Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 130

वश्यक हारिभद्रयवृत्तिः
एता ऋषभदेवाधिकारे व्याख्यातत्वान्न वित्रियन्ते । माहणकुंडग्गामे कोडालसगुत्तमाहणो अत्थि । तस्स घरे उववण्णो देवाणंदाइ कुच्छिसि ॥ ४५७ ।। अस्या व्याख्या - पुष्पोत्तराच्युतो ब्राह्मणकुण्डग्रामे नगरे कोडालसगोत्रो ब्राह्मणः ऋषभदत्ताभिधानोऽस्ति, तस्य गृहे उत्पन्नः, देवानन्दायाः कुक्षाविति गाथार्थः ॥ ४५७ ॥ साम्प्रतं वर्धमानस्वामिवक्तव्यतानित्रद्धां द्वारगाथामाह नियुक्तिकारःसुमिण १ मवहार २ ऽभिग्गह ३ जम्मण ४ मभिसेअ ५ वुडि ६ सरणं ७ च । भेसण ८ विवाह ९ बच्चे १० दाणे ११ संबोह १२ निक्खमणे १३ ॥ ४५८ ।।
॥११९॥
1
गमनिका - 'सुमिणेति' महास्वप्ना वक्तव्याः, यान् तीर्थकरजनन्यः पश्यन्ति, यथा च देवानन्दया प्रविशन्तो निष्क्रामन्तश्च दृष्टाः, त्रिशलया च प्रविशन्त इति । 'अवहारत्ति' अपहरणमपहारः स वक्तव्यो यथा भगवानपहृत इति । 'अभिहेत्ति' अभिग्रहो वक्तव्यः, यथा भगवता गर्भस्थेनैव गृहीत इति । 'जम्मणेति' जन्मविधिर्वक्तव्यः । 'अभिसे उत्ति' अभिषेको वक्तव्यः, यथा विबुधनाथाः कुर्वन्ति, 'वुड्डित्ति' दृद्धिर्वतव्या भगवतो यथाऽसौ वृद्धिं जगाम । 'सरणंति' जातिस्मरणं च वक्तव्यं । 'भेसणेति' यथा देवेन भेषितः तथा वक्तव्यं । 'विवाहेति' विवाहविधिर्वक्तव्यः । 'अवच्चेत्ति' अपत्यं - पुत्रभाण्डं वक्तव्यं । 'दाणेत्ति' निष्क्रमणकाले दानं वाच्यं । 'संबोहेति' संबोधन विधिर्वक्तव्यः यथा लोकान्तिकाः संबोधयन्ति । 'निक्खमणेत्ति' निष्क्रमणे च यो विधिरसौ वक्तव्य इति गाथासमुदायार्थः ॥ ४५८ ॥ अवयवार्थ तु द्वारं वक्ष्यति भाष्यकार एत्र तत्र स्वप्नद्वारावयवार्थमभिधित्सुराह-
प्रति
गय १ वसह २ सीह ३ अभिसेअ ४ दाम ५ ससि ६ दिणयरं ७ झयं ८ कुम्भं ९ ।
पउमसर १० सागर ११ विमाणभवण १२ रयणुच्चय १३ सिहिं च १४ ॥ ४६ ॥ ( भाष्यम् ) गमनिका -- गजं वृभं सिंहं अभिषेकं दाम शशिनं दिनकरं ध्वजं कुम्भं पद्मसरः सागरं विमानभवनं रलोच्चयं शिखिनं च, भावार्थः स्पष्ट एव, नवरं अभिषेकः- श्रियः परिगृह्यते, दाम - पुष्पदाम रतविचित्रं, विमानं च तद्भवनं च विमानभवनं-वैमानिकदेवनिवास इत्यर्थः, अथवा वैमानिकदेवप्रच्युतेभ्यः विमानं पश्यति, अधोलोकोद्वृत्तेभ्यस्तु भवनमिति, न तूभयमिति ॥
1
एए चउदस सुमिणे पासइ सामाहणी सुहपसुता । जं स्यणि उबवण्णो कुच्छिसि महायसो वीरो ॥४७॥ (भा०) गमनिका -- एतान् चतुर्दश महास्वप्नान् पश्यति सा ब्राह्मणी सुखप्रसुप्ता, यस्यां रजन्यामुत्पन्नः कुक्षौ महायशा वीर इति । पश्यतीति निर्देशः पूर्ववत्, पाठान्तरं वा 'एए चोद्दस सुमिणे पेच्छिआ माहणी' ततश्च दृष्टवतीति गाथार्थः ॥ अह दिवसे बासीई व सह तहि माहणीइ कुच्छिसि । चिंतइ सोहम्मवई, साहरिजं जे जिणं कालो ॥४८॥ ( भा० )
गमनिका - अथ दिवसान् व्यशीतिं वसति तस्या ब्राह्मण्याः कुक्षाविति । अथानन्तरं एतावत्सु दिवसेषु अतिक्रान्तेषु चिन्तयति सौधर्मपतिः संहर्त्तु 'जे' निपातः पादपूरणार्थः, जिनं कालो वर्त्तते इति गाथार्थः ॥ किमिति संहियत इत्याहअरहंत चकवटी बलदेवा चेव वासुदेवा य । एए उत्तमपुरिसा न हु तुच्छकुलेसु जायंति ॥ ४९ ॥ ( भाष्यम् )
भावार्थ: स्पष्ट एव, नवरं 'तुच्छकुलेषु' असारकुलेषु इति । केषु पुनः कुलेषु जायन्ते इत्याह
उग्गकुल भोगखत्तिअकुलेस इक्खागनायकोरव्ये । हरिवंसे अ विसाले आयंति तहिं पुरिससीहा ||१०|| (भा०) गमनिका - उग्रकुलभोजक्षत्रियकुलेषु इक्ष्वाकुज्ञातकौरव्येषु पुनः कुलेषु हरिवंशे च विशाले 'आयंति' आगच्छन्ति उत्पद्यन्त इत्यर्थः ‘तत्र' उग्रकुलादौ 'पुरुषसिंहाः' तीर्थकरादय इति गाथार्थः ॥ यस्मादेवं तस्माद् भुवनगुरुभक्त्या चोदितो देवराजो हरिणेगमेषिमभिहितवान् एष भरतक्षेत्रे चरमतीर्थकृत् प्रागुपात्तकर्मशेष परिणतिवशात् तुच्छकुले जातः, तदयमितः संहृत्य क्षत्रियकुले स्थाप्यतामितेि । स हि तदादेशात्तथैव चक्रे । भाष्यकारस्तु अमुमेवार्थ 'अह भणती' त्यादिना प्रतिपादयतिअह भइ णेगमेसिं देविंदो एस इत्थ तित्थयरो | लोगुत्तमो महप्पा उववण्णो माहणकुलंमि ॥५१॥ ( भा० )
गमनिका - 'अर्थ' अनन्तरं भणति 'णेगमेसिं' ति प्राकृतशैल्या हरिणेगमेषिं देवेन्द्रः 'एष' भगवान् 'अत्र' ब्राह्मणकुले 'लोकोत्तमो' महात्मा उत्पन्न इति गाथार्थः । इदं चासाधु, ततश्चेदं कुरु - खतिअकुंडग्गामे सिद्धत्धो नाम खत्तिओ अत्थि । सिद्धत्थभारिआए साहर तिसलाइ कुच्छिसि ॥५२॥ ( भा० )
गमनिका - क्षत्रियकुण्डग्रामे सिद्धार्थो नाम क्षत्रियोऽस्ति, तत्र सिद्धार्थ भार्यायाः संहर त्रिशलायाः कुक्षाविति गाथार्थः ॥ बाढति भाणिऊणं वासारत्तस्स पंचमे पक्खे । साहरइ पुव्वरप्ते हत्युत्तर तेरसी दिवसे || ५३ ॥ ( भाष्यम् )
गमनिका - स हरिणेगमेषिः 'वाढंति भाणिऊणं'ति बाढमित्यभिधाय, अत्यर्थ करोमि आदेशं, शिरसि स्वाम्यादेशमिति, वर्षारात्रस्य पश्चमे पक्षे मासद्वयेऽतिक्रान्ते अश्वयुग बहुलत्रयोदश्यां संहरति पूर्वरात्रे - प्रथमप्रहरद्वयान्त इति भावार्थः, हस्तोत्तरायां त्रयोदशीदिवसे इति गाथार्थः ॥
For Private Personal Use Only