Page Text
________________
॥२४॥
मापकमारिभद्वीपतिः ता अनन्तराश्च ध्रुवानन्तराःप्रदेशोत्सरा एव वर्गणा भवन्ति,ततः 'तनुवर्गणा तनुवर्गणा इति, किमुक्तं भवति!-भेदाभेदपरिणामाभ्यामौदारिकादियोग्यताऽभिमुखाइति, अथवा मिश्राचित्तस्कन्धययोग्यास्ताथतन्त्र एव भवन्ति, ततो 'मिश्र' इति मिश्रस्कन्धो भवति, सूक्ष्म एवेषद्बादरपरिणामाभिमुलो मिश्रः, 'तथा' इति आनन्तर्ये 'अचित्त' इति अचित्तमहा. स्कन्धः, स च विश्रसापरिणामविशेषात् केवलिसमुद्घातगत्या लोकमापूरयनुपसंहरंश्च भवतीति । आह-अचित्तत्वाव्यभिचारात्तस्यानित्तविशेषणानर्थक्यमिति, न, केवलिसमुद्घातसचित्तकर्मपुगललोकव्यापिमहास्कन्धव्यवच्छेदपरत्वात् विशेषणस्येति, अयमेव सर्वोत्कृष्ट प्रदेश इति केचिद व्याचक्षते, न चैतदपपत्तिक्षम, यस्मादत्कष्टप्रदेशोऽवगाहनास्थितिभ्यां असंख्येयभागहीनादिभेदात् चतुःस्थानपतित उक्तः, तथा चोक-"उकोसपएसिआणं भंते ! केवइआ पजवा पण्णता ?, गोयमा! अणन्ता, से केणटेणं भंते! एवं वुइ!, गोयमा ! उकोसपएसिए उक्कोसपएसिअस्स दबट्टयाए तुले, पएसट्टयाएवि तुल्ले, ओगाहणयाए चउहाणवडिए, ठितीएवि ४, वण्णरसगन्ध अहि अ फासेहि छहाणवडिए" । अयं पुनस्तुल्य ऐव, अष्टस्पर्शश्चासौ पठ्यते, चतुःस्पर्शश्च अयमिति, अतोऽन्येऽपि सन्तीति प्रतिपत्तव्यं, इत्यलं प्रसङ्गेनेति गाथार्थः ॥४०॥
केवलिसमुद्घाताधसरे प्रतिप्रदेशं भारमगृहीतस्वात् सचित्तता कर्मपुतलाना, चतुर्थसमयापेक्षया लोकव्यापकता, निस्संवद्धवाभाषान्महास्कम्धसा. २ अधि तमहास्कन्धः ३ संख्येयभागासंख्येयगुणसंख्येयगुणमहः ४ उस्कृष्टप्रदेशिकानां भवन्त ! कियन्तः पर्ययाः प्रज्ञासा: 1, गौतम ! मनम्ताः, तस्केमार्थेन भवन्त ! एवं मुच्यते ?, गौतम ! सस्कृष्टप्रदेशिक उस्कृष्टप्रदेशिकस्य ध्यार्थतया तुल्यः प्रदेशार्थतयापि तुल्यः अवगाहनया चतु:स्थानपतितः स्थित्याऽपि, वर्णरसगम्भैरटभिः स्पशैश्च षट्स्थानपतितः ५ वर्गणास्थान परैस्तथाविधैरचित्तमहास्कन्धैः भवगाहमास्थितिभ्या. ५ उत्कृष्टप्रदेशिकः । भचित्तमहास्कन्धः ८ महान्तः स्कन्धाः. प्राक् 'तेजसभाषाद्रव्याणामन्तराले गुरुलध्वगुरुलघु च जपन्यावधिप्रमेयं द्रव्य' इत्युक्तं, नौदारिकादिद्रव्याणि, साम्प्रतमौदारिकादीनां द्रव्याणां यानि गुरुलघूनि यानि चागुरुलघूनि तानि दर्शयन्नाह
ओरालिअबेउब्धिअआहारगतेअ गुरुलहू दध्या । कम्मगमणभासाई, एआइ अगुमलहुआई ॥ ४१ ॥ व्याख्या-पदार्थस्तु औदारिकवेक्रियाहारकतेजेसद्रव्याणि गुरुलघूनि, तथा कामणमनोभाषादिद्रव्याणि च अगुरुलघूनि निश्चयनयापेक्षयेति गाथार्थः ॥ ४१ ॥ वक्ष्यमाणगाथाद्वयसंबन्धः-पूर्व क्षेत्रकालयोरवधिज्ञानसंबन्धिनोः केवलयोः अङ्गुलापलिकाऽसंख्येयादिविभागकल्पनया परस्परोपनिबन्ध उक्तः, साम्प्रतं तयोरेवोक्तलक्षणेन द्रव्येण सह परस्परोपनिबन्धमुपदर्शयन्नाह
संखिन्न मणोदव्धे, भागो लोगपलियस्स योङयो । संखिज्ज कम्मदवे, लोए थोखूणगं पलियं ॥४२॥ तेयाकम्मसरीरे, तेआदव्धे अ भासदव्ये अ । योद्धञ्चमसंखिज्जा, दीवसमुदा य कालो अ॥ ४३ ।। प्रथमगाथाव्याख्या-संख्यायत इति संख्येयः, मनसः संबंन्धि योग्यं वा द्रव्यं मनोद्रव्यं तस्मिन् मनोद्रव्ये इति मनोद्रव्यपरिच्छेदके अवधी, क्षेत्रतः संख्येयो लोकभागः, कालतोऽपि संख्यय एव, 'पलियस्स' पल्योपमस्य
तानि गुरुलघूनि अगुरुलधूनि वेति मोक्तमित्यर्थः । २ ग्रहणयोग्यतैजसेभ्यश्रतुःस्पर्शा इति कर्मप्रकृत्लादिषु, अग्रहणान्सरिता प्रहणयोग्या वर्गणा इति च मतं तेषा, प्राग्ग्रहणयोग्याः पश्चास्पराः । अन तूभयाग्रहणयोग्या मध्ये तत एव तेजसासमानि गुरुलघूमि इतराणीसरत्युक्तिः ३ एसम्मते एकान्तगुरुलघुद्रव्याभावात् , व्यवहारनथापेक्षमेव गुरु लेष्टुः लघु दीप उभयं वायुरनुभयं व्योमेत्यादि. ४ परस्परोपलम्भदर्शनेन वृद्धिद्वारा. ५ परिणतं तथास्वेन. ६ आकाशस्थित * मास्तीदम् । 'बोद्धव्यो' विज्ञेयः, प्रमेयत्वेनेति, एतदुक्तं भवति-अवधिज्ञानी मनोद्रव्यं पश्यन् क्षेत्रतो लोकस्य संख्येयभागं कालतश्च पल्योपमस्य जानीते इति, तथा संख्येया लोकपल्योपमभागाः 'कर्मद्रव्ये' इति कर्मद्रव्यपरिच्छेदकेऽवधौ प्रमेयत्वेन बोद्धव्या इति वर्तते, अयं भावार्थः-कर्मद्रव्यं पश्यन् लोकपल्योपमयोः पृथक् पृथक् संख्येयान् भागान् जानीते, 'लोके' इति चतुर्दशरज्वात्मकलोकविषयेऽवधौ क्षेत्रतः कालतः स्तोकन्यून पल्योपमं प्रमेयत्वेन बोद्धव्यं इति वर्त्तते, इदमत्र हृदयं-समस्तं लोकं पश्यन् क्षेत्रतः कालतः देशोनं पल्योपमं पश्यति, द्रव्योपैनिबन्धनक्षेत्रकालाधिकारे प्रक्रान्ते केवलयोलोकपल्योपमक्षेत्रकालयोग्रहणं अनर्थकमिति चेत्, न, इहापि सामर्थ्यप्रापितत्वाद् द्रव्योपनिबन्धनस्य, अत एव च तदुपर्यपि ध्रुषवर्गणादि द्रव्यं पश्यतः क्षेत्रकालवृद्धिरनुमेयेति गाथार्थः ॥ ४२ ॥ द्वितीयगाथाव्याख्या-तेजोमयं तैजसं, शरीरशब्दः प्रत्येकमभिसंबध्यते, 'तैजसशरीरे' तैजसशरीरविषयेऽवधौ क्षेत्रतोऽसंख्येया द्वीपसमुद्राः प्रमेयत्वेन बोद्धच्या इति, कालश्च असंख्येय एव, मिथ्यादर्शनादिभिः क्रियत इति कर्म-ज्ञानावरणीयादि तेन निर्वसं तन्मयं वा कार्मणं, शीर्यते इति शरीर, कार्मणं च तच्छरीर चेति विग्रहः तस्मिन्नपि तैजसवद्वक्तव्यं, एवं तैजसद्रव्यविषये चावधौ भाषाद्रव्यविषये च क्षेत्रतो 'बोद्धव्या' विज्ञेयाः, संख्यायन्त इति संख्येया न संख्येया असंख्ययाः, द्वीपाश्च समुद्राश्च
पूर्व क्षेत्रकाळयोविन्यासिर्शिता परं द्रव्येण तां दर्शनाय प्रकान्तं प्रकरणं. २ द्रष्यन्याः , क्षेत्रकामदौ द्रव्याणां अवश्यं यः सामथ्र्यप्रापणं, काले चरह बुढीखनेन निर्णीता च सा प्राक, ३ सामर्थ्यप्रापितस्वात्, व्यपरिच्छेदवृद्धः क्षेत्रकालवृदि नियमः, सफरच प्रयोपनिवन्धप्रकरणमेवं. चा पनि विशेषोऽसंख्येवगतोऽग्रे अत्र चासंख्येयेस्यादिना. * स्तोकान्यूनं-५-६+ पनिवन्धेन ५-६
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |