Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 29

मापापक-हारिभद्रीपतिः वार्थः, पुनः कथितं तच्छृणोति, श्रुत्वा गृह्णाति, गृहीत्वा चेहते पर्यालोचयी किमिदमित्थं उत अन्यथेति, पशब्दा समुच्चयार्थः, अपिशब्दात् पर्यालोचयन् किश्चित् स्वबुख्याऽपि उत्प्रेक्षते, 'तत' तदनन्तरं 'अपोहते च' एवमेतत् यदादिष्टमाचार्येणेति, पुनस्तमर्थमागृहीतं धारयति, करोति च सम्यक् तदुक्तमनुष्ठानमिति, तदुक्कानुष्ठानमपि च श्रुतप्राप्तिहेतुर्भवत्येव, तदावरणकर्मक्षयोपशमादिनिमित्तत्वात्तस्येति । अथवा यचदाज्ञापयति गुरुः तत् सम्यगनुग्रहं मन्यमानः श्री. तुमिच्छति शुश्रूषति, पूर्वसंदिष्टश्च सर्वकार्याणि कुर्वन् पुनः पृच्छति प्रतिपृच्छति, पुनरादिष्टः तत् सम्यक् शृणोति, शेषं पूर्ववदिति गाथार्थः ॥ २२ ॥ बुद्धिगुणा व्याख्याताः, तत्र शुिश्रूषतीत्युक्तं, इदानीं श्रवणविधिप्रतिपादनायाह___ मूअं हुंकारं वा, वाढकारपडिपुच्छवीमंसा । ततो पसंगपारायणं च परिणि सत्तमए ॥ २३ ॥
व्याख्या-'मूकमिति' मूकं शृणुयात्, एतदुक्तं भवति-प्रथमश्रयणे संयतगात्रः तूष्णीं खल्वासीत, तथा द्वितीये हुङ्कारं च दद्यात् , वन्दनं कुर्यादित्यर्थः, तृतीये 'बाढत्कारं कुर्यात् , /बाढमेवमेतत् नान्यथेति, चतुर्थश्रवणे तु गृहीतपूर्वापरसूत्राभिप्रायो मनाक् प्रतिपृच्छां कुर्यात् कथमेतदिति, पञ्चमे तु मीमांसां कुर्यात् , मातुमिच्छा मीमांसा प्रमाणजिज्ञासेतियावत्, ततः षष्ठे श्रवणे तदुत्तरोत्तरगुणप्रसङ्गः पारगमनं चास्य भवति, परिनिष्ठा सप्तमे श्रवणे भवति, एतदुक्तं भवति-गुरुवदनुभाषत एव सप्तमश्रवण इत्ययं गाथार्थः॥२शाएवं तावच्छयणविधिरुक्का,इदानी व्याख्यानविधिमभिधित्सुराहसुत्तत्थोखलु पढमो,पीओ निज्जुतिमीसओमणिओतइओपनिरवसेसो,एस विही भणिअअणुओगे॥२॥
- ------------------------ * तत्तत् २-1-५ + शुभूपते ५ शुभूपत इत्युक्तं ५ + चाहार 1-1-11 वाकारं 1-२'चाडकर - मेवैतत् ५ = प्रसपारगमनं ४ मीसीमो - व्याख्या-सूत्रस्यार्थः सूत्रार्थः सूत्रार्थ एष केवलः प्रतिपाद्यते यस्मिन्ननुयोगे असौ सूत्रार्थ इत्युच्यते, सूत्रार्थमानप्रतिपादनप्रधानो वा सूत्रार्थः, खलुशम्दस्त्वेवकारार्थः, स चावधारणे, एतदुक्तं भवति-गुरुणा सूत्रार्थमात्राभिधानलक्षण एष प्रथमोऽनुयोगः कार्यः, मा भूत् प्राथमिकविनेयानां मतिसंमोहः, 'द्वितीयः' अनुयोगः सूत्रस्पर्शिकनियुकिमिश्रका कार्य इत्येवंभूतो भणितो जिनैश्चतुर्दशपूर्वधरैश्च 'तृतीयश्च निरवशेषः' प्रसक्तानुप्रसक्तमप्युच्यते यस्मिन् स एवंलक्षणो निरवशेषः, कार्य इति, स एष' उक्तलक्षणो विधानं विधिः प्रकार इत्यर्थः, भणितः प्रतिपादितः जिनादिभिः, क?, सूत्रस्य निजेन अभिधेयेन सार्ध अनुकूलो योगः अनुयोगः सूत्रव्याख्यानमित्यर्थः, तस्मिन्ननुयोगेऽनुयोगविषय इति, अयं गाथार्थः ॥ २४ ॥ समाप्तं श्रुतज्ञानम् ॥ उक्तकारेण श्रुतज्ञानस्वरूपमभिहितं, साम्प्रतं प्रागभिहितेप्रस्तावमवधिज्ञानमुपदर्शयन्नाहसंखाई आओ खलु, ओहीनाणस्स सव्वपयडीओ।काओ भवपञ्चइया, खओवसमिआओ काओऽवि ॥२५॥
व्याख्या-संख्यानं संख्या तामतीताः संख्यातीता असंख्येया इत्यर्थः, तथा संख्यातीतमनन्तर्मपि भवति, ततश्चानन्ता अपि, तथा च खलुशब्दो विशेषणार्थः, किं विशिनष्टि १-क्षेत्रकालाख्यप्रमेयापेक्षयैव संख्यातीताः, द्रव्यभावाख्य
पोदात निक्षेपनियुक्त्योः कथञ्चिवचित्प्रतिपादनसंभवात्. २ नूतनशिष्याणां प्रपक्षितज्ञानां बालानां. ३ टीकाचूादिरूपः, प्रथमे संहितापदबक्षणा मध्ये पदार्थपदविग्रहचालनाप्रत्यवस्थानादिरूपः तृतीयस्मिस्तु भांपत्तिप्रभृतिगम्य इत्यर्थः । सर्वश्रुतप्रतिग्यास्यानाशक्यस्वेन चतुर्दाविधानिक्षेपवर्णमप्रतिज्ञातरूपेण, ५ स्थित्यादिसाधम्यरूपं. ६ संख्यानमपेक्ष्य सामान्ये वा नपुंसकं.. सतोरप्यनन्तयोरनयोविधिज्ञानविषयापेक्षयाऽदः कर्तव्यः + स्पर्शक०२-४-५
सूत्रार्थण्या० १ सूत्रान्वा०२-४-५ ज्ञेयापेक्षया चानन्ता इति, 'अवधिज्ञानस्य' प्राग्निरूपितशब्दार्थस्य, सर्वाश्च ताः प्रकृतयश्च सर्वप्रकृतयः, प्रकृतयो भेदा अंशा इति पर्यायाः, एतदुक्तं भवति-यस्मादवधेः लोकक्षेत्रासंख्येयभागादारभ्य प्रदेशवृद्ध्या असंख्येयलोकपरिमाण उत्कृष्टं आलम्बनतया क्षेत्रमुक्तं, कालश्चावलिकाऽसंख्येयभागादारभ्य समयवृद्ध्या खल्वसंख्येयोत्सर्पिण्यवसर्पिणीप्रमाण उक्तः, ज्ञेयभेदाच्च ज्ञानभेद इत्यतः संख्यातीताः तत्प्रकृतयः इति, तथा तैजसवाग्द्रव्यापान्तरालवय॑नन्तप्रेदेशकाद द्रव्यादारभ्य विचित्रवृद्ध्या सर्वमूर्त्तद्रव्याणि उत्कृष्टं विषयपरिमाणमुक्तं, प्रतिवस्तुगतासंख्येयपर्यायविषयमानं च इति, अतः पुिद्गलास्तिकायं तत्पर्यायाँश्चाङ्गीकृत्य ज्ञेयभेदेन ज्ञानभेदादनन्ताः प्रकृतय इति, आसां च मध्ये 'काश्चन' अन्यतमा: 'भवप्रत्यया' भवन्ति अस्मिन् कर्मवशवर्तिनः प्राणिन इति भवः, स च नारकादिलक्षणः, स एव प्रत्ययः-कारणं यासा ताः भवप्रत्ययाः, पक्षिणां गगनगमनवत् , ताश्च नारकामराणामेव, तथा गुणपरिणामप्रत्ययाः क्षयोपशमनिवृत्ताः क्षायो
ताश्च तिर्य इनराणामिति । आह–क्षायोपशमिके भावेऽवधिज्ञानं प्रतिपादितं, नारकादिभवश्च औदयिका, स कथं तासां प्रत्ययो भवतीति, अत्रोच्यते, ता अपि क्षयोपशमनिबन्धना एव, किंतु असावेव क्षयोपशमः तस्मि
लोकशब्देन पञ्चास्तिकायस्य क्षेत्रशब्देन चानन्ताकाशस्य बोधसंभवादुक्तं लोकक्षेत्रेति. लोक एवारम्भाद्वा २ एतावतो लोकक्षेत्रस्यासंभवादुक्तं क्षेत्रेति सामाम्येन, सामर्थ्यापेक्षं चेन तु तावति क्षेत्रे श्यं, विहाय लोकं जीवपुद्रलयोरनवस्थानात, फलं लोके सूक्ष्मसूक्ष्मतरार्थज्ञानं. ३ उत्कर्षतः प्रतिबध्यमसंख्येयान् , न तु कदाचनाप्यनम्तान् 'नाणन्ते पेच्छह कयाइ' सि भाष्योक्तेः, जघन्यतस्तु संख्येयानसख्येयांश्च प्रतिद्रव्यं जामाति, परं वक्ष्यमाणत्वाविना
नोक्तं ५ भवप्रत्ययावधिप्रकृतयः * .वर्तिनोऽनम्त०५+ प्रदेशिका -३-५ कार्यास्तस..भेदे च १-२-४-५.