Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

SR No.: 002521
Original Sutra Author: Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust
Total Pages: 340
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak
File Size: 14 MB

Page 185

॥१७॥
मावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः अहवा सयं करेन्तं किंची अण्णस्स वावि दलूणं । तस्सवि करेज इच्छं मज्ज्ञपि इमं करेहिति ॥ ६७४ ॥ व्याख्या-अथवा 'स्वकम्' आत्मीयं कुर्वन्तं 'किश्चित्' पात्रलेपनादि अन्यस्य वा दृष्ट्वा किम् ?-तस्याप्यापनप्रयोजनः सन् कुर्यादिच्छाकार, कथम्?-ममापीदं-पात्रलेपनादि कुरुतेति गाथार्थः॥ इदानीमभ्यर्थितसाधुगोचरविधिप्रदर्शनायाऽऽहतत्ववि सो इच्छ से करेइ दीवेह कारणं वाऽवि । इहरा अणुग्गहस्थं कायव्वं साहुणो किचं ॥ ६७५ ॥
व्याख्या-तत्राप्यभ्यर्थितः सन् 'इच्छाकारं करोति' इच्छाम्यहं तव करोमीति, अथ तेन गुर्वादिकार्यान्तरं कर्तव्यमिति तदा दीपयनि कारणं वापि, 'इहरा' अन्यथा गुरुकार्यकर्त्तव्याभावे सति अनुग्रहार्थ कर्तव्यं साधोः कृत्यमिति गाथार्थः ।। अपिशब्दाक्षिप्तेच्छाकारविषयविशेषप्रदर्शनार्यवाह
अहया णाणाईणं अट्ठाएँ जइ करेज किच्चाणं । वेयावचं किंची तत्थवि तेसिं भवे इच्छा ॥ ६७६ ॥ व्याख्या-अथवा ज्ञानादीनामर्थाय, आदिग्रहणादर्शनचारित्रग्रहणं, यदि कुर्यात् 'कृत्यानाम् आचार्याणां वैयावृत्त्यं 'कश्चित्' साधुः, पाठान्तरं वा 'किंचित्ति किश्चिद्विश्रामणादि, तत्रापि तेषां' कृत्यानां तं साधु वैयावृत्त्ये नियोजयतां भवे इच्छे' ति भवेदिच्छाकारः, इच्छाकारपुरःसरं योजनीय इति गाथार्थः ॥ किमित्यत आह-यस्मात्
आणायलाभिओगो णिग्गंथाणं ण कप्पई काउं । इच्ण पउंजियव्वा सेहे राईणिए (य) तहा ॥१७७॥
व्याख्या-आज्ञापनमाज्ञा-भवतेदं कार्यमेवेति, तदकुर्वतो बलात्कारापर्ण बलाभियोग इति, स 'निर्ग्रन्थाना' साधूनां न कल्पते कर्तुमिति, किन्तु 'इच्छं'त्ति इच्छाकारः प्रयोक्तव्यः, प्रयोजने उत्पन्ने सति शैक्षके तथा रसाधिके चालापकादि प्रष्टुकामेन, आघन्तग्रहणादन्येषु चेति गाथार्थः ॥ एष उत्सर्ग उक्ता, अपवादस्त्वाज्ञाबलाभियोगावपि दुर्विनीते प्रयो. क्तव्यो, तेन च सहोत्सर्गतः संवास एव न कल्पते, बहुस्वजननालप्रतिवद्धे स्वपरित्याज्ये अयं विधि:-प्रथममिच्छाकारेण योज्यते, अकुर्वनाज्ञया पुनर्बलाभियोगेनेति, आह -
जह जबवाहलाणं आसाणं जणवएसु जायाणं । सयमेव खलिणगहणं अहवावि बलाभिओगेणं ॥६७८ ॥ पुरिसजाएऽवि तहा विणीयविणयंमि नत्थि अभिओगो।सेसंमि उ अभिओगोजणवयजाए जहा आसे।।६७९॥ __ व्याख्या-यथा जात्यबाहीकानामश्वानां जनपदेषु च-मगधादिषु जातानां, पशब्दलोपोऽत्र द्रष्टव्यः, स्वयमेव खलिनग्रहणं भवति, अथवापि बलाभियोगेनेति, खलिनं-कविकमभिधीयते, एष दृष्टान्तः, अयमर्थोपनयः-पुरुषजातेऽपि तथा, जातशब्दः प्रकारवचना, 'विणीयविणयंमि' त्ति विविधम्-अनेकधा नीतः-प्रापितः विनयो येन स तथाविधः तस्मिन् नास्त्यभियोगो जात्यबाहीकाश्ववत् , 'सेसंमि उ अभिओगो' ति शेषे-विनयरहिते बलाभियोगः प्रवर्तते, कथं -जनपदजाते यथाऽश्वे इति गाथाद्वयसमुदायार्थः ॥ अवयवार्थस्तु कथानकादवसेयः, तच्चेदम्
बोहलविसए एगो आसकिसोरो, सो दमिजिउकामो वेयालिय अहिवासिऊण पहाए अग्घेऊण वाहियालिं नीतो, खलिणं से ढोइयं, सयमेव तेण गहियं विणीयोति । तत्तो राया सयमेवारूढो, सो हिययइच्छियं बूढो, रण्णा उयरिऊण
वाहणाणंति प्र.. २ बाहीकविषये एकोऽश्वकिशोरः, स दमयितुकामो वैकालिकमधिवास प्रभातेऽपित्वा वाखाली नीतः, कविकं तमै दौक्ति, स्वयमेव तेन गृहीतं, विनीत इति । ततो राजा स्वयमेवारूतः, सहरयेप्सितं व्यूहः, राज्ञोत्तीर्य
आहारलयणादिणा सम्म पडियरिओ, पतिदियहं च सुद्धत्तणो एवं वहइ, न तस्स बलाभिओगो पवत्तइ । अवरो पुण मगहादिजणवए जातो आसो, सोऽवि दमिजिउकामो वेथालिय अहिवासितो, मायरं पुच्छह-किमयंति, तीए भणियं-- कलं वाहिजसि तं, सयमेव खलिणं गहाय वहतो नरिंदै तोसिबासि, तेण तहा कर्य, रण्णावि आहारादिणा सबो से . उवयारो कओ, माऊए सिहं, तीए भणितो-पुत्त ! विणयगुणफलं ते एयं, कलं पुणो मा खलिणं पडिवजिहिसि, मा वा वहिहिसि, तेणं तहेव कयं, रणावि खोखरेण पिट्टित्ता बला कवियं दाऊण वाहिता पुणोऽवि जवसं से णेरुद्धं, तेण माऊए सिहं, सा भणइ-पुत्त ! दुश्चेठियफलमिणं ते, तं दिहोभयमग्गो जो ते रुच्चइ तं करेहिसि । एस दिहतो अयमुवणमओ-जो सयं न करेड वेयावच्चादि तत्थ बलाभिओगोऽवि पयाविजइ जणवयजाते जहा आसेति। तस्मादलाभियोगमन्तरेणैव मोक्षार्थिना स्वयमेव प्रत्युत इच्छाकारं दत्त्वा अनभ्यर्थितेनैव वैयावृत्त्यं कार्यम् ॥ आह-तथाऽप्यनभ्यर्थितस्य स्वयमिच्छाकारकरणमयुक्तमेवेत्याशङ्याह
आहारलयमादिना सम्यक् प्रतिचरितः, प्रति दिवसं च शुद्धत्वादेवं वहति, न तस्य बलाभियोगःप्रवर्तते । अपरः पुनर्मगधादिजनपदजातोऽया, सोऽपि दमयितुकामो वैकालिकमधिवासितः, मातरं पृच्छति-किमेतदिति !, तया भणितं-कल्ये बाझसे (वाहयिष्यतासे)त्वं, (तत्) स्वयमेव कविकं गृहीत्वा वान् नरेन्द्र तोपवितासि (ः),तेन तथा कृतं, राज्ञाऽपि माहारादिना सर्वस्तस्योपचारः कृतः, मात्रे शिष्ट, तया भणित:-पुत्र! विनयगुणफर्क तवैतत् , कल्ये पुनो कविकं प्रतिपदिष्टाः, मा वा वाक्षी, तेन तथैव कृतं, राज्ञाऽपि खोखरेण (प्रतोदेन कशया बा) पिहयित्वा बजारकविकं दवा वाहविस्वा पुनरपि यषसं तस्य निरुवं, तेन मात्रे शिष्टं, सा भणति-पुत्र ! दुश्रेष्टितफलमिदं तव, तदृष्टोभयमार्गो बस्तुभ्यं रोचते तं कुर्याः । एप हाम्तोऽयमुपनयः-पः अयं न करोति वैयावृत्यादि तन्त्र बलाभियोगोऽपि प्रवर्यते जनपदजाते यथाऽश्व इति.