Page Text
________________
॥ ३९ ॥
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
मस्य समत्रतारः, एवं परोभयसमयप्रतिपादकाध्ययनानामपि, यतः सर्वमेव सम्यग्दृष्टिपरिगृहीतं परसमयसंबन्ध्यपि सम्यक् श्रुतमेत्र, तस्य स्वसमयोपकारकत्वादिति । इदानीमर्थाधिकारः स चाध्ययनसमुदायार्थः, स्वममयवक्तव्यतैकदेशः, स च सर्वमावद्ययोगविरतिरूपः । इदानीं समवतारः, स च लाघवार्थ प्रतिद्वारं समवतारणाद्वारेण प्रदर्शित एव । उक्त उपक्रमः, इदानीं निक्षेपः, स च त्रिधा - ओघनिष्पन्नो १ नामनिष्पन्नः २ सूत्रालापक निष्पन्नश्चेति ३ । तत्र ओघो नाम यत् सामान्यं शास्त्राभिधानं, तश्चेह चतुर्विधमध्ययनादि, पुनः प्रत्येकं नामादिचतुर्भेदमनुयोगद्वारानुसारतः प्रपशेनाभिधाय भावाध्ययनाक्षीणादिषु सामायिकमायोज्यं । नामनिष्पन्ने निक्षेपे सामायिकं तच्च नामादिचतुर्विधं, इदं च निरुक्तिद्वारे सूत्रस्पर्शिक निर्युक्तौ च प्रपश्चेन वक्ष्यामः, आह-यदि तदिह नाम अवसरप्राप्तं किमिति निरुक्तया - दावस्य स्वरूपप्रतिपादनं, तत्र चेत्स्वरूपाभिधानमस्य हन्त इहोपन्यासः किमिति, अत्रोच्यते, इह निक्षेपद्वारे निक्षेपमात्रस्यैवावसरः, निरुक्तौ तु तदन्वाख्यानस्येति, आह-- इत्थमपि निरुक्तिद्वारे एव सामायिकव्याख्यानतः किं पुनः सूत्रेऽभिधीयते इति उच्यते, तत्र हि सूत्रालापकव्याख्यानं, न तु नाम्नः, निरुक्तौ तु निक्षेपद्वारन्यस्तं सामायिकमित्यध्ययनाभिधानं निरूप्यते, अलं ' प्रपश्चेन, उक्तो नामनिष्पन्नो निक्षेप', इदानीं सूत्रालापक निष्पन्नस्य निक्षेपस्यावसरः, स प्राप्तलक्षणोऽपि न निक्षिप्यते, कस्मात् १, सूत्राभावात्, असति च सूत्रे कस्यालापकनिक्षेप इति, अतोऽस्ति इतः तृतीय
१ आदिनाऽक्षीणायक्षपणाग्रहणं 'अन्यणं अक्षीणं आभो झवणा य पत्तेयं' ति वचनात् २ उपोद्घातनिर्युक्तौ ३ इतः परं. *० कारित्वात्. + सावध ० + प्रसङ्गेन.
मनुयोगद्वारमनुगमाख्यं, तत्रैव निक्षेप्स्यामः । आह - यदि प्राप्तावसरोऽप्यसांविह न निक्षिप्यते किमित्युपन्यस्य ते इति, उच्यते, निक्षेपसामान्यात् इह प्रदर्श्यत एव न तु प्रतन्यते इति । इदानीमनुगमावसरः, स च द्विधा-निर्युक्तयनुगमः सूत्रानुगमश्च निर्गुक्तयनुगमस्त्रिप्रकारः, तद्यथा - निक्षेपनिर्युक्त्यनुगम उपोद्घातनिर्युक्त्यनुगमः सूत्रस्पर्शिकनिर्युक्त नुगमश्चेति, तत्र निक्षेपनिर्युक्तयनुगमोऽनुगत एव यदधो नामादिन्यासान्वाख्यान मुक्तमिति । इदानीमुपोद्घातनिर्युक्तयनुगमप्रस्तावः, स च उद्देशादिद्वारलक्षण इति, अस्य च महार्थत्वान्मा भूद्विन इति आरम्भे मङ्गलमुच्यते । आह- ननु मङ्गलं प्रागेवोक्तं, भूयः किं तेन ?, अथ कृतमङ्गलैरपि पुनरभिधीयते, इत्थं तर्हि प्रतिद्वारं प्रत्यध्ययनं प्रतिसूत्रं च वक्तव्यमिति । अत्राह कश्चित् - मङ्गलं हि शास्त्रस्यादौ मध्येऽवसाने चेति प्रतिपादितं तत्रादिमङ्गलमुक्तं, इदानीं मध्यमङ्गलमुच्यते, तन, अनारब्ध एव शास्त्रे कुतो मध्यावकाश इति, स्यादेतत्, चतुरनुयोगद्वारात्मकं यतः शाखं, rasaयोगद्वारद्वये ह्यतिक्रान्ते मध्यमङ्गलं, अत एव चानुयोगद्वाराणां शास्त्राङ्गतेति, नन्वेवमपि इदं शास्त्रमध्यं न भवति, अध्ययनमध्यत्वात्, शास्त्रमध्ये च मध्यमङ्गलावसर इति, तस्माद् यत्किश्चिदेतत् ततश्चायं स्थितपक्षः - इह यदादौ मङ्गलं प्रतिपादितं तदावश्यकादिमङ्गलं, इदं तु नावश्यक मात्र स्य, सर्वानुयोगोपोद्घातनिर्युक्तिस्वात् प्रक्रान्तोपोद्घातस्य, वक्ष्यति च - " आवस्सगस्स दसकालियरस तह उत्तरज्झमायारे । 'सूयगडे निजुत्ती, वोच्छामि तहा दसाणं
१ आवश्यक सामायिकादीनां न्यासाख्यानात् निक्षेपस्थाने नाना कीर्त्तनमत्र तु व्याख्यानमिति. २ आवश्यकस्म दावैकालिकस्य तथा उत्तराध्याय आधारे । सूत्रकृते निर्युक्तिं वक्ष्यामि तथा दशाश्रुतस्कन्धस्य च । १ नन्वित्थमपि + स्थितिपक्षः स्थितः पक्षः सुतगडे । निजसिं. च ॥ १ ॥ इत्यादि, तथा " सेसेसुवि अज्झयणेसु, होइ एसेव निज्जुत्सी " चतुर्विंशतिस्तवादिष्विति वक्ष्यति, अतो महार्थत्वात् कथञ्चित् शास्त्रान्तरत्वाच्चास्यारम्भे मङ्गलोपन्यासो युक्त एवेति, आह - सामायिकान्वाख्यानेऽधिकृते को हि दवैकालिकादीनां प्रस्ताव इति, अत्रोच्यते, उपोद्घातसामान्यात्, यतस्तेषामपि प्रायः खल्वयमेवोपोधात इति, अलं + प्रपश्वेन । तच्चेदं मङ्गलम् -
तित्थयरे भगवंते, अणुत्तरपरक्कमे अमियनाणी । तिष्णे सुगइगइगए, सिद्धिपहपदेसए वंदे ॥ ८० ॥
गमनिका - तीर्थकरणशीलास्तीर्थकराः तान् वन्द इति योगः, तत्र 'तु प्लवनतरणयोः' इत्यस्य 'पातुविचि सिचिरिचिभ्यस्थगू (उणादौ पा० २ - १७२ ) इति । थक्प्रत्ययेऽनुबन्धलोपे च कृते ' ऋत इद्वा धातोः (पा० ७-१-१००) इति इत्रे रपरत्वे हलि चेति दीर्घत्वे परगमे च तीर्थ इति स्थिते ' डुकृञ् करणे' इत्यस्य ' चरेष्टः' ( पा० ३-२-१६ ) इत्यस्मात् सूत्रात् टप्रत्ययाधिकारेऽनुवर्त्तमाने 'कृञो हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु ' ( पा० ३-२-२० ) इतिटप्रत्ययेऽनुबन्धलोपे च कृते गुणे रपरत्वे परगमने च तीर्थकर इति भवति । तत्र तीर्यतेऽनेनेति तीर्थ, तच्च नामादिचतुर्भेदभिन्नं, तत्र नोआगमतो द्रव्यतीर्थं नद्यादीनां समो भूभागोऽनपायश्च तत्सिद्धौ तरिता तरणं तरणीयं च सिद्धं पुरुष बाहूडुपनद्यादि, द्रव्यता चास्येत्थं तीर्णस्यापि पुनस्तरणीयभावात्, अनेकान्तिकत्वात्, स्नानविवक्षायां च बाह्यमलापनयनात् आन्तरस्य
१ शेषेष्वपि अध्ययनेषु भवत्येचैव निर्युक्तिः (निर्युक्तौ ) २ अनात्यन्तिकत्वात्. * ध्वपि + ०रत्वाच्छाना० । प्रसङ्गेन + ०प्रत्ययोऽनु•
‡
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |