Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 231

॥२२०॥
भावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः जस्स सामाणिओ अप्पा, संजमे नियमे तवे । तस्स सामाइयं होइ, इइ केवलिभासियं ॥७९७॥ व्याख्या-यस्य 'सामानिक' सन्निहितः, अप्रवसित इत्यर्थः, 'आत्मा' जीवः, क-'संयमें मूलगुणेषु 'नियम उत्तरगुणेषु 'तपसि' अनशनादिलक्षणे 'तस्य' एवम्भूतस्याप्रमादिनः सामायिकं भवति, 'इति' एवं केवलिभिर्भाषितमिति गाथार्थः ॥
जो समो सव्वभूएस, तसेसु थावरेसु य । तस्स सामाइयं होइ, इइ केवलिभासियं ॥ ७९८ ॥ व्याख्या-यः 'समः' मध्यस्थः, आत्मानमिव परं पश्यतीत्यर्थः, 'सर्वभूतेषु' सर्वप्राणिषु,'त्रसेषु' द्वीन्द्रियादिषु 'स्थावरेषु च' पृथिव्यादिषु, तस्य सामायिकं भवति, एतावत् केवलिभाषितमिति गाथार्थः ॥ साम्प्रतं फलप्रदर्शनद्वारेणास्य करणविधानं प्रतिपादयन्नाहसावजजोगप्परिवजणहा,सामाइयं केवलियं पसत्यागिहत्यधम्मा परमंति णचा,कुज्जा बुहो आयहियं परत्थं । ___ व्याख्या-सावद्ययोगपरिवर्जनार्थ सामायिक 'कैवलिक' परिपूर्ण 'प्रशस्तं' पवित्रम्, एतदेव हि गृहस्थधर्मात् 'परम' प्रधानम् 'इति' एवं ज्ञात्वा कुर्याद् 'बुधः' विद्वान् 'आत्महितम्' आत्मोपकारकं परार्थम्' इति परः-मोक्षस्तदर्थ, न तु सुरलोकाद्यवाप्त्यर्थम् , अनेन निदानपरिहारमाह, इति वृत्तार्थः ॥ ७९९ ॥ परिपूर्णसामायिककरणशक्त्यभावे गृहस्थोऽपि गृहस्थसामायिकं 'करेमि भंते ! सामाइयं सावजं जोगं पञ्चक्खामि दुविहं तिविहेणं जाव नियमं पज्जुवासामी'त्येवं कुर्यात्, आह-तस्य सर्व त्रिविधं त्रिविधेन प्रत्याचक्षाणस्य को दोष इति !, उच्यते, प्रवृत्तकारम्भानुमत्यनिवृत्त्या करणासम्भव एव, तथा भङ्गप्रसङ्गदोषश्चेति । आह चसव्वंति भाणिऊणं विरई खलु जस्स सल्विया णस्थि । मो सव्वविरइवाई चुक्का देसं च सव्वं च ॥ ८०० ॥
व्याख्या-'सर्व' ति उपलक्षणात् सर्व सावधं योगं प्रत्याख्यामि त्रिविधं त्रिविधेन, इत्येवं 'भाणिऊण' अभिधाय 'विरतिः' निवृत्तिः खलु यस्य 'सर्विका' सर्वा नास्ति, प्रवृत्तकारम्भानुमतिसद्भावात् , स सर्वविरतिवादी 'चुकइ'त्ति भ्रश्यति 'देसं च सर्व चे' ति देशविरतिं सर्वविरतिं च, प्रतिज्ञाताकरणात् । आह-आगमे त्रिविधं त्रिविधेनेति गृहस्थप्रत्याख्यानमुक्तं तत्कथमिप्ति?, उच्यते, स्थूलसावद्ययोगविषयमेव तत् , आह च भाष्यकार:-"जति किंचिदप्पजोयणमपप्पं वा विसेसि वत्थं । पञ्चक्खेज ण दोसो सयंभरमणादिमच्छच ॥१॥ जो वा निक्खमिउमणो पडिमं पुत्तादिसंतइणिमित्तं । पडिवजिज तओ वा करिज तिविहंपि तिविहेणं ॥२॥ जो पुण पुवारद्धाणुज्झियसावजकम्मसंताणो । तदणुमतिपरिणतिं सोण तरति सहसा णियत्तेजं ॥३॥ इत्यादि" तथाऽपि गृहस्थसामायिकमपि परलोकार्थिना कार्यमेव, तस्यापि विशिष्टफलसाधकत्वाद्, आह च नियुक्तिकार:सामाइयाम उ कए समणो इव सावओ हवइ जम्हा। एएण कारणेणं बहुसी सामाइयं कुज्जा ॥८०१॥ १ यदि किचिदप्रयोजनमप्राप्यं वा विशेष्य वस्तु । प्रत्याचक्षीत न दोषः स्वयम्भूरमणादिमत्स्य इव ॥३॥ यो वा निष्क्रमितुममा: प्रतिमा पुत्रादिसम्ततिनिमित्तम् । प्रतिपद्येत सको वा कुर्याधिविधमपि त्रिविधेन ॥२॥ यः पुनः पूर्वारब्धानुमितसावद्यकर्मसंताना तदनुमतिपरिणति स न शक्नोति सहसा निवर्तयितुम् ॥
व्याख्या-सामायिक एव कृते सति श्रमण इव श्रावको भवति, यस्मात् प्रायोऽशुभयोगरहितस्वात् कर्मवेदक इत्यर्थः, अनेन कारणेन 'बहुशः' अनेकधा सामायिकं कुर्यादिति गाथार्थः ॥ किश्चजीवो पमायषहुलो बहुसोऽवि अ बहुविहेसु अत्थेसुं। एएण कारणेणं बहुसो सामाइयं कुजा ॥ ८०२॥
व्याख्या-जीवः प्रमादबहुल: 'बहुशः' अनेकधाऽपि च बहुविधेष्वर्थेषु-शब्दादिषु प्रमादवांश्चैकान्तेनाशुभबन्धक एव, अतोऽनेन कारणेन तत्परिजिहीर्षया बहुशः सामायिकं कुर्यात्-मध्यस्थो भूयादिति गाथार्थः ॥ द्वारं ॥ साम्प्रतं सरपेण सामायिकवतो मध्यस्थस्य लक्षणमभिधित्सुराहजो णवि वट्टइ रागे णवि दोसे दोण्ह मज्झयारंमि । सो होइ उ मज्झत्थो सेसा सव्वे अमज्झत्था ।। ८०३ ।। ___ व्याख्या-यो नापि वर्तते रागे नापि द्वेष, किं तर्हि?-'दोण्ह मज्झयारंमि' द्वयोर्मध्य इत्यर्थः, स भवति मध्यस्थः, शेषाः सर्वेऽमध्यस्था इति गाथार्थः ॥ द्वारं ॥ साम्प्रतं क्व किं सामायिकमिति निरूपयन द्वारगाथात्रयमाहखेत्तदिसाकालगइभविग्नसण्णिऊसासदिहिमाहारे । पजत्तसुत्तजम्महितिवेयसण्णाकसायाऊ ॥ ८०४ ॥ णाणे जोगुवओगे सरीरसंठाणसंघयणमाणे । लेसा परिणामे वेयणा समुग्घाय कम्मे य ।। ८०५॥ णिवेढणमुबट्टे आसवकरणे तहा अलंकारे । सयणासणठाणत्थे चकम्मंतेय किं कहियं ॥८०६॥ दारगाहाओ
व्याख्या-आसां समुदायार्थः क्षेत्रदिक्कालगतिभव्यसंज्ञिउच्छासदृष्ट्याहारकानङ्गीकृत्याऽऽलोचनीयं, किं क सामा यिकमिति योगः, तथा पर्याप्तसुप्तजन्मस्थितिवेदसंज्ञाकषायायूंषि चेति, तथा ज्ञानं योगोपयोगी शरीरसंस्थानसंहननमा.