Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 59

॥४८॥
भाषावक-हारिभद्रीयवृत्तिः प्रसज्यते, प्रत्येकमभावात् , सिकतातैलवत्, अनिष्टं चैतदिति, अत्रोच्यते, समुदायसामर्थ्य हि प्रत्यक्षसिद्धं, यतो ज्ञानक्रियाभ्यां कटादिकार्यसिद्धय उपलभ्यन्ते एव, न तु सिकतासु तैलं, न च दृष्टमपह्रोतुं शक्यते, एवमाभ्यामदृष्टकार्यसिशिरप्यविरुद्धैव, तस्माद्यत्किश्चिदेतत् । तथा किञ्च-न सर्वथैवानयोः साधनत्वं नेष्यते, देशोपकारित्वात् , देशोपकारित्वमभ्युपगम्यत एव, यत आह--
संजोगसिहीइ फलं वयंति, नहु एगचशेण रहो पयाइ ।
अंधो य पंगू य वणे समिच्चा, ते संपउत्ता नगरं पविट्ठा ॥ १०२॥ व्याख्या-किंतु तदेव समुदायं समग्रत्वादिष्टफलसाधकं, केवलं तु विकलत्वात् इतरसापेक्षत्वादसाधकमिति, अतः केवलयोरसाधकत्वं प्रतिपादितमिति, अलं विस्तरेण, उक्तसंबन्धगाथाव्याख्यानं प्रकटार्थत्वान्न वितन्यते, नवरं 'समेत्ये'त्युक्तेऽपि ती संप्रयुक्ता' विति पुनरभिधानमात्यन्तिकसंयोगोपदर्शनार्थमिति । एत्थं उदाहरणं-एगमि रण्णे रायभएण णग
सिय लोगो ठितो, पुणोवि धाडिभयेण ये वहणाणि उज्झिअ पलाओ, तत्थ दुवे अणाहप्पाओ, अंधो पंग य, उज्झिया, गयाए धाडीए लोगग्गिणा वातेण वणदवो लग्गो, ते य भीया, अंधो छट्टकच्छो अग्गितेण पलायइ, पंगुणा
भत्रोदाहरणं-एकस्मिारण्ये राजभयेम नगरात् बदस्य (पदुष्य)लोकः स्थिता, पुनरपि पाटिभयेन च वाहनानि जिझस्वा पलायितः, तत्र द्वावनाथारमानौ (यप्रायौ), अन्धः पङ्गुश्च समिती, गतायां धाव्या लोकाग्निना बातेन वनदयो लनः, तौ च भीती, अन्धः छुहकछोऽनिमार्गेण पलायते पङ्गुना. * पुत्थ. + पवहणाणि. 1 छुट्टकस्यो.. भणितं-अंध ! मा इतो णास णं, इतो चेव अग्गी, तेण भणितं-कुतो पुण गच्छामि ?, पंगुणा भणित-अहंपि पुरतो अतिदूरे मग्गदेसणाऽसमत्थो पंगू, ता में खंधे करेहि, जेण अहिकंटकजलणादि अवाए परिहरावेतो सुहं ते नगरं पावेमि, तेणं तहत्ति पडिवज्जिय अणुठितं पंगुवयणं, गया य खेमेण दोवि णगरं ति । एस दिहतो, अयमत्थोवणओ-णाणकिरियाहिं सिद्धिपुरं पाविजइत्ति । प्रयोगश्च-विशिष्टकारणसंयोगोऽभिलषितकार्यप्रसाधकः, सम्यक्रियोपलब्धिरूपत्वात्, अन्धपझ्योरिव नगरावाप्तिरिति । यः पुनरभिलपितफलसाधको न भवति, स सम्यक्रियोपलब्धिरूपोऽपि न भवति, इष्ट गमनक्रियावकलविघटितैकचक्ररथवदिति व्यतिरेकः ॥१०२॥ आह-ज्ञानक्रिययोः सहकारित्वे सति किं केन स्वभावेनोपकुरुते ? किमविशेषेण शिबिकोद्वाहकवद्, उत भिन्नस्वभावतया गमनक्रियायां नयनचरणादिवातवद् इति, अत्रोच्यते, भिन्नस्वभावतया, यत आहणाणं पयासगं सोहओ तवो संजमो य गुतिकरो। तिण्हपि समाजोगे मोक्खो जिणसासणे भणिओ ॥१०॥
व्याख्या-तत्र कचषरसमन्वितमहागृहशोधनप्रदीपपुरुषादिव्यापारवद् इह जीवगृहकर्मकचवरभृतशोधनालम्बनो ज्ञानादीनां स्वभावभेदेन व्यापारोऽवसेय इति समुदायार्थः। तत्र ज्ञायतेऽनेनेति ज्ञानं, तच्च प्रकाशयतीति प्रकाशकं, तच्च ज्ञानं प्रकाशकत्वेनैवोपकुरुते, तत्स्वभावत्वात्, गृहमलापनयने प्रदीपवत्, क्रिया तु तपःसंयमरूपत्वाद् इत्थमुपकुरुते
भणित-अन्ध ! मा इतो नेशः, इत एवाग्निः, तेन भणितं-कुतः पुनर्गच्छामि, पगुना भणितं-अहमपि पुरतोऽतिदूरे मार्गदेशनाऽसमर्थः पहुः, तत् मां स्कन्धे कुरु, येनाहिकण्टकादीन् अपायान् परिहारयन् सुखं त्वां नगरं प्रापयामि, तेन तथेति प्रतिपद्यानुष्ठितं पहुवचनं, गतौ च क्षेमेण द्वावपि नगरमिति, एष दृष्टान्तः, अयमत्रोपनयः-ज्ञानक्रियाभ्यां सिद्धिपुरं प्राप्यत इति. * दसणा. + वारिति. .रूपो. 1 इह ग.. शोधयतीति शोधकं, किं तदिति, आह-तापयत्यनेकभवोपात्तमष्टविधं कर्मेति तपः, तच्च शोधकत्वेनैवोपकुरुते, तरस्वभावत्वाद्, गृहकचवरोज्झनक्रियया तच्छोधने कर्मकरपुरुषवत् , तथा संयमनं संयमः, भावे अप्प्रत्ययः, आश्रयद्वारविरमणमितियावत्, पशब्दः पृथग् ज्ञानादीनां प्रकान्तफलसिद्धौ भिन्नोपकारकर्तृत्वावधारणार्थः, गोपनं गुप्तिः, स्त्रियां तिन् (पा. ३-३-९४) आगन्तुककर्मकचवरनिरोध इतिहृदयं, गुप्तिकरणशीलो गुप्तिकरः, ततश्च संयमोऽपि अपूर्वकमेकच गमनिरोधतयैवोपकुरुते, तत्स्वभावत्वात् , गृहशोधने पवनप्रेरितकचवरागमनिरोधेन वातायनादिस्थगनवत्, एवं त्रयाणामेव, अपिशब्दोऽवधारणार्थः, अथवा संभावने, किं संभावयति ?-'त्रयाणामपि' ज्ञानादीनां, किंविशिष्टानां ?-निश्चयतः क्षायिकानां, न तु क्षायिकोपशमिकानामिति, 'समायोगे' संयोगे 'मोक्ष' सर्वथाऽष्टविधकर्ममलवियोगलक्षणः, जिनानां शासनं जिनशासनं तस्मिन् , 'भणितः' उक्तः। आह–'सम्यग्दर्शनज्ञानचारित्राणि मोक्षमार्गः' इत्यागमो विरुध्यते, सम्यग्दर्शनमन्तरेण उक्तलक्षणज्ञानादित्रयादेव मोक्षप्रतिपादनादिति, उच्यते, सम्यग्दर्शनस्य ज्ञानविशेषत्वाद् रुचिरूपत्वात् ज्ञानान्तर्भावाद् अदोष इति गाथार्थः॥१०३ ॥ इह यत् प्राक नियुक्तिकृताऽभ्यधायि 'श्रुतज्ञानेऽपि जीवो वर्तमानः सन्न प्रामोति मोक्षं' इत्यादि प्रतिज्ञागाथासूत्रं, तत्रैव सूत्रसूचितः खल्वयं हेतुरवगन्तव्यः, कुतः-तस्यै क्षायोपशमिकत्वात्, अवधिज्ञानवत् इति, क्षायिकज्ञानाद्यवाप्तौ च मोक्षप्राप्तिरिति तत्त्वं, अतः श्रुतस्यैव क्षायोपशमिकत्वमुपदर्शयन्नाह
ज्ञानविशेषरवसाधनाय. २ क्षायोपशमिकस्वरूपः. ३ श्रुतस्य अपिना गृहीतस्य मत्यादेश, अवधेस्तु दृष्टान्तत्वामात्र ग्रहः. ४ तथाच क्षायोपशमिके ज्ञानकिये क्षायिकशानाचवा सिद्वारा मोक्षसाधनमिति. ५ श्रुतज्ञाने वर्तमानस्य मोक्षामवाप्ले:. * सम्यग् योगः समायोगः तस्मिन् मो०. + षरूपरवात.