Page Text
________________
बावश्यक-हारिभद्रीपतिः पुच्छिओ-किं एवं घडिजतित्ति, भणति-जो पारिओसियं बोल्लं काहिति तस्स मुहे लोद्दिजिहित्ति । पढम अणणुओगो णोत अणुओगो, एवं जो विवरीयं परूवेति तस्स अणणुओगो इतरस्स अणुओगो ६।
श्रेणिकविषयकोपोदाहरणं-रायगिहे णगरे सेणिओराया, चेल्लणा तस्स भजा, सा वद्धमाणसामिमपच्छिमतित्थगरं वंदित्ता वेयालियं माहमासे पविसति, पच्छा साहू दिछोपडिमापडिवण्णओ, तीए रतिं सुत्तिआए हत्थो किहवि विलंबिओ, जया सीतेण गहिओ तदा चेतितं, पवेसितो हत्थो, तस्स हत्थस्स तणएणं सबंसरीरं सीतेण गहिरं,तीए भणि-स तबस्सी किं करिस्सति संपयं? पच्छा सेणिएण चिंतियं-संगारदिण्णओ से कोई, रुहेण कलं अभओ भणिओ-सिग्छ अंतेउरं पलीवेहि,सेणिओ गतो सामिसगासं,अभएणहत्थिसाला पलीविया,सेणिओसामिपुच्छति-चलणाकिंएगपत्ती अणेगपत्ती,मामिणा भणिअं-एगपत्ती,
पृष्टः-किमेतत् पव्यते इति, भणति-यः पर्युषितं वृत्तान्तोल्लापं करिष्यति तस्य मुखे क्षेप्यते इति । प्रथममननुयोगः ज्ञाते अनुयोगः, एवं यो विषरीतं प्ररूपयति तस्याननुयोग इतरस्य अनुयोगः. २ राजगृहे नगरे श्रेणिको राजा चेल्लना तस्य भायों, सा वर्धमानस्वामिनमपत्रिमतीर्थकर वन्दित्वा विकाले माघमासे प्रविशति, पश्चात् साधुष्टः प्रतिपनप्रतिमः, तस्या रात्री सुप्ताया हस्तः कथमपि विलम्बितः (बहिः स्थितः) यदा शीतेन गृहीतः तदा चेतितं, प्रवे. शितो इम्तः, तस्य ह-तस्य सम्बन्धिना सर्व शरीरं शीतेन गृहीतं, पश्चात् तया भणित-स तपस्वी किं करिष्यति साम्प्रतं ?, पश्चात् श्रेणिकेन चिन्तितं-इत्तसङ्केतो. स्या: कथित् , रुष्टेन कल्येऽभयो भणित:-शीघ्रमम्तःपुरं प्रदीपय, श्रेणिको गतः स्वामिसकाशं, अभयेन हस्तिमाला प्रदीपिता, मेणिका स्वामिनं पृच्छतिबेल्लना किमेकपाली अनेकपनी, स्वामिमा भणितं-एकपली, ताहे माडज्झिहितित्ति तुरितं णिग्गओ, अभओ णिप्फिडति, सेणिएण भणि-पलीवितं !, सो भणति-आम, तुम किंण पविठो ?, भणति-अहं पवइस्सामि किं मे अग्गिणा ?, पच्छा गेण चिंति-मा छडिजिहितित्ति भणितं-ण डझत्ति। सेणियस्स चेल्लणाए पुर्वि अणणुओगो पुच्छिए अणुओगो, एवं विवरीए परूविए अणणुओगो जहाभावे परुषिए अणुओगो ७ ॥ १३४ ॥ इत्थं तावदनुयोगः सप्रतिपक्षः प्रपञ्चेनोक्तः, नियोगोऽपि पूर्वप्रतिपादितस्वरूपमात्रः सोदाहरणोऽनयोगवदवसेयः, साम्प्रतं प्रागुपन्यस्तभाषादिस्वरूपप्रतिपादनायाहकढे १ पुत्थे २ चित्ते ३ सिरिघरिए ४ पुंड ५ देसिए चेव । भासगविभासए वा बत्तीकरणे अ आहरणा ॥१३५॥
व्याख्या-रात्र 'काष्ठ' इति काष्ठविषयो दृष्टान्तः, यथा काष्ठे कश्चित् तद्रूपकारः खल्वाकारमानं करोति, कश्चित्स्थूलावयवनिष्पत्ति, कश्चित् पुनरशेषाङ्गोपाङ्गाद्यवयवनिष्पत्तिमिति, एवं काष्ठकल्पं सामायिकादिसूत्र, तत्र भाषकः परिस्थूरमर्थमात्रमभिधत्ते यथा समभावः सामायिकमिति, विभाषकस्तु तस्यैवानेकधार्थमभिधत्ते-यथा समभावः सामायिक,
वा आयः समायः स एव स्वार्थिकप्रत्ययविधानात्सामायिकमित्यादि, व्यक्तीकरणशीलो व्यक्तिकरः, यः खलु निरवशेषव्युत्पत्त्यतिचारानतिचारफलादिभेदभिन्नमर्थ भाषते स व्यक्तिकर इति, स निश्चयतश्चतुर्दशपूर्वविदेव, इह च
१ तदा मा दाहीति स्वरितं निर्गतः, अभयो निस्सरति, श्रेणिकेन भणितं-प्रदीपितं , स भणति-आम, स्वं किंन प्रविष्टः १, भणति-अहं प्रबजिप्यामि किं ममाग्निना ? पश्रादनेन चिन्तितं-मा त्याक्षीदिति भणितं-न दग्धेति । श्रेणिकस्य चेतनायो पूर्वमननयोगः पृष्टेऽनुयोगः, एवं विपरीते प्ररूपितेऽननुयोगः यथाभावे प्ररूपिते अनुयोगः । भाषकादिस्वरूपव्याख्यानात् भाषादय एव प्रतिपादिता द्रष्टव्याः, कुतः १, भाषादीनां तत्प्रभवत्वात् १ । इदानीं पुस्तविषयो दृष्टान्तः-यथा पुस्ते कश्चिदाकारमात्रं करोति, कश्चित् स्थूरावयवनिष्पत्ति, कश्चित्त्वशेषावयवनिष्पत्तिमिति, दार्टान्तिकयोजना पूर्ववत् २ । इदानी चित्रविषयो दृष्टान्तः-यथा चित्रकर्मणि कश्चित् वर्तिकाभिराकारमात्रं करोति, कश्चित्तु हरितालादिवर्णोद्भेदं, कश्चित्त्वशेषपर्यायैर्निष्पादयति, दार्शन्तिकयोजना पूर्ववत् ३ । श्रीगृहिकोदाहरणं-श्रीगृहं-भाण्डागारं तदस्यास्तीति 'अत इनिठनौ' (५-२-११५) इति ठनीकादेशे च कृते श्रीगहिक इति भवति, तदृष्टान्तः-तत्र कश्चिद् रलानां भाजनमेव वेत्ति-इह भाजने रत्नानीति, कश्चित्तु जातिमाने अपि, कश्चित्पुनर्गुणानपि, एवं प्रथमद्वितीयतृतीयकल्पा भाषकादयो द्रष्टव्याः ४ । तथा 'पॉर्ड' इति पुण्डरीकं पद्मं तदू यथेषद्भिन्नार्धभिन्नविकसितरूपं त्रिधा भवति, एवं भाषादि विज्ञेयं ५ । इदानीं देशिकविषयमुदाहरणं-देशनं देशः कथनमित्यर्थः, तदस्यास्तीति देशिका-यथा कश्चिद्देशिकः पन्थानं पृष्टः दिडमात्रमेव कथयति, कश्चित् तद्व्यवस्थितप्रामनगरादिभेदेन, कश्चित् पुनस्तदुत्थगुणदोषभेदेन कथयतीति, दार्शन्तिकयोजना पूर्ववत् ज्ञेया ६ । एवमेतानि भाषकविभाषकव्यतिकरविषयाण्युदाहरणानि प्रतिपादितानि इति गाथार्थः॥१३५॥इत्थं तावद्विभाग उक्तः, इदानीं द्वारविधिमवसरप्राप्तं विहाय व्याख्यानवि गोणीरचंदणकंथारडीओ ३ सावए४वहिर ५ गोहे ६ । टंकणओ ववहारो७, पडिवक्खो आयरियसीसे॥१३६।।
आह-चतुरनुयोगद्वारानधिकृतो व्याख्यानविधिः किमर्थ प्रतिपाद्यत इति, उच्यते, शिष्याचार्ययोः सुखश्रवणसुखव्याख्यानप्रवृस्या शास्त्रोपकारार्थः, अथवा अधिकृत एव वेदितव्यः, कुतः !, अनुगमान्तर्भावात् , अन्तर्भावस्तु
Jain Education International
For Private & Personal use only
.
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |