Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 70

॥ ५९ ॥
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः अवसेयः, यथा प्रज्ञापनायां समुदितानां जीवानामजीवानां च विचारः, तथा चोक्तं- "जीवपज्जवाणं भंते! किं संखेज्जा असंखेज्जा अनंता ?, गोयमा ! नो संखेज्जा नो असंखेज्जा अनंता, एवं अजीवपज्जवाणं पुच्छा उत्तरं च दट्ठबं" अलं विस्त रेण । द्रव्येणानुयोगः प्रलेपाक्षादिना द्रव्यैस्तैरेव अक्षादिभिः प्रभूतैरिति, द्रव्ये फलकादौ द्रव्येषु प्रभूतासु निषद्यासु अवस्थितोऽनुयोगं करोतीति । एवं क्षेत्रानुयोगेऽपि क्षेत्रस्य भरतक्षेत्रादेः क्षेत्राणां जम्बूद्रीपादीनां यथा द्वीपसागर प्रज्ञापा मिति, क्षेत्रेण यथा पृथिवीकायादिसंख्या व्याख्यानं, उक्तं च "जंर्बुद्दीवपमाणं, पुढविजिआणं तु पत्थयं काउं । एवं मत्रिजाणा हवंति लोगा असंखिज्जा ॥ १ ॥” क्षेत्रैरनुयोगो यथा “बहुहिं दीवसमुद्देहिं पुढविजिआणमित्यादि" क्षेत्रे तिर्यग्लोकेऽनुयोगो भरतादौ वा क्षेत्रेषु अनुयोगः अर्धतृतीयेषु द्वीपसमुद्रेषु : कालस्य अनुयोगः समयादिप्ररूपणा, कालानां प्रभूतानां समयादीनां कालेनानुयोगो यथा - बादरवायुकायिकानां वैक्रियशरीराण्यद्धापल्योपमस्य असंख्यभागमात्रेणापहियन्ते, कालैरनुयोगो यथा प्रत्युत्पन्नत्रसकायिका असंख्येयाभिरुत्सर्पिण्यवसर्पिणीभिरपहियन्ते प्रतिसमयापहारेग, कालेऽनुयोगो द्वितीयपौरुष्यां, कालेषु अवसर्पिण्यां त्रिषु कालेषु- सुषमदुष्षमायां चरमभागे दुष्षमसुषमायां दुष्षमायां चेति, उत्सर्पिण्यां कालद्वये दुष्षमसुषमायां सुषमदुष्षमायां च । वचनस्यानुयोगो यथा इत्थंभूतं एकवचनं, वचनानां द्विवचन बहुवचनानां पोडशानां वा, वचनेनानुयोगो यथा - कश्चिदाचार्यः साध्वादिभिरभ्यर्थित एकवचनेन करोति,
१ जीवपर्यवा भदन्त ! किं संख्येया असंख्येया अनन्ताः १, गौतम ! नो संख्येयाः नो असंख्येया अनन्ताः, एवमजीवपत्राणां पृच्छा उत्तरं च द्रष्टव्यं । २ जम्बूद्वीपप्रमाणं पृथ्वी जीवानां तु प्रस्थकं कृत्वा । एवं मीयमाना भवन्ति लोका असंख्येयाः ॥ १ ॥ ३ बहुभिर्द्वीपसमुदैः पृथ्वी जीवानां. वचनैः स एव बहुभिः असकृद् अभ्यर्थितो वेति वचनेऽनुयोगः क्षायोपशमिके, वचनेषु तेष्वेव बहुषु, अन्ये तु प्रतिपादयन्ति-वचनेषु नास्त्यनुयोगः, तस्य क्षायोपशमिकत्वात् तस्य चैकत्वादिति भावार्थः । भावानुयोगो द्विधा- आगमनी नोआगतश्च, आगमतो ज्ञाता उपयुक्तः, नोआगमत औदयिकादेरन्यतमस्येति, भावानां औदयिकादीनां भावेन संग्रहा दिना, उतं च - " पंचहिं ठाणेहिं सुतं बाएजा, तंजहा - संगहट्टयाए १ उवग्गहट्टयाए २ निज्जरट्ठयाए ३ सुयपज्जबजातेणं ४ अछी ५" भावरेभिरेव समुदितैरनुयोगः, भावे क्षायोपशमिके, भावेषु आचारादिषु अथवा प्रतिक्षणपरिणामत्वात् क्षयोपशमस्य भात्रषु अनुयोगः, अथवा भावेषु नास्त्येव, क्षयोपशमस्यैकत्वात् । एतेषां च द्रव्याद्यनुयोगानां परस्परसमावेशः स्वबुद्ध्या वक्तव्यः, उक्तं च भाष्यकारेण - " दबे णियमा भावो ण विणा ते यावि खित्तकालेहिं ( ग्रन्थाग्रम् २५०० ) खि तिह भयणा काले भयणाए तीसुंपि ॥ १ ॥ इत्यादि” उक्तोऽनुयोगः, एतद्विपरीतस्तु अननुयोग इति गाधार्थः ॥ १३२ ॥ साम्प्रतं तत्प्रतिपादकष्टष्टान्तान् प्रतिपादयन्नाह -
वच्छगगोणी १ खुज्जा २ सज्झाए ३ वेव बहिरउल्लावो ४ । गामिल्लए ५ य वयणे सत्तेवय हुंति भावंमि ॥ १३३ ॥
व्याख्या -- तत्र प्रथममुदाहरणं द्रव्याननुयोगानुयोगयोः वत्सक गौरिति- गोदोहओ जदि जं पाडलाए वच्छयं तं बहुलाए मुयइ बाहुलेरं वा पाडलाए मुयइ, ततो अणणुओगो भवति, तस्स य दुखकज्जरस अपसिद्धी भवति, जदि पुण
१ पञ्चभिः स्थानैः सूत्रं वाचयेत्, तद्यथा-संग्रहार्थाय १ उपग्रहार्थाय २ निर्जरार्थाय ३ श्रुतपर्याय जातेन ४ अव्यवच्छिश्या ५। २ गोदोहको यदि यः पाया वसतं बहुलायै मुञ्चति, बाहुलेयं पाटलायै मुञ्चति, ततोऽननुयोगो भवति, तस्य च दुग्धकार्यस्य अप्रसिद्धिर्भवति, यदि पुनः
'जा तं ताए मुइ, तो अणुओगो, तस्स य दुद्धकजस्स पसिद्धी भवति । एवं इहात्रि जदि जीवलक्खणेण अजीवं परूवेइ अजीवलक्खणेण वा जीवं, तो अणणुओगो भवति । तं भावं अण्णहा गेण्हति तेण अत्थो विसंवदति, अत्थेण विसंवयंतेण चरणं, चरणेण भोक्खो, मोक्खाभावे दिक्खा णिरत्थिआ । अह पुण जीवलक्खणेण जीवं परूवेइ, अजीवलक्खणेणं अजीवं, तो अणुओगो, तस्स य कज्जसिद्धी भवतित्ति, अविगलो अत्थावगमो, ततो चरणवुड्डी, ततो मोक्खति । एस पढमदितो ॥ १ ॥
क्षेत्राननुयोगानुयोगयोः कुब्जोदाहरणम् - पट्ठोणे णगरे सालिवाहणो राया, सो वरिसे वरिसे भरुयच्छे नरवाहणं रोहेति, जाहे य वरिसारत्तो पत्तो ताहे सयं णगरं पडिजाति, एवं कालो वच्चति, अण्णया तेण रण्णा रोहणं गएल एणं अत्याणमंडवियाए णिच्छूढं, तस्स य पडिग्गहधारिणी खुज्जा, अपरिभोगा एसा भूमी, णूणं राया जातुकामो, तीसे य राउलओ जाणसालिओ परिश्चिओ, ताए तस्स सिहं, सो पर जाणगाणि पमक्खित्ता पयट्टावियाणि य,
१ यो यस्यास्तं तस्यै मुञ्चति, ततोऽनुयोगः तस्य च दुग्धकार्यस्य प्रसिद्धिर्भवति । एवमिहापि यदि जीवलक्षणेन अजीवं प्ररूपयति, अजीवलक्षणेन वा जीवं ततोsननुयोगो भवति, तं भावमन्यथा गृह्णाति, तेनार्थो विसंवदति, भर्थेन विसंवदता चारित्रं ( विसंवदति ), चरणेन मोक्षः, मोक्षाभावे दीक्षा निरर्थिका । अथ पुनर्जीवलक्षणेन जीवं प्ररूपयति, अजीवलक्षणेन अजीवं, ततोऽनुयोगः, तस्य च कार्यस्य सिद्धिर्भवति इति अविकलोऽर्थावगमस्ततश्चरणवृद्धिः, ततो मोक्ष इति एष प्रथमदृष्टान्तः १. २ प्रतिष्ठाने नगरे शालिवाहनो राजा, स वर्षे वर्षे भृगुकच्छे नरवाहनं रुणद्धि, यदा च वर्षारात्रः प्राप्तो ( भवेत् ) तदा स्वकं नगरं प्रतियाति, एवं कालो व्रजति, अन्यदा तेन राज्ञा रोधकेन (रोद्धुं ) गलेन आस्थानमण्डपिकायां निष्ठ्यूतं, तस्य च प्रतिग्रहधारिणी कुब्जा, अपरिभोगा एषा भूमिः, नूनं राजा यातुकामः, तस्याश्च राजकुलगो यानशालिकः परिचितः, तथा तस्मै शिष्टं; स प्रगे यानानि प्रमाष्टर्य प्रवर्त्तितवान्
For Private Personal Use Only