Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 329

॥११॥
मावश्यक-हारिभद्रीयतिः कर्म तस्यैव च प्रयाविशेष: करणमिति, तथाऽर्थान्तरे-कर्तृकर्मकरणानां भेदे दृष्ट एवं तद्भावः, तथा चाssह-पटादीनि यथा करोतीति वर्तते, तत्रापि कुलालः कर्ता घटः कर्म दण्डादि करणमिति । इह व सामायिक गुणो वर्तते, सच गुणिनः कथञ्चिदेव भिन्न इति । विपक्षे बाधामुपदर्शयति-द्रव्यात् सकाशाद्, गुणिन इत्यर्थः, एकान्तेनैवार्थान्तरभावे-भेदे सति, कस्य ?-गुणस्य, किं केन सम्बद्धमिति,न किश्चित् केनचित् सम्बद्धं, ज्ञानादीनामपि गुणत्वात्सेवामपि चाऽऽत्मादिगुणिभ्य
, संवेदनाभावतः सर्वव्यवस्थानुपपत्तेरिति भावना, एवमेकान्तेनानान्तरभावेऽपि दोषा अभ्यूह्या इति गाथार्थः ॥ १०३६ ॥ कण्ठतस्तावदुक्ते चालनाप्रत्यवस्थाने, अत एव चात्र पुनरुतदोषोऽपि नास्ति, अनुवादद्वारेण चालनाप्रत्यवस्थानप्रवृत्तरित्यलं प्रसङ्गेन, प्रकृतं प्रस्तुमा, तत्र सर्वसावधं योगमित्याचवशिष्यते, तदिह सर्वशब्दनिरूपणायाऽऽहनामं १ ठवणा २ दविए ३ आएसे ४ निरवसेसए ५ चेव । तह सत्वधत्तसम्बंध ६ भाषसव्वं च सत्तमयं७॥
व्याख्या-इह सर्वमिति कः शब्दार्थः?, उच्यते, स गतौ' इत्यस्य औणादिको वप्रत्ययः सर्वशब्दो वा निपात्यते नियते स इति श्रियते वाऽनेनेति सर्वः, तदिदं च नामसर्व स्थापनासर्व द्रव्यसर्वम् आदेशसर्व निरवशेषसर्व, तथा सर्वधत्तसर्व च भावसर्व च सप्तममिति समासार्थः ॥ १०३७ ॥ व्यासार्थ तु भाष्यकारः स्वयमेव वक्ष्यति, तत्र नामस्थापने क्षुण्णत्वादनादृत्य शेषभेदव्याचिख्यासया पुनराहदविए चउरो भंगा सव्वरमसम्वे अ २दव्य १ देसे अ आएस सव्वगामोनीसेसे सव्वगं दुविहं॥१८५॥(भा०)
व्याख्या-'द्रव्य' इति द्रव्यसर्वे चत्वारो भगा भवन्ति, तानेव सूचयन्ताह-'सबमसबे अ दर देसे यत्ति-अयमत्र भावार्थ:-ह यद्विवक्षितं द्रव्यमाल्यादि तत् कृत्-परिपूर्णम् अनूनं स्वैरवयवैः सर्वमुच्यते, सकलमित्यर्थः, एवं तस्यैव द्रव्यस्य कश्चित्स्वावयवो देशः कृरस्मतया-स्वावयवपरिपूर्णतया यदा सकलो विवक्ष्यते तदा देशोऽपि सर्वः, एवमुभयस्मिन् द्रव्ये तद्देशे च सर्वत्वं, तयोरेष यथास्वमपरिपूर्णतायामसर्वत्वं, ततश्चतुर्भङ्गी-द्रव्यं सर्व देशोऽपि सर्वः १ द्रव्यं सर्व देशोऽसर्वः २ देशः सर्वः द्रव्यमसर्व ३ देशोऽसर्वः द्रव्यमप्यसर्वम् ४, अत्र यथाक्रममुदाहरणं-सम्पूर्णमङ्गुलि द्रव्यसर्व तदेव देशोनं द्रव्यमसर्व, तथा देशः-पर्व तत्सम्पूर्ण देशसर्वम् पर्वैकदेशः देशासर्वम् , एवं द्रव्यसर्वम् । अथाऽऽदेशसर्वमु. च्यते-आदेशनम् आदेश उपचारो व्यवहारः, स च बहुतरे प्रधाने वाऽऽदिश्यते देशेऽपि, यथा विवक्षितं घृतमभिसमीक्ष्य बहुतरे भुक्ते स्तोके च शेषे उपचारः क्रियते-सर्व घृतं भुक्तं भकं वा, प्रधानेऽप्युपचारः, यथा ग्रामप्रधानेषु पुरुषेषु गतेषु ग्रामो गत इति व्यपदिश्यते, तत्र प्रधानपक्षमेषाधिकृत्याऽऽह ग्रन्थकार:-'आएस सबगामो'त्ति आदेशसर्व सों ग्रामो गत इत्यायात इति वेति क्रियाभावनोक्तैव । एवमादेशसर्वमुक्तम्, अथ निरवशेषसर्वमभिधीयते, तत्राऽऽह'निसरोसे सवगं दुविहति निरवशेषसर्व 'द्विविधं द्विप्रकारं (ग्रन्थानम्० १२००० ) सर्वापरिशेषसर्व तद्देशापरिशेषसर्व चेति गाथार्थः ॥ १८५ ॥ अत्रोदाहरणमाह, तत्रअणिमिसिणो सव्वसुरा सव्वापरिसेससव्वगं एअंतदेसापरिसेसं सब्वे काला जहा असुरा २॥१८६॥(भा०)
व्याख्या-'अनिमेषिणः सर्वसुराः' अनिमिषनयनाः सर्वे देवा इत्यर्थः, सर्वापरिशेषसर्वमेतत् , यस्मान्न कश्चिदेवानां मध्येऽनिमिएत्वं व्यभिचरतीति, तथा तद्देशापरिशेषमिति-तद्देशपरिशेषसर्व सर्वे काला यथा असुरा इति, इयमत्र भावनातेषामेव देवानां देश एको निकायः असुराः, ते सर्व एवासितवणों इति गाथार्थः ॥१८६॥ सर्वधत्तसर्वप्रतिपादनायाऽऽहसा हवा सव्वधत्ता दुपडोआरा जिआ य अजिआ य । वे सव्वघडाई सम्वद्धत्ता पुणो कसिण॥१८॥(भा०) __ व्याख्या-सा भवति ‘सबासा' इत्यत्र सर्व-जीवाजीवाख्यं वस्तु धत्तं-निहितमस्यां विवक्षायामिति सर्वधत्ता, ननु दधातेही (पा०७-४-४२) ति हिशब्दादेशाद्धितमिति भवितव्यं कथं धत्तमिति !, उच्यते, प्राकृते देशीपदस्थाविरुद्धत्वान्न दोषः, अथवा धत्त इति डिस्थवदव्युत्पन्न एव यदृच्छाशम्दा, अथवा सर्व दधातीति सर्वध-निरवशेषवचनं सर्वधमासं-आगृहीतं यस्यां विवक्षायां सा सर्वधाता, एवमपि निष्ठान्तस्य पूर्वनिपातः, 'जातिकालसुखादिभ्यः परवचन(पा०६-२-१७०) मिति परनिपात एव, अथवा सर्वधेन आत्ता सर्वधात्ता तया यत् सर्व तत् सर्वधात्तासर्वमिति, सा च भवति सर्वधात्ता 'दुपडोयार'त्ति द्विप्रकारा-जीवाश्चाजीवाश्च, यस्मात् यत् किश्चनेह लोकेऽस्ति तत् सर्व जीवाश्चाजीवाश्च, न ह्येतद्व्यतिरिकमन्यदस्ति, अत्राऽऽह-द्रव्यसर्वस्य सर्वधत्तासर्वस्यच को विशेष इति', अयमभिप्रायः-द्रव्यसर्वमपि विवक्षयाऽशेषद्रव्यविषयमेव, अत्रोच्यते, 'दवे सबघडाई' इह द्रव्यसर्वे सर्वे घटादयो गृह्यन्ते, आदिशब्दादगुल्यादिपरिग्रहः, सर्वधत्ता पुनः कृत्स्नं वस्तु व्याप्य व्यवस्थितेति विशेष इत्ययं गाथार्थः ॥ १८७ ॥ अधुना भावसर्वमुच्यतेभावे सव्वोदइओदयलक्खणओ जहेव तहसेसा । इत्थ उ खओवसमिए अहिगारोऽसेससव्वे ॥१८॥(भा०)
व्याख्या-'भाव' इति द्वारपरामर्शः, सर्वो द्विप्रकारोऽपि शुभाशुभभेदेन औदयिका-उदयलक्षणः कर्मोदयनिष्पन्न इत्यर्थः यथैवायमुक्तस्तथा शेषा अपि स्वलक्षणतो वाच्या इति वाक्यशेषः, तत्र मोहनीयकर्मोपशमस्वभावतः शुभः सर्व