Page Text
________________
॥३१७॥ मावश्यक-हारिभद्रीयदृत्तिः यिकमेव, तुशब्दः करणप्रश्ननिर्ववनसत्रहार्थः, यथा कर्म निर्दिष्टमेवं किं करणमित्युद्देशादिचतुर्विधमिति निर्वचनम्, एवं व्यवस्थिते सत्याह-'किं कारगकरणाण यत्ति किं कारककरणयोः !, चशब्दात् कर्मणश्च परस्परतः कुलालघटदण्डादीनामिवान्यत्वम् , आहोश्विदनन्यत्वमेवेति !, उभयथाऽपि दोषः, कथम् ?, अन्यत्वे सामायिकवतोऽपि तत्फलस्य मोक्षस्याभावः, तदन्यत्याद्, मिथ्या टेरिव, अनन्यत्वे तु तस्योत्पत्तिविनाशाभ्यामात्मनोऽप्युत्पत्तिविनाशप्रसङ्ग इति, अनिष्टं चैतत् , तस्यानादिमत्त्वाभ्युपगमादित्याक्षेपश्चालनेति गाथार्थः॥ १०३४ ॥ विजम्भितं चात्र भाष्यकारेणा-"अन्नत्ते समभावाभावाओ तप्पओयणाभावो । पावर मिच्छस्स व से सम्मामिच्छाऽविसेसोय ॥१॥ अह व मई-भिन्नेणवि धणेण सधजोत्ति होइ ववएसो। सधगो य धणाभागी जह तह सामाझ्यस्सामी ॥२॥ तं ण जओ जीवगुणो सामइयं तेण विफलता तस्स । अन्नत्तणओ जुत्ता परसामइयरस वाइफलता ॥३॥ जइ भिन्नं तब्भावेऽवि नो तओ तस्सभावरहिओत्ति।
णच्चिय णिच्च अंधोव समं पईवेणं ॥४॥ एगत्ते तन्नासे नासो जीवस्स संभवे भवणं । कारगसंकरदोसो तदकयाकप्पणा वाधि॥५॥" इत्यादि, इत्थं चालनामभिधायाधुना प्रत्यवस्थानं प्रतिपादयन्नाह
अन्य साभावाभावात् तत्प्रयोजमाभावः । प्रायोति मिथ्याइटेरिव तस्य सम्यक्त्वपिथ्यात्वाविशेषश्च ॥१॥अथ च मतिः-मेनापि धनेन सधन इति भवति व्यपदेशः । सधन धनाभागी यथां तथा सामायिक स्वामी ॥२॥ तन्न यतो जीवगुणः सामायिक तेन विफलता तस्य । भन्यस्यात् युक्ता परसामायिकस्य वाऽ (स्पेवा)फलता ॥३॥ यदि भिकं तद्भावेऽपि न सकः (सामायिकयुक्तः) तत्स्वभावरहित इति । भज्ञान्येव नित्यं भन्धो यथा समंदीपेन ॥४॥ एकरवे तमाशे नाशो जीवस्य संभवे भवनम् । कारकसंकरदोरस्तदेकताकल्पना वापि ॥५॥ आया हु कारओ मे सामाइय कम्म करणमाया य । परिणामे सइ आया सामाइयमेव उ पसिद्धी ॥१०३५॥ ___ व्याख्या-इहाऽऽत्मैव कारको मम, तस्य स्वातन्त्र्येण प्रवृत्तेः, तथा सामायिक कर्म तद्गुणत्वात्, करणं चोदेशादिलक्षणं तक्रियत्वादात्मैव, तथाऽपि यथोक्तदोषाणामसम्भव एव, कुत इत्याह-यस्मात् परिणामे सत्यात्मा सामायिकं, परिणमन-परिणामः कथश्चित् पूर्वरूपापरित्यागेनोत्तररूपापत्तिरिति, उक्तं च-"नार्थान्तरगमो यस्मात् , सर्वथैव न चाऽगमः।
इष्टश्च खल पण्डितैः॥१॥ इत्यादि, तस्मिन परिणामे सति. अयमत्र भावार्थ:-परिणामे सति तस्य नित्यानित्याधनेकरूपत्वाद् द्रव्यगुणपर्यायाणामपि भेदाभेदसिद्धे, अन्यथा सकलसंव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गाद्, एकान्तपक्षेणान्यत्वानन्यत्वयोरनभ्युपगमाद्, इत्थं चैकत्वानेकत्वपक्षयोः कर्तृकर्मकरणव्यवस्थासिद्धेः 'आत्मा' जीवः सामायिकमेव तु प्रसिद्धिः, तथाहि-न तदेकान्तेन अन्यत् तिद्गुणत्वान्न चानन्य(त)द्गुणत्वादेवेति, इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्यम् , अन्यथा गुणगुणिनोरेकान्तभेदे विप्रकृष्टगुणमात्रोपलब्धौ प्रतिनियतगुणिविषय एव संशयो न स्यात् , तदन्येभ्योऽपि तस्य भेदाविशेषात्, दृश्यते च यदा कश्चिद्धरिततरुतरुणशाखाविसररन्ध्रोदरान्तरतः किमपि शुक्ल पश्यति तदा किमियं पताका किं वा बलाकेत्येवं प्रतिनियतगुणिविषय इति, अभेदपक्षे तु संशयानुत्पत्तिरेव, गुणग्रहणत एव तस्यापि गृहीतत्वादित्यलं विस्तरेणेति गाथार्थः ॥ १०३५ ॥ भाष्यकारदूषणानि त्वमूनि-"आया हु कारओ मे सामाइय कम्म करणमा य । तम्हा आया ------ -
भास्मैव कारको मे सामायिक कर्म करगमात्मैव । तस्मादारमैव * इहारमनैव तहणवा. सामाइयं च परिणामओ एकं॥१॥जणाणाइसहावं सामाइय जोगमाइकरणं च । उभयं च स परिणामो परिणामाणण्णया जं च ॥२॥ तेणाया सामइयं करणं च चसओ अभिण्णाई। णण भणियमणण्णत्ते तण्णासे जीवणासोत्ति ॥३॥ जइतप्पजयनासो को दोसो हाउसबहानस्थि। जं सो उप्पायवयवधम्माणंतपज्जाओ॥४॥सबंचिय पइसमयं उप्पज्जाइ णासए यणिञ्चं च। एवं वय सुहदक्खबंधमोक्खाइसब्भावो ॥५॥ एग चेव य वत्थु परिणामवसेण कारगंतरयं । पावइ तेणादोसो विवक्खया कारगं जंच॥६॥कभोऽवि सजमाणो कत्ता कम्मं स एव करणं च । णाणाकारगभावं लहा जहेगो विवक्खाए ॥७॥ जह वा नाणाणण्णो नाणी नियओवओगकालंमि । एगोऽवि तस्सभावो सामाइयकारगो वं ॥८॥" साम्प्रतं परिणामपक्षे सत्येकत्वानेकत्वपक्षयोरविरोधेन कर्तृकर्मकरणव्यवस्थामुपदर्शयन्नाह
एगत्ते जह मुहिं करेइ अत्यंतरे घडाईणि । व्यत्वंतरभावे गुणस्स किं केण संबद्धं । ॥ १०३६ ॥ व्याख्या-'एकरवे' कर्तृकर्मकरणाभेदे कर्तृकर्मकरणभावो दृष्टः, यथा मुष्टिं करोति, अत्र देवदत्तः कतो तद्धस्त एव
सामायिकं च परिणामत ऐक्यम् ॥१॥ यमाज्ञानादिस्वभावं सामायिक योगादि (कर्माह) करणं च । उभयं च स परिणामः परिणामानन्यता पा॥२॥ तेनामा सामायिक करणं च चशब्दतोऽभिमानि ।मनु भणितमनन्यत्वे तसा जीवनाश इति ॥३॥ यदि सत्पर्यायनाशः (सामायिकरूपप.) को दोषो भवतु सर्वथा नास्ति । यस्सः (आत्मा) उत्पादब्ययधौव्यधर्माऽनन्तपर्यायः॥५॥ सर्वमेव प्रतिसमयमुत्पद्यते नश्यति च नित्य च । एवमेचच सुखदुःस्वबन्धमोक्षादिसद्भावः ॥६॥ एकमेव च वस्तु परिणामवशेन कारकान्तरताम् । प्रामोति सेनादोषः-विवक्षया कारकाणि यत् ॥६॥ कुम्भोऽपि सूज्यमानः कः कर्म च स एव करणं च । नानाकारकभावं लभते यथैको विवक्षया ॥७॥ यथा वा ज्ञानानन्यो ज्ञानी निजोपयोगकाल । एको.
ऽपि तस्वभावः सामायिककारकश्चैवम् ॥८॥ Jain Education International For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |