Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 58

मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः
॥४७॥ व्याख्या-येन प्रकारेण यथा, 'छेको' दक्षः, लब्धा-प्राप्तो निर्यामको येन पोतेन स तथाविधः, अपिशब्दात् सुकर्णधाराधिष्ठितोऽपि, वणिज इष्टा वणिगिष्टा तां भूमि, महार्णवं तरितुं वातेन विना पोतो न शक्नोति, प्राप्तमिति वाक्यशेषः ॥९५॥ तथा श्रुतज्ञानमेव लब्धो निर्यामको येन-जीवपोतेनेति समासः, अपिशब्दात्सुनिपुणमतिज्ञानकर्णधाराधिष्ठितोऽपि, शेष निगदसिद्धं, किन्तु 'निपुणोऽपि' पण्डितोऽपि, श्रुतज्ञानसामान्याभिधाने सत्यपि तदतिशयख्यापनार्थ निपुणग्रहणं, तस्मात् तपःसंयमानुष्ठाने खल्वप्रमादवता भवितव्यमिति गाथाद्वयार्थः ॥९६ ॥ तथा चेहौपदेशिकमेव गाथासूत्रमाह नियुक्तिकारः
संसारसागराओ उब्बुड्डो मा पुणो निबुडिजा । चरणगुणविप्पहीणो बुइ सुबहुंपि जाणतो ॥९७ ॥ पदार्थस्तु दृष्टान्ताभिधानद्वारेणोच्यते-यथा नाम कश्चित्कच्छपः प्रचुरतृणपत्रात्मकनिश्छिद्रपटलाच्छादितोदकान्धकारमहाहदान्तर्गतानेकजलचरक्षोभादिव्यसनव्यथितमानसः परिभ्रमन्कथञ्चिदेव पटलरन्ध्रमासाद्य विनिर्गत्य च ततः शरदि निशानाधकरस्पर्शसुखमनुभूय भूयोऽपि स्वबन्धुस्नेहाकृष्टचित्तः तेषामपि तपस्विनामदृष्टकल्याणानामहमिदं सुरलोककल्पं किमपि दर्शयामि इत्यवधार्य तत्रैव निमग्नः, अथ समासादितबन्धुः तद्रन्ध्रोपलब्ध्यर्थ पर्यटन् अपश्य॑श्च कष्टतरं व्यसनमनुभवति स्म । एवमयमपि जीवकच्छपोऽनादिकर्मसन्तानपटलसमाच्छादितान्मिथ्यादर्शनादितमोऽनुगतात् विविधशारीरमानसाक्षिवेदनज्वरकुष्ठभगन्दरेष्टवियोगानिष्टसंप्रयोगादिदुःखजलचरानुगतात्, संसरणं संसारः, भावे घञ्प्रत्ययः, स एव सागरस्तस्मात् , परिभ्रमन् कथञ्चिदेव मनुष्यभवसंवर्तनीयकर्मरन्ध्रमासाद्य मानुषत्वप्राप्या उन्मग्नः सन् जिनचन्द्रवचनकिरणावबोधमासाद्य दुष्प्रापोऽयमिति जानानः स्वजनस्नेहविषयांतुरचित्ततया मा पुनः कूर्मवत् तत्रैवं निमजेत् । आहअज्ञानी कूर्मो निमज्जत्येव, इतरस्तु ज्ञानी हिताहितप्राप्तिपरिहारज्ञः कथं निमज्जति इति, उच्यते, चरणगुणैः विविधम्-अनेकधा प्रकर्षेण हीनः चरणगुणविप्रहीण: निमजति बह्वपि जानन्, अपिशब्दात् अल्पमपि, अथवा निश्चयनयदर्शनेन अज्ञ एवासौ, ज्ञानफलशून्यत्वात् इति, अलं विस्तरेणेति गाथार्थः ॥ ९७ ॥ प्रक्रान्तमेवार्थ समर्थयन्नाहसुषहुंपि सुयामहीयं किं काही? चरणविप्पाहीणस्स।अंधस्स जह पलिता दीवसयसहस्सकोडीवि ॥ ९८॥ अप्पंपि सुयमहीयं पयासयं होइ चरणजुत्तस्स । इकोवि जह पईवो सचक्खुअस्सा पयासेइ ॥ ९९ ॥
गाथाद्वयमपि निगदसिद्धमेव, नवरं दीपानां शतसहस्राणि दीपशतसहस्राणि लक्षा इत्यर्थः, तेषां कोटी, अपिशब्दावे अपि ॥९८-९९ ॥ आह-इत्थं सति चरणरहितानां ज्ञानसंपत् सुगतिफलापेक्षया निरर्थिका प्रामोति, उच्यते, इष्यत एव, यत आह
____ जहा खरो चंदणभारवाही, भारस्स भागी नहु चंदणस्स।
___ एवं खु नाणी चरणेण हीणो, नाणस्स भागी नहु सो गईए ॥१०॥ गमनिका-यथा खरः चन्दनभारवाही भारस्य भागी न तु चन्दनस्य, एवमेव ज्ञानी घरणेन हीनः ज्ञानस्य भागी 'नतु'
* यानुरक्त०. + त्रैव म्य. + महिय. 1 मुक्कस्स. 1 कोब्यपि. 1 त्तट्टे भपि. " सुग्गईए. नैव 'सुगते' सिद्धिदयिताया इति गाथार्थः ॥ १०॥ इदानीं विनेयस्य मा भूदेकान्तेनैव ज्ञानेऽनादरः, क्रियायां च तच्छून्यायामपि पक्षपात इति, अतो द्वयोरपि केवलयोरिष्टफलासाधकत्वमुपदर्शयन्नाह
इयं नाणं कियाहीणं, हया अन्नाणओ किया। पासंतो पंगुलो दहो, धावमाणो अ अंधओ ॥१०१॥
इयं निगदसिद्धैव, वरं उदाहरणं-एगमि महाणगरे पलीवणं संवुत्तं, तंमि ये अणाहा दुवे जणा-पंगलो य अंधालो य, ते णगरलोए जलणसंभमुम्भंतलोयणे पलाय माणे पासंतो पंगुलओ गमणकिरियाऽभावाओ जाण ओऽवि पलायणमग्गं कमागएण अगणिणा दहो, अंधोऽवि गमणकिरियाजुत्तो पलायणमग्गमजाणतो तुरितं जलणंतेण गंतुं अगणिभरियाए खाणीए पडिऊण दड्डो। एस दिहतो, अयमत्थोवणओ-एवं नाणीवि किरियारहितो न कम्मग्गिणो पलाइउं समत्थो, इतरोऽविणाणरहियत्तणओ त्ति । अत्र प्रयोगौ भवतः-ज्ञानमेव विशिष्टफलसाधकं न भवति, सक्रियायोगशून्यत्वात्, नगरदाहे पङ्गुलोचनविज्ञानवद्, नापि क्रियैव विशिष्टफल साधिका, संज्ञानसंटङ्करहितत्वात् , नगरदाह एव अन्धस्य पलायनक्रियावत् ॥ १०१॥ आह-एवं ज्ञानक्रिययोः समुदितयोरपि निर्वाणप्रसाधकसामथ्यानुपपत्तिः
परमुदाहरण-एकस्मिन् महानगरे प्रदीपनं संवृत्तं, तसिंश्च अनायौ द्वौ जनौ-अन्धः पश्च, सौ नगरलोकान् ज्वलनसंभ्रमोहान्तलोचनान् पलायमापान् पश्यन्ती पडः गमनक्रियाऽभावातू जानन्नपि पलायनमार्ग क्रमागतेनामिना दग्धः अन्धोऽपि गमनक्रियायुक्तः पलायनमार्गमजानन् त्वरितं ज्वलनास्तिके (ज्वलनमार्गण) गत्वाऽग्निभृतायां खनौ (भृतेऽवटे) पतित्वा दग्धः । एष दृष्टान्तः, अयमत्रोपनयः (०मर्थोपनयः)-एवं ज्ञान्यपि क्रियारहितो न कर्मानः पलायितुं समर्थः, इतरोऽपि ज्ञानरहितत्वात् इति. * वणगं. + तम्मिवि. पंगुलमो अंधलोय. भंधओ य. 16माणे संते पं०. इजाणतोऽवि. || नाणी..हितो उण असमस्यो. प्रसाधकं.*०प्रसाधिका. सज्ज्ञान..