Page Text
________________
॥१८४॥
मावस्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः प्रमाणमेव कालः प्रमाणकाला, पौरुषीप्रमाणं त्वन्यत्रोत्कृष्टहीनादिभेदभिन्नं प्रतिपादितमेवेति गाथार्थः। द्वारं । इदानी वर्णकालस्वरूपप्रदर्शनायाहपंचण्हं वण्णाणं जो खलु वण्णेण कालओ वण्णो ।सो होइ वण्णकालो वणिज्जह जो व ज कालं ॥७३१॥
व्याख्या-पञ्चानां शुक्लादीनां वर्णानां यः खलु वर्णेन छायया कालको वर्णः, खलुशब्दस्यावधारणार्थत्वात्कृष्ण एव, अनेन गौरादेर्नामकृष्णस्य च व्यवच्छेदः, स भवति वर्णकालः, वर्णश्चासौ कालश्चेति वर्णकालः, वणिजइ जो व जं कालं'ति वर्णनं वर्णः, प्ररूपणमित्यर्थः, ततश्च वर्ण्यते-प्ररूप्यते यो वा कश्चित्पदार्थो यत्कालं स वर्णकालः, वर्णप्रधान' कालो वर्णकाल इति गाथार्थः॥ इदानीं भावकाला प्रतिपाद्यते-भावानामौदयिकादीनां स्थिति वकाल इति, आह च
सादीसपज्जवसिओ चउभंगविभागमावणा एत्थं । ओदइयादीयाणं तं जाणसु भावकालं तु ॥ ७३२॥ व्याख्या-सादिः सपर्यवसितश्चतुर्भङ्गविभागभावना अत्र कार्या, केषाम् !-औदयिकादीनां भावानामिति, ततश्च योऽसौ विभागभावनाविषयस्तं जानीहि भावकालं तु, इयमक्षरगमनिका, अयं भावार्थः-औदयिको भावः सादिः सपर्यवसानः सादिरपर्यवसानः अनादिः सपर्यवसानः अनादिरपर्यवसान इत्येवमौपशमिकादिष्वपि चतुर्भङ्गिका द्रष्टव्या, इयं पुनरत्र
-औदयिकचतुर्भनिकायां द्वितीयभङ्गशून्यानां शेषभङ्गानामयं विषयः-नारकादीनां नारकादिभवः खल्वौदयिको भावः सादिसपर्यवसानः, मिथ्यात्वादयो भव्यानामौदयिको भावोऽनादिसपर्यवसानः, स एवाभव्यानां परमभङ्ग इति । उक्तः औदयिका, औपशमिकचतुर्भनिकायां तु व्यादयः शून्या एव, प्रथमभङ्गस्त्यौपशमिकसम्यक्त्वादयः, औपशमिको भावः सादिसपर्यवसान इति । उक्त औपशमिकः, क्षायिकचतुभेनिकायां तु व्यादयः शून्या एव, क्षायिक चारित्रं दानादिलब्धिपञ्चकं च क्षायिको भावः सादिसपर्यवसाना, सिद्धस्य चारित्र्यचारित्र्यादिविकल्पातीतत्वात् , क्षायिकज्ञानदर्शने तु सादिरपर्यवसाने इति, अन्ये तु द्वितीयभङ्ग एव सर्वमिदं प्रतिपादयन्ति । उक्तः क्षायिकः, क्षायोपशमिकचतुर्भनिकायां द्वितीयभङ्गशून्यानां शेषभङ्गानामयं विषयः-चत्वारि ज्ञानानि क्षायोपशमिको भावः सादिसपर्यवसानः, मत्यज्ञानभूताज्ञाने भव्यानामनादिसपर्यवसाने, एते एवाभब्यानां चरमभङ्ग इति । उक्तः क्षायोपशमिका, पारिणामिकचतुर्भङ्गिकायां द्वितीयभङ्गशून्यानां शेषभङ्गानामयं गोचर:-पुद्गलकाये व्यणुकादिः पारिणामिको भावः सादिसपर्यवसानः, भव्यत्वं भव्यानामनादिः सपर्यवसानः, जीवत्वं पुनः चरमभङ्ग इति, उक्तः पारिणामिकः । उक्तार्थसहगाथा-बीयं दुतियादीया भंगा वजेत्तु विड्ययं सेसे । भवमिच्छसम्मचरणे दिछीनाणेतराणुभवजिए ॥१॥ इति गाथार्थःएत्थं पुण अहिगारो पमाणकालेण होइ नायव्यो । खेत्तमि कमि काले विभासियं जिणवरिंदेणं ॥७३३ ॥ __ व्याख्या-'अत्र पुनः' अनेकविधकालप्ररूपणायाम् 'अधिकार' प्रयोजनं प्रस्तावः प्रमाणकालेन भवति ज्ञातव्यः । आह-'दधे अद्ध' इत्यादिद्वारगाथायां 'पगयं तु भावेणंती' त्युक्तं, साम्प्रतमत्र पुनरधिकारः प्रमाणकालेन भवति ज्ञातव्य इत्युच्यमानं कथं न विरुध्यत इति !, उच्यते, क्षायिकभावकाले भगवता प्रमाणकाले च पूर्वाहे सामायिकं भाषितमित्य
(औदयिकाचनुक्रमेण ) द्वितीयं द्वितीयादीन् तृतीयादीन् भङ्गान् वर्जयित्वा शेषयोरपि द्वितीयं वर्जयित्वा (३-1-1-1-३ भनाः) भवे मिथ्यात्वे (भम्येऽभव्ये च) (औ०) सम्यक्त्वे(भा.) चरणे (बतरूपे) (क्षायो) दर्शनज्ञानयोः मत्यादौ प्रज्ञाने (भव्ये अभव्ये च) (पा.) मणौ भन्यत्वे जीवत्वे॥१॥ विरोधः । अथवा प्रमाणकालोऽपि भावकाल एव, तस्याद्धाकालस्वरूपत्वादित्यलं विस्तरेणेति । 'उद्देसे निइसे ये त्याधुपो
पातनियुक्तिप्रतिषशद्वारगाथाद्वयस्य व्याख्यातं कालद्वारमिति । साम्प्रतं यत्र क्षेत्रे भाषितं सामायिकं तदजानन् प्रमाणकालस्य चानेकरूपत्वाद्विशेषमजानन् गाथापश्चार्द्धमाह चोदकः-'खेतमि कमि काले विभासियं जिणवरिंदेणं' ? इति गाथार्थः॥चोदकप्रश्नोत्तरप्रतिपिपादयिषयाऽऽह
पइसाहमुखएकारसीऍ पुव्वण्हदेसकालंमि । महसेणवणुजाणे अणंतरं परंपर सेसं ॥ ७३४॥ व्याख्या-वैशाखशुद्धैकादश्यां 'पूर्वाह्नदेशकाले' प्रथमपौरुष्यामिति भावार्थः। कालस्यान्तरङ्गत्वख्यापनार्थमेव प्रश्नव्यस्ययेन निर्देशः । महसेनवनोद्याने क्षेत्रे अनन्तरनिर्गमः सामायिकस्य, 'परम्परं सेसं' ति शेष क्षेत्रजातमधिकृत्य परम्परनिर्गमस्तस्येति, आह च भाष्यकार:-"खेत्तं महसेणवणोवलक्खियं जत्थ निग्गयं पुषिं । सामाइयमनेसु य परंपरविणिग्गमो तस्स ॥१॥” इति गाथार्थः ॥ गतं मूलद्वारगाथाद्वयप्रतिबद्धं क्षेत्रद्वारम् , इह च क्षेत्रकालपुरुषद्वाराणां निर्गमाङ्गता व्याख्यातेव, ततश्च निर्गमद्वारव्याचिख्यासयाऽऽह-'नामं ठवणा दविए खेत्ते काले तहेव भावे य । एसो उ निग्गमस्सा निक्खेवो छबिहो होइ' त्ति येयं गाथोपन्यस्ता अस्या एव भावनिर्गमप्रतिपादनायाह नियुक्तिकारःखइयंमि षहमाणस्स निग्गयं भयवओ जिणिंदस्स । भावे खओवसमियंमि वहमाणेहिं तं गहियं ॥ ७३५ ॥ व्याख्या-क्षायिके वर्तमानस्य भगवतो निर्गतं जिनेन्द्रस्य भावे, भावशब्दः उभयथाऽप्यभिसम्बध्यते, भावे क्षायोप
क्षेत्रं महासेनवनोपलक्षितं यत्र निर्गतं पूर्वम् । सामायिकमन्येषु च परम्परविनिर्गमम्तस्य ॥1॥ Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |