Page Text
________________
॥२२२॥
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः नानि श्याः परिणामं वेदनां समुद्धातं कर्म च क्रिया पूर्ववत्, तथा निर्वेष्टनोद्वर्त्तने अङ्गीकृत्यालोचनीयं -क किमिति ? आश्रवकरणं तथाऽलङ्कारं तथा शयनासनस्थानस्थानधिकृत्येति, तथा चङ्क्रमतश्च विषयीकृत्य किं सामायिकं क इत्यालोचमिति समुदायार्थः । अवयवार्थे तु प्रतिद्वारं स्वयमेव वक्ष्यति तचोर्ध्व लोका दिक्षेत्रमङ्गीकृत्य सम्यक्त्वादिसामायिकानां लाभादिभावमभिधित्सुराह
I
संममुआणं लंभो उद्धुं च अहे अ तिरिअलोए अ । विरई मणुस्सलोए विरयाविरई य तिरिएसुं ॥ ८०७ ॥
व्याख्या—सम्यक्त्वश्रुतमामायिकयोः 'लाभः ' प्राप्तिः 'उहुं च' इत्यूर्ध्वलोके च 'अधे य' त्ति अधोलोके च तिर्यग्लो के च, इयमत्र भावना - ऊर्ध्वलोके मेरुसुरलोकादिषु ये सम्यक्त्वं प्रतिपद्यन्ते जीवास्तेषां श्रुताज्ञानमपि तदैव सम्यक् श्रुतं भवतीति, एवमधोलोकेऽपि महाविदेहाधोलौकिकप्रामेषु नरकेषु च ये प्रतिपद्यन्ते, एवं तिर्यग्लोकेऽपीति, 'विरई मणुस्मलोगे' सिविरतिशब्देन सर्वविरतिसामायिकं गृह्यते तच्च लाभापेक्षया मनुष्यलोक एव भवति, नान्यत्र, मनुष्या एवास्य प्रतिपत्तार इति भावना, क्षेत्रनियमं तु विशिष्टश्रुतविदो विदन्ति, 'विरयाविरई य तिरिएसुं' ति विरताविरतिश्च देशविर तिसामायिकलक्षणा लाभविचारे तिर्यक्षु भवति, मनुष्येषु च केषुचित् ॥
पुन्वडिवनगा पुण नीसुवि लोएसु निअमओ तिन्हं । चरणस्स दोसु निअमा भगणिज्जा उडलोगंमि ॥८०८ ॥
व्याख्या - पूर्वप्रतिपन्नकास्तु त्रयाणां नियमेन त्रिष्वपि लोकेषु विद्यन्ते, चारित्रसामायिकं स्वधोलोकतिर्यगूलोकी रेत्र, ऊर्ध्वलोके तु भाज्या इत्यलं प्रसङ्गेनेति गाथार्थः ॥ द्वारं ॥ साम्प्रतं दिगद्वारावयवार्थाभिधित्सया दिकस्वरूपप्रतिपादनायाह
नमंत्रणा दविए त्तदिमा तावखेत्त पन्नवए । सत्तमिया भावदिसा मा हो अट्ठारसविहा उ ॥ ८०९ ॥ दारं ॥
व्याख्या-नामस्थापने सुगमें 'दविए' त्ति द्रव्यविषया दिक् द्रव्यदिक्, सा च जघन्यतस्त्रयोदशप्रदेशिकं दशदिक्प्रभवं द्रव्यं, नकः प्रदेशो विदिते चत्वारः, मध्ये खेक इत्येते पञ्च चतमृषु च दिक्ष्वायतावस्थितौ द्वौ द्वाविति, आह च भाष्यकार:- 'तेरे सपदसियं खलु तावतिएसुं भवे पदेसेसुं । जं दबं ओगाढं जहण्णगं तं दसदिसागं ॥ १ ॥' अस्य चेयं स्थापनेति, उत्कृष्टतस्त्वनन्तप्रदेशिकमिति, 'खेत्तदिस' त्ति क्षेत्रदिक् सा चानेकभेदा मेरुमध्याष्टप्रादेशिकरूच
काद् वहिर्व्यादिद्व्युत्तरश्रेण्या शकटोर्द्धिसंस्थानाश्चतस्रो दिशः, चतसृणामप्यन्तरालकोणावस्थिता एकप्रदेशिका शिलन्नावलिसंस्थानाश्चतस्र एव विदिशः ऊर्ध्वं चतुःप्रदेशिक चतुरस्रदण्ड संस्थाना एकैव, अधोऽप्येवंप्रकारा द्वितीयेति, उक्तं च- 'अट्ठपदेसो रुयगो तिरियं लोगस्स मज्झयारंमि । एस पभवो दिमागं एसेव भवेऽणुदिसाणं ॥ १ ॥ दुपदेसादिदुरुत्तर एगपदेसा अणुत्तरा चेव । चउरो चउरो य दिसा चउरादि अणुतरा दोण्णि ||२|| सगडुद्धिसंठिताओ महादिसाओ भवंति चत्तारि । मुत्तावली य चउरो दो चेव य होन्ति रुयगनिभा ॥ ३ ॥
Q ०
01
१ त्रयोदशप्रादेशिकं खलु तावत्सु भवेत्प्रदेशेषु । यद्रव्यमवगाढं जघन्यं तदशदिकम् ॥ १॥ २ अष्टप्रदेशो रुचक स्तिर्यग्लोकस्य मध्ये । एष प्रभवो दिशामेष भवेदनुदिशाम् ॥ द्विप्रदेशादिश्य सबैरैक प्रदेशाऽनुत्तरैव । चतस्रश्वतत्रो दिशश्च । चतुराद्ये अनुत्तरे द्वे ॥ २ ॥ शकटोद्धिसंस्थिता महादिशो भवन्ति चतमः । मुक्तावलीव सतत्रो द्वे एव भवतो रुचकनिभे ॥ ३ ॥ इयं च स्थापनेति
• आसां च नामानि - 'इंदेग्गेई जम्मा य णेरती वारुणी य वायवा । सोमा ईसाणाऽवि य विमला य तभा य बोद्धवा ॥ १ ॥ इंदा विजयद्दाराणुसारतो सेसिया पदक्खिणतो । अवि तिरिय| दिसाओ उहुं विमला तमा चाधो ॥ २ ॥ 'तावखेत्त' त्ति, तापः - सविता तदुपलक्षिता क्षेत्रदिक् तापक्षेत्रदिक् सा चानियता - 'जे 'सिं जत्तो सूरो उदेति तेसिं तई हवइ पुषा । तावत्तदिसाओ पदाहिणं सेसियाओसिं ॥ १ ॥' 'पण्णवर' ति प्रज्ञापकस्य दिक् प्रज्ञापकदिक्-'पण्णवओ जद| भिमु हो सा पुबा सेसिया पदाहिणतो । तस्सेवणुगंतवा अग्गेयादी दिसा नियमा ॥ १ ॥' सप्तमी | भावदिक् सा भवत्यष्टादशविधैव दिश्यते अयममुक इति संसारी यया सा भावदिक्, सा चेत्थं भवत्यष्टादशविधा - पुढे विजलजलण वाया मूला खंधग्गपोरबीया य | बितिचउपंचेंदिय तिरियनारगा देवसंघाया ॥ १ ॥ संमुच्छिमकंमाकम्मभूमगणरा तहऽन्तरद्दीवा । भावदिसा दिस्सइ जं संसारी णिययमेताहिं ॥ २ ॥'
१ ऐन्द्री आग्नेयी यमा च नैर्ऋती वारुणी च वायव्या । सोमा ईशानाऽपिच विमला च तमा (मी) च बोद्धव्या ॥ १ ॥ ऐन्द्री विजयद्वारानुसारतः शेषाः प्रदक्षिणतः । अष्टापि तिर्यग्दिशः ऊर्ध्वं विमला तमा वाधः ॥ २ ॥ २ येषां यतः सूर्य उदेति तेषां सा भवति पूर्वा । तापक्षेत्रदिशः प्रादक्षिण्येन शेषाः अनयोः ॥ १ ॥ ३ प्रज्ञापको यदभिमुखः सा पूर्वा शेषाः प्रदक्षिणतः । तस्या एवानुगन्तव्या आग्नेय्याथा दिशो नियमात् ॥ १ ॥ ४ पृथ्वीजेकज्वलन वार्ता मूलनि स्कन्धापर्ववीजानि च । द्वित्रिचतुष्पचेन्द्रियाः तिर्यो" नारकी देवसंघातः ॥ १ ॥ संमूर्खजकै मार्के में भूमिकन रास्तथान्तरद्वीपाः । भावदिक् दिश्यते यत् संसारी नियतमेताभिः ॥ २ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |