Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 165

॥१५४॥
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
यो विधिरसौ वक्तव्यः, 'उवरि तित्थं' ति उपरीति पौरुष्यामतिक्रान्तायां तीर्थमिति - गणधरो देशनां करोतीति गाथासमुदायार्थः । अवयवार्थे तु प्रतिद्वारं वक्ष्यामः । इयं च गाथा केषुचित्पुस्तकेषु अन्यत्रापि दृश्यते, इह पुनर्युज्यते, द्वारनियमतोऽसंमोहेन समवसरणवक्तव्यताप्रतीतिनिबन्धनत्वादिति ॥ ५४३ ॥ आह- इदं समवसरणं किं यत्रैव भगवान् धर्ममाचष्टे तत्रैव नियमतो भवत्युत नेत्याशङ्कापनोदमुखेन प्रथमद्वारावयवार्थं विवृण्वन्नाह
जत्थ अपुव्वोसरणं जन्थ व देवो महिडिओ एइ । वाउदयपुष्पवद्दलपागारतियं च अभिओगा ॥ ५४४ ॥ व्याख्या — यत्र क्षेत्रे अपूर्वं समवसरणं भवति, अवृत्तपूर्वमित्यर्थः, तथा यत्र वा भूतसमवसरणे क्षेत्रे देवो महर्द्धिकः ‘एति’ आगच्छति, तत्र किमित्याह – वातं रेण्वाद्यपनोदाय उदकवईलं भाविरेणुसंतापोपशान्तये तथा पुष्पवईलं क्षितिविभूषायै, वईलशब्द उदकपुष्पयोः प्रत्येकमभिसंबध्यते, तथा प्राकारत्रितयं च सर्वमेतदभियोगमर्हन्तीत्याभियोग्याः - देवाः, कुर्वन्तीति वाक्यशेषः, अन्यत्र त्वनियम इति गाथार्थः ॥ ५४४ ॥ एवं तावत् सामान्येन समवसरण करणविधिरुक्तः, साम्प्रतं विशेषेण प्रतिपादयन्नाह
arrrrrrri भूमीभागं समंतओ सुरभिं । आजोअणंतरेणं करेंति देवा विचिन्तं तु ॥ ५४५ ॥
व्याख्या—मणयः-चन्द्रकान्तादयः कनकं - देवकाञ्चनं रलानि - इन्द्रनीलादीनि, अथवा स्थलसमुद्भवा मणयः जलसमुद्भवानि रतानि, सैश्चित्रं, भूभागं 'समन्ततः' सर्वासु दिक्षु 'सुरभिं' सुगन्धिगन्धयुक्तं, किम् ?– कुर्वन्ति देवा विचित्रं तु, किं परिमाणमित्याह - 'आयोजनान्तरतो' योजनपरिमाणमित्यर्थः, पुनर्विचित्रग्रहणं वैचित्र्यनानात्वख्यापनार्थम्, अथवा कुर्वन्ति देवा विचित्रं तु, किंभूतम् !-मणिकनकरत्नविचित्रमिति गाथार्थः ॥ ५४५ ॥
टाई सुरभिं जलथलयं दिव्वकुसुमणीहारिं । परंति समन्तेणं दसद्धवण्णं कुसुमवासं ॥ ५४६ ॥ व्याख्या - वृन्तस्थायि सुरभि जलस्थलजं दिव्यकुसुमनिहरि प्रकिरन्ति समन्ततः दशार्द्धवर्ण कुसुमवर्ष, भावार्थ: सुगम, नवरं निर्धारि - प्रबलो गन्धप्रसर इति गाथार्थः ॥ ५४६ ॥
मणिकणगरयणचित्ते चउद्दिसिं तोरणे विउव्वंति । सच्छन्तसालभंजियमय रज्यचिंघसंठाणे ॥ ५४७ ॥ व्याख्या-मणिकनकरत्नचित्राणि 'चउद्दिसि' त्ति चतसृष्वपि दिक्षु तोरणानि विकुर्वन्ति, किंविशिष्टान्यत आहछत्र - प्रतीतं सालभञ्जिकाः-स्तम्भपुत्तलिकाः 'मकर'प्ति मकरमुखोपलक्षणं ध्वजाः प्रतीताः चिह्नानि - स्वस्तिकादीनि संस्थानंतद्रचनाविशेष एव सच्छोभनानि छत्रसालभञ्जिकामकरध्वजचिह्नसंस्थानानि येषु तानि तथोच्यन्ते, एतानि व्यन्तरदेवाः कुर्वन्तीति गाथार्थः ॥ ५४७ ॥
तिनि य पागारवरे रयणविचित्ते तर्हि सुरगणिंदा । मणिकं चणकविसीसग विभूसिए ते विउब्वेंति ॥ ५४८ ॥
व्याख्या - त्रींश्च प्राकारवरान् रत्नविचित्रान् तत्र सुरगणेन्द्रा मणिकाञ्चनकपिशीर्षकविभूषितांस्ते विकुर्वन्तीति, भावार्थः स्पष्टः, उत्तरगाथायां वा व्याख्यास्यति ॥ ५४८ ॥ सा चेयम् --
अभंतर मज्झ बहिं विमाणजोहभवणाहिवकया उ । पागारा तिष्णि भवे रयणे कणगे य रथए य ॥ ५४९ ॥ व्याख्या—अभ्यन्तरे मध्ये च बहिर्विमानज्योतिर्भवनाधिपकृतास्तु आनुपूर्व्या प्राकारास्त्रयो भवन्ति, 'रयणे कणगे य र यत्ति रत्नेषु भवो रालः रत्नमय इत्यर्थः, तं विमानाधिपतयः कुर्वन्ति, कनके भवः कानकः तं ज्योतिर्वासिनः कुर्वन्ति, राजतो- रूप्यमयश्च तं भवनपतयः कुर्वन्ति इति गाथार्थः ॥ ५४९ ॥
मणिरयण हे मयाविय कविसीसा सव्वरयणिया दारा । सव्वरयणामय चिय पडागधयतोरणविचित्ता ॥ ५५० ॥
व्याख्या - मणिरत्नहेममयान्यपि च कपिशीर्षकाणि, तत्र पञ्चवर्णमणिमयानि प्रथमप्राकारे वैमानिकाः, नानारसमयानि द्वितीये ज्योतिष्काः, हेममयानि तृतीये भवनपतय इति, तथा सर्वरत्नमयानि द्वाराणि त एव कुर्वन्ति, तथा सर्वरत्नमयान्येव मूलदलतः पताकाध्वजप्रधानानि तोरणानि विचित्राणि कनकचन्द्रस्वस्तिकादिभिः, अत एव प्रागुक्तं मणिकनकरत्नविचित्रत्वमेतेषामविरुद्धमिति गाथार्थः ॥ ५५० ॥
तप्तो य समंतेणं कालागरुकुंदुरुक्कमीसेणं । गंधेण मणहरेणं धूवघडीओ विउच्वैति ॥ ५५१ ॥ व्याख्या - ततश्च समन्ततः कृष्णागरुकुन्दुरुक्कमिश्रेण गन्धेन मनोहारिणा युक्ताः किम् ? - धूपघटिका विकुर्वन्ति त्रिदशा एवेति गाथार्थः ॥ ५५१ ॥
उक्कुट्ठिसीहणायं कलयलसद्देण सव्वओ सव्वं । तित्थगरपायमूले करेंति देवा णिवयमाणा ॥ ५५२ ॥ व्याख्या - तत्रोत्कृष्टिसिंहनादं तीर्थकरपादमूले कुर्वन्ति देवा निपतमानाः, उत्कृष्टिः - हर्षविशेषप्रेरितो ध्वनिविशेषः, किंविशिष्टम् १- कलकलशब्देन 'सर्वतः' सर्वासु दिक्षु युक्तं 'सर्वम्' अशेषमिति गाथार्थः ॥ ५५२ ॥