Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 24

॥१३॥ मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः भासंग परित पळत सुहमें "सण्णी''यहोइ भवे चरिमें|आभिणियोहिअनाणं,मग्गिजइ एसु ठाणेसु॥१२॥ ___ व्याख्या-सच्च तत्पदं च सत्पदं तस्य प्ररूपणं सत्पदप्ररूपणं तस्य भावः सत्पदप्ररूपणता गत्यादिभिरिराभिनिबोधिकस्य कर्त्तव्येति, अथवा सद्विषयं पदं सत्पदं, शेषं पूर्ववत्, आह–किमसत्पंदस्यापि प्ररूपणा क्रियते ! येनेदमुच्यते 'सत्पदप्ररूपणेति,' क्रियत इत्याह खरविषाणादेरसत्पदस्थापीति, तस्मात् सद्ग्रहणमिति, अथवा सन्ति च तानि पदानि च सत्पदानि गत्यादीनि तैः प्ररूपणं सत्पदप्ररूपणं मतेरिति । तथा 'द्रव्यप्रमाणं' इति जीवद्रव्यप्रमाणं वक्तव्य, एतदुक्तं भवेति-एकस्मिन् समये कियन्तो मतिज्ञानं प्रतिपद्यन्त इति, सर्वे वाकियन्त इति, चः समुच्चये, 'क्षेत्र' इति क्षेत्रं वक्तव्यं, कियति क्षेत्रे मतिज्ञानं संभवति, 'स्पर्शना च' वक्तव्या, कियत् क्षेत्रं मतिज्ञानिनः स्पृशन्ति, आह-क्षेत्रस्य स्पर्शनायाश्च कः प्रतिविशेषः ?, उच्यते, यत्रावगाहस्तत् क्षेत्रं, स्पर्शना तु तद्वाह्यतोऽपि भवति, अयं विशेष इति, चशब्दः पूर्ववत्, कालश्च वक्तव्यः, स्थित्यादिकालः, अन्तरं च वक्तव्यं प्रतिपत्त्यादौविति, भागो वक्तव्यः, मतिज्ञानिनः शेषज्ञानिनां कतिभागे वत्तेन्त इति, तथा भावो वक्तव्यः, कस्मिन् भावे मतिज्ञानिन इति, अल्पबहुत्वं च वक्तव्यं, आह-भागद्वारादेवायमर्थोऽवगतः, ततश्चालमनेनेति, न, अभिप्रायापरिज्ञानात्, इह मतिज्ञानिनामेव पूर्वप्रतिपन्नप्रतिपद्यमानकापेक्षया अल्प
पूर्व हि पदस्य सर्व अत्र तु वाच्यस्येति न संभवम्यभिचाराभावेन विशेषणानर्थक्यं. २ असदर्थविषयस्य. ३ वाच्य विचारणाप्रक्रमात. ४ मतेर्गुणस्वात् जीवाभिमत्वाच.५ जीवद्रव्यप्रमाणस्याप्रासङ्गिकरवापते. भभेदोपचारात्तद्वान्. ७ अपिनाऽवगावक्षेत्रसमुचयः. ८ भादिना प्रतिपसिकाल: सुषमादिः. ९ आदिना प्रतिपद्यमानतायाः, प्राप्तनाशोसरोत्पादान्तरालं प्रसिपत्यम्तरालं, सचाम्तमुहर्तादि वक्ष्यमाणं, भयोः प्रतिपाचमानयोर्द्वितीयं, विरहकालोऽत्र समयादिः, * स्वादिः कालः .. बहुत्वं वक्तव्यमिति समुदायार्थः । इदानी प्रागुपन्यस्तैगाथाद्वयेनाभिनिबोधिकस्य सत्पदप्ररूपणाद्वारावयवार्थः प्रतिपाद्यते, कथम् , अन्विष्यते 'आभिनिबोधिक ज्ञानं किमस्ति नास्तीति,' अस्ति, यद्यस्ति क तत् , तेत्र 'गताविति' गतिमङ्गीकृत्यालोच्यते, सा गतिश्चतुर्विधा-नारकतिर्यनरामरभेदभिन्ना, तत्र चतुष्प्रकारायामपि गती आभिनिवोधिकज्ञानस्य पूर्वप्रतिपन्ना नियमतो विद्यन्ते, प्रतिपद्यमानास्तु विवक्षितैकाले भाज्याः, कदाचिद्भवन्ति कदाचिन्नेति, तत्र प्रतिपद्यमाना अभिधीयन्ते ते ये तत्पंथमतयाऽऽभिनिबोधिकं प्रतिपद्यन्ते, प्रथमसमय एव, शेषसमयेषु तु पूर्वप्रतिपन्ना एव भवन्ति १ । तथा 'इन्द्रियद्वारे' इन्द्रियाण्यङ्गीकृत्य मृग्यते, तत्र पश्चेन्द्रियाः पूर्वप्रतिपन्नाः नियमतः सन्ति, प्रतिपद्यमानास्तु विकल्पनीया इति, द्वित्रिचतुरिन्द्रियास्तु पूर्वप्रतिपन्नाः संभवन्ति, न तु प्रतिपद्यमानाः, एकेन्द्रियास्तु उभयविकलाः २ । तथा 'काय इति' कायमङ्गीकृत्य विचार्यते, तत्र त्रसकाये पूर्वप्रतिपन्ना नियमतो विद्यन्ते, इतरे तु भाज्याः, शेषकायेषु च पृथिव्यादिषु उभयाभाव इति ३ । तथा 'योग इति' त्रिषु योगेषु समुदितेथें पञ्चेन्द्रियवद्वक्तव्यं, मनोरहितवाग्योगेषु विकलेन्द्रियवत्, केवलकाययोगे तूभयाभांव इति ४ । तथा 'वेद इति' त्रिष्यपि वेदेषु विवक्षितकाले पूर्वप्रतिपन्ना अवश्यमेव सन्ति, इतरे
ज्ञानादावति देशसुगमवाय तिसृणां सहोपन्यासः, यद्वा 'आभिणियोहियनाणं मग्गिजइ एसु ठाणेसु' तिवचनात् तिसृणां गाथानामेकवाक्यतेति सहो. पन्यासः. २ द्वारगाथयोः द्वारेषु विंशतो. ३ छद्मस्थप्ररूपकापेक्षया चेदं, सर्वज्ञानां तु निश्चिते एव प्रतिपद्यमानतेतरे. ४ विवक्षितलब्ध्युपयोगस्थित्यपेक्षया, न स्वपूर्वावाप्स्यपेक्षया. ५ स्थित्यपेक्षया. ६ लब्धिपर्यासाना, करणापर्याप्तावस्थायां भवान्तरासादितसासादनसम्यक्रवसद्धावसंभवात्. . सहचरितेषु, प्रत्येकस्थाने वक्ष्यमाणत्वात्. ८ विकलेषु सासादनाभ्युपगगेऽपि एकेन्द्रियेवनभ्युपगमात्तस्य. * नेदं ५-६. तु भाज्या इति ५। तथा कषाय इति द्वार' कषायाः क्रोधमानमायालोभाख्याः प्रत्येकमनन्तानुबन्ध्यप्रत्याख्यानप्रत्याख्यानावरणसंज्वलनभेदभिन्ना इति, तत्रायेषु अनन्तानुबन्धेषु क्रोधादिषूभयाभाव इति, शेषेषु तु पञ्चेन्द्रियंवदू योज्यम् ६ । तथा 'लेश्यासु' चिन्त्यते, तत्र श्लेषयन्त्यात्मानमष्टविधेन कर्मणा इति लेश्याः-कायाद्यन्यतमयोगवतः कृष्णादिद्रव्यसंबन्धादात्मनः परिणामा इत्यर्थः, तत्रोपरितनीषु तिसृषु लेश्यासु पश्चेन्द्रियवद्योजनीयं इति, आद्यासु तु पूर्वप्रतिपन्नाः संभवन्ति, नत्वितर इति । तथा 'सम्यक्त्वद्वारं सम्यग्दृष्टिः किं पूर्वप्रतिपन्नः किं वा प्रतिपद्यमानक इति, अत्र व्यवहारनिश्चयाभ्यां विचार इति, तत्र व्यवहारनय आह-सम्यग्दृष्टिः पूर्वप्रतिपन्नो न प्रतिपद्यमानकः आभि निबोधिकज्ञानलाभस्य, सम्यग्दर्शनमतिश्रुतानां युगपल्लाभात्, आभिनिवोधिकप्रतिपत्त्यनवस्थाप्रसङ्गाच्च । निश्चयनयस्त्वाह-सम्यग्दृष्टिः पूर्व प्रतिपन्नः प्रतिपद्यमानश्च आभिनिबोधिकज्ञान'लाभस्य, सम्यग्दर्शनसहायत्वात् , क्रियाकालनिष्ठाकालयोरभेदात्, भेदे च क्रियाऽभावाविशेषात् पूर्ववद्वस्तु नोऽनुत्पत्तिप्रसङ्गात्, न चेत्थं तत्प्रतिपत्त्यनवस्थेति ८। तथा 'ज्ञानद्वारं' तत्र ज्ञानं पञ्चप्रकारं, मतिश्रुतावधिमनःपर्यायकेवलभेदभिन्नं इति, अत्रापि व्यवहारनिश्चयनयाभ्यां विचार इति, तत्र व्यवहारनयमतंमतिश्रुतावधिमनःपर्यायज्ञानिनः पूर्वप्रतिपन्ना न तु प्रतिपद्यमानका इति, मत्यादिलाभग्य सम्यग्दर्शनसहचरितत्वात्, केवली तिपन्नो नापि प्रतिपद्यमानकः, तस्य क्षायोपशामिकज्ञानातीतत्वात् , तथा मत्यज्ञानश्रुताज्ञानविभङ्गज्ञान
सास्वादनकालस्याल्पस्वादविवक्षेति मलधारिपादाः. २ शेषाणां पूर्वप्रतिपन्नत्वात् प्रतिपद्यमानरचे भजना, पूर्वमवाप्याधुना तदुपयोगे तलब्धौ वा वर्तमाना भत्र प्रतिपनत्वेन प्रामा नतु प्रतिपय य उज्झितवन्तस्ते. * बन्धिषु ४. + नेदं १-३. 1 कलाभस्य १-३-५-६. वस्तुतो० ५-६.