Page Text
________________
॥१८॥
गावकारिभदीपातित मनः॥१॥” इति, गइरागई' ति गत्यागतिलक्षणं द्वयोर्द्वयोः पदयोर्विशेषणविशेष्यतया अनुकूलं गमनं गतिः प्रत्यावृत्त्या प्रातिकूल्येनागमनमागतिः, गतिश्चागतिश्च गत्यागती ताभ्यां ते एव वा लक्षणं गत्यागतिलक्षणं, तञ्चतुर्धा-पूर्वपदव्याहतमुत्तरपदव्याहतमुभयपदव्याहतमुभयपदाव्याहतमिति, तत्र पूर्वपदव्याहतोदाहरणम्-'जीवे गंभंते ! नेरइए । नेरइए जीवे ?, गोयमा ! जीवे सिय नेरइए सिय अनेरईए, नेरइए पुण नियमा जीवे' उत्तरपदव्याहतोदाहरणम्-'जीवइ भंते ! जीवे जीवे जीवइ ?, गोयमा ! जीवइ ताव नियमा जीवे, जीवे पुण सिय जीवइ सिय नो जीवई' सिद्धानां जीवनाभावादिति हृदयम्, उभयपदव्याहतोदाहरणम्-'भवसिद्धिए णं भंते । नेरइए, नेरइए भवसिद्धिए, गोयमा भवसिद्धिए सिय नेरइए सिय अनेरइए, नेरइएवि सिय भवसिद्धिए सिय अभवसिद्धिए' उभयपदाव्याहतोदाहरणम्-जीवे भंते । जीवे जीवे जीवे !, गोयमा ! जीवे नियमा जीवे जीवेऽवि नियमा जीवे' उपयोगो नियमाजीवः जीवोऽपि नियमादपयोग इति भावना । लोकेऽपि गत्यागतिलक्षणं- रुवीय घडोत्ति चूतो दुमोत्ति नीलोप्पलं च लोगंमि। जीवो सचेयणोति य विगप्पनियमादयो भणिया ॥१॥' तथा 'नाणत्ति' त्ति नानाभावो नानाता-भिन्नता, सा च लक्षणं, सा पुनश्चतुर्दा-द्रव्यतः क्षेत्रतः कालतो भावतश्च, तत्र द्रव्यतो नानाता द्विधा-तद्व्यनानाता अन्यद्रव्यनानाताच, तत्र तदव्यनानाता परमा
जीवो भवन्त ! नैरपिको नैरपिको जीवः !, गौतम ! जीवः स्यारविका स्वादनैरयिका, नैरयिकः पुनर्नियमाजीवः । जीवति भदन्त ! जीवो जीवो जीवति', गौतम! जीवति तावनियमाजीवः, जीवः पुनः स्थाजीवति स्थानो जीवति । भवसिद्धिको भदन्त ! नैरयिको नैरयिको भवसिदिक: 1, गौतम ! भवसिद्धिकः स्याङ्करयिकः स्यादनैरयिका, नैरपिकोऽपि साम्यसिद्धिकः स्यादभव्यतिरिका । जीवो भवन्त | जीवो जीवो जीवो', गौतम! जीयो नियमाजीवः जीवोऽपि नियमाजीवः । २ रूपी र घट इति चूतो हुम इति नीलोत्पलं च लोके । जीवः सचेतन इति च विकल्पनियमादयो भणिवाः ॥ णूनां परस्परतो भिन्नता, अभ्यद्रव्यनानाता परमाणोचणुकादिभेदभिन्नता, एवमेकादिप्रदेशावगाढेकादिसमयस्थित्येकादिगुणशुकानां तदतन्नानाता वाच्या, इदं च लक्षणं पदार्थस्वरूपावस्थापकत्वात् 'निमित्तं' ति लक्ष्यते शुभाशुभमनेनेति लक्षणं निमित्तमेव लक्षणं निमित्तलक्षणं, तश्चाष्टधा, उक्तंच-“भोमसुमिणंतरिक्खं दिवं अंगसर लक्खणं तह य । वंजणमट्टविहं खलु निमित्तमेयं मुणेयकं ॥१॥" स्वरूपमस्य ग्रन्थान्तरादवसेयम् ॥ 'उप्पाद' त्ति यतोनानुत्पन्नं वस्तु लक्ष्यते अत उत्पादोऽपि वस्तुलक्षणं, 'विगमोय' ति विगमश्च विनाशश्च वस्तुलक्षणं, तमन्तरेणोत्पादाभावात्, न हि वक्रतयाऽविनष्टमङ्गलिद्रव्यं ऋजुतयोत्पद्यत इति भावनेति गाथाधेः॥ वीरियभावे य तहा लक्खणमेयं समासओ भणियं । अहवावि भावलक्खण चउब्विहं सहहणमाई॥७५२॥ __ व्याख्या-वीरियं ति वीर्य-सामर्थ्य यद्यस्य वस्तुनः तदेव लक्षणं वीर्यलक्षणम्, आह च भाष्यकार:-"विरियंति वलं जीवस्स लक्खणं जं च जस्स सामत्थं । दधस्स चित्तरूवं जह विरियमहोसहादीणं ॥१॥" तथा भावानाम्-औदयिकादीनां लक्षणं पुदलविपाकादिरूपं भावलक्षणं, यथोदयलक्षणः औदयिका, उपशमलक्षणस्त्वौपशमिकः, तथानुत्पत्तिलक्षण: क्षायिको, मिश्रलक्षणः क्षायोपशमिकः, परिणामलक्षणः पारिणामिकः, संयोगलक्षणः सान्निपातिक इति । अथवा भावाश्च ते लक्षणं चात्मन इति भावलक्षणं, तत्र सामायिकस्य जीवगुणत्वात् क्षयोपशमोपशमक्षयस्वभावत्वाद् भावलक्षणता, अमु
भौम स्वाममान्तरीक्षं दिस्यमा स्वरगतं रक्षणगतं तथा चाव्यानमष्टविध खलु निमित्तमेतदू मुणितम्यम् वीर्यमिति बलं जीवस्य लक्षणं पए पस सामयम् । इग्यस्य चित्ररूपं यथा वीर्य महौषधादीनाम् ॥1॥ मेवार्थ घेतस्यारोप्याह-'भावे य' इत्यादि, भावे च-विचार्यमाणे तथा लक्षणमिदं 'समासतः' सङ्खपतो भणितं । सामायिकस्य वैशेषिकलक्षणाभिधित्सयाऽऽह-'अहवावि भावलक्खण चउविध सहहणमादी' अथवाऽपि भावस्य-सामायिकस्य लक्षणमनुस्वारलोपोऽत्र द्रष्टव्यः, चतुर्विधं श्रद्धानादीति गाथार्थः ॥ यदुक्तं-'चतुर्विधं श्रद्धानादि' तत्प्रदर्शनायाहसदहण जाणणा खलु विरतीमीसाय लक्षणं कहए। तेऽवि णिसार्मिति तहा पउलक्खणसंजुयं व॥७५३।।दारं
व्याख्या-दह सामायिक चतुर्विधं भवति, तद्यथा-सम्यक्त्वसामायिकं श्रुतसामायिकं चारित्रसामायिकंचारित्राचारित्रसामायिकं च, अस्य यथायोगं लक्षणं 'सद्दहणं' ति श्रद्धानं, लक्षणमिति योगः सम्यक्त्वसामायिकस्य, 'जाणण'त्ति ज्ञानं ज्ञा-संवित्तिरित्यर्थः, सा च श्रुतसामायिकस्य, खलुशब्दो निश्चयतः परस्परतः सापेक्षत्वविशेषणार्थः, 'विरतित्ति विरमणं विरतिः-अशेषसावधयोगनिवृत्तिः, साच चारित्रसामायिकस्य लक्षणं, 'मीसा य' त्ति मिश्रा-विरताविरतिः, साथ चारित्राचारित्रसामायिकस्य लक्षणं, कथयतीत्यनेन स्वमनीषिकाऽपोहेन शाखापारतम्यमाह, भगवान् जिन एवं कथयति, तस्य च कथयतः 'तेऽपि' गणधरादयः 'निशामयन्ति' शृण्वन्ति 'तथा' तेनैव प्रकारेण चतुर्लक्षणसंयुक्तमेवेति गाथार्थः॥ उक्तं लक्षणद्वारम् , अधुना नयद्वारं प्रतिपिपादयिषुराह
णेगमसंगहववहारउज्जुसुए चेष होइ थोडव्वे । स य समभिरूढे एवंभूए य मूलणया ॥७५४ ॥ व्याख्या-नयन्तीति नयाः-वस्त्वषबोधगोचरं प्रापयन्त्यनेकधर्मात्मकज्ञेयाध्यवसायान्तरहतष इत्यर्थः, ते च नैगमा
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |