Page Text
________________
भावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः
॥३०॥ मस्तीति सभावार्थाऽक्षरगमनिका ॥ उपचारमात्राद्वेक्षुकरणादि, यथेषुक्षेत्रकरणं शालिक्षेत्रकरणम्, अथवाऽऽदिशम्दाद् यत्र प्ररूप्यते क्रियते वेति गाथार्थः ॥ १०१७॥ उक्त क्षेत्रकरणम् , इदानीं कालकरणस्यावसरः, तत्रेयं गाथा-. कालेवि नत्धि करणं तहावि पुण वंजणप्पमाणेणं । बवघालवाइकरणहिंडणेगहा होइ ववहारो॥१.१८॥
अस्या व्याख्या-कलनं कालः कलासमूहो वा कालस्तस्मिन् कालेऽपि, न केवलं क्षेत्रस्य, किं , नास्ति करणंन विद्यते कृतिः, कुतः ?-तस्य वर्तनादिरूपत्वाद, वर्तनादीनां न स्वयमेव भावात्, समयाद्यपेक्षायां च परोपादानत्वा. दिति भावना, आह-यद्येवं किमिति नियुक्तिकृतोपन्यस्तमिति !, अत्रोच्यते, तथाऽपि पुनर्व्यञ्जनप्रमाणेन भवतीति शेषः, इह व्यञ्जनशब्देन विवक्षया वर्तनाद्यभिव्यञ्जकत्वाद् द्रव्याणि गृह्यन्ते, तत्प्रमाणेन-तन्नीत्या तद्बलेन भवतीति, तथाहिवर्तनादयस्तद्वतां कथश्चिदभिन्ना एव, ततश्च तद्वतां करणे तेषामपि करणभेवेति भावना, समयादिकालापेक्षायामपि व्यवहारनयादस्ति कालकरणमिति, आह च-बबबालवादिकरणैरनेकधा भवति व्यवहार इति, अत्रादिशब्दात् कौलवादीनि गृह्यन्ते, उक्तं च-वयं च वालवं चेव, कोलवं थीविलोयणं । गराइ वणियं चेव, विट्ठी भवइ सत्तमा ॥१॥ एयाणि सत्त करणाणि चलाणि वदृति, अवराणि सउणिमाईणि चत्तारि थिराणि, उक्तं च-सउणि चउप्पय णागं किंछुग्धं च करणं थिरं चउहा। बहुलचउद्दसिरत्ती सउणी सेसं तियं कमसो॥१॥ एस एत्थ भावणा-बहुलचउद्दसिराईए सउणी हवति,
बच बालवं चैव कौलवं स्त्रीविलोचनम् । गरादि वणिक् चैव विष्टिर्भवति सप्तमी।।। एतानि सप्तकरणानि चलानि वर्नन्त, अपराणि शकुन्यादीनि चत्वारि स्थिराणि, शकुनिचतुष्पदं नागः किंस्तुमं च करणानि स्थिराणि चतुधी । कृष्णचतुर्दशी रात्रौ शकुनिः शेष त्रिकं क्रमशः॥1॥ एपाऽत्र भावना-कृष्णचतुदेशीरात्री शकुनिर्भवति 'सेसं तियं चउप्पयाई करणं अमावासाए दिया राओ यतो पडिवयदियाय, तओ सुद्धपडिवयणिसादौ बधाईणि हवंति, एएसिं च परिजाणणोवाओ-पक्खतिहओ दुगुणिया दुरूवहीणा य सुक्तपक्खंमि । सत्तहिए देवसियं ते चिय रूवाधियं रतिं ॥१॥ एसेत्थ भावणा-अहिगयदिणंमि करणजाणणत्थं पक्खतिहिओ दुगुणियत्ति-अहिगयतिहिं पडुच अइगआ दुगुणा कजंति, जहा सुद्धचउत्थीए दुगुणा अह हवंति 'दुरूवहीण'त्ति तओ दोण्णि रूवाणि पाडिजति, सेसाणि छ सत्तहिं भागे देवसियं करणं भवइ, एत्थ य भागाभावा छच्चेव, तओ बवाइकमेण चादुप्पहरिगकरणभोगेणं उत्थीए दिवसओ वणियं हवइ, 'तं चिय रूवाहियं रतिंति रत्तीए विट्ठी, कण्हपक्खे पुणो दो रूवा ण पाडिजंति, एवं सबत्थ भावणा कायबा, भणियं च-'किण्हनिसि तइय दसमी सत्तमी चाउद्दसीय अह विट्ठी । सुक्कचउत्थेकारसि निसि अठ्ठमि पुनिमा य दिवा ॥१॥ सुद्धस्स पडिवयनिसि पंचमिदिण अहमीए रत्तिं तु । दिवसस्स बारसी पुन्निमा य रतिं बर्व होइ ॥२॥
शेषं त्रयं चतुष्पदादिकरणं अमावास्याया दिवा रात्रौ च ततः प्रतिपहिवसे च, ततःशुखप्रतिपनिशादी बवादीनि भवन्ति, एतेषां च परिज्ञानोपायः-पक्षतिथयो द्विगुणिता द्विरूपहीनाश्च शुक्लपक्षे । ससहते देवसिकं तदेव रूपाधिकं रात्रौ ॥१॥ एषाऽत्र भावना-अधिकृतदिने करणज्ञानार्थ पक्षतिथयो द्विगुणिता इति अधिकृततिथि प्रतीत्य भतिगता द्विगुणाः क्रियन्ते, यथा शुक्लचतुयां द्विगुणा अष्ट भवन्ति, द्विरूपहीमा इति ततो वे रूपे पात्येते, शेषाणि षट् ससभिभांगे देवसिकं करणं भवति, अत्र च भागाभावात् पडेव, ततो बवादिक्रमेण चातुष्पाहरिककरणभोगेन चतुयों दिवसे वणिक् भवति, 'सदेव रूपाधिक रामा' विति रात्री विष्टिः, कृष्णपक्षे पुनवें रूपे न पात्येते, एवं सर्वत्र भावना कर्तव्या, भणितं च-कृष्णे निशि तृतीयायां दशम्यां सप्तम्यां चतुर्दश्यां बाद विष्टिः। शुक्ले चतुथ्यों एकादश्यां निशि अष्टम्यां पूर्णिमायां च दिवा॥1॥शुक्ल प्रतिपनिशि पञ्चमीदिने अष्टम्या रात्री तुद्वादश्या दिवसे पूर्णिमायाश्च रात्री बवं भवति ॥२॥ बहुलस्स चउत्थीए दिवा य तह सत्तमीइ रतिमि । एकारसीय उ दिवा बवकरणं होइ नायवं ॥ ३ ॥ इत्यलं प्रसङ्गेनेति गाथार्थः ॥ १०१८ ॥ उक्तं कालकरणम् , अधुना भावकरणमभिधीयते, तत्र भावः पर्याय उच्यते, तस्य च जीवाजीवोपाधिभेदेन द्विभेदत्वात् तत्करणमप्योघतो द्विविधमेवेति, अत आहजीवमजीवे भावे अजीवकरणं त तत्थ वन्नाई। जीवकरणं तु विहं सुअकरणं नो अमुअकरणं ॥१०१९॥
व्याख्या-इहानुस्वारस्यालाक्षणिकत्वाजीवाजीवयोः सम्बन्धि 'भाव' इति भावविषयं करणमवसेयमिति, अल्पवक्तध्यत्वादजीवभावकरणमेवादावुपदर्शयति-'अजीवकरणं तु' तुशब्दस्य विशेषणार्थत्वादजीवभावकरणं परिगृह्यते, 'तत्र' तयोर्मध्ये वर्णादि, इह परप्रयोगमन्तरेणाभ्रादेर्नानावर्णान्तरगमनं तदजीवभावकरणम्, आदिशब्दाद् गन्धादिपरिग्रहः, तत्राऽऽह-ननु च द्रव्यकरणमपि विश्रसाविषयमित्थंप्रकारमेवोतं, को न्वत्र भावकरणे विशेष इति?, उच्यते, कारात् पर्यायप्राधान्यमाश्रीयते तत्र तु द्रव्यप्राधान्यमिति विशेषः, जीवकरणं तु पुनः द्विविधं' द्विप्रकार-श्रुतकरणं नोश्रुतकरणं च, श्रुतकरणमिति श्रुतस्य जीवभावत्वाच्छुतभावकरणं, नोश्रुतभावकरणं च गुणकरणादि, चशब्दस्य व्यवहितः सम्बन्ध इति गाथार्थः ॥ १०१९ ॥ साम्प्रतं जीवभावकरणेनाधिकार इति तदेव यथोद्दिष्टं तथैव भेदतः प्रतिपिपादयिषुराहबद्धमबद्धं तु सुअं बद्धं तु दुवालसंग निहिं । तब्विवरीअमबद्धं निसीहमनिसीह बद्धं तु ॥ १०२० ॥ , कष्णस्य चतुर्थी दिवच तथा सप्तम्यां रात्रौ । एकादश्यास्तु दिवसे बवकरणं भवति ज्ञातव्यम् ॥३॥
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |