Page Text
________________
॥३१२॥
आवश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
सा पुनर्नमस्कारानुसारेणैव भावनीयेति द्वारम् । सा पुण भावणा - इह के उप्पन्नं इच्छंति, केइ अणुत्पन्नं इच्छंति, ते य णेगमाई सत्त मूलणया, तत्थ णेगमोऽणेगविहो, तत्थाइणेगमस्स अणुप्पन्नं कीरइ णो उप्पण्णं, कम्हा १, जहा पंच अस्थिकाया णिचा एवं सामाइयंपि ण कयाइ णासि ण कयाइ ण भवदि ण कयाइ ण भविस्सइ, भुवि च भवइ अ भविस्सइ, धुवे णिइए अक्खए अधए अवडिए णिचे ण एस भावे केणइ उप्पाइपत्तिकट्टु, जदावि भरहेरवएहिं वासेहिं वोच्छिज्जा तयावि महाविदेहे वासे अवोच्छिती तम्हा अणुप्पन्नं । सेसाणं णेगमाणं छण् य संगहाईण नयाणं उप्पनं कीरइ, जेणं पण्णरससुवि कम्मभूमीसु पुरिसं पडुश्च उप्पज्जइ, जइ उप्पन्नं कहं उप्पन्नं १, तिविहेण सामित्तेण उप्पत्ती भवइ, तंजहा - समुट्ठाणेणं वायगाए लद्धीए, तत्थ को ओ कं उप्पत्तिं इच्छइ ?, तत्थ जे पढमवज्जा णेगमा संगहववहारा य ते तिविहंपि उप्पत्तिं इच्छंति, समुट्ठाणेणं जहा तित्थगरस्स सएणं उवद्वाणेणं, वायणाए वायणायरियणिस्साए जहा भगवया गोयमसामी वाइओ, लद्धीए वा अभवियस्स
१ सा पुनभवना-इड केचिदुत्पन्नमिच्छन्ति केचिदनुत्पन्नमिच्छन्ति, ते च नैगमादयः सप्त मूलमयाः, तत्र नैगमोऽनेकविधः, तत्रादिनैगमस्यानुत्पचं क्रियते नोत्पन्नं, कस्मात?, यथा पञ्चास्तिकाया नित्या एवं सामायिकमपि न कदाचिचासीत् न कदाचिन्न भवति म कदाचित भविष्यति, भूतं स भवति च मदिव्यति, भुवं नैत्यिकं अक्षयमव्ययं भवस्थितं नित्यं नैष भावः केनचिदुत्पादित इतिकृत्वा, यदापि भरतैर वतेषु वर्षेषु व्युच्छिद्यते तदाऽपि महाविदेहेषु वर्षेषु अब्यवच्छित्तिः तस्मादनुत्पसं । शेषाणां नैगमानां षण्णां च संग्रहादीनां नयानामुत्पन्नं क्रियते, यतः पञ्चदशस्वपि कर्मभूमिषु पुरुषं प्रतीत्योत्पद्यते, यथुत्पन्नं कथमुत्पचं ?, त्रिविधेन स्वामिनोत्पत्तिर्भवति, तद्यथा - समुत्थानेन वाचनया लब्ध्या, तत्र को नयः कामुत्पत्तिमिच्छति ?, तत्र ये प्रथमवज नैगमाः संग्रहव्यवहारौ च ते त्रिविधामप्युत्पतिमिच्छन्ति, समुत्थानेन यथा तीर्थकरस्य स्वकेनोत्थानेन, वाचनया वाचनाचार्यनिश्रया यथा भगवता गौतमस्वामी वाचितः सन्ध्या वाऽभव्यस्व
त्थि, भवियस्स पुण उवएसगमंतरेणावि पडिमाइ दहूणं सामाइयावरणिजाण कम्माण खओवसमेणं सामाइयलद्धी समुप्पज्जइ, जहा सयंभूरमणे समुद्दे पडिमासंठिया य मच्छा पउमपत्तावि पडिमासंठिदा साहुसंठिया य, सवाणि किर तत्थ संठाणाणि अस्थि मोत्तूण वलयसंठाणं, एरिसं णत्थि जीवसंठाणंति, ताणि संठाणाणि दडूण कस्सइ संमत्तसुयचरित्ताच - रिससामाइयाइ उप्पज्जेज्जा । उज्जुसुओ पढमं समुट्ठाणेणं नेच्छइ, किं कारणं १, भगवं चेव उट्ठाणं, स एव वायणाय - रिओ गोयमप्पभिईणं, तेण दुविहं - वायणासामित्तं लद्धिसामित्तं च जं भणियं-वायणाय रियणिस्साए सामाइयलद्धी जस्स उप्पज्जइ, तिण्णि सद्दणया लद्धिमिच्छति, जेण उट्ठाणे वायणायरिए य विज्जमाणेवि अभवियस्स ण उप्पज्जइ, लब्धेरभावात् एवं उप्पण्णं अणुष्पण्णं वा सामाइयं कज्जइ, कयाकयंति दारं गतं, अधुना द्वितीयद्वारमधिकृत्याऽऽह - 'केन' इति, केन कृतमित्यत्र निर्वाचनम्, 'अर्थतः' अर्थमङ्गीकृत्य 'तत्' सामायिकं
१ नास्ति, मध्यस्य पुनरुपदेशक मन्तरेणापि प्रतिमादि दृष्ट्वा सामायिकावरणीयानां कर्मणां क्षयोपशमेन सामायिकलब्धिः समुत्पद्यते, यया स्वयम्भूरमणे समुद्रे प्रतिमासंस्थिताश्च मत्स्याः पद्मपत्राण्यपि प्रतिमासंस्थितानि साधुसंस्थितानि च सर्वाणि किल तत्र संस्थानानि सन्ति मुक्त्वा वलयसंस्थानं, ई नास्ति जीवसंस्थानमिति तानि संस्थानानि दृष्ट्वा कस्यचित्सम्यक्त्वश्रुतचारित्राचारित्रसामायिकादिरूपयेतं । ऋजुसूत्रः प्रथमां समुत्थानेन (इति) नेच्छति, किं कारणं १, भगवानेवोत्थानं, स एव वाचनाचार्यो गौतमप्रभृतीनां तेन द्विविधं वाचनास्वामित्वं लब्धिस्वामित्वं च यद्भणितं वाचनाचार्यनिश्रया सामाकिलब्धिर्यस्योत्पद्यते श्रयः शब्दनया कब्धिमिच्छन्ति, येन इत्याने वाचनाचार्ये च विद्यमानेऽपि अभव्यस्य नोत्पद्यते, एवमुत्पन्नं अनुत्पन्नं वा सामायिकं क्रियते, कृताकृतमिति द्वारं गतं ।
'जिनैः' तीर्थकर, सूत्रं त्वङ्गीकृत्य गणधरैरिति, व्यवहारमतमेतत्, निश्चयमतं तु व्यक्त्यपेक्षया यो यत्स्वामी तत्तेनैवेति, व्यक्त्यपेक्षश्चेह तीर्थकरगणधरयोरुपन्यासो वेदितव्यः, प्रधानव्यक्तित्वादू, अन्यथा पुनरुक्तदोषप्रसङ्ग इति, उक्कं च भाष्यकारेण - 'णणु णिग्गमे गवं चिय केण कयंति त्ति का पुणो पुच्छा । भण्णइ स बज्झकत्ता इहंतरंगो विसेसोऽयं ॥ १ ॥” बाह्यकर्ता सामान्येनान्तरङ्गस्तु व्यक्त्यपेक्षयेति भावना, अयं गाथार्थः ॥ साम्प्रतं केषु द्रव्येषु क्रियत इत्येतद् विवृण्वन्नाहतं सुकीर तत्थ नेगमो भणइ इट्ठदव्वेसु । सेसाण सव्वदव्वेसु पज्जवेसुं न सत्र्वेसुं ॥ १७६ ॥ (दा० ३) (भा०)
व्याख्या—'तत्' सामायिकं 'केषु' द्रव्येषु स्थितस्य सतः 'क्रियते' निर्वर्त्यत इति द्रव्येषु प्रश्नः, नयप्रविभागेनेह निर्वचनं तत्र 'गमो भणई' नैगमनयो भाषते - 'इष्टद्रव्येषु' इति मनोज्ञपरिणामकारणत्वान्मनोज्ञेष्वेव शयनाशनादिद्रव्येष्विति, तथाहि - 'मैणुष्णं भोयणं भोच्चा, मणुष्णां सयणासणं । मणुष्णंसि अगारंसि, मणुण्णं झायए मुणी ॥ १ ॥ ' इत्यागमः, 'शेषाणां ' सङ्ग्रहादीनां सर्वद्रव्येषु, शेषनया हि परिणामविशेषात् कस्यचित् किञ्चिन्मनोज्ञमिति व्यभिचारात्, सर्वद्रव्येषु स्थितस्य क्रियते यत्र मनोज्ञः परिणाम इति मन्यन्ते, पर्यायेषु न सर्वेष्ववस्थानाभावात्, तथाहि - यो यत्र विपद्यादौ स्थितः न स तत्र तत्सर्वपर्यायेषु, एकभाग एव स्थितत्वात् इत्थं चैतदङ्गीकर्तव्या, अन्यथा पुनरुक्तदोषप्रसङ्गः, तथा चोक्तं
१ मनु निर्गमे गतमेव केन कृतमितीति का पुनः पृच्छा ? । भण्यते स बाझकर्त्ता इहान्तरङ्गो विशेषोऽयम् ॥ १ ॥ २ मनोशं भोजनं भुक्त्वा मनोरं शबदालन । मनोशेऽगारे मनोशं ध्यायति मुनिः ॥ १ ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |