Page Text
________________
मावश्यक हारिभद्रीयवृत्तिः
॥२४३॥ मोहनं मोह:- वितथग्रहः न मोहः अमोह:- अवितथग्रहः, शोधनं-शुद्धिः मिथ्यात्वमलापगमात् सम्यक्त्वं शुद्धिः, सत्जिनाभिहितं प्रवचनं तस्य भावः सद्भावः तस्य दर्शनम् - उपलम्भः सद्भावदर्शनमिति, बोधनं बोधिरित्यौणादिक इत्, परमार्थसम्बोध इत्यर्थः, अतस्मिंस्तदध्यवसायो विपर्ययः न विपर्ययः अविपर्ययः, तत्त्वाध्यवसाय इत्यर्थः, सुशब्दः प्रशं सायां, शोभना दृष्टिः सुदृष्टिरिति एवमादीनि सम्यग्दर्शनस्य निरुक्तानीति : गाथार्थः ॥ ८६१ ॥ श्रुतसामायिकनिरुक्तिप्रदर्शनायाऽऽह
अक्खर सभी संमं सादियं खलु सपज्जवसियं च । गमियं अंगपविद्धं सत्तवि एए सपडिवक्खा ॥ ८६२ ॥ व्याख्या -- इयं च गाथा पीठे व्याख्यातत्वान्न वित्रियते ॥ देशविरतिसामायिकनिरुक्तिमाह-
विरावर संबुडबुडे बालेपडिए चेव । देखेकदेसंबिरई अणुधम्मो अगारधम्मो य ॥ ८६३ ॥ व्याख्या - विरमणं विरतं भावे निष्ठाप्रत्ययः, न विरति:-- अविरतिः, विरतं चाविरतिश्च यस्यां निवृत्तौ सा विरताविरतिः, संवृतासंवृताः सावद्ययोगा यस्मिन् सामायिके तत् तथा संवृतासंवृताः - स्थगिता स्थगिताः परित्यक्तापरित्यक्का इत्यर्थः, एवं बालएण्डितम् उभयव्यवहारानुगतत्वादू, देशैकदेशविरतिः प्राणातिपातविरतावपि पृथिवीकायाद्यविरतिगृह्यते, अणुधर्मो बृहत्साधुधर्मापेक्षया देशविरतिरिति, अगारधर्मश्चेति न गच्छन्तीत्यगाः - वृक्षास्तैः कृतमगारं गृहं तथोगादगार-गृहस्थः तद्धर्मश्चेति गाथार्थः ॥ ८६३ ॥ सर्वविरतिसामायिकनिरुक्तिमुपदर्शयन्नाह -
सामाइयं समइयं सम्भवाओ समास संखे बो । अणवां च परिण्णा पञ्चकखाणे य ते अड ॥ ८६४ ॥
व्याख्या- 'सामायिकम्' इति रागद्वेषान्तरालवतीं समः मध्यस्थ उच्यते, 'अय गता' विति अयनम् अय:-गमनमित्यर्थः, समस्य अयः समायः स एव विनयादिपाठात् स्वार्थिकष्ठक्प्रत्ययोपादानात् सामायिकम्, एकान्तोपशान्तिगमनमित्यर्थः, समयिकं समिति सम्यक्शब्दार्थ उपसर्गः सम्यगयः समयः - सम्यग् दयापूर्वकं जीवेषु गमनमित्यर्थः, समयोस्यास्तीति, 'अत इनि ठना ( पा० ५-२-११५ ) विति ठन् समयिकं सम्यग्वादः रागादिविरहः सम्यक् तेन तत्प्रधानं वा वदनं सम्यग्वादः, रागादिविरहेण यथावद् वदनमित्यर्थः, समासः 'असु क्षेपण' इति असनम् आस:-क्षेप इत्यर्थः, संशब्दः प्रशंसार्थः शोभनमसनं समासः, अपवर्गे गमनमात्मनः कर्मणो वा जीवात् । पदत्रयप्रतिपत्तिवृत्त्या क्षेपः समासः, 'संक्षेपः' संक्षेपणं संक्षेपः स्तोकाक्षरं सामायिकं महार्थं च द्वादशाङ्गपिण्डार्थत्वात्, अनवद्यं चेति अवद्यं पापमुच्यते नास्मिन्नवद्य मस्तीत्यनवद्यं सामायिकमिति, परिः - समन्ताज्ज्ञानं पापपरित्यागेन परिज्ञा सामायिकमिति, परिहरणीयं वस्तु वस्तु प्रति आख्यानं प्रत्याख्यानं च त एते सामायिकपर्याया अष्टाविति गाथार्थः ॥ ८६४ ॥ एतेषामष्टानामप्यर्धानामनुष्ठादन् यथासङ्ख्पेनाष्टावेव दृष्टान्तभूतान् महात्मनः प्रतिपादयन्नाह -
ददते मे कालयैपुच्छा चिलय अन्तेये । धम्म इला तेयलि सामाइए अडदाहरणा ॥ ८६५ ॥
व्याख्या - दमदन्तः मेतार्यः कालकपृच्छा चिलातः आत्रेयः धर्मरुचिः इला तेतलिः, सामायिकेऽष्टावुदाहरणानीति गाथासमुदायार्थः ॥ ८६५ || अवयवार्थस्तु कथानकेभ्योऽवसेय इति, तत्र यथोद्देशं निर्देश इति सामायिकमर्थतो दमद
*
'इणू गतौ इति प्र० + आयः प्र० उपशमविवेकसंवररूपं.
न्तानगारेण कृतमिति तच्चरितानुवर्णनमुपदेशार्थमद्यकालमनुष्याणां संवेगजननार्थं कथ्यते- हेत्थिसीसए नगरे राया दमदंतो नाम, इओ य गयपुरे नगरे पंच पंडवा, तेसिं तस्स य वइरं, तेहिं तस्स दमदमंतस्स जरासंधमूलं रायगिहं गयस्स सो विसयो लूडितो दो य, अण्णदा दमदंतो आगओ, तेण हस्थिणापुरं रोहितं, ते भएण ण णिति, तओ दमदंतेण ते भणिया - सियाला चेव सुण्णगत्रिसए जहिच्छियं आर्हिडंह, जाव अहं जरासंधसगासं गओ ताव मम विसयं लुडेह, इदाणिं णिफिडह, ते ण णिंति ताहे सविसयं गओ । अण्णया णिविण्णकामभोगो पचइओ, तओ एगल्लविहारं पडिaort विहरंतो हथिणापुरं गओ, तस्स बाहिं पडिमं ठिओ, जुहिट्ठिलेण अणुजन्ताणिग्गएण बंदिओ, पच्छा सेसेहिवि उहि पंडवेहिं बंदिओ, ताहे दुज्जोधणो आगओ, तस्स मणुस्सेहिं कहियं जहा -एस सो दमदेतो, तेण सो मातुलिंगेण आहओ, पच्छा संधावारेण एंतेण पत्थरं २ खिवंतेण पत्थररासीकओ, जुधिट्ठिलो नियन्तो पुच्छर - एत्थ साहू आसि
१ इस्तिशीर्षे नगरे राजा दमदन्तो नाम, इतन गजपुरे नगरे पञ्च पाण्डवा:, तेषां तस्य च वैरं, तैस्तस्य दमदन्तस्य जरासन्धमूकं राजगृहं गतस्य स विषय लुण्डितो दग्ध, अम्बदा दमदम्स आगतः तेन हस्तिनागपुरं रुद्धं, ते भयेन न निर्यान्ति, ततो दमदम्शेन ते भणिता:-शुगाला इव शून्यविषये यथेच्छमहिण्डवं बावदहं जरासन्धसकाशं गतस्तावन्मम विषयं लुष्टयत, इदानीं निर्गच्छत, ते न निर्गच्छन्ति तदा स्वविषयं गतः । श्रम्यदा निर्विण्णकामभोगः प्रब्रजितः, तस एका किविहारं प्रतिपक्षो विहरन् हस्तिनागपुरं गतः, तस्मात् बहिः प्रतिमया स्थितः । युधिष्ठिरेणानुयान्नानिर्गतेन वन्दितः पश्चात् शेपेरपि चतुर्भिः पाण्डवैर्वन्दितः, तदा दुर्योधन भागतः, तस्य मनुष्यैः कथितं यथा एष स दमदम्सः तेन स बीजपूरेणाहतः पश्चात्स्कन्धावारेणागच्छता प्रस्तरं १ क्षिपता प्रस्तरराशीकृतः, युधिष्ठिरो निवृत्तः पृच्छति साधुरासीत्. * दमदमंतो प्र० + आहिंडिया प्र०
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002521 |
| Book Title | Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01 |
| Original Sutra Author | Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami |
| Author | |
| Publisher | Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust |
| Publication Year | |
| Total Pages | 340 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_aavashyak |
| File Size | 14 MB |