Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 194

॥१८॥ मापश्वक हारिभद्रीयवृत्ति विजले वा तडीए वा खाणीए वा पेल्लियस्सेति।द्वारं। तथा स्पर्श सति भिद्यते आयुर्यथा तयाविसेणं सप्पेणं छित्तस्स, जहा वा बंभदत्तस्स इत्थीरयणं, तंमि भए पुत्तेण से भणियं-मए सद्धिं भोगे भुंजाहित्ति, तीए भणियं-न तरसि मज्झं फरिसं विसहित्तए, न पत्तियइ, आसो आणिओ, सो तीए हत्थेण महाओ कार्डि जाव छित्तो, सो गलिऊण सुरक्खएण मतो, तहावि अपत्तियंतेण लोहमयपुरिसो कओ, तीए अवरुडिओ, सोऽवि विलीणोति बारं । तथा प्राणापाननिरोधे सति भिद्यते आयुर्यथा-छगलगाणं जण्णवाडादिसु मारिजंताणं । द्वारं । एवं सप्तविधं भिद्यते आयुरिति । न चैतत्सर्वेषामेव, किं तु सोपक्रमायुषां न निरुपक्रमायुषामिति । तत्र-देवा नेरइया वा असंखवासाउया य तिरिमणुया । उत्तमपुरिसा य तहा चरिमसरीरा य निरुवकमा ॥१॥ सेसा संसारत्था भइया निरुवकमा व इतरे वा । सोवक्कमनिरुवकमभेदो भणिओ समासेणं ॥२॥ आह-अध्यवसायादीनां निमित्तत्वापरित्यागा दोपन्यासो विरुध्यत इति, न, आन्तरेतरविचित्रोपाधिभेदेन निमित्तभेदानामेवोपन्यासात, सकलजनसाधरणत्वाच्च शाखारम्भस्य, आह-यद्येवमुपक्रम्यते
कर्दमेन वा तव्या वा खन्या वा प्रेरितस्येति । स्वविषेण सर्पण स्पृष्टस्य, यथा वा ब्रह्मदत्तस्य चीरवं, तस्मिन् मृते पुत्रेण तसै भणितं-मया साधं भोगान् भुरुक्ष्वेति, तया भणितं-न शक्नोषि मम स्पर्श विसोळ, न प्रत्येति, अव आनीतः, स तथा हस्तेन मुसारकटी पावरस्पृष्टा, स गिलित्वा (विलीय) शुक्रक्षयेण मृतः, तथाप्यप्रस्थायता लोहमयपुरुषः कृतः, तया मालिशितः, सोऽपि विलीन इति । अजाना यशपाटकादिषु मार्यमाणानाम् । देवा नैरयिका वा असंख्यवर्षायुपश्च सियाराः । उत्तमपुरुषाश्च तथा चरमशरीराश्च निरुपक्रमाः ॥॥ शेषाः संसारस्था भक्का मिरुपमा वा इतरे वा । सोपक्रम निरुपक्रमभेदो भणितः समासेन ॥२॥ आयुस्ततश्च कृतनाशोऽकृताभ्यागमश्च, कथम् ?, संवत्सरशतमुपनिबद्धमायुः, तस्यापान्तराल एव व्यपगमात्कृतनाशः, येन च कर्मणा तदुपक्रम्यते तस्याकृतस्यैवाभ्यागम इति, अत्रोच्यते, यथा वर्षशतभक्तमप्यग्निकव्याधितस्याल्पेनापि कालेनोपभुञ्जानस्य न कृतनाशो नाप्यकृताभ्यागमस्तददिहापीति, आह च भाष्यकार:-"कम्मोवकामिजइ अपत्तकालंपि जइ ततो पत्ता । अकयागमकयनासामोक्खानासासयादोसा ॥१॥ न हि दीहकालियस्सविणासो तस्साणुभूतितो खिप्पं । बहुकालाहारस्स व दुयमग्गितरोगिणो भोगो॥२॥ सबं च पदेसतया भुजइ कम्ममणभावतो भइतं । तेणावस्साणभवे के कतनासादयो तस्स ? ॥३॥ किंचिदकालेऽवि फलं पाविजइ पश्चए य कालेण । तह कम पाविजह कालेणवि पञ्चए अण्णं ॥ ४ ॥ जह वा दीहा रज्जू डझाइ कालेण पुंजिया खिप्पं । विततो पडोऽवि सुस्सह पिंडीभूतो य कालेणं ॥५॥" इत्यादि । ततश्च यथोक्तदोषानुपपत्तिरिति बारगाथावयवाथे। व्याख्यात उपक्रमकाला, साम्प्रतं देशकालादारावयवार्थ उच्यते-तत्र देशकालः प्रस्तावोऽभिधीयते, स च प्रशस्तोऽप्रशस्तश्च, तत्र प्रशस्तस्वरूपप्रतिपादनायाहनिमगं च गाम महिलाथूभं च सुण्णयं दहुँ । णीयं च कागा ओलेन्ति जाया भिक्खस्स हरहरा ॥७२७॥
कर्मोपक्रम्यते अप्राप्तकालेऽपि यदि ततः प्राप्ताः । अकृतागमकतनाममोक्षामाश्चाशतादोषाःन हि दीर्घकालिकस्यापि नाशस्तस्वानुभूतितः क्षिप्रम् । बहुकालीमाहारस्येव द्रुतमग्निकरोगिणो भोगः ॥२॥ सर्वच प्रदेशतया भुज्यते कर्म अनुभावतो भक्तम् । तेनावश्यानुभवे के कृतनाशावयस्तस्य ? ॥३॥ किचिदकालेऽपि फलं पाध्यते पच्यते च कालेन । तथा कर्म पाच्यते कालेनापि पच्यतेऽन्यत् ॥ ४ ॥ यथा वा दीर्घा रजर्वसवे कालेन पुनिता क्षिप्रम् । विततः पटोऽपि शुण्यति पिण्डीभूतक कालेन ॥५॥ ___ व्याख्या-निर्द्धमकं च ग्राम महिलास्तूपं च कूपतटमित्यर्थः, शून्यं दृष्ट्वा, तथा नीचं च काकाः 'ओलिन्ति' ति गृहाणि प्रति परिभ्रमन्ति, तांश्च दृष्ट्वा विद्यात् यथा जाता भैक्षस्य 'हरहरे' त्यतीव भिक्षाप्रस्ताव इति, पाठान्तरं वा 'नीयं च काए ओलिन्ते' दृष्ट्वेत्यनुवर्तत इति गाथार्थः । अप्रशस्तदेशकालस्वरूपाभिधित्सयाऽऽहनिम्मच्छियं महुं पायडोणिही खजगावणो सुण्णो।जायंगणे पसुत्ता पउत्थवइया य मत्सा य ॥७२८ ॥ दारं॥
व्याख्या-निर्माक्षिकं मधु, प्रकटो निधिः, खाधकापणः शून्यः, कुलरिकापण इति भावार्थः, अतो मध्वादीनां ग्रहणप्रस्तावः, तथा या चाङ्गणे प्रसुप्ता प्रोषितपतिका च मत्ता च तस्या अपि ग्रहणं प्रति प्रस्ताव एवेति, आसवेन मदनाकुलीकृतत्वात्तस्या इति गाथार्थः । दारं । इदानीं कालकाला प्रतिपाद्यते-कालस्य-सत्त्वस्य श्वादेः कालो-मरणं कालकाल:, अमुमेवार्थ प्रतिपादयन्नाहकालेण को कालो अम्हं सज्झायदेसकालंमि । तो तेण हओ कालो अकालकालं करेंतेणं ॥ ७२९ ॥
व्याख्या-'कालेन' शुना 'कृतः कालः' कृतं मरणम् अस्माकं स्वाध्यायदेशकाले ततोऽनेन हतः कालः-भग्नः स्वाध्यायकालः, 'अकाले' अप्रस्तावे 'कालं' मरणं कुर्वतेति गाथार्थः । द्वारम् । इदानीं प्रमाणकालः प्रतिपाद्यतेतत्राद्धाकालविशेष एव मनुष्यलोकान्तवेती विशिष्टव्यवहारहेतुः अहर्निशरूपः प्रमाणकाल इति, आह चदुविहो पमाणकालो दिवसपमाणं च होइ राई अ।चउपोरिसिओ दिवसो राती चउपोरिसी चेव ॥ ७३०॥ __ व्याख्या-द्विविधः प्रमाणकाला-दिवसप्रमाणं च भवति रात्रिश्च, चतुष्पौरुषिको दिवसः रात्रिश्चतुष्पौरुष्येव, ततश्च For Private & Personal Use Only