Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 28

॥ १७ ॥
आवश्यक - हारिभद्रीयवृत्तिः ऊससिअं नीसमिअं, निच्छूढं खासिअं च छीअं च । णीसिंघियमणुसारं, अणक्खरं छेलियाई ॥ २० ॥ व्याख्या—उच्छ्रसनं उच्छ्रसितं भावे निष्ठाप्रत्ययः, तथा निःश्वसनं निःश्वसितं निष्ठीवनं निष्ठयूतं, काशनं काशितं. शब्दः समुच्चयार्थः, क्षवणं क्षुतं चशब्दः समुच्चयार्थ एव, अस्य च व्यवहितः संबन्धः, कथम् ! सेण्टितं चानक्षरश्रुतमिति वक्ष्यामः, निःसिंङ्घनं निःसिङ्घितं, अनुस्वारवदनुस्वारं, अनक्षरमपि यदनुस्वारवदुच्चार्यते हुङ्कारकरणादिवत् तत् 'अनक्षरमिति' एतदुच्छ्रेसितादि अनक्षरश्रुतमिति, सेण्टनं सेण्टितं तत्सेण्टितं च अनक्षरश्रुतमिति । इह चोच्छसितादि द्रव्यश्रुतमात्रं, ध्वनिमात्रैत्वात्, अथवा श्रुतविज्ञानोपयुक्तस्य जन्तोः सर्व एव व्यापारः श्रुतं, तस्य तद्भावेन परिणतत्वात् । आह-- यद्येवं किमित्युपयुक्तस्य चेष्टापि श्रुतं नोच्यते, ? येनोच्वसिताद्येवोच्यते इति, अत्रोच्यते, रूदय, अधवा श्रूयत इति श्रुतं, अन्वर्थसंज्ञामधिकृत्य उच्छसिताद्येव श्रुतमुच्यते, न चेष्टा, तेदभावादिति, अनुस्वारादयस्तु अर्थगमकत्वादेव श्रुतमिति गाथार्थः ॥ २० ॥
मनक्षरश्रुतद्वारं, इदानीं 'संज्ञिद्वारं' तत्र संज्ञीति कः शब्दार्थः !, संज्ञानं संज्ञा, संज्ञाऽस्यास्तीति संज्ञी, सच त्रिविधः -- दीर्घकालिक हेतुवाददृष्टिवादोपदेशाद्, यथा नन्द्यध्येयेने तथैव द्रष्टव्यः, ततश्च संज्ञिनः श्रुतं संशिश्रुतं,
१ श्रादिना सरकारपूस्काराचाः २ घटपटादिवद्वाच्यवाचकभावतया न परिणामीति मात्रग्रहणं. ३ सूचकत्वात् ४ करचरणादिक्रियाया अपि विवक्षितार्थसूचकत्वादाह. ५ श्रुतोपयुक्तस्य. ६ श्रवणव्यवहार रूपया शास्त्रश्लोकप्रसिद्धया ७ रूठी विशेषाग्रहे आह— अथवेत्यादि. ८ निरर्थकार्थशून्य निरासेन ९ श्रवणलक्षणान्वर्थस्याभावान् १० आदिमा सेण्टितसीस्काराचा, उच्छुसितादीनामव्यक्तत्वात् अनक्षरत्वमनुस्वारादीनां वर्णावयवस्याद्विशेषदर्शनाय चेदम ११ यथोत्तर विशुद्धक्रमोसनेन ज्ञापितमाह 'सणिति असणिसि य, ससुर का लिभोवपुसेणं' ( वि० ५२६ ) १२ ( नदीवृत्ति: ३८१ १० ) १३ दीर्घका लिकीसंशया. • णीसंघिय० + २-३-४ निःसङ्घनं २-४ | अक्षरमपि श्रुतज्ञानो०
तथा असंज्ञिनः श्रुतं असंज्ञिश्रुतमिति । तथा 'सम्यक् श्रुतं' अङ्गानङ्गप्रविष्टं आचारावश्यकादि । तथा 'मियां श्रुतं' पुरारामायणभारतादि, सर्वमेव वा दर्शनपरिग्रहविशेषात् सम्यक् श्रुतमितरद्वा इति । तथा 'साद्यमनाद्यं सपर्यवसितम पर्यवसितं ' 'नयानुसारतोऽवसेयं, तत्र द्रव्यास्तिकनयादेशात् अनाद्यपर्यवसितं में, नित्यत्वात्, अस्तिकायवत् । पर्यायास्तनयादेशात् सादि सपर्यवसितं च अनित्यत्वात्, नारकादिपर्यायवत् । अथवा द्रव्यादिचतुष्टयात् साधनाद्यादि अवगन्तव्यं, यथा नन्द्यध्ययने इति, खलुशब्द एवकारार्थः, स चावधारणे, तस्य च व्यवहितः संबन्धः, सप्तैव 'एते' श्रुतपक्षाः सप्रतिपक्षाः, न पक्षान्तरमस्ति, संतोऽत्रैवान्तर्भावात् । तथा र्गमा अस्य विद्यन्ते इति गभिकं तच्च प्रायोवृत्त्या दृष्टिषादः । तथा गाथाद्यसमानग्रन्थं अगमिकं तच प्रायः कालिकं । तथा अङ्गप्रविष्टं गणधरकृतं आचारादि, अनङ्गप्रविष्टं तु स्थविरकृतं आवश्यकोदि, गाथाशेषमवधारणप्रयोगं दर्शयता व्याख्यातमेवेति गाथार्थः ॥ २० ॥ सत्प्ररूप
१ स्वाभाविक सम्यक्स्वेतरत्वासंभवादाह, अन्त्यपूर्वचतुष्कं दशमस्य चरमभागश्च स्याज्य एव 'चउदसपुस्लि सम्मसुयं अभिष्णदासपुस्लि सम्मसुर्य' तिमन्दीवचनात् २ सम्यग्मिथ्यादर्शनवजीवस्वीकारेण भेदात्. ३ सम्यग्दर्श निनाम् ४ श्रुतवतो जीवद्रव्यस्य नित्यत्वात्, द्रव्यमेव चासौ मनुते. ५ पर्या या प्रतिक्षणं क्षयभावात् पर्यायसात्रापेक्षी चासौ. ६ ( नम्दीवृत्तिः ३९४ ५० ) एकपुरुषभरतादि क्षेत्रोत्सर्पिण्यवसर्पिणीजिनभाषितभावप्ररूपणा आश्रित्य सादिसपर्यवसितं नानापुरुषमहावि देहनो उत्सर्पिण्य वसर्पिणीक्षायोपशमिकामाश्रित्य ध्वन्यथा. ७ पर्यायादेः ८ किचिद्विशेषतो भूयो भूयस्तस्यैव सूत्रस्योच्चारणं गमः ९ ' स्थविरास्तु भद्रबाहु स्वाम्यादयस्तः कृत मावश्यक निर्युनत्यादिकमनङ्गप्रविष्टं' (विशेषा० ५५० वृत्तौ ) १० 'सत्तवि एए सपविक्खा' इत्येकानविंशगाथास कं. ११ स्खलुशब्दब्याख्याने, अपिस्तु सप्तानामपि प्रतिपक्षग्रहार्थः स्फुट एव. * मिध्यात्वश्रुतं २ + तु ३ + ० नुसारितो ० ३ - ४ | सायं २-३-४-५ णादि मतिज्ञानवदायोज्यं । प्रतिपादितं श्रुतज्ञानमर्थतः, साम्प्रतं विषयद्वारेण निरूप्यते तच्चतुर्विधं - द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतश्च, तत्र द्रव्यतः श्रुतज्ञानी सर्वद्रव्याणि जानीते न तु पश्यति, एवं क्षेत्रादिष्वपि द्रष्टव्यं । इदं पुनः श्रुतज्ञानं सर्वातिशयरत्नसमुद्रकल्पं, तथा प्रायो गुर्वायत्तत्वात् पराधीनं यतः अतः विनेयानुग्रहार्थ यो यथा चास्य लाभः तं तथा दर्शयन्नाह -
आगमसत्थरगहणं, जं बुद्धिगुणेहि अट्ठहिं दिहं । बिंति सुयनाणलंभं, तं पुत्र्वविसारया धीरा ॥ २१ ॥ व्याख्या - आगमनं आगमः, आङः अभिविधिमर्यादार्थत्वाद् अभिविधिना मर्यादया वा गमः परिच्छेद आगमः, स च केवलमत्यवधिमनः पर्यायलक्षणोऽपि भवति अतस्तद्व्यवच्छित्त्यर्थमाह-शिष्यतेऽनेनेति शास्त्रं श्रुतं, आगमग्रहणं तु षष्टितन्त्रादिकशास्त्र व्यवच्छेदार्थ, तेषामनागमत्वात्, सम्यक्परिच्छेदात्मकत्वाभावादित्यर्थः, शास्त्रतया च रूढत्वात्, ततश्च आगमश्चासौ शास्त्रं च आगमशास्त्रं तस्य ग्रहणमिति समासः, गृहीतिर्ग्रहणं, यहुद्धिगुणैः वक्ष्यमाणलक्षणैः करणभूतैः अष्टभिः, दृष्टं, ब्रुवते, श्रुतज्ञानस्य लाभः श्रुतज्ञानलाभस्तं, तदेव ग्रहणं, ब्रुवते, के ?, पूर्वेषु विशारदाः पूर्वविशारदाः, विशारदा विपश्चितः, धीरा व्रतानुपालने स्थिरा इत्ययं गाथार्थः ॥ २१ ॥ बुद्धिगुणैरष्टभिरित्युक्तं, ते चाभी - सुस्ससह पडिपुच्छर, सुणेइ गिण्हइ य ईहए 'वावि । तत्तो अपोहए या धारेइ करेइ वा सम्मं ॥ २२ ॥ व्याख्या - विनययुक्तो गुरुमुखात् श्रोतुमिच्छति शुश्रूषति, पुनः पृच्छति प्रतिपृच्छति तच्छ्रुतमशङ्कितं करोतीति भा
१ तत्स्वरूपतद्भेदस्वरूपसत्प्ररूपणादिद्वाराति देशव्याख्यानेन. * प्ररूप्यते २-३ + वास्य २ + ०हि विदिट्ठं १-२-४-५ | वीरा ३ आवि ३६ वा १-२ - ४ - ५ $ शुश्रूषते ५ || पुनः पुनः ३-४
For Private Personal Use Only