prApitaH chAyAM ca, te'pi gatAH, tadA sa vAnarayUthAdhipativaM pradezAmeti yatra sa sAdhuH, yAvat paurastyaisaM dRSTvA kilakilAyitaM, tatastena gRthAdhipena teSAM kilakilAyisamAvaM zrutvA ruSTenAgatya sTaH sa sAdhuH, tasya saMvA IhApohau kurvataH ka mayeDazo iSTa iti !, jAtiH smRtA, dvArikAM saMsmarati, tadA taM sAdhu vandate, taba tasa zalyaM pAsati, tAhe tigicchaM saghaM saMbharati, tato so giri vilaggiUNa salluddharaNisallarohaNIo osahIo ya gahAya Agato, tAdhe saluddharaNIe pAdo Alitto, tato eMgamuhutteNa paDio sallo, pauNAvito saMrohaNIe, tAhe tassa purato akkharANi lihati, jadhA-ahaM vetaraNI nAma vejo puSabhave vAravatIe Asi, tehiMvi so sutapuSo, tAdhe so sAdhU dhamma katheti, tAhe so bhattaM paJcakkhAti, tiNNi rAtidiyANi jIvittA sahassAraM gato // tathA cA''ha so vANarajUhavatI katAre suvihiyANukaMpAe / bhAsuravaravoMdidharo devo vemANio jAo // 847 // vyaakhyaa-nigdsiddhaa| ohiM payuMjati jAva pecchati taM sarIragaM taM ca sAdhu, tAhe AgaMtUNa deviDhei dAeti, bhaNati ya-tujjhappasAdeNa mae deviDDo laddhatti, tato'NeNa so sAdhU sAharito tesiM sAdhUNaM sagAsaMti, te pucchaMti-kiha'si Agato, tAhe sAhati / evaM tassa vANarassa sammattasAmAiyasuyasAmAiyacarittAcarittasAmAiyANa aNukaMpAe lAbho jAto, itaradhA NirayapAyoggANi kammANi karettA NarayaM gato honto / tato cutassa carittasAmAiyaM bhavissati siddhI ya / pazyati, tadA cikitsA sarvA saMsmarati, tataH sa giri vilamya zasyoddharaNIzalyarohiNyoSadhyau ca gRhIravA''gataH, tadA zalyoddharaNyA pAda bhAlitaH, tata ekena muhartena patitaM zalyaM, praguNitaH saMrohaNyA, tadA tasya purato'kSarANi likhati-yathA'haM vaitaraNirnAma vaidyaH pUrvabhave dvArikAyAmAsaM, tairapi zrutapUrvaH sA, tavA sa sAghurdharma kathayati, tadA sabhakaM pratyAkhyAti, zrIna rAtrindivAn jIvitvA sahasrAraM gtH|| bhavAdhaM prayuNakti yAvatprekSate taccharIraM taM ca sAdhu, sadA''gatya devarSi darzayati, bhaNati ca-yuSmaprasAdena mayA devadhilabdheti, tato'nena sa sAdhuH saMhRtasteSAM sAdhUnA sakAzamiti, te pRcchamti-kathamasyAgataH , tadA kathayati / evaM tasya vAnarasya samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikacAritrAcAritrasAmAyikAnAmanukampayA lAbho jAtaH, itarathA narakaprAyogyANi karmANi kRtvA narakaM gato'bhaviSyat, tatazyutasya cAritrasAmAyikaM bhaviSyati siddhizca 1 * egaMte Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 23 // akAmaNijarAya, vasaMtapure nagare inbhavadhugA NadIe hAti, aNNo ya taruNo taM daNa bhaNati-suNhAta te pucchati esa NadI mttvaarnnkroru|| ete ya NadIrukkhA ahaM ca pAdesu te paDio // 1 // sA bhaNati-'subhagA hoMtu NadIo ciraM ca jIvaMtu je NadIrukkhA / suNhAtapucchagANa ya ghattihAmo piyaM kAuM // 2 // tato so tIe gharaM vA dAraM vA ayANanto cinteti-"annapAnaharedvAlAM, yauvanasthAM vibhUSayA / vezyAM strImupacAreNa, vRddhAM karkazasevayA // 1 // " tIse biinjiyANi ceDarUvANi rukkhe paloeMtANi acchaMti, teNa tesiM pupphANi phalANi ya dAUNa pucchitANi-kA esA?, tANi bhaNaMti-amugassa suNhA, tAhe so ciMteti-keNa uvAeNa etIe samaM mama saMpayogo bhavejA ?, tato geNa carikA dANamANasaMgahItA kAUNa visajjitA tIe sagAsaM, tAe gaMtUNa sA bhaNitA-jadhA amugo te pucchati, tIe ruhAe patullagANi dhovaMtIe masilitteNa hattheNa piThThIe AhatA, paMcaMgulIo jAtAo, obAreNa ya NicDhA , sA gatA sAhati-NAmaMpiNa kAmanirjarayA, vasantapure nagare ibhyavadharnA khAti, manyazca taruNastAM dRSTvA bhaNati-sukhAtaM te pRcchati eSA nadI mttvaarnnkrok!| ete ca nadIvRkSA mahaM ca pAdayoste patitaH ||1||saa bhaNati-subhagA bhavantu nazciraM ca jIvantu ye ndiivRkssaaH| mukhAtapRcchakebhyA priyaM kartu yatidhyAmahe // 1 // tataH sa sasyA gRhaM vA dvAraM vA majAnAnazcintayati-tasyAH dvitIyAni (tayA sahAgatAni)ceTarUpANi vRkSAn pralokayanti tiSThanti, tena tebhyaH puSpANi phalAni caravA paTAnikaSA, tAni bhaNanti-amukasya naSA, tadA sa cintayati-kenopAyenaitayA samaM mama saMprayogo bhavet ?, tato'nena carikA dAnamAnasaMgRhItA kRtvA visahA tasyAH sakAzaM, tavA navA sA bhaNitA-yathA'mukasvAM pRcchati, tayA ruSTayA bhAjanAnyAyamsyA maSIvilena hasena pRSThau mAitA, pacAlayo bAtA mabahAreNa ca nikAzitA, sAgatA kathayati-nAmApina sahati, teNa NAtaM jahA-kAlapakkhapaMcamIe, tAhe teNa puNaravi pesitA pavesajANaNAnimittaM, tAhe salajjAe AhaNiUNa asogavaNiyAe chiMDiyAe nicchUDA, sA gatA sAhati-NAmaMpi Na sahati, teNa NAto paveso, teNAvadAreNa aigato, asogavaNiyAe suttANi, jAva sasureNa diTThA, teNa NAtaM, jadhA-Na mama puttotti, pacchA se pAdAto NeuraM gahitaM, cetitaM ca tIe, bhaNito ya NAe-NAsa lahuM, sahAyakiccaM karejAsi, itarI gaMtUNa bhattAraM bhaNati-itthaM dhammo, jAmo asogavaNiyaM, gatANi, asogavaNiyAe pasuttANi, tAhe bhattAraM udvavettA bhaNati-tujhaM etaM kulANurUvaM ?, jaM mama pAdAto sasuro uraM geNhati, so bhaNati-suvasu labhihisi pabhAte, thereNa sihaM, so ruho bhaNati-vivarIto'si therA, so bhaNati-mae dicho aNNo, tAhe vivAde sA bhaNati-ahaM appANaM sohemi, evaM karehi, NhAtA, tAhe jakkhagharaM aigatA, jo kArI so laggati doNhaM jaMghANaM aMtareNa volaMtao, akArI muJcati, sA padhAvitA, tAhe so viDo pisAyarUvaM kAUNa sAgataeNaM geNhati, 1 sahate, tena jJAtaM yathA-kRSNapakSapaJcamyAM tadA tena punarapi preSitA pravezajJAnAtha, tadA sahajayA bhAhatyAzokavanikAyAchiNDikayA niSkAzitA, sA gatA kathayati-nAmApi na sahate, tena jJAtaH pravezaH, tenApadvAreNAtigato'zokavanikAyAM suptau, yAvat vadhureNa dRSTI, sema zAtaM-yathA na mama putra iti, pazrAtasyAH pAdAt puraM gRhItaM, cetitaM ca tayA, bhaNitazAnayA-nazca laghu, sahAyakRtyaM kuryAH, itarA gatvA bhattAra bhaNapti-avadharmaH, yAvo'zokavanikA, gatI, bhayo kavanikAya prasuptau, tadA mattAramutthApya bhaNati-yuSmAkametat kulAnurUpaM, yanmama pAdA zuro bhUpUra gRhAti, sabhaNati-svapihi lapsyase prabhAte, vireNa ziSTa, sa ruSTo bhaNati-viparIto'si sthavira, sa bhaNati-mabATo'bhyaH, sadA viSAve sA bhaNati-mahamAtmA zoSavAmi, evaM kuru, khAtA, tadA yakSagRhamatimatA, yo'parAdhI sa gati dvayorjayorantarA vyatikrAman , anaparAdho mucyate, sA pradhAvitA, tadA sa viTo'pi pizAcarUpaM kRtvA bhAliGganena gRhAti, tAhe tattha gaMtUNa jakkhaM bhaNati-jo mama pitidiNNao taM ca pisAyaM mottUNa jai aNNaM jANAmi to ne tumaMjANAsitti. jakkho vilakkho ciMteti-pecchaha kerisANi maMteti , ahaMpi vaMcito NAe, Natthi satittaNaM dhusIe, jAva ciMteti tAva NipphiDitA, tAhe so thero sabeNa logeNa hIlito, tassa tAe addhitIe niddA nahA, tAhe raNotaM kaNNe gataM, rAyANaeNa aMteuravAlao kato, AbhisikaM ca hatthirayaNaM raNNo vAsagharassa hehA baddhaM acchati, devI ya hathimeMThe AsattiyA, NavaraM rati hatthiNA hattho pasArito,sApAsAyAo oyAriyA, puNaravi pabhAe paDivilaitA, evaM paJcati kAlo, aNNatA ciraM jAtaMti hatthimeMTheNa hatthisaMkalAe hatA, sA bhaNati-so puriso tAriso Na suvati, mA rUsaha, taM dhero pecchati, so ciMteti-jati etAovi parisio, kiMnu tAo bhaddiyAutti sutto, pabhAte sadho logo uhito, sona uhito, rAyA bhaNati-suvau, sattame divase uhito, rAiNA pucchiteNa kahitaM-ahegA devI Na yANAmi kataratti, tAhe sadA tatra gatvA yakSaM bhaNati-yo mama pitRdattastaM ca pizAcaM muktvA yadyabhyaM jAnAmi tadA mAM svaM jAnAsi iti, pakSo vikakSacintayati-prekSadhvaM kIhazAni mantrayati?, ahamapi vaJcito'nayA, nAsti satItvaM dhUrtAyAH, yAvacintayati tAvanirgatA, nadAsa sthaviraH sarveNa lokena hIlitaH, tasya tayA. tyA nidrA naSTA, tadA rAjJastat karNe gataM, rAjJA'ntaHpurapAlakaH kRtaH, AbhiSekaM ca hastiranaM rAjJo vAsagRhasyAdhastAvaI tiSThati, devIca stimeNThe bhAsatA, navaraM rAtrau hastinA hastaH prasAritaH, sA prAsAdAt avatAritA, punarapi prabhAte prativilagitA, evaM vrajati kAla:, anyadA ciraM jAtamiti istimeNTena hamni zRGkhalayA hatA, sA bhaNati-sa puruSastAdRzo na svapiti, mA ruSaH, tat sthAviraH pazyati, sa cintayati-yatA api IdRzyaH kiMnu tA bhadrikA iti suptaH, prabhAte sarvo loka asthitaH, sa nosthitaH, 'rAjA bhaNati-svapitu, saptame divase utthitaH, rAjJA pRSTena kaSitaM-yathaikA devI na jAnAmi katareti, nadA *erisaM karaMti. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 23 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH rAiNA bheMDamao hatthI kArito, sadhAo aMtepuriyAo bhaNiyAo-eyassa aJcaNiyaM karetA olaMDeha, sabAhi olaMDito, sA Necchati, bhaNati-ahaM bIhemi, tAhe rAiNA uppalaNAleNa AhatA, jAva umucchitA paDiyA tato se uvagataM-jadhesA kAritti, bhaNitA-'mattaM gayamAruhaMtIe bheMDamayassa gayassa bhayatie / iha mucchita uppalAhatA tastha na mucchita sNklaahtaa||1|| puTThI se joiyA, jAva saMkalapahArA diThA, tAhe rAiNA hasthiauTho sA ya duyagANi vi tammi hathimmi vilaggAviUNa chaNNakaDae bilaitANi, bhaNito miTho-pattha appatatIo girippavAtaM dehi, hathissa vi pAsehiM veluggAhA ThavitA, jAva hasthiNA ego pAdo AgAse kato, logo bhaNati-kiM tirio jANati?. etANi mAretavANi, tahAvi rAyA rosaM Na muyati, tato do pAdA AgAse tatiyavArae tinni pAdA AgAse ekeNa pAdeNa Thito, logeNa akaMdo kato-kiM etaM hasthirayaNaM vinnaasehi|, raNNo citaM omAlitaM, bhaNito-sarasi NiyattetI, rAjJA bhiNDamayo hastI kAritaH, sarvA bhantaHpurikA bhaNitAH-etasyAnika kRtyorayata, sarvAmillaktiH, sAnecchati, bhaNati-ahaM vimemi, tadA rAjJopakanAlemAhatA, yAcammUrchitA patitA, tatastemopagataM-bavaivA'parAdhinIti, maNitA-mattaM gajamArohamti!,miNDamavAt gajAta vimyanti ||daa mUrchitospalAhatA, tatra na mUrSiyatA zAkAhatA // pRSThistasyA avalokitA, pAvat gRhakAprahArA , tadA rAkSA hasimeNDaH sAhemapi namina tini vikSagagya zikaTake vikagitAmi, bhaNito meNDaH-matrAramatRtIyo giriprazataM dehi, isimo morapi pAyoH kuntagrAhAH sthApitA, vAvakSiNA ekaH pAda mAkAze itA, koko aNati-ki tiryak jAnAti !, etau mAravitavyo, tathApi rAjA ropaM na budhati, boDI pAdAvADA evIvapAre prayaH pApA mAkAze pakSetra pAvanakhitaH, kamAnyAta:-kimetat hastira vinAmAvata, rAivinAvita, bhavitA-mopi niSituM', bhaNati-jati abhayaM deha, diNNaM, teNa Niyattito aMkuseNa jahA bhamittA bale Thito, tAhe uttArettA NivisatANi paJcaMtagAme sannaghare ThitANi, tattha ya gAmellakhapAro coro taM sunnagharaM atigato, te bhaNati-veDetaM acchAmo, mA kovi pavisau, gose ghecchAbho, so'vi coro luhato kihavi tIse duko, tIse phAso vedito, sA dukA bhaNati-ko'si tuma !, mo bhaNati-coro'haM, tIe bhaNiya-tuma mama patI hohi, jA etaM sAhAmo jahA esa corotti, sehiM kalaM pabhAe meMTho gahimo, sAhe uvijo sUlAe bhiNNo, coreNa samaM sA paJcati, jAvaMtarANadI, sA teNa bhaNitA-japA estha sarasthaMbhe accha, jA ahaM etANi vasthAbharaNANi uttAremi, so gato, uttiNNo padhASito, sA bhaNati-"puNNA NadI dausA kAgapejA. sarva piyAbhaDaga tajma htthe| jaghA tuma pAramatItukAmo, pUrvatarma bhara gahIukAmo // 1 // so bhaNati-cirasaMdhuto bAli! asaMthueNaM, mehe piyA tAva dhumo'dhuveNaM / jANemi tujha ppayaissabhAvaM, aNNo Naro bhaNati-pacamayaM datta, vasaM, tena nimasitoDazena vathA brAmyA skhale sitA, sadottArya nirviSIkRtau / ekA pravansamAme sunyo sthitI, tatra prAmeSakamArambhauravAt zUnpagRhamatigatA,te bhaNanti-bevisthA siDAmA,mAko'pi pravikSata, pratyUre mahInyAmaH, so'pi caurogacchan (aThan ) kathamapi tathAsparaH, masyAH ssoM viditaH, sA spRza bhaNati-ko'si tvaM 1,sa bhaNati-coro, tavA mANitaM-bamama patirbhava, bAbaaina pAyo papa aura iti, haiH kazye prabhAte meNTho gRhItaH, tadAvabajuH zUlAyAM minaH, caureNa sama sA najAti, vAvadantarA nadI, sA lena maNitA-pavA'tra zarasambe tiha, pAvarahamatAmi manAbharaNAnyuttAravAmi, sa gataH, uttIrNaH prabhAvitaH, sA bhaNati-pUrNA nadI te kAkamecA, sarva priyAmAgya sabane / pathA svaM pAramasigantukAmo, dhruvaM tvaM bhANDaM grahItukAmaH ||1||s bhaNati-ghirasaMstuto vaale| saMstutena, khamati priyaM tAvat subozudhana / bAnAmi saba prakRtisvabhAvamamyo nApecchAmo + gvADo. ko tuha vissasejA // 1 // " sA bhaNati-kiM jAhi, so bhaNati-jahA te so mArAvito evaM mamaMpi kahaMci mArehisi / itarovi tattha viddho udagaM maggati, tatthego saho, so bhaNati-jati namokAraM karesi to demi, so udagassa aTThA gato, jAva tami ete caiva so NamokAra kareMto va kAlagato, vANamaMtaro jAto, sahovi ArakkhiyapurisehiM gahito, so devo ohiM payujati, pecchati sarIramaM sahUM ca baddhaM, tAhe so silaM viuvittA moeti, saMca pecchati sarathaMbhe NilukaM, tAhe se ghiNA uppaNNA, siyAlarUvaM viuvittA maMsapesIe gahiyAe udagatIreNa voleti, jAva NadIto maccho ucchaliUNa taDe paDito tato so maMsapesi mottUNa maccharasa padhAvito, so pANie paDito, maMsapesIvi seNaNa gahitA, tAhe siyAlo jhAyati, tAe bhaNNati-maMsapesI parivaja macchaM pecchasi aMbuA 11 cuko maMsaM ca macchaMca kaluNaM jhAyasi konnhuaa!||1|| teNa bhaNNati-pattapuDapaDicchaNNe | jaNayarasa ayskaarie||cukaa patiMca jAraMca svayi vizvayAt ||khaa bhamati-ki yAsi!, sa bhaNati-yathA tvayA sa mAritaH evaM mAmapi kacinmArayiSyasIti / itaro'pi tatra viDa badakaM mArgavati, tatraikaH pAdaH, sa bhaNati-padi namaskAra karoSi tadA dadAmi, sa udakArtha gataH, yAvattamitrAgacchati caiva sa namaskAraM kurvaceva kAlagataH, bhyantaro jAtaH, bhAdo'pyArakSakapuruSagRhItaH, sa devo'vadhiM prayunakti, pazyati zarIraM bhAI cabaI, tadA sa zikSA vikucha mocayati, tA ca pazyati gharasambe miDInA, tadA tasya pUNotpannA, RgAlarUpaM vikur2yA gRhItamAMsapezIka sadakatIreNa vyatibrajati yAvayA matsya ucchalma taTe patitaH, tataH sa mAMsapezI muktvA matsyAya pradhAvitaH, sa pAnIye patitaH, mAMsapezyapi zyenena gRhItA, tadA zUgAko dhyAvati, tathA manyate-mAMsapezI parityajya manvaM prArthayase jambUka! / praSTo mAMsAca maralyAca karuNaM dhyAyasi jmbuuk!|||| tena bhaNyate-patrapuTapraticchanne ! janakasya ayazaskArike / aTA pasyuba mArAdha Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 235 // kaluNaM jhAyasi baMdhakI! // 2 // evaM bhaNiyA tA viliyA jAtA, tAhe so sayaM rUvaM daMseti, paNNavittA kuttA-pavayAhi, tAhe so rAyA tajito, teNa paDivaNNA, sakAreNa NikkhaMtA, devaloyaM gatA evamakAmanijarAe meNThassa 2 // bAlataveNavasaMtapuraM nagaraM, tattha sidvigharaM mArie ucchAditaM, iMdaNAgo nAma dArao, so chuTTo, chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savANi matANi pecchati, bArapi logeNa kaTiyAhiM dakkiyaM, tAhe so suNaiyacchiddaNa NiggaMtUNa taMmi Nagare kappareNa bhikkha hiMDati, logo me de. sadesabhUtAbottikAuM, evaM so saMvahai / ito ya ego satthavAho rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghomAveti, teNa sutaM, sattheNa samaM patthito, tattha teNa santhe karo laddho, so jimito, Na jiNNo, bitiyadivase acchati, satthavAheNa diTTho, ciMteti-NUNaM esa uvavAsio, so ya azvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa sehiNA bahuM NiddhaM ca diNNaM, so teNa duve divasA ajiNNaeNa acchati, satthavAho jANati-esa cha?NNakAlio, tassa saddhA jAtA, karuNaM dhyAyasi puMcali ? // 1 // evaM bhaNitA tadA vyakIkA jAtA, tadA sa svakIyaM rUpaM darzayati, prajJApyoktA-pravaja, tadA sa rAjA tarjitaH, tena pratipakSA, saskAreNa nirakrAmtA, devalokaM gatA evamakAmanirjarayA meNThasya 2 // bAlasapasA-vasantapuraM nagara, natra zreSThigRhaM mAryorasAdiptam, indranAgo nAma dAekaH, sa cuTinA, bhukSito glAna: pAnIyaM mArgayani, yAvatsavAn mRtAna pazyatti, dvAramapi lokena kaNTakarAcchAditaM, tadAsa myacchideNa nirgatya tasminagare kAreNa bhikSA hiNTane, loka stamma dadAti mvadeze bhUtapUrva itikRsvA, etaM sa maMvardhate / itavaikaH sArthavAho rAjagRhaM yAtukAmo ghoSaNA ghoSayani, tena zrutaM, sAthaima samaM prasthitaH, tatra sAthai tena ro labdhaH, sa jimitaH, na jIrNaH, dvitIya divase tiSThati, sArthavAhena dRSTaH, cintayati-nUnameSa upoSitaH, sa pAThapakahito, dvitIya divase hiNDama.nAya zrechinA bahu sigmaM ca datta, sa tema dvau divasI ajIna tiSThati, sArthavAho jAnAti-eSa pahAca kAlikaH, tasya zraddhA jAnA, * sarakAreNa dIkSAgrahaNAya. so tatiyadivase hiMDato satthavAheNa sahAvito, kIsa'si kalaM NAgato, tuhiko acchati, jANai, jadhA-chahUMkatelayaM, tAhe se diNNaM, teNadhi aNNevi do divase acchAvito, logovi pariNato, aNNassa NimaMtetassavi Na geNhati, aNNe bhaNaMti-eso egapiMDio, teNa taM ahApadaM laddhaM, vANieNa bhaNito-mA aNNassa kharNa geNhejjAsi, jAva NagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA NagaraM, teNa se Niyaghare maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghare Necchati, tAdhe jadivasaM se pAraNayaM taddivarsa se logo ANeha bhattaM, egassa paDicchati, tato logo Na yANati-kassa paDicchitaMti?, tAdhe logeNa jANaNANimittaM bherI katA, jo deti so tADeti, tAhe logo pavisati, evaM vaJcati kaalo| sAmI ya samosarito, tAhe sAdhU saMdisAvettA bhaNitA-muhutaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA-oyaraha, gotamo ya bhaNito-mama vayaNeNaM bhaNejAsi-bho aNegapiDiyA! egapiMDito te sa tRtIyadipase hiNDamAnaH sArthavAhena zanditaH, kimAsI: kalye nAgataH, tUSNIkastiSThati, jAnAti, bathA-paI kRtaM, tadA tamai dattaM, tenApyamyAvapi dvau divasau sthApitaH, loko'pi pariNataH, anyasya nimantrayato'pi ma gRhAti, anye bhaNanti-eSa ekapiNDikaH, tena tat arthAtpadaMDa, vaNijA maNitaH-mAnyasya pAraNaM gRhIyAH, yAvanagaraM gamyate tAvadahaM dAsyAmi, gatA nagaraM, tena tasya nijagRhe maThaH kRtaH, sadA zI muNDapati kAcAvikANi capIvarANi gRhAti, tadA vikhyAto jane jAtaH, tadA tasyApi gRhe necchati, sadA yasmin divase tasya pAraNaM tasmin divase tasya loka bhAnayati bhaktam, ekasya pranIcchati, tato loko na jAnAti-kasya pratISTamiti, tadA lokena jJApanAnimittaM bherI kRtA, yo dadAti sa tAbyati, sadA DokaH pravizati, evaM jati kAlaH / svAmI ca samavastaH, tadA sAdhavaH saMdizanto bhaNitA:-muhUrca tiSThata, aneSaNA, tamin jimite bhaNitA:-avatarata, gautamA bhaNito-mama para nena bhaNe:-bho anekapiDika ! ekapiNDikasvA " mahApadaM pra. dahumicchati, tAhe gotamasAmiNA bhaNito ruTho, tubbhe aNegANi piMDasatANi AhAreha, ahaM egaM piMDaM bhuMjAmi, to ahaM ceva egapiMDio, muhattantarassa uvasaMto ciMteti-Na ete musaM vadaMti, kiha hojA, laddhA sutI, homi aNegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM taddivasaM aNegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM bhujaMti, taM saca bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteya buddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati, iMdaNAgeNa arahatA vuttaM, siddho y| evaM bAlataveNa sAmAiyaM laddhaM teNa 3 / dANeNa, jadhA-egAe vacchavAlIe putto, logeNa ussave pAyasaM ovakkhaDitaM, tatthAsannaghare dAragarUvANi pAsati pAyasaM jimiMtANi, tAdhe so mAyaraM bhaNei-mama'vi pAyasaM raMdhehi, tAhe Nasthitti sA addhitIe paruNNA, tAo saegjhiyAo pucchaMti, NibbaMdhe kathitaM, tAhiM aNukaMpAe aNNAevi aNNAevi ANItaM khIraM sAlI taMdulA ya, tAdhe therIe pAyo raddho, tato tassa dArayassa hAyassa pAyasassa ghatamadhusaMjuttassa thAlaM bhareUNa uvaThitaM, sAdhU ya draSTumicchati, tadA gautamasvAminA bhaNito ruSTaH, yUya manekA ni piNDazatAnyAhArayata, mahamekaM piNDaM mujhe, tato'hamevaikapiTikA, mahattAntareNorazAmtazcintayati-naite mRSA vadanti, kathaM bhavet !, labdhA zrutiH, bhavAmyanekapiNDiko, yahivase mama pAraNaM tadivase'nekAni piNDazatAni kriyante, patte punarakRtamakAritaM bhuanti, natsatyaM bhaNanti, cintayatA jAtiH smRtA, pratyekavuddho jAtaH, adhyayanaM bhASate, indranAgena ahaMtA vRttA, siddhanA evaM bAlatapasA sAmAyikaM labdhaM tena / dAnena, yathA-ekasyA vassapAlyAH putraH, lokenotsave pAyasamupaskRtaM, tatrAsanagRhe dArakarUpANi pazyati pAyasaM jimanti, tadA samAtaraM bhaNati-mamApi pAyasaM paca, tadA nAstIti sA'tyA praruditA, tAH sakhyaH pRcchanti, nibandhe kathitaM, tAbhiranukampayA anvayA'pi bhanyayA'pi mAnItaM kSIraM zAlayastantulAca, tadA sthavirayA pAyasa parka, tataH tasmai dArakAya nAtAya dhRtamadhusaMyukena pAyasena sthAlo bhRtvopasthApitaH, sAdhukha. * caheDa Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 236 / / Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH hredaNapAraNate Agato, jAva therI aMto vAulA tAva teNa dhammo'vi me houtti tassa pAyasarasa tibhAgo diNNo, puNo ciMtitaM - atidhovaM, citio tibhAgo diSNo, puNotri jeNa ciMtitaM ettha jati aNNaM aMbakkhalagAdi chubhati to'vi Nasthati, tAhe taio tibhAgo diNNo, tato tassa teNa daSasuddheNa dAyagasuddheNa gAhagasuddheNa tiviheNa tikaraNasuDeNa bhAveNa devAue viddhe, tAdhe mAtA se jANati - jimio, puNaravi bharitaM, atIva raMkasaNeNa bharitaM pohaM, tAdhe ratiM visUiyAe mato devalogaM gato, tato cuto rAyagihe nagare padhANassa dhaiNAvahassa putto bhaddAe bhAriyAe jAto, logo bhagate bhaNati kayapuno jIvo jo uvavaNNo, tato se jAtassa NAmaM karta katapuNNoti, vahnito, kalAo gahiyAto, pariNIto, mAtAe dulaliya goDIe chUDho, tehiM gaNiyAgharaM pavesito, bArasahiM varisehiM NiddhaNaM kulaM kataM, to'vi soNa Niggacchati, mAtApitANi se matANi, bhajjA ya se AbharaNagANi carimadivase peseti, gaNitAmAyAe NAtaM - NissAro 1 mAsakSapaNapAraNAya AgataH yAvatsthavirA'ntarvyAkulA ( vyApRtA ) tAvattena dharmo'pi mama bhavatviti tasya pAyasasya tribhAgo dattaH, punazcinti sam matistokaM, dvitIyavibhAgo dattaH, punarapyanena cintitam atra yagranyadapyaslakhalAdi kSipyate tadapi nazyati, tadA tRtIyavibhAgo dasaH, tatastasmAttena yazuddhena dAyakazuddhena grAhakazuddhena trividhena trikaraNazuddhena bhAvena devAyurnibaddhaM tadA mAtA tasya jAnAti - jimitaH, punarapi mRtaH, bhatIba rahatavA mR mudaraM, tadA rAtrau nisUcikayA mRto devalokaM gataH, tatabyuto rAjagRhe nagare pradhAnasya dhanAvahasya putro bhadrAyAM bhAryAyAM jAtaH, chokana garbhagate bhaNatikRtapuNyo jIvo yaH utpannaH, tatastasya jAtasya nAma kRtaM kRtapuNya iti, vRddhaH, kalAH gRhItAH, pariNItaH, mAtrA durlakSitagoDayAM zizaH, tairgaNikAgRhaM prave zito, dvAdazabhirvavairnirdhanaM kulaM kRtaM tadA'pi sa na nirgacchati, mAtApitarau tasya mRtI, bhAryA ca tasyAbharaNAni varamadivase precate gaNikAmAtrA jJAtaMnisvAraH * dhaNasatyabAhassa pra0 kato, tAdhe tANi aNNaM ca sahassaM paDivisajjitaM, gaNiyAmAtAe bhaNNai - nicchubhau eso, sA Necchati, tAhe coriyaM NINio gharaM sajjijjati, uttiNo bAhiM acchati, tAhe dAsIe bhaNNati NicchUDho'vi acchati, tAhe niyayagharayaM saDiyapaDiyaM gato, tAhe se bhajjA saMbhameNaM uTThitA, tAhe se sabaM kathitaM, sogeNaM apphuNNo bhaNati-asthi kiMci ? jA anahiM jAittA harAmi, tAhe jANi AbharaNagANi gaNitAmAtAe jaM ca sahassaM kappAsamollaM diSNaM tANi se daMsitANi, sattho ya taddivasaM kaMpi de gaMtukAmao, so taM bhaMDamolaM gahAya teNa sattheNa samaM padhAvito, bAhiM deuliyAe khahaM pADiUNaM sutto / aNassa ya vANiyayassa mAtAe sutaM, jadhA tava putto mato vAhaNe bhinne, tIe tassa dabaM diSNaM, mA kassai kadhijjasi, tIe ciMtitaM mA dabaM jAu rAulaM, pavisihiti me apusAe, tAhe rasiM taM satthaM eti, jA kaMci aNAhaM pAsemi, tAhe taM pAsati, paDibodhitA pavesito, tAhe gharaM netRRNa roSati - ciraNaganti puttA !, suNhANaM caunhaM tANaM kadheti - esa devaro bhe 1 kRtaH, tadA tAni anyaca sahasraM prativisRSTaM, gaNikAmAtrA bhaNyate-niSkAzyatAM eSaH, sA necchati, tadA cauryeNa nimIcitaH, gRhaM samyate, uttIrNastichati bahiH, tadA dAsyA bhaNyate niSkAzito'pi tiSThasi 1 tadA nijagRhaM zaTitapalitaM gataH, tadA tasya bhAryA saMbhrameNotthitA, tadA tasmai sa kathitaM zokena vyApto bhaNati asti kiJcit ? yAvadanyatra yAtvA vyavaharAmi tadA yAnyAbharaNAni gaNikAmAtrA yaca sahasraM karpAsamUlyaM dataM tAni tasmai darzitAni, sArthazca tasmin divase kamapi dezaM gantukAmaH, sa tam bhANDamUlyaM gRhItvA tena sArthena samaM pradhAvitaH, bahirdevakulikAyAM khaTTAM pAtavizvA sutaH / abhyaspa ca vaNijo mAtrA zrutaM yathA tava putro mRto vAhane bhise, tathA tasmai dRSyaM dattaM mA kasmaicit cIkathaH, tathA cintitaM mA ithaM yAsIt rAjakulaM, pravekSyati mamAputrAyAH, tadA rAtrau taM sArthameti yad kacidanAthaM pazyAmi, tadA taM pazyati, pratibodhya pravezitaH, tadA gRhaM nItvA roditi ciranaSTaH putra ! bhuSAbhyacatasRbhyastAbhyaH kathayati eSa devA bhavantInAM ciraNaDao, tAo tassa lAitAo, tatthavi bArasa varisANi acchati, tattha ekekAe cattAri paMca beDarUvANi jAtANi, therIe bhaNitaM ettAhe Nicchubhatu, tAo Na taraMti dharituM, tAdhe tAhiM saMbalamodagA katA, aMto rayaNANa bharitA, varaM se eyaM pAoggaM hoti, tAdhe viyarDa pAetA tAe ceva devauliyAe osIsae se saMbalaM ThavetA paDiyAgatA, so'vi sItalaeNa pavaNeNaM saMbuddho pabhAtaM ca, sovi satyo tadivasamAgato, imAevi gavesao pesio, tA uvattA gharaM NIto, bhajjA se saMbhameNa uTThitA, saMbalaM gahitaM, paviDo, abbhaMgAdINi kareti, puto ya se tadA gabbhife jAto, so ekkArasavariso jAo, lehasAlAo Agato royati-dehi me bhattaM, mA uvajjhAeNa hammihAmitti, tAe tAo saMlathaiyAto moyago diNNo, Niggato khAyaMto, tattha rayaNaM pAsati, lehaceDaehiM diDaM, tehiM pUviyassa diNaM, dive dive amha poliyAo dehitti, imovi jimite moyage bhiMdati, teNa diTThANi, bhaNati - suMkabhaeNa katANi, tehiM rayaNehiM tava 1 ciranaSTaH, tAstasmin lagnAH, tatrApi dvAdaza varSANi tiSThati, tatraikaikasyAzcatvAraH paJca putrA jAtAH, sthavirayA bhaNitam adhunA niSkAzayantu, tAnatuM zaknuvanti tadA tAmiH zambakamodakAH kRtAH, anto rabena mRtAH, varaM tasyaitat prAyogyaM bhavati, tadA vikaTaM pAyayitvA tasyAmeva devakulikAyAmuchIrSake tasya zamba N sthApayitvA pratyAgatA, so'pi zItalena pavanena saMbuddhaH prabhAtaM ca so'pi sArthastasmin divase AgataH, anavA'pi gavecakaH preSitaH, tadotthApya gRhaM nItaH, bhAryAM tasya saMbhrameNa utthitA, zambalaM gRhItaM, praviSTaH, abhvaGgAdIni karoti, putrama tasya tadA garbhiNyA jAtaH, sa ekAdazavArSiko lAtaH, lekhazALAbA Agato roditi dehi mAM bhakaM mopAdhyAyena ghAniSam, tayA tasyAH zambalasthagikAto modako dakSaH, nirgataH khAdan, tatra svaM pazyati, lekhadArakairdRSTaM, tairApUpikAya dattaM, divase divase'smAkaM polikA dathA iti, ayamapi jimite modakAn minanti tena dRSTAni, maNati-zulkabhayena kRtAni, tairanaistathaiva For Private Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 237 // vyAvazyaka hAribhadrIyavRttiH pattharito / setaNao ya gaMdhahatthI NadIpa taMtueNa gahito, rAyA AdaNNo, abhayo bhaNati-jai jalakaMto atthi to chaDDeti, so rAule atibahuattaNeNa rataNANa cireNa lagbhihitittikAUNa paDahao NimphiDito-jo jalakaMtaM deti tassa rAyA rajaM addhaM dhUtaM ca deti, tAghe puvieNa diNNo, NIto, udagaM pagAsitaM, taMtuo jANati - thalaM NIto, muko, ho, rAyA ciMteti-kato ?, puviyassa pucchati -kato esa tujjhaM ?, nibaMdhe sihaM- kayapuNNagaputtreNa diNNo, rAyA tuTTho, kassa aNNassa hohitiH, raNNA saddAviUNa katapuNNao dhUtAe vivAhito, visao se diNNo, bhoge bhuMjati, gaNitAvi AgatA bhaNati - eciraM kAlaM ahaM veNIbaMdheNa acchitA, sabavetAlIo tumaM aTThAe gavesAvitAo, ettha diTThotti, katapuNNao abhayaM bhaNati - ettha mama cattAri mahilAo, taM ca gharaM Na yANAmi, tAhe vetiyagharaM kataM, lepyagajakkho katapuNNagasariso kato, tassa accaNiyA ghosAvitA, do ya bArANi katANi, egeNa paveso egeNa NippheDo, tattha abhao 1] pravistRtaH / secanakazca gandhahastI nadyAM tantukena gRhItaH, rAjA khinnaH, abhayo bhagati yadi jalakAnto bhavet tadA syajet sa rAjakuletihuna ratnAnAM cireNa lapsyata itikRtvA paTaho dApitaH yo jalakAntaM dadAti tasmai rAjA rAjyamadhai duhitaraM ca dadAti tadA''pUpikena datto, nItaH, udakaM prakAzitaM, tantuko jAnAti -sthalaM nItaH, mukto, naSTaH, rAjA cintayati-kutaH ?, ApUpikaM pRcchati kuta epa taba, nirbaMndhe ziSTaM kRtapuNyakaputreNa dattaH, rAjA tuSTaH, kasyAnyasya bhavet ?, rAjJA zabdayitvA kRtapuNyako duhiyA vivAditaH, viSayastasmai dattaH, bhogAn bhunakti, gaNikA'dhyAgatA, bhaNati iyazciraM kAlamahaM veNIbandhena sthitA, sarvavaitAlikAstvadarthaM gaveSitAH, atra dRSTa iti kRtapuNyako'bhayaM bhaNati-bhatra mama catasro mahelAH taca gRhaM na jAnAmi, tadA caityagRhaM kRtaM, lepyayakSaH kRtapuNyakasadRzaH kRtaH, tasyArcanikA ghoSitaH, dve ca dvAre kRte, ekena praveza ekena nirgamaH, tatrAbhayaH ketapuNNao ya egastha bArambhAse AsaNavaragayA acchaMti, komudI ANasA, jadhA paDimapaveso azvaNiyaM kareha, Nayare ghositaM - sabamahilAhiM ettavaM, logo'vi eti, tAo'vi AgatAo, beDaruvANi tattha bappotti ucchaMge NivisaMti, NAtAo teNa, therI aMbADitA, tAo'vi ANitAo, bhoge bhuMjati sattahivi sahito / vaddhamANasAmI ya samosarito, katapuoro sAmiM baMdiUNa pucchati - appaNo saMpatti vipattiM ca, bhagavatA kathitaM - pAyasadANaM, saMvegeNa pavaito / evaM dANeNa sAmAiyaM labbhati 4 / idANi viNaeNaM, magadhAvisae govaragAme puSkasAlo gAhAvatI, tassa bhaddA bhAriyA, putto se pupphasAlasuo, so mAtApitaraM pucchati ko dhammo 1, tehiM bhaNNati--mAtApitaraM sussUsitavaM do ceva devatAI mAtA ya pitA ya jIva logaMmi / tatthavi piyA visiTTho jassa vase vaTTate mAtA // 1 // so tANa epa muhadhovaNAdivibhAsA, devatANi va tANi sussUsati / aNNatA gAmabhoio Agato, tANi saMbhaMtANi pAhuNNaM kareMti, so ciMteti - etANavi esa devataM, etaM 1] kRtapuNyakazcaikatra dvArAbhyAse bhAsanavaragatau tiSThataH, kaumudI AzA, yathA pratimApravezo'rdhanAM kuruta, nagare ghoSitaM sarva mahilAbhirAgantavyaM, chokosdhyAyAti, tA api AgatAH, ceTarUpANi tatra bappa iti urasane nivizante, zAtAstena, sthavirA nirbharTisatA, tA api AnItAH, bhogAn bhunakti saptabhirapi sahitaH / vardhamAnasvAmI ca samavasRtaH kRtapuNyakaH svAminaM vanditvA pRcchati AtmanaH sampatti vipatti ca, bhagavatA kathitaM - pAyasadAnaM, saMvegena prabrajitaH / evaM dAnena sAmAyikaM labhyate / idAnIM vinathena, magadhAvidhaye garvaragrAme puSpazAko gAthApatiH, bhadrA tasya bhAryA, putrastasya puSpazAlasutaH, sa mAtarapitaraM pRcchati ko dharmaH 1, sAbhyAM bhavyate-mAtarapitarau zuzrUSitamyau, dve eva daivate mAtA ca pitA ca jIvaloke / tatrApi pitA viziSTo yasya vaze varttate mAtA // 1 // sa tayoH prage mukhadhAvanAdivibhASA, daivate iva tau zuzrUSate / abhyadA grAmabhojika bhAgataH, tau saMbhrAntau prAghUrNya kurutaH, sa cintayati- etayo rapi daivatam emi to dhammo hohiti, tassa surapUsa pakato / aNNatA tassa bhoio, tassavi aNNo, tassavi aNNo, jAva seNiyaM rAyANaM olaggiumAraddho, sAmI samosaDho, seNio iDIe gaMtUNa vaMdati, tAhe so sAmiM bhaNati - ahaM tubbhe olaggAmi?, sAmiNA bhaNitaM - ahaM gyaharaNapaDiggahamattAe olaggijjAmi, tANaM suNaNAe saMbuddho, evaM viNaeNa sAmAiyaM labbhati5 / idAnIM vibhaMgeNa unbhati, jadhA - asthi magadhAjaNavae sivo rAyA, tassa ghaNadhanna hiraNNAi paidiyahaM vaDhati, ciMtA jAyA - asthi dhammaphalaMti, to mahaM hiraNNAdi vahuti, tA puNNaM karemittikaliUNa bhoyaNaM kAritaM, dANaM ca NeNa diNNaM, tato puntaM rajje ThaveUNa sakatataMtramayabhikkhAbhAyaNakaDucchugovagaraNo disApokkhiyatAvasANa majjhe tAvaso jAto, mAto parisaDiyapaMDupattANi ANiUNa AhAreti, evaM se ciTThamANassa kAleNa vibhaMgaNANaM samuppannaM saMkhejjadIvasamuddavisayaM, tato nagaramAgaMtUNa jadhovaladdhe bhAve paNNaveti / aNNatA sAdhavo diTThA, tesiM kiriyAkalAvaM vibhaMgANusAreNa 1 pUjayAmi tato dharmo bhaviSyati, tasya zuzrUSAM prakRtaH / anyadA tasya bhojikaH, tasyApyanyaH, tasyApyanyaH yAvacchreNikaM rAjAnamabala gitumArabdhaH, svAmI samavasRtaH, zreNika RkhyA garavA vandate, tadA sa svAminaM bhaNati ahaM tvAmavalagAmi ?, svAminA bhaNitam ahaM rajoharaNapratigrahamAtra yA'valagye, teSAM zravaNena saMbuddhaH / evaM vinayena sAmAyikaM labhyate / idAnIM vibhaGgena labhyate, yathA'sti magadhAjanapade zivo rAjA, tasya dhanadhAnyahiraNyAdi pratidivasaM vardhate, cintA jAtA-asti dharmaphalamiti, tato mama hiraNyAdi vardhate, tat puNyaM karomIti kalayitvA bhojanaM kAritaM dAnaM cAnena dattaM tataH putraM rAjye sthApayitvA svakratatAmramaya bhikSAbhAjana karakopakaraNo dikprokSitatApasAnAM madhye tApaso jAtaH, SaDASTamAt parizaTitapANDupatrANi AnIya AhArayati, evaM tasya tiSThataH kAlena vibhaGgajJAnaM samupacaM saMkhyeyadvIpasamudraviSayaM tato nagaramAgasya yathopalabdhAn bhAvAn prajJApayati / anyadA sAdhavo dRSTAH, tepAM kriyAkalAvibhaGgAnusAreNa For Private Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 238 // mAvazyaka-hAribhadrIpatiH loemANassa visuddhapariNAmassa apuSakaraNaM jAtaM, tato kevalI saMyuttotti 6 / saMyogaviogao'vi labbhati, jadhA do mazarAo-dAhiNA uttarAya, tattha uttarAo vANiyao dakkhiNaM gato, tattha ego vANiyao tappaDimo. teNa meM pAhuNNaM karta, tAhe te NiraMtara mittA jAtAM, amhaM thiratarA pItI hohititti jati amha putto dhUtA ya jAyati to saMyogaM karesmAmo, tAhe dakkhiNeNa utsarassa dhUtA varitA, diNNANi bAlANi, etthaMtare dakSiNamathurAvANiyo mato, putto se tami ThANe Thito, aNNatA so hAti, cauhisaM cattAri sopaNiyA kalasA ThavitA, tANa bAhiM roppiyA, tANaM bAhiM saMbiyA, tANa bAhiM maTTiyA, aNNA ya NhANavidhI rahatA, tato tassa puvAe disAe soSaNNio kalaso gaTTho, evaM bau rAhatassa hANapIlaMpi gaI, tassa addhitI jAtA. uvaDhavitA bhoyaNavihI, tAdhe sovaNiyarUppamatANi raiyANi bhAyaNANi, tAdhe ekeka bhAyaNaM NAsiumArajaM. sAhe so lokamAnasya vizupariNAmasyApUrvakaraNaM jAtaM, tataH kevakI saMvRtta iti / saMyogaviyogato'pi sabhyate, pathA he mathure-dakSiNottarAba, sottarasyA vaNik dakSiNAM gataH, tatra eko vaNika tatpratimaH, tena tasya prAjya kRtaM, tadA to nirantaraM mitra jAtI, bhAvavo sthiratarA prItibhaviSyatIti bacAvayoH putro duhitA vA jAyate tadA saMyogaM kariSyAvaH, tadA dAkSiNAtyemausarasa duhitA patA, pattA bAlikA / matrAntare dakSiNamadhurAvaNi balaH, putrastaraya tasmin sthAne sthitaH, mamyavA sa sAti, caturdizaM catvAraH sauvarNikAH samAH sthApitAH, tebhyo bahiH roccakAH tebhyo pahilAmAlembopahiAmArikAH, bhanyatra bAnavidhI racitaH, tatamaya pUrvasyA vizaH sauvarNaH kAmo namaH, evaM caturdigbhyo'pi, evaM so mahAsa, paripatana bAnapIThamapi naI, tasvAtirjAtA, nATakIyA bAritAH, bAbadaraM pravizatadopasthito bhojanavidhiH, tadA sauvarNarupyamavAvi racitAni bhAvanAmi, sadA eka mAtra magmArabdhaM, tavAsa pecchati NAsaMti, jAvi se mUlapattI sAvi NAsiumAdattA, tAhe teNa gahitA, attiyaM gahiyaM tattirya Thita, sesaM naI, tAdhe gato sirigharaM joeti, so'dhi rittao, jaMpi NihANapauttaM taMpi gahuM, api bhAmaraNa sapi garitha, jaMpi budvipauttaM tevi bhaNati-tuma Na yANAmo, jo'vi dAsIvaggo so'viNaTTho, tAdheciMteti-aho mahaM adhaNNo, vAgheciMtetipaSayAmi, ppito| thovaM paDhittA hiMDati teNa khaMDeNa hatthagayeNa kouhaleNaM, jai pecchijjAmi, viharaMto uttaramadhuraM gto| tANi'vi rayaNANi sasurakulaM gatANi, te ya kalasA, tAhe so majjati, uttara mAdhuro vANio upagijato jAva te AgayA kalasA, tAhe so tehiM ceva pamajito, tAhe bhoyaNaghelAetaM bhoyaNabhaMDa upavitaM,jahAparivADIya ThitaM, tato so'vi sAdhUtaM paraM paviTTho, tattha tassa sasthavAhassa dhUyA paDhamajobaNe vaTTamANI vIyaNayaM gahAya acchati, tAhe so sAdhUtaM bhoyaNabhaMDa pecchati, (pra. 9000) sasthavAheNa bhikkhA NINAvitA, gahitevi acchati, tAhe pucchaha-kiM bhagavaM! evaM ceDi paloeha, prekSate nazyanti, pApi ca tasya mUlapAtrI sA'pi naMdumAralyA, tadA tema gRhItA, bApahotaM tApasthitaM, zeSaM , tadA gata: jIrA pAvati, so'pi riktaH, badapi nidhAmaprayukaM tadapi naSTa, yadapyAbharaNaM tadapi nAsti, badapi binabuta te'pi bhaNamti-svA na lAmImA, bo'pi dAsIvarga: so'pi nA, tadA cintayati-maho ahamadhammaH, tadA cintayati-prajAmi, prabajitaH / so pahiravA dine tena sADena dalagatena kautUhalena, badi kSetra, biharam uttaramathurAM gataH, tAmyapi rakhAni zvazurakulaM gatAni, te cakamakSAH, tadA samajati uttaramAdhurapaNigupagIyamAnaH pAvata mAgatAH kazAH, tadA sa taireva pramabhaktaH, tadA bhojanabelAyAM tadeva bhojanabhANDamupakhitaM badhAparipArica khitaM, tataH so'pi sAlApraviH, sAtatya sAdhabAhaya duhitA prathamayobane barImAnA vyajanaM gRhItvA tiSThati, sadA sa sAdhuskhad bhojanamA prekSate, sArthavAhena bhikSA mAnAvitA, paDItApAmapi tihati, tadA pUchati-ki bhagavan ! etAM ceTI pralokayati / tAhe so bhaNati- mama ceDIe payoyaNaM, eyaM bhoyaNabhaMDaM paloemi, tato puti-kato patassa tujha mAgamo, so bhaNati-ajayapajjayAgataM, teNa bhaNita-sambhAvaM sAha, teNa bhaNiya-mama vhAyaMtassa evaMva pahANavihI ubahitA, evaM sabANi'vi jemaNabhoyaNavihI siriSarANi'vi bharitANi, NikkhittANi divANi, adiSuSA ya pAriyA ANettA deMti, sAhU bhaNati-eyaM mama AsI, kiha !, tAhe kaheti-hANAdi, jahaNa pattipasi tato geNa taM bhoyaNavattIkhaMDa hotaM, caDatti laggaM, piuNo ya NAma sAhati, tAhe NAtaM jahA esa so jAmAtuo, tAhe uddeUNa avayAsittA paruNNo bhaNatieyaM savaM tadavatthaM acchati, esA te pubadiNNA ceDI paDicchasutti, so bhaNati-puriso vA purva kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA purva purisaM vippahayaMti, tAhe so'vi saMvegamAvaNNo marmapi emeva vippayahissatitti pvito| tatthegeNa vippayogeNa laddhaM, egeNa saMyogeNa sAmAiyaM laddhati / idANiM vasaNeNa, do bhAugA sagaDeNa vacaMti, cAleNDA ya sadA sa bhaNati-mamama cevyA prayojanaM, etat bhojanabhANDaM pralokavAmi, tataH pRcchati-kuta etasya tabAgamaH, samAti-bhAryakramAkAgataM (pitRpitAmahAgataM),tena bhaNitaM-sajAvaM kathana, tena bhaNitaM-mama bAbamAnavaivameva mAnavidhipasthitaH, evaM sarvo'pi jemanabhojamavidhiH, bhIgRhANyapi bhRtAni, lisAtAnihAni, garamapUrvAdhArakA mAmIya dadati, sAdhurbhanati-etanmamAsIt, pam , tadA yati-bAmAdi, badiprasvepi (badA na pravagAt) tadA'nena tamojamapAnIsagaikitaM, jhaTiti sanaM, pitumba nAma karavati, tadA jJAtaM bavA eSasa jAmAtA, sadotyAbAbakAzya prAdito bhaNatietat sarva tadavasaM tihati, ekA vA pUrva dattAceTI pratIccheti, sa bhaNati-puruSo vA pUrva kAmamogAn viprajahAti, kAmamogA vA pUrva puruSa cinajAti, tadA so'pi saMvegamApano mAmapyevameva viprahAvantIti prabajitaH / tatraikena viprayogena sammamekena saMyogena sAmAvika lamvamiti / idAnI basanena, vo bhAtarI karena prajataH, cakraulaNDikA (himukhaH sarpaH). Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 239 // gaDavaTTAe lolati, mahaleNa bhaNiyaM-ubattehi bhaMDiM, itareNa vAhiyA bhaMDI, sA sannI suNeti, chiNNA cakeNa, matA itthiyA jAyA hatthiNApure Nagare, so mahallataro puSaM maritA tIse poTTe AyAo puto jAo, iTTho, itaro'vi tIse kSetra poTTe AyAo, jaM so uvavaNNo taM sA ciMteti-silaM va hAvijjAmi, gabbhapADaNehiM vi Na paDati, tao so jAo dAsIe hatthe diNNo, chaDDehi, so seTThiNA diTTho NijjaMto, teNa ghetUNa aNNAe dAsIe diNNo, so tattha saMvagui / tattha mahallagassa NAmaM rAyalalio iyarassa gaMgadatto, so mahalo jaM kiMci lahai tato tassavi deti, mAUe puNa aNiTTho, jahiM peccha tahiM kaTThAdIhiM pahaNai / aNNayA iMdamaho jAo, tao piyareNa appasAgAriyaM ANIo, AsaMdagassa heThThA kao, jemAvijai, ohADio, tAhe kahavi diThTho, tAhe hatthe ghetaNa kaDio, caMdaNiyAe pakkhito, tAhe so ruvai, piuNA hAmio, etyaMtare sAhU bhikkhassa atiyao, siTTiNA pucchio-bhagavaM ! mAue putto aNiTTho bhavai ?, haMtA bhavai, kiha puNa ?, 1] zakaTavarttayAM luThati, mahatA bhaNitaM udvarttaya gamzrIm itareNa vAhitAM gantrI, sA saMzinI zRNoti, chinnA cakreNa, mRtA zrI jAtA hastinAgapure nagare, sa mahAn pUrvaM mRtvA tasyA udare AyAtaH putro jAtaH, iSTaH, itaro'pi tasthA evodare AyAtaH, yadA sa utpannastadA sA cintayati-zikhAmiva hApayAmi, garbhapAtanairapi na patati, tataH sa jAto dAsyA haste dattaH, tyaja, sa zreSTinA dRSTo nIyamAnaH, tena gRhItvA'nyasyai dAsyai dattaH, sa tatra saMvardhate / tatra mahato nAma rAjakalita itarasya gaGgadattaH, sa mahAn yatkiJcillabhate tatastasmAyapi dadAti, mAtuH punaraniSTaH, yatra prekSate tatra kASThAdibhiH prahanti / anyadA indramaho jAtaH, tataH pitrA'lpasAgArika mAnItaH, pakyasyAdhastAtkRtaH, jemyate niSkAzitaH (pracchAH ) tadA kathamapi dRSTaH, tadA haste gRhItvA karNitaH, candanikAyAM (varSo gRhe ) prakSiptaH, tadA sa roditi, pitrA apitaH- atrAntare sAghurbhikSAyai atigataH zreSThinA pRSTaH- bhagavan ! mAtuH putro'niSTo bhavati ?, om ( evameva ) bhavati, kathaM punaH ?, * bakha pra0 tA bhaNati - 'yaM dRSTvA vardhate krodhaH, snehazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvavairikaH // 1 // yaM dRSTvA vardha snehaH, krodhazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me pUrvabAndhavaH // 2 // tAhe so bhaNai-bhagavaM ? paJcAveha e, ba visajjio pabaio / tesiM AyariyANa sagAse bhAyAvi se nehANurAgeNa pavaio, te sAhU jAyA iriyAsamiyA, aNissitaM tavaM kareMti, tAhe so tattha NidANaM karei-jai atthi imassa tavaNiyamasaMjamasta phalaM to AgamessANaM jaNamaNaNayAdo bhavAmi, ghoraM tavaM karettA devaloyaM gao / tato cuo vasudevaputto vAsudevo jAo, iyaro'vi baladevo, evaM teNa vasaNeNa sAmAiyaM laddhaM 7 / ussave, ergami pazcaMtiyagAme AbhIrANi, tANi sAhUNaM pAse dhammaM surNeti, tAhe devaloe varNeti, evaM siM asthi dhamme subuddhI / aNNadA kayAi iMdamahe vA aNNaMmi vA utsave gayANi NagariM, jArisA bAravai, tattha loyaM pAsanti maMDitapasAhiyaM sugaMdhaM vizvittaNevatthaM, tANi taM daddUNa bhaNaMti - esa so devaloo jo sAhUhiM vaNNio, 1 tadA bhaNati tadA sa bhaNati-bhagavan ! pravrAjayainaM?, bADhamiti, visRSTaH pravajitaH / teSAmAcAryANAM sakAze bhrAtA'pi tasya behAnurAgeNa prabrajitaH, tau sAdhU jAto Iyasamitau anidhitaM tapaH kurutaH, tadA sa tatra nidAnaM karoti yadyasti asya saponiyamasaMyamasya phalaM tadAyasyAM janamanonayanAnando bhaveyaM, ghoraM tapaH kRtvA devalokaM gataH / satabhyuto vasudevaputro vAsudevo jAtaH, itaro'pi baladevaH, evaM tena vyasanena sAmAyikaM labdham / urasave, ekasmin pratyatamAme AbhIrAH, te sAdhUnAM pArzve dharme zRNvanti, tadA devalokAn varNayanti, evaM teSAmasti dharme subuddhiH / anyadA kadAcit indramahe vA'nyasminvorasa ve gatA nagarI, yAdRzA dvArikA, tatra lokaM pazyanti maNDitaprasAdhitaM sugandhaM vicitranepathyaM, te taM dRSTvA bhaNamti puSa sa devakoko yaH sAdhubhirSaNita' etAhe jai vaccAmo suMdaraM karemo, amhevi devaloe uvavajjAmo, tAhe tANi gaMtUNa sAhUNa sAhaMti-jo tumehiM amha kahio devaloo sopacakkha amhehiM diTTho, sAhU bhaNaMti-Na tAriso devaloo, aNNAriso, ato anaMtaguNo, tao tANi abbhahiyajAtavimyANi pazyANi / evaM ussaveNa sAmAiyalaMbho 9 / iDDitti, dasaNNapure Nagare dasaNNabhaho rAyA, tassa paMca devIyANi oroho, evaM so veNa joSaNeNa baleNa ya vAhaNeNa ya paDibaddho erisaM Natthitti aNNassa ciMtei, sAmI samosario dasaNNakUDe padyate / tAhe so ciMtei - tahA kallaM vaMdAmi jahA Na keNai aNNeNa vaMdiyapuco, taM ca anmatthiyaM sako NAUNa ciMte - varAo appANayaM Na yANati, tao rAyA mahayA samudaeNa Niggao vaMdi sabiDie, sakko ya devarAyA erAvaNaM vilaggo, tassa aTTha muhe viubai, muhe 2 aThTha aTTha daMte viubei, daMte 2 aTTha aGapukkharaNi o viubei, ekekAe karaNI aTTha 2 paume viubei, parame 2 aTTha aTTha patte viubei, patte 2 aTTha 2 battIsabaddhANi divANi NADagANi viubai, 1 adhunA (a) yadi AyAsyAmaH sundaramakariSyAmaH, vayamapi devaloke utpatsyAmahe, tadA te gatvA sAdhUn kathayanti yo yuSmAbhirasmAn kathito devalokaH sa pratyakSo'smAnirdRSTaH sAdhavo bhaNanti na tAdRzo devalokaH, anyAdRzaH, ato'nantaguNaH, tataste'bhyadhikajAtavismayAH prabrajitA: / evamutsavena sAmAvikakAbhaH / Rddhiriti, dazArNapure nagare dazArNabhadro rAjA, tasya pana devIzatAni bhavarodhaH, evaM sa rUpeNa yauvanena balena ca vAhanena ca pratibaddhaH IdRzaM nAstyanyasyeti cintayati, svAmI samavasRto dazArNakUTe parvate / tadA sa cintayati tathA kalye vanditAhe yathA na kenacidanyena vanditapUrvaH tacAbhyarthitaM zakro jJAtvA cintayati- varAka AtmAnaM na jAnAti, tato rAjA mahatA samudayena nirgato vandituM sarvarUpa, zakrama devarAja airAvaNaM bilagnaH, tasyASTau mukhAni vikarSati mukhe 2 aSTASTa dantAn vikurvati, daste 2 aSTa bhraSTa puSkariNIrvikurSati, ekaikasyAM puSkariNyAmaSTASTa pazcAnaM vikarSati, padme 2 bhraSTASTa patrANi vikurvati, patre 2 bhaSTASTa dvAtriMzadvaddhAni divyAni nATakAni vikurvati, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti evaM so sapichIe uvagijamANo Agao, tao erAvaNaM vilaggo ceva tikkhutto AdAhiNaM payAhiNaM sAmi karei, tAhe so hatthI aggapAdehiM bhUbhIe Thimo, tAhe tassa hathissa dasaNNakUDe parate devatAppasAeNa aggapAyANi uhitANi, tao se NAma kataM gayaggapAdagotti, tAhe so dasaNNabhaddo ciMtei-erisA kao amhANaM ihitti ?, aho kaelao'NeNa dhammo, ahamavi karemi, tAhe so savaM chaDDeUNa pvio|evN iDDIe sAmAiyaM lahai 10 // iyANi asakAreNaM, ego dhijjAio tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soccA samahilio pavaio, uggaM 2 pavajaM kareMti, NavaramavaropparaM pItI Na osarai, mahilA maNAgaM dhijjAiNitti gavamuvahati, mariUNa devaloyaM gayANi, jahAugaM bhuttaM / ato ya ilAvaddhaNe gare ilAdevayA, taM egA satthavAhI puttakAmA olaggati, so caviUNa putto se jAo, NAmaM ca se kayaM ilAputto tti, iyarI vi gavadoseNaM tao cuyA lakhagakule uppaNNA, do'vi joSaNaM pattANi, aNNayA teNa sA laMkhagaceDI divA, puSabhavarAgeNa anjhovavaNNo, evaM sa sarvadhyopagIyamAna bhAgataH, tata airAvaNe vikAsa evaM vikRtva bhAdakSiNapradakSiNaM svAminaM karoti, tadA sa hasI amrapAdaiH bhUmau sthitaH, sadA tasya ikhino dazArNakuTe parvate devatAprasAdena amrapAdA usthitAH, tatastasya kRtaM nAma gajAprapAdaka iti, tadA sa dazArNabhadracintayati-zA kuto'mAkamuddhiriti bhaho kRto'nena dharmaH, mahamapi karomi, tadA sa sarva tyaktvA pravajitaH / evamukhyA sAmAyikaM labhyate / idAnImasarakAraNa-eko dhigjAtIyasayArUpANAM sthavirANAmantike dharma bhuravA samahilaH pravajitaH, uprAmumA pravajyAM kurutaH, navaraM parasparaM prIti pasarati, mahelA dhigjAtIyeti magA garva. mudAti, mRtvA devalokaM gato, yathAyuSkaM bhuktam / itavelAvardhane nagare ilAdevatA, tAmekA sArthavAhI putrakAmA'valagati, sakyuvA putrastasya jAtaH, nAma ca tasya kRtamilAputra iti, itarApi garvadoSeNa tatazzyutA laDakakule bharapanA, dvAvapi yauvanaM prAptI, anyadA tena sA lakaceTI eTA, pUrvabhavarAgeNAdhyupapanaH, sAmaggijaMtIviNa labbhai jattieNa tulai tattieNa suvaNNeNa tANibhaNaMti-esA amha akkhayaNihI, jaisippaM sikkhasi amhehiya samaM hiMDasi tote demo, so tehiM samaM hiMDiosikkhioya, tAhe vivAhaNimittaM raNNo pecchayaNaM karehittibhaNito, beNNAtahaM gayANi, tattha rAyA pecchati saMtepuro, ilAputtoya kheDDAu karei,rAyAe dihI dAriyAe, rAyA Na dei, rAyANae adente aNNa'viNa dati, sAhukArarAvaM vadRti, bhaNio-lekhI paDaNe kareha, taMca kira vasasihare aIkaDaMkate tattha khIlayAo, so pAuAu AhiMdhai mUle vidhiyAo, to'sikheDagahatthagao AgAsaM uppaittA te khIlagA pAuANAliyAhi parvasetabA satta aggimAiddhe satta pacchimAiddhe kAUNa, jai phiDai tao paDio sayahA khaMDijai, teNa kaya, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalakalo kao, Na ya deirAyA rAyA Na pecchai, rAyA ciMtei-jai marai to ahaM eyaM dAriyaM pariNemi, bhaNai-Na dilaM, puNo karehi, puNo'vi kayaM, tattha'vi Na diI, tatiyapi vArAkayaM, tatthavi Na diDaM, sA mAryamANApi na labhyate yAvatA tolyate tAvatA suvarNena, te bhaNanti-eSA'smAkamakSayanidhiH, padi zilpaM zikSase asmAbhitra samaM hiNDase tadA tubhyaM damaH, sa taiH samaM hiNDitaH zikSitaca, tadA vivAhanimittaM rAjJaH prekSaNakaM kurviti bhaNito, bezAtaTaMgatAH, tatra rAjAprekSate sAntaHpuraH, ilAputracakrIDAH karoti, rAjJo dRSTiArikAyAM, rAjA na dadAti, rAzyavadati bhanye'pi na dadati, sAdhukAraravo vartate, bhaNito-bahaka! patanaM kuru, tatra ca vaMzazikhare tiryakASThaM kRtaM, tatra kIlikAH, sa pAduke paridadhAti mUlaviddha, tato'sikheTakahastagata AkAzamutpatya tAH kIlikAH pAdukAnalikAsu pravezayitavyAH saptAmAviddhAH sapta pavAdAviddhAH kRravA, yadi skhalati tataH pavitaH zatadhA khaNyate, tena kRtaM, rAjA dArikA pralokayati, lokena kalakalaH kRtaH, rAjA na ca dadAti rAjA na prekSate, rAjA cintayati-yadi niyate tadA'hametA dArikA pariNayAmi, bhaNati-na , punaH kuru, punarapi kRtaM, tatrApi na rahaM, tRtIyavAramapi kRtaM, tanApi na AeM, * pAu bhAbaMdhati pra. cautthiyAe dhArAe bhaNio-puNo karehi, raMgo viratto, tAhe so ilAputto vasagge Thio ciMteha-dhiratthu bhogANaM, ema rAyA ettiyAhi Na titto, etAe raMgovajIviyAe laggiuM maggai, etAe kAraNA mamaM mAreumicchai, so ya tattha Thiyao egastha seThighare sAhaNo paDilAbhijamANe pAsati sabAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhaya virattatteNa paloyamANe pecchati, tAhe bhaNai-'aho dhanyA niHspRhA viSayeSu' ahaM seThisuo etthaMpi esaavattho, tattheva virAgaM gayassa kevalaNANaM uppaNNaM / tAe'vi veDIe virAgo vibhAsA, aggamahisIe'vi, raNNo'vi puNarAyattI jAyA virAgo vibhAsA, evaM te cattAri'vi kevalI jAyA, siddhA ya / evaM asakkAreNa sAmAiyaM labbhai, 11 ahavA titthagarANaM devAsure sakkAre karemANe dahaNa jahA mariyassa // ahavA imehiM kAraNehiM laMbho anbhuTThANe viNae parakame sAhusevaNAe ya / saMmaiMsaNalaMbho virayAviraIi viraIe // 848 // caturthavAre bhaNitaH-punaH kuru, rajo viraktaH, tadA sa ilAputro vaMzAne sthitazcintayati-dhigastu bhogAn , eSa rAjA etAvatI bhinaM tRptaH, etayA raho pajIvikayA laginumabhilaSyati, etasyAH kAraNAt mAM mArayitumicchati, sa ca tatrasthita ekatra zreSThigRhe sAdhUna pratilambhyamAnAn pUrayati sAlArAbhiH, strIbhiH, sAdhUMzca viraktatve pralokayan prekSate, tadA bhaNati-ahaM zreSThisutaH bhatrApi etadavasthaH, tatraiva vairAgyaM gatasya kevalajJAnamutpaJcam / tasyA api cevyA vairAgyaM vibhASA, bhapramAhiSyA bhapi, rAjJo'pi punarAvRttirjAtA vairAgyaM vibhASA, parva te catvAro'pi kevalino jAtAH siddhAzca / eSamasarakAraNa sAmAyika labhyate / athavA tIrthakarANAM devAsurAn saskArAn kurvato dRSTvA yathA marIceH / athavA ebhiH kAraNAbhaH. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASazyaka-hAribhadrIyavRttiH 24 // vyAkhyA-abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, vinIto'yamiti sAdhukathanAt, tathA 'vinaye' aJjalipragrahAdAviti, 'parAkrame' kaSAyajaye sati, sAdhusevanAyAM ca satyAM kathaJcit takiyopalabdhyAdeH samyagdarzanalAbho bhavatItyadhyAhAraH, viratAviratezca viratezceti gAthArthaH // 848 // kathamiti dvAraM gataM / taditthaM labdhaM sat kiyaccira bhavati kAlaM !, jaghanyata utkRSTatazceti pratipAdayannAhasammattasma suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI ThiI / sesANa puvakoDI desUNA hoi ukosA // 849 // vyAkhyA-samyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH, kathaM ? 'vijayAisu do vAre gayassa tiNNaJcue va chAvahI / NarajammapuvakoDI muhuttamukkosao ahiyaM // 1 // ' 'zeSayoH' dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pUrvakoTI dezonA bhavati, 'ukkosa'tti utkRSTasthitikAlA, jaghanyatastvAyatrayasyAntarmuhUrta, sarvaviratisAmAyikasya samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantaramevA''yuSkakSayasambhavAt, dezaviratipratipattipariNAmastvAntamauhUrtika eva, niyamitaprANAtipAtAdinivRttirUpatvAt, upayogApekSayA tu sarveSAmantarmuhUrtaH sarvajIvAnAM tu sarvANi sarvadaiveti gAthArthaH // 849 // dvAram // adhunA kaittihAraM vyAkhyAyate-katIti kiyantaH vartamAnasamaye samyaktvAdisAmAyikAnAM pratipattAraHprAkapratipannAH pratipatitA veti. atra pratipadyamAnakebhyaH prAkapratipannapratipatitasambhavAttAneva pratipAdayannAha sammatsadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamettA u / seDhIasaMkhabhAgo sue sahassaggaso viraI // 850 // vyAkhyA-samyaktvadezaviratAH prANinaH kSetrapalitasyAsaGkhyeyabhAgamAtrA eva, iyaM bhAvanA-kSetrapalitAsaGkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva utkRSTataH samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratipattAro bhavanti, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'saGgoyaguNA iti, jaghanyatastveko dvau veti / 'seDhIasaMkhabhAgo sue'tti iha saMvartitacaturakhIkRtalokaikapradezanivRttA saptarajavAtmikA zreNiH parigRhyate, tadasoyabhAga iti, tasyAH khalvasaGkhyayabhAge yAvantaH pradezAstAvanta eva ekadotkRSTataH sAmAnya zrute-akSarAtmake samyagamithyAtvAnugate vicArye pratipattAro bhavantIti hadayaM, jaghanyatastveko dvau veti / 'sahassaggaso viraI' sahasrAgrazo viratimadhikRtya utkRSTataH pratipattAro jJeyA ityadhyAhAraH, jaghanyatastveko dvau veti gaathaarthH|| 850 // prAkmatipannAnidAnI pratipAdayannAhasammattadesavirayA paDivanA saMpaI asaMkhejjA / saMkhenA ya carise tIsuSi paDiyA arNataguNA // 851 // vyAkhyA-samyaktvadeza viratAH pratipannAH 'sAmprataM' vartamAnasamaye'soyA utkRSTato jaghanyatazca, kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH, ete ca pratipadyamAnakebhyo'saGkhyeyaguNA iti / atraivAntare sAmAnyazrutApekSayA prAmatipannAn pratipAdayatA 'suyapaDivaNNA saMpai payarassa asaMkhabhAgamettA u' idameSyagAthAzakalaM vyAkhyeyaM, dvitIyaM vAkSarAtmakAviziSTa zrutapratipannAH sAmprataM pratarasya saptarajjvAtmakasyAsayabhAgamAtrA, asoyAsu zreNiSu yAvantaH pradezAstAvanta ityarthaH, saGgyeyAzca cAritre prAkpratipannA iti, 'tribhyo'pi' caraNadezacaraNasamyaksvebhyaH patitAH 'aNaMtaguNa'tti prApya pratipatitA anantaguNAH pratipadyamAnakamAkpratipannebhyaH, tatra caraNapratipatitA anantAH, tadasapeyaguNAstu dezaviratipratipatitAH, tadasaGkhyeyaguNAzca samyaktvapratipatitA iti / atrAntare sAmAnya zrutapratipatitAnadhikRtyaiSyagAthApazcArddha vyAkhyeyaM sesA saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te sadhe ||852||smyktvprtiptitebhyste'nntgunnaa iti gaathaarthH||852 // dvAran / adhunA'ntaradvArAvayavArtha ucyate-sakRdavAptamapagataM punaH samyaktvAdi kiyatA kAlenAvApyate ?, kiyadantaraM bhavatIti, tatrAkSarAtmakAviziSTazrutasyAntaraM jaghanyamantarmuhUrtam , utkRSTaM tvAha kAlamaNaMtaM ca sue addhApariyao u desUNo / AsAyaNabahulANaM ukosaM aMtaraM hoha // 853 // vyAkhyA-eka jIvaM prati kAlo'nanta eva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAdanusvArasya cAlAkSaNikatvAt , 'zrute' sAmAnya.to'kSarAtmake 'ukosaM aMtaraM hoI' tti yogH| tathA samyaktvAdisAmAyikeSu tu jaghanyamantarmuhUrtakAla eva, utkRSTa svAha'upArddhapudgalaparAvarta eva dezonaH, kim ?-utkRSTamantaraM bhavatIti yogaH, keSAm ?-AzAtanAbahulAnAm , ukaMca-"tittha. garapavayaNasuyaM AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / AsAinto bahuso arNatasaMsArio hoi // 1 // " ti gAthArthaH // 853 // dvAraM // sAmpratamavirahitadvArArthamAha-atha kiyantaM kAlamaviraheNaiko vyAdayo vA sAmAyika pratipadyanta ityAhasammasuyaagArINaM AvaliyaasaMkhabhAgamettA u / asamayA caritte savvesu jahanna do samayA // 854 // vyAkhyA-'samyaktvazrutAgAriNAM' samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAmityarthaH, nairantaryeNa . pratipattikAlaH Ava. likAasoyabhAgamAtrA samayA iti, tathA'STau samayAH cAritre nirantaraM pratipattikAla iti, 'sarveSu' samyaktvAdiSu +bhapAti pra.tIrthakaraM pravacanaM zrutamAcArya gaNadharaM mahardhikam / AzAtayan bahuzo'nantasAMsAriko bhavati // 2 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH 'jaghanya avirahapratipattikAlo dvau samayAviti gAthArthaH // 854 // tatrAsmAdevAvirahadvArA virahakAlA pratipakSa iti gamyamAnatvAdanuddiSTo'pi dvAragAthAyAM pradarzyatesuyasamma sattayaM khalu virayAviraIya hoi pArasagaM / viraIe pannarasagaM virahiyakAlo ahoratA // 855 // vyAkhyA-zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH 'saptakaM khalu' ityahorAtrasaptakaM, tataH paramavazyaM kacit kazcit pratipadyata iti, jaghanyastvekasamaya iti, 'viratAviratezca bhavati dvAdazaka' dezaviratarutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtradvAdazakaM bhavati, jaghanyatastu trayaH samayA iti, 'virateH paJcadazakaM virahitakAlaH ahorAtrANi' sarvaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtrapaJcadazakaM, jaghanyatastu samayatrayameveti gAthArthaH // 855 // sAmprataM bhavadvAramucyate-kiyato bhavAneko jIvaH sAmAyikacatuSTayaM pratipadyata iti nidarzayannAhasammattadesaviraI paliyassa asNkhbhaagmettaao| aTTha bhavA u caritte aNaMtakAlaM ca suyasamae // 856 // vyAkhyA-samyaktvadezaviratimantaH matublopAt samyaktvadezaviratAsteSAM tatsAmAyikadvayaM pratipattimaGgIkRtya bhavAnAM prakrAntatvAt kSetrapalyopamasyAsamayayabhAgamAtre yAvantaH pradezAstAvanta utkRSTataH pratipattibhavAH, jaghanyatastvekara, aSTau bhavAH 'cAritre' cAritre vicArya, utkRSTatastvAdAnabhavAH khalvaSTau, tataH sidhyatIti, jaghanyatastveka eva, aNaMtakAlaMga suyasamae' tti 'anantakAlaH' anantabhavarUpastamanantakAlameva pratipattA bhavatyutkRSTataH sAmAnyazrutasAmAyike, jaghanyastvekabhavameva, marudevIveti gAthArthaH // 856 // dvAram // sAmpratamAkarSadvAramadhikRtyAhatiNha sahassapuhuttaM sayApurattaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA evatiyA hoti nAyavvA / / 857 // vyAkhyA-AkarSaNam AkarSaH-prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, tatra trayANAM-samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasrapRthaktvaM, pRthaktvamiti dviprabhRtirA navabhyaH, zatapRthaktvaM ca bhavati viraterekabhave AkarSA etAvanto bhavanti jJAtavyA utkRSTataH, jaghanyatastveka eveti gAthArthaH // 857 // tiNha sahassamasaMkhA sahasapuhattaM ca hoi viraIe / NANabhave AgarisA evaiyA hoMti NAyavvA // 858 // ___ vyAkhyA-trayANAM-samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasrANyasaGkhyeyAni, sahasrapRthaktvaM ca bhavati virate, patAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / anye paThanti-doNha sahassamasaMkhA' tatrApi zrutasAmAyikaM samyaktvasAmAyikAnAntarIyakatvAdanuktamapi pratyetavyam, anantAzca sAmAnyazrute jJAtavyA ityakSarArthaH / iyaM bhAvanA-trayANAM hyekabhave sahanapRthaktvamAkarSANAmuktaM, bhavAzca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM bhavati tairguNitaM sahasrANyasoyAnIti, sahasrapRthaktvaM cetthaM bhavati-virateH khalvekabhave zatapRthaktvamAkoNAmuktaM, bhavAzcASTau, tatazca zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM mahasUpRthaktvaM bhavatItyavayavArthaH // 858 // dvAraM // sparzanAdvAramadhunA, tatreyaM gAthAsammattacaraNasahiyA savvaM logaM phuse giravasesaM / satta ya cohasabhAge paMca ya suyadesaviraIe / / 859 // __ vyAkhyA-'samyaktvacaraNasahitAH samyaktvacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarva lokaM spRzanti, kiM bahiAtyA !. prasayAtapradezamapi. ete ca kevalisamadaghAtAvasthAyAmiti, jaghanyatastvasayabhAgamiti / tathA'satta ya cohasabhAge paMca ya suyadesaviraIe' tti zrutasAmAyikasahitAH sapta caturdazabhAgAna spRzanti, anuttarasureSvilikAgatyA samutpadyamAnAH, cazabdAt paJca tamaHprabhAyAM dezaviratyA sahitAH paJca caturdazabhAgAn spRzantIti, acyute utpadhamAnAH, cazabdAt vyAdIMzcAnyoti, adhastu te na gacchantyeva ghaNTAlAlAnyAyenApi taM pariNAmamaparityajyeti gAthArthaH // 859 // evaM kSetrasparzanokA, sAmprataM bhAvasparzanocyate-kiM zrutAdisAmAyika ? kiyadbhirjIvaiH spRSTamityAha savvajIvahiM suyaM sammacarittAiM savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhenahiM phAsiyA desaviraIo / / 860 // __ vyAkhyA-sarvajIvaiH sAMvyavahArikarAzyantargataiH sAmAnya zrutaM spRSTaM, samyaktvacAritre sarvasiddhaiH spRSTe, tadanubhavamantareNa siddhatvAnupapatteH, bhAgairasaGkhyeyaiH siddhabhAgaiH spRSTA dezaviratistu, idamatra hRdayaM-sarvasiddhAnAM buddhyA'saGkhyayabhAgIkRtAnAmasaGkhyeyabhAgairbhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhyeyabhAgena tu na spRSTA, yathA-marudevAsvAminyeti gAthArthaH // 860 // dvAram // idAnIM niruktidvAra, caturvidhasyApi sAmAyikasya nirvacanaM, kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdArthakathanaM nirukkiA, tatra samyaktvasAmAyikaniruktimabhidhitsurAhasammaddihi amoho sohI sambhAva desaNaM yohii| avivaMjao sudidvitti evamAI niruttAI // 861 // vyAkhyA-samyak iti prazaMsArthaH, darzana-dRSTiH, samyagu-aviparItA dRSTiH-samyagdRSTiH, arthAnAmiti gamyate, __ * pratipradezabyAhayetyarthaH, Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH // 243 // mohanaM moha:- vitathagrahaH na mohaH amoha:- avitathagrahaH, zodhanaM-zuddhiH mithyAtvamalApagamAt samyaktvaM zuddhiH, satjinAbhihitaM pravacanaM tasya bhAvaH sadbhAvaH tasya darzanam - upalambhaH sadbhAvadarzanamiti, bodhanaM bodhirityauNAdika it, paramArthasambodha ityarthaH, atasmiMstadadhyavasAyo viparyayaH na viparyayaH aviparyayaH, tattvAdhyavasAya ityarthaH, suzabdaH prazaM sAyAM, zobhanA dRSTiH sudRSTiriti evamAdIni samyagdarzanasya niruktAnIti : gAthArthaH // 861 // zrutasAmAyikaniruktipradarzanAyA''ha akkhara sabhI saMmaM sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviddhaM sattavi ee sapaDivakkhA // 862 // vyAkhyA -- iyaM ca gAthA pIThe vyAkhyAtatvAnna vitriyate // dezaviratisAmAyikaniruktimAha- virAvara saMbuDabuDe bAlepaDie ceva / dekhekadesaMbiraI aNudhammo agAradhammo ya // 863 // vyAkhyA - viramaNaM virataM bhAve niSThApratyayaH, na virati:-- aviratiH, virataM cAviratizca yasyAM nivRttau sA viratAviratiH, saMvRtAsaMvRtAH sAvadyayogA yasmin sAmAyike tat tathA saMvRtAsaMvRtAH - sthagitA sthagitAH parityaktAparityakkA ityarthaH, evaM bAlaeNDitam ubhayavyavahArAnugatatvAdU, dezaikadezaviratiH prANAtipAtaviratAvapi pRthivIkAyAdyaviratigRhyate, aNudharmo bRhatsAdhudharmApekSayA dezaviratiriti, agAradharmazceti na gacchantItyagAH - vRkSAstaiH kRtamagAraM gRhaM tathogAdagAra-gRhasthaH taddharmazceti gAthArthaH // 863 // sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAha - sAmAiyaM samaiyaM sambhavAo samAsa saMkhe bo / aNavAM ca pariNNA paJcakakhANe ya te aDa // 864 // vyAkhyA- 'sAmAyikam' iti rAgadveSAntarAlavatIM samaH madhyastha ucyate, 'aya gatA' viti ayanam aya:-gamanamityarthaH, samasya ayaH samAyaH sa eva vinayAdipAThAt svArthikaSThakpratyayopAdAnAt sAmAyikam, ekAntopazAntigamanamityarthaH, samayikaM samiti samyakzabdArtha upasargaH samyagayaH samayaH - samyag dayApUrvakaM jIveSu gamanamityarthaH, samayosyAstIti, 'ata ini ThanA ( pA0 5-2-115 ) viti Than samayikaM samyagvAdaH rAgAdivirahaH samyak tena tatpradhAnaM vA vadanaM samyagvAdaH, rAgAdiviraheNa yathAvad vadanamityarthaH, samAsaH 'asu kSepaNa' iti asanam Asa:-kSepa ityarthaH, saMzabdaH prazaMsArthaH zobhanamasanaM samAsaH, apavarge gamanamAtmanaH karmaNo vA jIvAt / padatrayapratipattivRttyA kSepaH samAsaH, 'saMkSepaH' saMkSepaNaM saMkSepaH stokAkSaraM sAmAyikaM mahArthaM ca dvAdazAGgapiNDArthatvAt, anavadyaM ceti avadyaM pApamucyate nAsminnavadya mastItyanavadyaM sAmAyikamiti, pariH - samantAjjJAnaM pApaparityAgena parijJA sAmAyikamiti, pariharaNIyaM vastu vastu prati AkhyAnaM pratyAkhyAnaM ca ta ete sAmAyikaparyAyA aSTAviti gAthArthaH // 864 // eteSAmaSTAnAmapyardhAnAmanuSThAdan yathAsaGkhpenASTAveva dRSTAntabhUtAn mahAtmanaH pratipAdayannAha - dadate me kAlayaipucchA cilaya anteye / dhamma ilA teyali sAmAie aDadAharaNA // 865 // vyAkhyA - damadantaH metAryaH kAlakapRcchA cilAtaH AtreyaH dharmaruciH ilA tetaliH, sAmAyike'STAvudAharaNAnIti gAthAsamudAyArthaH // 865 || avayavArthastu kathAnakebhyo'vaseya iti, tatra yathoddezaM nirdeza iti sAmAyikamarthato damada * 'iNU gatau iti pra0 + AyaH pra0 upazamavivekasaMvararUpaM. ntAnagAreNa kRtamiti taccaritAnuvarNanamupadezArthamadyakAlamanuSyANAM saMvegajananArthaM kathyate- hetthisIsae nagare rAyA damadaMto nAma, io ya gayapure nagare paMca paMDavA, tesiM tassa ya vairaM, tehiM tassa damadamaMtassa jarAsaMdhamUlaM rAyagihaM gayassa so visayo lUDito do ya, aNNadA damadaMto Agao, teNa hasthiNApuraM rohitaM, te bhaeNa Na Niti, tao damadaMteNa te bhaNiyA - siyAlA ceva suNNagatrisae jahicchiyaM ArhiDaMha, jAva ahaM jarAsaMdhasagAsaM gao tAva mama visayaM luDeha, idANiM NiphiDaha, te Na NiMti tAhe savisayaM gao / aNNayA NiviNNakAmabhogo pacaio, tao egallavihAraM paDiaort viharaMto hathiNApuraM gao, tassa bAhiM paDimaM Thio, juhiTThileNa aNujantANiggaeNa baMdio, pacchA sesehivi uhi paMDavehiM baMdio, tAhe dujjodhaNo Agao, tassa maNussehiM kahiyaM jahA -esa so damadeto, teNa so mAtuliMgeNa Ahao, pacchA saMdhAvAreNa eMteNa pattharaM 2 khivaMteNa patthararAsIkao, judhiTThilo niyanto pucchara - ettha sAhU Asi 1 istizIrSe nagare rAjA damadanto nAma, itana gajapure nagare paJca pANDavA:, teSAM tasya ca vairaM, taistasya damadantasya jarAsandhamUkaM rAjagRhaM gatasya sa viSaya luNDito dagdha, ambadA damadamsa AgataH tena hastinAgapuraM ruddhaM, te bhayena na niryAnti, tato damadamzena te bhaNitA:-zugAlA iva zUnyaviSaye yathecchamahiNDavaM bAvadahaM jarAsandhasakAzaM gatastAvanmama viSayaM luSTayata, idAnIM nirgacchata, te na nirgacchanti tadA svaviSayaM gataH / zramyadA nirviNNakAmabhogaH prabrajitaH, tasa ekA kivihAraM pratipakSo viharan hastinAgapuraM gataH, tasmAt bahiH pratimayA sthitaH / yudhiSThireNAnuyAnnAnirgatena vanditaH pazcAt zeperapi caturbhiH pANDavairvanditaH, tadA duryodhana bhAgataH, tasya manuSyaiH kathitaM yathA eSa sa damadamsaH tena sa bIjapUreNAhataH pazcAtskandhAvAreNAgacchatA prastaraM 1 kSipatA prastararAzIkRtaH, yudhiSThiro nivRttaH pRcchati sAdhurAsIt. * damadamaMto pra0 + AhiMDiyA pra0 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH kahiM so!, loeNa kahiyaM-jahA eso patthararAsI dujohaNeNa kao, tAhe so aMbADio, te ya avaNiyA pattharA, telleNa abbhaMgio khAmio ya / tassa kira bhagavao damadaMtassa dujohaNe paMDavesu ya samo bhAvo Asi, evaM kAtapaM // amumevArtha pratipAdayannAha bhASyakAra:nikkhaMto hatyisIsA damadaMto kAmabhogamavahAya / Navi rajjai rattesuM duhesu Na dosamAvaja // 151 // (bhA0) vyAkhyA-niSkrAnto hastizIrSAt nagarAhamadanto rAjA kAmabhogAnapahAya, kAmaH-icchA bhogA:-zabdAdyanubhavAH kAmapratibaddhA vA bhogAH kAmabhogA iti, sa ca nApi rajyate rakteSu na prItiM karoti, aprIteSu dviSTeSu na dveSamApadyate, vartamAna nirdezaprayojanaM prAgvaditi gAthArthaH // tathAhi-munayaH khalvevambhUtA eva bhavanti, tathA cAhavaMdijjamANA na samupasaMti,hIlijamANA na smujjlNti| daMteNa citteNa caraMti dhIrA,muNI samugghAiyarAgadosA vyAkhyA-vandhamAnAH 'na samukkasaMti' na samutkarSa yAnti, tathA hIlyamAnA 'na samujvalanti' na kopAniM prakaTayanti, kiM tarhi?-'dAntena' upazAntena cittena caranti dhIrAH munayaH samudghAtitarAgadveSA iti gAthArthaH // 866 // tathA to samaNo jai sumaNo bhAveNa ya ja Na hoi paavmnno| sayaNe ya jaNe ya samo samo ya mANAvamANesuM __ vyAkhyA-tataH 'samaNo'tti prAkRtazailyA yadi sumanAH, zobhanaM dharmadhyAnAdipravRttaM mano'syeti sumanAH samaNotti saH1, kokena kathitaM-yatheSa prastararAziduryodhanena kRtaH, tadA sa lisitaH, te cApanItAH prastarAH, sainAmyajitaH kSamiva / tasya kika bhaga vato damadamtasya duryodhane pADaveSu ca samabhAva bhAsIt , evaM kartavyaM / bhaNyate, kimitthambhUta eva 1, netyAha-bhAvena ca' AtmapariNAmalakSaNena yadi na bhavati pApamanA:-avasthitamanA apItyarthaH athavA bhAvena ca yadi na bhavati pApamanAH, nidAnapravRttapApamanorahita iti bhAvanA, tathA svajane ca mAtrAdike jane cAnyasmin samaH-tulyaH, samazca mAnApamAnayoriti gAthArthaH // 867 // Natthi ya si koI veso pio va savvesu ceva jIvesu / eeNa hoi samaNo esoannnnovipjjaao|| 868 // ___ vyAkhyA-nAsti ca 'se' tasya kazcid dveSyaH priyo vA sarveSveva jIveSu, etena bhavati samaNaH, sam aNati-gacchatIti samaNaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gaathaarthH|| dvAram / idAnIM samayika, tatra kathAnakamsAete Nagare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo-sudaMsaNA piyadaMsaNA ya, tattha sudaMsaNAe duve puttA-sAgaracaMdo muNicaMdo ya piyadasaNAevi do puttA-guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo juvarAyA, muNicaMdassa ujeNI diNNA kumArabhuttIe / io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDima Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejAvAlI ciMteidukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage telaM chUDhaM, so tAva jalio jAva addharatto, tAhe sAkete nagare candrAvataMsako rAjA, tasa dve patyau-sudarzanA priyadarzanA ca, tatra sudarzanAyA dvau putrI-sAgaracandro municandrazca, priyadarzanAyA api dvaiH putrI-guNacandro bAlacandrazca, sAgaracandro yuvarAjaH, municandrAyojayinI kumArabhuktyA dattA / itazca candrAvataMsako rAjA mAghamAse pratimayA sthito vAsagRhe yAvaddIpo jvalatI ti, tasya zayyApAlikA cintayati-duHkhaM svAmI andhatamase svAsthati, tayA dvitIye yAme vidhyAyati dIpe tailaM kSiptaM, sa tAvaraNa. jvalito yAvadardharAtraM, tadA * anavasthita. pra. puNovi telaM chUDhaM tAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veyaNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jaao| aNNayA so mAisavattiM bhaNai-geha rajaM puttANa te bhavautti, ahaM padhayAmi, mA Necchai eeNa rajaM AyattaMti, tao sA atijANanijANesu rAyalacchIe dipaMtaM pAsiUNa ciMtei-mae puttANa rajaM dijaMtaM Na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, teNa sUtassa saMdesao diNNo, etto caiva puvaNhiyaM pavijAsi, jai virAmi, sueNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajio, piyadaMsaNAe diTho, bhaNai-pecchAmi NaM ti, tIe appito, purva NAe visamavikhayA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI moyagotti paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, teNa ciMtiyaM-kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM?, teNa duhA kAUNa tesiM doNhavi so diNNo, te khAiumAraddhA, punarapi tailaM kSiptaM tAvajvalito yAvatpazcimapraharaH, tadApi kSiptaM, tato rAjA sukumAlo vibhAtAyAM rajanyA vedanAbhibhUtaH kAlagataH, paJcAsAgaracandro rAjA jAtaH / zramyadA sa mAtRsapI bhaNati-gRhANa rAjyaM putrayoste bhavarivati, ahaM pravrajAmi, sA necchati etena rAjyamAyattamiti, sataH sA atiyAnaniryANayoH rAjalakSmyA dIpyamAnaM raDA cintayati-mayA putrayo rAjyaM dIyamAnaM neSTaM, tAvapyevamazobhivyataH, idAnImapyenaM mArayAmi chidrANi mArgayati, ma ca kSudhAtaH, tena sUdAya saMdezo dattaH, atraiva paurvAhika prasthApayeryadU bhakSayAmi, sUdena siMhakezariko modakazcevyA hastena visRSTaH, priyadarzanayA dRSTaH, bhaNatiprekSe tamiti, tayA'rpitaH, pUrvamanayA viSamrakSitI hastI kRtI, tAbhyAM sa viSeNa mrakSitaH, pazcAt bhaNati-aho surabhirmodaka iti pratyarpitaH, cevyA tayA garavA rAjJe samarpitaH, tau ca dvAvapi kumArI rAjasakAze tiSThataH, tena cintitaM-kathamahametayoH kSudhArtayoH khAdayAmi', tena dvidhA kRtvA tAbhyAM dvAbhyAma sa dattaH tau khAditumArabdhau, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 245 // jApa visavegA AgaMtu pabattA, rAiNA saMbhaMteNa vejA sahAvitA, suvaNaM pAiyA, sajA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai-Na keNavi diho, NavaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sA sahAviyA bhaNiyA-pAve ! tadA Necchasi rajaM dijaMtaM, iyANimimi NAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chuDhohoMtotti tesi rajaM dAUNa ppio|annnnyaa saMghADao sAhUNa ujeNIo Agao, so pucchio-tattha NiruvasaggaM ?, te bhaNati-varaM rAyaputto purohiyaputtoya bAhinti pAsaMDatthe sAhUNo ya, so gao amariseNaM tattha, vissAmio sAihi, te ya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio -ANijau, bhaNai-attalAbhio ahaM, NavaraM ThavaNakulANi sAhaha, tehiM se cello diNNo, so taM purohiyadharaM daMsittA paDigao, imovi tattheva paDadyo vaDavaDeNaM saheNaM dhammalAbhei, aMtauriAo niggayAo hAhAkAra karatIo, sobaDavaDDeNaM saddeNaM bhaNai-kiMeyaM sAvietti, teNiggayA bAhiM bAraMbaMdhati, pacchA bhaNaMti-bhagavA paNaJcasu, sopaDiggaThaveUNa paNadhio. yAvat viSayegA bhAgantuM pravRttAH, rAjJA saMbhrAntena vaicAH zabditAH, suvarNa pAyitI, sajI jAtI, pazcAhAsI zabditA, pRSTA bhaNati-na kenApi raTA bhavarametayormAtrA parAmRSTaH, sA zabditA bhaNitA-pApe! tadA naivIdrAgyaM dIyamAnam, idAnImanelAI tvayA'ksaparalokazambala: saMsAre kSipto'bhaviSyaditi tayo rAjyaM davA pravajitaH / anyadA saMghATaka: sAdhvorujavinIta bhAgataH, sa paTalA nirupasarga, sau bhaNataH-nabaraM rAjaputraH purohitaputrama bAdhete pApaNDasthAn sAdhUMdha, sa gato'marSaNa satra, sAdhubhirvidhamitaH, teca sAMbhogikAH sAdhabo bhikSAvelAyAM bhaNitA mAnIyatA, bhaNati-bhAsmAdhiko, navaraM sthApanAkulAni kathayata, taistamai kSullako dattaH, sa tatpurohitagRhaM darzayitvA pratigataH, ayamapi tatraiva praviSTo vRhatA vRhatA zAbdena dharmalAbhayati, antaHpuryA nirgatA hAhAkAraM kurvatyaH, sa vRhatA vRhatA zabdena bhagati-kimetat prAvika iti, to nirgatau bahiraM vanIta, pamA bhaNata:-bhagavan ! pramarsaya, sa pratimahaM sthApayitvA pranarsitA, te' Na yANati vAe, bhaNaMti-jujjhAmo, dovi ekasarA te AgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao Nisiha haNiUNa bArANi ugyADittA gao, ujANe acchati, rAiNo kahiyaM, teNa maggAvio, sADU bhaNaMti-pAhUNao Agao, Na yANAmo, gavasaMtehiM ujANe diTTho, rAyA gao khAmio ya, Necchai mottuM, jai pakSayaMti to muyAmi, tAhe pucchiyA, paDisuyaM, egattha gahAya cAliyA jahA. sahANe ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavAviyA, rAyaputto samma kareti mama pittiyattotti, purohiyasuyo dugaMchai-amhe eeNa kavaDeNa pabAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgAraM kareMti-jo paDhamaM cayai teNa so saMboheyabo, purohiyasuo caiUNa tIe duguMchAe rAyagihe meIe podde AMgao, tIse sidviNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA, sA maMsaM vikiNai, tAe bhaNNai-mA aNNastha hiMDAhi, ahaM sarva kiNAmi, divase 2 ANei, evaM tAsi pII ghaNA jAyA, tesiM ceva gharassa simosIiyANi ThiyANi, sA ya sehiNI jiMdU, tAhe meIe rahassiyaM tau na jAnIto vAdayituM, bhaNataH-yujyAvare, dAvapitau sahavAgato, marmaskhAhatI, yathA yantrANi tathA masthirasandhiko kRtI, tato nimaratvAdvArANi jadUpAvya gataH, macAne tiSThati, rAze kathitaM, tena mArgitaH, sAdhavo bhaNamti-mAghUrNaka bhAgataH, na jAnImA, gaveSayaviruSAne TA, rAjAgataHkSAmitaba, necchati mokuM, yadi prabajatastadA muzAmi, tadA pRSTI, pratibhutam, ekatra gRhItvA cAritau kyA khattAne saMdhayA sthitAH, yo kRtvA prabhAjitau, rAjaputraH samyak karoti-mama paitRka (pitRSyaH) iti, purohitasuto jugupsate-bhAvAmetena paTena pramANitI, dvApapi matvA devaDokaMgatI, saDetaM kurutaH yA prathama vyabate tena sa saMboDagyA, purohitasutAyutvA tavA jugupsacA rAjagRhe mAtA-yA sadare pAgataH, tasyAH zreSTinI bayA, sAkathaM jAtA, sA mArsa pikINAti, sapA manyate. mA'mbatra hiDihAH ahaMsA kINiyAmi, dibase ra bAnapatti, evaM tayoH prItinA jAtA, teSAmeva gRhala samavastAni khitAni, sAhinInimbU, badA mAtamyA rAhasikameka. * saMgaraM.+ ApAto. prAtirimakAli matApatyAlA caiva tIse putto diNNo, seThiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sA seTiNI taM dAragaM meIe pAesu pADeti, tumbhapabhAveNa jIvautti, teNa se nAma kayaM meyajotti, saMvaDio, kalAo gAhio, saMbohio deveNa, Na saMbujjhai, tAhe aDhaNhaM ibbhakaNNagANaM egadivaseNa pANI geNhAvio, sibiyAe Nagari hiMDai, devovi meyaM aNupaviho roiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi aja vivAho kao hoto, bhataM ca metANa kayaM hotaM, tAhe sAe meIe jahAvata sihaM, tao ruho devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tumaM asarisIo pariNesitti khaDDAe chUDho, tAhe devo bhaNai-kiha ?, so bhaNai-avaNNo, bhaNai-etto mopahi kiMcikAlaM, acchAmi bArasa varisANi, to bhaNai-kiM karemi!, bhaNai-raNo dhUyaM davAvehi, to sapAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se chagalao diNNo, so rayagANi yosirai, teNa rayaNANa thAlaM bhariyaM, teNa piyA bhaNio raNNo dhUyaM varehi, rayaNANa thAlaM bharetA gao, kiM sau putro dattA, bheDimyA duhitA mRtA jAtA, sA mAtathA gRhItA, pazcAtsA zreDinI dArakaM taM mAtAyAH pAdayoH pAtapati, taba prabhAveNa jIvasthiti, tena takha mAma kRtaM metArya (mAtaGgayAtmaja) iti, saMvRddhaH, kalA prAhitA, saMbodhito devena, na saMbudhyate, tadAzanAmibhyAmpAnAmekadivasena pANImohitA, zivikayA nagaryA hiNDate, devo'pi mAtAmanupraviSTo roditumArabdhaH, yadi mamApi duhitAjIviSyat tasyA bapi vivAha pacahato'bhaviSyat, bhakaM ca metAnAM kRtamabhaviSya sadA tayA metyA yathAvRttaM ziSTaM, tato ruSTo devAnubhAvena ca tasyAH zibikAtaH pAtitaH svamasarazaH pariNayasi iti gartAyAM kSiptaH, tadA devo bhaNati-karya, sa bhaNati-avarNaH, bhaNati-ito mocaya kaJcitkAlaM, tiSThAmi dvAdaza varSANi, tato bhaNati-kiMkaromi ,bhaNati-zoduhitaraM dApaya, tat sarvA prakriyA apaspheTisA bhaviSyanti, tadA tasmai chagalako dasaH, sa rakhAni byurasajati, tena ravAnAM sthAno bhRtA, tena pitA bhaNitA-rAho duhitaraM nRNuSva, rakhaiH sthAvaM bhUtvA gataH, ki Jain Education Interational Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRtiH bhaggasi!, dhUrya, NicchuDho, evaM thAlaM divase 2 geNhai, Na ya dei, abhao bhaNai-kao rayaNANi ?, so bhaNai-chagalao hagai, amhavi dijau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, abhao bhaNai-devANubhAvo, kiM puNa ?, parikvijaDa, kiha !, bhaNai-rAyA dukkhaM venbhArapavataM sAmi vaMdao jAti, rahamaggaM karehi, so kao, ajjavi dIsaha, bhaNio-pAgAraM so vaNaM karehi, kao, puNovi bhaNio-lAi samuhaM ANesi tattha hAo suddho hohisi to te dAhAmo, ANIo, velAe pahAvio. vivAho ko siviyAe hiMDateNa, tAovise aNNAo ANiyAo, evaM bhoge bhujati vArasa varimANi. pacchA bohito. mahilAhivi bArasa varisANimaggiyANi, diNNANiya, cauSIsAe vAsehiM sabANivi pavaiyANi, NayapabI jAo, ekallavihArapaDima paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa movaNiyANaM javANamasataM karei, ceiyaccaNiyAe parivADie seNio kArei tisaMjhaM, tassa gihaM sAhU aigao, tassa egAe vAyAe mArgarasi, duhitA, tiraskRtA, evaM sthAlaM divase 2 gRhAti, na cavadAti, bhabhayo bhaNati-kuto rabAni', sa bhaNati-galo hadati, bhasmabhya. mapi dadAtu, mAnItaH, mRtakagandhAni byusajati, mamayo bhaNati-devAnubhASaH, kiM punaH parIkSyate, kathaM', bhaNati-rAjA duHkhaM vaibhAraparvataM svAmivandako yAti, rathamArga kurukRtA, macApi zyate, mANitaH-prAkAraM sauvarNa kurA hatA, punarapi bhaNita:-yadi samudramAnapasi satra sAtaH zuddho bhaviSyasi tadA te dAsyAmaH, AnItA, velAyo bApito, vivAhaH kRtaH zivikavA hiNDamAnena, tA api sasyAnyA bhAnItAH, evaM bhogAn bhunakti dvAdaza varSANi, pavAdodhitaH, mahelAbhirapi dvAdaza varSANi mAgitAni dattAni ca, caturvizasthA va sarve'pi pramajitAH, mavapUrvI jAtaH, ekAki vihArapratimA pratipatraH, satrava rAjagRha hiNDate. suvarNakAragRhamAgatA, saca zreNikarakha sauvarNikAnAM yavAnAmAtaM karoti, caitvArca nikAyai paripAvyA zreNikA kArayasi trisandhyaM, tasya gRhaM sApuratigataH, tasyaikayA vAcA bhikkhA Na NINiyA, so ya aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao Na pecchai, raNNo ya cetiyaJcaNiyavelA dukai, aja ahikhaMDANi kIrAmitti, sAdhu saMkai, pucchai, tuhiko acchai, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, bhaNio ya-sAha tahA Avedio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeteNa siliMkAe Ahao galae, teNa vantA, logo bhaNai-pAya ! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diho mettajo, raNNo kahiyaM, vajjhANi ANattANi, dAraM ThaittA pavaiyANi bhaNaMti-sAvaga! dhammeNa vaDDAhi, mukkANi, bhaNai-jai uppavayaha to bhe kavillIe kaDDemi, evaM samaiyaM appae ya pare ya kAya // tathA ca kathAnakAthaikadezapratipAdanAyAha jo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaM tu NAikkhe / jIviyamaNapehataM meyajarisiM NamaMsAmi // 869 // vyAkhyA-yaH krauJcakAparAdhe sati prANidayayA 'krozcata kroJcakameva nAcaSTe. apita svaprANatyAgaM vyavasitaH, sama nukampayA jIvitamanapekSamANaM metAryaRSi namasya iti gaathaarthH||869|| NippheDiyANi dopiNavisIsAveDheNa jassa acchINi / Naya saMjamAu calio meyajo maMdaragirivya // 870 // bhikSA nAnItA, sa cAtigataH, te ca yavAH kauna khAditAH, samAgato na prekSate, rAjJaca caityArca nikAlA TIkate, bhacAsthikhaNDAmi kriye iti, sa'dhuM zakate, pRcchati, tUSNIkastiSThati, sadA ziraAveTanena banAti, bhaNitazva-kathaya yena gRhItAH, tathA''veSTito yathA'kSiNI bhUmau patite, kauzala dAru pArayatA zalAkayA''hato gale, tena vAntAH, loko bhnnti-paap| ete te yavAH, so'pi bhagavAn kAlagataH siddhana, loka bhAgataH, dRSTo metAyaH, rAjJaH kathitaM vadhyA AjaptAH, dvAraM sthagitvA pravajitA bhaNanti-zrAvaka! dharmeNa vardhasva, muktAH, bhaNati-yadi utpravrajata tadA bhavataH kaTAhe kathayiSyAmi / evaM samayikamAtmani paramizca kartavyam / ag pra. * keNaM pra.+tAhe pra. - vyAkhyA-'niSkAsite' bhUmau pAtite dve api zirobandhanena yasyAkSiNI, evamapi kadImAno'nukampayA 'naca' naiva saMyamAJcalito yastaM metAryaRSi namasya iti gaathaabhipraayH||870||dvaarm // idAnIsamyagvAdastatra kathAnakam-turuviNIe NayarIe jiyasattu rAyA, tattha bhaddA dhijAiNI, putto se datto,mAmago se ajakAlago tassa dattassa soapvio|so datto jUyapasaMgI majapasaMgI ya, ullagiumAraddho, pahANo daMDojAo, kulaputtae bhiMdittArAyA dhADio, soyarAyA jAo, jaNNA peNa subahU jhaa| aNNatA taM mAmagaMpenchai,aha bhaNai-tuTThodhamma suNemitti, jaNNANa kiM phalaM?, sobhaNai-kiM dhamma pucchasi?.dhamma kahei, puNovi pucchai, NaragANaM paMthaM pucchasi?, adhammaphalaM sAhai, puNovi pucchai, atubhANaM kammANaM udayaM pucchasi !, taM pi parikahei, puNovi pucchai, tAhe bhaNai-NirayA phalaM jaNNassa, kuddho bhaNai-ko paJcao?, jahA tumaM sattame divase suNayakuMbhIe paJcihisi, ko paJcao?, jahA tujha sattame divase saNNA muhaM aigacchihiti, ruho bhaNai-tujha ko madhu', bhaNai-ahaM suiraM kAlaM pabaja kA devalogaM gacchAmi, ruTobhaNai-rubhaha, te daMDA niviNNA, tehiM so ceva rAyA AvAhio turumiNyAM nagaryo jitamA rAjA, tatra bhadrA dhigjAtIyA, punastasyA dattaH, mAtulo'thAryakAlakastasya dattasya, sa ca pravajitaH / sa ca pattothUtaprasaGgI madhaprasaGgIca, aSaNagitumArabdhaH, pradhAno daNDiko jAtaH, kulaputrAn bhedAyitvA rAjA niSkAzitaH, saca rAjA jAtaH, yajJA anena subahava iSTAH / sampadA mAtulaM prekSate, matha bhaNati-tuSTo dharma gaNomIti, yajJAnAM kiM phalam , sa bhaNati-kiM dharma pRcchasi', dharma kathayati, punarapi pRcchati, narakANAM panthAna pRcchasi / , adharmaphalaM kathayati, punarapi pRcchati, bhAbhAnAM karmaNAmudayaM pRcchasi, tamapi parikathayati, punarapi pRcchati, tadA bhaNati-jarakAH phaLaM yajJala, kuddho bhaNati-ka: pratyayaH', yathA tvaM saptamadivasebakumbhyo pakSyase, kA pratyayaH, yathA tava saptame divase saMjJA mukhamatigamiSyati, ruSTo bhaNati-taSa kathaM mRtyuH, bhaNati-ahaM suciraM kALaM pravajyAM kRtvA devakokaMgamiSyAmi, rase bhaNati-sambate daNDikA nirSiNNAH, taiH sa caiva rAjA''hUtaH-*kathA pra. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyaka-hAribhadrIyattiH // 247 // ehi jAva evaM te baMdhittA appamo, so ya pacchanno acchai, tassa divasA vissariyA, sattame divase rAyapathaM sohAvei, maNussehi ya rakkhAvei / ego ya devakuligo puSphakaraMDagahatthaMgao pase pavisai, sabhADo"vosarittA pupphehi ohADei, rAyAvi sattame divase AsacaDagareNaM NIti, jAmi taM samaNayaM mAremi, jAti, volaMto jAva aNNaNaM AsakisoreNaM saha pu'phehi ukkhiviyA khureNaM muhaM saNNA agA, teNa NAtaM jahA mArejAmi, tAhe daMDANa aNApucchAe NiyattiumAraddho te jANaMti daMDA-nUNaM rahassaM bhiNNaM, jAva gharaM Na pavesai tAva geNhAmo, gahio, iyaro ya rAyA ANIo, tAhe teNa kuMbhIe suNae chubhittA bAraM baddhaM, hehA aggI jAlio, te suNayA tAvijantA ta khaMDAkhaMDehiM chiMdati / evaM sammAvAo kAyabo, jahA kAlagajeNaM // tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha datteNa pucchio jo jaNNaphalaM kAlao turumiNIe / samayAe AhieNaM saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM // 871 // vyAkhyA-'dattena' dhigajAtinRpatinA pRSTo yo yajJaphalaM kAlako munisturumiNyAM nagaryA tena 'samatayA''hitena' , ehi yAvadenaM tubhyaM mAyAmaH, saca prazchamastiSThati, tasya divasA vismRtAH, saptame divase rAjapathaM sodhayati, manuSyaizca rakSayati / ekatra devaka likAhastagatapuSpakaraNDakaH pratyUSasi pravizati, saMjJAkulo myurasajya puppairAcchAdayati, rAjA'pi saptame divase sabasamona nirgacchati, yAmi saMbhamaNaka mArayAmi, yAti, myativrajana yAvadamyenAzcakizoreNa saha puSpainarikSAmA khureNa mulaM saMzA'tigatA, tena jJAtaM yathA mAyeM, tadA dakhikAnanApRcchaya nivartitumArabdhaH, te jAnanti daNDikA:-nUnaM rahasyaM bhivaM, cAvahaM na pravizati tAvaDImaH, gRhItaH, itara rAjA mAnItaH, vA tena kummyAM zunaH kSiptvA dvAra paddham , adhastAdagniAlitaH, te zvAnastApyamAnAtaM baDazamindanti / evaM samyagvAvaH kartavyaH, bathA kAlakAryeNa * hastho pra. // podo pra. madhyasthatayA gRhItena, ihalokabhayamanapekSya 'samaM vuiyaM bhayaMteNaM' ti samyaguditaM bhadantena, mA bhUd madvacanAdadhikaraNapravRttiriti gAthArthaH // 871 // dvAraM // samAsadvAramidAnI, tatra kathAnakam-khiipaihie Nagare ego dhijAio paMDiyamANI sAsaNaM khiMsai, so vAe paiNNAe uggAhiUNa parAiNittA pabAvio, pacchA devayAcoIyassa uvagayaM, duguMchaM na muMcaha, saNNAtayA se uvasaMtA, agArI NehaM Na chaDui, kammarNa diNaM, kiha me vase hojA, mao devaloe upavaNNo / sAvi taNNiveeNa pavaiyA, aNAloiyA ceva kAlaM kAUNa devaloe uvavaNNA / tao caiUNa rAyagihe payare dhaNo nAma satthavAho, tassa cilAiyA mAma ceDI, tIse putto uvavaNNo, NAma se kayaM cilAyagotti / iyarIvi tasseva dhaNassa paMcaNhaM puttANamuvari dAriyA jAyA, suMsumA se NAmaM kayaM, so ya se bAlaggAho diNNo, aNAlio karei, tAhe NicchUDho sIhaguhaM corapaliM gao, tattha aggappahArI nIsaMso ya, coraseNAvaI mao, so ya seNAvaI jAo, aNNayA core bhaNai kSitipratiSThite nagare ekodhigjAtIyaH paNDitammanyaH zAsana nindati,savAdepratijJayA udAsa parAjitya pranAjitaH, pazcAhevatAcoditasyopagataM, jugupsA ma mukhati, sajAtIyAstasyopazAntAH, pagArI behaM na svajati, kArmaNaM dattaM, kathaM me vaze bhavet !, mato devaloka utpanaH / sA'pi tatrivedena pranajitA, anAlociva (vyaiva) kAlaM kRtvA devaloka utpamA / tatavyutvA rAjagRhe magare dhano nAma sArthavAhaH, tasya cilAtA nAma dAsI, tasyAH putra utpanA, nAma tasya kRtaM cilAtaka iti / itarA'pi tasyaiva dhanasya pazcAgAM putrANAmupari dArikA jAtA, suMsumA tasyA nAma kRtaM, saca tasyai bAlagrAho dattaH, maceSTAH karoti, tadA niSkAzitaH siMhaguhAM caurapallI gataH, satrApraprahArI nistUMzana, caurasenApatitaH, sarasenApatijAtaH, anyadA caurAna bhaNati- * bohiyassa pra0 + sacihna vikriyAH rAyagihe dhaNo NAma satthavAho, tassa bhUyA suMsumA dAriyA, tahiM baccAmo, dhaNaM tumha susumA majjha, osovANaM dAuM aigao, NAma sAhittA dhaNo saha puttehiM Adharisito, te'vi taM paraM pavisittA dhaNaM ceDiM ca gahAya pahAviyA, dhaNeNa NayaraguttiyA sadAviyA, mama dhUyaM Niyatteha, dabaM tumbha, corA bhaggA, logo dhaNaM gahAya Niyatto, iyaro saha puttehiM cilAyagassa maggao laggo, cilAovi dAriyaM gahAya Nassai, jAhe cilAaoNatarai susumaM vahiu~, imevi dukA, tAhe suMsumAe sIsaM gahAya patthio, iyare dhADiyA NiyattA, chuhAe ya pariyAvijaMti, tAhe dhaNo putte bhaNai-mamaM mArittA khAha, tAhe vaJcaha NayaraM, te necchaMti, jeTho bhaNai-mamaM khAyaha, evaM jAva Daharao, tAhe piyA se bhagai-mA aNNamaNNaM mAremo, eyaM cilAyaeNa vavaroviyaM suMsumaM khAmo, evaM AhAritA puttimaMsaM / evaM sAhUNavi AhAro puttimaMsovamo kAraNio, teNa AhAreNa NayaraM gayA, puNaravi bhogANamAbhAgI jAyA, evaM sAhUvi NivANasuhassa AbhAgI bhavati / sovi cilAyao rAjagRhe dhano nAma sArthavAhaH, tasya duhitA suMsumA dArikA, tatra vrajAmaH, dharma yugmAkaM suMsumA mama, avasvApinI vayA'tigataH, nAma sAdha virakA dhanaH saha putrairAdharSitaH, te'pi tanahaM pravizya dhanaM gheTI ca gRhItvA pradhASitAH, dhanena nagaraguptikAH zabditAH, mama duhitaraM nivarsayata, dravyaM yuSmAkaM, caurA bhanAH, loko dhanaM gRhItyA nivRttaH, itaraH saha putraikhilAtasya pRSThato sannacilAto'pi dArikA gRhItvA nazyati, yadA cilAto na zakroti khusumo voDhum, ime'pi AsathIbhUtAH, tavA suMsumAyAH zIrSa gRhItvA prasthitaH, itare dhATitA nivRttAH, kSudhA ca paritApyante; tadA dhanaH putrAn bhaNati-mo mArayitvA khAvata, sadA bajata nagaraM, te necchanti, jyeSTho bhaNati-mAM khAdata, evaM yAvallaghuH, tadA pitA seSA bhaNati-mA anyo'yaM mArayAva (mImarAma), enA cilAtena vyaparopito susumA khAdAmaH, evamAhArya putrImAsam / evaM sAdhUnAmayAhAraH putrImAMsopamaH kAraNikA, tenAhAreNa nagaraM gatAH, punarapi bhogAnAmAbhAgino jAtAH, evaM sAdhavo'pi nirvANasukhAnAmAbhAgino bhavanti / so'pi jilAtaH Jain Education Interational Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 // mAvazyakAribhadrIpatiH sIseNa gahieNaM disAmUDho jAo, jAva egaM sAhuM pAsai AyArvitaM, taMbhaNA-samAseNa dharma kahehi, mA evaM deva tumbhavi bhaNiya-uSasamaviveyasaMvara, so eyANi payANi gahAya egate ciMtiumAro-uvasamo kAyabo kohAINaM, ahaM ca kuddhao, vivego dhaNasayaNassa kAyabo, taM sIsaM asiMca pADei, saMvaro-iMdiyasaMvaro noiMdiyasaMvaro ya, evaM mAyai jAva lohiyagaMdheNa koDigAo khAiumAraddhAo, so tAhiM jahA cAliNI tahA ko, jAva pAyacchirAhiM jAva sIsakaroDI tAva gayAo, tahavi Na jhANAo caliotti // tathA cAmamevAtha pratipipAdayiSurAhajo tihi paehi sammaM samabhigao saMjamaM samArUDho / uvasamaviveyasaMvaracilAyaputaM NamaMsAmi // 872 // ___ vyAkhyA yatribhiH padaiH samyaktvaM 'samabhigataH' prAyaH, tathA saMyamaM samArUDhA, kAni padAni ? upazamavivekasavarA upazamaH-krodhAdinimahaH, vivekaH svajanasuvarNAdityAgaH, saMvara-indriyanoindriyaguptiriti, tamityambhUtamupazamavivekasaMvaracilAtaputraM namasye, upazamAdiguNAnanyatvAcilAtaputra eSopazamavivekasaMvara iti, sacAsau cilAtaputrazceti samAnAdhikaraNa iti gaathaarthH|| 872 // zIrSe gRhIte (gRhItazIrSaH) vismano jAtA, yAvadekaM sAI pazyati mAtApayantaM, bhagati-samAsena dharma kapa, maivameva tavApi sI pIpataM, sena maNitam-TapasamavivekasaMvara, sa etAni padAni gRhItvA ekAnte cintitumArabdhaH-pasAmaH karaNyaH koSAdInAm, ma kudaH, vine dhanasajanasa kartabyaH tat bhImasiM pAtayati, saMvara indhiyarsabaro moindriyasaMbaraba, evaM vyApati pAvajhudhiragandhena kITikAH sAvitumAraNyAsAbhivAcAvanI tayA kRtaH, pAvat pAdakSirAto yAvat zIrSakaroTikA sApaDatAH, savApi madhvAnAcakita iti / ahisariyA pAehiM soNiyagaMdheNa jassa kiiddiio|khaayNti uttamaMga taM dugharakArayaM vaMde // 873 // vyAkhyA-abhimRtAH padyAM zoNitagandhena yasya kITikA avicalitAdhyavasAyasya bhakSayantyuttamAGga, padyAM sirAvedhagatA ityarthaH, taM duSkarakArakaM vande iti gAthArthaH // 873 // dhIro cilAyaputto mUyaiMgaliyAhiM cAliNivya ko| so tahavi khajamANo paDiSaNNo uttama aTTa // 874 // vyAkhyA-dhIraH' sattvasampannazcilAtIputraH 'mUtiMgaliyAhi' kITikAbhirbhakSyamANazcAlanISa kRto yA, tathApi sAthamAnaH pratipanna uttamamartha, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdym| __ aTThAijehiM rAidiehiM pattaM cilAiputteNaM / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM // 875 / / vyAkhyA-arddhatRtIya rAtrindivaiH prApta cilAtIputreNa devendra -addhetRtIyeM rAtrindivaiH prAptaM cilAtIputreNa devendrasyeva amarabhavanaM devendrAmarabhavanam , apsarogaNasAlaM ramyamiti gAthArthaH / / 875 // dvAraM // saMkSepadvAramadhunA sayasAhassA gaMthA sahassa paMca ya divaDDamegaM ca / ThaviyA egasiloe saMkhevo esa NAyavyo / 876 // vyAkhyA-cattAri risI gaMthe satasAhasse kAuM jiyasattuM rAyANamuvatthiyA, amha satthANi suNehi tumaM paMcamo logapAlo, teNa bhaNiyaM-kettiyaM ?, te bhaNaMti-sayasAhassiyAo saMdhiyAo cattAri, bhaNai-mama rajaM sIyai, evaM addhaddhaM osarataM 1 catvAra RSayo granthAn zatasAhanAn karavA jitazatrurAjAnamupasthitAH, asmAkaM zAmANi zRNu svaM pAmo lokapAlaH, tena bhnnitm-kiyaa| te bhaNanti-zatasAhanikAH saMhitAzcatasraH, bhaNati-mama rAjyaM sIdati, evamardhArdhamapasarat * gAthAhRdayam. pra. jAvekeko silogo Thio, taMpi na suNai, tAhe cauhivi NiyamatapadarisaNasahito silogo kao, sa cAyam-'jINe bhojanamAtreyaH, kapilaH prANinAM dyaa| bRhaspatiravizvAsaH pazcAlaH strISu mArdavam // 1 // Atreya evamAha-jINe bhojajanamAsevanIyamArogyArthineti, evaM pratyeka yojanA kAryA, evaM sAmAyikamapi caturdazapUrvArthasaMkSepo vartata iti // dvAram // adhunA'navadyadvAra, tatrA''lyAnakam-saMtapure nagare jiyasattU rAyA dhAriNI devI tesiM putto dhammaruI, so ya rAyA thero tAva so paSaiukAmo dhammamaissa rajaM dAumicchai, so mAuM pucchai-kIsa tAo rajaM paricayai 1, sA bhaNai-saMsAra, paddhaNaM, so bhaNai-mamavi na karja, saha piyareNa tAvaso jAo, tattha amAvasA hohititti gaMDao ugdhosei-Asame kalaM amAvasA hohiti to pupphaphalANa saMgahaM kareha, kalaM Na vaTTai chiMdiuM, dhammaruI ciMtei-jai sabakAlaM Na chijeja to suMdaraM hojA / aNNayA sADU amAvAsAe tAvasAsamassa adUreNa voleMti, te dhammaruI picchiUNa bhaNai-bhagavaM ! ki sAvakaikaH zokaH sthitaH, tamapi na zRNoti, sadA caturbhirapi nijamatapradarzanasahitaHzlokaH kutaH / vasantapure nagare jilaza rAjA, dhAraNI devI, tayoH putro dharmaruciH, saca rAjA svapiratAvatsa prayajitukAmo dharmarucaye rAjyaM dAtumicchati, samAtaraM pRcchati-kRtastAto rAjyaM parityajati !, sA manAtisaMsAravardhana, sa manati-mamApi nakA, sara pitrA tApaso jAtaH, tatrAmAvasyA bhaviSyatIti maruka gdhoSayati-Azrame kanve'mAvAsyA bhaviSyAta. sanA puSpaphalAnA saMgrahaM kuruvaM, kalye va vartate nu, dharmacibimtayati-yadi sarvakALa na hita tathA sundaraM bhavet / banyavA sAdhanobhAvAsAvAM sApasAbamasthAdUrola vyatigjanti, tAn dharmaruciH prekSya maNati-bhagavannA ki Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 249 // Avazyaka hAribhadvIpavRttiH tujhaM aNNAuTTI Nariya? to aDaviM jAha, te bhati-ahaM jAvajIvAda ajAuTTI, so saMbhaMto ciMteumArakho, sAhUvi gayA, jAI saMbhariyA, patteyabuddho jAo // amumevArthamabhidhitsurAha soUNa aNA uhiM aNabhIo bajjikaNa aNagaM tu / aNavajjayaM ubagao ghammaruI nAma aNagAro // / 877 // vyAkhyA--'zrutvA' AkarNya, AkuTTanam AkuTTizchedanaM hiMsetyarthaH, na AkuTTi :- anAkuTTistAM sarvakAlikImAkarNya, 'aNabhItaH' 'aNa raNa' iti daNDakadhAtuH, aNati gacchati tAsu tAsu jIvo yoniSvanenetyaNaM-pApaM tadbhItaH, varjayitvA'NaM tu - parityajya sAvadyayogam 'aNavajjayaM ubagao'tti varjanIyaH varjyaH aNasya vargya: aNavargyastadbhAvastA maNavarjyatA mupagataH sAdhuH saMvRtta ityarthaH, dharmarucirnAmAnagAra iti gAthArthaH // 877 // dvAraM // sAmprataM parijJAdvArAvayavArthaH pratipAdyata iti, tatra kathAnakaM prAguktam, idAnIM gAthocyate parijANiUNa jIve ajjIve jANaNApariNNAe / sAvaja jogakaraNaM parijAnai so ilApuso // 878 // vyAkhyA - parijJAya jIvAnajIvAMzca 'jANaNApariNAeM' si jJaparijJayA 'sAvadyayogakaraNaM' sAvadyayogakriyAM 'parijANaI' si pratyAkhyAnaparijJayA sa ilAputra iti gAthArthaH // 878 // dvAraM // pratyAkhyAnadvAraM tatra kathAnakam - tete lipuraNayare kaNagaraho rAyA, paumAvaI devI, rAyA bhogalolo jAte 2 putte biyaMgei, tetalisuo amaco, kalAo 1 yuSmAkamanAkuTTimasi ? tatosTavIM vAtha se bhagasti asmAkaM yAvajI manAkuTTI, sa saMgrAmtanitayitumArabdhaH sAdhavo'pi gatAH, jAtiH mRtA, pratyeka jAtaH / 2 setakIpure nagare kanakaratho rAjA, padmAvatI devI, rAjA bhogalolupaH jAtAn jAtAn putrAn vyajJapati, tetIsuto'mAtyaH, kalAdaH siyAraseTThI, tassa dhUyA poTTilA AgAsatalage diTThA, maggiyA, laddhA ya, amaco ya ete paDamAvaIya bhaNNai evaM kahavi kumAraM sArakakhaha to tava ya mama ya bhikkhAbhAyaNaM bhavissaiti, mama uyare puso, evaM rahassagayaM sAravemo, saMpattI ya pohilA devI ya samaM caiva pasUyA, poTTilAe dAriyA devIe diNNA, kumAro pohilAe, so saMbai, kalAo ya geNhai / aNNA pohilA aNiTThA jAyA, NAmamavi Na gevhara, aNNayA pathazyAo pucchai-atthi kiMci jANaha, jeNaM ahaM piyA hojjA, tAo bhAMti - Na vaTTai eyaM kaheDaM, dhammo kahio, saMvegamAvaNNA, Apucchai-padyayAmi, bhaNai - jai saMbohesi, tApa paristurya, sAmaNNaM kAuM devalogaM gayA / so rAyA mao, tAhe paurassa daMsei kumAraM, rahassaM ca miMdara, tAhe soDabhisito, kumAraM mAyA bhaNai - setalisuyassa sudu vaTTejjAhi, tassa pahAveNa taMsi rAyA jAo, tassa NArma kaNagAo, tAhe sabaDANesu amaco Thavio, devo taM bohei, Na saMbujjhai, tAhe rAyANagaM vipariNAmei, jao jao ThAi tao tao 1 puSyakAra: bher3I, tasya duhitA poTTikA''kAzatale STA, mArgitA, dhApa, amAtyamekAle padmAvatyA labhyate evaM kathamapi kumAraM saMrakSaNa sar3A taba mama camikSAbhAjanaM bhaviSyatIti, mamodare putraH, evaM rahasyagataM sArayAmaH samApasyA, pohilA devI ca samameva prasUte, poTTikAvA dArikA devyai davA, kumAraH pohilAye, sa saMvardhate, kalAzra gRhNAti / amyadA poTTikAniSTA jAtA, nAmApi na gRhNAti manyadA pravanitAH pRSThati-masti kiJcijAtIya benAhaM priyA bhave, tA bhaNanti na varttate etatkathayituM, dharmaH kathitaH, saMvegamApanA, ApRcchati manajAmi, bhaNati yadi saMbodhabasi, tathA pratizrutaM bhrAmayaM kRtvA devalokaM gatA / sa rAjA mRtaH, tadA paurebhyo darzayati kumAraM rahasyaM ca bhinati, tadA so'bhiSikaH kumAraM mAtA bhaNati - tetIsute su varttethAH, tasya prabhAveNa svamasi rAjA jAtaH, tasya nAma kanakadhvajaH, tadA sarvasthAneSyamAtyaH sthApitaH, devataM bodhayati na saMyudhyate, tadA rAjAnaM vipariNamayati, patto tastiddhati, tatastato rAjA rAyA paraMmuha ThAi, bhIo gharamAgao, so'vi pariyaNo NADhAi, suhutaraM bhIo, tAhe tAlapuI visaM khAi, Na marai, kaMko asI khaMdhe Nisio, Na chiMdai, ubbaMdhara, rajju chiMdara, pAhANaM galae baMdhitA atthAhaM pANiyaM paviThTho, tatthavi zrAho jAo, tAhe taNakUDe agiMga kAuM paviTTho, tatthavi Na Dajjhai, tAhe NayarAo NinphiDai jAva piDao hatthI dhADera, purao pavAtakhaDDA, duhao anvakkhuphAse majjhe sarANi pataMti, tattha Thio, tAhe bhaNai-hA pohile sAvige 2 jai NitthArejA, Auso poTTale ! kao vayAmo 1, te AlAvage bhaNai jahA tetaliNAte, tAhe sA bhaNai-bhIyassa khalu bho pajjA, AlAvagA, taM daddaNa saMbuddho bhaNai-rAyANaM uvasAmehi, mA bhaNihiti-ruTTho pavaio, tAhe sAhariyaM jAtra samaMtato maggijjai, raNNo kahiyaM-saha mAyAe Niggao, khAmettA pavesio, nikkhamaNasibiyAe jINio, pavaio, darda AvaigahieNAvi paccakkhANe samayA kayA // atra gAthA teNa 1 parAGmukhastihAti, bhIto gRhamAgataH so'pi parijano nAdriyate, suThutaraM bhItaH, tadA tAkapuTaM viSaM khAdati, na jiyale, kaTTo'siH skandhe vAhitaH ma niti, uAti ra khimasi, pASANAn gale bAstAdhe pAnIye praviSTaH, tatrApi khAgho jAtaH, tadA tRNakUTe'gniM kRtvA pravidhaH, tatrApi na dAte, sadA nagarAnirgacchati yAvatpRSThato hassI ghATayati, purataH prapAtagartA, ubhayato'cakSuH sparzo madhye zarAH patanti tatra sthitaH, tadA bhaNati hA pohile bhAvike ! 1 yadi nistAraviSyasi, AyuSmati ! poTTale kuto vajAmaH ?, tAnAlApakAn bhaNati yathA tetalijJAte, tadA sA bhaNati-mItasya khalu joH pravajyA, ApakA:, taM dRSTvA saMbuddho bhaNati rAjAnamupazamaya, mA bIbhaNata-ruSTaH prabrajitaH, sadA saMhRtaM yAvatsamantato mAnyate, rAzaH kathitaM, saha mAtrA nirgataH, kSabhavisvA pravezitaH, niSkramaNa zibikayA nirgataH prabrajitaH, tena dRDhamApaguhItenApi pratyAkhyAne samatA kRtA / . Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 25 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH pacakkhe daddaNaM jIvAjIve ya puNNapAvaM ca / paJcakkhAyA jogA sAvajA tetalisueNaM / / 879 // vyAkhyA-pratyakSAniva dRSTvA devasaMdarzanena, kAn ?-jIvAjIvAn puNyapApaM ca pratyAkhyAtA yogAH sAvadhAstetalisute. neti gAthArthaH // 879 / / gataM niruktidvAraM, samAtA copodUdhAtaniyukiriti // atha sUtrasparzikaniyuktyavasaraH, sA ca prAptAyasarA'pi nocyate, yasmAdasati sUtre kasyAsAviti, tatazca sUtrAnugame vakSyAmaH / Aha-yayevaM kimiti tasyAH khalvihopanyAsaH 1, ucyate, niyuktimAtrasAmAnyAt, evaM sUtrAnugamo'pyavasaraprApta eva, tatra ca sUtramuccAraNIyaM, taJca kimbhUtaM ?, tatra lakSaNagAthA apparagaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajutaM sutaM ahahi ya guNehi uvaveyaM // 880 // vyAkhyA-alpagranthaM ca mahArthaM ceti vigrahaH, 'utpAdavyayadhauvyayukkaM sadi' tyAdivat, adhikRtasAmAyikasUtravadvA, dvAtriMzadoSavirahitaM yaca, ka ete dvAtriMzadoSAH / , udhyantealiyamuSaghAyajeNayaM niratyayamavasthaya laM hilaM / nissAramaSiyamUNaM puNavattaM vAhayamataM // 881 // kamamiNavaryaNamiNaM bibhattibhinnaM caliMgabhinnaM c|annbhihiymprymev ya sabhIvahINaM hiyaM ca // 882 / / kAlajati vidosA samaya viruddhaM ca varyaNamitaM ca / atyAvetIdoso ya hoha asamAsadosoya // 883 // umArUvaMgadosA'nidese paidassaMghidoso ya / ee u sutsadosA battIsaM hoti NAyavvA // 884 // __ nyAkhyA-tatra 'anRtam' abhUtonAvanaM bhUtanihavaca, abhUtonAvanaM-pradhAna kAraNamityAdi, bhUtanihavaH-nAstyAtmetyAdi 1, 'upadhAtajanaka' satyopaghAtajanakaM, yathA vedavihitA hiMsA dharmAyetyAdi 2, varNakamanirdezavat nirarthakamArAdesAdivat , Ara At es ityete AdezAH, eteSu varNAnAM kramanidarzanamAtra vidyate, na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate, ityevaMbhUtaM nirarthakamabhidhIyate, DityAdivadvA 3, paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthaka, tathA daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDaH tvara kITike ! dizamudIcI, sparzanakasya pitA pratisIna ityAdi 4, vacanavighAto'rthavikapopapatyA chalaM vAkchalAdi, yathA navakambalo devadatta ityAdi 5, drohasvabhAvaM duhilaM, yathA-'yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkana, nAsau pApena yujyate // 1 // ' kaluSaM vA duhilaM, yena puNyapApayoH samatA''pAdyate, yathA-'etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH' ityAdi 6, 'niHsAraM' pariphalgu vedavacanavat 7, varNAdibhirabhyadhikam-adhikaM 8, taireva hInam-unam 9, athavA hetUdAharaNAdhikamadhikaM, yathA'nityaH zabdoH kRtakatvaprayalA. namtarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityAdi, etAbhyAmeva hInam-UnaM yathA-anityaH zabdo ghaTaSat anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi 8-9, zabdArthayoH punarvacanaM punaruktam anyatrAnuvAdAt, arthAdApatrasya svazabdena punarvacanaM, tatra zabdapunarukam-indra indra iti, arthapunaruktam-indraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM, yathA-pIno devadatto divA na bhule balavAn paTvindriyazca, arthAdApannaM rAtrI bhuGga iti, tatra yo brUyAt-divA na mukne rAtrI mukta iti sa punaruktamAha 10, 'vyAhataM' yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA-karma cAsti phalaM cAsti, kartA nAsti ca karmaNA' mityAdi 11, 'ayuktam' anupapattikSama, yathA-'nepAM kaTataTabhraSTaigajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI dhorA, hassyavarathavAhinI // 1 // ' ityAdi 12, 'kamabhi' patra yathAsamanudezo na kriyate, yathA 'sparzanarasanabhANacakSuHzrotrANAmarthAH sparzarasagandhavarNazabdA' iti vaktavye sparzarUpazabdagamdharasA iti ayAt ityAdi 13, 'vacanabhirma' vacanavyatyayaH, yathA vRkSAvetau puSpitAH ityAdi 14, vibhaktibhinnaM vibhaktivyatyayaH, yathaiSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha 15, liGgabhinnaM liGgavyatyayaH, yatheyaM nIti vaktavye'yaM khItyAha 16, 'anabhihitam' anupadiSTe svasiddhAnte, yathA saptamaH padArtho dazamaM dravyaM vA vaizepikala, pradhAnapuruSAbhyAmabhyadhikaM sAjhapasya, catuHsatyAtirikta zAkyasyetyAdi 17, apadaM pacavidhI paNe vidhAtavye'. myagchando'bhidhAnaM, yathA''ryApade vaitAlIyapadAbhidhAnaM 18, 'svabhAvahIna' paistunaH svabhAvato'nyathAvacanaM, yathA zIto'nirmUrtimadAkAzamityAdi 19, 'vyavahitam' antarhitaM, yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato'bhidhAya punaH prakRtamabhidhIyate, yathA hetukathanamadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya punarhetuvacanamityAdi 20, kAladopaH atItAdikAlavyatyayaH, yathA rAmo dhana prAvizaditi vaktavye vizatItyAha 21, yatidoSaH-asthAnavicchedaH tadakaraNa vA, 22, 'chaviH alaGkAravizeSastena zUnyamiti 23, 'samayaviruddhaM ca' svasiddhAntaviruddhaM yathA sAyasyAsat kAraNe kArya sad vaizeSikasyetyAdi 24, vacanamAnaM nirhetukaM yatheSTabhUdeze lokamadhyAbhidhAnavat 25, 'arthApattidoSaH' yatrArthAdaniSTApattiH, yathA 'mAkSaNo na hantavya' iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH 26, 'asamAsadoSaH' samAsabyatyayaH, yatra vA samAsavidhI satyasamAtavacanaM, yathA rAjapuruSo'yamityatra tatpuruSa samAse kartavye vizeSaNasamAsakaraNaM bahuprIhisamAsakaraNaM yadivA asamAsakaraNa rAjJaH puruSo'yamityAdi 27, 'upamAdoSA' hInAdhikopamAnAbhidhAnaM, yathA mehA sarpapopamaH, sarSapo Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAvazyakAribhadrIpatiH // 25 // merusamo binduH samudraupama ityAdi 28, rUpakadoSaH svarUpASayavamyatyayaH, pathA parvatarUpAvayavAnA parvatenAnabhidhAna, samudrAvayavAnAM cAbhidhAnamityAdi 29, 'anirdezadoSaH' yatroddezyapadAnAmekavAkyabhAvo na kriyate, yatheha devadattaH slAlyAmodanaM pacatIti vaktavye pacatizamdAnabhidhAnaM 30, 'padArthadoSaH' yatra vastuparyAyavAdhinaH padasyArthAntaraparikalpanA''. zrIyate, yatheha dravyaparyAyavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya 31, 'sandhidoSaH' vizliSTasaMhitatvaM byatyayo ti 32 / ebhirvimuktaM dvAtriMzadoSarahitaM lakSaNayukta sUtraM taditi vAkyazeSaH, 'dvAtriMzadoSarahitaM yaca' iti bacanAtacchandanirdezo gamyate // aSTAbhizca guNairupetaM yat tallakSaNayuktamiti vartate, te ceme guNA: nihosa" sAraMvantaM ca he uttamala kiyaM / urSaNIrya sopAraMca miya" mahurameva ya // 885 // vyAkhyA-'nirdoSa' doSamuktaM 'sAravat' bahuparyAya, gozabdavatsAmAyikabadA, ambayavyatirekalakSaNA hetavastayuktam , 'alakRtam' upamAdibhirupetam, 'upanItam' upanayopasaMhataM, 'sopacAram' agrAmyAbhidhAnaM, 'mita' varNAdiniyataparimANa, 'madhura' avaNamanoharam / athavA'nye sUtraguNAH appakharamasaMdivaM sauravaM vissaomuMhaM / astho maNavalaM ca sutaM savvANubhAsiyaM // 886 // vyAkhyA-'alpAkSaraM' mitAkSaraM, sAmAyikAbhidhAnavat , 'asaMdigdha saindhavazabdavAlavaNaghoTakAyanekArthasaMzayakAri na bhavati, 'sAravat' bahuparyAya, "vizvatomukham' anekamukhaM pratisUtramanuyogacatuSTayAbhidhAnAt, pratimukhamanekArthAbhidhAyakaM vA sAravat , 'astobhaka' vaihihakArAdipadacchidrapUraNastobhakazUnyaM, stobhakA:-nipAtAH, 'anavayam' agI, na hiMsAbhidhAyaka-'SaT zatAni niyujyante, pazUnAM madhyame'hani / azvamedhakha bananAyUnAni pazubhitibhiH // 1 // ityAdivacanavat, evaMbhUtaM sUtraM sarvajJabhASitamiti / tatama sUtrAnugamAt sUtre'nugate'navadyamiti nizcite padacchedAnantaraM sUtrapadanikSepalakSaNaH sUtrAlApakanyAsaH, tataH sUtrasparzaniyukidharamAnuyogadvAravihitA nayA bhavanti, samakaM caitadanugacchatIti, Aha ca bhASyakAra:-"suttaM suttANugamo suttAlApagakoyanikkhevo / suttaphAsiyanijattI gayA ya samaga tu vaJcati // 1 // " sUtrAnugamAdInAM ghAyaM viSaya:-sapadacchedaM sUtramabhidhAya avasitaprayojano bhavati sUtrAnugamA, sUtrAlApakanyAso'pi nAmAdinikSepamAtramevAbhidhAya, sUtrasparzaniyuktistu padArthavigrahavicAraprasyavasthAnApabhiSAyeti, taca prAyo nagamAdinayamataviSayamiti vastutastadanta vina evaM nayA iti, na caitat svamanIpikayocyate, yata Aha bhAjyakAra:"hoi kayastho vottuM sapayaccheyaM / sapayaccheya surya suyaannugmo| suttAlAvayanAso nAmAiNNAsaviNiogaM // 1 // sutsaphAsiyanijattiviniyogo sesao payasthAI / pAyaM so zciya negamaNayAimayagoyaro hoi // 2 // " Aha-yadhevamutkamato nikSepadvAre kimiti sUtrAlApakanyAso'bhihita !, ucyate, nikSepasAmAnyAlAghavArthamityalaM prasaGgena / evaM vineyajanAnugrahAyAnugamAdInAM prasaGgato viSayavibhAgaH pradarzitA, adhunA prakRtaM prastumA, tatra sUtra sUtrAnugame sarayucAraNIyaM, tazca pazcanamaskArapUrvakaM, tasyAzeSazrutaskandhAntargatatvAt, ato'sAveva sUtrAdau vyAkhyeyaH, sarvasUtrAdisvAt, sarvasammatasUtrAdivat, sUtrAditvaM cAsya sUtrAdau vyAkhyAyamAnasvAt , niyukikRtopamyastatvAd, abhya tu nyA cakSate-maGgalavAdevAyaM sUtrAdau vyAkhyAyata iti, tathAhi-trividha maGgalam-Adau madhye'vasAneca, tatrA''dimaGgalArtha nandI vyAkhyAtA, madhyamaGgalArtha tu tIrthakarAdiguNAbhidhAyakaH 'tirthakare' ityAdi gAthAsamUhaH, namaskArassvavasAnamaGgalAthe iti, etaccAyukta, zAstrasyAparisamAptatvAdavasAnatvAnupapatteH, na cA''dimaGgalatvamapyasya yujyate, tasya kRtatvAt, kRtakaraNe cAnavasthAprasaGgAt , alaM vA parabuddhimAndhapradarzanena, naipa satAM nyAyaH, sarvathA guruvacanAd yathA'vadhAritaM tattvArthameva pratipAdayAmaH / sUtrAdizca namaskAraH, atastameva prAga vyAkhyAya sUtra nyAkhyAsyAmaH, sa cotpatsyAyanuyogadArAnusArato vyAkhyeyaH, tatra namaskAraniyuktiprastAvinImimAmAha gAthAM niyuktikAra: uppattI (1) nikkhebo (2) payaM (3) payatyo (4) parUvaNA (5) vatthu (1) / bhakkheva (7) pasiDi (8) kamo (9) poyaNaphalaM nmokaaro||87|| vyAkhyA-utpAdanam utpattiH, prasUtiH utpAda ityarthaH, so'sya namaskArasya nayAnusAratavimtyA, tathA nikSepaNa nikSepo nyAsa ityarthaH, sa cAsya kAryaH, padyate'neneti padaM taca nAmikAdi, taJcAsya vAcyaM, tathA 'padArthaH' padasyArthaH padArthaH, sa ca vAcyaH, tasya ca nirdezaH sadAyanuyogadvAraviSayatvAt, prakarSeNa rUpaNA-prarUpaNA kAyeMti, vasantyasmin guNA iti vastu tadaha vAcyam, AkSepaNam AkSepaH AzaGketyarthaH, sA ca kAryA, prasiddhiH tatparihArarUpA vAcyeti, kramaH arhadAdirabhidheyaH, 'prayojanaM tadviSayameva, athavA yena prayuktaH pravartate tatprayojanam-apavargAlyaM,tathA 'phalaM taca kriyA'nantarabhAvi svargAdikam, anye tu vyatyayena prayojanaphalayorarthapratipAdayanti, namaskAraH (9500 granthA) khalvebhiAraizcintya iti gAthAsamudAyArthaH // 887 // 'yathodezaM nirdeza' iti nyAyamAbhityotpatidvAranirUpaNAyA''ha niyuktikAraH Jain Education Interational Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 25 // mAvazyaka-nAribhadrIyavRttiH utpannA'Nuppanno itya nayA''inigamassa'Nuppanno / sesANaM uppanno jai katto, tivihasAmitsA // 888 // vyAkhyA-utpannazvAsAvanutpannazca sa iti samAnAdhikaraNaH, tena naaviziSTenAnA (pA-2-1-6) katAkatAdivadutpannAnutpannA, syAdvAdina eva evaMprakAraH samAso yujyate, nAnyasyaikAntavAdinaH, ekatraikadA parasparaviruddhadharmAnabhyupagamAt, Aha-sthAdvAdino'pi kathamekatraikadA parasparaviruddhadharmAbhyAsa iti, ucyate, 'ettha Naya'tti atra nayAH pravartante, te ca naigamAdayaH sapta, naigamo'pi dvibhedaH-sarvasanAhI dezasagrAhI ca, tatrAdinaigamasya sAmAnyamAtrAvalambitvAt tasya cotpAdavyayarahitatvAnnamaskArasyApi tadantargatatvAdanutpannaH, 'sesANaM uppaNNoti zeSA:-vizeSagrAhiNasteSAM zeSANAM vizepagrAhitvAt tasya dhotpAdavyayavatvAt utpAdaNyayazUnyasya vAmbhyeyAdivadavastutvAt namaskArasya ca vastutvAdutpanna iti, Aha-zeSAH sanahAdayaH, sanahasya ca vizeSamAhiravaM nAstIti, ucyate, tasyAdinaigama evAntarbhAvAna doSa iti, ataH zeSANAmutpannA, 'jai kattoti yadyutpannaH kuto iti, Aha-'tiviha-sAmittA' triviSaM ca tat svAmitvaM ceti samAsaH, tasmAtrividhasvAmitvAta-trividhasvAmibhAvAt trividhakAraNAdityarthaH pAha-evamapyekatraikadA parasparavirudharmAbhyAsadoSastadavastha eva, na, azeSavastuna eva tattvataH sAmAnyavizeSAtmakatvAt, sAmAnyadhaH sasvAdibhiranutpAdAda vizeSadhaH saMsthAnAnupUAdibhirutpAdAda, vijammitaM cAtra bhASyakatA tattu nocyate pranthavistarabhavAd, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArtha: 888 yadukta-'trividhasvAmitvAditi, tat trividhasvAmitvamupadarzavanAhasamuTThANa 1 vAyaNA 2 laddhio 3 paDhame nayattie tivihN| ujjusuya pahamapaja sesanayA laddhimicchati // 889 // vyAkhyA-samutthAnato vAcanAto lagdhitaca namaskAraH samutpadyata iti vAkyazeSaH, samyak saGgataM prazastaM vosthAnaM rasya, kasya samasthAnam, anyasyAbhUtatvAttadAdhArabhUtatvAta pratyAsamatvAda dehasyaiva gRhyate iti, yuktaM ca dehasamutthAnaM namaskArakAraNaM, tanAvamAviravAnyathA'nupapatteriti, ataH samutthAnataH 1, vAcanaM vAcanA-parataH zravaNam adhigama upadeza ityanAntaraM, sApa namaskArakAraNaM, tanAvamAvitvAdeveti, ato vAcanAtaH 2, landhiH-sadAvaraNakarmakSayopazamalakSaNA, sA ca kAraNaM, tadbhAvabhAvitvAdeva, ato lagdhitazca 3, padAntapayuktadhazabdo nayApekSayA trayANAmapi prAdhAnyakhyApanArthaH / ata evAha-paDhame gayattie tivihati prathame nayatrike'zuddhanaigamasAhavyavahArAkhye vicArye samutthAnAdi trividhaM namaskArakAraNamiti, Aha-prathame nayatrike'zuddhanaigamasanahI kathaM vividha kAraNamichataH ?, tayoH sAmAnyamAtrAvalambitvAd, ucyate, 'Adinegamassa'Nuppanna' ityatreva prathamAnayatrikAt tapolakalitatvAta doSaH, 'ugjusuyapaDhamavajaMti' RjusUtraH prathamavarja-samutthAnAkhyakAraNazUnya kAraNavayamevecchati, samutthAnasya vyabhicAritvAt , tadbhAve'pi vAcanAlabdhizUnyasyAsambhavAt, 'sesa nayA laDimicchati'ti zeSanayA:-kSavAdayo labdhimeva ekA kAraNamicchanti, vAcanAyA api vyabhicAritvAt, tathAhi-satyAmapi vAcanAyAM lamdhirahitasya gurukarmaNo'bhavyasya vA naivotpadyate namaskAraH, tasyAM satyAmevotpate, tato'sAdhAraNatvAtsaiva kAraNamiti gAthArthaH // 889 ||dvaarm 1 // idAnIM nikSepaH, sa ca caturdhA-nAmanamaskAraH sthApanAnamaskAraH dravyanamaskAraH bhAvanamaskAraba, nAmasthApane sugame, zabhagyazarIrAtiriktadravyanamaskArAbhidhitsayA''hanihAi dava bhAvovauttuja kuja saMmadihI u|(muuldaarN 2)nebAi payaM (mU03) davyabhAvasaMkoaNapapattho 890 ___ vyAkhyA-nihavAdivyanamaskAraH, namaskAranamaskAravatoravyatirekAt, AdizabdAt dravyArtho vA yo mantradevatAdyArAdhanAdAviti, ettha dadhanamokkAre udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, dhAriNIsahio oloyaNaM karei, damagapAsaNaM, aNukaMpAe naisarisA rAyANoti bhaNai devI, raNNA ANAvio, kapAlaMkAro diNNavastho tehiM ubaNImo. soya kacchUe gahielao, bhAsura olaggAvijai, kAlaMtareNa rAyANae se raja diNaM, pecchA daMDabhaDabhoie devayAyayaNapUyAo karemANe, so ciMtei ahaM kasma karemi?, raNNo AyayaNaM karemi, teNa deulaM kapa, tattharaNNo devIe ya paDimA kayA, paDimApaveme ANIyANi pucchati, mAhai, tuhro rAyA sakArei, so tisaMjhaM accei, paDiyaraNaM, tuDeNa rAhaNA se sabahANagANi diNNANi, annayA rAyA daMDayattAe gao taM sarvateurahANesu ThaveUNaM, tattha ya aMteuriyA niroha asahamANio taMva uvacaraMti, so necchai, tAhe tAo bhattagaM necchaMti, pacchA saNiyaM paviTTho, vivAlio ya,rAyA Agao, sihe vinnaasio| mana myanamaskAre udAharaNam-vasantapure nagare jitaza rAjA, dhAraNIsahito'valokanaM karoti, namakadarzanam, amukampapA nadIsaramA rAjAna iti bhaNati devI, rAjJA''nItaH, kRtAlA dattavanasaH upanItaH, saca kaccA gRhItaH, bhAsvaramavalagyate, kAlAntareNa rAjJA tasmai rAjyaM dattaM, daNDabhaTabhojikAna devatAyatanapUjAH kurvataH prekSate, sa cintayati-ahaM karaya karomi !, rAjJa bhAyatanaM karomi, tena devakulaM kRtaM, tatra rAjJo devyAzca pratimA kRtA, pratimApraveza AnIte pRcchataH, kathayati, tuSTo rAjA satkArapati, sa trisandhyamarcavati, praticaraNaM, tuSTena rAjJA tamai sarvasthAnAni dattAni, anyadA rAjA daNDayAtrAye gataH taM sarveSyantaHpurasthAneSu sthApayitvA, tatra cAntaHpuryaH nirodhamasahamAnAmtamevopacaranti, sa necchati, tadA tA bhaktaM necchanti, patrAt zanaiH praviSTaH, vinaSTazna, rAjA AgataH, ziSTe vinAzitaH / * nedaM pra. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 253 // Avazyaka dAribhadrIyavRttiH yathANIo titthayaro, aMteuratthANIyA chakkAyA, ahavA Na chakkAyA kiMtu saMkAdao padA, mA seNiyAdINavi davanamokkAro bhavissaha, damagatthANiyA sAhU, kacchUllatthANIyaM micchattaM, bhAsuratyANIyaM sammattaM, DaMDo vinivAo saMsAre, esa dabanamokAro / 'bhAvovautta jaM kujja sammaddiTThI u' noAgamato bhAvanamaskAraH 'yat kuryAt ' yat karoti zabdakiyAdi samyagdRSTireveti, atra ca nAmAdinikSepANAM yo nayo yaM nikSepamicchati tadetadvizeSAvazyakAdAzaGkAparihArasahitaM vijJeyam, iha tu granthavistarabhayAdalpamatiSineya janAnugrahArthaM ca noktamiti // dvAraM // padadvAramadhunA-padyate'neneti padaM, tacca paJcadhA - nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM mizraM ceti, tatrAzva iti nAmikaM khalviti naipAtikaM, parItyopasargikaM, dhAvatItyAkhyAtikaM, saMyata iti mizraM, evaM nAmikAdipaJcaprakArapadasambhave satyAha- 'nevAiyaM payaM' si nipatatya - dAdipadAdiparyanteSviti nipAtaH, nipAtAdAgataM tena vA nirvRttaM sa eva vA svArthikapratyayavidhAnAt naipAtikamiti, tatra 'nama' iti naipAtikaM padaM // dvAram // padArthadvAramadhunA-tatra gAthAvayavaH 'dababhAvasaMkoyaNapayattho' tti nama ityetat pUjArtha'Nama prahRtve' dhAtuH 'uNAdayo bahula' ( pA0 3-3-1 ) mityasuna, namo'rhadbhayaH, sa ca dravyabhAvasaGkocanalakSaNa iti, tatra dravyasaMkocanaM karaziraH pAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM vizuddhasya manaso niyogaH, dravyabhAvasaGkocanapradhAnaH padArtho dravyabhAvasaGkocanapadArthaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt pradhAnapadalopaH, atra ca bhaGgacatuSTayaM dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca ityekaH, yathA pAlakasya, bhAvasaGkoco na dravyasaGkoca ityanuttaradevAnAM dvitIyaH, dravyabhAvayoH saGkoca iti zAmbasya tRtIyaH, na 1 rAjasthAnIya stIrthakaraH, antaHpurasthAnIyAH SaT kAyAH, athavA na SaT kAyA: kiM tu zaGkAdIni padAni mA zreNikAdInAmapi dRzyanamaskAro bhUdra damakasthAnIyAH sAdhavaH, kacchUkSthAnIyaM midhyAtvaM, bhAsvarasthAnIyaM samyaktvaM, daNDo vinipAtaH saMsAre, eSa pramyanamaskAraH * yajanAnu0 pra0 dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti zUnyaH / iha ca bhAvasaGkocaH pradhAno dravyasaGkoco'pi tacchuddhinimitta iti gAthArthaH // / 890 // dvAraM // prarUpaNAdvArapratipAdanAyA''ha vihA parUvaNA chappayA ya 1 navahA ya 2 chappayA iNamo / kiM 1 kassa 2 keNa va 3 karhi 4 kiciraM 5 kaiviho va 6 bhave / / 891 / / vyAkhyA- 'dvividhA' dviprakArA prakRSTA-pradhAnA pragatA vA rUpaNA-varNanA prarUpaNeti dvaividhyaM darzayati-SaTpadA ca navadhA ca - navaprakArA navapadA 'cetyarthaH cazabdAt pazcapadA va tatra 'chappayA iNamo' SaTpadeyaM SaTUpadA idAnIM vA, kiM? kasya ? kena ? vA ? kiyacciraM ? katividho vA bhavennamaskAra iti gAthAsamudAyArthaH // 891 // tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha kiM ? jIvo tappariNao (dA0 1) pugvapaDivannao u jIvANaM / jIvassa va jIvANa va paDuca parivajramANaM tu||892 // vyAkhyA - kiMzabdaH kSepapraznanapuMsaka vyAkaraNeSu tatreha prazne, ayaM ca prAkRte'liGgaH sarvanAmanapuMsakanirdezaH sarvaliGgaiH saha yathAyogamabhisambadhyate, kiM sAmAyikaM ? ko namaskAraH ?, tatra naigamAdyazuddhanayamatamadhikRtyAjIvAdivyudAsenAhajIvo nAjIvaH, sa ca saGgrahanayApekSayA mA bhUdaviziSTaH skandhaH, yathA''hustanmatAvalambinaH- puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yaca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohatI'tyAdi, tathA tamayavizeSApekSayaiva mA bhUdavizeSo grAma ityato noskandho nogrAma iti vAkyazeSaH, sarvAstikAyamayaH skandhaH, taddezo jIba, sa caikadezatvAt skandho na bhavati, anekaskadhApatteH, askandho'pi na bhavati, skandhAbhAvaprasaGgAd, anabhilApyo'pi na bhavati, vastuvizeSatvAt, tatmAnoskandhaH, skandhaikadeza ityarthaH, skandhadezavizeSArthadyotako nozabdaH, evaM noprAmo'pi bhAvanIyaH, navaraM grAmaH caturdazabhUtagrAmasamudAya:, yathoktam- "aigiMdiya su.humiyarA sanniyaraparNidiyA sabiticaU / pajjattApajattA bhedeNaM codasaggAmA // 1 // " alaMprasaGgena, prakRtaM prastumaH - sAmAnyenAzuddhanayAnAM jIvastajjJAnalabdhiyukto yogyo vA namaskAraH, zabdAdizuddhanayamataM tvadhikRtyAha - 'tapariNao' jIva iti vartate, sa hi namaskArapariNAmapariNata eva namaskAro nApariNata ityarthaH / ekatvAnekatvacintAyAM tu naigamasya saGgraha vyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasya namaskArajAtimAtrApekSatvAdeko namaskAraH, vyavahArasya vyavahAraparatvAd bahavo namaskArAH, RjusUtrAdInAM vartamAnamAtragrAhitvAd bahava evopayuktAzceti samAsArthaH, vyAsArtho vizeSAvazyakAdavaseyaH, kimitidvAraM gataM / sAmprataM kasya ? iti dvAram, iha ca prAkpratipannapratipacamAnakAGgIkaraNato'bhISTamarthaM nirUpayannAha - 'puvapaDivannao u jIvANaM' ityAdi, prakRtacintAyAmiha pUrvapratipanna eva yadA'dhikriyate tadA vyavahAranayamatamAzritya jIvAnAM jIvasvAmika ityarthaH, pratipadyamAnaM tu pratItya jIvasya jIvAnAM (vA) ityakSaragamanikA, bhAvArthastu nayaizcintyate - yasmAnnamaskAryanamaskartRdvayAdhInaM namaskArakaraNaM, tatra naigamavyavahAramataM namaskAryasya namaskAraH, na kartuH, yadyapi namaskAra kriyAniSpAdakaH kartA tathA'pi nAsau tasya svayamanupayujyamAnatvAt, yatibhikSAvata, tathAhi na dAturbhikSA niSpAdakasya, api tu bhikSorbhikSeti pratItam, atra ca sambandhavizeSApekSA vazaprApitA 1 ekendriyAH sUkSmetarAH saMjJItarAH paJcendriyAH sadvitricatuSkAH / paryAptAparyAptabhedena caturdaza grAmAH // 1 // * kSavivakSAvaza0 pra0 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 25 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH aSTI malA bhavanti, tadyathA-jIvasya 1 ajIvasya 2 jIvAnAM 3 ajIvAnAM 4 jIvasva pAjIvasya ca 5jIvasya cAjIvAnAM ca 6 jIvAnAmajIvasya ca 7 jIvAnAmajIvAnAMca8, atrodAharaNAni-"jIvassaso jiNassava ajIvassa ujijiNdpddimaae| jIvANa jatINaM piva ajjIvANaM va pddimaannN||1||jiivssaajiivss ya jaiNobiMbassa cegao samayaM jIvassAjIvANa ya jaiNo paDimANa gatthaM // 2 // jIvANamajIvassa ya jaINa bissa gao samayaM / jIvANamajIvANa ya jaINa paDimANa gatthaM // 3 // " sagrahamataM tu namaHsAmAnyamAnaM tatsvAmimAtrasya ca vastuno jIvo nama iti ca tulyAdhikaraNam, abhedaparamArthatvAt tasya, kazcitu zuddhataraH pUjyajIvapUjakajIvasambandhAjIvasyaiva namaskAra ityekaM bhaGgaM pratipadyate, RjusUtramataM tu namaskArasya jJAnakriyAzabdarUpatvAt teSAM ca karturanAntaratvAt kartRsvAmika eva, zabdAdi. matamapIdameva, kevalamupayuktakartRsvAmiko'sau, tasya jJAnamAtratvAt jJAnamAtratA cAsyopayogAdeva phalaprAzeH, zabdakriyAvyabhicArAt, ekatvAnekatvavicArastu naigamAdinayApekSayA pUrvavadAyojanIya iti gAthArthaH // 892 // kasyeti gataM, kena? ityadhunA nirUpyate-kena sAdhanena sAdhyate namaskAraH, tatreyaM gAthAnANAvaraNijassa ya dasaNamohassa taha khaoSasame / (dA03)jIvamajIve ahasu bhaMgemuu hoi savvattha // 893 // jIvasya sa jinasyaiva bhajIvasya tu jinendrapratimAyAH / jIvAnAM patInAmapi majIvAnAM tu pratimAnAm ||1||jiivsaajiivkhrytevimbsy caikataH samakam / jIvasthAjIvAnAM ca yateH pratimAnA caikatra // 2 // jIvAmAmajIpakha yatInA bimbasa kitaH samakam / jIvAnAmajIvAnAM patInAM pratimAmA kA __ vyAkhyA jJAnAvaraNIyasya' iti sAmAnyazabde'pi matizrutajJAnAvaraNIyaM gRhyate, matizrutajJAnAntargatatvAt tasya, tathA samyagardazanasAhacaryAjjJAnasya darzanamohanIyasya cakSayopazamena sAdhyate, prAkRtazailyA sRtIyAnirdezo draSTavyaH, tasya cAvaraNasya dvividhAni spardhakAni bhavanti-sarvopaghAtIni dezopaghAtIni ca, tatra sarveSu sarvapAtipUpAtiteSu dezopaghAtinAM ca pratisamayaM vizuddhya pekSaM bhAgairanantaiH kSayamupagacchadbhivimucyamAnaH krameNa prathamamakSaraM labhate, evamekaikavarNaprAptyA samastanamaskAramiti, kSayopazamasvarUpaM pUrvavad / gataM keneti dvAraM, kasminnityadhunA, tatra kasmimiti saptamyadhikaraNe, adhikaraNaM cAdhAraH, sa ca caturbhedaH, tadyathA-vyApakaH taiaupazleSikaH sAmIpyako vaiSayikazca, tatra vyApakaH tileSu tailam, aupazleSika:-kaTe Aste, sAmIpyakaH-gaGgAyAM ghoSaH, vaiSayikaH-rUpe cakSuH, tatrAdyo'bhyantaraH, zeSA bAhyAH, tatra naigamavyavahArau bAhyamicchataH, tanmatAnuvAdi ca sAkSAdidaM gAthAzakalaM-'jIvamajIvetyAdi' jIvamajIva iti prAkRtazailyA'nusvArasyAbhUtasyaivAgamaH, tattvatastu jIve ajIve ityAdyaSTasu bhaGgeSu bhavati sarvatreti bhAvanA, namaskAro hijIvaguNatvAjIvaH, sa ca yadA gajendrAdau tadA jIve, yadA kaTAdau tadA'jIva, yadobhayA''tmake tadA jIvAjIvayo, evamekavacanabahuvacanabhedAdaSTau bhaGgAH prAguktA eva yogyaaH| Aha-pUjyasya namaskAra iti naigamavyavahArau, sa eva ca kimisyAdhAro na bhavati ? yena pRthagiSyate, ucyate, nAvazyaM svena svAtmanyeva bhavitavyam, anyatrApi bhAvAt , yathA devadattasya dhAmyaM kSetra iti, tuzabdAcchepanayAkSepaH kRtaH, saMkSepato darzyate-tatra saGghaho'bhedaparamArthatvAt kazcidvastumAtre abhIcchati, kazcittaddharmasvAjIva iti, jusUtrastu jIvaguNatvAjIva eva manyate, Aha-RjusUtro'nyAdhAramapIcchatyeva, 'AkAze vasatI' ti vacanAd, ucyate, dravyavivakSAyAmevaM na guNavivakSAyAmiti, zabdAdayastUpayukte jJAnarUpe jIva evecchanti nAmyatra, na vA zabdakriyArUpamiti gAthArthaH // 893 // kasminniti dvAramukta, sAmprataM kiyazciramasau bhavatIti nirUpyate, tatreyaM gAyAuvaoga paDuccaMtomulutta laddhIi hoi u jahanno / ukosaDii zAbahisAgarA (dA05)'rihAi pNcviho||894|| vyAkhyA-upayogaM pratItya antarmuhUrta sthitiriti sambadhyate jaghanyataH utkRSTatazca, 'laDIe hoi u jahanno' labdhezca kSayopazamasya ca bhavati tu jaghanyA sthitirantarmuhUrta eva, utkRSTasthitilabdheH SaTSaSTisAgaropamANi, samyaktvakAla ityarthaH, eka jIvaM pratItyaiSA, nAnAjIvAn punaradhikRtyopayogApekSayA jaghanyenotkRSTatazca sa eva, lagdhitazca sarvakAlamiti dvaarm|| katividho vA ? ityasya praznasya nirvacanArtho gAthAvayavaH-'arihAi paMcavihotti arhatsiddhAcAryopAdhyAyasAdhupadAdisanipAtAt pazcavidhArthasambandhAt ahaMdAdipaJcavidha ityanena cArthAntareNa vastusthityA namaHpadasthAbhisambandhamAheti gAthArthaH // 894 // dvAram // gatA SaTpadaprarUpaNeti, sAmprataM navapadAyA avasaraH, tatreyaM gAthAsaMtapayaparUvaNayA 1davvapamANaMca 2 khitta3 phusaNA y4|kaalo a5 aMtaraM 6 bhAga7 bhASa 8 appAbahuMceva 9 vyAkhyA-sat iti sadbhUtaM vidyamAnArthamityarthaH, sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA satpadaprarUpaNA, kAryeti vAkyazeSaH, yatazca namaskAro jIvadravyAdabhinna ityato dravyapramANaM ca vaktavyaM, kiyanti namaskAravanti jIvadravyANi ?, tathA 'kSetram' iti kiyati kSetre namaskAraH, evaM sparzanA ca kAlazca antaraM ca vaktavyaM, tathA bhAga iti namaskAravantaH zeSa Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 255 // Avazyaka- hAribhadrIyavRttiH jIvAnAM katithe bhAge vartanta iti, 'bhASe' ti kasmin bhAve ? 'appAbahuM ceva' ti aspabahutvaM ca vaktavyaM, prAkpratipaapratipadyamAnakApekSayeti samAsArthaH // 895 // vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate, tatrAdyadvArAbhidhitsayA''hasaMtapayaM paDivanne paDivajjaMte a maggaNaM gaisuM 1 | iMdia 2 kAe 3 vee 4 jora a 5 kasAya 6 lesAsu 7 // 896 // sammata 8 nANa 9 daMsaNa 10 saMjaya 19 uDavaogabha a 12 AhAre 13 / bhAga 14 parisa 15 pajjanta 16 suhame 17 sannI a 18 bhava 19 gharame 20 // 897 // vyAkhyA - idaM gAthAdvayaM pIThikAyAM vyAkhyAtatvAnna vitriyate / dvAram / anuktadvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAhapaliAsaMkhijjaime paDivanno huja (dA02) khitalogassa / saptasu caudasa bhAgesa huja (dA03) phusaNAvi emeva vyAkhyA- 'paliyAsaMkhejaime paDivano hojja' tti iyaM bhAvanA - sUkSmakSetrapasyopamasya saGkhyatame bhAge yAvantaH pradezA etAvanto namaskArapratipannA iti // dvAram // 'khittalogassa sattasu 'cohasabhAgesu hoja' ti gatArtha, navaramadholoke pazcasviti // dvAram // 'phusaNAvi emeva' ti navaraM paryantavartino'pi pradezAn spRzatIti bhedenAbhidhAnamiti gaathaarthH||898 dvAraM // kAladvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha evaM pahuca hiDA taheva nANAjibhANa savvaddhA ( dvAraM 5 ) / aMtara paDuca evaM jahannamaMtomuhusaM tu // 899 // vyAkhyA - ekaM jIvaM pratItyAdhastAt SaTUpadaprarUpaNAyAM yathA kAla uktastathaiva jJAtavyaH, nAnAjIvAnapyadhikRtya tathaiva, yata Aha-'taheva nANAjIvANa sabaddhA bhANiyacA' kAkA nIyate // dvAram // 'aMtara paDucca egaM jahannamantomuhurtta tu' kaNThyaM, navaraM pratItyazabdasya vyavahito yogaH, ekaM pratItyaivamiti gAthArthaH // 899 // ukoseNaM ceyaM addhApariahao u desUNo / NANAjIve Natthi u (dvAraM6) bhAve ya bhave khaovasame (dvAraM8) // 900 // vyAkhyA -ukoseNaM ceyaM, tameva darzayati- ' addhApariyahao u desUNo NANAjIve Natthi u' nAnAjIvAn pratItya nAstyantaraM, sadA'vyavacchinnatvAt tasya // dvAraM // 'bhASe ya bhave khaovasame' tti, prAcuryamaGgIkRtyaitaduktam, anyathA kSAyikaupazamikayorapyeke vadanti, kSAyike yathA-zreNikAdInAm, aupazamike zreNyantargatAnAmiti, yathAsaGkhyaM ca bhAgadvArAvayavArthAnabhidhAnamadoSAyaiva, vicitratvAt sUtragateriti gAthArthaH // 890 // dvAraM // bhAgadvAraM vyAcikhyAsurAha jIvANasi bhAgo paDivaNNo sesanA anaMtaguNA (dvAraM7) / vatyuM ta'rihaMtAi paJca bhave tesimo heU // 902 // vyAkhyA - jIvANaNantabhAgo paDivaNNe sagA apaDivannagA anaMtaguNatti // dvAram // alpabahutvadvAraM yathA pIThikAyAM matijJAnAdhikAra iti / sAmprataM cazabdAkSiptaM paJcavidhaprarUpaNAmanabhidhAya pazcArdhena vastudvAranirUpaNAyedamAha - 'vastu' iti vastu dravyaM dalikaM yogyamarhamityanarthAntaraM, vastu namaskArArhA arhadAdayaH pazcaiva bhavanti teSAM vastutvena namaskArAtve'yaM hetuH - vakSyamANalakSaNa iti gAthArthaH // 901 // adhunA cazabdasUcitAM paJcavidhAM prarUpaNAM pratipAdayannAha - ArovaNAya bhaNA pucchA taha dAryeNA ya nijjarvaNA / narmukAra'narmukAre noAijue~ va navahA vA // 902 // vyAkhyA - AropaNA ca bhajanA pRcchA tathA 'dAyanA' darzanA dApanA vA, niryApanA, tatra kiM jIva eva namaskAra ! AhosvinnamaskAra eva jIvaH 1 ityevaM parasparAvadhAraNam AropaNA, tathA jIva eva namaskAra ityuttarapadAvadhAraNam 1, ajIvAdvyavacchidya jIva eva namaskAro'vadhAryate, jIvastvanavadhAritaH, namaskAro vA syAdanamaskAro vA, eSA ekapadavyabhicArAdbhajanA 2, kiMviziSTo jIvo namaskAraH ? kiMviziSTastvanamaskAra iti pRcchA 3, atra prativyAkaraNaM dApanA -- namaskArapariNataH jIvoM namaskAro nApariNata iti 4, niryApanA tveSa eva namaskAraparyAyapariNato jIvo namaskAraH, namaskAro'pi jIvapariNAma eva nAjIvapariNAma iti, etaduktaM bhavati-dApanA praznArthavyAkhyAnaM niryApanA tu tasyaiva nigamana miti, athaveyamanyA caturvidhA prarUpaNeti, yata Aha- 'namokkAra'namokkAre NoAdijue va NavadhA vA' tatra prakRtyakAranokArobhayaniSedhasamAzrayAccAturvidhyaM, prakRtiH-svabhAvaH zuddhatA yathA namaskAra iti, sa eva naA sambandhAdakArayuktaH anamaskAraH, sa eva nozabdopapade nonamaskAraH, ubhayaniSedhAttu noanamaskAra iti, tatra namaskArastatpariNato jIvaH, anamaskArastvapariNato labdhizUnyaH anyo vA, 'noAijue va'ti noAdiyukto vA namaskAraH anamaskArazca, anena bhaGgadvayAkSepo veditavyaH, nozabdenA''diryukto yasya namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonamaskAro vivakSayA namaskAradezaH anamaskAro vA, dezasarvaniSedhaparatvAnnozabdasya, noanamaskAro'pi anamaskAradezo vA namaskAro vA, dezasarva niSedhatvAdeva, eSA caturvidhA, naigamAdinayAbhyupagamastvasyAH pUrvoktAnusAreNa pradarzanIyaH, 'navadhA ve' ti prAguktA pazcavidhA iyaM caturvidhA ca saGkalitA satI navavidhA prarUpaNA prakArAntarato draSTavyeti gAthArthaH // 902 // prarUpaNAdvAraM gatam, idAnIM niHzeSamiti, sAmprataM 'vatthaM tarahaMtAI paMca bhave tesimo heu' ci gAthAzakalopanyastamavasa Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 25 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiA rAyAtaM ca vastudvAraM vistarato vyAkhyAyata iti, tatrAnantarokaM gAthAzakalaM vyAkhyAtameva, navaraM tatra yadukkaM teSAM vastutve'yaM hetu' riti, sa khalvidAnI heturucyate, tatreyaM gAthAmagge 1 avippaNAso 2 AyAre 3 viNayayA 4 sahAyattaM 5 / paMcavihanamukAraM karemi eehi heUhiM / / 903 // vyAkhyA-mArgaH avipraNAzaH AcAraH vinayatA sahAyatvam ahaMdAdInAM namaskArArhatve ete hetaSaH, yadAha-paJcavidhanamaskAraM karomi ebhirhetubhiriti gAthAsamAsArthaH / iyamatra bhAvanA-arhatAM namaskArArhatve mArgaH-samyagdarzanAdilakSaNo hetuH, yasmAdasau taiH pradarzitastasmAca mukiH, tatazca pAramparyeNa muktihetutvAt pUjyAsta iti / siddhAnAM tu namaskArAIsve'vipraNAzaH, zAzvatatvaM hetu, tathAhi-tadavipraNAzamavagamya prANinaH saMsAravaimukhyena mokSAya ghaTante / AcAryANAM tu namaskArArhatve AcAra eva hetuH, tathAhi-tAnAcAravata AcArAdhyApakAMca prApya prANina AdhAraparijJAnAnuSThAnAya bhavanti / upAdhyAyAnAM tu namaskArAItve binayo hetuH, yatastAn svayaM vinItAn prApya karmavinayanasamarthavinayavanto (pra)bhavanti dehina iti|saadhuunaaN tu namaskArAhave sahAyatvaM hetuH, yataste sivivapUsaGgamaikaniSThAnAM tadavAtikriyAsAhAyyamanutiSThantIti gAthArthaH // 903 // evaM tAvatsamAsenAIdAdInAM namaskArAIvadvAreNa mArgapraNayanAdayo guNA uktAH sAmprataM prapaJcenAhatAM guNAnupadarzayannAhaarabIha desiattaM 1 taheva nijAmayA samuhaMmi 2 / kAyarakkhaNahA mahagovA teNa caMti 3 // 904 // __ vyAkhyA-aTavyAM dezakatvaM kRtamahamiH, tathaiva niryAmakAH samudre, bhagavanta eva SaTkAyarakSaNArtha yataH prayatnaM cakruH mahAgopAstenocyanta iti gAthAsamAsArthaH // 904 // avayavArya tu pratidvAraM vakSyati, tatra dvArASayavArtho'bhidhIyate ararSi sapacavAyaM volittA desiobaeseNaM / pAvaMti jahipuraM bhavArSipI tahA jIvA // 905 / / pAvaMti nimvuipuraM jiNobAiveNa ceva maggeNaM / aDavIi desiasaM evaM ne jirNidANaM // 906 // vyAkhyA-'aTavI' pratItAM 'sapratyapAyAm' iti vyAghrAdipratyapAyabahulA voletta' ti ulaya 'dezikopadezena' nipu. / prApnuvanti 'yathA 'iSTapuram' iSTapattanaM, bhavATavImapyullatyeti vartate, tathA jIvAH kiM prApnuvanti ?-'nirvatipuraM' siddhipuraM jinopadiSTenaiva mArgeNa, nAnyopadiSTena, tatazcATavyAM dezikatvameva 'jJeyaM' jJAtavyaM, keSAM ?-jinendrANAmiti gAthAzyasamAsArthaH // 95-96 // vyAsArthastu kathAnakAdavaseyaH, tadam-etthaM aDavI duvihA-daghADavI bhAvADavI ya, tastha davADavIe tAva udAharaNaM-vasaMtapuraM jayaraM, dhaNo satthavAho, so puraMtara gaMtukAmo ghosaNaM kArei jahA NadiphalaNAe, to tastha bahave taDigakappaDigAdayo saMpiMDiyA, so tersi miliyANa paMthaguNe kahei-ego paMtho ujuo ego vaMko, jo so ko teNa maNArga suhasuheNa gammai, bahuNA ya kAleNa icchiyapuraM pAvijai, avasANe sovi ujjurga va oyarai, jo atrATavI dvividhA-dravyATavI bhAvATavI ca, tatra vaSyATamyAM tAvadudAharaNam-basantapuraM magaraM, dhanaH sArthavAhA, sa purAntaraM gantukAmo ghoSaNA kArapati-yathA nandIphalajJAte, tatastatra bahavasta TikakAITikAdayaH saMpiNDitAH, sa tebhyo militebhyaH pathiguNAn kathayati-ekaH panthAH pareko vakraH, yaH sa vakratena manAka sukhasugvena gamyate, bahumA ca kAlena IpsitapuraM prApyate, bhavasAne so'pi amevAvatarati, pH| puNa ujugo teNa lahuM gammai, kiccheNa ya, kaha !, so aIva visamo saNho ya, tastha otAre gheva duve mahAporA vagghasiMhA parivasaMti, te tao pAe Jceva laggati, amuyaMtANa ya pahaM na pahavaMti, avasANaM ca jAva aNuvaTuMti, rukkhA ya ettha ege maNoharA, tesiM puNa chAyAsuna vIsamiyacaM, mAraNappiyA khu sA chAyA, parisaDiyapaMDupattANaM puNa aho muhuttagaM vIsamiyaba, maNohararUvadhAriNo mahuravayaNeNaM estha maggaMtaraTThiyA bahave purisA hakkAreMti, tesiM vayaNaM na soyabaM, satthigA khaNapi Na mottavA, egAgiNo niyamA bhayaM, duraMto ya ghoro davaggI appamattehiM ullaveyadho, aNolhavijaMto ya niyameNa Dahai, puNo ya duggucapacao uvauttehiM ceva laMgheyadho, alaMghaNe niyamA marijaMti, puNo mahatI aiguvilagabarA vaMsakuraMgI sigdhaM laMghiyaSA, taMmi ThiyANaM bahU dosA, tao ya lahugo khaDDo, tassa samIve maNoraho NAma bhaNo Nicca saNNihio acchai, so bhaNai-maNAgaM pUrehi eyaMti, tassa na soyacaM, so Na pUreyaSo, so khu pUrijamANo mahallataro punaHRjustena banu gambate, kRSNa ca, karSa, so'tIva viSamaH pakSaNazva, tatrAvatAra eka do mahAghorI vyAghrasiMhI parivasataH, to tataH pAdayoreva gataH, bhamuzatoza panthAnaM na prabhavanti, avasAnaM ca pAvadanuvartate, vRkSAkhAtrake manoharAH, teSAM puma chAyAsu na vizramitavyaM, mAraNapriyeva sA chAyA, parizaTitapANDapatrANAmadho muhUrsa vizramitamyaM, manohararUpadhAriNazca bahavo madhurabacane nAtra mArgAntarasthitAH puruSA bhAkArayanti, teSAM vacanaM na zrotavyaM, sArthikAH kSaNamapi na moktavyAH, ekAkino niyamAnayaM, duramto ghoraca davAgnirapramattairvidhyApayitavyaH, bhavidhyApitazca niyamena dahati, punazca durgAvaparvata upayuktareva pavitamyaH, anullAne ca niyamAt kriyate, punamaMhatI atigupiLagaharA vaMzakuDaGgI bIjaM chayitamyA, tasyAM sthitAnAM bAbo doSAH, tataba laghugataH, tasya samIpe manoratho nAma brAhmaNo nityaM sanihitastiSThati, sa bhaNati-manAk pUrayainamiti, sasya na bhotamba, sana pUrayitavyaH sa hi pUrvamAko mahatto Jain Education Interational Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 257 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhavaha paMthAo ya bhajijai, phalANi ya ettha divANi paMcappayArANi NettAisuhaMkarANi kiMpAgANaM na pekkhiyabANi Na bhottavANi, bAvIsaM ca NaM ettha ghorA mahAkarAlA pisAyA khaNaM khaNamabhivaMti te'vi NaM Na gaNeyabA, bhattapANaM ca tattha vibhAgao virasaM dulabhaM catti, appayANayaM ca Na kAya, aNavarayaM ca gaMtabaM, rattIe vi doNNi jAmA suviyacaM, sesadugeya gaMtavameva, evaM ca gacchaMtehiM devANuppiyA! khippameva aDavI laMghijai, laMpittA ya tamegaMtadogaccavajiyaM pasatthaM sivapuraM pAvijaDa, tattha ya puNo Na hoti ke kilesatti / tao tattha kei teNa samaM payaTTA je ujjageNa padhAviyA, aNNe paNa iyareNa, tao so pasatthe divase uccalio, purao vaJcaMto maggaM AhaNai, silAisu ya paMthassa dosaguNapisuNagANi akkharANi lihA. ettiyaM gayamettiya saMti vibhAsA, evaM je tassa nidese vaTTiyA te teNa sama acireNa taM paraM pattA, je'vi lihiyANusAreNa saMmaM gacchati te'vi pAvaMti, je na vahiyA na vA vadRti chAyAdiSu paDiseviNo te na pattAna bhavati pandhAna bhajyante, phalAni cAra divyAni paJcaprakArANi netrAdisukhakarANi kimpAkAmAMna prekSaSitavyAni ma bhoktavyAni, dvAviMzatimAtra ghorA mahAkarAlAH pizAcA kSaNaM kSaNamabhivapamti te'pi na gaNapitamyAH, bhaktapAnaM ca tatra vibhAgato virasaM dubhaM ceti, aprayANaM camakartavyam, bhanavarataM cagantavyaM, rAtrAvapi dvau yAmau svaplamyaM zeSatikeca gamtavyameva, evaM gaDajireva devAnupriyAH! kSipramevATavI chApate, kahayitvA ca tadekAmtadaurgatyavarjitaM prazasta zivapura prApyate, tatra ca punarna bhavanti kecitlezA iti / tatastatra kecittena samaM pravRttA ye banA pradhAvitAH, bhamye punaritareNa, tataH sa prazaste divase pracalitaH, purato vrajan mArga bhAhanti (samIkaroti), zilAdisuca patho guNadoSapizunAmyakSarANi visati, etAvaddatametAvacchepamiti vibhASA,evaM ye tasya nirdeze vRttAste tena samamacireNa tatpuraM prAptAH, ye'pi vikhitAnusAreNa samyagganti te'pi prApnuvanti, ye na vRttA navA vartante DAyAdiSu pratisebinakhena prAdhAna yAvi pArvati / evaM davADavIdesigaNAyaM, iyANi bhAvADavIdesigaNAe joijA-sasthavAhatthANIyA arahaMtA, ugghosaNAyANIyA dhammakahA taDigAithANIyA jIvA, aDavItthANIo saMsAro, ujjugo sAhumaggo, vaMko ya sAvagamaggo, pappapura sthANIo mokkho, vagdhasiMghatulA rAgahosA, maNohararukkhacchAyAthANIyA itthigAisaMsatsavasahIo, parisaDiyAitthA NIAo aNavajjavasahIo,maggataDatthahakAraNapurisathANagA pAsatthAI akallANamittA, satthigAthANIyA sAhU, dara NiyA kohAdao kasAyA, phalathANIyA visayA, pisAyathANIyA bAvIsaM parIsahA bhattapANANi esaNijjANi, apayANagathANIo nibujamo, jAmaduge sajhAo, purapattANaM ca NaM mokkhasuhaMti / etthaya taM puraM gaMtukAmo jaNo uvaesadANA iNA uvagArI satthavAhosi namasati, evaM mokkhatthIhiSi bhagavaM paNamiyayo / tathA cAhajaha tamiha satthayAhaM mamai jaNotaM puraM tu gaMtumaNo / paramuSagArisaNabho nivigyasthaM ca bhattIe // 907 // ariho u namukArassa bhAvao khINarAgamayamoho / mukkhatthINapi jiNo taheva jamhA ao arihA / / 908 // cApi prApnuvanti / evaM gyATabIdezikajJAtam, idAnIM bhAvAravIdezikajJAte yojyate-sArthavAhasthAnISA mahantA, udaghoSaNAsthAnISA bhayA' taTikAdisthAnIyA jIvAH, baTavIsthAnIyaH saMsAraH, anuH sAdhumArgaH, vakrA mAvakamArgaH, prAdhyapuraslAmIyo mokSaH jyAnasiMhatulyau rAgadveSau, mano hAvRkSacchAyAsthAnIyAH syAdisaMsaktavasAtayaH, parivAhitAditvAnIyA anacavasatavaH, mArgataTasthAhAyapuruSasthAnIyAH pArthavAdayo'kalyANamitrANi, sArSikasthAnIyAH sAdhavA, davAbhyAdikhAnIyAH krodhAdayaH kaSAyAH, phalasthAnIyA viSayAH, pizAcastAnIcA dvAviMzatiH parISahAH, bhaktapAnAmveSaNIyAni, bhaprayANasthAnIyo niyodhamaH, yAmahike sAdhyAyaH, puraprAptAnAM ca mokSasukhamiti / batra ca tatpuraM gantukAmo jana upadezadAnAdinopakArI sArpazAha iti namaspati, evaM mokSArSibhirapi bhagavAn praNantabhyaH / gAthAdvayaM nigadasiddhaM, navaraM madazabdena dveSo'bhidhIyate iti // saMsArAaDavIe micchattanANamohiapahAe / jehiM kaya desiattaM te arihaMte paNivayAmi // 909 // vyAkhyA saMsArATavyAM, kiMviziSTAyAM ?-'mithyAtvAjJAnamohitapathAyAM' tatra mithyAtyAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAmiti vigrahaH, tasyAM, yaiH kRtaM dezikatvaM tAnahataH 'praNaumi' abhyarthayAmIti gAthArthaH // 909 // dRSTvA jJAtvA ca nya ca kRtaM nAnyathA, tathA cA''hasammaIsaNadivo nANeNa ya suha tehiM ubaladdho / caraNakaraNeNa pahao nivvANapaho jiNidehiM // 910 // _ vyAkhyA-'samagdarzanena' aviparItadarzanena dRSTaH, jJAnena ca 'suSTu' yathA'vasthitaH tairahanirmAtA, caraNaM ca karaNaM cetyekavadbhAvastena 'prahataH' AsevitaH 'nirvANapathaH' mokSamArgo jinendraiH / tatra pratAdi caraNaM, piNDavizukhkhAdi ca karaNaM, yathoktam-'vaya samaNadhamma saMjaima veyA~vaJcaM ca bNguttiio| gauNAditiyaM tave ko niggahAI caraNameyaM // 1 // piMDavisohI samiI bhAvaNa paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIo abhiggahA ceva karaNaM tu // 2 // " iti gAthArthaH // 910 // na kevalaM prahata eva, kintu te khalvanena pathA nirvRtipurameva prAptA iti, Aha ca himuvagayA nivvANasahaM ca te annuppttaa| sAsayamavvAbA pattA ayarAmaraM tthaannN||911|| vyAkhyA--'siddhivasati' mokSAlayam 'upagatAH sAmIpyena-karmavigamalakSaNena prAptA iti, anenaikendriyavyavaccheda* abhyarthayAmi pra. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 258 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH mAha, ke pAzcit sukhaduHkharahitA eva te tatra tiSThantIti darzanam, ata Aha-- 'nirvANasukhaM ca te'nuprAptA' niratizayasukhaM prAptA ityarthaH, te ca keSAJciddarzanaparibhavAdinehA''gacchantIti darzanaM, tannivRttyarthamAha- 'zAzvataM nityam 'anyA - bAdhaM' byAbAdhArahitaM prAptAH 'ajarAmaraM sthAnaM' jarAmaraNarahitaM sthAnamiti gAthArthaH // 911 // dvAraM 1 // sAmprataM dvitIyadvAravyAcikhyAsayA''ha pAvaMti jahA pAraM samaM nijAmayA samudassa / bhavajalahissa jiniMdA taheba jamhA ao arihA / / 912 // vyAkhyA - 'prApayanti' nayanti 'yathA' yena prakAreNa 'pAraM' paryantaM 'samyak' zobhanena vidhinA 'niryAmakAH' pratItAH, kasya ? - samudrasya, 'bhavajaladheH ' bhavasamudrasya jinendrAstathaiva, pAraM prApayantIti vartate yasmAdevamataste'rhAH, namaskArasyeti gamyate, ayaM saMkSepArthaH // 992 // bhAvattho puNa ettha nijjAmayA duvihA, taMjahA - davanijjAmayA bhAvanijjAmayA ya, davanijAmae udAharaNaM taheva ghosaNagaM vibhAsA / ettha aTThavAyA vaNNeyabA, taMjahA-pAINaM vApa paDINaM vAe oINaM vAe dAhiNaM vAe, jo uttarapuratthimeNa so sattAsuo, dAhiNapubeNaM tuMgAro, avaradAhiNeNaM bIAo, avaruttareNa gajabho, evete aTTha vAyA, annevi disAsuM aTTha ceva, tattha uttarapuveNaM donni, taMjahA - uttarasattAsuo puratthimasasAsuo ya 1 bhAvArthaH punaratra niryAmakA dvividhAH, tadyathA - dravyaniyamakA bhAvaniyamakAtha, dramyaniyamake udAharaNaM tathaiva ghoSaNaM vibhASA / bhanrASTo vAtA varNa pitaSyAH, tadyathA-prAcInavatiH pratIcInavAtaH udIcInavAto dAkSiNAtyavAtaH, ya uttarapaurastyaH sa sahavAsukaH dakSiNapUrvasyAM tuGgAraH, aparadakSiNasyAM bIjApaH aparottarasyAM garjabhaH, evamete'STavAtAH, amye'pi divaSTaiva tatrottarapUrvasyAM dvau tadyathA-uttarasavAsukaH pUrvasazvAsukA, * vibhAvo. vijAbho ture vidonivi puratthimatuMgAro dAhiNatuMgAro ya, dAhiNavIyAvo avaravIyAvo ya, avaragajjabho uttaragajabhoya, ee solasa vAyA / tattha jahA jalihiMmi kAliyAvAyarahie gajjahANukUlavAe niuNanijjAmagasahiyA nicchikupotA jahiTThiyaM paTTaNaM pAveMti, evaM ca micchantakA liyAvAyavirahie sammattagajjabhapavAe / egasamaeNa pattA siddhivasahipaTTaNaM poyA // 993 // vyAkhyA - mithyAtvameva kAlikAvAtaH tena virahite bhavAmbhodhau tathA samyaktvagarjabhapravAte, kAlikAvAto hyasAdhyaH garjabhastvanukUlaH, ekasamayena prAptAH siddhivasatipattanaM 'potAH' jIvabohitthAH, tanniryAmakopakArAditi bhAvanA // tata yathA sAMyAtrikasArthaH prasiddha niryAmakaM ciragatamapi yAtrA siddhyarthaM pUjayati, evaM granthakAro'pi siddhipattanaM prati prasthitoTayAtrAsiddhaye niryAmakara lebhyastIrtha kRdbhayaH stavacikIrSayedamAha - nijjAmagarayaNANaM amUDhanANamaikaNNadhArANaM / vaMdAmi viNayapaNao tiviheNa tidaMDavirayANaM // 914 / / vyAkhyA- 'niryAmakaratnebhyaH' arhadbhayaH 'amUDhajJAnA' yathAvasthitajJAnA mananaM matiH- saMvideva seva karNadhAro yeSAM te tathAvidhAstebhyo vandAmi vinayapraNatastrividhena tridaNDaviratebhya iti gAthArtha / / 914 // dvAraM 2 // sAmprataM tRtIyadvAravyAcikhyAsayA''ha pA Mti jahA gAvo govA ahisAvayAiduggehiM / paurataNapANiANi a vaNANi pAvaMti taha ceva / / 915 / / itarasyAmapi dvAveva- pUrvatuGgAro dakSiNatuGgArazca, dakSiNabIjApo'parabIjApazca, aparagarjabha utaragarjabhava, ete SoDaza vAtAH / yatra yathA jaladhau kAlikAvAtaradine garjamAnukUlavAte nipuNaniyagakasahitA nizchidvapotA yathepsitaM pacanaM prApnuvanti / jIvanikAyA gAvo jaM te pAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA u jiNA nivvANavaNaM ca pAvaMti / / 916 / / to ugAraNa namo'rihA bhaviajIbalogassa / savvasseha jiniMdA loguttamabhAvao taha ya // 917 // vyAkhyA - gAthAtrayaM nigadasiddhameva // dvAram 3 // evaM tAvaduktena prakAreNa namo'rhatvahetave guNAH pratipAditAH, sAmprataM prakArAntareNa namo'rhatva hetuguNAbhidhitsayA''ha-- ristenery, iMdiANi a paMcavi / parIsahe uvassagge, nAmayaMtA namo'rihA / / 918 // vyAkhyA - rAgadveSakaSAyendriyANi ca pazcApi parISahAnupasargAnAmayanto namo'rhA iti / tatra 'raJja rAge' rajyate anena asmin vA raJjanaM vA rAgaH, sa ca nAmAdizcaturvidhaH, tatra nAmasthApane sugame, dravyarAgo dvedhA- Agamato noAgamatazca, Agamato rAgapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamato jJazarIra bhavya zarIra tadvyatiriktabhedastrividhaH, vyatirikto'pi karmadravyarAgo nokarmadravyarAgazca karmadravyarAgazcaturvidhaH- rAgavedanIyapudgalA yogyAH 1 badhyamAnakA 2 baddhAH 3 udIraNAvalikAprAptAzca 4, bandhapariNAmAbhimukhA yogyAH, bandhapariNAmaprAptA badhyamAnakAH, nirvRttabandhapariNAmAH satkarmatayA sthitA jIvenAsssmasAtkRtA baddhAH, udIraNAkaraNenA''kRSyodIraNAvalikAmAnItAzcaramA iti, nokarmadravyarAgastu karmarAgaikadezastadanyo vA, tadanyo dvividhaH - prAyogiko vaizrasikazca prAyogiko kusumbharAgAdiH, vaizvasikaH sandhyA rAgAdiH, bhAvarAgo'pyAgameta rabhedAd dvidhaiva, Agamato rAgapadArthajJa upayuktaH, noAgamato rAgavedanIyakarmodayaprabhavaH pariNAmavizeSaH, sa ca dvedhA - prazasto'prazastazca, aprazastastrividhaH - dRSTirAgo viSayarAgaH sneharAgazca tatra trayANAM triSaSTyadhikAnAM Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyattiH // 25 // prAvAdukazatAnAbhAtmIyAtmIyadarzanAnurAgo dRSTirAgaH, yathokam-"asiyasaya kiriyANaM akiriyavAINamAha ghulsiiii| anANiya sattaThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // jiNavayaNabAhiramaI mUDhA nniydsnnaannuraaenn| savaNNukahiyamete mokkha. pahana upavajAti ||2||"vissyraagst zabdAdiviSayagocaraH, sneharAgasta viSayAdinimitta vikalo'vinIteSvapyapatyAdiSu yo bhavati, tatreha rAge udAharaNam-khiMtipatihiyaM NayaraM, tattha do bhAugA-arahannao arahamitto ya, mahaMtassa bhAriyA khurlae rattA, so necchai, bahusouvasaggei, bhaNiyA ya aNeNa-kiM na pecchasi bhAugaMti !, bhattAromArio, sApacchA bhaNai. iyANi pi na icchasi ?, so teNa niveeNa papaio, sAhU jAo, sAvi avasaTTA mayA suNiyA jAyA, sAhuNo ya taM gAmaM gayA, suNiyAe diho, laggA maigga maggiM, uvasaggotti naho rattIe / tatthavimayA makaDI jAyA aDavIpa, te'vi kammadhammasaMjogeNa tIse aDavIe majheNaM vaccaMti, tIe diho, laggA kaMThe, tatthavi kileseNa palAo, tatthavi mayA jakkhiNI jAyA, ohiNA pecchai, chiddANi maggai, so'vi appamatto, sA chiInalahara, sAya sabAdareNaM tassa chidaM maggei, mazItaM zataM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmAhuzcaturazItim / ajJAnikAnA saptapaSTiM vainayikAnAM ca dvAtriMzataM // 3 // jinavacanavAsamatayo mUrA mijadarzanAnurAgeNa / sarvajJakathitamete mokSapathaM naiva prapadyante // 2 // 2 kSitipratiSThitaM nagara, sanadvau bhAtarI-bharahasako'hanmitraba, mahato bhAryA kSullake raktA, sa necchati, bahuza apasargayati, bhaNitA cAnena-kiM na pazyasi mAtaramiti, bhartA mAritA, sA patrAmaNati-padAnImapi necchasi, sa tena nivedena prabajitaH, sAdhujarjAtaH, sA'pi bhAvazArI mRtA zunI jAtA, sAdhavazva saMgrAmaM gatAH, zunyA raSTA, lamA pRSThataH pRSThataH, upasarga iti maSTo rAtrau / tatrApi mRtA markaTI jAtA bhaTabyo, te'pi karmadharmasaMyogena tasyA bhaTaNyA madhyena prajanti, tayA dRSTA, lamA kaNThe, tatrApi zena palAyitaH tatrApi mRtA yakSiNI jAtA'dadhinA prekSate, chidrANi mArga yati, so'pyapramattaH, sA chidraM na labhate, sA ca sarvAdareNa tasya viM mAyati, * tadaivA''gatya sAkSepaM muhurbhata rivAkarota. evaM ca jAi kAlo, teNa kira je samavayA samaNA te taM bhaNati-hasiUNa taruNasamaNA bhaNaMti dhanno'si arahamitta tum| jaMsi pio suNiyANaM vayaMsa ! girimAkaDINaM ca // 1 // aNNayA so sAhU viyarayaM uttarai, tattha ya pAyavikkhaMbhaM pANiyaM, teNa pAdo pasArio gaibheeNa, tattha ya tAe chidaM lahiUNa Uruo chinno, micchAmi dukkaDaMti-paDiomAhaM AukkAe paDio hojatti, sammadiThiyAe sA dhADiyA, taheva sappaeso lAio rUDho ya devayappahAveNaM, agne bhaNaMti-so bhikkhassa tha tAe vANamaMtarIe tassa rUvaM chAettA tassa rUveNaM paMthe talAe NhAi, amehi diho, siha gurUNaM, Avassae Aloei, gurUhi bhaNiyaM-saMbaM Aloehi ajjo', so uvautto muhaNaMtagamAi, bhaNai-na saMbharAmi khamAsamaNA!, tehiM paDibhiNNo bhaNai-nasthitti, AyariyA aNuvaThiyassa na diti pAyacchittaM, so ciMtei-kiM kaha vatti? sA uvasaMtA sAhai-eyaM mae kayaM, sA sAviyA jAyA, savaM parikahei / esa tiviho appasattho, tassa appasatthassa imA evaM ca yAti kAlaH tena (saha) kika be samavayasaH amaNAle taM maNanti-hasisvA taruNAmaNA bhaNanti dhamyo'si Immitra! tvam / badasi priyaH zunyA vayasya ! girimarkavyA abhyadA sa sAdhurvitarakamuttarati, tatraca pAdaviSkambhaM pAnI, tena pAdaH prasArito gatibhedena, na yA chi samvoru chicaM, mithyA me duSkRtamiti patito mA'hamakAye patito bhUvamiti, sampagAlyA sA dhATitA, tathaiva sapradezo gito saba devatApramANa bhanye bhaNanti-samikSAyai gato'nyamAme, tantra tathA vyastayoM tasya rUpaM chAdavizvA tasya rUpeNa pathi taDAke khAti, anyairaTA, ziTaM gurubhyaH, mAvazyake bhAlopapati, gurumibhaNitaM-sarpamAlocapa bhArya!, sa upayuko mulAnantakAdi (keSu) bhaNati-saMmarAmi kSamAzramaNAH1,taHpratibhiSobhaNati-mAtIti,bhAcAryA anupasthitAya na vadate prAyazcittaM, sacintapati-kiMkarya beti, sopazAntA kathayati-patammayA kRtaM, sA bhAvikA jAtA, sarva parikathayati / eSa trividhA bhaprazastaH, tasyAprazastasyaiSA * saMmaM pra. jAva padikamaNaM devasiyaM tAva bAbhoeti pra. NiruttagAhA-rajati asubhakalimalakuNimANiThesu pANiNo jeNaM / rAgotti teNa bhaNNA jaM rajai tattha raagttho||1||' eSo'prazastaH, prazastastvahaMdAdiviSayaH, yathoktaM-"arahatesu ya rAgo rAgo sAsu vaMbhayArIsu / esa pasastho rAgo aja sarAgANa sAhaNaM // 1 // " evaM vidhaM rAgaM nAmayantaH-apanayantaH, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdapanIta eva gRhyate, AhaprazastanAmanamayukaM, na, tasyApi bandhAtmakatvAt, Aha-'esa pasattho' ityAdi kartha, sarAgasaMyatAnAM kUpakhananodAharaNAt prAzastyamityalaM prasaGgena / idAnIM doSo dveSo vA, 'duSa vaikRtye' duSyate'nena asminnasmASaNaM vA doSaH, 'dviSa aprItI' vA dviNyate'nenetyAdinA dveSaH, asAvapi nAmAdizcaturvidho nyakSeNa rAgavadavaseyaH, tathA'pi digamAtrato nirdizyate-noAgamato dravyadveSaH jJazarIretaravyatiriktaH karmadravyadveSo nokarmadravyadveSazca, karmadravyadveSaH yogyAdibhedAzcatu. vidhA eva pudgalAH, nokarmadravyadoSo duSTatraNAdiH, bhAvadveSastu dveSakarmavipAkaH, sa ca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathA prajJAnamaviratimityAdi dveSTi, aprazastastu samyaktvAdigocaraH, tatrAprazaste udAharaNa-NaMdo nAma nAvio gaMgAe loga uttArei, tattha ya dhammarUI NAma aNagAro tIe nAvAe uttiNNo, jaNo mollaM dAUNa gao, sAhU ruddho, phiDiyA bhikkhAvelA,.tahAvina visajjei, vAluyAe upahAe tisAio ya amucaMto ruTTho, so ya dihIvisaladdhio, nirukagAthA-'rajyasti bhAmakalimalakuNimAniSTeSu prANino yena |raag iti vena bhaNyate padagyati tatra rAgasthaH // mahasu carAgo rAgaH sAdhuSu pramacAriSu / eSa prAsto rAgo'ca parAgANAM sAdhUnAm // 1 // 3 nando dAma nAviko gamAvA kokAnucArayati, tatra dharmarucirnAma anagArastayA nAvo. tIrNaH, jano mUlyaM datvA gataH, sAdhU sadaH, sphiTitA bhikSAvelA, tathA'pi na visarjayati, pAlukAvAmuSNAyAM tRSArditazrAmukhyamAno ruTaH, saca raSTi. viSakamdhimAn, Jain Education Interational Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 260 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH teNa DaDDho mao egAe sabhAe gharakoilao jAo, sAhUvi viharaMto taM gAmaM gao, bhattapANaM gahAya bhocukAmo sabha aigao, teNa diTTo, so pekkhaMtao ceva tassa Asurato, bhotumAraddhassa kayavaraM pADe, annaM pAsaM gao, tatthavi, evaM kahiMci na labbhai, so taM paloei, ko re esa 1 nAviganaMdamaMgulo ?, daDo, samuhaM jao gaMgA pavisai tattha varise 2 aNNaNaM maggeNaM vahai, cirANagaM jaM taM mayagaMgA bhaNNai, tattha haMso jAo, so'vi mAhamAse sattheNa pahAIe jAi, teNa diTTho, pANissa pakkhe bhariUNa siMcAi, tatthavi uddavio pacchA sIho jAo aMjaNagapavae, so'vi sattheNa taM vIIvayai, sIho uTThio, sattho bhinno, so imaM na muyai, tatthavi daDo, mao ya vANArasIe baDuo jAo, tatthavi bhikkhaM hiMDaMtaM annehiM DibharUvehiM samaM haNai, chubhai dhUlI, rudveNa daho, tattheva rAyA jAo, jAI saMbharaha, sabAo aIjAIo saraha asubhAo, jai saMpayaM mArei to bahugAo phITTo homitti tassa jANaNANimittaM samassaM samAlabei, jo eyaM 1 tena dugdho mRta ekasyAM samAyAM gRhakokilo jAtaH, sAdhurapi viharan saM grAmaM gataH, bhaktapAnaM gRhItvA bhoktukAmaH sabhamatigataH, tena dRSTaH, sa pazyaceva tasmai kruddhaH, bhokumArabdhe kacavaraM pAtayati, anyaM pArzva gataH, tathApi, evaM kutrApi na labhate sa taM pralokapati ko re eSaH nAviko nando'maGgalaH 1, dugdhaH, samudraM yato gaGgA pravizati tatra varSe varSe'nyAnyena mArgeNa vahati, cirantano yaH sa gaGgeti bhaNyate, tatra haMso jAtaH, so'pi mAghamAse sArthena prabhAte (pathAtIto) yAti, tena dRSTaH pAnIyena pakSau bhRtvA siJcati tatrApyapatrAvitaH pazcAt siMho jAto'anakaparvate, so'pi sArthena taM vyativrajati, siMha utthitaH, sAtha bhinnaH, sa enaM na muJcati tatrApi dugdho mRtaba vArANasyAM baTuko jAtaH, tatrApi bhikSAM hiNDamAnamanyairbimbharUpaiH samaM hanti, kSipati dhUli, ruSTena dagdhaH, tatraiva rAjA jAtaH, jAtiM smarati, sarvA atItajAtIrazubhAH smarati, yadi samprati mArkeya tadA bahoH sphiTito'bhaviSyam iti tasya jJAnanimittaM samasyAM samAlambayati, pa enAM pUrai tassa rajassa addhaM demi, tassa imo attho - gaMgAe nAvio naMdo, sahAe gharakoilo / haMso mayaMgatIrAe, sIho aMjaNapa // 1 // vANArasIe bahuo, rAyA tattheva Agao' evaM govagAvi paDhaMti, so viharaMto tattha samosaDho, ArAme Thio, ArAmio paDhai, teNa pucchio sAhai, teNa bhaNiyaM-ahaM pUremi 'eesiMghAyao jo u so ittheva samAgao' so gheNaM raNNo aggao paDhAi, rAyA suNaMtao mucchio, so hammai so bhaNai hammamANo karba kAuM ahaM na yANAmi / logassa kalikalaMDo eso samaNeNa me dino || 1 || rAyA Asattho vArei, keNaMti pucchati, sAhai- samaNeNaM, rAyA tattha maNusse visajje, jai aNujANaha vaMdao emi, Agao saho jAo, sAhUvi AloiyapaDito siddho // evaMvidhaM dveSaM nAmayanta ityAdi rAgavadAyojyaM, iha rAgadveSau krodhAdyapekSayA nayaiH paryAlocyete-naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasyAprItijAtisAmAnyAt krodhamAnau dveSaH, mAyAlobhau tu prItijAtisAmAnyAd rAgaH, vyavahArasya tu krodhamAnamAyA dveSaH, mAyAyA api paropaghAtArtha pravRttidvAreNAprItijAtAvantarbhAvAt, lobhastu rAgaH, RjusU 1 pUrayati tasmai rAjyasyArdhaM dadAmi, tasyaiSo'rthaH gaGgAyAM nAviko nandaH sabhAyAM gRhakokilaH / haMso mRtagaGgAtIre siMho'anaparvate // 1 // vArANasyAM baTuko rAjA tatraivAgataH ' evaM gopA api paThanti sa viharan tatra samavasRtaH, ArAme sthitaH, ArAmikaH paThati, tena pRSTaH kathayati, tena bhaNitam-bhahaM pUgyAmi, 'eteSAM ghAtako yastu so'traiva samAgataH sa gRhItvA rAzo'grataH paThati, rAjA zRNvan mUrchitaH, sa hanyate sa bhaNati hampamAnaH kAvyaM kartumahaM na jAne | lokasya kalikAraka epa zramaNena mahyaM dattaH || 1 ||rAjA Azvasto vArayati, keneti pRcchati, kathayati-zramaNena, rAjA tatra manuSyAn visRjati-yadi anujAnIta vandinumAyAmi, AgataH zrAddho jAtaH, sAdhurapyAlocitamatikrAntaH siddhaH / trasya tvamItirUpatvAt krodha eva paraguNadveSaH, mAnAdayastu bhAjyAH, kathaM 1, yadA mAnaH svAhaGkAre prayujyate tadA''tmani bahumAna prItiyogAd rAgaH, yadA tu sa eva paraguNadveSe prayujyate tadA'prItirUpatvAd dveSaH, evaM bhAyAlobhAvapyAtmani mUrcchArpaNAd rAgaH, tAveva paropaghAtanimittayogAdaprItirUpatvAd dveSaH, zabdAdInAM tu lobha eSa mAnamAye svaguNopakAmUrcchAtmakatvAt prItyantargatatvAllobhasvarUpavada tastritayamapi rAgaH, svaguNopakArAMzarahitAstu mAnAdyaMzAH krodhazca paropaghAtAtmakatvAt dveSa ityalaM prasaGgena, vizeSabhAvanA vizeSAvazyakAdavaseyeti // dvAram // atha kaSAyadvAraM, zabdArthaH prAgvat, teSAmaSTadhA nikSepaH, nAmasthApanAdravyasamutpattipratyayAdezarasabhAvalakSaNaH, Aha - "NArma ThavaNA davie uppattI pazccae ya Aese / rasabhAvakasAyANaM Naehi~ chahiM maggaNA tesiM // 1 // tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyakaSAyo vyatiriktaH karmadravyakaSAyo nokarmadravyakaSAyazca, karmadravyakaSAyo yogyAdibhedAH kaSAyapudgalAH, nokarmadravya kaSAyastu sarjakaSAyAdiH, utpattikaSAyo yasmAd dravyAderbAhyAt kaSAyaprabhavastadeva kaSAyanimittatvAd utpattikaSAya iti uktaM ca - "kiM' eso kaTThayaraM jaM mUDho khANugaMmi apphiDio / khANussa tassa rUsai Na appaNo duppaogassa // 1 // ' pratyayakaSAyaH khalvAntarakAraNavizeSaH tatpudgalalakSaNaH, AdezakaSAyaH kaitavakRta bhRkuTi bhanurAkAraH, tasya hi kaSAyamantareNApi tathAdezadarzanAt, rasakaSAyo harItakyAdInAM rasaH, bhAvakaSAyo dvividhaH - Agamatastadupayukto noAgamatastadudaya eva, 1 nAmasthApanAdravye utpattau pratyaya Adeze ca / rasabhAvakaSAvANAM nayaiH SaGgirmArgaNA teSAm // 1 // 2 kimetasmAtkaSTataraM thammUDhaH sthANAvAsphAlitaH / sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 // For Private Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyadRttiH // 26 // saca krodhAdibhedAcaturvidhaH, krodho'pi nAmAdibhedAccaturvidhaH kaSAyaprarUpaNAyAM bhAvita eSa, tathApi vyatiriko dravyakrodhaH prAkRtazabdasAmAnyApekSatvAt carmakArakotthaH rajakanIlikotthazca krodha iti gRhyate, bhAvakrodhastu krodhodaya eva, ma ca caturbhedaH, yathoktaM bhASyakRtA-"jalareNubhUmipacayarAIsariso caubiho koho" prabhedaphalamuttaratra vakSyAmaH / tatrya kohe udAharaNaM-camaMtapure Nayare ucchannavaMso ego dArago desaMtaraM saMkamamANo sattheNa ujhio tAvasapalliM gao, tassa nAma aggiotti, tAvaseNa saMvaDio, jammo nAmaM so tAvaso, jamassa puttotti jamadaggio jAo, so gho tavacaraNa karei, vikkhAo jaao| io ya do devA vesANaro saDDho dhanaMtarI tAvasabhatto, te dovi paropparaM pannati, bhaNaMti yasAhutAvase parikkhAmo, Aha saDDo-jo amhaM sabaaMtigao tubbha ya sabappahANo te parikkhAmo / io ya mihilAe NayarIe taruNadhammo paumaraho rAyA, so caMpaM vaccai vasupujasAmissa pAmUlaM paSayAmitti, tehiM so parikkhijjai bhatteNe pANeNa ya, paMthe ya visame so sukumAlao dukkhAvijai, aNulome ya se uvasagge kariMti, so dhaNiyatarAgaM thiro jAo, 1 jasareNubhUmiparvatarAjIsahamaturvidhaH krodhaH / 2 tatra krodhe udAharaNam-vasantapure nagare sarasannavaMza eko dArako dezAntara saMkrAman sAthainojimatatA. pasapallIM gataH, tasya nAmAzika iti, tApasena saMvardhitaH, yamo nAma sa tApasaH, yamasya putra iti jAmadabhyo jAtaH, sa ghora tapazcaraNaM karoti, vikhyAso jaasH| itazca dvau devI-vaizvAnaraH zrAddho dhanvantarI (ca) tApasabhaktaH, tau dvAvapi parasparaM prajJApayataH, bhaNatana-sAdhutApasI parIkSAvahe, mAha bhAvaH-po'mA sarvAntiko yuSmAkaM ca sarvapradhAnastI parIkSAvahe / itaca mithilAyAM nagaryo taruNadharmA paparayo rAjA, sa campA bajati vAsupUjyasvAminaH pAdamUle pramA mIti, nAmyAM sa parIkSyate bhaktana pAnena ca, pathi ca viSame sa sukumAro duHkhyate, anulomAMca tasyopasargAn kurutaH, sa bAhaM sthiro jAtaH so tehiM na khobhio, anne bhaNaMti-*sAvao bhattapaJcakkhAio, te siddhaputtarUveNaM gayA, aisae sAhiti, bhaNaMti yamA imaM karehi jahA ciraM jIviyavaM, so bhaNai-bahuo me dhammo hohIti, na sako khobheuM / gayA jamadaggissa mUlaM, sauNarUvANi kayANi, kuze se gharao kao, sauNao bhaNai-bhadde ! jAmi himavaMta, sA na dei mA Na pahisitti, so savahe karei-gopAyakAi jahA emitti, sA bhaNai-na eehiM pattiyAmitti, jai eyassa risissa dudhiyaM piyasitti to te visajemi, so ruTo, teNa dovi dohiMvi hatthehiM gahiyANi, pucchiyANi bhaNaMti-maharisi! aNavaccositti, so bhaNai-samaya, khobhio, evaM so sAvago jAo devo / imo'vi tAo AyAvaNAu osino migakohagaM NayaraM jAi, tattha jiyasa rAyA, so uDio-kiM demi?, dhUyaM dehitti, tassa dhUyAsayaM, jA tuma icchai sA tujyatti, kannateuraM gao, tAhiM darNa nicchuDhe, na lajisitti bhaNio, tAo khujjIkayAo, tatthegA reNueNaM ramai tassa dhUyA, tIe NeNaM phalaM paNAmiyaM, sa tAbhyAM na kSobhitaH, anye bhaNanti-zrAvako bhaktapratyAkhyAyakaH, tau siddhaputrarUpeNa gatI, atizayAn kathayataH, bhaNatana-mA imaM kArSIH payA ciraM jIvitavyaM, sa bhaNati-bahumeM dharmo bhaviSyati, na zakyA (kA) kSobhayituM / gatau jamadame laM, zakumarUpe kRte, karve tasa gRhaM kRtaM, zakunako bhaNatibhadre! yAmi himavantaM, sA na dadAti mA na gA iti, sa zapathAn karoti-goSAtakAdIn yathaiyAmIti, sA bhaNati-taiH pratyemi iti, pacetasya sapetukRtaM pibasIti tadA tvAM visRjAmi, sa ruSTaH, tena dvAvapi dvAbhyAmapi hastAbhyAM gRhItI, pRSTau bhaNataH-maharSe! anapatyo'sIti,sabhaNati-satyaM, zobhitaH, evaM sa zrAvako jAto devaH / ayamapi tasyA AtApanAyA avatINoM mRgakoSThakaM nagaraM yAti, tatra jitazatrU rAjA, sasthitaH kiM dadAmi', duhitaraM dehIti, tasa duhitRzataM, yA svAmicchati sA taveti, kanyAntaHpuraM gataH, tAmiTA niSThathataM, na lajjasIti bhaNitaH, tAH kubjIkRtAH, tatraikA reNau ramate tasya duhitA, tarI anena phalaM dattam , * nedaM vAkyaM pratyantare icchisittiya bhaNiyA, tIe hattho pasArio, nijaMtIe uvaThiyAo khujjAo, sAliyarUvae dehi, tAo akhujAo kayAo, kannakujaM nayaraM saMvuttaM, iyarIviNIyA AsamaM, sagomAhiso pariyaNo dino, saMvahiyA,joSaNapattA jAhe jAyA tAhe vIvAhadhammo jAo, aNNayA udami jamadaggiNA bhaNiyA-ahaM te carugaM sAhemi jeNaM te puttobabhaNassa pahANo hohiti.tIe bhaNiyaMevaM kajautti, majjha ya bhagiNI hasthiNApure aNaMtavIriyassa bhajjA, tIse'vi sAhehi khattiyacarugaMti, teNa sAhio, sA ciMtei-ahaM tAva aDavimigI jAyA, mA mama puttovi evaM nAsautti tIe khattiyacarU jimio, iyarIe iyaro pesio, doNhavi puttA jAyA, tAvasIe rAmo, iyarIe kattavIrio, so rAmo tattha saMvahui / annayA ego vijAharo tattha samosaDho, tattha eso paDilaggo, teNa so paDicario, teNa se parasuvijA diNNA, saravaNe sAhiyA, aNNe bhaNati-jamadaggissa paraMparAgayatti parasuvijjA sA rAmo pADhiotti / sA reNugA bhagiNIgharaM gayatti teNa raNNA samaM saMpalaggA, teNa icchasIti ca bhaNitA, tayA hastaH prasAritaH, nIyamAnAyAmupasthitAH kurujAH,zyAlInAM rUpaM dehi, tA akumjAH kRtAH, kanyakumlaM magaraM saMva, isarApi nItAmAzrama, sagomAhiSaH parijano dattaH, saMvardhitA, yauvanaprAptA yadA jAtA, tadA vIvAhadharmo jAtaH, abhyadA Rtau bAmadamyena bhavitA-ahaM tava caIsAphabAme yena tava putroprAhmaNAnAM pradhAno bhavatIti, tathA bhaNitam-evaM kriyatAmiti, mamaca bhaginI hastinAgapure'nantavIryaskha bhAryA, tathA mapi sAdhava kSatrivacana miti, tena sAdhitA, sA cintayati-ahaM tAvadaTavImagI jAtA, mA mama putro'pi evaM mInezat iti tayA kSatriyavahArjimitaH, itarasyAyapi itara preSitA, iyorapi putrau jAto, tApasyA rAmaH, itarasthAH kArtavIryaH, sa rAmasvatra saMvarddhate / anyadA eko vidyAdharastatra samavasataH, traiSa pratikamaH, tena sa praticaritA, tena tasai paryuvidhA dattA, zaravaNe sAdhitA, ambe bhaNanti-bAmavaSyasya paramparAgateti pazuvidhA to rAmaH pAThita iti / sA reNukA magimIgRhaM gati tenarAzA samaM saMprakSanA, tena Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25yA mAvazyaka-hAribhadrIyattiA se putto jAo, saputtA jamadaggiNA ANiyA, raho, sA rAmeNa saputtiyA mAriyA, soya kira tattheva isusatthaM sikkhio , tIsa bhagiNIe surya, raNNo kahiyaM, so Agao AsamaM viNAsittA gAvIe petUNaM pahAvio, rAmassa kahiyaM, teNa pahAviUNa parasuNA mArio, kattavIrio ya rAyA jAo, tassa devI tArA / annayA se piumaraNaM kahiyaM, teNa AgaeNaM jamadaggImArio, rAmasta kahiyaM, teNAgaeNaM jalaMjeNaM parasuNA kattavIrio mArio, saya gheva rajaM paDiyanaM / io ya sA tArA devI teNa saMbhameNa palAyaMtI tAvasAsamaM gayA, paDio se muheNaM gambho, nAma kayaM subhUmo, rAmassa parasU jahi 2 khattiyaM pecchai tahiM tahiM jalai, annayA tAvasAsamassa pAseNaM vIIvayai, paras pajalio, tAvasA bhaNaMti-amhecciya sattiyA, teNa rAmeNa sattavArA nikkhattA puhavI kayA, haNUNaM thAlaM bhariyaM, evaM kira rAmeNaM koheNaM khattiyA vahiyA // evaMvidhaM krodhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAno'pi nAmAdizcaturvidha eva, karmadravyamAnastathaiva nokarmadravyamAnastu stabdhadravyalakSaNaH, bhAvamAnastu tadvipAkaH, sa ca caturdhA, yathA''ha-tiNasalayAkar3hiyasaletthaMbhovamo tasyAH putro jAtaH, saputrA jAmadamyenAnItA, ruSTaH, sA rAmeNa saputrA mAritA, saca kika tatraiveSuzAMcaM zikSitaH, tasyA bhaginyA zrutaM, rAjJe kathitaM, sabhAgata mAzramaM vinAzya gA gRhItvA pradhAvitaH, rAmAya kathitaM, tena pradhAgya pardhA mAritaH, kArtavIryaca rAjA jAtaH, tasya devItArAmanyadA tasya pitRmaraNaM kathitaM, tenAgatena amadanirmAritaH, rAmAya kathitaM, senAgatena jvalansyA parvA kAsavIryoM mAritaH, svayameva rAjyaM pratipakSam / itavasA sArAdevI tena saMbhrameNa palAyamAnA tApasAcarma gatA, patitasa tasyAH kha mukhena garbhaH, nAma kRtaM subhUmA, rAmasya pazH yantra rakSatriyaM pazyati tatra tatra jvalati, bhanyadA tApalAzramasya pAna vyatibrajati, pajvalitA, tApasA bhaNanti-vayameva kSatriyAH, tena rAmeNa saha vArA niHkSatriyA pRthvI kRtA, nuniH sthAeM bhUtaM, evaM kila rAmeNa krodhena kSatriyA htaaH| tinizakatAkASThAsthizailastambhopamo mAnaH / mANoti, atrodAharaNaM-so subhUmo tattha saMvahui vijAharapariggahio, annayA parikhijA visAIhiM, io ya rAmo nemittaM pucchai-kao mama viNAsotti?, bhaNiyaM-jo eyaMmi sIhAsaNe nivesihiti eyAu dADhAo pAyasIbhUyAo khAhiti tao bhayaM, to teNaM avAriyaM bhattaM kayaM, tattha sIhAsaNaM dhure ThaviyaM, dADhAo se aggao kyaao| itto ya mehaNAo vijAharo so paumasiridhUyAe nemittiyaM pucchai-kassesA dAyavA?, sosubhomaM sAhai, tappabhiio mehanAo subhomaM olaggai, evaM vaJcai kaalo| io ya subhUmo mAyaraM pucchaha-kiM ettigo logo? anovi asthi !, tIe savaM kahiyaM, to mA NIhimA mArijihisitti, so taM soUNamabhimANeNa hathiNAraM gao te sarbha, sIhAsaNe niviTTho, devayA raDiUNa naThA, tAo dADhAo paramaNNaM jAyAo, to taM mAhaNA pahayA, teNaM vijjAhareNaM tesimuvAreM pADiti, so vIsattho bhuMjai, rAmassa parikahiyaM, sannaddho tatthAgao parasuM muyai, vijjhAo, imo ya taM ceva thAlaM gahAya uhio, cakarayaNaM jAyaM, teNa sasubhUmastA saMvardhate vidyAdharaparigRhItaH, manyadA parIkSyate viSAdibhiH, itava rAmo naimittikaM pRcchati-kutto mama vinAza iti, bhaNitaM-ya etamisihAsane nivekSyati etA daMSTrAH pAyasIbhUtAH khAdiSyati tato bhayaM, satastenAdhAritaM bhaktaM kRtaM, tatra siMhAsanaM dhuri sthApita, vaMhAca tasyAprataH kRtAH / itaba meghanAdo vidyAdharaH sa padmazrIduhitunaimittikaM pRcchati-kamai eSA dAtavyA', ma subhUmaM kathayati, tamprabhRti meghanAdaH subhUmamadhalagati, evaM vrajati kaalH| itazca subhUmo mAtaraM pRcchati-kimiyAn lokH| anyo'pyasti , tayA sarva kathitaM, tato mA gA mA mAriSi iti,sa sat zrutvA'bhimAnena hastinAgapuraM gatastA (ca) sAM, siMhAsane niviSTaH, devatA rahitvA naSTA, tA daMSTrAH paramAsaM jAtAH, tata sAkSaNA intubhAramdhAna vidyAdhareNa teSAmupari pAtyante (mahArAH), sa vizvasto bhujhe, rAmAya parikathitaM, sanaddhastatrAgataH partha muzati, viyAtaH, bhayaM ca sameva sthArU gRhIyosthitaH, cakraralaM jAtaM, tena * pahAyA pra. sIsaM chiNNaM rAmassa, pacchA teNa subhomeNa mANeNaM ekavIsaM vArA nibaMbhaNA puhavI kayA, gambhAvi phAliyA // evaMvidhaM mAnaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAyA caturvidhA, karmadravyamAyA yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyamAyA nidhAnAdiprayuktAni dravyANi, bhAvamAyA tatkarmavipAkalakSaNA, tasyAzcaite bhedAH-'mAyAvalehigomuttimiDasiMgaghaNavaMsimUlasamA' mAyAe udAharaNaM paMDarajA-jahA tIe bhattapaJcakkhAiyAe pUyANimittaM tini vAre logo AvAhio, taM AyariehiM nAyaMAloAviyA, tatiyaM ca NAlIviyA, bhaNai-esa puSabhAseNAgacchai, sA ya mAyAsalladoseNa kibbisagA jAyA, erisI duraMtA mAyeti // ahavA savaMgasuMdaritti, vasaMtapuraM NayaraM, jiyasattU rAyA, dhaNavaIdhaNAvahA bhAyaro seTThI, dhaNasirI ya se bhagiNI, sA ya bAlaraMDA paralogarayA ya, pacchA mAsakappAgayadhammaghosAyariyasagAse paDibuddhA, bhAyarovi sineheNaM taheva, sA pacAumicchA, te taM saMsAraneheNaM na deMti, sA ya dhammavayaM khaddhaM khaddhaM karei,bhAujjAyAo se kurukurAyaMti, tIe zI jinaM rAmastha, pasAcena subhUmena mAnenaikaviMzatiM vArAn nirmANA pRthvI kRtA, garmA api pATitAH / mAyA savalekhagomUtrikAmepazudha. mavezImUlasamA / mAyAyAmuvAharaNaM paNDAyo (pANDarAryA) yathA tathA pratyAsyAtamatayA pUjAnimittaM zrIna vArAn koka: mAitaH, tad mAcAryajJAtam, mAlo. citA, tRtIyaM mAlocitA, bhaNati-eSa pUrvAmyAsenAgacchati, sA ca mAyAzakyadoSeNa kisviSikI jAtA, isI durantA mAyeti / athavA sarvAGgasundarIti, vasantapura magara, jitazata rAjA dhanapatinAvaho prAtarau zrehinI, dhanazrIba sayorbhaginI, sA cabAyaranDA parakokaratAca, pasAt mAsakalpAgasadharmaghoSAcAryasakAze pratipadA, prAtarAvapi bahena (tasyAHoIna)tayaiva, sA praNajitumicchati, tautA saMsArabohena na dadAte, sA, dharmamparya pracuraM pracura karoti, bhAtRjAye lilItA, tayA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH vidhitiyaM - pecchAmi tAva bhADagANa citaM, kimeyAhiMti ?, pacchA niyaDIe AloiUNa sovaNayapavesakAle bIsatthaM vIsatthaM bahuM dhammagayaM jaMpiUNa tao naTThakhiDDeNaM jahA se bhattA suNei tahegA bhAujjAyA bhaNiyA- kiM bahuNA / sADiyaM rakkhejjAsi, teNa ciMtiyaM - nUNamesA duzcAriNitti, vAriyaM ca bhagavayA asaIposaNaMti, tao NaM paridvavemiti palaMke uvavisaMtI vAriyA, sA ciMte - hA ! kimeyaMti, pacchA teNa bhaNiyaM-gharAo me NIhi sA ciMtei - kiM mae dukaDaM kayaMti, na kiMci pAsai, tao tattheva bhUmigayAe kiccheNa NIyA rayaNI, pabhAe ulluggaMgI niggayA, dhaNasirIe bhaNiyA - kIsa ulluggaMgitti, sAruyaMtI bhAi-na yANAmo avarArha, gehAo ya dhADiyA, tIe bhaNiyaM-vIsatthA acchaha, ahaM te bhalissAmi, bhAyA bhaNio-kimeyamevaMti, teNa bhaNiyaM - alaM me duTThasIlAe, tIe bhaNiyaM kaI jANAsi ?, teNa bhaNiyaM tujjha caiva sagAsAo, suyA se dhammaderaNA nivAraNaM ca, tIe bhaNiyaM-aho te paMDiyansaNaM viyArakkhamataM ca dhamme ya pariNAmo, mae sAmantreNa bahudosameyaM 1 vicintitaM pazyAmi tAvadbhAtrocitaM, kimetAbhyAmiti pazcAcikRtyA''locya zayanapravezakAle vizvastaM vizvataM bahuM dharmagataM jalpitvA tato maSTakrIDavA yathA tasyA bharttA zRNoti tathaikA bhrAturjAvA maNitA-kiM bahunA ? zATikAM rakSe:, tena cintitaM- nUnamevA duAriNIti, nivAritaM ca bhagavatA asatIyo. miti tata ema parihApayAmIti pakSyale upavizantI vAritA, sA cintayati-hA kimetaditi pacAcena bhaNitaM gRhAmme nirgaccha, sA cintayati kiM mayA duSkRtaM kRtamiti na kicitpazyati, tatastatraiva bhUmigatayA kRcchreNa nItA rajanI, prabhAte mhAnAGgI nirgatA, dhanathiyA bhaNitA-kathaM glAmAGgIti sA rudantI bhaNati na jAnAmyaparAdham gRhAca nirdhATitA, tathA bhaNitaM vizvatA tiSTha, ahaM tvAM miLaviSyAmi bhrAtA bhavitaH kimetadevamiti, tena bhaNitam ahaM me duSTazIlayA tathA bhaNitaM kathaM jAnAsi 1, tena bhaNitaM -sabaiva sakAzAt zrutA tathA dharmadezanA nivAraNaM ca tathA bhaNitam-bhaho taba pANDityaM vicArakSamavaM dharme ca pariNAmaH, mayA sAmAnyena bahudoSametad bhagavayA bhaNiyaM tIse uvai vAriyA ya, kimetAvataiva duvAraNI hoi, tao so lajjio, micchAvukarDa se dabAvio, ciMtiyaM ca NAe - esa tAva me kasiNadhavalapaDibajjago, bIovi evaM veva viSNAsio, navaraM sA bhaNiyA-kiM bahuNA 1, itthaM raklijjasitti, sesavibhAsA taheva, jAva eso'vi me kasiNadhavalapaDivajjagoti ettha puNa imAe niyaDie abhakvANadosao tiSaM kammamuvanibaddhaM, pacchA eyassa apaDikamiya bhASao padmaiyA, bhAyaro'vi se saha jAyAhiM pabaiyA, ahAryaM pAlatA sacANi suralogaM gayANi, tatthavi ahAuyaM pAlayittA bhAyaro se paDhamaM khuyA sAgee Nayare asogadattassa imbhassa samuhadattasAyaradattAbhihANA puttA jAyA, iyarIvi caviUNa gayapure Nayare saMkhassa inbhasAvagassa bhUyA AbAyA, avasuMdariti savaMgasuMdarI se nAmaM kathaM, iyarIo vi bhAujjAyAo caviUNaM kosalAure naMdaNAbhihANassa inbhasta sirimaikaMtimaiNAmAo dhUyAo AyAo, joDaNaM pattANi, sabaMgasuMdarI kahavi sAgeyAo gayapuramAgaraNa asogadattasiDaNA 1 bhagavatA bhaNitaM tasyai upadiSTaM vAritA ca, kimetAvataiva tukhAriNI bhavati, tataH sa kajjisaH, mithyAmeduSkRtaM tasyai dApitaM cintitaM cAnavA e tAmme kRSNadhavakapratipacA, dvitIyo'pi evameva jijJAsitaH ( parIkSita ), navaraM sA bhaNitA-kiM bahunA ?, ivaM rakSeriti zeSavibhASA tathaiva, bAbade po'pi me kRSNadhavakapratipadyeti, mantra punaranayA mAyayA'bhyAkhyAnadoSatatIyaM karmopanibaddhaM paJcAdetAdapratikramya bhAvataH macajitA, bhrAtarAvapi takhAH saha (pramajitAvi) prabrajito, badhAyuSkaM pAcha jitvA sarve surakokaM gatAH, tatrApi badhAyuSkaM pAThavitvA bhrAtarI talAH prathamaM jyutau sAkete nagare loka dattasyebhyasya samudradattasAgarada sAbhidhAnI putrI jAto, itarApi yuvA gajapure nagare kasembabhAvakasya duhitA bhAvAtA, azIca sundarIti sarvAsundarI talA nAma kRtam, itare api bhrAtRjAye byuravA kozalapure nandanAbhidhAnasyemyasva zrImatikAntimatinAcI duhitarI jAte, baucanaM mAtAH sarvAGgasundarI kathamapi sAketAramapuramAgatenAzokada samehinA diTThA, kassA kannagati, saMkhassa siTThissa savahumANaM samuddadattassa maggiyA laddhA vivAho ya kao, kAlaMtareNa so visajjAgo Ayao, uvayAro se kao, vAsagharaM sajjiyaM / etthaMtaraMmi ya sabaMgasuMdarIe uiyaM taM niyaDinibaMdhaNaM paDhamakammaM, tao bhattAreNa se vAsaghara ThThieNa boleMtI deSigI purisacchAyA diTThA, tao'NeNa ciMtiyaM-duTThasIlA me mahilA, kovi avaloeDaM gaonti, pacchA sA''gayA, Na teNa bollAviyA, tao aTTaduhaTTayAe dharaNIe ceva rayaNI gamiyA, pahAe se bhattAro aNApucchiya sayaNavaggaM egassa vijAiyassa kahetA gao sAgeyaM NayaraM, pariNIyA ya'NeNa kosalAure daNassa dhUyA sirimaiti, bhAuNA ya se tIse bhaiNI kaMtimaI, suyaM ca NehiM, tao gADhamaDiI jAyA, visesao tIse, pacchA tANaM gamAgamasaMvavahAro vocchinno, sA dhammaparA jAyA, pacchA pavaiyA, kAleNa viharatI pavattiNIe samaM sAkeyaM gayA, puSabhAujjAyAo uvasaMtAo bhatArA ya tAsiM na suhu / etthaMtaraMmiya se udiyaM niyaDinibaMdhaNaM bitiyakrammaM, pAraNage 1 dRSTA, kasyepA kamyaketi zaGkhasya zreSThinaH sabahumAnaM samudradattAya mArgitA labdhA bIvAhazca kRtaH, kAlAntareNa sa netumAgataH, upacArastasya kRtaH, vAsagRhaM sajjitam / atrAntare ca sarvAGgasundaryA uditaM tat mAyAnibandhanaM prathamakarma, tato bhartrA tasthA vAsagRhasthitena bajramtI devikI puruSacchAmA dRSTA, tato'nena cintitaM duSTazIlA mama mahilA, ko'pyavalokya gata iti, pazcAtsA''gatA, na tenAlApiyA, tata ArttaduHkhasthitayA ( khArttayA ) dharaNyAmeva rajanI gamitA, prabhAte tasyA bhartA'nA pRcchaya svajana varga mekaM dhigjAtIyaM kathayitvA gataH sAkesaM nagaraM, pariNItA cAnena kozalapure nandamasya duhitA zrImatiriti bhrAtrA ca tasya tasthA bhaginI kAntimatiH zrutaM caibhiH, tato gADhamadhRtirmAtA, vizeSatastasyAH pazcAsayorgamAgama saMvyavahAro myucchitaH sA dharmaparA jAtA, pazcAtpravajitA kAlena viharantI pravartinyA samaM sAketaM gatA, pUrvabhrAturjAye upazAnte bhartArau ca tayorna sudda / atrAntare ca tasyA uditaM nikRti nibandhanaM dvitIyaM karma, pAraNa ke For Private Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 254 // Avazyaka - hAribhadrIcavRttiH bhikkharDa paviTThA, sirimaI ya vAsagharaM gayA hAraM poyati, tIe abbhuTTiyA, sA hAraM mosUNa bhikkhatthamuTThiyA, etthaMtaraMmi cittakammoiNNeNaM mayUreNaM so hAro gillio, tIpa ciMtiyaM- accharIyamiNaM, pacchA. sADagaddheNa ThaiyaM, bhikkhA DiggAhiyA niggayAya, iyarIe joiyaM-java natthi hArosi, tIe ciMtiyaM kimeyaM vaDakheDa 1, pariyaNo pucchio, so bhai-na koi ettha ajaM mottUNa paviDo azo, tIe aMbADio, pacchA phuhuM / iyarIevi pabatiNIe sihaM, tIe bhaNiyaM - viciso kammapariNAmo, pacchA uggataratavarayA jAyA, tesiM cANatthabhIyANaM taM gehUM Na uggAhai, sirimaI kaMtimaio bhatArehiM hasiaMti, Na ya viSpariNamaMti, tIevi uggatavarayAe kammasersa kayaM etthaMtaraMmi sirimaI bhattArasahagayA vAsahare bhiDa, jAva moreNa cittAo oyariUNa niggilio hAro, tANi saMvegamAvaNNANi, aho se bhagavaIe mahatthatA jaM na siddhamidaMti vAmeDaM payaTTANi, patthaMtaraMmi se kevalamuppaNNaMti, devehi ya mahimA kayA, tehiM pucchiyaM, tIe'vi sAhio 1 mikSArthI praviSTA, zrImati vAsagRhagatA hAraM proti, tathA'bhyutthitA, sA hAraM muktvA bhikSAryamutthitA, mantrAntare citrakarmItIrNena mayUreNa sa hAro gikitaH, tathA cintitam - ArthamidaM pazcAt jhaTakArthena svaniyaM, mikSA pratigRhItA nirgatA ca, itarabA iI-bAbAsi hAra iti, tavA cintisaM-kimeSA bRhatI krIDA, parijanaH pRSTaH, sa bhagati ko'pi mantrArthA sukkhA praviSTo'nyaH, tathA nirbharsitaH, pazcAt skiTitam / itarathA'pi prabarsinyAH sihaM, tathA bhavitaM vicitraH karma pariNAmaH, pazcAt utastaporatA jAtA, taiyASarthabhItaiH taGkahaM nAvagADhate, zrImatikAntimatro bhartumbAM hote, na ca vipariNamataH, tayA'pyuprataporatathA karmazeSaM kRtam, atrAntare zrImatimaMtrI saha gatA vAsagRhe tiDati, bAvanmadhUreNa citrAdavatIrya nirmitio hAraH, to saMvegamApacI, maho talA bhagavalA gAmbhIrya va ziSTamidamiti kSamavituM pravRttI, mantrAntare tatthAH kevalahAnamutpannamiti devaizva mahimA kRtaH taiH pUrva tathA'pi kathitaH parabhavadurAMto, tANi pabazyANi, erisI duhAvahA mAyati / ahaMvA sUyao - egassa saMtassa putto khuDuo suhasIlao jAva bhaNai - aviratiyati, saMteNa dhADio loyassa pesaNaM kareMto hiMDiUNa aTTaSasaTTo mao, mAyAdoseNa rukkhakohare sUtao jAo, so ya aklANagANi dhammakahAo jANai jAtisaraNeNaM, paDhai, vaNacarapaNa gahio, kuMTito pAo acchi ca kANiyaM, vidhIe uDio, Na koi iccha, so sAvagassa AvaNe ThavittA mullassa gao, teNa appao jANAvio, kIo, paMjarage DUDho, sayaNo micchadiDio, tesiM dhammaM kahei, tassa putto mahesaradhUyaM daddaNaM ummato, taM divasaM dhammaM Na suNeti Na vA paJcatvAti, pucchiyANi sAhati, bIsatthANi acchaha, so dArao sahAvio, bhaNio ya sasarakvANaM dukAhi, ThikariyaM ahi, marma ca pacchato iTTagaM ukkhaNiUNaM NihaNAhi, tahA kayaM, so aviratao pAyapaDito vinavei-dhUyAe varaM dehi, sUyao bhaNai mahesarassa-jinadAsassa dehi, dinA, sA gavaM vahai - devadinnati, anayA teNa hasiyaM, nibaMdhe 1 parabhavavRttAntaH, tau prabrajitI, IzI duHkhAvahA mAyeti / athavA zukaH -ekasva vRdasya putraH kSukaH sukhazIko vAvaraNati-bhavira siketi vRddhena nirdhATitaH lokasya preSaNaM kurvan hiNDayitvA bhartavazAta mRto, mAyAdoveNa vRkSakoTare zuko jAtaH, sa pAlyAnakAni dharmakathAma jAnAti jAtissara jema, paThati, vanacareNa gRhItaH kuSTitaH pAdaH akSi ca kANisaM, vIdhyAmavatAritaH, na kopIcchati, sa bhAvakathApaNe tvApavitvA mUlyAca gataH tenAtmA jJApitaH, zrItaH paare kSiptaH, svajano midhyAdRSTiH, tebhyo dharme kathayati, taca putro mAhezvarasya duhitaraM dRDDomma satahivase dharme ma zubhyati na vA pratyAkhyAnti dRSTAH thati, vivAhita, sa dArakaH zabditaH- bhaNitama- sasvasthAnI pArne maja, TikarikA (kaparakaM ) arthaya, mAM ca pazcAt iSTakamullAya nijazi, tathA kurI, so'virataH pAdapatito vijJapayati-duhiturtharaM dehi, zuko bhaNati mahezvarAya - jinadattAya dehi, dasa, sA garma bahati-devadateti, anyadA tena isisa, nirbandhe + medasudAharaNaM pratya kehiya, amarisaM bahai, saMkhaDIe vakhitANi harai, bhaNati-tumasi paMDitausi picche uppADiyaM, so ciMtei - kAlaM harAmi, bhAi-gArha paMDitao sA NhAviI paMDitiyA, -egA vhAriNI kUraM chetaM jiMtI corehiM gahiyA, ahaMpi erise maggAmi raci eha rUpae laetA jAihAmo, te AgayA, vAtakoNaeNa NakANi chiSNANi, anne bhaNaMti-vattamuhe khureNa chimANi, bitiyadivase gahiyA, sIsaM koTTei bhaNati ya-keNa tumbhetiH, tehiM samaM pahAviyA, egaMmi gAme bhataM ANemiti kalAlakule vikriyA, te rUpa ghetUNaM palAyA, ratiM ikkhaM vilaggA, tevi palAyA ulaggaMti, mahisIo hariUNaM tattheva ASAsiyA maMsaM khAyaMti, eko maMsaM ghetUNa rukkhaM vilaggo disAo paloei, teNa diThThA, rUbae dAie, so duko, jimmAe gahio, paraMteNa Asaitti bhaNite Asaitti kAUNaM gaThThA, sA gharaM gayA, sANhAviI paMDitiyA nAhaM paMDitao / tAhe puNoSi aNNaM lomaM ukkhaNai, puNaravi dAriyApiuNA dAriddeNa dhaNayao chalAvio rUvanA dinnatti kUDasaklIhiM davAvio, 1 kathitam bhamartha vahati, saMkhayAM myAkSiseSu harati, bhaNati tvamasi paNDita iti picchamutpATitaM sa cintayati-kALaM harAmi bhaNati mAhaM paNDitaH, sA nApitI paNDitA ekA nApitI kUraM kSetraM nayantI caiaurairgRhItA, ahamapIdRzAn mArgavAmi rAtrAvAyAta rUpyakAn lAtvA yAyAmaH, te AgatAH, kSurapreNa nAsikA cchitAH, ambe bhaNanti kSatramukhe kSurapreNa chinnAni dvitIya divase gRhItA, zIrSa kuTTayati bhaNati ca-kena yUSmAkamiti?, taiH samaM pradhAvitA, eka prAme bhaktamAnacAmIti kaLAlakule vikrItA, te rUpyakAn gRhItvA palAyitAH, rAtrI vRkSaM vikhannaH, te'pi palAyitA bhavalaganti mahIpItvA tatraivA vAsitA mAMsa khAdanti, eko mAMsaM gRhItvA vRkSaM vilbho dizaH pralokapati, tena dRSTA, rUpyakAn darzayati, sa bhAgazaH, jihnavA gRhItaH patatA jAsta iti sabase bhA iti kRtvA naSTAH, sA gRhaM gatA sA nApitI paNDitA nAhaM paNDitaH ! tadA punarapi bhayaM picchamurakhamati, punarapi dArikA pitrA dArizreNa dhanadanchakitaH rUSyakA dattA iti, kUTasAkSibhidAMpitaH, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 // bAvazyaka-hAribhadrIyattiA dAriyA maggiyA, kUve chuDhA, suraMga khaNAviyA, piyA kappAsaM kattAvio, saputtayA NijAhi, so gao disaM, imAvi gaNiyaveseNaM puvamAgayA, tilakkhAgiyA koligiNI coranimittaM caMdaputtaM sahAissAmitti asaMtaeNaM pattiyAvito rAyA vANiyadAriyAe, evamAINi paMca sayANi rattIgayANi, piMcchittA mukko, seNeNaM gahio, duNhaM seNANaM bhaMDatANaM paDio, asogavaNiyAe peselliyAe putteNa diho, bhaNio ya-saMgovAhi, ahaM te karja kAhAmi, saMgovio, aNNassa rajje dijamANe bhiMDamae mayUre vilaggeNaM rati rAyA bhaNio, pesiliyAputtassa rajaM diNNaM, teNa sattadivase maggiya, dovi kulA pabAviyA, bhataM paJcakkhAyaM, sahassAre uvavaNNo // evaMvidhAM mAyAM nAmayanta ityAdi pUrvavat, lobhacaturvidhaH-karmadravyalobho yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyalobhastvAkaramuktizcikaNiketyarthaH, bhAvalobhastu taskarmavipAkaH, tajhedAcaite-'loho haliddakhaMjaNakaddamakimirAyasAmANoM' sarveSAM krodhAdInAM yathAyogaM sthitiphalAni-pakkhacaumAsavaccharajAbajIvANugAmiNo kamaso / devanaratiriyanAragagaisAhaNaheyavo neyA // 1 // lobhe luddhanaMdodAharaNaM-pADaliputte luddhaNaMdo dArikA mArgitA (vAcitA), se kSitA, surakSA sAlitA, pitA kAsaM kartitaH, saputrA nirvAhi, sa gato dizi, hayamapi gaNikAveSeNa pUrvamAgatA, tivasAdikA kolikI cauratimi candraputraM zambaviNyAmIti asatA pratyApito rAjA paNigdArikayA, eSamAdIni patra zatAni rAtrigatAni, mipiNDIkusa muktaH, zyenena gRhItaH, dayoH zyenayoH kalahatoH patito'zokavanikAyA, preSikAputreNa baraH, bhaNita-saMgopapa, ahaM tava kArya kariSyAmi, saMgopitaH, anya rAjye dIyamAne bhiNDamabe mayUre vilanena rAtrau rAjA bhaNitaH, preyikAyAH putrAya rAjyaM dataM, tena saptamadivase mArgita, bhapi kule pravAhite, bhakaM pratyAkSyAtaM, sahasAre utphaaH| 2 nobho hridaasjmkrdmkRmiraagsmaanH|| pakSapAtumAsasaMvatsarabAyajIvAnugAmikaH kamasaH / deSavaravirSanA. katisAdhanahettapo zeSAH sudhamandodAharaNam-pATaliputre lumbhamando* kokisimI vANiyao, jiNadatto sAvamao, jiyasa rAyA, so talAgaM khaNAvei, phAlA ya divA kammakarehi, (graM0 10.00) surAmohaMti do gahAya vIhIe sAvagassa uvaNIbA, teNa te NecchiyA, gaMdassa upanIpA, gahiyA, bhaNiyA ya-aNNevi ANeaha avageNDissAmi, diyase 2gihA phAle / aNNayA ambhahie sayaNijjAmaMtaNae balAmoDIeNIo. prattA maNivA-phAle yeNaha, so ya gao, te ya AgayA, tehiM phAlA Na gahiyA, achA ya gayA pUSiyasAlaM, tehiM uNagaM mohaMti emate eriyA, kiMha paDiyaM, rAyapurisehiM gahiyA, jahAvattaM ramo kahiyaM / so naMdo Ago bhaNai-gahiyA Navatti, tehi bhaNNA- amhevi gaheNa gahiyA, teNa bhailolyAe pattiyassa lAmassa phiho'haMti pAdANa doseNa ekAe kusIe doSi pAyA bhaggA, sapaNo bikhavatamI rAyapurisahisAvamA doyattaNa rAula nIyA, bhaNai-mana icchAparimANAtiri, aSiya-hamANati, teNa na gahiyA, sAvo pUeUNa visajilo, naMdo sUlAe vaNika, jinadattaH bhAvakaH, jitamA rAjA, sa taDAga khAnapati, kuzya TAH karmakaraH, surAmUlyamiti de gRhItvA bIyA bhAvakAmopanIte, tena te nehe, nandAyopanIte, gRhIte, bhASitAba-anyA api mAnayeta mahameva prahISyAmi, vivase divase kujhyau gRhAti / bhanyadA abhyadhike khajanAmantraNe balAkAreNa nItaH, putrA bhaNitA:-kuzyo gRhIyAta, sa ca gataH, te cAgatAH, teH zyau na gRhIte, bhAkuSTAya gatAH ApUpikazAlA, tairUnaM mUlyamityekAnte kSile, ki patitaM, rAjapuruSaigRhItAH, yathAvRttaM rAjJe kathitaM / sa namda bhAgato bhaNati-gRhIte nati, taimagyate-kiM vayamapi praNa gRhItAH, tenAtikaulpataSA etAvato lAbhAt aSTo'hamiti pAdacopikavA kuzyA dvAvapi pAdau manau, khajano viLapati / tato rAjapuruSaiH bhAvako sambana gRhItvA rAjakukaM nIsau, paTau, bhAvako bhaNati-mamechAparimANAtirikam , bhapica-phUTamAnamiti, tena gRhIte, bhAvakaH pUjayitvA visaraH, bandaH zulAyA 'bIhIe nIvA + kIho phiTTo divo. bhinno, sakulo ya ucchAio, sAvago sirighriotthviyo| eriso duraMto lobho|| evaMvidhaM lobha nAmayanta ityAdipUrvavat / athendriyadvAramucyate, tatrendriyamiti kaH zabdArthaH ?, 'idi paramazvarye' indanAdindraH,-sarvopalabdhibhogaparamaizvaryasambandhAjIvaH, tasya liGgaM tena dRSTaM sRSTaM cetyAdi, 'indriyamindraliGgam' ityAdinA sUtreNa nipAtanAt siddhaM, tacca dvidhA-dravyendriyaM bhAvendriyaM ca, tatra nirvRttapakaraNe dravyendriyaM, lagbhyupayogI bhAvendriyamiti, amUni ca sparzanAdibhedena paJca bhavanti ato bahuvacanam , ukkaM ca-"spazanarasanaghrANacakSuHzrotrANIndriyANi"(tattvA0 a02 sU020) etAni ca nAmitAni alaM duHkhAyeti, atrodAharaNAni / tattha soiMdie udAharaNaM-vasaMtapure Nayare pupphasAlo nAma gaMdhavio, so aisussaro virUvo ya, teNa jaNo hayahiyao kao, tami Nayare satthavAho disAyattaM gaellao, bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo payahiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhaNaMtimA bhaTTiNI! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taM pasUNavi lobhaNija, kimaMga puNa sakaNNANaM 1, kahaMti, tAhiM se kahiyaM, sA hiyaeNa ciMtei-kahamahaM pecchijjaami| annayA tattha NayaradevayAe jattA jAyA, sarva ca NayaraM gayaM, sAvi gayA, bhivaH, sakulazrotsAditaH, zrAvakaH zrIgRhikaH sthApitaH / etAdRzo duranto lobhaH / 2 tatra zrotrendriye udAharaNa-vasantapure nagare puSpazAlo nAma gAndharvikaH, so'tIva sukhase virUpaca, tena jano hatahadayaH kRtaH, tasminagare sArthavAho digbAcAM gato'bhUt, bhadrA ca takha bhAryA, tathA maicidapi kAraNAya dAsyaH pravartitAH, tAH zRNvantyastiSThanti, kAlaM na jAnanti, cireNAgatA upAlabdhA bhaNamti-mA svAmini! sapaH, padacAmAbhiH dhutaM satpathunAmapi lobhanIyaM, kimA punaH sakarNAmA, kathamiti', tAbhilasyai kathitaM, sA hRdayena cintayati-kapamahaM prekssyissye|aamydaa tatra nagaradevatAbA yAtrA jAtA, sarve ca nagaraM gataM, sA'pi gatA, * jiNadatto. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH logovi paNamiUNaM paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa parissaMto parisare sutto, sA ya satthavAhI dAsIe - samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiM dAio esa sotti, sA saMbhaMtA, tao gayA, pecchai virUvaM daMturaM, bhaNai-dihaM se rUveNaM ceva geyaM, tIe nicchUdaM, cetiyaM ca'NeNa, kusIlaehiM se kahiyaM, tassa amariso jAo, tose gharamUle pacUsakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchai jahA tattha ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM pavisai, sA ciMteha-mabhUyaM vadRi tAe abhaTTaimitti AgAsatalagAo appA mukko, sA mayA, evaM soiMdiyaM dukhAya bhavai // cakkhidie udAharaNaM-mahurAe NayarIe jiyasattU rAyA, dhAriNI devI, sA payaIe dhammasaddhA, tattha bhaMDIravaNaM ceiyaM, tassa jattA, rAyA saha devIe NayarajaNo ya mahAvibhUIe niggao, tatdhegeNamibbhaputteNa jANasaMThiyAe devIe javaNiyaMtaraviNiggao sAlattago saneuro aIva suMdaro dihro calaNotti, ciMtiyaM ca'NeNaM-jIe eriso calaNo sA rUveNa loko'pi praNamya pratyeti prabhAtadezakAlaya vartate, so'pi nigIya parizrAntaH parisare suptaH, sA ca sArthavAhI dAsthA samamAgatA praNipasya devakulakha pradakSiNAM karoti, peTIbhirdarzitaH eSa sa iti, sAsaMbhAmtA, tato gatA, prekSate virUpaM vanturaM, bhaNati-naTaM tasya rUpeNaiva geyaM, tayA niSThayataM, cetitaM cAnena, tarI kuzIlavaiH (vidUSakaH) kathitaM, tasyAmoM jAtaH, tatasasthA gRhamUle pratyUSakAlasamave gAtumArabdhaH proSitapatikAnibaddhaM, yathA bhApRcchati pathA sanna cinta. yati yathA lekhAn visRjati yathA''gato gRhaM pravizati, sA cintayati-samIpe (bhUmau) vartate tadamyutiSThAmIti AkAzatalAdAramA muktaH, sA mRtA, evaM zrotrendriyaM duHkhAya bhavati / cakSurendriye udAharaNaM-mathurAyAM magayI jitazatrU rAjA, dhAriNI devI, sA prakRtvA dharmazraddhA, tatra bhaNDIravaNaM caityaM, tasya yAtrA, rAjA saha deNyA nagarajanaba mahAvibhUtyA nirgataH, tatraikenebhyaputreNa vAnasaMsthitAyA deNyA yavanikAmtaraviSirgataH sAlatakaH sanapuro'tIvasundarosTavaraNa iti, cintitaM pAnena-pasyA IrazavaraNaH sA rUpeNa tiyasasuMdarINavi ambhahiyA, bhajjhovavanno, pacchA gaviTThA-kA esatti, NAyA, taggharapaccAsane vIhI gahiyA, tIse dAsaceDINaM duguNaM deha mahAmaNussattaNaM ca dAei, tAo hayahiyayAo kayAo, devIevi sAhaMti, saMvavahAro laggo, devIevi gaMdhAI to gheva giNhaMti / aNNayA teNa bhaNiyaM-ko eyAo mahAmollA gaMdhAipuDiyAo ucchoDei !, gheDIe siTuM-amhANaM sAmiNitti, teNa egAe puDiyAe bhujapatte leho lihiUNa chUDho, jahA-'kAle prasuptasya janArdanasya, meghAndhakArAsa ca zarvarISu / mithyA na bhASAmi vizAlanene, te pratyayA ye prathamAkSareSu // 1 // pacchA uggAhiUNaM visajiyA, devIe ugghADiyA, vAcio leho, ciMtiyaM ca'NAe-dhiratthu bhogANaM, paDileho lihio, yathA-'neha loke sukhaM kiJcicchAditasyAMhasA bhRzam / mitaM ca jIvitaM nRNAM, tena dharme matiM kuru // 1 // pAdaprathamAkSarapratibaddho bhAvArthaH pUrvazlokavadavaseyaH, tao baMdhiUNa puDiyA Na suMdaragaMdhatti visajjiyA gheDI, tIe paDiappiyA puDiyA, bhaNiyaM caDaNAedevI ANavei-Na suMdarA gaMdhatti, tuDheNa choDiA, diho leho, avagae lehatthe visanno potsAI phAleUNa niggao, ciMtiya patridazasundarIbhyo'pyAdhikA, bhayupapatraH, pazcAdveSitA-kaSeti !, hAtA tadgapratyAsane vIthI gRhItA, tasyA dAsaceTIbhyo dviguNaM dadAti mahAmanupyatvaM ca darzayate, tA itahRdayAH kRtAH, devyAyapi kathayanti, saMvyavahAro lamaH, devyA api gandhAdisvata eva gRhanti / anyadA tena bhaNitaM-ka etA mahAmUlyA gandhAdipuTikA ucchoTayati !, cevyA ziSTam-asmAkaM svAminIti, tenaikasyAM puTikAyAM bhUrjapatre lekho likhirayA kSiptaH, yathA-pazcAduhAdha visRSTA, dekhyodghATitA, vAcito lekhaH, cintitaM cAnayA-dhigastu bhogAn , pratilekho likhitaH-tato baddhA puTikA na sundaragandheti visaSTA ceTI, tayA pratya. pitA puTikA, bhaNitaM cAnayA-devyAjJApayati-na sundarA gadhA iti, tuSTena choTitA, sTo lekho'vagate lekhArthe viSaNNaH potAni sphATayitvA nirgataH, cintita caNeNaM-jAva esA na pAviyA tAva kahamacchAmitti paribhamaMto ya annaM rajaM gao, siddhaputtANa dukko, tattha nII vakkhANijjaDa, tatthavi ayaM silogo-na zakyaM tvaramANena, prAptamarthAn sarlabhAn / bhAryA ca rUpasampanna, zatraNAM ca parAjayam // 1 // ettha udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiNadatto NAma satthavAhaputto, so ya samaNasaDDo, io ya caMpAe paramamAhesaro dhaNo NAma satyavAho, tassa ya duve accheragANi-causamuddasArabhUyA muttAvalI dhUyA ya kannA hArappabhatti, jiNadateNa suyANi, bahuppagAraM maggio Na dei, tao'NeNa caTTavesokao,egAgI sayaM ceva caMpaM gao, aMciyaM ca vaTTai, tatthego ajjhAvago, tassa uvaDio paDhAmitti, sobhaNati-bhattaM me natthi, jai navaraM kahiMpI labhasitti, dhaNo ya bhoyaNaM sasarakkhANaM dei, tassa uvaDio, bhattaM me dehi jA vijaM geNhAmi, jaM kiMci demitti paDisuyaM, dhUyA saMdihA-jaM kiMci se dijAhitti, teNa ciMtiyaM-sohaNaM saMyuttaM, ballUreNa dAmio virAlotti, so taM phalAigehiM uvacarai, sA Na geNhai uvayAraM, so ya cAnena-bAvadevA na mAsA tAvatkathaM tihAmIti parinAmyaMzcAnyat rAjyaM gataH, siddhaputrAnAzritaH, tatra nItiyAkhyAyate, tatrApyayaM zlokaH / manodAharaNaM-vasantapure nagare jinadatto nAma sAryavAhaputraH, sa ca zramaNazrAkhaH, itazca campAyo paramamAhebaro dhano nAma sArthavAhaH, tasya ca Ava-catu:samudrasArabhUtA nuktAvalI duhitA ca kanyA hAramabheti, jinadattena bhute, subahuprakAra mArgito na dadAti, tato'nena vipraveSaH kRtaH, ekAkI svayameva campA gataH, pavitaM vartate, tatraiko'dhyApakasamupasthitaH paThAmIti, sa bhaNati-mataM me nAsti, yadi paraM kApi kamasa iti, dhanazca bhojanaM sarajaskebhyaH dadAti, samupasthitaH, marka me dehi vAvadviSo gRhAmi, baskibidAmIti pratizrutaM, duhitA saMviSTA yaskizcidamai dacA iti, tena cintitaM-somanaM saMvarSa, durdareNa (bAlareNa) vAmito viDAla iti, sa to phalAdikaipacarati, sA na gRhAti upacAra, sa cAlvarito Jain Education Interational Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 26 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiA aturio NIIgAhI thake thake saMmaM uvacarai, sasarakkhA ya taM kharaMTei, teNa sA kAleNAvajiyA ajhovavannA bhaNaipalAya'mha, teNa bhaNiyaM-ajuttameyaM, kiMtu tuma ummattigA hohi, vejAvi akosejAhi, tahA kayaM, vejjehiM paDisiddhA, piyA se addhitiM gao, caTTeNa bhaNiyaM-paraMparAgayA me atthi vijA, dukaro ya se uvayAro, teNa bhaNiyaM-ahaM karemi, caTTeNa bhaNiyaM-pauMjAmo, kiMtu baMbhayArIhiM kajaM, teNa bhaNiyaM-atthi bhagavaMto sasarakkhA te ANemI, caTTeNa bhaNiyaMjai kahavi abaMbhayAriNo hoMti to kajaM na sijjhai, te ya pariyAviti, teNa bhaNiyaM-je suMdarA te ANemi, katihiM kajaM?, cauhi, ANIyA sahavehiNo ya disAvAlA, kayaM maMDalaM, disApAlA bhaNiyA-jao sivAsaho taM maNAgaM viMdhejaha, sa sarakkhA ya bhaNiyA huMphuTattikae sivAkhyaM karejaha, dikarigA bhaNiyA-turma taha ceva acchejaha, tahA kayaM, viddhA sasarakkhANa, pauNA ceDI, viparINao dhaNNo, caTTeNa vusaM-bhaNiyaM mae-jaha kahavi abhayAriNo hoti kajjana nItimAhI avasare'vasare samyagupacarati, sarajaskAzca taM nirbhasaMyati, tena sA kAlenAvarjitA adhyupapacA bhaNati-palAyyate'smAbhiH, tena bhaNitamayuktametat , kintu tvamunmattA bhava, vaicAnapi AkrozeH, tathA kRtaM, vaiyaiH pratiSiddhA, pitA tathA matiM gataH, vipreNa bhaNitaM-paramparAgatA'sti me vidyA, duSkarazca tathA upacAraH, tena bhagitam-ahaM karomi, vipreNa bhaNitaM-prayuamaH, kintu brahmacAribhiH kArya, tena bhaNitam-santi bhagavantaH sarajaskAstAnAnayAmi, caTTena bhaNitaM-yadi kathaJcidapi abrahmacAriNo bhaviSyanti tadA kArya na setsyati, te ca paryApadyante, tena bhaNitaM-ye sundarAstAn bAnayAmi, katimiH kArya, caturbhiH, bhAnItAH zabdavedhinazra dikpAlAH, kRtaM maNDakaM, dikpAlA bhaNitAH-pataH zivAzabda bhAyAti taM zInaM vidhyeta, sarajaskAca bhaNitA:-huMphuDitikRte zivArutaM kuryAta, duhitA bhaNitA-tvaM tathaiva tiSTheH, tathA kRtaM, viddhAH sarajaskAH, praguNIbhUtA putrI, vipariNato dhanyaH, paTTemoktaM-bhaNitaM mayA-yadi kathamapyabrahmacAriNo bhaveyuH kArya na siMjhaItyAdi, dhaNeNa bhaNiyaM-ko uvAo !, caTTeNa bhaNiyaM-erisA baMbhayAriNo havaMti, guttIo kahei, dagasokarAisu gavesio natthi, sAhUNa duko- tehiM siThAo 'vasahikahaNisijidiyakuTuMtarapuSakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya nava baMbhaguttIo // 1 // eyAsu vaTTamANo suddhamaNo jo ya baMbhayArI so / jamhA u baMbhaceraM maNoNiroho jiNAbhihiyaM // 2 // ' uvagae bhaNiyA-baMbhayArIhiM me kajaM, sAhU bhaNai-na kappA niggaMthANameyaM, cassa kahiyaM-saddhA baMbhayArI Na puNa icchaMti, teNa bhaNiyaM-erisA ceva paricattalogavAvArA muNao bhavaMti, kiMtu pUjiehiMvi tehiM kajasiddhI hoi, taMnAmANi likkhaMti, na tANi khuravaMtarI akkamai, pUiyA, maMDalaM kayaM, sAhuNAmANi lihiyANi, disAvAlA uSiyA, na kRSiyaM sivAe, pauNA beDI, dhaNo sAhUNamalliyaMto saho jAo, dhammovagAritti ceDI muttAphalamAlA ya tasseva dinA, evaM aturaMtaNa sA teNaM pAviyatti silogttho|so evaM suNiUNa pariNAmeha-ahaMpi sadesaM gaMtumaturaMto tattheva kiMci uvAyaM ciMtissAmitti bhA, kintu brahmacApinta, tena bhaNita-viyeta, sarajaskA setsyati, dhanena bhaNitaM-ka upAyaH !, vipreNa bhaNitaM-zo pramacAriNaH syuH, gutIH kathayati, parivrAjakeSu gaveSito nAsti, sAdhUnAM pArthe bhAgataH, taiH ziSTA:-vasatiH kathA nizcembriyANi kukhyAntaraM pUrvakrIDitaM praNItam / atimAtrAhAro vibhUSaNaM ca nava brahmacaryaguptayaH // 1 // etAsu bartamAnaH zubamanA saba brahmacArI saH / SasAca brahmacarya manonirodho jinAbhihitam // 2 // upagate bhaNitA:-brahmacAribhirma kArya, sAdhavo bhaNanti-na kalpate nirgranthAnAmetat , bahAya kathitaM, labdhA bakSacAriNo na punaricchanti, tena bhaNitaM-IzA eva parityaktalokavyApArA munayo bhavanti, kiMtu pUjitairapi taiH kAryasiddhirbhavati, tA. mAni likhyante, na tAni kSudragyantarya Akramante, pUjitAH, maNDalaM kRtaM, sAdhunAmAni likhitAni, dikpAlAH sthApitAH, na kUjitaM zivayA, praguNA (jAtA) duhitA, dhanaH sAdhUnAzrayan zrAddho jAtaH, dharmopakArIti ceTI muktAphalamAlA ca tamAyeva dattA, evamasvaramANena sA tena prAvi kokAH / sa etat zrutvA pariNamayati-ahamapi svadezaM gatvA'svaramANastatraiva kazcidupArya cintayiSyAmIti gao sadesaM, tattha ya vijjAsiddhA pANA daDarakkhA, teNa te olaggiyA, bhaNaMti-kiM te amhehiM karja , siTuM-deviM ghaDeha, tehiM ciMtiyaM-ucchobha demo jeNa rANA paricayai, tehiM mArI viubiyA, logo mariumAraddho, ranA pANA samAiTThA-labheha mAriM, tehiM bhaNiyaM-gavesAmo vijAe, devIvAsaghare mANusA hasthapAyA viuSiyA, muhaM ca se ruhiralitaM karya, raNNo niveiyaM-vatthavA ceva mArI, niyaghare gavesAhi, raNNA gaviTThA divA ya, pANA samAihA-savihIe vivAdeha to khAI maMDale majjharattaMmi appasAgArie vAvAeyavA, tahatti paDisue NIyA sagihaM rattiM maMDalaM, so ya tattha puSAloiyakavaDo gao, sakhaliyAraM mAreumArajA, teNa bhaNiyaM-kiM eyAe kayaMti, te bhaNaMti-mArI esatti mArijai, teNa bhaNiyaM-kahameyAe AgiIe mArI havaitiI, keNati avasaddo te diNNo, mA mAreha, muyaha eyaM, te necchaMti, gADhataraM laggo, ahaM bhe koDimollaM alaMkAraM demi muyaha eyaM, mA mArehiti, balAmoDIe alaMkAro uvaNIo, tIe ciMtiya-nikAraNavacchallotti tami gataH svadezaM, tara vidyAsiddhAzraNDAlA daNDarakSAH, tena te'valagitAH, bhaNanti- itavAsmAbhiH kAryam / , ziTaM, devI mIlayata, taicintitambhAlaM do bena rAjA parityajati, taimorivikurvitA, loko martumArabdhaH, rAjJA cANDAlAH samAdiSTAH labhadhvaM mArI, tairmaNitAveSayAmo vidhaSA, devIvAsagRhe mAnuSyA hastapAdA bikurvitAH, mukhaM ca tasyA rudhiraliptaM kRtaM, rAjJaH niveditaM-vAstavyaiva mArI, nijagRhe gaveSaya, rAjJA gaveSitArA ca, cANDAlAH samAdiSTAHsvavidhinA vyApAdayata tadA'vazvaM maNDale madhyarAtre'pasAgArike vyApAdayitamyA, tatheti pratizruse nItA svagRhaM rAtrI maNDakaM, saca tatra pUrvAyocitakapaTo gataH, sopacAraM mAravitumAragdhA, tena bhaNitaM-kimetayA kRtamiti, te bhamanti-mAryeveti mAryate, tena bhajita-kathametayA''kRtyA mArirbhavatIti, kenacidapasamdo datta yuSmAkaM, mA mArayata, mukhatainA, te necchanti, gADhataraM lagnaH, ahaM yuSmabhyaM koTimUlyamalakAraM dadAmi muvetainA, mA mAravateti bahAt bhakAra upanItaH, tayA cintitaM-niSkAraNavatsala iti tasmin Jain Education Interational Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ara8 bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH paDibaMdho jAo, pANehiM bhaNiyaM-jai te nibaMdho eyaMpi na mAremo, kiMtu nivisayAe gaMtavaM, paDisue mukkA, so taM gahAya palAo, to pANappao vacchalagotti daDhayaraM paDibaddhA AlAvAIhiMghaDiyA, desaMtaraMmi bhoge bhuMjatA acchaMti / aNNayA so pecchaNage gaMtuM payaTTo, sA neheNa gaMtuM na dei, teNa hasiyaM, tIe pucchio-kimeyaMti?, nibaMdhe siTuM, nidhiNNA, tahArUvANaM ajANaM aMtie dhamma soccA pavaiyA, iyarovi aTTaduiTo mariUNa tadivasaM ceva narage uvvnnnno| evaM dukkhAya cavikhadiyaMti // pANidie udAharaNaM-kumAro gaMdhappio, so ya aNavarayaMNAvAkaDaeNa khelai, mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM chohaNa gaIe pavAhiyaM, teNa ramateNa divA, uttAriyA, ugghADiUNa paloiGa pavatto, paDimaMjUsAIehiM gaMdhehi samuggako diho, so'NeNa ugghADiUNa jiMghio mao ya / evaM dukkhAya pANidiyanti // jibhidie udAharaNaM-sodAso sayA maMsappio, AmASAo, sUyassa maMsaM bIrAleNa gahiyaM, soyariesu maggiyaM, na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM pratibandho jAtaH, cANDANitaM- yadi te nirvandha enAM naiva mArayAmaH, kiMtu nirviSayatayA (dezAbahiH) gantavyaM, pratizrute muktA, sa to gRhItvA palAyitaH, tataH prANaprado vatsala iti khataraM pratibaddhA''lApAdibhirmIlitA, dezAmtare bhogAn bhuAno tihataH / manyadA sa prekSaNake gantuM pravRttaH, sA behena gantuM na dadAti, tena hasitaM, tayA pRSTaH-kimetaditi, mirvandhe ziSTa, nirviSNA, tathArUpANAmAryANAmantike dharma dhuravA prabhAjitA, itaro'pyAtaduHkhAtoM mRtvAta divasaM (tadoSAdeva) marake utpanaH / evaM duHkhAca cakSurindriyamiti / prANendriye udAharaNaM-kumAro gandhapriyaH, sa cAmavarataM nAvAkaTakena koDati, mAtRsapalyA takha maJjUSAyAM viSaM visvA nayA~ pravAhitaM, tena ramamANena raSTA, pracAritA, sadAvya pralokayituM pravRttA, pratimapAdigairgandhaiH samudro dRSTaH so'nenovUSAvya prAto mRtth| evaM duHkhAya naannendriymiti| mindriye badAharaNaM-sodAlo rAjA mAMsamiyaH, samAcAtaH, zukala mAMsaM mAjariNa gRhItaM, zaukariketu mArgitaM, nakabdha, DimbharUpaM mAritaM, musaMhitaM pucchai, kahiyaM, purisA se dinA-mArehatti, nayareNa nAo bhizcehi ya rakkhasotti mahuM pAettA aDavIe pavesito, caJcare Thio gayaM gahAya diNe 2 mANussaM mArei, kei bhaNaMti-virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM sastho jAi, teNa suseNa na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te daNaM olaggai, taveNa na sakei alliiDaM, ciMtai, dhammakahaNaM, pabajA / anne bhaNaMti-so bhaNai vazcaMte-ThAha, sAhU bhaNai-amhe ThiyA tuma ceva ThAhi, ciMteha, saMbuddho, sAisayA AyariyA, te ohinANI, kettiyANamevaM hohi / evaM dukkhAya jibhidiyaMti // phAsidie udAharaNaM-vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, sukumAliyA se bhajA, tIse aIva sukumAlo phAso, rAyA rajaM na ciMtei, so evaM nizcameva paDibhujamANo acchai, evaM kAlo bacAi, bhihiM sAmaMto'himateUNa tIe saha nicchUDho, putto se raje Thavio, te aDavIe vacaMti, sA tisAiyA, jalaM maggiya, acchINi se baddhANi mA bIhehitti, chirAruhiraM pajjiyA, ruhire mUliyA chUDhA jeNa Na thijjai, chuhAiyA pRcchati, kathitaM, puruSAsamai dattA-mArayateti, mAgareNa jJAto bhRtvaiva rAkSasa iti madhaM pAyayitvA aTamyAM pravezitaH, catvare sthito gajaM gRhItvA dine manuSya mAravati, kecidaNanti-virahe jana mAravati, tena mArgeNa sArtho vAti, tena susena na jJAtaH, sAdhavanAvazyakaM kurvantaH sphiTitAH, tena TrA'vasAyante, tapasA na kAloti AzrayituM, cintayati, dharmakathanaM, managyA / amye bhaNamti-sa bhaNati vrajataH-tiData, sAdhabo bhaNanti-vayaM sthitA svameva tiSTha, cintayati, saMbuddhaH, sAtizayA AcAryAH, te avadhijJAninaH, kiyatAmevaM bhaviSyati / evaM duHkhAya jihandriyamiti / sparzanendriya udAharaNa-vasantapura magare jitazatru rAjA, mukumAlikA tasya bhAryA, tasyA atIva sukumAlaH parzaH, rAjA rAjyaM na cintayati, sa etAM mityameva pratibhujAmaH tiSThati, evaM kAlo rajati, bhRtyaizca sAmanto'pi manayitvA tayA saha niSkAzitaH, putrastasya rAjye sthApitaH, sAvaTayAM bajataH, sA tRSArditA, jaLaM mArgitam , akSiNI tasyA baDhe mA bhaipIriti, zirArudhiraM pAyitA, rudhire mUlikA kSiptA, yena ma styAyati, kSudhArditA usmaMsaM dinaM, urUga saMrAhiNIe rohiyaM, jaNaSayaM pattANi, AbharaNagANi sAraviyANi, egastha vANiyattaM karei, paMgU ya. se vIhIe sohago, ghaDio, sA bhaNai-na sakaNomi egAgiNI gihe ciDi bidijiyaM labhAhi, ciMtiyaM caNeNa-niravAo paMgU sohaNo, to'NeNa so neDuvAlago niutto, teNa ya gIyachaliyakahAihiM AvajiyA, pacchA tasseva laggA bhattArassa chidANi maggaha, jAhe na labhai tAhe ujANiyAgao suvIsaratho bahuM maja pAettA gaMgAe pakkhitto, sAvi taM darya lAiUNa baMdheNa taM vahai, gAyati ya pare 2, pucchiyA bhaNai-ammApiIhiM eriso dino kiM karemiA, so'pi rAyA egastha Nayare ucchalio, rukkhachAyAe sutto, Na parAvattati chAyA, rAyA tastha mayao apuco, assoya ahivAsio tastha gao, jayajayasadeNa paDibohio, rAyA jAo, tANivi tattha gayANi, raNNo kahiyaM, ANAvivANi, pucchiyA, sAhaiammApIIhi dino, rAyA bhaNai-'bAhubhyAM zoNitaM pItamurumAMsaM ca bhakSitam / gaGgAyAM vAhito bhartA, sAdhu sAdhu hamAMsaM darsa, aru saMrohigyA rohitaM, janapadaM prAptI, bhAbharaNAni saMgoSitAni, ekatra vaNikravaM karoti, panuna tasyA vIcyA zodhakaH, mIlitaH, sA bhaNati-makAkomi ekAkinI gRhe sthAtuM dvitIyaM lambhaya, cintitaM cAnena-nirapAyaH pahuH zobhanaH, tato'nena sa gRhapAlako niyuktaH, tena ca gIta jitakathAdibhirAvarjitA, emAtenaiva lamA, bhanchidrANi mArgayati, yadA na labhate sadodyAnikAgata suvizvasto bahu madhaM pAyayitvA gaGgAyAM prakSiptaH, sA'pi tadravyaM sAivitvA skandhena taM vahati, gAyatA gRhe gRhe, pRTA maNati-mAtApitRbhyAmIDazo dattaH, kiM karomiA, so'pi rAjA ekatra nagare nirgataH, vRkSacchAyA suptA, na parAvartate chApA, rAjA patA mRto'putraH, abAdhivAsitastatra gataH, jabajayasamdena pratiyodhitaH, rAjA jAtaH, tAvapi satra gatI, rAze kaSitam , bhAnAyitI, pRSTA, kathayati-mAtApitRbhyAM dattaH, rAjA bhagati Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 26 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH pativrate ? // 1 // niSisayANi ANattANi / evaM dAhaMpi visesao sUmAliyAe dukkhAya phAsiMdiyaM // ki-'zabdasaGge yato doSo, mRgAdInAM zarIrahA / sukhArthI satataM vidvAn, zabde kimiti saGgavAn ? // 1 // pataGgAnAM kSayaM dRSTvA, sadyo rUpaprasaGgataH / svasthacittasya rUpeSu, kiM vyarthaH saGgasambhavaH // 2 // uragAna gandhadoSeNa, paratantrAn samIkSadhakA / gandhAsako bhavetkAyakhabhAvaM vA na cintyet||3||rsaasvaadprsnggen, matsyAdhutsAdanaM ytH| tato duHkhAdijanane, rame kaH saGgamAmuyAt // 4 // sparzAbhiSaktacittAnAM, hastyAdInAM samantataH / asvAtantryaM samIkSyApi, kaH syaatsprshnsNvshH1||5||' ityevaMvidhAnIndriyANi saMsAravarddhanAni viSayalAlasAni durjayAni durantAni nAmayanta ityAdi pUrvavat // adhunA parISahadvArAvasaraH, tatra 'mArgAcyavananirjarArtha pariSoDhavyAH parIpahA' iti nirvacanaM, tatra mArgAcyavanArtha darzanaparISahaH prajJAparISahazca, zeSAstu nirjarArthamiti, ete ca dvAviMzatiH parisaGkhyAtA eva, tadyathAkSupipAsAzItoSNadaMzamazakanAmyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAnadarzanAni vistarato'vagantavyAH, asya bhAvArthaH-'kSudhAtaH zaktimAn sAdhureSaNAM nAtilaityet / yAtrAmAtrodyato vidvAnadIno'viplavazcaret // 1 // pipAsitaH pathistho'pi, tattvavid dainyavarjitaH / zItodakaM nAbhilaSenmRgayet kalpitodakam // 2 // zItAbhighAte'pi yatistvagvakhatrANavarjitaH / bAso'kalpyaM na gRhIyAdagniM nojjvAlayedapi // 3 // uSNatapto na taM nindecchAyAmapi na saMsmaret / nAnagAtrAbhiSekAdi, vyajanaM cApi varjayet // 4||n daSTo daMzamazakaikhAsaM nirvicavAvAzaptau / evaM corapi vizeSataH sukumArikAyAH duHkhAca sparzanendriyam / dveSaM munimrajet / na vArayedupekSeta, sarvAhArapriyasvavit // 5 // vAso'zubhaM na vA me'sti, necchet tatsAdhvasAdhu vA / lAbhAlAbhavicitratvaM, jAnanAmyena viplutaH // 6 // gacchaMstiSThaniSaNNo vA, nAratipravaNo bhavet / dharmArAmarato nitya, svasthacetA bhavenmuniH // 7 // saGgapaGkasudurvAdhAH, khiyo mokSapathArgalAH / cintitA dharmanAzAya, yato'tastA na cintayet // 8 // prAmAdyaniyatasthAyI, sadA vA'niyatAlayaH / vividhAbhigrahairyuktazcaryAmeko'pyadhizrayet ||9||shmshaanaadinissghaasu, khyAdikaNTakavarjite / upasargAnaniSTeSTAneko'bhIraspRhaH kSamet // 10 // zubhAzubhAsu zayyAsu, sukhaduHle samusthite / saheta saGgaM neyAJca, zvastyAjyeti ca bhAvayet // 11 // nAkruSTo munirAkrozet, sAmyA jJAnAyavarjakaH / apekSetopakAritvaM, na tu dveSa kadAcana // 12 // hataH sahetaiva muniH, pratihanyAnna sAmyavit / jIvAnAzAt kSamAyogAd, guNApteH krodhadoSataH // 13 // paradattopajIvitvAd, yatInAM nAstyayAcitam / yato'to yAcanAduHkhaM, kSAmyenecchedagAritAm // 14 // parakIyaM parArtha ca, labhyetAnAdi naiva vA / landhena mAghenindevA, svaparAnnApyalAbhataH // 15 // nodvijed rogasamprApto, na cAbhIpseJcikitsitam / viSaheta tathA'dInaH, zrAmaNyamanupAlayet // 16 // abhUtAlpANucelave, kAdAcitkaM tRNAdiSu / tatsaMsparzodbhavaM duHkhaM, saheneccheca tAna mRdUna // 17 // malapaGkarajodigdho, grISmoSNalledanAdapi / nodvijet sAnamicchedvA, sahetodvartayena vA // 18 / / utthAnaM pUjanaM dAnaM, spRhayenAtmapUjakaH / mUrchito na bhavellabdhe, dIno'. satkArito na ca // 19 // ajAnan vastu jijJAsuna muhyet karmadoSavit / jJAninAM jJAnamudrIkSya, tathaivetyanyathA na tu // 20 // viratastapasopetazchadmastho'haM tathA'pi ca / dharmAdi sAkSAnaivekSe, naivaM syAt kramakAlavit // 21 // jinAstadukaM jIvo vA, dharmAdhauM bhavAntaram / parokSatvAt mRSA naivaM, cintayet mahato prahAt // 22 // zArIramAnasAneva, svprmeritaanmuniH|priisshaan sahetAbhIH, kAyavAGmanasA sadA // 23 // jJAnAvaraNavedyotthA, mohanIyAntarAyajAH / karmasUdayabhUteSu, sambhavanti parISahAH // 24 // kSutpipAsA ca zItoSNe, tathA daMzamazAdayaH / caryA zayyA vadho rogaH, tRNasparzamalAvapi // 25 // vedyAdamI alAbhAkhyastvantarAyasamudbhavaH / prajJA'jJAne tu vijJeyau, jJAnAvaraNasambhavau // 26 // caturdazete vijJeyAH, sambhavena parISahAH / sasUkSmasamparAyasya, cchadmasthArAgiNo'pi ca // 27 // kSut pipAsA ca zItoSNe, daMzazvaryA vadho malaH / zayyA rogatRNasparzI, jine vedyasya sambhavAd // 28 // ' iti / eSa saMkSepArthaH // avayavArthastu parISahAdhyayanato'vaseya iti / etthavi davabhAvavibhAsA, davaparIsahA ihaloyaNimittaM jo sahai paravaso vA baMdhaNAisu, tattha udAharaNaM jahA cake sAmAie iMdapure iMdadattassa putto, bhAvaparIsahA je saMsAravoccheyaNimittaM aNAulo sahai, sehi ceva uvaNao pasattho / adhunopasargadvArAvasaraH, tatropa-sAmIpyena sarjanamupasargaH, upasajyate'neneti vA upasargaH kara NasAdhanaH, upasanyate'sAviti vopasargaH karmasAdhanaH, sa ca pratyayabhedAcaturvidhaH-divyamAnuSataryagyonyAtmasaMvedanAbhedAt, tastha divA cAuvihA-hAsA padosA vImaMsA puDhovemAyA, hAse khuDugA aNNaM gAmaM bhikkhAyariyAe gayA, vANamaMtara avApi iNyabhAvavibhASA-agyaparISahA ihalokanimittaM yaH sahate paravazo vA bandhanAdibhiH, tatrodAharaNaM yathA cake sAmAbike inapure indranattasya putraH, bhAvaparISahA yAn saMsArabyucchedanimittamanAkulaH sahate, teSveva upanataH prazastaH / 2 tatra divyAzcaturvidhAH-hAsyAt praveSAt vimarzAt pRthagvimAtrayA, hAsya kSullakAH amyaM grAma bhikSAcaryAyai gatAH, vyantarI Jain Education Interational Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 270 // Avazyaka -hAribhadrIyavRttiH vAiMti - jai phaNAmo to viyaDiuM DeragakaNhavaNNaeNa azJcaNiyaM dehAmo, laddhaM, sA maggAi, annamannassa kahaNaM, maggiUNa dinaM, evaM te taMti, tAhe sayaM cetra taM pakkhAiyA, kaMdappiyA devayA tesiM rUvaM AvarettA ramai, viyAle maggiyA, na diThThA, devayAe AyariyANa kahiyaM / paose saMgamao / vImaMsAe egastha deuliyAe sAhU vAsAvAsaM vasettA gayA, tesiM ca ego purbi pesio, tao ceva varisArattaM kareuM Agao, tAe deuliyAe AvAsio, devayA ciMtei - kiM daDhadhammo navati saGghIrUveNa uvasaggei, so necchai, tuTThA vaMdai / puDhovemAyA hAseNa kareuM padoseNa karejja, evaM saMjogA | mANussA caubihAhAsA paosA vImaMsA kusIlapaDisevaNayA, hAse gaNiyAdhUyA, khuDugaM bhikkhassa gayaM uvasaggei, hayA, raNNo kahiyaM, khuDDugo saddAvio, sirigharadiTThataM kahei / paose gayasukumAlo somabhUiNA vavarovio, ahavA ego dhijjAio egAe aviraiyAe saddhiM akiJcaM sevamANo sAhuNA diTTho, paosamAvaNNo sAhuM mAremitti pahAvio, sAhuM pucchai - kiM tume 1 mupavAcate-yadi kapsyAmahe tadA vikaTathya laghukRSNavarNenArcanaM dAsyAmaH, samdhaM, sA mArgayati, amyo'nyasmai kathanaM, mArgayitvA dattam, etate taditi, tadA svayameva taM pravAditA, kAmdarpikA devatA teSAM rUpamAvRtya ramate, vikAle mArgitAH, na dRSTAH, devatayA''cAryAya kathitaM / pradveSe saMgamakaH / vimarze ekatra devakulikAyAM sAdhavo varSAzantramuSitvA gatAH, teSAM caikaH pUrva preSitaH, tatraiva varSArAnaM kartumAgataH, tasyAM devakulikAyAmAvAsitaH, devatAtiyati - kiM dRDhadharmA naveti zrAddhIrUpeNopasargayati, sa necchati, tuSTA vandate / pRthagvimAtrA hAsyena kRtvA pradveSeNa kuryAt evaM saMyogAH / mAnuSyAzcaturvidhAHhAsyAt pradveSAt bimarzAt kuzIlapratiSevamayA, hAsye gaNikAduhitA, kSullakaM mikSAyai gatamupasargayati, itA, rAzaH kathitaM, kSullakaH zabditaH, zrIgRhAntaM kathayati / pradveSe gajasukumAlaH somabhUtinA vyaparopitaH, athavA eko dhigjAtIya ekabA'viratikrayA sArdhamakArya sevamAnaH sAdhunA dRSTaH, pradveSamApannaH sAdhuM mArayAmIti pradhAvitaH sAdhuM pRcchati kiM svayA'ca ana diThThati, sAhU bhaNai-bahuM sugei kannehiM silogo / vIrmasAe caMdaguto rAyA cANakeNa bhaNio-pAratiyaMpi kiMpi karejAsa, susImo yakira so Asi, aMteure dhammakahaNaM, uvasaggijjaMti, aNNatitthiyA ya vigaThThA, NicchUDhA ya, sAhU saddAviyA bhaNati - jai rAyA acchai to kahemo, aigao rAyA osario, aMteuriyA uvasagrgeti, hayAo, sirigharaditaM kahe / kusIlapaDisevaNAe IsAlU ya bhajjAo cattAri rAyasaMNAyaM, teNa ghosApiyaM - sattavaiparikkhitaM gharaM na lahai koi pavesaM, sAhU ayANaMto viyAle vasahinimittaM aiyao, so ya pavesiyallao, tattha paDhame jAme paDhamA AgayA bhai-paDiccha, sAhU kacchaM baMdhiUNa AsaNaM ca kummabaMdhaM kAUNa ahomuho Thio cIraveDheNaM, na sakio, kisittA gayA, pucchati - riso1, sA bhaNai -- eriso natthi aNNo maNUso, evaM vatsArivi jAme jAme kisiUNa gayAo, pacchA egao miliyAo sAhaMti, uvasaMtAo saDIo jAyAo / tericchA caubihA bhayA paosA AhAraheuM acalayaNa dRSTamiti ?, sAdhurbhaNati bahu zRNoti karNAbhyAM zlokaH / vimazat candraguto rAjA cANakyena bhaNitaH - pAratrikamapi kiJcit kuru, suziSyaca kila sa AsIt, antaHpurAya dharmakathanam, upasargyante 'nyatIrthikAca vinaSTAH, nirvAsitAba, sAdhavaH zabditA bhaNanti yadi rAjA tiSThati tadA kathayAmaH, atigato rAjA'pasRtaH, jantaHpurikA upasargayanti, hatAH, zrIgRhadRSTAntaM kathayanti / kuzIlapratipevanAyAmIrSyAluzca bhAryAzcatasro rAjakuTumbaM tena ghoSitaM saptavRtiparikSisaM gRha na labhate ko'pi praveSTuM, sAghurajAnAno vikAle vasatinimittamatigataH, sa ca pravezitaH, tatra prathame bAme prathamAgatA maNati - pratIccha, sAdhuH kalaM bA] bhAsanaM ca kUrmabandhaM kRtvA'dhomukhaH sthitacIraveSTanena na zaktiH, vizitvA gatA, pRcchanti kIdRza: ?, sA bhagati - Izo nAsyampo manuSyaH, evaM to'pi yAme yAme lizivA gatAH, pazcAnmIlitAH ekatra kathayanti, upazAntAH zrADyo jAtAH / tairazvAzraturvidhAH- bhavAt madveSAt bhAhArahetoH apatyAlayasArakkhaNayA, bhaeNa suNagAI DasajjA, paose caMDakosio makkaDAdI vA, AhAraheuM sIhAi, avazJcaleNasArakkhaNahe kAkimAi | AtmanA kriyanta iti AtmasaMvedanIyA, jahA uddese cetie pAhuDiyAe, te caubihA - ghaTTaNayA pavaDaNayA thaMbhayA leNyA, ghaTTaNayA acchimi rayo paviTTho camaDhiuM dukkhiumAraddhaM ahavA sayaM caiva acchimi galae vA kiMci sAlugAi yaM ghaTTa, pavaDaNayA Na ya payateNaM caMkamai, tattha dukkhAvijjai, thaMbhaNayA nAma tAva baiTTho acchio jAva suho thaddho jAo, ahavA haNuyAjaMtamAI, lesaNayA pAyaM AuMTittA acchio jAva tattha va tattha vAeNa laio, ahavA naI sikkhAmiti aiNAmiyaM kiMci aMgaM tattheva laggaM, ahavA AyasaMveyaNiyA vAiyA pittiyA saMbhiyA saMnivAiyA ee dabovasaggA, bhAvao uvauttassa ee caiva, uktaM ca- "divA mANusagA ceva, tericchA ya viyAhiyA / Aya saMveyaNIyA ya, uvasaggA cauDihA // 1 // hAsappa osavImaMsA, puDhovemAya dikhiyA | mANussA hAsamAIyA, kusIlapaDi sevaNA // 2 // 1 saMrakSaNAya, bhayena zvAdirdazet, pradveSe caNDakauziko markaTAdirvA, AhAra hetoH siMhAdiH, apatyalayanasaMrakSaNahetoH kAkyAdiH / yathoddeze caitye prA tikAyAM, te caturvidhAH-ghaTTanatA prapatanatA stambhamatA letA, ghaTTanatA aNi rajaH praviSvaM marditvA duHkhayitumArabdhaM bhathavA svayameva akSiNa gale vA kiJcitsAlukAditi, patanatA na ca prayalena cakramyate, tatra duHkhyate, stambhanatA nAma tAvadupaviSTaH sthito yAnatsuptaH stabdho jAtaH, athavA hanubandhAdi, zlepajatA pAdamAkRSya sthito yAvattatra vA tatra vAtena lagnaH, athavA nRtyaM zikSa iti atinAmitaM kiJcidaGgaM tatraiva sanam, athavA''rama saMvedanIyA vAtikAH paittikAH zleSmikAH sAcipAtikA ete vramyopasargAH, bhAvata upayuktasyaita eva, divyA mAnuSyakAzcaiva tairazvAzca vyAkhyAtAH / bhrAtmasaMvedanIyAzcopasargAturvidhAH // 1 // dvAsyamadveSavimarza pRthagvimAtrA divyAH / mAnuSyA hAsyAdayaH kuzIkapratiSedanA // 2 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH / // 2717 taricchigA bhayA dosA, AhAraThA taheva ya / avaccaleNasaMrakSaNaThAe te viyAhiyA // 3 // paTTaNA pavaraNA va, thaMbhaNA lesaNA tahA / AyasaMveyaNIyA u, uvasaggA caubihA // 4 // " ityAdyalaM prasaGgena, etanAmayanto namo'ho iti vyAkhyAtamayaM gAthArthaH // sAmprataM prAkRtazailyA'nekadhA'rhacchabdaniruktasambhavaM nidarzayannAha iMdiyayimayakasAe parIsahe veyaNA ubassagge / ee ariNo haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 919 / / vyAkhyA-indriyAdayaH pUrvavat , vedanA trividhA-zArIrI mAnasI ubhayarUpA ca, 'ee ariNo haMtA' ityatra prAkRtazailyA chAndasatvAt 'supA supI'tyAdilakSaNataH eteSAmarINAM hantAraH yato'rihantAraH 'tenocyante' tenAbhidhIyante, arINAM hantAro'rihantAra iti niruktiH syAt , etadanantaragAthAyAmeta evoktAH punaramISAmevehopanyAso'yukta iti !, atro. cyate, anantaragAthAyAM namaskArArhatve hetutvenoktAH, iha punarabhidhAnaniruktipratipAdanArthamupanyAsa iti gaathaarthH|| sAmprataM prakArAntarato'raya AkhyAyante, te cASTau jJAnAvaraNAdisaMjJAH sarvasattvAnAmeveti, Aha ca aTTavihaMpiya kammaM aribhUaM hoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA teNa vurcati // 920 // vyAkhyA-'aSTavidhamapi' aSTaprakAramapi, apizabdAduttaraprakRtyapekSayA'nekaprakAramapi, cazabdo bhinnakramaH, sa cAva 1 tairanA bhayAdveSAdAhArAya tathaiva ca / apatyalayanasaMrakSaNArthAya te vyAkhyAtAH ||3||ghhnaa prapatanaiva stambhanaM kSeSaNaM tathA / bAramasaMvedanIyAna upasargAzcaturvidhAH // 4 // dhAraNe, jJAnAvaraNAdi, tatazcASTavidhaM kamaiva 'aribhUtaM' zatrubhUtaM bhavati 'sarvajIvAnAM' sarvasattvAnAmanavabodhAdiduHkhahetutvAditi bhAvaH, pazcArddha pUrvavat , evaMvidhA arihantAra iti gAthArthaH // 920 // athavA arihaMti vaMdaNanamaMsaNAI arihaMti pUasakkAraM / siDigamaNaM ca arihA arahaMtA teNa vucaMti // 921 // vyAkhyA-'arha pUjAyAm' arhantIti pacAdyacU' kartari arhAH, kimarhanti ?-vandananamaskaraNe, tatra vandanaM zirasA namaskaraNaM vAcA, tathA'hanti pUjAsatkAraM, tatra vastramAlyAdijanyA pUjA, abhyutthAnAdisambhramaH satkAraH, tathA 'siddhigamanaM cAhanti' siddhyanti-niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH-lokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca-iha bodi caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhaI' tadgamanaM ca pratyahA~ iti, 'arahaMtA teNa bucaMti' prAkRtazailyA asteinocyante, athavA ahaMntItyahanta iti gaathaarthH||921 // tathA-devAsuramaNuesuM arihA pUA suruttamA jamhA / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA teNa vurvati // 922 // vyAkhyA--devAsuramanujebhyaH pUjAmarhanti-prAmuvanti tadyogyatvAt , surottamatvAditi yuktiH, itthamanekadhA'nvarthamabhidhAya punaH sAmAnyavizeSAbhyAmupasaMharannAha-ariNo haMtA' ityAdi pUrvavadeva, arINAM hantAraH yataH arihantArastenocyante, tathA rajaso hantAraH yato rajohantArastenocyante iti, rajo badhyamAnakaM karma bhaNyata iti gAthArthaH // 922 // idAnImamoghatAkhyApanArthamapAntarAlikaM namaskAraphalamupadarzayati arahatanamukAro jIvaM moera bhvshssaao| bhAveNa kIramANo hoi puNo bohilAbhAe // 923 // ___ vyAkhyA-arhatAM namaskAraHarhannamaskAra,ihAhacchabdena buddhisthAhadAkAravatI sthApanA gRhyate,namaskArastu namaHzabda eva, ___ * iha tanuM tyaktvA tatra gatvA sidhyati. 'jIvam' AtmAnaM 'mocayati' apanayati, kutaH?-bhavasahasrebhyaH, 'bhAvena' upayogena kriyamANaH, iha ca sahasrazabdo yadyapi dazazatasaGkhyAyAM vartate tathA'pyatrArthAdanantasaGkhyAyAmavagantavyaH, anantabhavamocanAnmokSaM prApayatItyuktaM bhavati, Aha-na sarvasyaiva bhAvato'pi namaskArakaraNe tadbhava eva mokSaH, tatkathamucyate-jIvaM mocayatItyAdi, ucyate, yadyapi tadbhava eSa mokSAya na bhavati tathA'pi bhAvanAvizeSAdbhavati punaH 'bodhilAbhAya' bodhilAbhArtha, bodhilAbhazcAcirAdavikalo mokSa heturityato na doSa iti gAthArthaH // 923 // tathA cAha arihaMtanamukAro dhannANa bhavakkhayaM kuNatANaM / hiayaM aNummuaMto visuttiyAvArao hoi // 924 // vyAkhyA-arhannamaskAra iti pUrvavat, dhanyAnAM bhavakSayaM kurvatAm , tatra dhanyA:-jJAnadarzanacAritradhanAH sAdhvAdayaH, teSAM bhavakSayaM kurvatAmiti, atra tadbhavajIvitaM bhavaH tasya kSayo bhavakSayastaM kurvatAm-AcaratA, kim ?-'hRdaya' cetaH 'anunmuzcan' aparityajan , hRdayAdanapagacchannityarthaH, visrotasikAvArako bhavati, ihApadhyAnaM visrotasikocyate, tadvArako bhavati, dharmadhyAnaikAlambanatAM karotIti gAthArthaH // 924 // arahaMtanamukAro evaM khalu vaNNio mahatthusi / jo maraNaMmi uvagge abhikkhaNaM kIrae bahuso // 925 // vyAkhyA-ahannamaskAra evaM khalu varNito 'mahArtha' iti mahAnartho yasya sa mahArthaH, alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasaGkAhitvAnmahArtha iti, kathaM punaretadevamityAha-yo namaskAro 'maraNe' prANatyAgalakSaNe upAgre-samIpabhUte 'abhikSaNam' anavarataM kriyate 'bahuzaH' anekazaH, tatazca pradhAnApadi samanusmaraNakaraNena grahaNAt mahArthaH, pradhAnazcAyamiti / Aha, Jain Education Interational Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R72 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhASyakAra:-"jalaNAibhae sesaM mottaM'ppagarayaNaM mahAmollaM / juhi vA'ibhaegheppai amohasatthaM jaha taheha // 1 // mausupi bArasaMga sa eva maraNaMmi kIrae jmhaa| arahaMtanamokAro tamhA so bArasaMgattho // 2 // sabaMpi bArasaMga pariNAmavisuddhiheumettAyaM / takAraNabhAvAo kiha na tadattho namokAro? ||3||nn ha taMmi desakAle sakko bArasaviho suykkhNdho| sabo aNuciMte dhaMtaMpi samatthacitteNaM // 4 // tappaNaINaM tamhA aNusariyavo suheNa citteNaM / eseva namokAro kayantaM mannamANeNaM // 5 // " iti gAthArthaH // 925 // upasaMharannAha____ arihaMtanamukkAro, savvapAvappaNAsaNo / maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM // 926 // vyAkhyA-kiMbahunA ?, ihAhannamaskAraH, kim ?-sarvapApapraNAzanaH, tatra pAMzayatIti nipAtanAt pApaM, pibati vA hita. miti pApam , auNAdikaH paH pratyayaH, sarvam-aSTaprakAramapi karma-pApaM jAtisAmAnyApekSayA, uktaM ca-pApaM karmaiva tattvata' ityAdi, tatpraNAzayatIti sarvapApapraNAzanaH, maGgalAnAM ca 'sarveSAM nAmAdilakSaNAnAM 'prathama' iti pradhAnaM pradhAnArthakAritvAta, athavA paJcAmUni bhAvamaGgalAnyahaMdAdIni, teSAM prathamam-AdyamityarthaH, 'bhavati maGgala'miti saMpadyate maGgalamiti gAthArthaH . jvalanAvibhaye mukravA apyeka ra mahAmUlyam / yudhi vA'tibhaye gRhyate'moghazastraM yathA tatheha // muktvA'pi dvAdazAkaM sa eva maraNe kriyate yasmAt / mahaMsamaskArastasmAtsa dvAdazAnArthaH // 2 // sarvamapi dvAdazAGgaM pariNAmavizuddhimAnahetukam / tatkAraNabhAvAt kathaM na tadartho namaskAraH // 3 // naiva tasmin dezakAle zakyo dvAdazavidhaH zrutaskandhaH / sarvo'nucintayituM bADhamapi samarthacittena // 4 // tatpraNatInA (sanAvAt ) tasmAdanusanyaH zubhena cittena / eSa eva namaskAraH kRtajJatvaM manyamAnena // 5 // (gAtheyaM gAthAcatukAnisasaMbandhA taba)* pAraNaM mudrive + matthaM mudrite. // 926 // uktastAvadahanamaskAraH, sAmprataM siddhanamaskAra ucyate, tatra siddha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate-'Sidhu saMrAkhau 'rAdha sAdha saMsiddhau' 'SidhU zAstre mAGgalye ceti, sidhyati sma siddhaH, yo yena guNena niSpannA-pariniSThito na punaH sAdha. nIyaH siddhodanavat sa siddha ityarthaH, sa ca siddhaH zabdasAmAnyAkSepataH, arthatastAvazcaturdazavidhA, tatra nAmasthApanAdravyasiddhAn vyudasya zeSanikSepapratipAdanAyAha kamme 1 sippe a 2 vijAya 3, maMte 4 joge a5 Agame / / astha 7 jattA 8 abhippAe 9, tave 10 kammakkhae 11 iya // 927 // vyAkhyA-karmaNi siddhaH karmasiddhaH-karmaNi niSThAM gata ityarthaH, evaM zilpasiddhaH2 vidyAsiddhaH 3 mantrasiddhaH 4 yogasiddhaH 5 AgamasiddhaH 6 arthasiddhaH 7 yAtrAsiddhaH 8 abhiprAyasiddhaH 9 tapaHsiddhaH 10 karmakSayasiddha 11 zceti gAthAsamAsArthaH // 927 // avayavArtha tu pratidvArameva vakSyati, tatra nAmasthApanAsiddhau sukhAvaseyau, dravyasiddho niSpanna odanaH siddha ityucyate, sAmprataM karmasiddhAdivyAcikhyAsayA karmAdisvarUpameva pratipAdayannAha gmaM jamaNAyariovaesayaM sippamannahAbhihi kisivANijAIyaM ghddlohaaraabhec|| 928 // vyAkhyA-iha karma yadanAcAryopadezajaM sAtizayamananyasAdhAraNaM gRhyate, 'zilpam' anyathA'bhihitamiti, ko'rthaH - iha yadAcAryopadezajaM granthanibandhAdvopajAyate sAtizayaM karmApi tacchilpamucyate, tatra bhAravahanakRSivANijyAdi karma ghaTakAralohakArAdibhedaM ca zilpamiti gAthArthaH // 928 // sAmprataM karmasiddhaM sodAharaNamabhidhitsurAhajo savvakammakusalojo vA jattha suparinihio hoi / sajjhagirisiddhaovica sakammasiddhatti vinneo929 vyAkhyA-'yaH kazcit sarvakarmakuzaloyo vAyatra' karmaNi supariniSThitobhavatyekasminnapi sadyagirisiddhaka iva sa karmasiddha iti vijJeyaH, karmasiddho jJAtavya iti gaathaakssraarthH||929||bhaavaarthH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-koMkaNagadese egaMmi dugne sajjhassa bhaMDaM uruMbhei vilaettiya, tANaM ca visame gurubhAravAhitti kAUNa raNNA samANattaM, eesiM maevi paMthodAyabona puNaeehiM kssi|io egosiMdhavaSo purANo so paDibhajjaMto ciMtei-tahiM jAmi jahiM kamme Na esa jIvo bhajai suhaM na viMdA,so tasiM milio, sogaMtakAmobhaNai.kaMdarukka paDiboDiyallaosiddhao bhaNai-siddhiyaM dehimamaM, jahA siddhayaM siddhayA gayA sa. jjhayaM, so yatesiM mahattarao sabavaDuMbhAraMvahai, teNa sAhUNaM maggo dinno,teruDA rAule kaheMti, te bhaNati-amhaM rAyAvi maggaM deza bhAreNa dukkhAvijaMtANaM tA tuma samaNassa rittassa sthikkassa maggaM desi?, raNNA bhaNiyaM-vuDate kayaM, mama ANA laMpiyatti, teNabhaNiyaM-deva! tume gurubhAravAhittikAUNameyamANattaM?, raNNA AmaMti paDissuyaM, teNa bhaNiyaM-jai evaM to so gurutarabhAravAhI, koNakadeze ekasmin durga samAnAnDamavatArayati bhArohayati ca, teSAM ca viSame gurumAravAhina iti kRtvArAzA samAjasaM, etebhyo mayA'pi panyA dAtamyo na punaretaiH kasmaicit / itaka: saindhavIyaH purANaH sa pratibhanazcintayati-tatra yAmi yatra karmaNi neSa jIvo bhajyate sukhaM na vindati, saurmilitaH, sa gantukAmo maNati, kaTahatapratibodhitaH siddho bhaNati-siddhiM dehi macha, yathA siddhaM siddhA gatAH samaka, sa ca teSAM mahattaraH sarvagahuM bhAra bahati, sena sAdhubhyo mArgoM dattaH, te haTA rAjakule kaSapanti, te bhaNansi-amAkaM rAjA'pi mArga dadAti bhAreNa duHkyamAnAnAM tatvaM zramaNAya riktAca vibAntAva mArI dadAsi !, rAjJA bhanitaM-duSTutvavA taM, mamAzA kahitati, vena bhavisaM-deva ! tvayA gurubhAravAhIvikRsvatadAzasaM 1, rAjJA bhogiti pratizrutaM, tena maNiyayevaM tadA sa gurutarabhAravAhI, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 273 // bhASAyaka hAribhadrIyavRttiH kaha-jaM so avIsamaMto aThThArasasahassasIlaMganimbharaM bhAraMvahai, jo maevivoDhuM Na pAriotti, dhammakahA ya'NeNa kayA, ho mahArAya !-vujhaMti nAma bhArA te puNa bujhaMti vIsamaMtehiM / sIlabharo voDhayo jAvajIvaM avissAmo // 1 // ' rAyA paDibuddho, so ya saMvegaM gao, ambhuDiotti, esa kammasiddhotti // sAmprataM zilpasiddhaM sodAharaNamevAbhidhAtukAma Ahajo savasippakusalo jo vA jattha suparinihio hoi / kokAsavahaIviva sAisao sippasiddho so||930|| ___ vyAkhyA-yaH kazcidanirdiSTasvarUpaH sarvazilpeSu kuzalaH sarvazilpakuzalaH, yo yatra vA supariniSThito bhavatyekasmimapi kokAzavarddhakivat sAtizayaH zilpasiddho'sau gaathaakssraarthH||930|| bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-sopArae rahakArassa dAsIe baMbhaNeNa dAsaceDo jAo, so ya mUyabhAveNa acchai mA NajIhAmitti, rahakAro appaNo putte sikkhovei, te maMdabuddhI na laeti, dAseNa sarva gahiyaM, rahakAro mao, rAyAe dAsassa sarva dinnaM jaM tassa gharae sAraM / io ya ujjeNIe rAyA sAvago, tassa cattAri sAvagA-ego mahANasio so raMdhei, jai ruvai jimiyamettaM jIrai, -paraso'vizvAmyan aSTAdazasahasrazIlAmanirbhara bhAraM vahati yo mayApi voDhuM na pAritaH (saktaH) iti, dharmakathA cAnena kRtA-bho mahArAjan !sAmte nAma bhArAH te punarudhante vishraamyniH| zIlabharo botavyo yaavjiivmvishraamH||1||raajaa pratibuddhaH, sa ca saMvegaM gato'zyurithata iti, epa karmasida iti / 2 sopArake sthakArakha dAyAM brAhmaNena dAsaceTo jAtaH, saca mUkabhAvena tiSThati mA zAyiSi iti, rathakAra AtmanaH putrAn zikSayati, te mandayudayo na gRhanti, vAsena sarva gRhItaM, rathakAro mRtaH, rAjJA dAsAya sarva dattaM yattasya gRhasya sAram / itazcojayinyAM rAjA zrAvakaH, tasya catvAraH zrApakA:-eko mahAnasikaH sa pacati, padi rocate jimitamAtreNa jIyaMti, ahavA jAmeNaM vihiM tihiM carahiM paMcahiM, jaha ruccai na ceva jIrai, vidio abhaMgei, so telassa kulavaM2 sarIre pavesei, taM ceva jINei, tatio seja raei, jai ruccai paDhame jAme vibujAi ahavA bitie tatie cautthe, ahavA suvai gheva, cauttho sirighario, tAriso sirigharao ko jahA aigao na kiMci pecchai, ee guNA tesiM, so ya rAyA aputto nidhipaNakAmabhogo pavajjovAyaM ciMteto acchai / io ya pADaliputte Nayare jiyasattU rAyA, so ya tassa NayariM rohei, etthaMtaraMmi ya tassa raNo puvakayakammapariNaivaseNa gADhaM sUlamuppaNNaM, tao'NeNa bhattaM paJcakkhAyaM, devaloyaM gao, NAgaragehi ya se NayarI dinnA, sAvayA saddAviyA pucchai-kiMkammayA ?, bhaMDArieNa pavesio, kiMcivi na pecchai, aNNeNa dAreNa darisiyaM, rojAvAleNa erisA sejA kayA jeNa muhutte muhutte uThei, sUeNa erisaM bhattaM kayaM jeNaM velaM velaM jemei, abhaMgaeNa ekao pAyAo tellaM Na NINiyaM, jo mama sariso so nINeu, cattArivi pabaiyA, so teNa telleNa DajhaMto kAlao athavA yAmena dvAbhyAM tribhicaturbhiH paJcamiH, yadi rocate naiva jIryati, dvitIyo'bhyajayati, sa tailasya kuDavaM zarIre pravezayati tadeva niSkAzayati, tRtIyaH zayyAM racayati, yadi rocate prathame yAme vibudhyate athavA dvitIye tRtIye caturthe, athavA svapityeva, caturthaH zrIgRhikastArazaM zrIgRhaM kRtaM yathAtigato na kicitpazyati, ete guNAsteSAM, sa ca rAjA'putro nirviSNakAmabhogaH pravrajyopAyaM cintayan tiSThati / itazca pATalIputre nagare jitazatrU rAjA, saca tasya nagarI ruNaddhi, atrAntare ca tassa rAjJaH pUrvakarmapariNativazena gADhaM zUlamutpanna, tato'nena bhaktaM pratyAkhyAtaM, devalokaM gataH, nAgaraitra tasmai nagarI dattA, zrAvakAH zabditAH pRcchayante-kiMkarmakAH, bhANDAgArikeNa pravezitaH, kizcidapi na pazyati, amyena dvArA darzitaM, zavyApAlakenezI zayyA kRtA yena muhUrta muhUrta sattiSThati, sUdenezaM makkaM kRtaM yena vAraM vAra jemati, abhyaGgakenaikasAt padastailaM na niSkAzitaM, yo mama sadazaH sa niSkAzayatu, catvAro'pi pravajitAH sa tena tailena dayamAnaH kRSNo jAo, kAgavanno nAma jAyaM / io ya sopArae dubhikkhaM jAya, so kokAso ujeNi gao, rAyANaM kiha jANAvemitti kavotehiM gaMdhasAli avaharai, koThAgAriehiM kahiyaM, maggieNa diTho ANIo, raNNA NAo, vittI dinA, teNAgAsagAmI khIliyApaoganimmAo garuDo kao, so ya rAyA teNa kokAseNa devIe ya sammaM teNa garuDeNa Nahamagge hiMDai, jo Na Namai taM bhaNai-ahaM AgAseNa AgaMtUNa mAremi, te sabe ANAviyA, taM devi sesiyAo devIo pucchaMtijAe khIliyAe niyattai jaMtaM, egAe vaccaMtassa issAe NiyattaNakhIliyA gahiyA, tao NiyattaNavelAe NArya, Na Niyasai, tao uddAma gacchaMtassa kaliMge asilayAe paMkhA bhaggA, paMkhAvigalotti paDio, tao tassaMghAyaNANimittaM uvagaraNaTThA kokAso NayaraM gamao, tattha rahakAro rahaM nimmavei, egaM cakaM nimmaviyaM egassa sarva ghaDiyAlayaM kiMci 2 navi, tA so tANi uvagaraNAgi maggai, teNa bhaNiyaM-jAva gharAo ANemi, rAulAo na labbhanti nikAlejaM, so gao, imeNa taM jAtA, kAkavarNo nAma jAtam / itaca sopArake durmikSaM jAtaM, sa kokAza ujayinIM gataH, rAjAnaM karya zApayAmIti kapotairgandhazAlInapaharati koThAgArikaiH kathitaM, mArgayaniSTa AnItaH, rAjJA jJAto, vRttirdattA, tenAkAzagAmI kIlikAprayoganirmito garuDaH kRtaH, sa ca rAjA tena kokAzena devyA ca samaM tena galDena nabhomArga hiNDate, yo na namati taM bhaNati-ahamAkAzenAgatya mArayiSyAmi, te sarve AjJApitAH, tAM devIM zeSA devyaH pRcchanti-yayA kIrikayA nivaryate yatram, ekayA bajata Iya'yA nivartanakIlikA gRhItA, sato nivartanavelAvAM jJAtaM, na nivarttate, tata uhAmaM gacchataH kaliGge'silatayA pakSau bhanau, pakSavikarU iti patitaH, tatastasaMghAtanAnimittamupakaraNArtha kokAzo nagaraM gataH, tatra sthakAro rathaM nirmimIte, ekaM ca nirmitaM, ekasya sarve, bhaTitaM kiniskidhiva, tataH sa tAnipakaraNAni mArgayati, tena bhaNitam-yAvad gRhAda mAmavAmi, rAjakulAt na sampante nikAsavituM sa gataH, manena Jain Education Intemational Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH saMghAiyaM, uddhaM kayaM jAi, apphiDiyaM niyataM pacchaomuhaM jAi, Thiyapi na paDai, iyarassa'ccayaM jAi, aphiDiyaM paDai, so Agao pecchai nimmAyaM, akkheveNa gaMtUNa raNo kahei, jahA-kokAso Agaotti, jassa baleNaM kAgavaNNeNa sake rAyANo vasamANIyA, to gahio, teNa hammaMteNa akkhAyaM, gahio saha devIe, bhattaM vAriyaM, nAgaraehiM ajasabhIehiM kAgapiMDI pavattiyA, kokAso bhaNio-mama sayaputtassa sattabhUmiyaM pAsAyaM karehi, mama ya maJjhe, to sabe rAyANae ANavessAmi, teNa nimmio, kAgavaNNaputtassa lehaM pesiyaM, ehi jAva ahaM ee mAremi, to tumaM mAyApittaM mamaM ca moehisitti divaso dino, pAsAaM saputtao rAyA vilaio, khIliyA AhayA, saMpuDo jAo, mao ya saputtao, kAgavaNNaputteNa taM savaM jayaraM gahiya, mAyApittaM kokAso ya moyAviyANi / esevaMviho sippasiddhoti // sAmprataM vidyAdisiddhaM pratipAdayanAdau tAvat svarUpameva pratipAdayati tasaMghaTitam, avaM kRtaM yAti, bhAsphoTitaM niyataM pacAmmukhaM vAti, sthitamapi (sthApitamapi) patati, itarasyAtyayaM bAti, bhAsphoTitaM patati, sa bhAgataH pazyati nirmitama, mopeNa gatvA kathayati, yathA-kokAza bhAgata iti, yasya balena kAkavarNena sarve rAjAno vazamAnItAH, tato gRhI. taH, na hamyamAnenAlyAtaM, gRhItaH saha deNyA, bhakaM bAritaM, nAgarairapazobhItaiH kAkapiNDikA pravartitA, kokAzo bhavitaH mama zatasa putrANAM saptabhauma prAsAvaM kuru, mama ca madhye, tataH sarvAn rAjakule bhAnAvavicyAmi, tena nirmitaH, kAkavarSaputrAya lekhaH preSitaH, pahiyAvadahametAn mArayAmi, tatasvaM mAtApitaraM mAra mocayeriti divaso dattaH, prAsAda saputro rAjA vikAsaH, kIlikAtA , saMpuTo jAtaH, mRtaba saputraH, kAkavarNaputreNa tat sarva nagaraM gRhItaM mAtApitarau kokAza mocitAH / eSa evaMvidhaH zilpasira iti| itthI vijA'bhihiyA puriso maitutti tabisesoyaM / vijA sasAhaNA vA sAhaNarahio a maMtuti // 931 // myAkhyA-trI vidyA'bhihitA puruSo mantra iti tadvizeSo'yaM, tatra 'viha lAbhe' 'vida sattAyAM' vA, asya viyeti bhavati, 'mantri guptabhASaNe' asya mantrAiti bhavati, etaduktaM bhavati-yatra mantre devatA strI sA vidyA, ambAkuSmANjyAvi, yatra tu devatA puruSaH sa mantrA, yathA vidyArAjA, hariNegameSirityAdi, vidyA sasAdhanA vA sAdhanarahitazca manna iti sArAdimantravaditi gAthArthaH // 931 // sAmprataM vidyAsiddha sanidarzanamupadarzayannAhavijANa cakavaTTI vijAsiddho sa jassa gAvi / sijhija,mahAvijA vivAsiddha'jjakhauDavya // 932 // - vyAkhyA-'vidyAnAM' sarvAsAmadhipatiH-cakravartI 'vidyAsiddha' iti vidyAsu siddho vidyAsiddha iti, yasya vaikA'pi siddhyet 'mahAvidyA' mahApuruSadattAdirUpA sa vidyAsiddhaH, sAtizayatvAt, ka iva -AryakhapuTavaditi gAthAkSarArthaH // 932 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tadam-vijAsiddhA ajakhauDA AyariyA, tesiM ca bAlo bhAiNijjo, teNa tersi pAsao vijA kannAhADiyA, vijAsiddhassa ya NamokAreNAvi kira vijAo havaMti, so kijAcakkavaTTI taM bhAiNeja bharukacche sAhusagAse ThaviUNa guDasatthaM NayaraM gao, tattha kira parivAyao sAihiM vAe parAjio addhitIe kAlagao vidyAsiddhA AryakhapuTA prAcAryAH, teSAM ca bAlo bhAgineyaH, tena teSAM pAzcAt vidyA karNAhatA, vidyAsiddhasya ca namaskAreNApi kila vidyA bhavanti, sa vidyAcakravatI taM bhAgineyaM bhRgukacche sAdhusakAze sthApayitvA guruzalaM nagaraM gataH, tatra kika parivAjakA sAdhubhivAde parAjito'tyAH kAlagataH gaDasatthe yare vaDakarao vANamaMtaroM jAo.teNa tattha sAhaNo so pAraddhA. taNimittaM ajakhauDA tastha gayA. teNa gaMtUNa tassa kaNNesu uvAhaNAo olaiyAo, devakulio Agao pecchai, gao, jaNaM ghettUNa Agao, jao jao ugghADijati tao tao ahihANaM, raNo kahiyaM, teNavi diDaM,kaTThalaTThIhiM pahao, so aMteure saMkAmei, mukko, paTiyao, baDukarao. annANi ya vANamaMtarANi pacchao upphiDaMtANi bhamaMti, logo pAyapaDio vinavei-muyAhitti, tassa devakule mahAvissaMdA donni mahaimahAliyAo pAhANamaIo doNIo, tAo so vANamaMtarANi ya khaDakhaDAvitANi pacchao hiMDaMti, jaNeNa vinavio, so vANamaMtarANi ya mukkANi, tAo doNIovi Arao ANittA chaDDiyANi, jo mama sariso ANehititti mukkAo / so ya se bhAiNijjo AhAragehIe bharuyakacche taccaNio jAo, tassa vijApahAveNa pattANi AgAseNaM uvAsagANaM gharesu bhariyANi eMti, logo bahuo tammuho jAo, saMgheNa ajakhauDANa pesiyaM, AgaA, akkhAyaM samin gugne nagare bRhatko vyantaro jAptaH, tena tatra sAdhavaH sarve prArabdhAH (upasargayituM), tanimittamAryakhapuTAstatra gatAH, tena gatvA tasya karNapolpAnahAyavalagitI, devakulika mAgataH pazyati, gataH, manaM gRhItvA''gataH, yato yata ughAvyate tatastato'dhiSThAna, rAjJe kathitaM, tenApi haM, kAhayaSTibhiH prahataH, so'ntaHpure saMkramayati, muktaH pRSThato vRhatkaro'nye ca vyastarAH pRSThata urisphaTanto bhrAmyanti, lokaH pAdapatito vijJapavati-muddhati, tasya devakule mahAvisyande de dogyau atimahatyau pASANamayyau, te sa vyantarAca khaTakAraM kurvantaH pazcAt hiNDante, janena vijJaptaH, sa vyantarAca muktAH, te droNyau mapi avAka bhAnIya tyakte, yo mama saraza AnevyatIti mukte / sa ca tasya bhAgineya AhAragRkhyA bhRgukacche tacanIko jAtaH, tasya vidyAprabhAveNa pAtrANi nAkAzenopAsakAnAM gRheSu bhUtAnyAyAnti, Doko sammukho jAtaH, saMghenAryasapuTebhyaH preSitam , bhAgatAH, mAlyAtam. Jain Edueation International Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 275 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH erisI akiriyA udvitatti, tersi kapparANaM aggato mattao so teNa vatyeNa ucchAiyo jAi, ToppariyA gayA, sabapavare AsaNe ThiyA, annattha kayAi ei, bhariyA ra AgayA, AyariehiM aMtarA AgAse pahANo Thavio, sabANi bhiNNANi, so cellao bhIo naho, AyariyA tattha AgayA, taccaNiyA bhaNaMti-ehi buddhassa pAe paDihitti, AyariyA bhaNaMti-ehi puttA ! suddhodaNasuyA vaMda mamaM, buddho niggao, pAesu paDio, tattha thUbho dAre, so'vi bhaNio-ehi pAehiM paDAhitti paDio, uThehitti bhaNio addhoNao Thio, evaM ceva acchahitti bhaNio hio pAsallio, niyaMThaNAmio nAmeNa so jaao| esa evaMviho vijAsiddhotti // sAmprataM mantrasiddhaM sanidarzanamevopadarzayatisAhINasavvamaMto bahumaMto vA pahANamaMto vA / neo samaMtasiddho khaMbhAgarisuvva saaimo|| 933 // ___ vyAkhyA-svAdhInasarvamantro bahumantrI vA mantreSu siddho mantrasiddhaH, pradhAnamantro veti pradhAnaikamantro veti jJeyaH, sa mantrasiddhaH, ka iva-stambhAkarSavat sAtizaya iti gAthAkSarArthaH // 933 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam vidyAsiddha ititataH, uttiSTeti bhAganti-bhAyAhi sarvANi etAdRzI akriyosthiteti, teSAM karparANAmagrato mAtrakaH sa tena vastreNAcchAdito yAti, TopparikA gatA, sarvapravare Asane sthitA, anyatra kadAci. dAyAti, bhRtAnuirAgatAni, AcAryerantarA''kAze pASANaH sthApitaH, sarvANi bhinnAni, sa kSullakaH (ziSyaH) bhIto naSTaH, AcAryAstatrAgatAH, tacanIkA bhaNanti-AyAta buddhasya pAdayoH patateti, AcAryA bhaNanti-bhAyAhi putra! zuddhodanasuta! vandasva mAM, buddho nirgataH, pAdayoH patitaH, tatra stUpo dvAre, so'pi bhaNitaH-ehi pAdayoH pateti patitaH, uttiSTheti bhaNitaH ardhAvanataH sthitaH, evameva tiSThati bhaNitaH sthitaH pArthAvanato, nirghandhanAmita iti nAnA sa jAtaH / eSa evaMvidho vidyAsiddha iti / gaMmi Nayare ukisarIrA raNNA visayalolueNa saMyaI gahiyA, saMghasamavAe egeNa maMtasiddheNa rAyaMgaNe khaMbhA acchaMti te abhimaMtiyA, AgAseNaM uppAiyA khaDakhaDiMti, pAsAyakhaMbhAvi caliyA, bhIeNa mukkA, saMgho khaamio| esevaMviho maMtasiddhotti bhagNai // sAmprataM sadRSTAntaM yogasiddhaM pratipipAdayiSurAhasavvevi vvajogA paramaccherayaphalA'havego'vi / jasseha huja siddho sajogasiddho jahA samio // 934 // ___ vyAkhyA-'sarve'pi' kAtsyena dravyayogAH 'paramAzcaryaphalAH paramAdbhutakAryAH, athavaiko'pi yasyeha bhavet siddhaH sa yogasiddhaH, yogeSu yoge vA siddho yogasiddha iti, sAtizaya eva, (yathA)samitA iti gAthAkSarArthaH // 934 // bhAvArthaH kathAnakagamyA,taccaMdam-AbhIravisae kaNhA(NNA)e bennAe yaNaie aMtare tAvasA parivati, tatthego pAdugAleveNaM pANiye cakkamaMto bhamai eti jAi ya, logo AuTTo, saTTAhIlijaMti, ajjasamiyA vairasAmissa mAulagA viharatA AgayA, saDA uvaThiyA akiriyatti, AyariyA necchaMti, bhaNaMti-ajo! kinna ThAha ?, esa jogeNa keNavi makkhei, tehiM ahApayaM laddhaM, ANIo, amhe'vi dANaM demutti, aha so sAvago bhaNai-bhagavaM! pAyA dhovaMtu, amhevi aNuggahiyA homo . ekasmin nagare utkRSTazarIrA rAjJA viSayalolupena saMyatI gRhItA, saMghasamavAye ekena siddhamantreNa rAjAGgaNe stambhAstiSThanti te'bhimantritAH AkAzenospAritAH khaTatkAra kurvanti, prAsAdastambhA api calitAH, bhItena muktA saMghaH kSAmitaH / eSa evaMvidho mantrasiddha iti bhaNyate / 2 bhAbhIraviSaye kRSNA(kanyA)yA benAyAzca nadhorantarA tApasAH parivasanti, tatraikaH pAdukAlepena pAnIye caMkramyamANo bhrAmyati mAyAti yAti ca, loka bhAvarjitaH, prADA hInyante, bhAryapamitA vavasvAmino mAtulA viharanta AgatAH, zrAkhA upasthitA bhakriyeti, bhAcAryA necchanti, bhaNanti-bhAryAH ! kiM na pratIkSadhvam / , eSa yogena kenApi mrakSayati, tairarthapadaM labdham , AnItaH, vayamapi dAnaM dama iti, atha sa zrAvako bhaNati-bhagavan ! pAdau prakSAlayatA, vayamapyanugRhItA bhavAmaH, anicchatassa pAyA pAugAo ya dhoyAo, gao pANie nibbuDo, ukkihI kayA, evaM DaMbhaehiM logo khajaitti, AyariyA niggayA, jogaM pakkhittA NaI bhaNiyA-he viyanne ! taTA dehi ehi puttA! parimaM kUlaM jAmi, dovi taDA miliyA, gayA, te tAvasA pahaiyA baMbhaddIvagavatthaMvA baMbhadIvagA jaayaa| esa evaMviho jogasiddhotti // adhunA''gamArthasiddhau pratipAdayatiAgamasiddho savvaMgapArao goamuca guNarAsI / paurattho atthaparo va mammaNo atthasiddhatti // 935. / / ___ vyAkhyA-AgamasiddhaH 'sarvAGgapAragaH' dvAdazAGgaviditabhAvaH, ayaM ca mahAtizayavAniti, yaMta uktaM-'saMkhAie u bhave sAii jaM vA parou pucchijjA / na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chumttho||1||'ityaadi, arya guNarAziriti / atra ca bhUyAMsi sAtizayaceSTitAnyudAharaNAnIti, tathA 'pracurArthaH' prabhUtArthaH arthaparovA, taniSTha ityarthaH, arthasiddha iti tadatizayayogAdeva, mammaNavaditi gaathaakssraarthH|| 935 // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tatthAgamasiddho kira sayaMbhuramaNe'vi macchagAIyA / jaM ciTThati sa bhagavaM uvautto jANaI tayaMpi // 1 // atthasiddho puNa rAyagihe anicchataH pAdau pAduke ca dhaute, gataH pAnIye niyUDitaH, utkRSTiH (nindA) kRtA, evaM dambhaiH lokaH khAdyata iti, bhAcAryA nirgatAH, yoga prakSipya nadI bhaNitA-he bejhe! taTamarpaya ehi putri! pUrva kUlaM yAmi, dvAvapi taTI milito, gatAH, te tApasAH pravrajitAH brahmadvIpavAstavyA pramAdvIpakA jAnAH / eSa evaMvidho yogasiddha iti / 2 saMkhyAtItAMstu bhavAnkathayati yadvA parastu pacchet / naivAnatizayI vijAnAti eSa chanmasthaH // 1 // 3 satrAgamasiddhaH kila svayambhUramaNe'pi marasyAdyAH / yaceSTayanti sa bhagavAnupayukto jAnAti takadapi // arthasidaH punA rAjagRhe. * kalakalA+dehItyantaM va pra. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 // mAvazyaka hAribhadrIyavRttiH Nayare mammaNotti, teNa mahayA kileseNa aibahugaM daviNajAyaM meliyaM, so taM Na khAyai Na pivai, pAsAuvariM ca'NeNa aNegakoDinimmAyaganbhasAro kaMcaNamaoM divarayaNapajatto varavairasiMgo mahaMto ego baladdo kArAvio, bIo ya ADhatto, so'vi bahunimmAo, etthaMtaraMmi vAsAratte tassa nimmAvaNanimittaM so kacchoTTagabiijo NaIpUrAo kaTThavirUDhago kahANi ya uttArei / io ya rAyA devIe saha oloyaNagao acchaD, so tahAviho aIva karuNAlaMbaNabhUo devIe diTho, tao tIe sAmarisaM bhaNiyaM-saJcaM subai eyaM mehanaisamA havaMti rAyANo / bhariyAI bhareMti daDhaM rittaM jatteNa vajei // 1 // raNNA bhaNiyaM-kiha vA, tIe bhaNiyaM-jaM esa damago kilissai, raNNA sahAvio bhaNio ya-kiM kilissasi ?, teNa bhaNiyaM-baladdasaMghADago me Na pUrijai, raNNA bhaNiyaM-baladdasayaM geNha, teNa bhaNiyaM-Na me tehiM kajaM, tasseva bitijaM pUreha, kerisosotti gharaM neUNa darisio, raNNA bhaNiyaM-sababhaMDAreNavina pUrijai imo, tA ettigassa vibhavassa alaM te tiNhAetti, nagare mammaNa iti, tena mahatA klezenAtiba hukaM dravyajAta militaM, sa tama khAdati na piyati, prAsAdasyopari cAnenAnekakoTInirmitagarbhasAraH kAJcanamayo divyarataparyApto varavajrazRGgo mahAn eko balIvarvaH kAritaH, dvitIyazca ArabdhaH, so'pi bahunirmAtaH, atrAntare varSArAne tasya nirmANanimittaM sa kacchoTTakadvitIyo nadIpUrAt kASThavirUtaH kASThAnyevottArayati / itazca rAjA devyA sahAvalokanagatastiSThati, sa tathAvidho'tIva karuNAlambanabhUto devyA raSTaH, tatastayA sAmarSa bhaNitaM-satyaM zrUyate etat-meghanadIsamA bhavanti rAjAnaH / bhRtAni bharanti dRDhaM riktaM yona varjayanti ||1||raajnyaa bhaNitaM-kathaM vA ?, tayA bhaNitaMyadeSa damakaH klizyate, rAjJA zabdito bhaNitazca-kiM klizyase, tena bhaNitaM-balauSardasaMghATako me na pUryate, rAjJA bhaNitaM-balIvardazataM gRhANa, tena bhaNitaMna me taiH kArya, tasyaiva dvitIyaM pUraya, kIdRzaH sa iti gRhaM nItvA darzitaH, rAjJA bhaNitaM-sarvabhANDAgAreNApi na pUryate ayaM, tAvadetAvato vibhavasya (sthAnaM ), akaM tava tRSNayeti. teNa bhaNiyaM-jAveso na pario tAva me na sahaM, Araddho ya uvAo pesiyANi disAsa bhaMDANi AdattAo kisIo ADhattANi gayaturayasaMDaposaNANi, raNNA bhaNiyaM-jai evaM tA kiM thevassa kae kilissasi ?, teNa bhaNiyaM-kilesasahaM me sarIraM vAvAraMtaraM ceyANi natthi mahagyANi ya vAsAratte dArugANitti nibahiyavA ya paiNNatti ao karemitti, raNNA bhaNiyaM-pujaMtu te maNorahA, tumaM ceva bitijagaM pUriuM samattho na puNa ahaMti niggao, teNa kAleNa puurio| esa evaMviho atthasiddhotti // sAmprataM yAtrAdisiddhapratipAdanAyA''hajo niccasiddhajatto laddhavaro jo va tuMDiyAivva / so kira jattAsiddho'bhippAo buddhipajAo // 936 // vyAkhyA--yo nityasiddhayAtraH, kimuktaM bhavati ?-sthala jalacAripatheSu sadaivAvisaMvAditayAtra iti, labdhavaro yo vA tuNDikAdivat, sakila yAtrAsiddha iti| uttaradvArAnusambandhanAyA'ha-abhiprAyaH buddhiparyAya iti gAthAkSarArthaH // 9364 bhAvArthastvAkhyAnagocaraH, taccedam-paDhemaM tAva jo kira bArasa vArAo samudaM oggAhittA kayakajjo Agacchai so jattAsiddho, taM anne'vi jantagA jattAsiddhinimittaM pecchaMti / eromi ya gAme tuMDigo vANiyago, tassa 1 tena bhaNitaM-yAvadeSa na pUryate tAvanna me sukhaM, ArabdhazvopAyaH preSitAni dikSu bhANDAni ArabdhAH kRSayaH ArabdhAni gajaturagaSaNDapoSaNAni, rAjJA bhaNitaM - yavaM taski stokasya kRte klizya siI, tena bhaNitaM-kezakSama me zarIraM vyApArAntaraM cedAnIM nAsti mahArghANi ca varSArAne dArUNIti nihitavyA'pi ca pratijJetyataH karomi, rAjJA bhapitaM-pUryantAM te manorathAH, tvameva dvitIyakaH pUrayituM samarthaH na punarahamiti nirgataH, tena kAlena pUritaH / eSa evaMvidho'rthasiddha iti / 2 prathamaM tAvadyaH kila dvAdaza vArAH samudramavagAha kRtakArya Agacchati sa yAtrAsiddhaH, tamanye'pi yAntaH yAtrAsiddhinimittaM pazyanti / ekasiMzca prAme tuNDiko vaNik, tasya sayasahassavArAo vahaNaM phuTuM, tahAvi na bhajai, bhaNai ya-jale naheM jale ceva lagabhai, sayaNAiehiMpi dijamANaM necchA, bhaMDaM gahAya gacchaDa, nicchaeNa se devayA pasannA, khaddhaM khaddhaM dakSa dinnaM, bhaNioya-annapi kiM te karemi?, teNa bhaNiyaM-jo mama nAmeNa samudaM ogAhai so aviyanno eu, tahatti paDisuyaM, evesa jattAsiddho / anne bhaNaMti-kira nijAmagassa vAsullao samudde paDio, so tassa kae samudaM ulaMciumADhatto, tao aniviNNassa devayAe varo dinnoti // kRtaM prasaGgena, sAmpratamabhiprAyasiddhaM pratipAdayannAhaviulA vimalA suhumA jassa maI jo cauvihAe vA / buddhIe saMpanno sa buddhisiddho imA sA ya // 937 // vyAkhyA-'vipulA' vistAravatI ekapadenAnekapadAnusAriNI 'vimalA' saMzayaviparyayAnadhyavasAyamalarahitA 'sUkSmA' atyantaduHkhAvabodhasUkSmavyavahitArthaparicchedasamarthA 'yasya matiH' iti yasyaivaMbhUtA buddhiH sa buddhisiddha iti, yazcatarvidhayA vA autpattikyAdibhedabhinnayA buddhyA sampannaH sa buddhisiddho vartate, iyaM ca sA caturvidhA buddhiriti gAthArthaH // 937 // uppattiA 1 veNaiA 2, kamiyA 3 pAriNAmiA 4 / buddhI caubvihA vuttA, paMcamA novalanbhae // 938 // zatasahasravArAH pravahaNaM bhagnaM, tathA'pi na viramati, bhaNati ca-jale naSTaM jale caiva labhyate, svajanAdibhirapi dIyamAnaM necchati, punaH punastattadbhANDa gRhItvA gacchati, nizcayena tasya devatA prasanA, pracuraM pracuraM dravyaM dattaM, bhaNitazca-anyadapi kiM tava karomi !, tena bhaNitaM-yo mama nAnA samudramavagAhate so'vipanna bhAyAtu, tatheti pratizrutaM, evameSa yAtrAsiddhaH / bhanye bhaNamti-kila niryAmakasya vAsulaH samudre patitaH, sa tasya kRte samudraM riktIkartumAragdhaH, tato'nirvigNAya devatayA baro datta iti / Jain Education Interational Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ vyAkhyA // 277 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA-utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha-kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyaM, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyacchAstrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti 1, vinayaH-guruzuzrUSA sakAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI 2, anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM,kAdAcitkaM vA karma zilpaM nityavyApAraH, 'karmajA' iti karmaNo jAtA karmajA 3, pariH-samantAnamanaM pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparArthAvalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA pAriNAmikI 4, budhyate'nayeti-buddhiH-matirityarthaH, sA ca caturvidhokA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti ?, yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasatvAditi gAthArthaH // autpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAhaputvamaTTimassuamaveia takkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogiNi buddhI uppattiA nAma // 939 // buddhyatmAdAta prAk svayamadRSTo'nyatazcAzruta: 'aveditaH' manasA'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddhaH-yathAvasthitaH gRhItaH-avadhAritaH arthaH-abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAvApitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM-prayojanam , avyAhataM ca tatphalaM ca avyAhataphalaM yogo'syA astIti yoginI avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti-avyAhataphalayogA,avyAhataphalena yogo yasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAmeti gAthArthaH // sAmprataM vineyajanAnugrahAyAsyA eva svarUpapratipAdanArthamudAharaNAni pratipAdayannAha bharahasila 1paiNi 2 rukkhe 3 khuDDaga 4 paDa 5 saraDa 6 kAga 7 uccAre 8 / gaya 9 ghayaNa 10 gola 11 khaMbhe 12, khuDDaga 13 maggitthi 14 pai 15 putte 16 // 940 // * paNaH + mudrikA, bharahasila 1 miha 2 kukuDa 3 tila 4 vAlua5 hathi 6 agaDa 7 vaNasaMDe 8 / pAyasa 9 aiA 10 patte 11 khADahilA 12 paMcapiaro a13 // 941 // mahusittha 17 muddi 18 aMke 19 a nANae 20 bhikkhu 21 ceDaganihANe 22 / sikkhA ya 23 atthasatthe 24 icchA ya mahaM25 sayasahasse 26 // 942 // vyAkhyA-AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH,tAni cAmani-ujeNIeNayarIe Asajho gAmoNaDANaM, tatthegassa NaDassa bhajjA mayA, tassa ya putto Daharao, teNa annA ANIyA, sA tassa dAragassa na vaTTA, teNa dAraeNa bhaNiyaM-mama lahaeNna paTTasi, tahA te karemi jahA me pAesu paDisitti, teNa rattiM piyA sahasA bhaNio-esa goho esa gohotti, teNa nAyaMmama mahilA viNakRtti siDhilo rAgo jAo. sA bhaNai-mA pattA ! evaM karehi. so bhaNai-mama lana vadrasi. bhaNavaTTIhAmi, tA laDheM karemi, sA vahiumAraddhA, annayA chAhIe ceva esa goho esa gohotti bhaNittA kahiMti puTho ya chAhiM daMsei, tao se piyA lajio, so'vi evaMvihotti tIse ghaNarAgo jAo, so'vi visabhIo piyAe samaM jemei|annyaa ujjayinyA nagaryA bhAsano grAmo naTAnA, tatraikasya naTasya bhAryA mRtA, tasya ca putro ladhuH, tenAmyA''nItA, sA tasmin dArake na (sucha) vartate, tena dArakeNa bhaNitaM-mayi laSTA na vartase, tathA taba kariSyAmi yathA me pAdayoH patiSyasIti, tena rAtrI pitA sahasA bhaNitaH-eSo'dhama eSo'dhamaH (godhaH), tena jJAtaM-mama mahilA vinaSTeti zlatho rAgo jAtaH, sA bhaNati-mA putra ! evaM kArSIH, sa bhaNati-mayi sundarA na vartase, bhaNati-vatsye, tadA khaTaM karomi, sA vartitumAragdhA, anyadA chAyAyAmevaiSa godha eSa godha iti bhaNivA keti pRSTazca chAyAM darzayati, tatastassa pitA lajjitaH, so'pi evaMvidha iti tasyAM dhanarAgo jAtaH, so'pi viSabhItaH pitrA samaM jemati / anyadA piyareNa samaM ujeNi gao, dihA NayarI, niggayA piyAputtA, piyA se puNo'vi aigaoThaviyagassa kassai, sovi sippA. NaIe puliNe ujjeNINayarI Alihai, teNa NayarI sacaJcarA lihiyA, tao rAyAei,rAyA vArio,bhaNai-mA rAulagharassa majjheNaM jAhi, teNa kouhalleNa pucchio-*sacaJcarA kahiyA, kahiM vasasi ?, gAmetti, piyA se aago| rAiNo ya egUpagANi paMcamaMtisayANi, eka maggai, jo ya sabappahANo hojatti, tassa parikkhaNanimittaM taM gAma bhaNAvei, jahA-tubhaM gAmassa bahiyA mahallI silA tIe maMDavaM kareha, te ahaNNA, so dArao rohao chahAio, piyA se acchai gAmeNa sama, osUre Agao royai-amhe chuhAiyA acchAmo, so bhaNai-suhio'si, kiha ?, kahiyaM, bhaNai-cIsatthA acchaha, hechao khaNaha khaMbhe ya deha thovaM thovaM bhUmI kayA, tao uvalevaNakaovayAre maMDave kae raNNo niveiyaM, keNa kayaM, rohaeNa bharahadAraeNaM / esA eyarasa uppattiyA buddhii| evaM sabesu joejaa|totrsi raNNA meDhaopesio, bhaNiyA ya-esa pakkheNa - pitrA samamujayinI gataH, raTA nagarI, nirgatau pitAputrau, pitA tasya punarapi bhatigato vismRtAya kasmaicit, so'pi ziprAnayAH puline sajayinI nagarImAlikha ti, tena nagarI sa catvarA (sAntaHpurA) AlikhitA, tata rAjA''yAtaH, rAjA nivAritaH,bhaNati-mA rAjakulagRhasya madhyena yAsIH, tena kautUhalena pRSTaH-sa catvarA kathitA, ka vasasi , grAma iti, pitA tasthAgataH / rAjJazcaikonAni paJcamastrizatAni eka mArgayati, yazca sarvapradhAno bhavediti, tasya parIkSaNani mittaM taM grAma bhANayati-yathA yuSmAkaM grAmasya bahiSTAt mahatI zilA tasyA maNDapaM kuruta, te'timupagatAH, sa dArako rohakaH kSudhitaH, pitA tasya tiSThati grAmeNa samaM, utsUrye mAgato roditi-vayaM kSudhitAstiSThAmaH, sa bhaNati-sukhito'si, kathaM', kathitaM, bhaNati-vizvastAstiSThata, adhastAt khanata stambhAMzca datta stoka stokaM bhUmiH kRtA, tataH kRtopalepanopacAre maNDape kRte rAje niveditaM, kena kRtaM !, rohakeNa bharatadArakena / eSaitaspIpattikI buddhiH / evaM sarveSu yojayet / tatasteSAM rAjJA meSaH preSitaH, bhaNitAzva-eSa pakSeNe-* kimeyaM tae AlihiyaM?, kiMdhArAlaM?, teNa gagarI (pratya. adhika) Jain Education Interational Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 278 // mAvazyaka-hAribhadrIyatiH ettio ceva paJcappiNeyavo Na dubbalayaro nAvi baligayarotti, tehiM bharaho pucchio-teNa virUveNa samaM baMdhAvio javasaM dinaM, taM carantassa Na hAyai balaM vikhvaM ca pecchaMtassa bhaeNa Na vahui / evaM kukuDao adAeNa samaM junjhaavio| tilasamaM telaM dAyacaMti tilA ahAeNa maviyA / vAlugAvarahao-paDicchaMdaM deha / hathimi junnahatthI gAme chuDho, hatthI appAuo marihititti appio mauttiNa niveiyavaM, divasadevasiyA ya se pauttIdAyavatti, adANevi niggaho, somao, te addaNNA, bharahasuyavayaNeNa niveiyaM jahA-so aja hatthI Na uTTeina NisIyaiNa AhAreiNaNIhAreiNa usasaiNa nIsasai evamAI, raNNA bhaNiyaM-kiM mao?, tunbhe bhaNahatti / agaDe AraNNao AgaMtu Na tIrai nAgaraM deha |vnnsNdde purva pAsa gao gAmo |prmnnN karIsaoNhAe palAluNhAe yatti / tao raNNA evaM parikkhiUNa pacchA samAiTe, jahA teNeva dAraeNAgaMtavaM, taM puNa Na sukkapakkhe Na kaNhapakkhe Na rAI na divase Na chAyAe Na uNheNaM Na chatteNaM Na AgAseNaM Na pAehiM Na jANeNaM Na .. yammAna evaM prasthapaNIyo na durSakataro nApi baliSTha iti, te rataH pRSTaH-tena virUpeNa (vRkeNa) samaM bandhito yabasaM dataM carato na hIyate balaM vRkaM ca pazyato bhayena na vardhate / evaM kuryuTa Adarzana samaM yodhitaH / tilasamaM tailaM vAtamyamiti tilA Avarzana mApitAH / vAlukAdavaraka:-pratiSThanda datta / hastini-jIrNahastI prAme misaH, hastI bharUpAyuriti mariSyatItyarpitaH mRta iti na niveditavyaM, divasadevasikI ca tasa pravRttiAtamyeti, sadAne'pi ligrahaH, sa mRtaH, te atimupagatAH, bharatasutavacanena niveditaM yathA-so'dha hastI nottiSThate na niSIdati nAhArayati na nIhArayati nocchvasitina niHzvasiti evamAdi, rAjJA bhaNitaM-ki mRtaH!, yUyaM bhaNateti / bhavaTa bhAraNyako nAgantuM zaknoti nAgara datta / vanakhaNDe pUrvamin pArthe gato prAmaH / paramAkarIpoSmaNA palAlomaNA ceti / tato rAkSA evaM parIkSya pazcAtsamAviSTa pathA-tenaiva dArakemAgantavyaM, tarapunarna zuklapakSe na kRSNapakSe na rAtrau na divA na mAyayA noSNena na chatreNa nAkAzena na pAdAbhyAM na yAnena na 'paMtheNaM Na uppaheNaM Na NhAeNaM Na maliNeNaMti, tao tassa niveiya, pacchA aMgohali kAUNa bakkamamabhUmIe eDagArUDho cAlaNInimiuttimaMgo, aNNe bhaNaMti-sagaDalaTTaNIpaesabaddhao chAiyapaDageNaM saMjhAsamayaMmi amAvAsAe sandhIe Agao nariMdapAsaM, raNNA pUio, Asanno ya so Thio, paDhamajAmavibuddheNa ya raNNA sahAvio, bhaNio ya-sutto ? jaggasi ?, bhaNai-sAmi! jaggAmi, kiM ciMtesi ?, bhaNai-asotthapattANaM kiM daMDo mahalo uyAha se sihatti? raNNA ciMtiyaM-sAha, evaM pacchA pucchio bhaNai-dovi samANi, evaM bIyajAme chagaliyAo leMDiyAo vAeNa, tatie khADahillAe jattiyA paMDarArehA tattiyA kAlagA jattiyaM pucchaM tahahamittaM sarIraM, cautthe jAme sahAvio vAyaM na dei, teNa kaMbiyAe chikko, uhio, rAyA bhaNai-jaggasi suyasi ?, bhaNai-jaggAmi, kiM karesi ?, ciMtemi, kiM?, kaihiM si jAo, kaihiM ?, paMcahi, keNa keNa?, raNNA vesamaNeNaM caMDAleNaM rayaeNaM vicchueNaM, mAyAe nibaMdheNa pucchie kahiyaM, so pucchio bhaNai-yathA nyAyena pathA nopayena na nAtena na malineneti, tatastasmai niveditaM, pazcAdarUkSaNaM (dezanAnaM) kRtvA cakramadhyabhUmAveDakArUDhacAlanI nirmitosamAGgaH, anye bhaNanti-zAkaTalahanI (kaTa) pradezabaddhaH chAditaH paTena saMdhyAsamaye'mAvAsyAyAH sandhyAyAmAgato narendrapA, rAjhA pUjitaH, bhAsA sa sthitaH, prathamayAma viduddhena ca rAjJA zabditaH, bhaNitazca-supto jAgarpi, bhaNati-svAmin ! jAgarmi, kiM cintayasi ?, bhaNati-azvasthapatrANAM kiM vaNDo mahAn uta tasya zikheti, rAjJA cintitaM-sAdhu, evaM pazcAtpRSTo bhaNati-dve api same, evaM dvitIyayAme chAgalikA liNDikA vAtena, tRtIye khADahilAyA yAvatyaH pANDurArekhAH tAvatyaH kRSNA yAvanmAnaM pucchaM tAvanmAnaM zarIraM, caturthe yAme zabdito vAcaM na dadAti, tena kambikayA hataH, sthito, rAjA bhaNati-jAgarSi svapipi, bhaNatijAgarmi, kiM karoSi ?, cintayAmi, kiM ?, katibhirmAto'si ?, katibhiH?, paJcabhiH, kena kena', rAjJA vaizramaNena cANDAlena rajakena vRzcikena, mAtrA nirbandhena pRSTayA kathitaM, sa pRSTo bhaNati-yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi to Najasi jahA rAyaputtotti, vesamaNo dANeNaM, roseNaM caMDAlo, sabassaharaNeNaM rayao, jaM ca vIsattha. suttapi kaMbiyAe uThavesi teNa vicchuotti, tuTho rAyA, sasiM uvari Thavio, bhogA ya se diNNA / eyassa uppattiyA buddhitti // paNiyae dohiM paN iyagaM baddhaM, ego bhaNai-jo eyAolomasiyAo khAi tassa tumaM kiM karesi?, iyaro bhaNaijo NayaradAreNa moyago Na NIti taM demi, teNa cakkhiya cakkhiya savAo mukkAo, jio maggai, iyaro rUvagaM dei, so necchai, donni ya jAva saeNa'vi Na tUsai, teNa jUyArA olaggiyA, dinnA buddhI, egaM puSiyAvaNe moyagaM gahAya iMdakhIle Thavehi, pacchA bhaNejAsi-niggaccha bho moyagA!Nigaccha, soNa Nigacchihiti. tahA kayaM paDijio so|| karANamuppattiyA buddhI // rukkhe phalANi makkaDA na deMti, pAhANehi hayA ambayA dinA, esAvi leDugaghettayANamuppattiyatti / / khuDDuge paseNaI rAyA suo se seNio rAyalakkhaNasaMpuNgo, tassa kiMcivi Na dei mA mArijihitti, addhitIe rAjyaM pArUpasi tato jJAyase yathA rAjaputra iti, vaizramaNo dAnena, roSeNa cANDAlaH, sarvasvaharaNena rajakaH, yacca vizvastasuptamapi kambikayA (bhapreNa) usthApayasi tena vRdhika iti, tuSTo rAjA, sarveSAmupari sthApitaH, bhogAva tasai dattAH / eSotpattikI buddhiriti / paNo-dvAbhyAM paNo badaH, eko bhaNati-ya enAvirbhaTikAH khAdati tamai tvaM kiM karoSi, itarI bhaNati-yo nagaradvAreNa modako na nirgacchati taM dadAmi, tena vaTA vaDA sarvA muktAH, jito mArgayati, inaro rUpyakaM dadAti, sagchati, dveca yAvacchatenApi na tuSyati, tena yUtakArA avakagitAH, dattA buddhiH, eka kAndavikApaNAnmodakaM gRhItvA indrakIle sthApaya, pazcAda bhaNe:-nirgaccha bho modaka! nirgaccha, sana nirgamiSyati, tathA kRtaM, pratijitaH saH / eSA takarANAmautpattikI buddhiH|| vRkSe phalAni markaTA na badati, pASANahitA bhAmrA dattAH, eSApi leSTaka kSepakANAmautpatikIti / muhArane-prasenajit rAjA sutastasya zreNiko rAjalakSaNasaMpUrNaH, tIna kicidapi dadAti mA mImarata (mAryata) iti, avasyA Jain Education Interational Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAyaka-hAribhadrIyadRttiH // 27 // niggao banAyaDamAgao kaivayasahAo, khINavibhavasaihissa vIhIe upaviTTho, tassa ya tappuNNapaJcayaM tadivasaM vAsadeya. bhaMDANaM vikaojAo khaddhaM khaddhaM viDhataM, anne bhaNaMti-sehiNArayaNAyaro sumiNami gharamAgao niyakaNNaM pariNetago diho, to'NeNa ciMtiyaM-paIe pasAeNa mahaI vibhUI bhavissati, pacchA so vIhIe uvaviThTho, teNa tamaNaNNasarisAe AgaIe daTTaNa ciMtiyaM eso so rayaNAyaro bhavissai, tappahAveNa yANeNa milakkhuhatthAo aNagghejArayaNA pattA, pacchA pucchiokassa tubbhe pAhuNagA?, teNa bhaNiyaM-tujhaMti, gharaMNIo, ka.leNa dhUyA se diNNA, bhoge bhuMjai, kAleNa ya naMdAe sumiNami ghavala gayapAsaNaM, AvaNNasattA jAyA, pacchA raNNAse uhavAmA visajiyA, sigghaM ehitti, Apucchai, amhe rAyagihe paMDarakuDugA pasiddhA govAlA, jai kajaM ehitti, gao, tIe dohalao devalogacayagambhANabhAveNa varahatthikhaMdhagayA abhayaM suNejAmitti, seTThI davaM gahAya raNNo uvaDio, rAyANaeNagahiyaM, ugghosAviyaM ca, jAo, abhayao NAmaM kayaM, pucchai nirgataH besAtaTamAgataH katipayasahAyaH, kSINavibhavazreSTino vIcyAmupaviSTaH, tasya ca tatpuNyapratyayaM tadivase varSadeyabhANDAnAM vikrayo jAtaH,pracuraM pracuramarjitaM, anye bhaNanti-zrechinA ramAkaraH svame guhamAgato nijakanyA pariNayan dRSTaH, tato'nena cintitam-etasyAH prasAdena mahatI vibhUtirbhaviSyati, pazcAt sa vIthyAmupaviSTaH, tena tamananyasAzayA''kRtyA dRSTvA cintitaM eSa saranAkaro bhaviSyati, tatprabhAveNa cAnena mlecchahastAt anANi rakAni prAptAni, pazcAtpRSTaHkasya yUyaM prAghUrNakAH 1, tena bhaNitaM-yuSmAkamiti, gRhaM nItaH, kAlena duhitA tasmai dattA, bhogAn bhunakti, kAlena ca nandayA svapne dhavalagajadarzanaM, ApannasatvA jAtA, pazcAt rAjJA tamai naSTrI preSitA, zIghramehIti, ApRcchati, vayaM rAjagRhe pANDurakuDyAH prasiddhA gopAlAH, yadi kAryamAgaccheriti, gataH, tamyA dohado devalokacyutagarbhAnubhAvena varahastiskandhagatA abhayaM zRNomIti, zreSThI dravyaM gRhItvA rAjJa upasthitaH, rAjJA gRhItaM, udghoSitaM ca, jAtaH, bhabhayo nAma kRtaM, pRcchatimama piyA kahiMti ?, kahiyaM tIe, tattha vaccAmotti sattheNa samaM (10500) vaccaMti, rAyagihassa vahiyA TiyANi, gavesao gao, rAyA maMtI maggai, kUve khuDDa (khaMDa) gaM pADiyaM, jo geNhai hattheNa taDe saMto tassa rAyA vittiM deDa, abhaeNa dilu, chANeNa AhayaM, suke pANiyaM mukaM, taDe saMtaeNa gahiyaM, rAyAe samIvaM gao, pucchio-ko tumaM?, bhaNai-tujjha putto, kiha va kiMvA?, sarva parikahiyaM, tuTho ucchaMge kao, mAyA pavesijaMtI maMDeI, vAriyA, amaJco jAo, esA etassa uppa. siyA buddhii|| paDe-do jaNA pahAyaMti, egassa daDho egassa janno.janAitto hada gahAya padrio.yaroma vavahAro, mahilAo kattAviyAo, "dino jassa so, aNNe bhaNaMti-sIsANi olihiyANi, egassa unnAmao egassa sottio| kAraNiyANamuppattiyA buddhI // saraDo-sanaM vosiraMtassa saraDANabhaMDaMtANa ego tassa ahiTThANassa hehA bilaM paviTTho puMcheNa ya chikko, gharaM gao, addhiIe dubalo jAo, vijo pucchio, jai sayaM deha, ghaDae saraDo chUDho lakkhAe mama pitA keti, kathitaM tayA, tantra bajAma iti sArthena samaM brajanti, rAjagRhasya bahiH sthitAni, gadheSako gataH, rAjA mantriNaM mArgayati, kUpe mudrikA pAtitA, yo gRhAti hastena taTe san tasmai rAjA vRtiM dadAti, abhayena dRSTaM, chagaNena (gomayena)bhAhataM, zuSke pAnIyaM muktaM, taTe satA gRhItaM rAjJaH samIpaM gataH, pRSTaH-kastvaM', bhaNati-tava putraH, kathaM vA kiMvA, sarva parikathitaM, tuSTa utsane kRtaH, mAtA pravizantI maNDayati, bAritA, samAtyo jAtaH, eSaitasyautpAtikI buddhiH // paTa:-dvau janI nAtaH, ekasya dRDha ekasya jIrNa:, jIrNavAn dRDhaM gRhItvA prasthitaH, itaro mArgayati, na dadAti, rAjakule vyavahAraH, mahilAbhyAM katainaM kAritaM, datto yasya yaH, manye bhaNanti-zIrSe avalikhite, ekasyorNAmaya ekasya sautrikaH / kAraNikANAmautpattikI buddhiH / saraTA-saMjJA vyurasRjataH saraTayoH kalahAyamAnayoH ekastasyAdhiSThAnasyAdhastAt bilaM praviSTaH, pucchena ca spRSTaH, gRhaM gataH, aztyA duryalo jAtaH, vaidyaH pRSTaH, yadi zataM vadAsi, vaTe saraTaH kSiptaH lAkSayA * suttAzusAreNa jo jassa paDho so tassa diNNo (pra. adhik)| jasta aNNAmao paDo tassa sIsA aNNAtantU viNiggayA jassa sottio tassa suttatantU (pra. adhika) viliMpittA, vireyaNaM dinnaM, vosiriyaM, laTTho hao, vejassa u pattiyA buddhI |nitio saraDo-bhikkhuNA khuDDago pucchioesa kiM sIsaM cAlei!, so bhaNai-kiM bhikkhU bhikkhuNI vA!, khuDDagassa uppattiyA buddhI // kAge-taccaNNieNa cellao pucchio-arahaMtA sabaNNU, bADhaM, kettiyA ihaM kAkA', 'sarhi kAkasahassAI jAI benAyaDe parivasati / jai UNagA pavasiyA abbhahiyA pAhuNA AyA // 1 // ' khuDugassa uppattiyA buddhI // bitio-vANiyao nihiMmi dihe mahilaM parikkhai-rahassaM dharei na vatti, so bhaNai-paMDurao mama kAko ahihANaM paviTho, tAe sahajiyANa kahiye, jAva rAyAe suyaM, pucchio, kahiyaM, rannA se mukaM maMtI ya niutto, eyassa uppattiyA buddhI // tatio-vihaM vikkharai kAo, bhAgavao khuDDagaM pucchai-kiM kAgo vikkharai ?, so bhaNai-esa ciMteti-kiM ettha viNhU asthi nasthitti?, khuDDugamsa uppattiyA buddhI // uccAre-dhijAiyassa bhajjA taruNI gAmaMtaraM nijamANI dhutteNa samaM saMpalaggA, gAme vavahAro, vibhattANi dilipya, virecanaM dattaM,vyutsRSTaM laSTo jAtaH, vaidyasya autpattikI buddhiH // dvitIyaH saraTa:-bhikSuNA kSullakaH pRSTaH-eSa kiM zIrSa cAlayati !, sa bhaNatikiM bhikSuH bhikSukI vA!, kSullakasyotpattikI buddhiH // kAkaH-tacanIkena kSulakaH pRSTaH-ArhatAH sarvajJAH 1, bADhaM, kiyanta iha kAkA?,'paSTiH kAkasahastrAye benAtaTe parivasanti / yadi nyUnAH proSitA abhyadhikAH prAghUrNakA bhaayaataaH||1||' kSuSTakasyautpattikI buddhiH| dvitIyo-vaNik nidhI raTe mahilA parIkSaterahasyaM bibharti naveti, sa bhaNati-cetaH mama kAko'dhiSThAne praviSTaH, tayA sakhInAM kathitaM, yAvadrAhA zrutaM, pRSTaH, kathitaM, rAjJA tasmai bharpitaH mantrI ca niyuktaH, etassotpattikI buddhiH| tRtIyaH-viSThA vikirati kAkaH, bhAgavataH kSullaka pucchati-kiM kAko vikirati !, sabhaNati-eSa cintayati-kimatra viSNuramti nAstIti, kSuchakasyotpattikI buddhiH ||caar:-dhigjaatiiy bhAryA taruNI prAmAntaraM nIyamAnA pUlana samaM saMprabamA, prAme vyavahAraH, vibhaktI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 280 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH pucchiyANi AhAraM, virecaNaM diNNaM, tilamoyagA, iyaro dhADio, kAraNiyANa uppattiyA buddhI // gae - vasaMtapure rAyAmaMtiM maggaha, pAyao laMbio-jo hatthi mahaimahAlayaM tolei tassa ya sayasahassaM demi, so egeNaM NAvAe choDhuM atthag jale dhario jeNa chiddeNa tIse NAvAe pANiyaM tattha rehA kaDiyA, uttArio hatthI, kaTThapAhANAiNA bhariyA NAvA jAva rekhA, utAre toliyANi, pUjio mantI kao, eyassa utpattiyA buddhI / aNNe bhAMti - gAvimaggo silAe NaTTho, peDhe (poTTa) paDieNa o, essa uppattiyA buddhI // ghayaNo-bhaMDo sabarahassio, rAyA devIe guNe laei nirAmayatti, so bhaNai-na bhavaitti, kiha ?, jayA pupphANi kesarANi vA Dhoei, taM tahatti viSNAsiyaM, NAe hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, nibisao ANato, uvAhaNANaM bhAreNaM uvaDio, uDDAhabhIyAe ruddho, ghayaNassa uppattiyA buddhI / golago nakkaM paviTTho, salAgAe tAvettA jaumao, kaDio, kaTuMtassa uppattiyA buddhI // khaMbhe - rAyA maMtiM gadesai, pAyao laMbio, khaMbho taDAgamajjhe, jo taDe saMtao baMdhai 1 pRSTI AhAra, virecanaM dattaM, tilamodakAH, itase nirdhATitaH kAraNikAnAmautpatsikI buddhiH // gajaH - vasantapure rAjA mantriNaM mArgayati, ghoSaNA kAritA - yo hastinaM mahAtimahAlayaM tolayati tasmai ca zatasahasraM dadAmi sa ekena nAvi zivA astASe jale to yasmin bhAge tasyA nAvaH pAnIyaM tatra rekhA kRSTA, uttArito hastI, kASThapASANAdinA bhRtA nauryAva dekhA, uttArya tolitAni, pUjito mantrI kRtaH, etasyotpattikI buddhiH / anye bhaNanti - gomArgaH zilayA naSTaH, pIThe patitena nItaH, etasyotpattikI buddhiH // ghRtAna :- sarvarAhasyiko bhANDo, rAjA devyA guNAn chAti-nirAmayeti, sa bhaNati na bhavatIti kathaM ?, yakSa puSpANi kezarANi vA Dhokayati, tattatheti jijJAsitaM jJAte hasitaM nirbandhe kathitaM nirviSaya AjJaptaH, upAnahAM bhAreNopasthitaH, ugRhabhItayA ruddhaH, ghRtAnasyotpattikI buddhiH // golaka:-nAsikAM praviSTaH, zalA kayA tApayitvA jatumayaH karSitaH, karSata autpattikI buddhiH // stambhaH - rAjA mantriNaM gaveSayati, ghoSaNA kAritA, sambhastaTAkamadhye, yastaTe san banAti hee sasassaM dijjai, taDe khIlagaM baMdhiUNa pariveDheNa baddho jio, maMtI kao, eyassa uppattiyA buddhI // khuDDueparivAiyA bhaNai-jo jaM karei taM mae kAyavaM kusalakammaM, khuDDago bhikkhaTThiyao suNei, paDahao vArio, gao rAulaM, diTTho, sA bhaNa-kao gilAmi ?, teNa sAgAriyaM dAiyaM, jiyA, kAiyAe ya paramaM lihiyaM, sA na tarai, jiyA, khuDDagassa uppattiyA buddhI // maggitthI- ego bhajjaM gahAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccai, sA sarIraciMtAe unnA, tIse rUtreNa vANamaMtarI vilaggA, iyarI pacchA AgayA raDai, vavahAro, hattho dUraM pasArio, NAyaM vaMtaritti, kAraNiyANamuppattiyatti // magge - mUladevo kaMDario ya paMthe vaccaMti, io ego puriso samahilo diTTho, kaMDario tIse rUveNa mucchio, mUladeveNa bhaNiyaM -ahaM te ghaDemi, tao mUladevo taM egaMmi vaNaniraMje ThaviUNa paMthe acchai, jAva so puriso samahilo Agao, mUladeveNa bhaNio - ettha mama mahilA pasavai, eyaM mahilaM visajjehi, teNa visajjiyA, sA teNa samaM acchiUNa AgayA 1 tasmai zatasahasraM dIyate, taTe kIlakaM baddhA pariveSTena baddho jitaH mantrI kRtaH, etasyotpattikI buddhiH // kSullaka:-parivrAjikA bhaNati-yo yat karoti tanmayA karttavyaM kuzalakarma, kSulako bhikSArthikaH zRNoti, paTahako vAritaH, gato rAjakulaM, dRSTaH, sA bhaNati - kuto gilAmi ?, tena sAgArikaM (mehanaM) darzitaM, jitA, kAyikyA ca padmaM likhitaM, sA na zaknoti, jitA, kSullakasyotpattiko buddhiH / mArgastrI- eko bhAryAM gRhItvA pravahaNena ( yAnena ) grAmAntaraM vrajati, sA zarIra cintAyai uttIrNA, tasyA rUpeNa vyantarI vilaptA, itarA pazcAdAgatA roditi, vyavahAraH, hasto dUraM prasAritaH, jJAtaM vyantarIti, kAraNikAnAmotpattikIti // mArga:--mUladevaH kaNDarIkazca pathi vrajataH, ita ekaH puruSaH samahilo dRSTaH, kaNDarIkaH tasyA rUpeNa mUrchito, mUladevena bhaNitaM ahaM tava ghaTayAmi tato mUladevamnaM ekasmin vananikuje sthApayisvA tiSThati yAvatsa puruSaH samahila AgataH, mUladevena bhaNitaH atra mama mahilA prasUte, etAM mahilAM visRja, tena visRSTA, sA tena samaM sthitvA''gatA, AgaMtUNa ya tatto paDayaM ghettUNa mUladevassa dhuttI bhaNai hasaMtI-piyaM khuNe dArao jAo, donhavi utpattiyA // paitti - dohaM bhAugANa egA bhajjA, loge koDDuM doNhavi samA, rAyAe suyaM paraM vimhayaM gao, amacco bhaNai-kao evaM hoti ?, avassaM visesa asthi, teNa tose mahilAe leho dinno jahA-eehiM dohivi gAmaM gaMtavaM, ego puveNa avaro avareNa, taddivasaM ceva AgaMta, tAe mahilAe ego puSeNa pesio, ego avareNa, jo vesso tassa puveNa eMtassavi jaMtassavi niDAle sUro, evaM NAyaM, asaddahaMtesu puNo'vi paTThaviUNa samagaM purisA se pesiyA, te bhAMti - te daDhaM apaDugA, eso maMdasaMghayaNotti bhaNiyaM taM ceva pavaNNA, pacchA uvagayaM, maMtissa uppattiyA buddhI / putte - ego vaNiyago dohi bhajjAhi samaM aNNarajaM gao, tattha mao, tassa egAe bhajjAe putto, so visesaM Na jANai, egA bhaNai-mama putto, biiyA bhaNaimama, vavahAro na chijjai, amanco bhaNai-daSaM viriviUNa dAragaM dobhAge kareha karakayeNa, mAyA bhaNai - etI se putto mA 1 Agasya ca tataH paTaM gRhItvA mUladevasya dhUrttA bhaNati isantI-priyaM no dArako jAtaH, dvayorapyautpattikI / patiriti dvayorbhAtroreko bhAryA, choke sphuTaM dvayorapi samA, rAjJA zrutaM, paraM vismayaM gataH, amAtyo bhaNati-kuta evaM bhavati ?, avazyaM vizeSo'sti, tena tasyai mahilAye lekho datto yathA- etAbhyAM dvAbhyAmapi grAmaM gantavyaM, ekaH pUrveNAparaH pazcimena, taddivasa evAgantavyaM, tayA mahilayakaH pUrveNa preSito'paro'pareNa yo dveSyaH, tasya pUrveNa bhAgacchato'pi gacchato'pi lalATe sUryaH, evaM zAtaM, azraddadhatsu punarapi prasthApya samakaM ( yugapat ) puruSau tasyai preSitau tau bhagataH to dRDhamapaTukau, eSa mandasaMhanana iti bhaNitaM ( bhaNivA ) tameva prapannA, pazcAdupagataM, mantriNa autpattikI buddhiH // putraH- eko vaNigU dvAbhyAM bhAryAbhyAM samamanyarAjyaM gataH, tatra mRtaH, tasyaikasyA bhAryAyAH putraH, sa vizeSaM na jAnAti, ekA bhaNati-mama putraH, dvitIyA bhaNati-mama, vyavahAro na chidyate, amAtyo bhagati dravyaM vibhajya dArakaM dvau bhAgau kuruta krakacena, mAtA bhaNati - etasyAH putro mA For Private Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH mArijau, diNNo tIse ceva, maMtissa uppattiyA buddhI // mahusitthe-sitthagakaro, kolagiNI ubbhAmiyA, tIe ya jAlIe nihuvaNaTTiyAe uvariM bhAmaraM paDuppAiyaM, pacchA bhattAro kiNaMto vArio-mA kiNihisi, ahaM te bhAmaraM daMsemi, gayANi jAliM, na dIsaDa, tao taMtuvAyaputtIe teNeva vihiNA ThAiUNa darisithaM, NAyA ya'NeNa jahA-umbhAmiyatti, kahamannaheyamevaM bhavaitti, tassa uppattiyA buddhI // muddiyA-purohio nikkhevae ghettUNa annesiM dei, annayA damaeNa ThaviyaM, paDiAgayassa Na dei, pisAo jAo, amaJco vihIe jAi, bhaNai-dehi bho purohiyA! taM mama sahassaMti, tassa kivA jAyA, raNNo kahiyaM, rAiNA purohio bhaNio-dehi, bhaNai-na demI, na geNhAmi, raNNA damago sarva sapaJcayaM divasamuhuttaThavaNapAsaparivattimAi pucchio, annayA jUyaM ramai rAyAe samaM, NAmamuddAgahaNaM, rAyAe alakkhaM gahAya maNussassa hatthe diNNA, amugaMmi kAle sAhasso naulago damageNa Thavio taM dehi, imaM abhinnANaM, dinno ANio, amesi 1 mArayatu, dattastasyA eva, matriNa autpattikI buddhiH // madhusiktham-sikthakaraH, kolikI udrAmikA, tayA ca jAlyA nidhuvanasthitayopari bhrAmaraM jJAtaM, pazcAdbharnA krINan vAritaH-mA krINAhIti, ahaM te bhrAmaraM darzayAmi, gatI jAlyAM, na dRzyate, tataH tantuvAyapuzyA tenaiva vidhinA sthiravA darzitaM, jJAtA cAnena yathoDrAmiketi, kathamanyathA etadevaM bhavediti, tasyotpattikI buddhiH / mudrikA-purohito nyAsAn gRhItvA'nyeSAM na dadAti, anyadA damakeNa sthApitaM, pratyAgatAya na dadAti, vihvalo jAtaH, amAtyo vIyAM yAti, bhaNati-dApaya bhoH ! purohitAttanmama sahasramiti, tasya kRpA jAtA, rAjJe kathitaM, rAjJA purohito bhaNitaH-dehi, bhaNati-na dadAmi, na gRhAmi, rAjJA dramakaH sarva sapratyayaM divasamuhUrtasthApanApArzvavAdi pRSTaH, anyadA dyUtaM ramate rAjJA samaM, nAmamudrAgrahaNaM, rAjJA'lakSaM gRhItvA manuSyasya haste dattA, amukhmin kAle sAhasro nakulako dramakeNa sthApitamtaM dehi, idamabhijJAnaM, datta bhAnItaH, anyeSAM naulagANaM majhe kao, saddAvio, paJcabhinnAo, purohiyassa jibbhA chinA, raNNo uppattiyA buddhI // aMke-taheva egeNa nikkhitte laMcheUNa ussIvettA kUDarUvagANa bhario taheva siviyaM, Agayassa allivio, sA muddA ugghADiyA, kUDarUvagA, vavahAro, pucchio-kittiyaM?, sahassaM, gaNeUNa gaMThI taDio, tao na tIrai sibeTha, kAraNigANamuppattiyA buddhI // NANae-tahe va nikkhevao paNA chUDhA, Agayassa naulao diNNo, paNe pucchA, rAule vavahAro, kAlo ko Asi ?, amugo, ahuNottaNA paNA, so cirANao kAlo, DaMDio, kAraNigANamuppattiyA // bhikkhumi-taheva nikkhevao, so na dei, jUtikarA olaggiyA. tehiM pucchieNa ya salbhAvo kahio, te rattapaDaveseNa bhikkhusagAsaM gayA savaNNassakhoDIo gahAya, amhe vaccAmo cejhyavaMdagA, imaM acchau, soya puvaM bhaNio, eyaMmi aMtare AgaeNaM maggiya, tIe lolayAe diNNaM, aneviya bhikkhaMtagA etAe maMjUsAe kajihitti niggayA, jUikArANamuppattiyA buddhii|| ceDagaNihANe-do mittA, tehiM nihANagaM nakulakAnAM madhye kRtaH, zabditaH, pratyabhijJAtaH, purohitasya jihvA chinA, rAjJa autpattikI buddhiH // bA-tathaivaikena nikSipte lAmchayitvorasIvya kUTarUpakairbhUtaH tathaiva sIvitaH, bhAgatAyArpitaH, sA mudropATitA, kUTarUpyakAH, vyavahAraH, pRSTaH-kiyat ?, sahanaM, gaNayitvA pranthibaMddhaH, tato na pAkyate sIvituM, kAraNikANAmautpattikI buddhiH // nANake-tathaiva nikSepaH paNA (brammAH) kSiptAH, mAgatAya nakulako dattaH, paNaviSaye pRcchA, rAjakule vyavahAraH, kAlaH ka bhAsIt ?, amukaH, adhunAsamAH paNAH, sacirantanaH kAlaH, daNDitaH, kAraNikAnAmaurapatikI buddhiH|| bhikSI-tathaiva nikSepaH, sa na dadAti, cunakArA avakagitAH, taiH pRSTena ca sadbhAvaH kaSitaH, te raktapaTaveSaNa bhikSusakAzaM gatAH suvarNakhorakAn gRhIsvA, vayaM vrajAmabaityavandakAH, ivaM tiSThatu, saca pUrva bhaNitaH, etasminnavasare Agatena mArgitaM, sayA kolatayA dattaM, manye'pi camikSamANA etasyAM maGgapAyo kariSyantIti nirgatAH, dyUtakArANAmautpattikI buddhiH // ceTakanidhAne-de mitre, tAbhyA nidhAnaM diha~', kalle sunakkhatte NehAmo, egeNa hariUNa iMgAlA chUDhA, bIyadivase iMgAlA pecchai, so dhutto bhaNai-aho maMdapugnA amhe kiha tA iMgAlA jAyA ?, teNa NAyaM, hiyayaM Na darisei, tassa paDimaM karei, do makkaDe laei, tassa uvari bhattaM dei, te chahAiyA taM paDimaM caDaMti / annayA bhoyaNaM sanjiya dAragAMNIyA, saMgoviyA na dei, bhaNai-makaDA jAyA, Agao, tattha leppaNahANe ThAvio, makkaDagA mukkA, kilikiliMtA vilaggA, bhaNio-ee te tava puttA, so bhaNai-kahaM dAragA makkaDA bhavaMti!, so bhaNai-jahA dinArA iMgAlA jAyA tahA dAragAvi, evaM NAe diNNo bhAgo, eyassa uppattiyA buddhI / sikkhAsatthe dhaNuveo, taMmi ego kulaputtago dhaNuveyakusalo, so ya kahiMpi hiMDaMto egattha Isaraputtae sikkhAvei, davaM viDhattaM, tesiMpi timissayAvee~i-bahugaM davaM dinnaM, jaiyA jAhi taiyA mArijihititti, gehAo ya nIsaraNaM keNavi uvAeNa na deMti, teNa NAyaM, saMcAriyaM sannAyagANaM jahA ahaM rattiM chANapiMDae NaIe chabhissAmi, te laejaha, teNa golagA TaM, kalye sunakSatre netAsvahe, ekena hatvAkArAH kSiptAH, dvitIya divase'GgArAn pazyati, sa dhUttoM bhaNati-aho mandapuNyAvAvA kathaM tAvadaGgArA. jAtAH, tena jJAtaM, hRdayaM na darzayati, tasya pratimA karoti, dvau markaTau lAti, tasyopari bhaktaM dadAti, tau kSudhAtauM tAM pratimA ghaTataH / anyadA bhojanaM sajayitvA dArako nItI, saMgopito na dadAti, bhaNati-markaTau jAtI, AgataH, tatra lepyasthAne sthApitaH, makaiTau muktI, kilakilAyamAnau vikanau, maNitaH-enI taute putrau, sa maNati-kathaM dArako markaTau bhavataH, sa bhaNati-yathA dInArA aGgArA jAtAstathA dArakAvapi, evaM jJAte datto bhAgaH, etasyaurapattikI buddhiH|| zikSAzAstraM-dhanurvedaH, tamimekaH kulaputrako dhanurvedakuzalaH, sa ca kvacidapi hiNDamAna ekatrezvaraputrAn zikSayati, dugyaM upArjitaM, teSAmapi zalyAyate bahu dravyaM dattaM, yadA yAsyati tadA mArayiSyAma iti, gRhAca niHsaraNaM kenApyupAyena na dadati, tena jJAtaM, saMdiSTaM saMjJAtakAnAM yathA'haM rAtrI chagaNa (gomaya) piNDAn nayA~ kSepyAmi tAn bhAdadIdhvaM, tena molakA * timissiyA ciMtaMti pra. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH devaNa samaM pAliyA, esA ahaM vihitti tihipadhaNIsu tehiM dAraehiM samaM NaIe chUhai, evaM nibAheUNa naho, eyarasa upattiyA // atthasatthe-ego putto do savattiNIo, vavahAro na chijjai, devIe bhaNiyaM-mama putto jAhiti, so eyassa asogapAyavassa heThA Thio vavahAraM chidihiti, tAva dovi aviseseNa khAha pivahatti, jIse Na putto sA ciMtei-ettio tAva kAlo laddho, pacchA na yANAmo kiM bhavissaitti paDissuyaM, devIe NAyaM-Na esA puttamAyatti, devIe uppattiyA // icchAe-ego bhattAro mao, vahippauttaM na uggamai, tIe patimitto bhaNio-uggamehi, sobhaNai-jai mama vibhAgaM dehi, tIe bhaNiyaM-jaM icchasi taM mama bhAgaM dejAsi, teNa uggame tIse tucchayaM dei, sA necchai, vavahAro, ANAviyaM, do puMjA kayA, kayaraM tuma icchasi ?, mahaMta rAsi bhaNai, bhaNio-eyaM caiva dehitti, davAvio, kaarnniyaannmuppttiyaa||syshsseego paribhaTTao, tassa sayasahasso khoro, so bhaNai-jo mamaM apurSa suNAvei tassa eyaM demi, tattha siddhaputteNa suyaM, gyeNa samaM vAlitAH, eSo'smAkaM vidhiriti tithiparvasu tairdArakaiH samaM nA kSipati, evaM nirvAya naSTaH, etasyotpattikI buddhiH // bharthazAne-ekaH putraH de sapalyau, myavahAro na chipate, deNyA bhaNitaM-mama putro bhaviSyati sa etasyAzokapAdapasyAdhastAristhato vyavahAraM chetsyati, tAva mapyavizeSeNa khAdataM pibatamiti, yasyA na punaHsA cintayati-etAvAn tAvat kAlo kabdhaH, pazcAnna jAne kiM bhaviSyatIti pratidhrutaM, deNyA jJAtam-naiSA putramAteti, devyA autpttikii| icchAyAM-eko bhartA mRtaH, vRddhiprayuktaM nAgachati, tayA patimitraM bhaNitaM-udAhaya, sa bhaNati-yadi macaM vibhAgaM vadAsi, tathA bhaNitaM-yadicchasi taM ma_bhAgaM davAH, tenodvAya tasmai tucchaM dIyate, sAnecchati, vyAhAraH, mAnAyitaM, dvau pulau kRtau, kataraM svamicchasi ?, mahAntaM rAzi bhaNati, bhaNitaH-enameva dehIti, dApitaH, kAraNikAnAmautpattikI // zatasahasne-ekaH paribhraSTaH, tasya zatasAhantrikaM khaDaraka, sa bhaNati-yo majhamapUrva zrAvayati tasai etad dadAmi, tatra siddhaputreNa bhutaM, teNa bhaNNai-'tujha piyA majjha piuNo dhArei aNUNayaM sayasahassaM / jai suyapurva dijau aha Na suyaM khoragaM dehi // 1 // jio, siddhaputtata uppattiyani gAthAtrayArthaH // uktautpattikI, adhunA vainayikyA lakSaNaM pratipAdayannAhabharatittharaNasamatthA tivaggasuttatthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI // 943 // __ vyAkhyA-ihAtiguru kArya durnirvahatvAdbhara iva bharaH, tannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthA, trayo vargAH trivargamiti lokarUDhedharmArthakAmAH, tadarjanaparopAyapratipAdananivandhanaM sUtraM tadanvAkhyAnaM tadarthaH peyAlaM-pramANaM sAraH, trivargasUtrArthayoBhItaM pramANaM-sAro yayA sA tathAvidhA, athavA trivargaH trailokpam // Aha-nandhadhyayane'zrutanisRtA''bhinibodhikAdhikAre autpattikyAdibuddhicatuSTayopanyAsaH, trivargasUtrArthagRhItasAratve ca satyazrutaniHsRtatvamukta virudhyata iti, na hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate, iha prAyovRttimaGgIkRtyAzrutanistatvamuktam , ataH svalpazrutanisRtabhAve'pyadoSa iti / 'ubhayalokaphalavatI' aihikAmuSkikaphalavatI 'vinayasamutthA' vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // asyA eva vineyajanAnugrahArthamudAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha nimine 1 asthasatthe 2 alehe 3 paNie a4 kUSa 5 asse a6| gahaha 7 lakkhaNa 8 gaMThI 9 agae 10 gaNiA ya rahio a 11 // 944 // sIA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassa 12 // nivvodae a13 goNe ghoDagapaDaNaMca rukkhaao14||945|| / tena gaNyate-'tava pitA mama piturdhAraNatyanUnaM zatasahasram / yadi zrutapUrva dadAravatha na zrutapUrva khorakaM dadAtu // 1 // jitaH, siddhaputrasyotpattikIti // vyAkhyA-gAthAdvayArthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-tattha nimittetti, egassa siddhaputtassa do sIsagA nimittaM sikkhiyA, annayA taNakaTThassa baccati, tehiM hatthipAyA diTThA, ego bhaNai-hatthiNiyAe pAyA, kahaM ?, kAieNa, sA ya hathiNI kANA, kahaM 1, pagapAseNa taNAI khAiyAI, teNa kAieNeva NAyaM jahA itthI puriso ya vilaggANi, sA ya guSiNitti, kahaM ?, hatthANi thaMbhettA uThiyA, dArago se bhavissai, jeNa dakkhiNo pAogaruo, rattapottA, jeNa rattA dasiyA rukkhe laggA / / NAItIre egAe vuDDIe putto pavisiyao, tassAgamaNaM pucchiyA, tIse ya ghaDao bhinno, tatthego bhaNai'tajAeNa ya tajAyaM' silogo maotti pariNAmei, bitio bhaNai-jAhi vuDDhe ! so ghare Agao, sA gayA, dicho puvAgao, juvalagaM rUvage ya gahAya AgayA, sakkArio, bitio Apucchai-sabbhAvaM mama na kahesi, teNa pucchiyA, tehiM jahAbhUyaM parikahiyaM, ego bhaNai-vivattI maraNaM, ego bhUmIo uThio so bhUmIe ceva milio, evaM sovi dArao, -- sAnimittamiti-ekasya siddhaputrasya dvI ziSyA nimittaM zikSitau, anyadA tRNakASThAya bajataH, tAbhyAM hastipAdAHTA, eko bhaNati-hastinyAH pAdAH, kathaM 1, kAyikyA, sA ca hastinI kANA, kathaM , ekapArthena tRNAni khAditAni, tena kAyikyaiva jJAtaM yathA strI puruSa vilagnau, sAca gurviNIti, karya, hastau stambhayitvorithatA, dArakastasyA bhaviSyati, yena dakSiNaH pAdo guruH, rakkapotA, yena raktA dazA vRkSe sanA // nadItIre ekasyA vRddhAyAH putraH proSitaH, tasyAgamanaM pRSTI, tasyAsa ghaTo bhitraH, tatraiko bhaNati-tajAtena ca tajjAtaM (zlokaH) mRta iti kathayati, dvitIyo bhaNati-yAhi vRddha ! sa gRhe mAgataH, sA gatA, bahaH pUrvAgataH, yugmaM rUpyakAMca gRhItvA''gatA, satkAritaH, dvitIya ApRcchati-sadbhAvaM majha na kathayasi, tena praSTI, tAmyAM yathAbhUtaM parikathitaM, eko bhaNati-pyApattimaraNaM, eko bhUmerutthitaH sa bhUmAveva militaH, evaM so'pi dArakaH, * kaheha. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH bhaNiyaM ca ' tajjAeNa ya tajjArya' silogo, guruNA bhaNiyaM ko mama doso 1, Na tumaM sammaM pariNAmesi, egassa veNaigI buddhI // atthasatthe - kappao dahikuMDaga ucchukalAvao ya, eyassa veNaigI // lehe jahA - aTThArasalivijANago, evaM gaNievi / aNNe bhaNati - kumArA vaTTehiM ramantA akkharANi sikkhAviyA gaNiyaM ca, esA'veyassa gheNaigI / kUve - khAyajAreNa bhaNiyaM jahA - ehUre pANiyaMti, tehiM svayaM taM volINaM, tassa kahiyaM, pAse AhaNahanti bhaNiyA, ghosagasaddeNaM jalamudvAiyaM, eyarasa veNaigI // Aso - AsavANiyagA bAravaI gayA, sabai kumArA thulle baDDe ya geNhaMti, vAsudeveNa dubalao lakkhaNajutto jo so gahio, kajjanivAhI aNageAsAvaho ya jAo, vAsudevassa veNaigI / gaddabhe-rAyA taruNapio, soodhAio, aDavIe tisAe pIDio khaMdhAro, theraM pucchara, ghosAviyaM, egeNa piibhatteNANIo, teNa kahiyaM-gaddabhANaM siMghaNA, tassa sirApAsaNaM, anne bhaNati - ussiMghaNAe ceva jalAsayagamaNaM, therassa veNaigI // lakkhaNe - pArasavisapa 1 bhaNitaM ca- 'jAtena ca tanAtaM' lokaH, guruNA bhaNitaM ko mama doSaH 1, na evaM samyak pariNamayasi, ekasya vainayikI buddhiH // arthazAstre - kalpakaH dadhibhAjanamikSukalApakaca etasya vainayikI ! lekhe yathA'STAdaza lipivijJAyakaH, evaM gaNite'pi, ambe bhaNanti - rAjakumArA vartulai ramamANA akSarANi zikSitAH gaNitaM ca eSA'cyetasya cainayikI // kUpe khAtajJAyakena bhaNitaM yatheyahure pAnIyamiti, taiH khAtaM, tamyatikrAntaM, tasya kathitaM pArzve Akhanateti bhaNitAH, chopakazabdena jalamuddhAvitaM, etasya vainayikI // azva:-azvavaNijo dvArikAM gatAH sarve kumArAH sthUlAn bRhatazca gRhNanti, vAsudevena durbalo lakSaNayukto yaH sa gRhItaH, kAryanirvAhI anekAzvAvahazca jAtaH, vAsudevasya vainayikI // gardabhaH - rAjA taruNapriyaH so'vadhAvitaH, aTavyAM tRSA pIDitaH skandhAvAraH, sthaviraM pRcchati, ghoSitaM, ekena pitRbhaktenAnItaH tena kathitaM gardabhANAmumANaM tasya zirAdarzanaM, amye bhaNanti - udUghrANenaiva jalAzayagamanaM, sthavirasya vainayikI // lakSaNe-pArasaviSaye 'Asarakkhao, dhIyAetassa samaM saMsaggI, tIe bhaNio-trIsatthANaM ghoDANaM cammaM pahANANa bhareUNa rukkhAo muyAhi, tattha jo Na uttarasaha taM laehi, paDahayaM ca vAehi, bujhAvehiya khakkhara eNaM, so veyaNakAle bhaNai-mama do dehi, amugaM 2 'ca, teNa bhaNio - save geNhAhi, kiM te eehiM, so necchai, bhajjAe kahiyaM dhIyA dijjau, bhajjA se necchai, so tIse vai, dArayaM kahe (re) i, lakkhaNajutteNa kuTuMbaM parivahnaitti // egassa mADalageNa dhIyA dinA, kammaM na karei, bhajjAe codio divedive aDavIo ritahattho ei, chaThe mAse laddhaM kaThaM kulao kao, sayasahasseNa seDiNA laio, akkhayANimitaM, desit | gaMThimi - pADaliputte muruMDo rAyA, pAlittA AyariyA, tattha jANaehiM imANi visajjiyANi-sutaM mohiyayaM laTThIsamA samuggakotti, keNavi Na NAyANi, pAlittAyariyA saddAviyA, subbhe jANaha bhagavaMti ?, bADhaM jANAmi, sutaM uNhodae chUTaM mayaNaM virAyaM diThThANi aggaggANi, daMDao pANie chUDho, mUlaM gurugaM, samuggao jauNA gholio 1] azvarakSakaH, duhitaikena samaM saMsRSTA, tathA bhaNitaH - vizvastAnAM ghoTakAnAM dharma pASANairbhUtvA vRkSAtmukha, tatra yo noghrasyati taM lAvAH, paTahaM ca vAdaya, bodhaya ca kharkharakeNa, sa vetanakAle bhaNati mama dvau dehi, amukamamukaM ca tena bhaNitaH sarvAn gRhANa, kiM se AbhyAM ?, sa necchati, bhAryAyai kathitaM tuhitA dIyatAM bhAryA tasya necchati, sa tayA saha kalahayati, dArakaM kathaya (ro)ti, lakSaNayuktena kuTumbaM parivardhata iti / / ekasya mAtulakena duhitA dattA, karma na karoti, bhAryamA codito divase divase'TavIto riktahasta AyAti. paDe mAse ladadhaM kASThaM kUlataH (kuDavaH) kRtaH, zatasahasreNa zreSTinA gRhItaH akSatatA nimittaM, azvasvAmino vainayikI // granthau - pATalIputre muruNDo rAjA, pAdalipsA bhAcAryAMH, satra jJAtRbhirimAni preSitAni -sUtraM mohitakaM yaSTiH samaH samuGgaka iti kenApi na jJAtAni, pAdaliptAcAryAH zabditAH, yUyaM jAnItha bhagavanniti?, bADhaM jAnAmIti, sUtramuSNodake kSitaM madanaM vigataM dRTAmyaprAprANi, daNDaH pAnIye kSiptaH, mUlaM tu, samudrako janunA veSTita tusoda kaDio ugghADio ya, teNa viya oTTiyaM sayalagaM rAileUNa rayaNANi chUDhANi, teNa sIvaNIe sIviUNa visajjiyaM abhidettA niSpheDeha, Na sakiyaM, pAdalittayassa veNaigI / agae- paravalaM NayaraM roheu eiti rAyAe pANIyANi viNAseyavANitti visakaro pANDeo, puMjA kathA, vejjoM javamettaM gahAya Agao, rAyA ruTTho, vejjo bhaNai-sayasahassavedhI, kaha?, khINAU hatthI ANIo, puMchavAlo uppADio, teNaM ceva varAleNaM tattha visaM diNNaM, trivaNNaM kariyaM taM caraMtaM dIsai, esa sabovi visaM, jovi evaM khAyai sovi visaM, eyaM saya sahassavedhI, asthi nivAraNAvihI?, vADhaM asthi, taheva agao dino, pasamito jAi, vejjassa veNaigI / jaM kiM bahuNA ?, asAreNa paDivakkhadarisaNeNa ya AyovAyakusalattadaMsaNanti // rahio gaNiyA ekaM ceva, pADaliputte do gaNiyAo-kosA uvakosA ya, kosAe samaM thUlabhaddasAmI acchaio Asi padmaio, jaM varisAratto tattheva kao tao sAviyA jAyA, paJcavakkhAi avaMbhassa aNNattha rAyaniogeNa, rahieNa 1 uSNodake kSipta udghATitazca tenApi auSTrikaM zakalaM rAlAlitaM (saMdhitaM kRtvA ratnAni kSiptAni tena sIvanyA sIbitvA visRSTaM abhisvA niSkAzayana, na zakitaM pAdaliptasya vainayikI // agadaH parabalaM nagaraM roddhumAyAtIti rAjJA pAnIyAni vinAzayitavyAnIti vipakaraH pAtitaH, puAH kRtAH, betho yavamAtraM gRhItvA''gataH, rAjA ruSTaH, vaidyo bhaNati - zatasahastravedhi, kathaM?, kSINAyurhastI AnItaH, pucchavAlaH saviSIkRtaH (utpATitaH), tenaiva vAlena tatra viSaM dakSaM, vipa kRtvA tacarat dRzyate, eSa sarvo'pi viSaM yo'pyenaM khAdati so'pi viSaM, etat zatasahasravedhi, amti nivAraNAvidhiH 1, bADhamasti, tathaivAgado dattaH, prazAmayan yAti, vaidyasya vainayikI / yat kiM bahunA ?, asAreNa pratipakSadarzanena ca AyopAyakuzaladarzanamiti // rathikaH gaNikA caikameva, pATalIputre dve gaNikekozopakozA ca, kozayaH samaM sthUlabhadrasvAmI sthita AsIt prabrajitaH, yad varSArAtrastatraiva kRtaH tataH zrAvikA jAtA, pratyAkhyAti abrahmaNaH amba rAjaniyogAt, rathikena * dohiyaM. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 284 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH ArAhio, sA diNNA, thUlabhadasAmiNo abhikkhaNaM 2 guNaggahaNaM karei, na tahA taM uvayarai, so tIe appaNo vinANaM dariseukAmo asogavaNiyAe Nei, bhUmIgaeNa aMbapiMDI toDiyA, kaMDapokhe aNNoNaM lAteNa hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA ya, tahAvi Na tusai, bhaNai-kiM sikkhiyassa dukkaraM?, sA bhaNai-piccha mamaMti siddhatthayarAsiMmi NacciyA sUINa aggayaMmi ya kaNiyArakusumapoiyAsu ya, so AuTTo, sA bhaNai-na dukara choDiya aMbapiMDI, Na dukkara sikkhiu ncciyaae| dukaraM taM ca mahANubhAvaM, jaM so muNI pamadavarNami vuccho // 1 // ' tao tassa saMtigo vuttaMto siho, pacchA uvasaMto rahio, doNhavi vennigii| sIyA sADI dIhaM ca taNaM koMcayarasa avasavayaM eka ceva, rAyaputtA AyarieNa sikkhAviyA, dadhalobhI ya so rAyANao taM mAreumicchai, te dAragA ciMteMti-eeNa amhaM vijA diNNA, uvAeNa nithAremo, jAhe so jemao ei tAhe NhANasADiyaM maggai, te sukiya bhaNati-aho sIyA sADI, bArasaMmuhaM taNaM rAjArAbaH, sA dattA, sthUlabhadrasvAmino'bhIkSNamabhIkSNaM guNagrahaNaM karoti, na tathA tamupacarati, sa tasyai mAranako vijJAnaM darzayitukAmo'zokavanikAyAM nayati, bhUmigatenAnapiNDI roTitA, zarapuDAn anyo'yaM lAtA hastAbhyAsamAnIyAdhacandreNa chinA gRhItA ca, tathApi na tuSyati, bhaNati-kiM zikSitasya duSkaraM !, sA bhaNati-pazya mameti siddhArthakarAzI narsitA sUcInAmapreca karNikArakusumaprotAnAca, sa bhAvarjitaH, sA bhaNati-na duSkaramAmrapibinoTanaM, na duSkaraM zikSitasya nartane (zikSitAyAM nRtau)| sahuSkaraM taba mahAnubhAvaM, parasa muniH pramadAvane ussitH||1|| tatastarasarako vRttAntaH ziSTaH, pazrAdupadhAnto ramikaH, dvayorapi vainyikii| zItA zATI dIdhaM ca tRNaM kraunakasyApasavyamekameva, rAjaputrA bhAcAryeNa zikSitAH, vaNyalobhI ca sa rAjA taM mArayitumicchati, te dArakAzrintayanti-etenAmA vidyA dattA, apAyena nistArayAmaH, yadA sa jemitumAyAti tadA khAmazAhI mArgapati, te zuSkA bhaNantimaho zItA zATI, bArasaMmukhaM tRNaM / 'deMti, bhaNaMti-aho dIhaM tarNa, puvaM kuMcaeNa payAhiNIkajai, tadivasa apayAhiNIkao, parigayaM jahA virattANi, paMtho dIho sIyANaM mamaM kAuM maggai, naho, doNhavi veNaigI // nivodae-vANiyagabhajjA cirapautthe paimmi dAsIe sambhAvaM kahei-pAhuNayaM ANehitti bhaNiyA, tIe pAhuNao ANIo, AvassayaMca se kAriyaM, rattiM pavesio, tisAio nivodayaM dinnaM, mao, deuliyAe ujhio, hAviyA pucchiyA, keNa kAriyaM ?, dAsIe, sA pahayA, kahiyaM, vANigiNI pucchiyA, sAhai sabbhAva, paloiyaM, tayAviso ghoNasotti diho ya, NayaramayaharANaM veNaigI // goNe ghoDagapaDaMNa ca rukkhAo ekkaM, ego akayapuNNo jaM jaM karei taM taM se vivajai, mittassa jAitaehiM bailehiM halaM vAhei, viyAle ANiyA, vADe chUDhA, so jemei, mitto soi, lajjAe Na dukko, teNavi dihA, te NipphiDiyA vADAo hariyA, gahio, dehitti rAulaM niji| paDipaMtheNaM ghoDaeNaM ei puriso, so teNa pADioAsaeNa, palAyaMto teNa bhaNio-AhaNahatti, mamme Ahao,mao, teNavi / dadati, bhaNanti-aho dIrdhe tRNaM, pUrva krauJcena pradakSiNIkriyate, tadivasamapradakSiNIkRtaH, parigataM yathA viraktAni, panthA dIrghaH zItatrANaM (gamanaM) mama kattuM mAyati, naSTaH, yorapi vainyikii| nIbodake-vaNigbhAryA ciraproSite patyau dAsyai sadbhAvaM kathayati-prAghUrNakamAnayeti bhaNitA, tayA prAghUrNaka AnItaH, bhadraM ca tasya kAritaM, rAtrI pravezitaH, tRSito nImrodaka dattaM, mRtaH, devakulikAyAmugmitaH, nApitAH pRSTAH, kena kAritaM?, dAsyA, sA pratA, kathitaM, vaNigjAyA pRSTA, kathayati sadbhAvaM, pralokita, svagviSaH sarpa iti dRSTazna, nagaramahattarANAM vainyikii| gauH ghoTaka paMtanaM vRkSAt caikameva, eko'kRtapuNyo yadyarakaroti tattattasya vipadyate, mitrasya yAcitAbhyo balIvAbhyAM halaM vAhayati, vikAle AnItI, vATake syaktI, sa jemati, mitraM sapiti, lajayA na samIpamAgataH, tenApi dRSTI, nau niSkAzitau vArakAda hatau, gRhItaH, dehIti rAjakulaM mIyate / pratipathena ghoTakenaiti puruSaH, sa tena pAtitaH azvena, palAyamAnaH sena bhaNita-bhAjahIti, marmaNyAhataH, mRtaH, tenApi * mitto so jAe Navi dihro pra.. laio, viyAle NayaribAhiriyAe vutthA, tattha lomaMthiyA suttA, imevi tahiM ceva, so ciMtei-jAvajIvabaMdhaNo kIrissAmi, varaM me appA ubbaMdho, suttesu daMDikhaMDeNa tami vaDarukkhe appANaM ukkalaMbei, sA dubbalA, tuTTA, paDieNa lomaMthiyamaryaharao mArio, tehivi gahio, karaNaM NIo, tIhivi kahiyaM jahAvuttaM, so pucchio bhaNai-Ama, kumArAmacco deu tabbhaM paNa akkhINi okkhamaMta. eso AsaM deu, tujjha jIhA uppADijjai, eso heTThA ThAu tabbha ego uvajjhAo ukkalaMbijau, NippaDibhotti kAuM maMtiNA mukko, maMtissa veNaigitti gAthAdvayArthaH // uktA vainayikI, sAmprataM karmajAyA buddherlakSaNaM pratipAdayannAhauvaogadivasArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukAraphalavaI kammasamutthA havai buddhI // 946 // ___ vyAkhyA-upayojanamupayogaH-vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH sAraH-tasyaiva karmaNaH paramArthaH upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaH-abhyAsaH parigholanaM-vicAraH karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArthaH, sAdhukRtaM-suSTu kRtamiti vidvadbhayaH prazaMsA 1lagitaH (so'pi lanaH), vikAle nagarIvAhirikAyAmuSitAH, tatra mallAH suptAH, ime'pi tatraiva, sa cintayati-yAvajIvabandhanaH kArayiSye, varaM mamAramodaddhaH, supteSu daNDIkhaNDena tasminbaTavRkSe bhAtmAnamavalambayati, sA durbalA, truTitA, patitena mallamahattarako mAritaH, tairapi gRhItaH, karaNaM nItaH, tribhirapi kathitaM yathAvRtaM, sa pRSTo bhaNati-om, kumArAmAtyo bhaNati-eSa balIvadA dadAti svaM punarakSiNI niSkAzaya, eSo'zvaM dadAtu, tava jiddorapAvyate, eSo'dhastAttiSThatu yuSmAkameka upAdhyAyo'valambayatu, niSpratibha itikRtvA matriNA mocitaH, mantriNo bainyikii| Jain Education Intemational Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 2853 sAdhukArastena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA, 'karmasamutthA' karmodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH // asyA api vineyavargAnukampayodAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha heranie 1 karisae 2 kolia 3 Dove a 4 mutti 5 ghaya 6 pavae 7 / tumnAga 8 vaDDaI 9 pUie a 10 ghaDa 11 cittakAre a 12 // 947 // vyAkhyA-hereNNio abhikkhajoeNa aMdhakArevi svayaM jANai hatthAmoseNaM, karisao abhikkhajoeNa jANai phalaniSphatti, tattha udAharaNaM-egeNa coreNa khattaM paumAkAraM khayaM, so jaNavAyaM nisAmei, karisao bhaNai-kiM sikkhiyasta dukkaraM ?, coreNa suyaM, pucchio gaMtUNa, churiyaM aMcchiU~Na mAremi, teNa paDayaM pattharettA vIhiyANa muTThI bharittA kiM paraMmuhA paDaMtu uraMmuhA pAselliyA ( seliyA (vA)?. taheva kayaM. tttro| kolio maTriNA gahAya taMtU jANai-ettiehiM vA kaMDaehiM bujjha. itti / Doe vaDDai jANai ettiyaM mAI / mottiyaM AiNNaMto AgAse ukkhivittA tahA Nikkhivai jahA kolavAle paDada suvarNakAro'bhIkSNayogenAndhakAre'pi rUpyakaM jAnAti hastAmarzana, karSako'bhIkSNayogena jAnAti phalaniSpatti, tatrodAharaNaM-ekena caureNa khAna padmAkara khAtaM, sa janavAdaM nizAmayati, karSako bhaNati-kiM zikSitasya duSkaraM ?, caureNa zrutaM, pRSTo gatvA, kSurikAmAkRSya mArayAmi, tena paTaM prastIrya bIhINAM muSTiM bhutdA kiM parAGmukhAH patantu arvAGmukhAH pArzvagA (vA), tathaiva kRtaM, tuSTaH / koliko muSTinA gRhItvA tantUn jAnAti-iyadbhirvA kaNDakairUyate iti / rove (kuNDikAyAM) vardhakirjAnAtIyanmAti / mauktikAni protayan AkAze urikSapya tathA nikSipati yathA kolavAle (davarake) patati / * acchidiUNa | ANato kolavADe dhaye ghayavikiNao sagaDe saMtao jai ruccai kuMDiyAnAlae chubhai / pa~vayo AgAse ThiyAI ko(ka)raNANi karei / tuNNAo prabiMthillANi pacchA jahA Na Najai sUie taiyaM geNhai jahA samappai jahA sAmisaMtagaM taM dRsaM dhiyAreNa kAriyaM / vaDU IamaveUNa devaularahANaM pamANaM jANai / ghaDakAro pamANeNa maTTiyaM geNhai, bhANassavi pamANaM amiNittA karei / pUvio 'vi puNo palappamANamamaveUNa karei / cittakarovi amaveUNavi pamANajuttaM karei, tatiyaM vA vannayaM karei jattieNaM samappai / sabesi kammajatti gAthArthaH // uktA karmajA, sAmprataM pAriNAmikyA lakSaNaM pratipAdayannAhaaNumANaheudiTuMtasAhiyA vayavivAgapariNAmA / hianisseasaphalavaI buddhI pariNAmiA nAma // 948 // vyAkhyA-anumAnahetudRSTAntaiH sAdhyamartha sAdhayatIti anumAnahetudRSTAntasAdhikA, iha liGgAt jJAnamanumAna svArthamityarthaH, tatpratipAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM kArako hetuH, dRSTamarthamantaM nayatIti dRssttaantH| Aha-anumAnagrahaNAdeva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt, uktaM ca"anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim ? / nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kim // 1 // " ityAdi / sAdhyo ghRte ghRtanikAyakaH zakaTe san yadi rocate kuNDikAnAlake kssipti| plavaka AkAze sthitAni (taH)karaNAni kroti| tantuvAyaH pUrva sthUlAn pazcAdyathA na jJAyate sUcyA tAvadhAti yathA (yAvatA) samApyate yathA svAmisatkaM tahUpyaM adhikAreNa (tahaSyasandhikAreNa) kAritaM / vardhakiH amApayitvA devakularathAnAM pramANaM jAnAti / ghaTakAraH pramANena mRttikA gRhAti, bhAjanasvApi pramANamamApayitvA karoti / ApUpiko'pi punaH palapramANamamApayitvA karoti / citrakAro'pi amApayitvA'pi pramANayuktaM karoti, tAvantaM vA varNakaM karoti yAvatA samApyate / sarveSAM karmajeti * ghare panao cUlANi / sAmisaMgataM pamAbhUtastu dRSTAntaH, uktaM ca-"yataH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa dRSTAnta iti kathyate" kAlakato dehAvasthAvizeSo vaya itya cyate, tadvipAke pariNAmaH-puSTatA yasyAH sA tathAvidhA, hitam-abhyudayastatkAraNaM vA, niHzreyasaM-mokSastannibandhanaM vA hitaniHzreyasAbhyAM phalavato hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAmeti gAthArthaH // asyA api ziSyagaNahitAyodAharaNaiH svarUpaM darzayannAha abhae 1 siDhi 2 kumAre 3 devI 4 udiodae havai rAyA 5 / sAhU a naMdiseNe 6 dhaNadatte 6 sAvaga 8 amace 9 // 949 // khavage 10 amaJcapuse 11 cANakke 12 ceva thUlabhadde a 13 / nAsikasuMdarI naMde 14 vaire 15 pariNAmiA buddhI // 950 // calaNAhaya 16 AmaMDe 17 maNI a 18 sappe a 19 khagi 20 thUbhi 21 de 22 / pariNAmiabuddhIe evamAI udAharaNA // 951 // vyAkhyA-AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-abhayassa kahaM pariNAmiyA buddhI ?, jayA pajjoo rAyagihaM orohati Nayara, pacchA teNa purva nikkhittA khaMdhAvAranivesajANaeNaM, kahie NaTTho, esA / ahavA jAhe abhayasya kathaM pAriNAmikI buddhiH, yadA prathoto rAjagRhamavarudhyate nagaraM, pazcAttena pUrva nikSiptAH (dInArAH) skandhAvArajJAyakena kathite naSTaH, eSA / athavA yadA * yaH sAdhya jorohatiyaM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gaNiyAe chaleNa NIo baddho jAva tosio cattAri varA, ciMtiyaM ca'NeNa-moyAvemi appagaM, varo maggio-aggI ai. mitti, mukko bhaNai-ahaM chaleNa ANIo, ahaM taM divasao pajoo hIraitti kaMdataM nemi, gao ya rAyagiha, dAso ummatao, vANiyadAriyAo, gahio, raDato hio, evamAiyAo bahuyAo abhayassa pariNAmiyAo buddhIo // sehitti, kahoNAma sahI egattha Nayare vasai, tassa bajA nAma bhajA, tarasa neccailo devasaMmo NAma baMbhaNo, seTTI disAjattAe jA se teNa sama saMpalaggA. tassa ya ghare tinni pakkhI-suo ya mayaNasalAgA kukkuDago yatti, so tANi uvaNikkhivittA gao, so'vi dhijjAio rattI aIi, mayaNasalAgA bhaNai-ko tAyassa na bIhei, suyao vArei-jo aMbi yAe daio amhaMpi tAyao hoi, sA mayaNA aNahiyAsIyA dhijAiyaM parivasai, mAriyA tIe, suyao Na maario| aNNayA sAhU bhikkhassa taM gihaM aiyayA, kukkuDayaM pecchiUNa ego sAhU disAloyaM kAUNa bhaNai-jo eyassa sIsaM gaNikayA chalena nIto baddho yAvattoSitaH catvAro varAH, cintitaM cAnena-mocayAmi AtmAnaM, varA mArgitA:-agnau pravizAmIti, mukto bhaNatiahaM chalenAnIto'haM tvAM divase prayoto hiyate iti krandantaM neSyAmi, gatazca rAjagRhaM, dAsa unmatto, vANigdArikAH, gRhItaH, raTan hataH, evamAdikA baDhyo'bhayasya pAriNAmikyo buddhyH|| zreSThIti-kASTho nAma zreSThI ekatra nagare vasati, tasya vajrA nAma bhAryA, tasya sthiko devazarmA nAma brAhmaNaH, zreSThI digyAvAyai gataH, bhAryA tasya tena samaM saMpralanA, tasya ca gRhe yaH pakSiNaH-zukazca madanazalAkA kurkuTakazzeti, sa tAn upanikSipya gataH, so'pi vigjAtIyo rAtrAvAyAti, madanazalAkA bhaNati-kastAtAsa bibheti?, zuko vArayati, yo'mbAyA dayito'smAkamapi (sa) tAto bhavati, sA madanA'nadhyAsinI vigjAtIya parivAsayati (Akrozati), mAritA tayA, zuko na mAritaH / anyadA sAdhU bhikSArtha tad gRhamatigato, kurkuTakaM prekSpaikaH sAdhurdigAlokaM kRtvA bhaNati-ya etasya zIrSa khAi so rAyA hoitti, taM kihavi teNaM dhijjAieNaM aMtarieNa suyaM, taM bhaNai-mArehi khAmi, sA bhaNai-anaM ANijai, mA puttabhaMDaM saMvaTTiyaM, nibaMdhe kae mArio jAva NhAuM gao, tAva tIse putto lehasAlAo Agao, taM ca siddhaM tammaMsaM, so rovai, sIsaM diNNaM, so Agao, bhANae chUDhaM, sIsaM maggai, bhaNai-ceDassa diNNaM, so ruTTho, eyarasa kaje mae mArAvio, jai paraM eyassa sIsaM khAejA to rAyA hoja, kayaM NibbaMdhe vavasiyA, dAsIya suyaM, tao ceva dArayaM gahAya palAyA, aNNaM NayaraM gayANi, tattha aputto rAyA mao, AseNa parikkhio, so rAyA jaao| io ya kaTTho Agao, NiyayagharaM saDiyapaDiyaM pAsai, sA pucchiyA, Na kahei, suyaeNaM paMjaramukkeNa kahiyaM baMbhaNAisaMbandho so taheva, alaM saMsAravavahAreNaM, ahaM etIse kaeNa kilesamaNuhavAmi esAvi evaMvihatti pabaio, iyarANi taM ceva jayaraM gayANi jattha so dArao rAyA jAo, sAhavi viharaMto tattheva gao, tIe paJcabhinnAo, bhikkhAe sama suvaNNaM diNNaM, kRviyaM, 1 khAdati sa rAjA bhavatIti, tatkathamapi tena dhigjAtIyenAntaritena zrutaM, tA bhaNati-mAraya khAdAmi, sA bhaNati-anya bhAnIyate, mA putrabhANDaM saMvartayatu, nirvandhe kRte mAritaH yAvat khAtuM gataH, tAvattasyAH putro lekhazAlAyA mAgataH, tacca siddhaM sanmAMsaM, sa roditi, zIrSa dattaM, sa bhAgataH, bhAjane kSiptaM, zIrSa mArgayati, bhaNati-ceTakAya dattaM, sa ruSTaH, etasyArthAya mayA mAritaH, yadi parametasya zIrSa khAdeyaM tadA rAjA bhaveyaM, kRtaM (manasi) nirbandhe vyavasitaH (kA~), dAsyA zrutaM, tata eva dArakaM gRhItvA palAyitA, anyanagaraM gatau, tatrAputro rAjA mRtaH, azvena parIkSitaH (pariSiktaH ), sa rAjA jAtaH / itazca kASTha bhAgataH, nijakaM gRhaM zaTitapatitaM pazyati, sA pRSTA, na kathayati, zukena pAramuktena vyAhRtaH prAhmaNAdisaMbandhaH sa tathaivAlaM saMsAravyavahAreNa, ahametasyAH kRte klezamanubhavAmi ep| tvevaM vidheti pravajitaH, itarau api tadeva nagaraM gatau yatra sa dArako rAjA jAtaH, sAdhurapi viharan tatraiva gataH, tayA pratyabhijJAtaH, bhikSayA samaM svarNa dattaM, kUjitaM, gahio, rAyAe mUlaM jIo, dhAvIe NAo, tANi nivisayANi ANattANi, piyA bhogehiM nimaMtio, necchai, rAyA saGko kao,varisAratte puNNe vayaMtassa akiriyANimittaM dhijjAiehiMdavakkhariyAe uvaviA, paribhaTThiyArUvaM kayaM, sA gudhiNIyA aNubayai, tIe gahio,mA pavayaNassa uDDAho houtti bhaNai-jai mae to joNIeNIu ahaNa mae tA poTTe bhiMdittA NIu, evaM bhaNie bhinnaM pomu, mayA, vanno ya jAo, sehissa pAriNAmigI iyaM, jIe vA pavaiotti // kumAro-khuDDagakumAro, so jahA jogasaMgahehi, tassavi prinnaamigii| devI-pupphabhadde Nayare pupphaseNo rAyA puSphavaI devI, tIse do puttabhaMDANi-pupphacUlo puSphacUlA ya, tANi aNurattANi bhoge bhuMjaMti, devI pavaiyA, devaloge devo uvavaNNo, so ciMteijai eyANi evaM maraMti to narayatiriesu uvavajihiMti suviNae so tIse neraie darisei, sA bhIyA pucchai pAsaMDiNo, te na yANaMti, anniyaputtA tattha AyariyA, te saddAviyA, tAhe suttaM kahUMti, sA bhaNai-kiM tumhehivi suviNao diTho?, so gRhItaH, rAzo mUlaM nItaH, dhAcyA jJAtaH, to nirviSayAvAjJaptau, pitA bhogainimantritaH, nerachati, rAjA zrAddhaH kRtaH, varSArAne pUrNe vrajato'kriyA('varNa) nimittaM dhirajAtIrthakSarikA upasthApitA, paribhraSTAyA rUpaM kRtaM, sA gurviNI anuvajati, tayA gRhItaH, mA pravacanasyoDAho bhUditi bhaNati-yadi my| tavA yogyA niryAta bhaya na mayA tadodaraM bhivA nirgacchatu, evaM bhaNite bhinnamudaraM, mRtA, varNazca jAtaH, zreSThinaH pAriNAmikIyaM, yayA vA prabajita iti / kumAra:-zulakakumAra, sa yathA yogasaMgraheSu, tasyApi pAriNAmikI / devI-puSpabhadre nagare puSpaseno rAjA puSpavatI devI, tasyA dve putrabhANDe-puSpacUla: puSpacUlA ca, so anuraktau bhogAn bhuAte, devI pravajitA, devaloke deva utpannaH, sacintayati-yadi etAvevaM niyeyAtAM tadA narakatiryakSu utpaceyAtAmiti svame sa tasyai nArakAn darzayati, sA bhItA pUchati-pApaNDinaH, te na jAnanti, arNikAputrAstatrAcAryAH, te zabditAH, tadA sUtraM kathayanti, sA bhaNati-kiM yuSmAbhirapi svamoSTaH, sa Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH gA bhaNai-sute amha parisaM vihaM, puNo'vi devaloe darisei, te'vi se abhiyAputtehiM kahiyA, pavaiyA, devassa pAriNAmiyA buddhI // udiodapa-purimayAle jayare odiodao rAyA sirikaMtA devI, sAvagANi doNNivi, parivAiyA parAjiyA dAsIhiM muhamakaDiyAhiM velaviyA nichUDhA, paosamAvaNNA, vANArasIe dhammaruI rAyA, tattha gayA, phalayapaTTiyAe sirikaMtAe rUvaM lihiUNa dAi dhammaruissa raNNo, so aJjhovavano, dUrya visajje, paDihao avamANio nicchUDho, tAhe sababa leNAgao, NayaraM rohei, udiodao ciMtei kiM evajreNa jaNakkhapaNa karaNa 1, uvavAsa karei, vesamaNeNa deveNa saNayaraM sAhario / udiodayassa pAriNAmiyA buddhI // sAhU ya naMdiseNoti, seNiyaputo naMdiseNo, sIsso tassa ohANuppehI tassa ciMtA (jAyA) - bhagavaM jai rAyagihaM jAe to devIo anne ya picchiUNa sAisae ai thiro hojjanti, bhaTTArao ya gao, seNIo uNa NIti saMtepuro, ane ya kumArA saaMteurA, diseNassa aMteuraM setaMbaravasaNaM paumiNimajjhe haMsIo vA 1 bhaNati sUtre'sAkamIdRzaM dReM, punarapi devalokAn darzayati te'pyarNikAputraiH tasyai kathitAH, prabrajitA, devasya pAriNAmikI buddhiH / ditoya:purimatAle nagare uditodayo rAjA zrIkAntA devI, dve api sAbako, parivAjikA parAjitA dAsIbhirmukhameka TikAnirviDambitA niSkAzitA, pradveSamApadmA, vArANasyAM dharmarucI rAjA, tatra gatA, phalakapaTTikAyAM zrIkAntAyA rUpaM likhitvA darzayati dharmaruce rAjJaH so'pyupapannaH, dUtaM visarjayati, pratihRto'pamAnito niSkAzitaH, tadA sarvabalenAgataH, nagaraM rodhayati, uditodayazcintayati - kimetAvatA janakSayeNa kRtena ?, upavAsaM karoti, vaizravaNena devena sanagaraH saMhRtaH / uditodayasya pAriNAmikI buddhiH // sAdhumra nandiSeNa iti, zreNikaputro nandiSeNaH ziSyastasyAvadhAvanotprekSI, tasya cintA ( jAtA ) bhagavAn pada rAjagRhaM bAbAt tarhi devIramyAMzca sAtizayAn prekSya yadi sthiro bhavediti, bhaTTArakazca gataH, zreNikaH punarnirgacchati sAntaH puraH, anye ca kumArAH sAntaHpurAH, mandiSeNatva antaHpuraM cetAmbara basanaM pazcimImadhye haMsya iva * setaM paravaraNaM kAbharaNAo savAsiM chAyaM harati, so tAo hUNa ciMtei jai bhaTTAraeNa mama AyarieNa erisiyAo mukkAo kimaMga puNa majjha maMdapunnassa asaMtANa paricaya ? tebiyANai, NibeyamAvaNNo AloiyapaDikaMto thiro jAo / dohavi pariNAmigI buddhI // dhaNadatto susumAe piyA pariNAmei-jai eyaM na khAmo to aMtarA marAmotti, tassa pAriNAmigI buddhI // sAvao mucchio ajjhovavaNNo sAviyAe vayaMsiyAe, tIse pariNAmo mA marihiti aTTavasaTTo nararasu tiriesa vA (mA) uvavajjihati tIse AbharaNehiM viNIo, saMvego, kahaNaM ca, tIe pAriNAmiyA buddhI // amaco - varadhaNupiyA jaubhare kae ciMtei mA mArio hor3a esa kumAro, kahiMpI rakkhijjai, suraMgAe nINio, palAo, eyassavi pAriNAmiyA buddhI / ane bhAMti - ego rAyA devI se aippiyA kAlagayA, so ya muddho, so tIe viyogadukkhio na sarIraThiI karei, maMtIhiM bhaNio-deva ! erisI saMsAradvihanti kiM kIrai ?, so bhaNai-nAhaM devIe sarIraThThidaM akareMtIe karemi, maMtIhi pariciMtiyaM 1 muktAbharaNAH sarvAsAM chAyAM harati sa tA dRSTvA cintayati-yadi bhaTTArakeNa mamAcAryenedRzyo mukkAH kimaGga punarmama mandapuNyamya asatInAM prArthanayA (mandapuNyenAsatInAM parityaktaM tadvijAnAti, nirvedamApannaH bhAlocitapratikrAntaH sthire jAtaH / dvayorapi pAriNAmikI buddhiH // dhanadattaH susumAyAH pitA pariNamayati-yadyenAM na khAdema tadA'ntarA triyemahi iti, tasya pAriNAmikI buddhiH // zrAvako mUrcchitaH madhyupapannaH bhASikAyA vayasyAyAM tasyAH pariNAmaHmA mRtetyArttavazAta marakeSu tiryakSu vA (mA) utpAdIti tasyA bhrAbharaNairvinItaH (abhilASaH ), saMvegaH, kathanaM ca tasyAH pAriNAmikI buddhiH // bhramAtyaHvaradhanupitA jatugRhe kRte cintayati-mA mArito bhaviSyati eSa kumAraH, kathamapi rakSyate, suraGgayA niSkAzitaH, pachAyitaH, etasyApi pAriNAmikI buddhiH / be bhaNanti-puko rAjA devI tasyAtipriyA kALagatA, sa ca mugdhaH, sa tasyA viyogena duHkhito na zarIrasthitiM karoti, mantribhirbhaNita:-deva ! etArazI saMsArasthitiriti kiM kriyate ?, sa bhaNati-nAhaM devyAM zarIrasthitimakurvatyAM karomi, mantribhiH paricintitaM * paricaya + sahiyANaMti ne ano uvAoti, pacchA bhaNiyaM deva ! devI sagrga gayA taM tatthaDiiyAe caiva se sabaM pesijjau, laddhakayadevIDiIpaDetI pacchA karejjasutti, rannA paDissuyaM, mAiThANeNa ego pesio, raNNo AgaMtUNa sAhai-kayA sarIradviI devIe, pacchA rAyA karei, evaM paidiNaM kareMvANa kAlo vaccara, devIpesaNavavaeseNa bahuM kaDisutagAi khajjai rAyA, egeNa ciMtiyaMahaMpi khantiM karomi, pacchA rAyA diTTho, teNa bhaNio-kuto tumaM ?, bhaNai-deva ? saggAo, raNNA bhaNiyaM devI diti, so bhai - tI veva pesio kaDisuptagAinimittaMti, davAviyaM se jahicchiyaM, kiMpi Na saMpaDai, raNNA bhaNiyaM kathA gamisasi 1, teNa bhaNiyaM-kalaM, raNNA bhaNiyaM-kalaM te saMpADessaM, maMtI AdiTThA-sigdhaM saMpADeha, tehiM ciMtiyaM-vinaI karja, ko ettha uvAoti visaMNNA, egeNa bhaNiyaM-dhIrA hoha ahaM bhalissAmi, teNa taM saMpADiUNa rAyA bhaNio-deva ! esa kahaM jAhitti ?, raNNA bhaNiyaM - anne kahaM jaMtagA ?, teNa bhaNiyaM-amhe jaM paDaveMtA taM jalaNappaveseNaM, na aNNA sa 1 nAmya upAya iti paJcAjaNitaM deva ! devI svargaM gatA tattatra sthitAyAyeva tasyai sarve preSyata, labdhAyAM devIkRtasthitipravRttau pazcAkriyatAmiti, rAkSA pratizrutaM, mAtRsthAnenaikaH preSitaH, rAze Agatya kathayati-kRtA zarIrasthitirdevyA, pazcAt rAjA karoti, evaM pratidinaM kurvatAM kAko prajati, devIpreSaNa mapadezena bahu kaTIsUtrAdi khAdyate rAjJaH, ekena cintitaM ahamapi khAditiM karomi, pazcAdrAjA dRSTaH tena bhaNitaH kutastvaM 1, bhaNati deva ! svargAt, rAzA bhaNitaM devI raheti, sa bhaNati tayaiva preSitaH kaTIsUtrAdinimittamiti, dApitaM tasmai yatheeM, kimapi na saMpadyate, rAjJA bhaNitaM kadA gamiSyasi 1, tena bhaNitaMkalye, rAzA bhaNitaM kalye te saMpAdayiSyAmi mantriNa AdiSTAH zIghraM saMpAdayata, taibintitaM-dina kArya, koDazopAya iti viSaNNAH, ekena bhaNitaM - dhIrA bhavata ahaM melayiSyAmi tena tat saMpAdya rAjA bhaNita:-deva ! eSa kathaM gamiSyatIti ?, rAjJA bhaNitaM abhye kathaM yAtAH ?, tena bhaNitaM vayaM yaM prAsthApayiSyaMsaM vanapravezena, nAnyathA svarga For Private Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 28 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRtti gamissai, raNNA bhaNiyaM-taheva peseha, tahA ADhattA, so visaNNo, aNNo ya dhutto vAyAlo raNNo samakkhaM bahuM uvahasai jahA-devi bhaNijjasi-siNehavaMto te rAyA, puNovijaM kajaM taM saMdisejjAsi, aNNaM ca imaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNelAsi, teNa bhaNiyaM-deva ! NAhamettigaM avigalaM bhaNi jANAmi, eso gheva laTho sijau, raNNA paDisuyaM, so taheva NijiumADhatto, iyaro mukko, avarassa mANusANi, se visaNNANi palavaMti-hA ! deva ! amhehiM kiM karejAmo?, teNa bhaNiyaMniyatuMDaM rakkhejaha, pacchA maMtIhiM kharaMDiya mukko, maDagaM daI, maMtissa pAriNAmiyA // khamaetti, khamao celaeNa samaM bhikkhaM hiMDai, teNa maMDukaliyA mAriyA, AloyaNavelAe NAloei, khuDueNaM bhaNiya-Aloehitti, ruho AhaNAmitti thaMbhe abbhaDio mao, egastha virAhiyasAmaNNANaM kule diTTIviso sappo jAo, jANaMti paroppara, ratiM carati mA jIve mArehAmitti, phAsugaM AhAremitti / aNNayA raNo putto ahiNA khaio mao ya, rAyA pausamAvaNNo, jo sappaM mArei gamidhyati, rAjJA bhaNitaM-tathaiva preSayata, tathA bhArabdhavantaH (preSayituM), sa viSaNNaH, bhanyA dhUtoM vAcAlo rAzaH samakSaM bahupahasati yathA-devI bhaNe:-behavAn tvayi rAjA, punarapi yena kArya tat saMdizeH, anyaca idaM cedaM ca bahuvidha bhaNeH, tena bhaNitaM-deva! mAhametAvadavikalaM bhaNituM jAne, eSa evaM laSTaH pregyatA, rAjJA pratizrutaM, sa tathaiva netumArabdhaH, itaro muktaH, aparasya manuSyAH, te viSaNNAH pralapamti-hA deva! asAmiH kiM kArya, sema bhaNitaMnijatuNDaM rakSata, pazcAnmapribhiH saMtajya (nirbhapa) muktaH, mRtakaM dagdha, mantriNaH pAriNAmikI ||ksspk iti, kSapakaH zaikSeNa samaM bhikSA hiNDate, tena maNDakikA mAritA, bhAlocanAvelAya nAlocayati, kSullakena bhaNitaM-Alocayeti, ruSTa bhAhammIti stambhe pAhato mRtaH, ekatra virAvabhAmaNyAno kule raSTiviSa: so jAtaH, jAnanti parasparaM, rAtrI caranti, mA jIvAn mImarAmeti, prAsukamAhArayAma iti / agyadA rAjJaH putro'hinA vaSTaH mRtA, rAjA praveSamApasaH, yaH sarpa mArayati tassa dINAraM dei, aNNayA Ahi~DieNaM tANaM rekkAo dihAo, taM bilaM osahIhiM dhamati, sIsANi NitANi chiMdai, so abhimuho na NIi, mA mArehAmi kiMcitti jAissaraNattaMNeNa, taM niggayaM niggaya chidai, teNa pacchA rAyAe uvaNIyANi, so rAyA NAgadevayAe bohijai, varo diNNo-kumAro hohitti, so khamagasappo mao samANo tattha rANiyAe NAgadatto putto jAo, ummukkabAlabhAvo sAhuM da9 jAI saMbharittA pvio| so ya chuhAlugo abhiggahaM geNhai-mae Na rUsiyavaMti, dosINassa hiMDai, tassa ya Ayariyassa gacche cattAri khamagA-mAsio domAsio timAsio caumAsio, ratiM devayA AgayA, te sadhe khamae aikkamittA khuDDayaM vaMdai, khamaeNa niggacchaMtI hatthe gahiyA, bhaNiyA yakaDagapUyaNe! eyaM tikAlabhoiyaM vaMdasi, ime mahAtavassI na vaMdasitti, sA bhaNai-bhAvakhamagaM vaMdAmi na davakhamaetti, gayA, pabhAe dosINagassa gao, nimaMteti, egeNa gahAya pAe khelo chUDho, bhaNai-micchAmi dukkaDaM khelamallo tubhaM 1tamai dInAraM dadAti, anyadA''hiNDakena teSAM rekhA dRSTAH, tabilamoSadhIbhirdhamati, zIrSANi nirgacchanti chinatti, so'bhimukho na niryAti, mA mImara kijidapi jAtismaratvena, taM nirgata nirgataM chinatti, tena pazcAdrAjJa upanItAni, sa rAjA nAgadevatayA bodhyate, varo dattaH-kumAro bhaviSyatIti, sa kSapakaso mRtaH san tatra rAzyA nAgadattaH putro jAtaH, unmuktabAlabhAvaH sAdhuM dRSTvA jAti saMsmRtya pravajitaH / sa ca kSudhAlurabhigrahaM gRhAti-mayA na ruSitavyamiti, paryuSitAya hiNDate, tasya cAcAryasya gacche catvAraHkSapakA:-mAsiko dvimAsikanimAsikaH caturmAsikA, rAtrI devatA mAgatA, tAn sarvAn atikramya kSullakaM vandate, kSapakeNa nirgacchantI haste gRhItA, bhaNitA ca-kaTapUtane ! enaM trikAlabhojinaM vandase !, imAn mahAtapasvino na bandasa iti, sA bhaNatibhAvakSapakaM vande na dravyakSapakAna iti, gatA, prabhAte paryuSitAya gataH, nimatrayati, ekena gRhItvA zleSma kSiptaM, bhaNati-mithyA me duSkRtaM zleSmamalakaM yuSmabhyaM jovaNIo, evaM sesehivi, jemeDamAraddho, tehiM vArio, nivegamAvaNNo, paMcavi siddhA, vibhAsA, sadhesi pAriNAmiyA buddhI // amaccaputto varadhaNU, tassa tesu tesu paoyaNesu pAriNAmiyA, jahA mAyA moyAviyA, so palAio, evamAi sarva vibhAsiyavaM / aNNe bhaNaMti-ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDai, aNNayA nimittio ghaDio, rattiM devakuMDisaMThiyANaM sivA raDai, kumAreNa nemittio pucchio-kiM esA bhaNaitti, teNa bhaNiyaM-imaM bhaNai-imaMsi nadititthaMmi purANiyaM kalevaraM ciThThai, eyassa kaDIe sataM pAyaMkANaM, kumAra ! tumaM giNhAhi, tujha pAyaMkA mama ya kaDevaraMti, muddiyaM puNa na sakuNomitti, kumArassa koDu jAyaM, te vaMciya egAgI gao, taheva jAyaM, pAyaMke ghettUNa paJcAgao, puNo raDai, puNo pucchio, so bhaNai-capphaligAiyaM kahei, esA bhaNai-kumAra ! tujjhavi pAyaMkasayaM jAyaM manjhavi kalevaraMti, kumAro tusiNIo jAo, amaccaputtaNa ciMtiyaM, pecchAmi se sattaM kiM kivaNattaNeNa gahiyaM Au soMDIrayAe ?, nArpitaM, evaM zeSairapi, jimitumArabdhaH, tairvAritaH, nirvedamApanaH, paJcApi siddhAH, vibhASA, sarveSAM pAriNAmikI buddhiH // amAtya putro varadhanuH, tasya teSu teSu prayojaneSu pAriNAmikI, yayA mAtA mocitA, sa palAyitaH, evamAdi sarva vibhASitavyaM / anye bhaNanti-eko maniputraH kArpaTikarAjakumAreNa samaM hiNDate, manyadA naimittiko ghaTitaH (mIlitaH), rAtrI devakulikAsaMsthiteSu zivA raTati, kumAreNa naimittikaH pRSTaH-kimeSA bhaNatIti, tena bhaNitaMi bhaNati-asicadItIrthe paurANikaM kalevaraM titi, etasya kavyA zataM pAdAkAnA (mudrAvizeSANAM), kumAra !vaM gRhANa, tava pAdAkA mama ca kalevaramiti mudritaM punarna zalomIti, kumArasya kautukaM jAtaM, tAn vayitvA ekAkI gataH, tathaiva jAtaM, pAdAkAn gRhItvA pratyAgataH, punA raTati, punaH pRSTaH, sa bhaNaticaphalikAdikaM (kautUhalikaM) kathayati, eSA bhaNati-kumAra! tavApi pAdAkazataM jAtaM mamApi kalevaramiti, kumArassUSNIko jAtaH, amAtyaputreNa cintitaM pazyAmyasya satvaM kiM kRpaNatvena gRhItamAtaH zauNDIga', . Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ egAo // 29 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jai kivaNataNeNa kayaM na eyarasa rajati niyattAmi, pacUse bhaNai-vaccaha tumbhe, mama puNa sUlaM kajai na sakkuNAmi gaMtuM kumAreNa bhaNiyaM-na juttaM tumaM mottUNa gaMtuM, kiM tu mA koI ettha meM* jANehitti teNa vaccAmo, pacchA kulaputtagagharaM NIo samappio, taM ca sarva pejAmollaM dilaM, bhaMtiputtassa uvagayaM jahA-soMDIrayAetti, bhaNiyaM ca'NeNa-asthi me viseso ao gacchAmi, pacchA gao, kumAreNa raja pattaM, bhogAvi se diNNA, eyarasa pAriNAmigI buddhI // cANako-gollavisae caNayaggAmo, tattha ya caNago mAhaNo, soya sAvao, tassa ghare sAhU ThiyA, putto se jAo saha dADhAhiM, sAhUNa pAemu pADio, kahiyaM ca-rAyA bhavissaitti, mA duggaI jAissaitti detA ghaTA, puNo'vi AyariyANaM kahiyaM, bhaNai-kiM kajau ?, ettAhe biMbaMtario bhavissai, ummukabAlabhAveNa coisa vijAhANANi AgamiyANi, so ya sAvao saMtuha bhahamAhaNakulAo bhajA se ANiyA / aNNayA kamhivi koute mAigharaM bhajA se gayA, kei bhaNaMti-bhAivivAhe gayA, yavi kRpaNatvena kRtaM naitasya rAjyamiti nivarte, pratyUSasi bhaNati-bajata yUyaM, mama punaH zUlaM kriyate (pIDayati)na zaknomi gantuM, kumAreNa bhaNitaMna yuktaMlA mukravA gantuM, kintu mA ko'pyatra mA jJAsIt tena bamAvaH, pazcArakulaputrakagRhaM nItaH samarpitaH, taca sarva peyA (poSaNa)mUlyaM dattaM, maniputrasyopagataM yathA-pauNDIryeNeti, bhaNitaM cAnena-asti me vizeSaH bhato gacchAmi, pazcAdataH,kumAreNa rAjyaM prAptaM, bhogAbhapistasmai dattAH, etasya pAriNAmikI buddhiH| cANakya:-gollaviSaye caNakagrAmaH, tatra ca caNako brAhmaNaH, saca zrAvakaH, tasya gRhe sAdhavaH sthitAH, putrastasya jAtaH saha vaMSTrAbhiH, sAdhUnAM pAdayoH pAtitaH, kathitaM ca-rAjA bhaviSyanIti, mA durgatiM yAsIditi dantA vRkSA, punarapyAcAryebhyaH kathitaM, bhaNati-kiM kriyatA', adhunA (ataH) bimbAntarito (rAjA) bhaviSyati, unmukabAlabhAnena caturdaza vidyAsthAnAnyAgamitAni ( prAplAni),saca zrAvakaH saMtuSTaH, ekasmAt bhavabAmaNakulAn bhAryA tasyAnItA / bhanyadA kammizridapi kautuke mAtRgRhaM bhAryA tasya gatA, kecidbhaNanti-bhrAtRvivAhe gatA, * egahANe tIse ya bhagiNIo AgosiM khaddhAdANiyANaM diNNeliyAo, tAo alaMkiyavihasiyAo AgayAo, sabo'vi parigaNo tAhi samaM saMlavaeti, sA egaMte acchai, addhiI jAyA, gharaM AgayA, sasogA, nibaMdhe sihaM, teNa ciMtiyaM-naMdo pADaliputte dei tattha vaccAmi, tao kattiyapuNNimAe puSaNNatthe AsaNe paDhame NisaNNo, taM ca tassa sallIpatiyassa sayA Thavijai, giddhaputto ya NaMdeNa samaM tattha Agao bhaNai-esa baMbhaNo NaMdavaMsassa chAyaM akkamiUNa Thio, bhaNio dAsIebhagavaM ! bitIe AsaNe NivesAhi, atthu, vitie AmaNe kuMDiyaM Thavei, evaM tatie daMDayaM, cautthe gaNittiyaM, paMcame jaNNovaiyaM, dhiTotti nicchUDho, pAo ukkhitto, aNNayA ya bhaNai-'kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitrazca vivRddhazAkham / utpAThya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyurivogavegaH // 1 // ' niggao maggai purisaM, suyaM ca'NeNa biMtario rAo hohAmitti, naMdasma moraposagA, tersi gAmaM gao paridhAyagaliMgeNaM, tesiM ca mahattaradhUyAe caMdapiyaNe dohalo, so namyA bhaginyAnyeSAM anudAnIyAnA (dhanAkyebhyaH ) dattAH, tA alaMkRtaci bhUSitA mAgatAH, sarvo'pi parijanastAbhiH samaM saMlapati, saikAnne nidhati, ani jAnA, gRhamAganA, sazokA, nirbandhe ziSTaM, tena cintitaM-nandaH pATalIputre dadAti tatra bajAmi, sataH (tatra) kArtikapUrNimAyAM pUrvanyasne bhAsane prathame niSaNNaH, taca tamya zallIpane: ( nandasya )sadA sthApyate, siddhaputrazca nandena samaM tatrAgato bhaNati-eSa brAjhaNaH nandavaMzasya chAyAmAkramya sthitaH, maNito dAsyA-bhagavan ! dvitIya Amane upaviza, astu, dvitIye Asane kuNDiko sthApayati, evaM tRtIye daNDakaM, caturthe mAlA, pamame yajJopavItaM, pRSTa iti niSkAzima:, pAdaH ( pratijJA) ukSiptaH (mana mi sthApitA), bhanyadA ca bhaNani-nirgato mArgayati puruSa, zrutaM cAnena bimbAntarito rAjA bhaviSyAmIti, nandamya mayUrapopakAH, teSAM grAmaM gataH parivrAjakaveSeNa, teSAM ca mahattarasya duhituH candra pAne dohadaH, sapAo paDhamo samudANito gao, pucchati, so bhagai-jai imaM me dAragaM deha to gaM pAemi caMdaM, paDisuNeti, paDamaMDave kae tahivama puNNimA, majjhe chiDu kayaM, majhagae caMde sabarasAlUhiM dadhehiM saMjoettA duddhassa thAlaM bhariyaM, sahAviyA pecchai pivai ya, uvAra puriso acchADei, avaNIe jAo putto, caMdagutto se nAma kayaM, so'vi tAva saMvaDDai, cANako ya dhAubilANi maggai / so ya dAragehiM samaM ramai rAyaNIIe, vibhAsA, cANako paDiei, pecchai, teNavi maggio-amhavi dijau, bhaNaigAvIo laehiM, mA mArejA koI, bhaNai-vIrabhojA puhavI, NAtaM jahA viNNANaMpi se atthi, pucchio-kassatti ?, dAraehiM kahiyaM-parivAyagaputto eso, ahaM so parivAyago, jAmu jA te rAyANaM karemi, palAo, logo milio, pADaliputtaM rohiyaM / NaMdeNa bhaggo parivAyago, AsehiM piTTIo laggo, caMdagutto paumasare nibbuDo, imo upaspRzati, saNNAe bhaNai-volINotti, anne bhaNanti-caMdaguttaM paramiNIsare chabhittA rayao jAo, pacchA egeNa jaccavalhIkakisoragaeNaAsavAreNa pucchio bhaNai-esa paumasare niviTTho, tao AsavAreNa diho, tao'NeNa ghoDago cANakarasa allito; bhikSayan gataH, pRcchanti, sa bhaNati-yadi imaM dArakaM mahyaM datta tadainAM pAyagAmi candraM, pratizRNvanti, paTamaNDape kRte tahivase pUrNimA, madhye chidaM kRtaM madhyagate candre sarvarasAvyaivyaiH saMyojya dugdhasya sthAlo bhRtaH, zabditA pazyati pibati ca, upari puruSa AcchAdayati, apanIte (dohade)jAtaH putraH, candraguptastasya nAma kRtaM, so'pi tAvatsaMvardhate, cANakyazca dhAtuvAdAn (svarNarasAdikAn) mArgayati / sa ca dArakaiH samaM ramate rAjanItyA, vibhASA, cANakyaH pratyeti, prekSate, tenApi mArgita:-mAmapi dehi, bhaNati-gA hAhi, mA mAripi kenacit, bhaNati-vIrabhojyA vasundharA, jJAtaM yathA vijJAnamapyasti tasya, pRSTaHkasyeti!, dArakaiH kathitaM-parivrAjakaputra eSaH, ahaMsa parivrAjakaH, yAvo yAvatyA rAjAnaM karomi, palAyitaH, loko mIlitaH, pATalIputraM ruddhaM / nandena bhajitaH parivrAjakaH, azvaiH pRSThato lamaH, candraguptaH pasarasi yUDitaH, bhayamupaspRzati, saMjJayA bhaNati-(azvavArAn) vyatikrAnta iti // anye bhaNanni-candragupta paminIsa. rasi kSitvA rajako jAtaH, panAdekena khAtyavAhIkakizoragatenAzvavAreNa pRSTo bhaNati-eSa pasarasi bRddhitaH, tato'zvavAreNa dRSTaH, nato'nena ghoTa kazcANamyAyArpitaH, Jain Education Interational Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH khaggaM mukaM, jAva niguDi jaloyaraNayAe kaMcuga millai, tAva'NeNa khaggaM ghettUNa duhAkaA, pacchA caMdaguttohakAriya caDAvio. puNo palAyA, pucchio'NeNa caMdagutto-jaM velaM taMsi siTro taM velaM kiM tame ciMtiyaM. teNa bhaNiya-dhayaM evameva mohaNaM bhavai, ajo ceva jANaitti, tao'NeNa ciMtiyaM-jogo esa na vipariNamaitti / pacchA caMdagutto chahAio, cANako taM ThavettA bhattassa aigao, bIhei ya-mA ettha najejAmio DoDassa bAhiM niggayassa poTTaM phAliyaM, dahikaraM gahAya gao, jimio dArao / aNNayA aNNattha gAme rattiM samuyANei, therIe puttagabhaMDANaM vilevI vaTTiyA, ekkeNa majjhe hattho chUDho, daDDo rovai, tAe bhaNNai-cANakamaMgalayaM, pucchiyaM, bhaNai-pAsANi paDhamaM gheppaMti, gaA himavaMtakUI, pavaio rAyA, teNa samaM mittayA jAyA, bhaNai-samaM sameNa vibhajAmo rajaM, upatANaM egattha NayaraM na paDai, paviTho tidaMDI, vatthUNi joei, iMdakumAriyAo divAo, tAsiM taNaeNa Na paDai, mAyAe NINAviyAo, paDiyaM Nayara, pADaliputtaM 1 sayo muktaH, yAvat zeSa mukvA jalAvataraNArthAya kanuke ( adhaHparidhAnaM ) muJcati, tAvadanena khaGgaM gRhItvA dvidhAkRtaH, pazcAzcandragupta AhUyArohitaH punaH palAyitI, pRSTo'nena candraguptaH yasyAM velAyAM svamasi ziSTastasyAM velAyAM kiM tvayA cintitaM, tena bhaNitaM-dhruvamevameva zobhanaM bhaviSyati, Arya evaM jAnAtIti, tato'nena cintitaM-yogya eSa ma vipariNamata iti / pazcAt candraguptaH kSudhAtaH, cANakyastaM sthApayitvA bhaktAyAtigataH, bibheti ca-mA'tra jJAyiSmahi mahodarasya (bhahasya) bahirnirgatasyodaraM pATitaM, dadhikUraM gRhItvA gataH, jemito dArakaH / anyadA anyatra grAme rAtrau bhikSayati, sthavirayA putrAdInAM rabbA pariveSitA, ekena madhye hastaH kSiptaH, dagdho roditi, tayA bhaNyate-cANakyAkhyAnaka (cANakyasadRzaM), pRSTa, bhaNati-pAH prathama prAyAH, gato himavatkUTa, pArvaniko rAjA, tena samaM maitrI jAtA, bhaNati-sarva samena vibhajAvo rAjyaM, upAgacchato(luNTato)rekA nagara na patati, praviSTanidaNDI, vastUni pazyati, indrakumAryo dRSTAH, tAsAM sarakena (prabhAveNa) na patati, mAyayA apanAyitAH, patitaM nagaraM. pATalIputraM + moTohassa rohiyaM'.naMdo dhammabAraM maggaDa. egeNa raheNa jaMtarAse taM nINAhi, do bhajjAo egA kaNNA davaM ca NINei, kaNNA caMdaguttaM paloei, bhaNiyA-jAhitti, tAhe vilaggaMtIe caMdaguttarahe Nava aragA bhaggA, tidaMDI bhaNai-mA vArehi, navapurisajugANi tujjha vaMso hohitti, aiyao, dobhAgIkayaM rajaM / egA kaNNagA visabhAviyA, tattha pavayagassa icchA jAyA, sA tassa diNNA, aggipariyaMcaNe visaparigao mariumAraddho bhaNai-vayaMsa! marijai, caMdagutto raMbhAmitti vavasio, cANakke bhiuDI kayA, Niyatto, dovi rajjANi tassa jaayaanni| naMdamaNusA coriyAe jIvaMti, coraggAhaM maggai, tidaMDI bAhiriyAe naladAmaM muiMgamAraNe daDuM Agao, raNNA saddAvio, ArakkhaM diNNaM, vIsatthA kayA, bhattadANeNa sakuDaMbA maariyaa| ANAe-vaMsIhi aMbagA parikkhittA, vivarIe raho, palIvio sabo gAmo, tehiM gAmIllaehiM kappaDiyatte bhattaM na dinnnnNtikaauN| kosanimittaM pAriNAmiyA buddhI-jayaM ramai kUDapAsaehiM, sovaNNaM thAlaMdINArANaM bhariyaM, jo jiNai tassa eyaM, ahaM jINAmi ego dINAro dAyavo / aiciraMti annaM uvAyaM ciMtei, NAgarANa bhattaM dei majjapANaM ca, mattesu ruddhaM, nando dharmadvAraM mArgayati, ekena rathena yat zaknoSi tanaya, dve bhArya ekAM kanyAM dravyaM ca nayati, kanyA candraguptaM pralokayati, bhaNitAyAhIti, tadA vilagatyAM candraguptarathe navArakA bhannAH, tridaNDI bhaNati-mA nivArIH, nava puruSayugAni tava vaMzo bhaviSyatIti, atigataH, dvibhAgIkRtaM rAjyaM / ekA kanyA viSabhAvitA, tatra parvatakasvecchA jAtA, sA tasmai dattA, agnipradakSiNAyAM parigataviSo martumArabdho bhaNati-vayasya ! marAmi, candragupto ruNadhmi iti byavasitaH, cANakyena bhRkuTIkRtA, nivRttaH, dve api rAjye tasya jaate| nandamanuSyAzcaurikayA jIvanti, cauramAhaM mArgayati, tridaNDI zAkhApure naladAma marakoTakamAraka dRSTvA''gataH, rAjJA zabditaH, bhArakSyaM dattaM, vizvastAH kRtAH, bhaktadAnena sakuTuMbAmAritAH / AjJAyAM-vaMzIbhirAmrAH parikSeptavyAH, viparIte ruSTaH, pradIpito grAmaH samagraH, taimiyakaiH kArpaTikarave bhaktaM na dattamitikRtvA / kozanimittaM pAriNAmikI buddhiH-dhUtaM ramate kUTapAzakaH, sauvarNaH sthAlo dInArabhRtaH, yo jayati tasyaiSaH, ahaM jayAmi eko dInAro dAtavyaH / aticiramiti anyamupAyaM cintayati, nAgarebhyo bhaktaM dadAti madyapAnaM ca, matteSu paNaccio,bhaNai-do majjha dhAurattA kaMcaNakuMDiyA tidaMDaM ca rAyAviya vasavattI etthavi tA me holaM vAehiM' aNNo asahamANo bhaNati-gayapoyayassa mattassa uppaiyassa joaNasahassaM pae pae sayasahassaM etthavi tA me holaM vAehiM / anno bhaNaitilaADhayassa vRttassa nippharaNassa bahusaiyassa tile tile sayasahassaM tA me hAlaM vAehi aNNo bhaNai-navapAusaMmi puNNAe giriNaIyAe sigghavegAe egAhamahiyametteNa navaNIeNa pArliM baMdhAmi etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-jaccANa navakisorANa taddivaseNa jAyamettANa kesehiM nahaM chAemi etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-do majjha asthi rayaNA sAli pasUI ya gaddabhiyA ya chinnA chinnAvi ruhaMti etthavi tA me holaM vAehi, anno bhaNai-*sayasukkilaniccasuyaMdho bhajja aNuSaya natthi pavAso niriNo ya dupaMcasao etthavitA me holaM vAehiM, evaM NAUNa rayaNANi maggiaNa koThArANi sAlINa bhariyANi, gaddabhiyAe pucchio chinnANi2 puNo puNo jAyaMti, AsA egadivasa jAyA maggiyA egadivasiyaM NavaNIyaM, esa pAriNAmiyA cANakassa buddhI // thUlabhaddassa pAriNAmiyA-piimmi mArie gaMdeNa bhaNio praNartitaH, bhaNati-dve mama dhAturakte kAJcanakuNDikA tridaNDaM ca rAjA'pica vazavI atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo'sahamAno maNati-gajapotama mattasyotpatitasya yojanasahasraM pade pade zatasahasraM atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNati-uptasya tilADhakasya niSpannasya bahuzatikasya tile lile zatasahasra tamme sallarI vAdaya, manyo bhaNati-navaprAvRSipUrNAyA girinadyAH zIghravegAyA ekAhamathitamAtreNa navanItena pAlI bannAmi atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNatijAtyAnAM navakizorANAM tadivasajAtamAtrANAM kezai bhaichAdayAmi atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNati-dve mamAsti zAliva-prasUtizca gardabhikA ca, chinn| chinA bhapi rohanti, atrApi tanme mAlarI vAdaya, anyo bhaNati-sadAzuklo ni tyasugandho bhAryA anuvartinI nAsti pravAso niNazca dvipaJcazatikaH atrApi tanmama mallarI vAdaya, evaM jJAtvA ratnAni mArgayitvA koSThAgArANi zAlIbhirbhUtAni gardabhikayA pucchiko (dhAnyabhAjana vizeSaH) chinnA chinnA punaH punarjAyante iti, azvA ekadivasajAtA mArgitAH, ekadivasarjanavanItaM, eSA pAriNAmikI cANakyasya buddhiH| sthUlabhadrasya pAriNAmikI-pitari mRte nandena bhaNita:-*suya0pra0 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 29 // amaJco hohitti, asogavaNiyAe ciMtei-kerisA bhogA vAulANati pabaio / raNNA bhaNiyA-pecchaha mA kavaDeNa gaNiyAgharaM jAejA, niMtassa suNagamaDeNa vAvaNNeNa NAsaM Na geNhai, purisehiM raNNo kahiyaM, virattabhogotti sirio Thavio, thUlabhaddasAmissa pAriNAmiyAraNNo ya // NAsikaM NayaraM, gaMdo vANiyago, suMdarI se bhajA, suMdarinaMdo se nAmaM kayaM, tassa bhAyA pabaiyao, so suNei-jahA so tIe ajjhovavanno, pAhuNao Agao, paDilAbhio, bhANaM teNaM gahiyaM, "iha patthaviyautti ujANaM nINio, logeNa ya bhAyaNahattho diho, tao NaM uvahasati-pabaio suMdarInaMdo, tao so tahavi gao ujANaM, sAhuNA se desaNA kayA, ukaDarAgotti na tIrai magge lAiuM, veuviyaladdhimaM ca bhagavaM sAhU, tao'NeNa ciMtiyaMna aNNo uvAotti ahigayareNaM uvalobhemi, pacchA merU payAvio, na icchai, aiviogio, mahatteNa ANemi paDisue payaTTo, makkaDajuyalaM viudhiyaM, anne bhaNaMti-saccakaM ceva diTuM,sAhuNA bhaNio-suMdarIe vAnarIo ya kAlaDhayarI?; amAtyo bhaveti, azokavanikAyo cintayati-kIrazA bhogA byAkSiptAnAmiti prabajitaH / rAjA bhaNitAH (puruSAH)-pazyata mA kapaTena gaNikAgRhaM yAsIt , nirgacchan zvamRtakena vyApacena nAsikA na kUNayati, puruSai rAjJaH kathitaM, viraktabhoga iti zrIyakaH sthApitaH, sthUlabhadrasvAminaH pAriNAmikI rAzaya // nAsikyaM nagaraM, nando vaNig, sundarI tasya bhAryA, sundarInandastasya nAma kRtaM, tasya bhrAtA pravajitaH, sa zRNoti-yathA sa tasyAmadhyupapannaH, prAghUrNakaH (sAdhuH) mAgataH, pratilambhitaH, bhAjanaM tena mAhitaM, ehi mana prasthApayetyudyAnaM nItaH, lokena ca bhAjanahasto dRSTaH, tatastaM upahasanti-prabajitaH sundarInandaH, tataH sa tathApi gata udyAnaM, sAdhunA tasai dezanA kRtA, utkaTarAga iti na zakyate mArge AnetuM, vaikriyalabdhikaca bhagavAn sAdhuH, tato'nena cintita-nAnya upAya iti adhikatareNopalobhayAmi, pazcAt meruH pravartitaH, necchati, aviyogikaH, muhUrtenAnayAmi, pratizrute pravRttaH, markaTayugalaM vikarvitaM, anye bhaNantisatyameva dRSTaM, sAdhunA bhaNitaH-sundarIvAnayoH kA laSTatarA ?, *appaNA samaM cAlio so jANai estha visajjehitti avivegio so bhaNai-bhagavaM ! aghaDatI sarisaba merUvamatti, pacchA vijAharamihuNaM dilu, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM dilaM, tatthavi pucchio bhaNati-bhagavaM ! eIe aggao vAnarI suMdaritti, sAhuNA bhaNiyaM-thoveNa dhammeNa esA pAvijaitti, tao se uvagarya, pacchA pvio| sAhussa pariNAmiyA buddhI // vadarasAmissa pAriNAmiyA-mAyA NANuvattiyA, mA saMgho avamannijihititti, puNo devehiM ujjeNIe veubiyaladdhI dinnA, pAiliputte mA paribhavihitti veudhiyaM kayaM, puriyAe pazyaNaohAvaNA mA hohititti savaM kaheyavaM // calaNAhae-rAyA taruNehiM duggAhijjara, jahA therA kumAramaccA avaNijaMtu, so tesiM parikkhaNaNimittaM bhaNai-jo rAyaM sIse pAeNa AhaNai tassa ko daMDo ?, taruNA bhaNaMti-tilaM tilaM chiMdiyaghao, therA pucchiyA-ciMtemotti osariyA, ciMteMti-nUNaM devIe ko aNNo AhaNaitti AgayA bhnnNti-skkaareybo| raNo siM ca pAriNAmiyA // AmaMDetti-AmalagaM, kittimaM egeNa NAyaM aikaDhiNaM sabhaNati-bhagavan ! maghaTamAnA sarSapa iva merUpameti, pazcAdvicAdharamithunaM dRSTaM, tatra pRSTo bhaNati-tulyaiva, pazcAddevamithuna dRSTa, tatrApi pRTo bhaNatibhagavan ! etasyA aprato vAnarI sundarIti, sAdhunA bhaNitaM-stokena dharmeNaiSA prApyata iti, satasmopagataM, pazcAtprabajitaH / sAdhoH pAriNAmikI buddhiH|| vajrasvAminaH pAriNAmikI-mAtA nAnuvartitA, mA saGgho'vamAnIti, punardevairujjayimyAM vaikriyalabdhirdattA, pATalIputre mA parAbhUditi vaikriyaM kRtaM, purikAyAM pravacanApabhAjanA mA bhUditi sarva kathayitavyaM // caraNAhatau-rAjA taruNairyudrAyate, yathA sthavirAH kumArAmAtyA apanIyantAM, sa teSAM parIkSAnimittaM bhaNatiyo rAjAnaM zIrSe pAdena Ahanti tasya ko daNDaH ?, taruNA bhaNanti-tilazazche ttavyaH; sthavirAH pRSTAH-cintayAma ityapasRtAH, cintayanti-nUnaM ko devyA anya Ahanti ityAgatA bhaNanti-satkArayitavyaH / rAjJasteSAM ca pAriNAmikI // Amlakamiti mAmalakaM, kRtrimamekena jJAtamatikarinaM. akAle biMbo hoitti / tassavi pAriNAmiyA // maNitti-sappo pakkhiNaM aMDagANi khAi rukkhe vilaggittA, tattha giddheNa AlayaM vilaggiya mArio, maNI tattha paDio, hehA kUvo, tassa pANiyaM rattibhUyaM, NINiyaM kUvAo sAbhAviyaM hoi, dAraeNa therassa kahiyaM, teNa dilaggiUNa ghio| therassa pariNAmiyA // sappo-caMDakosio ciMtei-eriso mahappA iccAi vibhAsA, eyassa pAriNAmigI // khaggIti-sAvayaputto jovaNabalummattodhammaM na giNhai, mariUNa khaggisu uvavaNNo, pihissa dohiMvi pAsehiM jahA pakkharA tahA camANi laMbaMti, aDavIe ca uppahe jaNaM mArei, sAhuNo ya teNeva paheNa aikamaMti, vegeNa Agao, teeNa Na tarai alliu, ciMtei, jAI saMbhariyA, paJcakkhANaM, devalogagamanaM / eyassa paarinnaamigii| thUbhe-cesAlAe NayarIe NAbhIe muNisubayassa thUbho, tassa guNeNa kRNiyassa Na paDai, devayA AgAse kUNiyaM bhaNai-'samaNo jai kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM labhissati / lAyA ya asogacaMdae vesAli nagari ghessi||1||' so bhakAle'tyAmlaM bhavatIti / tasyApi pAriNAmikI maNiriti-sarpaH pakSiNAmaNDAni khAdati vRkSaM vilagya, tatra gRdhruNAlayaM vilagya mAritaH, maNistatra patitaH, adhastAskUpaH, tasya pAnIyaM raktIbhUtaM, niSkAzitaM kupAt svAbhAvikaM bhavati, dArakeNa sthavirAya kathitaM, tena vilagya gRhItaH / sthavirasya pAriNAmikI // sarpaH-caNDakauzikazcintayati-Izo mahAtmA ityAdi vibhASA, etasya paarinnaamikii| khaDgI-zrAvakaputro yauvanabalonmatto dharma na gRhAti, mRtvA khaGgipUtpamaH, pRSThe'sya dvayorapi pArzvayoH yathA pakSI tathA dharmaNI lambete, aTavyAM cotpathe janaM mArayati, sAdhavazva tenaiva pathA vyatikramanti, vegenAgataH, tejasA na zaknoti abhidrotuM, cintayati, jAtiH smRtA, pratyAkhyAnaM, devalokagamanaM / etasya pAriNAmikI // stUpaH-vizAlAyAM nagayoM madhye munisuva. tasya stUpaH, tasya guNena kUNikasya (udyame'pina patati, devatA''kAze kUNikaM bhaNati-'zramaNoM yadA kUlavAlako mAgadhikAM gaNikA lapsyate (gmissyti)| rAjA ca azokacandraH (kauNikA) vaizAlI nagarI prahISyati ||1's Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH maggijai / tassa kA uppattI?-egassa Ayariyassa celao aviNIo, taM Ayario aMbADei, so verai vahai / annayA AyariyA siddhasilaM teNa samaM vaMdagA vilaggA, uttaraMtANa vadhAe silA mukkA, divA AyarieNa, pAyA osAriyA iharA mArio hoto, sAvo diNNo-durAtman ! itthIo viNassihisitti, micchAvAI eso bhavarattikAuM tAvasAsame acchai, naIe kRle AyAvei, paMthanbhAse jo sattho ei tao AhAro hoi, NaIe kUle AyAvemANassa sA NaI aNNa o pavUDhA, teNa kUlavArao nAmaM jAyaM, tattha acchato Agamio, gaNiyAo sahAviyAo, egA bhaNai-ahaM ANemi, kavaDasAviyA jAyA, sattheNa gayA, vaMdai udANe hoiyammi ceiyAI vaMdAmi tubbhe ya suyA, AgayAmi, pAraNage modagA saMjoiyA dinA, aisAro jAo, paogeNa Thavio, ubattaNAIhiM saMbhinnaM cittaM, ANio, bhaNio-raNNo vayaNaM karehi, kahaM ?, jahA vesAlI gheppai, thUbho nINAvio, gahiyA / gaNiyAkUlavAlagANaM doNhavi pAriNAmigI / iMdapAuyAo cANakkeNa puSabhaNiyAo, esA pAriNAmiyA // ukto'bhiprAyasiddhaH, sAmprataM tapaHsiddhapratipipAdayiSayA''ha mAyate / tasya kotpattiH?-ekasyAcAryasya kSulakaH (ziyaH) avinItaH, tamAcAryo nirbhasayati, sa vairai vahati / anyadA AcAryAH siddhazailaM tena samaM vandituM vilanAH, avataratA vadhAya zilA muktA, dRSTA''cAryaNa, pAdau prasAritau itarathA mRtA abhaviSyan , zApo dattaH-durAtman ! sIto vinaJjayasIti, mithyAvAdI eSa bhavasvitikRtvA tApasAzrame tiSThati, nadyAH kUle bhAtApayati, pandhAbhyAse yaH sArtha bhAyAti tata mAhAro bhavati, nadyAH kUle bhAtApayataH sA nayamyato myUDA, tena kUlavArako nAma jAtaM, tatra tiSThan bhAgamitaH, gaNikAH zabditAH, ekA bhaNati-ahamAnayAmi, kapaTazrAvikA jAtA, sArthena gatA, vandate, vidhavAyo jAtAyAM satyAni vande yUyaM ca zrutAH, bhAgatA'smi, pAraNake modakAH sAyogikA dattAH, atisAro jAtaH, prayogeNa sthApitaH (nIrogIkRtaH), udarsanAdibhiH saMbhikaM cittaM, AnItaH, bhaNitaH rAjJo vacanaM kuru, kathaM ?-yathA vaizAlI gRhyate, stUpo niSkAzitaH (pAtitaH), gRhItA / gaNikAkUlapAlaka yoIyorapi pAriNA mikI // indrapAdukAH (indrakumAryaH) cANakyena parvabhaNitAH, epA pAriNAmikI // // udANe na kilammai jo tavasA so navasiddho daDhappahArivva / so kammakUkhayasiddho jo savvakkhINakammaMso // 952 // ___ vyAkhyA---'na kAmati' na klamaM gacchati yaH sattvastapasA-bAhyAbhyantareNa sa evaMbhUtastapaHsiddhaH, aglAnitvAd, dRDhapra. hArivaditi gAthAkSarArthaH // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam -ego dhijjAiyo duIto aviNayaM karei, so tAo thANAo nINio hiMDaMto corapallimalliNo, seNAvaiNA putto gahio, taMmi mayaMmi socceva seNAvaI jAo, nikkivaM pahaNaitti daDhappahArI se NAmaM kayaM / so annayA seNAe samaM egaM gAmaM haMtuM gao, tattha ya ego darido, teNa puttabhaMDANa maggaMtANaM duddhaM jAettA pAyaso middho, so ya vhAiuM gao, corA ya tattha paDiyA, egeNa so tassa pAyamo diho, chuhiyatti taM gahAya pahAvio, tANi khuDDagarUvANi rovaMtANi piumUlaM gayANi, hio pAyasotti, so roseNaM mAremitti pahAvio, mahilA avayAseu acchai, tahavi jAi jahiM so ceva coraseNAvaI gAmamajhe acchai, teNa gaMtUNa mahAsaMgAmo seNAvaiNA ciMtiyaM-eeNa mama corA paribhavijanti, tao asiM gahAya niddayaM chiNNo, mahilA se bhaNai-hA Nikiva ! 1 eko dhigjAnIyo dudAnto'vinayaM karoti, sa tataH sthAnAt niSkAzito hiNDamAnazcaurapallImAzritaH, senApatinA putro gRhItaH, tasmin mRte sa eka senApatirjAtaH, . kRpaM mahantIti dRDhaprahArI tasya nAma kRtaM / so'nyadA senayA samaM eka grAmaM hantuM gataH, tatra caiko daridraH, tena putrapautrebhyo mAyadyaH dugdhaM yAciyA pAyanaM sAdhitaM, sa ca mrAtuM gataH, caurAzca tatra patitAH, ekena tasya tatpAyasaM dRSTaM, kSudhAta iti tadgRhItvA pradhAvitaH, nAni kSulakarUpANi rudanti pitRmUlaM gatAni, hRtaM pAyasamiti, sa ropeNa mArayAmIni pradhAvitaH, mahilA nivArayituM tiSThati, tathApi yAti yatra sa evaM caurasenApaniAmamadhye tiSThati, tena gatvA mahAsaMgrAmaH kRtaH, senApatinA cintitaM-etena mama cauga: paribhyante. no'siM gRhItvA nirdayaM chinnaH, mahilA tasya bhaNati-hA niSkrapa! kimayaM kayaMti?, pacchA sAvi mAriyA, gambho'vi dobhAe ko phuruphurei, tassa kivA jAyA-ahammo kao, ceDarUvehiMto dariddatti parattI uvaladdhA, daDhayaraM niveyaM gao, ko uvAotti, sAhU dihA, pucchiyA ya'NeNa-bhagavaM! ko ettha uvAo?, tehiM dhammo kahio, so ya se uvagao, pacchA cArittaM paDivajiya kammANa samugghAyaNaTAe ghoraM khaMtiabhiggahaM giNhiya tattheva viharai, tao hIlijai hammati ya, so saMmaM ahiyAsei, ghorAkAraM ca kAyakilesaM karei, asaNAi va alaMbhato samma ahiyAsei, jAva'NeNa kammaM nigghAiyaM, kevalaM se uppaNNaM, pacchA so siddhatti // uktastapaHsiddhaH, sAmprataM karmakSayasiddhapratipAdanAya gAthAcaramadalamAha-'so kamma' ityAdi, sa karmakSayasiddhaH, yaH kiMviziSTa ityata Aha'sarvakSINakarmAzaH' sarve-niravazeSAH kSINAH karmAzAH-karmabhedA yasya sa tathAvidha iti gAthArthaH // sAmprataM karmakSayasiddhameva prapaJcato niruktavidhinA pratipAdayannAha dIhakAlarayaM jaM tu kammaM se siamaTTahA / siaM dhaMtaMti siddhassa siddhattamuvajAyai // 953 // vyAkhyA--dIrghaH santAnApekSayA'nAditvAt sthitibandhakAlo yasya taddIrghakAlaM, nisarganirmalajIvAnuraJjanAcca kamava kimetaskRtamiti, pazcAtsA'pi mAritA, garbho'pi dvidhAkRtaH sphurati, tasya kRpA jAtA-adharmaH kRtaH, ceTarUpebhyo daridra iti pravRttirupalabdhA, dRDhatara nirvedaM gataH, ka upAya iti, sAdhavo dRSTAH, pRSTAzcAnena-bhagavan ! ko'tropAyaH), tairdharmaH kathitaH, sa ca tasyopagataH, pazcAcAritraM pratipadya karmaNAM samudghAsamAryAya ghoraM kSAnsyabhigrahaM gRhItvA tatraiva viharati, tato hIlyate hanyate ca, sa samyak adhyAsayati ghorAkAraM ca kAyaklezaM karoti, azanAdi vA'labhamAnaH samyagadhyAste, yAvadanena karma nirdhAtitaM (nihataM), kevalaM tasyotparya, pazcAssa siddha iti // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyadRttiH // 29 // bhaNyate tatazca dIrghakAlaM ca tadrajazceti dIrghakAlarajaH, yacchandaH sarvanAmasvAduddezavacanaH, yaskarmetthaMprakAra, tuzando bhavyakarmavizeSaNArthaH, yato nAbhavyakarma sarvathA dhmAyata iti, tatazca yadbhavyakarmeti 'zeSitam' iti zeSa kRtaM zeSitaM-sthityAdibhiH prabhUtaM sat sthitisamayAnubhAvApekSayaivAnAbhogasaddarzanajJAnacaraNAdyupAyataH zeSam-alpaM kRtamiti bhAvaH, prAkakibhUtaM saccheSitam / ityAha-'aSTadhA sitam' aSTaprakAraM jJAnAvaraNAdibhedena sitaM 'sita varNabandhanayo'riti vacanAt sitaMbaddhamucyate / idAnIM niruktimupadarzayati-taccheSitaM sitaM karma dhmAtaM, 'dhamA zabdAgnisaMyogayo'riti vacanAt dhyAnAnalena dagdhaM mahAgninA lohamalavadasyeti siddha iti, evaM karmadahanAnantaraM siddhasyaiva sataH kiM ?-siddhatvamupajAyate, nAsiddhasya, 'bhavyo'siddho na sidhyatIti vacanAd, upajAyata ityapi tadAtmanaH svAbhAvikameva sadanAdikarmAvRtaM tadAvaraNavigamenA''virbhavati tatvataH tathA'pi laukikavAcoyuktyA vyavahAradezanayopajAyata ityucyate, athavA siddhasya siddhatva bhAvarUpamupajAyate, na tu pradIpanirvANakalpamabhAvarUpamiti nayamatAntaravyavacchedArthametat, tathA cA''hureke-'dIpo yathA nirvRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaM na kAzcidvidizaM na kAzcit , snehakSayAt kevalameti zAntim // 1 // ' ityAdi, evaMvidhasiddhatvabhAve dIkSAdiprayAsavaiyarthyAt niranvayakSaNabhaGgasya cAyujyamAnatvAt, pradIpadRSTAntasyApyasidbhUtvAt , tathAhi-tatra ta eva pudgalA bhAsvaraM rUpaM parityajya tAmasaM rUpAntaramAsAdayantItyalaM vistareNa, athavA 'nyathA vyAkhyAyate 'dIrghakAlarayaM' iti rayA-vegaH ceSTA'nubhavaH phalamityanAntaraM, tatazca dIrghakAlo rayo'syeti bhave-saMsAre mavo bhavyaH abhavya ityarthaH / dIrghakAlarayaM, santAnopabhogyatvAditi bhAvanA, yadbhavyakarma 'sesita' miti zleSitamiti saMzliSTaM lezyAnubhAvAt aSTadhA sitamityAdi pUrvavat , athavA'nyathA vyAkhyAyate-dIrghakAlaraja iti, tatra raja iva rajaH sUkSmatayA snehabandhanayogyatvAdA raja ityucyate, yadanyakarmeti ca naivaM vyAkhyAyate, sAkSAtkarmAbhidhAnena sarvanAno nirarthakatvAt , prakaraNAdeva bhavyasyAvagamyamAnatvAd, abhabyasya siddhatvAnupapatteH, tatazca jantukarma iti vyAkhyAyate, jantu:-jIvastasya karma jantukarma,anenAvaakarmavyavacchedamAha, taba se' tasya jantoH 'asitam' asitamiti kRSNamazubhaM saMsArAnubandhitvAt, evaMvidhasyaiva ca kSayaH zreyAniti, na tu zubhasya svarUpasyeti bhAvanA, aSTadhA sitamiti pUrvavaditi gaathaarthH||prthmvyaakhyaapkssmdhikRty sambandhamAha-tatkarmazeSaM tasya samasthityasamasthiti vA syAt ?, na tAvat samasthiti viSamanibandhanatvAta, nApyasamasthiti caramasamaye yugapat kSayAsambhavAditi, etadayuktam, ubhayathA'pyadoSAt, tathAhi-viSamanibandhanatve satyapi vicitrakSayasambhavAt kAlataH samasthititvAvirodha eva, caramapakSe'pi samudghAtagamanena samasthitikaraNabhAvAdadoSa, na caitat svamanISiphayaivocyate, yata Aha niyuktikAraHnAUNa aNijaM ahabahuaM AuaM ca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaM khavaMti kammaM niravasesaM // 954 // vyAkhyA-'jJAtvA' kevalenAvagamya, kiM 1 vedanIyaM karma, kiMbhUtaM ?-'atibahu' zeSabhavopagrAhikarmApekSayA'tiprabhUvamityarthaH, tathA''yuSkaM ca karma 'stokam' alpaM, tadapekSayaiva jJAtveti vartate, atrAntare 'gatvA' prApya 'samudghAtam' iti samyagaapu vanot-prAbalyena karmaNo hananaM ghAta:-pralayo yasmin prayAvizeSe'sau samudghAta iti tam, 'kSapayanti' vinAza yanti 'karma' vedanIyAdi 'niravazeSam' iti niravazeSamiva niravazeSa prabhUtatamakSapaNAccheSasya cAntarmuhartamAtrakAlAvadhitvAt, kizciccheSatvAdasatkalpaneti bhAvanA, atrA''ha-jJAtvA vedanIyamatibahi'tyatra ko niyamaH 1 yena tadeva bahu (aM0 11000) tathA''yuSkamevAlpamiti, atrocyate, vedanIyasya sarvakarmabhyo bandhakAlabahutvAt kevalino'pi tadvandha katvAdAyuSkasya cAlpatvAt , uktaM ca-jAva NaM ayaM jIve eyai veyai calai phaMdai tAva NaM ahavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA No NaM abaMdhae' AyuSkasya tvAntarmuhUrtika eva bandhakAla iti, uktaM ca-"siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" ityAdyalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 954 // idAnI samudghAtAdi. svarUpapratipAdanAyaivA''ha daMDa kavADe maMyaMtare a sAharaNayA sarIratthe / bhAsAjoganirohe selesI sijmaNA ceva // 955 // vyAkhyA-vaha samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, AntauhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmapudgalaprakSepaNyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tasya cAyaM kramaH-iha prathamasamaya eva svadehaviSkambhatulyaviSkambhamUrdhvamapakSA''yatamubhayato'pi lokAntagAminaMjIvapradezasaGghAtaM daNDaM daNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigadvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tadeva kapATaM dakSiNottara . yAvadayaM jIva ejate mbejate calati spandate tAvadRSTavidhabandhako dhA saptavidhavandhako vA pavidhabandhako vA ekavidhavandhako vA mAnandhakaH / / vibhAge sthAnibhAgatribhAge Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // bhASazyaka hAribhadrIyavRttiH digdvayaprasAraNAnmanthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, evaM ca lokasya prAyo bahu paripUritaM bhavati, manthAnta. rANyapUritAni bhavanti, anuzreNigamanAt, caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathokkakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati-jIvapradezAn pakamekAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati ghanatarasaGkocAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani sakocAt, aSTamasamaye daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati / amumavArtha cetasi nidhAyokaMdaNDakapATa manthAntarANi saMharaNatA pratilomamiti gamyate, zarIrastha iti vacanAta,na caitat svamanISikAvyAkhyAnaM, yata ukam-prathame samaye daNDaM kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamaya tRtIye lokavyApI caturthe tu // 1 // saMharati pazcame tvantarANi manthAnamatha punaH paSThe / saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam // 2 // " iti / tasyedAnI samudghAtagatasya yogavyApArazcintyate-yogAzcamanovAkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate, tatra hi manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt , kAyayogasyaiva kevalasya vyApAram, tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikayoga eva, dvitIyaSaSThasaptame samaye punaraudArike tasmAca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizrA, tricaturthapaJcameSu tu bahirevaudArikAt bahutarapradezavyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAditi, anyatrApyuktam-"audArikaprayoktA prthmaassttmsmyyorsaavissttH| mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu ||1||kaarmnnshriiryogii caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAd // 2 // " iti, kRtaM prasaGgena / bhASAyoganirodha iti, ko'rthaH 1-parityaktasamudghAtaH kAraNavazA yogatrayamapi vyApArayet , tadartha madhyavartina yogamAha-bhASeti, atrAntare'nuttarasurapRSTo manoyoga satyaM vA'satyAmRSaM thA prayute, evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedau dvayorapi, kAyayogamapyaudArikaM phalakapratyarpaNAdAviti, tatosntarmuhUrtamAtreNaiva kAlena yoganirodhaM karoti, atra kecid vyAcakSate-jaghanyenaitAvatA kAlena utkRSTatastu padbhirmAsairiti, etaccAyuktaM, 'kSapayanti karma niravazeSa'miti vacanAta phalakAdInAM ca prajJApanAyAM pratyarpaNasyaivoktatvAt , evaM ca sati grahaNamapi sthAd, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH-sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva yA'sau prathamameva zarIrapradezasambaddhA manaHparyAptinivRttiryayA pUrva manodravyagrahaNaM kRtvA bhAvamanaH prayuktavAn tatkarmasaMyogavighaTanAya mantrasAmarthyena viSamiva sa bhagavAnanuttareNAcintyena nirAvaraNena karaNavIryeNa tadvyApAra nirudhya ca 'pajattamittasannissa jattiyAI jahannajogissa / ya jmmtto||1|| tadasaMkhagaNavihINaM samae 2 niraMbhamANo so| maNaso sabaniroha karejA saMkhejasamaehiM ||2||pjjttmettvediyjhnnvyjogpjyaa je y| tadasaMkhaguNavihINe samae samae niraMbhaMto // 3 // sadhavAijogarohaM saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhamapaNagassa paDhamasamayovavannassa // 4 // jo kira jogo tdsNkhejgunnhiinnmekike| samae niraMbhamANo dehatibhAgaM ca muNcNto||5|| raMbhai sa kAyajogaM saMkhAIehi ceca smehiN| paryAptamAsasaMjJino yAvanti jaghanyayogasya / bhavanti manovyANi taLyApArazca yAvanmAtraH // tadasaMkhyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan saH / manasaH saryanirodhaM kuryAdasaNyeyasamayaiH // 2 // paryAptamAtradvIndriyasya jaghanyavacaHparyaMvA yaavntH| tadasahadhyeyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan // 3 // sarvavacoyogarodhaM saMkhyAtItaH karoti samayaH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya // 4 // yaH kila jaghanyo yogastadasajhayeraguNahInameM kekasin / samaye nirundhan deha nibhAmaMca nuJcan // 5 // ruNaddhi sa kAyayoga saMkhyAtAtareva smH| to kayajoganiroho selesI bhAvaNAmai ||6||tti' tataH zailezI pratipadyate, tatra zilAbhinivRttaH zilAnAM vA'yamityaNa zaila:-parvatasteSAmIza:-prabhuH zailezaH, sa ca meruH, tasyeveyaM sthiratAsAmyAdavastheti : sannabhUtatadbhAvAcchailezavadAcarati zailezIbhavatItyadhyAhAraH, athavA sarvasaMvaraH zIlaM tasyezaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvastheti zailezI, iyaM ca madhyamapratipattyA isvapaJcAkSarogiraNamAtraM kAlaM bhavati, sa ca kAyayoganirodhArambhAt prabhRti dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttidhyAnaM, tataH sarvanirodhaM kRtvA zailezyavasthAyAM vyucchinnakriyamapratipAtIti, tato bhavopagrAhikarmajAlaM kSapayitvA RjuzreNipratipannaH aspRzadgatyA sidhyatIti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH // 955 // anantaragAthopanyastasamudghAtamAtrApekSaH saMbandhaH / Aha-samudghAtagatAnAM viziSTakarmakSayo bhavatIti kAtropapattiriti', ucyate, prayatnavizeSaH, kiM nidarzanam ? ityata Aha jaha ullA sADIA AsuMsukA viralliA sNtii| taha kammalahua samae vacaMti jiNA samugghAyaM // 956 // vyAkhyA-'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH, ArdrA zATikA, jaleneti gamyate, 'Azu' zIghraM 'zuSyati' zoSamupayAti, 'viralitA' vistAritA satI bhavati, tathA te'pi prayatnavizeSAt karmodakamadhikRtya zuSyantIti zeSaH, yatazcaivamataH 'karmalaghutAsamaye vrajanti jinAH samudghAta'miti tatra karmaNa-AyuSkasya laghutA karmalaghutA, lagho vo laghutA-stokatetyarthaH, tasyAH samaya:-kAlaH karmalaghutAsamayA, sa ca bhinnamuhUrtapramANastasmin, athavA karmabhirlaghutA karmalaghutA, jIvasyeti 1 tataH kRtaboganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 6 // . Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH hRdayaM, sA ca samudghAtAnantarabhAvinyeva bhUtopacAraM kRtvA'nAgataiva gRhyate, tasyAH samayastasmin , bhinnamuhUrta evetyarthaH, brajanti-gacchanti jinAH-kevalinaH 'samudghAtaM' prAkprarUpitasvarUpamiti gAthArthaH // 956 // sAmprataM yaduktaM 'zailezI pratipadyate sidhyati ce' ti, tatrAsAvekasamayena lokAnte sidhyatItyAgamaH, iha ca karmamuktasya taddezaniyamena gatirnopapadyate iti mA bhUdavyutpannavibhrama ityatastannirAseneSTArthasiddhyarthamidamAhalAua eraMDaphale aggI dhUme usU dhaNuvimukke / gaipuvvapaogeNaM evaM siddhANavi gaIo // 957 // vyAkhyA-alAbu eraNDaphalam , agnidhUmau, ipurdhanurvimuktaH, amISAM yathA tathA gamanakAle svabhAvatastannibandhanAbhAve'pi dezAdiniyataiva gatiH pUrvaprayogeNa pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gatirityakSarArthaH // 957 // adhunAbhAvArthaH prayogairnidarzyate-tatra karmavimuko jIvaH sakRdUrdhvamevA''lokAdgacchati, asaGgatvena tathAvidhapariNAmatvAdaSTamRttikAlepaliptAdhonimagnakramApanItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAbuvat tathA chinnabandhanatvena tathAvidhapariNatestadvidhairaNDaphalavata tathA svAbhAvikapariNAmatvAdagnidhUmavat tathA pUrvaprayuktatakriyAtathAvi dhasAmarthyAddhanuHprayaleriteSuvada, iSuH-zara iti gaathaarthH||957 // evaM pratipAdite satyAha kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA paiDiyA / kahiM boMdi caittA NaM, kattha gaMtUNa sijjhaI 1 // 958 // vyAkhyA-kapratihatA' ka pratiskhalitA ityarthaH siddhAH' muktAH, tathA 'kka siddhAHpratiSThitAka vyavasthitA ityarthaH, tathA 'ka bondiM tyaktvA' ka tarnu parityajyetyarthaH, iha bondiH tanuH zarIramityanantaraM, tathA ka gatvA 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti, ityanusvAralopo'tra draSTavyaH, athavaikavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA'viruddha eva, yato'nyatrApi prayogaH'vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo sayaNANi ya / acchaMdA je Na bhuMjaMti Na se cAitti vuccaI // 1 // ityAdi gAthArtha: // 958 // itthaM codakapakSamadhikRtyA''ha aloe paDihayA siDA, loagge a piddiaa| ihaM vodiM caitA NaM, tattha gaMtUNa sijjhaI // 959 // __ vyAkhyA-'aloke' kevalAkAzAstikAye 'pratihatAH pratiskhalitAH siddhA iti. iha ca tatra dharmAstikAyAdyabhAvAta tadAnantaryavRttireva pratiskhalana, na tu sambandhivighAtaH, pradezAnAM niSpradezatvAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyaM, tathA 'lokAne ca' pazcAstikAyAtmakalokamUrdhani ca pratiSThitAH, apunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA 'iha' ardhatRtIyadvIpasamudrAntaH 'bondi' tanuM 'tyaktvA' parityajya sarvathA kim ?-'tatra' lokAyaM 'gatvA' aspRzadgatyA samayapradezAntaramaspRzannityarthaH, 'sidhyanti' niSThitArthA bhavanti siddhyati veti gAthArthaH // 959 // tatra 'lokAgre ca pratiSThitA' iti yaduktaM tadaGgIkatyA''ha-ka punarlokAnta ityatrAntaramAha IsIpanbhArAe sIAe joaNami logNto| vArasahiM joaNehiM siddhI svvtthsiddhaao||960|| vyAkhyA-ISatprAgbhArA-siddhibhUmistasyAH 'sItAyA' iti dvitIyaM bhUmernAmadheyaM yojane lokAnta Urdhvamiti gamyate, apa lokAntAlokAyoH saMgatatvAt siddhAnAM ca lokAntAvasthAnaniyamAt alokapradezevaMzena gatvA nivartanarUpaM skhalanaM pradezAnAM nipadezAtyAlA saMgatam, bhane tu dharmAvabhAvAsa syAdeva gamanaM * saMbandhe vidhAtaH stiryak caitAvati kSetre tadasambhavAt , tathA cA''ha-dvAdazabhiryojanaiH siddhiH Urdhva bhavati, kutaH ?-sarvArthasiddhA vimAnavarAt, anye tu 'siddhi' lokAntakSetralakSaNAmeva vyAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti gAthArthaH // 960 // sAmpratamasyA eva svarUpavyAvanAyAhanimmaladagarayavaNNA tusAragokhIrahArasarivannA / uttANayachattayasaMThiA ya bhaNiyA jiNavarehiM // 961 // vyAkhyA-nirmaladagarajovarNAH, tatra dagarajaH-ilakSNodakakaNikAH, tuSAragokSIrahAratulyavarNAH, tuSAra:-hima, gokSIrAdayaH prakaTArthAH / saMsthAnamupadarzayannAha-uttAnacchatrasaMsthitA ca bhaNitA jinavarairiti, uttAnacchatravat saMsthiteti gAthArthaH // 961 // adhunA paridhipratipAdanenAsyA evopAyataH pramANamabhidhitsurAhaegA joaNakoDI bAyAlIsaM ca syshssaaii| tIsaM ceva sahassA do gheva sayA auNavannA // 962 // vyAkhyA-nigadasiddhA, navaraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANakSetrasyAlpamanyat paridhyAdhikyaM prajJApanAto'vaseyam , ihaughata idamiti // 962 // idAnImasyA eva bAhulyaM pratipAdayannAha bahumajjhadesabhAge adveva ya joaNANi bAhallaM / caramaMtesu a taNuI aMgula'saMkhijaIbhAgaM // 963 // vyAkhyA-madhyadezabhAga eva bahumadhyadezabhAgastasminnaSTaiva yojanAni bAhulyam-uccaistvaM 'carimAnteSu' pazcimAnteSu tanvI, kiyatA tanutvena ? ityatrAha-aGgulAsaGkhyeyabhAgaM yAvat tanvIti gAthArthaH // 963 // sA punaranena krameNetvaM tanvIti darzayati Jain Education Interational Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH gaMtUNa jomaNaM joaNaM tu parihAi aMgulapuhutaM / tIse'viSa peraMtA macchiapattAu taNubhayarA // 964 // vyAkhyA-svAyojanaM yojanaM tuvIpsA 'parihAyatti parihIyate 'anulapRthaktvaM' pRthaktvaM pUrvavat, 'evam' anena prakAreNa hAnibhAbe sati tasyA api ca paryantAH, kiM ?-makSikApatrAt tanutarA ghRtapUrNatathAvidhakaroTikAkAreti gAthArthaH // 914 // sthApanA ceyaM / asyAzvopari yojanacaturviMzatibhAge siddhA bhavantIti / ata evA''haIsIpanbhArAe sIAe joaNami jo koso / kosassa ya chanbhAe siddhANogAhaNA bhaNiA // 965 // vyAkhyA-patprAmbhArAyAH sItAyA iti pUrvavat , 'yojane' uparivartini yaH kroza uparivaryeva, krozasya ca tasya 'paDUbhAge' uparivartinyeva siddhAnAmavagAhanA bhaNitA, lokAne ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gaathaarthH|| 965 // amumevArtha samarthayannAhatili sayA tisImA aNuttibhAgo a koschmbhaao| paramogAho'yaM to te kosassa bhAe // 916 // vyAkhyA-trINi zatAni dhanuSAM trayastriMzadadhikAni dhanutribhAgaca kozaSaDbhAgo vartate 'yat' yasmAt paramAvagAho'yaM siddhAnAmiti vartate, tataste kozalya pahabhAga iti gAthArthaH // 915 // atha kathaM punastatra teSAmupapAto'vagAhanA vetyatrocyateuttANauThava pAsillaucca ahavA nisannao ceSa / jo jaha karei kAlaM so taha uvaSajae sikho // 967 // vyAkhyA-uttAnako vA pRSThato vA ardhAvanatAdisthAnataH pArthasthito vA tiryasthito vA, athavA niSpanna(paNNa)kazcaiva iti prakaTArtha, kiMbahunA !, yo 'yathA' yena prakAreNAvasthitaH san karoti kAlaM sa 'tathA' tena prakAreNopapadyate siddha iti gAthArthaH // 967 // kimityetadevam ? ityata AhaihabhavabhinnAgAro kammavasAo bhavaMtare hoi / na ya taM siddhassa jao taMmI to so tyaagaaro||968|| vyAkhyA--ihabhavabhinnAkAraH 'karmavazAt' karmavazena 'bhavAntare' svargAdau bhavati, tadAkArabhedasya karmanibandhanatvAt , na ca karma sidbhasya, yataH tasmin' apavarge tato'sau siddhaH 'tadAkAra' pUrvabhavAkAra iti gaathaarthH||968|| tathA kiMca jaM saMThANaM tu ihaM bhavaM cayaMtassa caramasamayaMmi / AsI a paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // 969 // vyAkhyA-yata saMsthAnamatraiva 'bharva' saMsAraM manuSyabhavaM vA tyajataH satazcaramasamaye AsIta pradezaghanaM tadeSa saMsthAna tatra tasya bhavati, tribhAgena randhrApUraNAditi gAthArthaH // 969 // tathA cA''hadIhaM vA hassaM vA jaM caramabhave havija saMThANaM / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhnniaa||970 / / ___ vyAkhyA-'dIrgha vA' paJcadhanuHzatapramANaM 'hasvaM vA' hastadvayapramANaM, vAzabdAt madhyamaM vA vicitraM yat 'caramabhave' pazcimabhave bhavet saMsthAnaM 'tataH' tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA, kutaH -tribhAgena zuSirapUraNAt , siddhAnAmavagAhanA, avagAhante'syAmavasthAyAmityavagAhanA--svAvasthaiveti bhAvaH, 'bhaNitA' ukkA tIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH // 970 // sAmpratamutkRSTAdibhedabhinnAmavagAhanAmabhidhitsurAhatini sayA tittIsA dhaNuttibhAgo a hoi bolvo / emA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhaNiA // 971 // casAria rayaNIo rayaNitibhAgUNiAya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhnniaa||972|| egA ya hoi rayaNI aTheva ya aMgulAi saahiiaa| esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhaNiA // 973 // ___ vyAkhyA--etAstisro'pi nigadasiddhAH, navaramAkSepaparihArau bhASyakRtoktau, tau cemau-'kiha marudevImANaM nAbhIo jeNa kiMcidUNA sA / to kira paMcasayaM ciya ahavA saMkoyao siddhA // 1 // sattUsiesu siddhI jahannao kihamihaM bihatthesu ? / sA kira titthakaresuM sesANaM sijjhamANANaM // 2 // te puNa hoja bihatthA kummAputtAdao jahanneNaM / anne saMvaTTiyasattahatthasiddhassa hINatti // 3 // bAhulato ya suttami satta paMca ya jahannamukkosaM / iharA hINabbhahiyaM hojaMguladhaNupuhuttehiM // 4 // accherayAi kiMcivi sAmannasue Na desiyaM savaM / hoja va aNibaddhaM ciya paMcasayAdesavayarNa va // 5 // ' ityAdi kRtaM prasaGgena / sAmpratamuktAnuvAdenaiva saMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhAtukAma Aha ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa huMti parihINA / saMThANamaNiyaMtthaM jarAmaraNavippamukkANaM // 974 // kathaM marudevImAnaM ?, nAmito yena kiJcidUnA saa| tataH kila pajJazatameva athavA saMkocataH siddhaa||1|| saplocchriteSu sindiH jaghanyatA kayamiha dvihaseSu |saa kirU tIrthakarANAM zeSANAM sidhvatAm // 2 // te punarbhaveyurvihastAH kurmAputrAdayo jaghanyena / anye saMvartitasaptahastasikhasa hIneti // 3 // bAhulyatazca sUtre sapta pa3 (zatAni) japaNyA uskRSTA (ca) itarathA hInamabhyadhika (kramazaH) bhvebkuldhnuHpRthkvaiH||4|| AzraryAdi (bAzcaryatayA) kinivapi sAmAnyazrute ra dezitaM sarvam / bhavedvA'nibadameva pazcAtAnAdezAvacanavat // 5 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA-nigadasiddhA, navaram 'anitthaMstham' itIdaMprakAramApanna mittham itthaM tiSThatIti itthasthaM na ityasyaM anisthasthamiti kenacit prakAreNa laukikenAsthitamityarthaH // 974 // Aha-oghata ete kiM dezabhedena sthitA ? uta neti ?, netyAha-kuta iti !, atrocyate, yasmAt jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / annunasamogADhA puThThA sabve a logaMte // 975 // vyAkhyA-yatraiva deze cazabdasyaivakArArthatvAt ekaH 'siddhaH' nirvRtaH, tatrAnantAH kiM ?,-'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayaNa vimukkAH bhavakSayavimuktAH, anena punaH svecchayA bhavAvataraNazaktimatasiddhavyavacchedamAha, anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmavattvAt , dharmAstikAyAdivat , 'puThA sabe ya logate'tti spRSTAH-lagnAH sarve ca lokAnte, athavA spRSTaH sarvaizca lokAnta iti, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAda, ayaM gAthArthaH // 975 // tathAphusai aNate siddhe savvapaesehi niamaso siddho| te'vi asaMkhijaguNA desapaesehiM je puchA // 976 // vyAkhyA-spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH 'niyamAt' niyamena siddha iti, tathA te'pyasayeyaguNA vartante dezapradezairye spRSTAH, tebhyaH sarvadezapradezaspRSTebhyaH, kathaM ?-sarvAtmapradezairanantAH spRSTAH, tathaikaikapradezenApyanantA eva, sa cAsayeyapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakaM sakalajIvapradezAsaGkhyeyAnantakairguNitaM yathoktameva bhavatIti gAthArthaH // 976 // sthApanA ceyaM- sAmprataM siddhAneva lakSaNataH pratipAdayantAhaasarIrA jIvaghaNA uvauttA dasaNe a nANe a / sAgAramaNAgAraM lakkhaNameaM tu siddhANaM // 977 / / ' vyAkhyA-avidyamAnazarIrAH, audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzceti dhanAzceti vigrahaH, dhanagrahaNaM zuSirApUraNAd, upayuktAH, kva ?, 'darzane ca' kevaladarzane 'jJAne ca' kevala eveti, iha ca sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApa nAbhidhAnamAdAvadaSTamiti, tathA ca sAmAnyaviSayaM darzanaM vizeSaviSayaM jJAnamiti, tatazca sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSarUpamityarthaH, 'lakSaNaM' tadanyavyAvRttaM svarUpamityarthaH 'etad' anantarokaM, tuzabdo vakSyamANanirupamasukhavizeSaNArthaH, 'siddhAnAM' niSThitArthAnAmiti gAthArthaH // 977 // sAmprataM kevalajJAnadarzanayorazeSaviSayatAmupadarzayatikevalanANuvauttA jANaMtI savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiTThIhiNaMtAhiM // 978 // - vyAkhyA kevalajJAnenopayuktAH kevalajJAnopayuktAH na tvantaHkaraNena, tadabhAvAditi,kiM ?, 'jAnanti' avagacchanti sarvabhAvaguNabhAvAn' sarvapadArthaguNaparyAyAnityarthaH, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacana iti, guNaparyAyabhedastu sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA iti, tathA 'pazyanti sarvataH khalu' khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, 'kevaladRSTibhiranantAbhiH' kevaladarzanairanantairityarthaH, anantatvAt siddhAnAmiti, iha cA''dau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH siddhayantIti jJApanArthamiti gaathaarthH||978 // Aha-kimete yugapajjAnanti pazyanti ca ? ityAhozvidayugapaditi, atrocyate, ayugapat , kathamavasIyate ?, yata AhanANami daMsaNaMmi a hatto egayarayaMmi uvauttA / savvassa kevalissA jugavaM do natthi uvaogA // 979 // __ vyAkhyA-jJAne darzane ca etto'tti anayorekatarasminupayuktAH,kimiti, yataH sarvasya kevalinaH sattvasya 'yugapad' ekasmin kAle dvau na staH upayogI, tatsvAbhAvyAt , kSAyopazamikasaMvedane tathAdarzanAt , atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / 979 // sAmprataM nirupamasukhabhAjazca ta ityetadupadarzayannAhanavi asthi mANusANaM taM sukkhaM neva savvadevANaM / jaM siddhANaM sukkhaM avvASAhaM uvagayANaM // 980 // vyAkhyA naivAsti 'mAnuSANAM' cakravAdInAmapi tat saukhyaM, naiva 'sarvadevAnAm' anuttarasuraparyantAnAmapi, yat siddhAnAM saukhyam , 'avyAbAdhAmupagatAnA miti tatra vividhA AbAdhA vyAbAdhA na vyAbAdhA avyAbAdhA tAmupasAmIpyena gatAnAM-prAptAnAmiti gaathaarthH|| 980 // yathA nAsti tathA bhanyopadarzayati suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiaM aNaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM'NatAhivi vaggavarahiM / / 981 // vyAkhyA-'suragaNasukhaM' devasaGghAtasukhaM 'samastaM' sampUrNam atItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punazca 'sabaddhApiMDiaM' sarvakAlasamayaguNitaM, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyate, ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNenAnantaM bhavati, na ca prApnoti tathAprakarSagatamapi 'muktisukhaM' siddhisukham , anantairapi vargavagairvargitamiti gAthArthaH // 981 // tathA caitadabhihitArthAnuvAdyevA''ha granthakAra:siddhassa suho rAsI savvApiMDio jaha havijA / so'NaMtabaggabhaio savvAgAse na mAijA // 982 // Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 298 // bhAvazyaka hAribhadrIyavRttiH vyAkhyA-siddhasya sambandhibhUtaH sukharAziH, sukhasaGghAta ityarthaH, 'sarSAddhApiNDitaH' sarvakAlasamayaguNitaH yadi bhavedityanena kalpanAmAtratAmAha, saH 'anantavargabhaktaH' anantavargApavargitaH san samIbhUta eveti bhAvArthaH, 'sarvAkAze' lokAlokAkAze na mAyAt , ayamatra bhAvArthaH-iha kila viziSTAhAdarUpaM sukhaM gRhyate, tatazca yata Arabhya ziSTAnAM sukhazabdapravRttiH tamAhAdamavadhIkRtyaikaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhAdo vizeSyate yAvadanantaguNavRddhyA niratizayaguNaniSThAM gataH, tatazcAsAvatyantopamAtItaikAntautsukyavinivRttistimitatamakalpazcaramAhAda eva sadA siddhAnAmiti, tasmAcArataH prathamAcordhvamapAntarAlavartino ye guNatAratamyenAhAdavizeSAste sarvAkAzapradezAdibhyo'pi bhUyAMsa ityataH kiloktaM-'sadhAgAse Na mAejattItyAdi, anyathA niyatadezAvasthitiH teSAM kathamiti sUrayo'bhidadhatIti, tathA caitatsaMvAdyArSavede'pyuktam , ityalaM vyAsaGgeneti gAthArthaH // 982 // sAmpratamasyaivaMbhAvasyApi sataH nirupamatAM pratipAdayannAhajaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viaannto| na caei parikahe uvamAi tahiM asaMtIe // 983 // ___ vyAkhyA-yathA nAma kazcit mlecchaH 'nagaraguNAn' sadgRhanivAsAdIna 'bahuvidhAna' anekaprakArAn vijAnannaraNyagataH sannanyamlecchebhyo na zakroti parikathayi , kuto nimittAt 1, ityata Aha-upamAyAM tatrAsatyAmiti gAthAkSarArthaH // 985 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-aigo mahAraNNavAmI miccho raNe ciTThai, io ya ego rAyA AmeNa pavesio, teNa diTho,sakAreUNa jaNavayaM NIo, raNNAvi so NayaraM, pacchA uvayAritti gADhamuvacario . eko mahAraNyavAsI mleccho'raNye tiSThati, itazcaiko rAjA'venApahRtya tAmaTavIM pravezitaH, tena dRSTaH, sarakArya janapadaM nItaH, rAjJA'pi sa nagaraM, pamAnupakArIti gAhamupacaritaH, jahA rAyA tahA ciTThA dhavalaparAIbhogeNaM, vibhAsA,kAleraNaM sariumAro, raNNA visajio gao, raNNigA pucchati-- kerisaM jayaraMti', so viANato'vi tatthovamA'bhAvA Na sakaiNayaraguNe parikahiu~ / esa dihato, ayamatthovaNaottiia siddhANaM sukkhaM aNovamaM matthi tassa ovammaci viseseNittosArikkhamiNaM suNaha vucch||18|| vyAkhyA-'iya' evaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityata Aha-yato nAsti tasyaupamyamiti, tathA'pi bAlajanapratipattaye kizcidvizeSeNa 'etto'tti ArSatvAdasya sAdRzyamidaM vakSyamANalakSaNaM zRNuta, vakSya iti gaathaarthH|| jaha savvakAmaguNibhaM puriso bhottaNa bhoaNaM koi / taNhAchuhAvimuko acchija jahA amiatitto||985|| vyAkhyA-'yathA' ityudAharaNopanyAsArthaH 'sarvakAmaguNitaM' sakalasaundaryasaMskRtaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcita, bhujyata iti bhojanaM, tRvRkSudvimuktaH san AsIta yathA'mRtatRptaH, avAdhArahitatvAda, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprApyautsukyavinivRnyA sukhapradarzanaM sakalendriyArthAvApyA'zeSautsukyanivRttyupalakSaNArtham , anyathA bAdhAntarasambhavAt sukhAbhAva iti, uktaM ca-"veNuvINAmRdaGgAdinAdayuktena hAriNA / zlAghyasmarakathAbaddhagItena stimitaH sadA // 1 // kuTTimAdau vicitrANi, dRSTvA rUpANyanutsukaH / locanAnandadAyIni, lIlAvanti svakAni hi // 2 // ambraagurukrpuurdhuupgndhaanitsttH| paTavAsAdigandhAMzca, vyaktamAghrAya niHspRhH||3|| nAnArasasamAyuktaM, bhuktvA'namiha maatryaa| pItvodakaM ca yathA rAjA tathA tiSThati dhavalagRhAdibhogena, vibhASA, kAlenAraNyaM smartumArabdhaH, rAjJA vimRSTo gataH, bhAraNyakAH pRcchanti-kIrazaM nagaramiti', sa vijAnamapi tatropamA'bhAvAna zamoti nagaraguNAn parikathayituM / eSa prAntaH, apamatropamaya iti / tRptAtmA, khAdayan svAdimaM zubham // 4 // mRdutUlIsamAkrAntadivyaparyaGkasaMsthitaH / sahasA'mbhodasaMzabdazruterbhayaghanaM bhRzam // 5 // iSTabhApariSvaktastadratAnte'thavA naraH / sarvendriyArthasamprAptyA, sarvabAdhAnivRttijam // 6 // yadvedayati zaM hRdyaM, prazAntenAntarAtmanA / mukAtmanastato'nanta, sukhamAhurmanISiNaH // 7 // " iti gAthArthaH // 985 // ia savvakAlatittA aulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 986 // __ vyAkhyA-'i' evaM sarvakAlatRptAH svasvabhAvAvasthitatvAt , atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadA sakalautsukyavini vataM' sarvakAlabhAvi 'avyAbAdhaM' vyAbAdhAparivarjitaM sukhaM prAptAH sukhinaHsantastiSThantIti yogH| sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthaka, na, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhiazeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThanti na tu duHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti gaathaarthH||986 // sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAna pratipAdayannAhasiddhati a buddhatti a pAragayatti a paraMparagayatti / ummuktakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya // 987 // vyAkhyA-'siddhA iti ca kRtakRtyatvAt 'buddhA iti ca' kevalena vizvAvagamAt 'pAragatA iti ca' bhavArNavapAragamanAt paramparAgatA iti ca' puNyabIjasamyaktvajJAnacaraNakramapratipattyupAyamuktatvAt paramparayA gatAH paramparAgatA ucyante, * parityakta0 + pratipasyopAya vRtte Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH unmukkakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatvAt , tathA az2arA vayaso'bhAvAt, amarA AyuSo'bhAvAt , asaGgAzca sakalakle. zAbhAvAditi gAthArthaH // 987 / sAmpratamupasaMharamAhanicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / avvASAhaM sukkhaM aNuhuMtI sAsayaM siddhA // 988 // vyAkhyA-vastuto vyAkhyAtaiveti na pratanyate // siddhANa namokAro jIvaM0 // 989 // siddhANa namukkAro dhnnaann0||990||siddhaann namukAro evaM0 // 991 // siddhANa namukkAro savva0 vii hoi maMgalaM // 992 // gAthAsamUhaH sAmAnyato'hannamaskAravadavaseyaH, vizeSatastu sugama eveti // uktaH siddhanamaskArAdhikAraH, sAmpratamAcAryanamaskAraH, tatrAcArya iti kaH zabdArtha, ucyate,-'cara gatibhakSaNayoH' ityamya (careH) AGi vA gurA (pA0 31-100 vArttike ) viti Nyati AcArya iti bhavati, Acaryate'sAvityAcAryaH, kAryArthibhiH sevyata ityarthaH, ayaM ca nAmAdibhedAccaturvidhaH, tathA cA''hanAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi caubviho u aayrio| dadhvaMmi egabhaviAI loie sippasatthAI // 993 // . __ vyAkhyA-nAmAcAryaH sthApanAcAryaH dravyAcAryo bhAvAcArya iti, tatra nAmasthApanAcAryoM sugamau, dravyAcAryamAgamanoAgamAdibhedaM prAyaH sarvatra tulyavicAratvAdanAdRtya jJazarIrAdivyatiriktaM dravyAcAryamabhidhAtukAma Aha'dravya' iti dravyAcAryaH, 'ekabhavikAdiH' ekabhavikaH baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotrazceti, athavA AdizabdAddravyabhUta AcArya dravyAcAryaH, bhUtazabda upamAvAcI, dravyanimittaM vA ya AcAravAnityAdi, bhAvAcAryaH-laukiko lokottarazca, tatra laukikaH zilpazAstrAdiH, tatparijJAnAt tadabhedopacAreNaivamucyate, anyathA zilpAdigrAhako gRhyate, anye tvevaM bhedamakRtvaudhata evainamapi dravyAcArya vyAcakSata iti gAthArthaH // 993 // adhunA lokottarAn bhAvAcAryAn pratipAdayannAhapaMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pabhAsaMtA / AyAraM daMsaMtA AyariyA teNa vucaMti // 994 // vyAkhyA-'paJcavidhaM' paJcaprakAraM-jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt , 'AcAra' miti AG maryAdAyAM caraNaM cAra:maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAra iti, uktaM ca-'kAle viNae bahumANe' ityAdi, tamAcarantaH santaH anuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANAH arthAt vyAkhyAnena, tathA''cAraM darzayantaH santaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa, mumukSubhiH sevyante yena kAraNenAcAryAstenocyanta iti gAthArthaH // 994 // amumevArtha spaSTayanAha AyAro nANAI tassAyaraNA pabhAsaNAo vA / je te bhAvAyariyA bhAvAyArovauttA ya // 995 // vyAkhyA-AcAraH' pUrvavat jJAnAdipaJcaprakAraH, tasya AcArasyA''caraNAt prabhASaNAdvA, vAzabdAd darzanAdvA hetorye mumukSubhirguNairvA jJAnAdibhirAcaryante te bhAvAcAryA ucyante, etaccA''caraNAdyanupayogato'pi sambhavati yataH ata Aha'bhAvAcAropayaktAzca' bhAvArthamAcAro bhAvAcAraH tadapayuktAzceti gAthArthaH // 995 // AyariyaNamokAro 4 ityAdigAthAprapaJcaH sAmAnyenAhannamaskAravadavaseyaH vizeSatastu sugama eveti // ukta AcAryanamaskArAdhikAraH ||saamprtmupaadhyaaynmskaaraadhikaarH, tatropAdhyAya iti kaH zabdArtha; ?, ucyate-iG adhyayane' ityasya 'iDazceti (pA0 3-3-21) paJ upAdhyAyaH, upetyAdhIyate'smAt sAdhavaH sUtramityupAdhyAyaH, sa ca nAmAdibhedAccaturvidha iti, Aha canAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho uvjjhaao| dave loia sippAi niNhagA vA ime bhAye // 996 // vyAkhyA-iyaM hi tattvata AcAryagAthAtulyayogakSemaiveti na pratanyate, navaraM nihavA veti yaduktaM tatra te hyabhinivezadoSeNaikamapi padArthamanyathA prarUpayanto mithyAdRSTaya eva ityato dravyopAdhyAyA iti // bArasaMgo jiNakkhAo sajjhAo kahio vuhehiM / taM uvaisati jamhA uvajhAyA teNa vucaMti // 997 // __ vyAkhyA-dvAdazAGga AcArAdibhedAt 'jinAkhyAtaH' arhatpraNItaH svAdhyAyaH vAcanAnivandhanatvAt iha sUtrameya gRhyate, kathitaH 'budhaiH' gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, 'taM' svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyAstenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH // 997 // sAmpratamAgamazailyA'kSarArthamadhikRtyopAdhyAyazabdArtha nirUpayannAhautti udaogakaraNe jjhatti a jhANassa hoi niddese / eeNa hu~ti ujhA eso anno'vi pajAo // 198 // ___ vyAkhyA--u ityetadakSaraM upayogakaraNe vartate, jjha iti cedaM dhyAnasya bhavati nirdeze, tatazca prAkRtazailyA etena kAraNena bhavati ujjhA, upayogapurassaraM dhyAnakartAra ityarthaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gAthArthaH // 998 // athavA Jain Education Interational Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH utti uvaogakaraNe vasima pAvaparivajaNe hoi / mati azANassa kae utti a osakaNA kamme // 999 // vyAkhyA-nigadamiddhA, navaramupayogapUrvakaM pApaparivarjanato dhyAnArohaNena karmANyapanayantItyupAdhyAyA ityakSarArthaH, akSarArthAbhAve ca padArthAbhAvaprasaGgAtpadasya tatsamudAyarUpatvAdakSarArthaH pratipattavya ityalaM vistareNa ||999||'ubjhaaynmokaaroN' 4 ityAdigAthApUgaH sAmAnyenAhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sugama eveti // ukta upaadhyaaynmskaaraadhikaarH|| sAmprataM sAdhunamaskArAdhikAraH, tatra 'rAdha sAdha saMsiddhA' vityasya uNapratyayAntasya sAdhuriti bhavati, abhilapitamartha sAdhayatIti sAdhuH, sa ca nAmAdibhedataH, tathA cA''hanAma 1 ThavaNAsAhU 2 vyasAha a3 bhAvasAhU a4| davaMmi loiAI bhAvaMmi a saMjao sAha // 10 // vyAkhyA-vastuto gatAthaiveti na viviyate // dravyasAdhUna pratipAdayannAhaghaDapaDarahamAINi u sAhaMtA huMti vvasAhutti / ahavAvi vvabhUA te huMtI vvasAhutti // 1001 // vyAkhyA-nigadasiddhA, navaramathavA'pi 'dravyabhUtA' iti bhAvaparyAyazUnyAH // bhAvasAdhUna pratipAdayannAhanivvANasAhae joe, jamhA sAhati sAhuNo / samA ya savvabhUesu, tamhA te bhAvasAhuNo // 1002 // vyAkhyA-nirvANasAdhakAn 'yogAn' samyagdarzanAdipradhAnavyApArAn yasmAt sAdhayanti sAdhavaH vihitAnuSThAnaparatyAt, tathA samAzca sarvabhUteSviti yogaprAdhAnyakhyApanArthametat , tasmAtte bhAvasAdhava iti gAthArthaH // 1002 // kiM picchasi sAhUNaM tavaM va niama va saMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhUNaM? eaM me pucchio sAha // 1003 // vyAkhyA-nigadasiddhA // visayamuhaniattANaM visuddhacArittaniamajuttANaM / taccaguNasAhayANaM sAyakilayANa nmo||1004|| vyAkhyA-nigadasiddhaiva, asahAi sahAyattaM karaMti me saMjamaM karitassa / eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUrNa // 1005 // vyAkhyA-paramArthasAdhanapravRttau satyAM jagatyasahAye sati prAkRtazailyA vA'sahAyasya sahAyatvaM kurvanti mama saMyama kurvataH sataH, anena prakAreNa namAmyahaM sarvasAdhubhya iti gAthArthaH // 1005 ||'saahuunn namokAro4 ityAdigAthAvistaraH yenAhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sukhoneya iti kRtaM prasaGgena / uktaM vastudvAram, adhunA''kSepadvArAvayavAthepracikaTiSayedamAha nevi saMkhevo va vitthAru saMkhevo duvihu siddhasAhUNaM / vitthArao'Negaviho paMcavihona jujaI tamhA // 1006 // vyAkhyA-ihAsyA gAthAyA aMzakakramaniyamAcchandovicito lakSaNamanena pAThena virudhyate 'na saMkhevo' ityAdinA, yata ihAdya eva paJcamAtrouMzakaH ityato'paMpATho'yamiti, tatazcApizabda evAtra vidyamAnArthoM draSTavyaH, 'Navi saMkhevo' ityAdi, iha kila sUtraM saMkSepavistaradvayamatItya na vartate, tatra saMkSepavat sAmAyikasUtraM, vistaravacaturdaza pUrvANi, idaM 02 sAhaNa. 3 itaH prAkU 'eso paMcanamukAro' ityAdijhokA pustakAdazeSu, na ca vRttau myAkhyAtaH sUcito vA sH| punarnamaskArasUtramubhayAtItaM, yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityapizabdasya vyavahitaH sambandhA, 'saMkSepo dvividha' iti yadyayaM saMkSepaH syAt tatastasmin sati dvividha ini-dvividha eva namaskAro bhavet , siddhasAdhubhyAmiti, kathaM 1, parinirvatArhadAdInAM siddhazabdena grahaNAt saMsAriNAM ca sAdhuzabdeneti, tathA ca naite saMsAriNaH sarva eva sAdhutvamatilacya vartanta iti, tadabhAve zeSaguNAbhAvAt , atastannamaskAra evetaranamaskArabhAvAt , athAyaM vistaraH, ityetadapyacAru, yasmAd vistarato'nekavidhaH prAmoti, tathA ca RSabhAjitasambhavAbhinandanasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhetyAdimahAvIravarddhamAnasvAmiparyantebhyazcaturviMzatyahadbhayaH, tathA siddhebhyo'pi vistareNa-anantarasiddhebhyaH paramparasiddhebhyaH prathamasamayasiddhebhyaH yatRtIyasamayAdisAyeyAsamayeyAnantasamayasiddhebhyaH, tathA tIrthaliGgacAritrapratyekabaddhAdivizeSaNaviziSTebhyaH tIrthakarasiddhebhyaH atIrthakarasiddhebhyaH tIrthasiddhebhyaH ityevamAdiranantazo vistaraH, yatazcaivamata Aha-pakSadvayamapyaGgIkRtya paJcavidhaH-pazcaprakAro na yujyate yasmAnnamaskAra iti gAthArthaH // 1006 // gatamAkSepadvAram , adhunA prasiddhidvArAvayavArtha ucyate--tatra yattAvaduktaM 'na saMkSepa' iti, tanna, saMkSepAtmakatvAt , nanu sa kAraNavazAt kRtArthAkRtArthAparigraheNa siddhasAdhumAtraka evoktaH, satyamukko'yutastvasau, kAraNAntarasyApi bhAvAt , taccoktameva, athavA vakSyAmaH 'hetunimitta'mityAdinA, sati ca daividhye sakalaguNanamaskArAsambhavAdekapakSasya vyabhicAritvAt , tathA cA''ha arahaMtAI niamA sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu heunimittaM havaha siddho||1007|| ____ vyAkhyA-ihAhedAdayo niyamAt sAdhavaH, tadguNAnAmapi tatra bhAvAt , sAdhavastu teSu' arhadAdiSu 'bhaktavyAH' vikalpa. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 30 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH nIyAH, yataste na sarve'haMdAdayaH, kiM tarhi 1, kecidahanta eva ye kevalinaH, kecidAcAryAH samyak sUtrArthavidA, keSidupAdhyAyAH sUtravida eva, kecidetavyatirikAH ziSyakAH sAdhava eva, nArhadAdaya iti, tatazcaikapadavyabhicArAnna tulyAbhidhAnatA, tannamaskaraNe ca netaranamaskAraphalamiti, prayogazca-sAdhumAtranamaskAro viziSTAhadAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamartho na bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratyAt, manuSyamAtranamaskAravat jIvamAtranamaskAravadveti, tasmAt pazcavidha eva namaskAraH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt, vistareNa ca vyaktyapekSayA kartumazakyatvAt, tathA-'hetunimittaM bhavati siddha' iti, tatra heturnamaskArAhatve ya uktaH 'magge avippaNAsoti ityAdi tannimittaM copAdhibhedAgavati siddhaH paJcavidha iti gAthArthaH // 1007 // gataM prasiddhidvAram, adhunA kramadvArAvayavArtha pratipAdayannAhapuvvANupuzvi na kamo neva ya pacchANupubdhi esa bhave / siddhAIA paDhamA bIAe sAhuNo AI // 1008 // vyAkhyA-iha kramastAvad dvividhA-pUrvAnupUrvI ca pazcAnupUrvI ceti, anAnupUrvI tu krama eva na bhavati, asamaJjasa. tvAt, tatrAyamarhadAdikramaH pUrvAnupUrvI na bhavati, siddhAdhanabhidhAnAdU, ekAntakRtakRtyatvenAhannamaskAryatvena ca siddhAnAM gyarhitatvena pUrvAbhidhAnAditi bhAvArthaH, tathA naiva ca pazcAnupUryeSa kramo bhaveta, sAdhvAdhana bhidhAnAt, iha sarvapAzcAtyAH apradhAnatvAt sAdhavA, tatazra tAnabhidhAya yadi paryanta siddhAbhidhAnaM syAt syAt pazcAnupUvIti, tathA cAmumevArtha pratipAdayannAha-siddhAdyA prathamA-pUrvAnupUrvI, bhAvanA pratipAditaiva, 'dvitIyAyAM' pazcAnupUsAdhava Adau, yuktiH punarapyatrAbhihitaiveti gAthArthaH // 1008 // sAmprataM pUrvAnupUrSItvameva pratipAdayannAha arahaMtuvaeseNaM sikhA najati teNa arihAI / navi koI parisAe paNamittA paNamaI raNNo // 1009 // vyAkhyA-iha 'ahaMdupadezena' Agamena siddhAH 'jJAyante' avagamyante pratyakSAdigocarAtikrAntAH santo yatastenAIdA. dipUrvAnupUrvI krama iti gamyate, ata eva cAhatAmabhyarhitatvaM, kRtakRtyatvaM cAlpakAlavyavahitatvAt prAyaH samAnameva, tathA arhannamaskAryatvamapyasAdhanam , ahannamaskArapUrvakasiddhatvayogenArhatAmapi vastutaH siddhanamaskAryatvAt pradhAnatvAditi bhAvanA, Aha-yadyevamAcAryAdistahi kramaH prAptaH, arhatAmapi tadupadezena saMvitteriti, atrocyate, na, ihArhatsiddhayorevAyaM vastutastulyabalayorvicAraH zreyAn, paramanAyakabhUtatvAd, AcAryAstu tatpariSatkalpA vartante, nApi kazcit pariSadaM 'praNamya' praNAmaM kRtvA tataH praNamati rAjJa ityato'codyametaditi gAthArthaH // 1009 // uktaM kramadvAram, adhunA prayojanaphalapradarzanAyedamAhaittha ya poSaNamiNaM kammakhao maMgalAgamo ceva / ihaloapAraloisa duviha phalaM tastha dilutA // 1010 // vyAkhyA-'atra ca' namaskArakaraNe prayojanamidaM-yaduta karaNakAla evAkSepaNa 'karmakSayaH' jJAnAvaraNIyAdikarmApagamaH, anantapudgalApagamamantareNa bhAvato nakAramAtrasthApyaprApterityAdibhAvitaM. tathA maGgalAgamazcaiva tathA kAlAntarabhAvi punaraihalaukikapAralaukikabhedabhinna 'dvividhaM phalaM' dviprakAraM phalaM, 'tatra dRSTAntAH' vakSyamANalakSaNA iti gaathaarthH|| 1010 // ihaloi atthakAmAraAruggaM3abhiraI4 aniSphattIsiddhI asggsukulppnycaayaaii8aprloe||1011|| vyAkhyA-iha loke'rthakAmau bhavataH, tathA''rogyaM bhavati nIrujatvamityarthaH, ete cArthAdayaH zubhavipAkino'sya bhavanti, tathA cAha-abhiratizca bhavati, Abhimukhyena ratiH-abhiratiH iha loke'rthAdibhyo bhavati, paraloke ca tebhya eva zubhAnubandhitvAniSpattiH, puNyasyeti gamyate, athavA'bhiratezca niSpattirityekavAkyataiva, tathA 'siddhizca' muktizca, tathA svargaHsukulapratyAyAtizca paraloka ityAmuSmikaM phlN|| iha ca siddhizcetyAdikramaH pradhAnaphalApekSyupAyakhyApanazca (nArthaH), tathAhi-viralA evaikabhavena siddhimAsAdayanti, anAsAdayantazcAvirAdhakAH svargasukulotpattimantareNa nAvasthAntaramanubhavantIti gAthArthaH // 1011 // sAmprataM yathAkramamevAdInadhikRtyodAharaNAni pratipAdayannAha- .. ihalogaMmi tidaMDI 1 sAdivvaM 2 mAuliMgavaNa 3 meva / paraloi caMDapiMgala 4 huMDiajakalo5 aditaa|1.12|| vyAkhyA-akSaragamanikA sujJeyA, bhAvArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-namokAro atyAvaho, kahaMti', udAharaNaM-jahA egassa sAvagassa putto dhamma na laei, so'vi sAvao kAlagao, so vihArAhao evaM ceva vihri| annayA tosa gharasamIve parivAyao AvAsio, so teNa samaM mittiM karei, annayA bhaNai-ANehi niruvayaM aNAhamaDayaM jao te isaraM karemi, teNa maggio laddho ubaddhao maNasso, so masANaM NIo, jaM ca tattha pAuggaM / so ya dArao yaHkaraNakAlabhAvIti, namaskAro'yovahaH, kathamiti', udAharaNam-cathaikasya zrAvakasya putro dharma nAzrayati, so'pi zrAvakA kAlagataH, sa vyavahArAhata evameva viharati / bhampadA veSAM (bAvakajanAnA) gRhasamIpe parivAjaka bhAvAsitaH, sa tena samaM maitrI karoti, abhyadA bhaNati-Anaya nirupahavaM anAthamRtaka yatastvAM Izvara karoti, tena mArgikadhadaromanuSyaH, sazmazAnaM nItaH, yatra tatra prAyogyAsaca vAraka: * .'vivAhirAho (vysnophtH)| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 30 // mAvasyaka-sAribhadrIpatiH piyariM namokAraM siklAvio, bhaNiyo -Ahe bIhejasi vAhe evaM parijasi, vijA esA, so tassa mayagassa puro uvio. tassayamayagassasye asI riso. parivAyao vijapariyo.sanijamArajoyAlo.sodArao bhIo hiyA namokAraM pariyajhecha, so veyAlo parimao, puNo'vijayei, puNovi rahimo, hutarArga pariyoi, puNo'vipaDio,tidaMDI bhaNa:kiMci ANasi!, bhaNai-nasthi, puNo'vi javai, vatiyavArA, puNo'vi pucchimao, puNo NavakAraM karei, tAhe vANamaMtareNa rusieNa taM khaggaM gahAya so tidanI do khaMDIkao, suvanakoDI jAo, aMgovaMgANiya se juttajuttANi kAuM savarAti cUirva Isaro jAo namokAraphaleNaM, jahaNa honto namokAro to veyANa mArijato, so suvarNa hoto|| kAmaniSphattI, kaha egA sAvigA tIse bhattA micchAdihI ana bhaja ANe maggai, tIse taNaeNana lahai se savattagati, ciMtei-kiha mAremiI, aNNayA kaNhasappo paDae chubhittA ANIo, saMgovio, jimio bhaNai-ANehi pupphANi amuge ghaDae ThaviyANi, sA simA zikSito namaskAra, maNitama-padA vibhIvAsadaina pA, virAsatalatAkha puratA sthApitA, basapaetakasya haste'sidattaH, parimAjako vicA parivasaMpati, tyAtumAraNyo vaivAkA, sapArako bhItohadinamaskAra parApayatima vaitAkA patitaH, punarapi japati, punarasthitA, sudhutaraM parivartayati. punarapi patitaH, tridaNDI bhaNati-kibit jAnI 1, maNati-ma, punarapi japati, tRtIyavAraM, punarapi paH, punarmamaskAraM karoti (parAvartavati), tadA vyantareNa sona taM va gRhItvA sa tridaNDI dikhaNDIkRtA, suvarNakoTikA (suvarNapuruSA) jAtA, bhopAmAni tapa yuktayuktAni (pRthaka pRthaka) kRtvA sarvarAtrau myUbAIbaro jAto mamaskAraphalena, badi nAbhaviSyanamaskArasadA vaitALenAmAriSyatsa(.)sauvaNoM'bhaviSyat ||kaamnisspttiH,-kthm !, ekA zrAvikA tassA bhattA mithyASTiranyo mAyau bAgetuM mAyati, tasyAH sambamdhevagaDabhate takhAH sApalyamiti, cintayati-kathaM mAravAmi, abhyadA kRSNaso ghaTe zisvA''nItA, saMgopitaH, jimito bhaNavi-mAnava puSpANi amukamina ghaTe sthApitAni, sA * boDI+jAyA to pavihA, aMdhakAraMti namokAra karei, jaivi me koi khAejA tovi me maraMtIe namokAro Na nassAhiti, hattho chUDho, sappo devayAe avahio, puSphamAlA kayA, sA gahiyA, dinA ya se, so saMbhaMto ciMtei-anANi, kahiyaM, gao pechA ghaDagaM puSpagaMdhaM ca, Navi ittha koi sappo, Audo pAyapaDio sarva kahei khAmei ya, pacchA sA ceva gharasAmiNI jAyA, evaM kAmAnaho // AroggAbhiraI-erga Nayara, NaIe taDe kharakammieNa sarIraciMtAe niggaeNaM gaIe vujhaMtaM mAuliMgaM diI, rAyAe uvaNIyaM, sUyassa hatthe dina, jimiyassa uvaNIyaM, pamANaNaM AirisaM vaneNa gaMdheNaM airitaM, tassa maNusassa tuDo, bhogo diNNo, rAyA bhaNai-aNuNaIe maggaha, jAva lavaM, patthayaNaM gahAya purisA gayA, diDovaNasaMDo, jo geNhaha phalANi so marai, raNNo kahiyaM, bhAi-avassaM ANeyavANi, akkhapaDiyA vaJcaMtu, evaM gayA ANenti, ego paviTTho so bAhiM ucchubbhai, ane ANati, so maraha, pUrva kAle vardhate sAvagassa parivADI jAyA, gao tastha, ciMtei-mA virAhiyasAmanno praviSTaza, andhakAramiti namaskAra karoti (guNayati), bapimA ko'pi sAdeva taIpi mama briyamANAcA namaskAro nanakSyatIti, hastaH kSita, soM devatayA'pahataH, puSpamAlA kRtA, sA gRhItA, bAtama, sa saMbhrAntabhintayati-ambAni,kathitaM, gataH pazyati ghaTaM puSpagandha ca, naivAtra ko'pi sarpaH, bhAvarjitaH pAdapatitaH sarva kathayati kSamayati ca, pakhAsaiva gRhasvAminI jAtA, evaM kAmAvahaH / bhArogyAbhiratiH-ekaM nagaraM, nadyAstIre kharakarmikeNa zarIracintA mirgatena nadyAmukhamAnaM bIjapUrakara, rAza apanItaM, sUdakha ho, jimata apanItaM, pramANegAptirika varNena gandhenAtirikaM tamai manuSyAya tuSTaH, bhogo vacaH, rAjA bhaNati-anunAdi mArgavata yAvandha (bhavati), pathyadarbha gRhItvA purucA gatA, ho vanamaNDaH, yo gRhAti phalAni sa mriyate, rAze kathitaM, maNatiavazyamAnetanyAni, bhakSapatitAH (makSapAtanikayA)majantu, evaM gavA mAnavanti, eka: praviSTaH sa pahinikSipati, manye Anayanti, sa niyate, evaM kAle majati bhAvakA paripATI jAtA, gatastantra, cintayati-mA virAdhisabhAmagyaH / koha hojatti nisIhiyA namokAra ca kareMto dukA, vANamaMtarassa ciMtA, saMbuddho, vaMdai, bhaNai-ahaM tattheva sAharAmi, gao, raNo kahiyaM, saMpUio, tassa osIse diNe diNe Thavei, evaM teNa abhiraI bhogA ya laddhA, jIvayAo ya, kiM arja Arogga , rAyAvi tuho / paraloe namokAraphala-vasaMtapure payare jiyasattU rAyA, tassa gaNiyA sAviyA, sA caMDapiMgaleNa coreNa samaM vasai / annayA kayAiteNaraNNo gharaM hayaM, hAroNINio, bhIehiM sNgoviji| annayA ujANiyAgamaNaM, sabAo vibhUsiyAo gaNiyAo vazcaMti, tIe sabAo aisayAmitti so hAro Aviddho, jIse devIe so hAro tIse vAsIe so nAo, kahiyaM raNNo, sA keNa samaM vasai, kahie caMDapiMgalo gahio, sUle bhinno, tIe ciMtiyaM-mama doseNa mAri otti sA se nabhokAraM dei, bhaNaiya-nIyApAM karehi jahA-eyassaraNNo putto AyAmitti, kayaM, aggamahisIe udare uvavaNNo, dArao jAo, sA sAviyA kIlAvaNadhAvIyA jaayaa| annayA ciMtei-kAlo samo gambhassa ya maraNassa ya, diti naivedhiko mahAbhiratibhogAsa kazcit bhUditi naivedhikI mamaskAraM kurvan gacchati, vyantarasya cintA, saMbuddhaH, vandate, bhaNati-bahaM tatraivAneSye, gataH, rAjJaH kadhitaM, saMpUjitA tassa racchI dine dine sthApayati, evaM tenAbhirati gAzca bandhAH, jIvitAMzca, kimanya bhArogyaM , rAjApi tuSTaH // paraboke namaskAraphalaM-vasantapure nagare jitazabU rAjA, tana gapikA bhAvikA, sAcapikalekcaureNa samaM vasati / anyadA kadAcit tena rAjJo ehaM hataM, hAra mAnItaH, bhItAbhyo sNgopyte| bhanyadojAmikAgamana, sarvA vibhUSitA gaNikA bajanti, yA sarvAbhyo'tizAyinI svAmiti (sarvA atizaye iti)sa hAra bhAviddhaH, yasA deNyAH sahara stasyA dAsyA sazAtaH, kathitaM rAze sA kena sama vasati, kathite caNDapiGkalo gRhItaH, zUle bhikhA, tathA cintitaM-mama dopeNa mArita iti sA same namaskAra dadAti, bhaNati ca-nidAnaM kuru yathA-etasya rAjJaH putra utpaca iti, kRtaM, bhapranahiNyA sadare atpA, dArako jAtaH, sAmAvikA kIDanadhAtrI jaataa| bhanyatA cintayati-kAlaH samo garbhasya ca maraNasya ca, Truaryaa janti, tathA sarvAbhyo'tizApilo gRhItaH, gale mikA, tathA kA jAtaH, sAbhAra vasati / anya savA atizaya cintitaM mama doSaNa kA kIDanadhA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 30 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH hoje kayAi, ramAtI bhaNai-mA rova caMDapiMgalatti, saMbuddho, rAyA mao, so rAyA jAo, sucireNa kAleNa dovi pavaiyANi, evaM sukulapaJcAyAI tammUlAgaM ca siddhigamaNaM // ahavA bitiyaM udAharaNaM-mahurAe NayarIe jiNadatto sAvamo, tattha huMDio coro, NayaraM musai, so kayAi gahio sUle bhinno, paDicaraha bitijayAvi se najihiMti, maNUsA paDicaraMti, so sAvao tassa nAidUreNa vIIvayai, so bhaNai-sAvaya ! tumaMsi aNukaMpao tisAio'haM, deha mama pANiyaM jA marAmi, sAvao bhaNai-imaM namokAraM paDha jA te ANemi pANiyaM, jai vissArehisi to ANIryapi Na demi, so tAe lolayAe paDhAi, sAvamovi pANiyaM gahAya Agao, evelaM pAhAmotti namokAra ghosaMtasseva niggao jIvo, jakkho aayaao| sAvao tehiM mANussehiM gahio corabhattadAyagotti, raNo niveiyaM, bhaNai-eyapi sUle bhiMdaha, AghAyaNaM nijai, jakkho ohiM pAMjai, pecchai sAvayaM, appaNo ya sarIrayaM, pabayaM uppADeUNa Nayarassa uvariM ThAUNa bhaNai-sAvayaM bhaTTArayaM na . maverakadAcit , ramayantI bhaNati-mA rodIH caNDapiGgala iti, saMbuddho, rAjA mRtaH, sa rAjA jAtaH, sucireNa kAlena dvAvapi pravajitI / evaM sukulapratyA. vAti tammUlaM siddhigamanaM // athavA dvitIyamudAharaNaM-mathurAyo nagayoM jinadattaH zrAvakaH, tatra huNDikacauraH, magaraM muSNAti, sa kadAcit gRhItaH dhUle bhitaH, praticarata sahAyA bhapi tasya zAyanta iti manuSyAH praticaranti, samAvakastasya nAtidUreNa vyatibrajati, sa bhaNati-zrAvaka! tvamasi anukampakaH tRpito'haM dehi mahaM pAnIyaM panniye, zrAvako bhaNati-maM namaskAraM paTha yAvattabhyamAnayAmi pAnIyaM, yadi vismariSyasi tadA''nItamapi na dAsyAmi, sa tathA lolupatayA paThati zrAvako'pi pAnIyaM gRhItvA''gataH, madhumA pAsyAmIti namaskAra ghoSayata evaM nirgato jIvaH, pakSa AyAtaH / zrAvakastaimanuSyargRhItavIrabhaktadAyaka iMti, rAjJe niveditaM, bhaNati-enamapi zUle bhinta, AghAtaM mIyate, yakSo'vadhi prayukte, pazyati zrAvakamAramanazca zarIraka, parvatamutpAvya nagarasyopari sthiravA bhaNati-prAva bhaTTAraka na yoNeha !, khAmeha, mA bhe sadhe cUrehAmi, devaNimmiyassa puSeNa se AyayaNaM kayaM, evaM phalaM labbhai namokkAreNeti gaathaarthH|| // 1012 // uktA namaskAraniyuktiH, sAmprataM sUtropanyAsArtha pratyAsattiyogAd vastutaH sUtrasparzaniyuktigatAmeva gAthAmAha naMdiaNuogadAraM vihivadubugyAiyaM ca nAUNaM / kAUNa paMcamaMgala AraMbho hoi suttassa // 1.13 // __vyAkhyA-nandizcAnuyogadvArANi cetyekavadbhAvAd nandianuyogadvAraM, 'vidhivad' yathAvad 'upodghAtaM ca' uddese ityAdilakSaNaM 'jJAtvA' vijJAya, bhaNitveti vA pAThAntaraM, tathA kRtvA paJcamaGgalAni' namaskAramityarthaH, kim ?, Arambho bhavati sUtrasya, iha ca punarnandyAdhupanyAsaH kila vidhiniyamakhyApanArthaH, nandyAdi jJAtvaiva bhaNitvaiva vA, nAnyatheti, upodghAtabhedopanyAso'pi sakalapravacanasAdhAraNatvena tasya pradhAnatvAt, pradhAnasya ca sAmAnyagrahaNe'pi bhedenAbhidhAnadarzanAd, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta iti, kRtaM casUryeti gAthArthaH // 1013 // sambandhAntarapratipAdanAyaivA''hakayapaMdhanamukkAro kareha sAmAiyaMti so'bhihio| sAmAiaMgameva yajaM so sesaM vyAkhyA-kRtaH paJcanamaskAro yena sa tathAvidhaH ziSyaH sAmAyikaM karotItyAgamaH, so'bhihitaH paJcanamaskAraH, sAmAyikAGgameva ca yadasau, sAmAyikAGgatA ca prAguktA, 'zeSa' sUtraM 'tataH tasmAdvakSyata iti gAthArthaH // 1014 // taccedamkaremi bhaMtesAmAiyaM, savvaMsAvajaM jogaM paccakvAmijAvajIvAe tivihaM tiviheNaM,maNeNaM vAyAekAeNaMna kare. mina kAravemi karataMpiannaM na samaNajANAmi, tassa bhante! paDikamAminiMdAmi garihAmiappANaM vosirAmi jAnIya?, kSAmayata, mA bhavataH sarvAzca curaM, devanirmitena (tAt caityAta) pUrvasyAM tasyAyatanaM kRtaM / evaM phalaM labhyate namaskAreNeti / * nayarassa. iha ca sUtrAnugama eva (sUtra) ahInAkSarAdiguNopetamuccAraNIyaM, tadyathA-ahInAkSaramanatyakSaramavyAviddhAkSaramaskhalitamamilitamavyatyAveDitaM pratipUrNa paripUrNaghoSaM kaNThoSThavipramukta vAcanopagatam , ityamUni prAgU vyAkhyAtatvAnna vyAkhyAyante, tatastasminnucarite sati keSAJcidagavatAM sAdhUnAM kecanArthAdhikArA adhigatA bhavanti, kecana tvanadhigatAH, ta gatAdhigamanAya byAkhyA pravartana iti, tallakSaNaM cedaM-'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // 1 // iti, tatrAskhalitapadoccAraNaM. saMhitA, athavA-paraH sannikarSaH saMhitA, yathA karemi bhaMte ! sAmAiyamityAdi jAva vosirAmisi / padaM ca paJcadhA, tadyathA-nAmikaM naipAtikam aupasargikam AkhyAtikaM miznaM ceti, tatra azva iti nAmikaM khalviti naipAtika parItyaupasargikaM dhAvatItyAkhyAtikaM saMyata iti mizram, athavA suvanta tiGantaM ca, 'suptiGantaM pada' (pA0 1-4-14) miti vacanAt , tatra karomi bhayAnta ! sAmAyika, sarva sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajIvayA trividhaM trividhena, manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAne, tasya bhayAnta ! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmIti padAni / adhunA padArthaH sa ca caturvidhaH, tadyathA-kArakaviSayaH samAsaviSayastaddhitaviSayo niruktiviSayazca, tatra kArakaviSayaH-pacatIti pAcakA, samAsaviSayaHrAjJaH puruSo rAjapuruSa iti, taddhitaviSayaH-vasudevasyApatyaM vAsudevA, niruktiviSayaH-dhamati carauti ca bhramaraH, atrApi, 'DukRJ karaNa' ityasya laTUpratyayAntasya 'tanAdikRbhya u(pA03-1-79) riti uttve guNe raparatve ca kRte karomIti bhavati abhyupagamazcAsyArthaH, evaM prakRtipratyayavibhAgaH sarvatra vaktavyaH, iha tu granthavistarabhayAnoka iti, bhayaM pratItaM, tathA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 30 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vazyAmacopariSTAditi, anto-vinAzA, bhayasyAnta ityayameva padavigrahA, padapRthakaraNaM padavigraha iti, sAmAyikapadArthaH pUrvavat, sarvamityaparizeSavAcI zabdaH, avadha-pApaM sahAvana sAvadha:-sapApa ityarthI, yujyata iti yogaH-vyApArastaM, pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhya khyA prakathane, tatazca pratIpamabhimukhaM khyApanaM sAvadhayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSa iti 'cakSiG vyaktAyAM pAci' asya pratyApUrvasyAyamarthaH pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, 'yAvajIyaye tyatra yAvacchabdaH parimANamaryAdAvadhAraNavacanA, tatra parimANe yAvat mama jIvanaparimANaM tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM yAvajIvanamiti, maraNamaryAdAyA ArAna maraNakAlamAtra eveti, avadhAraNe yAvajjIvanameva tApata pratyAkhyAmi, na tasmAta parata ityarthaH, jIvanaM jIvetyarya kriyAzabdaH parigRhyate tayA, athavA pratyAkhyAnakriyA gRhyate, yAvajIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayA, 'trividha miti timro vidhA yasya sAvadhayogasya sa trividhaH, sa ca pratyAkhyeyatvena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yoga-manovAkAyavyApAralakSaNaM, 'kAyavADAnaH karmayogaH' (tatvA0 a0 6 sU0 1) iti vacanAt , trividheneti karaNe tRtIyA, 'manasA vAcA kAyena' tatra 'mana jJAne' mananaM manyate vA'neneti asunpratyaye manaH, taJcaturdA-nAmasthApanAdravyabhAvaH, dravyamanastadyogyapudgalamayaM, bhAvamano mantA jIva eva, 'baca paribhASaNe' vacanam ucyatevA'nayeti vAk, sA'pi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyapudgalA jIvaparigRhItA bhAvavAk punasta eva pudgalAH zabdapariNAmamApanAH, 'cim cayane' cayana cIyate vA'neneti "nivAsacitizarIropasamAdhAneSvAdezca kaH' (pA0 3-3-41) iti kAyaH, jIvasya nivAsAt pudgalAnAM citeH pudgalAnAmeva keSAzcit zaraNAt teSAmevAvayavasamAdhAnAt kAyaH-zarIraM, so'pi catujhe nAmAdibhiH, tatra dravyakAyo ye zarIratvayogyAH agRhItAstatsvAminA ca jIvena ye muktA yAvattaM pariNAmaM na muJcanti tAvad dravyakAyaH, bhAvakAyastu tatpariNAmapariNatA jIvabaddhA jIvasamprayuktAzca, anena trividhena karaNabhUtena, trividhaM pUrvAdhikRtaM sAvadha yoga na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi-nAnumanye'hamiti, tasyetyadhikRto yogaH saMvadhyate, bhayAnta iti pUrvavat , pratikramAmi-nivarte'hamityuktaM bhavati, nindAmIti jugupse ityarthaH, garhAmIti ca sa evArthaH, kintvAtmasAkSikI nindA gurusAkSikI gati, kiM jagupse ?-'AtmAnam' atItasAvadhayogakAriNaM, 'vyutsRjAmIti vividhArtho vizeSAthoM vA vizabdaH ucchabdo bhRzArthaH sRjAmi-tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, evaM tAvatpadArthapadavigrahI yathAsambhavamuktau, adhunA cAlanApratyavasthAne vaktavye, tadatrAntare sUtrasparzaniyuktirucyate, svasthAnatvAt , Aha ca niyuktikAra:akkhaliasaMhiAI vakkhANacaukae darisimi / suttapphAsianijusivittharattho imo hoi // 1015 // ___ vyAkhyA-'akkhaliAItti askhalitAdau sUtra uccarite, tathA saMhitAdau vyAkhyAnacatuSTaye darzite sati, kiM ?sUtrasparzaniyuktivistarArthaH ayaM bhavatIti gAthArthaH // 1015 // karaNe 1 bhae a2 aMte 3 sAmAia 4 savvae a5 vaje a6| joge 7 paJcakkhANe 8 jAvajIvAi 9tiviheNaM 10 // 1016 // nyAkhyA karaNaM bhayaM ca antaH sAmAyikaM sarva ca varja ca yogaH pratyAkhyAnaM yAvajIvayA trividheneti padAni, padArtha tu bhASyagAthAbhiya'kSeNa pratipAdayiSyatIti gAthAsamAsArthaH // 1.16 // sAmprataM karaNanikSepaM pradarzayannAha nAmaM 1 TharaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 taheva bhAve a6| eso khalu karaNassA nikkhevo chavviho hoi // 152 // (bhA0) vyAkhyA-akSaragataM padArthamAtramadhikRtya nigadasiddhA, sAmprataM dravyakaraNapratipAdanAyA''hajANagabhaviaharitaM sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI nosannA vIsasapaoge // 153 // (bhA0) __ vyAkhyA-iha yathAsambhavaM dravyasya dravyeNa dravye vA karaNaM dravyakaraNaM, tacca noAgamatojJabhavyAtirikaM saMjJA nosaMjJAto bhavet karaNaM, etaduktaM bhavati-jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyakaraNaM dvidhA-saMjJAkaraNaM nosaMjJAkaraNaM ca, tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, AdizabdAt pelukaraNAdiparigrahaH, peluzabdena rutapUNikocyate, ayamatra bhAvArtha:-kaTanirvartakamayomayaM citrasaMsthAnaM pollaMkAdi tathA rutapUNikAnirvartakaM zalAkAzalyakAGgaruhAdi saMjJAdravyakaraNamanvarthopapatteriti, Aha-idaM nAmakaraNameva paryAyamAtrataH saMjJAkaraNamiti na kazcidvizeSa iti, ucyate, iha nAmakaraNamabhidhAnamAtraM gRhyate, saMjJAkaraNaM tvanvathataH saMjJAyAH karaNaM 2, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAt , tathA ca bhASyakAreNApyetadevAbhyadhAyi-"sannA NAmaMti maI saMjJA nAmeti mtiH|+ niyuktigAthA ityapi * paaissttkaadiH| Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 305 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH taMNo NAma jamabhidhANaM // 1 // jaMvA tadatthavikale kIraidaSaM tu davaNapariNAma / pelukaraNAina hitaM tayatdhasuNNaM Na vA sho||2|| jaiNa tadatthavihINaM to kiM dabakaraNaM! jo tennN| davaM kIrai saNNAkaraNaMti ya krnnruuddhio||3||" 'nosaMjJeti nosaMjJAdravyakaraNaM, taca dvidhA-prayogato vizrasAtazca, ata evAha-vIsasapaogetti gAthArthaH // tatra vizrasAkaraNaM dviprakAra-sAdhanAdibhedAt, ata evAha granthakAra:vIsasakaraNamaNAI dhammAINa prpccyaajo(yjo)gaa|saaii cakkhupphAsiamabhAimacakkhumaNumAI // 154 // bhA0 __ vyAkhyA-vizrasA svabhAvo bhaNyate tena karaNaM vizrasAkaraNam, iha ca 'kRtyaluTo bahula' (pA0 3-3-113) miti vacanAt karaNAdiSu yathAprayogamanurUpArthaH karaNazabdo'vaseya iti, 'anAdi' Adirahita 'dharmAdInA'miti dharmAdharmAkA. zAstikAyAnAmanyo'nyasamAdhAnaM karaNamiti gamyate, Aha-karaNazabdastAvadapUrvaprAdurbhAve vartate, tatazca karaNaM cAnAdi ceti viruddham, ucyate, nAvazyamapUrvaprAdurbhAva eva, kiM tarhi ?, anyo'nyasamAdhAne'pIti na doSaH, athavA 'parapratyayayogAditi paravastupratyayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNamiti, evamapyanAditvaM virudhyata iti cet, na, anantazaktipracitadravyaparyAyobhayarUpatve sati vastuno dravyAdezenAvirodhAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, gamanikAmAtratvAt prArambhasyAte, athavA parapratyayayogAta tattatpayoyabhavanaM sAgheva karaNa, devadattAdisaMyogAddhamodInAM viziSTa tako nAma yadabhidhAnam // 1 // yadvA tadartha vikale kriyate dravyaM tu dravaNapariNAmaH / pelukaraNAdi nahi sacavarSazUnyaM napA kama yadi taparthavihInaM tadA vidrayakaraNa / yatastena / dravyaM kriyate saMjJAkaraNamili pakaraNoH // // // paryAya ityarthaH, evamarUpidravyANyadhikRtyokta sAthamanAcaM ca vizrasAkaraNam , adhunA rUpidravyANyadhikRtya sAyeva cAkSuSetarabhedamAha-sAdicakSuHsparza cAkSuSamityarthaH, abhrAdi, AdizabdAta zaRcApAdiparigrahaH, 'acakkha'tti acAkSapamaNvAdi, AdizabdAt nyaNukAdiparigrahaH, karaNatA ceha kRtiH karaNamitikRtvA, anyathA vA svayaM bukhyA yojanIyeti gaathaarthH||caakssussaacaakssussbhedmev vizeSeNa pratipAdayannAhasaMghAyametadubhayakaraNaM iMdAuhAi paJcarakhaM / duaaNumAINaM puNa chaumasthAINa'pacarakhaM // 155 // (bhA0) ___ vyAkhyA-saGghAtabhedatadubhayaiH karaNaM saMghAtabhedatadubhayakaraNam indrAyudhAdisthUlamanantapudgalAsmakaM pratyakSaM, cAkSuSamityarthaH, vyaNukAdInAm, AdizabdAttathAvidhAnantANukAntAnAM punaH karaNamiti vartate, kiM , chamasthAdInAm ? AdizabdaH svagatAnekabhedapratipAdanArtha iti, apratyakSam-acAkSuSamiti gAthArthaH // uktaM vizrasAkaraNam, adhunA prayogakaraNaM pratipAdayannAhajIvamajIve pAogiaMca caramaM kusuMbharAgAI / jIvappaogakaraNaM mUle taha uttaraguNe a||156 // (bhA.) ___ vyAkhyA-yaha prAyogikaM dvedhA-jIvaprAyogikamajIvaprAyogikaM ca, prayogena nivRttaM prAyogikaM, gharamam-ajIvaprayogakaraNaM kusumbharAgAdi, AdizabdAccheSavarNAdiparigrahaH // evaM tAvadalpavaktavyatvAdabhihitamoghato'jIvaprayogakaraNa miti, adhunA jIvaprayogakaraNamAha-jIvaprayogakaraNaM dviprakAraM-'mUla' iti mUlaguNakaraNaM, tathA 'uttaraguNe[tica' uttaraguNakaraNaM karaNatA 2 chamasthagatAnA ceti gAthAsamAsArthaH ||nnyaasaarth tu grandhakAra eva vakSyati, tatrAlpavaktavyasvAdevAjIvaprayogakaraNamAdAvevAbhidhitsurAhajaM jaM nijIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM / vanAi ruvakammAi vAvi ajIvakaraNaM tu // 157 // (bhA0) vyAkhyA-yad yanirjIvAna" padArthAnAM kriyate-nirvaya'te 'jIvaprayogato' jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTimAdau ajIvaviSayatvAttadajIvakaraNamiti gaathaarthH|| jIvappaogakaraNaM duvihaM mUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM paMca sarIrAiM paDhamaMmi // 158 // (bhA0) __vyAkhyA-jIvaprayogakaraNaM 'dvividha' dviprakAraM-mUlaprayogakaraNamuttaraprayogakaraNaM ca, cazabdasya vyavahita upanyAsaH, paJca zarIrANi 'prathama' mUlaprayogakaraNamiti gaathaarthH|| orAliyAiAI oheNiaraM paogao jamiha / niSphaNNA nipphajai AillANaM ca taM tiNhaM // 159 // (bhA0) vyAkhyA-audArikAdIni, AdizabdAdvaikriyAhArakataijasakArmaNazarIraparigrahaH, 'opena' iti sAmAnyena, 'itarat' uttaraprayogakaraNaM gRhyate, tallakSaNaM cedaM-'prayogataH' prayogeNaiva yad 'iha' loke niSpannAH, mUlaprayogeNa niSpadyata iti 'tad' uttarakaraNaM, AdyAnAM ca tat trayANAm , etaduktaM (aM 11500) bhavati-paJcAnAnaudArikAdizarIrANAmAcaM sahAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM tUttarakaraNamaudArikAdInAM trayANAM, na tu taijasakArmaNayoH, tadasambhavAditi gAthArthaH // 159 // tatraudArikAdInAmaSTAGgAni mUlakaraNAni, tAni cAmUni Jain Education Interational Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH sIsa 1 muro 2 ara 3 piTThI 4 do vAhU 6 kahA ya 8 ahNgaa| aMgulimAi ubaMgA aMgovaMgANi sesANi // 160 // (bhASyam) byAkhyA-nigadasiddhA, navaramaGgopAGgAni 'zeSANi' karapAdAdIni gRhyante / kizcakesAIudharayaNaM urAlaviuvi utsaraM karaNaM / orAlie viseso kannAiviNaTThasaMThavaNaM // 11 // (mA.) vyAkhyA-kezAdhuparacanaM' kezAdinirmANasaMskArau, AdizabdAnakhadantatadrAgAdiparigrahaH audArikavaikriyayoruttarakaraNaM, yathAsambhavaM ceha yojanA kAryeti, tathaudArike vizeSa uttarakaraNe iti, karNAdivinaSTasaMsthApanaM, nedaM vaikriyAdau, vinAzAbhAvAda, vinaSTasya ca sarvathA vinAzena saMsthApanAbhAvAditi gAthArthaH // itthaMbhUtamuttarakaraNamAhArake nAsti, gamanAgamanAdi tu bhavati, athavedamanyAdRk trividhaM karaNaM, tadyathA-saGghAtakaraNaM parizATakaraNaM sAtaparizATakaraNaM ca, tatrA''dyAnAM zarIrANAM taijasakArmaNarahitAnAM trividhamapyasti, dvayostu caramadvayameveti, Aha caAillANaM tiNhaM saMghAo sADaNaM tadubhayaM ca / teAkamme saMghAyasADaNaM sADaNaM vAvi // 152 // (bhA0) vyAkhyA-vastato vyAkhyAtaiveti na vyAkhyAyate // sAmpratamaudArikamadhikRtya sAtAdikAlamAnamabhidhitsurAhasaMghAyamegasamayaM taheva parisADaNaM urAlaMmi / saMghAyaNaparisADaNa khuDAgabhavaM tisamaUNaM // 163 // (bhA0) __ vyAkhyA-'sAtam' iti sarvasahAtakaraNamekasamayaM bhavati, ekAntAdAnasyaikasAmayikatvAt, ghRtapUpadRSTAnto'tra, yathA-ghRtapUrNaprataptAyAM tApikAyAM sampAnakaprakSepAt sa pUpaH prathamasamaya evaikAntena snehapudgalAnAM grahaNameva karoti, na tyAgam , mabhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSI, tathAvidhasAmarthyayuktasvAt, pudgalAnAM ca sAtabhedadharmasvAt , evaM jIvo'pi tatprathamatayotpavamAnaH sannAthasamaye audArikazarIraprAyogyANAM dravyANAM grahaNameva karoti, na tu muzcati, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, yuktiH pUrvavat, ataH sahAtamekasamayamiti sthitaM, tathaiva 'parizATana'miti parizATanAkaraNamekasamayamiti vartate, sarvaparizATasyApyekasAmayikatvAdeveti, 'audArika' ityaudArikazarIre 'saMghAyaNaparisADaNa'tti sAtanaparizATanakaraNaM tu kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM, tat punarevaM bhAvanIyaM-jaghanyakAlasya pratipAdayitumabhipretatvAt vigraheNotpAdyate, tatazca dvau vigrahasamayAvekaH sAtasamaya iti, taiyUMnaM, tathA coktam-'do viggahami samayA samayo saMghAyaNAeM tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM sabajahanno ThiI kAlo // 1 // iha ca sarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhayagrahaNaM prANApAnakAlasyaikasya saptadazabhAga iti, ukaM ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNA sattarasa havaMti ANapAcUMmi'tti gAthArthaH // eyaM jahannamukkosayaM tu paliattimaM tu samaUNaM / viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi // 164 // (bhA0) _ vyAkhyA-idaM jaghanyaM saGghAtAdikAlamAnam utkRSTaM tusaGghAtaparizATakaraNakAlamAnamaudArikamAzritya palyopamatritayameva samayonam , iyamatra bhAvanA-ihotkRSTakAlasya pratipAdyatvAdayamavigrahasamApannaH iha bhavAt parabhavaM gacchanihabhavazarIrazAdaM kRtvA parabhavAyuSasvipalyopamakAlasya prathamasamaye zarIrasaGghanataM karoti, tato dvitIyasamayAdArabhya saGghAtapari nau vigrahe samayau samaya saMghAtanAyAH tairUnam / zukabhavaprANaM sarvajaghanyaH sthitikAraH zu lakabhavagrahaNAni saptadaza bhavanti AnaprANe / zATobhayakAla iti, tena saGghAtanAsamayena UnaM palyopamatrayamiti, uktaM ca-"ukoso samaUNo jo so sNghaatnnaasmyhiinno| coyaga-kiha na dusamayavihUNo sADaNasamaeDavaNIyaMmi // 1 // bhaNNai bhavacarimaMmivi samaye saMghAtasADaNA gheva / parabhavapaDhame sADaNamao tadUNo Na kAlotti // 2 // co0-jai parapaDhame sADo Niviggahado ya taMmi sNghaato| NaNu sabasADasaMghAtaNAoM samae viruddhaao||3|| A0-jamhA vigacchamANaM vigayaM uppajamANamappaNNaM / to parabhavAi. samae mokkhAdANANamaviroho // 4 // cuisamae Nehabhavo ihadehavimokkhao jahAtIe / jai parabhavovi Na tahiM to so ko hou saMsArI ||5||nnnnu jaha viggahakAle dehAbhAve'viparabhavaggahaNaM taha dehAbhAmivi hojehabhavo'vi ko doso? // 6 // A0-jaMghiya viggahakAlo dehAbhAvevi to parabhavo so / cuisamae'vi Na deho na viggaho jai sa ko hoi! // 7 // " evamaudArike jaghanyetarabhedaH saGghAtaparizATakAla uktaH / sahAtaparizATayostveka eva (samayaH), dvitIyasyAsambhavAd, skRSTaH samayomo yaH sa saMghAtanAsamayahImaH / codaka:-kathaM na dvisamayavihInaH shaattnsmye'pniite| bhaNyate bhavacarame'pi samayaM saMghAtazATane eva / parabhavaprayame zATanamatastatUno makAla iti ||2||covkaa-ydi parabhavaprathame zATo nirviprahata tasmin saMghAtaH / nanu sarvazATasaMghAtane samaye vilve ||3||maacaa-ymaadvigccht vigatamutpadyamAnamutpanam / tataH paramavAdisamaye mokSAdAnayona virodhH|||| yutisamaye nehabhava hadehavimokSato ythaa'tiite| yadi parabhavo'pi na tatra tavA sako bhavatu sNsaarii||5|| nanu yathA vigrahakAle devAbhAve'pi paramavagrahaNam / tathA dehAbhAve'pi bhaveviDa bhavo'pi ko doSaH // // 2 mA.-yamAdeva vigrahakAlo dehAmAve'pi tataH (eva) parabhavaH saH / cyutisamaye'pi ma deho na vigraho badi sako bhavet // 7 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH adhunA sAtAdiviraho jaghanyetarabhedo'bhidhIyate, tathA cA''ha-virahaH kA?, ucyate, antarakAlA, audArike tasya sAtAderayaM bhavatIti gAthArthaH // tisamayahINaM khuDu hoi bhavaM saJvabaMdhasADANaM / ukkosa puSyakoDI samao uahI atittIsaM // 165 / / (bhA0) vyAkhyA-trisamayahInaM kSullaM bhavati, 'bhavam' iti bhavanaharNa, sarvabandhazATayorantarakAla iti, tatra trisamavahInaM sarvabandhasya zulaM tu sampUrNa sarvazATasyeti, utkRSTaH pUrvakoTisamayaH, tathA 'udadhIni ca (dhayazca) sAgaropamANi ca trayastriMzat sarvabandhasya, samayonastvayameva zATasyeti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu bhASyagAthAbhyo'vaseyastAvemA:-"saMghAyaMtarakAlo jahannao khuDuyaM tisamaUNaM / do viggahaMmi samayA taio saMghAyaNAsamao // 1 // tehUrNa khuDubhavaM dhari parabhavamaviggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayao sa vinnnneo||2|| ukkosaM tettIsa smyaahiypurkoddiahiaaii| so sAgarovamAI aviggaheNeha saMghAyaM // 3 // kAUNa puSakoDiM dhari surajeThamAuyaM ttto| bhottUNa ihaM taie samae saMghAyayaMtassa // 4 // idaM punaH sarvazATAntaraM jaghanya kSullakabhavamAnaM, katham 1, ihAnantarAtItabhavacaramasamaye kazcidaudArikazarIrI sarvazATa kRtvA vanaspatiSvAgatya sarvajaghanyaM kSullakabhavagrahaNAyuSkamanupAlya paryante sarvazATa karoti, tatazca kSulakabhavagrahaNameva bhavati, 1 saMghAtAntarakAlo jaghanyataH kSulakabhavamahaNaM trisamayonam / dvau vigrahe samayau tRtIyaH saMghAtanAsamayaH // 1 // taihanaM mulakabharva paravA parabhavamavigraheNaiva / gasthA prathamasamaye saMghAtayataH sa vijJeyaH // 2 // utkRSTaH trayaviMzat samayAdhikapUrvakovyadhikAni / sa sAgaropamANi bhavipraheNeha saMghAtam // 3 // kRtvA pUrvakoTI dhutvA surajyeSThamANuSkaM tataH / bhuktvA iha tRtIye samaye saMghAtayataH // 4 // utkRSTaM tu trayastriMzat sAgaropamANi pUrvakovyA'dhikAni, katham !, iha kazcit saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvA'nuttarasureSu trayaviMzatsAgaropamANyativAhya punarmanuSyeSvaudArikasarvasahAtaM kRtvA pUrvakovyante audArikasarvazATa karo. tIti, uktaM ca bhASyakAreNa-"khaDAgabhavaggahaNaM jahannamakosayaM ca tittiisN| taM sAgarovamAI guravastu vyAcakSate-tadArambhasamayasya pUrvabhavazATenAvaruddhatvAt samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaramiti, tathA va kilaivamakSarANi nIyante-trisamayahInaM kSullakamityetadapi nyAyyamevAsmAkaM pratibhAti, kintvatigambhIradhiyA bhASyakRtA saha virudhyata iti gAthArthaH // idAnIM saGghAtaparizATAntaramubhayarUpamapyAbhAdhatsurAhaaMtaramegaM samayaM jahannamorAlagahaNasADassa / satisamayA ukkosaM tittIsaM sAgarA huMti // 16 // (bhA0) vyAkhyA-'antaram' antarAlam , eka samayaM 'jaghanya' sarvastokam audArikagrahaNazATayoriti, satrisamayAnyutkRSTaM trayastriMzat sAgaropamANi bhavantIti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastu bhASyagAthAbhyAmavaseyaH, te ceme-"ubhayaMtaraM jahaNNaM samao nidhiggaheNa saMghAe / paramaM satisamayAI tittIsaM udhinaamaaii||1|| aNabhavi devAisa vAisu tettIsamihAgayassa taiyaMmI / samae saMghAyatao neyAI samayakusalehiM // 2 // " uktaudArikamadhikRtya sarvasahAtAdivakanyatA, sAmprataM vaikriyamadhikRtyocyate, tatreyaM gAthA kSullakabhavagrahaNaM jaghanyamuskRSTaM ca trayaviMzat / tat sAgaropamANi saMpUrNAni pUrvakoTI .. tribhirUnaM sarvabandhasya samayAnaM sarvazATasyeti bhAvArthaH / 3 ubhayAntara jaghanyaM samayo nirvipraheNa saMghAte / paramaM satrisamayAni prayaviMzat adhinAmAni ||3||anubhuuy devAviSu apasiMzatamihAgatasya tRtIye / samabe saMghAtayata evaM zeyAni samayakuzalaiH // 2 // * saMghAyayamo duvihaM sAuMsara boracha (iti vi. bhA.) veumviasaMghAojahannu samaou dusmukoso| sAr3o puNa samayaM ciaviuThavaNAe vinnididdo||167||(bhaa0) ____ asyA vyAkhyA-vaikriyasavAtaH kAlato 'jaghanyaH' sarvastokA samaya ela, tuzabdasyaivakArArthatvenAvadhAraNArdhatvAda, ayaM caudArikazarIriNAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNArambhe devanArakANAM ca tatprathamatayA zarIragrahaNa iti, tathA 'dvisamaya' iti dvisamayamAna utkRSTaH vaikriyasavAta iti vartate kAlazceti gamyate, sa punaraudArikazarIriNo vaikiyalabdhimatastadvikurvANArambha eva vaikriyasavAtaM samayena kRtvA''yuSkakSayAt mRtasyAvigrahagatyA devedhUpapadyamAnasya vaikriyameva sahAtayato'vaseya iti bhAvanA, zATaH punaH samayameva kAlataH 'vikurvaNAyAM' vaikriyazarIraviSayo vinirdiSTa iti gaathaakssraarthH|| adhunA saGghAtaparizATakAlamAnamabhidhitsurAhasaMghAyaNaparisADo jahannao egasamaio hoi / ukkosaM tisIsaM sAyaraNAmAI samaUNA // 168 // (bhA0) ___ vyAkhyA-iha vaikriyasyaiva saGghAtaparizATaH khalUbhayarUpaH kAlato jaghanya ekasAmayiko bhavati, utkRSTastrayastriMzat sAgaropamANi sAgaranAmAni samayonAnIti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvayam-ubhayaM jahaNNa samao so puNa dusamayaviu. Siyamayassa / paramatarAI saMghAtasamayahINAI tettIsaM // 1 // idAnIM vaikriyamevAdhikRtya saGgAtAdhantaramabhidhitsurAhasavaggahobhayANaM sAussa ya aMtaraM viuvvissa / samao aMtamuhuttaM ukosaM rukkhakAlIaM // 169 // (bhA0) abhayasmin jasamyaH samavaH sa punahisamayakriyastasya / paramatarANi saMghAtasamabahInAni avadhibhat.. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 308 // Avazyaka hAribhadrayavRtti' vyAkhyA - iha 'sarvagraho bhayayoH' saGghAtasaMghAtaparizATayorityarthaH, zATasya va 'antaraM' virahakAlaH 'vaikriyasya' vaikriyazarIrasambandhinaH samayaH saGghAtasyobhayasya ca, antarmuhUrta zATasya, idaM tAvajjaghanyaM trayANAmapi kathaM jJAyata iti cet ? rAta Aha- utkRSTaM 'vRkSakAlikaM' vRkSakAlenAnantena nirvRttaM vRkSakAlikamiti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvayaM- 'saMghAtaMtara samayo samayamayarasa taiyaMmi / so divi saMghAtayato taie va mayassa taiyaMmi // 1 // avigraheNa saGghAtayataH dvitIyasaGghAtaparizATasya samaya evAntaraniti, 'ubhayassa ciraviubiya mayassa deve saviggaha gayarasa / sADassaMmuhutaM tihavi tarukAlamukosaM // 1 // ' uktA vaikriyazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, sAmpratamAhArakamadhikRtyainAM pratipAdayannAhaAhAre saMghAo parisADo a samayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukosayaM ca aMtomuhutaM tu // 170 // ( bhA0 ) vyAkhyA- 'AhAra' ityAhArakazarIre saGghAtaH - prAthamiko grahaH parizATazca - paryante mokSazca, kAlataH 'samaya' kAlavizeSa 'sama' tulyaM bhavati, saGghAto'pi samayaM zATo'pi samayamityarthaH, 'ubhayaM' saGghAtaparizATobhayaM gRhyate, tajjaghanyata utkR STatazcAntarmuhUrtameva bhavatIti vartate, antarmuhUrtamAtra kAlAvasthAyitvAdasyeti garbhArthaH, utkRSTAsu jaghanyo laghutaro veditavya iti gAthArthaH // sAmpratamAhArakamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhAtukAma Aha baMdhaNasADubhayANaM jahanamaMtomuhutamaMtaraNaM / ukkoseNa aba puggalapariaTTadesUNaM // 171 // ( bhA0 ) 1 saMghAtAntaraM samayo dvisamayavaikiyamRtasya tRtIye / sa divi saMghAtayataH tRtIye vA mRtasya tRtIye // 1 // 2 ubhayasya ciravikurvitamRtasya deve savigrahaM gatasya / zATasyAntarmuhUrttaM prayANAmapi tarukAlamutkRSTam // 1 // vyAkhyA - bandhanaM- saGghAtaH zATaH- zATa eva ubhayaM saGghAtazATau amISAM bandhanazATobhayAnAM 'jaghanyaM' sarvastokama 'antarmuhUrtamantaraNam' antarmuhUrta virahakAlaH sakRtparityAgAnantaramantarmuhUrtenaiva tadArambhAditi bhAvanA, utkarSataH arddhapuGgaparAvartI dezono'ntaramiti, samyagdRSTikAla syotkRSTasyApyetAvatparimANatvAditi gAthArthaH // uktA''hArakazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, idAnIM taijasakArmaNe adhikRtyA''ha te AkammANaM puNa saMtANANAio na saMghAo / bhavvANa huja sADo selesIcara masamayaMmi // 172 // (bhA0 ) vyAkhyA - taijasakArmaNayoH punardvayoH zarIrayoH santAnAnAditaH kAraNAt kiM ?, na saGghAtaH-na tatprathamatayA grahaNaM, prAgeva siddhiprasaGgAt, bhavyAnAM bhavet zATaH keSAJcit, kadeti 1, ata Aha-- zailezIcara masamaye, sa caikasAmAyika eveti gAthArthaH // ubhayaM aNAinihaNaM saMtaM bhavvANa huja ke siMci / aMtaramaNAibhAvA asaMtathi ogao nesiM // 173 // (bhA0) vyAkhyA --- ' ubhayam' iti saGghAtaparizATobhayaM pravAhamaGgIkRtya sAmAnyena 'anAthanidhanam' anAdyaparyavasitamityarthaH, 'sAntaM' saparyavasAnamubhayaM bhavyAnAM bhavet keSAJcit, na tu sarveSAmiti, antaramanAdibhAvAdatyantaviyogatazca nAnayoriti gAthArthaH // 173 // athavedamanyajjIvaprayoganirvRttaM caturvidhaM karaNamiti, Aha ca 4 ahavA saMvAo ? sADaNaM caraubhayaM 3 taho bhayani seho 4 / par3a 1 saMkha 2 sagaDa 2 thUNA 4 jIvapaoge jahAsaMkhaM 174 vyAkhyA - athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH, 'saGghAta' iti saGghAtakaraNaM, 'sAtanaM ca' zAtanakaraNaM ca 'ubhayaM' saGghAtazAtanakaraNaM ' tathobhayaniSedha' iti saGghAtaparizATazUnyam / amISAmevodAharaNAni darzayannAha - paTaH zaGkhaH zakaTaM sthUNA, 'jIvaprayoga' iti jIvaprayogakaraNe tatkAyavyApAramAzritya yathAsaGkhyametAnyudAharaNAni samavaseyAni, tathAhi - paTastantusaGghAtAtmakatvAt saGghAtakaraNaM zaGkhastvekAntasATakaraNAdeva zATakaraNaM zakaTaM takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaM sthUNA punarUrdhvatiryakaraNayogAt saMghAta zATavirahAdubhayazUnyA iti gAthArthaH // uktaM jIvaprayogakaraNam, Aha- 'jaM jaM nijjIvANaM kIrai jIvaogao taM taM ' ityAdinA'syAjIvakaraNataiva yuktiyukteti, atrocyate, na abhiprAyAparijJAnAd, ihAdAvevAthavAzabdaprayogataH prakArAntaramAtrapradarzanArthametaduktaM, tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyate, jIvaprayogAt karaNaM jIvaprayoga karaNamiti, jyAyAMzcAnvartha ityalaM prasaGgena // uktaM dravyakaraNaM, sAmprataM kSetrakaraNasyAvasaraH, tatreyaM niryuktigAthAvittassa natthi karaNaM AgAsaM jaM akiptimo bhAvo / vaMjaNaparibhavanaM tahAvi puNa ucchukaraNAI // 1097 // asyA vyAkhyA - iha 'kSetrasya' nabhasaH 'nAsti karaNaM' nirvRttikAraNAbhAvAnna vidyate karaNaM mukhyavRttyA 'AkAza' kSetraM 'yad' yasmAt 'akRtrimo bhAvaH' akRtakaH padArthaH, akRtakasya ca sato nityatvAt karaNAnupapattiriti bhAvaH / AhayadyevaM kimiti niyuktikAreNa nikSepagAdhAyAmupanyastamiti 1, atrocyate, vyaJjanaparyAyApanaM tathApi punarikSukaraNAdyastyeveti, iha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvAt pudgalAH gRhyante, tatsambandhAt paryAyaH kathaJcit prAgavasthAparityAgenAvasthAntarApattirityarthaH, tamApanaM punastathA'pi yadA vivakSyate tadA paryAyo dravyAdananya iti paryAyadvAreNa kSetrakaraNa Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH // 30 // mastIti sabhAvArthA'kSaragamanikA // upacAramAtrAdvekSukaraNAdi, yatheSukSetrakaraNaM zAlikSetrakaraNam, athavA''dizamdAd yatra prarUpyate kriyate veti gAthArthaH // 1017 // ukta kSetrakaraNam , idAnIM kAlakaraNasyAvasaraH, tatreyaM gAthA-. kAlevi natdhi karaNaM tahAvi puNa vaMjaNappamANeNaM / bavaghAlavAikaraNahiMDaNegahA hoi vvhaaro||1.18|| asyA vyAkhyA-kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlastasmin kAle'pi, na kevalaM kSetrasya, kiM , nAsti karaNaMna vidyate kRtiH, kutaH ?-tasya vartanAdirUpatvAda, vartanAdInAM na svayameva bhAvAt, samayAdyapekSAyAM ca paropAdAnatvA. diti bhAvanA, Aha-yadyevaM kimiti niyuktikRtopanyastamiti !, atrocyate, tathA'pi punarvyaJjanapramANena bhavatIti zeSaH, iha vyaJjanazabdena vivakSayA vartanAdyabhivyaJjakatvAd dravyANi gRhyante, tatpramANena-tannItyA tadbalena bhavatIti, tathAhivartanAdayastadvatAM kathazcidabhinnA eva, tatazca tadvatAM karaNe teSAmapi karaNabheveti bhAvanA, samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNamiti, Aha ca-bababAlavAdikaraNairanekadhA bhavati vyavahAra iti, atrAdizabdAt kaulavAdIni gRhyante, uktaM ca-vayaM ca vAlavaM ceva, kolavaM thIviloyaNaM / garAi vaNiyaM ceva, viTThI bhavai sattamA // 1 // eyANi satta karaNANi calANi vadRti, avarANi sauNimAINi cattAri thirANi, uktaM ca-sauNi cauppaya NAgaM kiMchugdhaM ca karaNaM thiraM cuhaa| bahulacauddasirattI sauNI sesaM tiyaM kmso||1|| esa ettha bhAvaNA-bahulacauddasirAIe sauNI havati, baca bAlavaM caiva kaulavaM strIvilocanam / garAdi vaNik caiva viSTirbhavati sptmii||| etAni saptakaraNAni calAni varnanta, aparANi zakunyAdIni catvAri sthirANi, zakunicatuSpadaM nAgaH kiMstumaM ca karaNAni sthirANi catudhI / kRSNacaturdazI rAtrau zakuniH zeSa trikaM krmshH||1|| epA'tra bhAvanA-kRSNacatudezIrAtrI zakunirbhavati 'sesaM tiyaM cauppayAI karaNaM amAvAsAe diyA rAo yato paDivayadiyAya, tao suddhapaDivayaNisAdau badhAINi havaMti, eesiM ca parijANaNovAo-pakkhatihao duguNiyA durUvahINA ya suktapakkhaMmi / sattahie devasiyaM te ciya rUvAdhiyaM ratiM // 1 // esettha bhAvaNA-ahigayadiNaMmi karaNajANaNatthaM pakkhatihio duguNiyatti-ahigayatihiM paDuca aigaA duguNA kajaMti, jahA suddhacautthIe duguNA aha havaMti 'durUvahINa'tti tao doNNi rUvANi pADijati, sesANi cha sattahiM bhAge devasiyaM karaNaM bhavai, ettha ya bhAgAbhAvA chacceva, tao bavAikameNa cAduppaharigakaraNabhogeNaM utthIe divasao vaNiyaM havai, 'taM ciya rUvAhiyaM ratiMti rattIe viTThI, kaNhapakkhe puNo do rUvA Na pADijaMti, evaM sabattha bhAvaNA kAyabA, bhaNiyaM ca-'kiNhanisi taiya dasamI sattamI cAuddasIya aha viTThI / sukkacautthekArasi nisi aThThami punimA ya divA // 1 // suddhassa paDivayanisi paMcamidiNa ahamIe rattiM tu / divasassa bArasI punnimA ya ratiM barva hoi // 2 // zeSaM trayaM catuSpadAdikaraNaM amAvAsyAyA divA rAtrau ca tataH pratipahivase ca, tataHzukhapratipanizAdI bavAdIni bhavanti, eteSAM ca parijJAnopAyaH-pakSatithayo dviguNitA dvirUpahInAzca zuklapakSe / sasahate devasikaM tadeva rUpAdhikaM rAtrau // 1 // eSA'tra bhAvanA-adhikRtadine karaNajJAnArtha pakSatithayo dviguNitA iti adhikRtatithi pratItya bhatigatA dviguNAH kriyante, yathA zuklacatuyAM dviguNA aSTa bhavanti, dvirUpahImA iti tato ve rUpe pAtyete, zeSANi SaT sasabhibhAMge devasikaM karaNaM bhavati, atra ca bhAgAbhAvAt paDeva, tato bavAdikrameNa cAtuSpAharikakaraNabhogena catuyoM divase vaNik bhavati, 'sadeva rUpAdhika rAmA' viti rAtrI viSTiH, kRSNapakSe punaveM rUpe na pAtyete, evaM sarvatra bhAvanA kartavyA, bhaNitaM ca-kRSNe nizi tRtIyAyAM dazamyAM saptamyAM caturdazyAM bAda vissttiH| zukle catuthyoM ekAdazyAM nizi aSTamyAM pUrNimAyAM ca divaa||1||shukl pratipanizi paJcamIdine aSTamyA rAtrI tudvAdazyA divase pUrNimAyAzca rAtrI bavaM bhavati // 2 // bahulassa cautthIe divA ya taha sattamIi ratimi / ekArasIya u divA bavakaraNaM hoi nAyavaM // 3 // ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 1018 // uktaM kAlakaraNam , adhunA bhAvakaraNamabhidhIyate, tatra bhAvaH paryAya ucyate, tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena dvibhedatvAt tatkaraNamapyoghato dvividhameveti, ata AhajIvamajIve bhAve ajIvakaraNaM ta tattha vnnaaii| jIvakaraNaM tu vihaM suakaraNaM no amuakaraNaM // 1019 // vyAkhyA-ihAnusvArasyAlAkSaNikatvAjIvAjIvayoH sambandhi 'bhAva' iti bhAvaviSayaM karaNamavaseyamiti, alpavaktadhyatvAdajIvabhAvakaraNamevAdAvupadarzayati-'ajIvakaraNaM tu' tuzabdasya vizeSaNArthatvAdajIvabhAvakaraNaM parigRhyate, 'tatra' tayormadhye varNAdi, iha paraprayogamantareNAbhrAdernAnAvarNAntaragamanaM tadajIvabhAvakaraNam, AdizabdAd gandhAdiparigrahaH, tatrA''ha-nanu ca dravyakaraNamapi vizrasAviSayamitthaMprakAramevotaM, ko nvatra bhAvakaraNe vizeSa iti?, ucyate, kArAt paryAyaprAdhAnyamAzrIyate tatra tu dravyaprAdhAnyamiti vizeSaH, jIvakaraNaM tu punaH dvividhaM' dviprakAra-zrutakaraNaM nozrutakaraNaM ca, zrutakaraNamiti zrutasya jIvabhAvatvAcchutabhAvakaraNaM, nozrutabhAvakaraNaM ca guNakaraNAdi, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthArthaH // 1019 // sAmprataM jIvabhAvakaraNenAdhikAra iti tadeva yathoddiSTaM tathaiva bhedataH pratipipAdayiSurAhabaddhamabaddhaM tu suaM baddhaM tu duvAlasaMga nihiM / tabvivarIamabaddhaM nisIhamanisIha baddhaM tu // 1020 // , kaSNasya caturthI divaca tathA saptamyAM rAtrau / ekAdazyAstu divase bavakaraNaM bhavati jJAtavyam // 3 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R10 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH nyAkhyA-daha baddhamabaI tu zrutaM, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi :--laukikalokottarabhedamidamevamiti, tatra pathagadhabandhanAd baddhaM zAkhopadezavat , ata evAha-baddhaM tu dvAdazAGgam-AcArAdi gaNipiTakaM nirdiSTaM, tuzabdasya vizepaNArthatvAllokottaranidaM, laukikaM tu bhAratAdi vijJeyamiti, tadviparItamabalam laukikalokottarabhedamevAvaseyamiti, 'nisohamanisIha baddhaM tuti iha vaddhazrutaM nipIthamanipIthaM ca, tuzabdaH pUrvavat , tatra rahasye pAThAd rahassopadezAca pracchannaM niSIthamucyate, prakAzapAThAt prakAzopadezatvAcAnipIthamiti gAthArthaH // 1020 // sAmpratamaniSIyaniSIthayoreSa svarUpapratipAdanAyAha bhUApariNayavigae sahakaraNaM taheva na nisIhaM / pacchannaM tu nisIhaM nisIhanAmaM jaha'jmayaNaM // 1021 // vyAkhyA-bhUtam-utpannam apariNataM-nityaM vigataM-vinaSTaM, tatazca bhUtApariNatavigatAni, etaduktaM bhavati-'uppaNo i vA vigae ivA dhuve i vA' ityAdi, zabdakaraNamityanenokimAha, tathA coktam-'uttI tu saddakaraNe' ityAdi, tadevaM bhUtAdizabdakaraNaM 'na niSIya miti niSIrtha na bhavati, prakAzapAThAt prakAzopadezatvAcca, pracchannaM tu niSIthaM rahaspapAThagad rahasyopadezAca niSIthanAma yathA'dhyayanamiti gAthArthaH // 1021 // athavA nipIthaM guptArthamucyate, "jehA-aggANIe virie asthinanthippavAyapube ya pATho-jatthego dIvAyaNo bhuMjai tattha dIvAyaNasayaM bhujA jattha dIvAyaNasayaM muMjA tastha sakista zabdakaraNe 1 vayAprAvaNIce vIrya astinAstipravAdapUrve ca pAThaH-patraiko dIpAyano mujhe tatra dIpAyanaza mujhe patra dvIpAcanaza mujhe vIko ego dIvAyaNo bhujai, evaM hammai vi jAva jattha dIvAyaNasayaM hammai tatthego dIvAyaNo hammai," tathA cAmumevArthamabhidhAtukAma AhaHaggeNImi ya jahA dIvAyaNa jattha ega tattha sayaM / jattha sayaM tatthego hammai vA dhuMjae vAvi // 1022 // vyAkhyA-sampradAyAbhAvAnna pratanyata iti // evaM baddhamabaddhaM AesANaM havaMti paMcasayA / jaha egA marudevI aJcaMtatthAvarA siddhA // 1023 // vyAkhyA-'evam' ityanantaroktaprakAraM 'baddhaM' lokottaraM, laukikaM tvatrAraNyakAdi draSTavyam , abaddhaM punarAdezAnAM bhavanti paJca zatAni, kimbhUtAni ?, ata Aha-yathaikA-tasmin samaye'dvitIyA 'marudevI' RSabhajananI 'atyantasthAvarA' ityanAdivanaspatikAyAdudvRttya 'siddhA' niSThitArthA saJjAteti,upalakSaNametadanyeSAmapi svayambhUramaNajaladhimatsyapadmapatrANAM valayavyatiriktasakalasaMsthAnasambhavAdInAmiti, laukikamapyADikApratyaDikAdikaraNaM granthAnibaddhaM veditavyamiti gAthArthaH // 1023 // atra vRddhasampradAyaH-Aruhae parayaNe paMca AesasayANi jANi aNibaddhANi, tatthegaM marudevA Navi aMge Na gvaMge pATho asthi jahA-accaMtaM thAvarA hoiUNa siddhatti, biiyaM sayaMbhuramaNe samuhe macchANaM paumapattANa ya savasaMThANANi dvIpAyano bhukta, evaM hanyate'pi yAvat yatra dvIpAyanazataM hanyate tatraiko dvIpAyano hanyate / AIte pravacane paJcAdezazatAni yAmyanivadvAni, tatraika mahadevA naivAne nopAGge pATho'sti yathA-atyantaM sthAvarA (da) bhUtvA (anAdivanaspaterAgasya) siddheti, dvitIyaM svayambhUramaNe samudra matsyAnAM panapatrANAM ca sarvasaMsthAnAne asthi layasaMThANaM moThe, taiyaM viNhussa sAtiregajoyaNasayasahassaviuvaNaM, cautthaM karaDaokuruDA *dosaTTiyaruvajhAyA, kuNAlANayarIe niddhamaNamUle vasahI, varisAsu devayANukaMpaNaM, nAgarehi nicchuharNa, karaDeNa rUsieNa vuttaM-'varisa deva! kuNAlAe,' ukuruDeNa bhaNiyaM-'dasa divasANi paMca ya' puNaravi karaDeNa bhaNiya-'muTThibhettAhiM dhArAhiM' ukuruDeNa bhaNiyaM'jahA rattiM tahA divaM ' evaM vAttUNamavatA, kuNAlAevi paNNarasadivasaaNubaddhavarisaNeNaM sajANavayA (sA) jaleNa ukaMtA tao te taiyavarise sAee Nayare do'vi kAlaM kAUNa ahe sattamAe puDhavIe kAle Narage bAvIsasAgarovamahiIA NeraiyA saMvuttA / kuNAlANayarIviNAsakAlAo terasame varise mahAvIrassa kevalaNANasamuppattI / evaM anibaddhaM, evamAi paMcAesasayANi abaddhANi // evaM loiyaM abaddhakaraNaM battIsaM aDDiyAo battIsaM paJcaDiyAo solasa karaNANi, logappavAhe paMcaTThANANi taMjahA-AlIDhaM paJcAlIDhaM vaisAhaM maMDalaM samapayaM, tatthAlIDhaM dAhiNaM pArya aggaohutaM kAuM santi valayasaMsthAnaM bhukravA, tRtIyaM viSNoH sAtirekayojanazatasahastraM vaikriyaM, caturtha sTorakuruTI doSAtopAdhyAyau kuNAlA nagaryA nirdhamana (jalanirgamanamArga)mUle vasatiH (tayoH), varSAsu (varSAvAse) devatAnukampanaM, nAgaraniSkAzanaM, karaTena sTeno-varSa deva! kuNAkAyAM,' utkuruTena bhaNisaM-'daza dinasAn paJcaca' punarapi kanTena bhaNitaM-muSTimAtrAbhirdhArAbhiH' utkuSTena bhaNitaM-'yathA rAtrI tathA divA' evamuktvA'pakrAntI, kuNAsAbAmapi paJcadazadivasAnubaddhavarSaNena sajanapadA (kuNAlA) jalenApakrAntA, tatastau tRtIye ga sAkene nagare dvAvapi kAlaMkRtvA'dhaH sasampAM pRthigyo kAle narake dvAviMzatisAgaropamasthitiko nairayiko saMvRttau / kuNAlAnagarIvinAzakAlAtrayodaze varSe mahAvIrakha kevalajJAnasamutpatiH / etadanibaddha, evamAdIni paJcAdezazatAni bhavadAmi // evaM laukikamabaddhakaraNa dvAtriMzadahikAH dvAtriMzatpratyahikAH SoDaza karaNAni, lokapravAhe paya sthAnAni, tayA-mALItaM pratyAlI vaizAkha maTakaM samapAda, tatrAko dakSiNaM pAdamamatomUtaM kRtvA * dosaDiyaruva0 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 36 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH vAmapAyaM pacchaohutaM osArei, aMtaraM doNhavi pAyANaM paMcapAyA, evaM ceva vivarIyaM paJcAlIDhaM, vaisAhaM paNhIo ambhitarAhuttIo samaseDhIe karei, aggimayalo bahirAhutto, maMDalaM dovi pAe dAhiNavAmahattA osArettA aruNovi ATAvei jahA maMDalaM bhavai, aMtaraM cattAri payA, samapAyaM dovi pAe samaM niraMtaraM Thavei, eyANi paMcaTThANANi, logaNavAe(1) sayaNakaraNaM chaThaM ThANaM, ityalaM vistareNa // uktaM zrutakaraNam , adhunA nozrutakaraNamabhidhitsurAhanosuakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya muMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM tavakaraNe saMjame a tahA // 1024 // __ vyAkhyA-zrutakaraNaM na bhavatIti nozrutakaraNam, 'amAnonAH pratiSedhavAcakA' iti vacanAt , 'dvividha' dviprakAra 'guNakaraNam' iti guNAnAM karaNaM guNakaraNaM, guNAnAM kRtirityarthaH, 'tathA' iti nirdeze 'caH' samuccaye vyavahitazcAsya yogA, kathaM ?, 'yojanAkaraNaM ca' manaHprabhRtInAM vyApArakRtizcetyarthaH, guNakaraNaM punaH 'dvividhaM' dviprakAra, kathaM ?, 'tapakaraNam' iti tapasaH anazanAderbAhyAbhyantarabhedabhinnasya karaNaM tapakaraNaM, tapaHkRtiriti hRdayaM, tathA 'saMjame atti saMyamaviSada ca paJcAzravaviramaNAdikaraNamiti bhAva ityayaM gAthArthaH // 1024 // idAnIM yojanAkaraNaM vyAcikhyAsurAhajhuMjaNakaraNaM tivihaM maNa 1 vayarakAe azmaNasi sccaaii| sahANi tesi bhebho cauraca uhArasatsahA 3 va 1025 vAmapAda pazcAtkRtyApasArayati, antaraM dvayorapi pAdayoH paJca pAdAH, evameva viparItaM pratyAlIDhaM, vaizAkhaM pANI abhyantare samazreNyA karoti, bhamatalI vAmataH, maNDalaM dvAvapi pAdau dakSiNavAmataH apasArya arU api AkuJcati yathA maNDalaM bhavati, bharataraM catvAraH pAdAH, samapAdaM dvAvapi pAdau samaM niranta sthApayati, etAni paJca sthAnAni, kokapravAde (he) zayanakaraNaM SaSThaM sthaanm| vyAkhyA-yojanAkaraNaM trividha' triprakAraM 'maNavaikAe yatti manovAkkAyaviSayaM, tatra 'manasi satyAdi' manoviSaya satyAdiyojanAkaraNaM tadyathA-satyamanoyojanAkaraNam , asatyamanoyojanAkaraNaM, satyamRSAmanoyojanAkaraNam , asatyAmRSAmanoyojanAkaraNamiti, 'svasthAne pratyekaM manovAkAyalakSaNe 'teSAM' yojanAkaraNAnAM 'bhedaH' vibhAgaH 'caucauhA sattahA ceva'tti ayamatra bhAvArthaH-manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi caturbhedameva draSTavyaM, kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedaM, tadyathA-audArikakAyayojanAkaraNam , evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH evaM vaikriyamizram, evamAhArakakAyaH evamAhArakamizram, evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gAthArthaH // 1025 // itthaM tAvad vyAvarNitaM yathoddiSTaM karaNam, adhunA'tra yenAdhikAra iti taddarzanAyA''habhAvasuasaddakaraNe ahigAro ittha hoi kaayvyo| nosuakaraNe guNajhuMjaNe a jahasaMbhavaM hoI // 1026 // vyAkhyA-bhAvazrutazabdakaraNe 'adhikAraH' avatAro bhavati kartavyaH zrutasAmAyikasya, na tu cAritrasAmAyikasya, tasya ante yathAsambhavAbhidhAnAd, iha cabhAvazrutaM sAmAyikopayoga eva, zabdakaraNamapyatra tacchabdaviziSTaH zrutabhAva evaM vivakSito na tu dravyazrutamiti, tatra vastuto'syAnavatArAt, tathA nozrutakaraNamadhikRtya 'guNajhuMjaNe yati guNakaraNe yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavati, adhikaraNamiti gamyate, tatra yathAsambhavamiti guNakaraNe cAritrasAmAyikasyAvatArA, tapaHsaMyamaguNAtmakatvAcAritrasya, yojanAkaraNe ca manovAgyojanAyAM satyAsatyAmRSAdvaye dvayasyApi bhAvanIyaH, kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyasyaiteti gAthArthaH // 1026 // sAmprataM sAmAyikakaraNamevAvyutpannAvineyavargavyutpAdanArtha sadhabhiranu. yogadvAraiH kRtAkRtAdibhiH nirUpayannAha kayAkayaM 1 keNa kayaM 2 kesu avvesu kIraI vAvi 3 / kAhe va kArao 4 nayao 5 karaNaM kAvihaM 5 (ca) kahaM 71 // 1027 // vyAkhyA-'kayAkayaMti sAmAyikasya karaNamiti kriyAM zrutvA codaka AkSipati-etatsAmAyikamasyAH kriyAyAH prAkU kiM kRtaM kriyate ? AhozvidakRtamiti, ubhayathA'pi doSaH, kRtapakSe bhAvAdeva karaNAnupapatteH, akRtapakSe'pi vAndhyeyAderiva karaNAnupapattireveti, atra nirvacanaM, kRtaM cAkRtaM ca kRtAkRtaM, nayamatabhedena bhAvanA kAryA, kena kRtamiti vaktavyaM, tathA keSu dravyeSviSTAdiSu kriyate, kadA vA kArako'sya bhavatIti vaktavyaM, 'nayata' iti kenAlocanAdinA nayeneti, tathA karaNaM 'kaiviha' katibhedaM 'kathaM' kena prakAreNa labhyata iti vaktavyamayaM gAthAsamAsArthaH // 1027 // avaya. vArtha tu pratidvAraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrA''dhadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha-- uppannANuppannaM kayAkayaM itthajaha nmukkaare|daa01||kennNti atthaotaM jiNehiM muttNgnnhrehiN||17||(daa02)maa0 vyAkhyA-ihotpannAnutpannaM kRtAkRtamabhidhIyate, sarvameva ca vastUtpannAnutpannaM kriyate, dravyaparyAyobhayarUpatvAdvastuna iti, atra naigamAdinayairbhAvanA kAryeti, ata evA''ha-atra yathA namaskAre nayabhAvanA kRtA tathaiva kartavyeti gamyate, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 312 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH sA punarnamaskArAnusAreNaiva bhAvanIyeti dvAram / sA puNa bhAvaNA - iha ke uppannaM icchaMti, kei aNutpannaM icchaMti, te ya NegamAI satta mUlaNayA, tattha Negamo'Negaviho, tatthAiNegamassa aNuppannaM kIrai No uppaNNaM, kamhA 1, jahA paMca asthikAyA NicA evaM sAmAiyaMpi Na kayAi NAsi Na kayAi Na bhavadi Na kayAi Na bhavissai, bhuvi ca bhavai a bhavissai, dhuve Niie akkhae adhae avaDie Nice Na esa bhAve keNai uppAipattikaTTu, jadAvi bharaheravaehiM vAsehiM vocchijjA tayAvi mahAvidehe vAse avocchitI tamhA aNuppannaM / sesANaM NegamANaM chaN ya saMgahAINa nayANaM uppanaM kIrai, jeNaM paNNarasasuvi kammabhUmIsu purisaM paDuzca uppajjai, jai uppannaM kahaM uppannaM 1, tiviheNa sAmitteNa uppattI bhavai, taMjahA - samuTThANeNaM vAyagAe laddhIe, tattha ko o kaM uppattiM icchai ?, tattha je paDhamavajjA NegamA saMgahavavahArA ya te tivihaMpi uppattiM icchaMti, samuTThANeNaM jahA titthagarassa saeNaM uvadvANeNaM, vAyaNAe vAyaNAyariyaNissAe jahA bhagavayA goyamasAmI vAio, laddhIe vA abhaviyassa 1 sA punabhavanA-iDa kecidutpannamicchanti kecidanutpannamicchanti, te ca naigamAdayaH sapta mUlamayAH, tatra naigamo'nekavidhaH, tatrAdinaigamasyAnutpacaM kriyate notpannaM, kasmAta?, yathA paJcAstikAyA nityA evaM sAmAyikamapi na kadAcicAsIt na kadAcinna bhavati ma kadAcita bhaviSyati, bhUtaM sa bhavati ca madivyati, bhuvaM naityikaM akSayamavyayaM bhavasthitaM nityaM naiSa bhAvaH kenacidutpAdita itikRtvA, yadApi bharataira vateSu varSeSu vyucchidyate tadA'pi mahAvideheSu varSeSu abyavacchittiH tasmAdanutpasaM / zeSANAM naigamAnAM SaNNAM ca saMgrahAdInAM nayAnAmutpannaM kriyate, yataH paJcadazasvapi karmabhUmiSu puruSaM pratItyotpadyate, yathutpannaM kathamutpacaM ?, trividhena svAminotpattirbhavati, tadyathA - samutthAnena vAcanayA labdhyA, tatra ko nayaH kAmutpattimicchati ?, tatra ye prathamavaja naigamAH saMgrahavyavahArau ca te trividhAmapyutpatimicchanti, samutthAnena yathA tIrthakarasya svakenotthAnena, vAcanayA vAcanAcAryanizrayA yathA bhagavatA gautamasvAmI vAcitaH sandhyA vA'bhavyasva tthi, bhaviyassa puNa uvaesagamaMtareNAvi paDimAi dahUNaM sAmAiyAvaraNijANa kammANa khaovasameNaM sAmAiyaladdhI samuppajjai, jahA sayaMbhUramaNe samudde paDimAsaMThiyA ya macchA paumapattAvi paDimAsaMThidA sAhusaMThiyA ya, savANi kira tattha saMThANANi asthi mottUNa valayasaMThANaM, erisaM Natthi jIvasaMThANaMti, tANi saMThANANi daDUNa kassai saMmattasuyacarittAca - risasAmAiyAi uppajjejjA / ujjusuo paDhamaM samuTThANeNaM necchai, kiM kAraNaM 1, bhagavaM ceva uTThANaM, sa eva vAyaNAya - rio goyamappabhiINaM, teNa duvihaM - vAyaNAsAmittaM laddhisAmittaM ca jaM bhaNiyaM-vAyaNAya riyaNissAe sAmAiyaladdhI jassa uppajjai, tiNNi saddaNayA laddhimicchati, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijjamANevi abhaviyassa Na uppajjai, labdherabhAvAt evaM uppaNNaM aNuSpaNNaM vA sAmAiyaM kajjai, kayAkayaMti dAraM gataM, adhunA dvitIyadvAramadhikRtyA''ha - 'kena' iti, kena kRtamityatra nirvAcanam, 'arthataH' arthamaGgIkRtya 'tat' sAmAyikaM 1 nAsti, madhyasya punarupadezaka mantareNApi pratimAdi dRSTvA sAmAyikAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena sAmAyikalabdhiH samutpadyate, yayA svayambhUramaNe samudre pratimAsaMsthitAzca matsyAH padmapatrANyapi pratimAsaMsthitAni sAdhusaMsthitAni ca sarvANi kila tatra saMsthAnAni santi muktvA valayasaMsthAnaM, I nAsti jIvasaMsthAnamiti tAni saMsthAnAni dRSTvA kasyacitsamyaktvazrutacAritrAcAritrasAmAyikAdirUpayetaM / RjusUtraH prathamAM samutthAnena (iti) necchati, kiM kAraNaM 1, bhagavAnevotthAnaM, sa eva vAcanAcAryo gautamaprabhRtInAM tena dvividhaM vAcanAsvAmitvaM labdhisvAmitvaM ca yadbhaNitaM vAcanAcAryanizrayA sAmAkilabdhiryasyotpadyate zrayaH zabdanayA kabdhimicchanti, yena ityAne vAcanAcArye ca vidyamAne'pi abhavyasya notpadyate, evamutpannaM anutpannaM vA sAmAyikaM kriyate, kRtAkRtamiti dvAraM gataM / 'jinaiH' tIrthakara, sUtraM tvaGgIkRtya gaNadharairiti, vyavahAramatametat, nizcayamataM tu vyaktyapekSayA yo yatsvAmI tattenaiveti, vyaktyapekSazceha tIrthakaragaNadharayorupanyAso veditavyaH, pradhAnavyaktitvAdU, anyathA punaruktadoSaprasaGga iti, ukkaM ca bhASyakAreNa - 'NaNu Niggame gavaM ciya keNa kayaMti tti kA puNo pucchA / bhaNNai sa bajjhakattA ihaMtaraMgo viseso'yaM // 1 // " bAhyakartA sAmAnyenAntaraGgastu vyaktyapekSayeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // sAmprataM keSu dravyeSu kriyata ityetad vivRNvannAhataM sukIra tattha negamo bhaNai iTThadavvesu / sesANa savvadavvesu pajjavesuM na satrvesuM // 176 // (dA0 3) (bhA0) vyAkhyA--'tat' sAmAyikaM 'keSu' dravyeSu sthitasya sataH 'kriyate' nirvartyata iti dravyeSu praznaH, nayapravibhAgeneha nirvacanaM tatra 'gamo bhaNaI' naigamanayo bhASate - 'iSTadravyeSu' iti manojJapariNAmakAraNatvAnmanojJeSveva zayanAzanAdidravyeSviti, tathAhi - 'maiNuSNaM bhoyaNaM bhoccA, maNuSNAM sayaNAsaNaM / maNuSNaMsi agAraMsi, maNuNNaM jhAyae muNI // 1 // ' ityAgamaH, 'zeSANAM ' saGgrahAdInAM sarvadravyeSu, zeSanayA hi pariNAmavizeSAt kasyacit kiJcinmanojJamiti vyabhicArAt, sarvadravyeSu sthitasya kriyate yatra manojJaH pariNAma iti manyante, paryAyeSu na sarveSvavasthAnAbhAvAt, tathAhi - yo yatra vipadyAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, ekabhAga eva sthitatvAt itthaM caitadaGgIkartavyA, anyathA punaruktadoSaprasaGgaH, tathA coktaM 1 manu nirgame gatameva kena kRtamitIti kA punaH pRcchA ? / bhaNyate sa bAjhakarttA ihAntaraGgo vizeSo'yam // 1 // 2 manozaM bhojanaM bhuktvA manoraM zabadAlana / manoze'gAre manozaM dhyAyati muniH // 1 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 11 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH bhASyakAreNa-"NaNu bhaNiyamuvagyAe kesutti ihaM ko puNo pucchA ? / kesutti tattha visao iha kesu Thiyassa tallAho // 1 // to kiha sabaddabAvasthANaM NaNu jaaimetvynnaao| dhammAisabadabAhAro sabo jaNo'vassaM // 2 // " athavopodghAte sarva. dravyANi viSayaH sAmAyikasya, iha tAnyeva sarvadravyANi sAmAyikasya hetuH, zraddheyajJeyakriyAnibandhanatvAt , athavAsnyathA punarutaparihAraH-kRtAkRtAdigAthAyAM kRtamakRtaM vA sAmAyika kArya karma, karturIpsitatamatvAt, kena kRtamiti kartuH praznaH, keSu dravyeSviti sAdhakatamakaraNapraznaH, prAkRte tRtIyAbahuvacanaM saptamIbahuvacanatulyaM tRtIyArthe vA saptamI kRtvA nirdezaH, na caitadapi svamanIpikAvyAkhyAna, yatobhASyakAreNApyabhyadhAyi-"viseovi uvagyAe kesuttIhaM sa eva heutti / saddheyaNeyakiriyANibaMdhaNaM jeNa sAmaiyaM // 1 // ' ahavA kayAkayAisu karja keNa va kayaM cakattatti / kesutti karaNabhAvo tatiyatthe sattI kAuM // 2 // ' ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 176 // dvAraM // sAmprataM kadA kArako'sya bhavatItyetanayanirUpayannAhakA? diThe negama ucaTThie saMgaho a vvhaaro|ujusuo amate sahu samami uvutto||17||(daa04)(bhaa0) __ vyAkhyA-kadA'sau sAmAyikasya kArako bhavatIti praznaH, iha naye nirvacanaM 'uddiThe Negama'tti uddiSTe sati naigamo nanu bhaNitamupodghAte kevitIha kutaH punaH pRcchA / keviti tatra viSaya iha keSu sthitasya tallAbhaH // / // tadA kayaM sarvagyAvasthAna ? nanu jAnimAtravacanAt / dharmAdisarvavyAdhAraH saryo jano'vazyam // 2 // 2 viSayo'pyu (yo vo) podadhAte kevitIha sa eSa heturiti / bhadeyajJeyaziyAnibandha yena sAmAyikam // 1 // athavA kRtAkRtAdiSu kArya kena vA kRtaM ca karteti / keSviti karaNabhAvaH tRtIyAphe sahamI kRtvA // 2 // manyate, iyamatra bhAvanA-sAmAnyagrAhiNo naigamanayasyoddiSTamAtra eva sAmAyike guruNA ziSyo'nadhIyAno'pi takiyA'nanuSThAyI san sAmAyikasya kartA vanagamanapasthitaprasthakakartRvat , yasmAduddezo'pi tasya kAraNaM sAmAyikasya, tasmiMzca kAraNe kAryopacAraH, 'uvaThie saMgaho ya vavahAro'tti saGghaho vyavahArazca manyate-upasthitaH san kArako bhavatIti, iyamatra bhAvanA-ihoddezAnantaraM vAcanAprArthanAya yadA vandanaM dattvopasthito bhavati tadA pratyAsannatarakAraNatvAt saGgrahavyavahArayoH kAraka iti, RjusUtra AkrAman kArako bhavatIti manyate, etaduktaM bhavati-uddezAnantaraM gurupAdamUle panditvopasthitaH-sAmAyikaM paThitumArabdhaH kArakaH, vRddhAstu vyAcakSate-na paThanneva, kintu samApteH kAraka iti sAmAyikakriyAM vA pratipadyamAnastadupayogarahito'pi kArakA, yasmAt sAmAyikArthasya sAmAyikazabdakriye asAdhAraNa kAraNam , asAdhAraNakAraNena ca vyapadeza iti, 'sahu samattami upautto'tti zabdAdayo nayA manyante-samApte satyupayukta eva kArako bhavati, trayANAM ca zabdAdInAM nayAnAM zabda kriyAviyukto'pi sAmAyikopayuktaH kArakaH, manojJatathApariNAmarUpatvAt sAmAyikasyeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // 177 // kadA kAraka iti gataM, nayato-nayamapaJcata ityarthaH, athavA kadA kAraka ityetAvad dvAraM gataM, nayata ityetattu dvArAntarameva, atastadabhidhitsayA''ha AloaNA ya 1viNae 2 visa 3 disA'bhiggahe a4 kAle 5 / rikkha 6 guNasaMpayA vi a 7 abhivAhAre a 8 ahamae // 178 // (dA06) (bhA0) vyAkhyA-ihA''bhimukhyena gurorAtmadoSaprakAzanam-AlocanAnayaH, tathA vinayazca padadhAvanAnurAgAdiH, tathA 'kSetram' ikSukSetrAdi, tathA digabhigrahazca vakSyamANalakSaNaH, kAlazcAharAdiH, tathA rikSasampat-nakSatrasaMpat guNasaMpacca guNAH-priyadharmAdayaH, abhivyAharaNam abhivyAhArazcASTamo naya iti gAthAsamAsArthaH // 178 // vyAsArtha tu pratipadaM bhASyakAra eva samyaga nyakSeNa vakSyati, tathA cA''dyadvAravyAcikhyAsayA''hapavvajAe juggaM tAvaha AloaNaM gihtthesuN| upasaMpayAi sAhusu mutte atye tadubhae a||179|| (pa01XbhA0) vyAkhyA-pravajyAyAH-niSkramaNasya yat prANijAtaM strIpuruSanapuMsakabhedaM 'yogyam' anurUpaM tadanveSaNaM, yaditi vAkyazeSaH, tAvatyevA''locanA'valokanA vA, keSu?-'gRhastheSu gRhasthaviSaya iti, etaduktaM bhavati-yogyaM hi sarvopAdhizuddhameva bhavati, tatazca tadanveSaNena sarvasyaiva vidheH kastvaM ! ko vA te nirvedaH' ityAdipraznAderAkSepa iti, tatazca prayukkAlocanasya yogyatA'vadhAraNAnantaraM sAmAyikaM dadyAt, na zeSANAM pratiSiddhadIkSANAmiti nyH| evaM tAvad gRhasthasyAkRtasAmAyikasya sAmAyikArthamAlocanokA, sAmprataM kRtasAmAyikasya yate pratipAdayannAha-upasampadi sAdhuSu Alocaneti vartate, sUtre arthe tadubhaye ca, iyamatra bhAvanA-sAmAyikasUtrAdyartha yadA kazcidupasampadaM prayacchati yatistadA'sAvAlocanAM dadAti, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, Aha-alpaM sAmAyikasUtraM, tatkathaM tadarthamapi yaterupasampat , tadabhAve vA kathaM yatiH kathaM vA pratikramaNamantareNa zuddhiriti ?, atrocyate, mandaglAnAdivyAghAtAd vismRnasUtrasya pateH sUtrArthamapyupasampadaviruddhaiva, eSyatkAlaM vA duSSamAntamAlokyAnAgatAmarSakaM sUtramiti, tadabhAve'pi ca tadA cAritrapari Jain Education Interational Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 314 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH NAmatatvAdakhau yatireya, zuddhizcAsya yAvat sUtramadhItaM tAvat tenaiva pratikramaNaM kurvata ityalaM vistareNeti gAdhArthaH // // 179 // dvAram // adhunaikagAdhayaiva vinayAdidvAratrayaM vyAcikhyAsurAha Aloie viNIassa dijae taM ( paDi 2 ) pasatdhakhitaMmi / ( pa0 3 ) abhiga do disAo caraMtiaM vA jahAkamaso // 180 // ( pa0 4 ) ( bhA0 ) vyAkhyA-Alocite sati vinItasya, pAdadhAvanAnurAgAdivinayavata ityarthaH, uktaM ca bhASyakAreNa - 'aNurato bhaktigao amuI aNuyattao visesaNNU / ujjutaga'paritaMto icchiyamatthaM lahai sAhU // 1 // ' dIyate 'tat' sAmAyikaM, tasyApi na yatra tatra kacit kiM tarhi ?, 'prazastakSetre' ikSukSetrAdAviti, atrApyuktaM- 'ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie ya vaNasaMDe / gaMbhIrasANAe payAhiNajale jiNadhare vA // 1 // deja Na u bhaggajhAmiyasusANasuNNAsu saiNNagehesu / chAraMgArakayArAmejhAdavaduddhe vA // 2 // ' tathA 'abhigRhya' aGgIkRtya dve 'dizau' pUrvA vottarAM vA dIyata iti vartate, tathA carantIM vA, tatra carantI nAma yasyAM dizi tIrthakarakevalimanaHparyAyajJAnyavadhijJAni caturdazapUrvarAdayo yAvad yugapradhAnA iti biharanti, yathAkramaza iti guNApekSayA tAsu dikSu yathAkrameNa dIyata iti, uktaM ca-pudhAbhimuo uttaramuho va dejA'havA pricchinaa| 1 anurako bhaktigato'mocI anuvarttako vizeSajJaH / vacatakosparitAnta iSTamartha kabhate sAdhuH // 1 // 1 ikSuvane jhAlIya ne padmasarasi kusumite ca banakhaNDe / gambhIrasAnunAde pradakSiNajale jinagRhe vA // 1 // dadhAt na tu bhannadhyAmitazmazAna zUnyeSu saMjJAgedeza / kSArAGgArakacavarAmedhyAdimadhya vA // 2 // 3 pUrvAbhimukha uttaramukho vA dadyAdathavA pratIcchet / * *NNAmaNuNNa0 pra. jAeM jiNAdao vA disAeN jiNabehayAI vA // 1 // iti gAthArthaH // 180 // dvArazrayaM gatam adhunA kAlAdizAtrayamekagAthayaipAbhidhitsurAha paDidiNe vajia rikvesu a migasirAi bhaNiesuM / piyadhammAI guNasaMpayAsu taM hoi dA pabbaM / / 182 // bhA0 ) vyAkhyA - pratikruSTAni - pratiSiddhAni dinAni - vAsarAH, pratikruSTAni ca tAni dinAni ceti vigrahaH, tAni caturdazyAdIni varjayitvA'pratikruSTeSveva paJcamyAdiSu dAtavyamiti yogaH, uktaM ca- "cAuddesiM paNNarasiM vajjejjA aharmica navamaM ca / chaddhiM ca causthi bArasiM ca doNhaMpi pakkhANaM // 1 // " eteSvapi dineSu prazasteSu muhUrteSu dIyate, nAprazasteSu, tathA 'RkSeSu' nakSatreSu ca mRgazirAdiSu, 'utteSu' pranthAntarAbhihiteSu, na tu pratiSiddheSu, uktaM ca - " misira addApUso tiNi ya pubAi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA daha vuhikarAI NANassa // 1 // " tathA - 'saMjJAgayaM ravigayaM viduraM saggahaM vilaMbiM ca / rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajjae satta nakkhate // 2 // tathA priyadharmAdiguNasampatsu satISu 'tat' sAmAyikaM bhavati dAtavyamiti, uktaM ca- "piryedhammo daDhadhammo saMviggo'vajjabhIru asaDho ya / khaMto daMto gutto thirabaya jiiMdio ujjU ||1||"vinItasyApyetA guNasampado'nveSTavyA iti gAthArthaH // 181 // (1.5-6-7) sAmprataM caramadvAravyAcikhyAsayA''ha 1 yasyAM jinAdayo vA dizi jinacaityAni vA // 1 // 2 caturdazIM paJcadaza varjayet aSTama ca navamIM ca / SaSThIM ca caturthI dvAdaza ca dvayorapi pakSayoH // 1 // 3 mRgaziraH ArdrA puSyaM tisrazca pUrvA mUlamazleSAH / hastazcitrA ca tathA daza vRddhikarANi jJAnasya // 1 // saMdhyAgataM ravigataM vivaraM sagrahaM vilambi c| rAhu grahabhinnaM ca varjayet sapta nakSatrANi // 1 // 4 priyadharmA dharmA saMvimo'vadyabhIrurazaThazca / kSAnto dAnto guptaH sthiravrato jitendriya RjuH // 1 // abhivAhAro kAliasuaMmi suttatthatadubhaeNaM ti / davvaguNapajjavehi a diTThIvAryami boddhvvo||182|| (108) bhA0 vyAkhyA--'abhivyAharaNama' AcAryaziSyayorvacanaprativacane abhivyAhAraH, sa ca 'kAlikazrute' AcArAdau 'sutatthatadubhaeNaM'ti sUtrataH arthatastadubhayatazceti, iyamatra bhAvanA - ziSyeNecchAkAreNedamaGgAdyuddizata ityukte satIcchApurasaramAcAryavacanam - ahamasya sAdhoridamaGgamadhyayanamuddezaM voddizAmi - vAcayAmItyarthaH, AptopadezapAramparyakhyApanArthe kSamAzramaNAnAM hastena, na svotprekSayA, sUtrato'rthatastadubhayato vA'smin kAlikazrute a (ta) thotkAlike, dRSTivAde kathamiti ?, taducyate - 'dabaguNapajjavehi ya diTThIvAyaMmi boddhabo' dravyaguNapayAyaizca 'dRSTivAde' bhUtavAde boddhavyo'bhivyAhAra iti, etaduktaM bhavati - ziSyavacanAnantaramAcAryavacanamuddizAmi sUtrato'rthatazca dravyaguNaparyAyaiH anantagamasahitairiti, evaM guruNA samAdiSTe'bhivyAhAre ziSyAbhivyAhAraH-travIti ziSyaH - uddiSTamidaM mama, icchAmyanuzAsanaM kriyamANaM pUjyairiti, evamabhivyAhAradvAramaSTamaM nItivizeSairnayairgatamiti gAthArthaH // 182 // vyAkhyAtA pratidvAragAthA, sAmpratamadhi kRtamUladvAragAthAyAmeva karaNaM katividhamiti vyAcikhyAsurAha-- uddesa1 samuhe se 2vAyaNa3maNujANaNaM ca 4 Ayarie / sIsammi uddisijjatamAha eaM tu jaM kaihA // 183 // bhA0dA06 vyAkhyA - iha guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNaM, taccaturddhA - 'uddesa samudde se 'ti uddezakaraNaM samudezakaraNaM 'vAyaNamaNujANaNaM ca'tti vAcanAkaraNamanujJAkaraNaM ca, chandobhaGgabhayAdiha vAcanAkaraNamatropanyastam, anyathA'munA krameNa ha - udezo vAcanA samuddezo'nujJA ceti gurorvyApAraH, 'Ayarie 'ti gurAvidaM karaNaM guruviSayamityarthaH, 'sIsammi Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 15 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH uhisijaMtamAI' ziSye-ziSyaviSayam uddizyamAnAdi-uddizyamAnakaraNaM vAcyamAnakaraNaM samuddizyamAnakaraNam anujJAyamAnakaraNaM ca, 'eyaM tu jaM kaiha'tti etadeva caturvidhaM tad yaduktaM katividhamiti gAthArthaH // 183 // Aha-pUrvamanekavidhaM nAmAdikaraNamabhihitameva, iha punaH kimiti praznaH, ucyate, tat pUrvagRhItasya karaNamanekavidhamuktam , iha punarasmin guruzipyadAnagrahaNakAle caturvidha karaNamiti, pUrva vA karaNamavizeSeNoktam, iha guruziSyakriyAvizeSAd vizeSi. tamiti na punarunam , athavA'yameva karaNasyAvasaraH, pUrvatrAnekAntadyotanArtha vinyAsaH kRta iti vicitrA sUtrasya kRtirityalaM vistareNa, dvAraM 6 / kathamiti dvAramidAnI, tatreyaM gAthAkaha sAmAialaMbho! tassavvavighAidesavAghAI / desavidhAIphaDagaaNaMtabuDDhIvisuddhassa // 1028 // evaM kakAralaMbho mesANavi evameva kmlNbho(daa0)| eaM tu bhAvakaraNaM karaNe a bhae ajaM bhnniaN||1022|| ___ asyA vyAkhyA-'kathaM' kena prakAreNa sAmAyikalAbha iti praznaH, asyottaraM-tasya-sAmAyikasya sarvavighAtIni dezavighAtIni ca sparddhakAni bhavanti, iha sAmAyikAvaraNaM-jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM [mithyAtva]mohanIyaM ca, abhIpAM dvividhAni sparddhakAni-dezaghAtIni sarvaghAtIni ca, tatra sarvaghAtiSu sarvepUyAtiteSu satsu dezaghAtisparddhakAnAmapyanantepU. dUghAtitepvanantaguNavRddhyA pratisamayaM vizudhyamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvataH kakAraM labhate, tadanantaguNavRddhava pratisamayaM vizuddhamAnaH san rephamityevaM zeSANyapi, ata evA''ha-dezaghAtisparddhakAnantavRddhayAM vizuddhasya stH|| kiM ?'eva'mityAdi,-pUrvArddha gatArtham . Aha--upakramadvAre'bhihitametat-kSayopazamAt jAyate, punazcopodghAte'bhihitametatkathaM labhyata iti tatroktam , iha kimartha prazna iti punaruktatA, ucyate, trayamapyetadapunaruktaM, kutaH ?, yasmAdupakrame kSayopazamAt sAmAyika labhyata ityuktam , upodghAte sa eva kSayopazamastatkAraNabhUtaH kathaM labhyata iti praznaH, iha punarvizepita taraH praznaH-keSAM punaH karmaNAM sa kSayopakSama iti pratyAsannatarakAraNaprazna ityalaM prasaGgena / dvAramevopasaMharamAha-etadeva-anantarodita sAmAyikakaraNaM yattadbhAvakaraNaM 'karaNeya'tti upanyastadvAraparAmarzaH / 'bhae yatti bhayamapi 'yad bhaNitaM' yaduktamiti gAthAdvayArthaH // 1028-29 // mUladvAragAthAyAM karaNamityetad dvAraM vyAkhyAtam , etadvyAkhyAnAca sUtre'pi karomItyayamavayava iti, adhunA dvitIyAvayavavyAcikhyAsayA''hahoi bhayaMto bhayaaMtago a rayaNA bhayassa chnbheaa| savvaMmi banie'NukameNa aMtevi chnbheaa||184|| (bhA0) ___ vyAkhyA-bhavati bhadanta ityatra 'bhadi kalyANe sukhe ca' arthadvaye dhAtuH 'juvizibhyAM jhavU' (u. pA. 413) auNAdikapratyayo dRSTaH, taM dRSTvA prakRtiruhyate, bhadi kalyANa iti anunAsikalopazcati, tasyauNAdikavidhAnAt, tatazca bhadanta iti bhavati, bhadanta:-kalyANaH sukhazcetyarthaH, prAkRtazailyA vA bhavati bhavAnta iti, atra bhavasya-saMsArasyAntastenA''cAyeNa kriyata iti bhavAntakaratvAd bhavAnta iti, tathA-bhayAntazcetyatra bhayaM-trAsaH tamAcArya prApya bhayasyAnto bhavatIti bhayAnto-guruH,bhayasya vA'ntako bhayAntaka iti,tasyA''mantraNaM,'racanA' nAmAdivinyAsalakSaNA,bhayasya 'pahabhedAH' SaTUprakArA:-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabheda bhinnAH, tatra paJca prakArAH prasiddhAH, SaSThaM bhAvabhayaM saptadhA-ihalokabhayaM paralokabhayamAdAnabhayamakasmAbhayamazlokabhayamAjIvikAbhayaM maraNabhayaM ceti, tatrApIhaloke bhayaM svabhavAd yat prApyate paralokabhayaM parabhavAt , kizcanadravyajAtamAdAnaM tasya nAzaharaNAdibhyo bhayam AdAnabhayaM, yattu vAhyanimittamantareNAhetukaM bhayam akasmAd bhavati tadAkasmikaM, 'zloka zlAghAyAM' zlokaMnaM zlokaH zlAghA-prazaMsA taviparyayo'zlokastasmAd bhayamazlokabhayam, AjIvikAgarya-durjIvikAbhayaM, prANaparityAgabhayaM maraNabhayamiti, evaM sarvasmin varNite 'anukrameNa' uktalakSaNenAnte'pi SaDU bhedA iti, tatra 'ama gatyAdiSu' amanamantaH-avasAnamityarthaH, asminnapi SaDU bhedAH, tadyathAnAmAntaH sthApanAntaH dravyAntaH kSetrAntaH kAlAntaH bhAvAntazceti, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnto ghaTAdhantaH, kSetrAnta UrdhvalokAdikSetrAntaH, kAlAntaH samayAdyantaH, bhAvAntaH audyikaadibhaavaantH|| . evaM satvaMmi'vi vanimi itthaM tu hoi ahigAro / sattabhayavippamukke tahA bhavaMte bhayaMte a||18|| (bhA.) vyAkhyA-'eSam' uktena prakAreNa 'sarvasmin' anekabhedaminne bhayAdau varNite sati 'atra tu' prakRte bhavatyadhikAraHprakRtayojanA saptabhayavipramukto yastena, tathA bhavAnto yaH bhadantazceti, pazcAnupUryA grantha iti gAthAdvayArthaH / / 185 // mUladvAragAthAyAM vyAkhyAtaM bhayAntadvAradvayaM, tadvyAkhyAnAca bhadantabhavAntabhayAnta iti guvAma rthaH sUtrAvayava iti, uktaM ca -bhASyakAreNa 'AmaMtei karemI bhadaMta! sAmAiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavayaNaM guruNo kiMkAraNamiNaMtiI // 1 // bhaNNai-gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA guNatthIha / NicaM gurukulavAsI haveja sIso jao'bhihiyaM // 2 // nANassa hoi bhAgI bhAmantrayati karomi bhadanta ! sAmApikamiti ziSyo'yam / Aha AmantraNavacanaM guroH kiMkAraNamidamiti ||bhnnyte-gurukulvaasopsNpr hArya yathA guNArthIha / nityaM gurukulavAsI bhavet ziSyo yato'bhihitam ||2||jnyaansy bhavati bhAgI Jain Education Interational Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 316 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH dhirayarao daMsaNe carite ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcati // 3 // Avassayapi NiccaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIpi hi saMvasao kAraNao jayai mejjAe // 4 // evaM ciya sabAvassayAi ApucchiUNa kajjAI / jANAtriyamAmaMtaNavaNAo jeNa sadhesiM // 5 // sAmAiyamAIyaM bhadaMtasaddI ya jaM tayAIe / teNANuvattai tao karemi bhaMtetti sabesu // 6 // kiccA kiccaM guruvo vidaMti viNayapaDivattiheuM ca / UsAsAi pamottuM tayaNApucchAya paDisiddhaM // 7 // guru virahamiva vAguruvi sevovadaMsaNatthaM ca / jiNavirahaMmi'vi jiNaviMba sevaNAmaMtaNaM saphalaM // 8 // rano va parokkhassavi jaha sevA maMtadevayAe vA / taha ceva parokkharasavi guruNo sevA viNayaheraM // 9 // " ityAdi, kRtaM vistareNa // sAmprataM sAmAyikadvAravyAcikhyAsayA''ha sAmaM 1 samaM ca 2 samma 3 iga 4 mavi sAmAiassa egtttthaa| nAmaM ThaSaNA davie bhAvaMmi a tesi niklevo // / 1030 mahurapariNAma sAmaM 1 samaM tulA 2 saMma khIrakhaMDajuI 3 / dore hArassa ciI iga 4 meAI tu davvaMmi // 1031 // 1 sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcati // 3 // Avazyakamapi nityaM gurupAdamUle dezitaM bhavati / viSvapi hi saMvasataH kAraNato yatate zayyAyAm // 4 // evameva sarvAvazyakAni ApRcchaya kAryANi / jJApitamAmabraNavacanAt yena sarveSAm // 5 // sAmAyikamAdI madantazabdazya sadAdau / tenAnuvarttate tataH karomi bhadanta iti sarveSu // 6 // kRtyAkRtyaM guravo vidanti vinayapratipattihetave va ucchrAsAdi pramucya tadamApRcchayA pratiSiddham // 7 // gurubirahe'pi sthApanAgururapi sevopadarzanArthe ca / jinavirahe'pi jinabimba sevanAmantraNaM saphalam // 8 // rAjJa iva parokSasyApi yathA sevA mantradevatAyA vA / tathaiva parokSasyApi guroH sevA vinayahetave // 9 // * rUvadesovayaM 0 ( vi0) byAkhyA--iha sAmaM samaM ca samyakU ' igamavi' dezIpaidaM kvApi pradezArthe vartate, sampUrNa zabdAvayavametrAdhikRtyA''hsAmAyikasyaikArthikAni / amISAM nikSepamupadarzayannAha - nAmasthApanAdravyeSu bhAve ca nAmAdiviSaya ityarthaH, 'teSA' sAmaprabhRtInAM nikSepaH, kArya iti gamyate sa cAyaM - nAmasAma sthApanAsAma dravyasAma bhAvasAma ca, evaM samasamyakUpadayorapi draSTavyaH // tatra nAmasthApane kSuNNe eva, dravyasAmaprabhRtIMzca pratipAdayannAha - "mahure' tyAdi, - ihaughato madhurapariNAmaM dravyaM zarkarAdi dravyasAma samaM 'tulA' iti bhUtArthAlocanAyAM samaM tulAdravyaM, samyakU 'kSIrakhaNDayuktiH' kSIrakhaNDayojanaM dravyasamyagiti, tathA 'dore' iti sUtradavarake mauktikAnyevAdhikRtya bhAvipa - yApekSA 'hArasya' muktAkalApasya cayanaM citiH - pravezanaM dravyekam, ata evAha - 'eyAI tu dabaMmi'tti etAnyudAharaNAni dravyaviSayANIti gAthAdvayArthaH // 1031 // sAmprataM bhAvasAmAdi pratipAdayannAha - Ao mAi paradukkhamakaraNaM 1 rAgadosamajjhatthaM / nANAitigaM 3 tassAha poaNaM 4 bhAvasAmAI // 1032 // vyAkhyA - AtmopamayA - AtmopamAnena paraduHkhAkaraNaM bhAvasAmeti gamyate, iha cAnusvAro'lAkSaNikaH, etaduktaM bhavatiAtmanIva paraduHkhAkaraNapariNAmo bhAvasAma, tathA 'rAgadveSamAdhyasthyam' anAsevanayA rAgadveSamadhyavartitvaM samaM, sarvatrAsstmanastulyarUpeNa vartanamityarthaH, tathA jJAnAditrayamekatra samyagiti gamyate, tathAhi - jJAnadarzanacAritrayojanaM samyageva, mokSaprasAdhakatvAditi bhAvanA, ' tasya' iti sAmAdi sambadhyate, 'Atmani protanam' Atmani pravezanam ikamucyate, ata evA''hA + dezIpade *paraduHkhAvaraNaM pa0 / ityata evAha - 'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdIni pratipattavyAnIti pra. 'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdAvetAnyudAharaNAnIti gAthArthaH // 1032 / / sAmAyikazabdayojanA caivaM draSTavyA - ihAtmanyeva sAna ikaM niruktanipAtanAt [ yad yalakSaNenAnupapannaM tat sarvaM nipAtanAt siddhamiti ] sAno nakArasyA''ya AdezaH, tatazca sAmAyikam evaM samazabdasyA''yAdezaH, samasya vA AyaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, evamanyatrApi bhAvanA kAryeti kRtaM prasaGgena // sAmprataM sAmAyikaparyAyazabdAn pratipAdayannAha - samayA sammatta pasattha saMti suvihia suhaM aniMdaM ca / anuguMchiamagarihiaM aNavajjamime'vi egaTThA // 1033 vyAkhyA - nigadasiddhaiva / Aha-asya niruktAveva 'sAmAiyaM samaiya' mityAdinA paryAyazabdAH pratipAditA eva tat punaH kimarthamabhidhAnamiti ?, ucyate, tatra paryAyazabdamAtratA, iha tu vAkyAntareNArthanirUpaNamiti, evaM pratizabdamabhedato'nantA gamA anantAH paryAyA iti caikasya sUtrasyeti jJApitaM bhavati, athavA'sammohArthaM tatroktAvapyabhidhAnamaduSTameva ityata evokam - 'ime'vi egaTThatti ete'pi te'pItyadoSaH // sAmprataM kaNThataH svayameva cAlanAM pratipAdayannAha granthakAraH ko kAra o ?, karaMto kiM kamma ?, jaM tu kIraI teNa / kiM kArayakaraNANa ya annamaNannaM ca akkhevo // 1034 // vyAkhyA - iha 'karomi bhadanta ! sAmAyikam' ityatra kartRkarmakaraNavyavasthA vaktavyA, yathA karomi rAjan ! ghaTamityukte kulAlaH kartA ghaTa eva karma daNDAdi karaNamiti, evamatra kaH kArakaH kulAlasaMsthAnIyaH ? ityata Aha-' kareM to 'si tat kurvannAtmaiva, atha kiM karma ghaTAdisaMsthAnIyam ? ityatrA''ha - yattu 'kriyate' nirvartyate 'tena' kartrA tacca tadguNarUpaM sAmA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 317 // mAvazyaka-hAribhadrIyadRttiH yikameva, tuzabdaH karaNapraznanirvavanasatrahArthaH, yathA karma nirdiSTamevaM kiM karaNamityuddezAdicaturvidhamiti nirvacanam, evaM vyavasthite satyAha-'kiM kAragakaraNANa yatti kiM kArakakaraNayoH !, cazabdAt karmaNazca parasparataH kulAlaghaTadaNDAdInAmivAnyatvam , Ahozvidananyatvameveti !, ubhayathA'pi doSaH, katham ?, anyatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSasyAbhAvaH, tadanyatyAd, mithyA Teriva, ananyatve tu tasyotpattivinAzAbhyAmAtmano'pyutpattivinAzaprasaGga iti, aniSTaM caitat , tasyAnAdimattvAbhyupagamAdityAkSepazcAlaneti gaathaarthH|| 1034 // vijambhitaM cAtra bhASyakAreNA-"annatte samabhAvAbhAvAo tappaoyaNAbhAvo / pAvara micchassa va se sammAmicchA'visesoya // 1 // aha va maI-bhinneNavi dhaNeNa sadhajotti hoi vveso| sadhago ya dhaNAbhAgI jaha taha sAmAjhyassAmI // 2 // taM Na jao jIvaguNo sAmaiyaM teNa viphalatA tassa / annattaNao juttA parasAmaiyarasa vAiphalatA // 3 // jai bhinnaM tabbhAve'vi no tao tssbhaavrhiotti| Nacciya Nicca aMdhova samaM paIveNaM // 4 // egatte tannAse nAso jIvassa saMbhave bhavaNaM / kAragasaMkaradoso tadakayAkappaNA vaadhi||5||" ityAdi, itthaM cAlanAmabhidhAyAdhunA pratyavasthAnaM pratipAdayannAha anya sAbhAvAbhAvAt tatprayojamAbhAvaH / prAyoti mithyAiTeriva tasya samyaktvapithyAtvAvizeSazca ||1||ath ca matiH-menApi dhanena sadhana iti bhavati vyapadezaH / sadhana dhanAbhAgI yathAM tathA sAmAyika svAmI // 2 // tanna yato jIvaguNaH sAmAyika tena viphalatA tasya / bhanyasyAt yuktA parasAmAyikasya vA' (spevA)phalatA // 3 // yadi bhikaM tadbhAve'pi na sakaH (sAmAyikayuktaH) tatsvabhAvarahita iti / bhajJAnyeva nityaM bhandho yathA samaMdIpena // 4 // ekarave tamAze nAzo jIvasya saMbhave bhavanam / kArakasaMkaradorastadekatAkalpanA vApi // 5 // AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAyA ya / pariNAme sai AyA sAmAiyameva u pasiddhI // 1035 // ___ vyAkhyA-ihA''tmaiva kArako mama, tasya svAtantryeNa pravRtteH, tathA sAmAyika karma tadguNatvAt, karaNaM codezAdilakSaNaM takriyatvAdAtmaiva, tathA'pi yathoktadoSANAmasambhava eva, kuta ityAha-yasmAt pariNAme satyAtmA sAmAyikaM, pariNamana-pariNAmaH kathazcit pUrvarUpAparityAgenottararUpApattiriti, uktaM ca-"nArthAntaragamo yasmAt , sarvathaiva na caa'gmH| iSTazca khala pnndditaiH||1|| ityAdi, tasmina pariNAme sati. ayamatra bhAvArtha:-pariNAme sati tasya nityAnityAdhanekarUpatvAd dravyaguNaparyAyANAmapi bhedAbhedasiddhe, anyathA sakalasaMvyavahArocchedaprasaGgAd, ekAntapakSeNAnyatvAnanyatvayoranabhyupagamAd, itthaM caikatvAnekatvapakSayoH kartRkarmakaraNavyavasthAsiddheH 'AtmA' jIvaH sAmAyikameva tu prasiddhiH, tathAhi-na tadekAntena anyat tidguNatvAnna cAnanya(ta)dguNatvAdeveti, itthaM caitadaGgIkartavyam , anyathA guNaguNinorekAntabhede viprakRSTaguNamAtropalabdhau pratiniyataguNiviSaya eva saMzayo na syAt , tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisararandhrodarAntarataH kimapi zukla pazyati tadA kimiyaM patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyataguNiviSaya iti, abhedapakSe tu saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH // 1035 // bhASyakAradUSaNAni tvamUni-"AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamA ya / tamhA AyA ------ - bhAsmaiva kArako me sAmAyika karma karagamAtmaiva / tasmAdAramaiva * ihAramanaiva tahaNavA. sAmAiyaM ca pariNAmao ekN||1||jnnaannaaishaavN sAmAiya jogamAikaraNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmo pariNAmANaNNayA jaM ca // 2 // teNAyA sAmaiyaM karaNaM ca casao abhinnnnaaii| NaNa bhaNiyamaNaNNatte taNNAse jIvaNAsotti // 3 // jaitappajayanAso ko doso haausbhaansthi| jaM so uppaayvyvdhmmaannNtpjjaao||4||sbNciy paisamayaM uppajjAi NAsae yaNiJcaM c| evaM vaya suhadakkhabaMdhamokkhAisabbhAvo // 5 // ega ceva ya vatthu pariNAmavaseNa kAragaMtarayaM / pAvai teNAdoso vivakkhayA kAragaM jNc||6||kbho'vi sajamANo kattA kammaM sa eva karaNaM ca / NANAkAragabhAvaM lahA jahego vivakkhAe // 7 // jaha vA nANANaNNo nANI niyaovaogakAlaMmi / ego'vi tassabhAvo sAmAiyakArago vaM // 8 // " sAmprataM pariNAmapakSe satyekatvAnekatvapakSayoravirodhena kartRkarmakaraNavyavasthAmupadarzayannAha egatte jaha muhiM karei atyaMtare ghaDAINi / vyatvaMtarabhAve guNassa kiM keNa saMbaddhaM / // 1036 // vyAkhyA-'ekarave' kartRkarmakaraNAbhede kartRkarmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra devadattaH kato taddhasta eva sAmAyikaM ca pariNAmata aikyam // 1 // yamAjJAnAdisvabhAvaM sAmAyika yogAdi (karmAha) karaNaM ca / ubhayaM ca sa pariNAmaH pariNAmAnanyatA paa||2|| tenAmA sAmAyika karaNaM ca cazabdato'bhimAni |mnu bhaNitamananyatve tasA jIvanAza iti // 3 // yadi satparyAyanAzaH (sAmAyikarUpapa.) ko doSo bhavatu sarvathA nAsti / yassaH (AtmA) utpaadbyydhauvydhrmaa'nntpryaayH||5|| sarvameva pratisamayamutpadyate nazyati ca nitya ca / evamecaca sukhaduHsvabandhamokSAdisadbhAvaH // 6 // ekameva ca vastu pariNAmavazena kArakAntaratAm / prAmoti senAdoSaH-vivakSayA kArakANi yat // 6 // kumbho'pi sUjyamAnaH kaH karma ca sa eva karaNaM ca / nAnAkArakabhAvaM labhate yathaiko vivakSayA // 7 // yathA vA jJAnAnanyo jJAnI nijopayogakAla / eko. 'pi tasvabhAvaH sAmAyikakArakazcaivam // 8 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 11 // mAvazyaka-hAribhadrIyatiH karma tasyaiva ca prayAvizeSa: karaNamiti, tathA'rthAntare-kartRkarmakaraNAnAM bhede dRSTa evaM tadbhAvaH, tathA cAssha-paTAdIni yathA karotIti vartate, tatrApi kulAlaH kartA ghaTaH karma daNDAdi karaNamiti / iha va sAmAyika guNo vartate, saca guNinaH kathaJcideva bhinna iti / vipakSe bAdhAmupadarzayati-dravyAt sakAzAd, guNina ityarthaH, ekAntenaivArthAntarabhAve-bhede sati, kasya ?-guNasya, kiM kena sambaddhamiti,na kizcit kenacit sambaddhaM, jJAnAdInAmapi guNatvAtsevAmapi cA''tmAdiguNibhya , saMvedanAbhAvataH sarvavyavasthAnupapatteriti bhAvanA, evamekAntenAnAntarabhAve'pi doSA abhyUhyA iti gAthArthaH // 1036 // kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne, ata eva cAtra punarutadoSo'pi nAsti, anuvAdadvAreNa cAlanApratyavasthAnapravRttarityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumA, tatra sarvasAvadhaM yogamityAcavaziSyate, tadiha sarvazabdanirUpaNAyA''hanAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 Aese 4 niravasesae 5 ceva / taha satvadhattasambaMdha 6 bhASasavvaM ca sttmyN7|| vyAkhyA-iha sarvamiti kaH zabdArthaH?, ucyate, sa gatau' ityasya auNAdiko vapratyayaH sarvazabdo vA nipAtyate niyate sa iti zriyate vA'neneti sarvaH, tadidaM ca nAmasarva sthApanAsarva dravyasarvam Adezasarva niravazeSasarva, tathA sarvadhattasarva ca bhAvasarva ca saptamamiti samAsArthaH // 1037 // vyAsArtha tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA punarAhadavie cauro bhaMgA savvaramasamve a 2davya 1 dese a Aesa savvagAmonIsese savvagaM duvihN||185||(bhaa0) vyAkhyA-'dravya' iti dravyasarve catvAro bhagA bhavanti, tAneva sUcayantAha-'sabamasabe a dara dese yatti-ayamatra bhAvArtha:-ha yadvivakSitaM dravyamAlyAdi tat kRt-paripUrNam anUnaM svairavayavaiH sarvamucyate, sakalamityarthaH, evaM tasyaiva dravyasya kazcitsvAvayavo dezaH kRrasmatayA-svAvayavaparipUrNatayA yadA sakalo vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evamubhayasmin dravye taddeze ca sarvatvaM, tayoreSa yathAsvamaparipUrNatAyAmasarvatvaM, tatazcaturbhaGgI-dravyaM sarva dezo'pi sarvaH 1 dravyaM sarva dezo'sarvaH 2 dezaH sarvaH dravyamasarva 3 dezo'sarvaH dravyamapyasarvam 4, atra yathAkramamudAharaNaM-sampUrNamaGguli dravyasarva tadeva dezonaM dravyamasarva, tathA dezaH-parva tatsampUrNa dezasarvam parvaikadezaH dezAsarvam , evaM dravyasarvam / athA''dezasarvamu. cyate-Adezanam Adeza upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH kriyate-sarva ghRtaM bhuktaM bhakaM vA, pradhAne'pyupacAraH, yathA grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu grAmo gata iti vyapadizyate, tatra pradhAnapakSameSAdhikRtyA''ha granthakAra:-'Aesa sabagAmo'tti Adezasarva soM grAmo gata ityAyAta iti veti kriyAbhAvanoktaiva / evamAdezasarvamuktam, atha niravazeSasarvamabhidhIyate, tatrA''ha'nisarose savagaM duvihati niravazeSasarva 'dvividhaM dviprakAraM (granthAnam0 12000 ) sarvAparizeSasarva taddezAparizeSasarva ceti gAthArthaH // 185 // atrodAharaNamAha, tatraaNimisiNo savvasurA savvAparisesasavvagaM eaMtadesAparisesaM sabve kAlA jahA asurA 2||186||(bhaa0) vyAkhyA-'animeSiNaH sarvasurAH' animiSanayanAH sarve devA ityarthaH, sarvAparizeSasarvametat , yasmAnna kazcidevAnAM madhye'nimietvaM vyabhicaratIti, tathA taddezAparizeSamiti-taddezaparizeSasarva sarve kAlA yathA asurA iti, iyamatra bhAvanAteSAmeva devAnAM deza eko nikAyaH asurAH, te sarva evAsitavaNoM iti gAthArthaH // 186 // sarvadhattasarvapratipAdanAyA''hasA havA savvadhattA dupaDoArA jiA ya ajiA ya / ve savvaghaDAI samvaddhattA puNo ksinn||18||(bhaa0) __ vyAkhyA-sA bhavati 'sabAsA' ityatra sarva-jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM-nihitamasyAM vivakSAyAmiti sarvadhattA, nanu dadhAtehI (pA07-4-42) ti hizabdAdezAddhitamiti bhavitavyaM kathaM dhattamiti !, ucyate, prAkRte dezIpadasthAviruddhatvAnna doSaH, athavA dhatta iti Disthavadavyutpanna eva yadRcchAzamdA, athavA sarva dadhAtIti sarvadha-niravazeSavacanaM sarvadhamAsaM-AgRhItaM yasyAM vivakSAyAM sA sarvadhAtA, evamapi niSThAntasya pUrvanipAtaH, 'jAtikAlasukhAdibhyaH paravacana(pA06-2-170) miti paranipAta eva, athavA sarvadhena AttA sarvadhAttA tayA yat sarva tat sarvadhAttAsarvamiti, sA ca bhavati sarvadhAttA 'dupaDoyAra'tti dviprakArA-jIvAzcAjIvAzca, yasmAt yat kizcaneha loke'sti tat sarva jIvAzcAjIvAzca, na hyetadvyatirikamanyadasti, atrA''ha-dravyasarvasya sarvadhattAsarvasyaca ko vizeSa iti', ayamabhiprAyaH-dravyasarvamapi vivakSayA'zeSadravyaviSayameva, atrocyate, 'dave sabaghaDAI' iha dravyasarve sarve ghaTAdayo gRhyante, AdizabdAdagulyAdiparigrahaH, sarvadhattA punaH kRtsnaM vastu vyApya vyavasthiteti vizeSa ityayaM gAthArthaH // 187 // adhunA bhAvasarvamucyatebhAve savvodaiodayalakkhaNao jaheva tahasesA / ittha u khaovasamie ahigAro'sesasavve ||18||(bhaa0) vyAkhyA-'bhAva' iti dvAraparAmarzaH, sarvo dviprakAro'pi zubhAzubhabhedena audayikA-udayalakSaNaH karmodayaniSpanna ityarthaH yathaivAyamuktastathA zeSA api svalakSaNato vAcyA iti vAkyazeSaH, tatra mohanIyakarmopazamasvabhAvataH zubhaH sarva Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti, adhunA nadI, tatrAmi pratyAra nivRttiri yAmItyavayavaprastAvAmIti, pratizabda vyaktAyA // 319 // bhAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH evaupazamikA, karmaNAM kSayAdeva zubhaH sarvaH kSAyikaH, zubhAzubhazca mizraH sarvaH kSAyopazamikA, pariNatisvabhAvaH sarvaH zubhAzubhazca pAriNAnikaH evaM vyutpattyarthaprarUpaNAM kRtvA prakRtayojanAmupadarzayannAha-'ettha u'ityAdi, atra tu 'kSAyopazamika' iti kSAyopazamikabhAvasarveNa adhikAraH, avatAra upayoga ityarthaH, 'azeSasarveNa ca' niravazeSasarveNa ceti gAthArthaH // 188 // vyAkhyAtaH sautraH sarvAvayatraH, sAmprataM sAvadhAvayavavyAcikhyAsayA''hakammamavajaM jaMgarihiaMti kohAiNo va cttaari| saha teNa jo u jogo paJcakakhANaM ivaha tassa // 1038 // ___ vyAkhyA-'karma' anuSThAnamavacaM bhaNyate, kimavizeSeNa ?, netyAha-'yad garhitam' iti yannindyamityarthaH, krodhAdayo yA catvAraH, avadyamiti vartate, sarvAvadhahetutvAt teSAM kAraNe kAryopacArAt, saha tena-avadhena 'yastu yoga ya eva vyApAraH asI sAvadha ityucyate, 'pratyAkhyAna' niSedhalakSaNaM bhavati 'tasya" sAvadyayogasya, pAThAntaraM vA-'kammaM vajaM jaM garahiyati iha tu 'vajI varjane' ityasya varjanIyaM vayaM tyajanIyamityarthaH, zeSaM pUrvavat, navaraM saha va]na savarvyaH prAkRte sakA rasya dIrghAdezAtsAvajamiti gaathaarthH||1038||adhunaa yogo'bhidhIyate, sa ca dvidhA-dravyayogo bhAvayogazca,tathA cA''hadave maNavayakAe jogA davA duhAu bhAvaMmi / jogA sammattAI pasattha iaro u vivriio||1039 // vyAkhyA-'dravya' iti dvAraparAmarzaH, 'maNavaikAe jogA daveti manovAkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, etaduktaM bhavati--jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArApravRttAni dravyayoga iti, draSyANAM vA harItakyAdInAM yogo dravyayogaH, 'duhA u bhAvami'tti dvidhaiva dviprakAra eva, 'bhAva' iti bhASaviSayaH 'jogo'tti yogo'dhikRtaH-prazasto'prazastazca, tatra 'sammattAI pasatya'tti samyaktvAdInAm , AdizabdAda jJAnacaraNaparigrahA, prazastaH yujyate'nena karaNabhUtenA''smA'pavargeNetikRtvA, 'iyaro u viparIotti itarastu mithyAvAdiyoMgA, 'viparIta' ityaprazasto vartate, yujyate'nenA''tmA'STavina karmeNetikRtvA'yaM gAthArthaH // 1039 // sAvadha yogamiti byAkhyAtau sUtrAvayavAviti, adhunA pratyAkhyAmItyavayavaprastAvAt pratyAkhyAnaM nirUpyate, iha pratyAkhyAmIti vA pratyAcakSe iti vA sattamapurupaikavacane dvidhA zabdau, tatrA''dyaH pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AGa Abhimukhye khyA prakathane, pratIpaM Abhimukhyena khyApanaM sAvadhayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA 'cakSiA vyaktAyAM vAci' pratiSedhasyA''dareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, pratiSedhasyAkhyAnaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, idaM ca SaTprakAraM nAmasthApanAdravyakSetrAtIcchAbhAvabhedabhinnamiti, *tatra ca nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyapratyAkhyAnAdi pratipAdayazAhadavvaMmi nihagAI 3 nivvisayAI ahoi khitami 4AbhikkhAINamadANe Accha 5 bhAve puNo duvihaM // 1040 // vyAkhyA-dravyamiti dvAraparAmarzaH, 'nihagAItti nihavAdipratyAkhyAnam , AdizabdAda dravyayobyANAM dravyabhUtasya dravyahetorvA yat pratyAkhyAnaM tad dravyapratyAkhyAnamiti, 'nidhisayAI ya hoi khittamiti nirviSayAdi ca bhavati kSetra iti, tatra nirviSayasyA''diSTasya kSetrapratyAkhyAnam , AdizabdAnagarAdipratiSiddhaparigrahA, 'bhikSAdInAmadAne'ti[ga] mache ti bhikSaNaM-bhikSA prAbhRtikocyate, AdizabdAdU vastrAdiparigrahA, teSAmadAne satyatigaccheti vacana * saMthA cAha-mAmaM davaNA dabie vittamavicchA va bhAvamo saMcAnAmAbhihANamutra uvaNAgAraniklevo iti gAthA cit // ditiyA matigapratyA pratyAkhyAnaM, 'bhAve puNo duviha'ti bhAva iti dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAnaM punardvividhaM, tatra bhAvapratyAkhyAnamiti bhAvasya-sAvadhayogasya pratyAkhyAnaM bhAvato vA-zubhAt pariNAmotpAdAd bhAvahetorvA-nirvANArtha vA bhAva eva vA-sAvadyayogaviratilakSaNaH pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnamiti gAthArthaH // 1040 // sAmprataM dvaividhyamevopadarzayannAhasuaNosua sua duvihaM pundha 1mapuvvaM 2 tu hoi nAyavvaM / nosuapaJcakkhANaM mUle 1 taha uttaraguNe a2||1041|| __vyAkhyA-'suyaNosuya'tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca, 'suyaM duvihaMti zrutapratyAkhyAnaM dvividhaM, dvaividhyameva darzayati-'puSamapuvaM tu hoi NAya'ti pUrvazrutapratyAkhyAnamapUrvazrutapratyAkhyAnaM ca bhavati jJAtavyamiti, tatra pUrvazrutapratyAkhyAnaM pratyAkhyAnasaMjJitaM pUrvameva, apUrvazrutapratyAkhyAnaM svAturapratyAkhyAnAdikamiti, tathA 'nosuyapaJcakkhANaM'ti nozrutapratyAkhyAnaM zrutapratyAkhyAnAdanyadityarthaH, 'mUle taha uttaraguNe ya'tti mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra mUlaguNapratyAkhyAnaM dezasarvabhedaM, dezataH zrAvakANAM sarvatastu saMyatAnAmiti, ihAdhikRtaM sarva, sAmAyikAnantaraM sarvazabdopAdAnAditi gaathaarthH||1041|| iha ca vRddhasampradAyaH paJcakkhANe udAharaNaM rAyadhUyAe-varisaM maMsaM na khAiyaM, pAraNae aNegANaM jIvANaMghAokao,sAhahiM saMbohiyA, papaiyA, purva dabapaJcakkhANaM pacchA bhAvapaJcakkhANaM jAtamiti kRtaM prsnen|prtyaakhyaamiiti vyAkhyAtaH sUtrAvayavaH, adhunA yAvajIvatayeti vyAkhyAyate-iha cA''dIbhAvArthavAbhidhitsurAha pratyAkhyAne udAharaNaM rAjaduhituH-varSa mAMsa na khAditaM, pAraNake'nekeSAM jIvAnAM dhAtaH kRtaH, sAdhubhiH saMbodhitA, prabanitA, pUrva pradhyapratyA l Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 320 // Avazyaka hAribhadrIyavRttiH jAvadavadhAraNaMmi jIvaNamavi pANadhAraNe bhaNiaM / ApANadhAraNAo pAvanivittI ihaM attho / 1042 // vyAkhyA - yAvad ityayaM zabdo'vadhAraNe vartate, jIvanamapi prANadhAraNe bhaNitaM, 'jIva prANadhAraNa' iti vacanAt, tatazcAprANadhAraNAt - pra. NadhAraNaM yAvat pApanivRttirityarthaH, paratastu na vidhirnApi pratiSedho, vidhAvAzaMsAdoSaprasaGgAt pratiSedhe tu surAditpannasya bhaGgaprasaGgAditi gAthArthaH || 1042 // iha ca jIvanaM jIva iti kriyAzabdo'yaM, na jIvatIti jIva AtmapadArthaH, jIvanaM tu prANadhAraNaM, jIvanaM jIvitaM cetyeko'rthaH, tatra jIvitaM dazadhA vartate, tadeva tAvadAdau nirUpayannAha nAma 1 vA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tanbhave a 6 bhoge a 7 / saMjama 8 jasa 9 kitsIjIviaM ca 10 taM bhaNNaI dasahA // / 1043 / / vyAkhyA - nAmajIvitaM sthApanAjIvitaM dravyajIvitam oghajIvitaM bhavajIvitaM tadbhavajIvitaM bhogajIvitaM ca tathA saMyamajIvitaM yazojIvitaM kIrtijIvitaM ca tadbhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH // 1043 // avayavArthe tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha dave sacitAI 3 AuasaddavvayA bhave Ahe 4 / neraiyAINa bhave 5 tanbhava tastheva uvavantI 6 // 189 // ( bhA0 ) vyAkhyA- 'dravya' iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi, AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH, iha ca kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa sacittAcittamizrabhedena putrahiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAyataM tasya tathA taddravyajIvitamiti, * dvipadAdidravyasya cAnye, uktaM dravyajIvitaM, 'AuyasaddavayA bhatre Ahe'tti Ayuriti pradezakarma tadravyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavedoSa iti dvAraparAmarzaH oghajIvitaM, sAmAnya jIvitamityarthaH, idaM cAGgIkRtya yadi paraM siddhA mRtAH, na punaramye kadAcana ityukta moghajIvitaM, 'raiyAINa bhavetti . nArakAdInAmiti, AdizabdAt tiryaGnarAmara parigrahaH, bhava iti dvAraparAmarza, svabhave sthitirbhavajIvitamiti, uktaM bhavajIvitaM, 'tabbhava tattheva uvayati'ti tasmin bhave jIvitam tadbhavajIvitaM idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha-tatraivopapattiH, tatraivopapAta ityarthaH, bhavazca tadAyuSkabandhasya prathamasamayAdArabhya yAvazcaramasamayAnubhavaH, sa caudArikazarIriNAM tiryaGmanuSyANAM tadbhavopapattimAgatAnAM tadbhavajIvitaM bhavati, nanu ca bhavajIvitamanantaraM caturddhA varNitaM nArakAdigatisamApannAnAM yAvasthA, tatra svAyuSkabandhakAlAt prabhRti sarvaiva bhavasthitiH yathAsvamabAdhAsahitA bhavajIvitam, iha tu tadbhavajIvite AbAdhonikA karmasthitiH, tadbhavodayAt prabhRti karmaniSekaH tadbhavajIvitamiti mahAn vizeSaH, tat kimarthamaudArikANAmeva?, ucyate ?, teSAM hi garbhakAlavyavahitaM yoniniHsaraNaM janmodhyate, tena ca garbhakAlena sahaiva tadbhavajIvitaM, vaikriyazarIriNAM tUpapAtAdeva kAlAntarAvyavahitaM janmeti jIvitaM svAvAdhAkAlasahitamitikRtvA tadbhavajIvitamaudArikANAmeva supratipAdamiti, teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gAthArthaH // 189 // uktaM tadbhavajIvitaM, bhomi kimAI 7 saMjamajIaM tu saMjayajaNassa 8 / jasa 9 kitI a bhagavao 10saMjamanarajIva ahigAro1044 vyAkhyA-bhogaMmitti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravartyAdInAm, AdizabdAdbaladevavAsudevAdiparigrahaH, uktaM ca * pAradAdivyAvasthesyamye. bhogajIvitaM, 'saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa'tti saMyamajIvitaM tu 'saMyatajanasya' sAdhulokasya uktaM saMyamajIvitaM, 'jasakittI ya bhagavao'ti yazojIvitaM bhagavato mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva, ayaM cAnayorvizeSaH - dAnapuNyaphalA kIrttiH, parAkramakRtaM yazaH' iti, anyetvidamekamevAbhidadhati, asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSato gRhNantIti, 'saMjamanarajIva ahigAro' tti-saMyamanarajIvitenehAdhikAra iti gAthArthaH / / 1044 // yAvajjIvatA ceha 'jIva prANadhAraNa' ityasyAvyayIbhAva samAse 'yAvadavadhAraNa' ( pA0 2-1-8 ) ityanena nirvRtte bhAvapratyaya utpAdite yAvajjIvaM bhAvaH SaSThyA avyayAdAH ( pA0 2-4-82 ) iti supaluk, tasya 'bhAvasvatalA ( pA0 5-1-119 ) viti tali strIliGgatA yAvajjIvatA tayA yAvajjIvatayA, tatrAlAkSaNikavarNalopAt 'jAvajjIvAe' iti siddham, athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAM sA yAvajjIvA tayetyalaM prasaGgena, tisro vidhA yasya yogasya sa trividhaH sAvadyayogaH, sa ca pratyAkhyeya iti karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, taM trividhaM yogaM, trividhenaiva karaNena, karaNe tRtIyeti, manasA vAcA kAyena ceti, atra manaHprabhRtInAM pUrva svarUpaM darzitameveti na pratanyate, navaraM bhAvArtha ucyate - tatra 'trividhaM trividhene 'tyatrAnantarasya karaNasya vivaraNasUtramevedaM yaduta - manasA vAcA kAyeneti, tasya ca karaNasya karma pratyAkhyeyo yogastamapi sUtra eva vivRNoti na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi- nAnumanye'hamiti / atrA''ha- -kiM punaH kAraNamuddezakramamatilakSya vyatyAsena nirdezaH kRta iti, atrocyate, yogasya karaNatantro (to)padezanArthaM, tathAhi -- yogaH karaNavaza eva, kagNAnAM bhAve yogasyApi bhAvAdabhAve cAbhAvAditi. karaNAnA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 32 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiA meva tathA kriyArUpeNa pariNaterityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate pranthavistarabhayAditi, aparastvAha-na karomi na kArayAmi kurvantaM na samanujAnAmItyetAvatA granthena gate'nyamapItyatiricyate, tathA cAtirikena sUtreNa nArthaH, ucyate, sAbhiprAyakamidam , anuktasyApyarthasya sanahAthai, yasmAt sambhAvane'pizabdo'yaM, so'yamapizabdaH ubhayazabdamadhyastha etat karoti-yathA kurvansaM nAnujAnAmi evaM kArayantamapyanujJApayantamapyanyaM nAnujAnAmi, tathA yathA vartamAnakAle kurvantamanyaM na samanujAnAmIti evamapizabdAdatItakAle kRtavantamapi kAritavantamapi tathA'nAgate'pi kAle kariSyantamapi kArayiSyantamapIti trikAlopasatraho veditavya iti, na kriyAkriyAvatobhaida eva ato na kevalA kriyA sambhavatIti khyApanArthamanyagrahaNam, atrApi bahu vaktavyaM tattu nocyate mA bhUt mugdhamativineyasammoha iti, kizcittu sUtrasparzaniyuktau vakSyAma iti / evaM tAvadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam // iha ca sarva sAvadhaM yoga pratyAkhyAmItyatra pratyAkhyAnaM gRhasthAna sAdhUMzcAdhikRtya bhedapariNAmato nirUpayannAhasIAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNa samihaguttIhiM / suttapphAsiani jusivittharastho gao evaM // 1045 // vyAkhyA-guravastu vyAcakSate-tadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtaM, sAmprataM trividhaM trividhenetyetadeva kila vyAcaSTe, tatra trividhaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyeyaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM trividhena manasA vAcA kAyeneti karaNena pratyAkhyAti yataH atastajhedopadarzanAyaiSA''ha-siAlaM bhaMgasayaM gAhA // atrA''ha-yavamiha sarvasAvadhayogapratyAkhyAnAdhikArAt saptacatvAriMzadadhikazataM pratyAkhyAnabhedAnAM gRhasthapratyAkhyAnabhedatvAdayuktametaditi, atrocyate, na, pratyAkhyAnasAmAnyato gRhasthapratyAkhyAnabhedAbhidhAne'pyadoSatvAdityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra 'sIyAlaM bhaMgasarya'ti-etadbhAvyate, 'sIyAlaM bhaMgasarya gihipaJcakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhASeyavaM payatteNaM // 1 // tinni tiyA tinni dugA titikkikA ya hoti yogesuM / tidueka tidueka tidueka ceva karaNAI // 2 // paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA. tiguNiya sIyAlabhaMgasayaM // 3 // ' kA punaratra bhAvanA ?, ucyate-Na karei Na kAravei kareMtamapi aNNaM Na samaNujANai maNeNaM vAyAe kAraNaM esa eko bheo 1 / co0-na kareIccAitigaM gihiNo kaha hoDa desvirass| A0-bhannai visayassa bahiM paDiseho aNumaIevi // 4 // keI bhaNaMti gihiNo tivihaMtiviheNa natthi sNvrnnN| taM Najao NiddiDaM pannattIe viseseuM // 5 // to kaha nijuttIe'NumaiNisehotti ? so savisayaMmi / sAmaNNeNaM natthi u tivihaM tiviheNa ko doso ? // 5 // puttAIsaMtaiNimittamittamekArasiM pavaNNassa / jaMpati keha gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihNpi||7|| saptacatvAriMzaM zataM bhakAnAM gRhipratyAkhyAnabhedaparimANam / taba vidhinatena bhAvayitanyaM prayanena trayastrikAsayo dvikAlaya ekakAsa bhavanti yogeSu / trayo dvAvekamAyo dvAvekAyo dvASekata karaNAni // 2 // prathame labhyate ekaH zeSeSupadeSu trika trika trikaM ca / dvau navako trikaM dvau navako triguNite saptacaravArika maGgazatam ||3||n karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti manasA vAcayA kAyeneSa eko bhedH|codk:-n karotItyAditrika gRhiNa kathaM bhavati dezaviratasyo / bhAcArya mAha-maNyate viSayAvahiHpratiSedho'numaterapi ||4||kecid bhaNanti gRhiNavividhatrividhena nAsti saMvaraNam / tatra yato nirdiSTaM prazatI viziSya // 5 // taskathaM niyuktI anumatiniSedhaH itiI, sa svaviSaye / sAmAmbena nAsyeva trividhaMtrividhena ko dossH|| // putrAdisaMtatinimittamAtreNaikAdazI prapatrasya / japanti kecihiNo dIkSAbhimukhasya trividhamapi // . // Aha kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaI ya / jaha vayataNujogehiM karaNAI taha bhave maNasA // 8 // tadahINattA vaitaNukaraNAINaM ahava maNakaraNaM / sAvajajogamaNaNaM pannattaM vIyarAgehiM // 9 // kAravaNaM puNa maNasA ciMtei ya kareu esa sAvaja / ciMteI ya kae puNa muDa kayaM aNubhaI hoi // 10 // esa eko bheo gao // iyANi bitio bheo-Na karei Na kAravei kareMtaMpi aNNaM Na samaNujANai maNeNa vAyAe esa ekko 1, tahA maNeNaM kAraNa ya bitio 2, tahA vAyAe kAeNa ya tatio 3, esa bitio mUlabheo gao // iyANiM taio-Na karei na kAravei kareMtaMpi aNNaM Na samaNujANai maNeNa eko 1 vAyAe bitio 2 kAraNa tatio 3 esa taio mUlabheo go| iyANi cauttho-Na karei Na kAravei maNeNa vAyAe kAraNaM eko 1Na karei kareMtaMpi NANujANai bitIo 2 Na kAravei kareMtaM NANujANai 3 taio esa cauttho mUlabheo, iyANi paMcamo-Na karei Na kAravei maNeNaM vAyAe esa eko 1Na karei kareMtaM mAha-kathaM punarmanasA karaNaM kAraNamanumatibA / yathA vAkkanuyogAbhyAM karaNAdayastathA bhaveyurmanasA // 8 // tadadhInatvAt vAktanukaraNAdInAmayavA manaHkaraNaM / sAvadhayogamananaM prazataM vItarAgaiH // 9 // kAraNaM punarmanasA cintayati ca karotyeSa sAvadham / cintayati ca kRte punaH suSu kRtamanumatirbhavati // 0 // eSa eko bhedo gataH / idAnI dvitIyo bhedaH-- karoti nakArayati kurvantamapyamyaM na samanujAnAti manasA vAcA eSa ekaH tathA manasA kAyena ca dvitIyaH 2 tathA vAcA kAyena ca tRtIyaH eSa dvitIyo mUlabhedo gataH / idAnIM tRtIyaH-gakaroti nakArayati kurvantamapi mamyaM na samanujAnAti manasaikaH vAcA dvitIyaH 2 kAyena tRtIyaH eSa tRtIyo mUlabhedo gataH idAnI caturthoM-karoti nakArayati manasA vAcA kAyenaika: , na karoti kurvantamapi nAnujAnAti dvitIyo nakArayati kurvantaM nAnujAnAti tRtIyaH / eSa caturthoM mUlabhedaH / idAnI paJcamaH-na karoti na kAravatiH manasA vAcA eSa eka: makaroti kurvantaM Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 322 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH jANujANai esa bitioraNa kAravetiNANujANaiesa taio 3 ee tinnibhaMgAmaNeNa vAyAe laddhA, ame'vi tini,maNeNe kAraNa ya emeva lanbhaMti3, tahA'varevi vAyAe kAraNa ya labbhaMti tinni tini 3, evameva ee sade Nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabheda iti|iyaanni chaTho-Na karei kAraveimaNeNaM esa eko, taha ya Na karei kareMtaMNANujANaimaNeNaM esa bitio,Na kAravei kareMtaM NANujANai maNasaiva tRtIyaH, evaM vAyAekAeNavi timi tiNNi bhaMgAlAbhaMti, uktaHSaSTho'pi mUlabhedaH, adhunA saptamo'bhidhIyate iti-Na karai maNeNaM vAyAe kAraNa ya eko, evaMNakAravei maNAdIhiM esa bitio, kareMtaM NANujANaitti taio, saptamo'pyukto mUlabheda iti / idAnImaSTama:-Na karei maNerNa vAyAe eko tahA maNeNa kAraNa ya esa bitio, tahA vAyAe kAraNa ya esa taio, evaM Na kAravei etthavi tinni bhaMgA evameva lambhaMti, kareMtaM NANujANai ettha vi tiNNi, eSa ukto'STamaH / idAnIM navamaH-na karei maNeNa eko 1 Na kAravei bitio 2 kareMtaM gANujANai esa taio, evaM vAyAe nAnujAnAti eSa dvitIyaH 2 nakArayati nAnujAnAti eka tRtIyaH / ete prayo, manA manasA vAcA samdhAH bhanye'pi ayo, manasA kAyena caivameva kamyante tathApare'pi vAcA kAyena labhyante yaH 2, 3, ekmete sarve nava, evaM pabamo'pyukto mUlabhedaH 5 iti / idAnIM paho-na karoti nakArapati manasA epa ekaH, tathaiva na karoti kurvantaM nAnujAnAti manasA eSa dvitIyaH, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasaiva tRtIyaH, evaM vAcA kAyenApi apanayo bhagA samyante makaroti manalA vAcA kAyena vaikA, evaM na kArayati manAdibhireSa dvitIyaH, kurvantaM nAnujAnAtIti tRtIyaH na karoti manasA vAcA ekA tathA manasA kAvena ca eSa dvitIyaH tathA vAcA kAyena epa tRtIyaH, evaM makArapati atrApi trayo bhAra evameva lambante, kurvanta nAnujAnAti bhatrApi yaH karoti manasA eka nakArayati dvitIyaH pUrvantaM nAnujAnAti eSa tRtIyaH, evaM vAcA bitiyaM kAraNavi hoi titayameva, navamo'pyuktaH idAnImAgataguNanaM kriyate-laddhaphalamANameaM bhaMgA u havaMti auNapaNNAsaM / tIyANAgayasaMpaiguNiyaM kAleNa hoi imaM ||1||siiyaalN bhaMgasayaM kaha kAlatieNa hoi gugNAo / tIyassa paDikamaNaM pacuppamassa saMvaraNaM ||2||pnyckkhaannN ca tahA hoi ya esassa eva guNaNAo / kAlatieNaM bhaNiyaM jiNagaNaharavAyaehiM ca // 3 // evaM tAvad gRhasthapratyAkhyAnabhedAH pratipAditAH, sAmprataM sAdhupratyAkhyAnabhedAn sUcayannAha'tivihaM tiviheNa ti ayamatra bhAvArtha:-trividhaM trividhenetyanena sarvasAvadhayogapratyAkhyAnAdarthataH saptaviMzatibhedAnAhate caivaM bhavanti-iha sAvadhayogaH prasiddha eva hiMsAdiH, taM svayaM sarva na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti, ekaikaM karaNatrikena-manasA vAcA kAyeneti nava bhedAH, atItAnAgatavartamAnakAlatrayasambaddhAzca saptaviMzatiriti, idaM ca pratyAkhyAne bhedajAlaM 'samiiguttIhiti samitiguptiSu satISu bhavati, samitiguptibhirvA niSpadyate, tatreryAsamitipramukhAH pravIcArarUpAH samitayaH paJca guptayazca pravIcArApravIcArarUpA manogatyAdyAstina iti, uktaMca-samio niyamA gutto gutto samiyattaNami bhaiyaSo / kusalavaimudIraMto jaM vaigutto'vi samio'vi // 1 // ' anye tu vyAcakSate dvitIyaM kAyenApi bhavati tritayameva 91 labdhaphalamAnametat bhajAstu bhavanarayekonapaJcAzat / pratItAnAgatasampratiguNitaM kAlena bhavatIvam // saptacatvAriMza mAzataM, kathaM ? kAlatrikeNa bhavati guNanAt / atItasya pratikramaNaM pratyutpanasya saMvaraNam // 2 // pratyAkhyAnaM ca tathA bhavati caiSyasya evaM guru nAt / kAlatrikena bhaNitaM ( sasacatvAriMzaM pAtaM) jinagaNadharavAcakaiza // 3 // 2 samito niyamAnuso guptaH samitarave bhaktavyaH / kuzalaM vaca udIraSam yacogupto'pi samito'pi kilaitA aSTau pravacanamAtaraH sAmAyikasUtrasaGgrahaH, tatra 'karemi bhaMte ! sAmAiya'ti paMca samiIo gahiAo, 'sarva sAvaja jogaM paJcakkhAmi'tti tiNNi guttIo gahiyAo, ettha samiIo pavatraNe niggahe ya guttIotti, eyAo aha pavayaNamAyAo jAhiM sAmAiyaM coddasaya puvANi mAyANi, mAugAotti mUlaM bhaNiyaMti hoi // ihaiva prAyaH sUtrasparzaniyuktivaktavyatAyA uktatvAt madhyagrahaNe ca tulAdaNDanyAyenA''dhantayorapyAkSepAdidamAha-'suttapphAsiyaNijjuttivittharattho gao evaM'ti sUtrasparzaniyuktivistarArtho gataH, 'evam' uktena prakAreNeti gAthArthaH // 1041 // sAmprataM sUtra evAtItAdikAlagrahaNaM trividhamuktamiti darzayannAha sAmAi karemI paJcakkhAmI paDikamAmitti / paJcuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu // 1046 // vyAkhyA sAmAyikaM karomi tathA pratyAkhyAmi sAvadhaM yogamiti, tathA pratikramAmIti prAkRtasya, idaM hi yathAsaGkhyameva pratyutpannAnAgatAtItakAlAnAM grahaNamiti, uktaM ca-'aIyaM jiMdai paDuppannaM saMvarei aNAgayaM paJcakkhAiti gaathaarthH||1046 // sAmprataM tasya bhadanta ! pratikramAmItyetad vyAkhyAyate-tatra 'tasye' tyadhikRto yogaH saMbadhyate, nanu ca pratikrapAmItyasyAH kriyAyAH so'dhikRto yogaH karma, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiratastamityabhidheye tasyetyabhidhIyate karomi bhavanta ! sAmAyikamiti patra samitayo gRhItAH, sarva sAvacaM yogaM prasyAcakSa iti timro guptayo gRhItAH, atra samitayaH pravartane nimo ca gupaya iti, etA mAtra pravacanamAtaro yAbhiH (yAsu vA) sAmAyika caturdaza ca pUrvANi mAtAni, mAtara iti mUlaM iti bhaNitaM bhavati / etItaM nimpati pratyutpatraM saMvRNoti anAgataM pratyAkhyAti Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH kimarthamiti 1, Aha-prayojanArtha SaSThI vivakSAtaH prayuktA sambandhalakSaNA'vayavalakSaNA vA, yo'sau yogastrikAlavipayastasyAtItaM sAvadyamaMzamavayavaM pratikramAmi na zeSaM vartamAnamanAgataM vA, kecit punaravibhAgajJAH aviziSTameva sAmAnyaM yogaM sambandhayanti, tanna yujyate, aviziSTasya trikAlaviSayasya pratikramaNaprayojanAbhAvAt grantha gurutvApattezca, aviziSTamapi saMvadhya punarvizeSe'vasthApanIyastacchanda iti granthagurutA, yadetat pratikramaNametat prAyazcittamadhye paThitamataH prAyazcittamAsevite'tItaviSayamiti gatatvAdatItapratikramaNamiti na vaktavyam, iha punaruktatvaprasaGgAt yasmAdasya pratikamAmItizabdasya karmaNA bhavitavyamavazyaM tacca bhUtaM sAvadyayogaM muktvA nAnyat karma bhavitumarhati, tasmAttasyetyatrayavalakSaNayA SaSTyA sambandhaH // Aha-yadyevaM punaruktAdibhayAdabhidhIyate tata idamaparamAzaGkApadamiti darzayatitiviti na jusa paDipayavihiNA samAhiaM jeNa / asthavigappaNayAe guNabhAvaNayantiko doso 1 // 1047 // // 323 // vyAkhyA- 'trividhaM trividhenetyatra trividhenetyayuktamiti, ata Aha-- 'pratipadavidhinA samAhitaM yena' yasmAt pratipadamabhihitameva, 'manasA vAcA kAyene'ti, atrocyate, arthavikalpanayA guNabhAvanayeti vA ko doSaH ?, etaduktaM bhavatiarthavikalpasaGgrahArthaM na punaruktam, athavA guNabhAvanA punaH punarabhidhAnAdbhavatIti na doSaH, athavA manasA vAcA kAyenetyabhihite pratipadaM na karomi na kArayAmi nAnujAnAmIti 'yathAsaGkhya manudezaH samAnAnA' miti yathAsaGkhyakamaniSTaM mA prApaditi trividhenaikaikamucyate, trividhamityatrApyayameva prAyaH parihAra iti gAthArthaH // 1047 // ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'tasya bhadanta ! pratikramAbhI'tyatra bhadantaH pUrvavad aticAranivRttikriyAbhimukhazca tadvizuddhyarthamAmantrayata iti atrA''ha - nanu pUrvamukta eva bhadantaH sa evAnuvartiSyate, evamartha cAdau prayukta ityataH kiM punaraneneti, atrocyate, anuvartanArthameva ayaM punaranusmaraNAya prayuktaH, yataH paribhASA-anuvartante ca nAma vidhayo, na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM, tarhi ?, yajJAdbhavanti, 'sa cArya yajJaH punaruccAraNa' miti, athavA sAmAyikakriyApratyarpaNavacano'yaM bhadantazabdaH, anena caitat jJApitaM bhavati -- sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti, uktaM ca bhASyakAraNa - 'sAmAzyapaJcappaNavayaNo vAyaM bhadaMta sahoti / saGghakiriyAvasANe bhaNiyaM paJcapaNamaNeNaM // 1 // " iti kRtaM prasaGgena, pratikramAmItyatra pratikramaNaM mithyAduSkRtamabhidhIyate tacca dvidhA -- dravyato bhAvatazca, tathA cAha niyuktikAra: sift fourite kulAlamicchati tatthudAharaNaM / bhAvaMmi taduvauso miAvaI tatthudAharaNaM // 1048 // vyAkhyA - dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyapratikramaNaM tadabhedopacArAt tadvadevocyate, ata evAha-nivAdi, AdizabdAdanupayuktAdiparigrahaH, kulAlamithyA duSkRtaM tatrodAharaNaM, tazcedam-- aigassa kuMbhakArassa kuDIe sAhuNo ThiyA, tatthego cellao tassa kuMbhagArassa kolAlANi aMgulidhaNuharaNaM pAhANaehiM viMdhai, kuMbhagAreNa paDijaggiuM diTTho, bhaNio-kIsa me kolAlANi kANesi 1, khuDDuo bhaNai-micchAmi dukkaDaMti, evaM so puNo'vi viMdhiUNa micchAmidukkaDaMti, 1 sAmAyikapratyarpaNavacano vA'yaM madantazabda iti / sarvakriyAvasAne bhaNitaM pratyarpaNamanena // 1 // 2 ekasya kumbhakArasya kurvyA (gRhe) sAdhavaH sthitAH, tatraikaH zukastasya kumbhakArasya bhAjanAni anudhanuSA pASANaiH kANIkaroti, kumbhakAreNa pratijAgarthaM dRSTaH, bhaNitazca kathaM mama bhAjanAni kANayasi ?, jhulako bhaNati - mithyA me duSkRtamiti, evaM sa punarapi kANayitvA mithyA me duSkRtamiti ( karoti ), paMcchA kuMbhagAreNa tassa khuDugassa kannAmoDao dino, so bhaNai - dukkhAvio'haM, kuMbhagAro bhaNai-micchAmi tukaDaM, evaM so puNo puNo kannAmoDiyaM dAUNa micchA dukaDaMti karei, pacchA celao bhaNai - aho suMdaraM micchAmidu kaMDati, kuMbhagAro bhai - tujhavi erisa caiva micchA dukaDaMti, pacchA Thio vidhiyavassa / 'jaM dukkaDaMti micchA taM caiva NisevaI puNo pAvaM / pacakkhamusAvAI mAyANiyaDippasaMgo ya // 1 // evaM dakSapaDikamaNaM // bhAvapratikramaNaM pratipAdayati-bhAva iti dvAraparAmarza eva, 'tadupayukta eva' tasmin - adhikRte zubhavyApAre upayuktastadupayukto yat karoti, mRgApatiH tatrodAharaNaM, saccedam-bhagavaM vaddhamANasAmI ko sabIe samosario, tattha caMdasUrA bhagavaMtaM vaMdagA savimANA oiNNA, tattha miyAvaI ajA udayaNamAyA divasottikAuM ciraM ThiyA, sesAo sAhuNIo titthayaraM vaMdiUNa sanilayaM gayAo, caMdasUrAvi titthayaraM baMdiUNa paDigayA, sigdhameva viyAlIbhUyaM, miyAvaI saMbhaMtA, gayA ajjacaMdaNAsagAsaM / 1 pazcAt kumbhakAreNa tasya kSullakasya karNAmoTako dattaH, sa bhaNati duHkhito'haM kumbhakAro bhaNati mithyA me duSkRtaM, evaM sa punaH punaH karNAmoTakaM davA mithyAduSkRtamiti karoti, pacArako bhaNati maho sundaraM mithyAme duSkRtamiti, kumbhakAro bhaNati - tavApi IdRzameva mithyAme duSkRtamiti, pazcAristhataH kANanAt / yaduSkRtamiti mithyA ( kRtvA) sadeva niSevate punaH pApam / pratyakSamRSAvAdI mAyAnikRtiprasaGga // 1 // etadravyapratikramaNaM / 2 bhagabAn vardhamAnasvAmI kauzAmbyAM samavasRtaH, tatra candrasUpa bhagavantaM vandituM savimAnAvavatINa, tatra mRgAvatI AryodayanamAtA divasa itikRtvA ciraM sthitA, zeSAH sAdhya stIrthakaraM vanditvA svanikhayaM gatAH, candrasUryAvapi tIrthakaraM vanditvA pratigatau, zIghrameva vikAlIbhUtaM, mRgAvatI saMbhrAntA, gatA candanAsakAzaM / - For Private Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 124 // Avazyaka - hAribhadrIyavRttiH tAo ya tAva paDikaMtAo, miyAvaI AloeDaM pavattA, ajacaMdaNAe bhaNNai kIsa aje ! ciraM ThiyAsi 1, na ju nAma tuma uttamakulappasUyAe egAgiNIe ciraM acchi uti sA sababhAveNa micchAmidukkaDaMti bhaNamANI ajjacaMdaNAe pAesa paDiyA, ajjavaMdanA ya tAe velApa saMdhAraM gayA, tAhe niddA AgayA, pasuttA, miyAvaIevi tivasaMvegamAvaNNAe pAyapaDiyAe ceva kevalaNANaM samuppaNNaM / sappo ya teNaMteNamuvAgao, ajjacaMdaNAe ya saMdhAragAo hattho olaMbio, miyAImAkhajjihatiti so hattho saMdhAragaM caDAvio, sA viuddhA bhaNai-kimeyaMti, ajjavi tumaM acchasitti micchAmi dukkaDaM, nippamAeNaM Na uTThAviyAsi, miyAvaI bhaNai - esa sappo mA bhe khAhiiti ato hattho caDAvio, sA bhaNaikahiM ? so, sA dAi, ajacaMdaNA apecchamANI bhaNai-aje ! kiM te aisao 1, sA bhaNai-AmaM, to kiM chAumatthio kevaliotti ?, bhaNai - kevalio, pacchA ajjacaMdaNA pAesu paDiUNa bhaNai-micchAmi dukaDaMti, 1 tAmra tAvatpratikrAntAH, mRgAvasthAkocituM pravRttA, AryacandanayA bhavyate kathamAyeM ! ciraM sthitA'si 1, na yuktaM nAma taba uttamakulaprasUtAyA ekAkinyAH ciraM syAtumiti, sA sadbhAvena mithyA me duSkRtamiti bhajantI AryacandanAyAH pAdayoH patitA, AryacandanA ca tasyAM velAyAM saMstArake sthitA, sadA nidrAssgatA, prasuptA, mRgAvatyA api tIvrasaMvegamApannAyAH pAdapatitAyA eva kevalajJAnaM samutpannaM / sarpazca tena mArgeNopAgataH, AryacandanAyAzca dastaH saMstArakAdabalambitaH mRgAbasthA mA khAdIditi sa hastaH saMstAra ke caTApitaH, sA bibuddhA bhagati - kimetaditi, adyApi khaM tiSThasIti mithyAmeduSkRtaM, nidrApramAdena norathApitA'si, mRgAvatI bhaNati - eSa sarpo mA bhavantaM khAdIditi bhAvarako (bhato ) itazraTApitaH, sA bhaNati - saH, sA darzayati, AryacandanA apazyantI bhaNati - bhAyeM kiM tavAtidAyaH 1, sA bhaNati om tarhi kiM chAdmasthikaH kaivahika iti ?, bhavati-caivalikaH, paJcAdAryacandanA pAdayoH patirathA bhaNati mithyA me duSkRtamiti kevalI AsAioti, iyaM bhAvapaDikamaNaM / ettha gAhA- 'jai ya paDikkamiyavaM avassa kAUNa pAvayaM kammaM / taM caiva na kAya to hoi pae paDikaMto // 1 // tti gAthArthaH // 1048 // iha ca pratikramAmIti bhUtAt sAvadyayogAnnivarte'ha - mityuktaM bhavati, tasmAcca nirvRttiryatadanu materviramaNamiti, tathA nindAmIti garhAmi, atra nindAmIti jugupsetyarthaH gamIti ca tadevoktaM bhavati, evaM tarhi ko bheda ekArthatve ?, ucyate, sAmAnyArthAbhede'pISTavizeSArtho garhAzabdaH, yathA sAmAnye gamanArthe gacchatIti gauH, sarpatIti sarpaH, tathA'pi gamanavizeSo'vagamyate, zabdArthAdeva, evamihApi nindAgayoriti // taM cArthavizeSaM darzayati saritapacchayAvo niMdA tIe caukkanikkhevo / dabve cittayarasuA bhAvesu bahU udAharaNA // / 1049 // vyAkhyA - sacaritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca- "AtmasAkSikI nindA" tIe caukkanikkhevo'ti tasyAM tasyA vA nAmAdibhedacatuSko nikSepa iti, tatra nAmasthApane anAhatyAsse - 'dave cittakarasuyA bhAvesu bahU udAharaNa'ti dravyanindAyAM citrakarasutodAharaNaM, sA jahA raNNA pariNIyA appANaM niMdiyAiyatti, bhAvanindAyAM subahUnyudAharaNAni yogasaGgraheSu vakSyante, lakSaNaM punaridaM - 'hA ! duDDu kathaM hA ! duhu kArithaM duDDu aNumayaM iti / aMto aMto ujjhai pacchAtAveNa vevaMtI // 1 // ' ti gAthArthaH // 1049 // 1 kevalyAzAtita iti, idaM bhAvapratikramaNaM / bhanna gAthA-yadi ca pratikrAntavyamavazyaM kRtvA pApakaM karma / tadeva na karttavyaM tadA bhavati pade pratikrAntaH // 1 // iti 2 sA yathA rAjJA pariNItA'smAnaM ninditavatIti / 3 hA duSThu kRtaM hA duSThu kAritaM duDDU numataM iti / bhantaramyate pazcAttApena caivAntaH (vepan ) // 1 // iti / garahAvi tahAjAIameva navaraM parappagAsaNayA / davvaMmi maruanArya bhAvesu bahU udAharaNA // 1050 // vyAkhyA - garhA'pi ' tathAjAtIyaive 'ti nindAjAtIyaiva, navarametAvAn vizeSaH - paraprakAzanayA gardA bhavati, yA guroH pratyakSaM jugupsA sA garheti, 'parasAkSikI garhe 'ti vacanAd, asAvapi caturvidhaiva, tatra nAmasthApane anAdRtyaivAha - 'dabaMmi maruaNAyaM bhAvesu bahU udAharaNa'ti / tatra dravyagarhAyAM marukodAharaNaM, taccedam - AnaMdapure maruo husAe samaM saMvAsaM kAUNa uvajjhAyassa kahei jahA suviNae pahusAe samaM saMvAsaM gaomiti / bhAvagarhAe sAdhU udAharaNaM - 'gaMtUNa gurusaga kAU ya aMjaliM viNayamUlaM / jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garahA u // 1 // ' ti gAdhArthaH // 1049 // tatra nindAmi garhAmItyatra garhA jugupsocyate, tatra kiM jugupse ?, 'AtmAnam' aTItasAvadyayogakAriNamazlAghyam, athavA'trANam - atIta sAvadyayogatrANavirahitaM jugupse, sAmAyikenAdhunA trANamiti, athavA 'ata sAtatyagamane' atanamatItaMsAvadyayogaM satatabhavanapravRttaM nivartayAmIti, 'vyutsRjAmI'ti vividhArthI vizeSArtho vA vizabdaH ucchando bhRzArthaH sRjAmi tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, atItasAvadyayogaM vyutsRjAmIti vA, avazabdo'dhaH zabdasyArthe vizeSeNAdhaH sRjAmItyarthaH nanvevaM sAvadyayogaparityAgAt karomi bhadanta ! sAmAyikamiti sAvadhayoganivRttirucyate, tasya vyavasRjAmi zabdaprayoge vaiparItyamApadyate, tanna, yasmAt mAMsAdiviramaNakriyAnantaraM vyavasRjAmIti prayukte tadvipakSatyAgo mAMsabhakSaNani vRttirabhidhIyate, evaM sAmAyikAnantaramapi prayukte vyavasRjA mizande tadvipakSa 1 Anandagare rukaH suSayA samaM saMvAsaM kRtvA upAdhyAyAba kathayati, yathA svapne khuSayA samaM saMvAsaM gato'smIti / bhAvagarhAyAM sAdhurudAharaNamgatvA gurusakAzaM kRtvA cAhiM vinayamUlam / yathA''tmanastathA pareSAM jJApana mecA gardA tu // 1 // . Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka hAribhadrIyavRttiH tyAgo'vagamyate, sa ca tadvipakSaH sugama evetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAdU, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prArambhasya // sAmprataM vyutsargapratipAdanAyA''ha granthakAraH davisagge khalu pasannacaMdo have udAharaNaM / paDiAgaya saMvego bhAvaMmivi hoi so ceva // 1051 // vyAkhyA -- iha dravyavyutsargaH - gaNopadhizarIrAnnapAnAdi vyutsargaH, athavA dravyavyutsargaH ArtadhyAnAdidhyAyinaH kAyotsarga iti, ata evA''ha - dravyavyutsarge khalu prasannacandro bhavatyudAharaNaM, bhAvavyutsarga stvajJAnAdiparityAgaH, athavA dharmazukladhyAyinaH kAyotsarga eva, tathA cA''ha - pratyAgatasaMvego 'bhAve'pi' bhAvavyutsarge'pi bhavati sa eva prasannacandra udAharaNamiti gAthAkSarArthaH // 1051 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, tazcedam - khiipaiTThie Nayare pasannacaMdo rAyA, tattha bhagavaM mahAvIro samosaDho, tao rAyA dhammaM soUNa saMjAya saMvego pavaio, gIyattho jAo / aNNayA jiNakappaM 'Divajiu kAma sattabhAvaNAe appANaM bhAvei, teNaM kAleNaM rAyagihe Nayare masANe paDimaM paDivanno, bhagavaM ca mahAvIro tattheva samosaDho, logosvi vaMdago NIi, duve ya vANiyagA khiipaDaTThiyAo tattheva AyAyA, pasannacaMdaM pAsikaNa egeNa bhaNiyaMesa amhANaM sAmI rAyalacchi paricAiya tavasiriM paDivanno, aho se dhannayA, bitieNa bhaNiyaM - kuo eyarasa dhaNNayA ?, // 325 // 1 kSitipratiSThite nagare prasamacandro rAjA, tatra bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH, tato rAjA dharme zrutvA saMjAta saMvegaH pravajitaH, gItArtho jAtaH / anyadA jinakarUpaM pratiyatukAmaH sadhvabhAvanayA''tmAnaM bhAvayati, tasmin kAle rAjagRhe nagare zmazAne pratimAM pratipakSaH, bhagavAMzca mahAvIrastatraiva sRtaH loko'pi vambako nirgacchati, dvau ca vaNijau kSitipratiSThitAt tatraivAgatau, prasacantaM dRSTvA ekena bhaNitaM - eSo'smAkaM svAmI rAjyalakSmI parityajya tapaHzriyaM pratipakSaH, aho bhasya dhanyatA, dvitIyena bhaNitaM kuta etasya dhanyatA ?, jo asaMjAyabalaM putaM rajje ThaviUNa pavaio, so tavassI dAigehiM paribhavijjai, NayaraM ca uttimakkhayaM pavaNNaM tAva, evamaNeNa bahuo logo dukkhe Thavioti adadvadho eso, tassa taM soUNa kovo jAo, ciMtiyaM caDaNeNa - ko mama puttasma avakareiti ?, nUNamamugo, tA kiM teNa ?, eyAvatthagao NaM vAvAemi, mANasasaMgAmeNa roddajhANaM pavanno, hatthiNA hasthi vivAraitti, vibhAsA / etyaMtare seNio bhagavaM vaMdao NIi, teNavi diTTho vaMdio ya, aNeNa IsiMpi na ya nijjhAItao, seNieNa ciMtiyaM sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavainti bhagavaMtaM pucchi - saM, tao gao vaMdiUNa pucchio'NeNa bhagavaM-jaMmi jhANe Thio mae vaMdio pasanna caMdo taMmi mayassa kahiM udhavAo bhavai ?, bhagavayA bhaNiyaM - ahe sattamA puDhavIe, tao seNieNa ciMtiyaM - hA ! kimeyaMtiH, puNo pucchissaM / etthaMtaraMmi apanacaMda mANase saMgAme pahANanAyageNa sahAvaDiyassa asisatticakakappaNiSpamuhAI khayaM gayAI paharaNAI, tao'NeNa sirattANaM 1 yo'saMjAtabalaM putraM rAjye sthApayitvA pragrajitaH, sa tapasvI dAyAdaiH paribhUyate, nagaraM cottamaM kSayaM prapanaM tAvat evamanena bahuko koko duHkhe sthApita ityadraSTavya eSaH, tasya tat zrukhA kopo jAtaH, cintitaM cAnena ko mama putramapakarotIti ?, nUnamamukaH, tat kiM tena ?, etadavasthAgato ( 'pi ) taM vyApAdayAmi, mAnasasaMgrAmeNa raudraM dhyAnaM prapannaH, hastinA hastinaM vyApAdayatIti vibhASA / bhannAntare zreNiko bhagavantaM vandituM nirgacchati, tenApi iTo vanditazca, anenecadapi na ca niyataH, zreNikena cintitaM zuladhyAnopagata eSa bhagavAn, tadIdRze dhyAne kAlagatasya kA gatirbhavatIti bhagavantaM prakSyAmi, tato to divA pRSTho'nena bhagavAn yasmin dhyAne sthito mayA vanditaH prasanacandrastamimRtasya kopapAto bhavati ?, bhagavatA bhaNitaM adhaH sapamyAM pRthivyAM tataH zreNikena cintitaM hA kimetaditi ?, punaH prakSyAmi / atrAntare ca prasannacandrasya mAnase saMgrAme pradhAnanAyakena sahApatitasyAsizaktikarUpanIpramukhAni kSayaM gatAni praharaNAni, tato'nena zirakhANena vAyamitti parAmasiyamuttimaMgaM, jAhe loyaM kayaMti, tao saMvegamAvaNNo mahayA visujjhamANapariNAmeNa attANaM niMdisaM payatto, samAhiyaM caNeNa puNaravi sukkaM jhANaM / etthaMtaraMmi seNieNavi puNo'vi bhagavaM pucchio - bhagavaM ! jArise jhANe saMpai pasannacaMdo vaha tArise mayassa kahiM uvavAo ?, bhagavayA bhaNiyaM - aNuttarasuresuMti, tao seNieNa bhaNiyaM - puSaM kimanA parUviyaM uAhu mayA annahA avagacchiyaMti 1, bhagavayA bhaNiyaM-na annahA paruviyaM, seNieNa bhaNiyaM-kiM vAka vatti ?, tao bhagavayA savo vRttaMto sAhio / etthaMtaraMmi ya pasanna caMdasamIve divo devakuMduhisaNAho mahanto kalayalo uddhAio, tao seNieNa bhaNiyaM bhagavaM ! kimeyaMti ?, bhagavayA bhaNiyaM - tasseva trisujjhamANapariNAmassa kevalaNANaM samupaNaM, tao se devA mahimaM kareMti / esa eva dabaviussaggabhAvaviussaggesu udAharaNaM // sAmprataM samAptau yathAbhUtoser kartA bhavati sAmAyikasya tathAbhUtaM saMkSepato'bhidhitsurAhasAvajjajogavirao tivihaM tiviheNa vosiria pAvaM / sAmAiamAIe eso'Nugamo parisamatto // 1052 // * vyApAdayAmIti parAmRSTamuttamAGga, yadA locaH kRta iti, tataH saMvega mApatraH mahatA vizudhyamAnapariNAmenAtmAnaM nindituM pravRttaH, samAhitaM cAnena punarapi zuklaM dhyAnaM / atrAntare zreNikenApi punarapi bhagavAn pRSTaH- bhagavan ! yAdRze dhyAne samprati prasavacandro varttate tAize mRtasya kopapAtaH 1, bhagavatA bhaNitaM - anuttarasureSviti, tataH zreNikena maNitaM - pUrva kimanyathA prarUpitamutAho mayA'nyathA'vagatamiti 1, bhagavatA bhaNitaM nAnyathA prarUpitaM zreNikena bhaNitaM kiMvA kathaM paiti ?, tato bhagavatA sarvo vRttAntaH kathitaH / atrAntare ca prasacandrasamIpe divyo devadundubhisanAtho mahAn kalakala sthitaH, tataH zreNikena bhaNitaM - bhagavan ! kimetaditi ?, bhagavatA maNitaM tasyaiva vizudhyamAnapariNAmasya kevalajJAnaM samutpannaM tatastasya devA mahimAnaM kurvanti / eSa pava dravyabhyutsargabhAvabhyutsargayorudAharaNaM / For Private Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvazyaka-hAribhadrIyadRttiH vyAkhyA-sAvadyayogavirataH, kathamityAha-trividhaM trividhena vyutsRjya pApaM na tu sApekSa evetyarthaH, pAThAntaraM vA sAvadhayogavirataH san trividhaM trividhena vyutsRjati pApamedhyaM, 'sAmAyikAdau'sAmAyikArambhasamaye eSo'nugamaH parisamAptaH, athavA sAmAyikAdau sUtra iti, AdizabdAt sarvamityAdyavayavaparigraha iti gaathaarthH||1052||ukto'nugmH, samprati nayAH, te ca naigamasahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtabhedabhinnAH khalvodhataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhaH sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthamete jJAnakriyAnayadyAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca, tathA cA''havijAparaNanaeK sesasamoAraNaM tu kAyavvaM / sAmAianijuttI subhAsiasthA parisamattA // 1053 // vyAkhyA-'vijAcaraNanaesaM'ti vidyAcaraNanayayoH jJAnakriyAnayayorityarthaH, 'sesasamoyAraNa tu kAya'ti zepana yasamavatAraH kartavyA, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi -tau ca vaktavyau, sAmAyikaniyuktiH subhASitArthI parisamAkSeti paphaTArthamiti gAthArthaH // 1053 // sAmprataM svadvAra eva zeSanayAntarbhAvenAdhikRtamahimAnau anantaropanyastagAthAgatatazabdena cAvazyavaktavyatayA vihitau jJAnacaraNanayAvucyete, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihikAmamikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyukatvAt , tathA cA''hanAyaMmi giNihaanve agihiacami va arthami / jaiavvameva ia jo uvaeso so nao nAmaM // 1054 // vyAkhyA-nAyamiti jJAte samyaparicchinne 'gihiyoti grahItavye upAdeye 'agivhiyamiti agrahItavye anu pAdeye heya ityarthaH, cazabdaH khalUbhayorgrahItavyAgrahItavyayorzAtatvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caivaM vyavahitaH prayogo draSTavyaH-jJAta eva grahItavye tathA'grahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte 'atyamiti artha aihikAmuSmike, tatraihikaH grahItavyaH sacandanAGganAdiH agrahItavyo viSazakhakaNTakAdirUpekSaNIyastRNAdiH. AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiH agrahItavyo mithyAtvAdiH upekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe 'jaiavameva tti anusvAralopAd yatitavyam 'evam' anena krameNaihikAmuSmikaphalaprApyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayataH kArya ityarthaH, itthaM caitadaGgIkartavyaM, samyagajJAte pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt , tathA cAnyairapyuktam-"vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // 1 // " tathA''muSmikaphalaprApyarthinA'pi jJAta eva yatitavyaM, tathA cAgamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktam-"paDhamaM gANaM tao dayA, evaM cii sbsNje| annANI kiM kAhiti kiMvA NAhiti cheya pAvagaM? // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH-"gIyattho ya vihAro bitiogIyasthamIsao bhnnio| etto taiyavihAro NANuNNAo jiNavarehiM ||1||"n yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakapanthAnaM pratipadyata itybhipraayH| evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyokaM, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyaM, yasmAdahato'pi bhavAmbhodhitaTasthasya dIkSAM pratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjA prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati / kiMvA hAsyati chekaM pApaka (vA) // 1 // 2 gItArthazca vihAro dvitIyo gItArtha mizrako bhaNitaH / bhAbhyAM tRtIyo vihAro nAnujJAto jinavaraiH // 1 // yate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAjjJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam / 'iti jo uvaeso so nayo nAma'ti 'iti' evamukkena nyAyena yaH upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaM ca caturvidhe samyaktvAdisAmAyikeM samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmakatvAdasya, dezaviratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAt tadAyattatvAnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH // 1054 // uko jJAnamayaH, adhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM-kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktyAt, tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSasiddhaye gAthAmAha-'NAyaMmi gihiyo'tyAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyAjJAte grahItavye'grahItavye caiva arthe aihikAmuSmikaphalaprApyarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSa keNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptidRzyate, tathA cAnyairapyuktam-"kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // " tathA''muSmikaphalaprAtyarthinA kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthitaM, yata uktam-"ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca padhayaNa sue ya / sabesuvi teNa kayaM tavasaM. jamamujamateNaM // 1 // " itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAt tIrthakaragaNadharaiH kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevokaM, tathA cA''gamaH-"subahuMpi suyamahIyaM kiM kAhi caraNavippamukkassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 1 // " 1 caityakulagaNarAMdheSu bhAcArye pravacane bhuteca sarvevapi tena kRtaM tapaHsaMyame acchatA // 1 // 2 subahapi bhutamadhItaM kiM kariSyati vipramurucaraNasya / / bhandhakha yathA pradIsA dIpazatasahanakovyapi .. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 // mAvazyaka-hAribhadrIyavRttiH hazikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamika cAritrama jIkRtyokaM, cAritraM kriyetyanantaraM, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyA eva vijJeyaM, yasmAdahato'pi bhagavataH samutpanna kevalajJAnasyApi na tAvanmuktyavAptiH saMjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA isvapaJcAkSarogiraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvAti, tasmAt kriyaiva pradhAnA aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam, 'iti jo uvaeso so nao nAmati iti' evamuktena nyAyena ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH, ayaM ca samyaktvAdau catuvidhe sAmAyike dezaviratisarvaviratisAmAyikadvayamevecchati kriyAtmakatvAdasya, samyaktvasAmAyikazrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnecchati, guNabhUte cecchatIti gAthArthaH // 1054 // ukkA kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM jJAtvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH samAha-kimatra tattvaM 1, pakSadvaye'pi yuktisambhavAt , AcAryaH punarAha-savvesipi gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAha samvesipi nayANaM bahuvihavattavvayaM nisaamittaa|tN savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNahio sAhU // 1056 // vyAkhyA-sarveSAmapi mUlanayAnAm , apizabdAt tadbhedAnAM ca 'nayAnAM' dravyAstikAdInAM 'bahuvidhavaktavyatAM' sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAm athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM 'nizamya' zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM' sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH, yasmAt sarvanayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAdhArthaH // 1055 / / ityAcAryaharibhadrakRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM sAmAyikAdhyayanaM samAptam // sAmAyikasya vivRtiM kRtvA yadavAptamiha mayA kuzalam / tena khalu sarvaloko labhatAM sAmAyika paramam // 1 // yasmAjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIragAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // granthAgram 12343 // AvassayapubaddhaM sammattaM // * iti yAkinImahattarAsUnubhavavirahazrImadharibhadrAcAryaviracitavRttyA hai kalitaM sabhASyaniyuktikamAvazyakapUrvArdhaM samAptam // ||saamaayikaadhyynmyH prathamo vibhAgaH smaaptH|| Jain Education Intemational Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________