Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 02
Author(s): Vajrasenvijay, Bhagyeshvijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022593/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI lakSmIvallabhagaNi-viracita- TIkA-sametam zrI uttarAdhyayanasUtram (bhAga-2) STUF : saMpAdako : paMnyAsa pravara zrI vajrasenavijayajI gaNI muni zrI bhAgyezavijayajI : prakAzaka : bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, sujAtA phleTanI pAse, zAhIbAga, amadAvAda- 380004. : 2860785 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ javajavajavajavajavAna ||shrii AdinAthAya namaH // zrI lakSmIvallabhagaNi-viracita-TIkA-sametam zrI uttarAdhyayanasUtram (bhAga-2) TIkAkAra zrI lakSmIvallabha gaNI : saMpAdako: paMnyAsa pravara zrI vajrasenavijayajI gaNI muni zrI bhAgyezavijayajI :prakAzaka: ___... --- bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, sujAtA phleTanI pAse, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. 0: 2860785 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : saujanyaH A pustakamAM nIce mujaba zrI saMghono sahakAra maLela che. 1. zrI zAntibhuvana jaina upAzraya jAmanagara taraphathI pa.pU. AcArya zrI jayaMtazekharasUrIzvarajI ma. nA ziSyaratna pa.pU. munizrI divyAnaMda vijayajI ma.nI 100+100 vardhamAna tapanI oLI nimitte. 2. vAgaDavALA pU. sAdhvIjI kumudazrIjI ma. nI smRtimAM zrI manapharA jaina saMgha (kaccha vAgaDa) taraphathI prathama AvRtti dvitIya AvRtti : jI. jAmanagara hAlAra tIrtha-ArAdhanA dhAma vAyA jAmakhaMbhAlIyA lIyA sIMhaNa vi. saM. 2041 caitra suda - prathama 6 vi. saM. 2058 kArataka suda - 5 150=00 : prAptisthAna : pustaka bhaMDAra ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda-1 sarasvatI H mudraka H bharata prinTarI (kAntilAla DI. zAha) nyU mArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1. phona H 2135380 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zrI bhIlaDIpArzvanAthAya namaH jhIMjhuvADAmaMDana zrI zAntinAthAya namaH bhadra-vilAsa-kArasUrIzvarebhyo namaH saMpAdakIya pavitra uttarAdhyayana sUtranuM pArAyaNa karIe chIe, temAM thoDe UMDe utarIe chIe ne eka jharo ApaNI bhItara phUTI nIkaLe che. jharo - je pUrI cetanAne jhaboLI de. jharo jyAMthI pragaTe che e poInTa AtmIyatAnuM poInTa che. vAMcatAM vAMcatAM, kyAreka ApaNe aTakI jaIe chIe. mArA bhagavAne mArA mATe keTalI vatsalatApUrvaka A kahyuM che... evuM vicAratAM ja ApaNI AMkho bhInI bhInI banI jAya che. basa, A ja che pelA jharAnuM prAgaTya. ne uttarAdhyayana sUtramAM to AvA keTalA badhA phAIna phAIna poInTsa che ! cothA adhyayanano ughADa keTalo to mArmika che : 'asaMvayaM nIviya mA pamAyaN....' kevo sa2La ne sIdho upadeza ! 'jIvana kSaNabhaMgura che. eka kSaNano paNa pramAda AvA asthAyI jIvanamAM kema pAlavI zake ? vRddhAvasthA-je hara paLe sAme maMDarAI rahI che, Avaze tyAre koNa rakSaNa ka2ze ?' A upadezadhArAne jo ApaNe AtmIyatAno majhAno puTa ApI daIe to ApaNI bhItara pelo jharo kema na pragaTe ? chatrIza adhyayanonA viSayonI A sUci ja tamane batAvaze ke pavitra uttarAdhyayana sUtramAM keTalAM to gaMgotrI poInTsa che; jyAMthI anuprekSAnI svataMtra gaMgA vahI zake... (1) vinaya adhyayanaH- jenI 48 gAthAmAM vinayadharmanuM suMdara varNana karavAmAM Avela che. sAtho sAtha vinIta sAdhu kone kahevAya ? avinIta sAdhu kone kahevAya tenAM lakSaNodRSTAMto batAvela che. gurunAM kartavyono paNa ullekha che. guru-ziSya saMbaMdha jANavA mATe A adhyayana ghaNuM upayogI che. dazavaikAlikanuM 9muM adhyayana paNa vinayanA viSaya para sAro prakAza pheMke che. (2) parISaha H- sAdhuone saMyama jIvanamAM AvanAra mukhya 22 upasargasthAno para kema vijaya prApta ka2vo ane kayA kayA mahApuruSoe A parISaho para vijaya prApta karI sva52 kalyANa sAdhyuM tenuM varNana hRdayadrAvaka che-saMyamIjIvanamAM samAdhi rAkhavA mATe A adhyayana ghaNuM mArgadarzana puruM pADe che...prAraMbhamAM bhUmikA rUpe thoDuM gadya che. pAchaLa 46 zloko che. (3) caturaMgIya :- 20 gAthAnA A adhyayanamAM mokSanAM sAdhanabhUta cAra durlabha aMgonuM pratipAdana karela che. (4) asaMskRta :- 13 gAthAnA A adhyayanamAM saMsAranI nazvaratAnuM darzana karAvIne -- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAraMDapakSInI jema apramatta rahevAno upadeza bhArapUrvaka jaNAvela che-sauthI nAnuM paNa A adhyayana arthathI gaMbhIra che. (5) akAmamaraNa:- 32 zlokAtmaka A adhyayanamAM dharmamaya maraNa ane adharmamaya maraNanI vAtano ullekha che. dharmavihIna manuSyanuM akAmamaraNa ne dharmayukta mAnavInuM sakAmamaraNa...paMDitamaraNa-samAdhimaraNa viSe paNa carcA karavAmAM AvI che. (6) kSullakanircanthIya - 17 gAthAnAM A adhyayanamAM samyajJAna ane zuddha AcAra pALavAnuM hRdayasparzI uddhodhana karAyuM che. AmAM sAdhu sAdhvI mATe preraNAno srota che. samavAyAMgamAM AnuM nAma puruSavidyA maLe che. (7) aurabrIya - urabhra eTale bakaro. " 30 gAthAnAM A adhyayanamAM saMsArAsakta jIvonI durdazAnuM mArmika citraNa batAvyuM che. mahemAnanA bhojanane mATe gRhasvAmI dvArA paLAyela bakarAno vadha karAya che. tenA daSTAMta dvArA tathA bIjA judA judA pAMca daSTAMta dvArA saMsAranAM svArthika saMbaMdhonuM jJAna karAvavAmAM Avela che. (8) kApilIyaDa- kapila RSinA jIvana caritra dvArA A adhyayananI 20 gAthAmAM durgatithI bacavA mATe pApanA bApa lobhano tyAga karavAno upadeza mukhyatve varNavela che. (9) namipravrajyA - 62 zlokanI aMdara A adhyayanamAM pravrajayAne mATe abhiniSkramaNa karatAM namirAjarSi sAthe brAhmaNavezadhArI Indrano AdhyAtmika saMvAda saMgRhIta che. Indra mahArAjA prazna kare che ane namirAjarSi uttara Ape che. ekaMdara AkhuM adhyayana saMvAdAtmaka che. (10) drumapatraka - 37 gAthAnAM A adhyayanamAM vRkSanAM pILA pAMdaDAnAM daSTAMtathI jIvananI nazvaratA batAvavAmAM AvI che. 'samartha joyama ma mAyaNa' padane vAraMvAra punarAvRtta karI gautama svAmIjInA upalakSaNathI sarvene kSaNa paNa pramAda na karavAnuM sUcita karela che. (11) bahuzrutapUjA:- 32 gAthAnAM A adhyayanamAM bahuzrutanI prazaMsA karAI che. prAraMbhamAM vinaya adhyayananI jema vinIta-avinItanAM guNa-doSonuM varNana karIne vinItane bahuzruta ane avinItane abahuzruta tarIke gaNAvela che. (12) harikezIya:- caMDAlajAtimAM janma levA chatAM udAtta caritranA svAmI harikezi muninuM jIvana 47 zlokanI aMdara gUMtheluM che. sAthe sAthe temanI ane brAhmaNonI vacceno saMvAda nirUpyo che...ke je saMvAdamAM jAtivAdanI sthApanA kAryathI karI che. tathA ahiMsAyajJanI zreSThatA batAvI che. (13) citrasaMbhUtIya - 35 gAthAnuM A adhyayana dharmanI mArmika sthitinuM varNana batAve che. citra ane saMbhUtamuninAM jIvanacaritranI pUrvabhavonI cha cha bhavanI sAMkaLa sAthe karmanI akaLalIlAnAM darzana karAvyAM che. dharma pachI karAtAM niyANA dvArA uttarottara kevI durdazAdurgatinI paraMparA khaDI thAya che tenA para prakAza pADatuM A adhyayana atyaMta mananIya che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 (14) ISukArIya :- 53 gAthAnA A adhyayanamAM ISukAra nagaranA 6 jIvonAM dIkSAnuM vairAgya utpanna kare tevuM varNana che. dArzanika viSayo para saMvAda paNa che. -- (15) sabhikSu H- veza dhAraNa karavA mAtrathI sAdhu nathI thavAtuM, mATe sAdhunuM vyaktittva kevuM hovuM joIe te - 16 gAthAnA A adhyayanamAM batAvyuM che ane dareka gAthAnA aMtamAM 'sabhikSu' pada mUkela che. (16) brahmacarya samAdhi :- gadya-padyAtmaka A adhyayanamAM jIvananI unnati mATe mahattvanI vAta batAvI che brahmacaryanI....! brahmacaryanI mahattA-tenAthI thatA amUlya lAbho ane brahmacaryanI rakSA mATe karavAmAM AvatI vADonI vAto jaNAvI che. (17) pApazramaNIya :- sAdhutvathI, sAdhunAM AcArothI je bhraSTa thAya te pApazramaNa kahevAya che. keTalI keTalI rIte pApazramaNIyatA pragaTe tenuM varNana A adhyayananI 21 gAthAmAM ApyuM che. (18) saMjaya H- rAjarSi saMjayanuM jIvanacaritra 54 gAthAmAM AlekhyuM che. sAthe sAthe prasaMgavaza ghaNA rAjAoe dIkSA lIdhI tenuM varNana che. (19) mRgAputrIya H- mRgAputranI vairAgyotpAdikA kathA 99 gAthAmAM kaMDAravAmAM AvI che. potAnAM mAtA-pitA sAthe thayela saMvAda paNa suMdara che. sAdhunAM AcAranuM kathana karI prasaMgopAta nArakIya kaSTonuM varNana ApavAmAM AvyuM che. mRgacarmAnAM dRSTAMtathI bhikSAcaryAnuM varNana che. (20) mahAnirpranthIya :- anAthI muni ane rAjA zreNikanI vacce sanAtha ane anAthaviSayaka saMvAda rocaka che. mahAnirpranthano artha sarvavirata sAdhu karela che. (21) samudrapAlIya :- 24 padyAtmaka A adhyayanamAM samudrapAlanI kathAnuM varNana karI suMdara bodha pharamAvela che. (22) rathanemIya :- 51 gAthAnAM A adhyayanamAM mahattvapUrNa vAta batAvI che. zrI rathanemijIne utpathamAMthI patha para lAvavA zrI rAjImatIe karela udbodhana atyaMta hRdayasparzI che-prasaMgopAta prabhu zrI ariSTanemi, kRSNa AdinuM jIvana caritra che. (23) kezigautamIya :- 89 gAthAnAM A adhyayanamAM bhagavAn pArzvanAthanA saMtAnIya kezI svAmIjI ane prabhuvIranA ziSya prathama gaNadhara zrI gautama svAmIjI vacce thayela dharmaviSayaka saMvAda che. sarcala-acela, cAra mahAvrata-pAMca mahAvrata Adi viSayo bAbata prakAza-pADyo che. (24) pravacana mAtA :- 27 gAthAmAM cAritra jIvanano uchera je mAtAonA khoLe thAya che te aSTa pravacana mAtAnuM varNana che. (25) yajJIya :- 45 gAthAnA A adhyayanamAM jayaghoSamuni mahArAja yajJa maMDapamAM brAhmaNonI sAthe saMvAda karatAM sAco brAhmaNa koNa ? tenuM svarUpa zuM ? AdhyAtmika yajJa kone kahevAya ? vigere vastu para prakAza pAthare che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) samAcArI :- 53 gAthAnAM A adhyayanamAM sAdhu mahArAjanI sAmAnya dinacaryAnuM ane rAtricaryAnuM varNana che. sAdhunI samAcA2InuM digdarzana karAvela che. (27) khaluMkIya :- khaluMkano artha duSTa baLada che. 17 gAthAnI aMdara duSTa baLadanA dRSTAMta dvArA avinIta ziSyonI raheNI-karaNI batAvela che. tenuM pariNAma zuM ? tenuM kathana karela che. (28) mokSamArgagati :- 36 gAthAnA A adhyayanamAM mokSanA mArga svarUpa ratnatrayInuM varNana che. (29) samyaktvaparAkrama H- darzana, jJAna, cAritranAM vibhinna tattvone najara samakSa rAkhI 73 prazno ane 73 uttaromAM AdhyAtmika vikAsanI sIDIo batAvI che. AkhuM adhyayana gadyabaddha che (30) tapomArga :- 37 gAthAnAM adhyayanamAM mokSa mATenA zorTakaTa jevA samyakRtapanuM varNana che. bAhya-atyaMtara bheda bhinna tapathI zuM zakya nathI ? (31) caraNavidhi :- 21 gAthAnAM A adhyayanamAM 1 thI laIne 33 saMkhyA sudhI darzana-jJAna-cAritranI ArAdhanAmAM lAgatI AzAtanAnuM pratipAdana che. sAthe cAritravidhinuM pratipAdana paNa che. ane aMtamAM 33 bAbatamAM je haMmezA upayogavaMta che. dareka pravRtti upayogapUrvaka kare che te sAdhu saMsAramAM paribhramaNa nathI karatA, ema darzAvyuM che. (32) pramAdasthAnIya :- 111 gAthAnAM A adhyayanamAM manojJa ane amanojJa viSayo tarapha rAga-dveSanI pravRtti-nivRtti anAdikALathI karatA AvyA chIe. tene phaMgoLavAnI vAta mukhya che. indriyonI rAga-dveSamaya pravRtti ja pramAdanuM sthAna che. tene mULathI ukheDI kADhavA kevA upAyo karavA joIe te vistArathI batAvyuM che. ane brahmacarya pAlana upara paNa bhAra mUkavAmAM Avyo che. (33) karmaprakRti :- 25 gAthAnAM A adhyayanamAM karmanI mUla tathA uttaraprakRtinuM varNana che. karmanAM sthitibaMdha Adi paNa nirUpela che. (34) lezyA :- cha lezyA-jaMbUvRkSanAM dRSTAMta dvArA batAvela che, lezmAno artha zuM ? ityAdi pratipAdana A adhyayananI 61 gAthAmAM suMdara rIte karAyela che. (35) anagAra H- gRhavAsano tyAga karI, pravrajyA grahaNa karanArA muninuM zramaNa jIvana kevuM hovuM joIe, tathA munie AraMbha vigereno tyAga karavo joIe tenuM varNana A adhyayananI 21 gAthAmAM che. (36) jIvAjIvavibhakti :- jIvavibhAga ane ajIvavibhAganuM bheda-prabheda sahitanuM varNana 272 gAthAmAM karAyela che. aMtamAM jIvanane samAdhimaya banAvI samAdhimaraNa prApta karavAnI vAta batAvatAM samAdhimaraNanuM varNana che ane uttarAdhyayanane prabhu mahAvIrano aMtima upadeza kahela che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte 36 adhyayanamAM dharmakathAnuyoga kyAMka che to kyAMka AcAranuM pratipAdana hovAthI ca2Naka2NAnuyoga paNa che. tattvonI, padArthonI, karmonI vAta paNa kyAMka hovAthI dravyAnuyoga paNa che. 7 uttarAdhyayana para yadyapi ghaNI ghaNI samartha ane vidvadbhogya vRttio vidyamAna che. tathApi kharataragacchIya zrImAn lakSmIvallabhagaNijI ma.e A dIpikA TIkA prAthamika kakSAnAM abhyAsIne lakSamAM laIne karI hoya tema jaNAya che. granthakAra : zrI vRttikAra bhagavaMta prAyaH 18mI zatAbdimAM thayela che. ane teozrIe A dIpikA- vRtti prAyaH ka2Ine vikrama saMvat 1725 thI 1750 vacce banAvI hoya tema jaNAya che. A sivAya bIjA bIjA graMtho ane TIkAo paNa temaNe racela che. 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' mAM mohanalAla dalIcaMde jaNAvyuM che te anusAra1727mAM temane vikramAditya paMcadaMDa rAsa ane 1745mAM dharmopadeza para vRtti tathA kalpasUtra para kalpadrumakalikA vRtti paNa racI che. graMthakArazrIe potAnI guruparaMparAno ullekha graMthanA aMtamAM A pramANe karyo che. zrI jina kuzalasUrijI mahArAja upAdhyAyazrI vinayaprabhagaNijI mahArAja upAdhyAyazrI vijayatilakagaNijI mahArAja upAdhyAyazrI kSemakIrtigaNijI mahArAja upAdhyAyazrI tejorAjagaNijI mahArAja upAdhyAyazrI harSakuMjaragaNijI mahArAja upAdhyAyazrI labdhimaMDanagaNijI mahArAja upAdhyAyazrI hemakAntigaNijI mahArAja upAdhyAyazrI zrI lakSmIkIrtigaNijI mahArAja upA. zrI somaharSagaNijI ma. anya vRttio : juo prazasti - pRSTha naMbara.. upA. zrI lakSmIvallabhagaNijI ma. .(279) mahimAvaMtA A Agama grantha para anya kartRka vRttio paNa che (1) niryukti - pU. zrI bhadrabAhusvAmI ma. viracita che, je sauthI prAcIna che. 559 zloka che. (2) cUrNi - uttarAdhyayana sUtra ane niryukti para pU. jinadAsagaNijI mahArAja (IsvI. 6ThThI zatAbdi) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) ziSyahitA - TIkA athavA bRhavRtti athavA pAIya TIkA vAdivetAla zAntisUri ma. (sana 1040 AsapAsa) (4) sukhabodhI TIkA - bRhadgacchIya nemicandrasUri ma. (vi.saM. 1126), jJAnasAgarasUri ma. kRta avasUri (vi.saM. 1441), kIrivallabhagaNi ma. nI TIkA (1552), upAdhyAyazrI kamalasaMyama ma. (1554), upA. zrI taporatna ma. nI laghuvRtti (1550), vinayahaMsa ma. kRtA vRtti-(vi.saM. 1567 thI 1581), mANijyazekharasUri ma. nI dIpikA TIkA, ajitadevasUri ma. kutA TIkA (1929), guNazekhara ma. katA cUrNi; bhAvavijayagaNi ma. kRtA TIkA (1689), zrI harSanaMdanagaNi ma. kRtA TIkA (1711), zrI dharmamaMdiragaNi ma. kRtA makaranda TIkA (1750), zrI udayasAgarajI ma. kRtA dIpikA TIkA (1546), harSa kula ma. nI dIpikA (1900), amaradevasUri ma. kutA TIkA, zAntibhadrAcAryanI TIkA, municandrasUri ma. kRtA TIkA, jJAnazIlagaNi ma. kRtA avacUriAmAMthI ghaNI aprakAzita che. preraNA : prastuta dIpikA vRtti sahita uttarAdhyayana sUtranuM sauthI prathama prakAzana rAya dhanapatasiMhajI taraphathI thayela. tyArabAda jAmanagara nivAsI paMDita hIrAlAla haMsarAje prakAzana karela. hamaNAM hamaNAM A graMtha aprApya hato. punarmudraNanI AvazyaktA joI pU. paM. zrI pradyumnavijayajI gaNi dvArA prerita thaIne 5.pU. munirAjazrI vajasenavijayajI mahArAje mane preraNA karI ane A kAma saMpanna thayuM... prastuta saMskaraNa: prastuta graMthanA saMpAdanamAM be hasta likhita pratano upayoga karyo che. (1) [ saMjJaka prata - lAlabhAI dalapatabhAI InsTITyUTanI (pothI naM. 20, pustaka naM. 9020) che. jenI laMbAI la" - pahoLAI - 4" che. pRi saMkhyA 257. granthAnta lekhana saMvat Adi nIce mujaba... granthAOM-15300... saMvat 1857 rA miti kArtika sudi 6. tithau bhaumavAre bhaTTAraka zrI jinaharSa sUrIzvarAn vijaya rAjye, bhaTTAraka zrI jinabhadrasUrijI zAkhyAyAM upAdhyAya zrI kSamApramodajI gaNivaravarAn tat ziSya upAdhyAyazrI udayadharmagaNi gaNivarAn tat ziSya paM pra. zrI ratnakalyANagaNi gaNivarAn tat ziSya paM. pra. lakSmIraMgamuni likhate pustaka / zrI phalavaddhikAya / caturmAsikasthitAyAM, zrI RSabhasvAmiprAsAdAt / (2) D saMjJaka prata. amadAvAda dozIvADAnI poLamAM rahela DahelAnAM upAzrayanA bhaMDAranI che - A pratanAM pUrvArdhano A saMpAdanamAM upayoga thaI zakyo che. (3) muLa 1 saMjJaka prata. rAya dhanapatasiMha prakAzita uttarAdhyayana sUtra che. vRttimAM AvatA sAkSIpAThone judA TAIpathI alaga batAvyAM che. tathA tenI akArAdi sUci paNa pariziSTamAM ApI che. TIkAmAM AvatA kathAnakonI alaga sUci akArAdikramathI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 Apela che. gAthA akArAdi krama paNa Apela che. ghaNI kALajIthI prUpha jovA chatAM keTalIka azuddhio rahI jatI hoya che. keTalIka azuddhio mudraNa daramiyAna TAIpo tUTavAthI paNa sarjAya che. je azuddhiono khyAla vAMcatA AvI jAya che. te zuddhipatrakamAM ApI nathI. jyAM gerasamaja thavA saMbhava che tenuM ja zuddhipatraka ApyuM che. vAcakone eno upayoga karavA pUrvaka vAMcavA bhalAmaNa che. RNa svIkAra : prastuta kArya paramakRpALu paramAtmAnI kRpAthI tathA pa.pU. zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijaya OMkArasUrIzvarajI mahArAja tathA 5.pU. candrayaza vijayajI ma.sA.nAM AzirvAdathI saMpanna thayuM che. -pUjyapAda munirAjazrI araviMdavijayajI mahArAje prUpha rIDiMga tathA chapAyelA pharmAnI nakalo joI ApIne zuddhipatraka AdimAM mane ghaNI ja sahAyatA karI che. pUjayapAda munirAjazrI yazovijayajI mahArAje ghaNe ghaNe sthaLe mArgadarzana ApI kAmane ghaNuM saraLa banAvI ApyuM che. pUjyapAda saMzodhaka munirAjazrI municaMdravijayajI mahArAje saMpAdananI paddhatio batAvI kAma kema karavuM Adi mAhitI ApI A kSetramAM pagalAM pADatAM zIkhavyuM che. A bIjA bhAganAM ghaNAkharAM prUpho munirAjazrI anaMtadarzanavijayajI ma.e joI ApIne apUrva zrutabhakti vyakta karI che. saMpAdana-preraNA, mudraNa mArgadarzana Adi viSayamAM anerI AtmIyatA batAvIne pUjayapAda munirAjazrI vajrasenavijayajI mahArAje mane upakRta karyo che. mudraNa sauSThava saMpUrNapaNe emane AbhArI che. gurubhrAtA munirAjazrI mahAyazavijayajI paNa prUpha rIDiMgamAM sahAyaka banyA che. pUjyapAda gurubhagavaMtoe karelA e upakArone punaH punaH kRtajJabhAve smaraNa karI caraNe vaMdana karI kAMIka saMtoSa meLavuM chuM. dhanyavAda! hastaprato meLavI ApavA mATe te te graMthAlayanAM saMcAlako ane paM. zrI bAbulAla savacaMdabhAIe sAro sahayoga ApI zrutabhaktinuM uttama kArya karyuM che. te badala teo dhanyavAdane pAtra che. graMthaprakAzanamAM te te saMghoe udAradile Arthika sahayoga ApI zrutabhaktino uttama lAbha lIdho che je anumodanIya che. prathama bhAgamAM nAmAvali ApI A badhAnA sahakArathI A kArya ghaNuM saraLa banyuM che. li. pUjyapAda zAsanaprabhAvaka AcAryadeva zrImad vijaya kArasUrIzvarajI mahArAjanAM ziSyaratna tapasvI pa.pU. munirAjazrI candrayazavijayajI mahArAjanA pAdapadmare muni bhAgyezavijaya caitra suda-prathama-6, budhavAra 2041 tA. 27-3-85 bhIlaDIyAjI tIrtha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10 * saMpAdakIya (bIjI AvRtti veLAe) zrI uttarAdhyayana sUtra upara aneka TIkAomAM pU. zrI lakSamIvallabhagaNie karelI TIkA prAthamika abhyAsIne vAMcavI saraLa ane jaldI samajAya tevI che. A graMthane saMvata 2040mAM chapAvavAnI IcchA thatAM pU. AcArya zrI OMkAra sUrIzvarajI ma. nAM praziSya AcArya zrI municaMdrasUrijI ma. tathA muni zrI bhAgyeza vijayajIne vAta karI ane munizrI bhAgyeza vijayajIe ati zramapUrvaka hastalikhita pratonI sAthe meLavIne saMzodhanapUrvaka taiyAra karI ane ame chapAvI hatI. dareka samudAyanAM vaDIlo uttarAdhyayananAM joga pachI nAnA sAdhu sAdhvIjIne A graMtha vAMcavAnI preraNA karatA hovAthI A graMthanI prathama AvRtti pUrNa thaI. A graMthanI upayogitA samajI ghaNAM mahAtmAoe bIjI AvRtti mATe preraNA karatAM AcArya zrI municaMdrasUrijI Adi aneka zramaNa zramaNInA sahayogathI ane bharata prinTarIvALA suzrAvaka kAntilAla DI. zAhanI khaMtathI A graMthanA baMne bhAga alpa samayamAM taiyAra thayA te devagurUnI kRpAnuM pratyakSa phaLa che. mArI asvastha tabiyatamAM satata ane sarva rIte sahAyaka munirAja zrI hemaprabha vijayajInAM sahakArathI mArI A jJAnayAtrA saraLatAthI AgaLa dhapI rahI che. eja. paM. vajasena vijaya prakAzakIya pUjaya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonA saMyamI jIvanane upakAra karatuM thIyarIkala AgamazAstra eTale uttarAdhyayana. pUjayonAM pravacanomAM sAMbhaLyuM che ke paramAtmA mahAvIra svAmi bhagavAnanI aMtima 16 praharanI dezanA pa5 adhyayana punya phaLanAM - papa adhyayana pApa phaLanAM ane 36 adhyayana vagara pUchAyelA praznonI hatI. te 36 adhyayana e ja uttarAdhyayana. A uttarAdhyayanI prathama Avatti parNa thaI jatAM ane vAraMvAra pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto taraphathI mAMgaNI thatAM pU. paMnyAsajI vajasena vijayajI mahArAje A graMthanI prathama AvRttimAM rahI gayelI sAmAnya azuddhine zuddha karAvIne prakAzita karAvela che. vihArAdimAM graMtha sAthe rAkhavAnI sugamatA rahe tethI be bhAga karela che. temAM prathama bhAgamAM 1 thI 19 adhyayana ane A dvitIya bhAgamAM 20 thI 36 adhyayana prakAzita karAya che. pUjya paMnyAsajI bhagavaMtanI nAdurasta tabiyatamAM paNa munirAjazrI hemaprabha vijayajI ma. nI aparva sahAyathI amArI A jJAna yAtrAne AgaLa dhapAvavA je protsAhana maLe che te temanI jJAnabhaktino ajoDa purAvo che. prAMte A graMthanA adhyayana dvArA Atma jAgRti keLavI karmanirjarA karI paramapadanA bhoktA banIe e ja. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -11 adhyayanAGkaH 23 24 25 26 viSayAnukrama : abhidhA mahAnirgranthIya samudapAlIya rathanemIya kezigautamIya pravacanamAtR yajJIya sAmAcArI khalukIya mokSamArgIya samyaktvaparAkrama tapomArga caraNavidhi pramAdasthAnIya karmaprakRti lezyA anagAramArga jIvAjIvavibhakti 100 105 117 148 rr mm "mmmm ms kWW. 159 164 192 200 .215 220 kathAGkaH pRSThAGkaH (1) (2) (3) (4) kathAnAm akArAdiH kathAnAma anAthImuni-zreNika saMvAda kezI-gautamasaMvAda gArgyagaNadhara jambUvRkSa (lezyA) jayaghoSa-vijayaghoSa nemaprabhoH caritram sapUrvabhavam pArzvanAthacaritram rathanemi-rAjimatI samudapAlita (7) (8) (9) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 - I zivamastu sarva jagataH II bhadraMkara prakAzananAM vividha viSayonAM viziSTa prakAzano Cl0 49/1 mahAlakSmI sosAyaTI, sujAtA phaleTa pAchaLa, zAhIbAga, amadAvAda-380004. phona: 2860785 pU.paM. zrI vajasena vi.ma.sA. saMpAdita / pUjya paMnyAsajI bhadraMkaravijayajI abhyAsa mATenA upayogI zAstrIya graMtho gaNivaryazrInA maulika ciMtano 1. lokaprakAza bhAga 1thI 5 rU.900=00] 1. namaskAra ciMtana rUA. 9=00 2. siddhahaima zabdAnuzAsanam rUA.300=00 | 2. railokya-dIpaka mahAmaMtrAdhirAja rUA.150=00 (bhAga 1-2-3). 3. Atma utthAnano pAyo rUA.150=00 3. vizeSAvazyaka bhASya bhASAMtara rUA.400=00 4. prAkRtika paramatattvanuM milana rU.200=00 (bhAga-1-2) 5. pU.paM.zrI ma.nAM pravacano rU.120=00 4. uttarAdhyayana sUtram (bhAga-1-2) rUA.220=00 parama pUjya paMnyAsajI bhadraMkaravijayajI (mULa, saMskRta chAyAnuvAda, - gaNivaryazrIe lakhela patronA saMgraha gurjarabhASAnuvAda, kathA sahita) 5. bRhadkSetra samAsa (bhAga-1-2) rUA.200=00 | 1. preraka patra parimala rU. 20=00 (pU.nityAnaMdasUrI ma. kRta gujarAtI 2. zAMtidAyaka patravelI rUA.12=00 vivecana) 3. kalyANakArI patramAlA rUA.12=00 6. uttarAdhyayana sUtra (bhAga-1-2) rUA.300=00 4. preraNApatrono sonerI prakAza rUA. 15=00 5. tAtvika patravelI (lakSamIvallabhagaNI kRta TIkA) rU.50=00 7. zrAddhavidhi prakaraNa (gujarAtI) 6. gurUdevano preraNA prakAza rUA. 20=00 rUA.100=00 8. sulabha kAvya pravezikA rU.20=00 7. preraNAnuM amRtapAna rUA.50=00 8. AdhyAtmika patramALA 3.12=00. 9. sulabha caritrANi rUA.40=00 10. prAkRta vyAkaraNa (aSTama adhyAya) rUA. 60=00 pUijya AcAryazrI kudakudasUrIzvarajI ma.sA. 11. prAkRta zabda rUpAvalI rUA.50=00 A saMgRhIta vArtAono rasathALa 12. pAIa lacchI nAmamAlA rU.8=00 1. prasaMga jyota 13. zrI pArzvanAtha caritra (saMskRta) prata rUA.100=00 rUA.10=00 2. preraNAnA puSpo rUA.10=00 14. paMcapratikramaNa sUtra (artha sAthe) rU.50=00 3. jIvana saMdhyAnA raMga anerA rU. 12=00 15. saMskRta dhAtukoSa (artha sAthe) rU.60=00] 4. sumananI suvAsa rU. 10=00 16. vIrahuMDInuM stavana rUA.40=00 | 5. namaskAranA camatkAra rUA.12=00 17. zrI guNasthAna kramAroha rUA. 10=00 6. bodhadAyaka vArtAo rUA. 15=00 (mULa tathA gujarAtI) 7. karma? tArI balihArI rU. 12=00 18. yazovijayajI ma.kRta covIsI sAthe rU.24.00 19. haima saMskRta pravezikA rUA.25.00 navakArano jApa-sAmAyika pUjA tathA (bhAga-1 prathamA) guruvaMdananI gaNanA karavA mATenA pustako 20. haima saMskRta pravezikA rUA.30=00. | 1. nava lAkha japatAM naraka nivAre rU.4=00 (bhAga-2 madhyamA). 2. vardhamAna sAmAyika rU.4=00 21. haima saMskRta pravezikA rU.20=00 3. vaMdanA pApa nikaMdanA rUA.7=00 (bhAga-3 uttamA) 4. navapada ArAdhana vidhi rU.60=00 22.siddhahaima-sArAMza-saMskRta-vyAkaraNa rUA.40=00 | (vistAra sahita) (gujarAtImAM) 5. prabhu sAthe prIta (stavano) rU.5=00 23.pramANanaya tattAloka rUA.30=00 | 6. bhakti-bhAvanA (stavanAvalI) rU.70=00 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayanasUtra bhAga-2 // 20 mahAnirgranthIyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane sAdhUnAM niSpratikarmatoktA, rogAdAvutpanne sati cikitsA na kartavyA, na kArayitvA, nAnumantavyetyuktam / atha viMzatya'dhyayane sA niSpratikarmatA mahAnirgranthasya hitA, ato'nAthatvaparibhAvanayA setyucyate - siddhANaM Namo kiccA, saMjayANaMca bhaavo| __ atthadhammagaI 'tatthaM, aNusiddhiM suNeha me // 1 // bho ziSyAH ! 'me' mamAnuziSTi-zikSAM yUyaM zrRNuta / kiM kRtvA ? siddhAn paJcadazaprakArAnnamaskRtya, ca punarbhAvato - bhaktitaH saMyatAn-sAdhUnAcAryopAdhyAyAdisarvasAdhUnamaskRtya / kIdRzIM me'nuziSTiM ? arthadharmagatim, arthyate - prArthyate dharmAtmabhiH puruSairityarthaH, sa cAsau dharmazcArthadharmastasya gatirjJAnaM yasyAM sA'rthadharmagatistAm / dravyavadyo duSprApyo (po) dharmastasya dharmasya prAptikArikAm / yayA zikSayA mama durlabhadharmasya prAptiH syAditi bhAvaH / punaH kIdRzIM me'nuziSTiM ? tathyAM-satyAm, athavA tattvaM tatvarUpAM vA // 1 // pabhUyarayaNo rAyA, seNio magahAhivo / vihArajattaM NijjAo, maMDikucchisi ceie // 2 // zreNiko nAma rAjA, ekadA maNDitakukSinAmni caitye-udyAne vihArayAtrayodyAnakrIDayA niryAtaH, nagarAtkrIDA) maNDitakukSivane gata ityarthaH / kIdRzaH zreNiko rAjA? magadhAdhipo, magadhAnAM dezAnAmadhipo magadhAdhipaH / punaH kIdRzaH ? prabhUtaratnaH pracurapradhAnagajAzvamaNipramukhapadArthadhArI // 2 // atha maNDitakukSinAmodyAnaM kIdRzaM vartate ? tadAha - nANAdumalayAinnaM, nANApakkhiniseviyaM / nANAkusumasaMchannaM, ujjANaM naMdaNovamaM // 3 // __ kIdRzaM tadvanam ? nAnAdumalatAkIrNa-vividhavRkSavallIbhirvyAptam / punaH kIdRzaM ? nAnApakSiniSevitam, vividhavihaGgairatizayenAzritam / punaH kIdRzaM ? nAnAkusumasaMchannaMbahuvarNapuSpairvyAptam |punH kIdRzaM tadudyAnaM ? nAgarikajanAnAM krIDAsthAnam / nagarasamIpasthaM vanamudyAnamucyate / punaH kIdRzaM ? nandanopamam, nandanaM - devavanaM tadupamam // 3 // tattha so pAsaI sAhuM, saMjayaM susamAhiyaM / nisaNNaM rukkhamUlaMmi, sukumAlaM suhoiyaM // 4 // 1 tacca-anyasaMskaraNe // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tatra vane sa zreNiko rAjA sAdhuM pazyati / kIdRzaM sAdhuM ? saMyataM samyak prakAreNa yataM - yatnaM kurvantam / punaH kIdRzaM ? susamAdhitam, sutarAmatizayena samAdhiyuktam / punaH kIdRzaM ? vRkSamUle niSaNNaM-sthitam / punaH kIdRzaM ? sukumAlam / punaH kIdRzaM ? sukhocitaM sukhayogyam // 4 // tassa rUvaM tu pAsittA, rAiNo taMmi saMjae / accaMtaparamo AsI, aulo rUvavimhao // 5 // rAjJaH zreNikasya tasmin saMyate sAdhAvatyantaparamo'dhikotkRSTo'tulo nirupamo rUpavismayo rUpAzcaryamAsIt / kiM kRtvA ? tasya sAdho rUpaM dRSTvA / tuzabdo'laGkAre // 5 // aho vanno aho rUvaM, aho ajjassa somayA / aha khaMtI aho muttI, aho bhoge asaMgayA // 6 // tadA rAjA manasi cintayati, aho ityAzcarye, AzcaryakAryasya zarIrasya varNo gauratvAdiH / aho AzcaryakRdasya sAdho rUpaM lAvaNyasahitam / aho AzcaryakAriNyasyA''ryasya saumyatA, candravannetrapriyatA / aho ! AzcaryakAriNI asya kSAntiH kSamA / aho ! AzcaryakAriNI cAsya muktirnirlobhatA / aho ! AzcaryakAriNyasya bhoge'saGgatA, viSaye niHspRhatA // 6 // tassa pAe u vaMdittA, kAUNa ya payAhiNaM / nAidUramaNAsanne, paMjalI paDipucchaI // 7 // tasya sAdhoH pAdau vanditvA, punaH pradakSiNAM kRtvA, rAjA nAtidUram, nAtyAsannaH, nAtidUravartI, nAtinikaTavartI san, prAJjalipuTo - baddhAJjaliH pRcchati praznaM karoti // 7 // tadA zreNikaH kiM pRcchati ? taruNa si ajjo pavvaio, bhogakAlaMbhi saMjayA ! | uvaosi sAmane, eyamaTTaM suNAmi tA // 8 // Arya ! he sAdha ! tvaM taruNo'si yuvA'si / he saMyata ! he sAdho ! tasmAd bhogakAle - bhogasamaye pravrajito - gRhItadIkSaH, tAruNyaM hi bhogasya samayo'sti, na dIkSAyAH samayaH / he saMyata ! tAruNye bhogayogyakAle tvaM zrAmaNye dIkSAyAmupasthito'si, Adarasahito'si / etadarthametannimittaM tvattaH zrRNomi kiM dIkSAyAH kAraNaM ? kasmAnnimitIkSA tvayA gRhItA ? tatkAraNaM tvanmukhAt zrotumicchAmItyarthaH // 8 // - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mahAnirgranthIyamadhyayanam ] 20, idAnIM sa sAdhurvadati - aNAho mi mahArAya, nAho majja na vijjaI / aNukaMpayaM suhiyaM vAvi, kaMci NAbhisamemahaM // 9 // he mahArAja ! ahamanAtho'smi, na vidyate nAtho-yogakSemavidhAtA yasya so'nAthaH, niHsvAmiko'smi / mama nAtho na vidyate ityarthaH / punarahaM kaJcitkamapyanukampakaM kRpAcintakaM suhitaM suhRdaM mitraM vA nAbhisamemi-na samprApnomi, kenApi dayAlunA mitreNa vA saGgato'haM na, anenArthena tAruNye'pi pravrajita iti bhAvaH // 9 // tao pahasio rAyA, seNio magahAhivo / evaM te iDDimaMtassa kahaM nAho na vijjaI // 10 // tatastadanantaraM zreNiko magadhAdhipo rAjA prahasitaH / he mahAbhAgyavAn ! 'te' tava Rddhimata - Rddhiyuktasya kathaM nAtho na vidyate // 10 // homi nAho bhayaMtANaM, bhoge bhuMjAhi saMjayA / mittanAhiM parivuDa, mANussaM 'khalu dullahaM // 11 // [ 3 pUjyAH ! ahaM 'bhayaMtANaM' iti bhadantAnAM pUjyAnAM yuSmAkaM nAtho bhavAmi / yadA bhavatAM ko'pi svAmI nAsti, tadAhaM bhavatAM svAmI bhavAmi / yadA'nAthatvAdyuSmAbhirdIkSA gRhItA, tadAhaM nAtho'smIti bhAvaH / he saMyata ! he sAdho ! bhogAn bhuGkSva, kIdRzaH san ? mitrajJAtibhiH parivRtaH san / he sAdho ! khalu nizcayena mAnuSyaM durlabhaM vartate / tasmAnmanuSyatvaM durlabhaM prApya bhogAn bhuktvA saphalIkuru // 11 // atha munirvadati - appaNA va aNAho si, seNiyA magahAhivA / appaNA aNAho saMto, kahaM nAho bhavissasi // 12 // he rAjan zreNika ! magadhAdhipa ! tvamAtmanApyanAtho'si, AtmanA'nAthasya satastavApyanAthatvam, tadA tvamaparasya kathaM nAtho bhaviSyasi ? // 12 // evaM vRtto nariMdo so, susaMbhaMto suvihio / vayaNaM assuyaM puvvaM, sAhuNA vimhayaM nio // 13 // " sa narendraH sAdhunaivamuktaH san vismayaM nItaH, AzcaryaM prApitaH kIdRzo narendraH ? susambhrAnto'tyantaM vyAkulatAM prAptaH / punaH kIdRza: ? suvismitaH, pUrvameva taddarzanAtsaJjA1 khu sudullAhaM - anyasaMskaraNe // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tAzcaryaH, punarapi tadvacanazravaNAdvismayavAn jAtaH / yato hi tadvacanamazrutapUrvam, zreNikAya anAtho'si tvamiti vacanaM pUrva kenApi no zrAvitam // 13 // assA hatthI maNussA me, puraM aMteraMca me| . bhuMjAmi mANuse bhoe, ANAissariyaM ca me // 14 // .. erise saMpayaggaMmi, savvakAmasamappie / kahaM aNAho havaI, mA hubhaMte musaM vae // 15 // yugmam // dvAbhyAM gAthAbhyAM zreNiko vadati he bhadanta ! pUjya ! 'hu' iti nizcayena mRSAM mA brUhi, asatyaM mA vada / etAdRze sampadaggre sati-sampatprakarSe satyahaM kathamanAtho bhavAmi ? kIdRzo'ham ? sarvakAmasamarpitaH, sarve ca te kAmAzca sarvakAmAstebhyaH sarvakAmebhyaH samarpitaH zubhakarmaNA DhaukitaH / atha rAjA svasampatprakarSaM varNayati - azvA - ghoTakA bahavo mama santi, punarhastino'pi pracurAH santi, tathA punarmanuSyAH subhaTAH sevakA bahavo vidyante / tathA mama puraM - nagaramapyasti / ca punaH 'me' mamAntaHpuraM - rAjIvRndaM vartate / punarahaM mAnuSyAn bhogAn, manuSyasambandhino viSayAn bhunajmi / ca punarAjJaizvaryaM vartate, AjJAM apratihatazAsanasvarUpAm, tayAjJayaizvaryaM prabhutvaM vartate / yato mama rAjye madIyAmAjJAM ko'pi na khaNDayatItyarthaH // 14 // tadA munirAha na tumaM jANe aNAhassa, atthaM potthaM ca ptthivaa| jahA aNAho havaI, saNAho vA narAhiva // 16 // he pArthiva ! he rAjan ! tvaM aNAhassa anAthasyArthamabhidheyam, ca zabdaH punararthe , ca punaranAthasya protthAM na jAnAsi, prakarSeNotthAnaM mUlotpattiH protthA, tAM protthAm, kenAbhiprAyeNAyamanAthazabdaH prokta ityevaMrUpAM na jAnAsi / he rAjan ! yathA'nAtho'thavA sanAtho bhavati, tathA na jAnAsi / kathamanAtho bhavati ? kathaM ca sanAtho bhavati ? // 16 // suNeha me mahArAya, avvakhitteNa ceyasA / jahA aNAho havaI, jahA me ya pavattiyaM // 17 // he mahArAja ! 'me' mama kathayataH satastvamavyAkSiptena-sthireNa cetasA shrRnnu|ythaa'naatho nAtharahito bhavati, yathA 'me' mamA'nAthatvaM pravartitam, athavA "meya' iti etadanAthatvaM pravartitam, tathA tvaM zrRNu / ityanena svakathAyA 'uTTaGkaH kRtaH // 17 // 1'meya'tti mayA ca pravartitamiti-prarUpitamanAthatvamiti-bRhadvRttyAm // 2 mahora. chApa lagAvI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20, mahAnirgranthIyamadhyayanam] kosaMbINAma NayarI, purANapurabheyaNI / tattha AsI piyA majjhaM, pabhUyadhaNasaMcao // 18 // he rAjan ! kauzAmbInAmnI nagaryAsIt / kIdRzI kauzAmbI ? purANapurabhedinI, jIrNanagarabhedinI, yAdRzAni jIrNanagarANi bhavanti, tebhyo'dhikazobhAvatI, kauzAmbI hi jIrNapurI vartate / jIrNapurasthA hi lokAH prAyazazcaturA dhanavantazca bahujJA vivekavantazca bhavantIti hArdam / tatra tasyAM kauzAmbyAM mama pitA''sIt / kIdRzo mama pitA ? prabhUtadhanasaJcayaH, nAmnApi dhanasaJcayaH, guNenApi bahuladhanasaJcaya iti vRddhasampradAyaH // 18 // paDhame vae mahArAya, aulA atthiveyaNA / ahotthA viulo dAho, savvagattesu patthivA // 19 // he mahArAja ! prathame vayasi-yauvane ekadA'tulotkRSTA'sthivedanA'sthipIDA 'ahotthA' ityabhUt / athavA 'asthiveyaNA' iti pAThe akSivedanA - netrapIDA'bhUt / tatazca he pArthiva ! he rAjan ! sarvagAtreSu vipulo dAgho'bhUt // 19 // satthaM jahA paramatikkhaM, sarIravivaraMtare / 'pavIlijjai arI kuddhe, evaM me asthiveyaNA // 20 // he rAjan ! yathA kazcidariH kruddhaH san zarIravivarAntare nAsAkarNacakSuHpramukharandhrANAM madhye paramatIkSNaM zastraM prapIDayedgADhamavagAhayet, evaM 'me' mamAsthivedanAbhUt // 20 // tiyaM me aMtaricchaM ca, uttamaMgaM ca pIDaI / iMdAsaNisamaM ghorA, veyaNA paramadAruNA // 21 // he rAjan ! sA paramadAruNA vedanA 'me' mama trikaM kaTipRSThavibhAgam, ca punarantaricchAm, antarmadhye icchA antaricchA tAmantaricchAM bhojanapAnaramaNAbhilASarUpAm, ca punaruttamAGgaM mastakaM pIDayati / kIdRzI vedanA ? indrAzanisamA ghorA, indrasyAzanirvajaM tatsamA, atidAhotpAdakatvAttattulyA ghorA-bhayadA // 21 // uvaTThiyA me AyariyA, vijjaamNttigicchgaa| adhIyA satthakusalA, maMtamUlavisArayA // 22 // ------- he rAjan ! tadetyadhyAhAraH, AcAryAH prANAcAryA vaidyazAstrAbhyAsakArakA 'me' mamopasthitAzcikitsAM kartuM lagnAH / kIdRzA AcAryAH ? vidyAmantravicikitsakAH, vidyayA mantreNa ca cikitsanti - cikitsAM kurvantIti vidyAmantracikitsakAH, pratikriyAkartAraH / 1 pavisijja-anyasaMskaraNe // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 punaH kIdRzA AcAryAH ? adhItA:- samyak paThitAH / "abIyA' iti pAThe na vidyate'nyo dvitIyo yebhyaste'dvitIyAH, asAdhAraNAH / punaH kIdRzAste ? zAstrakuzalA:- zAstreSu vicakSaNAH / punaH kIdRzAste ? mantramUlavizAradAH, mantrANi devAdhiSThitAni, mUlAni 'jaTikArUpANi, tatra vicakSaNAH, mantramUlikAnAM guNajJAH // 22 // te me tigicchaM kuvvaMti, cAuppAyaM jahA hiyaM / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majja aNAhayA // 23 // te vaidyAcAryA 'me' mama caikitsya-rogapratikriyAM yathA hitaM bhavettathA kurvanti / kIdRzaM caikitsyaM ? cAtuHpAdam, catvAraH padAH prakArA yasya taccatuHpadam, tasya bhAvaH cAtuHpAdam, cAturvidhyamityarthaH / vaidya 1 auSadha 2 rogi 3 praticAraka 4 rUpam / athavA vamana 1 virecana 2 maIna 3 svedana 4 rUpam / athavA aJjana 1 bandhana 2 lepana 3 maInarUpam 4, zAstroktaM gurupAramparyAgataM cakruriti sthAne prAkRtatvAtkurvantItyuktam / te vaidyA mAM duHkhAna vimocayanti sma / prAkRtatvAd bhUtArthe vartamAnArthapratyayaH / eSA mamAnAthatA vartate // 23 // piyA me savvasAraMpi, dijjAhi mama kAraNA / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 24 // he rAjan ! mama pitA mama kAraNena sarvamapi sAram, gRhe yatsAraM sAraM vastu, tatsarvamapi vaidyebhyo'dAt / tathApi vaidyA mAM duHkhAtkaSTAnna vimocayanti sma / eSA mamA'nAthatA jJeyeti zeSaH // 24 // mAyA vi me mahArAya, puttasoyaduhaTThiyA / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 25 // he mahArAja ! 'me' mama mAtApi duHkhAnmAM na vimocayati sma / kathaMbhUtA mAtA ? putrazokaduHkhasthitA, putrasya yaH zokaH pIDAprAdurbhAvaH sAtA'bhAvaH, sa eva duHkham, tatra sthitA putrazokaduHkhasthitA / eSA mamA'nAthatA jJeyA // 25 // bhAyarA me mahArAya, sagA jiTThakaNiTThagA / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 26 // he mahArAja ! 'me' mama bhrAtaro'pi, svakA AtmIyA jyeSThakaniSThakA - vRddhA laghavazca na mAM duHkhAdvimocayanti sma / eSA mamA'nAthatA jJeyA // 26 // 1 abIA-anyasaMskaraNe // 2 jddii-buttttii| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20, mahAnirgranthIyamadhyayanam ] bhayaNIo me mahArAya, sagA jiTThakaniTThagA / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 27 // he mahArAja ! 'me' mama bhaginyo'pi, svakA ekamAtRjAH jyeSThAH kaniSThAzca mAM duHkhAnna vimocayanti sma / eSA mamA'nAthatA jJeyA // 27 // bhAriyA me mahArAja, aNurattA aNuvvayA / aMsupuNNehiM nayaNehiM, uraM me parisiMcAI // 28 // annaM pANaM ca nhANaM ca, gaMdhamallavilevaNaM / mae nAyamanAyaM vA, sA bAlA novabhuMjaI // 29 // [ 7 khapi me mahArAya, pAsAo na viphiTTaI / naya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 30 // tisRbhirgAthAbhiH kulakam // he mahArAja ! 'me' mama bhAryA -kAminyapi duHkhAnmAM na mocayati sma / kathaMbhUtA bhAryA ? anuraktA - anurAgavatI, punaH kathaMbhUtA ? anuvratA, pativratA patimanulakSyIkRtya vrataM yasyAH sAnuvratA / etAdRzI bhAryA 'me' mama uro hRdayamazrupUrNAbhyAM locanAbhyAM siJcati sma // 28 // punaH sA bAlA matkAminI annamazanaM modakAdikaM bhakSyam, pAnaM zarkarodakAdikam, punaH snAnaM kuGkumAdipAnIyaiH, gandhaiH surabhitailacoraikagozIrSacandanapramukhaiH, mAlyairanekasurabhipuSpadAmabhirvilepanaM-gAtrArcanam, mayA jJAtaM vA ajJAtam, svabhAvenaivaitatsarvaM bhogAGgaM nopabhuGkte, nAnubhavati / mama duHkhArttayA sarvANyapi bhogAGgAni tyaktAni // 29 // punarhe mahArAja ! sA bAlA mama pArzvAnnaikaTyAnna 'viphiTTar3a' iti na viphiTTati, nApayAtItyarthaH / paraM duHkhAnmAM na vimocayati, eSA mamA'nAthatA jJeyA // 30 // tao haM evamAhaMsu, dukkhamA hu puNo puNo / veNA aNubhaveDaM je, saMsAraMmi anaMtae // 31 // tato'nantaraM pratIkAreSu viphaleSu jAteSvahamevamAdiSam / evamiti kiM ? 'hu' iti nizcayena yA vedanA akSirogapramukhA anubhavituM duHkSamAH, bhoktumasamarthAH, tA vedanAH saMsAre punaH punarbhuktA iti zeSaH / vedyate duHkhamanayeti vedanA / tA vedanA duHkhena kSamyante sahyante iti duHkSamA duHsahAH, kIdRze saMsAre ? anantake'pAre // 31 // 1 sugaMdhI dravya. 2 bhraMza dhAtuno prAkRtamAM phiTTa Adeza thAya che. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ahaM kimavAdiSaM tadAha - saiM ca jai mucijjA, veyaNA 'viulAu me / khaMto daMto nirAraMbho, pavvaio aNagAriyaM // 32 // yadi sakRdapyekavAramapyahaM vedanAyA vimucye, tadAhaM kSAnto bhUtvA, punardAnto jitendriyo bhUtvA nirArambhaH sannanagAratvaM - sAdhutvaM pravrajAmi - dIkSAM gRhNAmIti bhAvaH / kathaMbhUtAyA vedanAyAH ? vipulAyA - vistIrNAyAH // 32 // evaM ciMtaittANaM, pasutto mi narAhivA / parivattaMtie rAIe, veyaNA me khayaM gayA // 33 // evaM pUrvoktaM cintanaM cintayitvA he narAdhipa ! yAvadahaM supto'smi, tAvattasyAmeva rAtrau pravartamAnAyAmatikrAmatyAM 'me' mama vedanAH kSayaM gatAH, vedanA upazAntA ityarthaH // 33 // tao kalle pabhAyaMmi, ApucchittANa baMdhave / khaMto daMto nirAraMbho, pavvaIo aNagAriyaM // 34 // tato vedanopazAnteranantaraM kalye iti nIroge jAte sati prabhAtasamaye bAndhavAn svajJAtInApRcchayA'hamanagAratvaM - sAdhutvaM pravrajitaH, sAdhudharmamaGgIkRtavAn / kIdRzo'haM ? kSAntaH punardAntaH, punarahaM nirArambhaH // 34 // taohaM NAho jAo, appaNo ya parassa ya / savversi ceva bhUyANaM, tasANaM thAvarANa ya // 35 // he rAjan ! tato dIkSAnantaramAtmanazca punaH parasya nAtho-yogakSemakaratvena svAmI jAtaH / Atmano hi nAthaH zuddhaprarUpaNatvAt, aparasya ca hitacintanAt / eva nizcayena sarveSAM bhUtAnAM trasAnAM ca punaH sthAvarANAM nAtho jAtaH // 35 // atha yazcAtmano nAthaH, sa ca sarveSAM nAthaH tadeva dRDhayati appA naI veyaraNI, appA me kUDasAmalI / appA kAmadudhA dheNu, appA me naMdaNaM vaNaM // 36 // he rAjan ! dIkSAyAM gRhItAyAmahaM nAtho'bhUvam , pUrvamanAtha aasm|ttkthN ? ucyateayamAtmA jIvo vetaraNInadI pravartate, punarmamAtmaiva kUTazAlmalIvRkSo narakastho vartate punarayamAtmaiva kAmadughAdhenuvartate,kAmaMdogdhi pUrayatIti kaamdudhaa| jIvoyAMzubhakriyAMkaroti sA zubhakriyA sukhadetyarthaH / 'me' mamAtmA nandanaM vanam, devAnAM sukhadAyakaM vanamasti // 36 // 1 viulA io - anysNskrnne|| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20, mahAnirgranthIyamadhyayanam] . appA kattA vikattA ya, suhANa ya duhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaiTThiya suppaiTThio // 37 // he rAjannAtmA jIvaH sa eva kartA, ca punarAtmaiva vikiritA-vikSepakaH / keSAM ? tadAha-sukhAnAM ca punarduHkhAnAm, arthAt sukhAsukhayoH kartA vikiritA vinAzakazcAtmaiva / ca punarAtmA mitramupakArakRt suhRdvartate / tathAtmaivA'mitraM zatrurahitakArI vartate / he rAjannayamAtmA duSTAcAre prasthitaH- pravartito vaitaraNyAdinarakabhUmidarzako vartate, ayamevAtmA suSTha AcAre prasthitaH pravartitaH kAmadhenvAdinandanavanAdivaddharSado vartate // 37 // imA huaNNAvi aNAhayA nivA, tAmegacitto nihuo suNehiM / niyaMThadhammaM lahiyANa vI jahA, sIyaMti ege bahu kAyarA narA // 38 // he nRpa ! he rAjan ! 'hu' iti nizcaye, iyamanAthatA, anyApyanAthatA vartate, tAmanAthatAmekacittaH punarnibhRto'nyakAryebhyo nivRttaH sannAnizcitaH san zrRNu / yathA nirgranthadharma labdhvApyeke kecijjanA bahukAtarAH, bahu yathA syAttathA hInasatvAH puruSAH sIdanti, sAdhvAcAre zithilA bhavanti // 38 // jo pavvaittANa mahavvayAI, sammaM ca no phAsayaI pamAyA / aNiggahappA ya rasesu giddhe, na mUlao chidai baMdhaNaM se // 39 // he rAjan ! yo manuSyaH pravrajya - dIkSAM gRhItvA mahAvratAni pramAdAt samyavidhinA na spRzati, nasevate, se' iti sa pramAdavazavartI, pramAdAdanigrahAtmA viSayA'niyantritAtmA, ata eva raseSu madhurAdiSu gRddho bandhanaM-karmabandhanaM rAgadveSalakSaNaM saMsArakAraNaM mUlato-mUlAnna chinatti, mUlato notpATayati, sarvathA rAgadveSau na nivArayatItyarthaH // 39 // AuttayA jassa ya natthi kAI, iriyAe bhAsAe tahesaNAe / AyANanikkhevadugaMchaNAe, na dhIrajAyaM aNujAi maggaM // 40 // he rAjan ! sa sAdhurdhIrayAtaM mAgaM nAnuyAti, dhIrairmahApuruSaistIrthakarairgaNadharaizca yAtaMprAptam, arthAnmokSamArgaM na prApnoti / sa kaH ? yasya sAdhorIryAryAM - gamanAgamanasamitau, tathA bhASAyAm, tathaiSaNAyAmAhAragrahaNasamitau, punarAdAnanikSepaNasamitau - vastUnAM grahaNamocanavidhau, tathA dugaMchaNAe' iti uccAraprazravaNa-zleSma-jalla-siGghANAdInAM pariSThApanasamitau 'AyuktatA kAcinnAsti // 40 // 1sAvadhAnatA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ciraMpi se muMDaruI bhavittA, athiravvae tavaniyamehi bhtttthe| ciraMpi appANa kilesaittA, na pArae hoi hu saMparAe // 41 // sa pUrvoktaH paJcasamitirahito munyAbhAsazciraM muNDarucirbhUtvA, AtmAnamapi ciraM klezayitvA - kleze pAtayitvA, 'hu' iti nizcayena 'saMparAe' saMsAre pArago na bhavati / kIdRzaH saH ? asthiravato'sthirANi vratAni yasya so'sthiravrataH / punaH kIdRzaH saH? taponiyamabhraSTaH / yaH kadApi tapo na karoti, tathA punarniyamamabhigrahAdikaM ca na karoti, kevalaM dravyamuNDo bhavati, sa saMsArasya pAraM na prApnotItyarthaH // 41 // polle ca muTThI jaha se asAro, ayaMtie kUr3akahAvaNe va / rADhAmaNI veruliyappagAse, amahagghae hoi hu jANaesu // 42 // sa pUrvoktamuNDarucirasAro bhavati, antaHkaraNe dharmA'bhAvAdikto'kiJcitkaro bhavati / sa ka iva ? pollo muSTiriva, yathA rikto muSTirasAro madhye zuSira eva, tathA sa muNDaruciH kUTakArSApaNa ivA'satyanANakamivA'yantrito bhavati, na yantrito'yantrito'nAdaraNIyo nirguNatvAdupekSaNIyaH syAdityarthaH / uttamarthamarthAntaranyAsena dRDhayati-'hu' yasmAtkAraNAt rADhAmaNi:-kAcamaNiH 'jANaesu' iti jJAtRkeSu-maNiparIkSakanareSu vaiDUryaprakAzo'maharghako bhavati, bahumUlyo na bhavati / vaiDUryamaNivat prakAzo yasya sa vaiDUryamaNiprakAzaH, vaiDUryamaNisadRgtejAH |mhtyrghaa yasya sa maharghaH, mahargha eva mahArghakaH, na mahAghako'mahAghako'bahumUlya ityarthaH / yathA maNijJeSu vaiDUryamaNirbahumaulyaH syAttathA kAcamaNirbahumaulyo na syAt / evaM dharmahIno muniH sAdhurguNajJeSu yathA saddharmAcArayuktaH sAdhurvandanIyaH syAt, tathA sa muNDarucirvandanIyo na syAditi bhAvaH // 42 // kusIlaliMgaM iha dhArayittA, isijjhayaM jIviya bUhaittA / asaMjae saMjayalappamANe, viNighAyamAgacchai se ciraMpi // 43 // 'se' iti sa sAdhvAcArarahita iha saMsAre ciraM-cirakAlaM yAvadvinighAtamAgacchatipIDAM prApnoti / kiM kRtvA ? kuzIlaliGga-pArzvasthAdInAM cinhaM dhArayitvA, punarjIvikAyaiAjIvikArtham RSidhvajaM rajoharaNamukhapotikAdikaM bRhayitvA-vRddhi prApayitvA, vizeSaNa nighAtaM vinighAtaM vividhapIDAm sa kiM kurvANaH ? asaMyataH sannahaM saMyata iti lAlapyamAnaH, asAdhurapi sAdhurahamiti bruvANaH // 43 // visaM tu pIyaM jaha kAlakUTaM, haNAi satthaM jaha kuggahIyaM / emeva dhammo visaovavanno, haNAi veyAla ivAvivanno // 44 // he rAjan ! yathA kAlakUTo-mahAviSaH pItaH san 'haNAi' iti hanti, punaryathA kugRhItaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . mahAnirgranthIyamadhyayanam ] 20, viparItavRttyA gRhItaM zastraM hanti, evamevAnenaiva dRSTAntena, mahAviSakugRhItazastradRSTAntena viSayairindriyasukhairupapanno viSayopapanno viSayasukhAbhilASayukto dharmo'pi hanti / punaH saviSayo dharmo'vipannavetAla iva hanti, mantrAdibhirakIlitaH sphuradvalo mantrayantrairanivAritabalo vetAlo - mahApizAco mArayati, tathA viSayasahito dharmo'pi mArayatItyarthaH // 44 // je lakkhaNaM suviNaM pauMjamANe, nimittakoUhalasaMpagADhe / kuheDavijjAsavadArajIvI, na gacchaI saraNaM taMmi kAle // 45 // [ 11 yaH sAdhurlakSaNaM prayuJjAna:- sAmudroktaM strIpuruSazarIracinhaM zubhAzubhasUcakaM prayuGkte gRhasthAnAM purato vakti / punaryaH sAdhuH 'suviNa' svapnavidyAM prayuJjAno bhavati, svapnAnAM phalAphalaM vakti / punaryaH sAdhurnimittakautUhalasampragADho bhavati, nimittaM ca kautUhalaM ca nimittakautUhale, tayoH sampragADho'tyantAsaktaH syAt, tatra nimittaM bhUkampolkApAtaketUdayAdi, kautUhalaM kautukaM putrAdiprAptyarthaM snAnabheSajauSadhAdiprakAzanam, ubhayatra saMrakto bhavati / punaryaH sAdhuH kuheTakavidyAzravadvArajIvI bhavati, kuheTakA vidyAH kuheTakavidyA / alIkAzcaryavidhAyimantratantrayantrajJAnAtmikAH, tA evAzravadvArANi, tairjIvitumAjIvikAM kartuM zIlaM yasya sa kuheTakavidyAzravadvArajIvI, etAdRzo yo bhavati / he rAjan ! paraM tasmin kAle-lakSaNasvapnanimittakautUhalakuheTakavidyAzravadvAropArjitapAtakaphalopabhogakAle sAdhuH zaraNaM trANaM duSkRtarakSAkSamaM na gacchati na prApnoti, taM sAdhuM ko'pi duHkhAnnarakatiryagyonyAdau na trAyate ityarthaH // 45 // - tamaMtameNeva u se asIle, sayA duhI vippariyAsuveI / saMdhAvaI naragatirakkhajoNi, moNaM virAhittu asArUve // 46 // tu punaH sa dravyamuNDo'sAdhurUpo maunaM virAdhya - sAdhudharmaM dUSayitvA narakatiryagyoniM sandhAvati-satataM gacchati / punaH so'zIlaH kuzIlo viparyAsamupaiti, tattveSu vaiparItyaM prApnoti, mithyAtvamUDho bhavatIti bhAvaH / kIdRzaH saH ? tamastamasaiva sadA duHkhI, atizayena tamastamastamaH, tena tamastamasaivA'jJAnamahAndhakAreNaiva saMyamavirAdhanAjanitaduHkhasahitaH // 46 // uddesiMyaM kIyagaDaM niyAgaM, na muccaI kiMci aNesaNijjaM / aggIva vA savvabhakkhI bhavittA, io cuo gacchaI kaTTu pAvaM // 47 // punaryaH sAdhuveza uddezikaM darzanina uddizya kRtamuddezikamAhAram, nityakaM nityapiNDaM gRhasthasya gRhe niyatapiNDam, etAdRzaM sadoSamAhAramaneSaNIyaM sAdhunA'grAhyaM na muJcati, jihvAlAmpaTyena kimapi na tyajati, sarvameva gRhaNAti, so'gniriva sarvabhakSIbhUya haritazuSyaprajvAlako vaizvAnara iva bhUtvA, prAsukAhAraM bhuktvA, itazcyuto manuSyabhavAccyutaH kugatiM vrajati / kiM kRtvA ? pApaM kRtvA, saMyamavirAdhanAM vidhAya // 47 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 na taM arI kaMThachittA karei, jaM se kare appaNiyA durappA / se NAhaI maccumuhaM tu patte, pacchANutAveNa dayAvihUNo // 48 // __ he rAjannAtmIyA durAtmatA-svakIyA duSTAcArapravRttiryamanarthaM karoti, tamanartha kaNThe chettA-kaNThacchedako'rirapi na karoti / prANApahArakAdvairiNo'pi durAtmatA duSTA / duSTAcArapravRtta AtmAna eva ghAtakRditi hArdam / sa ca duSTAcArapravRtta AtmA mRtyumukhaM prAptaH san 'NAhaI' iti jJAsyati, svayameveti zeSaH / kena ? pazcAdanutApena, hA ! mayA duSTaM karma kRtamiti pazcAttApena maraNasamaye jJAsyati / kIdRzaH sa durAtmA ? dayAvihInaH // 48 // niraTThiyA naggaruI u tassa, je uttamaDhe vivajjAsameI / imevi se natthi parevi loe, duhao vi se jhijjhai tattha loe // 49 // he rAjan ! ya uttamArthe viparyAsameti, tasya nAgnyarucirnAnye - zrAmaNye ruciricchA nirarthikA / uttamaH prAdhAno'rtho mokSo yasmAtsa uttamArthaH, tasminnuttamArthe , arthAtparyantasamayArAdhanarUpe jinAjJArAdhane vaiparItyaM prApnoti, durAtmatve sundarAtmatvajJAnaM prApnoti, tasya nagnatvAdirucinirvastrAdiklezavAJchA niSphalA / mithyAtvino hi kaSTaM niSphalam, yato hyanyasya puruSasya tu kiJcitphalaM syAdeva, paraMtu mithyAtvino nagnatvarucerAd dravyaliGgino'yaM loko nAsti, locAdinagnatvAdikaSTasevanAdihalokasukhamapi nAsti, punastasya davyaliGginaH saMyamavirAdhanAtaH paralokaH-paralokasukhamapi nAsti, kugatiga-manAduHkhaM syAt, tatrobhayalokA'bhAve sati sa dharmabhraSTo dvidhApyaihikapAralaukikasukhA'bhAvenobhayalokasukhayuktAnarAnavalokyobhayalokasukhAdbhraSTaM mAM dhigiti cintayA 'jhijjhai' iti kSIyate - jIrNo bhavati / manasi dUyate ityarthaH // 49 // emeva'hAchaMdakusIlarUve, maggaM virAhittu jiNuttamANaM / kurarI ivA bhogarasANugiddhA, niraTusoyA pariyAvamei // 50 // evamevAmunA prakAreNa mahAvratavirAdhanAdiprakAreNaiva yathAchandaH kuzIlarUpaH svakIyaruciracitAcAraH kutsitazIlasvabhAvaH sAdhurjinottamAnAM-tIrthakarANAM mArga virAdhya paritApaM pazcAttApameti-prApnoti / ka iva ? bhogarasAnugRddhA 'kurarI pakSiNIva, bhogAnAM jihvAsvAdadAyakAnAM mAMsAnAM rase'nugRddhA lolupA bhogarasAnugRddhA / punaH kIdRzA kararI ? nirasoyA, nirarthakaH zoko yasyAH sA nirarthazokA / yathA hi mAMsarasagRddhA pakSiNI anyebhyo mahAbalebhyo pakSibhyo vipattiM prApya zocate, tadvipatteH pratIkAramanavalokayantI pazcAttApaM prApnoti, tathA saMyamavirAdhako viSayAbhilASIndriyasukhArthI sAdhurlokadvayAnarthaM prApnoti / tato'sya svaparitrANAsamarthatvenA'nAthatvamiti bhAvaH // 50 // 1 krauMca (mAdA pakSI) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20, mahAnirgranthIyamadhyayanam] [13 atha yatkRtyaM tadAha - succANa mehAvi subhAsiyaM imaM, aNusAsaNaM nANaguNovaveyaM / maggaM kusIlANa jahAya savvaM, mahAniyaMThANa vae paheNaM // 51 // he medhAvin ! he paNDita ! he rAjan ! idaM suSTha bhASitaM subhASitamanuzAsanamupadezaM zrutvA sarvaM kuzIlAnAM mArga 'jahAye' ti tyaktvA mahAnirgranthAnAM - mahAsAdhUnAM pathi-mArge vrajestvaM careH / kIdRzamanuzAsanam ? jJAnaguNopapetam, jJAnasya guNA jJAnaguNAstairupapetaM jJAnaguNopapetam // 51 // carittamAyAraguNannie tao, aNuttaraM saMjamapAliyANaM / nirAsave saMkhaviyANa kamma, uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 52 // tatastasmAtkAraNAnmahAnirgranthamArgagamanAnnirAzravo munirmahAvratapAlakaH sAdhurvipulamanantasiddhAnAmavasthAnAdasaGkIrNam, uttamaM sarvotkRSTam, punadhuvaM-nizcalaM zAzvatametAdRzaM moksssthaanmpaiti-praapnoti|kiidRshH sAdhaH? cAritrAcAragaNAnvitaH, cAritrasyAcArazcAritrAcArazcAritrasevanam, guNA-jJAnazIlAdayaH, cAritrAcArazca guNAzca cAritrAcAraguNAstairanvitazcAritrAcAraguNAnvitaH |atr makAra: prAkRtatvAt / kiM kRtvA sAdhurmokSaM prApnoti ? anuttaraM pradhAnaM bhagavadAjJAzuddhaM saMyamaM saptadazavidhaM pAlayitvA / punaH kiM kRtvA ? karmANyaSTAvapi saMkSipayya-kSayaM nItvA / etAvatA cAritrAcArajJAnAdiguNayuktaH, ata eva niruddhAzravaH pradhAnaM saMyama prapAlya sarvakarmANi saMkSayaM nItvA mokSaM prApnotItyarthaH // 52 // athopasaMhAramAhaevuggadaMtevi mahAtavohaNe, mahAmuNI mahApainne mahAyase / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuyaM, se kahei mahayA vitthareNa // 53 // evamamunA prakAreNa zreNikena rAjJA pRSTaH san sa mahAmunirmahAsAdhurmahatA vistareNabRhatA vyAkhyAnena mahAnirgranthIyaM mahAzrutamakathayat / mahAntazca te nirgranthAzca mahAnirgranthAH, tebhyo hitaM mahAnirgranthIyam, mahAmunInAM hitamityarthaH / kIdRzaH saH ? ugraH karmazatruhanane baliSThaH, punaH kIdRzaH saH? dAnto-jitendriyaH, punaH kIdRzaH? mahAtapodhano mahacca tattapazca mahAtapaH mahAtapo dhanaM yasya sa mahAtapodhanaH, punaH kIdRzaH ? mahApratijJo - vrate dRDhapratijJAdhArakaH, punaH kIdRzaH ? mahAyazA - mahAkIrti // 53 // tuTTho hu seNio rAyA, iNamudAha kyNjlii| aNAhattaM jahAbhUyaM, suTTha me uvadaMsiyaM // 54 // zreNiko rAjA tuSTo 'hu' iti nizcayenedamudAhedamavAdIt-kIdRzaH zreNikaH ? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 kRtAJjalirbaddhAJjaliH / idamiti kiM ? he mune ! yathAbhUtaM yathAvasthitamanAthatvaM me - mama suSTupadarzitam, tvayA 'me' mamA'nAthatvaM samyagdarzitamiti bhAvaH // 54 // tumhA suladdhaM khu maNussajammaM, lAbhA suladdhA ya tume mhesii| tujjhe saNAhA ya sabaMdhavA ya, jaM bheThiyA magge jiNuttamANaM // 55 // kiM zreNika Aha-he maharSe ! mAnuSyaM janma 'khu' iti nizcayena sulabdham' saphalaM tvadIyaM mAnuSyaM janma / he maharSe ! tvayaiva lAbhA rUpavarNavidyAdInAM lAbhAH sulabdhAH, rUpalAvaNyAdiprAptayaH suprAptAH / he maharSe ! yUyameva sanAthAH, Atmano nAthatvAnnAthasahitAH, ca punayameva sabAndhavA jJAtikuTumbasahitAH, yadyasmAtkAraNAt bhe' bhavanto jinottamAnAMtIrthaGkarANAM mArge sthitAH // 55 // taM si NAho aNAhANaM, savvabhUyANa sNjyaa| khAmemi te mahAbhAga, icchAmi aNusAsiuM // 56 // he saMyata ! tvamanAthAnAM sarvabhUtAnAM trasAnAM sthAvarANAM jIvAnAM nAtho'si / he mahAbhAga ! he mahAbhAgyayukta ! 'te' iti tvAmahaM kSamAmi / mayA pUrvaM yastavAparAdhaH kRtaH sa kSantavya ityarthaH / atha bhavato'nuzAsayituM - tvattaH zikSayitumAtmAnamicchAmi, madIya AtmA tavAjJAvartI bhavatvitIcchAmItyarthaH // 56 // pucchiUNa mae tujhaM, jhANavigyo ya jo ko| nimaMtio ya bhogehiM, taM savvaM marisehi me // 57 // he maharSe ! mayA tubhyaM pRSTvA-praznaM kRtvA yastava dhyAnavighnaH kRtaH, ca punarbhogaiH kRtvA nimantritaH, bho svAmin ! bhogAn bhujhvetyAdiprArthanA tava kRtA, taM sarvaM me mamAparAdhaM kSantumarhasi, sarvaM mamAparAdhaM kSamasvetyarthaH / / 57 // evaM thuNittANa sa rAyasIho, aNagAArasIhaM paramAi bhattIe / saoroho sapariyaNo sabaMdhavo, dhammANuratto vimaleNa ceyasA // 58 // sa rAjasu siMho rAjasiMhaH- zreNiko rAjA evamamunA prakAreNa tamanagArasiMha-munisiMha paramayotkRSTayA bhaktyA stutvA vimalena-nirmalena cetasA dharmAnurakto'bhUditi zeSaH / kIdRzaH zreNikaH? sAvarodho'ntaHpureNa sahitaH, puna kIdRzaH? saparijanaH saha parijanaivartata iti saparijano bhRtyAdivargasahitaH punaH kIdRzaH ? sabAndhavaH saha bAndhavairdhAtRpramukhairvartata iti sabAndhavaH / purApi vanavATikAyAM sarvAntaH puraparijanabAndhavakuTumbasahita eva krIDAM kartumAgAt, tato munervAkyazravaNAt sarvaparikarayukto dharmAnurakto'bhUdityarthaH // 58 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20, mahAnirgranthIyamadhyayanam] [15 ussasiyaromakUvo, kAUNa ya payAhiNaM / abhivaMdiUNa sirasA, aiyAo narAhivo // 59 // narAdhipaH zreNiko'tiyAto - gRhaM gataH / kiM kRtvA ? zirasA mastakenAbhivandyamuni namaskRtya, punaH kiM kRtvA ? pradakSiNAM kRtvA-pradakSiNAM dattvA / kathaMbhUto narAdhipaH ? 'ussasiyaromakUvo' ucchvasitaromakUpaH, saadhodrshnaadvaakyshrvnnaadulsitromkuupH||59|| iyarovi guNasamiddho, tiguttigutto tidNddviroy| vihaMga iva vippamukko, viharaD vasuhaM vigymoho||60||ttibemi athetaro'pi zreNikApekSayA'paro'pi-munirapi vasudhAM-pRthivIM viharati vihAraM karoti / kIdRzaH san ? vimohaH san-moharahitaH san, arthAt kevalI san / kIdRzo muniH ? guNasamRddhaH saptaviMzatisAdhuguNasahitaH, punaH kIdRzaH ? tridaNDaviratastridaNDebhyo manovakkAyAnAmazubhavyApArebhyo virataH, punaH kIdRzaH ? vihaga iva vipramuktaH, pakSIva kvacidapi pratibandharahito niSparigraha ityarthaH / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prati vadati, ahamiti bravImi // 60 // iti mahAnirgranthIyamadhyayanaM viMzatitamaM sampUrNam // 20 // ___iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM mahAnigranthIyAkhyaM viMzatitamamadhyayanaM samAptaM zrIrastu / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 samudrapAlIyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'nAthatvamuktam, tadanAthatvaM viviktacaryayA vicAryate, ato'sminnadhyayane vivaktacaryocyate caMpAe pAlie nAma, sAvae Asi vANie / mahAvIrassa bhagavao, sIso so u mahappaNo // 1 // ___ 'caMpAe' iti campAyAM nagaryAM pAlita iti nAmnA zrAvako dezaviratidhArI vaNigAsIt / kIdRzaH sa vaNik ? bhagavato mahAvIrasya mahAtmano - mahApuruSasya tIrthakarasya ziSyaH zikSAdhArakaH / so u' iti sa punaH pAlito nAma zrAddhaH kIdRzo vartate ? tdaah-||1|| niggaMthe pAvayaNe, sAvae se vi kovie / poeNa vavaharaMte, pihuMDaM nagaramAgae // 2 // sa pAlitanAmA zrAvako mahAtmA nairgranthe prAvacane-zrIvItarAgasya siddhAnte kovido'bhUt / sa pAlita ekadA potena vyAvaharan-pravahaNena vANijyaM kurvan pihuNDaM nAma nagaramAgataH / campAnagarItaH pravahaNamAruhya vyApArArthaM pihuNDanagaraM samAyAta iti // 2 // pihuMDe vavaharaMtassa, vANio dei dhUyaraM / taM sasattaM paigijjha, 'sayaM desaM paiTThie // 3 // atha tatra pihuNDanagare kazcidvaNik vyavaharatastasya pAlitasya guNaiH santuSTaH san pAlitAya dhUyarami' ti putrI dadAti / sa ca pAlitastAM pariNIya katiciddinAni tatra sthitvA tAM vaNikputrIM sasattvAM-sagarbhA pratigRhya svakaM dezaM prati prasthitaH, pihuNDAccampAM prati calitaH // 3 // aha pAliyassa gharaNI, samuiMmi ya pasavaI / aha dArae tarhi jAe, samuddapAlo tti nAmae // 4 // athAnantaraM pAlitasya gRhiNI samudre dArakaM prasUte sma / atha tasmin dArake-putre jAte sati samudrapAla iti nAmataH sa bAla AsIditi zeSaH // 4 // khemeNa Agae caMpaM, sAvae vANie gharaM / saMvaDDai ghare tassa, dArae se suhoie // 5 // tasmin pAlite nAmni vaNiji campAyAM nagaryAM kSemeNa-sukhena gRhamAgate sati samudrapAlo bAlakaH saMvardhate / kIdRzaH sa bAlakaH ? sukhocitaH- sukhayogyaH // 5 // 1sadesamaha patthio- anya saMskaraNe // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21, samudrapAlIyamadhyayanam] [17 bAvattarIkalAo ya, sikkhie niiikovie| jovaNeNa ya saMpanne, surUve piyadaMsaNe // 6 // ca-punaH sa samudrapAlo dvAsaptatikalAzikSitaH sannItikovido'bhUt, lokanItidharmanIticaturobhUt / ca - punaryovanena sampannaH-saJjAta iti gamyam / kathaMbhUtaH saH ? priyadarzanaH, punaH kathambhUtaH samudrapAlaH ? surUpaH- sundararUpaH // 6 // tassa rUvavaiM bhajjaM, piyA ANei rUviNi / pAsAe kIlie ramme, devo doguMdago jahA // 7 // atha tasya samudrapAlasya pitA pAlito rUpavatI bhAryAM rUpiNItinAmnImAnayatipariNAyati sm|tto ramye - ramaNIke prAsAde krIDAM karoti |ko yathA? dogundako devo yathA, yathendrANAM pUjyasthAnIyo devaH sukhAni bhuGkte, tathA sukhaM bhuGkte ityarthaH // 7 // aha annayA kayAI, pAsAyAloyaNe Thio / vajjhamaMDaNasobhAgaM, vajjhaM 'passaI bajjhagaM // 8 // athAnantaraM samudrapAlo'nyadA kadAcit prAsAdasya - dhavalagRhasyAlokane prAsAdAlokane mandiragavAkSe sthito vadhyaM - cauraM pazyati, vadhAyA) vadhyastam / kIdRzaM vadhyam ? vadhyamaNDanazobhAkaM, vadhyasya - caurasya yAni maNDanAni raktacandananimbapatrakaravIrapuSpastragAdIni vadhyamaNDanAni, taiH zobhA yasyAsau vadhyamaNDanazobhAkastam / punaH kIdRzaM ? bAhyagaM - bahirbhavaM bAhyaM bahirbhUmaNDalam, tadgacchati - prApnotIti bAhyagastam, rAjapuruSaibahiniHsArayantam / athavA vadhyagam, iha vadhyazabdenopacArAdvadhyabhUmirucyate, tatra vadhyabhUmau gacchantam // 8 // taM pAsiUNa saMviggo, samuddapAlo iNamabbavI / aho asuhANa kammANaM, nijjANaM pAvagaM imaM // 9 // samudrapAlaH saMvegaM prAptaH sannidamabravIt / kiM kRtvA ? taM cauraM-vadhyaM dRSTvA, idamiti kiM ? aho ityAzcarye'zubhAnAM karmaNAmidaM pApakaM niryANamazubhaM prAntaM dRzyate // 9 // saMbuddho so tahiM bhayavaM, paramasaMvegamAgao / Apuccha'mmApiyaraM, repavvaie aNagAriyaM // 10 // 1 pAsai - anyasaMskaraNe // 2 Apuccha'mmApiaro-anyasaMskaraNe, tatra tasya vRttirapi evaM-"ApRcchaya mAtA-pitarau-" iti bRhvRttyaam|| 3 pvve-anysNskrnne| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 . sa samudrapAlo bhagavAn - mAhAtmyavAn sambuddhaH- pratibuddhaH san paramasaMvegamAgataH, paramavairAgyaM prAptaH / mAtApitaramApRcchyAnagAratvaM pravajitaH, prakarSeNAGgIkRtavAn // 10 // jahittu saMgaM tha mahAkilesaM, mahaMtamohaM 'kisaNaM bhayAvahaM / pariyAyadhammaM ca'bhiroyaijjA, vayANi sIlANi parisahe ya // 11 // samudapAlo bhagavAn Atmane 'pariyAyadhamma' pravrajyAdharmamabhirocayet / ca punarvatAni ahiMsAnRtAsteyabrahmAkiJcanatvalakSaNAnipaJca, tathA zIlAnyuttaraguNarUpANi zuddhAcAragocarIkaraNasaptatirUpANi, tAnyapyAtmane'bhirocayet, arthAtpravrajyAM jagrAhetyarthaH / kiM kRtvA ? saGga-svajanAdisambandhaM tyaktvA, tha' pAdapUraNe / kathaMbhUtaM saGgam ? 'mahAkilesaM' mahAn klezo yasmAtsa mahAklezastam / punaH kathaMbhUtaM saGgaM ? mahAn moho yasmin sa mahAmohastaM mahAmohaM - pracurAjJAnasahitam / punaH kathaMbhUtaM ? kisaNaM' kRSNalezyAyA hetum, tasmAtkRSNam, punaH kathaMbhUtaM ? bhayAnakaM bhayajanakamityarthaH // 11 // ahiMsasaccaM ca ateNagaM ca, tatto ya baMbhaM apariggahaM ca / paDivajjiyA paMca mahavvayAI, carijja dhammaM jiNadesiyaM viU // 12 // tAni paJcavratAnAM nAmAnyAha-ahiMsA, jIvAnAM vadho hiMsA, na hiMsA'hiMsA sarvajIveSu dayA prathamam 1 / ca punaH satyam 2 / ca punarastainyakam, stenasya caurasyedaM karma stainyam na stainyamastainyam astainyamevA'stainyakam 3 / tato'nantaraM brahma-zIlam 4 / ca punaraparigrahaM sarvathA lobhatyAgaH 5 / sa samudrapAlaH paJca mahAvratAnImAni pratipadya jinadezitaM dharma caret-seveta, mahAvratAni gRhItvaikatra na tiSThediti bhAvaH / kathaMbhUtaH saH ? 'viU' iti vidvAn, vetti heyopAdeyavidhIniti vidvAn // 12 // savvehiM bhUehi dayANukaMpe, khaMtikhame saMjaya baMbhayArI / sAvajjajogaM parivajjayaMte, carijja bhikkhU susamAhiiMdie // 13 // 'bhikkhU' iti bhikSuH samudrapAlitasAdhuH susamAhitendriyaH san 'carijja' iti vicarati sma / kathaMbhUtaH saH ? sarveSu bhUteSu dayAnukampI, sarveSu prANiSu dayayA hitopadezarUpayA'nukampanazIlo dayApAlanaparaH sa dayAnukampI, punaH kathaMbhUtaH ? kSAntikSamaH, kSAntyA, tatvalocanayA kSamate duSTAnAM durvacanatADanAdikamiti kSAntikSamaH, punaH kathaMbhUtaH ? saMyataH sAdhvAcArapAlakaH, punaH kathaMbhUtaH ? brahmacArI, brahmaNi-paramAtmasvarUpe caratIti brahmacArI brahmacaryadhArako vA / punaH sa kiM kurvan vicarate sma ? sAvadyayogaM varjayan, sapApayogaM parityajan // 13 // 1 kAsiNaM - anysNskrnne| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19 21, samudrapAlIyamadhyayanam] kAleNa kAlaM viharejja rahe, balAbalaM jANiya appaNo U / sIho vva saddeNa na saMtasijjA, vayayogaM succA na asabbhamAhu // 14 // punaH sa sAdhuH kAlena prastAvena prathamapauruSyAdisamayena kAlamavasarayogyaM kArya dhyAnAnuSThAnatapasyAdikaM kurvan rASTre-maNDale vicaret / kiM kRtvA ? Atmano balAbalaM jJAtvA, parISahAdisahanasAmarthya vicArya, yathA saMyamayogahAnirna syAttatheti bhAvaH / punaH sa sAdhuH siMha iva zabdena bhayotpAdakena na santraset satvAnnAtrasat, ata eva vAgyogaM zrutvAduHkhotpAdakaM vacanaM zrutvA, khalAnAmasabhyaM vacanaM karNe vidhAyA'sabhyaM vacanaM na Aha-na bUyAt ArSatvAdAhuriti // 14 // uvehamANo u parivvaijjA, piyamappiyaM savva titikkhijjaa| na savva savvatthabhiroyaijjA, na yAvi pUyaM garahaM ca saMjae // 15 // tu-punaH sa sAdhurupekSyamANo'sabhyavacanamavagaNayan parivrajet, manasi vacasi durvacanamadhArayan grAmAnugrAmeSvatizayena vicaret, priyaM ca punarapriyaM sarvaM titikSet / lokAnAM samyagvacanaM duSTaM vacanaM ca saheta / punaH sa samudrapAlitasAdhuH sarvaM vastu sarvatra na rocayet, Atmane nAbhilaSayet / ca punaH sa saMyataH- sa sAdhuH pUjAmapi-stutirUpAM vANImapi nizcayena gahA~ nindAM parApavAdarUpAmapi na rocayet / yato hi sa samudrapAlitasAdhudRSTAdRSTapadArtheSvabhilASuko mAbhUditi bhAvaH // 15 // nanu kiM bhikSorapyanyathAbhAvaH syAt, yenetthamitthamAtmano'nuzAsanamasau cakre, ityAhaaNegachaMdA iha mANavehiM, je bhAvao saMpagarei bhikkhU / / bhayabhekhA tattha uviti bhImA, divvA maNussA aduvA tiricchA // 16 // ihAsmin jagati mAnaveSu-manuSyeSvanekAni chandAsi bahavo'bhiprAyA vartante, yAnanekAnabhiprAyAn bhAvatastattvavRttyA bhikSurapi samprakaroti / atastatra dIkSAyAM bhayabheravAH- pracurabhayotpAdakA bhImA - raudrAH, divyA - devasambandhinaH, athavA mAnuSyAmanuSyasambandhinaH, tiryaJcAstiryagyonisambandhina utpadyante // 16 // parIsahA dunvisahA aNege, sIyaMti jattha bahukAyarA narA / se tattha patte na vahijja bhikkhU, saMgAmasIse iva nAgarAyA // 17 // durviSahA-duHkhena soDhuM zakyAH parISahA aneke utpadyante iti sambandhaH / yatra yeSUpasargeSUtpanneSu bahukAtarA narA-aneke kAtarAH sIdanti, saMyamAt zlathIbhavanti / sa sAdhustatra parISahe prApte-udayamAgate sati na vyathenna satvAccalet / ka iva ? nAgarAja ivagajarAja iva, yathA gajarAjaH saGgrAmazIrSe-yuddhaprakarSe na viparItamukho bhavati // 17 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 sIusiNAdaMsamasagAyaphAsA, AyaMkA dehaM vivihA phusaMti / akukkuo tatthahiyAsaejjA, rayAi khevijja purA kaDAi // 19 // zItoSNadaMzamazakatRNasparzAH, ete parISahAH sAdho vividhA AtaGkA - rogaparISahAH spRzanti, tadA sAdhuH akukkuo' iti kutsitaM kUjati - pIDitaH sannAkrandatIti kukUjaH, na kukUjo'kukUjaH, AkrandamakurvaMstatra tAn parISahAnadhisaheta / evaMvidhaH sAdhuH purAkRtAni rajAMsi-pApAni kSapayet-kSayaM nayet // 18 // pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaMca bhikkhU satataM viykkhnno| meruvva vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahijjA // 19 // sAdhuH parISahAn saheta, kiM kRtvA ? rAgaM tathA dveSaM ca punarmohaM prahAya-tyaktvA , kIdRzaH sAdhuH ? satataM vicakSaNo-nirantaraM tattvavicArarataH, ka iva? meruriva vAtairakampamAnaH, punaH kIdRzaH sAdhuH ? AtmaguptaH kUrma iva guptazarIraH // 19 // aNunnae nAvaNae mahesI, nayAvi pUrya garahaM ca saMjae / se ujjubhAvaM paDivajja saMjayA, nivvANamaggaM virae uvei // 20 // maharSiH pUjAM-stuti, ca punargahA~ nindAmapi na saGgayet-saGgaM na kuryAt, stutinindayoH prasaGgaM na kuryAt / stuti zrutvA harSaM na kuryAt, nindAM ca zrutvA duHkhaM na kuryAditi bhAvaH / kIdRzo maharSiH? anunnataH, na unnato'bhimAnarahitaH, punaH kIdRzaH? nAvanato, na avanatodInabhAvena rahitaH, sa etAdRzaH samudrapAlitaH saMyata RjubhAvaM-saralatvaM pratipadya virata:pApAnivRttaH san nirvANamArga mokSamArgamupaiti-prApnoti // 20 // a sahe pahINasaMthave, virae Ayahie pahANavaM / paramaTThapaehi ciTThaI, chinnasoe amame akiMcaNe // 21 // punaH sa sAdhuraratiratisahaH, aratizca ratizcA'ratiratI, te sahate ityaratiratisahaH, punaH kIdRzaH ? prahINasaMstavaH prakarSeNa hIno gataH saMstavo-gRhasthaiH saha paricayo yasya sa prahINasaMstavastyaktasaGagaH / panaH kIdRzaH? virata:-pApakriyAto nivattaH, panaH kIdRzaH? Atmahita, AtmanAM-sarvajIvAnAM hito-hitavAJchakaH / punaH kIdRzaH? pradhAnavAn, pradhAnaH saMyamaH sa vidyate yasya sa pradhAnavAna saMyamayuktaH, panaH sa sAdhaH kiM karoti? paramArthapadeSa tiSThati, paramArthasya-mokSasya padAni-sthAnAni mokSadAyakatvAtkAraNAni paramArthapadAni jJAnadarzanacAritrANi, teSu tiSThati, prAkRtatvAt saptamIsthAne tRtIyA / punaH kIdRzaH saH? chinnazokaH, athavA chinnAni zrotAMsi-mithyAdarzanAdIni yasyAsau chinnazrotaH / iha saMyamapadAnAmAnantyAttadabhidhAyipadAnAM punaH punarvacane'pi na paunaruktyam / punaH kIdRzaH saH ? amamo mamatvarahitaH, punaH kIdRzaH ? akiJcano dravyAdiparigraharahitaH // 21 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21, samudrapAlIyamadhyayanam ] __ [21 vivittalayaNAI bhaejja tAI, nirovalevAi asNthddaai| isIhi cinnAi mahAjasehiM, kAeNa phAsijja parIsahAI // 22 // punaH samudrapAlitaH sAdhuH kIdRzaH ? 'tAyI' trAyate-rakSati kAyaSaTkamiti trAyI, SaTkAyarakSAkArako munirityarthaH / sa viviktalayanAni strIpazupaNDakarahitAni dharmasthAnAni bhajet / kIdRzAni viviktalayanAni ? nirupalepAni dravya-bhAvatazca leparahitAni, davyato hisAdhunimittena na liptAni, gRhasthena svArthaM liptAnItyarthaH / bhAvatastu rAgAdileparahitAni, madIyAnImAni sthAnAnIti rAgabuddhayA rahitAni / punaH kIdRzAni? asaMthaDAi' asaMstRtAni zAlyAdibIjairavyAptAni, sacittabIjasaghaTTarahitAni / punaH kIdRzAni ? mahAyazobhiH RSibhizcIrNAnyaGgIkRtAni sevitAnItyarthaH / punaH samudrapAlitaH sAdhuH kAyena parISahAn 'phAsijja' iti spRzet, dvAviMzatiparISahAn saheta // 22 // sa nANanANovagae mahesI, aNuttaraM cariuM dhammasaMcayaM / aNuttare nANadhare jasaMsI, ubhAsai sUrietalikkhe // 23 // sa samudrapAlo maharSiranuttara-pradhAnaM dharmasaJcayaM dazavidhadharma caritvA'rAdhyA'vabhAsatezobhate / kIdRzaH saH ? jJAnajJAnopagataH, jJAnena-zrutajJAnena yad jJAna-samyakriyAkalApavedanaM jJAnajJAnam, tenopagataH samyagjJAna-kriyAsahitaH, punaH kIdRzaH ? yazasvI, sa ka iva ? antarikSe - AkAze sUrya iva, yathAkAze sUryo virAjate, tathA sa tapastejasA virAjate ityarthaH // 23 // duvihaM khaviUNa ya puNNapAvaM, niraMgaNe savvao vippamukke / tarittA samudaM ca mahAbhavohaM, samuddapAle apuNAgamaM gaI gai // 24 // ttibemi samudrapAlaH sAdhurapunarAgamagatiM gataH, na vidyate punarAgamo yasyAH sA'punarAgamA, apunarAgamA cAsau gatizcA'punarAgamagatistAM gatim, yatna gatau gatAnAM jIvAnAM punaH saMsAre Agamo na bhavati, mokSaM gata ityarthaH / kiM kRtvA mokSaM gataH ? dvividhaM ghAtikaM bhavopagrAhikaM puNyapApaM zubhAzubhaprakRtirUpaM kSapayitvA sampUrNaM bhuktvA, punaH kiM kRtvA ? mahAbhavaudhaM samudaM taritvollaGghya, mahAntazca te bhavAzca mahAbhavAH, teSAmoghaH samUho yatra sa mahAbhavaughaH, tametAdRzaM samudramarthAtsaMsArasamudaM vilaya siddho babhUvetyarthaH / paraM kIdRzaH sa samudrapAlitaH sAdhuH ? sarvato bAhyA-'bhyantaraparigrahAdvipramuktaH, athavA zarIrasaGgAdapi vipramuktaH / punaH kIdRzaH saH ? niraGgano nirgatamaGganaM-calanaM yasmAtsa niraGganaH, saMyame nizcalaH, aGgergatyarthatvAt, sAdhumArge nizcalacitta ityarthaH / ityahaM bravImi, he jambU ! zrIvIravAkyAttavAgre ityamunA prakAreNAhaM samudrapAlitasAdhusambandhaM bravImi // 24 // iti samudrapAlIyamekaviMzamadhyayanaM sampUrNam // 21 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAmekaviMzAdhyayanasyArthaH smpuurnnH|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 22 rathanemIyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane viviktacaryA dhRtimatA kAryA, tatra ca kadAcinmanaH pariNAmAddharmAdbhraSTA bhavanti tadA rathanemivaccaraNe dhRtirAdheyA, taddRSTAntamAha-tatra zrIneminAthena kasmin bhave tIrthaGkaranAmakarma nibaddhamiti ziSyakautukApanodAya zrInemicaritaM lezato likhyate ekasmin sanniveze grAmAdhipatisuto dhananAmA kulaputra AsIt, tanmAtuladuhitA dhanavatInAmnI tasya bhAryA / anyadA bhAryAsahitaH kulaputro grISmakAle madhyAhnasamaye prayojanavazena gato'raNyam / tatraikaM pathaH paribhraSTaM kSudhAtRSAparizramAtIrekanimilitalocanaM bhUmitalamatiMgataM kRzazarIraM munivaraM dadarza / taM ca dRSTvA sa kulaputra evaM cintitavAnaho ! eSa mahAtapasvIdRzIM viSamAvasthAmApannaH, tatastaM jalena siktavAn, celAJcalena vIjitavAMzca, svAsthyamApanno nItaH svagrAmam, pratijAgaritazcaSadhapathyAhArAdibhiH / muninApi datta upadeza:, yatheha duHkhapracure saMsAre paralokahitamavazyaM janena kartavyam / tato bhavadbhyAmapi paramAMsa-madyA -''kheTakAdiniyamaM kartavyaM yadi pAlayituM zaktau, yato bahudoSANyetAni, yaduktam tathA api ca tathA - paMcidiyavahabhUyaM maMsaM duggaMdhamasuibIbhacchaM / rakkhaparituliya bhakkhaga, bhIIjaNayaM kugaImUlaM // 1 // gurumohakalahaniddA, parihara uvahAsarogabhayaheU / majjaM duggaimUlaM, hirisirimahadhammanAsakaraM // 2 // 'majje mahuMmi maMsaMmi, navaNIyaMmi cautthae / uppajjaMti asaMkhA, tavvaNNA jattha jaMtuNo // 3 // 'saparovaghAyajaNaNI, iheva taha narayatiriyagaimUlaM / dehamAraNassa ya heU, pAvaddhI veravuDDhikarA // 4 // idaM zrutvA saMvignAbhyAM tAbhyAM bhaNitam, bhagavan ! dehyasmAkaM gRhasthAvasthocitaM dharmam / yatinA tu samyaktvamUladvAdazavratarUpo dharmastayordattaH, uktaM ca I 1 patitaM / 2 saMbhALa lIdhI 3 paJcendriyavadhabhUtaM, mAMsaM durgandhamazucibIbhatsam / rakSaH paritulito bhakSakaH, bhItijanakaM kugatimUlam // 1 // 4 gurumohakalahanidaM parihara upahAsarogabhayahetum / madyaM durgatimUlaM, hI zrI mati-dharmanAzakaram // 2 // 5 madye ca mAMse navanIte catuSTaye / utpadyante asaGkhyeyAstadvarNA yatra jantavaH // 3 // 6 svaparopaghAtajananI, ihaiva tathA naraka- tiryaggatimUlam / dehamAraNasya ca hetu, pAparddhivairavRddhikarA // 4 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam] [23 "'so dhammo jattha dayA, dasaTThadosA na jassa so devo / so hu gurU jo NANI, AraMbhapariggahA virao // 1 // " zrAvakadharmaM prapadya tau dampatI tuSTau / yatinA tayoH punarevaM zikSA pradattA, yathA "2jattha vasejjA saDDho, jaIhiM saha jattha hoI sNjogo| jattha ceiyabhavaNaM, anovi jattha sAhammI / / 1 / / devagurUNa tisaMjhaM, karejja taha paramavaMdaNaM vihiNA / taha pupphavatthamAihi, pUyaNaM savvakAlaMpi / / 2 // anyacca - "apuvvanANagahaNaM, paccakkhANaM sudhammasavaNaM ca / kujjA sai jaha satti, tavasajjhAyAijogaM vA // 1 // anyacca - "5bhoaNasamae sayaNe, vibohaNe pavesaNe bhae vasaNe / paMcanamokkAraM khalu, samarejjA savvakajjesu // 1 // " evaM tayoH zikSAM datvA sAdhuranyatra vijahAra / tau dampatI svagRhe gatau sAdhUpadISTaM dharmAnuSThAnaM kurutH| kAlakrameNa tAbhyAM yatidharmaH pratipannaH / kAlaM kRtvA dhanaH saudharmadevaloke devatvenotpannaH / sA strI tu tasyaiva mitrdevtvenotpnnaa| tatra surasukhamanubhUya dhanadevajIvo vaitADhaye sUratejorAjJaH putrazcitragatinAmA vidyAdhararAjo jAtaH, dhanavatyapi kasyacidAjJaH kanyA jAtA, pariNItA ca citragatinaiva / tatra munidharmaM kRtvA mAhide dhaNo samANio iyaro ya tanmitto jAo, tato caiUNa dhaNo avarAjio nAma rAyA jAo, sA ca piImaI tassa pattI, kAuM samaNadhammaM gayAI' dvAvapImAvAraNyakalpe mitradevau jAto, tatazcyuto dhanadevajIvaH zaGkharAjA jAtaH, dhanavatIjIvazca tasyaiva kAntA jAtA / tatra zaGkharAjA pratipannamunidharmo viMzatisthAnakairnibaddhatIrthaGkaranAmagotraH kAlaM kRtvA'parAjitavimAne samutpannaH / tatkAntApi dharmaprabhAveNa ttraivotpnnaa| 1 sa dharmo yatra dayA, dazASTadoSA na yasya sa devaH / sa hu guru yo jJAnI, AraMbha-parigrahAbhyAM virataH // 1 // 2 yatra vaset zrAddhaH, yaiH saha yatra bhavati saMyogaH / yatra caityabhavanamanye'pi yatra sAdharmiNaH // 1 // 3 devaguruNAM trisandhyaM, kuryAt tathA paramavandanaM vidhinA / tathA puSpavastramAdibhiH, pUjanaM sarvakAle'pi // 2 // 4. apUrvajJAnagrahaNaM, pratyAkhyAnaM sudharmasevanaM ca / kuryAt sadA yathAzaktistapaHsvAdhyAyAdiyogAn vA // 1 // 5 bhojana samaye zayane, vibodhane pravezane bhaye vyasane / paJcanamaskAraM khalu, smaret sarvakAryeSu // 1 // 6 mAhende dhanaH sAmAnikaH, itarazca tanmitra jAtaH, tataH cyatvA dhano'parAjito nAmA rAjA jAtaH, sA ca prItimati tasya patnI, kRtvA zramaNadharma gatau / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ____ dhanajIvastatazcyutvA sauryapure nagare dazadazArANAM madhye jyeSThasya samudavijayasya rAjJo bhAryAyAH zivAdevyAH kukSau caturdazamahAsvapnasUcitaH kArtikakRSNadvAdazyAM putratvenotpannaH / ucitasamaye zrAvaNazuddhapaJcamyAM prasUtA zivAdevI, jAto dArakaH, dikkumArikAvihitajAtakarmAnantaraM sarAsarairmerumastake janmAbhiSeke kate sati rAjApi vardhApanaM kAritama / asmizca garbhagate kadAcit svapne zivAdevyA'riSTaratnamayo nemidRSTaH, ato'riSTanemirityasya nAma kRtam / ayaM kumAro'STavArSiko jAtaH / atrAntare kRSNena kaMse nipAtite jIvayazAvacanena yAdavAnAmupari kruddho jarAsindhurAjA, tacchaDkayA sarve'pi yAdavAH pazcimasamudraM yAvadgatAH / tatra kezavArAdhitavaizramaNena kRtA sarvakAJcanamayI dvAdazayojanAyAmA navayojanavistArA dvArikAnAmnI nagarI / tatra sukhena yAdavAstiSThanti / krameNa nihate jarAsindho rAmakezavau bharatArdhasvAminau jAtau |arissttnemibhgvaan yauvanamanuprAptaH / viSayasukhaparAGmukho'pi mitraiH preryamANo'sau nAnAvidhakrIDAM karoti / anyadA samAnavayaskairanekarAjakumAraiH saha krIDan sa gato nArAyaNasyAyudhazAlAyAm / tatra dRSTAnyanekAni devAdhiSThitAnyAyudhAni / tatra divyaM kAlAvataM dhanuH kautukena gRhNan nemirAyudhapAlena bhaNitaH, kumAra! kimanenAzakyAnuSThAnena ? na hi nArAyaNamantareNAnyaH ko'pi nara idaM dhanurAropayituM zaktaH / tadA ISaddhasitvA neminA taddhanurlIlayaivAropitam, AsphAlitA jIvA, tasyAH zabdena medinI kampitA, vismitAH sarve'pyAyudhazAlikA narAH / tatastaddhanurmuktvA neminA zaGkho gRhItaH pUritazca / tacchabdena sarvaM jagadadhiritam, kampitA bhUmiH, girizikharANi tutruTuH, sA nagarI tu vizeSAccakampe / tataH kRSNazcintayatikimeSa pralayakAlakalanAmApanno'yaM zaGkhanAdaH zrUyate ? tAvatA''yudhapAlena kRSNasya yathArtho vyatikaraH kathitaH / tato nemikumAraparAkrameNa vismito harirbaladevaM pratyevaM babhANa / yasya nemikumArasyaitAdRzaM sAmarthyamasti, sa vardhamAno madAjyaM sukhena lAsyati / tato'sya balaM parIkSya rAjyarakSaNopAyaM cintayAmaH / baladevena bhaNitamalamanayA'lIkazaGkayA, yenAyaM pUrva kevalibhinirdiSTo dvAviMzatitamo jinaH, tvaM punarbharatArdhasvAmI navamavAsudevaH / ayaM ca bhagavAnakRtarAjya eva parityaktasakalasAvadyayogaH pravrajyAM grahISyati / evaM nirantaraM baladevena rAjyaharaNazaGkayA vAryamANo'pi kRSNaH kadAcidudyAne gatvA neminaM pratyevamAha-kumAra! nijanijabalaparIkSArthamAvAM bAhuyuddhena yudhyAvaH / neminA bhaNitaM kimanena budhajananindanIyena bAhuyuddhena ? vAgyuddhenaivAvAM yudhyAvaH / bAhuyuddhena hAritasya tava mahAnayazaHprAgbhAro bhaviSyati / kRSNenoktaM krIDayA yudhyatorAvayoH kIdRzo'yamayaza:samUhaH ? tato bhagavatA neminA svabAhuH prasAritaH, kathitaM cAyaM madIyo bAhuryadi bhavatA nAmitastadA tvayA jitam, mayA ca hAritamiti / tataH kRSNena sarvazaktyAndolito'pi bhagavadvAhurna manAk calitaH / yathAsya bhagavato mano nizcalaM tathA bAhurapi nizcala eveti janaiH prazaMsA kRtA / tataH paramacamatkAraM gatasya svarAjyaharaNazaGkAkulita cetaso nArAyaNasya kiyAn kAlo'tikrAntaH / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25 22, rathanemIyamadhyayanam] anyadA nemiyauvanaM prApto viSayasukhani:pipAso'pi samudravijayAdinA vivAhArthaM bhRzamukto'pina vivAhamaGgIkurute / tataH samudravijayAdibhiH kezavasyaivamuktam-kezava ! tathA kuru, yathA nemivivAhamaGgIkurute / kRSNenApi rukmiNIpramukhAH svabhAryAH preritAH, tAbhirjalakelikaraNapUrvakamevaM zrIneminAthasyoktam svAmin ! lokottaraM tava rUpam, nirupamAH saubhAgyAdayo'nantAstvayi guNAH, nirAmayastava dehaH, surasundarINAmapyunmAdajanakaM tava tAruNyam / tato'nurUpadArasaGgraheNa saphalaM kuru durlabhaM manuSyatvam / tato hasitvA neminAthena bhaNitaM mugdhAnAmazucisvarUpANAM bahudoSAlayAnAM tucchasukhanibandhanAnAmasthirasaGgamAnAM ramaNInAM saGgamena na bhavati naratvaM saphalam / api caikAntazuddhAyA niSkalaGkAyA nirupamasukhAyAH zAzvatasaGgamAyAH siddhivadhvA eva saGgamena naratvaM saphalaM bhavati / yataH "'mANusattAisAmaggI, tucchabhogANa kAraNA rayaNaM ca koDiAicca, hAriti abuhA jaNA // 1 // " ahaM siddhivadhUnimittameva yatiSye / nemerayamabhiprAyastAbhiH kRSNAya niveditaH / kRSNena ca nemiH svayaM bhaNita:RSabhAdayastIrthaGkarA dArasaGgrahaM kRtvA santAnaparamparAM vardhayitvA sveSTalokamanorathAn pUrayitvA pazcimavayasi niSkrAntAH zivaM prAptAzca / tvamapi tattulyastatraiva mokSe yAsyasIti, dazAracakra-santoSAya kiM na pANigrahaNaM karoSi ? iti kRSNaH prakAmaM vivAhAgrahaM kRtavAn / nemistu maunamAlambya sthitaH / kRSNena cintitamaniSiddhamanumatamiti nyAyAdaGgIkRta eva neminA vivAha iti dazAracakrAyoktavAn / saJjAtaharSeNa dazAracakreNa bhaNitaH kRSNastvameva nemyanurUpAM kanyAM gvessy| tataH kRSNena gaveSayatograsenaputrI rAjImatI kanyA nemitulyarUpAptA |saa punardhanavatIjIvo'parAjitavimAnAccyutvA ttrotpnnaastiiti|iymev nemyanurUpeti tadarthaM kRSNenograsenaH prArthitaH / tenApi manorathAtIto'yamanugraha iti bhaNitvA kanyA dttaa|ttH kAritaM kuladvaye'pi vardhApanam, gRhItaM vivAhalagnam, kAritaH samastajAtivargasya bhojanAcchAdanAdisatkAraH, prApte ca lagnadivase divyaramaNIbhiH snApito'laGkRto vibhUSito mattavAraNamArUDhaH, samantAnmilitadazAracakrabaladevavAsudevAdiyAdavaparikaritaH, pRSTau vAditAnekakoTipramANavAditraH, zirodhRtAtapatracAmarairvIjyamAnaH, pRSTau gAyamAnamaGgalaH, sarvato mAgadhaiH kRtajayajayAravaH, suranarasaGghana sarvato vIkSyamANaH, surIbhirnArIbhizca prArthyamAno nemikumAraH prApto mahatA vistrennogrsennRpdvaarpurorcitvivaahmnnddpaasnndeshm| rAjImatyapi sarvAlaGkAravibhUSitA gavAkSasthA nemiM dRSTvA''nandaparavazA jaataa| etadapi tadAnIM na vetti, kA'haM ? kimatrAsti ? ko'yaM kAlaH ? kIdRzI ceSTeti / atrAntare karuNAravaM 1 mAnuSyatvAdisAmagrI, tucchabhogAnAM kAraNAt / ratnaM ca karpadikAhetoH, hArayanti abudhA janAH // 1 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 zrutvA jAnatApi neminA pRSTaH sArathiH ko'yaM maraNabhIrUNAM prANinAmeSa karuNAravaH ? tena kathitaM svAmistava vivAhagauravAyAnekajanabhojanAya melitA amI hariNAdayo jIvA vyApAdayiSyanti, te ca sAmpratamAkrandaM kurvantIti / nemirAha-sArathe ! rathamito nivartaya, nAhaM vivAhaM kariSye / yatraitAvatAM prANinAM vadhastena vivAhena me samAptam, saMsAraparibhramaNaheturevAyaM vivAhaH / nemivacanAtte sarve'pi prANino muktA gatAH svasthAnaM sukhena / viraktacittaM pazcAdvalamAna neminamAlokyA'kANDavajraprahAratADiteva vihvalA rAjImatI dharaNItale nipatitA mUrchitA, sambhrameNa sakhIjanena zItalajalasiktA, tAlavRntena vIjitA labdhacetanaivaM vilalApa |aho ! mayAtyantadurlabhe bhuvananAthe'nurAgaM kurvantyA''tmA laghUkRtaH / dhig mama sukulotpatti, dhig mama rUpayauvanam, ca dhim mama kalAkuzalatAm, yenAhaM neminA pratipadyApi muktA / he nAtha ! me jIvitaM nirgacchati, aGgAni me truTanti, hRdayaM me sphuTati, virahAgnijvAlAkulito'yaM mamAtmA, AhAro me kSArasadRzaH, jalacandanacandrikAdayaH padArthAzcitAgnisadRzAH svAmiMstava virahe mama jAyante, svAmin ! mAM tvaM kiM tyajasi? kiM tyajasi ? kiM mama viruddhaM tvayA zrutaM dRSTaM vA ? janmAntarakRtaM mamAzubhakarmaivoditam, svAminnekavAraM mamAbhimukhaM dRSTiM dehi, premaparAyAM mayi tvaM sarvathA nirapekSo mA bhUH / athavA siddhivadhUtkaNThitasya tava hRdayaM surasundaryo'pi na haranti, manuSyastrINAM taddharaNe kA gaNanA? evaM mahAzokabharAditA vilapantI rAjImatI sakhIjanena bhaNitA, alaGghanIyo bhavitavyatApariNAmaH, tato dhIratvAvalambanaM kuru ! alamatra vilapitena, sattvapradhAnA rAjaputryo bhavantIti bhaNitvA sNsthaapitaa| dvitIyadine'nayA sakhInAM pura evamuktam, adya mayedRzaH svajo dRSTaH / yathA madavAradeze eko divyapuruSo devadAnavaparivRtaH siMhAsanamArUDhaH, tasyAbhyarNe'nekajantavaH samAyAtAH, ahamapi tatraiva gtaa|s caturaH zArIramAnasaduHkhapraNAzakAni pAdapaphalAni tebhyo dadanmayA prArthito-'bhagavan ! mamApyetAni phalAni dehi, tena tAni dattAni / tadanantaraM pratibuddhA'ham / sakhIbhirbhaNitaM, he priyasakhi ! 'mukhakaTuko'pi svapno'yaM zIghraM pariNAmasundaro bhaviSyati / itazca neminAthaH samudravijayazivAdevyAdibhirvividhairupAyaiH pANigrahaNArthaM prArthyamAno'pi naiva tamarthamaGgIcakAra / asminnavasare lokAntikAstatrAgatyaivamUcire / bhagavan ! sarvajagajjIvahitaM tvaM tIrthaM pravartayeti bhaNitvA jananIjanakAdInAmantike gatvaivamUcuH / bhavatkulotpannaH zrInemiH pravrajiSurastIti ko bhavatAM viSAdaH ? nemirapi mAtRpitroH puraH kRtAJjalirevamuvAca-'icchAmi yuSpadanujJAtaH prvrjitum|' idaM ca zrutvA zokasacaTTaniruddhahRdayA dharaNItale nipatitA cUrNitabhujavalayA zivAdevI, militaM tatra dazAracakram, jalAbhiSekAdinA labdhasaMjJA sA bhaNitumArabdhA-vatsa ! kathamasmAkaM manorathaM mUlAducchindasi ? kathaM vA tvaM satpuruSo'pi prArthanAbhaGgaM karoSi ? dazAracakrasyApi manaHsantApaM kiM karoSi ? 1zarUAtamAM asuMdara Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam ] [ 27 kathaM ca vayamugrasenarAjJo mukhaM darzayizyAmaH ? kathaM ca tvadekacittA sA varAkI rAjImatI bhaviSyati ? tato'smaduparodhena tasyAH pANigrahaNaM kuru tataH pazcAtpravrajyAM gRhNIyAH / bhaNitaM ca bhagavatA mAtarmanaH santApaM mA kuryAH, sarvabhAvAnAmanityatvaM bhAvaya, viSayANAM vipAkadAruNatvamatRptijanakatvaM cAsti / yauvanadhanAdInAM caJcalatvam, sandhyAsamayAbhratulyatAM ca vilAsAnAmavehi, akANDaprahAratvaM mRtyoH, janmajarAmaraNarogAdipracuratvaM ca saMsArasyAlocaya / tato mAtarmAmanujAnIhi bhavapradIpAnnirgacchantam / atrAntare dazAracakreNa nemirbhaNita:- kumAra ! samprati tvayA parityaktasya yAdavalokasya na kaJcit trANamiti, tataH kaJcitkAlaM pratIkSasva, taduparodhazIlayA vANyA bhagavatA saMvatsaramekaM yAvat sthitiraGgIkRtA, dattaM ca tasminneva sAMvatsarikaM dAnam / pratipUrNe ca saMvatsare mAtRpitrAdInAmApRcchya zrAvaNazuddhaSaSThyAM sa devamanuSyaparSadA parivRto nagaryA nirgatya sahastrAmravanodyAne, trINi varSazatAni gRhasthAvAse sthitvA SaSTabhaktena puruSasahastreNa samaM niSkrAntastapa: saMyamarato viharati / itazca bhagavato bhrAtA rathanemiH prItipara ekAnte rAjImatImevamAha - subhru ! mA kuru viSAdaM, saubhAgyanidhi kaH ko na prArthayati ? bhagavAn punarneminAtho vItarAgatvAnna karoti viSayAnubandhaM, tataH pratipadyasva mAM sarvakAlamahaM tvadAjJAkArI bhaviSyAmi / tayA bhaNitaM - yadyahaM neminAthena parityaktA, tathApyahaM taM na parityajAmi / yato'haM bhagavata eva ziSyiNI bhaviSyAmi / tatastvamenaM prArthanAnubandhaM tyaja / tataH sa katiciddinAni yAvanmaunena sthitaH / anyasmin dine punarapi tena sA prArthitA / tatastayA tatpratibodhArthaM tatpratyakSameva kSIraM pItvA madanaphalapAnena vAntvA, tacca sauvarNikakaccolake kSiptvA samupanItaM rathanemerbhaNitaM cedaM piba / tenoktaM kathaM vAntaM pibAmi ? tayA bhaNitaM tvaM kimetajjAnAsi ? sa AhabAlo'pyetajjAnAti / sAkhyattarhi neminAthavAntAM mAM kathaM tvaM pAtumicchasi ? idaM rAjImatyA vacaH zrutvA sa uparataH / rAjImatyapi dIkSAbhimukhI tapovidhAnaiH zarIraM zoSayantI tiSThati / atrAntare catuSpaJcAzaddinaparyante bhagavataH zrIneminAthasya raivatagirisahasrAmravaNe kevalajJAnamutpannam / devaiH kRtaM samavasaraNam, tatra samAyAtAsu dvAdazaparSatsu dezanA kRtA / tAM ca zrutvA bahavaH prANinaH pravrajitAH kecidgaNadharA jAtAH, sthApitaM bhagavatA tIrthaM, rAjImatyapi vividhakanyAbhiH saha pravrajitA / rathanemirapi saMvignastadAnImeva pravrajitaH / rAjImatI tadAnImevamacintayat, yo mayA tadAnIM divyapuruSasvapno dRSTaH so'dya saphalo jAta: / anyadA rAjImatI sAdhvIbhiH samaM bhagavato vandanArthaM raivatagiriM gacchantyakasmAnmeghavRSTA'bhyAhatA / sarvA api sAdhvyo'nyaguhAsu nilInAH / rAjImatyapyekasyAM guhAyAM praviSTA / tatra ca pUrvaM rathanemisAdhuH praviSTo'sti, paramandhakArapradeze sthito'yaM na dRSTastayA / tatastayA cIvarANi sarvANyapyuttAritAni, evaM sA nirAvaraNA jAtA / tasyAH zarIrazobhAM 1 agneH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 dRSTvA, indriyANAM ca durdAntatayA'nAdibhavAbhyastatayA ca viSayAbhiprAyeNa sa paravazo jAta:, tAdRzo rathanemizca tayA dRSTaH / tato bhayabhrAntA sA sadya AtmAnaM prAvRtya bAhubhyAM sagopya ca sthitA / tena bhaNitA he sutanu ! tavAnurAgavazenAhamidaM zarIramaratiparimattaM dhartuM na zaknomi / tataH kRtvAnugrahaM pratipadyasva mayA samaM viSayasevanaM, pazcAt saJjAtamanaH samAdhI AvAM nirmalaM tapaHsaMyamaM cariSyAvaH / tayApi sAhasamavalambya pragalbhavacanaiH sa bhaNitaH, mahAkulaprasUtasya tava kimidaM yuktaM svayaM pratipannasya vratasya bhaJjanam ? jIvitamapi satpuruSAstyajanti, na punarvratalopaM kurvanti / tato mahAbhAga ! manaH samAdhiM kRtvA cintaya viSayavipAkadAruNatvaM zIlakhaNDanasya narakAdikaM ca phalaM na ca viSayasevanena mana:samAdhiH, kintu bhUritarA'ratirbhaviSyati / viSayasevanena labdhaprasarasya manasaH prakAmamicchA vardhate, uktaM ca ""bhuttA divvA bhogA, suresuM taha ya maNuesuM / na ya saMjAyA tatti, atattiraMkassavi jIassa / / 1 / / " ityAdivAkyaistayA'nuzAsitaH sa sambuddhaH samyagahaM pratibodhitastvayeti bhaNAnnAtmAnaM nindayitvA, rAjImatIM ca bhRzaM stutvA sa gataH sAdhusabhAmadhye, sA'pi ca sAdhvIsabhAmadhye gateti / ariSTanemirbhagavAn marakatasamavarNo dazadhanurucchritadehaH zaGkhalAJchanastrINi varSazatAni gRhavAse sthitaH, catuSpaJcAzaddinAni chAdyasthye sthitaH, catuSpaJcAzaddinonAni saptazatavarSANi kevalaparyAyeNa vihRtyAnekabhavyAn pratibodhya ca sarvaM varSasahasrAyuH paripAlya raivatagirAvASADhazuddhASTamyAM siddhiM gataH / krameNa rathanemirAjImatyAvapi siddhi jagmatuH / ityariSTanemicaritram / sUtramagre likhyate - soriyapuraMmi nayare, Asi rAyA mahaDDie / vasudevatti nAmeNaM, rAyalakkhaNasaMju // 1 // sauryapure nAmni nagare vasudeva iti nAmnA rAjAsIt / yadyapi sauryapure samudravijayapramukhA daza dazArhA bhrAtaro vidyante teSu dazasu laghurbhrAtA vasudevo'sti, vasudevaputro viSNurabhUt, tena vasudevasyaiva varNanaM kRtam / kIdRzo vasudevaH ? maharddhikaH, chatracAmarAdivibhUtiyuktaH, punaH kIdRza: ? rAjalakSaNasaMyutaH, hastapAdayostaleSu rAjJo lakSaNAni cakra-svastikAGkuza-vajra-dhvaja-cchatra - cAmarAdibhiH sahitaH, athavaudAryadhairyagAmbhIryAdisahitaH // 1 // tassa bhajjA duve Asi, rohiNI devaI tahA / tAya dopi do puttA, aiTThA rAmakesavA // 2 // 1 bhuktA divyA bhogAH, sureSu tathA ca manuSyeSu / na ca saJjAtA tRpti - ratRptI raGkasyA'pi jIvasya // 1 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29 22, rathanemIyamadhyayanam] tassa vasudevasya dve bhArye AstAm, rohiNI tathA devakI / yadyapi vasudevasya dvAsaptatisahasraM dArA Asan, tathApyatrobhayoreva kAryAdohiNIdevakyoreva grahaNaM kRtam / tayo rohiNIdevakyoIyodvau putrAvabhUtAm / tau putrau kau ? rAma-kezavau, kIdRzau tau ? abhiSTau mAtApitroradhikavallabhau // 2 // soriyapuraMmi nayare, Asi rAyA mahaDDie / samuddavijae nAmaM, rAyalakkhaNasaMjue // 3 // sauryapurenagaresamudravijayo rAjA maharddhika AsIt / kIdRzaH samudravijayaH? rAjalakSaNasaMyuktaH, atra punaH sauryapurAbhidhAnaM samudravijayavasudevayorekatrAvasthitidarzanArtham // 3 // tassa bhajjA sivAnAma, tIya putte mahAyase / bhayavaM ariTThanemitti, loganAhe damIsare // 4 // tasya samudravijayasya rAjJaH zivAnAmnI bhaaryaasiit| tasyAH zivAdevyAH putro bhagavAnaizvaryadhArI ariSTanemirAsIt / caturdazasvapnadarzanAnantaramekamariSTaratnamayaM rathacakraM sA dadarza, tenAriSThanemiriti nAma prdttm|kthNbhuuto'rissttnemiH?mhaayshaa-mhaakiirtiH, punaH kIdRzo'riSTanemiH ? lokanAthazcaturdazarajjupramANalokaprabhuH / punaH kIdRzo'riSTanemiH ? damIzvaraH, kumAratve'pi yena kandarpo jitaH / tasmAddaminAM jitendriyANAmIzvaro damIzvaraH // 4 // soriTThaneminAmo u, lakkhaNassarasaMjuo / aTThasahassalakkhaNadharo, goyamo kAlagacchavI // 5 // athAriSTanemevarNanamAha-so'riSTanemi mA bhagavAnaSTasahasralakSaNadharo vartate, aSTabhiradhikaM sahasramaSTasahasram, lakSaNAnAmaSTasahasraM lakSaNASTasahasram, taddharatIti lakSaNASTasahastradharaH, aSTasahastralakSaNAni dharatIti vA'STasahasralakSaNadharaH / punaH kIdRzaH? lakSaNasvarasaMyutaH, lakSaNaiH sahitaH svaro lakSaNasvarastena saMyutaH, svarasya lakSaNAni mAdhuryalAvaNyA'vyAhatagArbhIyAdIni, taiH saMyutaH, tIrthaGkarasya hi aSTAdhikasahasralakSaNAni zarIre bhavanti / svastika-vRSabha-siMha-zrIvatsa-zaGkhacakragajAzvacchatrAbdhipramukhANi lakSaNAni hastapAdAdau bhavanti / punaH kIdRzo'riSTanemiH ? gautamo gautamagotrIyaH, punaH kIdRzaH ? kAlakacchavi: zyAmakAntiH // 5 // vajjarisahasaMghayaNo, samacauraMso jhasoyaro / tassa rAimaIkaNNaM, bhajjaM jAyai kesavo // 6 // punaH kIdRzaH saH ? vajaM-kIlikA, RSabha:-paTTaH, nArAca-ubhayapArzvayomarkaTabandhaH ebhiH saMhananaM-zarIraracanA yasya sa vajrarSabhanArAcasaMhananaH / punaH kIdRzaH ? samacaturastraH Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 prathamasaMsthAnavAn, yaH padmAsane sthitaH san catuSSu pArveSu sadRzarIrapramANo bhavati, sa samacaturastrasaMsthAnavAnucyate punaH kIdRzaH ? jhaSodaraH-jhasasya iva udaraM yasya sa jhsodro| atha tasyAriSTanemikumArasya kezavaH-kRSNo rAjImatI kanyAM bhAryAyai yAcate / kRSNadevo rAjImatyA janakapArve rAjImatI kanyAM neminAthasya bhAryArthaM yAcate iti bhAvaH // 6 // aha sA rAyavarakannA, susIlA cArupehiNI / savvalakkhaNasaMpannA, vijjusoyAmaNippabhA // 7 // athAnantaraM sA rAjavarakanyA rAjImatI kIdRzI vartate ? tadvarNanamAha-rAjasu varo rAjavaraH, SoDazasahasramukuTabaddhabhUpeSu zreSTha ugraseno rAjA, tasya kanyA putrI rAjavarakanyA / sA kIdRzI ? suzIlA-zobhanAcArA, punaH kIdRzI? cAruprekSaNI, cAru prekSaNamavalokanaM yasyAH sA cAruprekSaNI sundarAvalokanA, sundaranayanA vA / punaH kIdRzI? sarvalakSaNasampannA, catuHSaSTikAminIkalAkovidA, punaH kIdRzI ? vidyutsaudAminIprabhA, vizeSeNa dyotate iti vidyut, sA cAsau saudAminI ca vidyutsaudAminI, tadvatprabhA yasyAH sA vidyutsaudAminIprabhA, sphuradvidyutkAntiH // 7 // ahAha jaNao tIse, vAsudevaM mahaDDiyaM / ihAgacchau kumAro, jA se kannaM dalAmahaM // 8 // atha kRSNena nemikumArArtha kanyAyA yAcanAnantaraM tasyA rAjImatyA janako maharddhikaM vAsudevaM kRSNamAha-he vAsudeva ! kumAro'riSTanemirihAsmadgRhe Agacchatu, 'jA' iti yena kAraNena 'se' iti tasmai ariSTanemikumArAya tAM rAjImatI kanyAmahaM dadAmi / AsannakroSTukinaimittikAdiSTe lagne vivAhavidhinopaDhaukayAmi // 8 // savvosahIhiM havio, kayakouamaMgalo / divvajualaM parihio, AharaNehiM vibhuusio||9|| athAriSTanemikumAraH kroSTakyarpitalagne sarvAbhirauSadhIbhiH-jayAvijayAzalyavizalyarddhivRddhyAdibhiH stapitaH, punaH kRtakautukamaGgalaH, punaH kIdRzaH ? paridhRtadivyayugalaH, parihitaM divyaM vivAhaprastAvAddevadUSyayugalaM yena sa parihitadivyayugalaH, prAkRtatvAcchAbdaviparyayaH / punaH kIdRzaH ? AbharaNaiH kuNDalamukuTahArAdibhirvibhUSito'laGkRtaH // 9 // mattaM ca gaMdhahatthi ca, vAsudevassa jiTThagaM / ArUDho sohaI ahiyaM, sire cUDAmaNi jahA // 10 // ca punarariSTanemikumAro vAsudevasya jyeSThakaM mattaM gandhahastinamArUDho'dhikaM zobhate / ka iva ? zirasi-mastake cUDAmaNiriva, yathA mastake mukuTaH zobhate, tathA nemiH sarveSAM yAdavAnAM madhye cUDAmaNisadRzo virAjate // 10 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam] [31 aha ussieNa chatteNa, cAmarAhi ya sohio / dasAracakkeNa ya so, savvao parivArio // 11 // cauriMgiNIe seNAe, raiyAe jahakkama / tuMDiyANa sanninAeNa, divveNaM gayaNaM phusA // 12 // eyArisIe iDDhIe, juIe uttimAi ya / niyagAo bhavaNAo, NijjAo vaNhipuGgavo // 13 // tisRbhiH kulakam // athAnantaraM vRSNipuGgavo-nemikumAro nijakAd bhavanAtsvakIyagRhAdetAdRzyA samIpataravartinyA RddhayA, punaruttamayA pradhAnayA dhutyA-dIptyA pANigrahaNAya nirgataH, ugrasenagRha prati svamandirAniHsRta ityarthaH / kIdRzyA RddhayA ? tAM RddhipaddhatimAha-sa nemikumAra ucchitenoccaiH kRtena chatreNa meghADambarachatreNa, ca punazcAmarAbhyAmubhayapArzvayorvIjyamAnaH zobhitaH, punaH sa nemikumAro dazAIcakreNa-yAdavasamUhena sarvataH parivRtaH / punaH kIdRzaH ? caturaGgiNyA senayA parivRtaH, punaH kIdRzaH ? truTitAnAM tUryANAM bherimRdaGgapaTahakaratAlatAlAdInAM divyena-devayogyena sanninAdena-samyakzabdena sahitaH, kIdRzena tUryANAM ninAdena ? gaganaspRzA, gaganaM spRzatIti gaganaspRk, tenAkAzavyApinA // 11-12-13 // aha so tattha nijjaMte, dissa pANe bhayadue / vADehiM paMjarehiM ca, saMniruddhe sudukkhie // 14 // jIviyaMtaM tu saMpatte, maMsaTThA bhakkhiyavvae / pAsittA se mahApanne, sArahiM iNamabbavI ||15||yuggm // athAnantaraM sa nemikumAraH sArathimidamabravIt-kiM kRtvA ? tatra vivAhamaNDapAsanne niryannadhigacchan bhayadutAn-bhayavyAkulAn prANAn-jIvAn sthalacarAn mRga-zazaka-zUkaratittiralAvakAdIna mAMsA) bhakSitavyAn 'pAsittA' iti vicArya dRSTvA, tAdRzAn hadi nidhAya, kathaMbhUtAn prANAn ? vATakaibhittibhiH kaNTakavATikAdibhirvA niruddhAnatizayena yantritAn, punaH pnyjrailohvNshshlaakaadivinirmitaiH pakSiniyantraNasthAnaiH sanniruddhAn, ata eva suduHkhitAn / punaH kIdRzAn ? jIvitAntaM samprAptAn, te prANina evaM jAnantyasmAkaM maraNamAgatam, kuto'smAkaM jIvitamiti maraNadazAM samprAptAn, kIdRzo nemikumAraH ? mahAprAjJo mahAbuddhisahitaH, arthAd jJAnatrayeNa vistIrNabuddhirityarthaH // 14-15 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32] sArathiM kimabravIdityAha [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 kassa aTThA ime pANA, ete savve suhesiNo / vADehiM paMjarehiM ca, saMniruddhA ya acchahi // 16 // he sArathe ! ime pratyakSaM dRzyamAnAH sarve prANA vATakaizca punaH paJjaraiH sanniruddhAatyantaM niyantritAH kasyArthaM kasya hetoH ? acchahi' iti tiSThanti / kIdRzA ime prANA: ? sukhArthinaH, sarve saMsAriNo jIvAH sukhArthinaH santi, kimarthaM duHkhinaH kriyante ? bhagavAn jAnannapi jIvadayAprakaTIkaraNArthaM sArathiM papraccheti bhAvaH // 16 // aha sArahI tao bhAi, ee bhaddA u pANiNo / tujjaM vivAhakajjaMmi, bhoyAveDaM bahuM jaNaM // 17 // - atha nemikumAravAkyazravaNAnantaraM tataH sArathirbhaNati, he svAminnete bhadrAH prANino yuSmAkaM vivAhakArye bahujanAn yAdavalokAn bhojayitumekatra melitAH santi // 17 // soUNa tassa vayaNaM, bahupANiviNAsaNaM / ciMtei se mahApanne, sANukkose jie hio // 18 // 'sa' iti sa nemikumArastasya sArathervacanaM zrutvA cintayati / kIdRzaH sa ? mahAprAjJo - mahAbuddhimAn, punaH kIdRzaH saH ? jIve hito- jIvaviSaye hitepsuH, punaH kIdRza: ? sAnukrozaH, saha anukrozena vartate iti sAnukroza:- sadayaH, athavA jIve hi nizcayena sAnukrozaH - sakaruNaH, tu zabdaH pAdapUraNe, kIdRzaM sArathervacanaM ? bahuprANivinAzanaMbahujIvAnAM vighAtakArakam // 18 // tadA nemikumAraH kiM cintayatItyAha - jai majjha kAraNA ee, hannaMte subahu jiyA / na me eyaM tu nisseyaM, paraloe bhavissaI // 19 // yadi mama vivAhAdikAraNenaite subahavaH - pracurA jIvA haniSyante mArayiSyante, tadaitaddhisAkhyaM karma paraloke - parabhave niHzreyasaM kalyANakArina bhaviSyati / paralokabhIrutvasyAtyantamabhyastatayaivamabhidhAnam, anyathA bhagavatazcaramadehatvAdatizayajJAnatvAcca kuta evaMvidhA cinteti bhAvaH // 19 // so kuMDalANa jualaM, suttagaM ca mahAjaso / AbharaNANi ya savvANi, sArahissa paNAmae // 20 // nemakumAro mahAyazAH, neminAthasyAbhiprAyAt sarveSu jIveSu bandhanebhyo mukteSu satsu sarvANyAbharaNAni sArathaye praNAmayati - dadAti / kAni tAnyAbharaNAni ? kuNDalAnAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 33 22, rathanemIyamadhyayanam ] yugalam, punaH sUtrakaM kaTIdavarakam, cakArAdAbharaNazabdena hArAdIni sarvAGgopAGgabhUSaNAni sAratherdadau // 20 // maNapariNAme ya kae, devA ya jahoiyaM samoinnA / savvaDDhIe saparisA, nikkhamaNaM tassa kAuM je // 21 // tasminnemikumAre manaHpariNAme cittAbhiprAye dIkSAM prati kRte sati, lokAntikadevavacanAtsAMvatsarikadAne datte sati, devAzcaturvidhA yathocitaM yathAyogyaM sarvaddhaya samavatIrNAstatrAgatAH / kiM kartuM ? tasya bhagavato nemikumArasya niSkramaNamahotsavaM- dIkSAmahimAnaM kartuM / 'je' zabdaH pAdapUraNe, kIdRzA devAH ? sapariSadaH, saha tisRbhiH pariSadbhirvartante iti sapariSadaH parISatsahitA ityarthaH // 21 // devamaNussaparivuDo, sibiyArayaNaM tao samArUDho / nikkhimiya bAragAo, revayaMmi Thio bhayavaM // 22 // tato'nantaraM nemikumAro bhagavAn jJAnavAn dIkSAvasarajJo devairmanuSyaiH parivRto devamanuSyaparivRtaH zibikAratnamuttarakurunAmakaM samArUDho dvArikApurito niSkramya-niHsRtya revate - raivatAcale sthitaH // 22 // ujjANe saMpatto, unno uttamAo sIyAo / sAhassIe parivuDo, aha nikkhamaI ucittAhiM // 23 // tatra raivatAcale udyAne sahastrAmranAmni vane samprAptaH / punaruttamAyAH- pradhAnAyAH zibikAyA uttIrNaH sahasreNa parivRttaH- pradhAnapuruSasahasreNa saMyutaH san, atha citrAyAMcitrA nakSatre niSkrAmati-dIkSAM gRhNAti, paJcamahAvratoccAraNaM karoti // 23 // aha so sugaMdhagaMdhie, turiyaM mauyakuMcie / sayameva luMcaI kese, paMcamuTThIhiM samAhie // 24 // - atha paJcamahAvratoccAraNAnantaraM sa neminAthaH svayamevAtmanaiva tvaritaM kezAn paJcamuSTibhiH kRtvA luJcate / kIdRzaH san ? samAhito jJAnadarzanacAritrarUpasamAdhiyuktaH san; kIdRzAn kezAn ? sugandhagandhikAn svabhAvataH surabhigandhAn, punaH kIdRzAn ? mRdukakuJcitAn, mRdukAzca te kuJcitAzca mRdukakuJcitAstAn sukumAlAn, kuTilAn // 24 // vAsudevo ya taM bhaNar3a, luttakesaM jiiMdiyaM / icchiyamaNorahaM turiyaM, pAvesU taM damIsara // 25 // tadA vAsudevaH kRSNaH, cakArAt samudravijayAdinRpagaNo'pi taM neminAthaM jitendriyam, punarluptakezaM kRtalocamiti vacanaM bhaNati ityAzIrvAdavAkyaM dadati - bho damIzvara ! daminAM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 jitendriyANAmIzvaro damIzvaraH, tatsambodhanaM he damIzvara ! yatIzvara ! IpsitaM-vAJchitaM manorathaM tvaritaM-zIghram, 'tami' ti tvaM prApnuhi // 25 // punarAzIrvacanamAha nANeNa daMsaNeNaM, caritteNaM taheva y|| khaMtIe muttIe, vaDDhamANo bhavAhi ya // 26 // punarhe svAbhiMstvaM jJAnena darzanena tathaiva cAritreNa, ca punaH kSAntyA-kSamayA, ca punarmuktyA-nirlobhatvena vardhamAno 'bhavAhi' iti bhava // 26 // evaM te rAmakesavA, dasArA ya bahUjaNA / arihanemi vaMdittA, aigayA bAragApuriM // 27 // evamamunA prakAreNa rAmakezavau, ca punardazApi dazArhAH, ca punarbahavo'nye janAzcatvAro varNA ariSTanemi svAminaM vanditvA stutvA natvA ca dvArikApurImatigatA-praviSTAH // 27 // soUNa rAyavarakannA, pavajjaM sA jiNassa u| nIhAsA ya nirANaMdA, sogeNa ya samucchayA // 28 // sA rAjavarakanyograsenanRpaputrI rAjImatI zokena samucchayA-samavasRtA'vaSTabdhA vyAptAbhUdityarthaH / kiM kRtvA ? jinasya neminAthasya pravrajyAM-dIkSAM zrutvA, kathaMbhUtA sA ? nirhAsA nirgato hAso yasyAH sA nirhAsA hAsyarahitA, punaH kIdRzA sA ? nirAnandAAnandarahitA // 28 // rAImaI viciMtei, dhIratthu mama jIviyaM / jAhaM teNaM paricattA, seyaM pavvaiuM mama // 29 // sA rAjImatI manasi vicintayati, mama jIvitaM dhigastu, yAhaM tena neminAthena parityaktA, ato mama pravrajituM-dIkSAM gRhItuM zreyaH, na tu gRhe sthAtuM zreya iti bhAvaH // 29 // aha sA bhamarasannibhe, kuccphnngpsaahie| sayameva lucaI kese, dhiimaMtA vavassiyA // 30 // athAnantaraMsA rAjImatI svayameva kezAn luJcati / kathaMbhUtA sA? dhRtimatI dhairyayuktA, punaH kathaMbhUtA ? vyavasitA-nizcalA, dharma kartuM sthirA, kIdRzAn kezAn ? 'kuccaphaNagapasAhie' kUrcaphanakaprasAdhitAn kUrcA gUDhakezonmocako vaMzazalAkAracitaH kezasaMskaraNopakaraNavizeSaH, phanako gajadantakASThamayaH 'kaGkatakaH kUrcazca phanakazca kUrcaphanako, tAbhyAM prasAdhitAH-saMskRtAH kUrcaphanakaprasAdhitAstAn, punaH kIdRzAn ? bhramarasannibhAn bhramaravacchyAmAn // 30 // 1 kaaNsko| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam] [35 vAsudevo ya ta bhaNaI, luttakesaM jiiMdiyaM / saMsArasAgaraM ghoraM, tara kanne lahuM lahuM // 31 // ca punastadA vAsudevaH zrIkRSNastAM rAjImatI kanyAM bhaNati, AzIrvAdaM paThati / he kanye ! he rAjImati ! ghoraM-raudraM saMsArasamudaM laghulaghu-tvaritaM tvaritaM tara, saMsArasamudasya pAraM kuru / laghulaghu iti sambhrame-Adare dvivacanam / kIdRzIM rAjImatI lutakezAM-kRtalocAM, punaH kIdRzI ? jitendriyAM sAdhvImityarthaH // 31 // sA pavvaiyA saMtI, pavvAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariyaNaM ceva, sIlavaMtA bahussuyA // 32 // sA rAjImatI pravrajitA satI-gRhItadIkSA satI, tatra dvArikAyAM bahUn svajanAnsvajJAtIn strIjanAn, ca punaH parijanAn dAsyAdistrIjanAn prAvAjayat, svasArthe'parAnapi dArAn pravrAjayAmAsetyarthaH / kIdRzI sA ? zIlavatI, punaH kIdRzI ? bahuzrutA-pracurakRtajJAnAbhyAsA // 32 // . giriM revaiyaM jaMtI, vAseNullA u aMtarA / vAsaMte aMdhayAraMmi, aMto layaNassa sA ThiyA // 33 // ___ sA rAjImatyekadA svAmivandanArthaM raivatakaM giriM-giranAraparvataM yAntI 'layanasyagiriguhAgRhasyAntarmadhye sthitA / kva sati ? varSati meghe'ndhakAre sati, meghAndhakAreNa dakpracAre niruddhe sati, kIdRzI sA ? antarA ardhamArge 'vAseNeti' varSAbhirullA''rdA klInnasarvacIvarA // 33 // cIvarANi visAraMtI, jahAjAi tti pAsiyA / rahanemI bhaggacitto, pacchA diTTho atIi vi // 34 // rathanemirbhagnacitto'bhUt, saMyamAccalitamanA abhUt / kiM kRtvA ? cIvarANi sArdANi zarIrAduttArya vistArayantIM yathAjAtAmityevaMrUpAM nirvastrAM tAM rAjImatIM dRSTvA, tathA rAjImatyApi sa rathanemizcalacittaH pazcAd dRSTaH, pUrvamandhakAre sati na dRSTaH / anyathA yadi pUrvaM dRSTo'bhaviSyat, tadaikAkinI tatra na prAvikSaditi bhAvaH // 34 // bhIyA ya sA tarhi daTuM, egate saMjayaM tayaM / bAhArhi kAuM saMgophaM, vevamANI nisIyaI // 35 // 1NaM - anyasaMskaraNe // 2 asakRt sambhrame - 7/4/72 siddhahaimasUtra / A sUtrathI dvitva karyu che. 3 vishraamgRhsy| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 sA rAjImatI tadaikAnte guhAyAM rathanemi saMyataM-sAdhuM dRSTvA bhItA, kadAcidayaM mama zIlabhaGgaM kuryAditi vicArya zIlabhaGgabhayAdvepamAnA-kampamAnA satI niSIdati, tadAzleSaparihArArthaM bhUmAvupavizati / kiM kRtvA ? bAhubhyAM dvAbhyAM-bhujAbhyAM saGgophaM-parasparabAhusaGgaphanaM stanopari markaTabandhaM kRtvA // 35 // aha sovi rAyaputto, smuddvijyNgo| bhIyaM paveiyaM daTuM, imaM vakkamudAhare // 36 // athAnantaraM so'pi rAjaputraH samudravijayAGgajo rathanemirmItAM pravepitAM - kampamAnAM rAjImatI sAdhvIM dRSTvA idaM vAkyamudAharat // 36 // rahanemI ahaM bhadde, surUve cArubhAsiNi / mamaM bhayAhi sutaNU, na te pIlA bhavissai // 37 // kiM vAkyamuvAcetyAha-he bhade ! he kalyANi ! ahaM rathanemirasmi, mAmanyaM kamapi mA jAnIhi / he surUpe ! sundarAkAre ! he cArubhASiNi ! he madhuravacane ! he sutanu-zobhanazarIre! komalagAtri ! tvaM mAM bhajasva, bhartRtvenAGgIkuru |'te' tava pIDA duHkhaM na bhaviSyati, mayA saha viSayasukhaM bhujhva // 37 // ehi tA bhuMjimo bhoe, mANussaM khu sudullahaM / bhuttabhoe tao pacchA, jiNamaggaM carissAmo // 38 // he rAjImati ! ehi-mama samIpe Agaccha / tAvadAvAM viSayaM bhuJjIvahi / he priye ! 'khu' iti nizcayena mAnuSyaM-manuSyasya janma sudurlabhaM vartate / tato'nantaramAvAM bhuktabhogau bhUtvA pazcAjjinamArga-jinoktadharmaM cAritradharmaM mokSamArga cariSyAvaH / pUrvaM hi yadA bhogasukhaM bhujyate, tatazca dIkSA gRhyate, tadA bhuktabhogatvena punarbhogasukheSu mano na syAt / tasmAtpUrvamadhunA yathecchaM bhogasukhaM bhoktavyamiti bhAvaH // 38 // daThUNa rahanemiM taM, bhaggajoyaM parAiyaM / rAimaI asaMbhaMtA, appANaM saMvare tahiM // 39 // tadA rAjImatyasambhrAntA satI-nirbhayA satI, tayA jJAtamahaM balAtkAreNApi zIlaM rakSayiSyAmIti nizcityA'trastA satyAtmAnaM zarIraM vastraiH saMvRNotyAcchAdayati, guhAmadhyameva sthitA satIti zeSaH / kiM kRtvA ? rathanemi bhagnayogaM dRSTvA, bhagno-naSTo yogaH-saMyamotsAho yasya sa bhagnayogastaM parAjitaM-strIparISaheNa parAbhUtaM rathanemi jJAtvA // 29 // aha sA rAyavarakannA, suTThiyA niyamavvae / jAI kulaM ca sIlaM ca, rakkhamANI tayaM vae // 40 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam ] [ 37 athAnantaraM - bhagnayogasya rathanemerdarzanAnantaraM sA rAjavarakanyA rAjImatI sAdhvI tadA vadati, kIdRzI sA ? niyamavrate susthitA, niyame zaucasantoSasvAdhyAyatapolakSaNe sthirA, tathA vrate paJcamahAvratalakSaNe sthirA, punaH sA kiM kurvANA ? jAtikule ca zIlaM prati saMrakSamANA, tatra mAturvaMzo jAtiH, piturvaMza: kulamucyate, tayorubhayorapi nairmalyaM vidadhatItyarthaH // 40 // jaisi rUveNa vesamaNo, lalieNaM nalakUbaro / tahAvi te na icchAmi, jai si sakkhaM puraMdaro // 41 // bhorathane ! yadi tvaM rUpeNa vaizramaNo dhanado'si, yadi punarlalitena manoharalAvaNyavilAsena nalakUbaro devavizeSo'si, punaryadi he rathaneme ! tvaM sAkSAtpratyakSaM purandaro'si, indrAvatAro'si, tathApyahaM tvAM necchAmi, bhogArthaM nAbhilaSAmi // 41 // pakkhaMde jaliyaM joiM, dhUmakeuM durAsayaM / na icchaMti vaMtayaM bhottuM, kule jAyA agaMdhaNe // 42 // he sthaneme ! agandhane kule jAtA utpannAH, arthAdagandhakulotpannAH sarpA vAntaM viSaM bhoktuM, punaH pazcAd gRhItuM necchanti na vAJchanti / jvaladdhUmaketoragnerjyotirjvAlAM praskandediti praskandeyuH, prAkRtatvAdbahuvacane ekavacanam / agandhanajAtIyAH sarpA jvaladagnijvAlAM pravizeyuH, na tUdgIrNaM viSaM pazcAdgRhNanti / kIdRzaM dhUmaketorjyoti: ? durAsadaM dussahamityarthaH // 42 // 4 dhiratthu tejasokAmI, jo taM jIviyakAraNA / vaMtaM icchasi AveDaM, seyaM te maraNaM bhave // 43 // he ayazaH kAmin ! haiM akIrtivAJchaka ! athavA he ayazaH ! akIrte ! he kAmin ! tvAM dhigastu tava jIvitavyaM dhigityarthaH / yastvamasaMyamajIvitavyakAraNAdvAntaM - vadanAnniH sRtamAhAraM punarApAtuM bhoktumicchasi dIkSAM gRhItvA bhogAMstyaktvA punarbhogAn bhoktumicchasi / ataH kAraNAtte tavA'smAdasaMyamajIvitavyAt paNDitamaraNena maraNaM zreyaH kalyANakArakaM bhavet, na punastava bhogAbhilASaH zreyaskara iti bhAvaH // 43 // ahaM ca bhogarAyassa, taM casi aMdhagavaNhiNo / mA kule gaMdhaNA homo, saMjame nihuo cara // 44 // rAjImatI vadati-he rathaneme ! ahaM bhogarAjasyograsenabhUpasya putryasmi, ca punastvamandhakavRSNeH samudravijayasya putro'si, tasmAdAvAM gandhanau gandhanakulotpannau sarpoM mA'bhUvamabhavAva / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yato hi gandhanakulotpannaH sarpo vAntaM viSaM pazcAd gRhNAti, tadvadAvAbhyAM vAntA bhogAH punarna vAJchanIyAH, yato hi sarpA dvividhAH, agandhanakulodbhavA gandhanakulodbhavAzca / yadA hi kasyacitpuruSasya sarpo lagati, tadA mantravAdino'gni jvAlayitvA mantreNa sarpAnAkarSanti, tatra ca gandhanakulodbhavAH svaviSaM pazcAdgRhNanti, agandhanakulodbhavAstvagnau jvalanti, na punarvAntaM viSaM pazcAd gRhNanti, tasmAdAvAmagandhanakulotpannasarpatulyau bhavAva iti bhAvaH / tasmAttvamidAnIM saMyame-cAritre nibhRto-nizcalaH san cara, sAdhumArge vicaretyarthaH // 44 // jai taM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi naariio| vAyAviddhovva haDho, aTThiappA bhavissasi // 45 // he mune ! yadi tvaM bhAvaM bhogAbhilASaM kariSyasi, yAM yAM nArI drakSyasi / arthAdyAM surUpAM nArI dRSTvA bhogAbhilASaM kariSyasi, tadA tvamasthirAtmA'sthiracitto bhaviSyasi / ka Dava? vAtAviddho haTha iva, haTho vanaspativizeSaH zevAlaH, yathA pAnIyopari zevAlo vAtena prerito'sthiro bhavati, tathA tvamapyatirUpavatI kAminIM dRSTvA kAmAbhilASI sannasthiracitto bhaviSyasi // 45 // govAlo bhaMDapAlo vA, jahA taddavvaNissaro / evaM aNissaro taMpi, sAmaNNassa bhavissasi // 46 // he mune ! tathA tvamapi zrAmaNyasya sAdhudharmasyAnIzvaro bhaviSyasi, bhogAbhilASakaraNena saMyamaphalasyA'bhoktA bhaviSyasi / ka iva ? gopAla iva, vA'thavA bhaNDapAla iva, gAH pAlayatIti gopAla-gorakSakaH, udarapUraNArthaM parakIyagocArakaH, punarbhANDAni parakIyakrayANakavastUni bhATakAdinA pAlayatIti bhANDapAlakaH, gopAlo gavAM svAmI na bhavati, tadrakSaNAdudarapUrtimAtraphalabhAk syAt, na tu gavAM svAmitvaphalabhAk |tthaa punarbhANDapAla: krayANakAdhipena krayANakarakSArthaM rakSitaH puruSaH krayANakAnAmIzvaratvaphalabhAg na bhavati, udarapUrtimAtraphalabhAgeva bhavati, IzvaratvaphalabhAk tvapara eva / tathA tvamapi zrAmaNyaveSadhArakatvena dravyadharmapAlakatvAdudarapUrtiphalabhAg vartase, na tu bhAvadharmaphalasya mokSasyezvaro bhaviSyasIti bhAvaH // 46 // 'kohaM mANaM nigiNhittA, mAyaM lobhaM ca svvso| iMdiyAiM vase kAuM, appANaM uvasaMhare // 47 // tIse so vayaNaM succA, saMjayAe subhAsiyaM / aMkuseNa jahA nAgo, dhamme sNpddivaaio||48||yugmm 1 iyaM gAthA anyasaMskaraNe nAsti / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22, rathanemIyamadhyayanam] [39 sarathanemirindriyANi vazIkRtyAtmAnamupasaMharati sthiraM karoti, viSayebhyo nivArayati / kiM kRtvA ? krodhaM mAnaM mAyAM ca punaH sarvathA lobhaM nigRhyA'tyantaM jitvA, evaM rathanemirAtmAnaM dharme dRDhaM cakAra / etadevoktaM dRSTAntena dRDhayati-tasyA-rAjImatyAH saMyatyAH-sAdhvyAH subhASitena sa rathanemiH pUrvaM dharmAbhraSTo dharma sampratipAtito-dharmya mArge sthApitaH / kena ka iva ? aGkuzena nAga iva, yathAGkuzena nAgo-hastI mArgAddaSTo mArge sthApyate, tathA rathanemirapi // 47 // 48 // maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiNdio| sAmaNNaM niccalaM phAse, jAvajjIvaM daDhavvao // 49 // yadA sa sAdhumArge sthiro'bhUttadA kIdRzo'bhUdityAha-manasA gupto manoguptaH, tathA vacasA gupto vacogupto guptavAk, tathA punaH kAyena guptaH kAyagupto guptakAyaH, iti guptitrayasahitaH / punaH kIdRzaH ? jitendriyo vazIkRtendriyaH, etAdRzo rathanemiryAvajjIvaM dRDhavrataH san zrAmaNyaM-cAritradharmaM nizcalaM yathAsyAttathA spRzati, samyak kriyAnuSThAnena pAlayati // 49 // uggaM tavaM carittANaM, jAyA dunnivi kevalI / savvaM kammaM khavittANaM, siddhi pattA aNuttaraM // 50 // anukrameNa tau dvAvapi rAjImatIrathanemI kevalinau jAtau / kiM kRtvA ? ugramanyaiH kartumazakyaM tapazcaritvA tapaH kRtvA, anukrameNa ca sarvANi karmANi kSapayitvA, punastAvanuttarAM-sarvotkRSTAM siddhi-mokSagati prAptau // 50 // evaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyaTRti bhogesu, jahA se purisuttamu ||51||ttibemi paNDitAstattvamatiyuktAH, prakarSeNa vicakSaNA vivekinaH puruSA bhogebhyo vizeSeNa nivartante, kathaJciccetasi vikAre samutpanne'pi punaH kasyaciddharmAtmanaH puruSasya dharmopadezadhAraNena cittaM nirUnthya bhogebhyo nivartante / ka iva ? yathA sa rathanemiH puruSottamaH pUrvaM caJcalacitto bhUtvA punardharmopadezAddharme sthiracitto babhUva / tathAnyairapi nizcalacittairbhavitavyamiti, na tu caJcalacittena bhAvyamityahaM bravImIti zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminamAhahe jambU ! ahaM bhagavadvacaseti bravImi // 51 // iti rathanemIyaM dvAviMzatitamadhyayanaM sampUrNam // 22 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM dvAviMzatitamasyAdhyayanasyArthaH sampUrNaH // 22 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 23 kezigautamIyAkhyamadhyayanam // dvAviMzatitame'dhyayane utpannavizrotasi kenApi rathanemivadatizcaraNe vidheyeti kathitam / atha trayoviMzatitame'dhyayane jJAninA pareSAmapi citte saMzayaM jJAtvA saMzayo dUrIkartavyaH kezigautamavadityAha-'jiNe pAsitti nAmeNaM' ityasyAM mAthAyAM kathito'yaM pArzvanAmA tIrthaGkaraH, kasmin bhave cAnena tIrthaGkaranAmakarma nibaddhamiti sakautukazrotRvairAgyotpAdanArthaM pArzvanAthacaritramucyate ihaiva jambUdvIpe bharate kSetre potanapure nagare'ravindo nAma rAjA, tasya vizvabhUtirnAmA purohitaH, sa zrAvako'sti, tasya dvau putrau, kamaTho marubhUtizca / tayoH krameNa bhAryA varuNA vasundharA ca / tayoH kamaThamarubhUtyoH zirasi gRhakAryabhAraM vinyasya svayaM dharmaM kurvANa: krameNa kAlaM kRtvA vizvabhUtirdevalokaM gataH / tadbhAryA'nuddharI vizeSatapaHkaraNena zoSitazarIrA mRtA / kamaTho'pi kRtamAtRpitRpretakAryaH purohito jAtaH / marubhUtirapi prAyo brahmacArikRtyodyataH sampannaH / tasya bhAryA manoharA, tasyAzca yauvanobhedaM dRSTvA kamaThasya cittaM calitam, tAM savikAralocanAbhyAM sa pazyati / sApi kAmavirahamasahantI taM savikAraM pazyati / ubhayobhRzaM raGgollAse'nAcArapravRttirjAtA, marubhUtinApi sAmAnyato jJAtA / vizeSajJAnAya tasyAH kamaThasya ca puro'haM grAmAntaraM yAsyAmItyuktvA nijamandirAbdahirgatvA sandhyAsamaye kArpaTikarUpaM kRtvA svarabhedena kamaLaM pratyevaM bbhaann| he mahAnubhAva ! nirAhArasya mama zItatrANAya kiJcinnivAsasthAnaM dehi ? avijJAtaparamArthena kamaThena bhaNitamaho kArpaTika ! atra caturhastamadhye svacchanda nivasa / tatastatra rAtrau sthito marubhUtistayoH sarvamanAcArasvarUpamAlokyeAparavazo jAtaH / paraM lokApavAdabhIrutvAnna tayoH pratIkAraM ckaar| __ prabhAte ca rAjAntike gatvA sarvaM tayoH svarUpaM yathAsthitamAkhyAtavAn / rAjJA ca kupitena samAdiSTAH svapuruSAH, tairDiNDimAsphAlanapUrvaM galAropitazarAvamAlaH kharArUDhaH kamaThaH sarvato nagare bhrAmitaH, bhrAtRjAyAbhogakAryayamiti janAnAM puro nirghoSaM kRtvA sa nagarAnniSkAsitaH / tataH saJjAtAmarSaH kamaTho'pi samutpannavairAgyo gRhItaparivrAjakaliGgo duSkaraM tapaH kartuM lagnaH / taM ca vRttAntaM jJAtvA marubhUtiH saJjAtapazcAttApaH svAparAdhakSAmaNAya tasyAntike gatvA pAdayoH papAta / kamaTho'pi tadAnIM samutpannapUrvavairollAsena marubhUtermUna upari mahAzilA pAtitavAn / tato marubhUtistasyAH prahAreNAraTan kAlaM kRtvA vindhyAcale bahuyUthAdhipatiH karI samutpannaH / itazcAravindarAjA kadAciccharatkAle sAntaHpuraH prAsAdopari sthitaH krIDan zaradabhraM susnigdhaM pracchAditanabhaHsthalaM manoharaM dadarza / punastatkSaNAdeva vAyunA vilInaM tadabhraM pazyan dRSTAntAvaSTambhena sarveSAM bhAvAnAM kSaNabhaGguratAM bhAvayan samutpannAvadhijJAnaH parijanena dhriyamANo'pi dattanijaputrarAjyaH sa pravrajitaH / anyadA sa rAjarSiviharan sAgaradattasArthavAhena Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] samaM sammetazikhare caityavandanArthaM prasthitaH / sAgaradattasArthavAhena pRSTam, bhagavan ! kva gamiSyasi ? yatinoktaM tIrthayAtrAyAm / sArthavAhenoktaM kIdRzo bhavatAM dharmaH ? muninA kathito dayAdAnavinayamUlaH savistarastasya dharmaH, taM zrutvA sa sArthavAhaH zrAvako jAtaH, krameNa mahATavIM prAptaH / yatra sa marubhUtijIvaH karI jAto'sti, tatra mahAsarovaraM dRSTvA tattIre sArtha uttIrNaH / atrAntare tasminnaiva sarasi bahuhastinIparivRtaH sa karI jalapAnArthamAgato jalaM savilAsaM pItvA pAlamArUDhaH sarvatra cakSurvikSipan sArthaM dRSTvA tadvinAzanArthaM tvaritaM dhAvitaH / taM ca tathAgacchantaM dRSTvA sArthajanA itastataH praNaSTAH, munistvavadhinA jJAtvA svasthAne sthitaH kAyotsargeNa, tena kariNA sarvaM sArthapradezaM bhramatA dRSTaH sa mahAmuniH, tadabhimukhaM sa dhAvitaH / Asannapradeze gatvA taM pazyannupazAntakopo'sau nizcalaH sthitaH / tathArUpaM taM dRSTvA tatpratibodhArthaM pAritakAyotsargo munirevamUce / bho marubhUte ! kiM na tvaM smarasi mAmaravindanarapatimAtmanaH pUrvabhavaM vA ? etanmunivacaH zrutvA sa karI saJjAtajAtismaraNaH patito municaraNayoH / muninApi savizeSadezanAkaraNapUrvaM sa zrAvakaH kRtaH / tataH praNamya sakarI svasthAnaM gataH / atrAntare upazAntaM taM kariNaM dRSTvA sAzcaryaH sArthajanaH punastatra militaH, praNamya ca municaraNayugalaM pratipannavAn dayAmUlaM zrAvakadharmam / tataH kRtakRtyaH sarvo'pi sArtho munizca svasvAcAranirato vijahAra / itazca sa kamaThaparivrAjako marubhUtivinAzanenApyanivRttavairAnubandho nijAyuHkSaye mRtvA samutpannaH kurkuTasarpaH, vindhyAvanau paribhramatA tena dRSTaH sa hastI paGkanimagnaH, pUrvavairollAsena kumbhasthale daSTaH, tadviSavedanAmanubhavannapi zrAvakatvAt kSamAvAn mRtvA samutpannaH sahastrArakalpe devaH / kurkuTasarpo'pi samaye mRtvA saptadazasAgaropamAyuH paJcamanarakapRthivyAM nArakaH saJjAtaH / itazca sa hastidevazcyuta ihaiva jambUdvIpe pUrvavidehe kacchavijaye vaitADhyaparvate tilakAnagaryAM vidyudgatividyAdharasya bhAryAyAH kanakatilakAyAH kiraNavego nAma putro jAtaH / sa ca tatra kramAgatarAjyamanupAlya sugurusamIpe pravrajitaH, ekatvavihArI cAraNazramaNo jAtaH / anyadA''kAzavihAreNa sa gataH puSkaradvIpe, tatra kanakagirisanniveze kAyotsargeNa sthitaH kiJcittapaH kartumArabdhaH / itazca sa kurkuTasarpajIvo narakAduddhRtya tasyaiva kanakagireH samIpe saJjAto mahoragaH, tena sa munirdRSTo daSTazca / vidhinA kAlaM kRtvA'cyutakalpe jambUdumAvarttavimAne devo jAtaH / so'pi mahoragaH krameNa kAlaM kRtvA punarapi saptadazasAgaropamAyuH paJcamapRthivInArako jAtaH, kiraNavegadevo'pi tatazcyutvehaiva jambUdvIpe'paravidehe sugandhavijaye zubhaGkarAnagaryAM vajravIryarAjJo'kSimatAyA bhAryAyA vajranAbhanAmA putraH samutpannaH / so'pi tatra kramAgataM rAjyamanupAlya dattacakrAyudhanAmasvaputrarAjya : kSemaGkarajinasamIpe pravrajitaH / tatra vidhinA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 tapovidhAnena bahulabdhisampanno'sau gataH sukacchavijayam / tatrA'pratibaddhavihAreNa viharan sa samprApto jvalanagirisamIpam / dine cAstamite tatraiva kAyotsargeNa sthitaH prabhAte tatazcalito'vyAM praviSTaH / " itazca sa mahoraganArakaH paJcamapRthivIta uddhRtya kiyantaM saMsAraM bhrAntvA tasyaiva jvalanagireH samIpe bhImATavyAM jAto vanecarazcANDAlaH / tenAkheTakanimittaM nirgacchatA dRSTaH prathamaM sa sAdhuH, tataH pUrvabhavavairavazato'pazakuno'yamiti kRtvA bANena viddhaH, na vidhurIkRtavedano vidhinA mRtvA sa vajranAbho munirmadhyagraiveyake lalitAGgo nAma devo jAtaH / so'pi cANDAlavanecarastaM vipannaM mahAmuniM dRSTvA'ho ! ahaM mahAdhanurdhara iti manyamAno nikAcitakrUrakarmA kAlena mRtvA saptame narake nArakatvena samutpannaH / vajranAbhadevastatazcyuta ihaiva jambUdvIpe pUrvavidehe purANapure kuzalabAhurAjJaH sudarzanAdevyAH kanakaprabho nAma putro jAtaH, sa ca krameNa cakravartI jAtaH / anyadA prAsAdopari saMsthitena tenAkAze nirgacchan devasaGghAto dRSTaH / taddarzanAdeva vijJAtajagannAthatIrthakarAgamaH svayaM nirgatastadvandanArtham / vanditvA ca tatropaviSTasya tasya purato bhagavatA dezanA kRtA / tAM ca zrutvA dRSTazcakravartI vanditvA svanagaryAM praviSTaH / anyadA sa kanakaprabhanAmA cakravartI tAM tIrthaGkaradezanAM bhAvayan jAtajAtismaraNaH pUrvabhavAn dRSTvA bhavaviraktacittaH pravrajitaH / sa krameNa viharan kSIravanATavyAM kSIraparvate sUryAbhimukhaM kAyotsargeNa sthitaH / itazca sa cANDAlavanecarajIvastato narakAduddhRtya tasyAmevATavyAM kSIraparvataguhAyAM siMho jAtaH / sa ca bhraman kathamapi samprAptastasya muneH samIpe tataH samucchalitapUrvavaireNa tena vinAzitaH sa muniH samAdhinA kAlaM kRtvA nibaddhatIrthaGkaranAmakarmA prANatakalpe mahAprabhe vimAne utpanno viMzatisAgaropamAyurdevaH / so'pi siMho bahulasaMsAraM bhrAntvA karmavazAd brAhmaNo jAtaH / tatrApi pApodayavazena jAtamAtrasya tasya pitRmAtRbhrAtRpramukhaH sakalo'pi svajanavargaH kSayaM gataH, sa ca dayApareNa lokena jIvitaH / samprAptayauvano'pi kurUpo durbhago duHkhena vRttiM kurvan vairAgyamupagato vane kandamUlaphalAhArastApaso jAta:, karoti ca bahuprakAramajJAnatapovizeSam / itazca sa kanakaprabhacakravartidevaH prANatakalpAccaitrakRSNacaturthyAM cyutvA ihaiva jambUdvIpe bharate kSetre kAzIdeze vArANasyAM nagaryAmazvasenasya rAjJA vAmAdevyAH kukSau madhyarAtrisamaye vizAkhAnakSatre trayoviMzatitamatIrthaGkaratvena samutpannaH / tasyAmeva rAtrau sA vAmAdevI caturdazasvapnAn dadarza, nivedayAmAsa ca rAjJaH / tenApi rAjJAtIvAnandamudvahatA bhaNitam - priye ! sarvalakSaNasampUrNaH sarvakalAkuzalastava putro bhaviSyati / tadvacaH zrutvA suSThutaraM parituSTA sA / prabhAte ca rAjJA svapnapAThakAnAhUya tAn yathArthAnAcakhyau / te'pi pUrNaM svapnAdhyAyaM savistaramAkhyAya caturdazasvapnAnAM phalamevamAhuH - tIrthaGkaramAtA cakravarti Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [43 mAtA vA etAMzcaturdaza svapnAn pazyati / tato'syAH kukSau tIrthakarazcakrI vA samutpanno'stIti svapnAnusAreNa idaM ca teSAM vacaH zrutvA''nandAtirekeNa pulakitatanurbhUpatistAnatIvasatkArapUrvaM visarjitavAn, vAmAdevI sukhaMsukhena garbhamudvahati / krameNa pUrNeSu mAseSu zubhavelAyAM bhagavAn jAtaH / SaTpaJcAzaddikkumArIbhirjanmamahotsavaH pUrva kRtaH / tataH svAsanakampAdvijJAtabhagavajjanmabhiH zarairmeruzirasi janmAbhiSekaH kRtH| prabhAte cAzvaseno'pi nagarAntardazAhikotsavaM kRtavAn / asmin garbhe sthite bhagavati jananyA pAzrve gacchan sarpo rAtrau dRSTaH, tato'sya pArzva iti nAma kRtam / tataH kalpataruvajjanAnandakaH sa bhagavAn vRddhi prApa, aSTavArSikazca bhagavAn sarvakalAkuzalo babhUva / atha bhagavAn sarvamanoharaM yauvanaM prApa / pitrA ca tadAnIM prabhAvatI kanyAM pariNAyitaH, bhagavAn tayA samaM viSayasukhaM bubhuje / anyadA bhagavatA prAsAdopari gavAkSajAlasthena digavalokanaM kurvatA dRSTo nagaralokaH pravarakusumahasto bahirgacchan / pRSTaM ca bhagavatA kasyacitpArzvavartinaH, bho kimadya kazcitparvotsavo'sti ? yenaivaM janaH puSpahasto bahirgacchannasti / tena puruSeNoktamadya ko'pi parvotsavo nAsti, kintu kamaTho nAma mahAtapasvI purIbahiH samAgato'sti, tadvandanArthaM prasthito'yaM janaH / tatastadvacanamAkarNya jAtakautukavizeSo bhagavAMstatra gataH paJcAgnitapaH kurvANaM kamaThaM dRSTavAn / trijJAnavatA bhagavatA jJAta ekasminnagnikuNDe prakSiptAtIvamahatkASThamadhye prajvalan sarpaH / utpannaparamakaruNena bhagavatA bhaNitamaho kaSTamajJAnam, yadIdRze'pi tapasi kriyamANe dayA na jJAyate / tataH kamaThena bhaNitam-rAjaputrAstu kuJjaraturagakhelanameva jAnanti, dharmaM tu munaya eva vidantIti / tato bhagavataikasya svapuruSasyaivamAdiSTam, are ! idamagnimadhye prakSipta kASThaM kuThAreNa dvidhA kuru / tena puruSeNa tatkASThaM dvidhA kRtaM, tatra dRSTo dahyamAnaH sarpaH, tasya bhagavatA svapuruSavadanena paJcaparameSThinamaskArAH pradApitAH / nAgo'pi tatprabhAvAnmRtvA samutpanno nAgaloke dharaNendro nAgarAjA / lokaizcAho ! bhagavato jJAnazaktiriti bhaNadbhirmahAn satkAraH kRtaH / tato vilakSIbhUtaH kamaThaparivrAjako gADhamajJAnatapaH kRtvA meghakumAranikAyamadhye samutpanno meghamAlInAmabhavanavAsI devaH / / anyadA sukhena tiSThato bhagavato vasantasamayaH samAgataH / tat jJApanArthamudyAnapAlena sahakAramaJjarI bhagavataH samarpitA / bhagavatA bhaNitam-bho ! kimetat ? sa Aha bhagavAn ! bahuvikrIDAnivAso vasantasamayaH prAptaH / tato mitrapreritaH zrIpArzvakumAro vasantakrIDAnimittaM bahujanaparivArasamanvito yAnArUDho gato nandanaM vanam, tatra yAnAtsamuttIrya sa niSaNNo nandanavanaprAsAdamadhyasthitakanakamayasiMhAsane, atiramaNIyaM nandanavanaM sarvataH pazyan, bhittisthaM paramaramyaM citraM dRSTvA aho ! kimatra likhitaM jJAtamiti samyag nirUpayatA bhagavatA dRssttmrissttnemicritrm| 1 dazAnAM ahnAm samAhAraH iti dazAhaH dazAhe bhava iti dazAhikaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tataH sa cintituM pravRtto dhanyaH so'riSTanemiryo virasAvasAnaM viSayasukhamAkalayya nirbharAnurAgAM nirupamarUpalAvaNyAM janakavitIrNA rAjakanyAM ca tyaktvA bhagnamadanamaNDalapracAraH kumAra eva niSkrAntaH / tato'hamapi karomi sarvasaGgaparityAgam / atrAntare lokAntikA devAstatrAgatya bhagavantaM pratibodhayanti sma / triMzadvarSANi gRhasthavAse'sau sthitaH, tato mArgaNagaNasya yathocitaM sAMvatsarikadAnaM datvA bhagavAn mAtRpitrAdyanujJayA mahAmahaHpUrvamAzramapadodyAne'zokapAdapasyAdhaH pauSakRSNaikAdazIdine pUrvAhnasamaye paJcamauSTikaM locaM kRtvA apAnakenASTamabhaktenaikaM devadUSyamAdAya tribhiH puruSazataiH samaM niSkrAntaH / atha zrIpAzrtho bhagavAna viharanekadA vaTapAdapAdha: kAyotsargeNa sthitaH / itazca sa kamaThajIvo meghamAlI asuro'vadhinA jJAtvA''tmano vyatikaraM, smRtvA ca pUrvabhavavairakAraNaM samutpannatIvrAmarSaH samAgatastatra / prArabdhAstenAnekasiMhAdirUpairaneke upasargAH, tathApi bhagavAn zrIpArtho'kSubdho dharmadhyAnAnna calitaH / tAdRzaM taM jJAtvA kamaTha evaM cintayAmAsa, ahamenaM jalena plAvayitvA mArayAmIti dhyAtvA bhagavadupariSTAnmahAmeghavRSTiM cakAra / jalena bhagavadaGgaM nAzikAM yAvadvyAptam / / atrAntare kampitAsanena dharaNendreNAvadhinA jJAtabhagavadvyatikaraNa samAgatya svAmizIrSopariphaNATopaM kRtvA phaNizarIreNa bhagavaccharIramAvRtya jalopasargaM ca nivArya bhagavatpuro veNuvINAgItaninAdaiH pravaraM prekSaNaM kartumArabdhavAn / kamaThAsurastAdRzamakSobhyaM bhagavantaM dharaNendrakRtamahimAnaM ca dRSTvA samupazAntadarpo bhagavaccaraNau praNamya gato nijasthAne / dharaNendro'pi bhagavantaM nirupasarga jJAtvA stutvA ca svasthAnaM gatavAn / pArzvasvAmino niSkramaNadivasAccaturazItitame divase caitrakRSNASTamyAmaSTamabhaktena pUrvAhnasamaye'zokataroradhaH zilApaTTe sukhaniSaNasya zubhadhyAnena kSINaghAtikarmacatuSkasya sakalalokAvabhAsi kevalajJAnaM samutpannam / calitAsanaiH zakraistatrAgatya kevalajJAnotsavo mahAn kRtaH / pArtho'rhan saptaphaNAnAM lAJchano vAmadakSiNapArzvayorvairoTyAdharaNendAbhyAM paryupAsyamAnaH priyaGguvarNadeho navahastazarIro bhavyasattvAn pratibodhayan catustriMzadatizayasameta: pRthivImaNDale viharati / pArzvabhagavato daza gaNadharA abhavan |aarydinnprmukhaaH SoDazasahasrasAdhavo'bhavan / puSpacUlApramukhA aSTatriMzatsahasrAryikA abhavan / suvratapramukhAH zramaNopAsakA ekaM lakSaM catuSSaSTisahasrAzcAbhavan / sunandApramukhAH zramaNopAsikA lakSatrayaM saptaviMzatisahasrAzcAbhavan / sArdhatrINi zatAni caturdazapUrviNAmabhavan / avadhijJAninAM caturdazazatAni, kevalajJAninAM dazazatAni, vaikriyalabdhimatAmekAdazazatAni, vipulamatInAM sArdhatrINi zatAni, vAdinAM SaTzatAni, antevAsinAM dazazatAni siddhi gatAni, AryikANAM viMzatizatAni siddhAni, anuttaropapAtikAnAM dvAdazazatAnyabhavan / zrIpArzvanAthasyaiSA parivArasampadabhUt / 1 pauSazuddhaikAdazIdine iti mu0 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [45 tataH pArtho bhagavAn dezonAni saptativarSANi kevalaparyAyeNa vihRtyaikaM varSazataM sarvAyuH paripAlya sammetazikhare Urdhvasthita evAdhaHkRtapANinirvANamagamat / tatkalevara saMskArotsavaH zakrAdibhistatraiva vihitaH / iti zrIpArzvanAthacaritram / athAgre sUtraM likhyate jiNe pAsitti nAmeNaM, arahA logapUIe / saMbuddhappA ya savvannU, dhammatitthayare jiNe // 1 // pArzva iti nAmA'rhannabhUttIrthaGkaro'bhUt / kIdRzaH saH ? jinaH parISahopasargajetA rAgadveSajetA vA, punaH kIdRzaH sa pArzvajinaH ? lokapUjito lokena-trijagatA'rcitaH, punaH kathaMbhUtaH saH ? 'saMbuddhappA' sambuddhAtmA tattvAvabodhayuktAtmA, punaH kIdRzaH saH ? sarvajJaH, punaH kIdRzaH sa pArzvaH ? dharmatIrthakaraH, dharma eva bhavAmbudhitaraNahetutvAttIrthaM, dharmatIrthaM karotIti dharmatIrthakaraH, punaH kIdRzaH? jayati sma sarvakarmANIti jinaH, dvitIyajinavizeSaNena zrIpArzvanAthasya muktigamanaM sUcitam, tadA hi zrImahAvIraH pratyakSaM tIrthakaro viharati, zrIpArzvanAthastu muktiM jagAmeti bhAvaH // 1 // tassa logapaIvassa, Asi sIse mahAjase / kesIkumArasamaNe, vijjAcaraNapArage // 2 // tasya lokapradIpasya zrIpArzvanAthatIrthaGkarasya kezIkumAraH ziSya AsIt / kumAro hyapariNItatayA, kumAratvenaiva zramaNaH saGgrahItacAritraH kumArazramaNaH / kathaMbhUtaH saH ? mahAyazA-mahAkIrtiH, punaH kIdRzaH? vidyAcaraNapArago-jJAnacAritrayoH pAragAmI iti // 2 // ohinANasue buddhe, sIsaMghasamAule / gAmANugArma rIyaMte, 'sAvatthi nagarimAgae // 3 // sa kezIkumArazramaNaH zrAvastyAM nagaryAmAgataH, kiM kurvan ? grAmAnugrAmaM 'rIyaMte' iti grAmAnugrAmaM vicaran / kIdRzaH saH ? 'ohinANasuebuddhe' ityavadhijJAnazrutAbhyAM buddho'vagatatattvo matizrutAvadhijJAnasahitaH, punaH kIdRzaH ? ziSyasaGghasamAkula:ziSyavargasahitaH // 3 // tiMduyaM NAma ujjANaM, tammI nayaramaMDale / 'pAsue sijjAsaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 4 // 1se'vi sAvatthimAgae-anyasaMskaraNe // 2 phAsue-anyasaMskaraNe // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 sakezIkumArazramaNastatra zrAvastyAM nagaryAm, tasyAH zrAvastyA nagaramaNDale puraparisare tindukaM nAmodyAnaM vartate, tatrodyAne prAsuke pradeze-jIvarahite zayyAsaMstAre vAsamupAgataH / zayyA-vasatistasyAM saMstAraH zilAphalakAdiHzayyAsaMstArastasmin samavasRta ityrthH||4|| aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jiNe / bhagavaM vaddhamANutti, savvalogaMmi vissue // 5 // athazabdo vaktavyAntaropanyAse / tasminneva kAle dharmatIrthakaro jino bhagavAn zrIvardhamAna iti sarvaloke vizruto'bhUt // 5 // tassa logapaIvassa, Asi sIse mahAjaseM / bhayavaM goyamaM nAme, vijjAcaraNapArage // 6 // tasya zrIvardhamAnasvAmino lokapradIpasya tIrthakarasya gautamanAmA ziSyo'bhUt / kathaMbhUto gautamaH ? mahAyazA-mahAkIrttiH, punaH kIdRzo gautamaH ? vidyAcaraNapAragojJAnacAritradhArI, punaH kIdRzo gautamaH ? bhagavAMzcaturjJAnI mati-zrutA-'vadhimanaHparyAyajJAnayuk // 6 // bArasaMgaviU buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, se'vi sAvatthImAgae // 7 // .. sa gautamo'pi grAmAnugrAmaM viharan zrAvastyAM nagaryAmAgataH / kIdRzo gautamaH ? dvAdazAGgavit, ekAdazAGgAni dRSTivAdasahitAni yena gautamena sampUrNAni jJAtAnItyarthaH / punaH kIdRzo gautamaH ? buddho-jJAtatattvaH, punaH kIdRzaH ? ziSyasaGghasamAkulaH // 7 // koTTagaM NAma ujjANaM, tammi nagaramaMDale / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 8 // tasyAH zrAvastyA nagaryA maNDale-parisare kroSTakaM nAmodyAnaM vartate / tatra prAsuke zayyAsaMstAre vAsamavasthAnamupAgataH-prAptaH // 8 // kesIkumArasamaNe, goyame ya mahAjase / ubhaovi tattha vihariMsu, allINA susamAhiyA // 9 // kezIkumArazramaNazca punargautama etAvubhAvapi vyavAhArTAm-AgAtAm / kIdRzau tAvubhau ? mahAyazasau, punaH kIdRzau ? alInau manovAkkAyaguptiSvAzritau, punaH kIdRzau ? susamAhitau -samyaksamAdhiyuktau // 9 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [47 ubhao sIsasaMghANaM, saMjayANaM tavassiNaM / tattha ciMtA samuppannA, guNavaMtANa tAiNaM // 10 // tatra tasyAM zrAvastyAmubhayoH kezIgautamayoH ziSyasaGghAnAM saMyatAnAM tapasvinAM sAdhUnAM guNavatAM-jJAnadarzanacAritravatAM trAyiNAM-SaDjIvarakSAkAriNAM parasparAvalokanAccintA samutpannA, vicAraH samutpannaH // 10 // keriso vA imo dhammo, imo dhammo va keriso| AyAradhammapaNihI, imA vA sA va kerisI // 11 // ayamasmatsambandhI dharmaH kIdRzaH? vA iti vikalpe, vazabdo'pi vA'rthe, vA'thavA'yaM dharmo dRzyamAnagaNabhRcchiSyasambandhI kIdRzaH ? punarayamAcAradharmapraNidhirasmAkaM kIdRzaH? punareteSAM AcAradharmapraNidhiH kIdRzaH ? prAkRtatvAlliGgavyatyayaH AcAro veSadhAraNAdiko bAhyaH kriyAkalApaH, sa eva dharmastasya praNidhirvyavasthApanamAcAradharmapraNidhiH, pRthak pRthak kathaM ? sarvajJoktasya dharmasya tatsAdhanAnAM ca bhede hetuM jJAtumicchAma iti bhAvaH // 11 // cAujjAmo ya jo dhammo, jo imo pNcsikkhio| desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI // 12 // acelago ya jo dhammo, jo imo sNtruttro| ekakajjapavannANaM, viseso kiM nu kAraNaM // 13 // yugmam // yazcAyaM cAturyAmo dharmaH pArzvena mahAmuninA tIrthakareNa darzitaH, catvArazca te yAmAzca caturyAmastatra bhavazcAturyAmazcAturvatiko'hiMsA 1, satya 2, cauryatyAga 3, parigrahatyAga 4, lakSaNo dharmaH prakAzitaH, yazca punarayaM dharmo vardhamAnena paJcazikSikaH paJcazikSito vA, paJcabhirmahAvrataiH zikSitaH paJcazikSitaH prakAzitaH / paJcasu zikSAsu bhavaH paJcazikSikaH paJcamahAvratAtmA, ahiMsA 1, satya 2, cauryatyAga 3, maithunaparihAra 4, parigrahatyAga 5, lakSaNo dharmaH prakAzitaH ||12||punrvrdhmaanenaa'celko dharmaH prakAzitaH, acelaM mAnopetaM dhavalaM jIrNaprAyamalpamUlyaM vastra dhAraNIyamiti vardhamAnasvAminA proktam, asadiva celaM yatra so'celaH, acela evA'celakaH, yadvastraM sadapyasadiva taddhAryamityarthaH / punaryo dharmaH pArzvena svAminA sAntarottaraH, saha antareNottareNa pradhAnabahumUlyena nAnAvarNena pralambena vastreNa ca vartate yaH sa sAntarottaraH sacelako dharmaH prakAzitaH / ekakArye muktirUpe kArye pravRttayoH zrI vIrapArzvayordharmAcArapraNidhiviSayo vizeSastatra kiM nu kAraNam ? ko hetuH ? kAraNabhede hi kAryabhedasambhavaH, kAryaM tUbhayorekameva, kAraNaM ca pRthak pRthak kathamiti bhAvaH, 'kimi' ti prazne, 'nu' iti vitarke // 13 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 ] aha te tattha sIsANaM, vinnAya paviyakkiyaM / samAgame kayamaI, ubhao kesigoyamA // 14 // [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 athAnantaraM tayorubhayostatra zrAvastyAmAgamanAnantaraM kezigautamau tAvubhau samAgame 'kRtamatI abhUtAm / kiM kRtvA ? ziSyANAM kSullakAnAM pravitarkitaM vijJAya, vikalpaM jJAtvA // 14 // goyame paDirUvannU, sissasaMghasamAule / jiTThe kulamavikkhaMto, hiMduyaM vaNamAgao // 15 // gautamastindukaM vanamAgataH, kezIkumArAdhiSThite vane AgataH / kIdRzo gautamaH ? pratirUpajJaH pratirUpo yathocitavinayastaM jAnAtIti pratirUpajJaH punaH kIdRza: ? ziSyasaGghasamAkulaH ziSyavRndasahitaH, gautamaH kiM kurvANaH ? jyeSThaM kulamapekSamANo jyeSThaMvRddhaM prathamabhavanAt pArzvanAthasya kulaM santAnaM vicArayannityarthaH // 15 // - kesIkumArasamaNe, goyamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivatti, sammaM ca paDivajz2aI // 16 // kezIkumArazramaNo gautamamAgataM dRSTvA samyak pratirUpAmAgatAnAM yogyAM pratipattisevAM sampratipadyate samyakkarotItyarthaH // 16 // palAlaM phAsUyaM tattha, paMcamaM kusataNANi ya / goyamassa nisijjA, khippaM saMpaNAmae // 17 // tatra tindukodyAne eva kezIkumArazramaNo gautamasya niSadyAyai- gautamasyopavezanArthaM prAsukaM-nirbIjaM caturvidhaM palAlam, paJcamAni kuzatRNAni, cakArAdanyAnyapi sAdhuyogyAni tRNAni 'saMpaNAmae' samarpayati / paJcamatvaM hi kuzatRNAnAM palAlabhedena, caturvidhaM palAlaM yathA / 'taNapaNagaM pannattaM, jiNehi kammaTThagaMThimahaNehiM / sAlI 1 vIhI 2 koddava 3, rAlaga 4 rane taNA 5 paMca // 1 // iti vacanAt / catvAri palAlAni sAdhuprastaraNayogyAni, paJcamaM hi darbhAdi prAsukaM tRNaM vartate / tat kezIkumArazramaNena gautamasya prastaraNArthaM pradattamiti bhAvaH // 17 // 1 buddhivALA 2 tRNapaJcakaM prajJaptaM, jinaiH karmASTakagranthimathanaiH / zAlI vrIhiH kodravo rAlako 'raNyatRNAni paJca // 1 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] kesIkumArasamaNe, goyame ya mahAjase / ubhao nisannA sohaMti, caMdasUrasamappabhA // 18 // tadA kezIkumArazramaNazca punargautamo mahAyazAH, etAvubhau tatra tindukodyAne niSaNNAvupaviSTau zobhete - virAjete / kathaMbhUtau tau ? candrAdityasamaprabhau // 18 // samAgayA bahu tattha, pAsaMDA kougA miyA / gihatthANaM aNegAo, sahassIo samAgayA // 19 // [ 49 tatra tasmistindukodyAne bahavaH pAkhaNDA anyadarzaninaH, parivrAjakAdayaH samAgatAH, kIdRzAste pAkhaNDAH ? kautukAnmRgA - AzcaryAnmRgA ivA'jJAninaH / tu punarguhasthAnAmanekalokAnAM sahasraM samAgatam, anekA-pracurA lokAnAM sahastrIti ArSatvAt, samAgatA tatra samprAptA // 19 // devadANavagaMdhavvA, jakkharakkhasakinnarA / adissANaM ca bhUyANaM, AsI tattha samAgamo // 20 // tatra - tasmin pradeze deva-dAnava - gAndharvA, yakSa-rAkSasa- kinnarAH samAgatA iti zeSaH / ca punastatrA'dRzyAnAM bhUtAnAM kelIkilavyantaravizeSANAM samAgamaH saGgama AsIt // 20 // pucchAmi te mahAbhAga, kesI goyamamabbavI / tao kesIM buvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 21 // tayorjalpamAha - tadA kezI gautamamabravIt, kimabravIdityAha - he mahAbhAga ! 'te' tvAmahaM pRcchAmi, yadA kezIkumAreNetyuktaM tadA kezIkumArabhramaNaM bruvantamidamabravIt // 21 // puccha bhaMte jahicchaM te, kesiM goyamamabbavI / tao kesI aNunAe, goyamaM iNamabbavI // 22 // gautama vadati - he bhadanta ! he pUjya ! te tava yathecchaM yattava cetasyavabhAsate tattvaM pRccha, mama praznaM kuru, iti kezIkumAraM prati gautamo'bravIt / 'gautamaM ' iti prAkRtatvAtprathamAsthAne dvitIyA / tato gautamavAkyAdanantaraM kezIkumAro gautamenAnujJAtaH san - gautamena dattAjJaH san gautamaM pratIdaM vakSyamANaM vacanamabravIt // 22 // cAjjAmaya jo dhammo, jo imo paMcasikkhio / desio vaddhamANeNa, pAseNa ya mahAmunI // 23 // egakajjapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM / dhamme duvihe mehAvI, kahaM vipaccao na te // 24 // yugmam // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] [ uttarAdhyayanasUtre -bhAga-2 he gautama! pArzvena mahAmuninA tIrthakareNa yazcAturyAmazcAturvratiko'yamasmAkaM dharma uddiSTaH, punaryo'yaM dharmo vardhamAnena paJcazikSikaH paJcamahAvratAtmako diSTaH kathitaH // 23 // ekakArye mokSasAdhanarUpe kArye prapannayoH zrIpArzvamahAvIrayorvizeSe bhedre kiM kAraNaM ? he medhAvin ! dvividhe dharme tava kathaM vipratyayaH- saMzayo na bhavati, yato dvAvapi tIrthaGkarau, dvAvapi mokSakAryasAdhane pravRttau kathamanayorbheda iti hetostava manasi kathaM vipratyayo na bhavati ? sandeho na bhavati ? // 24 // tao kesiMbuvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI / paNA samikkha dhammaM tattaM tattha viNicchyaM // 25 // > tato'nantaraM kezIkumArazramaNaM bruvantaM kathayantaM gautama idamabravIt - he kezIkumArazramaNa ! prajJA-buddhirdharmatattvaM dharmasya paramArthaM pazyati, dharmatattvaM buddhyaiva vilokyate, na tu carmacakSuSA dharmatattvaM vilokyate / sUkSmaM dharmaM sudhIrvettIti vacanAt / kIdRzaM dharmatattvaM ? tattvavinizcayam, tattvAnAM jIvAdInAM vizeSeNa nizcayo yasmiMstattatvavinizcayam / kevalaM dharmatattvasya zravaNamAtreNa nizcayo na bhavati, kintu prajJAvazAdeva dharmatattvasya nizcayaH syAditi bhAvaH // 25 // purimA ujjujaDA u, vakkajaDA ya pacchimA / majjhimA ujjupannA u, teNa dhammo duhA kao // 26 // he kezIkumArazramaNa ! pUrimAH pUrve prathamatIrthakRtsAdhava AdIzvarasya munaya RjujaDA:, Rjavazca te jaDAzca RjujaDA babhUvuriti zeSaH / zikSAgrahaNatatparA RjavaH, duSpratipAdyatayA jaDA mUrkhA:, tuzabdo yasmAdarthe / pazcimAH pazcimatIrthakRtsAdhavo mahAvIrasya munayo vakrajaDAH, vakrAzca te jaDAzca vakrajaDAH, vakrAH pratibodhasamaye vakrajJAnAH, jaDA: kadAgrahaparAH, tAdRzA babhUvuH / tu punarmadhyamA madhyamatIrthaGkarANAM munayo dvAviMzatitIrthakRtsAdhava RjuprAjJA babhUvuH, Rjavazca te prAjJAzca RjuprAjJAH, RjavaH- zikSAgrahaNatatparAH, prAjJAH prakRSTabuddhayaH, tena kAraNena he mune ! dharmo dvidhA kRtaH // 26 // purimANa duvvisojjho, 'carimANaM duraNupAlao ceva / kappo majjhimagANaM tu, suvisojjho supAlao // 27 // 'purimANaM' iti prathamatIrthakRtsAdhUnAM kalpaH - sAdhvAcAro durvizodhyo- duHkhena nirmalIkaraNIyaH, AdIzvarasya sAdhava RjujaDAH, RjujaDatvAtkalpanIyAkalpanIyajJAnavikalAH / punazcaramANAM caramatIrthakRtsAdhUnAM duranupAlako duHkhenAnupAlyate iti duranupAlakaH, mahAvIrasya sAdhavo vakrajaDAH, vakratvAdvikalpabahulatvAtsAdhvAcAraM jAnanto'pi 1 ceva - anyasaMskaraNe nAsti // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [ 51 krtumshktaaH| tu punarmadhyamagAnAM dvAviMzatitIrthakRtsAdhUnAmajitanAthAdArabhya pArzvanAthaparyantatIrthaGkaramunInAM kalpaH - sAdhvAcAraH suvizodhyaH supAlakazca sAdhvAcAraH sukhena nirmalIkartavyaH, punaH sukhena pAlyaH / dvAviMzatitIrthakRtsAdhavo hi RjuprAjJAH, stokenoktena bahujJAH, tasmAccAturvratiko dharma uddiSTaH, maithunaM hi parigrahe eva gaNyate / AdIzvarasya sAdhUnAM yadi paJcamahAvratAni - prANAtipAtavirati mRSAvAdaviratisteyavirati-maithunavirati parigrahaviratirUpANi pRthak pRthak kathyante, tadA te RjujaDA: paJcamahAvratAni pAlayanti, no cete vratabhaGgaM kurvanti, te tu yAvanmAtramAcAraM zRNvanti tAvanmAtrameva kurvanti, adhikaM svabuddhayA kimapi na vidanti / mahAvIrasya sAdhavastu cetpaJcamahAvratAni zrRNvanti tadaiva pAlayanti, te'pi vakrA jaDAzca ceccatvAri vratAni zRNvanti tadA catvAryeva pAlayanti, na tu paJcamaM pAlayanti / vakrajaDA hi kadAgrahagrastA atIvahaThadhAriNaH / dvAviMzatitIrthakRtsAdhava RjavaH prAjJAzca catvAri vratAni zrutvA subuddhitvAt paJcApi vratAni pAlayanti / tasmAccatvAri vratAni proktAni, tasmAddharmo dvividhaH kRtaH, cAturvratakaH paJcavratAtmakazca / svasvavArakapuruSANAmabhiprAyaM vijJAya tIrthakarairdharma upadiSTa iti bhAvaH // 27 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 28 // iti zrutvA kezIkumAraH zramaNo vadati - he gautama ! 'te' tava sAdhuprajJAsti, samyagbuddhirasti, 'me' mamAyaM saMzayastvayA chinno- dUrIkRtaH / anyo'pi mama saMzayo'sti, 'tami' ti tasyottaraM he gautama ! tvaM kathayasva ? idaM vacanaM hi ziSyApekSam, na tu tasya kezimunerjJAnatrayavata evaMvidhasaMzayasambhavaH // 28 // acelago ya jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / desio vaddhamANeNa, pAMseNa ya mahAjasA // 29 // egakajjapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vipaccao na te // 30 // yugmam // vardhamAnena caturviMzatitamatIrthaGkareNa yo dharmo'celakaH pramANopetajIrNaprAyadhavalavastradhAraNAtmakaH sAdhvAcAro diSTaH, ca punaH pArzvena mahAyazasA trayoviMzatitamatIrthakareNa yo'yaM dharmaH sAntaruttaraH paJcavarNabahumUlyapramANarahitavastradhAraNAtmakaH sAdhvAcAraH pradarzitaH / medhAvin ! ekakAryapratipannayoH zrIvIrapArzvayorvizeSe-bhede kiM kAraNaM ? ko hetuH ? he gautama ! dvividhe liGge dviprakArake sAdhuveSe 'te' tava kathaM vipratyayo notpadyate ? kathaM sandeho na jAyate ? ubhAvapi tIrthakarau mokSakAryasAdhakau, kathaM tAbhyAM veSabhedaH prakAzitaH ? iti kathaM tavAyaM saMzayo na bhavati ? // 30 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 kesi evaM buvaMtANaM, goyamo iNamabbavI / vinnANeNa samAgamma, dhammasAhaNamicchriyaM // 31 // tu punargautama evaM bruvANaM kezIkumAraM munimidamabravIt - he kezImune ! tIrthakaraivijJAnena viziSTajJAnena kevalajJAnena samAgamya yadyadyasyocitaM tattathaiva jJAtvA dharmasAdhanaMdharmopakaraNaM varSAkalpAdi, idamRjuprAjJayogyaM, idaM ca vakrajaDayogyamitIpsitamanumatamiSTaM kathitamiti yAvat / yato hi vIraziSyANAM raktavarNAdivastrAnujJAte vakrajaDatvena raJjanAdiSu pravRttirdurnivAraiva syAt / pArzvanAthaziSyAstu RjuprAjJatvena zarIrAcchAdanamAtreNa prayojanaM jAnanti na ca te kiJcitkadAgrahaM kurvanti // 31 // paccayatthaM ca logassa, nANAvihavigappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loge liMgappaoyaNaM // 32 // he kezImune ! nAnAvidhavikalpanaM nAnAprakAropakaraNaparikalpanamanekaprakAropakaraNacaturdazopakaraNadhAraNaM varSAkalpAdikaM ca yatpunarloke liGgasya prayojanam, sAdhuveSasya pravartanaM yattIrthakarairuktaM tallokasya pratyAyArtham, lokasya gRhasthasya pratyayAya, yato hi sAdhuveSaM luJcanAdyAcAraM ca dRSTvA'mI vratina iti pratItirutpadyate / anyathA viDambakAH pAkhaNDino'pi pUjAdyarthaM vayaM vratina iti bruvIran, tatazca vratiSvapratItiH syAt, ato nAnAvidhavikalpanaM liGgaprayojanaM ca punaryAtrArthaM saMyamasya nirvAhArtham / yato hi varSAkalpAdikaM vinA vRSTyAdinA saMyamanirvAho na syAt tena varSAkalpAdikaM varSartuyogyAcAropakaraNadhAraNaM ca darzitam / punargrahaNaM jJAnam, tadarthamiti grahaNArthaM jJAnAyetyarthaH / yadi kadAciccittaviplavotpattiH syAt, parISahotpattau saMyame 'ratirutpadyate, tadA sAdhuveSadhArI manasyetAdRzaM jJAnaM kuryAt yato'haM sAdhorveSadhAryasmi, yato 'dhammaM rakkhai veso' ityuktatvAt / ityAdihetorliGgadhAraNaM jJeyam // 32 // punagautamo vadati / aha bhave painnAo, mokkhasabbhUyasAhaNA / nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ceva nicchae // 33 // he kezIkumArazramaNa ! nizcayanaye mokSasadbhUtasAdhanAni jJAnadarzanacAritrANi santi / mokSarUpasya kAryasya jJAnadarzanacAritrANi satyAni sAdhanAni nizcayanaye vartante / atha pratijJA bhavet, zrIpArzvanAthamahAvIrayoriyamekaiva pratijJA bhavet / zrIpArzvanAthasyApi mokSasya sAdhanAni jJAnadarzanacAritrANyeva, zrIvIrasyApi mokSasya sAdhanAni jJAnadarzanacAritrANyeva, zrIpArzvavIrayoreSA pratijJA bhinnA nAstItyarthaH / veSasyAntaraMRjujaDavakrajaDAdyartham, mokSasya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] sAdhane veSo vyavahAranaye jJeyaH, na tu nizcaye naye veSaH, nizcaye naye tu jJAnadarzanacAritrANyeva / tatra jJAnaM matijJAnAdikam, darzanaM tattvaruciH, cAritraM sarvasAvadyaviratirUpam, tasmAnnizcayavyavahAranayau jJAtavyAvityarthaH // 33 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 34 // asyA arthastu pUrvavat // 34 // navaraM prasaGgataH ziSyANAM vyutpattyarthaM jAnannapyaparamapi vastutattvaM gautamasya stutidvAreNa pRcchannanyo'pi saMzaya ityAdyAha agANa sahassANaM, majjhe ciTThasi goyamA / te ya te abhigacchaMti, kahaM te nijjiyA tume // 35 // kezI vadati - he gautama! anekeSAM zatrusambandhinAM sahasrANAM madhye tvaM tiSThasi te cAnekasahasrasaGkhyAH zatravaste iti tvAmabhilakSIkRtya gacchanti sanmukhaM dhAvanti, te zatravastvayA kathaM nirjitAH // 35 // atha gautama uttaraM vadati ege jie jiyA paMca, paMce jie jiyA dasa / dasahA u jiNittANaM, savvasattU jiNAmihaM // 36 // he kezImune ! ekasmin zatrau jite paJca zatravo jitAH, paJcasu jiteSu daza zatravo jitAH, dazaiva vairiNo vazIkRtAH, dazaprakArAn zatrUn jitvA sarvazatrUn jayAmi / yadyapi caturNAM kaSAyANAmavAntarabhedena SoDazasaGkhyA bhavati, nokaSAyANAM navAnAM mIlanAt paJcaviMzatibhedA bhavanti, tathApi sahasrasaGkhyA na bhavati parantu teSAM durjayatvAt sahasrasaGkhyA proktA // 36 // atha kezI pRcchati - sattU ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 37 // egappA ajie sattU, kasAyA iMdiyANi ya / jittu jahA nAyaM, viharAmi ahaM muNI // 38 // mune ! eka AtmA cittaM, tasyA'bhedopacArAdAtmamanasorekIbhAve manasaH pravRttiH syAt, tasmAdeka AtmA ajitaH zatrurdurjayo ripuranekaduHkhahetutvAt / evaM sarve'pyete 5 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 uttarottarabhedAdekasminnAtmani jite catvAraH kaSAyAH, teSAM mIlanAtpaJca, paJcasvAtmakaSAyeSu jiteSvindriyANi paJca jitAni, tadA daza zatravo jitAH / AtmA 1 kaSAyAzcatvAraH, evaM paJca, punaH paJcendriyANi, evaM dazaiva / AtmA, kaSAyAH, nokaSAyAH, indriyANi ca ete sarve zatravo'jitAH santi / tAn sarvAn zatrUn yathAnyAyaM vItarAgoktavacasA jitvA'haM viharAmi / teSAM madhye tiSThannapyapratibaddhavihAreNa vicarAmi / atra pUrve hi praznakAle'nekeSAM sahastrANAmarINAM madhye tiSThasItyuktam, uttarasamaye tu kaSAyANAmavAntarabhedena SoDazasaGkhyA bhavanti, nokaSAyANAM navAnAM mIlanAcca paJcaviMzatibhedA bhavanti / tathAtmendriyANAmapi sahasrasaGkhyA na bhavati, parantveteSAM durjayatvAt sahasrasaGkhyokteti bhAvaH // 38 // 54] sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 39 // asya arthaH pUrvavat // 39 // disaMti bahave loe, pAsabaddhA sarIriNoM / mukkapAso lahubbhUo, kahaM taM viharasI muNI // 40 // punaH kezI vadati - he gautamamune ! loke -saMsAre bahavaH zarIriNaH pAzabaddhA dRzyante, tvaM muktapAzaH san laghUbhUto vAyuriva kathaM viharasi ? // 40 // atha gautamaH prAha te pAse savvaso chattA nihaMtUNaM uvAyao / , mukkapAso lahubbhUo, viharAmi ahaM muNI // 41 // he kezImune ! tAn pAzAn sarvazaH sarvAn chitvA, punastAn pAzAnupAyato nissaGgAditvAbhyAsAnnihatya pazcAnmuktapAzo - bandhanarahitaH san laghUbhUto'haM viharAmi // 41 // pAsA ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / 'o kesIM buvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 42 // iti gautamavAkyAdanantaraM kezI zramaNo gautamamabravIt - he gautama! pAzAH ke uktAH ? bandhanAni kAnyuktAni ? tata iti pRcchantaM kezikumAramuniM gautama idamuttaramabravIt // 42 // rAgaddosAio tivvA, nehapAsA bhayaMkarA / te chiMdittu jahAnAyaM, viharAmi jahakkamaM // 43 // 1 kesi evaM buvaMtaM tu - anyasaMskaraNe // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [55 he kezImune ! jIvAnAM rAgadveSAdayastIvAH kaThorAzchettumazakyAH snehapAzA mohapAzA uktAH, kIdRzAste snehapAzA: ? bhayaGkarA bhayaM kurvantIti bhayaGkarAH, rAgadveSAvAdau yeSAM te rAgadveSAdayaH, rAgadveSamohA iva jIvAnAM bhayadAH, tAn snehapAzAn yathAnyAyaM vItarAgoktopadezena chitvA yathAkramaM sAdhvAcArAnukrameNAhaM viharAmi, sAdhumArge vicarAmi // 43 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majhaM, taM me kahasu goyamA // 44 // asyA arthastu pUrvavat // 44 // aMtohiyayasabhUyA, layA ciTThai goyamA / phalei visabhakkhINi, sA u uddhariyA kahaM // 45 // he gautama ! sA latA-sA vallI tvayA kathaM-kena prakAreNoddhRtotpATitA? sA kA? yA latA anta:hRdayasambhUtA satI tiSThati / antaHhRdayaM mana ucyate, etAvatA manasyudgatA, punaryA vallI viSabhakSyANi phalAni phalati / viSavadbhakSyANi viSabhakSyANi viSaphalAni niSpAdayati, paryantadAruNatayA viSopamAni phalAni yasyA latAyA bhavanti // 45 // taM layaM savvaso chittA, uddharittA samUliyaM / viharAmi jahAnAyaM, mukkomi visabhakkhaNA // 46 // gautamo vadati-he mune ! tAM latAM sarvataH sarvaprakAreNa chitvA-khaNDIkRtya, punaH samUlikAM mUlasahitAmuddhRtyotpATya yathAnyAyaM sAdhumArge viharAmi / tato'haM viSabhakSaNAdviSopamaphalAhArAnmukto'smi // 46 // layA ya ii kA vuttA, kesI goyamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 47 // he gautama ! latA iti kA uktA ? iti pRSTe sati, buvantaM kezImuni gautama idamabravIt // 47 // -- bhavataNhA layA vuttA, bhImA bhiimphlodyaa| tamuddhittu jahAnAyaM, viharAmi mahAmuNI // 48 // 1 visabhakkhaNaM-anyasaMskaraNe // 2 kesi eva buvaMta-anyasaMskaraNe // 3 tamucchittu-anyasaMskaraNe / tamuddharitu api // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 _he kezImune ! bhave-saMsAre tRSNA-lobhaprakRtilatA-vallyuktA, kIdRzI sA? bhImA bhayadAyinI, punaH kIdRzI ? bhImaphalodayA, bhImo duHkhakAraNAnAM phalAnAM duSTakarmaNAmudayo vipAko yasyAH sA bhImaphalodayA, duHkhadAyakakarmaphalahetubhUtA, lobhamUlAni pApAnItyuktatvAt, tAM tRSNAvallI yathAnyAyamuddhRtyAhaM vihAraM karomi // 48 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 49 // arthastu pUrvavat // 49 // saMpajjaliyA ghorA, aggI ciTThai goyamA / je Dahati sarIratthA, kahaM vijjhAviyA tume // 50 // he gautama ! saMprajvalitA-jAjvalyamAnA ghorA-bhISaNA agnayaH saMsAre tiSThanti, ye'gnayaH zarIrasthAn prANino-jIvAn dahanti-jvAlayanti / te'gnayastvayA kathaM vidhyApitAH ? kathaM zamitA ityarthaH // 50 // 'mahAmehappabhUyAo, gijjhA vArijaluttamaM / siMcAmi sayayaM te u, sittA neva Dahati me // 51 // he kezI mune ! mahAmeghaprabhUtAnmahAmeghasamutpannAdarthAnmahAnadIpravAhAdvAri-pAnIyaM gRhItvA tAnagnIn satataM-nirantaraM siJcAmi / te'gnayo jalena siktAH mAM naiva dahanti / kathaMbhUtaM tadvAri ? 'jaluttamaM' jalottamam, sarveSu jaleSu meghodakasyaivottamatvAt // 51 // aggI a ii ke vutte, kesI goymmbbvii| 'tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 52 // tadA kezIzramaNo gautamamidamabravIt-he gautama ! te'gnaya iti ke uktAH ? ityuktavantaM kezIkumAramuni gautama idamabravIt // 52 // kasAyA aggiNo vuttA, suyasIlatavo jalaM / suyadhArAbhihayA saMtA, bhinnA huna DahaMti me // 53 // he kezImune ! kaSAyA agnaya uktAH, zrutaM zIlaM tapazca jalaM vartate, tatra zrutaM ca zrutamadhyopadezaH, mahAmeghastIrthaGkaraH, mahAzrotazca tadutpanna AgamaH, te kaSAyAgnayaH zrutadhArAbhihatAH, zrutasyAgamavAkyasya, upalakSaNatvAcchIlatapasorapi, dhArA iva dhArAH, 1 mahAmehappasUyAo-anyasaMskaraNe, tatra vRttirapi evaM-"mahAmeghAt prasUtam-utpannaM mahAmeghaprasUtaM tasmAt // " 2 kesi evaM buvaMtaM tu-anyasaMskaraNe // evamagre'pi // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam] [57 tAbhirabhihatA vidhyApitAH zrutadhArAbhihatAH santo bhinnA vidhyApitA 'hu' nizcayena 'me' iti mAM na dahanti, mAM na jvAlayanti // 53 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo| annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 54 // arthastu pUrvavat // 54 // 'aisAhasio bhImo, duTThasso pridhaavii| jaMsi goyamamArUDho, kahaM teNa na hirasi // 55 // .. he gautama ! atisAhasiko duSTAzvaH paridhAvati, yasmin duSTAzve he gautama ! tvamArUDho'si, tena duSTAzvena kathaM na hiyase ? kathamunmArga na nIyase ? kathaMbhUtaH sa duSTAzvaH ? sahasA'vicArya pravartate iti sAhasiko'vicAritAdhvagAmI, punaH kIdRzo duSTAzvaH ? bhImobhayAnakaH // 55 // pahAvaMtaM nigihAmi, suyarassIsamAhiyaM / na me gacchaI ummaggaM, maggaM ca paDivajjaI // 56 // . atha gautamo vadati-he kezImune ! taM duSTAzvaM pradhAvantamunmArga vajantamahaM nigRhNAmivazIkaromi / kIdRzaM taM duSTAzvaM ? zrutarazmisamAhitaM siddhAntavalgayA baddham, yataH sa 'me' mama duSTAzva unmArgaM na gacchati, sa duSTAzvo mArgaM ca pratipadyate'GgIkaroti // 56 // asse ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 57 // kezI pRcchati, he gautama ! azva iti ka uktaH ? tata iti buvantaM kezImuni gautama idamabravIt // 57 // maNo sAhasio bhImo, duTThasso pridhaavii| .. taM sammaM nigihAmi, dhammasikkhAya kaMthagaM // 58 // he kezImune ! mano duSTAzvaH sAhasikaH paridhAvati, itastata: paribhramati / taM manoduSTAzvaM dharmazikSAyai-dharmAbhyAsanimittaM kanthakamiva-jAtyAzvamiva nigRhNAmi-vazIkaromi, yathA jAtyAzvo vazIkriyate, tathA manoduSTAzvaM vazIkaromi // 58 // . 1 ayaM sAhasio-anyasaMskaraNe, tatra vRtti-"ayaM pratyakSaH, sahasA-asamIkSya pravartata iti sAhasiko bhImaH,"-bRhadvRttyAm p.507|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 sAha goyama pannA te, chinno me saMsao imo| anovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goymaa||59|| ........... asyA arthastu pUrvavat // 59 // kuppahA bahavo loe, jehiM nAsaMti jaMtavo / addhANe kaha vasa'to, taM na nAsasi goyamA // 60 // he gautama ! loke bahavaH kupathAH - kumArgAH santi, yaiH kumArgarjantavo nazyanti, durgativane vajanto vilIyante sanmArgAccyavante ityarthaH / he gautama ! tvamadhvani vartamAnaH san kathaM na nazyasi ? nAzaM na prApnoSi ? satpathAttvaM na cyavase ? // 60 // je ya maggeNa gacchaMti, je ya ummaggapaTThiyA / te savve viiyA majjhaM, to na NassAmihaM muNI // 61 // he kezImune ! ye bhavyajanA mArgeNa vItarAgopadezena gacchanti, ca punarye'bhavyA unmArgaprasthitA bhagavadupadezAdviparItaM pracalitAste sarve mayA viditAH / bhavyAbhavyayoH sanmArgA'sanmArgayorjJAnaM mama jAtamiti bhAvaH / 'to' tasmAtkAraNAdahaM na nazyAmi, apathaparijJAnAnnAzaM na prApnomi // 61 // magge a ii ke vutte, kesI goymmbbvii| tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 62 // asyA arthaH pUrvavat // 62 // kuppavayaNapAsaMDI, savve ummaggapaTThiyA / samaggaM tu jiNakkhAyaM, esa magge hi uttame // 63 // he kezImune ! kutsitAni pravacanAni kupravacanAni-kudarzanAni, teSu pAkhaNDinaH kupravacanapAkhaNDina ekAntavAdinaH, te sarve unmArge prasthitAH-unmArgagAminaH santi / sanmArga tu punarjinAkhyAtaM vidyate, eSa jinokto mArgaH sarvamArgeSUttamaH, sarvamArgebhyaH pradhAno vinayamUlatvAdityarthaH // 63 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majhaM, taM me kahasu goyamA // 64 // asyA arthastu pUrvavat // 64 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] mahAudagavegeNaM, buDDumANANa pANiNaM / saraNaM gaIiTThA ya, dIvaM kaM mannasI muNI // 65 // kezI gautamaM prati pRcchati, he gautamamune ! mahodakavegena mahAjalapravAheNa buDyamAnAnAM - plavatAM prANinAM tvaM dvIpaM kaM manyase ? iti praznaH / kIdRzaM dvIpaM ? zaraNaM-rakSaNakSamam, punaH kIdRzaM ? gatimAdhArabhUmim, punaH kIdRzaM ? pratiSThAM - sthirAvasthAnahetum, dvIpaM - nivAsasthAnaM jalamadhyavarti // 65 // atthi ego mahAdIvo, vArimajjhe mahAlao / mahAudagavegassa, gaI tattha na vijjaI // 66 // he kezImune ! vArimadhye - pAnIyAntarAle yo 'mahAlao' ti mahAnuccaistvena vistIrNatayA vA''laya:- sthAnaM yasya sa mahAlayo vistIrNa eko dvIpo'sti, dvirgatA Apo yasmin sa dvIpa:, tatra tasmin dvIpe mahodakavegasya gatirna vidyate, pAtAlakalazavAtaiH kSubhitasya jalavegasya gamanaM nAsti / aparatra dvIpe pralayakAle samudrajalasya gatirasti, paraM tatra dvIpe nAsti // 66 // dIve a ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesIMbuvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 67 // keza gautamaM pRcchati - he gautama! dvIpamiti kimuktaM ? ityuktavantaM kezI zramaNaM prati gautama idamabravIt // 67 // jarAmaraNavegeNaM, buhumANANa pANiNaM / dhamma dIvo paTTA ya, gaI saraNamuttamaM // 68 // [ 59 zI! jarAmaraNajalapravAheNa buDatAM vahatAM prANinAM saMsArasamudre zrutadharmazcAritradharmarUpo dvIpo vartate, muktisukhahetudharmo'stIti bhAvaH / kIdRzaH sa dharma: ? pratiSThAnizcalaM sthAnam, punaH kIdRzo dharma: ? gatirvivekinAmAzrayaNIyaH, sa dharma uttamaM pradhAnaM sthAnaM zaraNamastIti bhAvaH // 68 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 69 // asyA arthastu pUrvavat // 69 // aNNavaMsi mahohaMsi, nAvA viparidhAvaI / jaMsi goyamamArUDho, kahaM pAraM gamissasi // 70 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 he gautama ! mahaughe'rNave mahAprabhAve samudre nAvA iti naurviparidhAvati, itastataH paribhramati, yasyAM naukAyAM tvamArUDhaH san kathaM pAraM gamiSyasi ? kathaM pAraM prApsyasi // 70 // atha kezImuninA prazne kRte sati gautamo vadati jAu AssAviNI nAvA, na sA pArassa gAmiNI / jA nissAviNI nAvA, sA upArassa gAmiNI // 71 // he kezImune ! yA nauH AzrAviNI-chidrasahitAsti, AzravatyAgacchati pAnIyaM yasyAM sA''zrAvaNI, sA nau: pArasya gAminI nAsti, yA niHzrAviNI- nizchidrA nauH, sA tu pArasya gAminI // 71 // atha kezI pRcchati nAvA a ii kA vuttA, kesI goyamamabbavI / tao kesIMbuvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 72 // tataH kezImuniM prati gautamo'bravIt // 72 // sarIramAhunAvatti, jIvo vuccai nAvio / saMsAro aNNavo vatto, jaM taraMti mahesiNo // 73 // he kezImune ! zarIraM naurvartate, jIvo nAviko naukheTaka ucyate / saMsAro'rNavaHsamudra uktaH, yaM saMsArasamudraM maharSayastaranti / etAvatA maharSayaH svajIvaM tapo'nuSThAnakriyAvantaM nauvAhakaM nAvikaM kRtvA caturgatibhramaNarUpe bhavArNave svazarIraM dharmAdhArakatvena nAvaM kRtvA pAraM prApnuvanti, mokSaM vrajantIti bhAvaH // 73 // sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 74 // asyA arthastu pUrvavat // 74 // aMdhayAre tame ghore, ciTThati pANiNo bahU | ko karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 75 // atha punaH kezI zramaNo gautamaM pRcchati - he gautama! andhakAre tamasi prakAzAbhAve bahavaH prANinastiSThanti / andhakAra - tamaH zabdayoryadyapyeka evArthastathApyatrAndhakArazabdastamaso vizeSaNatvena pratipAditaH / kIdRze tamasi ? andhakAre, andhaM karoti lokamityandhakAram, tasminnandhakAre, punaH kIdRze tamasi ? ghore-raude bhayotpAdake / he gautama! etAdRze Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam ] [61 sarvasmin loke sarveSAM prANinAM-sarvajIvAnAM kaH padArtha udyotaM kariSyati ? prakAzaM kariSyati ? na kiJcittAdRzaM pazyAma iti bhAvaH // 75 // uggao vimalo bhANU, savvalogappabhaMkaro / so karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 76 // gautamaH prAha-he kezImune ! sarvalokaprabhAkaro vimalo bhAnurudgataH, sa bhAnuH sarvasmin loke sarveSAM prANinAmudyotaM kariSyati / sarvasmin loke prabhAM karotIti sarvalokaprabhAkaraH, sarvalokAlokaprakAzako nirmalo vAdalAdinA'nAcchAdito bhAnureva sarveSAM prANinAM sarvatrodyotaM karoti, nAnyaH ko'pi tejasvI padArtha iti bhAvaH // 76 // bhANU ya ii ke vutte, kesI goymmbbvii|| tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 77 // tadA kezImunirgautamaM pRcchati-he gautama ! bhAnuriti ka uktaH ? kezImunirgautamamityabravIt / tataH kezImunimiti bruvantaM gautama idamabravIt // 77 // uggao khINasaMsAro, savvannU jiNabhakkharo / so karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 78 // he kezImune ! kSINaH saMsAro-bhavabhramaNaM yasya sa kSINasaMsAra:- kSayIkRtasaMsAraH, sarvajJaH-sarvapadArthavettA, jino-rAgadveSayovijetA, sa bhAskaraH-sUryaH sarvasmin lokecaturdazarajjvAtmake loke sarveSAM prANinAmudyotaM kariSyati, prakAzaM kariSyati // 78 // sAhu goyama pannA te, chino me saMsao imo / annovi saMsao majjhaM taM me kahasu goyamA // 79 // asyA arthastu pUrvavat // 79 // atha punaH kezIzramaNo gautamaM pracchati sArIramANase dukkhe, vajjhamANANa pANiNaM / khemaM sivaM aNAbAhaM, ThANaM kiM mannasi muNI // 80 // he gautamamune ! zArIrikaiH zarIrAdutpanaiH, tathA mAnasairmanasa utpanairduHkhairvadhyamAnAnAMpIDyamAnAnAM prANinAM tvaM kSema-vyAdhyAdhira-hitam, zivaM-jaropadavarahitam, anAbAdhaMzatrujanA'bhAvAtsvabhAvena pIDArahitam, etAdRzaM sthAnaM kiM manyase? mAM vaderiti zeSaH // 80 // atthi egaM dhuvaM ThANaM, logaggaMmi durAruhaM / jattha natthi jarA maccU, vAhiNo veyaNA tahA // 81 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ___ he kezImune ! lokAgre lokasya caturdazarajjvAtmakasyAgraM lokAgram, tasmin lokAgre ekaM dhruvaM-nizcalaM sthAnamasti / kathaMbhUtaM tatsthAnaM ? durAruhaM, duHkhenAruhyate yasmiMstad durAruhaM duSprApamityarthaH, punaryatra-yasmin sthAne jarAmRtyU na staH, jarAmaraNe na vidyate, punaryasmin vyAdhayastathA vedanA vA vAta-pitta-kapha-zleSmAdayo na vidyante // 81 // ThANe ya ii ke vutte, kesI goymmbbvii| tao kesI buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 82 // he gautama ! sthAnamiti kimuktaM ? kezIzramaNo gautamamityabravIt / tataH kezIkumAramiti bruvantaM gautama idamabravIt // 82 // nivvANaMti abAhaM ti, siddhI logaggameva y| khemaM sivamaNAbAhaM, jaM caraMti mahesiNo // 83 // taM ThANaM sAsayaM vAsaM, loyaggaMmi durAruhaM / jaM saMpattA na soyaMti, bhavohaMtakarA muNI // 84 // yugmam // he kezImune ! tat zAzvataM-sadAtanaM vAsaM sthAnaM lokAgre vartate, yatsthAnaM samprAptAH santo bhavaudhAntakarAH-saMsArapravAhavinAzakA munayo na zocante,zokaM na kurvanti / kIdRzaM tatsthAnaM ? durAruham, duHkhena tapaHsaMyamayogenAruhyate-AsAdyate iti durArohaM duSprApyamiti dvitIyagAthayA sambandhaH / atha prathamagAthAyA arthaH-punaH kIdRzaM tatsthAnaM? yatsthAnamebhirnAmabhirucyate-kAni tAni nAmAni ? nirvANamiti, abAdhamiti, siddhiriti, lokAgrameva, ca punaH zivamiti nAmAni, etAdRzaiH sArthakairabhidhAnairyatsthAnamucyate, teSAM nAmnAmoM yathA-nirvAnti, santApasyA'bhAvAt zItIbhavanti jIvA yasminniti nirvANam / na vidyate bAdhA yasmiMstadabAdhaM-nirbhayam / siddhayanti samastakAryANi bhramaNA'bhAvAdyasyAmiti siddhiH / lokasyAgramagrabhUmirlokAgrameva |kssemN kSemasya-zAzvatasukhasya kaarktvaatkssemm| zivamupadravA'bhAvAt / punaryatsthAnaM prati maharSayo'nAbAdhaM yathA syAttathA caranti vrajanti sukhena munayaH prApnuvanti, munayo hi cakravartyadhikasukhabhAjaH santo mokSaM labhante iti bhAvaH // 83 // 84 // atha kezIkumAro munigautamaM stauti sAhu goyama pannA te, chinno me saMsao imo| namo te saMsayAtIta, savvasuttamahoyahI // 85 // he gautama ! 'te' tava prajJA sAdhvI vartate, 'me' mamAyaM saMzayazchinnaH, sandeho duuriikRtH| he saMzayAtIta ! he sandeharahita ! he sarvasUtramahodadhe ! sakalasiddhAntasamudra ! tubhyaM namonamaskAro'stu // 85 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23, kezigautamIyAkhyamadhyayanam] [63 evaM tu saMsae chinne, kesI ghoraparakkame / abhivaMdittA sirasA, goyamaM tu mahAjasaM // 86 // paMcamahavvayaM dhammaM, paDivajjai bhAvao / purimassa pacchimaMmi, magge tattha suhAvae // 87 // yugmam // kezIkumArazramaNo bhAvataH zraddhAtaH 'purimassa' iti prathamatIrthakRto mArge, pazcime pazcimatIrthakarasya mArge, arthAdAdIzvaramahAvIrayormArge, tatra tindukodyAne paJcamahAvratarUpaM dharmaM pratipadyate'GgIkaroti / kiM kRtvA ? gautamaM zirasA mastakenAbhivandya namaskRtya, kva sati ? evamamunA prakAreNa gautamena saMzaye chinne sati, kIdRzaM gautamaM ? mahAyazasam / kIdRzaH kezImuniH ? ghoraparAkramo raudapuruSAkArayuktaH pUrvaM kezIkumArazramaNena catvAri vratAni gRhItAnyAsan, tadA gautamavAkyAtpaJcamahAvratAnyaGgIkRtAnIti bhAvaH // 87 // kesIgoyamao niccaM, tammi Asi samAgamo / ... suyasIlasamukkariso, mahattha'tthaviNicchao // 88 // * tatra tasyAM nagaryAM kezIgautamayonityaM samAgama AsIt / tayoH punaH zrutazIlasamutkarSaH - zrutajJAnacAritrayoH samutkarSo'tizayo'bhUt / punastayorubhayormahAnarthavinizcayo'bhUt, zikSAvratatattvAdInAM nirNayo'bhUt // 88 // tosiyA parisA savvA, sammaggaM smuvtttthiyaa| saMthuyA te pasIyaMtu, bhagavaM kesigoyama ||89||ttibemi // tadA sarvA pariSat sadevamanujAsurasabhA toSitA-prINitA, samyagmArge samupasthitAsAvadhAnA jAtA / tau bhagavantau-jJAnavantau kezIgautamau pariSadA saMstutau prasIdatAM-prasannau bhavatAM satAmiti zeSaH, ityahaM bravImi / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 89 // iti kezigautamIyAdhyayanaM sampUrNam // 23 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM kezIgautamIyamadhyayanaM trayoviMzatitamaM sampUrNam // 23 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 24 pravacanamAtrAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane pareSAM cittaviplutiH kezigautamavad durIkartavyA, tadUrIkaraNaM samyagvAgyogena syAt, vAgyogo hi aSTapravacanamAtRsvarUpaH, ato'STapravacanamAtRsvarUpaM caturviMzatitame'dhyayane kathyate-sUtram aTTha pavayaNamAyAo, samiI guttI taheva y| paMceva ya samiIo, tao guttI u AhiyA // 1 // etA aSTau pravacanamAtara AhitA-AkhyAtAH pravacane-siddhAnte mAtarazcAritrasya jananyaH pravacanamAtaraH, sAdhvAcArajananAtparipAlanAjjananyastIrthakaraiH kathitAH / tA aSTa pravacanamAtaraH kAH ? samitayaH kati ? guptayazca kati ? tayoH samitiguptyoH saGkhyA vadati - paJcaiva, eva-nizcaye pAdapUraNe vA, paJca samitayastistro guptayaH, ubhayormIlane'STapravacanamAtara uktAH // 1 // iriyA bhAsesaNAdANe, uccAre samiI iya / maNaguttI vayaguttI, kAyaguttI ya aTThamA // 2 // etA paJca samitayaH, prathameryAsamitiH, IraNamIryA, samitizabdasya pratyekamabhisambandhaH IryAyAM-gamanAgamane saM-samyak prakAreNa itirAtmaceSTA IryAsamitiH, sArdhahastatrayAvalokanaM vA cakSuSA kRtvA yatnena cakramaNamIryAsamitiH 1, dvitIyA bhASAsamitiH, vicArya bhASaNaM bhASAsamitiH 2, tRtIyA eSaNAsamitiH, zuddhasyAhArasya grahaNameSaNAsamitiH 3, caturthI AdAnasamitirvastra-pAtrapramukhopakaraNAnAmAdAnaM-grahaNam, upalakSaNatvAnnikSepo muJcanamAdAnanikSepasamitiH 4 / paJcamyuccArAdInAM vyutsarjanamuccAra-prazravaNazleSma-siGghANa-jalla-pAriSThApanikAsamitiH 5 / tatroccAraM-viSTA, prazravaNaM-mUtraM, zleSmamukhajaM malaM, siGghANo-nAsikAmalaM, jallo-dehamalaM, etAH paJca samitayaH / tisro guptayaH, prathamA manoguptiH gopanaM guptirmanaso'zubhavyApArAnnivartanaM manoguptiH 1 / atha dvitIyA vacanaguptiH, vacanasyA'zubhavyApArAd gopanaM vacanaguptiH 2 / tRtIyA kAyaguptiH, kAyasyA'zubhakarmaNo gopana-nivartanaM kAyaguptiH 3 / evaM paJcasamitInAM tisRNAM guptInAM ca mIlanAdaSTau pravacanamAtaro jJeyAH // 2 // eyA u aTTha samiIo, samAseNa viyAhiyA / duvAlasaMgaM jiNakkhAyaM, mAyaM jattha upavayaNaM // 3 // etAstu samAsena-saGkSapeNASTau samitayo vyAkhyAtAH,vistaratvena cedvarNyate tarhi paJca samitaya ucyante, tisro guptayazcocyante / samAsena-sakSepeNa ceducyate, tahaSTAvapi samitaya Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, pravacanamAtrAkhyamadhyayanam ] [65 ucyante / tasmAdetAsAmaSTAnAmapi samitisaMjJocyate / yattu pUrvaM paJcAnAM samitisaMjJA, tisRNAM ca guptisaMjJA, tatkathaJcidbhedakhyApanArtham / yatra yAsvaSTAsu mAtRSu dvAdazAGgaM jinAkhyAtaM pravacanaM zrutaM cAritraM vA 'mAya' iti mAtam, sampUrNatvena saMsthitam / yato hi sarvA etA aSTAvapi cAritrarUpAH, cAritraM hi jJAnadarzanaM vinA na bhavati, jJAnadarzanacAritrebhyo'tiriktaM dvAdazAGgaM na bhavati / tasmAd dvAdazAGgayaSTAsu mAtRSu sthitA, tenaitAsAM pravacanajananI saMjJA // 3 // prathamamIryAsamitisvarUpamAha AlaMbaNeNa 1 kAleNa 2, maggeNa 3 jayaNAi 4 y| caukAraNaparisuddhaM, saMjae iriyaM rie // 4 // saMyataH sAdhurebhizcatubhiH kAraNaiH parizuddhayA nirdoSayA IryAyA - nirdoSayA gatyA rIyeta-gacchet, prAkRtatvAt tRtIyAsthAne prathamA / tAni catvArikAraNAni kAni ? Alambyate nizcalaH kriyate mano yenetyAlambanaM, tenAlambanena 1, punardvitIyaM kAraNaM kAla IryAyAH samayastena kAlena 2, punastRtIyaM kAraNaM mArgaH panthA, tena vihArayogyamArgeNa 3, punazcaturthaM kAraNaM yatanA yatanaM, yatanA-jIvadayA, tayA yatanayA 4, evaM caturbhiH kAraNaiH zuddhyA gatyA sAdhunA gantavyamiti bhAvaH // 4 // pUrvaM caturNA kAraNAnAM nAmAnyuktvAtha vistareNa varNayati__ tattha AlaMbaNaM nANaM, daMsaNaM caraNa tahA / kAle ya divase vutte, magge uppahavajjie // 5 // tatra catuSSu kAraNeSvAlambanaM, yadAlambanaM gamanamanujJAyate tadAlambanam / yato hyAlambanaM vinA nirarthakaM gurubhirgamanamanujJAtaM nAsti, tadAlambanaM jJAnaM sUtraM arthaM tadubhayaM sUtrArthajJAnaM siddhAntapaThanapAThanam / tato darzanaM-samyaktvaM tattvarucirUpam, tasya grahaNaM grAhaNaM vA, tadapi kAraNam, pazcAccaraNaM-cAritraM, atra cAritrazabdena sAmAyikAdikam / 'sAmAiyaM samaIyaM, sammAvAo samAsa saMkhevo / aNavajjaM ca pariNNA, paccakkhANe ya te aTTha // 1 // [Avazyaka niyuktiH 864] ityAdyapi kAraNam / yato hi jJAnArthaM darzanArtha cAritrArtham, evaM dvayorartham, evaM pRthak pRthak, evaM trayANAmapyartham, evamaSTAdaza bhedA bhavanti / ca punaH kAla IryAyAH samayo divasa evoktaH, na tu rAtriryAyAH samayo'sti / rAtrau hi vihAraM kurvataH sAdhorIryAzuddhirna syAdityarthaH |maargstuutpthvrjnmunmaargsy tyAgaH, unmArko calamAnasyAtmanaH saMyamasya virAdhanA syAt // 5 // 1 sAmAyikaM samayikaM, samyagvAdaH samAsaH saMkSepaH / anavadyaM ca pratijJA, pratyAkhyAnazca te aSTau // 1 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 66] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 davvao khittao ceva, kAlao bhAvao tahA / jayaNA cauvvihA vuttA, taM me kittayao suNa // 6 // tIrthaGkararityadhyAhAraH, tIrthaGkarairgaNadharaizcaturvidhA yatanoktA, tAM caturvidhAM yatanAM 'me' mama kathayatastvaM zrRNu-bho ziSya ! tadeva caturvidhatvamAha-dravyato yatanA, ca punaH kSetrato yatanA, kAlato yatanA, tathA bhAvato yatanA // 6 // atha dravyataH kathaM yatanA ? tamAha davvao cakkhusA pehe, jugamittaM ca khitto| kAlao jAva rIejjA, uvautte ya bhaavo||7|| davyato dravyamAzrityaivaM yatanA, yaccakSuSA jIvAdidavyaM vilokayet / kSetrataH khetramAzritya yugamAtraM caturhastapramANaM kSetraM mArga prekSeta-vilokayet, iyaM kSetrato yatanA / kAlataH - kAlamAzrityeyaM yatanA yAvatkAlaM-yAvatkAlapramANena rIyate-gamanaM vidhIyate, sA ca kAlayatanA / yaH sAdhurupayuktastatryAyAM sAvadhAnaH syAt sA bhAvato yatanA jJeyA // 7 // athopayuktatvameva vistareNa varNayati iMdiyatthe vivajjittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakkAre, uvautte iriyaM riye // 8 // sAdhurupayuktaH san IryAyAM sAdhuyogyAyAM gatau rIyed-vrajet / kiM kRtvA ? paJcendriyArthAn paJcAnAmindriyANAmAn-viSayAn vivai, ca punarvAcanAdibhedataH paJcaprakAraM svAdhyAyaM vivarNya, punaH sAdhuH kIdRzaH sannIryAyAM rIyet ? tanmUrtiH san, tasyAmIryAsamitI mUrtiH - zarIraM yasya sa tanmUrtiH, na tu yatastataH zarIraM dhUnayan gacchet, kAyacApalyarahita iti bhAvaH / punaH kIdRzaH sAdhuH ? tatpuraskAraH, tAmeva puraskarotIti tatpuraskAraH, tAmIryAsamiti prAdhAnyenAGgIkurute ityarthaH / anena kAyamanasostatparatoktA, evamupayuktaH-sAvadhAno vicaredityarthaH // 8 // atha dvAbhyAM gAthAbhyAM bhASAsamitimAha kohe mANe ya mAyA ya, lobhe ya uvauttayA / hAse bhaye moharie, vigahAsu taheva ya // 9 // eyAiM aTThaThANAiM, parivajjittu saMjae / asAvajjaM miaM kAle, bhAsaM bhAsijja pannavaM // 10 // 'pannavaM' iti prajJAvAn saMyataH kAle-prastAve bhASAyAH samaye'sAvadhAM-niSpApAM, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, pravacanamAtrAkhyamadhyayanam ] [67 tathA mitAM-svalpAM bhASAM bhASeta / kiM kRtvA ? etAnyaSTau sthAnAnyupayuktatayekAgratvena parityajya-tyaktvA / etAnyaSTa sthAnAni kAni ? krodho 1, mAno 2, mAyA 3, lobhazca 4, hAsya5, bhayaM 6, maukharikA 7, viTceSTA asambaddhavacanabhASaNaM vA, vikathAM 8 ca rAjyAdicaturvidhAm / etAnyaSTAvasatyavAkyasthAnAni / tasmAtpratyekaM krodhe mAne mAyAyAM lobhe ca hAsye bhaye maukharikAyAM tathaiva vikathAsu ca mRSAdirUpamasadvAgyogaM parihatyA'sAvadyAM - nirdoSAM, parimitAM prastAve bhASAM vadedityarthaH // 9 // 10 // athaiSaNAsamitimAha - gavesaNA ya gahaNe ya, paribhogesaNA ya jaa| AhArovahisijjhAe, ee tinni visohie // 11 // gaveSaNAyAmeSaNA gaveSaNaiSaNA, gaurivaiSaNA gavaiSaNA, vizuddhAhAradarzana vicAraNA prathamaiSaNA 1, dvitIyA grahaNaiSaNA, vizuddhAhArasya grahaNaM grahaNaiSaNA 2, tRtIyA paribhogaiSaNA, pari-samantAd bhujyate AhArAdikamasminniti paribhogo maNDalIbhojanasamayaH, tatraiSaNA vicAraNA paribhogaiSaNA 3, etAstistro'pyeSaNA AhAropadhizayyAsu vizodhayet, kevalamAhAreevaitA eSaNA na bhaveyuH, kintu AhAre, upadhau-vastrapAtrAdau,zayyA-upAzrayaH saMstArakAdizca, tatra sarvatraiSaNA vidheyetyarthaH // 11 // uggamuppAyaNaM paDhame, biie sohijja esaNaM / .. paribhogaMmi caukkaM ca, visohijja jayaM jai // 12 // 'jayaM' iti yatnAvAn 'jai' iti yatiH-sAdhuH prathame iti prathamAyAM gavaiSaNaiSaNAyAmudgamotpAdanAn doSAn vizodhayedvizeSeNa vicArayet / punaH sAdhuddhitIyAyAM grahaNaiSaNAyAM zaGkitAdidoSAn vicArayet / punastRtIyAyAM paribhogaiSaNAyAM catuSkaM doSacatuSTayaM vizodhayet // 12 // iti gAthArthaH / atra prathamAyAM gavaiSaNaiSaNAyAM dvAtriMzaddoSA bhavanti / tadyathA-prathamaM SoDazodgamadoSAH, udgamazabdenAdhAkarmakAdiSoDazadoSAH, ete doSA gRhasthAdevotpadyante / tathA gavaiSaNaiSaNAyAmeva SoDazotpAdanAdidoSA bhavanti / utpAdyante sAdhunA ye te utpAdanAH, sAdhoH sakAzAdeva SoDaza doSA utpadyante, te ca dhAtrIpramukhAH, evaM dvAtriMzaddoSAH / dvitIyAyAmeSaNAyAM grahaNaiSaNAyAM zaGkitAdidazadoSA ubhayato dAyakAd grAhakAcca bhavanti, evaM dvicatvAriMzaddoSA bhavanti / tatra prathama ArdhakarmikaH, ardhakarmaNi bhava ArdhakarmikaH, yadAhAraM gRhasthena sarvAn darzaninaH, sarvAn liGgina uddizya kRtamArdhakarmikamucyate 1 / sAdhuyoge sati yaduddizya kRtvA dIyate taduddezikamucyate ayaM dvitIyo doSaH 2 / bahutare vizuddhe AhAre ArdhakarmikAhArakaraNairyuktaM bhavati, tadA pUtikarmadoSaH, yathA zuciH payodharo'pyekena Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 madyabindujA'zuciH syAt, tathA pUtikarmaNA vizuddhAhAramapyAkarmikayogAtpUtikaM syAt ayaM tRtIyo doSaH 3 / atha caturtho mizrakarmadoSaH, kiJcitsAdhunimittam, kiJcidAtmA) gRhastho yadAhAraM kArayati tadA mizritadoSa utpadyate 4 / atha paJcamaM sthApanAkarma, sthApyate sAdhunimittamiti sthApanA, yadA sAdhurAyAsyati tadA sAdhave dAsyAmIti vicArya yadAhAraM rakSitaM, tadAhAraM sthApanAkarmadoSayuktaM syAt 5 |ath SaSTho doSaH prAbhRtikaH, gRhasthaH svagRhe utsavaM jJAtvA saGkhaDikasya parAvRttiM karoti sa prAbhRtiko doSaH 6 / andhakAre udyotaM kRtvA munaye AhAraM yadA dIyate tadA prAduSkaraNadoSaH saptamaH 7 / yadA gRhastho maulyenAnIya sAdhave dadAti tadA krItAkhyo doSazcASTamo jJeyaH 8 / yadA gRhasthaH sAdhunimittamuddhArakamAnIyAhArAdikaM dadAti, tadA navamaH prAmityadoSaH 9 |ydaahaaraadikN parAvRtya sarasanIrasayoH parAvartanaM kRtvA sAdhave dadAti tadA dazamaH parAvartadoSo bhavati 10 / yadA svagRhAdahiAmA'hArAdikaM munisanmukhamAnIya munaye dIyate, tadA'bhyAhRto doSa ekAdazaH syAt 11 / . yadA koSTakAdau-garbhagRhAdau mudritamudghATyAhArAdikaM niSkAsya dIyate tadodbhinnadoSo dvAdazaH syAt 12 / yadoccasthAnAduttAryAnIyAhArAdi dadAti tadA mAlApahRtastrayodazo doSaH syAt, evaM nIcairapi duHkhIbhUya dadAti, tadApi sa eva mAlApahRto doSaH syAt 13 / yadA kasmAccinnirbalAduddAlyAhArAdikaM dadAti, tadAcchidyazcaturdazo doSaH 14 / yadA dvitrANAM puruSANAM sAdhAraNe AhAre eko'nyAnanApRcchya sAdhave dadAti, tadA paJcadazo'nisRSTo doSaH 15 / yadA svanimittamAhAre rAdhyamAne sAdhunimittamapi tasminnAhAre'dhikaM haNDikAyAM pUryate tadA'dhyavapUro doSaH SoDazaH 16 / ete SoDazodgamadoSAH, ete dAyakAddoSA utpadyante / athA'nagArAt SoDaza doSA utpadyante te cotpAdanadoSA amI-prathamo dhAtrIdoSaH, yadA sAdhurgRhasthasya bAlakAn cipiTikAdibhiH krIDayitvA dhAtrIvatpramodamutpAdyAhAraM gRhNAti, tadA prathamo dhAtrIdoSaH 1 |ydaa gRhasthagRhe guptaprakaTasamAcArAn svajanAdInAM kathayitvA''hAraM gRhNAti tadA dUtakarmAkhyo dvitIyo doSaH 2 / yadA lAbhAlAbhajIvitamRtyusukhaduHkhAdinimittaM trikAlasthaM gRhasthAne uktvA'hAraM gRhNAti tadA nimittadoSastRtIyaH 3 / yadA gRhasthasya jJAti kulaM jJAtvA''tmIyamapi sAdhustameva jJAti, tadeva kulaM ca prakAzyAhAraM gRhNAti tadA''jIvikAdoSazcaturthaH 4 / yadA svakIyaM dInatvaM dayAlutvaM gRhasthAne prakaTIkRtyAhArAdikaM gRhNAti tadA vanIpako doSaH paJcamaH 5 / yadA vaidyavannADikAM dRSTvA vamanavirecanAjIrNajvarAdInAM bheSajamupadizya vaidyakaM kRtvA''hAraM gRhNAti tadA cikitsAdoSaH 6 / yadA gRhasthaM bhApayitvA, zApaM datvA''hAraM gRhNAti tadA krodhapiNDaH saptamo doSaH 7 / yadA sAdhunAM samakSaM paNaM kRtvA, tadAhaM labdhimAn yadA bhavatAM sarasamAhAramamukagRhAdAnIya dadAmi, ityuktvA gRhasthaM viDambya gRhNAti tadA'STamo mAnapiNDadoSaH 8 |ydaa mAyAM kRtvA lobhAdveSaM parAvRtyAhAraM gRhNAti tadA mAyApiNDo navamo doSaH 9 / yadA lobhena sarasAhAralaulyena bhrAntvA bhrAntvA''hAraM gRhNAti tadA lobhapiNDo dazamo doSaH 10 / yadA pUrvaM pazcAdvA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, pravacanamAtrAkhyamadhyayanam ] [69 gRhasthasya stuti vidhatte, AhAraM ca gRhNAti tadA saMstavadoSa ekAdazaH 11 / yadA vidyayA suraM sAdhayitvA bhojanaM sAdhayati, tadA vidyApiNDo dvAdazo doSaH, athavA vidyAM pAThayitvA granthamadhyApya bhojanAdikaM gRhasthAd gRhNAti, tadA vidyApiNDo dvAdazo doSaH 12 / yadA kArmaNaM-mohanaM yantramantraM sAdhayitvA kRtvA datvA''hArAdikaM gRhNAti tadA mantradoSastrayodazaH 13 / yadA adRzyIkaraNAdyaM janamohanacUrNayogenAhAraM gRhNAti tadA caturdazazcUrNayogo doSaH 14 / yadA mugdhalokAn saubhAgyAdivilepanarAjavazIkaraNAditilakena jalasthalamArgollaGghanasubhagadurbhagavidhimupadizyAhAraM gRhNAti, tadA yogapiNDadoSaH paJcadazaH 15 / yadA putrAdijanmadUSaNanivAraNArthaM maghAjyeSThAzleSAmUlAdinakSatrazAntyarthaM mUlaiH snAnamupadizyAhArAdikaM gRhNAti, tadA SoDazo mUlakarmadoSaH 16 / evamudgamotpAdanAdidoSAH, sarve'pi gavaiSaNAyAM dvAtriMzaddoSA bhavanti, 32 / ___atha dvitIyAyAM grahaNaiSaNAyAM daza doSAH kathyante-yadA dAyakaH zaGkAM kurvan dadAti, sAdhurapi jAnAtyasau dAyakaH zaGkAM karoti, evaM satyAhAraM gRhNAti, tadA prathamaM zaGkito doSaH 1 / dvitIyo mrakSito doSaH, sa dvividhaH, sacittena kharaNTita AhAraHacittena kharaNTitazcAhAro bhavati, tadA prakSitadoSa ucyate 2 / yadA pRthivyAM jale'gnau vanaspatimadhye trasajIvAnAM madhye nikSiptamAhAraM dadAti, nikSiptastRtIyo doSaH 3 / yadA'cittamAhAramapi sacittenAcchAditaM syAttadA pihitadoSazcaturthaH / pihitadoSasya caturbhaGgI yathA-sacittamAhAraM sacittena pihitaM 1 / acittamAhAramacittena pihitaM 2 / acittamAhAraM sacittena pihitaM 3 / sacittamAhAramacittena pihitaM 4 / evaM caturbhaGgyAmacittAhAramacittena pihitamatra ko'pi na doSaH 4 / yadA bRhadbhAjane sthitamAhAraMtatrasthabhAjanena dAtumazakyatvena tadbhAjane sthitamaparatrottArya, athavA tasmAdbhAjanAdaparasmin bhAjane uttAryAhAraM dadAti sa saMhRtadoSaH paJcamaH 5 / yadA asamarthaH paNDakaH zizuH sthaviro'ndha unmatto matto jvarapIDitaH kampamAnazarIro nigaDabaddho haDe kSipto galitahastazchinnapAdaH, etAdRzo vA dAtA dadAti tadA dAyakadoSaH, punaryadA kazcidAyikA dAyako vA'gni prajvAlayan, arahaTTakaM bhrAmayan, gharaTTake cAnnapISaNaM kurvan, muzalena khaNDayan, zilAyAM loSTakena vartayan, carakhyAM kAsAdikaM loDhayan, rutaM vA piJjayan, sUrpakeNa dhAnyAmAcchoTayan, phalAdikaM vidArayana, pramArjanena rajaH pramArjayan, ityAdyArambhaM kurvan, tathA bhojanaM, strI ca yA sampUrNagarbhA sthitA bhavati, punaryA ca strI bAlaM prati stanyaM pAyayantI, punastaM bAlaM rudantaM muktvA''hAradAnAyottiSThati, punaryaH SaTkAyasammardanaM saGghaTTanaM vA kurvan sAdhuM dRSTvA haNDikoparisthamagrapiNDamuttArayati, ityAdayo bahavo dAyakadoSAH iti SaSTho dAyakadoSo 6 / yadA'nAbhogenA'vicAryaiva zuddhAzuddhamAhAraM sammIlya dadAti, tadA saptama unmizritadoSaH 7 / yadA dravyeNA'pariNatamAhAraM, bhAvenobhayoH puruSayorAhAraM vartate, tanmadhye ekasya sAdhave dAtuM mano'sti, ekasya ca nAsti, tadAhAramapariNatadoSayuktaM syAt, ityapariNatadoSazcASTamaH 8 / sadA dadhidugdhakSareyyAdidravyaM, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yena dravyeNa darvI karo vA liptaH syAttadA pazcAtkarmatve liptapiNDo navamo doSaH syAt 9 / yadA sikthAni ghRtadadhidugdhAdibindUn pAtayannAhAraM dadAti, tathA chardito dazamo doSaH syAt 10 / iti grahaNaiSaNAyAM dAyakagrAhakayoranyonyaM doSasambhavaH / evaM sarvamIlane dvicatvAriMzaddoSA bhavanti / ____ atha paribhogaiSaNAyAM-grAsaiSaNAyAM paJca doSAH sambhavanti / tadyathA-kSIrakhaNDaghRtAdidavyaM sammIlya rasalaulyena bhuGkte tadA saMyojanAdoSaH prathamaH 1 / yAvatpramANaH siddhAnte puruSasyAhAra ukto'sti tasmAdAhArapramANAtsvAdalobhenAdhikamAhAraM yadA karoti, tadA'pramANo dvitIyo doSaH 2 |ydaa sarasAhAraM kurvan dhanavantaM dAtAraM varNayati tadeGgAladoSastRtIyaH 3 / virasamAhAraM kurvan daridraM kRpaNaM vA nindati, tadA caturtho dhUmadoSaH 4 / yadA tapaHsvAdhyAyavaiyAvRttyAdikAraNaSaTkaM vinA balavIryAdyarthaM sarasAhAraM karoti tadA paJcamo'kAraNa doSaH 5 ete paJca doSA: paribhogaiSaNAyA jJeyAH / evaM sarve saptacatvAriMzaddoSA bhavanti / paribhaugeSaNAyAM catuSkaM doSacatuSTayaM sUtre uktam, tattvigAladhUmayormohanIyakarmodayAdeva dAyakasya prazaMsAto nindAtazca prAdurbhAvAdekatvamevAGgIkRtaM, tasmAccatvAra eva doSA gRhItAH / evaM SaTcatvAriMzaddoSA bhavanti / athavA paribhogaiSaNAyAM paribhogasamaye AsevanAsamaye piNDa 1, zayyA 2, vastra 3, pAtraM 4, caitaccatuSkaM vizodhayet, ayamapyartho vidyate , ityanena 'uggamuppAyaNaM paDhame' iti gAthAyA arthaH // 12 // ityeSaNAsamitiH / atha caturthI samiti prAha - ohovahovaggahiyaM, bhaMDagaM duvihaM muNI / giNhaMto nikkhivaMto ya, pauMjijja imaM vihiN||13|| oghopadhikaM sAmudAyikam, upagrAhikaupadhikaM, upagRhyate vAraMvAraM yattArthamityupagrAhikaM rajoharaNapotikAdikam / atropadhizabdasya pratyekaM prayogaH / evaM bhANDamupakaraNaM dvividhaM bhavati, rajoharaNadaNDakAdikaM dviprakAraM vartate, munistaM dvividhamapi bhANDaM gRhNan, ca punarnikSipan muJcannimaM vidhiM prayuJjIta // 13 // taM vidhi prAhacakkhusA paDilehittA, pamajjijja jayaM jayI / Aie nikkhivijjA vA, duhao visamio sayA // 14 // yatlAvAn yatiryatnayA cakSuSA pratilekhya pramArjayitvA sadA samitaH sannAdAnanikSepaNAsamitiyuktaH san athavA dravyabhAvabhedena samitaH - samitiyuktaH san dvividhamapyupadhimodhikamathopagrAhikaM gRhNItA''dadIta, vA'thavA muJcannikSipet // 14 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, pravacanamAtrAkhyamadhyayanam ] atha paJcamIM samitiM prAha uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANajalliyaM / AhAraM uvahiM dehaM, annaM vAvi tahAvihaM // 15 // aNAvAyamasaMloe, aNAvAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe, AvAe ceva saMloe / / 16. // aNAvAyamasaMloe, parassa'NuvaghAie / same ajjhasire yAvi, acirakAlakayaMmi ya // 17 // vicchinne dUramogADhe, nAsanne bilavajjie / tasapANabIyarahie, uccArAINi vosire // 18 // catasRbhiH kalApakam // sAdhuruccArAdInyetAdRze sthaNDile vyutsRjet pariSThApayediti caturthyA gAthayA sambandhaH / tAni kAni ? uccArAdIni, uccAraM purISam, prazravaNaM mUtraM, khelaM kaphaH, siGghANaM zleSma, jallakaM zarIramalaM, AhAramannAdikaM, upadhi jIrNavastrAdikaM, dehaM zarIraM, anyattathAvidhapariSThApanAyogyaM bheSajAdyarthamAnItaM gomUtrAdikaM etatprAsuke sthaNDile pariSThApayet // 15 // pUrvaM sthaNDilasya caturbhaGgImAha- anApAte'saMloke, na vidyate ApAtaH svapakSIyaparapakSIyANAmApAto gamanAgamanaM yatra tadanApAtam, punaryadasaMlokaM bhavati, na vidyate lokAnAM saMloko - dUrAd dRSTipracAro yatra tadasaMlokam / ko'rthaH ? yatra sthaNDile prAyo gRhasthaH ko'pi nAyAti, yatra ca sthaNDile prAyo dUrAd gRhasthAnAM dRSTipracAro na syAt, , tatra sthaNDile ityarthaH, iti prathamo bhaGgaH 1 / punaryatsthaNDilamanApAtaM bhavati, paraM saMlokaM bhavati, lokAnAmuprAgamanarahitaM bhavati, atha ca lokAnAM dUrAtsaMlokasahitaMdRSTipracArasahitaM bhavatIti dvitIyo bhaGgaH 2 / punaryatsthaNDilaM lokAnAmApAtasahitamupAgamanasahitaM bhavati, atha ca dUrAllokAnAM saMlokarahitaM 'dRkpracArarahitaM bhavati, ayaM tRtIyo bhaGgaH 3 / punaryatsthaNDilamApAtaM lokAnAmupAgamanasahitaM bhavati, atha ca saMlokaM dUrAllokAnAM dRSTipracArasahitamapi bhavati, ayaM caturtho bhaGgaH 4 // 16 // 'aNAvAyeti' tatra catuSSu bhedeSvanApAte'saMloke sthaNDile uccArAdIni vyutsRjet / kathaMbhUte sthaNDile ? dazavidhavizeSaNaviziSTe, tAni dazavizeSaNAnyAha - kathaMbhUte - sthaNDile ? parasyA'nupaghAtake, yatrAnyasyopaghAto na syAt, saMyamasyAtmanaH pravacanasya bAdhArahite - hIlArahite 1 / punaH kIdRze ? same nimnonnatatvAdirahite 2 / punaH kIdRze ? 'ajjhasire api' ajjUsire iti ghAsavRkSapatrakASThAdibhiravyApte, tatra hi pariSThApite 1 dRSTipracAraM - L. // [ 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 jantUnAmutpattiH syAt 3 / punaH kIdRze ? acirakAlakRte, agnyAdinA stokena kAlenAcittIkRte 4 ||17||punH kIdRze ? vicchinne vistIrNe (jaghanyato'pi hastapramANe) 5 / punaH kIdRze ? dUraM ogADhe, adhastAdUraM sacitte, upariSTAdaGgalapaJcakaM yAvadacitte 6 / punaH kIdRze ? na Asanne'nAsanne, grAmAd dUravartini 7 / punaH kIdRze ? bilajite mUSakasarpakITakAdirandhravarjite 8 / punaH kIdRze ? trasaprANairtIndriyAdibhI rahite 9 / punaH 'kIdRze ? bIjaiH zAligodhUmAdi-sacittadhAnyai rahite 10 / etAdRze dazavidhavizeSaNairviziSTe sthaNDile pUrvoktAnuccArAdIn vyutsRjet santyajediti bhAvaH // 18 // eyAo paMcasamiIo, samAseNa viyAhiyA / itto ya tio guttIo, vucchAmi aNupuvvaso // 19 // etAH paJca samitayaH samAsena-sakSepeNa vyAkhyAtAH / ito'nantaraM tisro guptIrmanoguptivAgguptikAyaguptIrAnupUrvIto'nukramato vakSyAmi // 19 // saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA ya, maNaguttI cauvvihA // 20 // - manoguptizcaturvidhA, prathamA satyA manoguptiH 1, tathA dvitIyA'satyA manoguptiH 2, tathaiva tRtIyA satyAmRSA manoguptiH 3, tathA caturthI asatyA'mRSA manoguptiH 4 / yatsatyaM vastu manasi cintyate, jagati jIvatattvaM vidyate, ityAdicintanasya yogastadUpA guptiH satyA manoguptiH prathamA 1 / yadasatyaM vastu manasi cintyate, jIvo nAstItyAdIcintanasya yogastadrUpA guptirasatyA manoguptiddhitIyA 2 / bahUnAM nAnAjAtIyAnAmAmrAdivRkSANAM vanaM dRSTvA''mrANAmeva vanametadvartate, tatsatyaM punarmUSAyuktamevetyAdicintanayogastadUpA guptiH satyAmRSA manoguptistRtIyA, yato'tra kAcitsatyA cintanA, kAcinmRSA cintanA, kecittatra vane AmrAH santi tena satyA, kecittatra vane dhavakhadirapalAzAdayo vRkSA api santi tena mRSApyasti 3 / caturthI asatyAmRSA yA cintanA, satyApi nAsti, mRSApi nAsti, yadAdezanirdezAdicintanaM, manasi cintyeta he devadatta ! ghaTamAnaya amukaM vastu mahyamAnIya dIyatAM, ityAdicintanAvyavahArarUpA, tadUpA guptirasatyAmRSA manoguptizcaturthI, yata eSA cintanA satyApi nAsti, mRSApi nAsti, vyavahAracintanetyarthaH 4 // 20 // saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / maNaM pavattamANaM tu, niyattijja jayaM jaI // 21 // yatiH sAdhuryatanAvAn san saMrambhasamArambhe, tathaiva cArambhe pravartamAnaM mano nivartayet / saMrambhazca samArambhazcAnayoH samAhAraH saMrambhasamArambhaM tasmin saMrambhasamArambhe / saMrambhaH 1 kthNbhuute-L.|| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24, pravacanamAtrAkhyamadhyayanam ] [73 saGkalpaH, ahaM tathA dhyAnaM kariSyAmi karomi vA, yathAsau mriyate mariSyatItyAdisaGkalpaH saMrambhaH, tatra saGkalpe pravartamAnaM mano nivartayet / tathA samArambhaH parapIDAkaroccATanakIlanAdInibandhanaM dhyAnam, tatrApi pravartamAnaM mano nivArayet / tathaiva ca punarArambhaH paraprANApahArakSamo'zubhapariNAmaH, tasmin pariNAme pravartamAnaM mano nivartayet // 21 // atha vacanayogaM vadati - 'saMkappo saMraMbho, paritAvakaro bhave smaarNbho| AraMbho uddavao, suddhavayAINa savvesiM // 22 // sarveSAmazuddhavacasAmete bhedA bhavanti / kIdRzAste bhedAH ? paritApakarAH, ke te bhedAH ? saMrambhaH saGkalpa ityAdyarthaH pUrvavadeva // 22 // saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosA u, vayaguttI cauvvihA // 23 // vacanaguptizcaturvidhA bhavati / satyA satyavAk, tasyA yogaH satyavAgyogaH, tadUpA guptiH satyA vAgguptiH 1 / evamasatyA'satyavAk, tasyA yogo'satyavAgyogaH, tadUpA guptirasatyavAgguptiH 2 / tathA yA satyA vAg satI, asatyayA vAcA saha milati sA satyAmRSA vAgguptistRtIyA 3 / punazcaturthI asatyAmRSA vAgguptiH, yA satyApi nAsti, mRSApi nAsti, arthAdvayavahAravAk sA caturthItyarthaH 4 // 23 // saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / vayaM pavaTTamANaM tu, niyattijja jayaM jaI // 24 // yatiH-sAdhuH 'jaya' iti yatanAvAn san saMrambhe samArambhe tathaiva cArambhe pravartamAnaM vaco-vacanaM nivartayet / saMrambhaH parajIvasya vinAzanasamarthaM duSTavidyAnAM guNanaM, samArambhaH pareSAM paritApakArakumantrAdInAM muhurmuhuH parAvartanam, tathaiva cArambhaH pareSAM klezoccATanamAraNAdimantrajApakaraNam, tatrApi pravartamAnaM vaco nivArayet // 24 // ityanena vAgguptirevoktA, atha kAyaguptimAhaThANe nisIyaNe ceva, taheva ya tuyaTTaNe / ullaMghaNapallaMghaNe, iMdiyANa ya juMjaNe // 25 // saMraMbhe samAraMbhe, AraMbhaMmi taheva ya / kAyaM pavattamANaM tu, niyattijja jayaM jaI ||26||yugmm // 1 iyaM gAthA anyasaMskaraNe nAsti / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 . sthAne Urdhvasthitau, ca punareva nizcayena niSIdane-upavizane, tathaiva tuyaTTaNe' tvagvartane arthAcchayane, tathollaGghanapralaGghane, ullaGghana-tathAvidhanimittAdgartAderutkramaNaM tatra, punaH pralaGghanaM sAmAnyena gamanam tatra, ca punarindriyANAM prayuJjane zrotra-netra-rasanA-nAsA-tvagAdInAmindriyANAM zabdarUparasagandhasparzAdiviSayeSu vyApAraNe / tathA saMrambhe muSThyAdinA tADane, tathA samArambhe paritApakAriNi latAdyabhighAte / tathaiva ca punarArambhe prANivadhakare yaSTyAdiprayoge kAyaM pravartamAnaM yatiH sAdhuryatanAvAn san kAyaM nivartayet, sarvatra zarIraguptirvidheyetyarthaH // 25 // 26 // eyAo paMcasamiIo, caraNassa ya pavattaNe / guttI niattaNe vuttA, asubhatthesu savvaso // 27 // etAH paJca samitayazcaraNasya-cAritrasya pravartane uktAH, sarvazaH-sarvaprakAreNA'zubhArthebhyo vyApArebhyo nivarttane tisro guptaya uktAH // 27 // eyA pavayaNamAyA, je sammaM Ayare munnii| so khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 28 // ttibemi // yo muniretAH pravacanamAtaH samyak jinAjJayA''caret, sa muniH kSipraM-zIghra sarvasaMsArAccaturgatibhramaNAdvizeSeNa pramucyate-prakarSeNa mukto bhavati / kIdRzo muniH ? paNDitastattvajJaH, sa evASTapravacanamAtRprapAlakaH syAditi bhAvaH / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha- he jambU ! tIrthaGkaravacasA tavAgre bravImi // 28 // iti pravacanamAtRkaM samityadhyayanaM caturviMzatitamaM sampUrNam // 24 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM samityadhyayanaM caturviMzatitamaM sampUrNam // 24 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // / 25 yajJIyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane pravacanamAtara uktAH, tAstu brahmaguNayuktasya syuH, tasmAdbrahmaguNajJAnAya yajJIyAdhyayanaM kathyate mAhaNakulasaMbhUo, Asi vippo mahAjaso / jAyAI jamajaNaMmi, jayaghosi tti nAmao // 1 // vArANasyAM dvijau yamalau bhrAtarau jayaghoSa - vijayaghoSAvabhUtAm / tayoreko jayaghoSanAmA gaGgAyAM snAtuM gataH / krUrasarpamaNDukagrAsaM dRSTvA pravrajitaH, tadvArtAmAha 'mAhaNakulammitti' brAhmaNakule sambhUto viprakule samutpanno jayaghoSa iti nAmato vipra AsIt / atra hi yad brAhmaNakulasambhUto vipra AsIdityuktam, tad brAhmaNajanakAdutpanno'pi jananIjAtihInatve'brAhmaNaH syAt ato vipra ityuktam / kIdRzo jayaghoSa: ? 'jamajannaMmi' yamayajJe yAyAjI, yAyajItyevaMzIlo yAyAjI, yamA ahiMsAsatyAsteyabrahma nirlobhAH paJca te eva yajJo yamayajJastasmin yamayajJe'tizayena yajJakaraNazIlaH, arthAt paJcamahAvratarUpe yajJe yAjJiko jAto yatirjAta ityarthaH // 1 // iMdiyaggAmaniggAhI, maggagAmI mahAmunI / gAmANugAmaM rIyaMto, patto vANArasIM purIM // 2 // sa mahAmunirekAkI sAdhugramAnugrAmaM 'rIyaMto' iti vicaran vArANasIM purIM prAptaH / kIdRzaH sa mahAmuniH ? indriyagrAmanigrAhI, indriyANAM grAmaM samUhamindriyapaJcakaM nigRhNAti manojayena vazIkarotItIndriyagrAmanigrAhI, punaH kIdRzaH saH ? mArgagAmI, mArga mokSaM gacchati svayamanyAMzca gamayatIti mArgagAmI // 2 // vANArasIe bahiyA, ujjANaMmi maNorame / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // sAdhurvANAsya bAhye manorame-manohare udyAne prAsuke- jIvarahite zayyAsaMstArakedarbhatRNAdiracite zayanopavezanasthitau tatra 'vAsaM' iti vasatiM kartumupAgataH // 3 // aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / vijayaghosi tti nAmeNaM, jaNNaM jayai veyavI // 4 // athAnantaraM tasminneva kAle yasmin kAle sAdhurvane samAgatastasminneva kAle tasyAM vArANasyAM puryAM vijayaghoSa iti nAmA brAhmaNo yajJaM yajati, yajJaM karoti, kIdRzo vijayaghoSaH ? vedavidvedajJaH // 4 // 1 vAraMvAra yajJa karavAnA svabhAvavALo. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa jannaMmi, 'bhikkhassaTThA uvaTThie // 5 // athAnantaraM tasya vijayaghoSasya yajJe sa pUrvokto jayaghoSo'nagAro mAsakSamaNasya pAraNe bhikSAyA artha-bhikSAyai upasthitaH // 5 // samuvaTTiyaM tahiM saMtaM, jAyago paDisehaI / na hudAhAmi te bhikkhaM, bhikkhU jAyAhi annnno||6|| tadA yAjako-yajamAno vijayaghoSo brAhmaNastatra bhikSArthaM samupasthitaM santaM taM sAdhu pratiSedhayati-nivArayati / kathaM nivArayatItyAha-he bhikSo ! tvamanyato'nyatra yAhi, 'te' tubhyaM bhikSAM na dadAmi // 6 // je ya veyaviu vippA, jaNNA ya je diyA / joisaMgaviU je ya, je ya dhammANa pAragA // 7 // je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / tesi annamiNaM deyaM, bho bhikkhU savvakAmiyaM ||8||yugmm // vijayaghoSo vadati-he bhikSo ! asmin yajJe idaM pratyakSaM dRzyamANamannaM sarvakAmikaM SaDrasasiddhaM teSAM pAtrANAM deyaM vartate, tebhyo deyamasti, na tu tubhyaM deyaM vartate / teSAM keSAM ? ye AtmAnaM svakIyamAtmAnaM, ca punaH paraMparasyAtmAnaM samuddhartuM samarthAH, ye saMsArasamudrAdAtmAnaM tArayituM samarthAH, paramapi tArayituM samarthAsteSAM pradeyamastIti bhAvaH / punaH keSAM pradeyamannaM vartate ? ye viprA vedavido vedajJAsteSAM, punarye yajJArthAH, yajJa evArthaH-prayojanaM yeSAM te yajJArthAsteSAm, punarye jitendriyA-indriyANAM jetArasteSAM, punarye jyotiSAmaGgavidaH, jyotiHzAstrasyAGgavettAraH, yadyapi jyotiHzAstraM vedasyAGgamevAsti, vedavida ityukte Agatam, tathApyatra jyotiHzAstrasya pRthagupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArtham / tasmAdetadguNaviziSTA ye brAhmaNAsteSAM deyamasti / punarye dharmazAstrANAM pAragAsteSAM deyamatrAnnaM vartate ityarthaH // 7-8 // so tattha evaM paDisiddho, jAyageNa mhaamunnii| navi ruTTho navi tuTTho, uttamaTThagavesao // 9 // sa mahAmunirjayaghoSastatra yajJe evamamunA prakAreNa vijayaghoSeNa yAjakena-yajJakAraNa pratiSiddhaH san-nivAritaH san nApi ruSTo nApi tuSTaH samabhAvayukto'bhUt / kIdRzaH sa mahAmuniH ? uttamArthagaveSako-mokSAbhilASI // 9 // 1 bhikkhmdaa-anysNskrnne|| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25, yajJIyAkhyamadhyayanam] [77 na'nnaTuM pANaheuM vA, navi nivvAhaNAya vA / tesiM vimokkhaNaTThAe, imaM vayaNamabbavI // 10 // sa mahAmunisteSAM vijayaghoSAdibrAhmaNAnAM vimokSaNArtha-karmabandhanAnmuktikaraNArthamidaM vacanamabravIt, paramannapAnalAbhArthaM nAbravIt / evaM jJAtvA nAbravIdyenAhamebhya upadezaM dadAmi, ete ca prasannIbhUya mahyaM samyagannapAnaM dadatIti buddhayA nAbravIt, kintu teSAM saMsAranistArArthamavadat / vA'thavA nirvAhaNAyApi na, vastrapAtrAdikAnAM nirvAha ebhyo mama bhaviSyatIti nAbravIditi bhAvaH // 10 // kiM bravIdityAha - 'Na vijANasi veyamuhaM, Navi jannANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM jaM ca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // bho brAhmaNa vijayaghoSa ! tvaM vedamukhaM na vijAnAsi, punaryad yajJAnAM mukhaM vartate tadapi tvaM na jAnAsi / punaryannakSatrANAM mukhaM tadapi tvaM na jAnAsi / punaryaddharmANAM mukhaM vartate tadapi tvaM na jAnAsi // 11 // punaH sAdhurvijayaghoSaM brAhmaNaM pRcchati je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / Na te tumaM viyANAsi, aha jANAsi to bhaNa // 12 // he vijayaghoSa ! ye paraM ca punarAtmAnameva samuddhartu-saMsArAnistArayituM samarthAstAn svaparanistArakAMstvaM na jAnAsi, atha cettvaM jAnAsi tadA bhaNa - kathaya // 12 // tassa'kkhevapramokkhaMca,avayaMto thidio| sapariso paMjaliuDo, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // 'tarhi' iti tatra yajJe dvijo vijayaghoSaH prAJjalipuTo-baddhAJjaliH san taM mahAmuni pRcchati, kIdRzo dvijaH ? sapariSadbahubhirmanuSyaiH sahitaH, punaH sa dvijaH kIdRzaH san ? tasya sAdhorAkSepaM - praznastasya pramokSa-prativacanamuttaram, 'avayaMto' iti dAtumazaknuvan, praznasyottaraM dAtumasamartha san, dAtumityadhyAhAraH // 13 // veyANaM ca muhaM bUhi, bUhi janANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM bUhi, bUhi dhammANa jaM muhaM // 14 // 1 navi jANAsi-anyasaMskaraNe, tatra vRttiH-'navi'tti naiva jAnAsi / bRhatyAM -paM. 524A / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 he mahAmune ! tvameva vedAnAM mukhaM brUhi, punaryad yajJAnAM mukhaM tanme brUhi, punarnakSatrANAM mukhaM brUhi, punardharmANAM yanmukhaM tanme brUhi, // 14 // je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / eyaM me saMsayaM savvaM, sAhU kahasu pucchio // 15 // punarye puruSAH paraM ca punarAtmAnamapi saMsArAduddhartuM samarthAH santi, etad 'me' mama saMzayaviSayaM vedamukhAdikamasti, he sAdho ! tvaM mayA pRSTaH san sarvaM kathayasva // 15 // ityukte munirAha aggihottamuhA veyA, janaTThI veyasAM muhaM / nakkhattANa muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM // 16 // he vijayaghoSa ! vedA agnihotramukhAH, agnihotraM mukhaM yeSAM te'gnihotramukhAH, vedAnAM mukhamagnihotram, agnihotraM hyagnikArikA, sA ceyaM / "karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH / dharmadhyAnAgninA kAryA, dIkSitenAgnikArikA / / 1 / / ityAdiyajJavidhividhAyikA kArikA gRhyate / vedAnAM yajJAnAmeSaiva kArikA mukhaM pradhAnam, asyAH kArikAyA arthaH / karmANIndhAnAni kRtvA uttamabhAvanA AhutividheyA, dharmadhyAnAgnau dIkSiteneyamagnikArikA vidheyA / punarhe brAhmaNa vijayaghoSa ! yajJArthI puruSo vedasA-yajJAnAM mukhaM vartate / yajJo dazaprakAradharma: "satyaM 1 tapazca 2 santoSaH 3, kSamA 4 cAritra 5 mArjavam 6 / zraddhA 7 dhRti 8 rahiMsA 9 ca, saMvaraca 10 tathAparaH // 1 // [ ] itidazaprakAraH / sa cAtra prastAvAdbhAvayajJaH, taM yajJamarthayatyabhilaSatIti yajJArthI, sa eva yajJAnAM mukhaM vartate / nakSatrANAmaSTAviMzatInAM mukhaM candro vartate / dharmANAM zrutadharmANAM cAritradharmANAM kAzyapa AdIzvaro mukhaM vartate, dharmAH sarve'pi tenaiva prakAzitA ityarthaH // 96 // jahA caMdaM gahAIyA, ciTuMte paMjaliuDA / vaMdamANA 'namaMsaMti, uttamaM mahahAriNo // 17 // yathA grahAdikA aSTAzItigrahAH, nakSatrANyaSTAviMzatipramitAni, evaM sarve jyotiSkA devAzcandraM prAJjalipuTA-baddhAJjalayastiSThanti-sevante, evaM zrIRSabhadevamuttamaM pradhAnaM yathA1 namasaMtA-anyasaMskaraNe, tatra tasya vyAkhyA-'namaskurvantaH' iti // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 79 25, yajJIyAkhyamadhyayanam ] syAttathA manohAriNastribhuvanavartino bhavyA vandamAnA:- stavanAM kurvanto namaskurvanti vinaye pravartante iti bhAvaH // 17 // ajANagA jannavAI, vijjAmAhaNasaMpayA / mUDhA sajjhAyatavasA, bhAsacchannA ivaggiNo // 18 // he vijayaghoSa ! vidyAbrAhmaNasampadAmajAnAnAH, punaryajJavAdinaH, te ca tvayA pAtratvena manyante / vidyA AraNyakabrahmANDapurANAtmikAH, tA eva brAhmaNasampado vidyAbrAhmaNasampadastAsAmajJAH santo yajJavAdino vartante / ced 'bRhadAraNyakAdyuktaM yajJamete jAnante, tadA kathametAdRzaM yajJaM kuryuH ? tasmAd vRthaiva vayaM yAjJikA ityabhimAnaM punaH kurvanti, kathaMbhUtAH ? svAdhyAyatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA mUDhAH, bahiH saMvRtimanta AcchAditatatvajJAnAH / ete ke iva ? bhasmacchannA agnaya iva rakSAcchAditA vahnaya iva / ityanena bAhye zItatvaM prAptAH paraM kaSAyAgninA madhye santaptA eveti bhAvaH // 18 // - , punaH sAdhurvadati bhatta, aggIva mahio jahA / sayA kusalasaMdiTThe, taM vayaM bUma mAhaNaM // 19 // he vijayaghoSa ! vayaM taM brAhmaNaM brUmaH, taM kaM ? yo munibhirbrAhmaNa uktaH, yatkaizcidajJairabrAhmaNo'pi brAhmaNo'yamityuktastaM brAhmaNaM na brUma iti bhAvaH / kathaMbhUtaH saH ? loke mahita:- pUjitaH san dIpyate, ka iva ? agniriva yathAgniH pUjito ghRtAdisikto dIpyate / kIdRzaM taM brAhmaNaM ? sadA kuzalasaMdiSTaM, sadA kuzalaistattvAbhijJeH saMdiSTaM kathitam // 19 // atha kuzalasandiSTasvarUpaM brAhmaNamAha jo na sajjai AgaMtuM, pavvayaMto na soyaI / ramai ajjavayaNaMmi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 20 // he vijayaghoSa ! taM vayaM brAhmaNaM brUmaH / tamiti kaM ? ya Agantumiti bahubhyo dinebhyaH prAptaM svajanAdikaM vallabhaM janaM na svajati nAliGgati / athavA Agantumiti svajanAdisthAnamAgatya svajanAdikaM na svajati / nAbhiSvaGgaM karoti / punaryaH pravrajan sthAnAdanyatsthAnaMsthAnAntaraM gacchan, arthAdvicchuTan na zocate, na zokaM kurute / punarya Aryavacane tIrthaGkara--vAkye ramate taM vayaM brAhmaNaM vadAmaH // 20 // 1 bRhadAraNyakapurANe tu satyAdidazaprakAradharmamayo bhAvayajJaH prokto'sti, punaH sakalapurANamukhye brahmANDapurANe'pyuktam, iha hi IkSvAkukulavaMzodbhavena nAbhisutena marudevyA nandanena mahAdevena RSabheNa dazaprakAro dharmaH svayameva cIrNaH, kevalajJAnalambhAcca nirgranthAdi maharSINAM praNItastretAyAmAdAvityAdi / praNItastretAyAmAdAvityAdi / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 jAyarUvaM jahAmaTuM, niddhattamalapAvagaM / rAgadoSabhayAtItaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 21 // he vijayaghoSa ! vayaM taM brAhmaNaM brUmaH / kIdRzaM ? jAtarUpaM-svarNamivAmRSTaM tejovRddhaye manaHzilAdinA parAmRSTaM, kRtavarNikAvardhanaM, anena bAhyaguNa uktaH / yathAzabda ivArthe / punaH kIdRzaM taM ? niddhattamalapAvagaM' nitarAmatizayena dhmAtaM malaM-kiTTaM tadUpaM pAtakaM yasya sa nirmAtamalapAtakastam, anena cAntaro guNa uktaH / punaH kathaMbhUtaM ? rAgadveSabhayAtItaM, rAgaH premarUpaH, dveSo'prItirUpaH tAbhyAmatIto-dUrIbhUtastaM vipraM vadAmaH // 21 // tavassiyaM kisaM daMtaM, avaciyamaMsasoNiyaM / / savvayaM pattanivvANaM, ta vayaM bUma mAhaNaM // 22 // he vijayaghoSa ! vayaM taM brAhmaNaM bUmaH / taM kaM ? tapasvinamata eva kRzaM durbalam, punaH kIdRzaM ? dAntaM jitendriyam, punaH kIdRzaM ? apacitamAMsazoNitaM zoSitamAMsarudhiram, punaH kIdRzaM ? suvrataM-samyagvratAnAM dhartAram / punaH kIdRzaM ? prAptanirvANaM prAptaM kaSAyAgnizamanena nirvANaM zItIbhAvaM yena sa prAptanirvANastaM // 22 // tasapANe viyANittA, saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 23 // he brAhmaNa ! taM vayaM brAhmaNaM brUmaH / tamiti kaM ? yastrasAn, prANAn punaH sthAvarAn saGagraheNa-samAsena saGakSepeNa vijJAya trividhena manovAkkAyena karaNakAraNAnumatibhedena navavidhena na hanti, taM brAhmaNaM vacma iti bhAvaH // 23 // kohA vA jai vA hAsA, lohA vAjai vA bhyaa| musaM na vayaI jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // he vijayaghoSa ! yaH krodhAt, yadi vA'thavA hAsAt, vA'thavA lobhAt, athavA bhayAt mRSAmasatyavANI na vadati, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 24 // cittamaMtamacittaM vA, appaM vA yadivA bahuM / na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 25 // hebrAhmaNa! yazcittamantaM-sacittaM, vA'thavA'cittaM-prAsukam,alpakaM-stokaM, yadi vA'thavA bahuM-pracuraM, adattaM-dAyakenA'narpitaM svayameva na gRhNAti, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 25 // 1 yadA na kurute pApaM, sarvabhUteSu dAruNaM / karmaNA manasA vAcA, brahma sampadyate tadA ||1||aarnnyke // 2 yadA sarvAnRtaM tyaktaM, mithyA bhASA vivarjitA / anavadhaM ca bhASeta, brahma sampadyate tadA // 1 // aarnnyke|| 3 paradravyaM yadA dRSTvA Akule hyathavA rahe / dharmakAmo na galAti, brahma sampadyate tadA ||1||aarnnyke| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25, yajJIyAkhyamadhyayanam] [81 divvamANussatericchaM, jo na sevai mehuNaM / maNasA kAyavakkeNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // punaryo divyamAnuSyatirazcInaM maithunaM manasA kAyena vacasA ca kRtvA na seveta, vayaM taM brAhmaNaM 'brUmaH // 26 // jahA pomaM jale jAyaM, novalippai vAriNA / evaM alittaM kAmehiM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 27 // __he brAhmaNa ! punastaM vayaM brAhmaNaM bUmaH / taM kIdRzaM? evamamunA prakAreNAnena dRSTAntena kAmairaliptam, bhogairasaMlagnam / kena dRSTAntena ? yathA padmaM jale jAtaM, paraM tatpadma vAriNA nopalipyate, jalaM tyaktvopari tiSThati tathA bhogairutpanno'pi bhogairalipto yastiSThati sa brAhmaNo jJeyaH // 27 // mulaguNamuktvottaraguNamAha aloluyaM muhAjIvI, aNagAraM akiMcaNaM / asaMsattaM gihatthesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 28 // punarvayaM taM brAhmaNaM brUmaH / kIdRzaM taM ? alolupamAhArAdiSu lAmpaTyarahitam, punaH kIdRzaM? mudhAjIvinam, ajJAtagRheSvAhArAdigRhItvA'jIvikAM kurvANaM, saMyamajIvitavyadhArakamityarthaH / punaH kIdRzaM ? gRhastheSvasaMsaktaM-gRhastheSu pratibandharahitam // 28 // jahittA puvvasaMjogaM, nAisaMge ya baMdhave / / jo na sajjai eesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 29 // punastaM vayaM brAhmaNaM brUmaH / tamiti kaM ? yo jJAtau svakIyagotre, ca punaH saGge svasurAdisambandhe, punarbAndhave.pUrvasaMyogaM mAtApitrAdisnehaM tyaktvA punareteSu pUrvokteSu na svajati, rAgAsakto na bhavati, taM vayaM brAhmaNaM 'brUmaH // 29 // pasubaMdhA savvaveyA, jaTuM ca pAvakammuNA / na taM tAyai dussIlaM, kammANi balavaMtiha // 30 // bho vijayaghoSa ! sarvavedAH pazubandhA vartante, pazUnAM bandho vinAzAya niyantraNaM yairhetubhiste pazubandhAH, kevalaM vedAH pazuhananahetavo vartante, na tu mokSahetavaH, hiMsAyAH prarUpakatvAt / yato hi vedavAkyamidaM zrUyatAM bhUtikAmo vAyavyAM dizi zvetaM chAgamAlabheta' ityAdipazubandhe hetubhUtaM vedvaakym|c punaH 'jaTuM' iti iSTa-yajanaM yakSaH pApakarmaNotpadyate, 1 devamAnuSatiryakSu, maithunaM varjayedyadA / kAmarAgaviraktazca, brahma sampadyate tadA // 1 // 2 yadA sarvaM parityajya, nisaGgo niSparigrahaH / nizcitazca careddharma, brahma sampadyate tadA ||1||aarnnyke| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tadiSTaM pApakarmaNA pApakAraNapazubandhAdyanuSThAnena taM vedAnAmadhyetAraM yajJakartAraM vA na trAyate / kathaMbhUtaM taM ? duHzIlaM durAcAraM, pApazAstrANAM paThanena pApakarmakaraNena ca duSTAcAram / iha karmANi balavanti vartante, duSTakarmANi balena pApakarmakartAraM narakaM nayanti / ataH kAraNAdetasmAdyAgAd brAhmaNaH pAtrabhUto nAsti / kintvanantaroktaguNavAneva brAhmaNa iti bhAvaH // 30 // navi muMDieNa samaNo, na u~kAreNa baMbhayo / na muNI raNavAseNa, kusacIreNa na tAvaso // 31 // he vijayaghoSa ! muNDitena-svakezApanayanena zramaNo-nirgrantho na syAt, u~kAreNa upalakSaNatvAd 'u~ bhUrbhuvaH svari' tyAdinA brAhmaNo na syAt / tathA'raNyavAsena muni!cyate / kuzo-darbhastanmayaM cIramupalakSaNatvAdvalkalaM - kuzacIraM, tena kuzacIreNa kuzopalakSitavalkalavastreNa tApaso na bhavet // 31 // samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa baMbhaNo / nANeNa ya muNo hoi, taveNa hoi tAAvaso // 32 // 'samayAe' samatvena zatrumitrayorupari samAnabhAvena zramaNo bhavati, brahmacaryeNa brAhmaNo bhavati / brahma pUrvoktamahiMsAsatyacauryAbhAvAmaithunanirlobharUpam, tasya brahmaNazcaraNamaGgIkaraNaM brahmacarya, tena brAhmaNa ucyate, brahmacaryeNa yukto brAhmaNa ityarthaH / jJAnena munirbhavati, manyate jAnAti heyopAdeyavidhI iti muniH, sa ca jJAnenaiva syAt, tathA tapasA dvAdazavidhena tApaso bhavati // 32 // kammuNA baMbhaNo hoI,kammuNA hoikhttio| vaisso kammuNA hoi, suddo hoi kammuNA // 33 // karmaNA - kriyayA brAhmaNo bhavati, kSamA dAnaM damo dhyAnaM, satyaM zaucaM dhRtighRNA / jJAnavijJAnamAstikya-metad brAhmaNalakSaNaM // 1 // anayA kriyayA lakSaNabhUtayA brAhmaNa: syAt |ksstriyH zaraNAgatatrANalakSaNakriyayA kSatriya ucyate, na tu kevalaM kSatriyakule jAtisamutpanne sati, zastrabandhanatvenaiva kSatriya ucyate / evaM vaizyo'pi karmaNA kriyayaiva syAt, kRSipazupAlyAdikriyayA vaizya ucyate / karmaNaiva zUdo bhavati, zocanAdihetupreSaNabhArodvahanajalAdyAharaNacaraNamaInAdikriyayA zUda ucyate / atra brAhmaNalakSaNAvasare'nyeSAM varNatrayANAM lakSaNavidhAnaM vyAptidarzanArtham // 33 // ee pAukare buddhe, jehiM hoi sinnaayo| ' savvakammaviNimukkaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 34 // buddho-jJAtatattvaH zrImahAvIraH, etAnahiMsAdyarthAn prAdurakArSIt-prakaTIcakAra / yairguNaiH Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25, yajJIyAkhyamadhyayanam] [83 kRtvA sarvakarmavinirmukto bhUtvA snAtako bhavati, kevalI bhavati / prAkRtatvAtprathamAsthAne dvitIyA / tametAdRzaguNayuktaM snAtakaM vA vayaM brAhmaNaM brUmaH // 34 // evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diuttamA / te samatthA u uddhattuM, paraM appANameva ya // 35 // evaM guNasamAyuktA ye dvijottamA-brAhmaNazreSThA bhavanti, te brAhmaNottamAH paramAtmAnamapyuddhattuM samarthA bhavanti // 35 // evaM tu saMsae chinne, vijayaghoso ya maahnno| samAdAya tao taM tu, jayaghosaM mahAmuNi // 36 // tatastadanantaraM vijayaghoSo brAhmaNo jayaghoSaM mahAmuni vAcedaM vacanamudAha-kathayatIti sambandhaH / kiM kRtvA ? taM muni jayaghoSaM samAdAya-samyagupalakSya jJAtvA, kva sati ? evaM pUrvoktaprakAreNa vijayaghoSasya saMzaye chinne sati // 36 // tuTTho ya vijayaghoso, iNamudAhu kayaMjalI / mAhaNattaM jahAbhUyaM, suTTa me uvadaMsiyaM // 37 // vijayaghoSastvidaM vacanaM jayaghoSamunaye Aha-kIdRzo vijayaghoSaH ? kRtAJjaliH / he mune ! 'me' mama brAhmaNatvaM yathAbhUtaM-yathAsvarUpaM suSTha-samyagupadarzitam // 37 // tubbhe jaiyA jannANaM, tubbhe veyaviU viU / joisaMgaviu tubbhe, tubbhe dhammANa pAragA // 38 // kiM vacanamAha-he mahAmune ! 'tubbhe' iti yUyaM yajJAnAM yaSTAro, yUyaM vedavidaH, vedavitsu vido-jJAtAro, vedavidAM varA yUyameva, puna!yameva jyotiSAGgavidaH, yUyameva dharmANAM pAragAdharmAcArapAragAH / / 38 // tubbhe samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / tamaNuggahaM kare ahaM, bhikkheNaM bhikkhuuttamA // 39 // __punarhe mahAmune ! yUyaM param, punarAtmAnaM samuddhartuM saMsArAnnistArayituM samarthAH / tami' ti tasmAtkAraNAd bho bhikSUttamAH-sAdhuzreSThAH ! bhikSayA bhikSAgrahaNenAsmAkamanugrahaM yUyaM kurutha // 39 // Na kajjaM majjha bhikkheNaM, khippaM nikkhamasa diyaa| mA bhamihasi bhayAvaTTe, ghore saMsArasAgare // 40 // tadA jayaghoSamunirAha-he dvija ! mama bhikSayA kAryaM nAsti, tvaM kSipraM-zIghraM niSkramaNasva-dIkSAM gRhANa / dvija ! ghore-bhISaNe saMsArasAgare mA bhramasi / mithyAtvena tvaM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 saMsArasamude bhramiSyasi, tasmAnmithyAtvaM tyaja, jainI dIkSAM gRhANeti bhAvaH / kathaMbhUte saMsArasamude ? bhayAvarte saptabhayajalabhramayukte // 40 // uvalevo hoi bhogesu, abhogI novalippaI / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccaI // 41 // he vijayaghoSa ! bhogeSu bhujyamAneSu satsUpalepaH-karmopacayarUpo bandhaH syAt / abhogI-bhogAnAmabhoktA karmaNA nopalipyate / punarbhogI-bhogAnAM bhoktA saMsAre bhramati, abhogI-bhogAnAmabhoktA karmalepAdvimucyate // 41 // karmalepe dRSTAntamAhaullo sakko ya do chUDhA, golayA maTTiyAmayA / do vi AvaDiA kuDDe, jo ullo so'ttha laggaI // 42 // ulla-Ardazca punaH zuSkaH etau dvau mRttikAmayau golako kuDye-bhittau 'ucchUDho' AkSiptau, tatrApatitau bhittAvAsphAlitau santau, dvayormRttikAmayagolakayormadhye ya ullaArdo mRdgolakaH sa atra kuDye lagati // 42 // evaM laggati dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA una laggaMti, jahA sukke ugolae // 43 // evamamunA prakAreNAImRttikAgolakadRSTAntena durmedhaso duSTabuddhayo ye narAH kAmalAlasA bhogeSu lampaTAste lagnanti-saMsAre AsaktA bhavanti / tu punarviraktAH kAmabhogebhyo vimukhA narAste na lagnanti-saMsArAsaktA na bhavanti |ythaa zuSko mRdgolako bhittau na lagati // 43 // evaM so vijayaghoso, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhammaM succA aNuttaraM // 44 // evamamunA prakAreNa sa vijayaghoSo brAhmaNo jayaghoSasyAnagArasyAntike-samIpe niSkrAnto-dIkSAM prAptaH, kiM kRtvA ? anuttaraM dharmaM zrutvA // 44 // khavittA puvvakammAiM, saMjameNa taveNa ya / jayaghosavijayaghosA, siddhi pattA aNuttaraM // 45 ||ttibemi // jayaghoSavijayaghoSAvubhAvapyanuttarAM-pradhAnAM gati siddhi prAptau / kiM kRtvA ? saMyamena ca punastapasA pUrvakarmANi kSapayitvA kSayaM nItvA, ityahaM bavImi, iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 45 // iti yajJIyAkhyaM paJcaviMzatitamamadhyayanam // 25 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM paJcaviMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 25 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 26 sAmAcAryAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane brahmaguNA uktAH, brahmaguNayuktastu sAdhureva syAt, sAdhunA cAvazyaM sAmAcArI vidheyA, iti hetoH sAmAcArI sAdhujanakartavyatArUpAmatrAdhyayane kathayAmi / sAmAyAriM pavakkhAmi, svvdukkhvimukkhnni| jaM carittANa niggaMthA, tinnA saMsArasAgaraM // 1 // ahaM tAM sAmAcArI sAdhukaraNIyAM kriyAM pravakSyAmi, tAmiti kAM? yAM sAmAcArI caritvAGgIkRtya nirgranthAH saMsArasAgaraM tIrNAH, saMsArasamudrasya pAraM prAptAH / kIdRzIM sAmAcArI ? sarvaduHkhavimokSaNI, sarvaduHkhebhyo vizeSaNa mocikAm // 1 // paDhamA AvassiyA nAmaM, biiyA ya nisiihiyaa| ApucchaNA ya taiyA, cautthI paDipucchaNA // 2 // prathamA sAmAcArI AvazyakInAmnI, yata upAzrayAnnirgacchan sAdhurAvazyakIti vadati / upAzrayAd bahiniHsaraNamAvazyakI vinA na syAt, tenAvazyakIti prathamA sAmAcArI / naiSedhikIti dvitIyA upAzrayAdahiniHsaraNAnantaraM yasmin sthAne pravezanena sthitiH karaNIyA syAt, tatrApareSAM niSedhAnnaiSedhikI karaNIyA, niSedhe bhavA naiSedhikI / tRtIyA sAmAcArI ApRcchanA, yato hi zvAsocchvAsAdikaM tyaktvA'paraM sarvaM kAryaM guroH pRcchAM vinA na kArya, na karaNIyaM, tasmAdeSA ApRcchanA / caturthI sAmAcArI pratipRcchanAnAmnI bhavati / karaNIyakAryasya guroH pRcchayA anantaraM punarapi tasya kAryasya karaNaprastAve guroH pRcchanA pratipRcchanA jJeyA // 2 // paMcamI chaMdaNA nAma, icchAkAro ya chtttto| sattamo micchAkAro u, tahakkAro ya aTThamo // 3 // paJcamI chandanAnAmnI sAmAcArI, annAdikamAnIyodarameva bharaNIyaM nAsti, kintu yatInAM sarveSAM nimantraNArUpA chandanocyate, tasyAmeva chandanAyAmicchAkArazabdaH kartavyaH / icchAkArazabdasya ko'rthaH ? icchayA svAbhiprAyeNa karaNamicchAkAra iti vyutpattiH / yadi bhavatAmicchA bhavettadA mama nimantraNA saphalA kartavyeti kathanam, iyaM SaSThI sAmAcArI / mithyAkAra iti saptamI, mithyAkArazabdasyArthaM vadati-yadA kutracitskhalanA syAt, tadA tatra sAdhunA mithyAduSkRtaM me iti vaktavyam / mithyAkaraNaM mithyAkAraH mithyAduSkRtadAnamityarthaH, iyaM saptamI, aSTamI sAmAcArI tathAkArastathA karaNaM gurUpadezaM prApya 'tahatti' tathAstu iti kathanamiyamaSTamItyarthaH // 3 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 abbhuTThANaM navamaM, dasamA uvasaMpayA / / esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArIpaveiyA // 4 // abhyutthAnam, abhItyAbhimukhyenotthAnamudyamanamudyamakaraNamabhyutthAnam, abhyutthAnasthAne 'niyuktikRtA nimantraNAyA evoktatvAd gRhIte'nnAdau chandanA, agRhIte tu nimantraNA, ityanayorbhedaH / tadabhyutthAnaM hi gurupUjA, yAM gurupUjA ca gauravArhANAmAcAryaglAnAdInAM yathocitAhArapAnIyAdisampAdanam, atrAbhyutthAnaM nimantraNArUpameva grAhyam / gurvAdezasya tathAstu itGgIkaraNAdatantaraM sarvakArye udyamasya karaNamabhyutthAnamudyamanam, iyaM navamI jnyeyaa| upasampad dazamI sAmAcArI / asyAH ko'rthaH ? sAdhurudyamavAn bhUtvA AcAryAntarAdadhikajJAnAdiguNAdisampattinimittamAcAryAdInAM pArzve'vazthAnamupasampat, iti dazamI jnyeyaa| eSA sAmAcArI zrItIrthaGkaraiH prakarSeNa veditA-praveditA'dhikaM jJAtA prakAzitetyarthaH / kathaMbhUtA sAmAcArI ? dasAGgA, daza aGgAni yasyAH sA dazAGgA dazaprakAreti bhAvaH // 4 // atha kA kA sAmAcArI kutra kutra kartavyA ? tadAha gamaNe AvassiyaM kujjA, ThANe kujjA nisIhiyaM / ApucchaNA sayaM karaNe, parakaraNe paDipucchaNA // 5 // gamane-svasthAnAdanyatra gamane'pramattatvenA'vazyakartavyavyApAre bhavA AvazyikI, tAmAvazyikIm / yato hi sAdhorgamanaM niSprayojanaM nAsti, yadyavazyaM kiJcitkAryaM samutpannaM vartate, tadaiva sAdhuH svasthAnAdutthito'stIti bhAvaH / tathA sthAne - svAzraye pravezasamaye pramAdAdAtmano niSedhaH, tatra bhavA naiSedhikI, upAzraye pravizatA sAdhunA naiSedhikI kartavyA, yato hi svAzraye AgamanAdanantaraM tatsamayayogyakAryANAmeva karaNam, teSveva kAryeSu pramAdaniSedhaH kartavya iti bhAvaH / svayamAtmanA kAryANAM karaNe gurorApRcchanA kartavyA, na ca gurau sati svabuddhayaiva gurumanApRchya kAryaM kartavyamiti bhAvaH / parasya kAryakaraNe gurorAdezaM prApya yadA kAryaM kartumudyato na bhavati, tadA punaH pRcchanA pratipRcchanocyate // 5 // chaMdaNA davvajAeNaM, icchAkAre ya sAraNe / 'micchAkAreppaniMdAe, tahakkAro paDissuNe // 6 // annapAnIyarUpadavyairyadA'nyo yatinimantryate, tadA chandanocyate / sAdhUnAmAhAraM pAnIyaM darzayitvA, yadi bhavatAM manasi vicAra AyAti, tadaitadAhArAdikaM bhavadbhirgRhyatAM, yathAhaM nistarAmIti vAkyakathanaM chandanocyate |saarnne svasya parasya vA kArya prati yogyatvena pravartane icchayA-svAbhiprAyeNa ttkaarykrnnmicchaakaarH| tatrAtmano yathecchAkAreNa yuSmAkaM vAJchitaM 1 icchA micchA tahakkAro, AvassiA anisiihiaa|aapucchnnaa ya paDipucchA, chaMdaNA ya nimaMtaNA // 482 // uvasaMpayA ya kAle,sAmAyArI bhave dsvihaao| eesiM tu payANaM, patteyaM parUvaNaM vucchaM // 483 // niryuktau // 2 micchAkAro ya nidAe - anyasaMskaraNe // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] [ 87 kAryamahaM karomi / tathA sAraNe mama pAtralepanAdi icchAkAreNa yUyaM kuruteti vaktavyamiti bhAvaH / mithyAkAra AtmanindAyAM, mayA'bhavyaM kRtametAdRzamAtmano nindAvAkyaM mithyAduSkRtadAnaM mithyAkArakathanamucyate / guroH pArzve vAkyaM zrutvA guruM pratIdaM kathanaM, yadbhavadbhiruktaM tattathaiva tathAstviti karaNaM tathAkAraH, pratizrute-guruvAkyAGgIkAre tathAkArastathAstukaraNamiti bhAvaH // 6 // abbhuTThANaM gurupUyA, 'atthaNe uvasaMpayA / evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI paveiyA // 7 // gurUNAmAcAryAdInAM pUjAyAM bhayaM vinaivAtizayenAhArapAnIyAdyAnIya vaiyAvRttyavinayasampAdanaM tadabhyutthAnamucyate / 'atthaNe' ityarthane jJAnAdyarthaM parasyAcAryasya pArzve'vasthAya jJAnAdiguNArjanamupasampaducyate / tasyAcAryasya samIpe'vasthAnAya svAmin ! iyantaM kAlaM bhavatAM samIpe mayA sthAtavyaM gacchAntare AcAryAntare jJAnAdyarthamiti vijJaptipUrvakaM jJAnAdyabhyasanarUpopasampatsAmAcArIti bhAvaH / evamamunA prakAreNa dviguNAH paJca, arthAddazasaMyuktAbhedasahitAH sAmAcAryaH prakarSeNa veditAH praveditAstIrthaGkaragaNadharaiH kathitAH // 7 // atha pUrvamaudhika sAmAcArImAha puvvillaMmi caubbhAge, Aiccami samuTThie / bhaMDayaM paDilehittA, vaMdittA ya tao guruM // 8 // pucchijjA paMjaliuDo, kiM kAyavvaM mae iha / icchaM nioiuM bhaMte, veyAvacce va sijjhAe // 9 // yugmam // pUrvasmiMzcaturthabhAge, yadA dinasya catvAro bhAgA bhavanti, praharapraharapramitA bhavanti, tadA prathamo bhAgaH prathamapraharAtmakaH, tatra prathamapraharasya caturthe bhAge ghaTikAdvayarUpe, aSTaghaTikAtmakaH praharaH, tasya caturtho bhAgo ghaTikAdvayAtmakastasmin Aditye samutthite sati ghaTikAdvayasya sUrye sati, athavA pUrvasminniti prathame, svabuddhyA vibhAgIkRte pUrvadiksambandhini AkAzasya caturthe bhAge, yadA''kAzasya dinamadhye catvAro bhAgA buddhayA kalpyante, tanmadhye prathame AkAzasya bhAge sUrye Agate sati, arthAtprathame prahare, yadA''kAze praharapramita- sUryaH samArUDhaH syAttadeti bhAvaH / atra kiJcidUnacaturbhAge, kiJcidUne prahare'pi pAdona- pauruSyAmayamartho gRhyate / yathA dazArahito'pi paTaH paTa evocyate, tathAtra pAdonapauruSyapi pauruSyeva gRhyate / tasmAtpAdonapauruSyAM bhANDakaM - pAtrAdyupakaraNaM pratilekhya cakSuSA nirIkSya pramArjya, tato'nantaraM guruM vanditvA ziSyaH prAJjalipuTaH pRcchet-he guro ! ihAsmin samaye mayA kiM kartavyaM ? he bhante ! he pUjya ! ahaM vaiyAvRttye vA'thavA svAdhyAye niyojayituM - yuSmAbhiH prerayituM svAtmAnamicchAmi - vAJchAmi // 9 // 1 acchaNe- anyasaMskaraNe / tatra vyAkhyA- ' acchaNe' tti Asane prakamAdAcAryAntarAdisannidhau avasthAne, bRhadvRttyAM-pa0 535 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 veyAvacce niutteNaM, kAyavvamagilAyao / sajjhAe vA niUtteNaM, savvadukkhavimokkhaNe // 10 // guruNA vaiyAvRttye niyuktena-preritena ziSyeNA'glAnyaiva vaiyAvRttyaM kartavyam / vA'thavA svAdhyAye-zAstrapaThane niyuktena ziSyeNa sarvaduHkhavimokSaNaH svAdhyAyo'glAnyaiva kartavya iti bhAvaH // 10 // athautsargikadivasasya kartavyamAhadivasassa cauro bhAge, bhikkhU kujjA viyakkhaNo / tao uttaraguNe kujjA, diNabhAgesu causuvi // 11 // vicakSaNaH kriyAsu kuzalo bhikSurdivasasya caturo bhAgAn kuryAt / tatazcaturbhAga karaNAnantaraM caturdhvapi dinabhAgeSUttaraguNAn svAdhyAyAdIn kuryAt // 11 // paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jhANaM jhiyAyaI / taiyAe bhikkhAyariyaM, puNo cautthIe sajjhAyaM // 12 // prathamAM pauruSImAzritya svAdhyAyaM vAcanAdikaM kuryAt, dvitIyAM pauruSImAzritya dhyAnaMmanasyarthacintanArUpaM dhyAnaM dhyeyam kuryAt, iha ca pratilekhanAkAlo'lpatvAnna vivakSitaH, ubhayatra 'kAlAdhvanoratyantasaMyoge'[ pANinIya02-2-5] ityanena dvitIyA, tRtIyAtIyAyAM pauruSyAM bhikSAcaryAmAhArAdyarthaM gRhasthagRhe gamanaM kuryAt / caturthyAM pauruSyAM punaH svAdhyAyaM pratilekhanasthaNDilapratyupekSAdikaM kuryAt / yasmin kAle yatsAdhoH kartuM yogyaM kArya, tattadeva karttavyamiti bhAvaH / avasare hi sarvaM kAryaM kRtaM phaladaM syAdityarthaH // 12 // atha prathamapauruSIparijJAnArthaM gAthAmAha AsADhe mAse duppayA, pose mAse cauppayA / cittAsoesu mAsesu, tippayA havai porisI // 13 // aMgulaM sattaratteNaM, pakkheNa ya duaMgulaM / vaDDae hAyae vAvi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // yugmam // ayamAmnAyaH sUtre'nukto'pi gurukulavAsAd jJeyaH / dakSiNaM karNaM sUryasanmukhaM vidhAya jAnumadhye tarjanyaGgalIchAyAmUrvIbhUya pAdairgaNayet / ASADhe-ASADhyAM pUrNimAyAM dvipadyA chAyayA pauruSI syAt yadA jAnucchAyA dvAbhyAM pAdAbhyAM pramitA syAttadA praharapramANaM dinaM jJeyamiti bhAvaH / evaM pauSIpUrNimAyAM catuSpadyA pauruSI syAt, caturbhiH pAdaiH praharaM dinaM 1 siddhaheme-kAlA-'dhvanoAptau / 2 / 2 / 42 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] [89 syAt, caitrIpUrNImAyAmazvinyAM pUrNimAyAM tripadyA pauruSI syAt, tribhiH pAdaiH praharaM dinaM jJeyamiti bhAvaH / zeSamAsadineSu pauruSyAnayanavidhimAha-saptarAtreNa-saptAhorAtreNa sArdhenAlaM, evaM pakSeNa dvayaGgulaM dakSiNAyane karkasiMhakanyAtulAvRzcikadhane saGkrAntiSaTke vardhate / evaM makarAdiSaTke uttarAyaNe sArdhaM saptAhorAtreNAGgulaM pakSeNa dvayaGgulaM hIyate, mAsena caturaGgulam / evaM dakSiNAyane vardhate uttarAyaNe ca hIyate, zrAvaNAdimAsaSaTke vardhate, mAghAdimAsaSaTke hIyate / punaryadA keSucinmAseSu caturdazadinaiH pakSaH syAt, tadA saptarAtreNApyaGgulavRddhihAnyA na kazcidapi doSaH // 14 // atha caturdazadinaiH pakSasambhavamAha AsADhabahulapakkhe, bhaddavae kattie ya pose y| phAgguNavaisAhesu ya, nAyavvA omarattAo // 15 // eteSu mAseSvavamarAtrayo jJeyAH / ASADhe bahulapakSe-kRSNapakSe, bahulapakSazabdasya bhAdrapadAdiSvapi sambandhaH kartavyaH / bhAdrapade, kArtike, pauSe, phAlgune, vaizAkhe kRSNapakSe'vamarAtrayo bhavanti |avmaa-uunaa ekanAhorAtreNa hInA ityavamarAtrayaH, rAtripadenAhorAtragrahaNaM kartavyam / evameteSu mAseSu dinacaturdazakaH kRSNapakSaH syAditi bhAvaH // 15 // atha pAdonapauruSIparijJAnopAyamAha jeTThAmUle AsADha- sAvaNe, chahiM aMgulehiM paDilehA / aTThahiM bIyataiyaMmi, taIe dasa aTTahiM caUtthe // 16 // jyeSThAmUle iti jyeSThAnakSatramatha ca mUlanakSatraM jyeSThamAsasya pUrNimAyAM syAttena jyeSThAmUle jyeSThamAse, tathA'SAr3he zrAvaNe ca mAse pratyahaM prAguktapauruSImAne SaDbhiraGgulairadhikaiH pratilekhA-pAdonapauruSIpratilekhanAkAlaH syAt / jyeSThAdArabhya prathame mAsatrike evaM jJeyam / dvitIyaM trike bhAdrapadAzvinakArtikalakSaNe mAsatrike pUrvoktapauruSImAne'STabhiraGgulairadhikaiH prakSiptaH pAdonapauruSIkAlaH syAt / evaM tRtIye trike mArgazIrSapauSamAghalakSaNe pauruSImAne dazabhiragulairadhikaiH prakSiptaiH pAdonapauruSIkAlo jJeyaH / tathA caturthe trike phAlgunacaitravaizAkhalakSaNe prAguktapauruSImAne'STabhiraGgulairadhikaiH prakSiptaiH pAdonapauruSIkAlo bhavet // 16 // dinakRtyamuktvA rAtrikRtyamAharattiM pi cauro bhAe, bhikkhU kujjA viyakkhaNo / tao uttaraguNe kujjA, rAIbhAgesu causuvi // 17 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 paDhame porisi sajjhAyaM, bie jhANaM jhiyAyaI / taIyAe niddamokkhaM tu, cautthI bhujjovi sajjhAyaM // 18 // rAtrerapi caturo bhAgAn vicakSaNo bhikSuH kriyAvAn muniH kuryAt, tatazcaturbhAgakaraNAdanantaraM caturdhvapi rAtribhAgeSUttaraguNAn kuryAt // 17 // .. -- prathamapauruSyAM svAdhyAyaM kuryAt, dvitIyAyAmadhItasya sUtrArthasya smaraNaM-manasA cintanaM kuryAt / tRtIyAyAM pauruSyAM nidrAyA mokSo vidheyaH, prathamapauruSyAM dvitIyapauruSyAM ca (niruddhayA) nidAyA mokSo nidrAmokSastaM nidrAmokSaM-svApaM kuryAt / yadyapi muneH sarvathA pramAdatyAga evokto'sti, tathApyayaM nidrAyAH samaya uktaH / atra kecinnidAyA mokSaMjAgaraNaM nidrAniSedhaM kuryAdityapi vadanti, taccintyam / niSedhasya prAptipUrvakatvAt, pUrva nidrAyAH karaNasamayastu noktH| prathamaprahare svAdhyAyaH, dvitIyaprahare dhyAnaM, pUrvamapi nidrAyA niSedha evoktaH, tRtIyaprahare'nyasya kasyApi kAryasyA'kathanatvAt, tasmAt tRtIyapauruSyAM zayanasamaya eva lakSyate, caturthyAM pauruSyAM bhUyaH svAdhyAyaM kuryAt // 18 // atha rAtrezcaturbhAgajJAnasyopAyamAha jaM nei jayA rattiM, nakkhattaM taMmi nahacaubbhAe / saMpatte viramijjA, sajjhAyaM paosakAlaMmi // 19 // tammeva ya nakkhatte, gayaNacaubbhAgasAvasesaMmi / verattiyaMpi kAlaM, paDilehittA muNI kujjA // 20 // yannakSatraM rAtri samAptiM nayati yadA, astasamaye yannakSatramudeti, tasminneva nakSatre rAtriH samAptIbhavati / tasminneva nakSatre AkAzasya caturbhAge samprApte viramet, svAdhyAyAdviramet / pradoSakAle - rajanImukhe, tadA pradoSakAlagrahaNaM kRtvA pazcAtpauruSyAMprathamAyAM sUtrasvAdhyAyaM karyAta / tasminnevanakSatregaganasya AkAzasyacatarthe bhAgesAvazeSesati vairAtrikaM nAma kAlama apizabdAt svasya svasya samaye kAlaM pratilekhya muniH kAlagrahaNaM kuryAt / tatazcaitAvatA prathame prahare prAdoSikaM kAlaM gRhItvA svAdhyAyaH kartavyaH, evamanyeSvapi jJeyam // 19-20 // sAmAnyena dinarAtrikRtyamuktvA vizeSato dinakRtyamAha puvvillaMmi caubbhAge, paDilehittANa bhaMDagaM / guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujjA dukkhavimokkhaNaM // 21 // sUryodayAdivasasya caturthe bhAge, sUryodayAtprathame prahare, caturthe bhAge etAvatA prathamapauruSyAM-prathamaghaTikAdvayamadhye bhANDakaM varSAkalpAdyupadhivastrazayyopakaraNAdikaM pratilekhya guruM vanditvA svAdhyAyaM kuryAt / kathaMbhUtaM svAdhyAyaM ? duHkhavimokSaNaM paapnirmuulkm||21|| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] [91 porisIe caubbhAge, vaMdittANa tao guruM / apaDikkamittA kAlassa, bhAyaNaM paDilehae // 22 // pauruSyAzcaturthe bhAge'vazeSe sati, pAdonapauruSyAM jAtAyAM satyAM, tato gurun vanditvA bhAjanaM-pAtraM pratilekhayet / kiM kRtvA ? kAlasyeti kAlamapratikramya, prAbhAtikakAlapratikramaNArthaM kAyotsargamakRtvA, caturthyAM pauruSyAM punaH svAdhyAyaM kariSyate, kAlapratikramaNAnantaraM svAdhyAyakaraNamayuktaM, tasmAtkAlamapratikramyetyuktam // 22 // atha pratilekhanAvidhimAha muhapattiyaM paDilehittA, paDilehijja gocchagaM / gocchagalAyAMgulie, vatthAi paDilehae // 23 // mukhapotikAM pratilekhya gocchakaM-jholikoparisatkamurNAmayaM vastraM, tatpratilekhayet / tato'GgulilAtagocchakaH san, aGgulyAM lAtaM-gRhItaM gocchakaM yena so'GgulilAtagocchakaH, tAdRzaH san vastrANi pratilekhayet / jholikoparirakSaNIyapaTalakarUpANi vastrANi pratilekhayet, prastAvAtpramArjayedityarthaH, dRSTyAdikAH paJcaviMzatipratilekhanAH kAryAH // 23 // atha paTalagocchake pramRjya punaryatkuryAttadAha uDDUM thiraM aturiyaM, puvvaM tAvatthameva paDilehe / to biiyaM paphoDe, taIyaM ca puNo pamijjijjA // 24 // pUrvaM tAvatprathamata UrdhvaM yathA syAttathA, sthiraM yathA syAttathA, atvaritaM yathA syAttathA vastrameva pratilekhayet / Urdhvamiti kAyata utkaTikAsano bhUtvA, UrdhvaM tiryag prasArayet, bhUmAvalagayan vastraM pratilekhayet / punaH sthiraM dRDhagrahaNena, punaratvaritamanuttAlatayA pratilekhanIyamityarthaH / vastramiti jAtitvAdekavacanam / pUrvaM dRSTyA ArataH paratazca nirIkSetaiva / tato 'biiyaM' iti dvitIyavAraM hastopari prasphoTayet, hastagatAn prANinaH pramArjayet / punastRtIyavAraM tadvastraM pramArjayeddhastopari prasphoTayet // 24 // prasphoTanavidhimAhaaNaccAviyaM avaliyaM, aNANubaMdhi amosaliM cev| chappurimA nava khoDA, pANIpANivisohaNaM // 25 // evaM vastrapratilekhanaM kuryAt, kIdRzaM vastraM ? anarttitaM, punaravalitaM moTanArahitaM / valadAnarahitaM, punarananubandhi, nairantaryeNa yuktamanubandhi procyate, tasyA'bhAvo'nanubandhi, Antaryasahitam / ko'rthaH ? yathA pUrvAparaprasphoTanajJAnaM syAt, tathA prasphoTanaM vidadhyAditi Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 bhAvaH / punaramosalimiti, na vidyate mosalI yatra tadamosali, UrdhvAdhastiryag kuDyAdiparAmarzasahitaM yathA na syAttathA vastraM prasphoTayet pratilekhayedityarthaH, punarimAH pUrvameva kriyamANAH SaT prasphoTanAmakAH pratilekhanAkriyAbhedAH kartavyAH / prathamaM vAradvayaM vastrasya parAvartanAt prasphoTanAtrayeNa trayeNa ca SaT bhavanti / pazcAnnava khoDA: hastopari prasphoTanAtmakAH, kSoTAnAM trikatrikakaraNAnnava sambhavanti / punaH 'pANau pANivizodhanaM - haste hastavizodhanaM prasphoTanaM vidadhyAt, hastaM nAvAkAraM vidhAyAcchoTanatrikatrikottarakAlaM, evaM nava pUrvoktAH, nava punazca prasphoTanavizeSAH, evamaSTAdazabhedAH, sapta pUrvoktAH, evaM paJcaviMzatividhAH pratilekhanA bhavanti // 25 // atha pratilekhanAdoSatyAgamAha ArabhaDA sammaddA, vajjeyavvA ya mosalI taiyA / papphoDaNA cautthI, vikkhittA veDyA chaTThI // 26 // pasiDhilapalaMbalolA, eggamosA aNegarUvadhuNA / kuNai pamANapamAyaM, saMkie gaNaNovayaM kujjA // 27 // // yugmam // ArabhaTA vidherviparItakaraNam, tvaritaM tvaritaM pRthak pRthak navInavastragrahaNaM, eSA prathamA pramAdapratilekhanA 1 / samma vastrAntakoNAnAM parasparamelanam, athavopadherupari niSIdanam, eSA dvitIyA pramAdapratilekhanA 2 / ca puna - stRtIyA mosalyapi varjitavyA, uparyadhobhAgatiryagUpradezasaGghaTTanA tRtIyA pratilekhanA sapramAdadoSA tyAjyA 3 | caturthI prasphoTanA, rajasA kharaNTitasya vastrasyAcchoTanA, sApi varjanIyA 4 / paJcamI vikSiptA, pratilekhitasya vastrAsyA'pratilekhitavastropari mocanam, athavA dikSu ca vilokanam, iyamapi sapramAdA pratilekhanA tyAjyA 5 / SaSThI pratilekhanA vedikAnAmnI, sApi sapramAdA tyAjyA 6 / vedikAyAH paJca bhedAH - UrdhvavedikA 1, adhovedikA 2, tiryagvedikA 3, ubhayavedikA 4, ekavedikA 5 ca / tatrordhvavedikA sA yasyAmubhayorjAnvorupari hastayo rakSaNam 1 / adhovedikA sA yasyAM jAnvoradhaH pracuraM hastayo rakSaNam 2 / tiryagvedikA sA yasyAM tiryag hastau kRtvA pratilekhanam 3 / ubhayavedikA sA yasyAmubhAbhyAM jAnubhyAM bAhye ubhayorhastayo rakSaNam 4 / ekavedikA sA yasyAmekaM jAnu hastamadhye, aparaM jAnu bAhye rakSyate 5 / ete paJcApi vedikAdoSAH pratilekhanAvasare tyAjyAH / strIliGgatvamatra rUDhivazAd jJeyam // 26 // atha vastragrahaNe doSamAha 'pasiDhaletti' prazithilaM dRDhamagrahItaM vastram 1 / pralambaM yadviSamatvagrahaNena vastrakoNakasya grahaNenA'para- koNAnAM lambanam 2 | lolA yatra bhUmau 1 anyavRttyAmevaM- 'pANau' pANitale prANinAM kunthvAdisattvAnAM vizodhanam // " bRhadvRtyAm - pa0 541 A // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 93 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] vastrasya rulanaM syAt 3 / ete trayo 'pi doSAstyAjyA iti yojyam / ekAmarzA, ekasmin kAle ubhayoH pArzvayorvastrasyAkarSaNam 4 / strItvaM rUDhivazAt / anekarUpadhunA, anekarUpA saGkhyAtrayAdadhikA dhunA kampanA yasyAM sA'nekarUpadhunA / tathA yatpramANe prasphoTanAdisaGkhyAnAM pramAdaM kurute / tathA zaGkite zaGkotpattau mukhena tathAGgulirekhAsparzanAdinA gaNanasyopayogaM gaNanopayogaM kuryAt, tadapi dUSaNaM tyAjyam, etatpratilekhanAdUSaNaM jJeyam // 27 // punarenAmeva bhaGgakadvAreNa sadoSAM nirdoSAM cAha aNUNAirittapaDilehA, avivaccAsA taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM, sesANi ya appasatthANi // 28 // anUnA UnA na kartavyA 1, atiriktA adhikA na kartavyA 2, avivyatyAsA, vividho vyatyAso yasyAM sA vivyatyAsA, na vivyatyAsA, avivyatyAsA, viparyAsarahitA, viparItatvena rahitetyarthaH : 3, eteSAM trayANAM bhedAnAmaSTau bhaGgA utpadyante teSu bhaGgeSu prathamaM padaM prazastaM, prathamo bhaGgaH samIcInaH, anyUnA 1, anatiriktA 2, aviparyAsA 3 ityevaMrUpaM prathamabhaGgarUpapadaM prazastam, nirdoSatvAcchuddhamityarthaH / zeSANi ca saptabhaGgAnyaprazastAni // 28 // purnadUSaNotpattikAraNamAha paDilehaNaM kuNato, mihokahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 29 // pratilekhanAM kurvan sAdhurmithaH parasparaM kathAM vArtAM cetkaroti, athavA janapadakathAMdezakathAM karoti, punaH pratilekhanAM kurvan kasmaicitpratyAkhyAnaM ceddadAti, punaH pratilekhanAM kurvannaparaM sAdhuM vAcayati-vAcanAM dadAti, vA'thavA pratilekhanAM kurvan cetsvayamAlApAdi pratIcchati gRhNAti // 29 // puDhavi AukkAe, teUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto, chaNhaMpi virAhao hoi // 30 // etAni pUrvoktAni kAryANi kurvan pratilekhanAyAM pramattaH pramAdakarttA sAdhuH SaNNAmapi kAyAnAM virAdhako bhavati / teSAM SaTkAyAnAM nAmAnyAha - pRthvIkAyaH 1, akAya: 2, tejaskAya: 3, vAyukAya: 4, vanaspatikAya: 5, trasakAyazca 6, eteSAM sammardakaH syAt, tatkathaM virAdhako bhavati ? kumbhakArAdizAlAyAM sthitastatra pramAdavazAtpratilekhanAyAM jalakumbhAdipAtanAttena pAnIyena mRttikAgnivAyukunthukAdikAstrasAH sthAvarAzca jAyante tadA SaNNAmapi virAdhanA syAt, yadAhArhan " Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 'jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha sAsao aggI / teUvAUsahiyA, evaM chahaMpi saha joo // 1 // iti vacanAt // 30 // 'puDhavI AukkAe, teUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNa Autto, chaNhaMpi ArAhao hoi||31|| pratilekhanAyAmAyuktaH-sAvadhAno'pramAdI sAdhuH pRthivyAdInAM SaNNAmapi kAyAnAmArAdhako bhavati ||31||itynen prathamapauruSyAH kartavyamuktam, dvitIyapauruSyAH kartavyaM svAdhyAyAdikaM pUrvamuktamevAbhUt / atha tRtIyapaurakhyAH kRtyamAha taiyAe porisIe, bhattaM pANaM gavesae / chaNhamannatarAgammi, kAraNami samuTThie // 32 // tRtIyAyAM pauruSyAM bhaktapAnaM gaveSayet, ayamutsargiko nayaH, sthavirakalpikAnAM hi yathAkAlaM bhaktapAnagaveSaNamuktam / kva sati ? SaNNAM kAraNAnAM madhye'nyatarasminnekasmin kAraNe samutthite sati |aahaargrhnnsy SaTkAraNAni santi,taiH kaarnnairaahaarNkrtvym||32|| tAni SaTa kAraNAnyAha veyaNaveyAvacce, iriyaTThAe ya saMyamaTThAe / taha pANavattiyAe, chaTuM puNa dhammaciMtAe // 33 // vedanAyAH kSutpipAsAdirogAdivedanAyA upazamanAya, vedanA kSantuM na zakyate, prAkRtatvAdvibhaktilopaH, iti prathamaM kAraNam 1 / tathA vaiyAvRttyAya-vaiyAvRttyarthaM , yato hi kSutpipAsayA pIDito vaiyAvRtyakRtsAdhurAcAryAdInAM vaiyAvRttyaM kartuM na zaknoti, etad dvitIyaM kAraNam 2 / tathA 'iriyaTThAe' IryArthAyeryAsamityarthaM, kSudhAtRSAditasya nirjarArthino'pi sAdhozcakSurindriyabalahInasya laghujIvAdikamapazyata IryAyAH pAlanaM na syAt, tadarthamAhAra karaNaM tRtIyaM kAraNam 3|tthaa punaH saMyamArthAya-cAritrasya kriyAnuSThAnAtApanAvazyakAdyArAdhanArthaM, yathA zakaTAGgaMghRtAdinA saMskRtameva calati,anyathA na calati, etaccaturthaM kAraNam 4|tthaa punaH- prANapratyayAya, prANAnAM pratyayo jIvitAvadhidhAraNaM prANapratyayastasmai prANapratyAya prANadhAraNArthaM, jIvitAvadhau sampUrNe jAte satyeva prANamocanaM kartavyam, anyathAtmahatyAdoSaH syAt, tasmAjjIvitavyadhAraNArthaM , idaM paJcamaM kAraNam 5 / SaSThaM punaridaM, yaduta dharmacintAyai dharmadhyAnazrutAbhyAsarUpAyai bhaktapAnaM gaveSayet, kSuttRSApIDitasyArttadhyAnayuktasya dharmadhyAnazrutAbhyAso na syAt, Agatamapi zrutaM vismaratIti SaSThaM kAraNam 6 / // 33 // 1 yatra jalaM tatra vanaspatiH, yatra vanaspatistatra zAzvato'gniH / tejovAyusahitau, evaM SaNNAmapi saha yogaH // 1 // 2 iyaM gAthA anyasaMskaraNe na dRzyate // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] niggaMtho dhiimaMto, niggaMthI vi na karijja chahiM ceva / ThANehiM u imehiM, aNaikkamaNA ya se hoi // 34 // nirgrantha:- sAdhurdhRtimAn - dhairyavAn tathA nirgranthyapi sAdhvyapi SaDbhirvakSyamANaiH kAraNairbhaktapAnagaveSaNAM na kuryAt, yata ebhiH sthAnaiH 'sa' iti tasya sAdhoH sAdhyA vA AhAramakurvato'natikramaNaM bhavati, saMyamayogAnAmullaGghanaM na bhavati / anyathA''hAraM tyajataH sAdhoH saMyamayogasyAtikramaNamullaGghanaM syAditi bhAvaH // 34 // tAni SaT kAraNAni darzayati - AyaMke uvasagge, titikkhayA baMbhaceraguttIsu / pANidayAtavaheU, sarIravoccheyaNaTThAe // 35 // [ 95 AtaGke jvarAdiroge 1, upasarge devAdikRtasyopasargasyAgamane 2, tathA brahmacaryaguptiSu titikSayA hetubhUtayA yadyAhAraM kriyate, tadendriyANi balavanti syuH, tadA brahmaguptirakSApi - duSkarA, tasmAd brahmaguptititikSayA'hAraniSedhaH, etat tRtIyaM kAraNam 3 / tathA prANidayA to:, varSAdau nipatadapkAyAdijIvadayArthaM dardurikAdirakSAyai 4 / tapaso hetozcaturthaSaSThAdivargatapodhanatapasoH karaNahetorvA paJcamaM kAraNam 5 / punaH zarIravyavacchedArthAya ucitakAle saMlekhanAmanazanaM kRtvA zarIratyAgAyAhAraM sAdhurna gaveSayediti sambandhaH, iti SaSThaM kAraNam 6 // 35 // atha tadgaveSaNAyAM vidhiM kSetrAvadhiM cAha avasesaM bhaMDagaM gijjha, cakkhusA paDilehae / paramaddhajoyaNAo, vihAraM viharae muNI // 36 // sAdhuravazeSaM-samastaM_bhrANDakamupakaraNaM gRhItvA cakSuSA pratilekhayet, tataH sAdhuH paramutkRSTamardhayojanAdardhayojanamAzritya vihAraM viharet, adhikaM vrajato hi sAdhoH kSetrAtIta AhAradoSaH syAt, tasmAdyojanArthaM krozadvayamAhArArthaM vihAraM vihRtyAhAramAnIyopAzraye gurora Alocya vidhipUrvakamAhAraM kRtvA yatkartavyaM tadAha / / 36 / / cauthI porisIe, nikkhivittANa bhAyaNaM / sajjhAyaM tao kujjA, savvabhAvavibhAvaNaM // 37 // tatazcaturthyAM pauruSyAM bhAjanaM nikSipya jholikAdau baddhvA tataH svAdhyAyaM kuryAt / kIdRzaM svAdhyAyaM ? sarvabhAvavibhAvanaM sarvajIvAdipadArthaprakAzakam // 37 // porisIe caubbhAe, vaMditANa tao guruM / paDikkamittA kAlassa, sijjaM tu paDilehae // 38 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 muni: pauruSyA arthAccaturthyAH pauruSyAzcaturbhAge zeSe guruM vanditvA tataH svAdhyAyAdanantaraM kAlasya kAlaM pratikramya tu punaH zayyAM vasatiM pratilekhayet // 38 // pAsavaNuccArabhUmiM ca, paDilehijja jayaM jaI / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 39 // tataH pazcAdyatiH - sAdhuryatnAvAn san yatnayA prazravaNoccArabhUmiM pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmakAM, cazabdAtkAlabhUmiM ca sthaNDilAtmakAM pratilekhayet, laghunItisthAne dvAdazamaNDalAni, bRhannItisthAne ca dvAdazamaNDalAni kAlagrahaNabhUmisthAne maNDalAni trINi, evaM saptaviMzatimaNDalAni kuryAt / dinakRtyamuktvottarArdhena-rAtrikRtyamArabhyate - tato bhUmipratilekhanAnantaraM kAyotsargaM kuryAt kIdRzaM kAyotsargaM ? sarvaduHkhavimokSaNam, kAyotsargeNa mahatI karmanirjarA, yaduktaM ""kAussagge jaha suThiyassa, bhajjaMti aMguvaMgAI / ii bhajjati suvihiyA, aTThavihaM kamma saMghAyaM // 1 // " kAyotsargasyaihikAmuSmikaphalaM syAt, aihikaM yazodevAkarSaNAdikam, AmuSmikaM ca svargApavargAdikasukhaprAptirUpam atra sudarzanakathA // 39 // devasiyaM ca aiyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nANe ya daMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 40 // kAyotsargaM ca kRtvA ca punardevasikamatIcAraM ' aNupuvvaso' anukrameNa jJAne darzane cAritre, tathaivAnukrameNaiva cintayet // 40 // pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / devasiyaM tu aiyAraM, Aloijja jahakkamaM // 41 // tataH pAlitakAyotsargaH san sAdhurguruM dvAdazAvarttavandanena vanditvA tu punaryathAkramaM daivasikamatIcAramAlocayet // 41 // paDikkamittA nissallo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 42 // tataH pratikramyA'parAdhasthAnebhyaH pratikUlaM nivRtya, pratikramaNasUtramuktvA niHzalyaH san - zalyarahito bhUtvA tataH pazcAd guruM dvAdazAvarttavandanena vanditvA, zrIguruM ca kSamayitvA " 1 kAyotsarge yathA susthitasya aGgopAGgAni bhaJjanti / tathA bhaJjanti suvihitA aSTavidhaM karmasaGghAtam // 1 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam] [97 'AyariyauvajjhAya' iti gAthAtrayaM paThitvA, tataH pazcAtkAyotsarga cAritradarzanazrutajJAnazuddhayarthaM kuryAt, jAtitvAdekavacanam / kIdRzaM kAyotsarga ? sarvaduHkhavimokSaNam // 42 // 'pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruN| thuimaMgalaM ca kAuM, kAlaM saMpaDilehae // 43 // pazcAtpAlitakAyotsargo namaskArapUrvaM 'loggassujjoyagare' ityanena pArayitvA, tato'nantaraM dvAdazAvarttavandanena guruM vanditvA 'icchAmo aNusiTThiyaM, ityuktvA, sthitvA pazcAtstutimaGgalaM ca stutitrayAtmakaM vardhamAnAkSarastutitrayapATharUpaM maGgalaM kRtvA kAlaM pratyupekSate - pratijAgarti, tadavasarasatkaM kAlaM kAlagrahaNaM sAdhurgRhNAtItyarthaH // 43 // tato'nantaraM yatkaraNIyaM tadAha paDhamaM porisi sajjhAyaM, bIie jhANaM jhiyAyaI / taIyAe niddamokkhaM tu, sajjhAyaM tu cautthIe // 44 // prathamapauruSyAM svAdhyAyaM kuryAditi zeSaH / dvitIyAyAM dhyAnaM piNDasthAdikaM dharmadhyAnAdikaM cAdhItasUtrArthaM dhyAyeccintayet / tRtIyAyAM nidrAyA mokSo nidrAmutkalatA vidheyA, caturthyAM punarapi svAdhyAyaM kuryAt / dvitIyavArakathanAcchiSyAya gurubhirupadezo dAtavyaH, na tu pAThane prayAsazcintanIya iti jJeyam // 44 // caturthyAH pauruSyAH kRtyamAha porisIe cautthIe, kAlaM tu paDilehae / sajjhAyaM tu tao kujjA, abohaM tu asaMyae // 45 // caturthyAM pauruSyAM punaH kAlaM pratilekhya-pratyupekSya pratijAgarya, prAgvadgRhItvA tataH svAdhyAyaM kuryAt, paraM kiM kurvan svAdhyAyaM kuryAt ? asaMyatIn gRhasthAnabodhayannajAgarayan zanaiH zanaiH paThannityarthaH / uccaiH paThanazravaNAd gRhasthAH sAvadhavyApAraM kurvanti, tadA sAdhurapyArambhakriyAbhAk syAditi bhAvaH // 45 // porisIe caubbhAe, vaMdiUNa tao guruM / paDikkamittA kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // caturthyAH pauruSyAzcaturthabhAge'vazeSe sati ghaTikAdvaye rajanyA avaziSTe sati, tadA hi kAlavelAsambhavAnna kAlasya grahaNaM, tasmAttato guruM vanditvA dvAdazAvarttavandanaM datvA kAlasyeti tatsamayayogyaM kAlaM pratikramya tatsambandhinI kriyAM kRtvA, tu punaH kAlaM 1 siddhANaM saMthavaM kiccA, vaMdittANa-anyasaMskaraNe // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 prAbhAtikaM kAlaM pratilekhayet, prAbhAtikAlagrahaNaM gRhNIyAt, ityanenAvazyakavelAM jJAtvA''vazyakAni kuryAt // 46 // Agae kAyavussagge, savvadukkhavimokkhaNe / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 47 // rAtripratikramaNasthApanAnantaraM kAyavyutsarge Agate sati kAyotsargavelAyAM prAptAyAMkAyotsargasamaye pramAdo na vidheyaH / kathaMbhUte samaye ? sarvaduHkhavimokSaNe tataH kAyotsarga kuryAt / kIdRzaM kAyotsargaM ? sarvaduHkhavimokSaNaM, atra punaH sarvaduHkhavimokSaNamiti vizeSaNena kAyotsargasyAtyantakarmanirjarAhetutvaM pratipAditam / tatheha kAyotsargagrahaNena cAritradarzanajJAnazuddhayarthaM kAyotsargatrayaM grAhyam / tatra tRtIyakAyotsarge rAtriko'ticArazcintanIyaH // 47 // etadevAgretanagAthAyAmAha rAIyaM ca aIyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nANaMmi daMsaNaMmi, carittaMmi tavaMmi ya // 48 // rAtrau bhavaM rAtrikam, ca-pAdapUraNe, atIcAraM cintayet, AnupUrvyA'nukrameNa jJAne darzane cAritre tapasi, cazabdAdvIrye / zeSakAyotsargeSu caturviMzatistavacintyatayA pratItaH sAdhAraNazceti noktaH // 48 // tatazcapAriyakAusaggo, vaMdittANa tao guruN| rAIyaM tu aIyAraM, Aloejja jahAkkamaM // 49 // paDikkamittu nisallo, vaMdittANa tao guruN| kAusaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 50 // yugmam // tataH pAritakAyotsargaH san sAdhurguruM vanditvA dvAdazAvarttavandanaM datvA rAtrikamatIcAramAlocayet / yathAkramaM yathA yathA'nukrameNAtIcArANi lagnAni, tathA''locayedityarthaH, AlocanApAThaM paThet // 49 // tataH pazcAtpadasampadAsahitaM pratikramya pratikramaNasUtramuktvA niHzalyo bhUtvA, tataH punarguruM dvAdazAvarttavandanena vanditvA 'AyariyauvajjhAya' iti gAthAtrayaM paThitvA, tataH kAyotsargaM kuryAt / kathaMbhUtaM kAyotsarga ? sarvaduHkhavimokSaNam // 50 // kAyotsarge sthitaH kiM cintayedityAha kiM tavaM paDivajjAmi, evaM tattha viciMtae / kAusaggaM tu pArittA, vaMdaI ya tao guruN||51|| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26, sAmAcAryAkhyamadhyayanam ] [99 adyAhaM kiM tapo namaskArasahitAdiyAvatSaNmAsopavAsAdikaM pratipadye ? evaM tatra kAyotsarge cintayet / bhagavAna zrImahAvIraH SaNmAsaM yAvannirazano vihRtavAn / tatkimahamapi sthAtuM samartho bhavAmi ? na veti ? evaM paJcamAsAdyapi yAvannamaskArasahitaM tAvatparibhAvayet / tataH kAyotsarga pArayitvA guruM dvAdazAvarttavandanena vandayet // 51 // pAriyakAusaggo, vaMdittANa tao guruN| tavaM saMpaDivajjijjA, karijja siddhANa saMthavaM // 52 // tataH pAritakAyotsargaH san guruM vanditvA, dvAdazAvarttavandanena vanditvA tapaH sampratipadya yathAzaktyupavAsAdikamaGgIkRtya siddhAnAM saMstavaM daivasikapratikramaNavatprAnte vardhamAnastutitrayarUpaM pAThaM kuryAt / tadanu caityasadbhAve tadvandanaM kAryaM zakrastavapAThena, pazcAtsarvA kriyA yathAyogyaM kartavyA // 52 // athAdhyayanopasaMhAramAhaesA sAmAcArI, samAseNa viyAhiyA / jaM carittA bahujIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 53 // tibemi // eSA bhagavaduktA dazavidhasAmAcArI samAsena-sakSepeNa 'viyAhiyA' vyAkhyAtA / yAH sAmAcArIzcaritvAGgIkRtya bahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH, ityahaM bravImi / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAha // 53 // iti sAmAcAryAkhyaM SaDviMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 26 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM sAmAcAryAkhyaM SaDviMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 26 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 27 khaluGkIyAkhyamadhyayanam // sAmAcAryazaThena pAlyate, tena zaThasya vipakSabhUtAyA azaThatAyAH kathanenA'zaThatvajJApanArthaM khaluGkIyAkhyamadhyayanaM kathyate there gahare gagge, muNI Asi visArae / Ainne gaNibhAvaMmi, samAhiM paDisaMdhae // 1 // gAyoM nAma gaNadharo muniH sthavira AsIt, gaNasya gacchasya dhArakatvAdgaNadharaH, dharme sthirIkaraNatvAtsthavira: gargagotrotpannatvAdgArgyaH, manute sarvasAvadyaviramaNasya pratijJAM kurute iti muniH, punaH kIdRzo gArgyaH ? vizAradaH- sarvazAstranipuNaH, punaH kIdRzaH saH ? AkIrNa - AcAryaguNairvyAptaH, punaH kIdRzaH saH ? gaNibhAve - AcAryatve sthitaH, punaH sa gArgyo gaNadharaH samAdhiM dhatte, kuziSyaistroTitaM jJAnadarzanacAritrANAM samAdhiM pratisandhaya-tItyarthaH // 1 // vahaNe vahamANassa, kaMtAraM aivattaI / joe ya vahamANassa, saMsAre aivattaI // 2 // yathA yathA vAhane - zakaTAdau vinItaturagavRSabhAdIn 'vahamANassa' ityuhyamAnasya sArathyAdeH kAntAramaraNyamativartate sampUrNaM bhavati, tathA yoge saMyamavyApAre suziSyAn vAhayata AcAryasya saMsAro'tivartate, ziSyANAM vinItatvaM dRSTvA svayaM samAdhimAn jAyate, ziSyAstu vinItatvena svayaM saMsAramullaGghayante eva / evamubhayorvinItaziSyasadAcAryayoryogaH sambandhaH saMsAracchedakara iti bhAvaH // 2 // khaluMke jo u joei, vihammANo kilissaI / asamAhiM ca veeI, tottao ya se bhajjaI // 3 // yastu sArathiH khaluGkAn -galivRSabhAn yojayati, rathe sthApayati, sa sArathiH 'vihammANo' iti vizeSeNa tAn khaluGkAn ghnan-prAjanakena tADayan saGklizyate, saGklezaM prApnoti / ata evA'samAdhimasAtAM vedayate prApnoti / ca punastasya khaluGkavRSabhayojayituH puruSasya totrakaH - prAjanako bhajyate / khaluGkAnAmatikuTTanAtprAjanako bhajyate iti bhAvaH // 3 // egaM Dasai pucchaMmi, egaM vidhai'bhikkhaNaM / egaM bhaMjai samilaM, ego uppahapaTTio // 4 // punaH khaluGkavRSabhasvAmI - rathArohako ruSTaH san taM khaluGkaM pucche dantairdazati, ekaH sa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27, khaluGkIyAkhyamadhyayanam ] [ 101 evaikaM galivRSabhamabhIkSNaM vAraMvAraM vidhyati, prAjanasyA''rayA vyathati / eko galivRSabhaH samilAM yugakIlikAM bhanakti, ekaH punargalivRSabha utpathamArgaM prasthito bhavati // 4 // ego paDai pAseNaM, nivesa nivajjaI / ukkuddai upphiDaI, saDhe bAlagavIM vae // 5 // eko galistADitaH san pArzvena vAmadakSiNabhAgena patati, anyaH kazcid bhUmau nivizate - nIcaistiSThati / ekaH kazcinnipadyate svapiti, pralambo bhUtvA zete, eka utkUrdatyucchlati, ca darduravaccatuSphAlo bhavati / anya: zaTho bhavati, dhUrtatvamAcarati / anya: kazcidgalirbalIvardo bAlagava - laghiSTAM dhenuM dRSTvA tAmanuvrajati // 5 // mAI muddheNa paDaI, kuddhe gacchai paDipahaM / mayalakkheNa ciTThai, vegeNa ya pahAvaI // 6 // eko mAyI-mAyAvAn bhUtvA mastakaM bhUmau nikSipya patati / ekaH kazcit kruddhaH san pratipathaM pratikUlaH panthA pratipathastaM pratipatham agretanamArgaM tyaktvA pazcAnmArga gacchati / ekaH kazcinmRtalakSeNa tiSThati, mRtasya lakSaNaM kRtvA tiSThati, nizceSTo bhUtvA patatItyarthaH / yadA ca punaH kathaJcitsajjIkRtyotthApitastadA vegena pradhAvati, anayA rItyA dhAvati, yathA pazcAtsvAmI grahItuM na zaknoti // 6 // chinnAle chiMdaI selli, duddaMte bhaMjaI jugaM / seviya sussuyAittA, ujjahittA palAyaI // 7 // ekazchinnAlo-duSTajAtIyaH kazcit 'selliM' iti razmi - bandhanarajjuM chinatti balAt troTayati, anyo durdAnto- damitumazakyo yugaM - jUsaraM bhanakti / 'sevi' iti sa ca duSTo balIvardaH sutarAmatizayena sUtkRtyAtyantaM phUtkAraM kRtvA, utprAbalyena 'ujjahittA' iti svAminaM zakaTaM vonmArge lAtvA kutracidviSamapradeze muktvA svayaM palAyate // 7 // khaluMkA jArisA jojjA, dussIsA vi hu tArisA / joiyA dhammajANaMmi, bhajjaMti dhiidubbalA // 8 // gArgyanAmAcArya evaM vadati - bho munayaH ! yathA loke khaluGkA atroktalakSaNA galivRSabhA yojyA rathasyAgre dhuri notkRtAH santo yAdRzA bhavanti, rathArohakasyA'samAdhiklezakarA bhavanti, 'hu' iti nizcayenAcAryasyApi duHziSyA duSTAH ziSyA vinayarahitAH kuziSyAstAdRzA bhavanti / dharmayAne muktinagaraprApakatvena saMyamarathe yojitA vyApAritA bhajyante, saMyamakriyAnuSThAnAt skhalante, samyag na pravartante ityarthaH / kIdRzAste ? dhRtidurbalA dhairyeNa durbalA nirbalacittAH, dharme'sthirA ityarthaH // 8 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 iDDigAravae ege, ege'ttha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirakohaNe // 9 // bhikkhAlasie ege, ege omANabhIrue thddhe| egaM ca aNusAsammi, heUhiM kAraNehi ya // 10 // yugmam // ekaH kazcid RddhigauravikaH, RddhayA gauravamasyAstIti RddhigauravikaH mama zrAddhA ADhyAH, mama zrAddhA vazyAH, mamopakaraNaM vastrapAtrAdi samIcInama, ityAtmAnaM bahamAnarUpaM manute saRddhigauravika ucyate / etAdRzo gurvAdeze na pravartate / ekaH kazcitpunaratra rasagauravika AhArAdiSu rasalolupaH etAdRzo higlAnAdyAhAradAnatapasorna pravartate / ekaH kazcitkuziSyaH sAtAgauraviko bhavati, sAtAgaurave bhavaH sAtAgauravikaH, etAdRzo hi vihAraM kartuM na zaknoti / ekaH kazcitkuziSyaH sucirakrodhanazciraM krodhakaraNazIlaH, etAdRzo hi tapaHkriyAnuSThAnakaraNe yogyo na bhavati ||9||ekH kazcidbhikSAlasiko bhikSAyAmAlasyayuktaH, tAdRzo hi gocarIparISahasahanayogyo na bhavati |ekH kazcidapamAnabhIrurbhavati, apamAnAdbhIrurapamAnabhIruH, etAdRzo hi yasya tasya gRhe na pravizati / ekaH kazcit stabdho'haGkArI bhavati, etAdRzo nijakugrahAdvinayaM kartuM na zaknoti / ekaM kuziSyaM prati zikSAdAne AcArya evaM vicArayati, hetubhiH kAraNairahamenaM kuziSyamanuzAsmi, kathamityadhyAhAraH, kathaM zikSayiSyAmi ? AcArya iti cintAparo bhavatIti bhAvaH // 10 // sovi aMtarabhAsillo, dosameva pakuvvaI / AyariyANaM taM vayaNaM, paDikulei abhikkhaNaM // 11 // so'pi kuziSya AcAryeNa zikSitaH sannantarabhASAvAn, guruvacanAntarAle eva svAbhimatabhASakaH / punardoSamevAparAdhameva prakaroti, AcAryasya zikSAyAM doSameva prakAzayati, apaguNagrAhI bhavatItyarthaH / punaH sa kuziSya AcAryANAM yadvacanaM tadvacanaM vAraMvAraM pratikUlayati, sanmukhaM jalpati / yadAcAryAH kiJcicchikSAvacanaM vadanti, tadA so'bhIkSNaM - muhurevaM vadati, kiM mAM yUyaM vadata ? yUyameva kiM na kuruthetyarthaH // 11 // na sA mamaM viyANAi, navi sA majjha daahiii| niggayA hohitti manne, sAhu anottha vaccau // 12 // tadA''cAryaH kaJcitkuziSyaM prati vadati-bho ziSya ! amukasya gRhasthasya gRhAnmahyamAhArAdyAnIya dehi ? tadA sa kuziSyo vadati, sA zrAddhI 'mama' iti mAM na vijAnAti, mAM nopalakSati, sA zrAddhI mahyamAhArAdikaM na dAsyati / athavA sa guruM pratyevaM vadati-he guro ! ahamevaM manye sA zrAddhI nirgatA bhaviSyati, svagRhAdaparatredAnIM gatA bhaviSyati / athavAnyaH sAdhurasmin kArye vrajatu, ahaM na vrajAmItyarthaH // 12 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27, khaluGkIyAkhyamadhyayanam] [103 pesiyA paliuMcaMti, te paliyaMti smNto| rAyaveDhei va mannaMtA, kariti bhiuDiM muhe // 13 // punaste kuziSyA AcAryeNa kutracid gRhasthagRhe AhArAdyartha, gRhasthasyAkAraNAya vA preSitAH santaH 'paliuMciM' tti apanijhuvantyapalapanti / vayaM bhavadbhiH kutra muktAH ? asmAkaM sa na smarati, athavA gRhasthena dattaM miSTAhArAdikaM gopayanti, athavoktaM kAryaM na niSpAdayanti / anutpAditamapyutpAditamiti vadanti, utpAditaM cA'nutpAditaM vadanti / athavA yatra bhavadbhirvayaM preSitAH, sa gRhI na kazcid dRSTaH, iti pRSTAH santo'palapanti / punaste kuziSyAH samantataH sarvAsu dikSu pariyanti-paryaTanti, gurupAca~ kadAcitrAyAnti, nopavizanti / kadAcidvayaM gurUNAM pArzve sthAsyAmastadAsmAkaM kiJcitkAryaM kathayiSyanti, iti matvAnyatra bhramantIti bhAvaH / kadAcitkasmin kArye gurubhiH preSitAstadA rAjaveSTimiva manyamAnAstatkAryaM kurvanti / nRpasya 'veSTiH patiteti jAnanto mukhe bhRkuTI bhrUbhaGgaracanAM kurvanti anyAmapIpsUcikAM ceSTAM kurvantIti bhAvaH // 13 // . vAiyA saMgahiyA ceva, bhattapANeNa posiyA / jAyapakkhA jahA haMsA, pakkamaMti disodisi // 14 // punaste kuziSyA gurubhirvAcitAH sUtraM grAhitAH, zAstrAbhyAsaM kArayitvA paNDitIkRtAH, punaH saGgrahItAH samyak svanizrAyAM rakSitAH, punarbhaktapAnaiH poSitAH puSTi nItAH, cakAraddIkSitAH svayamevopasthApitAH, pazcAtte kArye sRte dizi dizi prakramanti, yathecchaM viharanti te kuziSyAH / ke iva ? yathA jAtapakSA haMsAH, jAtAH pakSAstanUruhANi yeSAM te jAtapakSA haMsA iva / yathotpannapakSA haMsAH svajananI janakaM ca tyaktvA dazasu dikSu vrajanti, tathA te kuziSyA apIti bhAvaH // 14 // aha sArahI viciMtei, khaluMkehi samaM gao / kiM majjha duTThasIsehi, appA me avasIyaI // 15 // athAnantaraMsArathirgargAcAryo dharmayAnasya prerakazcetasi cintayati, khalukairgalivRSabhasadRzaiH kuziSyaiH samaM gataH-sahitaH, kiM cintayati ? ebhirdaSTaziSyaiH preritaiH sadbhiH 'ki majjha' iti kimaihikAmuSmikaphalaM vA mama prayojanaM siddhayati ? duSTaziSyaiH preritaiH kevalaM 'me' mamAtmaivA'vasIdati, teSAM preraNAtsvakRtyahAnireva bhaviSyati, nAnyatkimapi phalam / tata eteSAM kuziSyANAM tyAgena mayodyatavihAriNaiva bhAvyamiti cintayati // 15 // 1 majUrI ApyA vinA jabaradastI karAvAtu kaam| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 jArisA mama sIsAo, tArisA galigaddahA / galigaddahe caittANaM, daDhaM pagiNhaI tavaM // 16 // ___ punaH sa AcAryazcintayati, yAdRzA mama ziSyAH santi, tAdRzA galigaIbhA bhavanti / atra galigabhadRSTAntena ziSyANAmatyantanindA sUcitA / te hi galigaIbhAH svarUpato'pyatipreraNayaiva pravarttante, teSAM tathaiva kAlo yAti / tataH gargAcAryo galigabhasadRzAn kuziSyAMstyaktvA dRDhaM yathAsyAttathA tapo bAhyamabhyantaraM ca pragRhNAti, prakarSaNAGgIkaroti / tu zabdaHpAdapUraNe / yadaitAn kuziSyAnahaM na tyakSyAmi, tadA madIyaH kAlaH kleze eva prayAsyatItyAcAryo vicArayati // 16 // miu maddavasaMpanne, gaMbhIre susamAhie / viharai mahimahappA, sIlabhUeNa appaNA ||17||ttibemi // sa gArgya AcAryastadedRzaH san mahIM-pRthivIM grAmAnugrAma viharati / kIdRzaH saH? mRdurbahirvRttyA vinayavAn, punaH kIdRzaH ? mArdavasampanno'ntaHkaraNe'pi komalatAyuktaH, punaH kIdRzaH? gambhIro'labdhamadhyaH, punaH kIdRzaH ? susamAhitaH, sutarAmatizayena samAdhisahitaH, punaH kIdRzaH ? zIlabhUtenAtmanopalakSitaH, zIlaM cAritraM bhUtaH prApto yaH sa zIlabhUtaH, tena zIlabhUtena, zIlayuktenAtmanA sahitaH, yato hi khaluGkatvaM-kuziSyatvaM, tattvavinItattvaM, tacca svasya gurozca doSaheturasti, ato'vinItattvaM tyaktvA vinItatvamaGgIkartavyamiti bhAvaH / ityahaM bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 17 // iti khaluGkIyAkhyaM saptaviMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 27 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM khalukIyAkhyaM saptaviMzatitamamadhyayanaM sampUrNam // 27 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mokSamArgIyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'zaThasya mokSamArgaprAptiH syAt, ato mokSamArgaprAptividhAyakamadhyayanamaSTAviMzaM prArabhyate mokkhamaggagaiM tacchaM, suNeha jiNabhAsiyaM / caukAraNasaMjuttaM, nANadaMsaNalakkhaNaM // 1 // zrIsudharmAsvAmI jambUsvAmyAdIn ziSyAn vadati bho munayaH ! mokSamArgagatiM yUyaM zrRNuta / mokSo'STakarmaNAM nAzastasya mArgoM jJAnAdirmokSamArgastena gatiH siddhigamanarUpA mokSamArgagatistAM mokSamArgagatiM yUyaM zrRNuta / kIdRzIM mokSamArgagatiM ? jinabhASitAMjinoktAm, punaH kIdRzIM ? ' taccaM ' iti tathyAmavitathAM satyAM tattvarUpAm, punaH kIdRzIM ? caturbhiH kAraNaiH saMyuktAM catuSkAraNasaMyuktAm, punaH kIdRzIM ? jJAnadarzanalakSaNAM, jJAnaM ca darzanaM ca lakSaNaM svarUpaM yasyAH sA jJAnadarzanalakSaNA, tAm // 1 // atha tAni catuSkAraNAnyAha - nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / esa mattipannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // eSa catuSkAraNarUpo mokSamArgo jinaiH kevalibhistIrthakaraizca prajJaptaH kathitaH, kIdRzairjinaiH ? varadazibhiH, varamavyabhicAritvena vastusvarUpaM draSTuM zIlaM yeSAM te varadarzinaH tairvaradazibhiH, samyagjJAnadarzanavadbhirityarthaH / atha caturNAM kAraNAnAM nAmAni - prathamaM kAraNaM jJAnaM yathAsvarUpasthAnAM vastUnAM vizeSeNAvabodho jJAnam, jJAyate'neneti jJAnam, tadiha samyagjJAnamucyate / ca punardvitIyaM kAraNaM darzanaM, vastUnAM yathAsvarUpasthAnAM sAmAnyaprakAreNAvabodho darzanam, dRzyate'neneti darzanam, tadapyatra samyagdarzanamucyate / caivazabdaH pAdapUraNe / vizeSAvabodhAtmakaM jJAnaM, sAmAnyAvabodhAtmakaM darzanamiti jJAnadarzanayorbhedaH / ca punastRtIyaM kAraNaM cAritram caryate prApyate mokSo'neneti cAritraM saMyamarUpam, caritrameva cAritram, tadiha samyakcAritrameva jJeyam / tathA caturthaM tapaH kAraNam, tapyate karmavargo'neneti tapaH, yena karmavargaH prajvalati tattapo dvAdazavidham / atra tapasazcAritrAtpRthagupAdAnaM karmakSaye tapaso'sAdhAraNakAraNatvakhyApanArtham // 2 // etadanuvAdadvAreNa phalamAha nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / eyamaggamaNupattA, jIvA gacchaMti suggaiM // 3 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 jIvA bhavyajIvA imaM mArgamanuprAptAH santaH sadgatiM mokSagatiM gacchanti / imaM mArgaM kaM ? jJAnaM ca punardarzanaM ca punazcAritraM, tathA tapo jinAjJAzuddhaM dvAdazavidhamityanena jJAnadarzanacAritratapAMsi mokSamArgaH, ye puruSA atra sAvadhAnAste mokSagAmino jJeyA iti bhAvaH // 3 // tattha paMcavihaM nANaM, suyaM AbhiNibohiyaM / ohinANaM ca taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // tatra jJAnAdiSu madhye paJcavidhaM paJcaprakAraM jJAnaM kathitam / tAn prakArAnAha-prathamaM zrutaM zrutajJAnam, akSarazabdAtmakaM dvAdazAGgIrUpam, zrUyate yattat zrutaM zrutajJAnaM bhAvazrutaM gRhyate / dvitIyamAbhinibodhikaM, abhimukho niyataH svasya viSayasya bodho yasmAtso'bhinibodhaH, abhinibodha evAbhinibodhikam / Abhinibodhikazabdena matijJAnamucyate / paJcendriyaiH samanaskairutpannamityarthaH / tRtIyamavadhijJAnam, avetyadho'dho vistArabhAvena dhAvatItyadharmaryAdA, avadhinopalakSitaM jJAnamavadhijJAnamucyate / ko'rthaH ? yad jJAnaM maryAdAsahitaM syAt, tattRtIyaM jJAnam / atha caturthaM manojJAnaM, manaH zabdena manodravyaparyAyA:, teSu manodravyaparyAyeSu manodravyaparyAyANAM nAmabhedakAraNajJAnaM manojJAnam / yasya kasyacinmana: pudgalA yAdRksvabhAvena vartante, teSAM tAdRguprakAreNa jJAnaM manaH paryAyajJAnamityarthaH / paJcamaM kevalamekaM sakalamanantaM ca jJAnaM kevalajJAnaM, kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM, yasyodaye satyanyeSAM jJAnAnAmakiJcitkaratvaM bhavatIti bhAvaH / yadyapi 'nandIsUtrAdau pUrvaM matijJAnamuktam, atra cAdau zrutagrahaNaM kRtaM taccheSajJAnAnAM svarUpaM zrutajJAnenaiva jJeyatvAtsarvANyapi jJAnAni zrutajJAnAnItyarthaH // 4 // eyaM paMcavihaM nANaM, davvANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savvesiM, nANaM nANIhi desiyaM // 5 // etatpaJcavidhaM jJAnaM sarveSAM dravyANAM guNAnAM paryAyANAM ca yad jJAnaM tad jJAnibhiH kevalibhirdezitaM-kathitam / jJAyate yattad jJAnamiti bhAvavyutpattiH // 5 // atha dravyalakSaNamAha guNANamAsayo davvaM, egadavvasiyA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiyA bhave // 6 // guNAnAM rUparasasparzAdInAmAzrayaH sthAnaM dravyam, `yatra guNA utpadyante'vatiSThante vilIyante ca tad dravyaM, ityanena rUpAdivastu dravyAt sarvathA'tiriktamapi nAsti / dravye eva rUpAdiguNA labhyanta ityarthaH / guNA hyekadravyAzritAH, ekasmin davye AdhArabhUte 1 NANaM paMcavihaM paNNattaM / taM jahA- AbhiNibohiyaNANaM 1, suyanANaM 2, ohinANaM 3, maNapajjavanANaM 4, kevalaNANaM 5 // nandIsUtre - sUtra -8 // 2 utpAdavyayadhauvyaM yuktaM sat / tattvArthasUtre 5 / 30 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSamArgIyAkhyamadhyayanam ] [ 107 AdheyatvenAzritA ekadravyAzritAste guNA ucyante / ityanena ye kecid dravyamevecchanti, tadvyatiriktAn rUpAdIn necchanti, teSAM mataM nirAkRtam, tasmAdrUpAdInAM guNAnAM dravyebhyo'bhedo'pyasti / tu punaH paryAyANAM navapurAtanAdirUpANAM bhAvAnAmetallakSaNaM jJeyam / tallakSaNaM kiM ? paryAyA hyubhayAzritA bhaveyuH, ubhayordavyaguNayorAzritA ubhayAzritAH, dravyeSu navInanavInaparyAyA nAmnA''kRtyA ca bhavanti / guNeSvapi navapurANAdiparyAyAH pratyakSaM dRzyante eva // 6 // pUrva dravyabhedAnAha 28, dhammo 1 adhammo 2 AgAsaM 3, kAlo 4 puggala 5 jaMtavo / esa logutti pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 7 // dharma iti dharmAstikAyaH 1, adharma ityadharmAstikAyaH 2, AkAzamityAkAzAstikAyaH 3, kAlaH samayAdirUpaH 4, puggalatti' pudgalAstikAya: 5, jantava iti jIvAH 6, etAni SaT dravyANi jJeyAnItyanvayaH / eSa iti sAmAnyaprakAreNetyevaMrUpa uktaH SaddravyAtmako loko jinaiH prajJaptaH kathitaH / kIdRzairjinaiH ? varadarzibhiH samyak yathAsthitavasturUpajJaiH // 7 // dharmAdibhedAnAha dhammo 1 adhammo 2 AgAsaM 3, davvaM ikkikkamAhiyaM / atANi yadavvANi, kAlo puggala jaMtavo // 8 // dharma: 1, adharma: 2, AkAzaM 3, davyamiti pratyekaM yojyam / dharmadravyamadharmadravyamAkAzadavyaM cetyarthaH / etad davyatrayamekaikamityekatvayuktameva tIrthakarai-rAkhyAtam, agretanAni trINi dravyANyanantAni svakIyasvakIyAnantabhedayuktAni bhavanti / tAni trINi dravyANi kAni ? kAlaH samayAdiranantaH, atItAnAgatAdyapekSayA, pudgalA apyanantAH, jantavo - jIvA apyanantA eva // 8 // atha SaddravyANa lakSaNamAha lakkhaNo udhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM uggahalakkhaNaM // 9 // dharmo-dharmAstikAyo gatilakSaNo jJeyaH lakSyate jJAyate'neneti lakSaNam / ekasmAddezAjjIvapudgalayordezAntaraM prati gamanaM gatiH, gatireva lakSaNaM yasya sa gatilakSaNaH / adharmo'dharmAstikAyaH sthitilakSaNo jJeyaH, sthitiH sthAnaM gatinivRttiH, saiva lakSaNamasta sthAnalakSaNo'dharmAstikAyo jJeyaH, sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthitilakSaNakAryeNa jJAyate so'dharmAstikAyaH / yatpunaH sarvadravyANAM jIvAdInAM bhAjanamAdhArarUpaM nabhaAkAzamucyate, tacca nabho'vagAhalakSaNam avagADhuM pravRttAnAM jIvapudgalAnAmAlamba bhavatItyavagAho'vakAzaH, sa eva lakSaNa yasya tadavagAhalakSaNaM nabha ucyate // 9 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // vartate'navacchinnatvena nirantaraM bhavatIti vartanA, sA vartanaiva lakSaNaM-liGgaM yasyeti vartanAlakSaNaH kAla ucyate / tathopayogo matijJAnAdikaH, sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNo jIva ucyate / yato hi jJAnAdibhireva jIvo lakSyate, uktalakSaNatvAt / punarvizeSalakSaNamAha-jJAnena vizeSAvabodhena, ca punadarzanena sAmAnyAvabodharUpeNa, ca punaH sukhena, ca punarduHkhena ca jJAyate sa jIva ucyate // 10 // punarlakSaNAntaramAha nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 11 // jJAnaM, jJAyate'neneti jJAnam, ca punadRzyate'neneti darzanaM, ca punazcAritraM kriyAceSTAdikaM, tathA tapo dvAdazavidhaM, tathA vIryaM vIryAntirAyakSayopazamAdutpannaM sAmarthya , punarupayogo jJAnAdiSvekAgratvaM, etatsarvaM jIvasya lakSaNam // 11 // atha pudgalAnAM lakSaNamAha sabaMdhayAraujjoo, pahA chAyAtavei vaa| vannagaMdharasA phAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 12 // zabdo dhvanirUpapaudgalikaH, tathAndhakAraM, tadapi pudgalarUpaM, tathodyoto ratnAdInAM prakAzaH, tathA prabhA candrAdInAM prakAzaH, tathA chAyA vRkSAdInAM chAyA zaityaguNA, tathA''tapo raveruSNaprakAzaH, iti pudgalasvarUpam / tu zabdaH samuccaye / varNagandharasasparzAH pudgalAnAM lakSaNaM jJeyam / varNAH zuklapItaharitaraktakRSNAdayaH, gandho durgandhasugandhAtmako guNaH / rasAH SaT tiktakaTukakaSAyAmlamadhuralavaNAdyAH, sparzAH zItoSNakharamRdusnigdharUkSalaghugurvAdayaH / ete sarve'pi pudgalAstikAyaskandhalakSaNavAcyA jJeyA ityarthaH / ebhilakSaNaireva pudgalA lakSyante iti bhAvaH // 12 // atha paryAyalakSaNamAha egattaM ca puhattaM ca, saMkhA saMThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya, pajjavANaM tu lakkhaNaM // 13 // etatparyAyANAM lakSaNam, etatkiM ? ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yadeko'yamiti buddhyA ghaTo'yamiti pratItihetuH / ca punaH pRthaktvam, ayamasmAtpRthag, ghaTaH paTAdbhinnaH, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, mokSamArgIyAkhyamadhyayanam] [109 paTo ghaTAdbhinnaH, iti pratItihetuH / saGkhyA, eko dvau bahava ityAdipratItihetuH / ca punaH saMsthAnameva, vastUnAM saMsthAnamAkArazcaturasravartulatisrAdipratItihetuH / ca punaH saMyogAH, ayamagulyAH saMyoga ityAdivyapadezahetavaH / vibhAgA: ayamato vibhakta iti buddhihetavaH / etatparyAyANAM lakSaNaM jJeyam |sNyogaa vibhAgA iti bahuvacanAnavapurANatvAdyavasthA jJeyAH / lakSaNaM tvasAdhAraNarUpam, guNAnAM lakSaNaM rUpAdi pratItatvAnnoktam, // 13 // atha darzanalakSaNamAha navatattvadvAreNa jIvAjIvA ya baMdho ya, punnaM pAvAsavo tahA / saMvaro nijjarA mukkho , saMti e tahiyA nava // 14 // jIvAzcetanAlakSaNAH, ajIvA dharmAdharmAkAzakAlapudgalarUpAH, bandhojIvakarmaNoH saMzleSaH, puNyaM zubhaprakRtirUpaM, pApamazubhaM mithyAtvAdi, AzravaH karmabandhaheturhisAmRSA'dattamaithunaparigraharUpaH, tathA saMvaraH samitiguptyAdibhirAzravadvAranirodhaH, nirjarA tapasA pUrvAjitAnAM karmaNAM parizATanam, mokSaH sakalakarmakSayAdAtmasvarUpeNAtmano'vasthAnam / ete navasaGkhyAkAstathyA avitathA bhAvAH santIti sambandhaH / navasaGkhyAtvaM hyeteSAM bhAvAnAM madhyamApekSam |jghnyto hi jIvAjIvayoreva bandhAdInAmantarbhAvAd dvayoreva saGkhyAsti / utkRSTatastu teSAmuttarottarabhedavivakSayA'nantatvaM syAt // 14 // tahiyANaM tu bhAvANaM, sabbhAve uvaesaNaM / __ bhAveNa saddahaMtassa, sammattaM taM viyAhiyaM // 15 // arhadbhistasya puruSasya samyaktvaM samyagbhAvo'rthAddarzanaM vyAkhyAtaM kathitamityarthaH / kIdRzasya puruSasya ? tathyAnAM satyAnAM bhAvAnAM jIvAjIvAditattvAnAM sadbhAve-sadbhAvaviSaye upadezena-gurUNAM zikSAvAkyena bhAvena zuddhamanasA zraddadhAnasya, tathetyaGgIkurvANasya, yo hi jIvAdipadArthAn samyagjAnAti, bhAvena ca zraddadhAti, sa pumAn samyaktvavAnityarthaH // 15 // atha samyaktvabhedAnAhanissaggu 1 vaesaruI 2, ANArui 3 sutta 4 bIyaruimeva / abhigama 6 vicchAraruI 7, kiriyA 8 saMkheva 9 dhammaruI 10 // 16 // - ete daza bhedAH samyaktvasya jJeyAH / tatra prathamo nisargaruciH, nisargaH svabhAvastena rucistattvAnAmabhilASo yasya sa nisargarucirvijJeyaH 1 / dvitIya upadezaruciH, upadezena guruktena ruciryasya sa upadezaruciH, yadA gururdharmamupadizati, tadaikAgracitto yaH zrRNoti sa upadezarucidvitIyo jJeyaH 2 |tRtiiy AjJayA sarvajJavacanena ruciryasya sa AjJArucirvijJeyaH 3 / sUtreNAgamenaiva ruciryasya sa sUtrarucizcaturtho jJeyaH 4 / paJcamo bIjarUciH, bIjena Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ruciryasya sa bIjaruciH, bIjaM okamapyanekArthaprabodhakaM vacanaM, tena ruciryasyeti bIjaruciH 5 |abhigmruciH SaSThaH, abhigamena jJAnena ruciryasya so'bhigamaruciH 6 / saptamo vistAraruciH, vistAreNa ruciryasya sa vistAraruciH 7 / tathA kriyArUciH, kriyayA dharmAnuSThAnena ruciryasya sa kriyAruciraSTamo jJeyaH 8 / tathA sakSeparuciH, sakSepeNa-saGgraheNa ruciryasya sa saGkSaparucirnavamaH 9 / tathA dharmeNa zrutadharmeNaruciryasya sa dharmaruciH, zrutadharmAbhyAsarucirdazamaH 10 / yadyapi samyaktvasya jIvAdbhedo nAsti, jIvasya svarUpaM samyaktvam, tathApi lakSya-lakSaNayorguNaguNinoH kathanamAtreNa kathaJcidbhedo'pyasti // 16 // atha samyaktvabhedAnnAmamAtreNoktvA vistareNAha bhUyattheNAhigayA, jIvAjIvA ya puNNapAvaMca / sahasaMmuiyAsavasaMvaro ya, roei unisggo||17|| sa nisargaruciH kathyate, yattadonityAbhisambandhAt, sa iti kaH ? yena jIvA ajIvAzca, puNyaM pApaM ca, ete pUrvoktA bhAvA bhUtArthena-satyArthenAdhigatAH, bhUtaH sadbhUto'rtho viSayo yasya tad bhUtArthaM jJAnamucyate / tenAmI jIvAdayo bhAvAH sadbhUtAH santIti kRtvA gRhItAH / ca punaH pUrvoktA jIvAjIvAH, puNyapApaM ca, punarAzravasaMvarau, cazabdAd bandhamokSau, ityAdi navApi bhAvAn saha saMmatyA sahAtmanA saGgatA matiH sahasaMmatistathA saha saMmatyA-svabuddhayA paropadezaM vinA jAtismRtyAdivizadabuddhayA yasmai rocante sa nisargaruciH samyaktvavAnucyate // 17 // amumevArthaM punarAha jo jiNuTThibhAve, cauvvihe saddahAi sayameva / emeva nannahatti ya, sa nisaggaruitti nAyavvo // 18 // sa nisargarucitivyaH, sa iti kaH ? yazcaturvidhAn davyakSetrakAlabhAvarUpAn jinoddiSTAn bhAvAn-jinoktAn padArthAn svayameva paropadezaM vinaiva zraddadhAti manasi dhArayati, punaryo jinokteSu tattveSvevamevaitat, yathA jinaidRSTaM jIvAdi tattathaiveti, nAnyatheti buddhi kurute, sa nisargarucirucyate // 18 // athopadezaruceH svarUpamAha ee ceva hu bhAve, uvaiTe jo pareNa saddahaI / chaumattheNa jiNeNa ya, uvaesarui tti nAyavyo // 19 // sa upadezaruciriti jJAtavyaH, sa iti kaH ? ya etAMzcaiva bhAvAn jIvAjIvAdIn pareNAnyena chadmasthena, vA'thavA jinena kevalinA tIrthakareNopadiSTAn zraddadhAti, huzabdo nizcaye, cevazabdaH pAdapUraNe // 19 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, mokSamArgIyAkhyamadhyayanam] [111 athAjJAruce svarUpamAha rAgo doso moho, annANaM jassa avagayaM hodd'| ANAe royaMto, so khalu ANAruI nAma // 20 // sa khalu nizcayenAjJArucirnAmeti prasiddho bhavati / sa iti kaH ? yasya rAgaH snehaH, dveSo'prItiH, mohaH zeSamohanIyaprakRtayaH, ajJAnaM mithyAtvarUpam, etatsarvaM naSTaM bhavati, asya dezato'pagataM gamyate, na sarvataH apagatazabdasya pratyekaM sambandhaH / yasya rAgo dezato'pagataH, yasya dveSo'pi dezato'pagataH, yasya moho'pi dezato'pagataH, yasyAjJAnaM dezato'pagataM, eteSAmapagamAdAjJayA AcAryAdhupadezena rocamAnajIvAjIvAditattvaM tatheti pratipadyamAno yo bhavati, sa AjJArucirityarthaH / atra mASatuSadRSTAntaH, 'mA rUsa, mA tuse' ti sthAne mASatuSeti dRSTAnto'sti // 20 // jo suttamahijjato, sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa ya, so suttaruitti nAyavvo // 21 // sa sUtrarucitivyaH, sa iti kaH ? yaH sUtramAgamamadhIyAnaH paThan san sUtreNAgamena samyaktvamavagAhate prApnoti / kIdRzena sUtreNa ? aGgenAcArAGgAdinA, athavA 'bAhireNa' bAhyenAnaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA samyaktvaM govindvaackvllbhte,ssuutrrucirjeyH||2|| atha bIjaruceH svarUpamAha egeNa aNegAI, payAI jo pasarai u sammattaM / . udaevva tillabiMdU, so bIyaruitti nAyavvo // 22 // sa bIjaruciriti jJAtavyaH, sa iti kaH ? yaH 'sammattaM' iti samyaktvavAn, guNaguNinorabhedopacArAt samyaktvazabdena samyaktvadhAryAtmaiva gRhyate, tasmAdyaH samyaktvI ekena padena jIvAdinA, anekeSu bahuSu padeSu jIvAdiSu tu nizcayena prasarati, vyApakabuddhimattvena jAnAtItyarthaH / kasmin ka iva ? udake tailabinduriva, yathodakasyaikadezato gato'pi tailabinduH sarvamudakamAkrAmati, tathA tattvaikadezotpannarucirapyAtmA tathAvidhakSayopazamAdazeSeSu tattveSurucimAn bhavati, sa evaMvidho bIjarucitivya ityarthaH / yathA bIjamekamapi krameNAnekabIjAnAM janakaM syAt, tathAsyApi ruciviSayabhedato rucyantarANAM janayitrI syAditi bhAvaH // 22 // athAbhigamaruceH svarUpamAha so hoi abhigamaruI, suanANaM jeNa atthao dittuN| ekkArasaaMgAI, paInnagaM diTThivAo ya // 23 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 so'bhigamarucirbhavati / sa iti kaH ? yena zrutajJAnamarthato'rthamAzritya dRSTaM, ye zrutajJAnasyArtho'dhigato bhavati / kiM tat zrutajJAnamityAha-ekAdazAGgAnyAcArAGgAdIni, tathA prakIrNakamiti jAtitvAdekavacanam / prakIrNakAnyuttarAdhyayanAdIni dRSTivAdaH parikarmasUtrAdiH, cazabdAdupAGgAnyupapAtikAdIni sarvANi yenArthato jJAtAni bhavanti, so'bhigamarucirbhavatItyarthaH // 23 // atha vistAraruceH svarUpamAha 112 ] davvANa savvabhAvA, savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvAhi nayavihIhi ya, vitthAraruitti nAyavva // 24 // sa vistAraruciriti jJAtavyaH / sa iti kaH ? yasya puruSasya dravyANAM dharmAstikAyAdInAM sarve bhAvAH, ekatvapRthaktvasaMyogavibhAgAdisamastaparyAyAH sarvapramANai: pratyakSAsnumAnopamAnA''gamaizca punaH sarvairnayavidhibhirnaigama-saGgraha-vyavahAra-RjusUtra - zabda- samabhirUDhaivaMbhUtairupalabdhA yathArUpeNa jJAtAH santi, sa vistArarucirvijJeya ityarthaH // 24 // atha kriyArucisvarUpamAha daMsaNanANacaritte, tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriyA bhAvaruI, so khalu kiriyAruI nAma // 25 // sa khalu nizcayena kriyArucirnAma prasiddho jJeyaH / sa iti kaH ? yaH puruSo darzanajJAnacAritre, tathA tapovinaye kriyAbhAvarucirbhavati, tathA satyasamiti guptiSu kriyAbhAvarucirbhavati / darzanaM ca jJAnaM ca cAritraM ca darzanajJAnacAritram, tasmin / tapAMsi ca vinayAzca teSAM samAhArastapovinayam, tasmiMstapovinaye / tapassu dvAdazavidheSu, tathA vinayeSvAcAryAdInAM bhaktiSu tathA satyAyAH samitayaH satyasamitayastAsu satyasamitiSu / kriyAyAM darzanajJAnacAritratapovinayasatyasamitInAmArAdhanAnuSThAnavidhau bhAvena ruciryasya sa kriyAbhAvaruciH // 25 // atha saGkSeparucisvarUpamAha abhiggAhiyakudiTThI, saMkhevarur3a tti hoi nAyavvo / avisArao pavayaNe, aNabhiggahio ya sesesu // 26 // sa saGkSeparucirbhavatIti jJAtavyaH / sa iti kaH ? yo 'nabhigRhItakudRSTiH, anabhigRhItA'naGgIkRtA kudRSTibaddhamatAdirUpA yena so'nabhigRhItakudRSTiH, yena mithyAtvinAM kumatizcAGgIkRtA nAstItyarthaH / punaryaH pravacane - jinoktasiddhAnte'vizArado'caturaH, punaryastu zeSeSu mateSvapi kapilAdimateSvapi kuzalo nAsti, sa caitAdRzaH puruSaH saGkSeparuciH syAt // 56 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, mokSamArgIyAkhyamadhyayanam] [113 atha dharmaruce svarUpamAha joasthikAyadhamma,suyadhammaMkhalu crittdhmNc| saddahai jiNAbhihiyaM, so dhammaruitti nAyavvo // 27 // sa dharmarucirbhavatIti jJAtavyam / yaH puruSo'stikAyAnAM dharmAdInAm, arthAddharmAstikAyA'dharmAstikAyAkAzAstikAyAdInAM dharmamasAdhAraNalakSaNaM svabhAvaM calanasvabhAvasthirasaMsthAnAvakAzadAnAdikaM jinAbhihitaM tIrthaGkaroktaM zraddadhAti punaryo jinoktameva zrutadharmamaGgapraviSTAdirUpaM, ca punazcAritradharma sAmAyikacchedopasthApanIya-parihArazuddhisUkSmasamparAya-yathAkhyAtAdikaM jinoktaM zraddadhAti, na tu yo dharmAdInAM lakSaNaM pAkhaNDibhiruktaM zraddhatte / atra hi pRthagupAdhibhedena samyaktvabhedakathanaM ziSyavyutpAdanArtham |anythaa tu nisargarucirupadezarucizca, etAvubhau bhedAvabhigamarucAvevAntarbhavataH // 27 // atha samyaktvaliGgAnyAha paramatthasaMthavo vA, sudiTThaparamatthasevaNA vA vi| vAvannakudaMsaNavajjaNA, ya sammattasaddahaNA // 28 // etatsamyaktvazraddhAnaM samyaktvasya lakSaNaM samyaktvavataH puruSasya cihna jJeyam / kiM tallakSaNaM? paramArthasaMstavaH, paramAzca te'rthAzca paramArthA-jIvAditattvAni, teSAM paramArthAnAMjIvAdibhAvAnAM saMstavaH svarUpajJAnAdutpannaparicayaH paramArthasaMstavaH, etatprathamaM samyaktvavato lakSaNam / vAzabdaH pAdapUraNe vA'thavA'nyallakSaNamidam sudRSTaparamArthasevanam, suSTha yathAsvarUpaM dRSTAH darzitA vA paramArthA jIvAdayo yaiste sudRSTaparamArthA gItArthAH, teSAM sevanaM sudRSTaparamArthasevanam / bahuzrutAnAmAcAryAdInAM yathAzakti vaiyAvRttyasya karaNam, etadapi samyaktvalakSaNam / ca punApannakudarzanavarjanam, vyApanna-vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanAH, yaiH pUrvaM samyaktvaM labdhvA samyaktvaghAtakarmodayAtpunaH samyaktvaM vAntaM, te vyApannadarzanA nihnavAdayaH / tathA kutsitaM darzanaM yeSAM te kudarzanAH zAkyAdayaH / vyApanadarzanAzca kudarzanAzca vyApannakudarzanAH teSA varjanaM vyApanadarzanakudarzanavarjanam / etadapi samyaktvalakSaNaM jJeyam / yaH samyaktvavAn bhavati, sa nihnavaiH kuliGgibhizca paricayaM na karoti // 28 // samyaktvamAhAtmyamAha nathicarittaMsammattaviNaM, daMsaNe ubhaviyavvaM / sammattacarittAI, jugavaM puvvaM ca sammattaM // 29 // he ziSya ! samyaktvavihInaM cAritraM nAsti, samyaktvena vinA cAritraM nAsIt, na bhaviSyati nAsti ca / ko'rthaH ? yAvatsamyaktvaM notpadyate tAvaccAritraM na syAt / tu - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 punadarzane - samyakatve tu cAritreNa bhvitvym|athvaa samyaktve cAritraM bhaktavyaM bhajanIyam samyaktvaM ca cAritraM ca samyaktvacAritre, yugapadekakAlamutpadyate iti zeSaH / tathApi tatrAnukramo'sti, pUrvaM samyaktvaM pazcAccAritramutpadyate / samyaktvacAritrayoryugapadutpAde'pyayaM niyamo'stIti bhAvaH // 29 // punarapi tadevAha - nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na hoi caraNaguNA / aguNissa natthi mukkho, natthi amokkhassa nivvANaM // 30 // adarzaninaH-samyaktvarahitasya jJAnaM nAsti, ityanena samyaktvaM vinA samyagjJAnaM na syAdityarthaH / jJAnaM vinA cAritraguNAH, cAritraM paJcamahAvratarUpaM, tasya guNAH piNDavizuddhyAdayaH karaNacaraNasaptatirUpA na bhavanti / aguNinazcAritraguNai rahitasya mokSaH-karmakSayo nAsti, amokSasya-karmakSayarahitasya nirvANaM - muktisukhaprAptirnAsti // 30 // atha samyaktvasyASTAvAcArAnAha nissaMkiya nikkaMkhiya, nivvitigicchA amUDhadiTThIya / uvavUha thirIkaraNe, vacchallapabhAvaNe atttth||31|| niHzaGkitatvaM dezataH sarvatazca zaGkArahitatvam, punaniHkAGkSitatvaM zAkyAdyanyadarzanagrahaNavAJchArahitatvam, nirvicikitsyaM phalaM prati sandehakaraNaM vicikitsA, nirgatA vicikitsA nirvicikitsA, tasyA bhAvo nirvicikitsyam, kimetasya tapaH prabhRtiklezasya phalaM vartate na veti lakSaNam / athavA vidantIti vidaH sAdhavaH, teSAM vijugupsA, kimete malamalinadehAH ? acittapAnIyena dehaM prakSAlayatAM ko doSaH syAdityAdinindA tadabhAvo nirvijugupsyam / prAkRtArSatvAtsUtre nirvicikitsyamiti pAThaH / amUDhA dRSTiramUDhadRSTiH, RddhimatkutIthikAnAM parivrAjakAdInAmRddhi dRSTvA'mUDhA kimasmAkaM darzanaM ? yatsarvathA daridrAbhibhUtaM, ityAdimoharahitA dRSTirbuddhiramUDhadRSTiH / yatparatIthinAM bhUyasImRddhi dRSTvApi svakIye'kiJcane dharme mateH sthirIbhAvaH / ayaM caturvidho'pyAcAro'ntaraGga uktH| atha bAhyAcAramAha-upabRMhaNA, darzanAdiSu guNavatAM prazaMsA / punaH sthirIkaraNam, dharmAnuSThAnaM prati sIdatAM dharmavatAM puruSANAM sAhAyyakaraNena dharme sthirIkaraNam / punarvAtsalyaM, sAdharmikANAM bhaktapAnIyairbhaktikaraNam / punaH prabhAvanA ca svatIrthonnatikaraNam, ete'STAvAcArAH samyaktvasya jJeyA ityarthaH // 31 // atha cAritrabhedAnAha sAmAiyattha paDhama, cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 32 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28, mokSamArgIyAkhyamadhyayanam] [115 akasAyamahakkhAyaM, chaumatthassa jiNassa vA / eyaM cayarittakaraM, cArittaM hoi AhiyaM // 33 // yugmam // atha prathamaM sAmAyikaM cAritraM jJeyam, samo rAgadveSarahitazcittapariNAmaH, tasmin, same'yo-gamanaM samAyaH, samAya eva sAmAyikam / athavA samAnAM jJAnadarzanacAritrANAmAyolAbhaH samAyaH, samAya eva sAmAyikaM sarvasAvadhaparihArarUpam / yadyapi sarvamapi cAritraM sAmAyikamevocyate, tathApi chedopasthApanAdibhedeSu prathamatvAtprathamaM nAmnAM bhedAd jJeyam / yato hi zabdAdhikyAdarthAdhikyaM prathamaM kathanamAtratvena / tadapi sAmAyikaM nAma cAritraM dvividhaM, itvaraM 1 / yAvatkathitaM ca 2 / bharatairavatamahAvideheSu madhyamajinatIrtheSu copasthApa-nAyAH sadbhAve yAvatkathitaM sambhavati, upasthApanAyA abhAve yAvajjIvamapi bhavati / itvaraM chedopasthApanIyAnAM sAdhunAM bhavati / tathA dvitIyaM chedopasthApanIyam, asya zabdasya ko'rthaH ? sAticArasya niraticArasya vA sAdhostIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedacchedaH, tasmai chadAya yogyopasthApanA mahAvratAropaNA yasmistacchedopasthApanaM cAritraM dvitIyaM jJeyam / tadapi dvividhaM, sAticAraM niraticAraM ca / ___ atha parihAravizuddhaM tRtIyam, parihArastapovizeSaH tena vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhikaM bhavati / tadvidhizcAyaM-nava yatayo gaNAtpRthagbhUyASTAdazamAsAn yAvatsAdhayanti / tatra navasAdhUnAM madhye catvAraH parihArikA bhavanti, catvAro'nye teSAM vaiyAvRttyakarAH, te'nuparihArikA bhavanti / ekastu navamaH kalpasthito vAcanAcAryo bhavati / evaM SaNmAsaM yAvattapaH kRtvA, pazcAt SaNmAsaM yAvadye parihArikAste'nupahArikA bhavanti, anupahArikAzca parihArikA bhavanti / SaNmAsaM yAvadeva tapaH kurvanti / tatazca yaH kalpasthitaH so'pi tenaiva vidhinA SaNmAsaM yAvattapaH karoti, zeSeSu SaTsu mAseSvekaH kazcit kalpasthito bhUtvA, te'nye sarve'pyanupahArikAzca bhavanti / evaM vidhinA'STAdazamAsapramANaH kalpo jJAtavyaH / kalpasamAptau tu punaH parihAravizuddhimanto navApi yatayo jinakalpaM vA gaNaM vA''zrayanti / etadAcAravantaH sAdhavo hi jinasya, jinapArzve sthitasya sthavirasya gaNadharasya vA samIpaM pratipadyante, nAnyasya pArzve tiSThanti / teSAM cAritraM parihAravizuddhikaM tRtIyaM jJeyam / tathA sUkSmasamparAyaM caturthaM bhavati / sUkSmaH-kiTTIkaraNAt svalpIkRtaH samparAyolobhAkhyaH kaSAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / etaccAritraM upazamazreNikSapaka zreNyArUDhasya sAdhorlobhAnuvedanasamaye bhavati / sUkSmaM saMparAyaM' ityanusvAraH prAkRtatvAt // 32 // ___ akaSAyaM-kaSAyarahitaM kSapitakaSAyAvasthAyAmetadbhavati, yathAkhyAtanAmakaM tIrthaGkaroktaM paJcamaM jJeyam / idaM hi yathAkhyAtaM cAritraM chadmasthasyopazAntamohAkhye ekAdaze, tathA kSINamohAkhye dvAdaze guNasthAne vartamAnasya bhavati / vA'thavA jinasya kevalinastrayo Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 daze sayogAkhye guNasthAne, tathA'yogAkhye ca caturdaze guNasthAne vartamAnasya bhavati, etatpaJcavidhaM cAritraM bhavati / kIdRzaM cAritraM ? cayarittakaraM' cayAnAM-karmarAzInAM riktamabhAvaM karotItyevaMzIlaM, cayAnAM riktakaraM tIrthakarairAkhyAtaM, karmarAzInAmabhAvakaraM, sAmAyikAdipaJcavidhaM cAritraM karmakSayakArakamityarthaH // 33 // atha tapobhedamAha tavo ya duviho vutto, bAhirobhitaro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabhitaro tavo // 34 // tapo dvividhaM proktam, bAhyaM tathAbhyantaraM, bAhyaM SaDvidhaM proktam evamiti SaDvidhamevAbhyantaramapi tapaH proktam // 34 // atha jJAnadarzanacAritrANAM madhye mokSamArge kasya kIdRzo vyApAro vartate ? tamAha - nANeNa jANaI bhAve, daMsaNeNa ya saddahe / caritteNa nigiNhAi, taveNa parisujjhaI // 35 // jJAnena-matijJAnAdinA bhAvAn-jIvAjIvAdIn jAnAti, ca punadarzanena bhagavadvacanaM zraddhayA zraddhate satyatvenAGgIkurute / cAritreNa-viratipratyAkhyAnena nigRhNAti, viSayebhyo nivartate / tapasA pari-samantAt zuddhayati karmamalApagamAnimalo bhavatItyarthaH // 35 // atha mokSaphalabhUtAM gatimAha khavittA puvvakammAI, saMjameNa taveNa y| savvadukkhapahINaTThA, pakkamaMti mahesiNo ||36||ttibemi // maharSayo mahAmunayaH saMyamena saptadazavidhena, punastapasA dvAdazavidhena, cazabdAd jJAnadarzanAbhyAM ca pUrvakarmANi pUrvopArjitakarmANi kSapayitvA prahINasarvaduHkhArthAH santo mokSAbhilASiNaH santaH prakramanti-parAkramaM kurvantaH siddhi gacchanti / prahINAni prakarSaNa hAni prAptAni sarvaduHkhAni yatra tatprahINasarvaduHkhaM-mokSasthAnaM, tadarthayante'bhilaSantIti prahINasarvaduHkhArthA, mokSAbhilASiNa ityarthaH / prahINasarvaduHkhArthA iti sthAne sarvaduHkhaprahINArthA iti pAThastu ArSatvAt / ityahaM bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 36 // iti mokSa mArgIyAkhyamadhyayanam sampUrNam // 28 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM mokSamArgIyAkhyamaSTAviMzamadhyayanaM sampUrNam // 28 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 29 samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane mokSamArgagatiruktA sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA vItarAgatvaM syAttathAbhidhAyakamekonatriMzattamaM kathyate suyaM me AsaM te bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu sammattaparakkame nAmajjhayaNe samaNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiyA, jaM sammaM saddahittA, pattiyAittA, roittA, phAsittA, pAlaittA, tIraittA, kiTTaittA, sohaittA, ArAhittA, ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijjhaMti bujjhaMti muccati parinivvAiMti, savvadukkhANamaMtaM karaMti // 1 // ityAlApakam / he AyuSyamanniti sambodhanam, he jambU ! mayA zrutaM, tena bhagavatA jJAnavatA AyuSmatA jIvatA vidyamAnena zrImahAvIreNaivamAkhyAtamevaM kathitam / evamiti kimuktaM ? tadAhaihAsmin jagatyAga vA khalu nizcayena samyaktvaparAkramaM nAmAdhyayanam, samyaktve sati vardhamAnairguNaiH karmazatrujayalakSaNaH parAkramo balaM yasmiMstatsamyaktvaparAkramaM nAmAdhyayanaM zramaNena tapasvinA bhagavataizvaryayuktena zrImahAvIreNa kAzyapagotrIyeNa praveditam, yatsamyaktvaparAkramamadhyayanaM zraddhAya sUtrArthAbhyAM sAmAnyena pratipadya, pratItya vizeSeNa pratItimAnIya, rocayitvA tasyAdhyayanasyArthAbhilASamanuSThAnAbhilASamAtmanyutpAdya, punaH spRSTvA manovAkkAyaistaduktAnuSThAnaM saMspRzya, pAlayitvA tasyAdhyayanasya guNenAtIcAravarjanena rakSayitvA tIrayitvA'nuSThAnaM pAraM nItvA, kIrtayitvA guruM prati vinayapUrvakaM mayA bhavadbhyaH sakAzAtsamyakprakAreNa sampUrNamadhItamiti kathanena, zodhayitvA gurorvacanAt pazcAcchuddhaM kRtvA, ArAdhya yathoktotsargApavAdanayavijJAnena sevanaM kRtvA, AjJayA gurvAdezenAnupAlya, nityamAsevya bahavo jIvAH siddhyanti-siddhiguNayuktA bhavanti, buddhayanti-ghAtikarmanivAraNena tattvajJA bhavanti, mucyante bhavopagrAhikarmacatuSTayabandhAnmuktA bhavanti, parinirvAnti karmadAvAnalopazamena zItalatvaM prApnuvanti / sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAmantaM kurvanti / ityAlApakArthaH // 1 // tassa NaM ayamaTThe evamAhijjai // 2 // tasya samyaktvaparAkramAdhyayanasyAyaM vakSyamANo'rthaM evamamunA prakAreNa zrImahAvIreNAkhyAyate - kathyate // 2 // taM jahA-saMvege 1, nivvee 2, dhammasaddhA 3, gurusAhammiyasussUsaNayA 4, AloayaNA 5, niMdaNayA 6, garahaNayA 7, sAmAIe 8, cauvIsatthae 9, vaMdaNe 10, paDikkamaNe 11, kAussagge 12, paccakkhANe 13, thayathuimaMgale Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 14, kAlapaDilehaNayA 15, pAyacchittakaraNe 16,khamAvaNayA 17, sajjhAe 18, vAyaNayA 19, paDipucchaNayA 20, pariyaTTaNayA 21, aNuppehA 22, dhammakahA 23, suyassa ArAhaNayA 24, egaggamaNasaMnivesaNayA 25, saMjame 26, tave 27, vodANe 28, suhasAe 29, appaDibaddhayA 30, vivittasayaNAsaNasevaNayA 31, viNiyaTTaNayA 32, saMbhogapaccakkhANe 33, uvahipaccakkhANe 34, AhArapaccakkhANe 35, kasAyapaccakkhANe 36, jogapaccakkhANe 37, sarIrapaccakkhANe 38, sahAyapaccakkhANe 39, bhattapaccakkhANe 40, sabbhAvapaccakkhANe 41, paDirUvayA 42, veyAvacce 43, savvaguNasaMpaNNayA 44, vIyarAgayA 45, khaMtI 46, muttI 47, maddave 48, ajjave 49, bhAvasacce 50, karaNasacce 51, jogasacce 52, maNaguttayA 53, vayaguttayA 54, kAyaguttayA 55, maNasamAhAraNayA 56, vayasamAhAraNayA 57, kAyasamAhAraNayA 58, nANasaMpannayA 59, daMsaNasaMpannayA 60, carittasaMpannayA 61, soiMdiyaniggahe 62, cakkhidiyaniggahe 63, ghANidiyaniggahe 64, jibbhediyaniggahe 65, phAsidiyaniggahe 66, kohavijaye 67, mANavijaye 68, mAyAvijaye 69, lohavijaye 70, pejjadosamicchAdasaNavijaye 71, selesI 72, akkammayA 73, ||3||iti sUtram // etasya samyaktvaparAkramAdhyayanasya zrImahAvIreNa yathAnukramamartho vyAkhyAyate tadyathAsaMvego mokSAbhilASaH 1, nirvedaH saMsArAdviraktatA 2, dharme zraddhA-dharme ruciH 3, gurustattvopadeSTA, tasya guroH, sAdharmiNaH-samAnadharmakartuzca zuzrUSaNA - sevA 4, AlocanA guroragre pApAnAM prakAzanaM 5, nindanA AtmasAkSikamAtmano nindA 6, garhaNA aparalokAnAM purataH svadoSaprakAzanaM 7, sAmAyikaM zatrau mitre sAmyaM 8, caturviMzatistavo 'logassujjoyagare' ityAdicaturviMzatijinanAmapaThanaM 9, vandanaM dvAdazAvarttavandanena gurorvandanA 10, pratikramaNaM pApAnivartanaM 11, kAyotsargo'tIcArazuddhayarthaM kAyasya vyutsarjanaM kAyamamatvavarjanaM 12, pratyAkhyAnaM mUlaguNottaraguNadhAraNaM 13, stavastutimaGgalaM, stavaH zakrastavapAThaH, stutirUrvIbhUya jaghanyena catuSTayastutikathanaM, madhyamenASTastutikathanaM, utkRSTena 108 stuti kathanam / stavazca stutayazca stavastutayaH, stavastutaya eva maGgalaM stavastutimaGgalam 14, kAlapratilekhanA, kAlasya vyAghAtikaprabhRtikAlacatuSTayasya pratilekhanA prarUpaNA kAlagrahaNarUpA kAlapratilekhanA 15, prAyazcittakaraNaM, lagnasya pApasya nivRttyarthaM tapasaH karaNam 16, kSamApanA aparAdhakSAmaNaM 17, svAdhyAyaH paJcavidho vAcanAdikaH 18, vAcanA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [ 119 gurusamIpe sUtrAkSarANAM grahaNaM 19, pratipRcchanA guroH purataH sandehasya pRcchanam 20, parivartanA sUtrapAThasya muhurmuhurguNanaM 21, anuprekSA sUtrasya cintanaM 22, dharmakathA dharmasambaddhAyA vArtAyAH kathanam 23, zrutArAdhanA siddhAntasyArAdhanA 24, ekAgramanaH sannivezanA, cittasyaikasmin pradhAne dhyeyavastuni sthirIkaraNaM 25, saMyama AzravAdviratirUpaH 26, tapo dvAdazavidhaM 27, vyavadAnaM vizeSeNAvadAnaM karmazuddhirvyavadAnaM karmaNAM nirjarA 28, sukhazAtaM sukhasya viSayasukhasya zAtaM zAtanaM spRhAnivAraNaM 29, apratibaddhatA nIrAgatvaM 30, viviktazayanAsanasevanA strIpazupaNDakAdirahitazayanAsanAnAmAsevanA 31, vinivartanA paJcendriyANAM viSayebhyo vizeSeNa nivartanaM 32, sambhogapratyAkhyAnaM sambhoga ekamaNDalIbhoktRtvaM, tasya pratyAkhyAnaM, gItArthAvasthAyAM jinakalpAcAragrahaNena parihAraH sambhogapratyAkhyAnaM 33, upadhipratyAkhyAnaM rajoharaNamukhavastrikAM vihAyA'nyopadhiparihAraH 34, AhArapratyAkhyAnaM sadoSAhAraparihAra: 35, kaSAyapratyAkhyAnaM krodhAdiparihAra: 36, yogapratyAkhyAnaM, manovAkkAyAnAM vyApAro yogastasya pratyAkhyAnaM parihAra: 37, zarIrapratyAkhyAnaM prastAve samAgate zarIrasyApi vyutsarjanaM 38, sAhAyyapratyAkhyAnaM sAhAyyakAriNAM parihAraH 39, bhaktapAnapratyAkhyAnamanazanagrahaNaM 40, sadbhAvapratyAkhyAnaM sadbhAvena punarakaraNena paramArtha-vRttyA pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM 41 / pratirUpatA pratiH-sAdRzye, tataH prati: sthavirakalpimunisadRzo rUpaM veSo yasya sa pratirUpaH, pratirUpasya bhAvaH pratirUpatA, sthavirakalpisAdhuyogyaveSadhAritvaM 42, , vaiyAvRttyaM (vyAvRto- gurvAdikAryeSu vyApAravAn, tadbhAvo vaiyAvRttyaM) sAdhunAmAhArAdyAnayanasAhAyyaM 43, sarvaguNasampannatA jJAnAdiguNasahitatvaM 44, vItarAgatA rAgadveSanivAraNaM 45, kSAntiH kSamA 46, muktinirlobhatA 47, mArdavaM mAnaparihAraH 48, ArjavaM saralatvaM 49, bhAvasatyamantarAtmanaH zuddhatvaM 50, karaNasatyaM pratilekhanAdikriyAviSaye nirAlasyaM 51, yogasatyaM manovAkkAyayogeSu satyaM yogasatyaM 52, manoguptitvaM manaso'zubhapadArthAd gopanaM 53, vacoguptitvaM vacaso'zubhapadArthAd gopanaM 54, kAyagupsitvaM kAyasyA'zubhavyApArAd gopanaM 55, manaH samAdhAraNA manasaH zubhasthAne sthiratvena sthApanaM 56, vacaH samAdhAraNA vacanasya zubhakArye sthApanaM 57, kAyasamAdhAraNA kAyasya zubhakArye sthApanaM 58, jJAnasampannatA zrutajJAnasahitatvaM 59, darzanasampannatvaM samyaktvasahitatvaM 60, cAritrasampannatvaM yathAkhyAtacAritrayuktatvaM- 61, zrotrendriyanigrahaH 62, cakSurindriyanigrahaH 63, ghrANendriyanigrahaH 64, jihvendriyanigrahaH 65, sparzendriyanigrahaH 66, krodhavijayaH 67, mAnavijayaH 68, mAyAvijaya: 69, lobhavijaya: 70, preyyadveSamithyAdarzanavijayaH, preyyaM premarAgarUpaM, dveSo'prItirUpaH, mithyAdarzanaM sAMzayikAdi, teSAM vijayaH, preyyaM ca dveSazca mithyAdarzanaM ca preyyadveSamithyAdarzanAni teSAM vijayaH preyyadveSamithyAdarzanavijayaH 71, , zailezI caturdazaguNasthAnasthAyitvaM 72, akarmatA karmaNAmabhAvaH 73 / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ityeteSAM trisaptativacanAnAmarthamuktvA, arthateSAmeva pratyekaM phalamAha saMvegeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai, amuttarAe dhammasaddhAe savegaM havvamAgacchai,aNaMtANubaMdhikiohamANamAyAlobhe khavei, navaMca kammaM na baddhai, tappaccaIyaMcaNaM mitthattavisohi kAUNa daMsaNArAhae bhavai, daMsaNavisohieNaM visuddhAe acchegaie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjai, sohie NaM visuddhAe taccaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamai // 1 // ziSyaH pRcchati, he bhadanta ! he pUjya ! saMvegena-mokSAbhilASeNa kRtvA jIvaH kiM janayati ? kimutpAdayati ? tadA gururAha-he ziSya ! saMvegena kRtvA jIvo'nuttarAM pradhAnAM dharmazraddhAM-dharmaruciM janayati, tayA pradhAnayA dharmasya zraddhayA saMvegaM - mokSAbhilASaM 'havva' iti zIghramAgacchati-prApnoti / tato narakAnubandhino narakagatidAyino'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAMzcaturo'pi kaSAyAn kSapayati, navaM ca karma na badhnAti / tatpratyayAm, sa evA'nantAnubandhicatuSkaSAyakSaya eva pratyayaH-kAraNaM yasyAH sA tatpratyayA, tAM tatpratyayAmanantAnubandhikaSAyakSayAdutpannAM mithyAtvavizuddhi - sarvathA mithyAtvakSatiM kRtvA darzanArAdhako bhavati / kSAyakazuddhasamyaktvasyArAdhako niraticArapAlako bhavati / tataH samyaktva-vizuddhyA vizuddhayA'tinirmalayA'styekaH kazcid bhavyo yaH sa tenaiva bhavagrahaNena, tenaiva janmopAdAnena siddhayati-siddhi prApnoti / ekaH punaH samyaktvasya nirmalayA vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati / ityanena zuddhakSAyikasamyaktvavAn bhavatrayamadhye mokSaM vrajatyeva // 1 // nivveeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? nivveeNaM divvamANusatericchiesu kAmabhogesu nivveyaM havvamAgacchai, savvavisaesu virajjai, savvavisaesu virajjamANo AraMbhapariggahapariccAyaM karei, AraMbhapariggahapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vochiMdai, siddhimaggaM paDivanne bhavai // 2 // __ he bhagavan ! he pUjya ! nirvedena sAmAnyena saMsArAdvirAgabhAvena jIvaH kiM janayati ? gururAha-nirvedena devamanuSyatiryagsambandhiSu kAmabhogeSu nirveda-virAgaM, ete kAmabhogA virasAH, eteSu ko'nurAgaH ? iti buddhiH zIghramAyAti / tadA sarvaviSayeSu sarvaviSayebhyo viraktaH syAt, sarvaviSayebhyo virajyamAnaH pumAnArambhaH- karSaNAdiH, parigraho-dhanadhAnyAdiSu mUrchArUpaH, tayoH parityAgaM karoti |aarmbhprigrhprityaagN kurvANaH saMsAramArga mithyAtvA'viratyAdikaM vyucchinnatti, siddhimArga pratipanno bhavati,zuddhakSAyikasamyaktvarUpaM muktimArga pratyunmukho bhavati // 2 // 1 aarNbhpriccaayN-anysNskrnne|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [121 dhammasaddhAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? dhammasaddhAe NaM sAyAsokkhesu rajjamANe virajjai, AgAradhammaM ca NaM cayai, aNagAreNaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheyaNabheyaNasaMjogAINaM voccheyaM karei, avvAbAhaM ca NaM suhaM nivvattei // 3 // ____ he svAmin ! he pUjya ! dharmazraddhayA dharmaviSaye rucyA jIvaH kiM janayati ? gururAhahe ziSya ! dharmazraddhayA sAtAsukheSu sAtAvedanIyakarmajanitasukheSu viSayasukheSu rajyamAnaH pUrvaM rAgaM kurvANo virajyate-virakto bhavati / tadA''gAradharma-gRhasthadharma tyajati, tatazcAnagAraH sAdhuH san jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM vyAdhInAM chedanabhedanasaMyogaviyogAdInAM kaSTAnAM vyucchedaM karoti, tannibandhanakarmocchedaM karoti / tatazcA'vyAbAdhasukhaM-mokSasukhaM nivartayati / mokSasukhaM niSpAdayatItyarthaH // 3 // dharmazraddhAnantaraM gurvAdInAM zuzrUSako bhavati, atastatphalaM praSTakAmaH ziSya Aha gurusAhammiyasussusaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? gurusAhammiyasussusaNayAe NaM viNayapaDivattiM jaNayai, viNayapaDivanne ya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkhajoNiyamANussadevakugaio niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe maNussadevasuggaio nibaMdhai, siddhisugaI ca visohei, pasatthAiM ca NaM viNayamUlAI savvakajjAiM 'sohei, anne ya bahave jIve viNayattA bhava // 4 // ___hebhagavan !gurUNAmAcAryANAM sAdharmikANAmekadharmavatAM zuzrUSayA-sevayA jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-gurusArmikazuzrUSayA vinayapratipattiM vinayadharmasyArAdhanAM vinayAGgIkAratvaM janayati |vinyN pratipannaH pratipannavinayo'GgIkRtavinayo jIvo'natyAzAtanazIlaH sannAcAryAdInAmabhaktinindAhIlA'varNavAdAdyAzAtanAnivArakaH san narakatiryagyoni, tathA manuSyadevayoH kugatiM ca ruNaddhi-niSedhayati / AcAryANAmatyAzAtanAnivArako naro narakayonau notpadyate, tiryagyonau ca notpadyate, manuSyeSu kuyonau mlecchAdau, deveSu kuyonau kilbiSAdau notpdyte|... tathA punarvarNasajvalanabhaktibahumAnatayA mAnaveSUccaiHkuleSu sarvasukhabhAg manuSyaH syAt / varNa:-zlAghA, tena varNena sajvalanaM guNaprakaTIkaraNaM varNasajvalanam, bhaktirabhyutthAnAdikA, bahumAno'bhyantaraprItivizeSaH, varNazca sajvalanaM ca bhaktizca bahumAnazca varNasajvalanabhaktibahumAnAH, teSAM bhAvo varNasajvalanabhaktibahumAnatA, tayA varNa 1devadaggaio-anyasaMskaraNe // 2sAhei-anyasaMskaraNe, tatra vRtti-sAdhayati / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAga-2 [ uttarAdhyayanasUtre -: saJjvalanabhaktibahumAnatayA pumAn bhavet / yasya guNazlAghAbhaktiprItayaH sarvaiH kriyate, tAdRguttamakulaprasUto naraH syAdityarthaH / devo'pi ca mahadbhikaH syAt / ca punaH sa siddhisaGgatiM ca mokSarUpAM samIcInagatiM vizeSeNa zodhayati, prazastAni ca vinayamUlAni zrutajJAnAdIni sarvANi dharmakAryANi zodhayati / sa ca svayaM vinayamUlasarvakAryavizodhakaH sannanyAnapi bahUn jIvAn vinetA-vinayaM grAhayitA bhavati // 4 // guruzuzrUSAM kurvANasyA'tIcArasambhave'tIcArAlocanAdyatphalaM bhavati, tatpraznapUrvamAhaAloyaNAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? AloyaNAe NaM mAyAniyANamicchAdarisaNasallANaM mokkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei, ujjubhAvaM ca jaNayai, ujjubhAvapaMDivannevi ya NaM jIve amAI itthaveyaM napuMsagaveyaM ca Na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 5 // 122] bhagavan ! he bhadanta ! he pUjya ! AlocanayA gurvagre Atmano doSaprakAzanena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha - AlocanayA kRtvA jIvo mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAmuddharaNaM karoti / tatra mAyA- kApaTyam, nidAnaM tapaso vikrayaH, mamAsya tapasaH phalaM syAttarhi rAjyendrAdipadabhAgahaM syAmiti nidAnam, mithyAdarzanaM sAMzayikAdiviparItamatirUpaM, mAyA ca nidAnaM ca mithyAdarzanaM ca mAyAnidAnamithyAdarzanAni, tAnyeva zalyAni mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAni teSAmuddharaNaM dUrIkaraNaM karotItyarthaH / kIdRzAnAM mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAnAM ? mokSamArge vighnakArakANAM punaH kIdRzAnAM ? anantasaMsAravardhanAnAm, punaH RjubhAvaM saralatvaM janayati, RjubhAvaM pratipanno'pi nizcayena, 'NaM' vAkyAlaGkAre, jIvo'mAyI mAyArahitaH san strIvedaM napuMsakavedaM ca na badhnAti / strIvedanapuMsakavedaM cetpUrvaM baddhaM syAttarhi nirjarayati // 5 // AlocanA hi duSkRtanindAkArakasyaiva saphalA syAt, atastatphalaM praznapUrvamAhaniMdaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai, pacchANutAveNaM virajjamANe karaNaguNaseDhiM paDivajjai, karaNaseDhi paDiva aNagAre mohaNiyaM kammaM ugghAei // 6 // he bhadanta ! nindanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! AtmanaH pApasya nindanena pazcAttApaM janayati, hA ! mayA duSkRtaM kRtam, ityAdibuddhimutpAdayati, pazcAttApena virajyamAno - vairAgyaM prApnuvan san karaNaguNazreNim, apUrvakaraNena pUrvaM kadApyaprAptena vizadamana:pariNAmavizeSeNa guNazreNi-kSapaka zreNi pratipadyate'GgIkurute / karaNaguNazreNi pratipannaH pratipannApUrvaguNazreNiH sannanagAraH sAdhurmohanIyaM karma darzanamohanIyAdikaM karmodghAtayate'tizayena kSapayati // 6 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [123 kazcitsvadoSAnnindannapi pApabhIrutayA garhAmapi kuryAt, atastatphalaM praznapUrvamAha garahaNAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? garahaNAe NaM apurakkAraM jaNayai, apurakAragae NaM jIve appasatthehiMto jogehito nivattei, pasatthajoge ya pavattei pasatthajogapaDivanne ya NaM aNagAre aNaMtadhAipajjave khavei // 7 // ziSyaH pRcchati-he svAmin ! garhaNena-parasamakSamAtmano doSodbhAvanena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! jIvo garhaNenA'puraskAraM janayati, Atmani gurutvAropaNaM puraskAraH, na puraskAro'puraskArastamapuraskAramAtmano'vahIlAM janayati / yadA hi svasya garhaNAM karoti, svasya dhikkriyAM karoti, tadA'vahIlAvAn bhavati |apurskaargto jIvo'prazastebhyaH karmabandhahetubhyo yogebhyo nivartate, aprazastakarmabandhahetuyogAnnAGgIkurute, prazastayogAMstu pratipadyate / prazastayogapratipannazca, prAkRtatvAtpratipannaprazastayogo'GgIkRtasamyagyogo'nantaghAtinaH paryAyAn kSapayati / anantaviSayatayA'nante jJAnadarzane hantuMvinAzayituM zIlaM yeSAM te'nantaghAtinaH, tAn paryAyAn jJAnAvaraNAdikarmaNAM paryavAn pariNativizeSAn kSapayati // 7 // AlocanAdIni sAmAyikavata eva bhavantItyatastatpraznottarapUrvaM phalamAha sAmAie NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sAmAie NaM sAvajjajogaviraI jaNayai // 8 // he bhadanta ! sAmAyikena - samatArUpeNa jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! sAmAyikena sAvadyayogaviratiM janayati, karmabandhakAraNebhyaH sapApamanovAkAyayogebhyo viratiM pazcAnnivartanaM janayati // 8 // atha sAmAyikavAMzcaturviMzatijinastutiM vidhatte, tatkArakasya phalaM praznapUrvamAha cauvIsatthae NaM bhaMte jIve kiMjaNayai ? cauvIsatthae NaM daMsaNavisohiM jaNayai // 9 // he bhadanta ! he svAmin ! caturviMzatistavena 'logassujjoyagare' ityAdipaThanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! caturviMzatistavena darzanavizuddhi janayati, samyaktvanairmalyaM karoti // 9 // vaMdaNae NaM bhaMte jIve ki jaNayai ? vaMdaNae NaM nIyAgoyaM kamma khavei, uccAgoyaM kammaM nibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivattei, dAhINabhAvaM ca NaM jaNayai // 10 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 he bhadanta ! he pUjya ! vandanakena-gurUNAM dvAdazAvatavidhivandanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! zrIgurUNAM vandanakena nIcairgotraM karma kSapayati, gurUNAM vandanakArI nIcairgotre nAvataratItyarthaH, pUrvabaddhaM ca kSapayati / uccairgotrakarma badhnAti, uccairgotre'vataratItyarthaH / punaruccairgotre'vatIrNaH san saubhAgyaM sarvalokeSu vallabhatvaM, punarapratihataM kenApi nivArayitumazakyamAjJAphalamAjJAsAraM prabhutvaM nivartayatyutpAdayati / ca punardAkSiNyabhAvaM sarvalokAnAmanukUlatvaM janayati // 10 // etadguNopayuktena sAdhunA AdIzvaramahAvIrayostIrthe pravartamAnenAvazyaM pratikramaNaM kAryam, atastatphalaM praznapUrvamAha___ paDikkamaNeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM vayachiddAI pihei pihiyavayachidde puNa jIve niruddAsave asabalacaritte, aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte, apuhatte suppaNihidie viharai // 11 // he bhadanta ! pratikramaNena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! pratikramaNenA'parAdhebhyaH pazcAnnivartanena vratacchidrANi pidadhAti, vratAnAM prANAtipAtaviramaNAdInAM chidANyatIcArAn sthagayati-ruNaddhi, pihitavratacchidaH san punarjIvo niruddhAzravo bhavati |niruddhaashrvshc punarazabalacAritro-nirmalacAritro'STasu pravacanamAtRSUpayuktaH san samitiguptiSu sAvadhAnaH sannapRthaktvaH saMyamayogebhyo'bhinnaH san supraNihito viharati, supraNihitAnyasanmArgAniSedhya sanmArge vyavasthApitAnIndriyANi yena sa supraNihitendriyaH- sanmArgaprasthApitendriyaH sAdhuH svamArge viharatItyarthaH // 11 // atrAtIcAravizuddhayarthaM kAyotsarga karoti, atastatphalaM praznapUrvakamAha kAusaggeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNaM tIyapaDuppannaM pAyacchittaM visohei, visuddhapAyacchitte NaM jIve nivvuiyahiyae ohariyabharuvvabhAravahe pasatthajhANovagae suhaM suheNaM viharai // 12 // he bhadanta ! kAyotsarge'tIcAravizuddhayarthaM kAyasya vyutsarjanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! kAyotsargeNAtItaM cirakAlasambhUtaM, pratyutpannamAsanakAle vartamAna prAyazcittamupacArAtprAyazcittArhamatIcAraM vizodhayatyapanayati / vizuddhaprAyazcittazca jIvo nivRtaM-svasthIkRtaM hRdayaM yasya sa nirvRtahRdayaH prazastasadbhAvanAyAmupagataH sukhaMsukhena viharati, sukhAnAM paramparayA vicarati / ka iva ? apahRtabhAro bhAravaha iva, yathottAritabhArabharo bhAravAhakaH sukhaMsukhena viharati, tathA kAyotsargeNa prAyazcittavizuddhi vidhAya svasthIkRtahRdayo jIvaH sukhena vicaratIti bhAvaH // 12 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam] [125 evamapi zuddhayamAnena pratyAkhyAnaM kAryam, atastaphalaM praznapUrvakamAha paccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paccakkhANeNaM AsavadArAI niraMbhai, 'paccakkhANeNaM icchAnirohaM jaNayai, icchAnirohagae NaM jIve savvadavvesu viNIyataNhe sIyalabhUe viharaD // 13 // he bhadanta ! pratyAkhyAnena - mUlaguNottaraguNarUpapratyAkhyAnena jIvaH kiM jana-yati ? gururAha-he ziSya ! pratyAkhyAnenAzravadvArANi niruNaddhi, atizayenAvRNoti / atra pratyantare kutracidayaM praznoti-he svAmin ! pratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? atrottaraM-he ziSya ! pratyAkhyAnenecchAnirodhamAhArAdivAJchAyA nirodhaM janayati / icchAnirodhaM prApto jIvaH sarvadavyeSu suvinItatRSNo bhavati, sutarAmatizayena vinItA-spheTitA tRSNA yena sa suvinItatRSNaH, atyantadUrIkRtatRSNaH san zItalIbhUto viharati, bAhyAbhyantarasantAparahito vicarati // 13 // pratyAkhyAnAnantaraM caityavandanA kAryA, atastatphalaM praznapUrvamAha thavathuimaMgaleNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? thavathuimaMgaleNaM nANadaMsaNacarittabohilAbhaM jaNayai, nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpanne ya jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattiyaM ArAhaNaM ArAhei // 14 // ___ he bhadanta ! stavaH zakrastavarUpaH, stutiryo/bhUyakathanarUpA, athavaikAdisaptazlokAntA yAvadaSTottarazatazlokA vAcyAH / stutizca stavazca stutistavau, tAveva maGgalaM bhAvamaGgalarUpaM stutistavarUpaM maGgalaM, tena stutistavamaGgalena jIvaH kiM janayati ? stavastutimaGgaleneti pAThastu ArSatvAt / guruH praznottaramAha- he ziSya ! stutistavamaGgalena jIvo jJAnadarzanacAritrabothilAbhaM janayati / tatra jJAnaM matizrutAdi, darzanaM kSAyikasamyaktvaM, cAritraM viratirUpaM, tadrUpa eva bodhilAbho jainadharmaprAptiAnadarzanacAritrabodhilAbhastaM janayati / jJAnadarzanacAritrabodhilAbhasampannazca jIva ArAdhanAM jJAnAdInAmAsevanAmArAdhayati sAdhayati / kIdRzImArAdhanAM ? kalpavimAnotpattikAM, kalpAzca vimAnAni ca teSUtpattiryasyAH sA kalpavimAnotpattikA, tAm / punaH kIdRzImArAdhanAM ? antakriyAM, antasya saMsArasya karmaNAM vA'vasAnasya kriyAntakriyA, tAm, evaMbhUtAM jJAnAdhArAdhanAM sAdhayati / kalpAH saudharmAdayo devalokAH, vimAnAni navagraiveyakapaJcAnuttaravimAnAni / jJAnAdyArAdhanayA kazcidbharatAdivaddIrghakAlena muktiM prApnoti, kazcid gajasukumAlavatsvalpakAlenaiva muktiM prApnotIti bhAvaH // 14 // 1 paccakkhANeNaM icchAnirohaM jaNayai, icchAnirohagae NaM jIve savvadavvesu viNIyataNhe sIyalabhUe viharai-evaM pATho'nyasaMskaraNe nAsti / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 arhaccaityavandanAnantaraM svAdhyAyo vidheyaH, sa ca kAlaM dRSTvaiva vidhIyate, atastatphalaM praznapUrvakamAha kAlapaDilehaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAlapaDilehaNayAe NaM nANAvaraNijjaM kammaM khavei // 15 // ...-... he bhadanta ! kAlapratilekhanayA, kAlasya prAdoSikaprAbhAtikAdikasya pratilekhanA pratyuprekSaNA, siddhAntoktavidhinA satyaprarUpaNAgrahaNapratijAgaraNAsAvadhAnatvaM kAlapratilekhanA, tayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! kAlapratilekhanayA jIvo jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati // 15 // kadAcidakAlapAThe prAyazcittaM kartavyam, tadA prAyazcittakaraNe yatphalaM tadapi praznapUrvamAha- . pAyacchittakaraNeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? pAyacchittakaraNeNaM pAvakammavisohiM jaNayai, niraiyAre Avibhavai, sammaM ca NaM pAyacchittaM paDivajjamANe maggaM ca maggaphalaM ca visohei, AyAraM ca AyAraphalaM ca ArAhei // 16 // he bhadanta ! prAyazcittakaraNena pApazuddhikaraNenAlocanAdikena jIvaH kiM janayati ? gururvadati-he ziSya ! prAyazcittakaraNena pApakarmavizodhiM janayati, tatazca niratIcAro'tIcArarahito bhavati / samyak prAyazcittaM pratipadyamAnaH san mArga-samyaktvaM, ca punarmArgaphalaM, mArgasya-samyaktvasya phalaM jJAnaM, tadvizodhayati, ca punarAcAramArAdhayati AcArazabdena cAritramArAdhayati / punarAcArasya cAritrasya phalaM mokSamArAdhayati sAdhayati // 16 // prAyazcittaM yadA karoti, tadA kSAmaNAmapi karotyeva, atastatphalaM praznapUrvamAha khamAvaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? khamAvaNayAe NaM palhAyaNabhAvaM jaNayai, palhAyaNabhAvamuvagae ya savvapANabhUyajIvasattesu mittIbhAvaM uppAei, mittIbhAvamupagae yAvi jIve bhAvavisohiM kAUNa nibbhae bhavai // 17 // hebhadanta ! kSAmaNayA, duSkRtAnantaraM kSantavyamidaM mametyAdirUpayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! kSAmaNayA gurorage svakRtanindayA prahlAdanabhAvaM cittaprasattirUpaM janayati, prahlAdanabhAvamupagato jIvaH sarvaprANabhUtajIvasattveSu, prANAzca bhUtAzca jIvAzca sattvAzca prANabhUtajIvasattvAH, sarve ca te prANabhUtajIvasattvAzca sarvaprANabhUtajIvasattvAH, teSu Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [127 maitrIbhAvamutpAdayati / maitrIbhAvaM gatastu jIvo bhAvavizodhiM kRtvA rAgadveSanivAraNaM nidhAyehalokAdisaptabhayAni nivArya nirbhayo bhavati // 17 // kSAmaNAkAriNA sAdhunA svAdhyAyaH kartavyaH, atastatphalaM praznapUrvakamAha sajjhAeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sajjhAeNaM nANAvaraNijjaM kamma khavei // 18 // he bhadanta ! svAdhyAyena paJcaprakAreNa jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! svAdhyAyena jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati // 18 // tatra paJcavidhasya svAdhyAyasya pRthakphalaM praznapUrvakamAha vAyaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vAyaNayAe NaM nijjaraMjaNayai, suyassa ya aNAsAyaNAe vaTTai, suyassa aNAsAyaNAe vaTTamANe titthadhamma avalaMbai,titthadhamma avalaMbamANe mahAnijjare mahApajjavasANe bhvi||19|| he pUjya ! vAcanayA, vAcayatIti vAcanA pAThanA, tayA jIvaH kiM janayati ? gururAhahe ziSya ! vAcanayA-siddhAntavAcanena nirjarAM-karmazATanaM janayati, tathA punaH zrutasyA'nAzAtanAyAM pravartate, tatra ca pravartamAno jIvastIrtho-gaNadharastasya dharma AcAraH zrutapradAnarUpastIrthadharmastamAlambate / tatastIrthadharmamavalambamAnastIrthadharmamAzrayan mahAnirjaro bhavati, mahAnirjarA yasya sa mahAnirjaro mahAkarmavidhvaMsako bhavati / punarmahAparyavasAno mahatprazasya muktyavAptyA paryavasAnamantaH karmaNo bhavasya vA yasya sa mahAparyavasAnazca bhavati, muktibhAgbhavatIti hArdam // 19 // atha gRhItavAcanena punaH saMzayAdau punaH pRcchanaM pratipRcchanA, atastatphalaM praznapUrvakamAha paDipucchaNayAe NaM-bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDipucchaNayAe NaM suttatthatadubhayAI visohei, kaMkhAmohaNijja kammaM vucchidai // 20 // he svAmin ! pratipRcchanayA pUrvAdhItasya sUtrAdeH punaH pRcchanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! pratipRcchanayA sUtrArthatadubhayAni vizodhayati / sUtrArthayoH saMzayaM nivArya nirmalatvaM vidhatte, tathA kAGkSAmohanIyaM karma vyucchinatti, kAGkSAzabdena sandehaH, kAGkSayA-sandehena mohanaM kAGkSAmohanaM, tatra bhavaM kAGkSAmohanIyam, etatkarma vizeSeNAphnayati / idamitthaM tattvaM athavedamitthaM nAsti, vedaM mamAdhyayanAya yogyamayogyaM vetyAdighaTanA kAGkSA vAJchA, tadUpameva mohanIyaM karmA'nabhigrahikamithyAtvarUpam, tadvinAzayati // 20 // adhItya punaH sandehamapi pratipRcchanena nirAkRtya yadi parAvartanaM-guNanaM na kriyate, tadA suSThvadhItamapi zAstraM vismarati, ataH parAvartanena yatphalaM syAttadapi praznapUrvamAha Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 pariTTayAe NaM bhaMte jIve kiM, jaNayai ? pariyaTTaNayAe NaM / vaMjaNAI jaNayai, vaMjaNaladdhiM ca uppAei // 21 // he pUjya ! he svAmin ! parivartanayA - zAstrasya guNanena jIvaH kiM janayati ? gururAhahe ziSya ! parivartanayA jIvo vyaJjyate'rtha ebhiriti vyaJjanAnyakSarANi janayati, vismRtAnyakSarANyAnayati / tathAvidhakarmakSayopazamAdvayaJjanalabdhi vyaJjanasamudAyarUpAM padalabdhipadAnusAriNIM labdhi janayati // 21 // sUtravadarthasyApi vismaraNasambhavAtsUtrArthayozcintanaM vidheyam, atastatphalamapi praznapUrvamAha aNuppehAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? aNuppehAe NaM AUyavajjAo sattakammapayaDIo ghaNiyabaMdhaNabaddhAo sithilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlaThijhyAo hassakAlaThijhyAo pakarei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarer3a, bahupaesaggAo appapaesaggAo pakarei, Ausa ca NaM kammaM siya baMdhai siya no baMdhai, asAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM no bhujjo bhujjo uvaciNAi, aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM khippAmeva vIIvayai // 22 // bhadanta ! he svAmin! anuprekSayA sUtrArthacintanikayA jIvaH kiM janayati ? gururAhaziSya ! anuprekSayA kRtvA jIvaH saptakarmaprakRtIrjJAnAvaraNa- darzanAvaraNa- vedanIya- mohanIyanAma - gotrA - 'ntarAyarUpANAM saptAnAM karmaNAM prakRtaya ekazatacatuSpaJcAzatpramANAH saptakarmaprakRtayastAH saptakarmaprakRtIH, 'ghaNiyabaMdhaNabaddhA' gADhabandhanabaddhA-nikAcitA baddhAH zithilabandhanabaddhAH prakaroti / yato hyanuprekSA svAdhyAyavizeSaH, sA tu manasastatraiva niyojanAd bhavati, sa cAnuprekSAsvAdhyAyo hyabhyantaraM tapaH, tapastu nikAcitakarmANi zithilIkartuM samarthaM bhavatyeva / kathaMbhUtAH saptakarmaprakRtIH ? AyurvarjAH, prakRSTabhAvahetutvenAyurvarjayantItyAyurvarjA: / punarhe ziSya ! anuprekSayA kRtvA jIvastA eva karmaprakRtIdIrghakAlasthitikAH zubhAdhyavasAyayogAt sthitikhaNDAnAmapahAreNa hrasvakAlasthitikAH prakaroti, pracurakAlabhogyAni karmANi svalpakAlabhogyAni karotItyarthaH / punastIvrAnubhAvAH karmaprakRtIrmandAnubhAvAH prakaroti / tIvra utkaTo'nubhAvo raso yAsAM tAstIvrAnubhAvAH, IdRzIH karmaprakRtI do nirbalo'nubhAva yAsAM tA mandAnubhAvAstAdRzIH prakarSeNa vidadhAti / punarbahupradezAgrA alpapradezAgrAH prakaroti, bahupradezAgraM karmapudgaladalikapramANaM yAsAM tA bahupradezAgrAH, Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [ 129 etAdRzIH karmaprakRtIralpapradezAgrAH prakaroti / ityanenAnuprekSayA'zubhazcaturvidho'pi bandhaH, prakRtibandhaH, sthitibandhaH, anubhAgabandhaH, pradezabandhazca, zubhatvena pariNamatItyarthaH / atra cAyurvarjamityuktaM tattvekasmin bhave sakRdevAntarmuhUrtakAle evAyurjIvo badhnAti, ca punarAyuHkarmApi syAd badhnAti, syAnna badhnAti, saMsAramadhye tiSThati cettarhyazubhamAyurna badhnAti, zubhaM cAyurbadhnAti, jIvena tRtIyabhAgAdizeSAyuSkeNAyuH karma badhyete, anyathA na badhyate tenAyuH karmabandhe nizcayo noktaH, ityanena muktiM vrajati tadAyurna badhnAtItyuktam / punaranuprekSayA kRtvA jIvo'sAtAvedanIyaM karma zArIrAdiduHkhahetu ca karma, cazabdAdanyAzcAzubhaprakRtInoM bhUyobhUya upacinoti / atra bhUyobhUyagrahaNenaivaM jJeyam, kazcidyatiH pramAdasthAnake pramAdaM vrajettadA badhnAtyapIti hArdam / punaranuprekSayA kRtvA jIvazcAturantaM saMsArakAntAraM kSiprameva ' vIIvayai' iti vyativrajati / catvArazcaturgatilakSaNA antA avayavA yasya taccAturantaM, tadeva saMsArakAntAraM saMsArAraNyaM, tacchIghramullaGghayati / kIdRzaM saMsArAraNyaM ? anAdikamAderabhAvAdAdirahitam / punaH kIdRzaM saMsArakAntAraM ? anavadagram, anavadanAgacchadagraM parimANaM yasya tadanavadagramanantamityarthaH / pravAhApekSayA'nAdyanantam / punaH kIdRzaM ? dIrghAvaM dIrghakAlam, 'dIhamaddhaM' ityatra maMkAro'lAkSaNikaH prAkRtatvAt // 22 // evamabhyastazAstreNa dharmakathA kartavyA, tato dharmakathAkartuH kiM phalaM syAt ? atastatphalamapi praznapUrvamAha dhammakahAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? 'dhammakahAe NaM pavayaNaM pabhAvei, pavayaNappabhAvae NaM jIve 'Agamesissa bhaddattAe kammaM nibaMdhai // 23 // he svAmin ! dharmakathayA jIvaH ki janayati ? gururAha- he ziSya ! dharmakathayA dharmavyAkhyAnena jIvaH pravacanaM zrIsiddhAntaM bhagavadvacanaM prabhAvayati - prakAzayati / pravacanaprabhAvakaH- siddhAntoddIpako jIva AgamiSyadbhadvatayopalakSitaM karma nibadhnAti, AgAmini kAle bhadratvenopalakSitamarthAcchubhaM karma samupArjayatIti bhAvaH // 23 // paJcavidhasvAdhyAyaratena zrutamArAdhitaM syAdatastasya phalaM praznapUrvakamAha suyassa ArAhaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? suyassa ArAhaNayAe NaM annANaM khavei, na ya saMkilissai // 24 // 1 itaH pUrve - dhammakahAe NaM nijjaraM jaNayai-ityapi pAThaH kasmiMzcit saMskaraNe'sti // 2 'Agamesissa bhaddattAha' - asya dvau vyAkhyAnau, ekastu atra kRta eva, dvitIya evaM yadivA''gamiSyatItyAgamaH - AgAmI kAlastasmin zazvadbhadatayA anavaratakalyANatayopalakSitaM karma nibadhnAti, zubhAnubandhi zubhamupArjayatIti bhAvaH // bRhadvRttyAM- pa. 586 A // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 he bhadanta ! zrutasyArAdhanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! zrutasyArAdhanayA samyagAsevanayA'jJAnaM kSapayati, viziSTatattvAvabodhasyA'vApteH / ca punarna saGklizyate, rAgadveSajanitaM klezaM na bhajatIti bhAvaH // 24 // zrutArAdhanA caikAgramanaHsannivezanAvata eva syAdatastatphalaM praznapUrvamAha egaggamaNasaMnivesaNayAe NaM bhaMte jIve ki jaNayai ? egaggamaNasaMnivesaNayAe NaM cittanirohaM jaNayai // 25 // ___he bhadanta ! he svAmin ! ekamagraM prastAvAcchubhamAlambanamasyetyekAnam, ekAgraM ca tanmanazcaikAgramanastasya sannivezanA sthApanA, tayaikAgramanaHsannivezanayA zubhAvalambanena cittasya sthirIkaraNena jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! ekAgramanaH sannivezanayA cittanirodhaM janayati, cittasyetastata unmArgaprasthitasya nirodho - niyantraNaM cittanirodhastaM karotIti bhAvaH // 25 // evaMvidhasya sAdhoH saMyamAderiSTaphalasya prAptiriti niyamAttatphalaM praznapUrvamAhasaMjameNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saMjameNaM aNaNhayattaM jaNayai // 26 // he bhagavan ! saMyamena jIvaH kiM janayati ? gururAha-saMyamena anaMhaskatvaM, na vidyate'haH-pApaM yasmiMstadanaMhaskaM, tasya bhAvo'naMhaskatvaM, tajjanayati |sNymenaashrvnirodhN janayatItyarthaH // 26 // saMyamavAn sAdhustaponirataH syAdatastatphalaM praznapUrvakamAhataveNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? taveNaM vodANaM jaNayai // 27 // he bhagavan ! tapasA kRtvA jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! tapasA jIvo vyavadAnaM janayati, pUrvabaddhakarmApagamanena vizeSeNa zuddhi janayati // 27 // vyavadAnena kiM phalaM syAt ? atastatphalaM praznapUrvamAha vodANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vodANeNaM akiriyaM jaNayai, akiriyae bhavittA tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAyai, savvadukkhANamaMtaM karei // 28 // he bhadanta ! vyavadAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! vyavadAnena jIvo'kriyaM janayati, na vidyate kriyA yasmin so'kriyastamakriyaM vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnasya caturthaM bhedaM janayati / akriyako bhUtvA vyuparatakriyAkhyazukladhyAnavartI bhUtvA, tataH pazcAtsiddhi vrajati, buddhyati jJAnadarzanAbhyAM samyag vastuvettA bhavati, mucyate saMsArAnmukto bhavati, parinirvAti, parisamantAnirvAti, karmAgni vidhyApya zItalo bhavati, sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 28 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [ 131 saMyamAdiSu satsvapi sukhazAtenaiva pravartanIyamatastatphalamAha suhasAeNa bhaMte jIve kiM jaNayai ? suhasAeNaM aNussuyattaM jaNayai, aNussuyAeNaM jIve aNukaMpae aNubbhaDe vigayasoge carittamohaNijjaM kammaM khave // 29 // bhadanta ! he svAmin ! sukhasya vaiSayikasya zAtastadgataspRhAnivAraNenApanayanaM sukhazAtastena jIvaH kiM janayati ? gururAha - he ziSya ! sukhasAtenA'nutsukatvaM janayati, viSayasukhe'nuttAlatvaM janayati / anutsukazca jIvo'nukampate, agretanaM jIvaM dRSTvAnukampako dayAvAn bhavatItyarthaH / punaranudbhaTo'bhimAnarahitaH zrRGgArAdizo bhArahitaH syAt / punastAdRzaH san vigatazokaH, ihalaukikakAryabhraMzAdAvapi zocanaM na kurute / punastAdRzo mokSArthI zubhAdhyavasAyavartI kaSAyanokaSAyarUpacAritramohanIyarUpaM karma kSapayati // 29 // atha sukhazAtasthitasya cApratibaddhatA bhavati, atastatphalaM praznapUrvamAhaappaDibaddhayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? appaDibaddhAyae NaM nissaMgattaM jaNayai, nissaMgatteNaM jIve ege egaggacitte diyA vA rAo asajjamANe appaDibaddhe Avi viharai // 30 // he bhadanta ! apratibaddhatayA manasi nirabhiSvaGgatayA jIvaH kiM janayati ? gururAhahe ziSya ! apratibaddhatayA niHsaGgatvaM - bAhyasaGgAbhAvaM janayati, niHsaGgatvaM gato jIva eko rAgAdirahitaH syAt, tAdRzazcaikAgracitto dharme eva dRDhamanaskaH syAt / punardivA divase rAtrau vA'sajjan sadA bAhyasagaM tyajannapratibaddho viharati, mAsakalpenodyatavihAreNa paryaTatIti bhAvaH // 30 // apratibaddhatA ca viviktazayanAsanasevakasya syAt, atastatphalamAha vivittasayaNAsaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vivittasayaNAsaNayAe NaM jIve carittaguttiM jaNayai, carittagutte ya NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhabhAvapaDipanne aTThavihakammagaMThi nijjarei // 31 // he bhadanta ! viviktAni strI-pazupaNDakavarjitAni zayanAsanAnyupAzrayasthAnAni yasya sa viviktazayanAsanaH, tasya bhAvo viviktazayanAsanatA, tayA strIpazupaNDakAdirahitasthitinivAsatvena jIvaH kiM janayati ? gururAha - he ziSya ! viviktazayanAsanatayA jIvazcAritraguptiM-cAritrasya rakSAM janayati / guptacAritrazca jIvo vivikto vikRtyAdizarIrapuSTikArakavIryavRddhyAdikRdvasturahita AhAro yasya sa viviktAhAraH, tAdRzaH syAt / tathA dRDhaMnizcalaM caritraM yasya sa dRDhacaritraH, punarata evaikAntena nizcayena rakta- Asakta ekAntarataH Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 saMyame sAvadhAnaH syAt, tathA mokSaM bhAvena-manasA pratipanna-Azrito mokSabhAvapratipannaH, mokSa eva mayA sAdhya iti buddhimAn, kSapakazreNi pratipadyASTavidhakarmagranthi nirjarayatikSapayati // 31 // viviktazayanAsanazca vinivartanAvAn syAt, ato vinivartanAyAH phalamAha viNivaTTaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? viNivaTTaNayAe NaM pAvANaM kammANaM akaraNayAe abbhuDhei, puvvabaddhANa ya nijjaraNayAe taM niyattei, tao pacchA cAuraMtasaMsArakaMtAraM vIIvayai // 32 // he svAmin ! vinivartanayA viSayebhya AtmanaH parAGmukhIbhAvena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! vinivartanayA pApakarmaNAmakAraNatvena - sAvadyakarmatyAgenA'bhyuttiSThate, dharmAya sAvadhAno bhavati / pUrvabaddhAnAM pApakarmaNAM nirjarayA, nUtanapApakarmaNAmanutpAdanena tatpApakarma nivartayati nivArayati / tatazca pazcAccAturantasaMsArakAntAraM 'vIIvayaI' vyativrajati, vyutkrAmatItyarthaH // 32 // viSayanivRttazca kazcitsAdhuH saMbhogapratyAkhyAnavAn bhavati, atastatphalamAha saMbhogapaccakkhANeNaM bhaMte jIve ki jaNayaha? saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMbaNAi khavei, nirAlaMbaNassa ya AyayaTThiA jogA bhavaMti, saeNaM lAbheNaM saMtussai, paralAbhaM no AsAei, no takkei, no pIhei, no patthei, no ahilasai, parassa lAbhaM aNAsAemANe atakkemANe apihemANe appacchemANe aNabhilasemANe doccaM suhasijjaM uvasaMpajjittANaM viharei // 33 // he bhadanta ! sambhogapratyAkhyAnena, ekamaNDalyAM sthitvA''hArasya karaNaM sambhogaH, tasya pratyAkhyAnenotkRSTatvena pRthagAhArakaraNena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! sambhogapratyAkhyAnenAlambanAni kSapayati, yato'haM glAno'smi, rogyasmItyAdikathanAni kSapayati, dhIro bhavatItyarthaH / nirAlambanasya cAyatArthA yogA bhavanti / Ayato mokSaH, sa evArthaH prayojanaM yeSAM te AyatArthAH, etAdRzA yogA bhavanti / manovAkkAyayogA bhavanti / svena lAbhena santuSyati, parasya lAbhaM nA''svAdayati, na vAJchayati / tatazca parasya lAbhaM no tarkayati, yadidaM mahyaM dAsyatIti manasA na vikalpayati / no spRhayati, paralAbhe zraddhAlutayA svasya spRhAM na prakaTIkaroti / punaH parasya lAbhaM na prArthayati, mahyaM dehIti na yAcate / punarnAbhilaSati, parasya lAbhaM lAlasApUrvakaM na vAJchati / atha parasya lAbhaM 'aNAsAyamANA' anAsvAdayan, atarkayan, anIhamAnaH, aprArthayan, anabhilaSan, dvitIyAM sukhazayyAmupasampadya viharati, aparebhyaH sAdhubhyaH pRthagu Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [133 pAzrayamaGgIkRtya pravartate, yAdRzI sthAnAle uktAsti, tAM pratipadya viharati / atra ote zabdA ekArthAH pratipAditAstadanekadezIyaziSyANAM pratibodhanArthaM paryAyatvena pratipAditAH // 33 // sambhogapratyAkhyAnavataH sAdhorupadhipratyAkhyAnaM sambhavati, atastatphalaM praznapUrvakamAha uvahipaccakkhANeNa bhaMte jIve kiM jaNayai ? uvahipaccakkhANeNaM apalimaMthaM jaNayai, niruvahieNaM jIve nikaMkhe uvahimaMtareNa na saMkilissai // 34 // he bhadanta ! upadhipratyAkhyAnena rajoharaNamukhavastrikApAtrAdivyatiriktasyopadheH pratyAkhyAnenopadhityAgena jIvaH kimupArjayati ? gururAha-he ziSya ! upadhipratyAkhyAnenA'parimanthaM janayati / parimanthaH svAdhyAyavyAghAtaH, na parimantho'parimanthaH svAdhyAyAdau nirAlasyaM janayati / punarnirupadhiko-niSparigraho jIvo niSkAGkSo bhavati, vastrAdAvabhilASarahitaH syAdityarthaH / tAdRzo hyupadhimantareNopadhiM vinA na saGklizyate, klezaM na prApnoti saparigraho hi klezaM prApnotIti bhAvaH // 34 // ___athopadhipratyAkhyAnavAn sAdhurjinakalpAdireSaNIyAhArasyA'lAbhenopavAsaM karoti, AhArapratyAkhyAnaM karoti, tadA tatphalamapi praznapUrvamAha AhArapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? AhArapaccakkhANeNaM jIviyAsaMsappaogaM vochiMdai, jIviyAsaMsappaogaM vochidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai // 35 // he bhadanta ! AhArasya pratyAkhyAnena sadoSAhAratyAgenopavAsAdinA jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! AhArapratyAkhyAnena jIvo jIvitAzaMsaprayogaM vyavacchinatti / jIvite-prANadhAraNe AzaMsA-abhilASastasyAH prayogo vyApAro jIvitAzaMsaprayogastaM vyavacchinatti - nivArayati / jIvitAzaMsaprayogaM vicchidya - nivArya jIva AhAramantareNa na klizyati / tasmai yadi zuddhAhAralAbho na syAttadA jIvitAzaMsArahito munirna klezabhAk syAditi bhAvaH // 35 // etatpratyAkhyAnatrayamapi kaSAyA'bhAve eva phalavat syAt, atastatphalaM praznapUrvakamAha kasAyapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kasAyapaccakkhANeNaM vIyarAyabhAvaM jaNayai, vIyarAyabhAvaM paDivajje ya NaM jIve samasuhadukkhe bhavai // 36 // he svAmin ! kaSAyapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! kaSAyapratyAkhAnena krodhamAnamAyAlobhatyAgena jIvo vItarAgabhAvaM janayati / pratipannavItarAgabhAvo jIvaH samasukhaduHkho bhavati // 36 // 10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 niSkaSAyo'pi yogapratyAkhyAnavAn bhavati, atastatphalaM praznapUrvakamAhajogapaccakkhANaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? jogapaccakkhANeNaM ajogittaM jaNayai, ajogI NaM jIve navaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 37 // 134] he bhagavan ! yogapratyAkhyAnena, yogo manovAkkAyAnAM vyApArastasya pratyAkhyAnaM yogapratyAkhyAnaM, tena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha - he ziSya ! yogapratyAkhyAnenA'yogitvaM janayati, zailezIbhAvaM bhajati / ayogI hi jIvazcaturdazaguNasthAne pravartamAno navaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca karma nirjarayati kSapayatIti bhAvaH // 37 // yogapratyAkhyAnataH zarIrapratyAkhyAnaM karoti, atastatphalaM praznapUrvakamAhasarIrapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivvattei, siddhAisayaguNasaMpanne ya NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI hoI // 38 // he bhagavan ! zarIrapratyAkhyAnena zarIravyutsarjanena jIvaH kiM lAbhaM janayati ? gururAhazarIrapratyAkhyAnena siddhAtizayaguNatvaM nirvartayati, ko'rthaH ? siddhAnAM ye'tizayaguNAH sarvotkRSTaguNAsteSAM bhAvaH siddhAtizayaguNatvaM yato hi siddhA na nIlAH, na lohitAH, na haridrAH, na zuklA ityAdyekatriMzad guNAH, tadvattvaM prApnotItyarthaH / prAptasiddhAtizayaguNo vo lokAgraM mokSamupagataH san paramasukhI bhavati / yadyapi yogapratyAkhyAnena zarIrapratyAkhAnaH samAgata:, tathApi manovAgyogayoH zarIrasya prAdhAnyakhyApanArthaM pRthagupAdAnam // 38 // sambhogAdipratyAkhyAnAni prAya: sAhAyyapratyAkhyAnayuktasya bhavanti, atastatphalaM praznapUrvamAha sAhAyapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sAhAyapaccakkhANeNaM jIve egIbhAvaM jaNayai, egI bhAvabhUe ya jIve egaggaM bhAvemANe appasadde appajhaMjhe appakasAe appakalahe appatumatume saMyamabahule saMvarabahule samAhie Avi bhavai // 39 // sahAyAH - sAhAyyakAriNaH, saGghATakasya sAdhavaH, teSAM pratyAkhyAnaM sAhAyyapratyAkhyAnaM, tena sAhAyyapratyAkhyAnena he bhagavan ! jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha - he ziSya ! sAhAyyapratyAkhyAnenaikIbhAvaM janayati / ekIbhAvabhUtazcaikatvaM prApto jIva ekAgraM bhAvayannekAvalambanatvaM cAbhyasannalpazabdo'lpajalpako bhavati, alpajhaJjho bhavati - avidyamAna Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam] [135 jhaJjho'vidyamAnavAkkalaho bhavati, punaralpakaSAyo bhavati, punaralpakalaho'vidyamAnaroSasUcakavacano bhavati, tathA'lpatumaMtumo bhavati, avidyamAnaM tumaMtumamiti-tvaM tvamiti vAkyaM yasya so'lpatumaMtumaH, tvamevaitatkAryaM kRtavAn, tvameka eva sadA'kRtyakArI vartase / ityAdipralapanaM na karoti / punaH sAhAyyapratyAkhyAnena saMyamabahulo bhavati / saMyamaH saptadazavidhaH, sa bahula:pracuro yasya sa saMyamabahulaH / sa ca punaH saMvarabahulo bhavati / saMvara AzravadvAranirodhaH, sa bahulaH pracuro yasya sa saMvarabahulastAdRzo bhavati / sa ca punaH samAdhibahulo bhavati / samAdhizcittasvAsthyam, tena bahulaH samAdhibahulaH samAdhipradhAno bhavati / punaH samAhitazcApi bhavati, jJAnadarzanavAMzca bhavatItyarthaH // 39 // evaMvidhaH sAdhurante bhaktapratyAkhyAnavAn syAt, atastatphalaM praznapUrvamAha bhattapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? bhattapaccakkhANeNaM jIve aNegAiM bhavasahassAI niraMbhai // 40 // he bhadanta ! bhaktapratyAkhyAnenA''hAratyAgena bhaktaparijJAnAdinA jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! bhaktapratyAkhyAnena jIvo'nekAni bhavasahasrANi niruNaddhi // 40 // atha sarvapratyAkhyAnapradhAnaM sadbhAvapratyAkhyAnam, atastasya phalaM praznapUrvakamAha sabbhAvapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sabbhAvapaccakkhANeNa aNiyaTTi jaNayai, aNiyaTTi paDivanne ya aNagAre cattAri kevalikammaMse khavei, taM jahA-veyaNijjaM 1, AuyaM 2, nAmaM 3, goyaM 4, tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAi, savvadukkhANamaMtaM karei // 41 // he bhagavan ! sadbhAvena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM, tena sadbhAvapratyAkhyAnena, sarvathA punaH karaNasyA'sambhavAdIdRzena vidhinA pratyAkhyAnaM karoti, yathA punaH karaNIyaM na syAt, ityanena sarvaprakAreNa zailezIkaraNaM, caturdazaguNasthAne varttanena jIvaH kiM janayati ? gururAhahe ziSya ! sadbhAvapratyAkhyAnenA'nivRttiM janayati, zukladhyAnastha caturthaM bhedaM janayati / anivRttiM pratipannaH, pratipannAnivRttiranagArazcatvAri kevalinaH karmAMzAni santi karmANi bhavopagrAhINi kSapayati / aMzazabdaH satparyAyaH, vidyamAnakarmANi kSapayati / tAni kAni catvAri karmANi ? tadyathA-vedanIyaM karma 1, AyuHkarma 2, nAmakarma 3, gotrakarma 4, eteSAM caturNAmapi karmaNAM kSayaM kRtvA, tataH pazcAtsiddhyati, sakalArthaM sAdhayati |sklaarthN sAdhayitvA siddho bhavati, tato buddhayati tattvajJo bhavati, mucyate karmabhyo mukto bhavati, parinirvAti pari samantAt karmatApA'bhAvAcchItalo bhavati, sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 41 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 etatpratyAkhyAnaM prAyaza: pratirUpatAyAmeva syAt, ataH pratirUpatAyAH phalamAhapaDirUvayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDirUvayAe NaM lAghavaM jaNayai, lahubhUe NaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasamatte sattasamitisammatte savvapANabhUyajIvasattesu visasaNijjarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamannAgae Avi viharai // 42 // he bhagavan ! pratirUpatayA jIvaH kiM phalaM janayati ? pratirUpatAyAH ko'rthaH ? pratIti sthavirakalpisadRzaM rUpaM yasya sa pratirUpaH, tasya bhAvaH pratirUpatA tayA, sthavirakalpasAdhuveSadhAritvena jIvaH kiM janayati ? / gururAha - he ziSya ! pratirUpatayA jIvo laghutvaM janayati, adhikopadhityAgena laghutvamupArjayatItyarthaH / dravyata upadhyAdiparigrahaparityAgena, bhAvatastvapratibaddhavihAratvena ghurbhavati / laghubhUtazca jIvo'pramatto bhavati, tAdRza: prakaTaliGgaH, prakaTaM sthavirakalpAdiveSeNa sphuTaM liGgaM - cihnaM yasya sa prakaTaliGgaH / punaH prazastaliGgaH, prazastaM samIcInaM rajoharaNamukhapotikAdikaM yasya sa prazastaliGgaH, punarvizuddhasamyaktvo-nirmalasamyaktvaH, punaH sattvasamitisamAptaH, sattvaM ca samitayazca satvasamitayastAbhiH samAptaH - sampUrNo dhairyasamitiyukta ityarthaH / tataH punaH sarvaprANabhUtajIvasattveSu vizvasanIyo-vizvAsayogyo bhavati / punastAdRzo'lpapratilekhaH, pratilekhanaM pratilekhaH, alpaH pratilekho yasya so'lpapratilekhaH, alpopakaraNatvAdalpapratilekhanAvAn bhavatItyarthaH / punaH sa jitendriyo bhavati / punarvipulatapaHsamitisamanvAgatazcApi viharati, vipulAni vistIrNAni tapAMsi samitayazca vipulatapaH samitayastAbhiranvAgatiH - sahitaH san viharati / dvAdazavidhena tapasA samitiguptisahito bhUtvA grAmanagarAdau vicarati // 42 // pratirUpatAyAmapi vaiyAvRttyaM kartavyaM, atastatphalamAha veyAvacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? veyAvacceNaM titthayaranAmagoyaM kammaM nibaMdhei // 43 // he bhagavan ! vaiyAvRttyenA''hArAdisAhAyyena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha - he ziSya ! vaiyAvRttyena tIrthakaranAmagotraM karma nibadhnAti / vaiyAvRtyaM kurvaMstIrthakaranAmagotraM karma banAtItyarthaH // 43 // atha vaiyAvRttyavAn sarvaguNabhAk syAt, ataH sarvaguNasampannatAyAH phalaM praznapUrvamAhasavvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? savvaguNasaMpannayAe Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [ 137 NaM apuNarAvatiM jaNayai, apuNarAvattipattae ya NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM no bhAgI bhavai // 44 // he bhadanta ! svAmin ! sarvaguNasampannatayA jIvaH kiM janayati ? sarve ca te guNAzca sarvaguNAH, jJAnadarzanacAritrAdayastaiH sampannatA sahitatvaM sarvaguNasampannatA, tayA sarvaguNasampannatayA kiM phalamutpAdayati ? gururAha - he ziSya ! sarvaguNasampannatayA jIvo'punarAvRtti janayati, muktimupArjayati, apunarAvRtti prApto jIvaH prAptA'punarAvRttiH prAptamokSo jIvaH zArIramAnasAnAM duHkhAnAM vibhAgI no bhavati // 44 // sarvaguNasampannatayA vItarAgo bhavati, atastatphalaM praznapUrvakamAha vIyarAgayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vIyarAgayAe NaM nehANubaMdhANa tahANubaMdhaNANi ya vochiMdai, maNunnesu saddapharisarasarUvagaMdhesu virajjai // 45 // he bhagavan ! vItarAgatayA jIvaH kiM janayati ? vIto gato rAgo yasmAtsa vItarAgastasya bhAvo vItarAgatA, tayA vItarAgatayA rAgadveSA'bhAvena kiM phalaM janayati ? gururAha - he ziSya ! vItarAgatayA snehAnubandhanAni, snehasyA'nukUlAni bandhanAni, putramitrakalatrAdiSu premapAzAn, tathA tRSNAnubandhanAni, dravyadiSvAzApAzAn vyavacchinatti vizeSeNa troTayati / punarmanojJeSu manohareSu zabdasparzarasarUpagandhebhyo virajyate / viSayebhyo virakto bhavatIti bhAvaH // 45 // vItarAgatAyuktastu zrAmaNyasaMyukto bhavati, zrAmaNyadharme ca kSAntirevAdyA, atastatphalaM praznapUrvakamAha khaMtie NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? khaMtie NaM parIsahe jayai // 46 // he bhagavan ! kSAntyA -kSamayA kRtvA jIvaH kiM phalaM janayati ? tadA gururAha - he ziSya ! kSamayA parISahAn jayati // 46 // atha punaH kSamAvAn muktiyukto bhavati, nirlobhI bhavati, atastatphalaM praznapUrvakamAhamuttIe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? muttIe NaM akiMcaNaM jaNayai, akiMcadi jIve atthalobhANaM appatthaNijje bhavai // 47 // he bhagavan ! muktyA nirlobhatvena jIvaH kiM janayati ? gururAha - he ziSya ! muktyA - kiJcanatvaM niSparigrahatvamutpAdayati, akiJcanatvena jIvo'rthalobhAnAmaprArthanIyo bhavati, aise ? iskiJcana - niSparigraho bhavati, sa puruSo'rthe lobho yeSAM te'rthalobhA dravyArthi - Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 nazcaurAdayaH puruSAsteSAmaprArthanIyastairavAJchanIyaH, caurAdayo hi niSparigrahaM kiM kurvanti ? parigrahavatAM caurebhyo bhItiH syAt // 47 // lobhe sati mAyA syAt, lobhA'bhAve mAyA'bhAvaH, mAyAyA abhAce ArjavaM-saralatvaM syAt, atastatphalaM praznapUrvakamAha ajjavayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? ajjavayAe NaM kAujjuyayaM bhAvujjuyayaM bhAsujjuyayaM avisaMvAdaNaM jaNayai, avisaMvAdaNasaMpanneNaM jIve dhammassa ArAhae bhavai // 48 // he bhadanta ! ArjaveNa-mAyAparihAreNa jIvaH kiM phalaM janayati ? RjorbhAva ArjavaM, tena kiM phalamutpAdayati ? tadA gururAha-he ziSya ! Arjavena kAyarjukatA, bhAvarjukatAM, bhASarjukatAM, avisaMvAdanAM janayati / Rjureva RjukaH, kAyena RjukaH kAyarjukaH, tasya bhAvaH kAyarjukatA, vakrazarIrabhrUvikArAdirahitatvena saralatAmutpAdayati / evaM bhAvazcittAbhiprAyastasya RjukatA bhAvarjukatA, tAM bhAvaNukatAM cittasaralatAmutpAdayati / puna rbhASAyA-vacanasya RjukatA bhASarjukatA, tAM bhASarjukatAM vacanasaralatvamutpAdayati / punaravisaMvAdanaM parajIvAnAmavaJcanatvaM janayati / sa prAptA'visaMvAdaH kAyena vAcA manasA samprAptA'visaMvAdaH paravaJcakatArahito jIvo dharmasya vItarAgadharmasyArAdhako bhavati // 48 // evamArjavaguNayuktena mArdavaM vidheyam, ato mArdavaphalaM praznapUrvakamAha-mArdavaM hi mAnatyAgarUpaM, tattu vinayasya kAraNaM, dharme hi vinayasya prAdhAnyam maddavayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maddavayAe NaM jIve aNussiyattaM jaNayai, aNussiyatteNaM jIve miumaddavasaMpanne aTThamayaThANAi niThuvei // 49 // he svAmin ! mArdavena-komalapariNAmena jIvaH ki janayati ? gururAha-he ziSya ! mArdavena-mAnaparihAreNa jIvo'nutsRtatvamanahaGkAritvamahaGkArA'bhAvaM janayati anutsRtatvenAhaGkArAbhAvena jIvo mRduH komalaH sakalabhavyajanamanaHsantoSahetutvAd dravyato bhAvatazca saralo'vanamanazIlaH, mRdo vo mArdavaM, mRduguNamArdavaguNayorayaM bhedaH, avasare'vanamanaM mRduguNaH, yatsarvadA komalatvabhavanaM tanmArdavaM, yadvA kAyena mAnatyAgo mRduguNaH, manasA mAnaparihAro mArdavam tAbhyAM sampanno bhavati saMyukto bhavati / tAdRzaH sannaSTau madasthAnAni niSThApayati kSapayati // 49 // etatprAyaH satyasaMsthitasya sAdhorbhavati, satyeSu bhAvasatyameva pradhAnam, atastatphalaM praznapUrvakamAha bhAvasacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? bhAvasacceNaM bhAvavisohiM jaNayai, bhAvavisohie vaTTamANe jIve arahaMtapannattassa dhammassa ArAhaNayAe Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [139 abbhuDhei, arahaMtapannattassa dhammassa ArAhaNAyAeNaM abbhuDhettA paralogadhammassa ArAhae bhavai // 50 // he bhadanta ! bhAvasatyena, bhAve'bhyantarAtmani satyaM bhAvasatyaM, tena bhAvasatyena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! bhAvasatyena jIvo bhAvavizuddhi janayati, nirmalAdhyavasAyaM janayati / bhAvavizuddhau vartamAno'rhatprajJaptasya-zrIjinapraNItasya dharmasyArAdhanAyai abhyuttiSThati sAvadhAno bhavati arhatprajJaptasya dharmasyArAdhanAyai abhyutthAya sAvadhAno bhUtvA paraloke dharmasyArAdhako bhavati / paraloke samyaggatiM prApya dharmamArAdhayatItyarthaH // 50 // bhAvasatyaM ca karaNasatyayukta sambhavati, ataH karaNasatyasya phalaM praznapUrvakamAha karaNasacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? karaNasacceNaM karaNasatti jaNayai, karaNasacce vaTTamANe jIve jahAvAI tahAkArI Avi bhavai // 51 // he bhadanta ! karaNasatyena jIvaH kiM janayati ? karaNe pratilekhAnAdikriyAyAM satyaM yathoktavidhinA''rAdhanaM karaNasatyaM, tena karaNasatyena jIvaH kiM phalamupArjayati ? tadA gururAha-he ziSya ! karaNasatyena karaNazakti-kriyAsAmarthyaM janayati / punaH karaNasatye vartamAno jIvo yathAvAdI tathAkArI bhavati / kriyAsatyaH pumAn yAdRzaM sUtrArthaM paThati, yAdRzaM kriyAkalApaM vadati, tathaiva karotIti bhAvaH // 51 // evaMvidhasya yogasatyamapi syAt, ato yogasatyasya phalaM praznapUrvamAhajogasacceNaM bhaMte jIve kiMjaNayai ? jogasacceNaMjoge visohar3a // 52 // he bhadanta ! yogasatyena, manovAkkAyayogAnAM satyaM yogasatyaM, tena yogasatyena manovAkAyasAphalyena jIvaH kiM janayati? tadA gururAha-heziSya ! yogasatyena yogAn vizodhayati, manovAkkAyayogAn vizadIkaroti, karmabandhA'bhAvAnnirdoSAn karotIti bhAvaH // 52 // idaM satyaM hi guptisahitasya bhavati, guptInAmAdau manoguptirasti, tasmAtpUrvaM tasyAH phalaM praznapUrvakamAha___maNaguttayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maNaguttayAe NaM jIve egaggaM jaNayai, egaggacitte NaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhavai // 53 // he bhadanta ! manoguptatayA jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! manoguptatayA jIva ekAgyaM dharme ekAntatvamupArjayati / ekAgracitto jIvo guptamanAH san saMyamasyArAdhakaH pAlako bhavati // 53 // atha vacoguptiphalamAha vayaguttayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vayaguttayAe NaM nivviyArattaM jaNayai, nivviyAreNaM jIve vayagutte ajjhappajogasAhaNajutte Avibhavai // 54 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 he bhadanta ! vacoguptatayA jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! vacoguptatayA nirvikAratvaM virAgabhAvamutpAdayati / nirvikAro jIvo vAggupto guptavacanazca sarvavikathAtyAgAdvAgnirodhI-vAgguptimAn sannadhyAtmayogasAdhanayuktazcApi bhavati / AtmanyadhitiSThatItyadhyAtmaM manastasya yogAH zubhavyApArA dharmadhyAnAdayasteSAM sAdhanamekAgyamadhyAtmayogasAdhanaM, tena yukto'dhyAtmayogayuktaH / tAdRzazcApi syAdityarthaH // 54 // atha tRtIyagupteH phalaM praznapUrvakamAha kAyaguttayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNayai, saMvareNaM kAyagutte puNo pAvAsavanirohaM karei // 55 // he bhadanta ! kAyaguptatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! kAyaguptatayA jIvaH saMvaraM janayati, saMvareNa guptakAyaH punaH pApAzravanirodhaM karoti // 55 // atha guptitrayadhArakasya sAdhormanovAkkAyAnAM samAdhAraNA bhavati, atastatphalaM praznapUrvamAha maNasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNayai egaggaM jaNaittA nANapajjave jaNayai, nANapajjave jaNaittA sammattaM visohei, micchattaM ca nijjarei // 56 // he bhadanta ! mana:samAdhAraNayA jIvaH kiM janayati ? manasaH samyak prakAreNa AmaryAdayA siddhAntoktamArgamabhivyApya vA dhAraNA sthApanaM manaHsamAdhAraNA, tayA jIvaH kiM phalamutpAdayati ? tadA gururAha-he ziSya ! manaHsamAdhAraNayA manaso maryAdayA rakSaNenaikAggraM dharme sthairyaM janayati / dharme ekAgyamutpAdya jJAnaparyavAn janayati viziSTAn matijJAnazrutajJAnAdInAM paryAyAMstattvAvabodharUpAn vizeSAn janayati, punaH samyaktvavizuddhi janayati, mithyAtvaM ca nirjarayati - nivArayati // 56 // vaca:samAdhAraNAyA api phalamAha vayasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vayasamAhAraNayAe NaM vayasAhAraNadaMsaNapajjave visohei, vayasAhAraNadasaNapajjave visohittA sulabhabohiyattaM nivvattei, dullahabohiyattaM nijjarei // 57 // __ he bhagavan ! siddhAntoktamArge vacanasamAdhAraNayA svAdhyAye eva vAgnivezanena jIvaH kiM phalaM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! vacaHsamAdhAraNayA vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhayati, vAcA sAdhAraNA vAksAdhAraNAH, vAcA kathayituM yogyA ye paryavAH, zabdavizeSAH, tathA darzanasya-samyaktvasya ye paryavA bhedAstAn vizodhayati-nirmalIkaroti / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [141 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] yato hi vAksamAdhAraNaM kurvan svAdhyAyaM karoti, svAdhyAyaM kurvan dravyAnuyogAdyabhyAsaM vidadhadanekanayajJo bhUtvA zaGkAdidoSAnnivArayati / ataH samyaktvaM nirmalaM karoti / yato vAksAdhAraNadarzanaparyavAn vizodhya sulabhabodhitvaM nivartayati / sulabhabodhiH parabhave jainadharmaprAptiryasya sa sulabhabodhistasya bhAvaH sulabhabodhitvaM, tadutpAdayati, durlabhabodhitvaM nirjarayati - kSapayati // 57 // atha kAyasamAdhAraNAyA api phalamAha kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAyasamAhAraNayAe NaM jIve carittapajjave visohei, carittapajjave visohittA ahakkhAyacarittaM visohei, ahakkhAyacarittaM visohittA cattAri kevalikammaMse khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai // 58 // ___ he bhagavan ! kAyasamAdhAraNayA jIvaH kiM janayati? kAyasya samAdhAraNA saMyamayogeSu dehasya samyagvyavasthApanA kAyasamAdhAraNA, tayA jIvaH kiM phalamutpAdayati ? tadA gururAhahe ziSya ! kAyasamAdhAraNayA cAritraparyavAn cAritrabhedAn kSAyopazamikAn vizodhayati / cAritraparyavAn vizodhya yathAkhyAtacAritraM vizodhayati, yathAkhyAtacAritraM nirmalaM kurute / nanu yathAkhyAtacAritramavidyamAnaM kathaM nirmalaM bhavati ? atrottaraM-yathAkhyAtacAritraM sarvathA'vidyamAnaM nAsti, avidyamAnasya nirmalA'sambhavAt, tasmAdyathAkhyAtacAritraM pUrvamasti, paraM cAritramohanIyena malinamasti / tadeva yathAkhyAtacAritraM cAritramohodayanirjareNa nirmalIkurute / yathAkhyAtacAritraM vizodhya caturaH kevalisatkarmAMzAn, catvAri vidyamAnakarmANi ghanaghAtIni vedanIyAyurnAmagotralakSaNAni bhavopagrAhINi kSapayati / tataH siddhyati buddhayati ca // 58 // evaM samAdhAraNAtrayamuktvA yathAkramaM jJAnAditrayasya sampannatAyAH phalaM praznapUrvakamAha nANasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? nANasaMpannAyae NaM jIve savvabhAvAbhigamaM jaNayai, nANasaMpanne NaM jIve cAuraMte saMsArakaMtAre na viNassai, jahA sUI sasuttA paDiyA na viNassaI, tahA jIvovi sasutto saMsAre na viNassai, NANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, 'sasamayaparasamayavisArae saMghAyaNijje bhavai // 59 // - he bhadanta ! jJAnasampannatayA, jJAnasya zrutajJAnasya sampannatA zrutajJAnasampattistayA jIvaH kiM phalaM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! zrutajJAnasampannatayA jIvaH sarvabhAvA1 sasamayaparasamayasaMghAyaNijje-kecit saMskaraNe / sasamayaparasamayavisArae ya asaMghAyaNijje bhavaikazcit saMskaraNe / 'visArae' iti zabdasya vyAkhyA kvA'pi na dRzyate // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 bhigama, sarve ca te bhAvAzca sarvabhAvA-jIvAjIvAdayasteSAmabhigamaH sarvabhAvAbhigamastaM sarvabhAvAbhigama-jIvAjIvAditattvajJAnaM janayati / tathA jJAnasampanno jIvazcaturantasaMsArakAntAre-caturgatilakSaNe saMsAravane na vinazyati, mokSAdvizeSeNa dUraM nA'dRzyo bhavati / yathA hi sasUtrA sUcI kacavarAdiSu patitA satI na nazyati, adRzyA na bhavati, nAzaM na prApnoti, tathA jIvo'pi sasUtraH zrutajJAnasahitaH saMsAre vinaSTo na bhavatIti bhAvaH / tatazca zrutajJAnI jJAna vinayatapazcAritrayogAn samprApnoti / jJAnaM ca vinayazca tapazca cAritrayogAzca jJAnavinayatapazcAritrayogAstAn samyak prakAreNa prApnoti / tatra jJAnamavadhyAdi, vinayaH prasiddhaH, tapo dvAdazavidhaM, cAritrayogAzca cAritravyApArAstAn sarvAn labhate / punaH zrutajJAnI svasamayaparasamayasaGghAtanIyo bhavati, svamataparamatayoH saGghAtanIyo-mIlanIyaH syAt / etAvatA svamataparamatAbhijJatvena pradhAnapuruSatvAt paNDiteSu gaNanIyo bhavatIti bhAvaH // 59 // daMsaNasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saNasaMpannayAe NaM bhavamicchattacheyaNaM karei, paraM no vijjhAi, 'paraM aNujjhAyamANe aNuttareNaM nANadaMsaNeNaM appANaM saMjoemANe samma bhAvamANe viharai // 60 // he bhagavan ! darzanasampannatayA darzanasya kSAyopazamikasya sampannatA darzanasampannatA, tayA darzanasampannatayA kSayopazamasamyaktvasahitatvena jIvaH kiM phalaM janayati ? tatra gururuttaramAha-he ziSya ! darzanasampannatayA jIvo bhavamithyAtvacchedanaM karoti, arthAt kSAyikasamyaktvaM prApnoti, paraM - tataH pazcAnna vidhyApayati, jJAnadarzanacAritrANAM prakAzaM no nivArayati / tataH paraM ca jJAnadarzanacAritrANAM prakAzamavidhyApayan - jJAnadarzanacAritrANAM tejo'vinAzayannanuttareNa sarvotkRSTena kSAyikatvAtpradhAnena jJAnadarzanenAtmAnaM saMyojayan, samyak prakAreNAtmAnamAtmanaiva vazIkurvan viharati, bhavasthakevalatayA muktatayA vA vicaratIti bhAvaH // 60 // ___ carittasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? carittasaMpannayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesI paDivanne ya aNagAre cattAri kevalakammaMse khavei, tao pacchA sijjhai, bujjhai, muccai, parinivvAyai, savvadukkhANamaMtaM karei // 61 // he svAmizcAritrasampannatayA, cAritreNa yathAkhyAtacAritreNa sampannatA cAritrasampannatA tayA, yathAkhyAtacAritrasahitatvena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! cAritrasampannatayA yathAkhyAtacAritrasahitatvena zailezIbhAvaM janayati / zailAnAM parvatAnAmIzaH zailezo-merustasyeyamavasthA zailezI, tasyA bhavanaM zailezIbhAvastamutpAdayati / aMzazabdaH 1 paraM aNujjhAyamANe nAsti anyasmin saMskaraNe // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [143 sattArthavAcakazcaturdazaguNasthAnaM bhajate / tataH pazcAtsiddhayati, sakalakarmANi kSapayitvA siddhi prApnoti, buddhyati tattvajJo bhavati, mucyate karmabhyo mukto bhavati, parinirvAti kaSAyAgnerupazamAcchItalo bhavati, sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 61 // atha cAritre sati paJcendriyanigraho yujyate, atastatphalaM praznapUrvamAha soiMdiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? soiMdiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu saddesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarai // 62 // he bhadanta ! he svAmin ! zrotrendiyanigraheNa-karNendriyavijayena jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! zrotrendriyanigraheNa manojJAmanojJeSu zabdeSu rAgadveSanigrahaM jnyti| punA rAgadveSA'bhAve sati tatpratyayikaM karma na badhnAti / tau rAgadveSAveva pratyayo-nimittaM yasya tattatpratyayaM, tatpratyaye bhavaM tatpratyayikam / rAgadveSAbhAve rAgadveSanaimittikaM karma na badhnAti / pUrvabaddhaM rAgadveSopArjitaM karma nirjarayati - kSapayati // 62 // cakkhidiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? cakkhidiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu rUvesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 63 // __ he bhadanta ! he svAmin ! cakSurindriyanigraheNa jIva: kiM janayati ! tadA gururAha-he ziSya ! cakSurindriyanigraheNa manojJAmanojJeSu rUpeSu rAgadveSanigrahaM - rAgadveSajayaM janayati / tatazca tatpratyayikaM rAgadveSotpannaM karma na badhnAti / pUrvabaddhaM rAgadveSopArjitaM karma nirjarayatikSapayati // 63 // ghANidiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? ghANidiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu gaMdhesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 64 // he bhadanta ! he svAmin ! ghrANendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururvadati-he ziSya ! ghrANendriyanigraheNa manojJAmanojJeSu gandheSu rAgadveSanigrahaM janayati / tato rAgadveSajayAttatpratyayikaM rAgadveSotpannaM karma na badhnAti, pUrvopArjitaM karma nirjarayati // 64 // jibbhediyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? jibbhendiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu rasesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 65 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 he bhadanta ! jihvendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! jihvendriyanigraheNa jIvo manojJA'manojJeSu raseSu rAgadveSanigrahaM janayati, tatazca tatpratyayikaM rAgadveSanaimittikaM karma na badhnAti / pUrvabaddhaM rAgadveSopArjitaM karma nirjarayati - kSapayati // 65 // phAsiMdiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? phAsiMdiyaniggaheNaM maNunnAmaNunnesu phAsesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 66 // __ he bhagavan ! sparzendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? tadA gururAha-he ziSya ! sparzendriyanigraheNa jIvo manojJAmanojJeSu sparzeSu rAgadveSanigRhaM janayati, tatazca tatpratyayikaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 66 // indriyanigrahakartA kaSAyavijayI syAt, ataH kaSAyavijayaphalaM praznapUrvakamAha kohavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kohavijaeNaM khaMti jaNayai kohaveyaNijjaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 67 // he bhagavan ! krodhavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! krodhavijayena jIvaH kSAnti janayati, krodhavijayI kSAntimAn bhavatItyarthaH / punaH krodhavedanIyaM karma na badhnAti / krodhodayena vedyate iti krodhavedanIyaM, krodhahetubhUtaM pudgalarUpaM mohanIyakarmaNo bhedaM na badhnAti, pUrvabaddhaM ca karma nirjarayati // 67 // mANavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? mANavijaeNaM maddavaM jaNayai, mANaveyaNijjaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 68 // he bhagavan ! mAnavijayena jIvaH kiM phalaM janayati ? gururAha-he ziSya ! mAnavijayena jIvo mArdavaM-sukumAlatvaM janayati / mAnavijayAnnamanazIlo bhavatIti bhAvaH / punarmAnena mAnodayena vedyate iti mAnavedanIyaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca karma nirjarayati // 68 // - mAyAvijaeNaM bhaMte kiM jaNayai ? mAyAvijaeNaM ujjubhAvaM jaNayai, mAyAveyaNijjaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 69 // he bhagavan ! mAyAvijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! mAyAvijayena jIva RjubhAvaM - saralatvamutpAdayati, tatazca mAyAvedanIyaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca karma nirjarayati-kSapayati // 69 // lohavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? lohavijaeNaM saMtoSibhAvaM jaNayai, lohavayeNijjaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca kammaM nijjarei // 70 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam] [145 ___ he bhagavan ! lobhavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! lobhavijayena jIvaH santoSibhAvaM, santoSiNo bhAvaH santoSibhAvastamutpAdayati, lobhavedanIyaM karma na badhnAti, pUrvanibaddhaM ca karma nirjarayati // 70 // kaSAyavijayinA sAdhunA rAgadveSamithyAdarzanavijayaH karttavyaH, atasteSAM jayaphalaM praznapUrvakamAha __ pijjadosamicchAdasaNavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? pijjadosamicchAdaMsaNavijaeNaM nANadaMsaNacarittArAhaNAe abbhuTei, aTThavihassa kammassa gaMThivimoyaNaTThAe tappaDhamayAe jahANupuvvie aTThAvIsaivihaM mohaNijjaM kammaM ugghAei, paMcavihaM nANAvaraNijjaM, navavihaM daMsaNAvaraNijjaM paMcavihamaMtarAyaM, ee tinnivi kammase jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM aNaMtaM kasiNaM paDipuNNaM nirAvaraNaM vitimiraM visuddhalogAlogappabhAvayaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppADei, jAva sajogI bhavai tAva iriyAvahiyaM kamma baMdhai, suhapharisaM dusamayaThiiyaM taM paDhamasamae baddhaM, bIyasamae veiyaM, taIyasamae nijjiNNaM taM baddhaM paDheM uIriaM vei nijjiNNaM seyAle akamma cAvi bhavai // 71 // he bhadanta ! svAmin ! preyyadveSamithyAdarzanavijayena jIvaH kiM phalaM janayati ? tatra preyyazabdena premarAgaH, dveSaH prasiddhaH, mithyAdarzanaM saMzayAdibhirviparItamatitvaM, preyyaM ca dveSazca mithyAdarzanaM ca preyyadveSamithyAdarzanAni, teSAM vijayaH preyyadveSamithyAdarzanavijayastena jIvaH kiM phalamutpAdayati ? tadA gururAha-he ziSya ! mithyAdarzanavijayena jIvo jJAnadarzanacAritrANAmArAdhanAyai abhyuttiSThate, sAvadhAno bhavati, abhyutthAya cASTavidhakarmaNAM granthi ghAtikarmaNAM kaThinajAlaM vimocanArthaM kSapayitumabhyuttiSThate-sAvadhAno bhavati / atha karmagranthivimocane'nukramamAha-tatprathamatayA yathAnukramamaSTAviMzatividhaM mohanIyaM karmodghAtayati, kSapaka zreNimArUDhaH san kSapayati-SoDazakaSAyAH, navanokaSAyAH, mohanIyatrayaM, evamaSTAviMzatividhaM mohanIyakarma vinAzayati / tatazcaramasamaye yatkSapayati tatkramamAha-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNarUpaM karma, pazcAnnavavidhaM darzanAvaraNIyaM karma, cakSurdarzanA'cakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanAvaraNaM, nidApaJcakaM, caivaM navavidhaM darzanAvaraNIyaM karma , tataH pazcAtpaJcavidhamantarAyaM, etAni trINi 'kammaMsse' iti satkarmANi vidyamAnAni trINi karmANi yugapatkSapayati, kSapakazreNImArUDhaH san samakAlaM kSayaM nytiityrthH| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tataH pazcAdanantaraM-teSAM karmaNAM kSayIkaraNAdanantaramanuttaraM sarvebhyaH pradhAnaM, anantamanantArthagrAhakaM, kRtsnaM samastavastuparyAyagrAhakaM, pratipUrNa sakalaiH svaparaparyAyaiH sahitaM, nirAvaraNaM samastAvaraNarahitaM, vitimiramajJAnAMzarahitaM, vizuddhaM sarvadoSarahitaM, lokAlokaprabhAvakaM-lokAlokayoH prakAzakArakam, etAdRzaM kevalajJAnadarzanaM samutpAdayati, yAvatsayogI bhavati, manovAkkAyAnAM yogo vyApArastena saha vartate iti sayogI bhavati, trayodazaguNasthAne yAvattiSThati, tAvadIryApathikaM karma baghnAti / IraNamIryA-gatistasyAH panthA IryApathaH, IryApathe bhavamIryApathikam, patho grahaNaM hyupalakSaNaM, tasya tiSThato'pi sayogasye yA sambhAvat, sayogatAyAM kevalino'pi sUkSmasaJcArAH santi / tadIryApathikaM karma kIdRzaM bhavati ? taducyate- sukhayatIti sukhaH, sukhaH-sukhakArI sparza, AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tatsukhasparza, dvisamayasthitikaM, dvau samayau yasyAH sA dvisamayA, dvisamayA sthitirasyeti dvismysthitikm|tdvismysthitiksvruupmaahprthmsmye baddhaM, svasya sparzanAyAdhInaM kRtam, AdhInakaraNAtspRSTamapi dvitIye samaye tabaddhaM spaSTa veditaM-kAyenAnubhUtam / tRtIyasamaye nirjIrNaM parizATitaM, niSkaSAyasyottarakAlasthiterabhAvo vartate, uttarakAle sakaSAyasya bandho bhavati, paraM kevalino na bhavati, tadeva punaH sUtrakAro bhrAntinivAraNArthamAha-tadIryApathikaM karma kevalino baddhamAtmapradezaiH saha zliSTaM- spRSTaM vyomnA paTavat, tathA spRSTaM masRNamapi komalamapi kuDyApatitazuSkacUrNavaditi vizeSaNadvayena kevalino hi nidhattanikAcitAvasthayorabhAvaH / punarudIritamudayaprAptaM sadveditamanubhUtaM, kevalino hyudIraNA na bhavati, tato nirjINa kSayamupagatam / tataH 'seyAle' iti eSyatkAle-AgAmini kAle'karmA cApi bhavati, karmarahito bhavatItyarthaH / / 71 // atha zailezyakarmatAdvAradvayamarthato vyAcikhyAsurAha__ ahAuyaM pAlayittA aMtomuttavasesAue joganirohaM karemANe suhumakiriyaM appaDiyAI sukkajjhANaM jhAyamANe tappaDhamayAe maNajogaM niraMbhai, maNajogaM nirubhittA vayajogaM niraMbhai, vayajogaM nirUbhittA kAyajogaM niraMbhai, kAyajogaM nirubhittA ANapANanirohaM karei, ANapANanirohaM karittA isiM paMcahassakkharuccAradhAe NaM aNagAre samucchinnakiriyaM aniyaTTisukkajjhANaM jhiyAyamANe veyaNijja AuyaM nAma goyaM ca ee cattAri vi kammaMse jugavaM khavei / / 72 // ___atha kevalaprApteranantaramAyuSkaM dezonapUrvakoTipramitamAyuH prapAlya,athavA'nyadapyAyuH pAlayitvAntarmuhUrtAvazeSAyuSko, yadA kevalinontarmuhUrtapramANamAyustiSThati, tadA kevalI yogaM manovAkkAyavyApAraM, tasya nirodhaM kurvANaH san, sUkSmA kriyA yatra tat sUkSmakriyamapratipAtizukladhyAnaM, zukladhyAnasya tRtIyabhedalakSaNaM, taddhayAyaMstatprathamatayA prathamato manoyogo-manovyApAro manodravyajanito jIvavyApArastaM niruNaddhi / taM nirudhya ca vacoyogaM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29, samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ] [147 bhASAdravyasAcivyajanitajIvavyApAra niruNaddhi / taM nirudhya ca kAyayogaM-kAyavyApAraM niruNaddhi / taM nirudhya cAnaprANanirodhaM-zvAsaprazvAsayonirodhaM karoti / tannirodhaM kRtvAyogatrayanirodhaM kRtveSatsvalpaprayAsena yathoccAryate, tathA paJcAnAM hrasvAkSarANAmuccArakAlena, yAvatA kAleneSatprayAsena paJcAkSarANi 'a i u R lu' ityetAni kathyante, tAvatA kAlenAnagAraH samucchinnakriyaM, samyagucchinnAstroTitAH kriyA yatra tatsamucchinnakriyaM punaranivRttizukladhyAnaM-zukladhyAnasya caturthabhedarUpaM dhyAyan zailezyavasthAmanubhavan san vedanIyaM 1, AyuH 2, nAma 3, gotraM 4, caitAMzcatvAraH karmAMzAn, etAni catvAri satkarmANi vidyamAnAni karmANi yugapatsamakAlaM kSapayati // 72 // tao orAliyakammAiM ca savvAhiM vippahANAhiM vippajahittA ujuseDhI patte aphusamANagaI urdU egasamaeNaM aviggaheNaM tattha gaMtA sAgArovautte sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei // 73 // tataH pazcAdvedanIyAdicatuSkarmakSayIkaraNAdanantaramaudArikakArmaNe,cazabdAttaijasamapi, etaccharIratrayamapi sarvAbhirviprahANibhirviprahAya, vizeSeNa prahANayo viprahANayaH, tAbhivizeSeNa prahAya-parizATyaRjuzreNi prAptaH,RjuH- saralA cAsau zreNizca RjuzreNistAmRjuzreNim, saralAkAzapradezapaGkti gataH punaraspRzadgatiH san, yAvantaH samordhvazreNyAmAkAzapradezAvagAhyamAnAstAneva svapradezaiH spRzannadhikAnna spRzan jIvo yayA gatyA vrajati tAdRggatidharaH sannUrdhvaga ekena samayena vigrahagatyabhAvena tatra mokSasthAne gatvA sAkAropayukto jJAnopayogayuktaH san siddhyati buddhyati parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 73 // atha praznottaropasaMhAramAha esa khalu sammattaparikkamassa ajjhayaNassa aTesamaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM Aghavie pannavie parUvie daMsie NidaMsie uvadaMsie // 74 ||tti bemi // he jambU ! eSa idAnImuktaH, khalu nizcayena samyaktva-parAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA jJAnavatA zrImahAvIreNa 'Aghavietti' ArSatvA-dAkhyAtaH, punaH prajJApitaH sAmAnyavizeSaparyAyairvyaktIkaraNena prakaTIkRtaH / punaH prarUpito hetuphalAdiprakarSajJApanena prarUpitaH, punardarzito nAnAbhedairdarzanena prakAzitaH / punarnidarzito dRSTAntopanyAsena dRDhIkRtaH punarupadarzitasvarUpakathanena jJApitaH upasaMhAreNa vA jJApitaH, ityahaM bavImi, iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 74 // iti samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanaM sampUrNam // 29 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanamekonatriMzattamaM sampUrNam // 29 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 // 30 tapomArgAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'pramattatvaM vItarAgatvasamyaktvaparAkramatvaM coktaM tenApramattena samyaktvaparAkramavatA mokSamArgAya tapasyudyamo vidheyaH, atastapomArgAdhyayanaM triMzattamaM ca kathyatejahA u pAvayaM kammaM, rAgaddosasamajjiyaM / khavei tavasA bhikkhU, tamegaggamaNo suNa // 1 // yathA yena prakAreNa bhikSustapasA rAgadveSasamarjitaM rAgadveSAbhyAmupArjitaM karma kSapayati, tuzabdaH - pAdapUraNe, taM tapomArgamekAgramanAH sAvadhAnacittaH san tvaM zrRNu / he jambU ! ahaM vadAmIti sambandhaH, anAzraveNaiva kila karmakSayaH kriyate // 1 // pANivahamusAvAe, adattamehuNapariggahA virao / rAI bhoyaNavirao, jIvo havaha 'nirAsao // 2 // he ziSya ! IdRzo jIvo nirAzravo bhavati / kIdRza: ? prANivadhamRSAvAdAdattamaithunaparigrahAdvirato rahitaH, punA rAtribhojanavirataH // 2 // punaranAzravo yathA jIvo bhavati, tathAha paMcasamio tigutto, akasAo jiiMdio / agAravo ya nissallo, jIvo havai anAsavo // 3 // etAdRzo jIvo'nAzravo bhavati, Azravarahito bhavati / kIdRzo jIvaH ? paJcabhiH samitibhiH samitaH-sahitaH paJcasamitaH, punastisRbhirguptibhirguptaH, punarakaSAyaH- kaSAyarahitaH, punarjitendriyaH - vazIkRtendriyaH, punaragArava - RddhirasasAtAdigarvatrayarahitaH, punarnizalyo mAyAnidAnamithyAdarzanazalyaistribhI rahitaH, etAdRzo jIvo'nAzravo bhavati // 3 // evaMvidho 'nAzravazca yathA karma kSapayati tathA vadati eesiM tu vivaccAse, rAgaddosasamajjiyaM / khavei u jahA bhikkhU, tamegaggamaNI suNa // 4 // he ziSya ! yathA yena prakAreNa bhikSuH sAdhureteSAM pUrvoktAnAM prANAtipAtamRSAvAdAdattamaithunaparigraharAtribhojanaviratilakSaNAnAM vratAnAM, tathA samitiguptyAdilakSaNAnAmanAzravakAraNAnAM viparyAse-vaiparItye prANivadhamRSAvAdAdattamaithunaparigraharAtribhojanasamityabhAvasevane sati rAgadveSAbhyAM samarjitaM saJcitaM pApakarma kSapayati, taM prakAramekAgramanAekacittaH san tvaM zrRNu // 4 // 1 aNAsavo- mu. 2, anyasaMskaraNe ca // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30, tapomArgAkhyamadhyayanam ] atra dRSTAntamAha jahA mahAtalAgassa, saMniruddhe jalAgame / ussicaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // yathA mahAtaTAkasya-mahAjalAzrayasya jalAgame pAnIyAgamanamArge saMniruddhe samyakprakAreNa saMvRte sati, 'ussitraNAe' utsiJcanayordhvamaraghaTTAdinordhvAkarSaNAyA''tapanenaravikiraNAdInAM santApena krameNa zoSaNA - jalasya zoSaNaM bhavet, navInajalAgamanamArgo nirudhyate, pUrvasthajalaM ca niSkAsyate, tadA jalahRdo riktaH syAditibhAvaH // 5 // atha dASTantikamAha evaM tu saMjayassAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDIsaMciyaM kammaM, tavasA nijjarijjaI // 6 // [ 149 evamamunA prakAreNa pApakarmanirAzrave sati, pApakarmaNAM prANivadhAdyAnAM nirodhe sati saMyatasyApi sAdhorapi tapasA dvAdazavidhena bhavakoTIsaJcitaM karma nirjIryate, Adhikyena kSayaM nIyate / atra koTIgrahaNaM bahutvopalakSaNam, koTIniyamasyA'sambhavAt // 6 // atha tapobhedamAha so tavo duviho vRtto, bAhirabbhitaro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabbhintaro tavo // 7 // tattapo dvividhaM proktaM, bAhyaM tathAbhyantaraM ' bAhyaM' SaDvidhaM proktaM, evamamunA prakAreNAbhyantaramapi SaDvidhaM proktam // 7 // prathamaM bAhyaM SaDvidhamAha aNasaNamUNoyariyA, bhikkhAyariyA ya rasapariccAo / kAyakileso saMlINayA, ya bajjho tavo hoi // 8 // anazanamupavAsaH, ekasmAdupavAsAdArabhya SaNmAsikaparyantamanazanaM tapa ucyate 1, dvAtriMzatkavalapramANamAhAraH pratyahamekaikena kavalena nyUnIkurvan yAvadekasmin kavale sthAyate, sonodarikA, Unodare bhavamUnodarikaM tapaH 2, prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, bhikSAcaryA bhikSayA''hAragrahaNArthamuccAvacagRheSu bhramaNam 3, rasatyAgaH vikRtinAM parityAgaH 4, kAyaklezastApazItAdInAM sahanam 5, saMlInatAGgopAGgAdikaM saMvRtya pravartanaM 6, etat SaDvidhaM bAhyaM tapo bhavati // 8 // 11 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atheteSAmeva svarUpamAha ittariyamaraNakAlA, aNasaNA duvihA bhve| ittariyasAvakaMkhA, niravakaMkhA biijjiyA // 9 // anazanaM dvividhaM bhavati, itvarikaM - itvare stoke kAle bhavamitvarikamalpakAlaM niyata-kAlAvadhikamityarthaH / maraNAvasAnaH kAlo yasyAH sA maraNakAlA, iti dvitIyam, yAvajjIvamityarthaH / strIliGgatvaM prAkRtatvAt / itvarikaM tapaH sAvakAkSaM bhavati, saha avakAGkSayA vartate iti sAvakAkSaM, ghaTikAdvayAdyanantaramahaM bhojanaM vidhAsyAmItivAJchAsahitamityarthaH / dvitIyaM yAvajjIvaM niravakAGkSamAhArapratyAkhyAnAdArabhya tajjanmani bhojanAzA'sambhavAd vAJchArahitamityarthaH // 9 // jo so ittariyatavo, so samAseNa chavviho / seDhitavo payaratavo, ghaNo ya taha hoi vaggo ya // 10 // yattvitvarikaM tapastatsamAsena-saGkSapeNa SaDvidhaM bhavati, vistarastu dvAsaptatividhaM 72 bhedam, atha SaDvidhatvamAha-zreNitapaH 1, prataratapaH 2, ghanatapaH 3, tathA vargatapaH 4, zreNiH- paGktistadupalakSitaM tapaH zreNitapaH, taccaturthAdikrameNa kriyamANaM SaNmAsAntaM gRhyate, tatprathamato bhavati / tathA zreNireva zreNyA guNitA pratarastadupalakSitaM tapaH prataratapaH / iha subodhArthaM caturthaM SaSThASTamadazamAkhyapadacatuSTayAtmikA zreNirvivakSyate, sA caturbhirguNitA SoDazapadAtmakaM pratarAkhyaM tapo bhavati / tatprataratapaH SoDazapadAtmakameva yadA padacatuSTayAtmikayA zreNyA guNyate, tadA ghanAkhyaM tapo bhavati, 'sola caukA causaTThi' iti bhAvaH / atha punaryadA ghanazcatuHSaSTipadAtmaikA ghanenaiva catuHSaSTipadAtmaikenaiva guNyate, tadA vargo bhavati, tadupalakSitaM tapo vargatapa ucyate / catuHSaSTizcatuHSaSTayA guNitAni jAtAnyaGkAni SaNNavatyadhikAni catvAri sahasrANi 4096 // 10 // atha paJcamaSaSThabhedAvAha tatto ya vaggavaggo, paMcamo chaTuo pinntvo| .. maNaicchiyacittattho, nAyavvo hoi ittario // 11 // tata iti tato vargatapo'nantaraM vargavarga iti paJcamaH tapo jJeyam |vrg eva vargAdguNito vargavargoM bhavati, yathA caikakoTiH saptaSaSTilakSAH saptasaptatisahastrANi dvizatI SoDazAdhikA aGkato bhavati 16777216 / etadupalakSitaM tapo vargavargatapa ityucyate ityarthaH - evaM paJcAdipadeSvapi bhAvanA krtvyaa| tathA SaSThakaM tapo yat zreNyAdiniyataracanArahitaM nijazaktyA namaskArasahitAdi pUrvapuruSAcaritaM yavamadhya-vajramadhya-candrapratimAdi ceti, tatprakIrNatapaH Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30, tapomArgAkhyamadhyayanam] [151 manasIpsita iSTazcitro'nekaprakAro'rthaH svargApavargAdistejolezyAdi yasmAttanmanasIpsitacitrArthamitvarikaM prakramAdanazanAkhyaM tapo jJAtavyam // 11 // atha dvitIyaM maraNakAlamanazanamAha jAsAaNasaNA maraNe, duvihA sA viyaahiyaa| saviyArA aviyArA, kAyaceTu paI bhave // 12 // prAkRtatvAdatra strItvam yadanazanaM maraNe-maraNasamaye bhavati, tattIrthakarairdvividhaM vyAkhyAtam, savicAraM - saha vicAreNa manovAkkAyabhedaceSTArUpeNa vartate yattatsavicAram, aGgAdiceSTayA sahitaM, sthityupavizanatvagvartanavizrAmaNAdikayA yuktamityarthaH / dvitIyamavicAraMceSTArahitaM pAdapopagamamityarthaH / tatsavicAraM hi kAyaceSTAM pratItyAzritya bhavatItyarthaH / vaiyAvRttyakRtsAdhunotthApana, pratisthApanamubhayapArvAbhyAM sthApanamityAdi vaiyAvRtyakArApaNam, athavA svayameva zarIrasyodvartanaparivartanAdiceSTAsahitam, anyena na kArApaNam, IdRzaM yadbhavati tatsavicAraMjJeyamityarthaH / trividhacaturvidhAhAratyAgena pratyAkhyAnamudvartanAdi karoti kArayati vA tadbhaktaparijJAkhyaM prathamam 1, tathA kRtanizcitacaturvidhAhAratyAga iGgitadeze udvartanAdIGgitaM-ceSTitamAtmanaiva karoti, anyena kArayati, etad dvitIyamiGgitamaraNam 2, etad-dvayamapi savicAramanazanaM jJeyam // 12 // etadeva sUtrakAro vadati ahavA sappaDikammA, appaDikammA ya AhiyA / nIhArimanIhArI, AhAraccheo dosuvi // 13 // athavA tatpunarmaraNaM sapratikarma apratikarma AhitaM-kathitamityarthaH / saha parikarmaNA vartate iti sapratikarma vaiyAvRttyasahitaM bhaktaparijJAkhyaM iGginImaraNaM ca,sapratikarmaNI ete dve api maraNe, parantu mUlyatvenaika eva bhedAH / ca punarapratikarma maraNaM vaiyAvRttyarahitaM pAdapopagamamityarthaH / tathA punarnirhAryanazanaM, grAmAnnagarAbahinirhAryate-niHsAryate iti nirhAri, punaranIhAri, etatyAdapopagamamapi dvividhaM bhavati, dvayorapi nirhArA'nIhArayormaraNayorAhAracchedastu bhavatyeva // 13 // athonodarikAmAha UmoyariyaM paNahA, samAseNa viyAhiyaM / davvao khittakAleNa, bhAveNaM pajjavehi ya // 14 // avamUnamudaraM yasmiMstadavamodaraM, tatra bhavamavamodarikaM tattapaH samAsena-sakSepeNa paJcadhA vyAkhyAtaM, davyato-dravyeNa, kSetreNa, kAlena, bhAvena, ca punaH paryAyaiH // 14 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tatra dravyato'vamodarikamAha jo jassa u AhAro, tatto 'UNaM tu jo kre| jahanneNegasitthAI, evaM davveNa o bhave // 15 // yasya jIvasya yAvAnAhAra: syAt tata AhArAdyadUnaM kuryAt, jaghanyenaikasikthake, yatraikameva sikthaM bhujyate, AdizabdAt sikthadvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanam, etaccAlpAhArAkhyamavamodaryamAzrityoktam / idaM cASTakavalAntam 1 / atha ca navakAdArabhya dvAdazabhiH kavalairapArdhakyam 2 / trayodazakAdArabhya SoDazAntaM dvibhAgAkhyam 3, saptadazakAdArabhya caturviMzatistatparyantaM prAptAkhyam 4, paJcaviMzaterArabhya yAvadekatriMzatkavalabhojanaM kiJcidUnamavamodaryamuktaM ca 5 / ityevaM paJcavidhamavamodaryam / uktaM ca "appAhAra 1 avaDDA 2 dubhAga 3, pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / . aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA ya 5 // 1 // " evaM dravyeNopAdhibhUtenAvamaudaryam bhavet // 15 // atha kSetrAvamaudaryamAha gAme nagare taha rAyahANi, nigame ya Agare pllii| kheDe kabbaDadoNamuha-paTTaNamaDaMbasaMbAhe // 16 // Asamapae vihAre, sannivese samAyaghose ya / thalaseNAkhaMdhAre, satthe saMvaTTakoTTe ya // 17 // vADesu ya racchAsu ya, gharesu vA evamettiyaM khittaM / / kappaI u evamAI, evaM khitteNa o bhave // 18 // evamityamunA prakAreNa hRdayasthaprakAreNa etAvanniyatamAnaM kSetraM paryaTituM mama vartate iti, evamAdirguhazAlAdiparigrahaH, adyaitAvatpramANaM bhikSArthaM bhramitavyamiti nirdhAraNaM kSetreNAvamaudaryaM bhavet / tadeva bhikSAbhramaNakSetramAha-kutra kutra bhikSArthaM sAdhurbhamati ? grAme, guNAn grasatIti grAmastasmin grAme , athavA grasati sahate'STAdazavidhaM karamiti grAmastasmin athavA kaNTakavATakAvRto janAnAM nivAsI grAmastasmin grAme / punarnagare, na yatra karAH santIti nagaraM tasmin / tathA rAjadhAnyAM, rAjA dhIyate yasyAM sA rAjadhAnI, tasyAM rAjadhAnyAM rAjapIThasthAne / nigame prabhUtavaNignivAse / Akara:-svarNAdyutpattisthAnaM, tasminnAkAre / pallI vRkSavaMzAdigahanAzritA prAntajanasthAnaM, tasyAM pllyaaN|khettN-dhuulipraakaarprikssiptN, tasmin kheTe / punaH karbaTa-kunagaraM / doNamukhaM-jalasthalanirgamapravezaM, tabhRgukacchAdikaM pattanaM tu 1 omN-anysNskrnne|| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30, tapomArgAkhyamadhyayanam] [153 yatra sarvadigbhyo janAH patantyAgacchantIti pattanam, athavA pattanaM ratnakhAniriti lakSaNaM, tadapi dvividhaM, jalamadhyavarti sthalamadhyavarti ca / maDambaM yasya sarvadikSu sArdhatRtIyayojanAntargAmo na syAt tatra / tathA sambAdhaH prabhUtacAturvarNyanivAsaH / karbaTazabdAdArabhya sambAdhazabdaM yAvad dvandvasamAsaH karttavyaH, karbaTaMca droNamukhaM ca pattanaM ca maDambaMca sambAdhazca karbaTadroNamukhapattanamaDambasambAdhAsteSAM samAhAraH karbaTa-droNamukha pattana-maDamba-sambAdhaM, tasmin karbaTa-droNamukha-pattana-maDamba-sambAdhe eteSu sthAneSvityarthaH // 16 // punaH kutra kutretyAha-Azramapade-tApasAzrayopalakSite sthAne, vihAre-devagRhe, punaH sanniveze-yAtrAdyarthaM samAgatajanAvAse, samAjaH-pariSat, ghoSa-AbhIrapallI, samAjazca dhoSazca samAjaghoSaM tasmin samAjaghoSe, tathA 'thalaseNAkhaMdhAre' iti, sthalaM ca senA ca skandhAvArazca sthalasenAskandhAvAraM, tasmin sthalasenAskandhAvAre / tatra sthalamuccabhUmibhAgaH, senA -caturaGgakaTakasamUhaH, skandhAvAra:-kaTakottaraNanivAsaH, punaH sArtha:- krayANakabhRtAM samUhaH pratIta eva, tatra tathA saMvarto-bhayatrastajanasamavAyaH, koTTo-durgaH, saMvartazca kodRzca saMvartakoTTa, tasmin saMvartakoTTe // 17 // ___punarvATeSu vRttyAdiparikSiptagRhasamUheSu, rathyAsu zerikAsu, ca gRheSu prasiddheSu, eteSu sthAneSvavamaudarya kataM kSetrato bhavati // 18 // atha punaH prakArAntareNa kSetrAvamaudaryamAha peDA ya addhapeDA, gomuttipayaMgavIhiyA ceva / saMbukkAvaTTAyaya-gaMtuM paccAgayA chaTThA // 19 // SaDvidhA kSetrAvamaudarikA vartate, peTA peTAkArA catuSkoNA, 'peTAkAreNa gocaryA kRtvA'vamodarIkaraNaM, evamardhapeTAkAreNa gocarIkaraNam, gomUtrikAkAreNa, pataGgavIthikA pataGga:- zalabhastasya vIthikoDDayanaM pataGgavIthikA-aniyatA nizcayarahitA zalabhoDDayanasahazItyarthaH, punaH zambUkAvartA zambUkaH-zaGkhastadvadAvA-bhramaNaM yasyAM sA zambUkAvartA, sApi dvividhA, abhyantarazambUkA, bahiHzambUkA ca zaGkhanAbhirUpe kSetre madhyAbahirgamyate sAbhyantarazambUkAvartA, viparItA bAhyAnmadhye AgamanarUpA bahiH zambUkAvata paJcamI / punaH SaSThI AyatagantuMpratyAgamA jnyeyaa|aadit evAyataM-saralaM gatvA yasyAM pratyAgamo bhavati, sA SaSThI jJeyetyarthaH / etAsAM bhikSAcaryANAmapyavamaudaryatvaM jJeyam / yato hyavamaudaryArthamevedRgprakAreNaiva sAdhurAhArArthaM bhramati, tasmAnnAtra doSaH // 19 // ___ atha kAlAvamaudaryamAha divasassa porisINaM, cauNhaM pi jattio bhave kAlo / evaM caramANo khalu, kAlomANaM muNeyavvo // 20 // 1 yatra catuHzreNivyavasthitagRhapaGktiSu bhramyate, madhyagRhANi ca mucyante sA pettetyrthH|| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 divasasya catasRNAM pauruSINAM praharANAM yAvAn ghaTikAcatuSTayAdiko'bhigrahaviSayaH kAlo bhavati, evamamunA prakAreNa kAlena caramANa iti gocaryAM carataH sAdhoH : 'kAlomANaM' iti kAlenAvamaM kAlAvamaM mantavyam // 20 // puna: kAlAvamaudaryameva prakArAntareNAha : khalu nizcayena ahavAtaIyAporisIe, UNAe ghAsamesaMte / caubhAgUNAe vA, evaM kAleNa U bhave // 21 // athavA tRtIyAyAM pauruSyAmUnAyAM kiJciddhInAyAM grAsamAhArameSayan- gaveSaNAM kurvan, vA'thavA caturbhAgenonAyAM tRtIyAyAM pauruSyAM bhikSAcaryA sAdhoruktAsti, evaM kAlenAvamaudaryaM bhavet // 21 // atha bhAvAvamaudaryamAha itthI vA purisovA, alaMkio vA'NalaMkio vAvi / annayaravayattho vA, annayareNaM ca vattheNaM // 22 // antreNa viseseNaM, vanneNaM bhAvamaNumuyaMte u / evaM caramANo khalu, bhAvomANaM muNeyavvaM // 23 // yugmam // evamamunA prakAreNa 'caramANo' iti prAkRtatvAccaramANasya bhikSAyAM bhramamANasya sAdhoH khalu iti nizcayena 'bhAvomANaM' iti bhAvAvamatvaM bhAvAvamaudaryaM muNitavyaM jJeyamityarthaH / bhAvenA'vamaudaryaM bhAvAvamaudarya, ko'rthaH ? yadA kazcitsAdhuriti cintayati, adya kazciddAtA bhAvametAdRzaM svarUpaM 'aNumuyaMte' ityanumuJcannatyajannetAdRzaM svarUpaM bhajan mahyamAhAraM dAsyati, tadAhaM grahISyAmi, nAnyatheti bhAvaH / ko dAtA ? kIdRzaM ca bhAvamatyajan ? tadAha-' itthI' iti strI vA puruSo vA alaGkRta- AbharaNAdisahito'thavA'nalaGkRto'laGkAra rahitaH, 'annayaravayattho' anyataravayaHstho bAlataruNasthavirAdikAnAM trayANAM vayasAM madhye'nyatarasminnekasmin vayasi sthitaH, anyatareNa paTTakulAdivastreNopalakSitaH // 22 // anyena vizeSeNa kupitaprahasitAdinA'vasthAbhedenopalakSitaH, varNena zvetaraktAdinopalakSitaH, bhAvaM paryAyamuktarUpamalaGkArAdikaM 'aNumuyaMte' anumuJcannetAdRzaH san mahyamAhAraM dAsyati, tadA lAsyAmItyabhigrahadhAraNena bhAvAvamaudaryaM jJeyam // 23 // atha paryAyAvamaudaryamAha davve khitte kAle, bhAvaMmi AhiyA je bhAvA / eehiM omacarao, pajjavacarao bhave bhikkhu // 24 // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30, tapomArgAkhyamadhyayanam ] [ 155 " dravye 'zanapAnAdau kSetre pUrvokte grAmanagarAdau, kAle pauruSyAdau, bhAve strItvAdau, AkhyAtA:- kathitA ye bhAvA: paryAyAstaiH sarvairapi dravyAdiparyAyairavamam-avamaudaryaM carati sevate yaH so'vamacaro bhikSuH paryavacarako bhavet, paryAyAvamaudaryacarako bhavatItyarthaH / ekasi-kthakAdyalpAhAreNa dravyato'vamaudaryaM syAdeva paraM grAmAdau kSetrataH, pauruSyAdau kAlataH, strI-puruSAdau bhAvataH kathamavamaudaryaM syAt ? uttaraM - kSetrakAlabhAvAdiSvapi viziSTAbhigrahavazAdavamaudaryaM syAdeva iha punaH paryAyagrahaNena paryavaprAdhAnyavivakSayA paryAyAvamaudaryaM jJeyam // 24 // bhikSAcaryAmAha aTThavihagoyaraggaM tu, tahA satteva esaNA / abhiggahA ya je anne, bhikkhAyariyamAhiyA // 25 // bhikSAcaryA vRttisaGkSepAparanAmikA bAhyA tapasyA''khyAtA / aSTavidho gocarAgraH, prAkRtatvAdaSTavidho'gragocara iti pAThaH / agraH pradhAno gocaro'gragrocaraH, aSTavidhazcAsAvagragocarazcASTavidhAgragocaraH aSTAvagragocaragA bhedA ityarthaH / peTA 1, ardhapeTA 2, gomUtrikA 3, pataGgavIthikA 4, abhyantarazambUkAvarttA 5, bAhyazambUkAvarttA ca 6, AyatagantuM pratyAgamA 7, RjugatiH 8, evamaSTau bhedA RjugativakragatikSepaNAd jJeyAH / saptaiSaNAH saMspRSTAdayaH / saMsaTTA 1, asaMsaTTA 2, uddhaDa 3, alpalepikA 4, udgRhItA 5, pragRhItA 6, ujjhitadharmA 7, eSA saptavidhaiSaNA jJeyA ca punaranye ye'bhigrahAH santi, abhigrahA yathA dravyakSetrakAlabhAvAdicintanena bhikSAgrahaNarUpAH, davyato maNDakAdikaM, kSetrato gRhAdau dehalikAto madhye bahirvA, kAlato bhikSAcareSu nivarttiteSu, bhAvato rudan hasan vA dAsyati, tadAhAro grAhya iti cintanena bhikSAgrahaNam / evaM bhikSAcaryAyA bhedAstIrthaGkarairAkhyAtA:- kathitA ityarthaH // 25 // atha rasatyAgAkhyaM tapa Aha khIradahisappimAI, paNIyaM pANabhoyaNaM / parivajjaNaM rasANaM tu, bhaNiyaM rasavivajjaNaM // 26 // etadasavivarjanaM-rasatyAgAkhyaM tapastIrthaGkarairbhaNitaM, rasAnAM parivarjanaM rasaparivarjanaM, kSIraM- dugdhaM, dadhi, tathA sarpirvRtaM, kSIraM ca dadhi ca sarpizca kSIradadhisarpIMSi etAnyAdiryasya tatkSIradadhisarpirAdi, praNItaM - puSTikArakaM, pAnaM pAnayogyAhAraM bhojanaM bhaktaM, rasavivardhanaM yasmin pIte bhukte sati bahukAmoddIpanaM syAt, tasya parivarjanaM rasatyAgAkhyaM tapa ucyate, prAkRtatvAt SaSThIsthAne dvitIyA 'paNIyaM pANabhoyaNaM parivajjaNaM' ityatra jJeyA // 25 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atha kAyaklezatapa Aha ThANA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjati, kAyakilesaM viyAhiyaM // 27 // tatkAyaklezatapo vyAkhyAtam, taditi kiM ? yatra vIrAsanAdIni sthAnAni kAyasthitivizeSANi yathA dhAryante kriyante, vIrAsanagaruDAsanalaguDAsanAdIni yathA kriyante, tathA kAyaklezaH syAt / kathaMbhUtAni sthAnAni ? jIvasya sukhAvahAni, karmanirmUlanakSamANi, punaH kIdRzAni ? ugrANi bhISaNAni, yaistaiH puruSaiH kartumazakyAni, prAkRtatvAlliGgavyatyayaH // 27 // atha saMlInatAmAha egaMtamaNAvAe, itthIpasuvivajjie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittasayaNAsaNaM // 28 // ekAnte janairanAkule, punaranApAte, na vidyate ApAtaH strIpuruSAdInAmAgamanaM yatra tadanApAtaM, tasmin / punaH strIpazupaNDakAdivivarjite, ArAmodyAnazUnyagRhAdisthAne zayanAsanasevanayA kRtvA saMlInatAkhyaM tapo jJeyamityarthaH // 28 // eso bahiraMgatavo, samAseNa viyaahio| abhitaratavaM etto, vucchAmi aNupuvvaso // 29 // etatpUrvoktaM samAsena-sakSepeNa bAhyaM tapo vyAkhyAtam / etto' iti ito'nantaramabhyantaraM tapo vakSye'nukrameNa // 29 // etatkiM tadAha pAyacchittaM viNao, veyAvaccaMtaheva sjjhaao| jhANaM ussaggovi ya, abhitarao tavo hoi // 30 // pApamAlocya tapaso'GgIkaraNaM prAyazcittaM, tathA vinayo vRddhAnAmabhyutthAnAdikaraNaM, vaiyAvRttyaM vRddhAnAmAhArauSadhAdyAnIya dAnaM, tathaiva svAdhyAyaH svAdhyAyasya paJcavidhasya karaNaM, tathA dhyAnaM dharmazuklAdicintanaM, utsargaH kAyotsargasya karaNaM, api ca pAdapUraNe / etadabhyantaraM tapo bhavati // 30 // atha vistareNa SaDvidhasya bhedAnAha AloyaNArihAdiyaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahai samma, pAyacchittaM tamAhiyaM // 31 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30, tapomArgAkhyamadhyayanam] [157 tatprAyazcittamAkhyAtaM, tat kiM ? yadbhikSuH-sAdhurdazavidhamAlocanArhAdikaM samyagvahati, kAyena sevate, tatprAyazcittAkhyamabhyantaraM tapa AkhyAtaM, tIrthakarairupadiSTam / AlocanArhAdikaM kimucyate ? AlocanaM guroragre pApaprakAzanaM, tasmai arhati yogyo bhavatItyAlocanAhe tapaHkriyAnuSThAnAdikaM, yato hi pApamAlocanAtaH zuddhayati, AlocanAhamAdiryasya tadAlocanArhAdikaM dazavidhaM yathA / "'AloyaNA 1 paDikkamaNe 2 mIsa 3 vivege 4 tahA vi ussagge 5 / tavva 6 cheya 7 mUla 8 aNaTThIyA ya 9 pAraMcie 10 ceva // 31 // " . atha vinayabhedAnAha abbhuTThANaM aMjalikaraNaM tahevAsaNadAyaNaM / gurubhattibhAvasussUsA, viNao esa viyAhio // 32 // abhyutthAnaM gurunAgatAn dRSTvA svakIyasthAnAdUrvIbhavanaM, aJjalikaraNaM karadvayayojanaM, tathaivAsanadApanam, gurorupari bhaktibhAvaH, zuzrUSA gurorAdezakaraNaM, eSa vinayo vyAkhyAtaH / iti vinayanAmakaM paJcavidhatapa uktamityarthaH // 32 // atha vaiyAvRttyaM kathyate AyariyamAiyaMmi, veyAvaccaMmi dasavihe / AsevaNaM jahAthAmaM, veyAvaccaM tamAhiyaM // 33 // tadvaiyAvRttyamAkhyAtam / taditi kiM ? yat 'jahAthAmaM' iti yathAbalaM AcAryAdau viSaye dazavidhe vaiyAvRttyamucitAhArAdidAnaM, tathA ''sevanaM tadvaiyAvRttyAkhyaM tapaH kathitamityarthaH / AcAryAdayo daza vaiyAvRttyayogyA amI-AcArya 1, upAdhyAya 2, sthavira 3, tapasvi 4, glAna 5, zaikSa (nUtana dIkSita)6, sAdharmika 7, kula 8, gaNa 9, saGgha 10, ete daza vaiyAvRttyArhAH // 33 // atha svAdhyAyamAha vAyaNA pucchaNA ceva, taheva pariyaTTaNA / aNuppehA dhammakahA, ajjhAo paMcahA bhave // 34 // vAcanA, pRcchanA, parivartanA, anuprekSA, dharmakathA ceti svAdhyAyaH paJcadhA bhavati, eteSAmarthastu pUrvaM kRta evAsti // 34 // 1 AlocanA 1, pratikramaNe 2, mizra 3, vivekau 4, tathA vyutsarge / tapazchedamUlAnavasthitAzca pArAJcikazcaiva // 1 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] atha dhyAnamAha [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 aTTaroddANi vajjittA, jhAijjA susamAhie / dhammasukkAI jhANAI, jhANaM tattu buhA vae // 35 // budhAH paNDitAstadA taddhayAnaM vadanti / tadeti kadA ? yakSa susamAhitaH samyak samAdhiyuktaH sAdhurArttaraudre durdhyAne tyaktvA dharmazukladhyAne dhyAyati, tadA dhyAnaM dhyAnAkhyaM tapo jJeyamityarthaH // 35 // atha kAyotsargatapa ucyate sayaNAsaNaThANe vA, je u bhikkhU Na vAvare / kAyassa viussaggo, chaTTo so parikittio // 36 // tat SaSThaM kAyotsargAkhyaM tapaH parikIrtitam / tat kiM ? yatra zayanAsanasthAne bhikSuHsAdhurna vyApriyate, na vyApAraM kuryAt, zayane svApe, Asane upavezane, sthAne urdhvasthitau yathAzakti kAyasya vyutsargo mamatvasya tyAgaH syAt, tadA kAyotsargAkhyaM tapo bhavati // 36 // evaM tavaM tu duvihaM, je sammaM Ayare muNI / se khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 37 // ttibemi // yo muniryaH sAdhurevamamunA prakAreNa bAhyAbhyantarabhedena dvividhaM tapaH samyagAcarati, sa paNDitastatvajJo muniH kSipraM zIghraM saMsArAccaturgatibhramaNAdvizeSeNa pramucyate / atra skandakakathA / ityahaM bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 37 // iti tapomArgAdhyayanaM trizattamaM sampUrNam // 30 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAya zrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM tapomArgAdhyayanaM triMzattamaM sampUrNam // 30 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 31 caraNavidhinAmAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane tapo mokSasya mArgatvena prakAzitam, atha ca tapastu cAritravataH sAdhoreva pArzve samyak prApyate, ityagretanAdhyayanena sambandhaH / caraNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / jaM carittA bahU jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // sudharmA svAmI vadati - he jambU ! athAhaM caraNavidhi cAritrasya vidhAnaM pravakSyAmi / kIdRzaM caraNavidhiM ? jIvasya bhavyajIvasya sukhAvahaM sukhapUrakaM, yaM cAritravidhiM caritvAGgIkRtya bahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH // 1 // egao viraiM kujjA, egao ya pavattaNaM / asaMjame niyati ca, saMjame ya pavattaNaM // 2 // sAdhurekata - ekasmAtsthAnAdviratiM kuryAnnivartanaM kuryAt / ekata ekasmin sthAne pravartanaM kuryAt / sArvavibhaktikastas ityeke ityuktatvAt / ekato viratiM kuryAdityatra paJcamyarthe tas / agre ekata ekasmin sthAne pravartanaM kuryAdityatra saptamyarthe taspratyayaH, nivartanapravartanayoH sthAnamAha-asaMyame ityasaMyamAt hiMsAdyAzravAnnivRttiM kuryAt / ca punaH saMyame saptadazavidhe ca pravartanamudyamaM kuryAt // 2 // rAgaddose ya do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU bhai niccaM, se na acchai maMDale // 3 // rAgadveSau dvau pApau malinau, tathA pApakarmapravartakau, pApakarmANi mithyAtvAdIni, teSAM pravartakau bhavataH / ato yo bhikSuH sAdhustau rAgadveSau niruNaddhi, kathaJcidudayaM prApta satau jJAnena tvaritamatyantaM tiraskurute, sa sAdhurbhikSurmaNDale cAturgatikasaMsAre na 'acchai' iti na tiSThati, saMsArAnmukto bhavati // 3 // daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU cayaI niccaM, se na acchai maMDale // 4 // yo bhikSurdaNDAnAM ca punargAravANAM ca punaH zalyAnAM pratyekaM trikaM trikaM tyajati, svasyAtmani na dhArayati, sa bhikSuH saMsAre na tiSThati pUrvavat / daNDayate cAritradhanApahAreNa daridraH kriyate Atmaibhiriti daNDA duradhyavasAyAH, teSAM trikaM manovAkkAyairduSTAdhyavasAyacintanatvena triH prakArakaM etaddaNDatrikam / tathA gurorlobhAdisahitasya cittasya bhAvA, adhyavasAyAni gauravANi teSAM trikaM RddhigauravarasagauravasAtAgauravarUpam / tathA zalyate , Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 bAdhyate janturebhiriti zalyAni, teSAM trikaM mAyAnidAnamithyAdarzanazalyarUpaM zalyatrika jJeyam / eteSAM yo niSedhakaH sa munirmuktigAmItyarthaH // 4 // divve ya je uvassagge, tahA tericchamANuse / ..... je bhikkhU sahaI niccaM, se na acchai maMDale // 5 // yo bhikSurdivyAn devaiH kRtAn, tathA tairazcAstiryagbhiH kRtAn, tathA mAnuSyakAn manuSyaiH kRtAn, upasargAn samyak kaSAyA'bhAvena sahate, sa maNDale-saMsAre na tiSThati // 5 // vigahAkasAyasannANaM, jhANANaM ca duyaM tahA / je bhikkhU vajjai niccaM, se na acchar3a maMDale // 6 // yo bhikSurvikathAcatuSkaM rAjyadezabhojanastrINAM varNanArUpaM, krodhamAnamAyAlobharUpaM kaSAyacatuSkaM , saMjJAcatuSkamAhArabhayaparigrahamaithunarUpavikAracintanarUpaM jJeyam / ca punAnayoDhikamArttaraudrarUpaM tyajati, sa sAdhuH saMsAre na tiSThati / prAkRtatvAddhayAnAnAmiti bahuvacanam / dhyAnAnAM catuSTaye varjanIyaM dhyAnadvitayaM jJeyam, tasmAd dvayoreva grahaNam // 6 // vaesu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu ya / je bhikkhU jayai niccaM, se na acchai maMDale // 7 // yo bhikSurvateSu prANAtipAtaviratyAdiSu, tathendriyArtheSu zabdAdiSu, tathA samitiSu paJcasu, tathA kriyAsu kAyikyadhikaraNikIprAdveSikIpAritApanikIprANAtipAtikISu paJcasu yatate-yatnaM kurute, heyopAdeyabuddhi kurute, sa maNDale na tiSThati // 7 // lesAsu chasu kAyesu, chakke AhArakAraNe / . je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchar3a maMDale // 8 // yaH sAdhuH SaTlezyAsu, punaH SaTsu kAyeSu, tathA''hArakAraNaSaTke yatate, yathAyogaM viparItalezyAnAM nirodhena, samyaglezyAnAM dhAraNena, SaTkAyAnAM rakSaNena, SaDbhiH pUrvoktaiH kAraNairAhArakaraNena yatnaM kurute, sa sAdhurmaNDale na tiSThati // 8 // piMDuggahapaDimAsu, bhayaTThANesu sattasu / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 9 // yo bhikSuH saMsRSTAdiSu saptasu piNDAvagrahapratimAsvAhAragrahaNaviSayAbhigraharUpAsu, tathA punaH saptasu bhayasthAneSvihalokAdiSu yatate, piNDagrahaNapratimAsu saptasu pAlane yatnaM kurute, ihalokAdi saptasu bhayasthAneSu bhayasyA'karaNe sthairyaM kurute, sa sAdhurmaNDale na tiSThati // 9 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31, caraNavidhinAmAkhyamadhyayanam ] mayesu baMbhaguttIsu, bhikkhUdhammaMmi dasavihe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 10 // yo bhikSurmadeSu jAtyAdiSvaSTasu tathA brahmaguptiSu navasu brahmacaryarakSaNavATikAsu, tathA dazavidheSu kSAntyAdiSu sAdhudharmeSu yatate, madAnAM parihAre brahmaguptinAM rakSaNe, dazavidhakSAntyAdisAdhudharmapAlane udyamaM kurute, sa saMsAre na tiSThati // 10 // uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchaI maMDale // 11 // [ 161 yaH sAdhurupAsakAnAM zrAddhAnAmekAdazasu pratimAsu, tathA bhikSUNAM dvAdazasu pratimAsu yatnaM kurute, zrAddhapratimAnAM samyagjJAnenopadezadAnena, bhikSupratimAnAM ca samyag jJAtvA pAlane yatnaM kurute, sa saMsAre na tiSThati / pratimA avagrahavizeSA ucyante // 11 // kiriyAsu bhUyagAmesu, paramAhammisu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 12 // yo bhikSuH kriyAsu karmabandhanabhUtAsu ceSTAsu, svArthAnarthAdibhedena trayodazasu tathA bhUtagrAmeSu bhUtAnAM prANinAM grAmAH - saGghAtAH sthAnAnIti yAvat, teSu bhUtagrAmeSu caturdazasu 'egiMdiyasuhumiyarA ityAdiSu, tathA paramAdhArmikeSu paJcadazasu aMbe aMbara ceva' ityAdiSu yatnaM kurute, trayodazakriyANAM parihAre, caturdazabhUtagrAmANAM rakSaNe, paramAdhArmikANAM parijJAnAd duSTakarmabhyo nivartane udyato bhavati, sa saMsAre na tiSThati // 12 // gAhAsolasaehiM, tahA assaMjamaMmi ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchaI maMDale // 13 // yo bhikSurgAthASoDazakeSu, tathA asaMyame saptadazavidhe'pi nityaM yatate yatnaM kurute, sa maNDale na tiSThati / gIyate kathyate svasamayaparasamayarUpo'rtho yAbhistA gAthAH, tAsAM SoDazakAni sUtrakRtAGgAdhyayanaSoDazakAni gAthASoDazakAni, teSu gAthASoDazakeSu, saptamIbahuvacane tRtIyAbahuvacanaM prAkRtatvAt / sUtrakRtAGgAdhyayanAni SoDaza santi samao 1 egiMdiyasuhUmiyarA, sanniyara paNidiyA ya sabiticau / apajjattA pajjattA, kameNa caudasa jiaTThANA // 4 // navatattvaprakareNa 2 aMbe aMbarisI ceva, sAme sabaletti Avare / ruddovaruddakAle a, mahAkAletti Avare // 1 // asipatte dhaNukumbhe, vAlue vearaNIti a / kharassare mahAghose, ete pannarasAhiA // 2 // samavAyAGga sUtra 15 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 veyAlIya' ityAdi / saMyamasya saptadaza bhedAH santi, paJcAzravAdviramaNaM, paJcendriyanigrahaH, catuSkaSAyajayaH, daNDayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH, etasmAdviparIto'saMyamo'pi saptadazavidhaH / tasmAtsaptadazavidhe'saMyame yo na pravartate, sa saMsAre na tiSThati // 13 // baMbhaMmi nAyajjhayaNe, ThANesu asamAhie / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 14 // yo bhikSUrbrahmaNi- brahmacarye 'STAdazavidhe, divyaudArikamaithunAnAM karaNakAraNAnumatibhedAt tathA manovAkkAyenASTAdazaprakAre / tathA jJAtAdhyayaneSvekonaviMzatisaGkhyeSu utkSiptAdiSu tathA'samAdhisthAneSu viMzatisaGkhyeSu yatnaM kurute, sa saMsAre na tiSThati / viMzatyasamAdhisthAnAni 'samavAyAGgasUtre uktAni // 14 // egavIsAi sabalesu, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU jayainiccaM, se na acchai maMDale // 15 // yo bhikSurekaviMzatizabaleSu ca punardvAviMzatipariSaheSu yatate sa sAdhuH saMsAre na tiSThati / zabalayanti - karburayanti cAritraM ye te zabalA azubhakriyArUpA:, teSu zabaleSu hastakarmAdiSu yaH parihArabuddhiM dhatte / dvAviMzatiparISahAstu dvitIyAdhyayane pUrvameva kathitAH, teSAM sahane sthairyaM kurute, sa maNDale na tiSThati // 15 // tevIsAi sUyagaDesu, rUvAhiesu suresu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 16 // bhikSuH sUtrakRteSu sUtrakRtAGgAdhyayaneSu trayoviMzatisaGkhyeSu, tathA rUpAdhikeSu, rUpamekAGkaM, tenAdhikA rUpAdhikAsteSu rUpAdhikeSu / trayoviMzatyadhyayanAni sUtrakRtAGgasya vartante, tAni yadaikenAdhikAni bhavanti tadA caturviMzatisaGkhyAkAni bhavanti, teSu caturviMza - tisureSu bhuvanapatyAdiSu / athavA deveSu RSabhAdicaturviMzatisaGkhyeSu yatnaM kurute, eteSu jJAnopayogaM kurute, sa maNDale na tiSThati // 16 // paNavIsabhAvaNAhiM, uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 17 // yo bhikSuH paJcaviMzatibhAvanAsu, paJcamahAvrataviSaye IryAsamityAdisAdhanArUpAsu, tathA 'dasAiNaM' iti dazAdInAM dazAzrutaskandhakalpavyavahArANAmuddezeSu SaDviMzatisaGkhyeSu yatnaM kurute sa maNDale na tiSThati // 17 // 1 samavAyAGge sUtraM 20 tamaM draSTavyam // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31, caraNavidhinAmAkhyamadhyayanam] [163 aNagAraguNehiM ca, pakappammi taheva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 18 // yo bhikSuH saptaviMzatisaGkhyeSvanagAraguNeSu, tathaiva prakalpe AcArAGgasUtroktazAstraparijJAnAdyaSTAviMzatyadhyayanAtmake sAdhoH prakRSTAcAre AcArAGge yatate, samyagabhyAsaM kurute, sa saMsAre na tiSThati // 18 // pAvasuyappasaMgesu, mohaThANesu ceva ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 19 // yo bhikSurekonatriMzatyApazrutaprasaGgeSu, tathA triMzanmohasthAneSu yatate, sa saMsAre na tiSThati / pApopAdAnAni zrutAni pApazrutAni, teSu prasaGgAstathAvidhazaktirUpAH pApazrutaprasaGgAsteSvaSTAGganimittAdizAstrAbhyAseSu / moho mohanIyaM karma, tattiSThati yeSu tAni mohasthAnAni, teSu triMzatsaGkhyeSu nivRttiM kurute // 19 // siddhAiguNajogesu, tittIsAsAyaNAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 20 // yaH sAdhuH siddhAtizayaguNeSu, ekatriMzatpramANeSu tathA dvAtriMzatpramANeSu 'yogeSu trayastriMzatpramANAsvAzAtanAsu nityaM yatate, ya ekatriMzatsiddhaguNAn jJAtvA prarUpayati, tathA yogeSu yogasaGgraheSvAlocanAdiSu yatnaM kurute, AzAtanAsu simavAyAGgasUtroktAsu jJAtvA svayaM tAbhyo nivartate, anyAnnivartayati, sa saMsAre na tiSThati // 20 // athAdhyayanopasaMhAramAhaii eesu ThANesu, je bhikkhU jayaI sayA / se khippaM savvasaMsArA, vippamuccai paMDie ||21||ttibemi // ityamunA prakAreNaiteSvatrAdhyayanaprokteSvasaMyamAdisthAneSu yo bhikSuryatate, sadA yatnaM kurute / sa bhikSuH kSipraM-zIghraM sarvasaMsArAtsarvacaturgatibhramaNAdvizeSeNa pramucyate-pramukto bhavati / ityahaM bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha // 21 // iti caraNavidhinAmAkhyamadhyayanaM sampUrNam // 31 // - iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM caraNavidhyAkhyamekatriMzattamamadhyayanaM sampUrNam // 31 // 1 siddhAnAmatizAyino guNAH siddhAtiguNAH saMsthAnAdiniSedharUpA ekatriMzat, tessu-mu0|| 2 yogeSviti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAdyogasaGgraheSu, yogAH zubhamanovAkkAyavyApArAH, samyag gRhyante, svIkriyante iti yogasaGgrahA AlocanAdayo dvaatriNshttessu-mu0|| 3 samavAyAne sUtraM 33 tamaM daSTavyam // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 32 prmaadsthaanaakhymdhyynm|| pUrvAdhyayane cAritravidhiruktaH, sa cA'pramAdinaH sAdhorbhavati, tena sAdhunA pramAdaH parihartavyaH, tataH pramAdajJAnArthaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanamathocyate accaMtakAlassa samUlayassa, savvassa dukkhassa u jo pmokkho| taM bhAsao me paDipunnacittA, suNeha egaMtahiyaM hiyatthaM // 1 // bhavyAn prati bhagavAn vadati / sudharmA svAmyapi jambUsvAmyAdiziSyAn prati vaktibho pratipUrNacittAH ! pratipUrNa viSayAdibhyo viraktatvenA'khaNDaM cittaM yeSAM te pratipUrNacittAH, teSAM sambodhanaM bho pratipUrNacittAH ! akhaNDamanaskAH ! tamekAntena hitaM samyagjJAnadarzana-cAritrAtmakaM mokSahetutayA vakSyamANaM 'me' mama bhASamANasya vacanaM yUyaM zrRNuta / kimarthaM ? hitArtham, tamiti kiM ? yo hetuH sarvasya duHkhasya mokSo'sti / atra duHkhazabdena saMsArasya grahaNam / kIdRzasya duHkhasya ? 'accaMtakAlassa' atyantamityantamatikrAntamatyantam, atyantaM kAla ntaM kAlo yatra so'tyantakAlastasya / punaH kIdRzasya samalakasya, mUlena kaSAyA'viratirUpeNa saha vartate iti samUlakastasya / yaduktam-'mUlaM saMsArassa, hoMti kasAyA aviraI ceva / " // 1 // atha yatpUrvameva saMsArasya pramokSahetukaM vaktuM prArabdham, tadevAhanANassa savvassa pagAsaNAe, annANamohassa vivajjaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // jIvo jJAnena darzanena cAritreNaikAntasaukhyaM mokSaM samupaiti prApnotItyanvayaH / etAvatA jJAnasya darzanasya cAritrasya mokSaM prati kAraNatoktetyarthaH / jJAnasya sarvaprakAzanayA sarvasya vastunaH prakAzanA-prakaTIkaraNaM, prakAzyate'nayeti prakAzanA, tayA prakAzanayA, ityanena jJAnAtmako mokSaheturuktaH / punarajJAnamohasya vivarjanayA jIvo mokSaM samupaiti / ajJAnaM matyajJAnAdi, moho mohanIyam, ajJAnaM ca mohazcAnayoH samAhAro'jJAnamohaM, tasyA'jJAnamohasya vivarjanayA vizeSatastyAgena, mithyAzrutazravaNakudRSTisaGgatyAgena mokSaH syAt, ityanena samyagdarzanAtmako mokSaheturuktaH / tathA punA rAgasya dveSasya ca saGkSayeNa - vinAzena jIvo mokSaM samupaiti / rAgadveSAbhAvena cAritrasyAbhidhAnam, ityanena cAritrAtmako mokSaheturuktaH / tataH samyagjJAnadarzanacAritrairekAntasaukhyaM duHkhalezairakalaGkitaM mokSaM samupaiti / mokSazca duHkhapramokSeNaiva-saMsArasya nivRttyaiva syAt // 2 // ato jJAnAdInAM duHkhapramokSatvamokSe hetutvamuktvedAnIM jJAnAdInAM prAptehetUnAhatassesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAyaegaMtanivesaNA ya, sutatthasaMciMtaNayA dhiIyaM // 3 // 1 mUlaM saMsArasya, bhavanti kaSAyA aviratizcaiva // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [165 he ziSya ! tasya mokSopAyabhUtasya jJAnasyaiva samIpataravartI mama hRdayasthastavAne vakSyamANo mArgaH prAptiheturukta iti zeSaH / eSa kaH ? taM mArga darzayati-prathamaM guruvRddhasevA jJAnaprAptihetuH, guruvazca vRddhAzca guruvRddhAsteSAM sevA guruvRddhasevA / tatra guravo dharmAcAryAH, vRddhAH zrutaparyAyAbhyAM ye mahAntaH, teSAM sevA jJAnadarzanahetubhUtetyarthaH / punardUrAd bAlajanasyamUrkhasya vizeSeNa varjanA-pariharaNA jJAnasya hetubhUtA / punaH paJcaprakArasya svAdhyAyasyaikAntenaikAgracittena niSevaNA'bhyasanaM svAdhyAyaikAntaniSevaNA jnyaanpraaptihetubhuutaa|punH sutrArthayoH samyakprakAreNa cintanA sUtrArthasaJcintanA, sApi jJAnaprAptihetubhUtA / puna tidhairya, cittasyaikAgyamudvegAbhAvatvam, etadapi jJAnaprAptihetubhUtam / etairantareNa jJAnaprAptirna syaadityrthH||3|| etAnicchatA puruSeNa prAk kiM kAryaM tadAha AhAramicche miyamesaNIjjaM, sahAyamicche niuNatthabuddhiM / nikeyamicchejjavivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // samAdhikAmaH zramaNastapasvyetadicchet / samAdhi jJAnadarzanacAritralAbhaM kAmayatyabhilaSatIti samAdhikAmo jJAnadarzanacAritrAbhilASukaH / zramaNaH kriyAnuSThAnAdau zramakartA / tapasvI SaSThASTamAditapaHkartA etadicchet / etat kiM ? tadAha-pUrvameSaNIyaM doSarahitamAhAramicchedabhilaSet, yAdRza AhArastAdRgudgAra iti vacanAt / tamapi mitaM-pramANopetaM, na tvaparimitaM gRhNIyAt / punaH sAdhunipuNArthabuddhi sahAyamicchet, nipuNArtheSu jIvAditattveSu buddhiryasya sa nipuNArthabuddhistam, jIvAjIvAditattvajJaM sahAyaM-ziSyamicchet / yato hi samyagnirdoSAdyAhAradharmAcAravedikAtsahAyabhUtAcchiSyAdgururapi zailakamunivaddharme sthairyaM labhate / punaryaH sAdhuvivekayogyaM niketamicchet, vivekaH strIpazupaNDakAdInAmabhAvenaikAntastena yogyaM vivekayogyaM niketaM-sAdhunivAsasthAnamabhileSat, // 4 // atha kAlAdidoSavazAccetpUrvoktaguNaH sahAyaH ziSyo na labheta tadA kiM kartavyamityAhana vA labhijjA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ikkovi pAvAivivajjayaMto, viharejja kAmesu asajjamANo // 5 // __vAzabdo yadyarthe / vA yadi nipuNaM-buddhimantaM sahAyaM-ziSyaM na labhenna prApnuyAt, taM sahAyaM guNAdhikaM - guNaiH svasmin sthitairvinayajJAnAdibhiradhikamutkRSTaM, athavA taM ziSyaM guNata iti svasmin sthitairjJAnAdibhiH samaM sadRzaM na prApnuyAt, tadA sa sAdhureko'pyekAkyapi ziSyai rahito vicarevihAraM kuryAt, na tu hInAnAM kuziSyANAM muNDamelApaM kuryAt / samyakziSyA'bhAve sAdhunaikAkinApi vihartavyaM, na kazciddoSaH / sAdhuH kiM kurvan viharet ? pApAni pApakArakANi kriyAnuSThAnAni vivarjayet / punaH sAdhuH kiM kurvan vicaret ? kAmeSu 'asajjamANo' itIndriyasukheSvanudyato bhavan, pratibandhamakurvANa ityarthaH // 5 // 12. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 ] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atha duHkhapramokSahetujJApanArthaM dRSTAntamAha jahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // yathA balAkApakSiNyaNDaprabhavA / aNDaM prabhavamutpattikAraNaM yasyAH sANDaprabhavA, aNDAdutpannetyarthaH / yathA ca punaraNDaM balAkAprabhavam, balAkA pakSiNI prabhavo yasya tadbalAkAprabhavam, aNDaM balAkAta utpannamityarthaH / evamamunA dRSTAntenaiva khu-nizcayena tRSNAM-vAJchAM mohAyatanaM vadanti, mohasyA'jJAnasyAyatanamutpattihetuM paNDitAstRSNAM vadantIti bhAvaH / ca punarmohaM tRSNAyatanaM, tRSNAyA- vAJchAyA utpattisthAnaM paNDitA vadanti / tRSNA hi vastuni mUrcchA sA ca rAgapradhAnA, atastayA rAga upalakSyate, rAge sati dveSo'pi syAt, atastRSNAgrahaNena rAgadveSAvuktau // 6 // ato rAgadveSayorAdhikyamAha rAgo ya dosoviya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // rAgo mAyAlobhAtmakaH, ca purnadveSaH krodhamAnAtmakaH, etau dvAvapi karmabIjaM karmaNAM jJAnAvaraNAdInAmaSTAnAM bIjaM - kAraNaM, karmabIjaM kaH ? kAraNamityarthaH / ca punaH karmASTa prakArakaM mohaprabhavaM, moho mUrchA'jJAnaM tadeva prabhavo yasya tanmohaprabhavaM tIrthaGkasa vadanti / karmeti jAtitvAdekavacanaM, karmaNAM mohaH kAraNamityarthaH / tathA punaH karmASTaprakArakaM jAtimaraNasya mUlam jAtizca maraNaM cAnayoH samAhAro jAtimaraNaM, tasya jAtimaraNasyajanmamaraNasya mUlaM vadanti / ca punarduHkhaM tu jAtimaraNameva vadanti / janmamRtyU eva duHkhaM tIrthaGkarA gaNadharAzca vadanti, janmamaraNAbhyAM vyatiriktamanyaduHkhaM nAstItyarthaH // 7 // dukkhaM hayaM jassa na hoi moho, moho hao jassa na hoi tahA / taNhA hayA jassa na hoi loho, loho hao jassa na kiMcaNAvi // 8 // yasya moho na bhavati, tasya puruSasya duHkhaM hataM, yena puruSeNa moho hatastasya svayameva duHkhaM taM mRtamityarthaH, tRSNAyA abhAve mohasyApyabhAvaH / yasya tRSNA-vAJchA hatA, ta lobho na bhavati, niHspRhasya tRNaM jagadityuktatvAt / yasya lobho hato - nivRttastasya na kiJcanApi na kimapItyarthaH, sa sarvathApyakarmako bhavati // 8 // atha mohAdInAmunmUlanopAyamAha rAgaM ca dosaM ca taheva mAohaM uddhattukAmeNa samUlajAlaM / " je je upAya paDivajjiyavvA, te kittaissAmi ahANupuvi // 9 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [ 167 ziSya ! ahamAnupUrvyA'nukrameNa tAnupAyAM 'ste' tava kIrtayiSyAmi / tAn kAn ? ye ye upAyA rAgaM ca punadveSaM tathaiva mohaM samUlajAlaM mUlasahitamuddhartukAmena puruSeNa pratipattavyA - aGgIkartavyAH, upAyazabdena taduddharaNahetavaH // 9 // rasA pakAmaM na niseviyavvA, pAyaM rasA dittakarA narANaM / dittaM ca kAmA samabhiddavaMti, dumaM jahA sAduphalaM va pakkhI // 10 // - " rAgadveSamohonmUlanamicchatA nareNa rasAH zRGgArAdayo dadhidugdhaghRtAdayo vA prakAmamatyantaM rasalolupatvena na niSevitavyAH, muhurmuhurna sevanIyA ityarthaH / prAyeNa rasAH sevitAH santo narANAM dIptikarA bhavanti, dhAtubalavIryAdi dIptyutpAdakA bhavanti / ca punardIptaM dhAtubalavIryAdiyuktaM manuSyaM kAmAH samabhidravanti, viSayAH samabhyAyAnti tathA dIptaM vanitA abhilaSantIti bhAvaH / ke kamiva ? pakSiNaH svAduphalaM dumamiva / svAdUni - svAdayuktAni phalAni yasya sa svAduphalastaM madhuraphalaM vRkSaM prati pakSiNastadabhilASiNo'bhimukhamAyAnti, tathA baliSTaM dIptaM puruSaM kAmA vanitAdayo'bhimukhamAyAntIti bhAvaH / ityanena rasaprasevane doSa uktaH // 10 // atha sAmAnyena prakAmabhojane doSamAha jahA davaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo novasamaM uas | eviMdiyaggI vi pagAmabhoiNo, na baMbhayArissa hiyAya kassaI // 11 // yathA davAgnirdavAnalaH pracurendhane - bahulakASTe vane lagna upazamaM nopaiti-nopazAmyati / kIdRzo dAvAnalaH ? samArutaH - pavanasahitaH / evaM sakASTavanalagnasapavanadavAgnidRSTAntena prakAmabhojino mAtrAdhikAhArakAriNo brahmacAriNa indriyAgnirhitAya na bhavati, brahmacarya - kSayAya bhavati / atrendriyazabdenendriyajanitarAgo gRhyate, indriyajanitarAgasyA'narthahetutvAt, davAgnerupamA dharmavanadAhakatvAt / mAtrAdhikAhArakaraNAdindriyagrAmo balavAn bhavati // 11 // punA rAgAdyuddhartukAmena kiM kartavyamityAha vivittasayaNAsaNajaMtiyANaM, omAsaNANaM damiiMdiyANaM / narAgasattU dharasei cittaM, parAio vAhirivosahiM // 12 // rAgazatrU rAga eva zatrurvairI rAgazatruretAdRzAnAM sAdhUnAM cittaM na gharSayati, na parAbhavati / etAdRzAnAM kIdRzAnAM ? viviktazayanAsanayantritAnAM viviktAH strIpazupaNDakAdirahitA yA zayanopAzrayo viviktazayanA, tatra yadAsanaM nivAso viviktazayanAsanaM, tena yantritAHsahitA viviktazayanAsanayantritAsteSAM viviktazayanAsanayantritAnAM, ekAntasthAnanivAsasahitAnAm / punaH kIdRzAnAm ? avamAzanAnAmUnAhArakAriNAm / punaH kIdRzAnAM ? Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 ] [ uttarAdhyayanasUtre -bhAga- 2 damitendriyANAM vazIkRtendriyANAm, arthAdyoginAM cittaM rAgavairI na parAbhavati / ka iva ? auSadhaiH parAjita - bheSajaistiraskRto vyAdhiriva yathA bheSajairnivArito vyAdhirdehaM parAbhavituM na zaknoti / tathA rAgazatrurapyekAntavasanatapazcaraNendriyadamanAdyupAyaiH parAbhUtaH sAdhUnAM cittaM na kSobhayati // 12 // strIpramukhasahitasthAnasya dUSaNamAha jahA birAlAvasahassa mUle, na mUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // yathA biDAlAvasathasya mUle, biDAlasyAvasathaM, tasya mUle- samIpe mUSakANAmundarANAM vasati - sthitiH prazastA na, samIcInA na bhavati, biDAlagRhasamIpe mUSakAsthitirmaraNAyaiva / evamamunA dRSTAntena strInilayasya, striyA sahito nilayaM gRhaM strInilayastasya strInilayasya madhye brahmacAriNo nivAsaH kSamo na yukto nAsti / tatra vasamAnasya brahmacAriNo brahmacaryasya nAza eva syAditi bhAvaH // 13 // stryAdirahite sthAne vasamAnenApi strIsampAte kiM kartavyaM ? tadAhana rUvalAvaNNavilAsahAsaM, na jaMpiyaM iMgiyapehiyaM vA / itthINa cittaMsi nivesaittA, daTTu vavasse samaNe tavassI // 14 // tapasvI zramaNaH strINAmetatsarvaM ceSTitaM citte - svakIye manasi saMnivezya samyagavadhArya draSTuM na vyavaseta, darzanAya sodyamo na bhavet / ko'rthaH ? sAdhuH strINAmetacceSTitaM hRdi dhRtvaitacceSTitaM draSTuM vyavasAyaM na kuryAt / yato hi pUrvaM manasa icchAyAH pravRttiH, tatazcakSurAdInAmindriyANAM pravRttiriti / tat strINAM kiM kiM ceSTitaM tadAha-rUpaM strINAM gaurAdivarNaH, lAvaNyaM nayanAhlAdakaH kazcidguNavizeSaH, vilAso viziSTanayanaceSTAvizeSaH athavA mantharagatikaraNAdikaH, hAsyaM smitamISaddantAnAM darzanaM, jalpitaM manmanollApAdikaM, iGgitamaGgopAGgAdimoTanaM svacittavikArasUcakam / prekSitaM vakrAlokanaM / rUpaM ca lAvaNyaM ca vilAsazca hAsyaM ca rUpalAvaNyavilAsahAsyAni teSAM samAhAro rUpalAvaNyavilAsahAsyam / etatsarvaM strINAM sAdhunA rAgeNa na dRSTavyamiti bhAvaH // 14 // adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajhANajuggaM, hiyaM sayA baMbhacare rayANaM // 15 // brahmacarye-brahmavrate ratAnAM sAvadhAnAnAM sAdhUnAmetadAryadhyAnayogyaM hitaM vartate, AryaM ca tadbhayAnaM cAryadhyAnaM, samyagdhyAnaM dharmazuklAdikaM, tasya yogyaM hitaM pathyaM, dharmadhyAnasya sthairyakArakaM bhavati / ko'rthaH ? yadA hi brahmacaryadhAriNa etatkurvanti, tadA teSAM dharmadhyAnaM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [169 sthirasyAdityarthaH / tat kiM kimAryadhyAnayogyaM ? tadAha-strINAmadarzanaM rAgeNA'navalokanaM, ca pAdapUraNe, eva-nizcaye / punaH kiM? strINAmaprArthanamabhilASasyA'karaNam / punaH strINAmacintanaM, yatkadAcidrUpAdikaM dRSTaM, tasya cetasi na smaraNamaparibhAvanamityarthaH / punaH strINAmakIrtanaM, nAmnA guNena vA na kIrtanamakIrtanaM, nAmaguNoccAraNasyA'karaNam / yadi brahmacArI strINAM darzanaM prArthanaM cintanaM kIrtanaM karoti, tadA tasyAryadhyAnasyottamadhyAnasya sthairya na syAt / etattu dharmadhyAnasya yogyaM hitaM nAsti // 15 // nanu kazcidvakSyati vikArahetau sati vikriyante yeSAM na cetAMsi te eva dhIrAH, tatkiM viviktazayanAsanasevanena ? iti cettatrAha kAmaM tu devIhiM vibhUsiyAhiM, na cAiyA khobhaiuM tiguttaa| tahAvi egaMtahiyaMti naccA, 'vivittabhAvo muNiNaM pasattho // 16 // he ziSya ! tathApi munInAM viviktabhAva-ekAntasthAnanivAsaH prazastaH / kiM kRtvA ? viviktabhAvamekAntahitaM matvA / tatheti kathaM ? yadyapi triguptAstisRbhirguptibhirguptA munayaH kAmamatyarthaM devIbhiH kSobhayituM dhyAnAccAlayituM na 'cAiyA' iti na zakitAH / kIdRzIbhirdevIbhiH ? vibhUSitAbhirAbhUSaNayuktAbhiH, yadi devAGganAbhirAbharaNAlaGkRtAbhirapi sAdhavo dhyAnAnna cAlitAstadA mAnuSIbhistu kSobhaM prApayitumazakyA eva / tathApi strIprasaGgatyAgaM munInAmekAntahitaM jJAtvA stryAdirahitopAzraye sthitiH zreyasIti bhAvaH // 16 // strIprasaGgatyAgaM punarapi dRDhayatimukkhAbhikaMkhassa vi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / na tArisaM duttaramatthi loe, jaha tthio bAlamaNoharAo // 17 // mokSAbhikAGkSasya-mokSAbhilASukasya mAnavasya saMsArabhIrorapi, tathA dharme sthitasya, zrutadharme sthitasya saMsAre tAdRzaM dustaramanyatkimapi nAsti, yathA loke-saMsArestrI dustarAsti / kIdRzI strI ? bAlamanoharA, bAlAnAmavivekinAM manAMsi haratIti bAlamanoharA, tuzabdaH pAdapUraNe vizeSArthe ca // 17 // strIsaGgAtikrame guNamAha eesi saMga samaikvamittA, suhattarA ceva bhavaMti sesA / - jahA mahAsAgaramuttarittA, naI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // manuSyANAmetAn strIsambandhisaGgAn samatikramya zeSA dhanadhAnyAdisambandhAH sukhottarAzcaiva bhavanti / sukhenottIryante iti sukhottarAH / yathA mahAsAgaraM svayambhUramaNasadRzaM 1 vivittavAso-kecit saMskaraNe // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 samudramullaGghya gaGgAnadyapi sukhottarA sukholladhyaiva, tathA yena strIsaGgastyaktastasyAnyasaGgo dhanadhAnyAdisaMyogaH sutyaja eva // 18 // atha rAgasya duHkhahetutvamAhakAmANugiddhippabhavaM khudukkhaM, savvassa loyassa sdevgss| jaMkAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassaMtagaM gacchaI vIyarAgo // 19 // vItarAgaH pumAn rAgadveSarahito manuSyastasya dvividhasyApi duHkhasyAntakaM-paryantaM gacchati-prApnoti / tad dvividhaM duHkhaM kIdRzaM ? kAyikaM, kAye bhavaM kAyikaM rogAdi, tathA mAnasikaM, manasi bhavaM mAnasikaM iSTaviyogA'niSTasaMyogAdi / punaryaduHkhaM sarvasya lokasya prANigaNasya 'khu'iti nizcayena kAmAnugRddhiprabhavaM viSayasatatasevanodbhUtaM vartate / kAmyante'bhilaSyante janairiti kAmA-viSayAsteSvanugRddhiH kAmAnugRddhiH, satatAbhikAGkSA kAmAnugRddhiH, tataH prabhavo yasya tatkAmAnugRddhiprabhavam / kIdRzasya lokasya ? sadevakasya devaiH sahitasya / vItarAgo vigatakAmAnugRddhirihocyate // 19 // atha kAmA eva duHkhahetava iti vadatijahA ya kiMpAgaphalA maNoramA, raseNa vaneNa ya bhujjmaannaa| te khuddae jIviye paccamANe, eovamA kAmaguNA vivAge // 20 // yathA ca kimpAkaphalAni - viSavRkSavizeSasya phalAni rasena madhuratvena, varNena raktAdinA, cakArAd gandhena bhujyamAnAni janasya manoharANi bhavanti, tAni kimpAkaphalAni kSudrake jIvite-tucche sopakrame manuSyAyuSi pacyamAnAnyudarAntare gatvA vipAkAvasthAM prAptAni maraNAntaduHkhAni bhavantItyadhyAhAraH / tathA vipAke-paripAkakAle kAmaguNA-viSayA etadupamAH, eteSAM kimpAkaphalAnAmupamA yeSAM te etadupamAH, kimpAkaphalasadRzA viSayA ityarthaH / viSayA hi bhogasamaye manoramAH, vipAke paraloke narakAdiduHkhadAyinaH // 20 // rAgasyaiva dveSasahitasyoddharaNopAyamAhaje iMdiyANaM visayA maNunnA, na tesu bhAvaM nisire kayAi / na yA'maNunnesu maNaMpi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // ___ samAdhikAmaH, samAdhi-rAgadveSA'bhAvena cittasya svAsthyaM kAmayate iti samAdhikAmaH, cittasthairyAbhilASI tapasvI zramaNaH sAdhusteSu viSayeSu kadAcidbhAvaM cittAbhiprAya na sRjenna kuryAt / teSu keSu ? ye viSayA indriyANAM karNAdInAM manojJA-vallabhA vartante / tathA ca punarye'manojJA-apriyAsteSvamanojJeSvindriyANAM viSayeSu mano na kuryAt, ityanena sundareSu viSayeSu sarAgaM mano na kuryAt, tathA'sundareSu viSayeSu sadveSaM mano na kuryAt // 21 // 1nisire-nisajediti vyAkhyA anyasmin saMskaraNe // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] atha manojJAmanojJayoH svarUpamAha [ 171 cakkhussa rUvaggahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu maNunnamAhu | taM dosaheuM amaNunnamAhu, samo ya yo tesu sa vIyarAgo // 22 // cakSuSo lakSaNaM rUpagrahaNaM tIrthaGkarA vadanti / rUpaM varNa: saMsthAnaM vA tadgRhyate'neneti rUpagrahaNam, cakSurindriyasyaitallakSaNam / tamiti tadrUpaM rAgahetukaM manojJamAhuH, yasmin rUpe dRSTe rAga utpadyate tadrUpaM manojJamAhuH, tadeva rUpaM dveSahetukamamanojJamAhuH, yasmin rUpe dRSTe dveSa utpadyate tadrUpamamanojJamityarthaH / yaH sAdhusteSu manojJAmanojJeSu rUpeSu samaH sadRzavRttiH syAt sa sAdhurvItarAga ucyate // 22 // rUvassa cakkhu gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / rAgassa he samaNunnamAhu, dosassa heuM amaNunnamAhu // 23 // tIrthaGkarAzcakSurindriyaM rUpasya viSayasya grahaNaM vadanti / gRhNAtIti grahaNaM, kartari yupratyayaH, rUpasya grAhakaM cakSurityarthaH / punastIrthakarAzcakSurindriyasya rUpaM viSayaM grahaNaM vadanti / gRhyate iti grahaNaM - grAhya, cakSuSA grAhyaM rUpaM yaccakSurindriyeNa grAhyaM tadeva rUpamitibhAvaH / anena rUpacakSuSorgrAhyagrAhakabhAvena parasparamupakAryopakArakabhAvena ca sambandha uktaH / ityanena rUpaM rAgadveSakAraNaM, tathA cakSurapi rAgadveSakAraNamuktam / tatsamanojJaM cakSurindriyaM rAgahetumAhuH saha manojJena grAhyeNa rUpeNa vartate iti samanojJaM manojJarUpagrAhakaM netraM rAgahetukamityarthaH / amanojJarUpagrAhakaM dveSasya hetuM - hetukamAhuH - kathayanti // 23 // rAgasya dUSaNamAha rUvesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure se jahA vA payaMge, Aloyalole samuveI maccuM // 24 // yaH prANI rUpeSu tIvrAmutkaTAM gRddhi rAgamupaiti prApnoti karoti, dhAtUnAmanekArthatvAt / sa prANI rAgAturaH san rAgapIDitaH sannakAlikameva vinAzaM prApnoti, akAle bhavamakAlikaM, AyuSaH sthiterarvAgeva mriyate, yato manuSyA hi sopakramAyuSaH syuH / ka iva ? yathA veti, vAzabda ivArthe, yathaivAloke pradIptadIpazikhAdarzane lolo- lampaTa AlokalolaH pataGgazcakSurindriyo jIvo mRtyuM samupaiti tathA rAgAturo jIvo'kAlamRtyuM samupaitItyarthaH // 24 atha dveSadUSaNamAha je Avi dosaM samuvei tivvaM, taMsi khaNe se samuveI dukkhaM / durddatadoseNa saeNa jaMtu, na kiMci rUvaM avarajjhaI se // 25 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yazcApi jIvo rUpeSvityadhyAhAraH, yasmin kSaNe tIvra doSaM samupaiti, sa jIvastasminneva kSaNe svakIyena durdAntadoSeNa, durdAntaM cakSustadeva doSo durdAntadoSastena durdAntadoSeNa duHkhaM cittasantApaM samupaiti / paraM se' iti tasya puruSasya rUpaM kimapi nAparAdhyati, na virUpaM karoti / rUpasya na ko'pi doSa ityrthH| tasya jIvasyaiva durdAntendriyasyaiva doSa ityarthaH // 25 // egaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNai paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAge // 26 // yo manuSyorucire-manojJe rUpe ekAntarakto bhavatyatyantaM rAgI bhavati, sa ca puruSo'tAdRze'sundare rUpe pradveSaM karoti / tato bAlo'jJAnI rAgI pumAn duHkhasya sampIDaM-saGghAtamupaiti / virAgI munistena rAgadveSajanitaduHkhena na lipyate, na zliSyate // 26 // idAnIM rAgasyaiva sakalAzravahetutvamAharUvANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsaiNegarUve / cittehiM te pariyAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTTe // 27 // kliSTo rAgabAdhito rAgavazavartI bAlo'jJAnI jIvazcitrairanekaprakAraiH zastrAyupAyaiH kRtvA carAcarAMstrasasthAvarAnanekarUpavAn jIvAn pIDayati, ekadezaduHkhotpAdanena pIDAmutpAdayati / punaH paritApayati, pari-samantAd duHkhayati / punarhinasti, prANebhyaH pRthakkaroti / paraMsa rAgI jIvaH kIdRzaH san ? rUpAnugAzAnugataH san, rUpaM prastAvAnmanojJamanugacchatIcchatIti rUpAnugA, rUpAnugA cAsAvAzA ca rUpAnugAzA rUpaviSayo'bhilASaH, tamanugato'nuprApto rUpAnugAzAnugataH, tAdRzaH san sundararUpavilokanamanorathasahitaH sannityarthaH / punaH kIdRzo bAlaH ? attaTThaguru' ityAtmArthaguruH, AtmanaH svasyArthaH-prayojanaM guru yasya sa AtmArthaguruH svaprayojananirataH, svArthIpumAn kiM kiM na kuryAditi bhAvaH // 27 // tasya rUpalobhAbhibhUtasya prANinaH kutaH sukhaM ? tadeva darzayatirUpANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsNnioge| vae vioge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya attittilAbhe // 28 // rUpAnurAge sati rUpAnurAgeNa vA rUpAnupAte sati parigraheNa-mUrchArUpeNa hetunA, 'uppAyaNe' ityutpAdane upArjane, tathA rakSaNasaMniyoge, rakSaNaM cA'pAyanivAraNaM, saMniyogazca svaparaprayojaneSu samyagvyApAraH, tato dvandve rakSaNasaMniyogaM, tasmin / tathA vyaye vinAze, tathA virahe, ca punaH sambhogakAle'tRptilAbhe sati, tRpteH-santuSTerlAbhastRptilAbhaH, na tRptilAbho'tRptilAbhastasminnatRptilAbhe sati, se' iti tasya lobhayuktasya jIvasya kadApi na Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [173 sukham, pUrvaM hi lobhI jIvo rUpAnurAgI san mUrchayA rUpavadgajaturagakalatrAdInAmutpAdane duHkhaM prApnoti, tatasteSAmutpannAnAM kaSTebhyo rakSaNe duHkhaM prApnoti / tatazca saMniyoge svaparaprayojane samyagvyApAraNe duHkhaM prApnoti / teSAM rUpavadgajAdInAM sambhogakAle'pi prAptAvatRptilAbhe'pi santoSasyA'bhAve sati duHkhaM prApnoti / yaduktam-"na jAtakAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate / / 1 / / " tasmAtparigraheNa jIvasya kutaH sukhaM ? kadApi sukhaM nAstIti bhAvaH // 28 // rUve atitte ya pariggahami, sattovasatto na uvei tuDheiM / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // rUpe'tRptazca puruSaH parigrahe-mUrchAyAM sakto-prasakto bhavati, sAmAnyenAsaktimAn saktaH, upasaktazca gADhamAsaktaH syAt / tatazca mUrchAyAM saktopasaktaH, pUrva saktaH, pazcAdupasaktaH saktopasaktaH / etAdRzaH sanmanuSyastuSTiM-santoSaM nopaiti / tatazcAtuSTidoSeNA'santoSadoSeNa duHkhI san parasyAnyasyA'dattaM surUpavastviti zeSaH, Adatte-gRhNAti / kIdRzaH sa rUpe'tRptaH / lobhAvilo lobhenAvila:-kaluSo lobhAvilaH // 29 / / .. punardoSAntaramAhataNhAbhibhUyassa adattahAriNo, rUve atittassa pariggahassa / mAyAmusaM vaDDhai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccai se // 30 // tRSNAbhibhUtasya-lobhaparAjitasya jIvasyA'dattahAriNo'dattagrAhakasya, tathA rUperUpaviSaye parigrahe'taptasyA'santaStasya lobhadoSAlobhAparAdhAnmAyAmaSA vardhate. taSNAyA'dattaM gRhNAti, tato lobhAtparasya gRhItavasturakSaNaparo mAyAmRSAM vakti, tatrApi mRSAbhASaNe'pi duHkhAnna vimucyate / sa lobhI duHkhasya bhAgeva syAdityarthaH // 30 // duHkhayuktatvameva prakaTayatimosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 // 'mosassa' mRSAvAkyasya pazcAtpuratazca prayogakAle ca kAlatraye'pi surUpavastulobhAdadattagrAhakaH pumAn duHkhI bhavatIti zeSaH / surUpavastulobhAdadattagrAhakaH pumAnityapi kartRpadaM prastAvAd gRhyate / ko'rthaH ? pUrvaM hi lobhAnmRSAbhASaNaM kurute, mRSAbhASaNasya pazcAnmRSAvacanamuktvA pazcAtpazcAttApaM kurute, manasi jAnAti mayA mRSoktaM, mA jJAsyatyasau vastusvAmIti / tathA puratazca mRSAbhASaNAtpUrvamapi duHkhI bhavati, mayAsau surUpavastusvAmI kena prakAreNa vaJcanIya iti / punaH prayogakAle mRSAjalpanakAle'pi duHkhI bhavati, manasyevaM jAnAti, mA kadAcinmama mRSAvacanamasau jAnAtyapi / kIdRzaH sa puruSaH ? duranto duSTo'ntaH Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 paryavasAnaM yasya sa durantaH / iha loke viTambanAtaH, parabhave ca durgatiduHkhAd duSTAvasAna ityarthaH / evamamunA prakAreNa rUpe'tRpto'dattAni samAcarannanizraH san duHkhito bhavati, na vidyate nizrA yasya so'nizro'vaSTambharahitaH / yato hi caurasya mRSAbhASiNazca na ko'pi rakSaka iti bhAvaH // 31 // rUvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hujja kayAi kiNci| tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 32 // evamamunA prakAreNa prAguktasUtraprakAreNa rUpAnuraktasya-rUpAnurAgiNaH puruSasya kadApi rAtrau divase vA kiJcitstokamAtramapi kutaH kasmAtsukhaM bhavet ? api tu kadApi kimapi sukhaM na bhavet / yatastatra rUpAnurAge upabhoge'pi klezaduHkhamatRptilAbhatvalakSaNapIDAjanitamasAtaM nivartayatyutpAdayati / punaH 'jassa kaeNa', iti yasya manojJarUpAdyupabhogasya kRte, manojJarUpAdyupabhogArthaM duHkhamAtmanaH kaSTaM bhavati // 32 // iti rAgasya duHkhahetutvamuktvA dveSasya duHkhahetutvamAhaemeva rUvaMmi gao paosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto ya ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 33 // evamamunA prakAreNaiva yathA manojJarUpopari rAgAdduHkhaM lAbhaprakAreNaiva, tathA jIvo'manojJe rUpe pradveSaM gataH san-pradveSaparamparAtaH praduSTacittaH saMstatkaSTakarma cinotyupArjayati / 'jaM' iti yatkarma 'se' iti tasya duSTacittasya vipAke-karmAnubhavakAle, iha paratra ca duHkhaM dukhadAyi bhavati // 33 // rAgadveSoddharaNaguNamAharUve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vasaMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // rUpe virakto manuSyo manojJarUpe rAgamakurvannetayA duHkhaughaparamparayA pUrvoktayA duHkhasamUhazreNyA bhavamadhye vasannapi na lipyate, rAgajanitaduHkhAvalipto na syAdityarthaH / kIdRzaH sa pumAn ? vizoko vigatazokaH, kena kimiva ? jalena puSkariNIpalAzamiva, yathA padminIpatraM jale tiSThadapi jalena nAvalipyate, evaM virakto'pi saMsAre vasannapi saMsAraduHkhaina lipyate // 34 // evaM cakSurindriyamAzritya trayodaza gAthA vyAkhyAtAH, atha zeSendriyANAM manasazca trayodazatrayodaza gAthA vyAkhyeyAH santi / atra cendriyANAM cakSuSo doSabAhulyaprAdurbhAvAtpUrvaM cakSurindriyadvAreNa rAgadveSau darzitau, anyathA tu durdamanaM rasanendriyamuktamasti / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam] [175 atha zrotramAzritya dUSaNAnyAhasoyassa sadaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNunnamAhu / taM dosaheuM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa vIyarAgo // 35 // tIrthaGkarAH zrotrendriyasya grahaNaM viSayaM zabdaM vadanti |shbdgraahkN zrotramiti zrotrendriyasya lakSaNam / zabdaH zrotreNaiva gRhyate, taM zabdaM manojJaM strIgItAdikaM rAgahetukamAhuH, vItarAgAH kathayanti / tameva zabdamamanojJaM kharavAyasAdiproktaM karkazaM dveSahetukamAhuH / yastu manojJAmanojJayoH zabdayorviSaye samo rAgadveSarahitaH sa vItarAga ucyate // 35 // saddassa soyaM gahaNaM vayaMti, soyassa sadaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunnamAhu, dosassa heuM amaNunnamAhu // 36 // tIrthaGkarAH 'soya' iti zrotrendriyaM zabdasya grahaNaM grAhakaM vadanti / gRhNAtIti grahaNam / punastIrthaGkarAH zabdaM viSayaM zrotrasya zrotrendriyasya grahaNaM, gRhyate iti grahaNaM grAhyaM vadanti / zabdaH zrotreNa grAhyaH, tasmAcchabdazrotrayoAhyagrAhakabhAvasambandha uktaH / tatsamanojJaM sundarazabdaviSayagrAhakaM rAgasya hetukamAhuH / punaramanojJamasundaraM zabdaviSayagrAhakaM zrotrendriyaM dveSasya hetumAhuH // 36 // saddesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaMpAvai se viNAsaM / rAgAure hariNamigeva muddhe, sadde atitte samuvei maccuM // 37 // yaH puruSaH zabdeSu tIvrAmadhikAM gRddhi-mUrchAmupaiti, sazabde'tRpto manojJazabde santuSTo rAgAturaH san mugdho mUDho'kAlikamAyuHsthiterAMgeva sopakramAyuSkatvAnmRtyoravasaraM vinaiva vinAzaM maraNaM prApnoti / sa mUDhaH ka iva mRtyuM samupaiti ? zabde'tRpto mugdho hariNa iva mRga iva hariNapazuriva, atra mRmazabdaH pazuparyAyavAcakaH, hariNazcAsau mRgazca hariNamRgaH // 37 // je AvidosaM samuvei tivvaM, taMsikkhaNe se uuvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci sadaM avarajjhai se // 38 // yazcApi jantu vo yasmin kSaNe'manojJe zabde tIvra dveSaM samupaiti, sa jantustasminneva kSaNe svakIyena durdAntadoSeNa, durdAntaM zrotendriyaM, tadeva doSo'thavA tasya doSastena duHkhamupaiti-prApnoti,sajantuH svakIyazrotrendriyadoSeNa duHkhIkriyate / parantu tasya puruSasya zabdaH kiJcidapi nAparAdhyati, zabdasya na ko'pi doSaH, jantoH zrotrendriyasyaiva doSa ityrthH||38|| egaMtaratto ruiraMmi sadde, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAge // 39 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yo manuSyo rucire-manojJe zabde ekAntarakto'tyantamAsakto bhavati, rAgaM kurute, sa manuSyo'tAdRze'manojJe zabde pradveSaM karoti / sa bAlo rAgadveSAsakto duHkhasya sampIDAmupaiti, asAtAsambandhinImatyantapIDAM prApnoti, tena rAgadveSotpannaduHkhena virAgI munirna lipyate, vItarAgaH pumAn sadA sukhabhAk syAditi bhAvaH // 39 // atha zabdAnuraktasya rAgadveSayorevAzravakAraNatvamAha-.... -~saddANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTe // 40 // jIvaH zabdAnugAzAnugataH san, manojJazabdazravaNAzAyuktaH san, carAcarAnanekarUpAn jIvAn hinasti / sa bAlo'jJAnI citrairanekaprakArairupAyaiH zastrAdibhiH kAMzcijjIvAn paritApayati, kAMzcijjIvAn pIDayati / kIdRzaH sa bAlaH ? 'attaTThaguru' AtmArthaguruH svArthaparAyaNaH, punaH kIdRzaH ? 'kiliTTe' kliSTo rAgadveSopahatacittaH // 40 // manojJazabdazravaNalobhAbhibhUtasya prANinaH kutaH sukhaM ? tadevAhasaddANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMniyoge / vae viyoge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya atittilAbho // 41 // zabdAnurAgeNa tathA parigraheNa mUrchArUpeNotpAdane manoharazabdopetacetanAcetanadravyotpAdane, pazcAtteSAM rakSaNe, pazcAtteSAM saMniyoge svaparaprayojane samyagvyApAraNe, vyaye-vinAze, viyoge'rthAcchabdArthinaH puruSasya kutaH sukhaM ? punastasya zabdAnurAgiNo jantoH sambhogakAle cAtRptilAbho duHkhaM bhavati, zabdazravaNe rAgiNAM na tRptiriti bhAvaH // 41 // sadde atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto na uvei turdvi / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 42 // zabde'tRpto jIvaH parigrahe saktaH syAt, sAmAnyena rakto bhavet, upasaktazca gADhamAsaktaH syAt / tatazca saktopasaktaH syAt / atyantaM sakta upasaktaH, saktazcAsAvupasaktazca saktopasaktaH, parigrahe gADhAnuraktastuSTi-santoSaM nopaiti, atuSTidoSeNa duHkhI bhavati / punarasantoSI parasyAnyasya sambandhi zobhanazabdakArivastuvAditrAdilobhAvilo lobhakaluSo'dattamAdatte, adattaM gRhNAti // 42 // taehAbhibhUyassa adattahAriNo, sadde atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccai se // 43 // zabde'tRptasya prANinaH parigrahe tRSNAbhibhUtasyA'dattahAriNazca lobhadoSAnmAyAmRSA saMvardhate / punastasya prANinastatrApi - mAyAmRSAyAmapi duHkhAnna vimucyate, mAyAmRSAjalpanakAle'pi duHkhabhAk syAdityarthaH // 43 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 177 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] tadeva duHkhaM darzayati mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMte, sadde atitto duhio aNisso // 44 // mRSAbhASI pumAn mRSAvAkyasya pazcAtpuratazca prayogakAle ca duranto duHkhAnto bhavati, ante duHkhabhAk syAt / mAyayA mRSAmuktvA, pazcAnmRSAbhASaNasya pazcAttApaM karoti, manasyevaM jAnAti, mayA susaMsthApitaM vAkyaM noktamiti pazcAttApaM karoti / punaH zabdalobhI mRSAbhASaNasya purastAcca kathaM mayAsau zobhanazabdaguNavAn padArtho grAhyo vaJcanA vA kArye mRSAbhASaNAtpUrvamapi cintAduHkhopetaH syAt / punaH sa ca prayogakAle mRSAbhASaNaprastAve ca duHkhI syAt, yato hi mRSAM jalpantaM mAmasau mA jAnAtyapyevamamunA prakAreNa zabde 'tRpto jIvo'dattAni zabdaguNavadvastUni samAcaran gRhNan duHkhito bhavati / trikAlamapi duHkhabhAgbhavati / kIdRzaH saH ? anizro nizrArahitaH, yato hyadattagrAhiNo'nyAyayuktasya na astraSTambhadAtA syAt // 44 // 1 saddANurattassa narassa evaM katto suhaM hujja kayA ya kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 45 // zabdAnuraktasya manuSyasyaivamanenoktaprakAreNa kadApi kiJcitstokamapi sukhaM bhavati ? api tu sarvathaiva na sukham / yatastatra zabdAnurAge upabhoge'pi klezaduHkhaM, atRptilAbhalakSaNapIDAjanitamasAtaM nirvarttayatyutpAdayati / punaH 'jassa kaeNa' iti yasya manojJazabdopabhogasya kRte - zabdopabhogArthaM duHkhamAtmanaH kaSTaM nirvarttayatyutpAdayati, tasya kadApi sukhaM nAstItyarthaH, sukhasya kAraNaM tatra kimapi nAsti // 45 // emeva saddaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paTThacitto ya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 46 // 2 evamanena prakAreNaiva yathA manojJazabdopari rAgamupagatastathA'manojJazabde pradveSaM gato jIvo duHkhaughaparamparAmupaiti / tataH praduSTacitto-dveSopahatacittaH karmASTavidhaM cinoti, karmabandhaM karoti / yatkarma tasya praduSTacittasya puruSasya vipAke duHkhaM duHkhadAyi bhavati // 46 // - - sadde viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / nalippar3a bhavamajjhe vasaMto, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM // 47 // yo manuSyaH zabde virakto bhavati, sa vizokaH - zokarahitaH san bhavamadhye vasannapyetayA pUrvoktaduHkhaughaparamparayA na lipyate / kimiva ? jale vasadapi puSkariNIpatramiva // 47 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atha ghrANendriyamAzrityAhaghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM samaNunnamAhu / taM dosaheDaM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa vIyarAmo // 48 // tIrthaGkarA ghrANasya - nAsikAyA grahaNaM - viSayaM gandhaM vadanti / taM manojJaM gandhaM rAgahetumAhuH / punastaM gandhamamanojJaM dveSahetumAhuH / teSu manojJAmanojJeSu gandheSu yaH samastulyavRttiH sa vItarAgo jJeyaH // 48 // gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunamAhu, dosassa heuM amagunnamAhu // 49 // tIrthaGkarA gandhasya surabhyasurabhipudgalasya grahaNaM grAhakaM ghrANaM vadanti tathA ghrANasyanAsikAyA gandhaM surabhyasurabhipudgalaM grahaNaM grAhyaM vadanti / evaM gandhaghrANayorgAhyagrAhakabhAva uktaH / tanmanojJaM manojJagandhaviSayasahitaM ghrANaM rAgahetumAhuH, evamamanojJagandhaviSayasahitaM ghrANaM dveSasya hetumAhuH // 49 // gaMdhesu jo tivvamuvei giddhi, akAliyaM pAvaI se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddhe, sappe bilAo viva nikkhmNto||50|| yo manuSyo gandheSu tIvrAmutkaTAM gRddhimupaiti, sa manuSyo rAgAturaH sannakAlikaM vinAzaM prApnoti / sa ka iva ? bilAnniSkraman sarpa iva, yathA bilAnnissaran sarpa auSadhigandhagRddho'kAlikaM vinAzaM prApnoti / sarpo hi nAgadamanyAdikAM surabhigandhopetAM kAJcidauSadhImAghrAya pazcAttadgandhAkRSTo bilAnirgacchan priyate, janairmAryate / candanagandhAkarSitazca candanamAliGgya tiSThan mriyate mAryate / gandhalubdho naro hi sarpopamo jJeyaH // 50 // je Avi dosaM samuvei tivvaM, taMsi khaNe se u uvei dukkhN| dudaMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci gaMdhaM avarajjhaI se // 51 // yazcApi janturyasmin kSaNe'manojJagandhamAghrAya tIvra dveSaM samupaiti, sa jIvastasminneva kSaNe svakIyena durdAntaghrANendriyadoSeNa duHkhamupaiti, parantu tasya gandhagrAhakasya puruSasya gandhaH kimapi nAparAdhyati, gandhasya na kazciddoSaH, tasya ghrANendriyasyaiva doSo'sti // 51 // egaMtaratto ruimi gaMdhe, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAge // 52 // yo manuSyo rucire-manojJe gandhe ekAntarakto'tyantaM rAgavAn bhavati, so'tAdRze'manojJe ganthe pradveSaM karoti, tadA sa bAlo duHkhasya pIDAM-duHkhasambandhinI pIDAmasAtAmupaiti / tena kAraNena virAgI munistena duHkhena-rAgadveSodbhavena kaSTena na lipyate // 52 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] gaMgAsAgara ya jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThaguru kiliTTe // 53 // [ 179 bAlo'jJAnI jIvo gandhAnugAzAnugato manojJagandhopetapuSpakarpUrakastUrikAdidavyasurabhigrahaNAzAsahitazcitrairvividhazastrAdyupAyaiH kRtvA carAcarAnanekarUpAn jIvAn hinasti, paritApayati, pIDayati / kIdRzaH saH ? AtmArthaguruH svArthaparAyaNaH, punaH kIdRza: ? saGkliSTo rAgAdyupahatacittaH // 53 // gandhAnuraktasya jIvasya kutaH sukhaM bhavati ? kuto'pi sukhaM na syAdityarthaH / tathaiva darzayati gaMdhANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMnioge / vioge kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya attittilAbho // 54 // pUrvaM tu gandhAnuvAdena surabhigandhadravyAnurAgeNa, surabhigandhadavyAnurAge sati vA parigraheNa mUrcchArUpeNa duHkhaM syAt, tatastasyotpAdane duHkhaM syAt, tato rakSaNe duHkhaM, tataH saMniyoge svaparaprayojane samyagvyApAraNe duHkhaM, tato vyaye tasya nyUnatAyAM duHkhaM, tato viyoge - vinAze duHkhaM bhavati / evaM kaSTena samprApte sugandhavastuni sambhogakAle'pyatRptilAbha:, sa ca duHkhaM, evamasantoSI mahAduHkhItyuktatvAt / tasmAdetAdRzasya gandhAnuraktasya kutaH sukhaM syAt ? api tu na syAdeva // 54 // gaMdhe atitto ya pariggahaMmi, sattovasatto na uvei tuTThi / atuTThadoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 55 // gandhe'tRpto'santuSTaH pumAn parigrahe sakto bhavati, sAmAnyena ratimAn bhavati / tataH pazcAtsaktaH sannupasakto'tyantaM ratimAn bhavati / tadA ca saktopasakta ucyate / tAdRzaH saktopasaktazca tuSTiM santoSaM nopaiti / sa cAtuSTidoSeNa duHkhI sannanyasyA'dattaM dravyamAdatte / kIdRzaH saH ? lobhAvilo lobhena kaluSaH // 55 // tahAbhibhUyassa adattahAriNo, gaMdhe atittassa pariggahe ya / mAyAmukhaM vaDDhai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 56 // tRSNAbhibhUtasya sugandhadavyalobhena parAbhUtasya tato'dattahAriNo gandhe gandhaviSayetRptasya puruSasya lobhadoSAnmAyAmRSA saMvardhate / tatrApi mAyAmRSAyAmapi sa mRSAvAdI vo duHkhAnna vimucyate // 56 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gaMdhe atitto duhio aNisso // 57 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 mRSAbhASI puruSo mRSAvAkyasya pazcAcca punaH purastAtpUrvaM ca punaH prayogakAle duranto duHkhI bhavati / mRSAbhASaNasya pazcAdevaM jAnAti, mayA kimarthaM mRSAvAkyamuktaM ? mRSAbhASaNasya pUrvamevaM jAnAtyasau mama mRSAvAkyaM jJAsyati / mRSAbhASaNakAle caivaM jAnAti asyAgre 'haM mRSA vadAmi, paramasau jAnAtIti cintAkulatvena sarvadA duranto du:khIatyantaduHkhI syAt / evama- dattAni samAcaran gandhe'tRpto jIvo duHkhito bhavati / kIdRzaH saH ? anizro nizrArahitaH // 57 // ' gaMdhANurattassa narassa evaM katto suhaM hujjA kyAvi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 58 // evamamunA prakAreNa gandhAnuraktasya narasya kadApi kiJcitkutaH sukhaM bhavet ? tatrApi gandhopabhoge'pi kleza eva duHkhaM nirvarttayati, klezaduHkhamutpAdayati / yasya kRte gandhasyopabhogArthaM duHkhamAtmana: kaSTaM bhavati // 58 // emeva gaMdhaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paTThacitto ya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 59 // evameva yathA gandhAnurakto naro duHkhaughaparamparAM prApnoti, tathaiva gandhe duSTagandhe pradveSaM gato duHkhaughaparamparAmupaiti / praduSTacittaH san duSTaM karma cinoti, yatkarma tasya puruSasya vipAke-vipAkakAle duHkhaM duHkhakAri bhavati // 59 // gaMdhe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe 'vasaMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAse // 60 // gandhe virakto - gandhAdvirAgI manujo vizokaH - zokarahitaH sannetena duHkhaughaparamparayA na lipyate na spRzyate / kiM kurvannapi ? bhavamadhye vasannapi, kimiva ? jalena puSkariNIpatrapadminIpatramiva // 60 // atha rasanendriyamAzritya dUSaNamAha jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM samaNunnamAhu | taM dosauM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa vIyarAgo // 61 // rasyate AsvAdyate iti raso madhurAdiH, taM rasaM tIrthaGkarA jihvAyA rasaM madhurAdikaM viSayaM grahaNaM vadanti / taM rasaM manojJaM manoharaguNasahitaM rAgahetumAhuH, tameva rasaM kaTukAdikamamanojJamamanoharaM dveSahetumAhuH / yazcaiteSu manojJAmanojJeSu raseSu samastulyavRttiH sa vItarAga ucyate iti zeSaH // 61 // 1 va saMto anyasaMskaraNe // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [181 rasassa jIhaM gahaNaM vayaMti, jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunamAhu, dosassa heuM amaNunnamAhu // 62 // rasasya madhurAderjihvA-jihUvendriyaM grahaNaM grAhakaM vadanti, tathA jihvAyA rasanendriyasya rasaM madhurAdikaM grahaNaM grAhyaM vadanti / rasarasanayorgAhyagrAhakasambandha uktaH / tadasanendriyaM samanojJaM rAgahetukamAhuH, amanojJaM ca dveSasya hetukamAhuH // 62 // rasesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure baDisavibhinnakAe, macche jahA Amisalobhagiddhe // 63 // yo manuSyo raseSu madhurAdiSu tIvrAM gRddhimupaiti, sa rAgAturo'kAlikaM vinAzaM prApnoti / ka iva ? matsya iva, yathA matsya AmiSalobhagRddho baDizavibhinnakAyo-lohakaNTakaviddhazarIro'kAlikaM vinAzaM prApnoti / tathA rasagRddho jIvo'pi // 63 // je Avi dosaM samuvei tivvaM, taMsiM khaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, rasaM na kiMci avarajjhai se // 64 // yazcApi janturyasmin kSaNe tIvra dveSaM samupaiti, sa jIvastasminneva kSaNe svakIyena durdAntadoSeNa durdAntarasanendriyadoSeNa duHkhamupaiti-prApnoti / parantu tasya manuSyasya rasaH kimapi nAparAdhyati / tasya rasanendriyasyaiva doSaH, na tu rasasya kazciddoSo'stIti bhAvaH // 64 // egaMtaratto ruire rasaMmi, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippar3a teNa muNI virAge // 65 // yo rucire - manojJe madhurAdau rase ekAntarakto'tyantamAsakto bhavati, sa bAlo'jJAnI jIvo'tAdRze'manojJe rase dveSaM karoti, tatazca sa duHkhasampIDAM svasya duHkhasambandhinI pIDAmupaiti-prApnoti, tena kAraNena virAgI na lipyate Asakto na bhavati // 65 // rasAguNAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTTe // 66 // bAlo'jJAnI jIvo rasAnugAzAnugato madhurAdirasAsvAdAbhilASasahitazcitravividhaiH zastrAdyupAyaiH kRtvA'nekarUpAMzcarAcarAnjIvAn hinasti, paritApayati, piiddyti|kiidRshH sa bAlaH? attaTThagurU' AtmArthaparAyaNaH, punaH kIdRzo bAlaH? kliSTo rAgAdyupahatacittaH // 66 // rasANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMnioge / vae viyoge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya atittilAbhe // 67 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 rasAnuraktasya jIvasya rasAnurAgeNa athavA rasAnurAge sati vA parigraheNa rasayuktadravyANAM mUrcchayA, tathA rasayuktadravyANAmutpAdane, tathA teSAM rakSaNe, tathA teSAM dravyANAM saMniyogesvapareSAM prayojane rakSaNe, tathA vyaye - rasadravyANAM nyUnatve, tathA viyoge-virahe tasya rasAnu - raktasya kutaH sukhaM bhavati ? kasmAdapi kAraNAtsukhaM na bhavati / sambhogakAle rasAsvAdanarasalAbho'pi duHkhamasantuSTireva duHkhameva // 67 // rase atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto na Uvei tuTThi / atuTThadoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 68 // rase tRpto jIvaH parigrahe sakto bhavati, tatazca saktaH sannupasakto bhavati, saktopasaktazca tuSTiM nopaiti atuSTidoSeNa duHkhI pumAn parasyAdattaM sarasaM vastu gRhNAti / kIdRzaH saH ? lobhAvilo lobhakaluSaH // 68 // tahAbhibhUyassa adattahAriNo, rase atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 69 // tRSNAbhibhUtasyA'dattahAriNaH, rase rasaviSaye parigrahe'tRptasya puruSasya lobhadoSAnmAyAmRSA vardhate, tatrApi mAyAmRSAyAmapi so'santoSI sarasavastugrAhI duHkhAnna vimucyate // 69 // - mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rase atitto duhio aNisso // 70 // mRSAvAkyasya pazcAtpuratazca prayogakAle ca duranto duHkhI bhavati / durduSTo'nto yasya sa durantaH, etAdRzo duHkhI bhavati / evamamunA prakAreNa rase'tRpto'dattAni samAcaraMzcauryANi kurvan duHkhito bhavati / punaranizro bhavati, nizrArahito bhavati // 70 // rasANurattassa narassa evaM katto suhaM hujja kayAvi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 71 // evamamunA prakAreNa rasAnuraktasya kadApi kiJcitkutaH sukhaM bhavati ? kuto'pi sukhaM na bhavatItyarthaH / tatra rasopabhogasamaye'pyatRptilAbharUpaM klezaduHkhaM nirvartayatyutpAdayati / tasya rasopabhogasya kRte Atmano duHkhaM kaSTaM jIva utpAdayatItyarthaH // 71 // emeva rasaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paTThacittoya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 72 // evameva rase gRddho jIvaH pradveSaM gataH praduSTacittaH san duHkhaughaparamparayA tatkarma cinoti, yena karmaNA punastasya jIvasya vipAke duHkhaM bhavati // 72 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [ 183 rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vasaMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 73 // rase virakto manujo vizokaH san bhavamadhye vasannapyetena pUrvoktaduHkhaughaparamparayA na lipyate / kena kamiva ? jalena puSkariNIpatramiva // 73 // evaM trayodazagAthAH / atha sparzanendriyamAzrityAha kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM samaNunnamAhu / taM dosauM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa vIyarAgo // 74 // tIrthaGkarAH kAyasya- sparzanendriyasya sparzaM zItoSNakharamRdvAdikamaSTavidhaM viSayaM grahaNaM vadanti / taM sparzaviSayaM manojJaM manoharaguNasahitaM rAgahetumAhuH, tamevA'manojJamasundaraM dveSahetumAhuH / teSu manojJAmanojJeSu sparzeSu yaH samatulyapariNAmaH sa vItarAga ucyate iti zeSaH // 74 // phAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti, kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti / rAgassaheuM samaNunnamAhu, dosassa heuM amaNunnamAhu // 75 // tIrthaGkarAH sparzasya zItoSNAdeH pudgalasya kAyaM-sparzanendriyaM grahaNaM grAhakaM vadanti, tathA kAyasya-sparzanendriyasya sparzaM zItoSNAdikaM grahaNaM grAhyaM vadanti / tatsparzanendriyaM zarIraM samanojJaM manojJasparzagrAhakaM rAgahetukamAhuH / tadeva sparzanendriyamamanojJamamanojJasparzagrAhakaM dveSahetukamAhuH // 75 // phAse jo giddhamuve tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIyajalAvasanne, gAhaggahIe mahiseva ranne // 76 // yo manuSyaH sparzeSu - sparzanendriyaviSayeSu tIvrAmutkaTAM gRddhimupaiti so'kAlikaM vinAzaM prApnoti / sa ka iva ? rAgeNAturo rAgAturaH, zItajale'vasannastApopazamanAya zItalajale magnastatra grAhagRhIto mahAmakareNopAtto'raNyamahiSa iva nAzaM prApnoti // 76 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi khaNe se u uvei dukkhaM / durddatadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci phAsaM avarajjhaI se // 77 // yazcApi jantarjIvo yasmin kSaNe tIvraM dveSaM samuSaiti / sa ca jantuH svakIyena durdAntadoSeNa sparzanendriyadoSeNa tasminneva kSaNe duHkhamupaiti / paraM sparzaH zubhAzubhasparzanendriyaviSayastasya jIvasya kimapi nAparAdhyati, tasya sparzanendriyasyaiva doSaH // 77 // egaMtaratto rUiraMmi phAse, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAge // 78 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yo manuSyo rucire sparze ekAntarakto bhavati, so'tAdRze'sundare sparze pradveSaM karoti / sa ca bAlo'jJAnI duHkhasya sampIDAmupaiti / tena kAraNena virAgI munina lipyate // 78 // phAsANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attagurU kilitttte||79|| sparzAnugAzAnugato jIvaH-sparzAbhilASasahito jIvo bAlo - nirvivekI citrairanekarUpairupAyaiH zastraiH kRtvA'nekarUpAMstrasAMsthAvarAn jIvAn hinasti-pIDayati / kIdRzaH saH ? AtmArthaguruH-svArthaparAyaNaH, punaH kIdRzaH ? kliSTo rAgAdyupahatacittaH // 79 // phAsANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMnioge / vae vioge ya kahaM suhaM se, saMbhogakAle ya atittilAbhe // 80 // sparzAnurAgeNa, sparzAnurAge jAte sati vA sparzaparigraheNa sparzAnuraktasya jIvasya sparzAnAmutpAdane tathA sparzAnAM rakSaNe, tathA sparzAnAM saMniyoge svaparayogyaprayojanavyApAraNe, tathA punaH sparzAnAM vyaye nyUnatve, tathA sparzAnAM viyoge vinAze tasya sparzAnuraktasya kutaH sukhaM syAt ? sarvakAle'sukhameva syAt / ca punaH sparzAnAM sambhogakAle'pyatRptilAbha eva duHkhameva bhavati // 8 // phAse atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto na uveI tuDheiM / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 81 // sparze'tRptaH pumAn parigrahe-mUrchAyAM sakto bhavati, sAmAnyena sakto bhavati / tatazcopasakto'tyantAsakto bhavati / tatazca saktopasakto'tRptidoSeNa duHkhI san parasyAnyasya sparzamadattamAdatte - gRhNAti / kIdRzaH saH ? lobhAvilo lobhamalinacittaH // 81 // tahAbhibhUyassa adattahAriNo, phAse atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccaI se // 82 // tRSNAbhibhUtasya manuSyasya punaradattahAriNazca punaH sparze sparzaviSaye parigrahe'tRptasya lobhadoSAnmAyAmRSA vardhate, tatrApi mAyAmRSAyAmapi duHkhAdasantoSI na vimucyate // 82 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, phAse atitto duhio aNisso // 83 // mAyAmRSAbhASI pumAn mRSAvAkyasya pazcAtpuratazca punaH prayogakAle-bhASaNaprastAve duranto'tyantaM duHkhI bhavati / evamamunA prakAreNA'dattAni samAcaran sparze'tRptaH san duHkhI bhavati / paraM kIdRzaH saH ? anizrI nizrArahitaH // 83 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam] [185 phAsANurattassa narassa evaM, katto suhaM hujja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 84 // evamamunA prakAreNa sparzAnuraktasya puruSasya kadApi kiJcidapi kutaH sukhaM bhavet ? api tu na bhavet / tatra sparzopabhogasamaye'pi klezaduHkhaM, yasya sparzasya kRte upabhogArthamAtmano duHkhaM nivartayati // 84 // emeva phAsaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paduTThacitto ya ciNAi kamma, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 85 // evameva yathA sparze rAgavAn duHkhaughaparamparayA praduSTacittaH san karmASTaprakAraM cinoti, tathA sparza pradveSaM gato duHkhaughaparamparayA praduSTacittaH saMstatkarma cinoti, tatkarmopArjayati, yatkarma tasya puruSasya punarvipAke duHkhadAyi bhavati // 85 // phAse viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajje vasaMto, jaleNa vA pokkhariNIpalAsaM // 86 // sparze virakto manuSyo vizokaH sannetayA duHkhaughaparamparayA bhavamadhye vasannapi na lipyate / kena kimiva ? jalena puSkariNIpatramiva // 86 // etAbhistrayodazagAthAbhiHsparzanendriyadoSa uktaH paJcamo'dhikAraH / maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheUM samaNunnamAhu / taM dosaheUM amaNunamAhu, samo ya jo tesu sa vIyarAgo // 87 // tIrthaGkarA manasazcittasya bhAvamabhiprAyaM cintanarUpaM grahaNaM grAhyaM vadanti, tamabhiprAyaM samanojJaM manojJarUpAdiviSayacintanasahitaM rAgahetukamAhuH, athavA svapnakAmAdiSu bhAvopasthApito rUpAdiH, so'pi bhAva ucyate, taM bhAvaM manaso grAhyaM tIrthaGkarA vadanti, svapnAdiSu hi kevalaM manasa eva vyApAro'sti, tameva bhAvamamanojJaM dveSahetumAhuH, yo manuSyo manojJAmanojJeSu bhAveSu samastulyavRttiH sa vItarAga ucyate // 87 // bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNassa bhAvaM gahaNaM vyNti| rAgassa heUM samaNunnamAhu, dosassa heU amaNunnamAhu // 88 // - tIrthaGkarA bhAvasya zubhAzubhAzayasya mano grahaNaM grAhakaM vadanti, manasazcittasya bhAvaM zubhAzubhAbhiprAyaM grAhyaM vadanti / ityanena bhAvamanasohyagrAhakabhAvaH sambandha uktH| tatra tanmanaH samanojJaM pramodayuktaM rAgahetukamAhuH, amanojJaM kutsitabhAvasahitaM dveSasya hetukamAhuH / / 88 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 bhAvesa jo giddhimaveDa tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahieva nAge // 89 // yo manujo bhAveSu viSayAbhilASeSu tIvrAM gRddhimupaiti, sa manujo'kAlikaM vinAzaM prApnoti / sa punA rAgAturaH kAmaguNeSu gRddhaH san kareNumArgApahRto nAga iva, hastinyA svamArge AnIto gaja iva paravazo bhUtvA'kAlikaM vinAzaM prApnoti / yadA hi madonmatto hastI dUrAtkareNukAM hastinIM dRSTvA tadrUpamohitastasyA mArge patito janairgRhItvA saGgrAmAdau prAvezya vinAzyate, tathA bhAvAturo'pyakAle mriyate ityarthaH // 89 // (nanu cakSurAdIndriyavazAdeva gajasya pravRttistatkathamasyAtra bhAvaviSaye dRSTAntatvenAbhidhAnaM ? ucyate-evametanmanaHprAdhAnyavivakSayA tajjJeyam |athvaa tathAvidhakAmadazAyAM cakSurAdIndriyavyApArAbhAve'pi manasaH pravRttiriti na doSaH / iha ca kAmasya manasa evotpAdAditi bhAvaH) je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsiM khaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci bhAvaM avarajjhaI se // 90 // yazcApi manuSyo yasmin kSaNe zubhAzubhabhAve tIvra dveSaM samupaiti, sa manuSyaH svakIyena durdAntadoSeNa-duSTamanolakSaNadoSeNa tasminneva kSaNe duHkhamupaiti, parantu tasya manuSyasya bhAvaH zubhAzubhavyApAraH kimapi nAparAdhyati, bhAvasya na ko'pi doSaH, kintu tasya puruSasya manasa eva doSa ityarthaH // 90 // egaMtaratto ruiraMmi bhAve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippai teNa muNI virAge // 91 // yo manuSyorucire-manojJe bhAve RddhirasasAtAgauravAdAvekAntarakto bhavati, samanuSyaH 'atAlise' atAdRze'manojJe bhAve pradveSaM karoti, sa ca bAlo'jJAnI duHkhasya sampIDAmupaiti, tena kAraNena virAgI munI rAgadveSAbhyAM na lipyate // 91 // bhAvANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai'NegarUve / / cittehiM te pariyAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTe // 92 // jIvo bhAvAnugAzAnugataHzubhAzubhaviSayAbhilASasahitazcitrairanekaprakAraiH saGkalpanairanenauSadhenAmuM vazIkaraNaM karomi, anenauSadhena svarNasiddhi karomi, anenauSadhena putro bhavati, ityAdicintanairbAlo'vivekI carAcarAnanekarUpAn jIvAn hinasti, paritApayati tathA pIDayati / paraM kIdRzaH saH ? 'attaTThaguru' svArthaparAyaNaH, punaH kIdRzaH ? kliSTo rAgAdyupahatacittaH // 92 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [187 bhAvANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rkkhnnsNnioge| vae vioge ya kahaM suhaM se, saMbhogakAle ya atittilAbho // 93 // bhAvAnupAtena viSayAdicintanena, tathA parigraheNa viSayAdimIlanena, tathotpAdane, ete viSayAdipadArthAH kathaM me miliSyanti ? iti cintane, tathA rakSaNe ArogabuddhipramukhabhAvarakSaNe,tathA saMniyoge parasya kubuddhisubuddhayAdidAne,tathA vyaye-nidAsmRtipramukhANAM hInatve, viyoge parasyottaradAnAdau samarthAyA buddheH sphuraNasyA'bhAve bhAvAnuraktasya kutaH kasmAtsukhaM bhavet ? api tu kuto'pi sukhaM na syaadev|punH sambhogakAle cA'tRptilAbho duHkhaM bhAvanAM cintanakAle'pi tRpterlAbho na syAt, satkumbhabhaJjakapuruSavat sukhaM na labhate // 93 // bhAve atitte ya pariggaDaMmi, sattovasatto na uvei tuddheiN| atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 94 // bhAve zubhAzubhAdhyavasAye'tRpto'santuSTo janaH parigrahe sakto bhavati, sAmAnyena sakto bhavati / tatazca sAmAnyena saktaH sannupasakto'tyantAsakto bhavati / etAdRzazca saMstuSTiM nopaiti / atuSTidoSeNa duHkhI san parasyAnyasya dravyAdau lobhAvilo lobhakaluSo'dattamAdatte // 94 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDhai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccai se // 95 // tRSNAbhibhUtasyA'dattahAriNa: punarbhAve bhAvaviSaye, parigrahe viSayAdimIlane'tRptasya puruSasya lobhadoSAnmAyAmRSA vardhate, tatrApi mRSAbhASaNe'pi sa mRSAbhASI duHkhAnna vimucyate // 15 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, bhAve atitto duhio aNisso // 96 // mRSAvAkyasya pazcAtpuratazca prayogakAle ca puruSo duranto duHkhI bhavati / evamamunA prakAreNa bhAve'tRptaH saGkalpe'santuSTo'dattAni ca samAcaran duHkhito bhavati / kathaMbhUtaH saH ? anizrI nizrArahitaH, dharmazuklAbhyAM rahita ArtandrAbhyAM sahita ityarthaH // 96 // bhAvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hujja kayAvi kiMci / tatthovabhogevi kilesadukkhaM, nivvattaI jassa kaeNa dukkhaM // 97 // evamamunA prakAreNa bhAvAnuraktasya, bhAve-svAbhiprAye'nurakto bhAvAnuraktastasya kadApi kutaH sukhaM bhavet ? kuto'pi kadApi kimapi sukhaM na syAdityarthaH / tatra ca bhAvopabhoge'pi saGakalpavikalpAnarAge'pi cirakAlacintane'pi klezadaHkhamataptilAbhajanitaM klezarUpaM duHkhaM nivartayatyutpAdayati / punaryasya kRte, yasya bhAvopabhoge'pi viSaya-cintanAdyarthaM narasya dukhaM syAt // 97 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 emeva bhAvaMmi gao paosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paduddacitto ya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 98 // evameva yathA bhAve rAgaM prApto duHkhaughaparamparayA praduSTacittaH sannaSTaprakArakaM karma cinoti / tathA bhAve cittAbhiprAye pradveSaM gato janturduHkhaughaparamparayA praduSTacittaH san tatkarma cinoti badhnAti, yatkarma tasya jIvasya vipAke-karmavedanakAle duHkha-duHkhavidhAyi bhavati // 98 // bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vasaMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 99 // bhAve viraktaH saGkalpAdvimukto manuSya etayA pUrvoktayA duHkhaughaparamparayA bhavamadhye vasannapi na lipyate / kIdRzaH saH ? vizoko vigatazokaH, kena kamiva ? jalena padminIpatramiva // 99 // etAbhistrayodazagAthAbhirbhAvAdhikAraH sampUrNaH / atha pUrvoktArthamevopasaMharabAhaevidiyatthA ya maNassa atthA, dukkhassa heU maNuyassa raaginno| te ceva thovaMpi kayAi dukkhaM, na vIyarAgassa kariti kiMci // 100 // evaM pUrvoktaprakAreNa rAgiNo rAgadveSasahitasya manuSyasyendriyArthAH, indriyANAM cakSurAdInAmA viSayA rUpAdayazca punarmanaso'rthAH saGkalpavikalpA duHkhahetavo bhavantItyadhyAhAraH, te evendriyArthA manaso'rthAzca kadApi kiJcitstokamapi duHkhaM vItarAgasya na kurvanti / yo hi jitendriyo bhavati, sa eva vItarAga ucyate, sa evendriyArthAnAM manaHsaGkalpAnAM ca jetA syAt, yazcedRzo na bhavet, sa ca sukhabhAk na syAt yathA jinapAlakaH, atra jinapAlakakathA // 100 // na kAmabhogA samayaM uviti, na yAvi bhogA vigaI uviti / je tappaosI ya pariggahe a, so tesu mohA vigaiM uvei // 101 // kAmabhogAH zamatAM nopayAnti, ca punarbhogA vikRtimapi krodhAdirUpAM vikArabuddhimapi nopayAnti / zamasya krodhAdezca bhogAH kAraNaM na bhavantIti bhAvaH / tarhi ko heturityAha-yastatpradveSI teSu kAmabhogeSu pradveSo yasya sa tatpradveSI, bhogeSu virAgI, ca punaH parigrahI teSu bhogeSu parigrahI parigrahabuddhimAn bhavati, sajIvo mohAdAgadveSAdivikRtimupaiti, yadA hi viSayeSu rAgabuddhi vidhatte, tadA bhogAsakto bhavati, yadA ca viSayeSu dveSabuddhi vidhatte, tadA viSaye-viSayebhyo virakto bhavatIti / tasmAtkAmabhogAH zamatAyAH krodhAdikaSAyANAM ca kAraNIbhavituM nArhantItyarthaH // 101 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam ] [189 atha vikRteH svarUpamAhakohaM ca mANaM ca taheva mAyaM, lobhaM dugaMchaM aiM iM ca / hAsaM bhayaM sogapumitthiveyaM, napuMsevayaM vivihe ya bhAve // 102 // AvajjaI evamaNegarUve, evaMvihe kAmaguNesu satto / anne ya eyappabhave visese, kAruNNadINe hirime vaisse // 103 // yugmam // kAmaguNeSu zabdAdiviSayeSu sakto rAgI jIva evamamunA rAgavatvalakSaNaprakAreNAnekarUpAnnAnAvidhAn vikArAnevaMvidhAnuktasvarUpAnanantAnubandhipramukhAnApadyate - prApnoti / ca punaretatprabhavAnetebhyaH krodhAdibhyaH prabhavA utpannA etatprabhavAstAnetatprabhavAn krodhAdijanitAn paritApadurgatipAtAdin prApnoti / kIdRzaH san ? karuNAyai arhaH-kAruNyaH, kAruNyatvena dInaH kAruNyadIno'tyantaM dIna ityarthaH / punaH kIdRzaH ? hImAn-lajjitaH prItivinAzAdikamihaivAnubhavan, paratra ca vipAkamatikaTukaM paribhAvayan / punaH kIdRzaH ? 'vaisse' ityArSatvAd dveSyaH sarvatrAprItikara ityarthaH / iti dvitIyagAthayA sambandhamuktvA prathamAyA arthamAha-viSayAsakto jIvaH kAn kAn svarUpAnApadyate ? ityAha-viSayAsakto jIvaH kadAcitkrodhaM prApnoti, ca punarmAnaM prApnoti, tathaiva mAyAM prApnoti, tathA lobhaM mUrchA prApnoti, 'dugaMchaM' iti jugupsAM prApnoti, viparItaM saTitaM kvathitaM vA dRSTvA 'sUkarUpAM, tathA'ratimudvegarUpAM, rati harSarUpAM, hAsyaM ca prApnoti / tathA bhayamapi prApnoti, tathA zokapuMstrIvedaM,zokaM priyaviyogajaM manoduHkharUpaM, puMvedaM striyA saha viSayAbhilASarUpaM, strIveda-puruSeNa saha viSayAbhilASaM, zokazca puMstrIvedazca zokapuMstrIvedaM tadapi viSayAsakto jIvaH prApnoti / tathA punaH kadAcinnapuMsakavedaM prApnoti, strIpuMsorubhayoviSayAbhilASarUpaM napuMsakavedaM labhate / ca punarvividhAn bhAvAn harSaviSAdAdIn prApnotIti gAthAdvayArthaH // 102 // 103 // atha rAgadveSoddharaNe upAyaM, punA rAgadveSayoranuddharaNe prakArAntareNa dUSaNaM cAhakappaMna icchijja sahAyalicchU, pacchANutAve ya tvppbhaavN| evaM viyAre amiyappagAre, AvajjaI iMdiyacoravasse // 104 // sAdhuH sahAyalipsuH san kalpamapi necchet, tadA'kalpaM kathamicchet ? ca punaH sAdhuH pazcAnutApaH saMstapaHprabhAvamapi necchet / atra hetumAha-indriyacauravazyaH pumAnamitaprakArAn bahuvidhAnevaM pUrvoktAn vikArAnApadyate-prApnoti / kalpate svAdhyAyAdikriyAsu samartho bhavatIti kalpo yogyastaM kalpaM svAdhyAyAdiyogyaM sahAyaM, mama vizrAmaNAM kariSyatIti buddhyA ziSyaM lipsatIti sahAyalipsustAdRzaH san pazcAvratatapasoraGgIkArAdanantaramanutApaM 1 sUga caDe tevU / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] [ uttarAdhyayanasUtre -bhAga-2 yasya sa pazcAnutApaH (kimetAvanmayA kaSTamaGgIkRtamiti cittabAdhAtmakaH ), tapasaH prabhAvo bhavAntare bhogAnAM bhoktA syAmityAdicintanaM tapaHprabhAvastaM, athave haivAmarSauSadhyAdilabdhimAn syAmityAdikaM necchet // 104 // o se jAyaMti paoyaNAi, nimajjiuM mohamahaNNavaMmi / susiNo dukkhaviNoyaNaTThA, tappaccayaM ujjamae ya rAgI // 105 // tataH kaSAyavedAdinAM prApteranantaraM tasyendriyacaurANAM vazIbhUtasya mohamahArNave - mohamahAsamude nimajjayituM, taM jIvaM bUDayituM prayojanAni viSayasevanahiMsAdIni jAyante utpadyante / kimarthametAni viSayasevanahiMsAdIni prayojanAni jAyante ? duHkhasya vinodanArthaMparihArArthaM, sukhaiSitAyAM hi duHkhaparihArAya viSayasevanAdi prayojanasambhava iti bhAvaH / kIdRzasya tasya ? sukhaiSiNa indriyasukhAbhilASiNaH / tatazca tatpratyayam, teSAM pUrvoktAnAM viSayasevAhiMsAdInAM prayojanAnAM pratyayaM nimittaM tatpratyayaM, tadarthaM tannimittaM rAgI dveSI ca jIva: 'ujjamae' ityudyacchate - udyamaM kurute // 105 // - virajjamANassa ya iMdiyatthA, saddAiyA tAvaiyappagArA / na tassa savvevi maNunnayaM vA, nivvattayaMti amaNunnayaM vA // 106 // tAvatprakArAstAvantaH prakArA bhedA yeSAM te tAvatprakArAH kharamRdvAdibhedA: zabdarUpa - rasagandhasparzAH sarve'pIndriyArthAstasya pUrvoktasya virajyamAnasya virAgiNo rAgadveSarahitasya puruSasya manojJatvaM vA manojJatvaM ca na nirvartayanti notpAdayanti / rAgadveSAbhyAM viSayeSu manojJatvamamanojJatvaM ca notpAdyate / yo hi rAgadveSAbhyAM rahitastasya viSayAH kiM kurvantIti bhAvaH // 106 // evaM sasaMkaSpavikappaNAsu, saMjAyaI samayamuvaTThiyassa / atthe ya saMkappayao tao se, pahIyae kAmaguNesu tanhA // 107 // evamamunA prakAreNa svasaGkalpavikalpanAsUpasthitasya puruSasya tathArthAn (indiyArthAn ) saGkalpayataH puruSasya ca samatvaM saJjAyate / svasyAtmanaH saGkalpA rAgadveSamohAsteSAM vikalpanAH svarUpadoSahetuvicAraNAH saGkalpavikalpanAstAsUpasthitasyodyamayuktasya, ca punararthAnindriyArthAn zabdAdiviSayAn vicArayataH, yato rUpAdaya indriyArthA mattaH sakAzAtpRthageva tiSThanti ta ete pApahetavaH, pApahetavastu svasmin sthitA rAgadveSAdaya iti vicArayataH, etAvatA rAgadveSAdInAM svarUpaM cintayataH, indriyArthasvarUpaM cintayataH puruSasya mAdhyasthyamutpadyate, athavA'rthAn saGkalpayato vicArayataH samatA saJjAyate / yaduktaM1"jIvAi navapayatthe, jo jANai tassa hoi sammattaM" / 'tao se' iti tataH samatvotpattitastasya puruSasya kAmaguNeSu viSayeSu tRSNA - lobhaH prakarSeNa hIyate // 107 // 1 jIvAdin navapadArthAn yo jAnAti tasya bhavati samyaktvam / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32, pramAdasthAnAkhyamadhyayanam] [191 sa vIyarAgo kayasavvakicco, khavei nANAvaraNaM khnnennN| taheva jaM darisaNamAvarei, jaM aMtarAyaM pakarei kammaM // 108 // yasya puruSasya kAmaguNeSu zabdAdiSu lobho nivartate, sa nirlobhI vItarAgaH kRtasarvakRtyaH san-kRtasarvakAryaH san kSaNena jJAnAvaraNaM paJcavidhaM kSapayati / tathaiva yaddarzanaM cakSurdarzanAvaraNaM, yaccAntarAyaM dAnAdilabdhervighnaM prakaroti, tatkarmAntarAyanAmakarmetyarthaH, tadapi kSapayati // 108 // savvaM tao jANai pAsae ya, amohaNe hoi niraMtarAe / aNAsave jhANasamAhijutte, Aukkhae mokkhamuvei suddhe // 109 // tataH karmakSayAnantaraM sarvaM jAnAti, sarvaM pazyati ca, tadA'mohano mohanIyakarmarahitaH sannirantarAyo'ntarAyakarmarahito bhavati / punaranAzravo bhUtvA dhyAnasamAdhiyuktazcAyuHkSaye zuddhaH san mokSamupaiti // 109 // so tassa savvassa duhassa mukko, jaM bAhaI sayayaM jaMtumeyaM / dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi accaMtasuhI kayattho // 110 // sa mokSagAmI puruSastasmAd duHkhAnmukto bhavati / tasmAt kasmAt ? yaduHkhametaM jantumetaM prANinaM satataM-nirantaraM bAdhate pIDayati, tasmAtsarvasmAduHkhAnmukto bhavati / kIdRzaH sa mokSagAmI puruSaH ? dIrghAmayavipramuktaH dIrghANi pralambasthitIni yAni karmANyevAmayA - rogA dIrghAmayAstebhyo vizeSeNa pramukto bhavati, dIrghAmayavipramukto dIrghakarmarogarahitaH / punaH kIdRzaH ? ata eva prazastaH prazaMsAyogyastataH karmarogA'bhAvAdatyantasukhI kRtArthaH- kRtakRtyaH siddho bhavatItyarthaH // 110 // atha nigamanamAha- .. aNAikAlappabhavassa eso, savvassa dukkhassa pamokkhamaggo / viyAhio jaM samuvicca sattA, kameNa accaMtasuhI bhavaMti // 111 ||ttibemi // tIrthakaraireSa sarvasya saMsAraduHkhasya pramokSamArgo vyAkhyAtaH, yaM pramokSamArga krameNa samupetya-samyak pratipadya sattvA:-prANino'tyantaM sukhino bhavanti / kIdRzasya sarvasya duHkhasya ? anAdikAlaprabhavasyetyahaM bravImIti sudharmA svAmI jambUsvAminaM prAha // 111 // -- iti pramAdasthAnAkhyamadhyayanam sampUrNam // 32 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam sampUrNam // 32 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 33 karmaprakRtyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane pramAdaparihAra uktaH, tathA pramAdasthAnAnyuktAni, taiH pramAdaiH kRtvA .. karmaprakRtInAM bandhaH syAt, tadarthamihAdhyayane karmaprakRtaya ucyante aTThakammAI vucchAmi, ANupuci jahakkammaM / ---- jarhi baddho ayaM jIvo, saMsAre parivattaI // 1 // he jambU ! ahaM yathAkramamAnupUrvyA'nukrameNa tAnyaSTa karmANi vakSyAmi / kriyante mithyAtvA'virati-kaSAya-yogairhetubhirjIveneti karmANyaSTasaGkhyAni / yadyapyAnupUrvI tridhA vartate, tathApi yathAkrama pUrvAnupUrvyA, prAkRtatvAttRtIyAsthAne prathamA, tAni kAni karmANi? yairaSTabhiH karmabhirbaddho niyantrito'yaM jIvaH saMsAre caturgatibhramaNe parivartate, vividhAn paryAyAn prAjoti // 1 // 'nANAvaraNaM ceva, daMsaNAvaraNaM tahA / veyaNijjaM tahA mohaM, AukammaM taheva y||2|| nAmakammaM ca goyaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameyAI kammAI, aTTeva u samAsao // 3 // yugmam // evamamunA prakAreNaitAnyaSTau karmANi samAsataH-sakSepato jJeyAnIti zeSaH / etAni kAni ? tatra prathamaM jJAnAvaraNaM, jJAnaM matizrutAvadhimanaHparyavakevalalakSaNam, AvRNotyAcchAdayatIti jJAnAvaraNaM, yathA netraM paTa AvRNoti, tad jJAnAvaraNaM karma prathamam 1 / caiva pAdapUraNe |tthaa dvitIyaM darzanAvaraNaM, darzanaM samyaktvamAvRNotIti darzanAvaraNaM, pratIhAravatsamyaktvabhUpaM na darzayati 2 / tathA vedanIyaM, vedyate sAtA'sAtA'neneti vedanIyam, madhuliptakhaGgadhArAtulyaM tRtIyaM karma 3 / tathA punarmohaM, muhyate mUchito bhavati jIvo'neneti mohaH, madyavaccaturthaM mohanIyam, mohAya yogyaM mohanIyakarma jJeyam 4 / tathaiva cAyAti svakIyAvasare ityAyurgatiH, niHsaritumicchannapi jIvo nirgantuM na zaknoti, yasmin sati nigaDabaddha iva tiSThatItyAyuSaH svabhAvaH, iti paJcamamAyuH karma 5 / tathA nAmayati catasRSu gatiSu navInAnnavInAn paryAyAn prApayati jIvaM pratIti nAma, citrakAravannAmakarma SaSThaM jJeyam 6 / gotryante AhUyante laghunA dIrgheNa vA zabdena jIvo'neneti gotraM, kumbhakAravadghaTakalazazarAvakuNDakAdibhANDakRdbhavati, idaM gotraM karma saptamam 7|tthaantrmdhye dAtRgrAhakayovicAle AyAtItyantarAyaH yathA rAjA kasmaiciddAtumupadizati, tatra bhANDAgAriko'ntarAle vighnakRdbhavati / tAdRgantarAyakarmASTamaM bhavati 8 / tatra cASTAnAM karmaNAmAdau jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM ca pratipAditaM, tattvAtmanaH svabhAvastu jJAnadarzanarUpa evAsti, atastadAvaraNa1 naannssaavrnnijjN-anysNskrnne|| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33, karmaprakRtyAkhyamadhyayanam ] [ 193 mAdAvuktam / yAbhyAM karmabhyAM jIvasya svabhAva Avriyate, atastayormukhyatvam / jJAnadarzanayozca samAnatve'pyantaraGgatvena vizeSato jJAnopayoge eva sarvalabdhInAM prAptiH syAt, tasmAd jJAnasya prAdhAnyAdAdau tadAvaraNamuktam / tadanu sAmAnyajJAnopayogatvAddarzanAvaraNamuktam / evaM zeSakarmaNAmapi vizeSastu svayameva jJeyaH // 2 // 3 // itthaM karmaNAM mUlaprakRtIruktvottaraprakRtIrAha jJAnAvaraNaM karma paJcavidhaM kathitam zrutaM zrutajJAnAvaraNaM 1 / tathA AbhinibodhikaM matijJAnaM, tadAvaraNaM dvitIyam 2 / tRtIyamavadhijJAnAvaraNam 3 / tathA manojJAnaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM caturtham 4 / tathA paJcamaM kevalajJAnAvaraNam 5 // 4 // atha darzanAvaraNasya dvitIyakarmaNo bhedAnAha nANAvaraNaM paMcavihaM, suyaM AbhiNibohiyaM / ohinANaM ca taIyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // nidrA sukhajAgaraNarUpA 1, tathaiva pracalA dvitIyA sthitasyopaviSTasya yA samAyAti 2, tRtIyA nidrAnidrA duHkhapratibodhyA 3, caturthI pracalApracalA, calamAnasya yA''yAti sA pracalApracalA 4, tathA paJcamI styAnagRdvinAmnI jJeyA, styAnA -puSTA gRddhirlebho yasyA sA styAnagRddhiH, athavA styAnA saMhatopacitA RddhiryasyAM sA styAnaddhiH, syAu vAsudevArdhabalaH prabalarAgadveSavAMzca janturjAyate, ata eva dinacintitArthasAdhanIyaM paJcamI bhavati // 5 // 1 nAka niddA taheva payalA, niddA niddA ya payalapayalA ya / tatto ya thI giddhI u, paMcamA hoi nAyavvA // 5 // " evaM tvamunA prakAreNa navavikalpaM navavidhaM darzanAvaraNaM karma jJAtavyam / darzanaM samyaktvamAvRNotIti darzanAvaraNaM, paJca nidrAH pUrvagAthAyAmuktAH / catvAro'mI bhedAH, te ke ? ucyante - 'cakkhumacakkhuohissa darisaNi' iti, tatra 'cakkhumacakkhuohissa' ityekapadaM cakSuzca acakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhistasya cakSuracakSuravadherAvaraNam, cakSuracakSuravadherityatra prAkRtatvAd dvandve ekatvaM puMstvam tathA darzane rUpasAmAnyagrahaNe yadAvaraNam, ca punaH kevale - kevalajJAne yadAvaraNam, evaM navavidham / cakSuSA dRzyate jJAyate iti darzanaM, tadAvRNotyAcchAdayatIti cakSurdarzanAvaraNam / tathA cakSuSo'nyadacakSuH zrotanakrerasanAsparzarUpamindriyacatuSkaM, tenAcakSuSA dRzyate ityacakSurdarzanaM, tadAvRNotItyacakSurdarzanAvaraNam / cakkhumacakkhuohissa, darisaNe kevale ya AvaraNe / evaM tu navavigappaM, nAyavvaM darisaNAvaraNaM // 6 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 rupavadvyaM sAmAnyaprakAreNa maryAdAsahitaM dRzyate ityavadhidarzanaM, tadAvRNotItyavadhidarzanAvaraNam, evaM trayo bhedAH / caturthaM punaH kevale kevaladarzane'pyAvaraNaM jJeyam / kevalaM sarvadravyaparyAyANAM sAmAnyena svarUpaM dRzyate iti kevaladarzanaM, tatra yadAvaraNaM tatkevaladarzanAvaraNam / evaM paJcAnAM nidrANAM, caturNAmAvaraNAnAM caikatrIkaraNAnavavidhaM darzanAvaraNaM jJAtavyamityarthaH // 6 // veyaNiyaMpi ya duvihaM, sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa ya bahubheyA, emevAsAyassa vi // 7 // vedanIyakarmApi dvividhaM, vedituM yogyaM vedanIyaM karma vibhedamAkhyAtaM-kathitam / ekaM sAtaM ca punarasAtam, tatra svAdyate zArIraM mAnasaM ca sukhamaneneti sAtaM sAtAvedanIyaM, tato'nyadasAtAvedanIyamityarthaH / tu-punaH sAtasyApi-sAtAvedanIyasyApi bahavo'nukampAdayo bhedA bhvnti| evamasAtasyApyasAtAvedanIyasyApi bahava AtizokasantApAdayo bhavantIti zeSaH // 7 // mohaNijjaM pi davihaM, daMsaNe caraNe tahA / dasaNe tivihaM vuttaM, caraNe ya duvihaM bhave // 8 // sammattaM ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eyAo tinni payaDIo,mohaNijjassa dNsnne||9|| cArittamohaNaM kamma, duvihaM tu viyAhiyaM / kasAyamohaNijjaM ca, nokasAyaM taheva y||10|| solasavihabheeNa, kammaM tu kasAyajaM / sattavihaM navavihaM vA, kammaM nokasAyajaM // 11 // gAthA catuSkam / mohayati jIvaM ghUrNayati madyavatparavazaM karotIti mohaH, tadarha mohanIyaM karmApi dvividhaM bhavati, darzane tathA caraNe, darzane darzanaviSaye mohanIyaM, tathA caraNe caraNaviSaye mohanIyam / tatra darzanaM tattvarucirUpaM, caraNaM viratirUpam, tatrApi darzane yanmohanIyaM tat trividhaM tIrthakarairuktam / caraNe cAritre yanmohanIyaM tad dvividhaM bhavet // 8 // dRzyante jJAyante jIvAdayaH padArthA aneneti darzanaM, tatra mohayati mUDhIkarotIti darzanamohanIyaM trividham, samyaktvaM 1, mithyAtvaM 2, samyakmithyAtvamizram 3, ityarthaH, eva pAdapUraNe, samyaktvamohanIyaM, mithyAtvamohanIyaM.mizramohanIyaM c| tatra samyaktvaM himithyAtvasyaiva padalA:.azadapadalA atyantavizuddhA bhavanti, tadA samyaktvaM kathyate, tatsamyaktvameva darzanaM kathyate, darzanasamyaktvayornAmAntaramatra gRhyate / yadA hi samyaktvaM mithyAtvaprakRtitvaM bhajati, tadA samya khapudgalA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33, karmaprakRtyAkhyamadhyayanam ] [ 195 ktvasyAtIcArA laganti, tadA mithyAtvaM bhavati / yadA darzanaprakRtiSu moho bhavati, athavaupazamikAdikaM mohayati, tadapi samyaktvamohanIyamucyate / - atha mithyAtvamohanIyasvarUpa- mucyate samyaktvA'bhAvo mithyAtvamazuddhadalikarUpaM, yatastattve'tattvaruciH, atattve tattva - rucirutpadyate tanmithyAtvam, tatra muhyate iti mithyAtvamohanIyam / yattu samyagmithyAtva - mohanIyaM tattu zuddhAzuddhadalikarUpaM, yasmAjjanadharmopari rAgo'pi na bhavati, dveSo'pi na bhavati, antarmuhUrtasthitirUpam, yathA nAlikeradvIpavAsipuruSo'nnopari rAgyapi na bhavati, dveSyapi na bhavati, tAdRgsvabhAvaM mizramohanIyaM tRtIyamucyate / etAstisraH prakRtayo darzane samyaktve'rthAddarzanasya samyaktvasya ca mohanIyakarmaNo jJeyA iti zeSaH / samyaktvasyA'jJAnaM samyaktvamohanIyam, mithyAtvasyA'jJAnaM mithyAtvamohanIyam, mizrasya moho mizramohanIyam / iha hi samyaktvamithyAtvamizrarUpA jIvasya dharmA ucyante // 9 // darzanamohanIyaM trividha- muktvA'tha cAritramohanIyabhedAnAha- 'caritteti' gAthA pUrvamevoktA / athAnvayaH - tIrthakarai- zcAritramohanaM karma dvividhaM vyAkhyAtam / caritre cAritragrahaNe mohayati mUDhaM karotIti cAritra - mohanam, yatra cAritraphalaM jAnannapi tannAdriyate, taddvaividhyamAha- kaSAyamohanIyaM prathamaM, kaSAyAH krodhAdayazcatvArastai ma hayatIti kaSAyamohanIyam / tathA nokaSAyairnavabhirhAsyAdiSaTkavedatrikarUpairmo hayatIti nokaSAyamohanIyam // 10 // tatra yatprathamaM kaSAyajaM mohanIyaM karma, tat SoDazavidhaM bhavati / kaSAyA hi krodhamAnamAyAlobhAH, pratyekamanantAnubandhA'- pratyAkhyAna- pratyAkhyAnasaJjvalanarUpaizcaturbhirbhedaiH SoDazabhedA bhavanti / atha nokaSAyajaM mohanIyaM karma saptavidhaM navavidhaM vA bhavati / hAsya 1, rati 2, arati 3, bhaya 4, zoka 5, jugupsA 6, vedatrayANAM ca sAmAnyagaNanayaikatvameva gamyate, hAsyAdiSaTkaM vedazcaivaM sapta-vidham / yadA hi trayo vedAH puMstrInapuMsakarUpA gaNyante tadA navavidhaM nokaSAyajaM mohanIyaM bhavatItyarthaH // 11 // athAyuH karmaprakRtIrAha- neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taheva ya / devAuyaM cautthaM tu, AukammaM cauvvihaM // 12 // AyuHkarma caturvidhaM bhavati, tathAhi - nairayikatiryagAyuH, niraye bhavA nairayikAH, nairayikAzca tiryaJcazca nairayikatiryaJcaH, teSAmAyunairayikatiryagAyuH, AyuH zabdasya pratyekaM sambandhaH / tathaivra tRtIyaM manuSyAyuH, ca punazcaturthaM devAyuH, evaM caturvidhamAyurbhavati // 12 // atha nAmakarmaprakRtIrAha nAmakammaM tu duvihaM, suhaM asuhaM ca AhiyaM / suhassa u bahUbheyA, emeva asuhassa vi // 13 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 nAmakarma dvividhaM vyAkhyAtaM, zubhaM 1, ca punarazubhaM 2, zubhanAmakarma 1, azubhanAmakarma 2.evaM dvividhama / tatrazabhasya zabhanAmakarmaNo bahabhedAH santi, evamevA'zabhasyA'zabhanAmakarmaNo'pi bahubhedA bhavanti / tatra zubhasyottarottarabhedato'nantabhedatve'pi madhyamApekSayA saptatriMzadbhedA bhavanti, te cAmI-manuSyagatiH 1, devagatiH 2, paJcendriyagatiH3, audArika 4, vaikriya 5, AhAraka 6, taijasa 7, kArmaNa zarIrANi 8, samacaturasrasaMsthAnaM 9, vajrarSabhanArAcasaMhananaM 10, audArikAGgopAGgaM 11, vaikriyAGgopAGgaM 12, AhArakAGgopAGgaM 13, prazastavarNaH 14, prazastagandhaH 15, prazastarasaH 16, prazastasparzaH 17, manuSyAnupUrvI 18, devAnupUrvI 19, agurulaghu 20, parAghAtaM 21, ucchvAsaM 22, AtapaM 23, udyotaM 24, prazastavihAyogatiH 25, vasaM 26, bAdaraM 27, paryAptaM 28, pratyekaM 29, sthiraM 30, zubhaM 31, subhagaM 32, susvaraM 33, AdeyaM 34, yaza:kIrtiH 35, nirmANaM 36, tIrthaGkaranAmakarma 37, etAH savA api zubhAnubhAvAcchubhanAmakarmaNaH prakRtayo jnyeyaaH| tathA'zubhanAmakarmaNo'pi madhyamabhedavivakSayA catustriMzadbhedA bhavanti / tadyathAnarakagatiH1, tiyegagatiH 2, ekendriya 3, dvindriya 4,trIndriya 5,caturindrIyajAtiH6 RSabhanArAca 7. nArAca8.ardhanArAca 9.kIlikA 10,sevArtakasaMhananAni 11.nyagrodhaparimaNDalasaMsthAna 12, sAdi 13, vAmana 14, kubja 15, huNDaka saMsthAnAni 16, aprazastavarNa 17, aprazastagandha 18, aprazastarasa 19, aprazastasparzAH 20, narakAnupUrvI 21, tiryagAnupUrvI 22, upaghAtaM 23, aprazastavihAyogatiH 24, sthAvaraM 25, sUkSma 26, sAdhAraNaM 27, aparyAptaM 28, asthiraM 29, azubhaM 30, durbhagaM 31, duHsvaraM 32, anAdeyaM 33, ayazo'kIrtizca 34 / etAzcA'zubhanArakatvAdinibandhanatvenA'zubhAH / atra bandhanasaGghAte zarIrebhyo, varNAdyavAntarabhedA varNAdibhyaH pRthaga vivakSyante / etAH prakRtayastu madhyamavivakSayA proktAH / utkRSTavivakSayA tu 103 proktAH santi // 13 // atha gotrakarmaprakRtILanakti goyaM kammaM duvihaM, uccaM nIyaM ca AhiyaM / uccaM aTThavihaM hoi, evaM nIyaM pi AhiyaM // 14 // gotraM karma dvividham, uccaM ca punIMcam, tatroccamuccairgotramIkSvAkujAtyAdi, uccairvyapadezahetujAtikulasvarUpabalazrutatapolAbhAdyaSTavidhabandhahetutvAdaSTavidhamuccairgotraM bhavati / evamityaSTavidhameva jAtikulAdimadASTanibandhahetutvAnnIcamapi-nIcairgotramapi nIcairvyapadezahetvAkhyAtam // 14 // athAntarAyaprakRtIrAha dANe lAbhe ya bhoge ya, uvabhoge vIriye thaa| paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viyAhiyaM // 15 // antarAyaM samAsena-sakSepeNa paJcavidhaM vyAkhyAtaM, tatpaJcavaidhyamAha-dAne lAbhe bhoge upabhoge tathA vIrye, eteSu paJcasvantarAyatvAtpaJcavidhamantarAyam / tatra dIyate iti dAnaM tasmin Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33, karmaprakRtyAkhyamadhyayanam ] [197 dAne, labhyate iti lAbhastasmin lAbhe, sakRdbhujyate puSpahArAdipadArtha iti bhogastasmin bhoge, upeti punaH punarbhujyate bhuvanAGganAMzukAdInItyupabhogastasminnupabhoge, tathA vizeSeNeryate vedyate'neneti vIrya, tasmin vIrye, sarvatrAntarAyamiti sambandhaH / tato viSayabhedAtpaJcavidhamantarAyam / tatra yasmin sati cature grahItari, deye vastuni, tasya phalaM jAnannapi dAne na pravartate taddAnAntarAyaM 1 / yasmina viziSTe dAtari sati yAcanAnipuNo'pi yAcako na labhate tallAbhAntarAyam 2 / punarvibhavAdau satyapi bhoktuM na zaknoti tadbhogAntarAyam 3 / yenopabhogayogye vastuni satyupabhoktuM na zakyate tadupabhogAntarAyam 4 / yadvazAbalavAn nIrogastaruNo'pi tRNamapi bhaktuM na zaknoti, tasya puruSasya vIryAntarAyaM karma jJeyam 5 // 15 // uktArthasya nigamanAyottaragranthayojanAyAha eyAo mUlapayaDIo, uttarAo ya AhiyA / paesaggaM khittakAle ya, bhAvaM vA aduttaraM suNa // 16 // etA mUlaprakRtayo'STAvAkhyAtAH, tu punaruttarA avAntarA jJAnAvaraNadarzanAvaraNAdInAM paJcanavAdyA agre karmaNAM prakRtaya AkhyAtAH / atha pradezAgraM kSetrakAlau ca, vAzabdaH punararthe , punarbhAvaM, ataH prakRtyabhidhAnAduttaramagre tvaM zrRNu, ahaM vadAmIti zeSaH / tatra pradezAgraM kiM ? ucyate-pradezAnAM paramANUnAmagraM parimANaM pradezAgraM, kSetramAkAzaM, kAlazca baddhasya karmaNo jIvapradezA'vicaTanAtmakaH sthitikAlaH, bhAvamanubhAgAdikakarmaparyAyalakSaNaM caturvidhaM prakRti-sthiti-pradezA'nubhAgasvarUpamahaM vadAmi, tvaM zrRNu // 16 // atha tAvatpradezAgraM vadati savvesiM ceva kammANaM, paesaggamaNaMtayaM / gaMThiyasattAIyaM, aMto siddhANa AhiyaM // 17 // sarveSAM jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM pradezAgraM paramANuparimANaM granthigasatvAtItaM vartate, granthi-ghanarAgadveSapariNatirUpAMgacchantIti granthigAH, granthigAzca te sattvAzca granthigasattvAH, tebhyo'tItaM tAn, vA'tItamatikrAntaM granthikasattvAtItam ko'rthaH? rAgadveSamayIM granthi yAvadbhedanAyAgatAH santaH, paraM bhettumazaktAH pazcAdeva vyAghuTitAH, etAdRzA ye sattvA arthAdabhavyA jIvAstebhyaH karmaNAMpradezAgraM paramANUnAM parimANamanantaguNAdhikaM,abhavyebhyo'dhikamityarthaH / punaH sarveSAM karmaNAM pradezAgraM siddhajIvAnAmantarAkhyAtaM, siddhebhyo'ntarmadhye evAkhyAtaM tIrthakaraiH kathitam / ko'rthaH ? siddhajIvebhyaH karmaparamANuparimANamanantaguNena hInamityarthaH / karmANvapekSayA siddhAanantaguNA iti bhAvaH |at eva karmaparamANUnAmanantakaM siddhAnAmantarvati prakAzitam / idaM saGkhyAnamekasamayagrAhyakarmaparamANvapekSamuktaM vartate // 17 // pradezAgramuktvA karmaNAM kSetraM vadanti savvajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / savvesuvi paesesu, savvaM savveNa baddhagaM // 18 // . 14 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 __ karma jJAnAvaraNIyAdikaM sarvajIvAnAmekendriyAdInAM, tu pAdapUraNe saGgrahe saGgrahakriyAyAM yogyaM syAditi zeSaH / kIdRzaM sadityAha-'chaddisAgayatti' SadizAgataM, SaNNAM dizAM samAhAraH SaDdizaM, tatra gataM SaDdizAgataM, SaDdisthitamityarthaH / tatra catastraH pUrvAdyA dizaH, urdhvAdhodigadvayaM cedaM dikSaTkam / atra SaDdiggataM karma dvIndriyAdijIvAnevAdhikRtya saGgrahakriyAyAM yogyaM syAditi niyamaH / ekendriyANAM tu Agame tryAdidiksthaM karmagrahaNakriyAyAM yogyamapyuktamasti, aparatrAgame ca tadAha-egidiyANaM bhaMte teyAkammapuggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM kareI ? jAva chaddisiM karei ? goyamA ! siya tidisiM siya caudisiM siya paMcadisiM siya cchaddisiM karei / beMdiyANaM bhaMte pucchA, goyamA ! beMdiyA jAva paMceMdiyA niyamA chaddisiM karei' / ___ tacca saGgrahItaM sat kena saha ? kiyat ? kathaM vA syAdityAha-'savvesutti' sarvairapyAtmapradezaiH sarvaM jJAnAvaraNAdi sarveNa prakRtisthityA-dinA prakAreNa baddhaM anyonyaM sambandhatayA kSIrodakavadAtmapradezaiH zliSTaM, tadeva baddhakaM saGgrahe yogyaM bhavati, na tvanyat / AtmA hi sarvaprakRtiprAyogyapudgalAn sAmAnyenAdAya tAn pudgalAnadhyavasAyavizeSAt pRthagjJAnAvaraNAdirUpatvena pariNamayati / yatra hyAkAze jIvo'vagADhastatra ye AkAzapradezA AtmanyAzritAsteSu ye karmapudgalA rAgAdisnehayogata Atmani laganti, te eva karmapudgalA jIvAnAM saGghahayogyAH, na tu kSetrAntarAvagADhAH karmapudgalA jIvAnAM saGghahaNArhAH, bhinnapradezasthAnAM grahaNayogyA'bhAvAt / 'savvesu paesesu' iti prAkRtatvAttRtIyAbahuvacanasthAne saptamIbahuvacanam / bhinnapradezasthAH karmapud-galAH kathaM grahaNayogyA na bhavanti ? svAvagADhAkAzapradezasthAH karmapudgalAH kathaM grahaNa-yogyA bhavanti ? atra dRSTAntaHyathAgniH svapradezasthAn prAyogyapudgalAnAtmasAtkaroti, evaM jIvo'pi svapradezasthAn karmapudgalAnAtmasAtkaroti / kiJcidvidisthitamapi karmAtmA gRhNAti, paramalpatvAnna vivakSitam // 18 // atha kAlamAha udahisarisanAmANaM, tIsaI koddikoddio| ukkosiyA ThiI hoi, aMtomuhuttaM jahanniyA // 19 // AvaraNijjANa duNhaMpi, veyaNijje taheva ya / aMtarAe ya kammami, ThiI esA viyAhiyA // 20 // udahisarisanAmANaM, sattari koDikoDio / mohaNijjassa ukkosA, aMtomuhuttaM jahanniyA // 21 // tittisasAgarovamA, ukkoseNa viyAhiyA / ThiI u Aukammassa, aMtomuhuttaM jahanniyA // 22 // 1 ekendriyANAM bhagavan ! tejaHkarmapudgalAnAM grahaNaM kriyamANe kiM tridirzi karoti ? yAvat SadizaM karoti ? gautama ! syAt tridizaM, syAt caturdizaM, syAt paJcadizaM, syAt SadizaM ca karoti / dvIndriyAnAM bhagavan pRSTaH, gautama ! dvIndriyebhyo yAvat paJcendriyebhyo niyamA SadizaM karoti // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33, karmaprakRtyAkhyamadhyayanam ] [199 udahisarisanAmANaM, vIsaI koDikoDio / nAmagoyANa ukkosA, aTThamuhuttA jahanniyA // 23 // etAsAM gAthAnAM vyaakhyaa| prathamadvitIyagAthayorarthaH-pUrvamAvaraNayordvayorAdjJAnAvaraNadarzanAvaraNayordvayoH karmaNorudadhisadRgnAmnAm, udadhiH- samudrastena sadRgnAma yeSAM tAnyudadhisadRgnAmAni sAgaropamANi, teSAmudadhisadRgnAmnAM sAgaropamANAM triMzatkoTAkoTyutkRSTA sthitirbhavati / tathA jaghanyikA hInAntamuhUrtaM sthitiH, tathaiva vedanIye iti vedanIyasya karmaNaH, tathAntarAye'ntarAyakarmaNo'pyeSaiva sthitiH, utkRSTA triMzatkoTAkoTIsthitiH, jaghanyikA cAntarmuhUrtasthitiH / atra vedanIyasya jaghanyA sthitirantarmuhUrtamAnA sUtrakRtoktA |anye tu dvAdazamuhUrtamAnAmeva tAM vedanIyasya sthitimicchanti, tadabhiprAyaM na vidmaH // 19-20 // mohanIyasya saptatikoTAkoTIsAgaropamAnotkRSTA sthitiH, jaghanyikAntarmuhUrtaM sthitiH // 21 // trayastriMzatsAgaropamANyAyuHkarmaNa utkRSTena sthitiyAkhyAtA, prAkRtatvAdvibhaktilopaH / jaghanyikAnta-muhUrta sthitiH // 22 // nAmagotrayordvayoH karmaNorutkRSTA viMzatiH koTAkoTyaH sAgaropamANAM sthitirvyAkhyAtA, jaghanyikAntarmuhUrtikA, iyaM tu mUlaprakRtInAM sthitirasti / uttaraprakRtInAM sthitivistaraTIkAto jJeyA // 23 // atha bhAvamAha siddhANa'NaMtabhAgo, aNubhAgA havaMti u| savvesuvi paesaggaM, savvajIve saicchiyaM // 24 // siddhAnAmanantasaGkhyAkAnAM siddhajIvAnAmanantatamobhAgo'nubhAgAH karmarasavizeSA bhavanti |siddhaanntbhaago'nntsngkhy eva, ityanenAnubhAgAnAmapyAnantyamuktam, sarveSvapyanubhAgeSu pradezabuddhyA vibhajyamAnA anubhAgaikadezAsteSAmagraM parimANaM pradezAgraM, savvajIve sa'icchiyaM' sarvajIvebhyo ( bhavyAbhavyebhyaH)'tikrAntaM, tato'pi teSAmanantaguNatvaM // 24 // athAdhyayanArthamupasaMharanAha tamhA eesi kammANaM, aNubhAge viyANiyA / eesiM saMvare ceva, khavaNe ya jae buhe // 25 ||ttibemi // tasmAdeteSAM karmaNAmanubhAgAn-karmaNAM rasavizeSAn vijJAya teSAM karmaNAM saMvare anupAgatAnAM nirodhe, ca punaH kSapaNe upAgatAnAM kSayIkaraNe budhaH-paNDito yatate-yatna kurute / iti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha-he jambU ! ahaM bravImi // 25 // iti karmaprakRtyAkhyamadhyayanam sampUrNam // 33 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM karmaprakRtyAkhyaM trayastriMzattamamadhyayanam sampUrNam // 33 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 34 lezyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'STakarmaprakRtaya uktAH, tAzca karmaprakRtayaH SaDbhirlezyAbhirbhavanti, tato lezyAdhyayanaM catustriMzaM kathyate lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupubbi jahakkama / chaNhaMpi kammalesANaM, aNubhAve suNeha me // 1 // athAhamityadhyAhAraH, atha yathAkramamAnupUrvyA'nukrameNa trividhayA'timalinatamamalinataramalinAdibhedenAhaM lezyAdhyayanaM pravakSyAmi / lezyA-adhyavasAyavizeSAH, lezyAbhidhAyakamadhyayanaM lezyAdhyayanamahaM kathayiSyAmi, 'me' mama kathayataH SaNNAmapi karmalezyAnAM karmasthitividhAyakatattadviziSTapudgalarUpANAmanubhAvAn rasavizeSAMstvaM zrRNu // 1 // nAmAi vnnnnrsgNdh-phaasprinnaamlkkhnnN| ThANaM ThiIgaI cAuM, lesANaM tu suNeha me // 2 // he ziSya ! lezyAnAmekAdazavacanAni 'me' mama kathayatastvaM zrRNu / tAni kAni vacanAni ? tAvannAmAni vakSyAmi, tathA varNarasagandhasparzapariNAmalakSaNaM vakSyAmi, tathA sthAnaM vakSyAmi, tathA sthitigatI vakSyAmi, ca punarAyurvakSyAmi / varNazca rasazca gandhazca sparzazca pariNAmazca lakSaNaM ca, teSAM samAhAro varNarasagandhasparzapariNAmalakSaNam / tatravarNAH zyAmAdayaH, rasAstIkSNAdayaH, gandhAH surabhyAdayaH, sparzAH kharAdayaH, pariNAmA jaghanyAdayaH, lakSaNaM paJcAzravAsevanAdi, sthAnamutkarSApakarSarUpaM, sthitimavasthAnakAlaM, gatiM narakAdikAM, yato yA'vApyate AyuryAvatyAyuSyAvaziSyamANe AgAmibhavalezyApariNAmastadiha gRhyate // 2 // tadevAnukrameNAha- . kiNhA nIlA ya kAUya, teupaumA taheva y| sukkalesA ya chaTThIo, nAmAiM tu jahakkamaM // 3 // etAni lezyAnAM yathAkramaM nAmAni jJeyAni / prathamA kRSNA 1, ca punardvitIyA nIlA 2, tRtIyA kApotanAmnI 3, caturthI tejolezyA 4, paJcamI padmalezyA 5, ca pAdapUraNe, ca punaH SaSThI zuklalezyA 6 / evaM SaNNAmapi nAmAni // 3 // atha varNAnAhajItaniddhasaMkAsA, gavalariTragasannibhA / khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhAlesA u vaNNao // 4 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam ] [ 201 pUrvaM kRSNalezyA varNato jJeyA - kIdRzI kRSNalezyA ? snigdhajImUtasaGkAzA, prAkRtatvAt snigdhazabdasya paranipAtaH, snigdhazcAsau jImUtazca snigdhajImUtastena saGkAzA snigdhajImUtasaGkAzA, sajalaghanasadRzA / punaH kIdRzI ? gavalAriSTakasannibhA, gavalaM cAriSTakaM ca gavalAriSTake, tAbhyAM sannibhA gavalAriSTakasannibhA, gavalaM - mAhiSaM zRGgam, ariSTamariSTaphalamariSTaratnaM vA, tAbhyAM sadRzI / punaH kIdRzI ? khaJjAJjananayananibhA, kha ca aJjanaM ca nayanaM ca khaJjAJjananayanAni tairnibhA khaJjAJjananayananibhA / khaJjaM zakaTacakrAntargatalohadaNDoparidhRtAbhyaktazaNAdibandhanaM zyAmIbhUtam, aJjanaM kajjalaM, nayanaM netrakanInikA, tairnibhA sadRzI // 4 // atha nIlalezyAyA varNamAha nIlAzoka saMkAsA, cAsapicchasamappabhA / veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vaNNao // 5 // tu punarnIlalezyA varNata IdRzI bhavati, kIdRzI ? nIlazcAsAvazokazca nIlAzokastena saGkAzA - sadRzI nIlAzokasaGkAzA / azokavRkSo rakto'pi bhavati, tadvyavacchedArthaM nIlapadam / punaH kIdRzI ? cASapicchasamaprabhA, punaH kIdRzI ? snigdhavaiDUryasaGkAzA jAtyanIlamaNisadRzI // 5 // atha kApotavarNamAha ayasIpupphasaMkAsA, koilacchadasannibhA / pArAvayagIvanibhA, kAulesA u vannao // 6 // kApotalezyA varNata IdRzI bhavati / IdRzI kIdRzI ? atasI-dhAnyavizeSastasya puSpamatasIpuSpaM, tena saGkAzA'tasIpuSpasaGkAzA, punaH kIdRzI ? kokilacchadasannibhA kokilapakSipicchasadRzI, punaH kIdRzI ? pArApatagrIvAnibhA // 6 // atha tejolezyAvarNamAha hiMgula dhAusaMkAsA, taruNAiccasaMnihA / suyatuMDapaIvanibhA, teulesA u vannao // 7 // tejolezyA varNata IdRzI bhavati / IdRzI kIdRzI ? hiGgulukaH pratItaH, sa cAsau dhAtuzca hiGgulukadhAtustena saGkAzA hiGgulukadhAtusaGkAzA / athavA hiGgulukaH prasiddhaH, dhAturgairikA, tAbhyAM sadRzI / punaH kIdRzI ? taruNAdityasannibhA - sadRzI / punaH kIdRzI ? zukatuNDapradIpanibhA, zukacaJcapradIpArcissadRzI // 7 // atha padmalezyAvarNamAha hariyAlabheyasaMkAsA, haliddAbheyasappabhA / saNAsaNakusumanibhA, pamhalesA u vaNNao // 8 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 - padmalezyA varNata IdRzI bhavati / IdRzI kIdRzI? haritAlabhedasaGkAzA, haritAlasya naTamaNDanasya bhedAH khaNDA haritAlabhedAstaiH saGkAzA tatsadRzI, punarharidAbhedasatprabhA, punaH zaNAsanakusumanibhA,zaNaMca asanazca zaNAsanau, tayoH kusumaM, tena sannibhA zaNAsanakusumasannibhA, zaNaM dhAnyavizeSam, asano bIyakAkhyo vRkSastatpuSpasadRzI // 8 // atha zuklalezyAvarNamAha saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIrapUrasamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vaNNao // 9 // zuklalezyA varNata IdRzI bhavati / IdRzI kIdRzI ? zaGkhaca aGkazca kundaM ca zaGkhAGkakundAni, taiH saGkAzA zaGkhAGkakundasaGkAzA / zaGkhaH prasiddhaH, aGkaH zuklamaNivizeSaH, kundaM kundavRkSapuSpaM, etaiH sadRzI / punaH kSIrapUrasamaprabhA-dugdhapUrasadRzavarNA / punA rajatahArAbhyAM saGkAzA, rajataM jAtIyarUpyaM, hAro muktAhArastAbhyAM sadRzItyarthaH // 9 // atha SaNNAM lezyAnAM rasamAha jaha kaDuyatuMbagaraso, niMbaraso kaDuyarohiNiraso vA / ettovi aNaMtaguNo, raso ukiNhAe nAyavvo // 10 // kRSNAyA:-kRSNalezyAyA IdRzo raso jJAtavyaH / IdRzaH kIdRzaH ? yathA yAdRzaH kaTukatumbakarasastathA nimbasya rasastathA kaTukarohiNIrasaH, kaTukA cAsau rohiNI ca kaTukarohiNI, tasyA rasaH kaTukarohiNIrasaH, rohiNI vanaspativizeSaH, etebhyo'pyanantaguNo'nantasaGkhyarAzinA guNito rasaH kRSNalezyAyA bhavatItyarthaH // 10 // atha nIlalezyAyA rasamAha jaha tikkaDuyassa raso, tikkho jaha hathipippalIe vA / etto vi aNaMtaguNo, raso u nIlAe nAyavvo // 11 // nIlAyA - nIlalezyAyA IdRzo raso jJAtavyaH / yathA yAdRzastrikaTukasya trayANAM kaTUnAM samAhArastrikaTu, trikaTveva trikaTukaM, suNThImaricapippalAtmakaM, tasya raso yAdRk tIkSNo bhavati / punaryathA hastipippalyA-gajapippalyA vA raso yAdRzo bhavati, itto'pyebhyo'pi nIlAyA anantaguNo rasastIkSNo bhavati // 11 // jaha taruNaaMbayaraso, tuMvarakaviTThassa vaavijaariso| ittovi aNaMtaguNo, raso u kAUe nAyavvo // 12 // kApotalezyAyA rasa IdRzo jJAtavyaH / IdRzaH kIdRzaH ? yAdRzastaruNAmrakaraso bhavati, taruNamaparipakvaM yadAmrakamAmraphalaM taruNAmrakaM, tasya rasastaruNAmrakarasaH, tathA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamaMdhyayanam] [203 punastumbarakapitthasya raso yAdRzo bhavati, tumbaraM-kaccaM kapitthaM tumbarakapitthaM, tasya raso yAdRgbhavati, ebhyo'pyanantaguNo rasaH kApotalezyAyA jJAtavyaH // 12 // jaha pariNayaMbagaraso, pakkakaviTThassa vAvi jArisao / ittovi aNaMtaguNo, raso ya teUe nAyavvo // 13 // tejolezyAyA IdRzo raso bhavati / IdRzaH kIdRzaH? yAdRzaH pariNatAmrakaraso bhavati, pakvAmraphalasya raso bhavati / punaryAdRzaH pakvakapitthasyApi raso bhavati, 'itto'ebhyo'pyanantaguNo rasastejolezyAyA jJAtavyaH, ityanena kiJcidAmlaH kiJcinmadhurazceti hArdam // 13 // varavAruNIyaraso vivihANa, va AsavANa jaariso| mahumeragassa ya raso, itto pamhAe paraeNaM // 14 // padmAyA:-padmalezyAyA rasa IdRzo jJAtavyaH / IdRzaH kIdRzo ? yAdRzaH varavAruNyA:pradhAnamadirAyA raso bhavati, punarvividhAnAmAsavAnAM kusumotpannAnAM madyAnAM yAdRzo raso bhavati, tathA punarmadhumaireyakasya raso yAdRzo bhavati, madhu madyavizeSaM, maireyaM sarakAbhidhAnaM, madhu ca maireyaM ca madhumaireyaM, tasya madhumaireyasya raso yAdRgbhavati, ata ebhyo rasebhyaH padmAyA:padmalezyAyA rasaH parakeNAnantaguNAdhikatvena bhavati / ayaM ya rasaH kiJcidAmlakaSAyo madhurazceti bhAvyam // 14 // khajjUramuddiyaraso, khIraraso khaMDasakkararaso vA / ittovi aNaMtaguNo, raso u sukkAe nAyavvo // 15 // zuklAyAH-zuklalezyAyA IdRzo raso bhavati / IdRzaH kIdRzaH ? yAdRzaH khajUramRdvIkayo rasaH, khajUraM piNDakhajUraM, mRdvIkA dAkSA, tayoryAdRg rasaH syAt, tathA punaryAdRk kSIrasya - dugdhasya raso bhavati, tathA khaNDazarkarAraso yAdRzo bhavati, khaNDazcakSurasavikArasaMskAraH, zarkarA ca tatprabhavA, tayo raso yAdRzo bhavati, ata ebhyo rasebhyo'pi zuklalezyAyA anantaguNo raso jJAtavyaH / atyantamadhuraraso jJeya ityarthaH // 15 // atha SaNNAM lezyAnAM gandhamAha jahagomaDassa gandho, suNagamaDassa va jahA ahimddss| ettovi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 16 // -- aprazastAnAM lezyAnAM kRSNanIlakApotAnAM tisRNAmato'pyebhyo durgandhebhyo'pyanantaguNo durgandho bhavati / ebhyaH kebhyaH ? yAdRzo gomRtakasya-gokalevarasya, tathA zuno mRtakasya vA, athavA yathA'himRtakasya-sarpakalevarasya gandho bhavati, tato'nantaguNo durgandho bhavati, iha lezyAnAmaprazastatvaM gandhAdyazubhatvAditibhAvaH // 16 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 jaha surahikusumagaMdho, gaMdhavAsANa pissamANANaM / ettovi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaMpi // 17 // tisRNAmapi prazastalezyAnAM taijasIpadmazuklAnAmetAdRzo gandho bhavati / etAdRzaH kIdRzaH ? yAdRzaH surabhikusumAnAM jAticampakAdInAM puSpANAM gandhavAsAnAM yAdRzo gandho bhavati, gandhAzca vAsAzca gandhavAsAH, gandhAH 'kuSTapuTapAkaniSpannAH, vAsA itare'karpUrakarcarikAdyAH, teSAM cUrNIkriyamANAnAM gandho bhavati, ata ebhyo'pi gandhebhyo'nantaguNo gandhaH prazastalezyAnAM jJeya ityarthaH // 17 // atha lezyAnAM sparzamAha jaha karagayassa phAso, gojibbhAe ca sAgapattANaM / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 18 // aprazastAnAM lezyAnAM kRSNanIlakApotAnAM sparza etAdRzo bhavati / etAdRzaH kIdRzaH ? yAdRzaH krakacasya sparzaH, punaryAdRzo gojihvAyAH sparzaH tathA sAgavRkSasya patrANAM sparzo bhavati, ebhyaH sparzebhyo'pyazubhAnAM lezyAnAmanantaguNaH sparzo jJeyaH // 18 // jaha bUrassa va phAso, navaNIyassa ya sirIsakusumANa / ettovi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaMpi // 19 // prazastalezyAnAM tisRNAmapi tejolezyApadmalezyAzuklalezyAnAM sparza IdRzo bhavati / IdRzaH kIdRzaH ? yAdRzo bUrasya-vanaspativizeSasya sparzo bhavati, ca punarnavanItasya - mrakSaNasya sparzo yAdRzo bhavati, punaH zirISavRkSasya kusumAnAM yAdRzaH sparzo bhavati, etebhyaH sparzebhyo'pyanantaguNaH sparzo bhavyAnAM lezyAnAM jJeyaH // 19 // atha sarvalezyAnAM pariNAmA ucyante tivihovi navaviho vA, sattAvIsaiviheksIo vA / dusao teyAlo vA, lesANaM hoi pariNAmo // 20 // lezyAnAM pariNAmastadUpagamanAtmakastrividho'pi bhavati, punarnavavidho bhavati, tathA saptaviMzatividhaH, tathaikAzItividhaH, tathA punastricatvAriMzadadhikadvizatavidho vA lezyAnAM pariNAmo bhavati / tatra trividho yathA-jaghanyamadhyamotkRSTabhedena bhavati pratyekam / yadaiteSAmapi jaghanyAdInAM svasthAnatAratamyacintAyAM trayeNaguNanA kriyate tadA navavidhaH / evaM punastri1 kuSTa - kaTha nAmarnu sugaMdhI mULIyuM / te zuSka hovAthI tenI sugaMdha levA mATe mATInA koDIyAmAM mUkIne puTa banAvI agnimAM pakAvAya che. te kuSTa puTapAka kahevAya / 2 kapUrakAcalI nAmanuM sugaMdhI dravya / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam ] [ 205 kaguNanayA saptaviMzatividhatvaM bhavati, evaM punaH punarguNanayaikAzItividhatvaM bhavati, pazcAtpunarevaM tricatvAriMzadadhikadvizatavidhatvaM bhAvanIyam, upalakSaNaM cedam, taratamayogavicAraNayA saGkhyAniyamo nAsti / tathA ca prajJApanAsUtre - 'kiNhalesANaM bhaMte kaivihaM pariNAmaM pariNamai ? goyamA ! tivihaM vA, navavihaM vA, sattAvIsaivihaM vA, ikkAsIivihaM vA, `teyAlabbhahiya dusayavihaM vA bahuM vA pariNAmaM pariNamai, jAva sukkalesAiti // 20 // atha tAvatkRSNalezyApariNAmamAha paMcAsavappavatto tIhiM, agutto chasu avirao ya / tivvAraMbhapariNao, khuddo sAhassio naro // 21 // niddhaMsapariNAmo, nissaMso ajiiMdio / eyajogasamAutto, kiNhalesaM tu pariName // 22 // yugmam // etadyogasamAyukto naraH- prANI kRSNAM lezyAM prati pariNamet, kRSNalezyAM bhajedityarthaH, atra narazabdena kevalaM puruSa eva na gRhyate, stryAdiSvapi kRSNalezyAyAH sambhavAt / sUtre ucyamAnA yogA etadyogAstaiH samAyuktaH samyagpravartita etadyogasamAyuktaH / te ke yogAH ? ityAha-paJca ca AzravAzca paJcAzravAH prANAtipAtAdaya:, teSu pravRttaH san, punaH kIdRzaH ? tisRbhiragupto manoguptivAgguptikAyaguptirahitaH / punaryaH SaTsu pRthvyAdikAyeSvavirataH SaTkAyopamardayukta ityarthaH / punastIvrA utkaTA ArambhAH sAvadyavyApArAsteSu pariNatastadrUpatAM prAptastIvrArambhapariNataH / kSudro hi sarveSvapyahitavAJchakaH / punaH sAhasikaH sahasA avicArya pravartate iti sAhasikaH, cauryaparadArAsevAkArItyarthaH // 21 // punaH kIdRza: ? nidhvaMsapariNAmo nitarAM dhvaMso nidhvaMso'tyantalokadvayaviruddhacintAvikalaH pariNAmo yasya sa nidhvaMsapariNAmaH, punaryo nRzaMso bhavati, nistriMzo jIvAn hiMsan yo manAgapi zaGkAM na karoti sa nizi ityucyate / punaH kIdRza: ? ajitendriyo -mutkalendriyaH, etAdRzo yo bhavati, sa kRSNalezyAM prApnotIti bhAvaH // 22 // issAamarisaatavo, avijjA mAyA ahIriyA / giddhI paoso ya saDhe, pamatte rasalolue // 23 // sAyagaveseyAraMbhA'virao, khuddo sAhassio naro / eya jogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // 1 kRSNalezyAnAM bhagavan ! katividhaM pariNAmaM pariNamati ? gautama ! trividhaM vA, navavidhaM vA, saptaviMzatividhaM vA, ekAzItividhaM vA, tricatvAriMzadadhikadvizatavidhaM vA, bahuvA, pariNAmaM pariNamati yAvat zuklalezyAnAmiti / 2 beteyAlasatavihaM - mahAvIra jaina vidyAlaya saMskaraNe // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 etadyogasamAyuktaH prANI nIlalezyAM prati pariNamet, nIlalezyAM bhajet / te ke yogAH? IrSyA-paraguNAsaham, amarSo mahAkadAgrahaH, atapastapasAmabhAvaH, IrSyA ca amarSazca atapazceAmarSAtapaH, tathA punaravidyA kuzAstrarUpA, punarmAyA kApaTyaM, ahIkA nirlajjatA, gRddhirviSayalAmpaTyam, pradveSaH prakRSTadveSabhAvaH, ete sarve yogA doSarUpA yasmistiSThanti, guNaguNinorabhedAt, sa prANI nIlalezyApariNAmavAn bhavati / punaH kIdRzaH ? zaThomithyAbhASI, punaH kIdRzaH saH ? pramatto'STamadayuktaH, punaryo rasalolupaH // 23 // punaryaH prANI sAtagaveSaka indriyasukhAbhilASI, kathaM mama sukhaM syAditi buddhimAn / punarya ArambhAtprANisaMmardAdavirata ArambhA'virataH, punaryaH kSudo nIcaH, sAhasikaH etAdRzaH prANI nIlalezyAvAnityarthaH // 24 // atha kApotalezyAlakSaNamAha vaMke vaMkasamAyAre, niyaDille aNujjuo / paliuMcaga ovahie, micchadiTThI aNArie // 25 // upphAlagaduTThavAI ya, teNe yAvi ya maccharI / eyajogasamAutto, kAUlesaM tu pariName // 26 // etadyogasamAyuktaH prANI kApotalezyAM prati pariNamet prApnuyAdityarthaH / kIdRzaH? yo vaGko vacasA vakraH, punaH kIdRzaH ? vaGkasamAcAra:, vakraH samAcAro yasya sa vakrasamAcAro vakrakriyAkArI, punaryaH 'niyaDille' iti nikRtimAn nikRtiH zAThyaM tadvidyate yasyeti nikRtimAn, punaryo'nRjuko'saralaH, kathaJcitsaralaM kartumazakta ityarthaH / punaryaH 'paliuMcaga' iti pratikuJcakaH-svadoSapracchAdanaparaH, punaH kIdRzaH? aupadhika upadhinA kapaTena caratItyaupadhikaH, punaryo mithyAdRSTiviparitazraddhAvAn, punaryo'nAryaH samyaglakSaNarahitaH // 25 // punarya utphAlakaduSTavAdI, utphAlayati vidArayati padaM yadutkAlakaM duHkhotpAdakaM duSTaM vadate ityevaMzIla utphAlakaduSTavAdI / punaryaH stenazcApi bhavati - cauro'pi bhavati, punaryo matsarI, anyasya sampadaM dRSTvA'sahanaH, etadyogasamAyukta etAdRzaH kApotalezyAvAn jJeyaH // 26 // atha tejolezyAlakSaNamAha nIyAvittI acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // piyadhamme daDhadhamme, vajjabhIrU hiesae / eyajogasamAUtte, teUlesaM tu pariName // 28 // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam] [207 etadyogasamAyuktaH prANI tejolezyAM pariNamet / kIdRzaH prANI ? nIcairvRttiH kAyavAGmanobhiranutseko namratAyukta ityarthaH / punaryaH prANyacapalo bhavati, punaramAyI mAyArahitaH, punaryo'kutUhala: kutUhalarahitaH, punaryo vinItavinayaH kRtagurvAdiyogyavyavahAraH, punaryo dAnta indriyadamanaparAyaNaH, punaryogavAn siddhAntapAThavyApAravAn / punarya upadhAnavahananirataH, punaryaH priyadharmA, punaryo dRDhadharmA, punaryo'vadyabhIruH- pApabhIruko bhavati / punaryo hitaiSakaH sarvajIveSu hitAnveSI, athavA hitaM mokSamicchatIti hitaiSakaH, etAdRzastejolezyAvAn bhavati // 26 // atha pAlezyAlakSaNamAha payaNukkohamANe ya, mAyA lobhe ya pynnue| pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutto, pamhalesaM tu pariName // 30 // ___ etadyogasamAyuktaH prANI padmalezyAM tu pariNamet / kIdRzaH ? prakarSeNa tanU krodhamAnau yasya sa pratanukrodhamAnaH, punaryasya mAyAlobhau ca pratanukau bhavataH / punaryaH prazAntacitto bhavati / punaryo dAntAtmA, punaryogavAMstathopadhAnavAn bhavati // 29 // tathA pratanuvAdIsvalpabhASI, punarupazAntaH kaSAyAbhAvena zItIbhUtaH, punaryo jitendriyaH, etairyogaiH samAyukta etadyogasamAyuktaH padmalezyAvAn bhavatItyarthaH // 30 // atha zuklalezyAlakSaNamAha aTTaruddANi vajjittA, dhammasukkANi jhaaye| pasaMtacitte daMtappA, samIe gutte ya guttisu||31|| sarAge vIyarAge vA, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutte, sukkalesaM tu pariName // 32 // anayorartha:-etadyogasamAyuktaH prANI zuklalezyAM pariNamet |etaadRshH kIdRzaH? ya ArttadhyAnaraudradhyAne varjayitvA dharmazuklau - dharmadhyAnazukladhyAne dhyAyet / punaryaH prazAntacitto dAntAtmA ca bhavet / punaH samitaH paJcasamitiyuktastisRSu guptiSu gupto bhavet // 31 // sa punaH sarAgo'kSINAnupazAntakaSAyo, vItarAgastato'nyaH (kSINopazAntakaSAya), upazAnto jitendriyaH, etairlakSaNairlakSitaH zuklalezyAM bhajate ityarthaH // 32 // iha hi prazastalezyAnAM tejaHpadmazuklAnAM vizeSaNe punaruktidUSaNaM na jJeyam / tAsAM lezyAnAM hi tejaHpadmazuklA-nAmuttarottaravizuddhyA zubhA, zubhatarAH zubhatamAH pariNAmA bhAvanIyAH / lezyAnAM lakSaNeSu dRSTAnto jambUvRkSaM nirIkSya SaTpuruSANAM pariNAmavicAraNena bhAvanIyaH / tathAhi Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 ekasmin mArge SaTpuruSAzceluH, taizca kSudhAturairmArge caikaH phalito jambUvRkSo dRSTaH / tadaikena kRSNalezyAvatA proktamenaM vRkSaM mUlAcchitvainaM prapAtyAsya phalAnyadmaH 1 / tadA dvitIyena nIlalezyAvatA coktaM kimarthaM mUlAcchidyate ? ekA mahattamA zAkhA chedanIyA, tasyAH phalAnyadmastRptiM ca kurmaH 2 / tat zrutvA tRtIyaH kApotalezyAvAn prAha- kimarthaM bho asya vRkSasya mahAzAkhA chidyate ? ekAyAH pratizAkhAyA api phalaiH sarveSAM tRptiH syAt, tasmAdekA laghvI pratizAkhaiva chedanIyA 3 / tatazcaturthastejolezyAvAnavAdIt kimarthaM prati-zAkhAyAcchedaH ? bahavo gucchAH santi, tena gucchA eva grAhyAH, taireva tRptirbhaviSyati 4 / tataH paJcamena padmalezyAvatA caivamuce- kimarthaM bho gucchAH pAtyante ? guccheSu tu kaccAnyapi phalAni bhavanti, tasmAtpakvAnyeva phalAni gRhItvA gRhItvA'dmaH 5 / tataH SaSThaH zuklalezyA - vAn pumAnAha- kimarthaM bho vRkSAtphalAni pAtyante ? bahUnyevAdha eva patitAni santi taireva kSudhAyA upazamo bhAvIti / evaM lezyodAharaNaM jJeyam // 32 // atha lezyAnAM sthAnAnyAha asaMkhijjANosappiNINa, usappiNINa je samayA / saMkhAIyA logA, lesANa havaMti ThANAiM // 33 // lezyAnAM sarvAsAM tAvanti sthAnAni bhavanti, sthAnAni prakarSAprakarSakRtAni, azubhAnAM lezyAnAM saGklezarUpANi, zubhAnAM lezyAnAM vizuddharUpANi bhAjanAnItyarthaH / lezyAnAM kiyanti sthAnAni bhavanti ? yathA'saGkhyeyA utsarpiNyo vardhamAna vardhamAnabhAvarUpAH, tathA punarasaGkhyeyA avasarpiNyo hIyamAnabhAvarUpAH, tAsAmutsarpiNyavasarpiNInAM yAvantaH samayA bhavanti, punaryAvanto'saGkhyeyA lokAkAzapradezA bhavanti tAvanti lezyAnAM sthAnAnyAruhantyAruhanti, patanti patanti ca / zubhAnyazubhAni nirmalAni kaluSANi ca sthAnAni bhavantItyarthaH // 33 // atha lezyAnAM sthitimAha muhuttaddhaM tu jahannA, tittIsaM sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA kiNhalesAe // 34 // kRSNalezyAyA iti sthitirjJAtavyA - jaghanyA muhUrttArthaM, kaizcidazairnyUnaM ghaTikAdvayamantarmuhUrtameva kRSNalezyAyAH sthitirbhavati / tathotkRSTA sthitistrayastriMzatsAgaropamANi muhartAdhikAni / atha sampradAyAnmuhUrtArdhazabdenAntarmuhUrta gRhyate / ataH kAraNAt trayastriMzatsAgaropamANyantarmuhUrtAdhikAni paramA sthitiH kRSNalezyAyA bhavati // 34 // muhuttaddhaM tu jahannA, dasaudahipaliyamasaMkhabhAgamajjhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA nIlalesAe // 35 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam] [209 nIlalezyAyA jaghanyA stokakAlaM cetsthitirbhavati tadAntarmuhUrtameva, utkRSTA sthitizca dazasAgaropamANi palyopamAsaGkhyeyabhAgAdhikAni, iha pUrvottarabhavAntarmuhUrtadvayaprakSepe'pi palyopamAsaGkhyeyabhAga eva, yato'saGkhyeyabhAgAnAmasaGkhyeyabhedatvAditi bhAvaH, evamuttaratrApi bhAvanIyam / nIlAyAH sthitirbhavatIti jaghanyotkRSTA ca sthitirjJAtavyA / iyaM sthitizca paJcamapRthivyA dhUmaprabhAyA uparitanaprastaTamAzrityoktA // 35 // muhuttaddhaM tu jahannA, tinnudahipaliyamasaMkhabhAgamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA kAulesAe // 36 // kApotalezyAyA iyaM sthitiqhatavyA, jaghanyA sthitistu kApotalezyAmA antarmuhUrtaM bhavati, tathA punaH kApotalezyAyAstrINi sAgaropamANi palyopamAsaGkhyeyabhAgAdhikAnyutkRSTA sthitirbhavatIti jJAtavyA / iyaM sthitistu tRtIyanarakapRthivyA vAlukAyA apekSayoktAsti // 36 // muhuttaddhaM tu jahannA, doudahipaliyamasaMkhabhAgamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA teulesAe // 37 // tejolezyAyAzceyaM sthitiqhatavyA, jaghanyA tvantarmuhUrtam, utkRSTA ca tejolezyAyA dvAvudadhI-dve sAgaropame palyopamAsaGkhyeyabhAgAdhike paramA sthitirjAtavyA / iyaM tvIzAnadevalokApekSayA proktAsti // 37 // muhuttaddhaM tu jahannA, dasa udahI hoti muhuttamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA pamhalesAe // 38 // padmalezyAyA iyaM sthitirjJAtavyA / jaghanyA tvantarmuhUrtameva sthitirbhavati, utkRSTA tu dazasAgaropamANyantarmuhUrtAdhikAni paramA sthitiretAvatI padmalezyAyA bhavati / iyaM brahmadevalokApekSayoktAsti // 38 // muhattaddhaMtu jahannA, tittIsaMsAgarA muhutthiyaa| ukkosA hoi ThiI, nAyavvA sukkalesAe // 39 // zuklalezyAyA iyaM sthitiqhatavyA-jaghanyA sthitirantarmuhUrtam, zuklalezyAyAstrayastriMzatsAgaropamANi muhUrtAdhikAnyutkRSTA sthitirbhavati // 39 // esA khalu lesANaM, oheNaM ThiI u vanniyA hodd'| causuvi gaIsu etto, lesANa ThiI u vocchAmi // 40 // eSA lezyAnAM SaNNAmapyoghena-sAmAnyaprakAreNa gativivakSAM vinA sthitirvarNitA bhavati / itazcatasRSu gatiSu lezyAnAM sarvAsAM sthitiM vakSyAmi // 40 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 damavAsasahassAI - kAUe ThiI jahaNNiyA hoi / tiNNudahI paliovama - masaMkhabhAgaM ca ukkosA // 41 // kApotAyAH-kApotalezyAyA dazavarSasahasrANi jaghanyikA sthitirbhavati / prathamAyAM pRthivyAM ratnaprabhAyAM prathamaprastaTe'sti, tatrasthAnAM hi jaghanyato dazavarSasahasrAyuSkatvAt / utkRSTA sthitistu kApotalezyAstrINi sAgaropamANipalyopamAsaGkhyeyabhAgayuktAni / iyaMtu sthitistRtIyapRthivyA vAlukAprabhAyA uparitanaprastaTanArakANAmetAvatI sthitirstiiti||41|| tinnudahI paliovama - asaMkhabhAgaMjahanneNa niiltthiii| dasaudahI paliovama - masaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // nIlAyA jaghanyA sthitistrINi sAgaropamANi palyopamAsaGkhyeyabhAgayuktAni |iytii jaghanyA sthitistRtIyAyA vAlukAprabhAyAH pRthivyA apekSayA jJeyA / punarnIlalezyAyAzca dazasAgaropamANi palyopamAsaGkhyeyabhAgayuktAnyutkRSTA sthitijJaiyA / iyamapi paJcamyA dhUmaprabhAyA pRthivyA uparitanaprastaTApekSayA jJeyA // 42 // dasaudahI paliovama - saMkhabhAgaM jahaniyA hoi / tettIsasAgarAiM - ukkosA hoi kiNhAe // 43 // kRSNAyAH kRSNalezyAyA dazasAgaropamANi palyopamAsaGkhyeyabhAgayuktAni jaghanyikA sthitirbhavati / iyaM tu paJcamyA dhUmaprabhAyA narakapRthivyA apekSayA jJeyA / kRSNAyAH punarutkRSTA sthitistrayastriMzatsAgaropamANi / iyamapyutkRSTA sthitiH kRSNalezyAyAH saptamyAstamastamaHprabhAyA narakapRthivyA apekSayA jJeyA // 43 // esA neraIyANaM lesANa, ThiI u vaNiyA hoi| teNa paraM vucchAmi, tiriyamaNuyANa devANaM // 44 // eSA nairayikANAM - narakavAsinAM jIvAnAM lezyAnAM jaghanyotkRSTabhedena sthitivarNitA bhavati / teNa paraM' iti tataH paraM tiryagmanuSyANAM - tirazcAM tathA manuSyANAM devAnAM ca sthitiM vakSyAmi // 44 // aMtomuhuttamaddhA lesANa, ThiI jahiM jahiM jaao| tiriyANa narANaM ca, vajjitA kevalaM lesaM // 45 // yasmin yasmin pRthvIkAyAdau tirazcAM yasmin yasmin sthAne saMmUcchimanarANAM ca yAstu kRSNAdyA lezyA vartate, tAsAM lezyAnAM jaghanyotkRSTA ca sthitirantarmuhUrtAddhA jnyeyaa| 1 aMtomuttamaddhaM-anyasaMskaraNe // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam ] [ 211 antarmuhUrtamaddhA kAlo yasyA sAntarmuhUrtAddhA / jaghanyApyantarmuhUrtakAlaM sthitiH / utkRSTApyantamuhUrtakAlameva sthitirasti / kiM kRtvA ? kevalAM zuklAM lezyAM varjayitvA / tatra zuklezyAyA abhAvo vartate, anyAH kRSNAdyAH kvacitkvacitkAcitkAcillezyA sambhavatIti bhAvaH / tatra pRthivyapvanaspatInAM kRSNAdilezyAcatuSTayaM, tejovAyuvikalasaMmUrchimatiryagmanuSyanArakANAM prathamalezyAtrayaM bhavatItyarthaH // 45 // muhuttaddhaM tu jahannA, ukkosA hoi puvvakoDIo / navahiM varisehiM UNA, nAyavvA sukkalesAe // 46 // zuklalezyAyA jaghanyA sthitirmuhUrtAddhetyantarmuhUrtakAlaM sthitirjJAtavyA / tathA punaH zuklezyAyA utkRSTa sthitistu pUrvakoTI navavarSairmyunA jJAtavyA / iha yadyapi kazcidaSTavArSiko'pi pUrvakoTyAyurvratapariNAmamApnoti, tathApi naitAvadvayaHsthasya navavarSaparyAyAdarvAk zuklalezyA sambhavati, ato navavarSonA pUrvakoTiruktA // 46 // esA tiriyanarANaM, lesANa ThiI u vanniyA ho / te paraM vacchAmi, lesANa ThiI u devANaM // 47 // eSA sthitistirazcAM narANAM ca varNitA bhavati / 'teNeti' paJcamIsthAne prAkRtatvAtRtIyA, tataH paraM devAnAM lezyAnAM sthitiM vakSyAmi // 47 // dasavAsasahassAI, kiNhAi ThiI jahanniyA ho / paliyamasaMkhijjaimo, ukkosA hoi kiNhAe // 48 // kRSNAyA:-kRSNalezyAyA dvAdazavarSasahasrANi jaghanyikA sthitirbhavati / punaH kRSNalezyAyAH palyopamAsaGkhyeyatamo bhAga utkRSTA sthitirbhavati / iyaM ca dvividhA sthitirbhavanapativyantarANAmetAvadAyuSAmapekSayoktAsti // 48 // jA kahA ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahantreNa nIlAe, paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 49 // yA kRSNAyAH- kRSNalezyAyAH khalu iti nizcayenotkRSTA sthitiruktA, saiva sthitiH samayAbhyadhikA samayenaikenAbhyadhikA samayAbhyadhikA jaghanyena nIlalezyAyAH sthitirjJeyA / ca punarnIlAyAH palyopamAsaGkhyeyabhAga utkRSTA sthitirbhavati / paramayameva vizeSaH - ayaM yaH palyopamAsaGkhyeyo bhAgo vartate, sa bRhattaro bhAgo jJeyaH // 49 // lAI khalu ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahaneNaM kAU, paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 50 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre - 1 212] khalu nizcayena yA nIlAyA utkRSTA sthitiruktA, sA punaH samayAbhyadhikA jaghanyena kApotAyAH kApotalezyAyAH sthitirjJeyA / ca punaH kApotalezyAyAH palyopamAsaGkhyeyo bhAga utkRSTa sthitirbhavati / paramayamapi palyopamAsaGkhyeyo bhAgo bRhattamo jJeyaH / ityanena bhavanapativyantarANAmeva tAvadAyuSAM lezyAtrayaM darzitam // 50 // itthaM nikAyatrayasyAdyalezyAtrayamuktvA caturnikAyasya bhAvinIM tejolezyAsthitimAhateNa paraM vucchAmi, teulesA jahA suragaNANaM / bhuvaNavaivANamaMtara - joisavemANiyANaM ca // 51 // - bhAga-2 tataH paraM'bhuvaNavaivANamaMtarajoisavemANiyANaM' iti bhuvanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAM suragaNAnAM yathA yena prakAreNa tejolezyA jaghanyotkRSTasthiti rbhavati, tathA'haM vakSyAmi // 51 // paliovamaM jahannA, ukkosA sAgarA u donnihiyA / paliyamasaMkhijjeNaM, hoi bhAgeNa teUe // 52 // tejolezyAyA jaghanyA sthitiH palyopamaM bhavati, utkRSTA sthitistu dve sAgaropame adhike palyopamAsaGkhyeyena bhAgena bhavati / iyaM paramA sthitistejolezyAyA bhavati / iyaM ca sAmAnyopakrame'pi vaimAnikanikAyaviSayatayA jJeyA / tatra saudharmezAnadevAnAM jaghanyotkRSTAbhyAmetAvadAyurvartate / upalakSaNAccheSanikAyAnAmapi tejolezyAyAH sthitirjJeyA // 52 // dasavAsasahassAiM, teUe ThiI u jahaNNiyA ho / donnudahI paliovama - asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 53 // tejolezyAyAH sthitirdazavarSasahastrANi jaghanyA bhavati / tathA punardve sAgaropame palyopamAsaGkhyeyabhAgayukte utkRSTA sthitistejolezyAyA bhavati / tatra vyantarabhavanapatidevAnAzritya tejolezyAyAH sthitirdazavarSasahastrANyuktA, punardve sAgaropame palyopamAsaGkhyeyabhAgayukte iyaM tu dvitIyadevalokApekSayA tejolezyAyA utkRSTA sthitirukteti tAtparyam // 53 // jAU ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahanneNaM pamhAe, dasamuhuttAhiyA iM ukkosA // 54 // yA tejolezyAyAH khalu nizcayenotkRSTA sthitirvartate, sA tu saiva sthitiH samayAbhyadhikA padmalezyAyAH sthitirjJeyA / iyaM tu padmalezyAyA jaghanyA sthitistRtIyasanatkumAradevalokApekSayA bhavati / utkRSTA tu padmalezyAyA dazasAgaropamANyantarmuhUrtAdhikAni sthitirbhavati / iyaM ca padmalezyAyAH sthitiH paJcamabrahmadevalokApekSayA jJeyA // 54 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34, lezyAkhyamadhyayanam] [213 jA pamhAe ThiI khalu, ukkosA sA usmymbbhhiyaa| jahanneNaM sukkAe, tettIsamuhuttamabbhahiyA // 55 // yA padmalezyAyAH khalu nizcayenotkRSTA sthitivartate, saiva sthitirekasamayAbhyadhikA jaghanyena zuklAyAH sthitirbhavati / iyaM zuklalezyAyAH sthitiH SaSThasya lAntakadevalokasyApekSayoktA / atha punaH zuklalezyAyA utkRSTA sthitistrayastriMzatsAgaropamANyantarmuhUrtAbhyadhikAni bhavati / iyaM sthitistu paJcAnuttaravimAnApekSayA jJeyA // 55 // atha lezyAnAM gatidvAramAha kiNhA nIlA kAU, tiNNivi eyA uahmmlesaao| eyAhiM tihiM jIvo, duggaiM uvavajjaI // 56 // kRSNA nIlA kApotI, etAstistro'pi lezyA adhamA jJeyAH / etAbhistisRbhirjIvo durgatimupapadyate // 56 // . teu pamhA sakkA, tiNNivi eyAo dhmmlesaao| eyAhi tirhi jIvo, suggaiM uvavajjaI // 57 // tejasAdyAstejaHpadmazuklA etAstisro'pi lezyA dharmAdharmanibandhinyo jJeyAH / etAbhistisRbhirlezyAbhirjIvaH sadgatimupapadyate // 57 // lesAhiM savvAhiM paDhame, samayaMmi pariNayAhiM tu / nahu kassavi uvavAo, pare bhave asthi jIvassa // 58 // lesAhiM savvAhiM carame, samayaMmi pariNayAhiM ta / na hu kassavi uvavAo, pare bhave asthi jIvassa // 59 // ||yugmm // sarvAbhirlezyAbhiH kRSNanIlakApotateja:padmazuklAbhiH SaDbhiH prathame samaye tatpratipattikAlApekSayA pariNatAbhirAtmarUpatvaM prAptAbhiH satIbhiH parabhave kasyApi jIvasyopapAto nAsti, na bhavatItyarthaH / upapattirna bhavatItyanena prathamasamaye lezyAsUtpannAsu parabhave jIvenotpadyate / sarvAbhirlezyAbhizcaramasamaye'ntyasamaye pariNatAbhirAtmarUpatAmApannAbhiH satIbhiH parabhave kasyApi jIvasyopapAto nAstIti // 58 // 59 // tarhi kadotpadyate ? ityAha aMtomuhuttaMmi gae, aMtamuhuttaMmi sesae ceva / lesAhiM pariNayAhiM, jIvA gacchaMti paraloyaM // 60 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 lezyAbhiH pariNatAbhiH satIbhiH zubhAzubhAbhiH SaDbhiH satIbhirantarmuhUrte gate satyantarmuhUrte ca zeSe sati jIvAH paralokaM-parabhavaM gacchantItyanena jIvasya maraNakAle AgAmibhavalezyAntarmuhUrtaM yAvadavazyaM bhavati / tathA punarjIvasyotpattikAle'tItabhavalezyAntarmuhUrtaM yAvadavazyaM bhavati |anythaa narANAM tirazcAM ca devatve nArakatve cotpatsyamAnAnAM mRtyukAle'ntarmuhUrtamuttarabhavalezyAH kathaM sambhavanti ? tathA devAnAM nArakANAM ca cyavanAnantaraM naratiryasUtpannAnAM prAgbhavalezyA antarmuhUrta kathaM sambhavanti ? tasmAdantarmuhUrtAvazeSa-AyuSi parabhavalezyApariNAmo bhavatyeva / yaduktamAgame ""tirinaraAgAmiyabhava-lesAe aigae surA nirayA / puvvabhavalesasese, aMtamuhutte maraNamiti // 1 // ata eva devAnAM nArakANAM lezyAyAH prAguttarabhavAntarmuhUrtadvayasahitanijAyuHkAlaM yAvatsthitimattvamuktam // 60 // sampratyadhyayanArthamupasaJjihIrSurAhatamhA eyAsiM lesANaM, aNubhAge viyANiyA / appasatthA u vajjittA, pasatthAo ahiTThie muNi // 61 ||ttibemi // munistasmAtkAraNAdaprazastA lezyA durgatikAraNaM, prazastalezyAH sadgatihetuH, sarvAsAM prazastAprazastAnAM lezyAnAmanubhAgAn rasAn vijJAya, aprazastA lezyAH kRSNanIlakApotAkhyAstisro varjayitvA, prazastAstejaHpadmazuklAkhyAstisro lezyA adhitiSThet, bhAvapratipattyAzrayediti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prAha- he jambU !ahaM zrIvIravAkyAditi bravImi // 61 // iti lezyAdhyayanaM sampUrNam // 34 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM lezyAkhyaM catustriMzamadhyayanamarthataH sampUrNam // 34 // 1 tiryaknarA AgAmikabhavalezyayA atigate surA nArakAzca / pUrvabhavalezyAzeSe antarmaharte maraNamenti / / 1 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 35 anagAramArgagatyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'prazastalezyAstyAjyAH, prazastA lezyAzca grAhyA ityuktam, agretane'dhyayane ca bhikSUNAM guNA ucyante / prazastA lezyA hi guNavatAM bhikSUNAmeva sambhavantIti pUrvAparayoH smbndhH| suNeha me egaggamaNe, maggaM buddhehiM desiyaM / jamAyaraMto bhikkhU, dukkhANaMtakaro bhave // 1 // he ziSyAH ! mama kathayato yUyamekAgramanasaH santastaM mAgaM guNavatsAdhumArga zrRNuta / tamiti kaM ? yaM mArga samAcaran bhikSurduHkhAnAmantaM karoti / kIdRzaM taM mAgaM ? budhaistIrthaGkarairdezitaM, vistaratvena prakAzitam // 1 // gihavAsaM pariccajja, pavvajjAmassio muNI / ime saMge viyANijjA, jehiM sajjaMti mANavA // 2 // gRhavAsaM parityajya pravrajyAmAzrito munirimAn vakSyamANAMstAn saGgAn putrakalatrAdIn saMsArahetUn vijAnIyAt / tAn kAn saGgAn ? yaiH saGgarbandhanaiH kRtvA mAnavAH sajyante, karmabandhanaiH kRtvA saMsAriNo badhyante ityarthaH // 2 // taheva hiMsaM aliyaM, cojjaM abaMbhasevaNaM / icchAkAmaM ca lohaM ca, saMjao parivajjae // 3 // te ke saGgA muninA tyAjyAH ? ityAha-saMyata etAn saGgAn parivarjayet / prathama hiMsAM, tathaivazabdaH pAdapUraNe, punaralIkaM mRSAbhASaNaM, cauryaM tathA'brahmasevanaM-maithunasevanam, icchA vAJchArUpaH, kAmaM bhogasukhaM, lobhaM parigraharUpaM parivarjayetsamantAttyajet // 3 // maNoharaM cittagharaM, malladhUveNa vAsiyaM / sakavADaM paMDurulloyaM, maNasAvi na ptthe||4|| punarmanoharaM citragRhaM - vicitramandiraM, citraiH sahitaM gRhaM vA citragRham, kathaMbhUtaM gRhaM ? malladhUpanavAsitam, mAlyAni ca dhUpanAnica mAlyadhUpanAni, tairvAsitaM mAlyadhUpanavAsitam, tatra mAlyAni grathitapuSpANi, dhUpanAni dazAGgAdIni, taiH sugandhIkRtamityarthaH / punaH kIdRzaM citramandiraM ? sakapATaM kapATasahitam, punaH kIdRzaM ? pANDurollocamujjvalacandropakam, sAdhuretAdRzaM gRhaM manasApi na prArthayet / api zabdAdvacasA na prArthayet // 4 // tAdRze gRhe tiSThataH sAdhoH ko doSaH ? tamAha iMdiyANi ubhikkhussa, tArisaMmi uvassae / dukkarAI nivAreuM, kAmarAgavivaDDaNe // 5 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tAdRze manoharecitramAlyadhUpAdisahite upAzraye bhikSoH-sAdhorindriyANitu nivArayituM, viSayebhyo vyAvartayituM duSkarANi-duHzakyAni / punaH kIdRze mandire ? kAmarAgavivardhane, kAmA iSTendriyaviSayAH, teSu rAgaH-snehastaM vivardhayatIti kAmarAgavivardhanaM, tasmin // 5 // tadA kutra sthAtavyamityAha susANe sunnagArevA, rukkhamUle va egao / payarikke parakaDe vA, vAsaM tatthA'bhiroyae // 6 // ekaka-ekAkI dravyato bhAvatazca, dravyataH sahAyarahitaH, bhAvato rAgAdirahitaH, parivArayuto'pi manasaikatvaM cintayan sAdhustatra-teSu sthAneSu vAsaM-nivAsaM rocayet Atmane rocayet / keSu keSu sthAneSvityAha-smazAne, punaH zUnyAgAre, vAzabdazcArthe , tathA punarvRkSamUle, punarvAnyatra gRhAdau / 'pairikke' iti dezI bhASayekAnte strIpazupaNDakAdirahite / punaH kIdRze sthAne ? parakRte, parairAtmArthaM kRte // 6 // phAsuyaMmi aNAbAhe, itthIhiM annbhidue| tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU paramasaMjae // 7 // bhikSubhikSAvRttiH paramasaMyataH-saptadazavidhasaMyamavAn sAdhustatra pUrvoktasthAne smazAnAdau vAsaM saGkalpayetkuryAt / kathaMbhUte sthAne ? prAsuke-jIvarahite, anAbAdhe svAdhyAyAntarAyakAraNarahite, punaH strIbhiranabhidrute'kRtopadave, stryAdisamIpavAsarahite ityarthaH // 7 // na sayaM gihAI kuvvijjA, neva annehi kaare| gihakammasamAraMbhe, bhUyANaM dissae vaho // 8 // sAdhuH svayaM gRhANi na kuryAt, na ca sAdhuranyairanyajanaiH kArayet / sAdhuH gRhaM na kuryAnna ca kArayet / tatra ko hetustamAha-yato gRhakarmasamArambhe gRhakarma iSTikAmRttikAkhananajalAdyAnayanakASTAdinimittavRkSAdicchedanAdikarma gRhakarma, tasya samArambho gRhakarmasamArambhaH, tatra bhUtAnAM-prANinAM vadho dRzyate // 8 // tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa ya / tamhA gihasamAraMbhe, saMjao parivajjae // 9 // keSAM prANinAM vadho dRzyate ? gRhakarmasamArambhe trasANAM - dvindriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM, tathA sthAvarANAM - pRthivyaptejovAyuvanaspatInAM, sUkSmANAM laghutarazarIrANAm, athavA sUkSmANAM carmacakSuragocarANAM, bAdarANAM sthUlazarIrANAM vadho dRzyate / tasmAdArambhasya prANivadhahetutvAtsaMyataH sAdhurArambhaM parivarjayet // 9 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35, anagAramArgagatyAkhyamadhyayanam ] [217 athAhAravidhimAha taheva bhattapANesu, payaNe payAvaNesu ya / pANabhUyadayaTThAe, na pae na payAvae // 10 // tathaiva sAdhubhaktapAneSvannapAnIyeSu pacane pAcane ca trasAnAM sthAvarANAM ca vadhatvena prANabhUtadayArthaM - trasasthAvarANAM dayArthaM svayamannapAnIyaM na pacet tathA sAdhurnAnapAnIyamanyena pAcayet // 10 // . annapAnIyapacanapAcane jIvahiMsA darzayati jaladhannanissiyA jIvA, puhavIkaTThanissiyA / hammati bhattapANesu, tamhA bhikkhu na payAvae // 11 // bhaktapAneSu pacyamAneSu tathA pAcyamAneSu satsu jaladhAnyanizritAstatrasthA jIvAstathA pRthvIkASTanizritA jIvA hanyante / jalaM ca dhAnyaM ca jaladhAnyaM, tatra nizritAstatrotpannAstajagatAH, jalarUpA ekendriyA jIvAH, tathA tatrabhavAH pUtarakAdayo jIvAH, te pacanakAle tato'nyatra nizritA vA hanyante, yato hi ye jIvA yatra tiSThanti, yatrotpadyante tatra sthitA eva te sukhino bhavanti / tadAzrayanAze teSAmapi nAzo bhavati / evaM pRthvI ca kASTaM ca pRthvIkASTe, tatra nizritAH pRthvIkASTanizritA ghUNAdyA hanyante / bhaktapAnapAke hi pRthvIkAyavanaspatikAyayovirAdhanA syAdeva, tasmAt trasasthAvaravinAzahetutvAd bhikSurna pacenna pAcayediti bhAvaH // 11 // athAgnerArambho hiMsAkAraNamAha visappe savvao dhAre, bahupANaviNAsaNe / natthi joisame satthe, tamhA joiM na dIvae // 12 // sAdhustasmAtkAraNAjjyotirna dIpayet, agni na prajjvAlayet, kiM kAraNaM? tadAhajyotiHsamamagnitulyaM bahuprANivinAzanamanyacchastraM nAsti, agniH sarvAn prANino vinAzayati / kathaMbhUtaM jyotiHzastraM ? visarpadvizeSeNa sarpatIti sphuratIti visarpat, prasaraNazIlam / punaH kIdRzaM jyotiHzastraM? sarvato dhAraM, sarvatazcaturdikSu dhArA zaktiryasya tatsarvatodhAraM, sarvadizAsthitajIvavinAzahetukamityarthaH / prAkRtatvAdatra liGgavyatyayaH / pacanapAcanaM tvagniprajvAlanaM vinA na syAt, agniprajvAlananiSedhena pacanapAcanayoniSedhaH / punaragniprajvAlananiSedhena ca zItakAlAdAvapyagnisamArambho niSiddhaH / yadA pacanapAcanAgniprajvAlanAdiniSedho bhavati, tadA krayavikrayAbhyAM nirvAhaH kriyate, ataH sAdhUnAM tanniSedho'pyucyate // 12 // hiraNNaM jAyarUvaM ca, maNasAvi na patthae / - samalejhukaMcaNe bhikkhU, virae kayavikkae // 13 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] [ uttarAdhyayanasUtre -bhAga-2 kiNato kaio hoi, vikkiNaMto ya vANio / kayavikkaimi vaTTaMto, bhikkhU havai na tAriso // 14 // yugmam // / anayorvyAkhyA - bhikSuH sAdhurhiraNyaM hema, jAtarUpaM rUpyaM, cazabdAddhanadhAnyAdi manasApi na prArthayet / yadi manasApi na prAthayettadA kathaM gRhNIyAt ? kIdRzo bhikSuH ? samaleSTukAJcanaH, leSTu ca kAJcanaM ca leSTukAJcane, same leSTukAJcane yasya sa samaleSTukAJcanaH, tulyakAJcanapASANaH / punaH kIdRza: ? krayavikrayAdvirataH, krayazca vikrayazca krayavikrayam, tasmAdvirato rahitaH // 13 // krayavikraye dUSaNamAha- 'kiNaMta' ityAdi, yato hi sAdhuH krINan-mUlyena vastu gRhNan krayako bhavati, itaralokavad grAhako bhavati / punarvikrINAnazca vaNigbhavati / krayavikraye varttamAno bhikSustAdRzo na bhavati, bhikSuguNayukto na bhavati / sUtre hi bhikSorlakSaNametAdRzaM nAstItyarthaH // 14 // bhikkhiyavvaM na keyavvaM, bhikkhuNA bhikkhavittiNA / kayavikkao mahAdoso, bhikkhAvitti suhAvahA // 15 // bhikSuNA - sAdhunA bhakSitavyaM yAcitavyaM, na tu sAdhunA kretavyaM, mUlyena haTTAdau gRhItavyam / kIdRzena bhikSuNA ? bhikSAvRttinA, bhikSayA vRttirudarapUraNaM yasya sa bhikSAvRttistena / yato hi bhikSoH krayavikrayayormahAn doSo'sti / sAdhorbhikSAvRttiH sukhAvahA'sti / bhikSayA vRttibhikSAvRttiH sA sukhamAvahati pUrayatIti sukhAvahA - sukhapUrakA // 15 // samuyANaM uchamesijjA, jahAsuttamaNidiyaM / lAbhAlAbhaMmi saMtuTThe, piMDavAyaM care muNI // 16 // muni:- sAdhuryathAsUtraM sUtroktarItyA'ninditaM nindArahitaM samudAnaM bhaikSyaM bhikSAsamUhameSayedgaveSayet / kathaMbhUtaM bhaikSyam ? uJchamivoJchamanyAnyapRthakpRthakkaNagrahaNamivAnyAnyagRhAdalpAlpamIlanena madhukaravRttyA bhramannicchedityarthaH / punaH sAdhurlAbhAlAbhe AhAraprAptAprAptau vA santuSTaH san piNDapAtaM bhikSATanaM caredAseveta / piNDAya bhikSAgrahaNAya patanaMpAtaH piNDapAto, bhikSArthaM bhramaNaM tamAsevetetyarthaH // 16 // atha bhojanavidhimAha alole na rase giddhe, jibbhAdaMte amucchie / na rasaTThAe bhuMjijjA, javaNaTThAe mahAmuNI // 17 // mahAmuniryApanArthaM, yApanA saMyamanirvAhaH, yApanAyai iti yApanArthaM saMyamanirvAhArthamAhAraM bhuJjIta / raso dhAtuvizeSastadarthamiti rasArthaM - dhAtuvRddhyarthaM sarasAhAraM na bhuJjIta, kevalaM saMyamanirvAhArthameva bhuJjItetyarthaH / kIdRzo mahAmuniH ? alolaH sarasAhAraprAptAvacapalaH, punaH kathaMbhUtaH ? rase na gRddho, madhurAdau tIvrAbhilASavAnnAsti / punaH kIdRzo mahA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35, anagAramArgagatyAkhyamadhyayanam ] [ 219 muni: ? jihvAdAntaH, prAkRtatvAddAntajihvo vazIkRtarasanaH punaH kIdRza: ? amUrcchitaH saMnidherakaraNena, AgAmidineSu bhakSaNArthaM ghRtaguDAdisaJcayakaraNarahitaH // 17 // accaNaM sevaNaM ceva, vaMdaNaM pUyaNaM tahA / iDDIsakkArasammANaM, maNasAvi na patthara // 18 // 1 punaH sAdhuretanmanasApi na prArthayennAbhilaSet / yadi manasApi na prArthayettadA vacanakAyAbhyAM dUrata evApAstam / tat kiM kiM ? arcanaM puSpAdibhiH satkAraNam, tathA sevanaM paryupAsanaM caiva pAdapUraNe, punarvandanaM stutikaraNam, tathA pUjanaM vastrAdibhiH pratilAbhanaM na prArthayet / punaH sAdhuH RddhisatkArasanmAnaM manasApi na prArthayet / Rddhizca satkArazca sanmAnaM ca RddhisatkArasanmAnam, RddhiH zrAddhAnAM sampat, athavA vastrapAtrAdisampat, satkAro'rthapradAnAdirguNakathanaM vA, sanmAnamabhyutthAnAdi, etatsarvaM sAdhurnAbhilaSet // 18 // sukkajjhANaM jhiyAijjA, aniyANe akiMcaNe / vosaTTakAye viharijjA, jAvakAlassa pajjao // 19 // sAdhuH zukladhyAnaM prAguktaM dhyAyet / punaH sAdhuranidAno nidAnarahito'kiJcanodhanAdirahitaH, punarvyutsRSTakAyaH san zarIramamatvarahitaH san yAvatkAlasya paryAyo yAvanmRtyoH samayastAvadetAdRzaH san viharet, apratibaddhavihAratvena vicaredityarthaH // 19 // nijjUhiUNa AhAraM, kAladhamme uvaTThie / caIUNa mANusaM boMdiM, pahU dukkhe vimuccaI // 20 // sa sAdhuretAdRze mArge saJcaran kAladharme upasthite sati-maraNe prApte sati prabhurvIryAntarAyakSayato viziSTasAmarthyavAn duHkhAccharIramAnasAduHkhAdvizeSeNa mucyate, mukto bhavatItyarthaH / kiM kRtvA ? AhAraM 'nijjUhiUNa' iti saMlekhanayA parityajya, punaH kiM kRtvA ? mAnuSIM bondi-tanuM tyaktvaudArikazarIraM tyaktvA duHkharahito bhavatItyarthaH // 20 // nimmame nirahaMkAre, vIyarAge aNAsave / saMpatte kevalaM nANaM, sAsae parinivvuDe // 21 // tibemi // etAdRzo yatiH zAzvato'vinazvaro-maraNadharmarahitaH kevalajJAnaM samprAptaH san parinivRtto bhavati, karmAbhAvAcchItIbhUto bhavati, siddhigatibhAgbhavatItyarthaH / kIdRzo yatiH ? nirmamo lobharahitaH, punaH kIdRza: ? anAzravaH prANAtipAtAdipaJcAzravarahitaH, punaH kIdRza: ? nirahaGkAro'haGkArarahitaH, punaH kIdRza: ? vItarAgo rAgadveSarahitaH, sudharmAsvAmI jambUsvAminaM prati vakti, ahamiti bravImi vItarAgavacanAt // 21 // ityanagAramArgagatyadhyayanam sampUrNam // 35 // iti zrImaduttarAdhyayana sUtrArthadIpikAyAmupAdhyAya zrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAmanagAramArgagatinAmakaM paJcatriMzamadhyayanam sampUrNam // 35 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 36 jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam // pUrvasminnadhyayane'nagAramArga uktaH, saca jIvAjIvAditattvajJAnaM vinA na syAt, ato jIvAjIvavibhaktyAkhyaM SaTtriMzamadhyayanaM vyAkhyAyate jIvAjIvavibhatti, suNeha me egamaNA io| jaM jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // 1 // bho ziSyAH ! ekAgramanasaH santo yUyaM tAM jIvAjIvavibhakti-jIvAjIvAdInAM lakSaNaM 'me' mama kathayataH sataH zrRNuta / jIvAzca ajIvAzca jIvAjIvAsteSAM vibhaktirlakSaNajJAnena pRthakpRthakkaraNaM jIvAjIvavibhaktistAm, upayogavAn jIva ekendriyAdiH, upayogarahito'jIvaH kASThAdiH, ityAdijainamatoktalakSaNena lakSyajJAnam, tAmiti kAM ? yAM jIvAjIvavibhaktiM jJAtvA bhikSuH saMyame-saMyamamArge samyag yatate-yatnaM kurute // 1 // jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viyaahie| ajIvadese AgAse, aloge se viyAhie // 2 // jIvAzcetanAlakSaNAtmakAH, ca punarajIvA acetanAtmakAH, cakAra evakArazca pAdapUraNe / eSa loko vyaakhyaatstiirthkrairuktH| ajIvadeza AkAzamaloko vyAkhyAtaH / ajIvasya dharmAstikAyAdikasya dezoMzo'jIvadezo dharmAstikAyAdivRttirahitasyAkAzasyaiva dezaH so'loko vyAkhyAtaH / jIvAjIvAnAmAdheyabhUtAnAM lokAkAzamAdhArabhUtaM, ato lokAkAzalakSaNamuktam // 2 // jIvAjIvavibhaktiryathA syAttathAha davvao khittao ceva, kAlao bhaavothaa| parUvaNA tesi bhave, jIvANamajIvANa ya // 3 // dravyato dravyamAzrityedaM davyamiyadbhedaM, kSetrata idaM davyametAvati kSetre sthitam, kAlata idaM davyamiyatkAlasthitimadvartate, bhAvato'sya dravyasyeyantaH pryaayaaH| evaM teSAM jIvadravyANAmajIvadravyANAM ca dravya-kSetra-kAla-bhAvena caturdhA prarUpaNA bhavet // 3 // atha tAvadajIvadravyaprarUpaNAyAH svalpatvAdajIvadravyasyaiva prarUpaNA kathyate rUviNo ya arUvI ya, ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA, rUviNo ya cauvvihA // 4 // ajIvA dvividhA bhaveyuH / eke'jIvA rUpiNo-rUpavantaH, ca punaranye'jIvA arUpiNo'rUpavantaH, tatra rUpaM sparzAdyAzrayabhUtaM mUrtaM, tadasti yeSu te rUpiNaH, tadvaya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [221 tiriktA arUpiNa ityarthaH / tatrA'rUpiNo'jIvA dazadhA uktAH, rUpiNo'jIvAzraturvidhAH proktAH // 4 // pUrvaM dazavidhatvamAhadhammatthikAe taddese, tappaese ya Ahie / ahamme tassa dese ya, tappaese ya Ahie // 5 // AgAse tassa dese ya, tappaese ya Ahiye / addhAsamae ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // yugmam // arUpyajIva evaM dazadhA bhavediti dvitiiygaathyaanvyH| prathamaM dharmAstikAyaH, dharati jIvapudgalau prati gamanopakAreNeti dharmaH, tasyAstayaH-pradezasadbhAvAsteSAM kAyaH-samUho dharmAstikAyaH, sarvadezapradezAnugatasamAnapariNatimadvyamiti bhAvaH 1 / punastaddezastasya dharmAstikAyasya katamo vibhAgo dezastRtIyacaturthAdibhAgastaddezo dharmAstikAyadezaH 2 / punastatpradezastasya dharmAstikAyavibhAgasyAtisUkSmo niraMzoMzapradezo dharmAstikAyapradezastIrthakarairAkhyAtaH-kathitaH 3 / evamadharmo jIvapudgalayoH sthirakArI dharmAstikAyAdviruddho'dharmAstikAyaH 4 / punastasyA'dharmAstikAyasyApi dezastaddezaH, ekaH kazcidbhAgo'dharmAstikAyadezaH 5 / evaM punastasyA'dharmAstikAyasya pradezoMzastatpradeza AkhyAtaH, adharmAstikAyapradeza ityarthaH 6 / ityanena SaD bhedA arUpiNo'jIvadravyasya / ____ atha zeSAzcatvAra ucyante-'AgAsa' iti saptamo bheda AkAzamAkAzAstikAyaH, jIvapudgalayoravakAzadAyyAkAzam 7 / tasyAkAzasya dezaH katamo vibhAga AkAzAstikAyadezaH 8 / tasyAkAzAstikAyasya niraMzo dezastatpradeza AkAzAstikAyapradezaH 9 / dazamo bhedazcAddhAsamayo'ddhAkAlo vartamAnalakSaNastadapaH samayo'ddhAsamayaH, asyaika eva bhedo nirvibhAgatvAddezapradezo kAlasya na smbhvtH10|evN dazabhedAarUpiNo jnyeyaaH||6|| etAnarUpiNaH kSetrata Aha dhammAdhamme ya do ee, logamittA viyAhiyA / logAloge ya AgAse, samae samayakhittie // 7 // dharmAdharmI-dharmAstikAyA'dharmAstikAyAvetau dvAvapi lokamAtrau vyAkhyAtau, yAvatparimANo lokastAvatparimANo dharmAstikAyA'dharmAstikAyau caturdazarajjavAtmakalokavyAptI, ityanenA'loke dharmAdharmoM na stH| AkAzaM lokAloke vartate, ityanenAkAzAstikAyazcaturdazarajjvAtmakalokaM vyApta sthitaH, tato bahiralokamapi vyApyAkAzAstikAyaH sthita ityarthaH / samayaH samayAdikaH kAlaH samayakSetriko vyAkhyAtaH / samayopalakSitaM Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 kSetra sArdhadvayadvIpasamudAtmakaM samayakSetraM, tatra bhavaH samayakSetrikaH, sArdhadvayadvIpebhyo bahistu samaya AvalikA divasamAsAdikAlabhedA manuSyalokA'bhAvAnna vivakSitAH // 7 // punaretAneva kAlata Aha dhammAdhammAgAsA, tinnivi ee aNAiyA / apajjavasiyA ceva, savvaddhaM tu viyAhiyA // 8 // dharmAdharmAkAzAnyetAni trINyapi sarvAddhamiti sarvakAlaM sarvadA svasvarUpA'parityAgena nityAnyanAdIni ca punaraparyavasitAnyantarahitAni vyAkhyAtAni // 8 // kAlasvarUpamAha samavi saMta pappa, evameva viyAhiyA / AesaM pappa sAIe, sapajjavasievi ya // 9 // samayo'pi kAlo'pyevameva yathA dharmAdharmAkAzAnyAnAdyanantAni tathA kAlo'pyanAdyananta ityarthaH / kiM kRtvA ? santatiM prApya, aparAparotpattirUpapravAhAtmikAmAzritya / ko'rthaH ? yadA hi kAlasyotpattirvilokyate, tadA kAlasyAdirapi nAsti, anto'pi nAstItyarthaH / punarAdezaM prApya kAryArambhamAzritya kAlaH sAdika - AdisahitaH, tathA saparyavasito'vasAnasahito vyAkhyAtaH / yadA ca yatkiJcitkAryaM yasmin kAle Arabhyate, nadA tatkAryArambhavazAtkAlasyApyupAdhivazAdAdiH, evaM kAryArambhasamAptau kAlasyApyanto vyAkhyAta ityarthaH // 9 // atha rUpiNo'jIvAzcaturvidhAzcaturbhedA ucyante khaMdhA ya khaMdhadesA ya, tappaesA taheva ya / paramANuNo ya bodhavvA, rUviNovi cauvvihA // 10 // rUpiNo'pyajIvAzcaturvidhAzcatuSprakArAH, ke te bhedAH ? tAnAha - skandhAH 1 / yatra puJje paramANavo vicaTanAnmilanAcca nyUnA adhikA api bhavanti, etAdRzAH paramANupuJjA: skandhadezAH 2 / tathA tatpradezAsteSAM skandhAnAM nirvibhAgA aMzAH skandhapradezAH 3 / tathaiveti pUrvavat / ca punaH paramANavo bodhavyAH, paramANava eva parasparamamilitA ityarthaH 4 / evaM catvAro rUpiNazcaturvidhA bodhavyA iti bhAvaH / atra ca mukhyavRttyA rUpIdravyasya dvau bhedau, paramANavaH skandhAzca, dezapradezayoH skandheSvevAntarbhAvaH // 10 // atha skandhAnAM paramANUnAM lakSaNamAha egatteNa puhutteNa, khaMdhA ya paramANuNo / loegadese loe ya, bhaiavvA te u khittao // itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 11 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [223 ____ete skandhA: ca punaH paramANava ekatvena punaH pRthaktvena, ekatvena samAnapariNatirUpeNa lakSyante, pRthaktvena paramANvantarairasaGghAtarUpeNa lakSyante ityadhyAhAraH / iti dravyato lakSaNamuktam |athaitaanev kSetrata Aha-te skandhAH paramANavazca loe' iti lokasya caturdazarajjvAtmakasyaikadezaH, ekadvayAdisaGkhyAtAsaGkhyAtapradezAtmakaH pratiniyato bhAgo lokaikadezastasmin loke ca bhaktavyA-bhajanIyAH kSetrata:-kSetramAzritya / atra ca skandhaparamANUnAM grahaNe'pi paramANUnAmevaikapradezAvasthAnatvAt, skandhAzca bahupradezopacitA api kecidekapradeze tiSThanti, anye tu saGkhyeyeSvasaGkhyeyeSu ca pradezeSu yAvatsakalaloke tiSThanti, pariNatevicitratvAt / 'ittotti' itaH kSetraprarUpaNAto'nantaraM teSAM skandhAnAM paramANUnAM ca kAlavibhAgaM - kAlabhedaM caturvidhaM vakSye, sAdyanAdisaparyavasitA'paryavasitabhedena kathayiSyAmi / idaM ca sUtraM SaTpAdaM gAthetyucyate // 11 // saMtaI pappa te'NAI, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAiyA, sapajjavasiyAvi ya // 12 // te skanthAH paramANavazca santatimaparAparotpatti pravAharUpAM prApyA'nAdaya-AdirahitaH, tathA aparyavasitA-antarahitAH / sthiti pratItya kSetrAvasthAnarUpAM sthitimaGgIkRtya sAdikAH saparyavasitAzca vartante // 12 // sAdisaparyavasitatve'pi kiyatkAlameSAM sthitirityAha asaMkhakAlamukkosaM, ikkaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, ThiI esA viyAhiyA // 13 // skandhAnAM paramANUnAM cotkRSTA'saGkhyakAlaM sthitiH, jaghanyikA ekasamayA sthitiH / eSA ajIvAnAM rUpiNAM pudgalAnAM sthitiyAkhyAtA, etasmAduktakAlAtparato'vazyameva vicaTanAt // 13 // atha kAlataH sthitimuktvA tadantargatamantaramAha aNaMtakAlamukkosaM, ikkaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtareyaM viyAhiyaM // 14 // ajIvAnAM rUpiNAM pudgalAnAM skandhadezapradezaparamANUnAmantaraM vivakSitakSetrAvasthite: pracyutAnAM punastatkSetraprAptervyavadhAnamantaramutkRSTamanantakAla bhavati / jaghanyamekasamayaM bhavati / idamantaraM tIrthakarairvyAkhyAtam / pudgalAnAM hi vivakSitakSetrAvasthititaH pracyutAnAM kadAcisamayAvalikAdisaGkhyAtakAlato vA palyopamAderyAvadanantakAlAdapi tatkSetrAvasthitiH sambhavatIti bhAvaH // 14 // 1 ito'gre mudrite evaM pAThaH-skandhA hi saMhatAnekaparamANurUpAH mu. 1 nAsti // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atha bhAvataH pudgalAnAha vaNNao gaMdhao ceva, rasao phAsao tahA / saMThANao ya vinneo, pariNAmo tersi paMcahA // 15 // teSAM pudgalAnAM pariNAmo varNato gandhato rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca paJcadhApaJcaprakAro jJeyaH / yato hi pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, teSAmeva pariNatiH sambhavati / pariNamanaM svasvarUpAvasthitAnAM pudgalAnAM varNa-gandha-rasa-sparza-saMsthAnAderanyathAbhavanaM pariNAmaH, sa pudgalAnAM paJcaprakAra ityarthaH // 15 // eSAmeva pratyekamuttarabhedAnAha vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / kiNhA nIlA ya lohiyA, hAliddA sukilA tahA // 16 // ye pudgalAH varNataH pariNatAH santi, te pudgalAH paJcadhA prakIrtitAstIrthakaraiH kthitaaH| te ke ? tAnAha-kRSNAH kajjalavarNAH, punarnIlAH zukapicchanibhAH gulikAsadRzA vA, lohitA raktA hiGgalavarNAH, tathA hAridAH pItA haritAlanibhAH, tathA zuklAH zaGkhakundasphaTikasadRzAH // 16 // gaMdhao pariNayA je u, davihA te viyaahiyaa| subbhigaMdhapariNAmA, dubbhigaMdhA taheva ya // 17 // ye tu pudgalA gandhataH pariNatAH santi, te pudgalA dvividhA vyAkhyAtAH, surabhigandhaH pariNAmo yeSAM te surabhigandhapariNAmAH, sugandhatvena pariNatAzcandanAdivadityarthaH / tathaiva durabhigandho yeSAM te durabhigandhAH, durgandhatvena lazunAdivatpariNatAH // 17 // rasao pariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / tittakaDuA kasAyA, aMbilA mahurA tahA // 18 // ye tu pudgalAH punA rasataH pariNatAste paJcadhA parikIrtitAH, tiktA suNThImaricasadRzAH, kaTukAH nimbasadRzAH, kaSAyAH khadirasadRzAH, AmlA nimbukarasasadRzAH, madhurAH zarkarAsadRzAH // 18 // phAsao pariNayA je u, aTTahA te pkittiyaa| kakkhaDA mauyA ceva, gurUA lahuyA tahA // 19 // sparzatazca ye pariNatAH pudgalAste'STadhA prakIrtitAH, karkazA ajAlomasadRzAH, ca punarmUdukA:-sukumAlAH paTTakUlasadRzAH, gurukA-lohapAradasadRzAH, tathA punarlaghukA arkatUlasadRzAH // 19 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] sIyA uNhA ya niddhA ya, tahA lukkhA ya AhiyA / ii phAsapariNayA, ee puggalA samudAhiyA // 20 // tathA punaH kecitpudgalAH zItA himasadRzAH, ca punaruSNA agnisadRzA:, ca punaH snigdhA ghRtasadRzA:, tathA rUkSAzcAkhyAtAH / ityamunA prakAreNaite pudgalAH sparzapariNatA aSTaprakAreNa tIrthakarairudAhRtAH // 20 // saMThANapariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / parimaMDalA ya vaTTA, taMsA cauraMsamAyayA // 21 // [ 225 . ye tupudgalAH saMsthAnapariNatAste paJcadhA prakIrtitAH, te ke ? tAnAha- - parimaNDalA kaGkaNAkArAH, punarvarttulA laDDukAkRtayaH, punastisrAH saGghATakAkArAH, punazcaturasrAzcatuSkoNAzcatuSkikAkArAH, tathA punarAyatAH pralambA rajjvAkArAH // 21 // sampratyeSAmeva parasparaM sambandhamAha vaNao je bhave kiNhe, bhaie je u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 22 // pudgalo varNataH kRSNaH kajjalanibho bhavet, sa kRSNaH pudgalo gandhato bhAjya: sugandho bhavati, durgandho'pi bhavati, na tu surabhireva, na tu durabhireva, kintu kRSNavarNapudgalaH sugandho'pi bhavati, durgandho'pi bhavati / surabhirdurabhitvena pariNamati, durabhiH surabhitvena pariNamati, na tu niyatagandha eveti bhAvaH / evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH rasAnAM paJcAnAM madhye ekasmAdasAdasAntarapariNato bhavati, sparzAnAmaSTAnAM madhye ekasmAtsparzAntarapariNato bhavatIti bhAvaH / tathA punaH sa eva pudgalaH saMsthAnato'pi bhAjyaH, paJcAnAM saMsthAnAnAM madhye ekasmAtsaMsthAnAntarapariNato bhavatIti bhAvaH / atra gandhau dvau rasAH paJca, sparzA aSTau saMsthAnAni paJca mIlitA viMzatiH, ityeka eva kRSNavarNo viMzatividho bhavati // 22 // atha nIlasya bhaGgAnAha vannao je bhave nIle, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 23 // yaH pudgalo varNato nIlo bhavati, sa pudgalo'pi gandhataH surabhigandhadurabhigandhato bhAjyaH / ca punaH sa pudgalo rasataH paJcavidhatiktakaTukAdito bhAjyaH, ca punaH sparzato'STavidhaH kharamRduzItoSNAdito bhAjya: / saMsthAnatazca paJcavidhaparimaNDalAdito bhAjyaH, tadA viMzatividho bhavati // 23 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226] . [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 atha raktasya bhedAnAha vaNNao lohie je u, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 24 // yaH punaH pudgalo varNato lohito bhavati, hiGgalasadRzo bhavati, so'pi pUrvoktavidhinA gandhato rasataH sparzataH saMsthAnato bhAjyaH, tadA so'pi viMzatividho bhavati // 24 // atha pItasya bhedAnAha vaNNao pIyae je u, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 25 // yaH punaH pudgalo varNataH pItaH svarNavarNaH, sa pudgalo'pi gandhato rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH, tadA viMzatividho bhavati // 25 // atha zuklasya bhedAnAha vaNNao sukkile je u, bhaie se u gNdho| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 26 // __yaH punaH pudgalo varNataH zuklazcandrasadRzo bhavati, so'pi pudgalo gandhato rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH, tadA viMzatividho bhavati / evaM paJcabhirvarNairvizatyA guNitaiH zataM (100) bhavati // 26 // iti varNabhedAnuktvA gandhapudgalabhedAnAha gaMdhao je bhave subbhI, bhaie se u vnno| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 27 // yaH pudgalo gandhataH surabhizcandanaparimalAdivat sugandho bhavati, sa pudgalo varNato rasataH sparzatazca bhAjyaH / tathA saMsthAnatazca bhAjyaH / ko'rthaH ? sugandhapudgale paJcAnAM varNAnAM madhye'nyatarakecidvarNA bhavanti / rasAnAmapi paJcAnAM madhye kecidasA bhavanti / evaM sparzAnAmaSTAnAM madhye kecitsparzA bhavanti / saMsthAnAnAM paJcAnAMmadhye'nyataratparimaNDalAdisaMsthAnamapi bhavati / iha rasAdayo'STAdaza, te ca paJcabhirvarNairmIlitAstrayoviMzatirbhavanti // 27 // gaMdhao je bhave dubbhI, bhaie se u vno| rasao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 28 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [227 ___ yaH punaH pudgalo gandhato durabhirdurgandho bhavati, sa ca pudgalo varNato rasataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH, sugandhapudgalavadurgandhapudgalo'pi jJeyaH, durgandhaviSayA apyetAvanta eva, tatazca gandhadvayena bhaGgAnAM SaTcattvAriMzat (46) // 28 // atha rasapudgalAnAM bhedAnAharasao tittao je u, bhaie se u vnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 29 // yaH pudgalo rasatastIkSNo bhavati, sa pudgalo varNato gandhataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH / yatra pudgale ekastIkSNo raso bhavati, tatra varNAnAM madhye ekaH kazcidvarNo bhavati, sugandhadurgandhayorekaH kazcidgandho bhavati, sparzAnAmaSTAnAM madhye'nyataraH kazcitsparzo bhavati, saMsthAnAnAM madhye'nyataradekaM sasthAnaM bhavati / iha tiktena bhaGgAnAM viMzatiH // 29 // atha kaTukarasabhedAnAha rasao kaDue je u, bhaie se u vannao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 30 // yaH pudgalo rasataH kaTuko bhavati, sa pudgalastiktapudgalavadvarNato gandhataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH // 30 // rasao kasAo je u, bhaie se u vannao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 31 // yaH pudgalo rasataH kaSAyo bhavati, sa pudgalo varNato gandhataH sparzatazca bhAjyaH, saMsthAnatazcApi bhAjyaH // 31 // rasao aMbile je u, bhaie se u vnno| gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 32 // yaH pudgalo rasata Amlo bhavati, sa pudgalo varNato gandhataH sparzataH saMsthAnatazca bhAjyaH // 32 // ... rasao mahUrae je u, bhaie se u vannao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 33 // yaH pudgalo rasato madhuraH zarkarAtulyo bhavati, sa pudgalo varNato gandhataH sparzatazca bhAjyaH, tathA saMsthAnato'pi bhAjyaH // 33 ||evN rasapaJcakasaMyoge zataM(100) bhaGgAH iti, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228] . [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 rasabhedAnuktvA sparzabhedAnAha phAsao kakkhaDe je u, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 34 // yaH pudgalaH sparzataH karkazo bhavati, sa ca pudgalo varNato bhAjyaH, gandhato rasatazca bhAjyaH, evaM saMsthAnato'pi bhAjyaH / tathAhi-ekaH karkaza: pASANAdisadRzasparzapudgalaH, tatra pudgale varNAnAM paJcAnAM madhye kecidvarNAH santi - bhavanti / gandhayorubhayormadhye ekaH kazcidgandho bhavati / paJcAnAM rasAnAM madhye kecidasA bhavanti / saMsthAnAnAM paJcAnAM madhye'nyataradekaM saMsthAnaM bhavatIti bhAvaH // 34 // phAsao maue je u, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 35 // yaH pudgalaH sparzato mRdurbhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazca bhAjyaH, kharasparzavad jJeya ityarthaH // 35 / / phAsao gurue je u, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 36 // yaH pudgalaH sparzato gururbhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasatazca saMsthAnatazca bhAjyaH // 36 // phAsao lahuo je u, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 37 // yaH pudgalaH sparzato laghurbhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazca bhAjyaH // 37 // phAsao sIyae je u, bhaie se u vannao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi y||38|| yaH pudgalaH sparzataH zItalo bhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazcApi bhAjyaH // 38 // phAsao uNhao je u, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 39 // yaH pudgalaH sparzata uSNo bhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazcApi bhAjyaH // 39 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [229 phAsao Niddhao je u, bhaie se uvnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 40 // ___ yaH pudgalaH sparzataH snigdho bhavati, ghRtAditulyo bhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazca bhAjyaH // 40 // phAsao lukkhae je u, bhaie se u vnnnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANaovi ya // 41 // yaH pudgalaH sparzato rUkSo bhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasataH saMsthAnatazca bhAjyaH / evaM sparzASTakamIlane jAtaM SaTtriMzaM zataM (136) // 41 // atha saMsthAnabhedAnAha parimaMDalasaMThANe, bhaie se u vannao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 42 // yaH parimaNDalasaMsthAnapudgalaH, sa varNato gandhato rasato bhAjyaH, tathA sparzato'pi bhAjyaH / ekasmin parimaNDalasaMsthAne 'cUDikAkRtimati pudgale varNAnAM paJcAnAM madhye kazcidvarNo bhavati, gandhayorubhayormadhye kazcidgandho bhavati, rasAnAM paJcAnAM madhye kazcidraso bhavati, sparzAnAmaSTAnAM madhye kazcitsparzo bhavati // 42 // saMThANao bhave vaTTe, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 43 // yaH pudgalaH saMsthAnato 'vaTTe' iti vartulo laDDukAkRtirbhavati, sa pudgalo varNato gandhato rasatazca bhAjyaH, tathA sparzato'pi bhAjyaH // 43 // saMThANao bhave taMse, bhaie se u vnno| gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 44 // yaH pudgala: saMsthAnatastisro bhavet, so'pi pudgalo varNato gandhato rasatazca bhAjyaH, tathA sparzato'pi bhAjyaH // 44 // saMThANao ya cauraMso, bhaie se u vanao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 45 // yaH pudgalaH saMsthAnatazcaturasro bhavet, so'pi varNato gandhato rasatazca sparzatazcApi bhAjyaH // 45 // 1baMgaDI jevA AkAravALA / 16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 bhaie se u vannao / je AyayasaMThANe, gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsaovi ya // 46 // yaH pudgala AyatasaMsthAnaH sa varNato gandhato rasataH sparzatazcApi bhAjyaH / evaM saMsthAnapaJcakabhaGgasaMyoge labdhaM zatam // 47 // iti pudgalAnAM varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM bhedA uktAH / atha teSAM krameNa pratyekaM saGkhyAM vadanti / tadyathA-ekasminnekasmin pudgalAzritavarNe gandhau dvau rasAH paJca, sparzA aSTau, saMsthAnAni paJca evaM sarve'pi viMzatirbhedA bhavanti / kRSNanIlalohitapItazuklAnAM paJcAnAM varNAnAM pratyekaM pratyekaM viMzati viMzati rbhedamIlanAcchataM bhedA varNapudgalasya / atha gandhayordvayoH SaTcatvAriMzadbhedA bhavanti, tadyathA-varNAH paJca, rasAH paJca, sparzA aSTau saMsthAnAni paJca, evaM sarve trayoviMzatisaGkhyAkAH, te ca sugandhadurgandhayostrayoviMzatitrayoviMzatipramitAH, ubhayamIlane SaTcatvAriMzadbhavanti / atha rasapudgalAnAM zataM bhedA bhavanti, tadyathA-varNAH paJca gandhau dvau, sparzA aSTau, saMsthAnAni paJca, iti viMzatirbhedAH, pratyekaM pratyekaM tiktakaTukaSAyAmlamadhurAdipaJcabhibhaktAH santaH zataM bhedA bhavanti / atha sparzabhedAH SaTtriMzadadhikaM zataM, tadyathA-varNAH paJca gandhau dvau, rasAH paJca, saMsthAnAni paJca, evaM saptadaza bhedAH, te ca kharamRdugurulaghurUkSasnigdhazItoSNapudgalaibharguNitAH SaTtriMzadadhikazataM bhedA bhavanti / prajJApanAyAM sparzapudgalAnAM caturazItyadhikazataM (184) bhedA uktAH santi, tadyathA-varNAH paJca, rasAH paJca gandhau dvau, sparzAH SaDatra gRhyante / yato hi yatra kharasparzaH pudgalo gaNyate, tatra tadA mRduH pudgalo na gaNyate / yatra snigdho gaNyate, tadA tatra rUkSo na gaNyate, parasparavirodhinau hyekatra na tiSThataH, tasmAt sparzAH SaT, saMsthAnAni paJca, evaM sarve mIlitAstrayoviMzatirbhavanti / te trayoviMzatibhedAH pratyekaM kharamRdugurulaghusnigdharUkSazItoSNAdyaSTAbhiH pudgalairguNitAzcaturazItyadhikazataM (184) bhedA bhavanti / vItarAgoktaM vacaH pramANam, yena yAdRzaM jJAtam, tena tAdRzaM vyAkhyAtam / tattvaM kevalI veda / evaM varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM sakalabhaGgaGkasaGkalanAto jAtAni dvyazItyadhikAni catvAri zatAni ( 482 ) sarvatra jAtAvekavacanaM, paristhUlanyAyenaitaduktam, anyathA pratyekamapyeSAM tAratamyato'nantatvAdanantA eva bhaGgAH sambhavanti // 46 // athopasaMhAreNottaragranthasambandhamAha esA'jIvavibhattI, samAseNa viyAhiyA / etto jIvavibhatti, vacchAmi aNupuvvasso // 47 // eSA'jIvavibhaktiH samAsena saGkSepeNa vyAkhyAtA / 'ito', itIto'nantaram 'aNupuvvaso' ityAnupUrvyA'nukrameNa jIvavibhaktiM pravakSyAmi // 47 // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [231 saMsAratthA ya siddhA ya, duvihA jIvA viyaahiyaa| siddhA NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // jIvA dvidhA vyAkhyAtAH, te ke ? saMsArasthAH, saMsAro gaticatuSTayAtmakaH, tatra tiSThantIti saMsArasthAH, ca punaH siddhAH karmamalarahitA bhavabhramANAnivRttAH / tatra ca siddhA anekavidhA uktAH, 'tamiti' tAn siddhabhedAn 'me' mama kIrtayataH kathayatastvaM zrRNu // 48 // itthI purisasiddhA ya, taheva ya npuNsgaa| saliMgA annaliMgA ya, gihaliMge taheva ya // 49 // 'itthI' iti striyaH pUrvaparyAyApekSayA siddhAH strIsiddhAH 1 / evaM puruSaparyAyAtsiddhAH puruSasiddhAH 2 / tathaiva-tenaiva prakAreNa napuMsakaparyAyAtsiddhA napuMsakasiddhAH, napuMsakAcca kRtrimA eva siddhA bhavanti, na tu janmanapuMsakAH siddhayanti 3 / svaliGgasiddhA yativeSaNa siddhAH 4 / anyaliGgasiddhA bauddhaparivrAjakAdiveSeNa siddhAH 5, tathaiva gRhiliGge siddhA gRhasthaveSe siddhaaH6|ssdd bhedAH siddhAnAmuktA 'granthAntare paJcadaza bhedA api / jinasiddhastIrthakaraH 1 / ajinasiddho gaNadharaH 2, tIrthasiddhaH puNDarIkAdiH 3, atIrthasiddho marudevAdiH 4, gRhaliGgasiddho bharatAdiH 5, anyaliGgasiddho valkalacIripramukhaH 6, svaliGgasiddhaH sAdhuH 7, strIliGgasiddhazcandanabAlAdiH 8, narasiddhaH sthaviraH 9, napuMsakasiddho gAGgeyAdiH 10, pratyekabuddhaH karakaNDvAdiH 11, svayambuddhaH kapilakevalyAdiH 12, buddhabodhitasiddhaH 13, ekasamaye ekasiddhaH 14, ekasamaye'nekasiddhaH 15 |evN paJcadaza bhedA api SaTsvevAntarbhavanti // 49 // atha siddhAnevA'vagAhanAtaH kSetratazcAha ukkosogAhaNAe ya, jahannamajjhimAi ya / uDDhe ahe ya tiriyaM ca, samuiMmi jalaMmi ya // 50 // asyAM gAthAyAmutkRSTAvagAhanAyAM, tathA jaghanyAvagAhanAyAM ca punarmadhyamAvagAhanAyAM kati siddhAH kutra kutra sthAne bhavanti ? tadAha-utkRSTAvagAhanAyAm, avagAhyate jIvenAkAzo'nayetyavagAhanA, utkRSTA cAsAvavagAhanA cotkRSTAvagAhanA, tasyAmutkRSTAvagAhanAyAM siddhaaH| ca punarjaghanyamadhyamayoH, jaghanyA ca madhyamA ca jaghanyamadhyame, tayorjaghanyamadhyamayorjaghanyAvagAhanAyAM tathA madhyamAvagAhanAyAm, utkRSTAvagAhanAyA jaghanyAvagAhanAyAzAntarvartinI madhyamAvagAhanA, tasyAM siddhAH / 'uDDe' ityUrdhvaloke merucUlAdau caityavandanAM kartuM gatAnAM keSAJciccAraNazramaNAnAM siddhiH syAt, tadA te zramaNAstatra kiyantaH siddhA 1 nvtttvprkrnne|| Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 bhavanti ? evamadholoke grAmanagarAdau siddhAH kiyanto bhavanti ? evaM tiryagloke sAdhutRtIyadvIpeSu, samude jale nadyAdau, eteSu sthAneSvekasmin samaye kiyantaH siddhA bhavantIti praznaH // 50 // arthateSAmevottaraM vadanti dasa ya napuMsaesu, vIsaM itthiyAsu ya / purisesu ya aTThasayaM, samayeNegeNa sijjhaI // 51 // cattAri ya gihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya aTThasayaM, samayeNegeNa sijjhaI // 52 // ukkosAvagAhaNAe u, sijhaMte jugavaM duve / cattAri jahannAe, javamajjhamajhuttaraM sayaM // 53 // cauruDDaloe ya duve samudde, tao jale vIsamahe taheva ya / sayaM ca adbhuttara tiriyaloe, samaeNegeNa u sijjhaI dhuvaM // 54 // etAsAM catasRNAM gAthAnAmarthaH-ca zabdaH samuccaye, 'dase' ti, dasasaGkhyAkA napuMsakeSvekasmin samaye siddhyante, ca punarviMzatiH strISu siddhyanti puruSeSu ca 'aTThasayaM' ityaSTabhiradhikaM zatamaSTazatamekasmin samaye siddhyanti // 51 // gRhiNo gRhasthasya liGgaM gRhaliGgaM, tasmin gRhaliGge catvAraH siddhyanti, ekasmin samaye siddhi prApnuvanti / anyaliGge bauddhAdiveSe dazasaGkhyAkAH siddhyanti / svaliGgena rajoharaNAdisAdhuveSeNaikena samayenASTottarazataM siddhayanti // 52 // utkRSTAvagAhanAyAM paJcazatadhanuHpramANAyAM yugapatsamakAlamekena samayena dvau siddhayataH, jaghanyAvagAhanAyAM dvihastapramANAyAM catvAraH siddhyanti / tathA 'javamajjhatti' yavamadhyamiva yavamadhyaM madhyamAvagAhanA, tasyAM madhyamAvagAhanAyAmekena samayenASTottarazataM siddhyanti // 53 // catvAra Urdhvaloke, dvau samudre, jale trayaH siddhyantyekena samayena, viMzatiradha ityadholoke, tiryagloke ekaika samayenASTottarazataM siddhyanti / tuzabdaH punararthe , dhruvamiti nizcayArthe / iti gAthAcatuSTayArthaH // 54 // atha teSAmeva pratighAtAdipratipAdanAyAha kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA paiTThiyA / kahiM boMdi caittANaM, kattha gaMtUNa sijjhai // 55 // 'kahi' iti kasmin pratihatAH skhalitAH santi ? ko'rthaH ? kutra siddhAH niruddhagatayo vartante ? te siddhA kasmin pratiSThitAH santi ? sAdyaparyavasitaM kAlaM sthitAH santi ? punaH Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [233 siddhAH kva bundi-zarIraM tyaktvA kutra gatvA 'sijjhai' iti siddhayanti ? prAkRtatvAdvacanavyatyayaH / kva siddhajIvA dehaM tyaktvA niSThitArthA bhavanti ? // 55 // etatpraznasyottaramAha aloe paDihayA siddhA, loyagge ya pitttthiyaa| ihaM bundi caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai // 56 // siddhA aloke kevalAkAzalakSaNe pratihatAH skhalitAH santi / tatra hi dharmAstikAyA'bhAvena teSAM gaterasambhavo'sti / tathA punaH siddhA lokAne lokasyoparitane bhAge pratiSThitAH sadA'vasthitAH santi / iha tiryaglokAdau bundi-zarIraM tyaktvA tatra lokAgre gatvA siddhayanti, pUrvAparakAlasyA'sambhavAdyatraiva samaye bhavakSayastasminneva samaye mokSastatra gatizca bhavatIti bhAvaH // 56 // atha lokAgre ceSatprAgbhArA yatsaMsthAnA yatpramANA yadvarNA ca vartate, tatsarvaM prAha- bArasahiM joyaNehiM, savvavassuvariM bhave, / IsIpabbhAranAmA u, puDhavI chattasaMThiyA // 57 // paNayAlasayasahassA, joyaNANaM tu AyayA / tAvaiyaM ceva vitthiNNA, tiguNo 'saahiypriro||58 // aTThajoyaNabAhallA, esA majjhami viyAhiyA / parihAyaMtI carimaMte, macchiyapattAo taNuyarI // 59 // ajjuNasuvanagamaI, sA puDhavI nimmalA sahAveNaM / uttANayachattayasaMThiyA ya, bhaNiyA jiNavarehiM // 60 // saMkhaMkakuMdasaMkAsA, paMDurA nimmalA subhA / sIAo joyaNe tatto, loyaMto u viyAhio // 61 // ||pnycbhiH kulakam // etAbhiH paJcabhirgAthAbhiH siddhazilAmISatprAgbhArAnAmnI varNayati-sarvArthasiddhasya nAmno vimAnasyopari dvAdazabhiryojanairISatpAgbhArAnAmnI pRthvI bhavet / kIdRzI sA bhUmiH ? chatrasaMsthitA, chatramAtapatraM tasya saMsthitaM saMsthAnamAkRtiryasyAH sA chatrasaMsthitA, iha sAmAnyoktAvapi chatramuttAnameva jJeyam // 57 // 1 tassevaparirao - anysNskrnne| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 seSatprAgbhArA pRthvI kIdRzI vartate ? tatsvarUpamAha - seSatprAgbhArA yojanAnAM paJcacatvAriMzacchatasahasrANyAyatA dIrghA vartate paJcacatvAriMzallakSayojanadIrghAstItyarthaH / ca punastAvantikaM tAvatpramANeva vistIrNA vartate, vistAreNApi paJcacatvAriMzallakSayojanapramANeti bhAvaH / tathA tasyA ISatprAgbhArAyA iti zeSaH, 'parirao' iti paridhistriguNaH sAdhiko jJeyaH / tadaikakoTidvicatvAriMzallakSatriMzatsahastradvizataikonapaJcAzadyojanAni kiJcidadhikAni, etAvAMstasyAH sarvaH paridhirbhavati // 58 // 234] punaH kathaMbhUtA sA ? aSTayojanabAhalyA, aSTa yojanAni bAhalyaM yasyAH sASTayojanabAhalyA, seSatprAgbhArA madhyapradeze iyatpramANasthaulyavatI jinairvyAkhyAtA / carimAnteSu sarvadigvartiSu paryantapradezeSu parihIyamAnA (hAnizcAtra vizeSA'nabhidhAne'pi pratiyojanamaGgulapRthaktvaM dRSTvyA) parisamantAt hAyantIti kSIyamAnA-pattalAbhavanti, makSikAyAH patra-makSikApicchaM, tasmAnmakSikApatrAdapi tanutarA'tisUkSmetyarthaH // 59 // punaH kIdRzI sA pRthvI ? arjuna suvarNamayI zvetakAJcanasvarUpA, punaH sA pRthvI svabhAvena nirmalA, punaH sA kIdRzI ? uttAnakamUrdhvamukhaM yacchatrakaM tadvatsaMsthitaM saMsthAnaM yasyAH sottAnacchatrakasaMsthitA, sA jina varairvyAkhyAtA bhaNitA / pUrvaM sAmAnyena chatrasaMsthitetyuktveha tUttAnacchatrasaMsthitetyuktam / tadvizeSata iti na punaruktidoSaH / athavAnyakartRkeyaM gAthA // 60 // punaH sA pRthvI zaGkhAGkakundasaGkAzA, zaGkhAGkakundAni pratItAni, tatsaGkAzA varNatastattulyA, ata eva pANDurA dhavalA nirmalA niSkalaGkA zubhA bhavyA sA pRthvI sItAbhidhA vartate / sItetyaparaM nAma, tasyAH sItAbhidhAyAH pRthivyA uparItyanena siddhazilAyA upariSTAdekaM yojanaM lokA-ntastu vyAkhyAtaH // 61 // iti siddhazilAsvarUpamuktvA tatra siddhAH kva tiSThantItyAhajoyaNassa u jo tattha, koso uvarimo bhave / tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNA bhave // 62 // yojanasya tatroparima-uparivartI yaH krozo bhavettasya krozasya SaSThe bhAge, ityanena satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuH zatatritayarUpe (333 ) dhanuH parimANe siddhAnAM tatrAvagAhanA'vasthitirbhavedityarthaH // 62 // puna: siddhAnAM svarUpamAha tattha siddhA mahAbhAgA, loyaggami paTTiyA / bhavappavaMcaummukkA, siddhiM varagaI gayA // 63 // tatra - tasmin lokAgre siddhAH pratiSThitAH santi / kIdRzAH siddhAH ? mahAbhAgA acintyazaktimantaH, punaH kIdRzAH ? bhavaprapaJconmuktAH, bhavA-nArakAdayo'vatArAsteSAM 1 aGka - zvetamaNivizeSa / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 235 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] prapaJco vistArastata unmuktA bhavaprapaJconmuktA bhavabhramaNarahitA ityarthaH / punaH kIdRzAH ? siddhiM varagatiM gatAH, siddhinAmnI pradhAnagatiM prAptAH / atra hi siddhAnAM bhavaprapaJconmuktA iti vizeSaNenA'calasvabhAva ukto'sti // 63 // atha siddhAnAM kiyatyavagAhanA bhavatItyAha usseho jassa jo hoi, bhavaMmi caramaMmi ya / tibhAgahINA tatto ya, siddhANogAhaNA bhave // 64 // yasya manuSyasya carame bhave'ntye bhave mokSagamanArhe janmani yAdRza utsedho bhavati, dehapramANaM bhavati, tato dehapramANAtsiddhAnAM mokSaprAptAnAM tRtIyabhAgahInA'vagAhanA bhavet // 64 // atha siddhAnAM kAlata Aha gatteNa ya sAIyA, apajjavasiyAvi ya / puttreNa aNAIyA, apajjavasiyAvi ya // 65 // te siddhA ekatvenaikasya kasyacinnAmagrahaNApekSayA sAdikAH, amuko munistadA siddha ityAdi sAdikAH siddhA bhavanti / ca punaste siddhA aparyavasitA - antarahitAH, mokSagamanAdanantaramantrAgamanA'bhAvAdantarahitAH, te siddhAH pRthaktvena bahutvena sAmastyApekSayA'nAdayo'nantAzca / / 65 // punasteSAmeva svarUpamAha arUviNo jIvaghaNA, nANadaMsaNasanniyA / aulaM suhaM saMpattA, uvamA jassa natthi u // 66 // te siddhA arUpiNo vartante, rUparahitatvena rasagandhasparzAnAmapyabhAvaH, lezyArahitA api / punaH kIdRzAH siddhAH ? jIvaghanAH, jIvAzca te ghanAzca jIvaghanAH, jIvAH saccidupayogayuktAH ghanA antararahitatvena jIvapradezamayAH, punaH kIdRzAH ? jJAnadarzanasaMjJitAH, kevalajJAnakevaladarzane eva saMjJA jAtA yeSAM te jJAnadarzanasaMjJitAH, jJAnadarzanopayogavanta ityarthaH / yataH - karmaklezavimokSAcca mokSe sukhamanuttaram // 66 // atha siddhAnAM kSetrasvarUpamAha loegadese te savve, nANadaMsaNasanniyA / saMsArapAranicchinnA, siddhi varagaiM gayA // 67 // te siddhAH sarvalokaikadeze tiSThanti ityanena "muktAH sarvatra tiSThanti, vyomavatpApavarjitAH / " iti sarvagatatvamatamapAstam / tathAtve sati sarvatra vedanAdiprasaGgAt / punaH Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 kIdRzAH ? jJAnadarzanasaMjJitA ityanena keSAJcid jJAnasaMjJA, keSAJcidarzanasaMjJA jainamate tu sarveSAM siddhAnAmubhe jJAnadarzane saMjJe jAte staH, jJAnadarzanamayAH siddhA ityarthaH / punaH kIdRzAH ? saMsArapAranistIrNAH, punarAgamanAbhAvAtsaMsAramatikrAntA ityanena keSAJcinmate bhaktoddhArArtha, dAnavAnAM vinAzArthaM bhUyobhUyo bhUmAvavatIrya bhaktakAryaM vidhAya mukti vrajati prabhuriti matamapi nirAkRtam / punaH kIdRzAH ? siddhi-varagatiM gatA ityanena kSINakarmANo'pi lokAgragamanasvabhAvenotpattisamaye sakriyatvamapyastIti gAthAbhiprAyaH // 67 // atha siddhAnabhidhAya saMsAriNo jIvAnAha saMsAratthA ya je jIvA, duvihA te viyaahiyaa| tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihA tarhi // 68 // ye jIvAH saMsArasthAste jIvA dvividhaastiirthkrairvyaakhyaataaH| te ke ? trasAH sthAvarAzca, ete dvividhAH / atha dvaividhye satyapyalpakathanatvAtpUrvaM sthAvarANAM nirdezaM karoti / tatra sthAvareSu trividhAH sthAvarAH santi // 68 // puDhavI AujIvA ya, taheva ya vaNassaI / eccee thAvarA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 69 // sthAvarAstrividhAH, jIvazabdasya pratyekaM sambandhAt pRthvyeva jIvAH pRthvIjIvAH, Apo jalaM, te eva jIvA ambujIvAzca, pRthivI cApazca pRthivyApastadUpA jIvAH pRthivyApjIvAH, tathaiva ca vanaspatirvanaspatijIvAH, jIvazarIrayoranyonyAnugatatvena kathaJcidabhedAtpRthivyApvanaspatiSu jIvavyapadezaH / ityete pRthivyAdayastrividhAH sthAvarAH santi / teSAM trayANAM sthAvarANAM bhedAn 'me' mama kathayatastvaM zrRNu // 69 // pRthivIbhedAnAha duvihA puDhavIjIvA, suhamA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 70 // pRthivIjIvastu dvividhA uktAH,sUkSmAzcarmacakSuragocarAH kevalajJAnagamyAH, tathA punaH pRthvIjIvA bAdarAH, te ca paryAptA aparyAptAzca, AhArazarIrendriyocchvAsaniHzvAsarUpAbhiH paryAptibhizcatasRbhiH zaktibhiryuktAH paryAptAH, tathA tebhyo viparItA aparyAptAH / sUkSmAH pRthvIjIvAH paryAptAH aparyAptAH, bAdarAH pRthvIjIvA: paryAptAaparyAptAH, evaM dvividhaaH||70|| tatra punareSAmuttarabhedAnAha bAyarA je u pajjattA, duvihA te viyAhiyA / saNhA kharA ya bodhavvA, saNhA sattavihA tahiM // 71 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [237 ___ ye bAdarAH pRthvIjIvAH paryAptA uktAste dvividhA vyAkhyAtAH / eke bAdarAH pRthvIjIvAH paryAptAH zlakSNAcUrNarUpAH, ca punareke bAdarAH pRthvIjIvA paryAptAH kharAH kaThinAzca bodhvyaaH| tatra zlakSNakharayoH pRthvIjIvayormadhye zlakSNAH pRthvIjIvAH saptavidhA jJAtavyAH // 71 // saptavidhatvamevAha- . kiNhA nIlA ya ruhirA ya, hAliddA sukkilA tahA / paMDupaNagamaTTiyA, kharA chattIsaIvihA // 72 // kRSNA: zyAmavarNAH, nIlA nIlavarNAH,rudhirA raktavarNAH, hAridrAH pItavarNAH,zuklA dhavalavarNAH, tathA paMDutti' pANDuvarNA ISacchubhrA ityarthaH / itthaM varNabhedena SaDvidhatvamuktam / iha ca pANDugrahaNaM kRSNAdivarNAnAmapi svasthAnabhedAntarasambhavasUcakam / saptamo bhedastu panakamRttikArUpa: panako hyatyantasUkSmatvenAkAze vartamAno loke pRthvItvenArUDhastasmAddhedatvena gRhItaH / ityanena zlakSNA pRthvI saptavidhoktA / atha kharA pRthvI SaTtriMzadvidhA tIrthaGkarairvyAkhyAtAH // 72 // tAn bhedAnAha puDhavI yasakkarA vAluyAya, uvale silA ylonnose| aya tauya taMbasIsaga, ruppa suvaNNe ya vayare ya // 73 // hariyAle hiMgulue, maNosilA sIsagaMjaNapavAle / abbhapaDalabbhavAluya, bAyarakAe maNivihANA // 74 // gomijjAe ya ruyage, aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / maragayamasAragalle, bhuyamoyaga iMdanIle ya // 75 // caMdaNagerUyahaMsagabbha-pulae sogaMdhie ya bodhvve| caMdappahaverulie, jalakaMte sUrakante ya // 76 // pRthvI zuddhA limpanayogyA 1, zarkarA 'maruNDAdirUpA karkaramayI 2, vAlukA ca sthalIbhUmau prasiddhA 3, upalo 'gaNDazailapASANakhaNDAdirUpA 4, zilA bRhatpASANamayI 5, 'loNose' iti lavaNoSe, lavaNaM ca uSA ca lavaNoSe, lavaNaM samudrAdibhya utpannam, tadapi pRthvIrUpameva 6, USA uSaramayI 6, ayo lohaM 8, trapukaM kastIraM 9, tAnaM prasiddhaM 1 'maraDIyA' iti gurjarabhASAyAM / 2 parvatamAMthI chUTA paDelA moTA paththara / 3 kalAi iti gurjarabhASAyAm / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 10, sIsakaM 11, rUpyaM 12, suvarNaM 13, ayazca trapukaM ca tAmraM ca sIsakaM ca rUpyaM ca suvarNaM cAyastrapukatAmrasIsakarUpyasuvarNAni, ete'pi pRthvIbhedA ityarthaH / ca punarvajraM hIrakaM 14 iti caturdaza bhedAH // 73 // haritAlaH 15, hiGgulaH 16, manaHzilA 17, prasiddhA / sIsako dhAtuvizeSo jasada iti loke 18, aJjanaM suramakaM 19, pravAlaM vidumaM 20, abhrapaTalaM 'bhoDala iti prasiddhaH 21, abhravAlukA abhrapaTalamizrA vAlukA'bhravAlukA 22, bAdarakAye-bAdarapRthvIkAye'mI bhedA uktAH / atha maNyabhidhAnApi pRthvyasti, tasmAmaNyabhidhAnAni maNInAM nAmAnyucyante, maNibhedA api pRthvIbhedA evetyarthaH // 74 // kAni kAni maNinAmAni ? gomayako gomedhamaNiH 23, ca punA svako svakanAmA maNiH 24, aGkaratnaM 25, sphaTikaranaM 26, lohitAkhyo maNiH 27, marakatamaNiH 28, masAragallazca 29, bhujagamocako maNiH 30, ca punarindranIlaratnaM 31, candanaH 32, gairikanAmA maNi: 33, haMsagarbhaH 34, pulakaH 35, punaH saugandhiko maNibadhavyaH 36, candraprabhaH 37, vaiDUryo maNiH 38, jalakAnto maNiH 39, sUryakAnto maNi: 40, atraitAsu gAthAsu kharapRthivyAH SaTtriMzadbhedA uktAH, gaNanAyAM tu catvAriMzadbhedAH saJjAtAstatkathaM ? tatrottaram-atra hi ratnAnAM kecidbhedAH keSucidratnabhedeSvantarbhavanti, tasmAnnAtra kazcidvItarAgavacaneSu doSAvakAzaH // 75-76 // ee kharapuDhavIe, bheyA chattIsamAhiyA / egavihamaNANattA, sumA tattha viyAhiyA // 77 // ete kharapRthivyA bhedAH SaTtriMzatsamAkhyAtAstIrthakarairuktAH, pRthvIbhedAtpRthvIsthA jIvA api bhinnA bhinnAH, tatra sUkSmabAdarapRthvIjIveSu sUkSmapRthvIjIvA ekavidhA anAnAtvAstIrthakarairvyAkhyAtAH / na vidyate nAnAtvaM yeSAM te'nAnAtvA abahubhedA uktA ityarthaH / pUrvaM sUkSmabAdarau mukhyabhedau dvau pRthvIkAyajIvAnAmuktau / ete hi sUkSmANAM bAdarANAmavAntarabhedA uktAH, mukhyavRttyA tveka eva sUkSmo bAdaro vaika eva bhedo'sti, nAnAtvaM nAstItyarthaH // 77 // atha tAn pRthvIjIvAn kSetrata Aha suhumA savvaloyaMmi, loyadese ya bAyarA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM caDavvihaM // 78 // sUkSmA ye pRthvIkAyajIvAste sarvasmiMzcaturdazarajjvAtmake loke santyabhivyApya sthitAH santi / bAdarAH pRthvIkAyajIvA lokadeze tiSThanti, lokasya dezo-vibhAgo lokadezastasmistiSThanti, bAdarA hi kvacitkasmiMzcitpradeze kadAcitsambhavanti, kadAcitkasmizcitsthAne na sambhavanti / 'itto' iti itaH kSetraprarUpaNAnantaraM teSAM pRthvIkAyajIvAnAM caturvidhaM kAlavibhAgaM - kAlato bhedaM vakSye // 78 // 1 abarakha / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [239 saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyA vi ya // 79 // santatiM prApya-pravAhamAzrityaite sUkSmA bAdarAzca pRthvIkAyajIvA anAdaya AdirahitAH, ca punaraparyavasitA apyantararahitA api, sthitiM pratItya, bhavasthitikAyasthitirUpAM sthitimAzritya, saMsAravartI jIvaH saMsAre pRthvIkAyAntarvartI san pRthvIkAye kiyatkAlaM tiSThatIti sthitivicAramAzritya jIvAH sAdikAH saparyavasitAzcApi vartante // 79 // bAvIsasahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 80 // asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kAyaM tu amuMcao // 81 // pRthvInAM - pRthvIkAyajIvAnAM varSANAM dvAviMzatisahastrANyutkRSTAyuH sthitirbhavet, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM sthitirbhavet // 80 / / bhavasthitimuktvA kAyasthitiM vadati 'asaMkheti' pRthvInAmiti pRthvIkAyajIvAnAM pRthvIkAyamamuJcatAM pRthvIkAye sthitiH saMsAre cedbhavati tadyutkRSTA'saGkhyakAlaM sthitirbhavet, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM sthitirbhavet, ko'rthaH ? yadi pRthvIkAyastho jIvaH pRthvIkAyatazcyutvA punaH punarnirantaraM pRthvIkAye evotpadyate, tadotkRSTamasaGkhyaM kAlaM yAvattiSThati, jaghanyaM tvantarmuhUrtaM tiSThatIti bhAvaH / itthaM dvividhAyA api sthiteH sAdiparyavasitatvamuktam // 81 // atha kAlasyAntargatameva kAlAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / vijaDhammi sae kAe, puDhavIjIvANamaMtaraM // 82 // pRthvIjIvAnAM svakIye kAye 'vijaDhaMmi' iti tyakte satyutkRSTamanantaM kAlamantaraM bhavati, jaghanyakamantaramantarmuhUrtaM bhavati |ko'rthH ? yadA hi pRthvIkAyastho jIvaH pRthvIkAyAccyutvA'parasmin kAye utpadyeta, tatazcyutvA punaH pRthvIkAye evotpadyeta tadA kiyadantaraM bhavati ? utkRSTamanantakAlaM, jaghanyamantarmuhUrtam / yadA pRthvIjIvasya pRthvIkAyAccyutirbhUtvA vanaspatikAye utpattiH syAttadA'nantakAlasyAntaraM jAyate, vanaspatikAyasthajIvasyAnantakAlasthititvAt, jaghanyamantaramantarmuhUrtaM bhavati // 82 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 etAnyeva bhAvata Aha eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI shssso||83|| eteSAM pRthvIjIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezata: saMsthAnanAmatazcApi sahasrazo vidhAnAni-bhedA bhavanti / sahasraza ityupalakSaNam, varNAditAratamyasya bahubhedatvenAsaGkhyAtabhedatvAdvarNAdInAM bhAvarUpatvAt // 83 // athApkAyabhedAnAha duvihA AujIvA u, suhamA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 84 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pakittiyA / suddhodae ya usse ya, haritaNU mahiyA hime // 85 // egavihamaNANattA, suhumA tattha viyAhiyA / suhamA savvaloyaMmi, loyadese ya bAyarA // 86 // tisRNAM gAthAnAmartha:-abjIvAstu dvividhAH, sUkSmAstathA bAdarA api, paryAptA aparyAptAzca, evamete dvividhAH punarvartante iti zeSa // 84 // atha punarbAdarA ye paryAptA abjIvAste paJcadhAH prakIrtitAH, zuddhodakaM meghasamudrAderjalam, avazyAyaH zaradAdiSu RtuSu prAbhAtikasUkSmavarSArUpaH, haritanuH sa pRthvIbhavastRNAgrabinduH, mahikA ghUmarI, garbhamAseSu sUkSmadhUmarUpajalavRSTirUpA, 'hime' iti himajalaM khandhAradezAdau prasiddham // 85 // tatra sUkSmA apkAyajIvA ekavidhA anAnAtvAstIrthakarairvyAkhyAtAH / tatra sUkSmA apkAyajIvAH sarvasmizcaturdazarajvAtmake loke vartante bAdarA apkAyajIvA lokasyaikadeze vartante // 86 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi y||87|| santati-pravAhamArgamAzrityApkAyajIvA anAdikAH, punaraparyavasitA api, sthitibhavasthitiM kAyasthitiM cAzritya sAdikAstathA saparyavasitA avasAnarahitA api vartante // 87 // satteva sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 88 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [241 apAmapkAyajIvAnAM saptaiva sahasrANi varSANAmutkRSTAyuSaH sthitirbhavet, jaghanyato'ntarmuhUrtaM bhavet // 88 // asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jhnniyaa| kAyaThiI AUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 89 // apAmapkAyajIvAnAM svaM svakAyamarthAdapkAyamamuJcatAmutkRSTA kAyasthitirasaGkhyakAlaM bhavati / jaghanyikA kAyasthitirantamahattaM bhavati / / 89 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomahattaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe, AujIvANamaMtaraM // 90 // apkAyajIvAnAM svakIye kAye tyakte satyaparasmin kAye utpadya punaH svakIye kAye utpattiH syAttadotkRSTamantaramanantakAlaM bhavati / jaghanyakamantaramantarmuhUrtaM bhavati / vanaspatikAye jIvo'nantakAlaM tiSThati, tadA'nantakAlamantaraM bhavatIti bhAvaH // 90 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso // 91 // eteSAmapkAyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzata: saMsthAnAdezatazcApi saMsthAnanAmatazcApi sahasrazo bahavo bhedA bhavanti // 93 // atha vanaspatijIvAnAha duvihA vaNassaI jIvA, suhumA bAyarA thaa| pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 92 // vanaspatijIvA dvividhAH, sUkSmAstathA bAdarAH, te sUkSmA bAdarAzcApi paryAptA aparyAptAzca dvividhA AkhyAtAH // 92 // bAyarA je u pajjattA, duvihA te viyAhiyA / sAhAsmasarIrA ya, pattegA ya taheva ya // 93 // ye bAdarA vanaspatijIvA: paryAptAste'pi dvividhA vyAkhyAtAH, sAdhAraNazarIrAzca punaH pratyekA vanaspatijIvAH // 93 // patteyasarIrA u NegahA te pakittiyA / rukkhA gucchA ya gummA ya, layA vallI taNA tahA // 94 // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 tatra sAdhAraNazarIravanaspatipratyekazarIravanaspatyormadhye pratyekavanaspatijIvAstvanekathAH prakIrtitAH, te ke ? ucyante-vRkSAH sahakArAdayaH 1, gucchA vRntAkakaNTakArikAdyAH 2, gulmA navamAlatIpramukhAH 3, latAzcampakAdyAH 4, vallyaH kuSmANDAdyA: 5, tathA tRNAH kuzAdyAH 6 // 94 // valayA pavvayA kuhaNA, jalaruhA osahI thaa| hariyakAyA bodhavvA, patteyA ii aahiaa||95|| valayA nAlikerakadalyAdyAH, iha teSAM zAkhAntarA'bhAvena latArUpatvamuktam, 7, parvajA IkSvAdyAH 8, kuhanA bhUmisphoTAdyAH 9, jalaruhAH kamalAdyAH 10, tathauSadhayaH zAlipramukhA 11, ca punarharitakAyAzca tandulIyakAdyAH 12, bodhavyA / ityamunA prakAreNa pratyekAH pratyekavanaspatijIvA AkhyAtAH // 95 // atha catasRbhirgAthAbhiH sAdhAraNavanaspatInAM nAmAnyAha sAhAraNasarIrA u, NegahA te pakittiyA / Alue mUlae ceva, siMgabere taheva ya // 96 // harilIsirilI sissirili. jAvaIke ya kaMdalI / palaMdUlasaNa kaMde ya, kaMdalI ya kuhuvvae // 9 // lohiNI hUyacchI hUya, tuhaggaya taheva ya / kaNhe ya vajjakaMde ya, kaMde sUraNae tahA // 98 // assakannI ya bodhavvA, sIhakannI taheva y| musaMDhI ya halidde ya, NegahA evamAio // 99 // ye tu sAdhAraNazarIrAH sAdhAraNavanaspatijIvA anantakAyavanaspatijIvAste'pyanekadhA anekaprakArAH prakIrtitAH, teSAM ca madhye keSAJcitprasiddhAnAM nAmAnyAha-AlukaH, AlUpiNDAluraktAlukakandaH 1, tathA mUlakaM prasiddhaM 2, zrRGgaberakamAIkaM 3, tathaiva ca // 96 // harilInAmA kandaH 4, sirilInAmA kandaH 5, sissirilInAmApi kandaH 6, ete kandavizeSAH |yaavtiko'pi kandavizeSa: 7, kandalI kandaH 8, palANDukandaH 9, yo dezavizeSe mAMsarUpaH kando bhavati / lasUnakandastu prasiddhaH 10, kuhuvratakandalIkando'pi kandavizeSaH 11, // 97 ||lohiniikndH 12, hutAkSIkandaH13, hUtakandaH 14, tuhakandaH 15, kRSNakandaH 1 osahItiNA-anyasaMskaraNe, tatra vyAkhyA:-auSadhyAH-phalapAkAntAstadUpANi tRNAni auSadhitRNAnizAlyAdIni bRhadvRttyAM pa06 92 A / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 243 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] 16, vajrakandaH 17, sUraNakandastathA 18 // 99 // azvakarNI kando bodhavyaH 19, tathaiva siMhakarNIkandaH 20, musaNDhIkandaH 21, haridrAkandaH 22, caivamAdikA anekadhAH kandajAtayo jJeyAH / / 99 / / sAdhAraNalakSaNamidaM "" gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM, jaM ca hoi nicchIraM / jaMpi ya paNaTThasaMdhi, anaMtajIvaM viyANAhi // 1 // " egavihamanANattA, suhumA tattha viyAhiyA / sumA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA // 100 // sUkSmA vanaspatikAyajIvA ekavidhA anAnAtvA vyAkhyAtAH, tatra sUkSmA vanaspatijIvA nigodanAmAnaH sarvasmiMzcaturdazarajjvAtmake loke vyAptAH santiH / bAdarA vanaspatijIvA lokadeze'bhivyApya sthitAH santi / kutracitpradeze bhavanti, kutracitpradeze na bhavantItyarthaH // 100 // saMta pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 101 // santatiM prApyaite vanaspatijIvA anAdayaH punaraparyavasitAH santi / kAyasthitiM ca pratItyAzritya sAdikAH saparyavasitAzca santItyarthaH // 101 // dasa ceva sahassAI, vAsANukkosiyA bhave / vaNasaINa AuMtu, aMtomuhuttaM jahaNNiyA // 102 // vanaspatInAM pratyekavanaspatijIvAnAM varSANAM daza sahastrANyutkuSTAyuH sthitirbhavet / jaghanyikA sthitizcAntarmuhUrtaM bhavet / sAdhAraNAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva sthitirasti, tasmAdatra pratyekavanaspatijIvAnAmeva sthitirjJeyA // 102 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI paNagANaM, taM kAyaM tu amuMcao // 103 // panakAnAM panakopalakSitaphUlaNivanaspatijIvAnAM taM svakIyaM kAyamamuJcatAM kAyasthitirutkRSTato'nantaM kAlaM, jaghanyatazcAntarmuhUrtaM kAyasthitirjJeyA / ko'rthaH ? yadA hi panakajIva: panakAccyutvA punaranantaratvena panakatve evotpadyate, tadaivamutkRSTato'nantakAlaM tiSThati / jaghanyato'ntarmuhUrtameva tiSThatIti bhAvaH / panakAnAM ceha sAmAnyena vanaspatijIvAnnigodatvenotkRSTato'nantakAlamucyate, vizeSApekSayA hi pratyekavanaspatInAM tathA nigodAnAM bAdarANAM sUkSmANAM vA'saGkhyeyakAlaivA'vasthitiH / uktaM ca bhagavatyAm 1 gUDhazirAkaM patraM, sakSIraM yacca bhavati nikSIram / yadapi praNaSTasandhikamanantaM jIvaM vijAnAhi // 1 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 ___ "patteyasarIrabAyaravaNassaikAiyANaM bhaMte kevaiyaM kAlaM kAiThiI paNNattA? goyamA ! jahantreNa antomuhuttaM, ukkoseNaM sattara sAgarovamakoDAkoDIo / nigodeNaM bhaMte niodetti kAlato kiicciraM hoti ? jahanneNaM taM ceva, ukkoseNaM anantaM kAlaMti" / / 103 / / atha kAlasyAntaramAha asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / vijaDhaMmi sae kAe, paNagajIvANamaMtaraM // 104 // panakajIvAnAM svakIye kAye tyakte satyaparasmin pRthivyAdiSu kAyeSUtpadya punaH panakatvenotpadyamAnAnAmutkRSTamasaGkhyakAlamantaraM bhavati, jaghanyamantaramantarmuhUrtaM bhavati / iti kAlAntaraM pratipAditam // 104 // atha prakRtamupasaMhRtyAgetanaM sambandhaM sUcayati eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso // 105 // eteSAM sUkSmabAdaravanaspatijIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhavanti / sahasrazaH zabdenAsaGkhyeyA anantAzca bhedA bhvntiityucyte||105|| iccee thAvarA tivihA, samAseNa viyaahiyaa| itto ya tase tivihe, vucchAmi aNupuvvaso // 106 // ityamunA prakAreNaite trividhAH sthAvarAH pRthvIjalavanaspatijIvAH, tiSThantItyevaMzIlA: sthAvarAH samAsena vyAkhyAtAH, vistarato'mI bahubhedAH santi / ito'nantaraM trividhAMsrasAnanupUrvazo'nukrameNa vakSyAmi // 106 // teu vAU ya bodhavvA, orAlA ya tasA tahA / iccee tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 107 // tejoyogAttejAMsyagnayastadvartino jIvA api tathoktAH, evaM vAyavazca, tathA orAlA ityudArA ekendriyApekSayA sthUlA dvIndriyAdayazca trasAH, ityete trasAstrividhAH santi / teSAM tejovAyudvIndriyAdInAM ca bhedAn me kathayato yUyaM zrRNuteti / atra yadyapi tejovAyvozca sthAvaranAmakarmodaye'pi trasanamasti, tatastejovAyvorgatimattvAdudArANAM ca labdhito'pi trasatvamasti, yato hi trasyanti-dezAddezAntaraM saGkrAmantIti trasA iti vyutpttiH||107 // 1 pratyekazarIrabAdaravanaspatikAyikAnAM bhadanta ! kiyantaM kAlaM kAyasthitiH prajJaptA ? gautama ! jaghanyena antarmahartama, utkRSTana saptatiH sAgaropamakoTIkoTyaH / nigodAnAM bhadanta ! nigoda iti kAlataH kiyacciraM bhavati ? jaghanyena taccaiva, utkarSeNa anantaM kAlamiti / / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [245 duvihA teujIvA ya, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 108 // tejojIvAH sUkSmAstathA bAdarAzca, te punaH paryAptA'paryAptabhedena dvividhAH santi / sUkSmA agnijIvAH paryAptA aparyAptAzca vartante // 108 // bAyarA je u pajjattA, NegahA te viyAhiyA / iMgAle mummure agaNI, acci jAlA taheva ya // 109 // ye bAdarAH paryAptA agnijIvAste'nekadhA vyAkhyAtAH / aGgAraH prajjvalitendhana khaNDarUpaH, murmuro bhasmamizritAgnikaNarUpo'gniH agnizcoktabhedAdatiriktaH, arciH pradIpAdeH zikhA, jvAlA chinnamUlA yA jvAlopariSTAt sphurantI dRzyate, tathaiveti pAdapUraNe // 109 // ukkA vijjU ya bodhavvA, NegahA evmaaiaa| egavihaM aNANattA, suhumA te viyAhiyA // 110 // ulkAgnistArAvadAkAzAtpatan yo dRzyate, vidyuttaDidagniH, evamAdikA anekadhA agnijIvA bodhavyAH / te'gnayaH sUkSmA ekavidhA eva, anAnAtvA vyAkhyAtAH // 110 // suhamA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 111 // sUkSmAgnijIvAH sarvasmizcaturdazarajjvAtmake loke santi, bAdarA agnikAyajIvA lokadeze, caturdazarajjvAtmakalokasyaikadeze sArdhadvitIyadvIpe santi, iti kSetravibhAga uktaH / ito'nantaraM teSAmagnikAyajIvAnAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 111 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 112 // agnikAyajIvAH santatiM prApyA'nAdikA-AdirahitAstathA'paryavasitAH, sthiti pratItyAyurAzritya sAdikA:-saparyavasitA api antenApi sahitA vartante // 112 // -tinneva ahorattA, ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI teUNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 113 // tejasAM-tejojIvAnAmutkRSTena trINyahorAtrANyAyuHsthitirvyAkhyAtA, jaghanyikA cAyu:- sthitirantarmuhUrtaM jJeyetyarthaH // 113 // 17 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 bhavasthitimuktvA kAyasthitimAha asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannayaM / kAyaThiI teUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 114 // tejasAM tejaskAyajIvAnAM svaM kAyamamuJcatAmutkRSTamasaGkhyaM kAlaM sthitirbhavati / tejaskAyastho jIvo mRtvA'nantaraM tejaskAye evotpadyate tadA'saGkhyaM kAlaM tejaskAye tiSThatItyarthaH / jaghanyamantarmuhUrtaM tiSThati // 114 // atha kAlasyAntaraM vadati aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe, teujIvANamaMtaraM // 115 // tejojIvAnAM svakIye tejaskAye tyakte satyutkRSTamantaramanantakAlam, tejaskAyajIvAstejaskAyAccyutvA'parasmin kAye utpadya punastejaskAye utkRSTamanantakAlasyAntareNotpadyante, jaghanyamantaraM cedbhavati, tadAntarmuhUrtaM bhavati / navasamayAdArabhya kiJcidUnaM ghaTikAdvayamantarmuhUrtamucyate // 115 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso // 116 // eteSAmagnikAyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhedA bhavanti // 116 // duvihA vAujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 117 // vAyujIvA dvividhAH sUkSmA bAdarAH, te punaH paryAptAparyAptabhedena dvidhA santi // 117 // bAyarA je u pajjattA, paMcahA te pakittiyA / ukkaliyA maMDaliyA, ghaNaguMjA suddhavAyA ya // 118 // te bAdarA vAyukAyajIvAH paryAptAparyAptAste punaH paJcadhA prakIrtitAH, paJca kathanamAtrataH, vAyavo hyanekavidhAH santi / utkalikAvAyuryaH sthitvA sthitvA vAti 1, maNDalikAvAyurtRlikAvAyuH 2, ghano ghanarUpo vAyurghanavAyU ratnaprabhAdyadhovartI mahAvAyuH 3, guJjan vAtIti guJjAvAyuH 4, zuddhA vAyavaH stokaM stokaM ye vAnti 5 // 118 // saMvaTTagavAyA ya, NegahA evamAIo / egavihamaNANattA, suhumA te viyAhiyA // 119 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [247 saMvartakavAyavaste, yairvAyubhistRNAdaya ekasmAtsthAnAtsthAnAntaraM nIyante, evamAdayo'nekadhA vyAkhyAtAH, paraM vAyujAtisAmAnyenaikavidhA anAnAtvAstIrthakaraiste sUkSmavAyukAyajIvA vyAkhyAtAH // 119 // suhamA savvaloyammi, logadese ya bAyarA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 120 // sUkSmA vAyukAyajIvAH sarvasmizcaturdazarajjvAtmakaloke sthitAH santi / bAdarA vAyukAyajIvA lokaikadeze sthitAH santIti kSetravibhAga uktaH / ito'nantaraM teSAM vAyukAyajIvAnAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 120 // saMtaI pappaNAiyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 121 // santatiM pravAhamArgamAzritya vAyukAyajIvA anAdayastathA'paryavasitA api / punaH sthitiM pratItya te sAdikAH saparyavasitAzca vartante // 121 // tinneva sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI vAUNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 122 // vAyUnAM-vAyukAyajIvAnAM trINi varSasahasrANyutkRSTAyuH sthitirbhavati / jayanyikA sthitirantarmuhUrtaM bhavati // 122 // atha kAyasthitimAha asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI vAuNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 123 // vAyUnAM-vAyukAyajIvAnAM svaM kAyaM vAyukAyamamuJcatAmasaGkhyeyakAlamutkRSTA sthitiyAkhyAtA, jaghanyikA sthitirantarmuhUrtaM bhavati / vAyukAyAccyutvA punarvAyukAye evotpadyate, tadotkRSTAsaGkhyeyakAlaM, jaghanyatazcApyantarmuhUrtaM sthitirvyAkhyAtetyarthaH // 123 // atha kAlasyAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe, vAujIvANamaMtaraM // 124 // vAyujIvAnAM svakIye kAye tyakte satyutkRSTamanantakAlaM, jaghanyamantarmuhUrtamantaraM bhavati / etAvatA vAyukAyastho jIvo vAyukAyAccyutvA'parasmin kAye utpadya punarvAyu-kAye Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 utpadyate, tadA kiyatkAlasyAntaraM bhavati ? tadotkRSTato'nantakAlasyAntaraM bhavati, jaghanyatazcAntarmuhUrtamantaraM bhavati // 124 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAi sahassaso // 125 // eteSAmutkalikAdivAyUnAM vAyukAyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnA'dezatazcApi sahasrazo vidhAnAni - bahavo bhedA bhavantItyarthaH // 125 // evaM tejovAyutrasAnuktvodAratrasAnAha orAlA ya tasA je u, cauvvihA te pakittiyA / beiMdiya teiMdiya, cauro paMcendiyA ceva // 126 // ye udArAstrasAdvIndriyAdayaste caturvidhAH prakIrtitAH, dvIndriyAH 1, trIndriyAH 2, caturindriyAH 3, paJcendriyAH 4 caiva pAdapUraNe / ete trasA udArA - bRhaccharIrAH // 126 // beiMdiyA ya je jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajjattA, evamee suNeha me // 127 // 1 dvIndriyAH kAyarasanendriyayuktA jIvAste dvividhAH prakIrtitAH / te paryAptA aparyAptAzca, evamamunA prakAreNaite dvIndriyAH santIti vAkyaM me kathayato yUyaM zrRNuta // 127 // kimiNo somaMgalA ceva, alasA mAyavAhayA / vAsImuhA ya sippIyA, saMkhA saMkhaNagA tahA // 128 // palloyANupallayA ceva, taheva ya varADagA / jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 129 // " kRmayo'pavitrajIvAH ca punaH somaGgalA dvIndriyajIvavizeSAH, alasA varSAkAle mRttikodbhavAH, mAtRvAhakAzcaDelagijAI iti lokaprasiddhimanto dvIndriyajIvAH / vAsImukhA vAsIsadRzavadanA jIvAH, tathA zukyo muktAphalayonayaH, zaGGkhA vRddhajalajAH, tathA zaGkhanakA laghavo varSAsu mRttikodbhavAH // 128 // pallakAzca punaraNupallakAstathaiva varATakAH kapardakAH, jalUkA rudhirapAH, jAlakA api dvIndriyajIvavizeSAH, tathaiva candanA akSA:, yeSAmavayavAH sthApanAyAM sthApyante / dvandrayANAM madhye kecitprasiddhAH kecidaprasiddhAH santi // 129 // 1 apekSAe / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [249 ii beiMdiyA ee, NegahA evamAio / loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA // 130 // ityamunA prakAreNaite dvIndriyA evamAdayo'nekadhA anekanAmano vartante / sarve dvIndriyA jIvA lokaikadeze - caturdazarajjvAtmakalokasyaikadeze jalAzrayAdau tiSThanti, sarvatra na vyAkhyAtAH santi // 130 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 131 // te dvIndriyAH santatiM prApya - pravAhamAzrityAnAdayastathA'paryavasitA api santi / sthitiM bhavasthiti kAyasthitiM ca pratItya sAdikAH saparyavasitA api santi // 131 // pUrvaM bhavasthiti vadati vAsAiM bArase ceva, ukkoseNa viyAhiyA / beiMdiyaAuThiI, aMtomuhattaM jahaniyA // 132 // dvIndriyANAM dvAdazavarSANyAyuHsthitirutkRSTA vyAkhyAtAsti, jaghanyato'ntarmuhUrta, navasamayAdArabhya kiJcidUnaM ghaTikAdvayamAyuSaH sthitirvyAkhyAtA // 132 // atha kAyasthitimAha saMkhijjakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / beiMdiyakAyaThiI, taM kAyaM tuM amuMcao // 133 // dvIndriyajIvAnAM taM svakIyakAyaM dvIndriyakAyamamuJcatAM kAyasthitirutkRSTA saGkhyeyakAlaM sthitiH, jaghanyato'ntarmuhUrta sthitirastItyarthaH // 133 // atha kAlasyAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / beiMdiyajIvANaM, aMtareyaM viyAhiyaM // 134 // dvIndriyajIvAnAM svakIyayonityAge satyaparasmin kAye utpadya punardIndriyayonAvevotpadyate, tadotkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyato'ntarmuhUrtaM kAlasyAntaraM bhavati / yadA hi dvIndriyo jIva vayonezcyutvA vanaspatAvutpadyate, tadAnantaM kAlaM tiSThati / tato'nantakAlasyAntaraM bhani / pazcAtpunaHndriyatve utpadyate ityarthaH // 134 // eesi vanao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 135 // Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga-2 eteSAM dvIndriyANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazca sahasrazo bahUni vidhAnAni bhedA bhavantIti zeSaH // 135 // atha trIndriyAnAha teiMdiyA uje jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 136 // ye trIndriyajIvAH zarIrarasanAghghrANendriyatrayayuktAste paryAptAparyAptabhedena dvividhAH prakIrttitAH / teSAM trIndriyajIvAnAM bhedAn 'me' mama kathayato yUyaM zrRNuta // 136 // kuMthupivIliudaMsA, ukkaluddehiyA tahA / taNahArakaTThahArA, mAlUgA pattahAragA // 137 // 'kappAsaTThimi jAyA, tiMdugA taosamiMjagA / sadAvarI ya gummI ya, bodhavvA iMdagAyagA // 138 // iMdagovagamAIyA, NegavihA evamAIo / loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA // 139 // 'kuMthupivIliuhaMsA' kunthurlaghuzarIrastrIndriyajIvaH, pipIliH kITikA, usAstrI'ndriyajAtivizeSAH, utkaliko jantuvizeSa:, tathopadehikAtRNahArakASTahArA ete'pi trIndriyajIvavizeSAH, mAlUkA: patrahArakAH, ete'pi trIndriyajIvavizeSAH // 137 // karpAsAsthijAtAstindukAH, punastantusamiMjikA api trIndriyajIvavizeSAH, sadAvarI, ca punargulmIti yUkAH, , tathendrakAyakA ityapi kutracillokaprasiddhAH // 138 // indragopakAdikAH, indragopako mamola iti prasiddhaH / evamAdikAstrIndriyA anekadhA jIvAste sarve lokaikadeze vyAkhyAtAH // 139 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / Thi paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 140 // ete trIndriyajIvAH santatiM prApyAnAdayo'paryavasitAH, sthitiM bhavasthitiM kAyasthiti ca pratItya sAdikAH saparyavasitA api // 140 // egUNapatrahorattA, ukkoseNa viyAhiyA / teiMdiyaAuThiI, aMtomuhuttaM jahanniyA // 141 // 1 kappAsaTThimijA ya - anyasaMskaraNe // Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [251 trIndriyajIvAnAmekonapaJcAzaddinAnyutkRSTAyuHsthitivyAkhyAtA, jaghanyakAntarmuhUrtamAyuHsthitirastIti bhAvaH // 141 // atha kAyasthitimAha saMkhijjakAlamukkosaM, antomuhattaM jahannayaM / teiMdiyakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 142 // trIndriyANAM svaM kAyaM trIndriyakAyamamuJcatAM mRtvA tatraivotyadyamAnAnAmutkRSTA saGkhyeyakAlaM sthitiH, jaghanyatastvantarmuhUrtameva sthitirasti // 142 // atha kAlasyAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, antomuhuttaM jahannayaM / . teiMdiyajIvANaM, antaraM tu viyAhiyaM // 143 // trIndriyajIvAnAM svakAyAccyutvA'nyatra yonAvutpadya punastrIndriyayonAvutpadyate, tadotkRSTamanantakAlamantaraM bhavati / vanaspatikAye'nantakAlasya sambhavAt / jaghanyamantaramantarmuhUrta vyAkhyAtam // 143 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 144 // eteSAM trIndriyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzatazca saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhavanti // 144 // atha caturindiyAnAha cariMdiyA yaje jIvA, duvihA te pkittiyaa| pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 145 // caturindriyA ye jIvAH sparzanarasanaghrANacakSuHsahitAste ca paryAptAparyAptabhedena dvividhAH prakIrtitAH, teSAM bhedAn 'me' mama kathayato yUyaM zrRNuta // 145 // aMdhiyA pottiyA ceva, macchiyA masagA thaa| bhamare kIDapayaMge ya, DhikuNe kuMkuNe tahA // 146 // kukkuDe siMgarIDI ya, naMdAvatte ya vicchie / Dole ya bhiMgarIDI ya, viralI acchivehae // 147 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 acchile mAhae 'acchi, roDae cittapattae / ohiMjaliyA jalakArI ya, 'nIyayA taMbagAiyA // 148 // tisRbhirgAthAbhizcaturindriyajIvAnAM nAmAni-andhikA, ca punaH pauttikA, makSikA tathA mazakA, bhramarastathA kITa: pataGgazca, tathA DhiGkuNastathA kuGkuNaH, ete caturindriyA jantavaH // 146 // punaH kurkuTaH, zrRGgarITI, nandyAvarttaH, vRzcikaH, DolaH, bhRGgarITakaH, vIralI akSivedhakaH // 147 // akSilo mAgadhaH, akSo roDakazcitrapatrA, upadhijalakaH, jalakArI, nIcakastAmrakaH // 148 // etAni dezIyanAmAni tattaddezaprasiddhAni / ii cariMdiyA ee, NegahA evmaaiio| logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA // 149 // ityamunA prakAreNaite caturindriyA evamAdikA anekadhA santi / te sarve caturindriyA lokasya-caturdazarajjvAtmakalokasyaikadeze parikIrtitAH // 149 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 150 // santati prApya te jIvA anAdayastathA'paryavasitAzcApi, sthiti-bhavasthiti kAyasthitiM ca pratItya sAdayaH saparyavasitA api santi // 150 // chacceva ya mAsAU, ukkoseNa viyAhiyA / cauridiyaAuThiI, antomuhuttaM jahaniyA // 151 // caturIndriyANAmutkRSTA SaNmAsAyuHsthitirvyAkhyAtA, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM sthitirvyAkhyAtA // 151 // bhavasthitimuktvA kAyasthitimAha saMkhejjakAlamukkosaM, antomuhuttaM jahanniyA / cauridiyakAyaThiI, taM kAyaM tu amuMcao // 152 // caturindriyANAM svaM kAyamamuJcatAM punaH punastatraivotpadyamAnAnAM saGkhyeyakAlamutkRSTA sthitirasti, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM yAvadvyAkhyAtA // 152 // atha kAlAntaramAha___ aNaMtakAlamukkosaM, antomuhattaM jahanniyaM / vijaDhaMmi sae kAe, antareyaM viyAhiyaM // 153 // 1 acchiroDae vicitte cittptte-anysNskrnne| 2 niiyaa-anysNskrnne|| Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [253 caturindriyANAM svakArya tyakte sati punaranyasmin kAye utpadya punazcaturindriyakAye utpadyate, tadotkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyato'ntarmuhUrtamantaraM jJeyam // 153 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAiM sahassaso // 154 // eteSAM caturindriyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahastrazo vidhAnAni bahavo bhedA bhavanti // 154 // atha paJcendriyabhedAnAha paMceMdiyA ya je jIvA, cauvvihA te viyAhiyA / neraiyA tirikkhA ya, maNuA devA ya AhiyA // 155 // paJcendriyAzca ye jIvAste caturvidhA vyAkhyAtAH, te paJcendriyA jIvA nairayikAstiryaJco manujAzca punardevA AkhyAtAstIrthakarairvyAkhyAtAH / / 155 // 'neraiyA sattavihA, puDhavIsu satsu bhave / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 156 // saptasu ratnaprabhAdiSu narakapRthvISu saptavidhAste nairayikA bhaveyuH, te punarvairayikAH paryAptA aparyAptAzca santi / sapta nairayikA: paryAptAH, sapta nairayikA aparyAptAH / evaM caturdazaprakArAMsteSAM bhedAn 'me' mama kathayataH sato yUyaM zrRNuta // 156 // pUrvaM saptanarakapRthvInAM svarUpamAha rayaNAbhA 1 sakkarAbhA 2, vAluyAbhA 3 ya AhiyA / paMkAbhA 4 dhUmAbhA 5, tamA 6 tamatamA 7 tahA // 157 // ratnAnAM vaiDUryAdInAmAbhA ivAbhA yasyAH sA ratnAbhA, ratnakANDasya bhavanapatibhavanasyAbhA ivAbhA yasyAH sA ratnAbhA 1 / zarkarA zlakSNapASANarUpA, tadAkArA AbhA yasyAH zarkarAbhA 2 / vAlukA zlakSNarajaH saddagAbhA yasyAH sA vAlukAbhA 3 / paGkasyAbhevAbhA yasyAH sA paGkAbhA 4 | dhUmasyAbhevAbhA yasyAH sA dhUmAbhA, yadyapi tatra dhUmasyAbhAvo'sti, tathApi tatra tadAkArapudgalAnAM pariNAmo'stIti dhUmAbhA 5 / tamaH prabhA tamorUpAndhakAramayI tamAbhA 6 / tamastamA, prakRSTaM tamastamastamaH, tanmayI atyantAndhakAramayItyarthaH 7 / saptavidhanarakapRthvItvena tadantarvartino'pi narakajIvAH saptadhA vyAkhyAtAH, te punaH paryAptAparyAptabhedA-ccaturdazadhA jJeyAH // 157 // 1 neraiyA sattavihA, puDhavIsu sattasu bhave / rayaNAbhasakkarAbhA, vAluyAbhA ya AhiyA // 156 // paMkAbhA dhUmAbhA, tamA tamatamA thaa| ii neraiyA ee, sattahA parikittiyA // 157 // ime dve gAthe anyasaMskaraNe evaM staH // Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 iti saptanarakapRthvInAM svarUpamuktvA'tha nAmAnyAha dhammA vaMsagA selA, tahA aMjaNariTThagA / maghA mAghavaI ceva, NArayA ya puNo bhave // 158 // dhammA prathamA pRthvI 1, dvitIyA vaMzakA 2, tRtIyA zailA 3, tathA caturthyaJjanA 4, ariSTA paJcamI 5, maghA SaSThI 6, mAghavatI saptamI 7 / atra vAsino nArakAH saptadhA bhaveyuH // 158 // rayaNAi guttao ceva, tahA dhammAi nnaamo| ii neraIyA ee, sattahA parikittiyA // 159 // ratnaprabhAdayo gotrato jJeyAH, tathA dharmAdayo nAmato jJeyAH, ityamunA prakAreNaite nairayikAH saptadhA parikIrtitAH // 159 // atra kSetravibhAgamAha logassa egadesaMmi, te savve u viyAhiyA / itto kAlavibhAgaMtu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 160 // te sarve nArakA lokasyaikadeze vyAkhyAtAH, anyatra sarvatra na santItyarthaH / 'itto' ito'nantaraM teSAM nArakANAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 160 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 161 // santatiM prApya pravAhamAzritya te nArakA anAdayo'paryavasitAzcApi / sthiti kAyasthitimAzritya sAdayaH saparyavasitAzcApi vartante // 161 // sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viyAhiyA / paDhamAe jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 162 // prathamAyAM narakapRthivyAM ratnaprabhAyAmutkRSTena trayodaze prastaTe ekaM sAgaropamAyuHsthitirvyAkhyAtA, jaghanyena dazavarSasahasrikAyuHsthitirvyAkhyAtA // 162 // tinneva sAgarAu, ukkoseNa viyAhiyA / doccAe jahanneNaM, egaM tu sAgarovamaM // 163 // dvitIyAyAM narakapRthivyAM zarkarAbhAyAmantime prastaTe nArakANAmutkRSTatvena trINi sAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA / jaghanyena tvekaM sAgaropamamAyuHsthitirvyAkhyAtA // 163 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [255 satteva sAgarAU, ukkoseNa viyAhiyA / taiyAe jahanneNaM, tinneva sAgarovamA // 164 // tRtIyAyAM narakapRthivyAM vAlukAprabhAyAmantime prastaTe utkRSTataH saptasAgaropamANyAyu:- sthitirvyAkhyAtA, jaghanyatastrINi sAgaropamANi sthitirvyAkhyAtA // 164 // dasasAgarovamAo, ukkoseNa viyAhiyA / cautthIe jahanneNaM, satteva sAgarovamA // 165 // caturthyAM narakapRthivyAM paGkaprabhAyAmantye prastaTe utkRSTena dazasAgaropamANi sthitirvyAkhyAtA / jaghanyena saptasAgaropamANyAyuHsthitiH kathitA // 165 // sattarasa sAgarAo, ukkoseNa viyAhiyA / paMcamAe jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 166 // paJcamAyAM narakapRthivyAM dhUmaprabhAyAmantye prastaTe saptadazasAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA / jaghanyena tu dazasAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA // 166 // bAvIsasAgarAo, ukkoseNa viyAhiyA / chaTThIe jahanneNaM, sattarasasAgarovamA // 167 // SaSThyAM narakapRthivyAM tamaHprabhAyAmantye prastaTe utkRSTena dvAviMzatisAgaropamANyAyu:sthitirvyAkhyAtA / jaghanyena saptadazasAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA // 167 // tittIsasAgarAo, ukkoseNa viyAhiyA / . sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 168 // saptamyAM narakapRthivyAM tamastamaHprabhAyAmantye prastaTe utkRSTena trayastriMzatsAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA / jaghanyena dvAviMzatisAgaropamANyAyuHsthitirvyAkhyAtA // 168 // jA ceva AuThiI, neIyANaM viyAhiyA / sA tesiM kAyaThiI, jahannukkosiyA bhave // 169 // nArakANAM yA jaghanyotkRSTata AyuHsthitirvyAkhyAtA, saiva teSAM nArakANAM kAyasthitirjaghanyotkRSTatazca vyAkhyAtA / yato hi nArako jIvo mRtvA punarnarakabhUmau notpadyate, anyatra garbhajaparyAptasaGkhyeyavarSAyuSkeSUtpadyate, pazcAnnanarake utpadyate notpadyate ca // 169 // atha kAlAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahanniyaM / vijaDhaMmi sae kAe, neraDyANaM tu aMtaraM // 170 // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 nArakANAMtusve kAye tyakte satyutkRSTaMkAlasyAntaramanantakAlaM bhavati, jaghanyato'ntamuhUrta kAlAntaraM bhvti|ydaanytrnrkaatkshcinnaarkshcyutvaa garbhajaparyAptamatsyAdiSUtpadyate, tatra cAtyantaduSTAdhyavasAyatvAdantarmuhUrtamAyuH prapAlya mRtvAnyatamanarake utpadyate // 17 // eesi vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 171 // eteSAM nArakANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bahavo bhedA bhavanti // 171 // atha paJcendriyatirazcAM bhedAnAhapaMceMdiyA tirikkhA ya, duvihA te viyAhiyA / samucchimA tirikkhA ya, gabbhavavaMtiyA tahA // 172 // paJcendriyAstiryaJco dvividhA vyAkhyAtAH, te ke ? saMmUrchimAstiryaJcastathA garbhavyukrAntikAstiryaJcazca / tatra sampUrchA'tizayamUDhabhAvastena nirvRttA niSpannAH sammUrchimAH, sammUrchimAzca te tiryaJco sammUrchimatiryaJco manaHparyAptirahitAH sadA sammUrchitA iva tiSThanti / garbhavyutkrAntikA-garbhajA manaHparyAptisahitAH // 172 // duvihA te bhavetivihA, jalayarA thalayarA thaa| khahayarA ya bodhavvA, tesiM bhee suNeha me // 173 // te dvividhAssammUrchimA garbhajAzca tiryaJcaH punastrividhA bodhavyAH / tat traividhyaM yathA jalacarAH sthalacarAstathA khacarAH santi / ete trayo'pi dvividhAH garbhajAH sammUrchimAzca jJeyAH / teSAM bhedAn me kathayato yUyaM zrRNuta // 173 // atha jalacarabhedAnAha macchA ya kacchabhA ya vi, gAhA ya magarA thaa| sisumArA ya bodhavvA, paMcahA jalayarAhiyA // 174 // ete jalacarAH paJcadhA AkhyAtAH / ete ke ? matsyA mInAH, kacchapAH kUrmAzcApi, grAhAstantukajIvAH, makarA-mahAmatsyAH,zizumArA apimtsyvishessaaH| eteSu paJcasubhedeSu bahUnAM bhedaanaamntrbhaavH|yto hi yAvantaHsthalajIvAstAvantaeva jalajIvA ityukteH||174|| loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 175 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [257 te sarve jalacarA jIvA lokaikadeze vyAkhyAtAH, jalasthAneSveva na tu sarvatra, ito'nantaraM teSAM jalacarajIvAnAM tu kAlavibhAgaM caturvidhaM vakSye // 175 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 176 // te jalacarajIvAH santatiM prApya-pravAhamArgamAzrityA'nAdayo'paryavasitAzca vartante / sthitiM pratItya-bhavasthiti kAyasthitiM cAzritya sAdayaH saparyavasitAzca santIti bhAvaH // 176 // ikkA ya puvvakoDI, ukkoseNa viyAhiyA / __ AuThiI jalayarANaM, aMtomuhattaM jahanniyA // 177 // jalacarANAM matsyAdInAM jIvAnAmutkRSTenAyuHsthitirekA pUrvakoTI vyaakhyaataa| pUrvasya tu parimANametat-saptatikoTilakSavarSANi, SaTpaJcAzatsahasrakoTivarSANi, etairvadhaiH pUrvaM bhavati / jaghanyikAyuHsthitizcaiteSAmantarmuhUrtameva vyAkhyAtA // 177 // atha jalacarANAM kAyasthitimAha puvvakoDIpuhuttaM tu, ukkoseNa viyAhiyA / kAyaThiI jalayarANaM, aMtomuhattaM jahanniyA // 178 // jalacarANAM kAyasthitirutkRSTataH pUrvakoTipRthaktvaM vyAkhyAtA / yadA jalacarajIvo mRtvA punaH punarjalacarayonAvevotpadyate, tadA pUrvakoTipRthaktvaM yAvadutpadyate / pRthaktvaM dvAbhyAmArabhya navAvaM yAvatpRthaktvamiti siddhAntAGkasaMjJA'sti / dvAbhyAM pUrvakoTibhyAmArabhya yAvannavakoTiM yAvajjalacaro jIvo mRtvA mRtvA jalacarayonAvutpadyate ityarthaH / jaghanyatastvantarmuhUrtameva kAyasthitirvyAkhyAtA // 178 // atha kAlAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 179 // jalacarANAM svakIye kAye tyakte satyanyatrotpadya punaH svakAye utpadyate, tadA kiyakAlAntaraM bhavati ? taducyate-utkRSTato'nantaM kAlAntaraM bhavati, yato hi cejjalacaro nigodatvenotpadyate, tadA nigodasyAnantakAlasya sthitirasti, jaghanyatastvantarmuhUrtameva kAlAntaraM jJeyam // 179 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 180 // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 teSAM jalacarANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi vidhAnAni sahasrazo bhavanti // 180 // atha sthalacarabhedAnAha cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhave / cauppayA cauvvihA, te me kittayao suNa // 181 // sthalacarA dvividhAH, catuHpadA parisarpAzca bhaveyuH, catvAraH padA yeSAM te catuHpadAH, pari-samantAtsarpantIti parisarpAH, tatra catuHpadAzcaturvidhAH santi / tAzcaturvidhAn me-mama kathayatastvaM zrRNu // 181 // egakhurA dukhurAo, gaMDIpayasaNappayA / hayamAI goNamAI, gayamAI sIhamAiNo // 182 // ekakhurAH, dvikhurAH gaNDIpadAH, sanakhapadAH, ekaH khurazcaraNAdhovarti haDDavizeSo yeSAM te ekakhurAste cAzvAdayaH / evaM dvau khurau yeSAM te dvikhurA goNAdayo-balIvardAdayaH, gaNDI kamalamadhyasthakarNikA, tadvatpadA yeSAM te gaNDIpadA gajAdayaH, sahanakhairvartante iti sanakhAH, sanakhAH padA yeSAM te sanakhapadAH siMhAdayaH / 'saNappayA' iti prAkRtatvAt // 182 // atha parisarpAnAha bhUoragaparisappA, parisappA duvihA bhave / gohAI ahimAI ya, ikkikkANegahA bhave // 183 // parisaryA jIvA dvividhA bhaveyuH te ke ? bhujAbhyAM parisarpantIti bhujaparisarpAH, urasA parisarpantItyuraHparisarpAH, tatra godhAnakulamUSakAdayo bhujaparisarpAH, ahaya ura:parisarpAH / ete eke'pyanekadhA bhaveyuH // 183 // arthateSAM kSetravibhAgamAha loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 184 // te sarve sthalacarA lokaikadeze vyAkhyAtAH / ito'nantaraM kAlavibhAgaM sthalacarANAM caturvidhaM vakSye // 184 // saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 185 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [259 santatiM prApya te sthalacarA anAdayo'paryavasitAzcApi, sthiti-bhavasthiti pratItyAzritya sAdayaH saparyavasitAzcApi vartante // 185 // paliovamAiM tinneo, ukkoseNa viyaahiyaa| AuThiI thalayarANaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 186 // sthalacarANAmutkRSTena trINi palyopamAnyAyuHsthitirvyAkhyAtA / jaghanyataH sthalacarANAmantarmuhUrtamAyuHsthitiH // 186 // atha sthalacarA mRtvA sthalacareSvevotpadyante tadA kiyatkAlenotpadyante ? tAM kAyasthitimAha paliovamAI tinneo, ukkoseNaM tu saahiyaa| puvvakoDIpuhutteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 187 // sthalacarANAM svakIye kAye eva samutpadyamAnAnAM trINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvena sAdhikAnyutkRSTena kAyasthitirvyAkhyAtA / jaghanyikA kAyasthitisteSAmantarmuhUrtamevoktA / yato hi tripalyopamAyuSaH sthalacarAH pUrvakoTyAyuSAM saptASTabhavagrahaNAni kurvanti, paJcendriyatirazcAmadhikanirantarabhavasyA'sambhavo'sti // 187 // atha kAlAntaramAha kAyaThiI thalayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / kAlaM aNaMtamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 188 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rsphaaso| saMThANabheyao vAvi, vihANAiM shssso||189||yugmm sthalacarANAM svakIye kAye tyakte sati vanaspatyAdimadhye utpadyate cetsthalacareSu punarAyAti, tadotkRSTamanantakAlasyAntaraM bhavati / jaghanyatazcAntarmuhUrtakAlasyAntaraM bhavati // 188 // eteSAM sthalacarANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnabhedatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhedAH // 189 // atha khecarabhedAnAhacamme u lomapakkhI ya, taiyA samuggapakkhI ya / viyayapakkhI ya bodhavvA, pakkhiNo ya caUvvihA // 190 // pakSiNazcaturvidhA bodhavyAH, carmapakSiNazcarmacaTikAdyAH, romapakSiNo rAjahaMsAdyAH, samudgapakSiNaH samudgakAkArapakSayuktA mAnuSottaraparvatAbahirvartinaH, vitatapakSiNo ye sarvadA vistAritapakSA eva tiSThanti // 190 // Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaMcaUvvihaM // 191 // te sarve khacarA lokaikadeze vyAkhyAtAH / sarvatra caturdazarajjvAtmakaloke na santi / ito'nantaraM teSAM khacarANAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 199 // . saMtaI pappaNAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 192 // santatiM prApya te khacarA anAdayo'paryavasitA api vartante / sthitiM pratItya te sAdayaH saparyavasitA api santi // 192 // paliovamassa bhAgo, asaMkhijjayamo bhve| AUThiI khahayarANaM, aMtomuhuttaM jahaniyA // 193 // khacarANAmAyuHsthitiH palyopamasyA'saGkhyeyatamo bhAgo bhavati, jaghanyikAyu:sthitirantarmuhUrtaM bhavati // 193 // atha khacarANAM kAyasthitikAlAntaraM dvAbhyAM gAthAbhyAM vadati asaMkhabhAgo paliyassa, UkkoseNa saahio| puvvakoDI puhatteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 194 // kAyaThiI khahayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM // 195 // khacarANAM kAyasthitiH palyopamasyA'saGkhyeyatamo bhAgaH pUrvakoTipRthaktvena sAdhikazca bhavati / jaghanyikA kAyasthitirantarmuhUrtaM bhavati / teSAM khacarANAM kAlAntaraM cotkRSTato'nantakAlaM yAvadbhavati, jaghanyatazcAntarmuhUrtaM bhavati // 195 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 196 // eteSAM khacarANAM varNato gandhato rasataH sparzatazca saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhavanti // 196 // maNuyA duvihabheyA U, te me kittayao suNa / samucchimA ya maNuyA, gabbhavakvaMtiyA tahA // 197 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [261 manujA dvividhabhedAH santi, tAn bhedAn 'me' mama kIrtayatastvaM zrRNu / manujAmanuSyAH sammUrchimAstathA garbhazrutkrAntikAH, garbhajA manaHsahitAH, sammUrchimA manorahitAzcaturdazasthAneSUtpannAH // 197 // gabbhavataMtiyA je u, tivihA te viyaahiyaa| akammakammabhUmA ya, aMtaraddIvagA tahA // 198 // ye tu garbhavyutkrAntikAste manuSyAstrividhA vyaakhyaataaH| te ke ? akarmakarmabhUmigA antaradvIpakAzcaH, akarmabhUmau bhavA akarmabhaumA-akarmabhUmyutpannAH, karmabhUmau bhavAH karmabhaumAH-karmabhUmyutpannAH, tathAntaradvIpagAH // 198 // pannarasa tIsaivihA, bheyA aTThAvIsaI / saMkhA ukamaso tesiM, ii esA viyAhiyA // 199 // ityamunA prakAreNaiteSAM pUrvoktAnAM karmabhUmyakarmabhUmyantaradvIpAnAM saGkhyA kramazo'nukrameNa vyaakhyaataa|saa kA saGkhyetyucyate-vidhazabdasyobhayatra sambandho jJeyaH / paJcadazavidhAH karmabhUmijAH, bharatairAvatamahAvidehAnAM pratyekaM paJcapaJcasaGkhyAkatvAt paJcadazasaGkhyAtvaM bhavati / triMzadvidhA akarmabhaumAH, atra haimavataharivarSaramyakhairaNyavatadevakurUttarakururUpANAM SaNNAmapyakarmabhUmInAM pratyekaM paJcasaGkhyAguNitAnAM triMzatsaGkhyAtvaM sambhavati / iha ca kramaza ityukte'pi gaNanAvasare kramabhaGgo vihitaH, pUrvamakarmabhUmisaGkhyA vihAya karmabhUmisaGkhyA pratipAditA, tattu karmabhUmijAnAM manuSyANAM muktisAdhakatvena prAdhAnyakhyApanAtpUrvakathanaM na doSAyeti / tathAntaradvIpAnAmaSTAviMzatibhedAH, te cAntaradvIpAH kSullahimavati parvate pUrvasyAM dizyaparasyAM dizi ca jambUdvIpavedikAntAtparataH pratyekaM dve dve daMSTre vidigabhimukhe vinirgate staH / tadyathA-pUrvasyAmekaizAnyabhimukhI daMSTrA, dvitIyAgneyyabhimukhI, pazcimAyAmekA naiRtyAbhimukhI, dvitIyA vAyavyAbhimukhI, evaM catasRSu vidikSvabhimukhISu daMSTrAsu pratyeka trINi trINi yojanazatAni lavaNasamudramatikramya vidikSvekaikabhAvena catvAro'ntaradvIpA: pratyekaM yojanazatatrayavistArAH santi / tatastatparatastAsveva catasRSu daMSTrAsu pratyekamekaikazatayojanavRddhyA vardhitAH SaT SaT antaradvIpAH santi / te ca dvIpAzcaturbhirguNitAzcaturviMzatisaGkhyAkA bhavanti / tatazcAdyAntaradvIpacatuSkasahitA aSTAviMzatirantaradvipAH santi / evaM zikhariNi parvate'STAviMzatirjeyAH / sarvasAmyAccaiSAM bhedenA'vivakSitatvAtsUtre'STAviMzatisaGkhyAkathanaM virodhAya na bhavati / teSvantaradvIpeSu yugalarmikA vasanti, taccharIramAnAdi kathyate-aSTadhanuHzatocchAyAH, Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 palyAsaGkhyabhAgAyuSaH, catuHSaSTipRSTakaraNDAH, caturthabhaktAhArAbhilASavantaH / ekonAzItidinakRtApatyapAlanA:, teSAM dvIpAnAM nAmAyAmavistAraparidhyAdivicArastu kSetrasamAsabRhaTTIkAto'vaseyaH // 199 // saMmucchimANa eseva, bheo hoi Ahiyo / logassa egadesaMmi, te savve vi viyAhiyA // 200 // sammUrchimAnAM hyeSa eva bhedaH, yatkarmabhUmyAdisamutpannAnAM garbhajAnAM vAtapittAdiSu te caturdazabhedaiH sambhavanti aGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanAste sarve manuSyAH sammUrchimA garbhajAzca lokaikadeze vyAkhyAtAH // 200 // saMtaI pappa'NAIyA, apajjavasiyAvi ya / Thi paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 201 // santatiM prApyate sammUrchimA garbhajAzca manuSyA anAdayo'paryavasitAzcApi vartante / sthitimAzritya sAdayaH saparyavasitAzcApi santi // 209 // paliovamAi tinneo, ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI maNuANaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 202 // manujAnAM garbhajAnAM trINi palyopamAnyutkRSTenAyuH sthitirvyAkhyAtA, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM sthitirjJeyA // 202 // atha kAyasthitimantarakAlaM cAha dvAbhyAM gAthAbhyAM paliovamAiM tinneo, ukkoseNa tu' sAhiyA / puvvakoDI puhutteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 203 // kAThaI maNuANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 204 // manujAnAM garbhajAnAM trINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvena sAdhikAnyutkRSTena kAya sthitirvyAkhyAtA jaghanyikA cAntarmuhUrtaM sthitirvyAkhyAtA, teSAM garbhajAnAM manujAnAM kAlasyAntaramutkRSTamanantakAlaM, jaghanyakamantarmuhUrtaM kAlAntaraM jJeyam // 203 204 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 205 // 1 viyAhiyA - anyasaMskaraNe // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [263 sammUrchimagarbhajamanuSyANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bahavo bhedA bhavanti // 205 // atha devAnAha devA cauvvihA vuttA, te me kittayao suNa / bhomijjavANamaMtara - joisavemANiyA tahA // 206 // devAzcaturvidhA uktAH, tAn bhedAn kIrtayato 'me' mama tvaM zrRNu / bhaumeyakA vyantarA jyotiSkAstathA vaimAnikAH, / bhUmau bhavA bhaumeyakA bhavanavAsino devAH, ratnaprabhAyAH pRthvyA azItisahasrottarayojanalakSapiNDAyA uparyekaM yojanasahasramavagAhyAdhazcaikaM yojanasahastraM muktvA madhye'STasaptatisahasrottarayojanalakSe bhavanavAsinAM camarendrAdidevAnAM bhavanAni santi / 1 / vANamaMtaratti' ArSatvAdvividhAnyantarANi nivAsasthAnAni girikandaravivarAdIni yeSAM te vyantarAH 2 / jyotayantIti jyotISi vimAnAni, tannivAsino devA jyotiSkAH 3 / vizeSeNa mAnayantyupabhuJjanti sukRtino yAnIti vimAnAni, teSu bhavA vaimAnikAH 4 / tatheti samuccaye // 206 // teSAmevottarabhedAnAha dasahA u bhavaNavAsI, aTThahA vaNacAriNo / paMcavihA joisiyA, duvihA vemANiyA tahA // 207 // dazadhaiva bhavanavAsinaH, tuzabda evArthe , aSTadhA vanacAriNaH, vaneSu krIDArasena carituM zIlaM yeSAM te vanacAriNo vyantarAH / paJcadhA jyotiSkAstathA vaimAnikA dvividhAH // 207 // tAneva nAmata AhaasurA 1 nAga 2 suvannA 3, vijjU 4 aggI ya 5 AhiyA / dIvo 6 dahi 7 disA 8 vAyA 9, thaNiyA 10 bhavaNavAsiNo // 208 // __ ete bhuvanavAsinaH kumArazabdAntA ucyante / yato hyete kumAravadveSabhASAzastrayAnavAhanakrIDanAni kurvanti / ata ete sarve dazApi kumArAntAH, tadyathA-asurakumAranAgakumArasuvarNakumAravidyutkumArAgnikumAradvIpakumArodadhikumAradikkumAravAyukumArastanitakumArAH, ete nAmata AkhyAtAH // 208 // atha vyantarabhedAnAM nAmAnyAhapisAya 1 bhUyA 2 jakkhA ya 3, rakkhasA 4 kinnarA ya 5 kiMpurisA 6 / mahoragA 7 gaMdhavvA 8, aTThavihA vANamaMtarA // 209 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 vyantarA aSTavidhA:-pizAcAH 1, bhUtAH 2, yakSAH 3, rAkSasAH 4, kinnarAH ca 5, kiMpuruSAH 6, mahoragAH 7, gandharvAH, evamaSTaprakArA vyantarA jJeyAH // 209 // atha jyotiSkANAM bhedAnnAmata Aha caMdasUrA ya nakkhattA, gahA tAragaNA tahA / 'ThiyA vicAriNo ceva, paMcahA joisAlayA // 210 // jyotirAlayAH, jyotirAlayo-gRhaM yeSAM te jyotirAlayA jyotiSkA devAH paJcadhA santIti zeSaH, te jyotiSkA devAH 'ThiyA' iti sthirA manuSyakSetrAhiyotiSkAste ca sthirA acalasvabhAvAH, manuSyakSetrAntarvatino hi meruparvatasya nityaM prAdakSiNyacAriNaste paJcadhA jyotiSkA jnyeyaaH| te cA'mI-candrAH 1, sUryAzca 2, nakSatrANi 3, grahA 4,stAragaNAH 5, prakIrNakatArakasamUhAstathA jJeyAH // 210 // atha vaimAnikAnAM bhedAnAha vemANiyA uje devA, duvihA te viyAhiyA / kappovagA ya bodhavvA, kappAIyA taheva ya // 211 // tu punarvaimAnikA ye devAste dvividhA vyAkhyAtAH / kalpA devalokAstAnupagacchantItyutpattiviSayatayA prApnuvantIti kalpopagA dvAdazadevalokasthAH kalpopagAH, ca punastathaiva kalpAtItAH, kalpAnatItA iti kalpAtItAH, navagraiveyakapaJcAnuttaravimAnasthAH / evaM vaimAnikA dviprakArA jJAtavyAH // 211 // atha kalpopagatAnAM nAmAnyAhakappovagA bArasahA, sohammIsANagA tahA / saNaMkumAramAhiMdA, baMbhalogA ya lAMtagA // 212 // mahAsukkA sahassArA, ANayA pANayA tahA / - AraNA accuyA ceva, ii kappovagA surA // 213 // yugmam // kalpopagA dvAdazadhA, sudharmAnAmendrasya sabhA'sminnastIti saudharmaH prathamakalpaH, evamIzAno dvitIyakalpaH, saudharme zvezAnazca saudharmezAnau, tau gacchanti prApnuvantIti saudharmezAnagAH, tathA punaH sanatkumAradevaloke bhavAH sAnatkumArA: mahendre bhavA mAhendrAH sanatkumArAzca mAhendrAzca sanatkumAramAhendrAH, punarbrAhmalokA brahmaloke bhavAH, ca punarlAntanAmAnaM kalpaM gacchantIti prApnuvantIti lAntagAH // 212 // 1disA-anyasaMskaraNe // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [265 mahAzukre bhavA mahAzukrAH, sahasrAre bhavAH sAhasrArAH, Anate bhavA AnatAH, tathA prANate bhavAH prANatAH, araNe bhavA AraNAzca, acyute bhavA acyutAzcAraNAcyutAH, ityamunA prakAreNa dvAdazavidhAH kalpopagatAH surA jJeyAH // 213 // kappAIyA ya je devA, davihA te viyAhiyA / gevijjA'NuttarA ceva, gevijjA navavihA tarhi // 214 // ca punaste kalpAtItA devAste dvividhA vyAkhyAtAH, graiveyakA anuttarAzca, tatra graiveyakA navavidhAH / tatra grIvA lokapuruSasya trayodazarajjvAtmakasthAnIyapradezaH, tatra grIvAyAmatIvazobhAkaraNahetava AbharaNabhUtA graiveyA devAvAsAH, tatra bhavA devA graiveyakAste navaprakArA jJeyAH / / 214 // teSAM graiveyakANAM nAmAnihiTThimAhiTThimA ceva, hiTThimAmajjhimA tahA / hiTThimovarimA ceva, majjhimAhiTThimA tahA // 215 // majjhimAmajjhimA ceva, majjhimovarimA tahA / uvarimAhiTThimA ceva, uvarimAmajjhimA tahA // 216 // yugmam // uparitanaSaTkApekSayA prathameSvadhastanA adhastanAH, caiva pAdapUraNe, prathamagraivayakadevA : 1 |adhstnaashc madhyamAzcAdhastanamadhyamA dvitIyauveyakadevAH 2 / tthaadhstnopri-tnaastRtiiyauveykdevaaH3| tathA madhyamAdhastanA madhyamastha trikApekSayA'dhastanA madhyamAdhastanAzcaturthagraiveyakadevAH 4||215||c punarmadhyamamadhyamA madhyamasthatrikApekSayA madhyamA madhyamamadhyamAH paJcamagraiveyakadevAH 5 / tathA madhyamoparitanA madhyamatrikApekSayoparitanA madhyamoparitanAH SaSThauveyakadevAH 6 / punaruparitanAdhastanAH, uparisthatrikApekSayA'dhastanA uparitanAdhastanAH saptamagraiveyakadevAH 7 / tathoparitanamadhyamA, uparitanatrikApekSayA madhyamA madhyasthA uparitanamadhyamA aSTamagraiveyakadevAH 8 // 216 // atha navamaveyakadevAnAM nAmocyate uvarimAuvarimA ceva, ii gevijjagA surA / ca punaruparimoparimA uparisthatrikApekSayoparimA uparimoparimA navamagraiveyakadevA ityamunA prakAreNa navagraiveyakAH surA vyAkhyAtAH / athAnuttaravimAnAnyAha vijayA vaijayaMtA ya, jayaMtA aparAjitA // 217 // Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 savvaTTasiddhagA ceva, paMcahANuttarA surA / ii vemANiyA ee, gahA evamAIo // 298 // vijayA vijayavimAnavAsinaH, vijayante samastavighnahetUniti vijayA iti vyutpattiH / tathA vaijayantAH, evaM jayantAstathA'parAjitAH, aparairanyairabhyudayavighnahetubhiH zatrubhirajitA aparAjitAH / punaH sarvArthasiddhakAH, sarve'rthAH siddhA iva siddhA yeSAM te sarvArthasiddhAH, sarvArthasiddhA eva sarvArthasiddhakAH ityamunA prakAreNaite paJcadhA anuttaradevAH / evamAdikA vyAkhyAtA dvAdazadevalokabhavA navagraiveyakabhavAH paJcAnuttarabhavAH surA evamAdayo jJeyAH / caturazItilakSANi saptanavatisahasrANi tathA trayoviMzatiretatpramANam, sarvavimAnApekSayAnekavidhA AkhyAtAH // 217-218 // logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 219 // te sarve devA lokasyaikadeze parikIrtitAH, ito'nantaraM kAlavibhAgaM tu teSAM devAnAM caturvidhaM vakSye // 219 // saMta pappAIyA, apajjavasiyAvi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyAvi ya // 220 // santatiM prApya te devA anAdayo'paryavasitA api, sthitiM kAyasthitiM pratItya sAdayaH saparyavasitAzcApi vartante // 220 // sAhiyaM sAgaraM ikkaM, ukkoseNa ThiI bhave / bhomijjANaM jahantreNaM, dasavAsasahassiyA // 221 // 'bhomijjANaM' iti bhavanapatInAM devAnAmutkRSTenAyuH sthitiH sAdhikaM sAgaropamaM vartate / jaghanyena dazavarSasahastrikA sthitirvyAkhyAtA / / 221 // paliovamamegaM tuM, ukkoseNa ThiI bhave / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsasahassiyA / / 222 // vyantarANAmutkRSTenaikaM palyopamamAyuH sthitirbhavet, tu punarvyantarANAM jaghanyena dazavarSasahasrikA bhavet // 222 // paliovamaM tu egaM, vAsalakkheNa sAhiyaM / paliovamaTTabhAgo, joisesu jahanniyA // 223 // Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [267 ___jyotiSkANAM candrArkANAM devAnAmekaM palyopamaM varSalakSaNa sAdhikamutkRSTAyuH sthitirvyAkhyAtA, punarjaghanyikAyuHsthitiH palyopamasyASTamo bhAgo bhavati // 223 // do ceva sAgarAiM, ukkoseNa 'ThiI bhave / sohammaMmi jahanneNaM, egaM ca paliovamaM // 224 // saudharmadevaloke dve sAgaropame utkRSTAyuHsthitiH, jaghanyenaikaM palyopamamAyu:sthitijJeyA // 224 // sAgarA sAhiyA duni, ukkoseNa liI bhave / IsANaMmi jahanneNaM, sAhiyaM paliovamaM // 225 // IzAne-IzAnadevaloke utkRSTena dve sAgaropame sAdhike AyuHsthitirbhavet / jaghanyatastu tatrAyuHsthitiH sAdhikaM palyopamamasti // 225 // sAgarANi ya satteva, ukkoseNa ThiI bhave / saNaMkumAre jahanneNaM, dunio sAgarovamA // 226 // sanatkumAre utkRSTena saptaiva sAgaropamANyAyuHsthitirbhavet / jaghanyena dve sAgaropame AyuHsthitiH // 226 // sAhiyA sAgarA satta, ukkoseNa ThiI bhave / mAhidami jahanneNaM, sAhiyA dunni sAgarA // 227 // mAhende devaloke sAdhikAni saptasAgaropamANyutkRSTenAyuHsthitirbhavet / jaghanyena sAdhike dve sAgaropame AyuHsthitiH // 227 // daseva ya sAgarAo, ukkoseNa ThiI bhave / / baMbhaloge jahanneNaM, sattao sAgarovamA // 228 // brahmadevaloke dazasAgaropamANyutkRSTenAyuHsthitirbhavet / jaghanyena saptasAgaropamANi sthitirbhavet // 228 // cauddasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / laMtagaMmi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 229 // lAntakadevaloke utkRSTena caturdazasAgaropamANyAyuHsthitirbhavet / jaghanyato dazasAgaropamANyAyuHsthitirbhavet // 229 // 1viyAhiyA-anyasaMskaraNe // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 sattarasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / mahAsukke jahanneNaM, cauddasa sAgarovamA // 230 // mahAzukre devaloke utkRSTena saptadaza sAgaropamANyAyuHsthitiH, jaghanyena caturdazasAgaropamANyAyuHsthitirbhavet // 230 // aTThArasa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / sahassAre jahanneNaM, sattarasa sAgarovamA // 231 // sahasrAre devaloke'STAdazasAgaropamANyutkRSTAyuHsthitirbhavet / jaghanyataH saptadaza sAgaropamANyAyuHsthitirbhavet // 231 // sAgarA auNavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / ANayaMmi jahanneNaM, aTThArasa sAgarovamA // 232 // Anate devaloke ekonaviMzatisAgaropamANyutkRSTenAyuHsthitirbhavet / tathA jaghanyenASTAdazasAgaropamANyAyuHsthitirbhavet // 232 // vIsaM tu sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / pANayaMmi jahanneNaM, sAgarA auNavIsaI // 233 / / prANatadevaloke utkRSTena viMzatisAgaropamANyAyuHsthitirbhavet / tathA jaghanyenaikonaviMzatiH sAgaropamANyAyuHsthitirbhavet // 233 // sAgarA ikvIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / AraNaMmi jahanneNaM, vIsaI sAgarovamA // 234 // AraNe devaloke ekaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyena tu viMzatisAgaropamANyAyuHsthitirbhavet / / 234 // bAvIsasAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / accuyaMmi jahanneNaM sAgarA ikkavIsaI // 235 // acyute devaloke dvAviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitirbhavet / jaghanyatastvekaviMzatisAgaropamANyuHsthitirbhavet // 235 // atha navagraiveyakANAmAyuHsthitirucyate tevIsasAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / paDhamaMmi jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 236 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [269 trayoviMzatisAgaropamANi prathamagraiveyake utkRSTAyuHsthitirbhavet / jaghanyena dvAviMzatisAgaropamaNi // 236 // cauvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / biiyaMmi jahanneNaM, tevIsaM sAgarovamA // 237 // dvitIyauveyake caturviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitirbhavet / jaghanyena trayoviMzatisAgaropamANi // 237 // paNavIsaM sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / taiyaMmi jahanneNaM, cauvIsaM sAgarovamA // 238 // tRtIye graiveyake paJcaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitirbhavet / jaghanyena tu catuviMzatisAgaropamANi // 238 // . chavvIsa sAgarAiM, ukkoseNa ThiI bhave / cautthaMmi jahanneNaM, sAgarA paNavIsai // 239 // caturthe graiveyake SaDviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyena paJcaviMzatisAgaropamANi // 239 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / paMcamaMmi jahanneNaM, sAgarA u chavIsaI // 240 // paJcame graiveyake saptaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyena SaDviMzatisAgaropamANi // 240 // sAgarA aTThavIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / chaTuMmi ya jahanneNaM, sAgarA sattavIsaI // 241 // ___SaSThe graiveyake utkRSTenASTAviMzatisAgaropamANyAyuHsthitiH, jaghanyena saptaviMzatisAgaropamANi // 241 // -- sAgarA auNatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhve| sattamaMmi jahanneNaM, sAgarA aTThavIsaI // 242 // saptame graiveyake utkRSTakonatriMzatsAgaropamANyAyuHsthitirbhavet, jaghanyato'STAviMzatisAgaropamANi // 242 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 ] [ uttarAdhyayanasUtre - bhAga - 2 tIsaM tu sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / aTTamaMmi jahanneNaM, sAgarA auNatIsaI // 243 // aSTame graiveyake triMzatsAgaropamANyutkRSTAyuH sthitirbhavet, jaghanyatastvekonatriMzatsAgaropamANi // 243 // sAgarA ikkatIsaM tu, ukkoseNa ThiI bhave / navamaMmi jahanneNaM, tIsaI sAgarovamA // 244 // navame graiveyake ekatriMzatsAgaropamANyutkRSTAyuH sthitirbhavet, jaghanyatastu triMzatsAgaropamANi // 244 // atha paJcAnuttarANAmAyuHsthitimAha tittIsa sAgarAI, ukkoseNa ThiI bhave / causuvi vijayAIsu, jahanneNekkatIsaI // 245 // 'caturSvapi vijayavaijayantajayantAparAjiteSu vimAneSUtkRSTena trayastriMzatsAgaropamANyAyuHsthitirbhavet / jaghanyenaikatriMzatsAgaropamANi // 245 // ajahannamaNukkosaM, tittIsaM sAgarovamA / mahAvimANe savvaTTe, ThiI esA viyAhiyA // 246 // sarvArthe iti sarvArthasiddhe mahAvimAne'jaghanyaM tathA'nutkRSTaM yathAsyAttathA trayastriMzatsAgaropamANyAyuH sthitirbhavet / na vidyate jaghanyA yatra tadajaghanyam, na vidyate utkRSTA yatra tadanutkRSTam, arthAjjaghanyApi nAsti, utkRSTApi nAsti / ekaiva trayastriMzatsAgaropamarUpaiSAyuHsthitirvyAkhyAtA // 246 // atha devAnAM kAryasthitimAha jA ceva AuThiI, devANaM tu viyAhiyA / sA tesiM kAyaThiI, jahannukkosiyA bhave // 247 // yA caiva devAnAM caturvidhAnAmapyAyuH sthitirjaghanyotkRSTA vyAkhyAtA, saiva kAyasthitirbhavet / yato hi devA mRtvA devA na bhavanti // 247 // atha kAlAntaramAha anaMtakAlamukkasaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sakAe, devANaM hujja aMtaraM // 248 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [ 271 devAnAM svakIye kAye tyakte sati vanaspatikAye vrajati, tadotkRSTamantaramanantakAlaM bhavet / jaghanyato'ntaramantarmuhUrtaM bhavet // 248 // 'anaMtakAlamukkosaM, vAsapuhattaM jahannayaM / ANayAINa devANAM, gevijjANaM tu aMtaraM // 249 // AnatAdInAM navamadevalokAdInAM tu punagraiveyakANAM navAnAm, upalakSaNatvAttatra vAsinAM devAnAM svasthAnAccyutvA'nyatra saMsAre nigode samutpannAnAm, pazcAtpunaH svasthAne AgacchatAmutkRSTaM cetkAlAntaraM bhavet, tadAnantakAlAntaraM bhavet / jaghanyaM cedantaraM bhavettadA varSapRthaktvaM navavarSANi yAvadbhavatItyarthaH // 249 // saMkhejjasAgarukkosaM, vAsapuhuttaM jahannayaM / aNuttarANa ya devANaM, aMtaraM tu viyAhiyaM // 250 // anuttarANAM devAnAM cyavanaM bhUtvA punazcettatraivotpattiH syAttadA kiyadantaraM bhavettadAhautkRSTaM tu saGkhyeyasAgaropamANyantaraM vyAkhyAtam, jaghanyaM tu varSapRthaktvaM, navavarSANi yAvat // 250 // eesiM vannao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vAvi, vihANAI sahassaso // 251 // eteSAM devAnAM caturnikAyAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhavanti, aneke bhedA bhavanti // 259 // atha nigamayitumAha saMsAratthAya siddhA ya, ii jIvA viyAhiyA / rUviNo ceva'rUvI ya, ajIvA duvihA vi ya // 252 // saMsArasthAzca jIvAH siddhAzca jIvA ityamunA prakAreNa vyAkhyAtAH / ca punA rUpiNorUpiNo'jIvAzca vyAkhyAtA dvividhA api kathitAH / / 252 // athopadezamAha ii jIvamajIve ya, succA saddahiUNa ya / savvanayANamaNumae, ramijjA saMjame muNI // 253 // muniH sAdhurevamamunA prakAreNa jIvAjIvAn gurormukhAt zrutvA, punaH zraddhAya saMyame saptadazavidhe ramedatiM kuryAt / kIdRze saMyame ? sarvanayAnAmanumate, sarve ca te nayAzca sarvanayA 1 ime dve gAthe anyasmin saMskaraNe na staH // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] [-uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 naigamAdayaH saptanayAH, teSAM sarvanayAnAM jJAnakriyAntargatAnAmanumate'bhiprete, jJAnasahitasamyakcAritrarUpe // 253 // tao bahUNi vAsANi, saamnnnnmnnupaaliyaa| imeNa kammajoeNa, appANaM saMlihe muNI // 254 // tatazcAritre ramaNAnantaraM bahUni varSANi zrAmaNyamanupAlya muniranena kramayogenAtmAnaM saMlikhet, davyato bhAvatazca kRzIkuryAt // 254 // samprati saMlekhanApUrvakaM kramayogamAha bAraseva u vAsAiM, saMlehukkosiyA bhave / saMvaccharaM majjhimiyA, chammAsA ya jahanniyA // 255 // paDhame vAsacaukkrami, vigaInijjUhaNaM kare / bIe vAsacaukkaMmi, vicittaM tu tavaM care // 256 // egaMtaramAyAmaM, kaTu saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiTuM tavaM care // 257 // tao saMvaccharaddhaM tu, vigiTuM tu tavaM care / parimiyaM ceva AyAma, taMmi saMvacchare kare // 258 // koDIsahiyamAyAma, kaTu saMvacchare muNI / mAsaddhamAsieNaM tu, AhAreNaM tavaM care // 259 // dvAdazaiva varSANyutkRSTA saMlekhanA bhavet, saMlekhanaM dravyato bhAvatazca kRzatva krnnm| saMlekhanA dravyataH zarIrasya kRzIkaraNam, bhAvatazca kaSAyANAM kRzIkaraNam / saMvatsaramekavarSa madhyamikA saMlekhanA bhavet, jaghanyikA saMlekhanA SaNmAsI bhavet // 255 // saMlekhanAyAstraividhye'nukramamAha-prathame Adye varSacatuSke vikRtiniyUhanam, vikRtInAM paJcAnAM tyAgamAcAmlanivikRtyAditapaH kuryAdityarthaH / dvitIye varSacatuSke vicitrameva caturthaSaSThoSTamAdirUpaM tapazcaret // 256 // tato dvau saMvatsarau yAvadekena caturthalakSaNena tapasAntaraM vyavadhAnaM yasmiMstadekAntaramAyAmamAcAmlaM kRtvA tapazcaret / tatastadanantaraM saMvatsarArdhaM yAvanmAsaSaTkaM yAvadativikRSTamaSTamadvAdazAditapo'nAcarena seveta // 257 // tatastu saMvatsarArdhaM mAsaSaTkaM tu vikRSTaM SaSThoSTamAditapa Acaret / paraMtatrAyaM vizeSaH Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam ] [273 parimitameva stokamevAcAmlaM tapastasmin saMvatsare kuryAt / ko'rthaH ? pUrvasmin saMvatsarArdhe'smin saMvatsarArdhe ca, evamekAdaze saMvatsare caturthaSaSThASTamadvAdazAdInAM pAraNe AcAmlaM vidadhyAdityarthaH / tataH koTIsahitaM tapaH syAt // 258 // itthamekAdazasu varSeSu vyatIteSu dvAdazavarSe yatkuryAttadAha-koTIbhyAM pratyAkhyAnasyAdyantAbhyAM sahitaM tapo dvAdaze saMvatsare muniH kuryAt / ko'rthaH ? vivakSitadine prabhAtasamaye AcAmlapratyAkhAnaM kRtvA punardvitIyadine tapo'ntaraM vidhAya tasyAnte punarAcAmlAmiti 'koTIsahitamucyate / ityanena dvAdazavarSANi tapaH kuryAt / tu punaH pazcAnmAsikena, tu punarardhamAsikenAhAreNa, arthAnmAsakSapaNapratyAkhyAnena, tathArdhamAsakSapaNenAhAreNetyAhArAnAdaraNena tapaH prastAvAdbhaktaparijJayA'nazanarUpaM tapazcaret / etadvistarastu nizIthacUrNito'vaseyaH / / 259 // aGgIkRtAnazanasyA'zubhabhAvanAparihAraH karttavyaH, ato'zubhabhAvanAjJApanArthamAha kaMdappamAbhiogaM, kivvisiyaM mohamAsurattaM ca / eyAo duggaIo, maraNaMmi virAhiyA huMti // 260 // etAH paJca bhAvanA virAdhikAH samyagdarzanacAritrAdInAM bhaGgakarAH satyo maraNAntemaraNasamaye durgatayo durgatikAraNatvAd durgatayo bhavanti / kAraNe kAryopacAraH / etAH kA bhAvanAH ? kandarpa iti kandarpabhAvanA, padaikadeze padasamudAyopacArAt, evamAbhiyogyabhAvanA, kilbiSibhAvanA, mohabhAvanA, asuratvabhAvanA, durgatizcAtra, arthAd devadurgatiH syAt / tadvazAdvayavahAreNa cAritre satyapi tAdRgdevanikAyotpattau cAritrabhAvena nAnAgatibhAktvaM syAt / yaduktaM "yaH saMzayamapi ku ryA-detAsu bhAvanAsu manujastu / sa ca gacchet surayo nau, yatra hi cAritrahInatvaM // 1 // " maraNasamaye yAdRzI matistAdRzI gatiH syAditi darzitam / maraNasamaye yadyetA bhAvanA na syustadA sugatiH syAdityarthaH // 260 // micchAdasaNarattA, saniyANA hu hiNsgaa| ii je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 261 // ityamunA prakAreNa ye jIvA mriyante, teSAM jIvAnAM punarjanmAntare bodhijainadharmarucidurlabhA-duSprApA bhavet / itIti kiM ? ye jIvA mithyAdarzanaratAH, atatve tattvAbhiniveza1 koTAvagrabhAve pratyAkhyAnAdyantakoNarUpe sahite milite ysmiNsttkottiishitm|ko'rthH ? vivakSitadine prAtarAcAmlaM pratyAkhyAya, taccAhorAtraM pratipAlya punardvitIye'hni AcAmlameva pratyAcaSTe, tato dvitIyasyArambhakoTiH, Adyasya tu paryantakoTiH, ubhe api milite bhavataH, iti tatkoTIsahitamucyate itynye| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 rUpaM mithyAdarzanam, tatra raktA mithyAdarzanaraktAH, tAdRzAH santo mriyante, punarye jIvAH sanidAnAH, nidAnena viSayAdyAzayA saha vartante iti sanidAnAstAdRzAH santo mriyante, tathA 'hu' iti nizcayena ye jIvA hiMsakA jIvahiMsAkAriNaH santo niyante, tAdRzAnAM bhavAntare jinadharmaprAptirdurlabhA syAdityarthaH // 261 // sammaiMsaNarattA, aniyANA sukkalesamogADhA / ii je maraMti jIvA, sulahA tesiM bhave bohI // 262 // ityamunA prakAreNa ye jIvA mriyante, teSAM jIvAnAM bodhijainadharmaprAptirbhavAntare sulabhA bhavet / itIti kiM ? ye jIvAH samyagdarzanaraktAH, devatattvagurutattvadharmatattvaraktAH, etAdRzAH santo mriyante, tathA punarye jIvA anidAnA nidAnarahitAH santo mriyante, punarye jIvAH zuklalezyAmavagADhAH zuklalezyAM praviSTAH zuddhapariNAmAH santo mriyante, teSAM bodhibhavAntare sulabhA bhavedityarthaH // 262 // / micchAdaMsaNarattA, saniyANA kiNhalesamogADhA / ii je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 263 // ityamunA prakAreNa ye mriyante, teSAM punarjanmAntare bodhirdurlabhA bhavet / itIti kiM ? kRSNalezyAmavagADhAH kRSNalezyAM praviSTAH santo mithyAdarzanaraktAH, punaH sanidAnAH, etAdRzAH santo niyante, teSAM jinadharmaprAptirdurlabhA bhavet / atra 'micchAdasaNarattA' iti gAthAM pUrvamuktvA punarapi mithyAdarzanarakteti gAthoktAsti, tatra ca punaruktidUSaNaM na jJeyam / atra gAthAyAM kRSNalezyAvatAM mriyamANAnAM bhavasantatAvapi bodhiprApterabhAva iti sUcitam / pUrvagAthAyAM tu kRSNalezyArahitAnAM mRtAnAM tu maraNAnantaramapare janmani bodhidurlabhatvaM darzitam, iti na punaruktidUSaNam // 263 // jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je karaMti bhAveNa / amalA asaMkiliTThA, te haMti parittasaMsArI // 264 // te jIvAH parItasaMsAriNo bhavanti, prAkRtatvAdbahuvacanasthAne ekavacanam / parItaH -khaNDitaH saMsAraH parItasaMsAraH, parItasaMsAro vidyate yeSAM te parItasaMsAriNa iti chinnasaMsAriNaH syurityarthaH / te iti ke ? ye jIvA jinavacane'rhadvAkye'nuraktAH santo bhAvena jinavacanaM kurvanti, ityanena manovAkkAyairjinadharmamArAdhayanti / punaH kIdRzAste ? amalA mithyAmalarahitAH, punaH kIdRzAH ? asaGkliSTA mohamatsarAdiklezarahitAH, etAdRzA jIvAH saMsArapAraM kRtvA mokSaM vrajantItyarthaH // 264 // bAlamaraNANi bahuso, akAmamaraNANi ceva bahuyANi / marihaMti te varAyA, jiNavayaNaM je na yANaMti // 265 // Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [275 __ye manuSyA jinavacanaM na jAnanti / jJAnakriyAbhyAM mokSa ityarhadvAkyaM na zraddadhanti te manuSyA bahuzo vAraMvAraM varAkA dayAbhAjanaM santo 'bAlamaraNANi' iti prAkRtatvAttRtIyAbahuvacanasthAne dvitIyAbahuvacanam, bAlamaraNaisbandhanaviSabhakSaNAdimaraNaistathA'kAmamaraNaizcecchAM vinA kSudhAtRSAzItAtapAdimaraNairmariSyanti / tasmAdbhAvena jinavacanaM zraddheyam, bhAvastvAlocanayA syAt / AlocanA tvAlocanArhANAM deyA, AlocanAyogyAstvetaihetubhiH syustAn hetunAha // 265 // bahuAgamavinnANA, samAhiuppAyagA ya guNagAhI / eeNa kAraNeNaM, arihA AloyaNaM souM // 266 // etaiH kAraNairjanA AlocanAM zrotumarhA bhavanti / tAni kAni kAraNAni ? bahvAgamavijJAnatvasamAdhyutpAdanatvaguNagrAhitvAdInyAlocanAzravaNArhatvakAraNAni jJeyAni / guNaguNinorabhedavivakSayemAnyeva kAraNAnyAlocanAzravaNArhANAM vizeSaNatvena pratipAdayati / te narA AlocanAM zrotumarhA bhavanti / te iti ke ? ye bahvAgamavijJAnAH, bahuH sUtrArthAbhyAM vistAro vipula Agamo bahvAgamastasya viziSTaM jJAnaM yeSAM te bahvAgamavijJAnA bhavanti / ca punarye munayaH samAdhyutpAdakAH, samAdhi dezakAlayogyairmadhuravacanairanyasya svAsthyamutpAdayantIti samAdhyutpAdakA bhavanti, ca punarye guNagrAhiNo bhaveyuH, paradUSaNoddhATakA na syuste AlocanAzravaNAr2yA bhaveyuriti bhAvaH // 266 // atha kandadibhAvanAnAM yatparihAryatvamuktam, atastAbhyAmeva svarUpamAha kaMdappakukkuyAI, taha sIlasahAvahAsavigahAhiM / vimhAvito ya paraM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNaI // 267 // nara: kandarpakaukucye kurvan, tathA zIlasvabhAvahAsyavikathAdibhiH paramanyaM vismApayan kandarpabhAvanA karoti / kandarpazca kaukucyaM ca kandarpakaukucye, te kandarpakaukucye / tatra kandarpo'TTahAsyAdipUrvaM vakratvena jalpanam, kaukucyaM kAyaduzceSTitaM vAgaduzceSTitaM ca, ete ubhe kurvan jIvaH kandarpabhAvanAM janayati / tathA zIlasvabhAvasya hAsyaM zIlasvabhAvahAsyam, zIlasvabhAvahAsyaM ca vikathAzca zIlasvabhAvahAsyavikathAH, tAbhiranyaM sAzcaryaM kurvan kandarpabhAvanAM janayati // 267 // maMtAjogaM kAuM, bhUIkammaM ca je pauMjaMti / sAyarasaiDDihelaM, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 268 // yaH puruSaH sAtarasaddhihetave mantrAyogaM kRtvA, mantraM ca Ayogazca mantrAyogam mantraM -oMkArAdisvAhAntam, Ayoga-auSadhImIlanam, athavA mantrANAmAyogaH- sAdhanaM mantrA Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276] [ uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 yogastaM kRtvA, tatA bhUtyA-bhazmanA mRttikayA sUtreNa vA yatkarma tadbhUtikarma ; manuSyANAM tirazcAM gRhANAM vA rakSAdyarthaM kautukAdikaraNaM bhUtikarma, etAni sukhArthaM sarasAhArArthaM vastrAdiprAptyarthaM yaH sAdhuH kuryAt, sa AbhiyogikI bhAvanAM karoti / AbhiyogikIbhAvanAM cotpAdya sa Abhiyogidevatvena mRtvotpadyate ityarthaH |aabhiyogdevaa hi devAnAmAjJAkAriNaH kiGkaraprAyA dAsaprAyAzca // 268 // nANassa kevalINaM, dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / mAI avaNNavAI, kidivasiyaM bhAvaNaM kuNaI // 269 // sa puruSaH kilbiSIM bhAvanAM kurute, kilbiSadevayonitvadAyikAM bhAvanAmutpAdayati / sa kaH ? yaH puruSo jJAnasya zrutajJAnasya tathA zrutajJAnavato'varNavAdI bhavati / tathA kevalinaH kevalajJAninaH kevaladarzanasya vA'varNavAdI bhavati / tathA yaH puruSo dharmAcAryasya dharmadAyakasyA'varNavAdI bhavati, ayaM jAtihInaH, ayaM mUrkhaH, ayaM kaSAyItyAdyAzAtanAkRdbhavati / tathA saGghasAdhUnAM saGghazca sAdhavazca saGghasAdhavasteSAM saGghasAdhUnAmavarNavAdI bhavati / tathA punaryo mAyI, AtmanaH sato'vaguNAnAcchAdayati, pareSAmasato'vaguNAn vakti, sato guNAnna vakti, etAdRzo jIvo mRtvA kilbiSidevatvenotpadyate ityarthaH // 269 // aNubaddharosapasaro, taha ya nimittaMmi hoi paDisevI / eehiM kAraNehiM, AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 270 // etAbhyAM kAraNAbhyAM puruSa AsurIM bhAvanAM karoti, asuranikAyotpAdikAM bhAvanAM janayati / etau ko kAraNau ? ityAha-yaH puruSo'nubaddharoSaprasaraH, anubaddhazcirakAlasthAyI roSaprasara:-krodhaprasaro yasya so'nubaddharoSaprasaraH, tathA yaH puruSo nimitte'tItAnAgatavartamAnarUpe trividhe nimitte viSaye, athavA nimitte bhUmAntarikSAdike pratisevI bhavati,kAraNaM vinApi zubhAzubhanimittaprayoktA bhavati, sa mRtvA'suratvenotpadyate iti bhAvaH // 270 // satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca, jalaNaM jale paveso ya / aNAyArabhaMDasevA, jammaNamaraNANi baMdhaMti // 271 // yaH zastragrahaNam, zastrANAM khaDgArikAdInAmAtmavadhArthamudarAdau grahaNaM zastragrahaNam, tathA viSabhakSaNaM tAlupuTAdikAlakUTAnAmadanam, tathA jvalanamagnipravezakaraNam, tathA jale pravezakaraNaM kUpavApyAdau bUDanam, parvatAdibhyaH patanaM ca zabdAd gRhyate / punaranAcAra bhANDasevA, etAni kAraNAni kurvanto janA janmamaraNakAraNAni badhnanti, saMsArabhramaNamutpAdayantItyarthaH / atrAcAraH zAstroktavyavahAraH, na AcAro'nAcArastena bhANDasyopakaraNasya sevA hAsyamohAdibhiH paribhogo'nAcArabhANDasevA / iyamapi klezotpAdanAdanantarabhavotpAdiketyarthaH / etena conmArgapratipattyA sanmArgavipratipattirAkSiptA, tathA cArthato mohIbhAvanoktA yatastallakSaNaM cedam Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36, jIvAjIvavibhaktyAkhyamadhyayanam] [277 "'ummaggadesao magga-nAsao maggA vipaDivatti ya / moheNa ya mohittA, saMmohaM bhAvaNaM kuNaitti // 1 // " etAsAM ca phalaM yadAhu:"eyAu bhAvaNAu, bhAvitA devaduggaiM jaMti / tatto ya cuyA saMtA, paDaMti bhavasAgaramaNaMtaM // 2 // iti // 271 // ii pAukare buddhe, nAyae parinivvae / chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhIya saMmae // 272 // tibemi // jJAtako buddhastIrthakaro jJAtAt-siddhArthakulAnjAta utpanno jJAtajaH zrImahAvIraH parinirvRto-nirvANaM gata ityanvayaH / kiM kRtvA ? ityamunA prakAreNa SaTtriMzatsaGkhyAnuttarAdhyAyAn prAduSkRtya / uttarAH pradhAnA adhyAyA adhyayanAni, uttarAzca te'dhyAyAzcottarAdhyAyAH, tAnarthataH prakaTIkRtyetyarthaH / kIdRzAnuttarAdhyAyAn ? bhavasiddhikasammatAn, bhavasiddhikAbhavyAsteSAM sammatA mAnyAH paThanIyAstAn // 272 // iti jIvAjIvavibhaktinAmakamadhyayanaM SaTtriMzaM sampUrNam // 36 // atha niyuktikAra eteSAmadhyayanAnAM nAmAnyAha paJcagAthAbhiH-viNaya parIsaha cauraMga, asaMkhayA'kAmamaraNa khuDDAgaM / elijja kAvilijjaM, namipavajjA ya dumapattaM / / 1 / / bahusuyapujja hariesa, cittasaMbhUyayaM ca isuyAraM / sabhikkhu baMbhaceraMca, pAvasamaNijja saMjaIyaM // 2 // miyAputta mahaniyaMThiya, samuddapAliyajja tahaya rahanemi / kesIgoyama samiiyaM, jainnaijjaM ca taha samAcArI // 3 // khaluka mukkhamaggaM, sammattaparakkamaM ca tavamaggaM / caraNavihi pamAyaThANaM, taha kammapayaDi lesANaM // 4 // aNagAramagga jIvAjIvavibhatti chattIsa ajjynne| jo paDhai suNai guNaI, so pAvai NijjarA viulA // 5 // iti zrIuttarAdhyayananAmasambaddhaM gAthApaJcakam / atha niyuktikAra evAsya granthasya mAhAtmyamAha raMje kira bhavasiddhiyA, parittasaMsAriyA ya je bhavvA / te kira paDhaMti ee, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // kileti sambhAvanAyAM ye kecinmanuSyA bhavasiddhikA-bhavyAH, ca punaH parIttasaMsArikAste bhavyA etAni SaTtriMzaduttarAdhyayanAnyadhIyante, arthAdye'bhavyA bahulasaMsAriNaste etAnyuttarAdhyayanAni nAdhIyante - na paThanti // 1 // 1 unmArgadezanAnmArganAzanAta, sanmArgavipratipattyA ca / mohena ca mohitvA sammohAM bhAvanAM karoti iti // 1 // 2 etAbhirbhAvanAbhi vitvA devadurgati yAnti / tatazcyutvA santaH patanti bhavasAgaramanantam // 2 // 3 niryuktau kramaza: gAthe-557-558 staH / - 18 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278] [uttarAdhyayanasUtre-bhAga-2 'tamhA jiNapaNNatte, aNaMtAgamapajjavehi sNjutte| ajjhAe jahajogaM, guruppasAyA ahijjijjA // 2 // tasmAtkAraNAjjinaprajJaptAnadhyAyAn prakramAduttarAdhyAyAn yathAyogaM guruprasAdAdadhIyeta / yathAyogamiti, yoga, upadhAnAdhucitavyApArastamanatikramyeti yathAyogam / gurUNAM prasAdazcittaprasannatA guruprasAdastasmAddhetoH paThet / kathaMbhUtAnuttArAdhyAyAn ? anantAgamaparyavaiH saMyuktAn, anantAzca te AgamAzcAnantAgamAH zabdaparicchittiprakArAH / tathA paryAvAzcArthaparyavarUpAH, anantAgamAzca paryavAzcAnantAgamaparyavAH, tairanantAgamaparyavaiH, zabdArthanayaiH paryAyArthanayaizca saMyuktAn // 2 // jogavihIi vahittA, ee jo lahai suttaatthaM vA / bhAsei ya bhaviyajaNo, so pAvai nijjarA viulA // 3 // sa bhavyo vipulAM nirjarAM prApnoti |s kaH? yo yogavidhi vahitvA-yogopadhAnatapo'nuSThAnavidhiM kRtvaitAnuttarAdhyAyAn sUtrArthato labheta / pazcAdgurumukhAtsUtrArthaM labdhvA paraM bhASeta, sa kSINakarmA bhavatItyarthaH // 3 // jassADhattA ee kahavi, samappaMti viggharahiyassa / so lakkhijjai bhavvo, puvvarisi eva bhAsaMti // 4 // sa manuSyo bhavyo muktigAmIti lakSyate, pUrvarSayaH-pUrvAcAryA evaM bhASante / sa iti kaH ? yasya puruSasya vighnarahitasya-nirvighnasya sataH kathamapi yatnenApyete uttarAdhyAyAH 'ADhattA' paThanAyA''rabdhAH santaH samApyante-sampUrNIbhavanti sa bhavyo bhAgyavAn jJeya ityarthaH / bhAgyavataH puruSasyaiva nirvighnamete'dhyAyAH sampUrNIbhavanti / yataHzreyAMsi bahuvighnAni, bhavanti mahatAmapi / ityukteH // 4 // iti zrImaduttarAdhyayanasUtrArthadIpikAyAmupAdhyAyazrIlakSmIkIrtigaNiziSyalakSmIvallabhagaNiviracitAyAM jIvAjIvavibhaktinAmakaM SaTtriMzamadhyayanam sampUrNam // 36 // 1 niyuktau kramazaH gAthe - 557 - 558 staH / / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath TIkAkArasya prazastiH // gacche svacchatare bRhatkharatare jAgRdyazobhAsure, zrImAn sUrirabhUjjinAdikuzalaH prauDhapratApAnvitaH / yannAma smRtamAtrameva hRdaye vighnaughavidrAvaNe, saMdhatte mahimAnamatra vitataM datte manovAJchitaM // 1 // tacchiSyo vinayaprabhaH samabhavat zrIpAThakaH puNyavAn, siddhAntodadhitattvaratnanikarAviSkAradevAcalaH / yadvAksindhurapAkaronmatimatAM mithyAmalaM mAnasaM, zrotradvAragatA mahAtisaralA hRdyA'navadyA sadA // 2 // tadanu sadanaM kAruNyasya prabhAvanidhimahAn, vijayatilakaH khyAto bhUmau babhUva mahAmatiH / sakalavizadopAdhyAyAnAM ziromaNisannibhaH, vividhavibudhazreNistutyaH sadAgamamarmavit // 3 // tuSTA vAcakapuGgavAya tapasA dhyAnena zIlena vA, yasmai pArzvajinAhisevanaparA padmA dadau vAgvaraM / ziSyAn bhUritarAMzcakAra sa tataH zrIkSetrazAkhA tataH, zAkhIva vyarucattayA ca marutAM zrIkSemakIrtirguruH // 4 // suziSyaM kSemasya prakaTazamazikSA pradadataM, hyUpAdhyAyaM dhyAnaM hadi jinavarANAM vidadhatam / mahAmeghAnAvAgamajaladhilabdhottamataTaM, taporatnaM ratnaM muniSu bhajata bhrAntirahitam // 5 // tacchiSyo'bhUbhedako durnayAnAmAcArajJo'nvarthanAmA pRthivyAm satsAdhUnAM pAThako dvAdazAGgyAstejorAjaH pAThakaH pApahantA ||6||ttsdviney iha vAcakamukhya AsIdvidyAvinodabhavanaM bhuvanAdikIrtiH / zrIharSakuJjaragaNizca tadIyaziSyo, vairAgyameva sa ca vAcakamuddadhAra ||7||lbdhimnnddngnnishc tato'bhUdvAcako vibudhavRndasuvandyaH / hemakAntivinayAGkitagAtro, durnivaarhtmaarvikaarH||8||tcchissyH paravAdivRndavadanaprodbhUtayuktyucchalatkallolotkaracaJcalasya mahato durvAdavArAnidheH / niSpAne vilasanmatirvarayatiryaH kumbhajanmAkRti-lakSmIkItiriti sphuradguNatatiH zrImAnabhUtpAThakaH // 9 // zrImallakSmIkIrtisatpAThakasya, dvau gurvAjJAkAriNau sadvineyau / tatrApyeko vAcakaH somaharSaH sAdhvAcArAsevane labdhaharSaH // 10 // sAdhuH zrIyuk vallabhaH sajjanAnAM, lakSmIpUrvo vallabhazca dvitIyaH / tenAkAri prasphuTA dIpikeyaM, siddhAntasya hyuttarAdhyAyanAmnaH // 11 // nyUnAdhikyaM buddhimAndyAdyaduktaM, tadjJaistadvAgdUSaNaM zodhanIyam / bhrAntidharmo hyasti chadmasthaso, jAtyAzvo vA praskhalatyeva gacchan // 12 // dhuryapraNItAsvativistarAsu, TIkAsu no matsaritA mamA'sti / tejastu tAbhyaH samavApya bhAsvat, kRtAtmabodhAya sudIpikeyam // 13 // // iti zrIuttarAdhyayanasUtraM samAptaM // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI uttarAdhyayanasUtramUlagAthAnAM-akArAdivarNAnukramaH / [ pahelI saMkhyA adhyayananI ane bIjI gAthAnI samajavI] (a) aTTha kammAI vocchAmi . aitikkhakaMTayAiNNe 19-53 aTTa joyaNa bAhallA 36-49 akalevaraseNimUssiA 10-35 aTThappavayaNamAyAo 24-1 akasAyamahakkhAyaM 28-33 aTTavihagoaraggaMtu 30-25 akkosavahaM viittu dhIre . 15-3 aTThArasa sAgarAiM. 36-231 akkosijja paro bhikkhaM 2-24 aNagAraguNehiM ca 31-18 agAri sAmAiyaMgAiM .. 5-23 aNaccAviaM avaliyaM 26-25 aggihottamuhA veA 25-16 aNabhiggAhiakudiTThI 28-26 aggI aii ke vutte 23-52 aNasaNamUNoariA 30-8 acelagassa lUhassa / 2-34 aNAikAlappabhavassa eso 32-111 acelago a jo dhammo 23-13 aNAsavA thUlavayA kusIlA 1-13 acelago a jo dhammo 23-29 aNAvAyamasaMloe 24-16 accaNaM sevaNaM ceva 35-18 aNAvAyamasaMloe 24-17 accei kAlo turaMti rAIo 13-31 aNAhomi mahArAya 20-9 accemu te mahAbhAga 12-34 aNissio ihaM loe 19-93 accaMtakAlassa samUlayassa 32-1 aNukkasAI appicche 2-39 accaMtaniANakhamA - 18-53 aNuNNae nAvaNae mahesI 21-20 acchile mAhae 36-148 aNubaddorasapasaro 36-270 accheragamabbhudaye 9-51 aNusAsaNamovAyaM 1-28 ajahannamaNukkosaM 36-246 aNusAsio na kuppijjA 1-9 ajANagA jaNNavAI 25-18 aNUNAirittapaDilehA 26-28 ajjuNasuvaNNagamaI 36-60 aNega chaMdA iha mANavehiM 21-16 ajjeva dhamma paDivajjayAmo 14-28 aNegavAsAnauA 7-13 ajjevAhaM na labbhAmi 2-31 aNegANa sahassANaM 23-35 ajjhatthaM savvao savvaM aNaMtakAlamukkosaM 36-14 ajjhAvayANaM paDikUlabhAsI 12-16 aNaMtakAlamukkosaM 36-82 ajjhAvayANaM vayaNaM suNettA 12-19 aNaMtakAlamukkosaM 36-90 aTTahANi vajjittA 30-35 aNaMtakAlamukkosaM 36-103 aTTahANi vajjittA 34-31 / aNaMtakAlamukkosaM 36-115 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26-4 [281] aNaMtakAlamukkosaM 36-124 | abbhAhayaMmi logaMmi 14-21 aNaMtakAlamukkosaM 36-134 abbhuTThANaM aMjalikaraNaM 30-32 aNaMtakAlamukkosaM 36-143 abbhuTANaM gurupUA 26-7 aNaMtakAlamukkosaM 36-153 abbhuTANaM navamaM aNaMtakAlamukkosaM 36-170 abbhuTThiaM rAyarisi aNaMtakAlamukkosaM 36-179 abhao patthivA tubbhaM 18-11 aNaMtakAlamukkosaM 36-249 abhikkhaNaM kohI havai . aNNavaMsi mahohaMsi 5-1 abhivAyaNamabbhuTThANaM 2-38 aNNavaMsi mahohaMsi . 23-70 abhU jiNA asthi jiNA 2-45 asthi ego mahAdIvo 23-66 ammatAya mae bhogA . . 19-12 asthi egaM dhuvaM ThANaM 23-82 ayakakkarabhoI a.. 7-7 atthaM ca dhammaM ca / 12-33 ayasIpuSphasaMkAsA 34-6 atyaMtammi a sUrammi 17-16 ayaM sAhasio bhImo 23-55 athirAsaNe kukkuie 17-13 aiDsahe pahINasaMthave 21-21 adaMsaNaM ceva apatthaNaM ca / 32-15 araI piTThao kiccA 2-15 adhuve asAsayaMmi araI gaMDaM visUIyA 10-27 addhANaM jo mahaMtaM tu 19-19 arUviNo jIvaghaNA 36-66 addhANaM jo mahaMtaM tu 19-21 aloe paDihayA siddhA 36-56 anio rAyasahassehi 18-43 aloluaM muhAjIvI 25-28 aneNa viseseNaM 30-23 alole na rase giddhe 35-17 annaM pANaM ca pahANaM ca 20-29 avaujjhia mittabaMdhavaM 10-30 appaNAvi aNAho si . 20-12 avujjhiUNa mAhaNarUvaM 9-55 appapANappabIyaMmi 1-35 avasesaM bhaMDagaM gijjhA 26-36 appasatthehiM dArehi 19-94 avaso loharahe jutto 19-57 appa kattA vikattA ya 20-37 avasohiA kaMTagApahaM 10-32 appA ceva dameyavyo ... - 1-15 avaheDiapiTusauttamaMge 12-29 appANameva jujjhAhi . 9-35 avi pAvaparikkhevI . 11-8 appA naI vearaNI 20-36 asaI tu maNussehi 9-30 appiA devakAmANaM 3-15 asamANo care bhikkhU appaM cAhikkhivaI 11-11 asAsae sarIrammi 19-14 aphovamaMDavaMsi 18-5 asAsayaM damimaM vihAraM hAraM 14-7 abale jaha bhAravAhae 10-33 | asippajIvi agihe amitte 15-16 2-19 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-28 18-9 18-7 30-21 30-13 asIhiM ayasIvaNNAhi asurA nAga suvaNNA asaMkhakAlamukkosaM asaMkhakAlamukkosaM asaMkhakAlamukkosaM asaMkhakAlamukkosaM asaMkhakAlamukkosaM asaMkhakAlamukkosaM / asaMkhabhAgo paliassa asaMkhayaM jIviya mA pamAyae assaMkhejjANosappiNINa assakaNNI a bodhavvA assA hatthI maNussA asse ii ke vutte aha aTTahiM ThANehiM aha anayA kayAi aha Asagao rAyA aha UsieNa chatteNa aha kAlammi saMpatte aha kesaraMmi ujjANe aha caudasahi ThANehi aha je saMvuDe bhikkhU aha tattha aicchaMtaM aha tAyao tattha muNINa aha teNeva kAleNaM aha teNeva kAleNaM aha te tattha sIsANaM aha pacchA uijjaMti aha paMcarhi ThANehi aha paNNarasahi ThANehiM aha pAliassa gharaNI aha bhave paiNNA u [282] 19-56 | ahamAsi mahApANe 36-208 aha moNeNa so bhayavaM 36-13 aha rAyA tattha saMbhaMto 36-81 ahavA taiyAe porisIe 36-89 ahavA saparikkammA 36-104 aha sA bhamarasannibhe 36-114 aha sArahI tao bhaNai 36-123 aha sArahI viciMteha 36-194 aha sA rAyavarakaNNA 4-1 aha sA rAyavarakaNNA 34-33 aha se tattha aNagAre 36-99 aha so tattha nijjaMto 20-14 aha so vi rAyaputto 23-57 aha so sugaMdhagaMdhie 11-4 ahAha jaNao tIse 21-8 ahijja vee parivissa vippe 18-6 ahivegaMtadiTThIe 22-11 ahiMsa saccaM ca ateNagaMca 5-32 ahINapaMciMdiattaM pi 18-4 ahe vayai koheNaM 11-6 aho te ajjavaM sAhu 5-25 aho te nijjio koho 19-5 aho vaNNo aho rUvaM 14-8 ahaM ca bhogarAyassa 23-5 ahaM pi jANAmi jaheha sAhU 25-4 (A) 23-14 AukAyamaigao 2-41 AuttayA jassa ya natthi kAI 11-3 Agae kAyavussagge 11-10 agArisAmAiaMgAi 21-4 AgAse gaMgasoovva 23-33 / AgAse tassa desse a 22-30 22-17 27-15 22-7 22-40 25-5 22-14 22-36 22-24 22-8 14-9 19-39 21-12 10-18 9-54 9-57 9-56 20-6 22-44 13-27 10-6 20-40 26-47 5-23 19-37 36-6 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3-9 32-4 . [283] ANANiddesayare 1-2 Ahacca savaNaM laddhaM ANANiddesayare AhAramicche miamesaNijjaM AdANaM narayaM dissa 6-8 (i) Amose lomahAre a . 9-28 iaro vi guNasamiddho AyariauvajjhAehiM 17-4 ii ittariammi Aue AyariauvajjhAyANaM 17-5 ii esa dhamme akkhAe AyariapariccAI 17-17 ii eesu ThANesu AyariamAiaMmi 30-33 ii caturridiA ee AyariaMkuviNaccA 1-41 ii jIvamajIve a Ayavassa nivAeNaM 2-35 ii pAukare vuddhe AyAmagaM ceva javodaNaM ca 15-13 ii pAukare vuddhe AyariehiM vAhitto 1-20 ii beiMdiA ee AyaMke uvasagge 26-35 ikkavIsAe sabalesu ArabhaDA sammadA ii esa dhamme akkhAe Alao thIjaNAiNNo 16-11 ikkA ya pUvvakoDI AlavaMte lavaMte vA 1-21 ikkhAgarAyavasabho AloaNArihAiaM iccete thAvarA tivihA AlaMbaNeNa kAleNa 24-4 iDDhIgAravie ege AvajjaI evamaNegarUve 32-103 iDDhI jui jaso vaNNo AvanA dIhamaddhANaM . iDDhI vittaM ca mitte a AvaraNijjANa duNhaM pi . 33-20 iti esa dhamme akkhAe AsaNagao na pucchijjA - 1-22 ittaria maraNakAlA ya AsaNe uvaciTThijjA 1-30 itthI purisasiddhAya AsaNaM sayaNaM jANaM 7-8 itthI vA puriso vA Asamapae vihAre 30-17 itthIvisayagiddhe ya AsADhabahulapakkhe 26-15 iMdagovagamAIyA AsADhe mAse dupayA 26-13 iMdiaggAmaniggAhi AsaM visajjaittA NaM ... 18-8 iMdiatthe vivajjittA Asimo bhAyarA do vi iMdiANi ubhikkhussa AsIviso uggatavo mahesI 12-27 / imaM ca me asthi imaM ca natthi Ase a 23-57 imaM ca me asthi pabhUamannaM Ahacca caMDAliyaM kaTTa imaM sarIraM aNiccaM 20-60 10-3 8-20 31-21 36-149 36-253 18-24 36-272 36-130 31-15 8-20 36-177 18-39 36-106 26-26 . 27-9 7-27 19-88 8-20 30-9 36-49 30-22 36-139 25-2 24-8 35-5 14-15 12-35 19-13 1-11 / ima sarAra ANacca Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imA hu annAvi aNAhayA ime abaddhA phaMdaMti . isAibhAsesaNAdANe iriesaNabhAsAe iha kAmaNiyamussa iha kAmAniyaTTassa iha jIvie rAya iha jIviaM aniyamettA ihamege umaNNaMti ihaM si uttamo bhaMte IsAamarisaatavo (u) ukA vijju abodhavvA ukosogAhaNAe a ukosogAhaNAe u ugao khINasaMsAro uggao vimalo bhANU agamuppAyaNaM pahame agaM tavaM carittA NaM uccAraM pAsavaNaM uccAvayAhi sijjAhiM uccodae mahu kakke a ujjANaM saMpatto uDDe thiraM aturiaM uNhAbhitatto mehAvI uNhAbhitatto saMpatto uttarAI vimohAI udahisarisanAmANaM udahisarisanAmANaM udahisarisanAmANaM [284] 20-38 | uddesiaM kIagaDaM 20-47 14-45 upkAlagaduTuvAI ya 34-26 24-2 ubhao sissasaMghANaM - ------- 23-10 12-2 usalAya tasA je u 36-126 7-26 ace suko ado chUDhA 25-42 7-25 uvakkhaDaM bhoaNa mAhaNANaM 12-11 13-21 uThuiA me AyariA 20-22 8-14 ucanijjar3a jIbiamappamAyaM 13-26 6-9 upasmiAuvarimA ceva 36-217 9-58 ucaleo hoi bhogesu 25-41 uvAsamANaM paDimAsu 31-11 34-23 bbehamANo u paribaejjA 21-15 usaNappariyAveNaM 2-8 usseho jassa jo hoi 36-64 36-110 __ (U) 36-50 36-53 UmobariyaM . 30-14 . 23-78 usasiaromakUko 20-59 23-76 24-12 eamaTuM nisAmittA 22-50 eamaTuM nisAmittA 9-11 24-15 eamaTuM nisAmittA 9-13 2-22 eamaTuM nisAmittA 9-17 13-13 eamaTuM nisAmittA 9-19 22-23 eamaTuM nisAmittA 9-23 26-24 eamaTuM nisAmittA 9-25 2-9 eamaTuM nisAmittA 9-27 19-61 eama? nisAmittA 9-29 - 5-26 eamaTuM nisAmittA 9-31 33-19 eamaTuMnisAmittA 9-33 33-21 eamaTuM nisAmittA 9-37 33-23 eamaTuM nisAmittA 9-39 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eama nisAmittA amaTThe nisAmittA amaTThe nisAmittA ama nisAmittA ama nisAmittA eamaTThe nisAmittA ama sahA amAdAya mehAvI eAI aTTa ThANAI eyAI tIse vayaNAI succA. Ao aTTha samiIo eAo paMca samiIo eAo paMca samiIo Ao pavayaNamAyAo Ao mUlappayaDIo eArasIe iDDhI Arise paMcakusIlasaMvuDe ee a saMge samaikkamittA kharapuDhI ee caiva bhAve ee nadivasahA ee parIsahA savve ee pAukare buddhe eesiM tu vivaccAse eesiM vaNNao ceva siM vaNNao ceva eesavaNNao va eesiM vaNNao ceva eesiM vaNNao ceva siM vaNNao ceva esiM vaNNao ceva eesiM vaNNao ceva [ 285 ] 9-41 9-43 9-45 9-47 9-50 9-52 6-4 2-17 24-10 12-24 24-3 24-19 24-27 24-28 33-16 22-13 17-20 32-18 36-77 28-19 18-47 2-46 25-34 30-4 36-83 36-91 36-105 36-116 36-125 36-135 36-144 36- 154 siM vaNNao ceva eesiM vaNNao ceva esiM vannao ceva eesiM vannao ceva eesiM vannao ceva akAmamaraNaM aM tavaM tu duvihaM eaM paMcavihaM nANaM eaM puNNapayaM soccA siNA sahiM ega eva care lA egao viraiM kujjA eo saMvasittANaM egakajjappavannANaM egakajjappavannANaM egakhurA dukhurA ceva chattaM sAhit gaNaM sAIA egattaM ca puhattaM ca gappA ajie sattU bhUo araNe vA egayA acelao hoi gayA khattio hoI egayA devalo egavihamanANattA vihANA egavIsAi saba gAya puvvakoDI u pa ege jIe jIA paMca egeNa agA 36-171 36-180 36-189-196 36-205 36-251 5-17 30-37 28-5 18-34 12-47 2-18 31-2 14-26 23-24 23-30 36-182 18-42 36-11 36-65 28-13 23-38 19-78 2-13 3-4 3-3 36-86 36-100 31-15 36-175 36-141 23-36 28-22 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [286] ego paDai pAseNaM 27-5 | evaM ca ciMtaittA NaM ego mUlaMpi hArittA 7-15 evaM jiaM sapehAe egaM Dasai pucchaMmi 27-4 evaM tavaM tu egaMtamaNAvAe 30-28 evaM tu saMjayassAvi egaMtaratto ruiraMsi gaMdhe 32-52 evaM tu saMsae chinne egaMtaratto ruiraMsi phAse 32-78 evaM tu saMsae chinne egaMtaratto ruiraMsi bhAve 32-91 evaM te kamaso buddhA egaMtaratto ruIre rasaMmi 32-65 evaM te rAmakesavA egaMtaratto ruiraMsi rUve 32-26 evaM thuNittANa sa rAyasIho egaMtaratto ruiraMsi sadde 32-39 evaM dhammaM akAUNaM egaMtaramAyAma 36-257 evaM dhammaM pi kAUNaM etAiM tIse vayaNAI succA 12-24 evaM dhamma viukamma ete kharapuDhavIe 36-77 evaM nANeNa caraNeNaM emeva gaMdhammi gao paosaM 32-59 evaM bhavasaMsAre emeva phAsammi gao paosaM 32-85 evaM mANussagA kAmA emeva bhAvammi gao paosaM 32-98 evaM laggati dummehA emeva rassammi gao paosaM 32-72 evaM loe palittami emeva ruvammi gao paosaM 32-33 evaM viNayajuttassa emeva saddammi gao paosaM 32-46 evaM vutto nariMdo so emevahAchaMdakusIlarUve 20-50 evaM samuTThio bhikkhU erise saMpayaggaMmi 20-15 evaM sasaMkappavikappaNAsu evamadINavaM bhikkhuM 7-22 evaM sikkhAsamAvaNNe evamAdAya mehAvI 2-17 evaM so ammApiaro evamAvaTTajoNIsu evaM se udAhu aNuttaranANI evameva vayaM mUDhA 14-43 evaM so vijayaghoso eviMdiyatthA ya maNassa atthA 32-100 esa aggI avAU a evuggadaMtevi mahAtavodhaNe esaNAsamio lajju evaM abhitthuNaMto 9-59 esa dhamme dhuve nicce evaM kariti saMbuddhA 9-62 esA ajIvapavibhatti evaM kariti saMbuddhA 19-97 esA khalu lesANaM evaM kariti saMbuddhA 22-51 esA tirianarANaM evaM guNasamAuttA 25-35 | esA neDhyANaM 20-33 7-19 -30-37 30-6 23-86 25-36 14-51 22-27 20-58 19-20 19-22 5-15 19-95 10-15 7-12 25-43 19-24 .1-23 20-13 19-83 32-107 5-24 19-87 6-18 25-44 9-12 16-17 36-47 34-40 34-47 34-44 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [287] esA sAmAyArI 26-53 | kasiNaM pi jo imaM logaM 8-16 eso bAhiragatavo 30-29 kassa aTThA ime pANA 22-16 eso hu so uggatavo mahappA 12-22 kahaM care bhikkhu vayaM 12-40 ehi tA bhuMjimo bhoe 22-38 kahaM dhIre aheUhiM 18-52 (o) kahaM dhIre aheUrhi 18-54 omoaraNaM paMcahA 30-14 kahiM paDihayA siddhA 36-55 32-19 ohinANasue buddhe - kAmANugiddhippabhavaM 23-3 ohovahovaggahiaM 24-13 32-16 kAmaM tu devIhiM vibhUsiAhiM kAyaThiI khahayarANaM 36-195 (aM) kAyaThiI thalayarANaM 36-188 aMgapaccaMgasaMThANaM 16-4 kAyaThiI maNuyANaM 36-204 aMgulaM sattaratteNaM 26-14 kAyasA vayasA matte 5-10 aMtamuhuttammi gae 34-60 kAyassa phAsaM gahaNaM jayaMti 32-74 aMtomuttamaddhaM 34-45 kAlIpavvaMgasaMkAse 2-3 aMtohiayasaMbhUA 23-45 kAleNa kAlaM viharijja he 21-14 aMdhayAre tame ghore 23-75 kAleNa Nikkhame bhikkhu 1-31 aMdhiApottiA ceva 36-146 kAvoA jA imA vittI 19-34 (ka) kiNaMto kaio hoi 35-14 kaNakuMDagaM caittANaM 1-5 kiNhA nIlA kAU 34-56 kappAtItA uje devA 36-214 kiNhA nIlA ya kAU ya 34-3 kappAsaTuMmi jAyA 36-138 kiNhA nIlA ya ruhirA 36-72 kappovagA bArasahA 36-212 kimiNo sAmaMgalA ceva 36-128 kappaM na iccachejja sahAvalicchU 32-104 kiM tavaM paDivajjAmi 26-51 kammasaMgehiM saMmUDhA 3-6 kiM nAme kiM gotte 18-21 kammANaM tu pahANAe kiM nu bho ajja mihilAe 9-7 kammA niyANappagaDA 13-8 kiM mAhaNA joIsamAramaMtA. 12-38 kammuNA baMbhaNo hoi 25-33 kiriAsu bhUagAmesu 31-12 kayare Agacchar3a dittarUve 12-6 kiriaM akiriaM viNayaM 18-23 kayare tumaM ia adaMsaNijje . 12-7 kiriaM roae dhIro 18-33 karakaNDU kaligesu 18-46 kiliNNagAe mehAvI 2-36 kalahaDamaravajjae 11-13 kuiaM ruiaMgI 16-5 kasAyA aggiNo vuttA 23-53 | kuiaMruiaMgIaM 16-12 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kukkuDe siMgirIDI a kuMthu pipIli uiMsA kuppahA bahavo loe kuppavayaNapAsaMDI kusaggamittA ime kAmA kusagge jaha osabiMdue kusIlaliMgaM iha dhAttA kusaM ca jUvaM taNakaTThamangi kuhADaparasumAIhiM kUvaMto kolasuNaehi ke ittha khattA uvajoiA vA keNa abbhAhao loo ke te joI kiMva te joiThANaM ke te harae ke a te saMtititthe keriso vA imo dhammo kesi goamao NiccaM kesi mevaM buvaMtaM tu kesI kumArasamaNe kesI kumArasamaNe kesI kumArasamaNe koTTagaM nAma ujANaM koDIsahiyamAyAma kolAhalagabbhUaM ko vA se osahaM dei kosaMbI nAma nayarI kohA vA jai vA hAsA kohe mANe amAyAe koho ya mANo ya vaho ya kohaMca mANaM ca taheva mAyaM kohaM mANaM nigiNhittA kaMdaMto kaMdukuMbhIsu kaMdappakukkuAI kaMdappamAbhiogaM ca [288] 36-147 kaMpille nayare rAyA 36-137 kaMpille saMbhUo 23-60 kaMpilaMmi ya nayare 23-63 khajjUramuddiyaraso 7-24 khaDDaA me caveDA me.. 10-2 khaNamittasukkhA bahukAla 20-43 khaNaM pi me mahArAya 12-39 khattiyagaNauggarAyaputtA 19-67 khaluMkA jArisA jojjA 19-55 khaluMke jo u joei 12-18 khavittA puvvakammAI 14-22 khavittA puvvakammAiM 12-43 khAittA pANiaMpAuM 12-45 khittaM vatthu hiraNNaM ca 23-11 khittaM vatthu hiraNNaM ca 23-88 khiyaM na sakkei vivegameuM 23-31 khIra dahi sappimAI 23-9 khurehiM tikkhadhArAhiM 23-16 khettANi amhaM viiyANi 23-18 khemeNa Agae caMpaM 23-8 khaMdhA ya khaMdhadesA ya 36-257 (ga) 19-80 gailakkhaNo udhammo gaNo sAhasio bhImo 20-18 25-24 gattabhUsaNamiTuM ca 24-9 gabbhavakkaMtiA je u 12-14 gamaNe AvasiaMkujjA 32-102 galehi magarajAlehi 22-47 gavAsaM maNikuMDalaM 19-50 gavesaNAe gahaNe a 36-267 gAmANugAmaM rIataM 36-260 gAme nagare taha rAyahANi 18-1 13-2 -- 13-3 34-15 1-38 14-13 20-30 15-9 27-8 27-3 25-45 28-36 19-82 3-17 19-17 4-10 30-26 19-63 12-13 21-5 36-10 28-9 23-58 16-13 36-198 26-5 19-65 24-11 2-14 30-16 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [289] 19-92 | cautthIe porisIe 31-13 caudasa u sAgarAI 14-47 cauppayA ya parisappA 22-33 cauridiyakAyamaigao 12-26 cauruDDhaloe aduve samudde 35-2 cauvvihe vi AhAre 15-10 cauvIsa sAgarAI 28-6 cauraMgaM dullahaM naccA 23-15 cauridiyA uje jIvA 36-75 cakkavaTTI mahiDDhIo 2-29 cakkhumacakkhu ohissa 33-14 cakkhusA paDilehittA 22-46 cakkhussa rUvaM gahaNaM 36-27 caturaMgiNIe seNAe 36-28 cattaputtakalattassa 36-17 cattAri a gihiliMge 32-49 cattAri paramaMgANi 32-53 camme u lomapakkhI ya 32-58 caraNavihiM pavakkhAmi 32-54 carittamAyAra guNannie tao 32-55 carittamohaNaM kamma ... 32-60 care payAiM parisaMkamANo 32-50 caraMtaM virayaM lUhaM caveDamuTThimAIhiM 32-48 cAujjAmo ya jo dhammo .9-42 cAujjAmo ya jo dhammo ciccA dupayaM ca cauppayaM ca 9-1 ciccA dhaNaM ca bhAriaM 18-36 ciccA raTTe pavvaie cittamaMtamacittaM vA 18-41 citto vi kAmehiM viratta 14-49 | ciraM pi se muNDaruI bhavittA gAravesu kasAesu gAhAsolasaehiM giddhovame u naccA NaM giriMca revayaM jaMtI giriM naherhi khaNaha gihavAsaM pariccajja gihiNo je pavvaieNa diThThA guNANamAsao davvaM goamo paDirUvaNNU gomejjae aruyage goyaraggapaviThThassa goyakammaM duvihaM govAlo maMDavAlo vA gaMdhao je bhave subbhI gaMdhao je bhave dubbhI gaMdhao pariNayA je u gaMdhassa ghANaM gahaNaM gaMdhANugAsANugae gaMdhANurattassa narassa gaMdhANuvAeNa pariggaheNa gaMdhe atitto apariggahe a gaMdhe viratto maNuo gaMdhesu jo giddhimuvei (gha) ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti ghorAsamaM caitANaM (ca) caiUNa devalogAo caittA bhArahaM vAsaM caittA bhArahaM vAsaM caittA bhArahaM vAsaM caittA viulaM rajjaM 26-37 36-229 36-181 10-12 36-54 19-31 36-237 3-20 36-145 13-4 33-6 24-14 32-22 22-12 9-15 26-52 36-190 31-1 20-52 33-10 4-7 2-6 19-68 23-12 23-23 13-24 10-29 18-20 25-25 13-35 30-41 18-38 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cIrAjiNaM nagiNiNaM cIvarAI visAraMtI cada caMdAsurA caMpAe pAlie (cha) chacceva ya mAsAU chajjIvakAe asamArabhaMtA chavvIsa sAgarAI chiNAle chiNNaI salliM chiNNAvAsu paMthesu chiMdittu jAlaM abalaM chinnaM saraM bhomamaMta chuhA tahA ya sIunhaM chaMdaNA davvajANaM chaMda niroheNa uvei mokkhaM (ja) jar3a taM kAhisI bhAvaM jar3a taM sa bhoge ca ja jaba jar3a si rUveNa vesamaNo kkho tarhi taMduru jaganissiehiM bhUi jhaNeNa siddhi hokkhAmi jadi majjha kAraNA ee jammaM dukkhaM jarA dukkhaM jayA miassa AyaMko yA se hI ho jayA savvaM pariccajja jarAmaraNakaMtAre jarAmaraNavegeNaM jaladhannanissiyA pANA [ 290 ] 5-21 22-34 36-76 36-210 21-1 36-151 12- 41 36-239 27-7 2-5 14-35 15-7 19-32 26-6 4-8 22-45 13-32 9-38 22-41 12-8 8-10 5-7 22-19 19-16 19-79 19-81 18-12 19-47 23-68 35-11 jassatthi maccuNA sakkhaM jaha kaDuambaraso jaha karagayassa phAso jaha goDasa gaMdha jaha taruNaaMbagaraso jaha tikaDuassaya raso jaha pariNayaMbagaraso jaha rassa va phAso jaha surahikusumagaMdha jahA aggisihA dittA jahA ya aMDappabhavA jahA iNNasamArUDhe jahA ihaM agaNI ho jahA ihaM imaM sIaM jahA upAvagaM kammaM jahA esaM samuddissa jahA kareNupariki jahA kAgaNi jahA kaMpAgaphalA jahA kusagge uda jahA gehe palittammi hA caMda gahAI A jahA tulA to jahA davaggI pariMdhaNe vaNe jahA dukkhaM bhare je jahA paramaM jale jAyaM jahA birAlAvasaddassamUle bhu jahA mahAtalAgassa jahA mie egaaNegacArI jahA ya aggI araNI asaMto jahA ya aMDappabhavA 14-27 34-10 34-18 34-16 34-12 34-11 34-13 34-19 34-17 19-40 32-6 11-17 19-48 19-49 30-1 7-1 11- 18 7- 11 19-18 7-23 19-23 25-17 19-42 32-11 19-41 25-27 32-13 19-43 30-5 19-84 14- 18 35-6 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36-169 36-247 14-24 14-25 13-11 34-54 34-50 34-55 25-21 27-16 19-74 19-36 [291] jahA ya kiMpAgaphalA0 32-20 jA ceva u AuThiI jahA ya tiNi vaNNiA 7-14 jA ceva ya AuThiI jahA ya bhoi taNuaM bhuaMgabho 14-34 jA jA vaccai rayaNI / jahA lAho tahA loho 8-17 jA jA vaccai rayaNI jahA vayaM dhammamayANamANA 14-20 jANAsi saMbhUa mahANubhAgaM jahA saMkhaMmi payaM nihittaM 11-15 jA teUe ThiI khalu jahA sAgaDio jANaM jA nIlAe ThiI khalu jahA sA dumANa pavarA 11-27 jA pamhAi ThiI khalu jahA sA naINa pavarA 11-28 jAyarUvaM jahAmiTuM jahA suNI pUikaNNI 1-4 jArisA mama sIsA u jahA se uDuvaI caMde 11-25 jArisA mANuse loe jahA se kaM boANaM 11-16 jAvajjIvamavissAmo jahA khalu se urabbhe 7-4 jAva na ei Aese jahA se cAurate 11-22 jAvaMtavijjA purisA jahA se tikkhadADhe 11-20 jA sA aNasaNA maraNe jahA se tikkhasiMge 11-19 jiNavayaNe aNurattA jahA se timiraviddhaMse 11-24 jiNe pAse tti nAmeNaM jahA se nagANa pavare jImutaniddhasaMkAsA jahA se vAsudeve 11-21 * jIvA ceva ajIvA ya jahA se sayaMbhUramaNe 11-30 jIvAjIvavibhatti jahA se sahassakkhe 11-23 jIvAjIvA a bandho a jahA se sAmAiANaM 11-26 jIviataM tu saMpatte jahittA puvvasaMjogaM . . 25-29 jIviaMceva rUvaM ca jahittu saMgaM ca mahA0 21-11 jIhAe rasaM gahaNaM vayaMti jaheha sIho va miaMgahAya. 13-22 je amaggeNa gacchaMti . jAI sarittu bhayavaM je aveaviU vippA jAI jarAmaccubhayAbhibhUA ... 14-4 je AyayasaMThANe jAIparAjio khalu 13-1 je iMdiyANaM visayA jAImayapaDitthaddhA 12-5 je kei upavvaIe jAIsaraNe samuppaNNe 19-8 je kei patthivA tubbhaM jA u assAviNI nAvA 23-71 | je kei pavvaie jA kiNhAi ThiI khalu 34-49 | je kei sarIre sattA 6-1 30-12 36-264 23-1 11-29 34-4 36-2 36-1 28-14 22-15 18-13 32-61 23-61 25-7 36-46 32-21 17-1 9-32 . 17-3 6-12 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15-11 18-32 26-19 1-27 16-1 (Tha) 30-27 23-82 24-25 36-102 [292] je giddhe kAmabhoesu jaM kiMci AhArapANajAyaM jeThAmule AsADha sAvaNe 26-16 jaM ca me pucchasI kAle jeNa puNa jahAi jIviaM 15-6 jaM nei jayA ratiM ... je pAvakammehiM dhaNaM maNUsA 4-2 jaM me buddhANusAsaMti je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-25 jaM vivittamaNAiNNaM je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-38 je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-51 ThANA vIrAsaNAIA je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-64 ThANe aii ke vutte je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-77 ThANe nisIaNe ceva je yAvi dosaM samuvei tivvaM 32-90 ThiI khahayarANaM je yAvi hoi nivijje 11-2 (Na) je lakkhaNaM ca suviNaM ca 8-13 Na imaM savvesu bhikkhusu je lakkhaNaM suviNaM pauMjamANe 20-45 Na kovae AyariyaM je samatthA samuddhattuM 25-8 Na cittA tAyae bhAsA je samatthA samuddhattuM 25-12 NaccA uppaiaMdukkhaM je samatthA samuddhattuM 25-15 NaccA Namai mehAvI je saMkhayA tucchaparappavAI 4-13 Na tumaM jANe aNAhassa jesiM tu viulA sikkhA 7-21 Natthi nUNaM pare loe joaNassa u jo tassa 36-62 Na pakkhao Na purao jo asthikAyadhamma 28-27 Na me NivAraNaM asthi jo jassa u AhAro 30-15 Na lavijja puDho sAvajjaM jo jiNadiTThabhAve 28-18 Na vA labhijjA niuNaM sahAyaM jo na sajjai AgaMtuM 25-20 Na saMtase Na vArijjA jo pavvaittA Na mahavvayAI 20-39 NAiucce va NIe vA jo lakkhaNaM suviNa pauMjamANe 20-45 NAidUramaNAsaNNe jo loe baMbhaNo vutto 25-19 NANaM ca daMsaNaM ceva jo vajjae ee sayA u 17-21 NAmAI vaNNarasagaMdha jo sahassaM sahassANaM mAse 9-40 NikhagaMmi virao jo sahassaM sahassANaM saMgAme 9-34 Neva palhatthiaMkujjA jo suttamahijjaMto 28-21 No rakkhasIsu gijjhejjA jo so ittariatavo 30-10 | No sakkiamicchaI na pUaM 5-19 1-40 6-11 2-34 1-45 20-16 2-44 1-18 2-7 1-25 32-5 2-11 1-34 1-33 28-2 34-2 2-42 1-19 8-18 15-5 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7-10 28-4 36-63 - 2-21 20-4 5-4 20-46 26-20 33-25 34-61 [293] (ta) tattha paJcavihaM nANaM taiyAe porisIe 26-32 tattha siddhA mahAbhAgA tao AuparikkhiNe tattha se ciTThamANassa tao kammagurujaMtu tattha so pAsaI sAhuM 7-9 tao kalle pabhAyammi tathimaM paDhamaM ThANaM 20-34 tatthovavAiaM ThANaM tao kAle abhippae tao kesi buvaMtaM tu . tamaMtameNeva use asIle 23-25 tammeva ya nakkhatte tao jie saI hoi 7-18 tao teNajjie davve tamhA eesi kammANaM 18-16 tamhA eANa lesANaM tao pahasio rAyA 20-10 tamhA viNayamesijjA tao puTTho AyaMkeNaM tamhA suyamahiTThijjA tao puTTho pivAsAe 2-4 tamhA su laddhaM tao bahUNiM vAsANi 36-254 taruNo si ajjo pavvaio tao se jAyaMti paoaNAI 32-105 tavanArAyajutteNa tao se daMDaM samArabhaI tavassiaM kisaM daMtaM tao se puDhe parivUDhe 7-2 tavo joI jIvo joiThANaM tao se maraNaMtaMmi 5-16 tavo aduviho vutto tao saMvaccharaddhaMtu 36-252 tavovahANamAdAya tao haM evamAhaMsu 20-30 tasANaM thAvarANaM ca tao haM nAho jAo 20-35 tase pANe viANittA taNhAkilaMto dhAvaMto 19-60 tassakkhevapamukkhaM ca taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-30 tassa pAe u vaMdittA taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-43 tassa bhajjA duve Asi taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-56 tassa bhajjA sivA nAma taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-69 tassa me appaDikaMtassa taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-82 tassa rUvavaI bhajja taNhAbhibhUyassa adattahAriNo 32-95 tassa rUvaM tu pAsittA tattAiM taMbalohAI 19-69 tassa logappaIvassa tatto avaggavaggo u 30-11 tassa logappaIvassa tatto vi uvvaTTittA 8-15 tassesa maggo guruviddhasevA tattha AlaMbaNaM nANaM 24-5 tahA payaNuvAIya tattha ThiccA jahAThANaM 3-16 / tahiANaM tu bhAvANaM 11-32 20-55 20-8 9-22 25-22 12-44 28-34 2-43 35-9 25-23 25-13 20-7 22-2 Asi 22-4 13-29 21-7 20-5 23-2 23-6 32-3 34-30 28-15 20 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tahiaM gandhodayapuSphavAsaM taheva kAsIrAyA . taheva bhattapANesu taheva vijao rAyA taheva hiMsaM aliaM tahevuggaM tavaM kiccA tANi ThANANi gacchaMti tAlaNA tajjaNA ceva tiaMme aMtaricchaMca tiNNudahI paliamasaMkha tiNNeva ahorattA tiNNeva sahassAI tiNNeva sAgarAUM tiNNo hu si aNNavaM mahaM tiduaM nAma ujjANaM tiviho va navaviho vA tivvacaMDappagADhAo tIse ajAIi upAviAe tIse so vayaNaM soccA tIsaM tu sAgarAiM tuTTe avijayaghose tuDo aseNio rAyA tubdhe jaiA jaNNANaM tubbhettha bho bhAraharA tubbhe samatthA uddhattuM tubbhaM suladdhaM khu maNussajamaM tuliA NaM bAlabhAvaM tuliA visesamAdAya tuhaM piAI maMsAI tuhaM piA surA sIhU teiM diyakAyamaigao teiMdiyA uje jIvA teukAyamaigao [294] 12-36 | teU pamhA sukkA 34-57 18-49 teU vAU a bodhavvA 36-107 35-10 te kAmabhogesu asajjamANA- 14-6 18-50 tegicchaM nAbhiNaMdijjA 35-3 te ghorarUvA Thia antalikkhe 12-25 18-51 teNa paraMvocchAmi . 34-51 5-28 teNAvi jaMkayaM kamma 18-17 19-33 teNe jahA saMdhimuhe gahIe 4-3 20-21 tettIsa sAgarAI 36-245 34-42 tettIsasAgarAU 36-168 36-113 tettIsasAgarovama 33-22 36-122 te pAsiA khaNDia kaThThabhUe 12-30 36-163 23-41 10-34 te pAse savvaso chittA 23-4 te me tigicchaM kuvaMti 20-23 34-20 tevIsAi sUagaDe 31-16 19-73 tevIsa sAgarAiM 36-236 13-19 tesiM putte balasirI 19-2 22-48 tesiM succA sapujjANaM 5-29 36-243 to NANadaMsaNasamaggo 8-3 25-37 to vaMdiUNa pAe 9-60 20-54 tosiA parisA savvA 23-89 25-38 taM ikkagaM tucchasarIragaM se 13-25 12-15 taM ThANaM sAsayaM vAsaM 23-84 25-39 taM dehai miAputte 20-55 taM pAsiUNabhejjaMtaM 12-4 7-30 taM pAsiUNa saMvigo 21-9 5-30 taM puvvaneheNa kayANurAgaM 13-15 19-70 taM biMtammApiaro 19-25 19-71 10-11 taM biMtammApiaro / 19-76 23-46 36-136 taM layaM savvaso chittA 10-7 taM si NAho aNAhANaM 20-56 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (tha) subIAI vati kAsagA thAvaraM jaMgamaM ceva there gahare gagge (da) daNa rahanemiM taM davaggiNA jahA raNe davadavasa caraI davvao khettao ceva davvao khettao ceva davvao cakkhusA pehe davvANaM savvabhAvA davve khitte kAle dasaudahI paliamasaMkha dasa ceva napuMse dasa ceva sahassAI dasa ceva sAgarAI dasaNarajjaM muiaM dasavAsasahassAiM dasavAsasahassAiM dasavAsasahassAI dasasAgarovamAU dasahA bhavaNavAsI dANe lAbha a bhoge a dArANi ya suAceva dAsA dasaNe Asi digiMchAparigae dehe . divasassa porisINaM divasassa cauro bhae divvamANusacchaM divve a je uvasagge 21 [ 295 ] 12-12 6-6 27-1 22-39 14-42 17-8 24-6 36-3 24-7 28-24 30-24 34-43 36-51 36-102 36-228 18- 44 34-41 34-48 34-53 36-165 36-207 33-15 18- 14 13-6 2-2 30-20 26-11 25-26 31-5 ve aiha ke t saMti bahavo lo dIhAuA iDDhamaMtA dukkaraM khalu bho niccaM dukkhaM hayaM jassa na hoi moho dujjae kAmabhoge a duddhadahI vigaIo dupAracyA ime kAmA dumapattae paMDuyae jahA dukha mA bhave duvA AujIvA u duvihA puDhavIjIvA u duvihA teUjIvA u duvihA vaNapphaijIvA duvA vAujIvA u duvihA vi te bhave tivihA duvihaM khaveUNaya puNNapAvaM duI bAla devadANavagaMdhavA devadANavagaMdhA devamaNu devaga devasiaM ca aIAraM devA cauvvihA vRttA devA bhavittANa pure bhavaMmi devAbhiogeNa nioieNaM devAya devalogammi deve raie aio do ceva sAgarAI daMDANaM gAravANaM ca daMtasohaNamAissa daMsaNanANacarit 23-67 23- 40 5-27 2-28 32-8 16-14 17- 15 8-6 10-1 10-4 36-84 36-70 36-108 36-92 36-117 36-173 21-24 7-17 16-16 23-20 22-22 19-8 26-40 36-206 14-1 12-21 13-7 10-14 36-224 31-4 19-28 28-25 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (dha) dhaNadhannapesavaggesu dhaNuM parakkama kiccA dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre dhaNaM pabhUaM saha ithiArhi dhammajjiaMca vavahAraM dhammatthikAe taddese dhammaladdhaM miaMkAle dhammAdhammAgAsA dhammAdhamme a doee dhammArAme carebhikkhU dhammA vaMsagA selA dhamme harae baMbhe saMtititthe dhammo ahammo AgAsaM dhammo ahammo AgAsaM dhamma pi hu saddahaMtayA dhIratthu te jaso kAmI dhIrassa passa dhIrattaM (na) na imaM savvesu bhikkhusu na kajjaM majjha bhikkheNa na kAmabhogA.samayaM uveMti na kovae Ayarizra naccA namai mehAvI naccA uppaiyaM dukkhaM na cittA tAyae bhAsA na hiM gIehi a vAiehiM na tassa dukkhaM vibhayaMti na tujjha bhoge caiUNa buddhI na tumaM jANe aNAhassa na taM arI kaMThachittA kare natthi carittaM sammattavihUNaM [296] natthi nUNaM pare loe 19-30 nannaTuM pANaheDaM vA 9-21 na pakkhao na puraoM nabheva koMcA samaikkamaMtA 14-17 namI namei appANaM 14-16 namI namei appANaM 1-42 na me nivAraNaM asthi na ya pAvaparikkhevI 16-8 nariMda jAI ahamA narANaM 36-8 na rUvalAvaNNavilAsahAsaM na lavijja puTTho sAvajjaM 16-15 navA labhijjA 36-158 navi jANasi veamuhaM 12-46 navi muMDieNa samaNo 28-7 na sayaM gihAI kuvvijjA 28-8 na sA mamaM viANAi 10-20 na saMtase na vArijjA 22-43 nahu jiNe ajja dIsaI 7-29 na hu pANavahaM aNujANe nAiucce va nIe vA 5-19 nAidUramaNAsanne 25-40 nAgo jahA paMkajalAvasaNNo 32-101 nAgovva baMdhaNaM chittA 1-40 nANassa savvassa 1-45 nANassAvaraNijjaM 2-32 nANAdumalayAiNNaM 6-11 nANAruiMca chaMdaM ca 13-14 nANAvaraNaM paMcavihaM 13-23 nANeNa jANaI bhAve nANeNaM daMsaNeNaM ca 20-16 nANaM ca daMsaNaM ceva 20-48 nANaM ca daMsaNaM ceva 28-21 / nAdaMsaNissa nANaM 2-44 25-10 1-18 14-36 9-61 18-45 2-7 11-12 13-18 32-14 1-25 32-5 25-11 25-31 35-8 27-12 2-11 10-31 8-8 1-34 1-33 13-30 14-48 32-2 33-2 20-3 18-30 33-4 28-35 22-36 28-2 28-3 28-30 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nApuTTho vA kiMci nAmakammaM ca gottaM ca [ 297 ] 1-14 33-3 33-13 34-2 8-19 11-9 2-23 22-42 nAmakammaM tu duvihaM nAmAi vaNNarasagaMdha nArIsu nopagijjhijjA nAvA a iti kA vRttA nAsIle na visIle a nAhaM rame pakkhiNi paMjare vA niggaMthe pAvayaNe niggaMtho dhito niccakAlappamatteNaM niccaM bhiNa tattheNa ( pa ) paiNNavAI duhi pairikkaM uyassayaM laddhuM pakkhaMde jaliyaM joI paccayatthaM ca logassa paMcediyA tirikkhA ya pakkimAmi pasiNANaM pakkimittu nissalo pakkimittu nissalo paDiNIyaM ca buddhANaM 23-32 36-172 18-31 26-42 26-50 paDilehaNaM kuto paDile patte 1-17 26-29 17-9 17-10 18-25 23-72 11-5 14-41 21-2 26-34 19-27 19-72 35-20 33-5 34-22 35-21 19-90 2-42 20-49 23-83 paDile patte paDaMti nae ghore paDhamA AvassiA nAma 101 nijjUhiUNa AhAraM niddA taheva payalA nirddhadhasapariNAmo nimmame nirahaMkAre nimmamo nirahaMkAro niraDugaMmi virao niradviA naggaruI u nivvANaM ti abAhaM ti 26-2 20-19 paDhame vae mahArAya paDhame vAsa cami paDhamaM porisi sajjhAyaM paDhamaM porisi sajjhAyaM 36-256 26-12 26-18 paDhamaM porisi sajjhAyaM 26-44 1-8 nisaMte siA muharI nissagguvaesaI nissaMkiya nikkaMkhiya 36-58 28-16 28-31 paNayAlasayasahassA paNavIsabhAvaNAhiM paNavIsa sAgarAI paNiaM bhattapANaM ca 31-17 36-238 nIAvittI acavale nIlAsogasaMkAsA nIharanti mayaM puttA 34-27 34-5 18 - 15 16-7 36-199 pArasa tisaI vihA 36- 156 36-94 patteasarIrA u bhUyo yA pohANe ya 33-12 1-19 neraiA sattavihA neraDyatirikkhAuM neva pallatthiyaM kujjA no iMdiagijjho amuttabhAvA no rakkhasIsu gijjhijjA no sakkiyamicchaI na pUyaM 20-2 34-29 28-28 paramatthasaMthavo vA 14-19 8-18 parijuNehiM vattherhi 2-12 10-21 15-5 parijUra te sarIrayaM naMdaNe so upAsAe 19-3 parijUra te sarIrayaM 10-22 38 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [298] parijUraDa te sarIrayaM 10-23 / pAriakAussaggo parijUDa te sarIrayaM 10-24 pAvasuyappasaMgesu parijUDa te sarIrayaM 10-25 pAsavaNuccArabhUmiM ca parijUDa te sarIrayaM 10-26 pAsAe kAittANaM parimaMDalasaMThANe 36-42 pAsA ya iti ke vuttA parivADIe na ciThThajjA. 1-32 pAsehiM kUDajAlehiM parivvayaMte aniattakAme 14-14 piaputtagA doNNi vi parIsahANaM pavibhattI 2-1 piA me savvasAraM pi parIsahA duvvisahA annege| 21-17 piMDuggahapaDimAsu paresu ghAsamesijjA 2-30 piMDolaeva dussIle palAlaM phAsuaM tattha 23-17 piyadhamme daDhadhamme pariovamamegaM tu 36-222 pisAya bhUA jakkhA ya paliovamassa bhAgo 36-193 pihuMDe vavaharaMtassa paliovamAiM tiNNi u 36-186-87 puccha bhaMte jahicchaM te paliovamAiM tiNNi u 36-202 pucchAmi te mahAbhAga paliovamAiM tiNNi u 36-203 pucchiUNa mae tubbhaM pariovamA utiNi u 36-183 pucchijjA paMjaliuDo paliovamaM jahannA 34-52 pujjA jassa pasIaMti paliovamaM tu egaM 36-223 puTTho adaMsamasaehiM pallogANupallyA ceva 36-129 puDhavikAyamaigao pasiDhilapalaMbalolA 26-27 puDhavI AukkAe pasubaMdhA savvaveA / 25-30 puDhavI AukkAe pahAya rAgaM ca taheva dosaM 21-19 puDhavI AujIvA ya pahAvaMtaM nigiNhAmi 23-56 puDhavI va sakkarA vAlugA pahINaputtassa hu natthi vAso 14-29 puDhavI sAlI javA ceva pAgAraM kAraittANaM 9-18 putto me bhAya NAitti pANivahamusAvAe 30-2 pumattamAgamma kumAra do vi pANe a nAivAejA 8-9 purimA ujjujaDA u pAyacchittaM viNao 30-30 purimANaM duvvisojjho u pAriakAussaggo 26-41 purohiaMtaM kamaso'NuNaMtaM pAriakAussaggo 26-43 purohiaMtaM sasuaM sadAraM pAriakAussaggo 26-49 / puvvakoDipuhuttaM tu 26-52 31-19 26-39 9-24 23-42 19-64 14-5 20-24 31-9 5-22 34-28 36-209 21-3 23-22 23-21 20-57 26-9 1-46 2-10 10-5 26-30 26-31 36-69 36-73 9-49 1-39 14-3 23-26 23-27 14-11 14-37 36-178 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [299] puvilaMmi caubbhAge 26-8 phAsao lukkhae je u 36-41 puvvilaMmi caubbhAge 26-21 phAsao sIyae je u 36-38 puTiva ca iNhi ca aNAgayaM ca 12-32 phAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti... 32-75 peDA ya addhapeDA 30-19 phAsassa jo giddhimuvei 32-76 pesiA paliuMcaMti 27-13 phAsANugAsANugae ajIve 32-79 porisIe cautthIe 26-45 phAsANurattassa narassa evaM 32-84 porisIe caubbhAge 26-22 phAsANuvAeNa pariggaheNa 32-80 porisIe caubbhAge 26-38 phAsuammi aNAbAhe 35-7 porisIe caubbhAge 26-46 phAse atitte apariggahe a 32-81 polleva muTThI jaha se asAre 20-42 phAse viratto maNuo 32-86 paMkAbhA dhUmAbhA 36-157 paMkhAvihUNovva 14-30 balA saMDAsatuMDehiM . 19-59 paMcamahavvayajutto 19-89 bahiA uDDhamAdAya 6-14 paMcamahavvayadhamma 23-87 bahuAgamavinnANA 36-266 paMcamI chaMdaNA 26-3 bahuANi u vAsANi 19-96 paMcasamio 30-3 bahumAI pamuharI 17-11 paMcAlarAyAvi ya 13-34 bahuMkhu muNiNo bhaI 9-16 paMcAsavappavatto 34-21 bAyarA je u pajjattA 36-71 paMciMdiyakAyamaigao 10-13 bAyarA je u pajjattA 36-85 paMciMdiyatirikkhA u 36-172 bAyarA je upajjattA 36-93 paMciMdiyA uje jIvA 36-155 bAyarA je upajjattA 36-109 paMciMdiyANi kohaM 9-36 bAyarA je upajjattA 36-118 paMtANi ceva sevijjA 8-12 bArasahiM joyaNehiM 36-57 paMtaM sayaNAsaNaM 15-4 bArase va uvAsAI 36-255 (pha) bArasaMgavi u buddhe 23-7 phAsao upahae je u - 33-39 bAlamaraNANi bahuso 36-265 phAsao kakkhaDe je u / 36-34 bAlassa passa bAlattaM 7-28 phAsao gurue je u 36-36 bAlANaM akAmaM tu phAsao niddhae je u 36-40 bAlabhirAmesu duhAvahesu 13-17 phAsao pariNayA je u 36-19 bAlehiM mUDhehiM ayANaehiM 12-31 phAsao maue je u 36-35 bAvattari kalAo a 21-6 phAsao lahue je u 36-37 bAvIsa sahassAI 36-80 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [300] bAvIsa sAgarAI 36-235 (ma) bAvIsa sAgarAU 36-167 maesu baMbhaguttIsu buddhassa nisamma bhAsi 10-37 magge ii ke vutte buddhe parinivvuDe care 10-36 maccuNAbbhAhao loo. beiMdiyakAyamaigao 10-10 macchA ya kacchabhA ya beidiyA uje jIvA 36-127 majjhimAmajjhimA ceva baMbhamminAyajjhayaNesu 31-14 maNagutto vayagutto (bha) maNagutto vayagutto bhaiNIo me mahArAya maNapariNAmoM akao 20-27 bhaNaMtA akaritA ya maNapalhAyajaNaNI maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti bhavataNhA layA vuttA 23-48 maNirayaNakuTTimatale bhANU aiha ke vutte 23-77 maNuA duviha bheA u bhAyaro me mahArAya 20-26 maNogayaM vaktagayaM bhAriA me mahArAya 20-28 maNoharaM cittagharaM bhAvassa maNaM gahaNaM 32-88 mattaM ca gaMdhahatthi bhAvANugAsANugae a jIve 32-92 maraNaM pi sapuNNANaM bhAvANuvAe Na pariggaheNa 32-93 marihisi rAya jayA tayA vA bhAvANurattassa narassa 32-97 mahattharUvA vayaNappabhUA bhAve atitte apariggahe a 32-94 mahAudagavegeNa bhAve viratto maNuo visogo 32-99 mahAjaMtesu ucchU vA bhAvesu jo giddhimuvei tivvaM 32-89 mahAjaso esa mahANubhAgo bhikkhAlasie ege 27-10 mahAdavaggisaMkAse bhikkhiavvaM na keyavvaM 35-15 mahApabhAvassa mahAjasassa bhoA ya sA tahiM daTuM 22-35 mahAmehappasUAo bhuoragaparisappA u 36-183 mahAsukkA sahassArA bhuMja mANussae bhoge 19-44 mAI muddheNa paDai bhuttA rasA bhoi jahAi Ne 14-32 mA galiyassevva kasaM bhUattheNAhigayA 28-17 mANusatte asArammi bhogAmisadosavisaNNe 8-5 mANusattaM bhave mUlaM bhoge muccA vamittA ya 14-44 mANusattaMmi AyAo bhoccA mANussae bhoe 31-10 23-62 14-23 36-174 36-216 12-3 22-49 22-21 16-2 32-87 19-4 36-197 1-43 35-4 22-10 5-18 14-40 13-12 23-65 19-54 12-23 19-51 19-98 23-51 36-213 27-6 1-12 19-15 7-16 3-11 3-19 | mANussaM viggahaM laddhaM 3-8 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32-44 32-57 32-70 32-83 32-96 33-8 36-268 15-8 4-12 mA ya caMDAliyaM kAsI mAyA piA NusA bhAvA mAyAvuiameaMtu mAyAvi me mahArAya mAse mAse u jo bAlo mAhaNakulasaMbhUo mA hu tumaM soariANa miacAriaM carissAmi miumaddava saMpanne miechubhittA hayagao migacAriaM carissAmi migacAriaM carissAmi micchAdasaNarattA micchAdaMsaNarattA mittavaM nAivaM hoi miumaddavasaMpanne mihilAe ceie vacche mihilaM sapurajaNavayaM muggarehi musaMDhIhiM musaM parihare bhikkhU muhapoti paDilehittA muhuttaddhaM tu jahannA muhuttaddhaM tu jahannA muhattaddhaM tu jahannA muhuttaddhaM tu jahannA muhattaddhaM tu jahannA muhuttaddhaM tu jahannA - muhuttaddhaM tu jahannA muhaM muhaM mohaguNe jayaMta mokkhamaggagaI taccaM mokkhAbhiM khissa moNaM carissAmi samecca dhamma mosassa pacchA ya puratthao ya [301] 1-10 mosassa pacchA ya puratthao ya 6-3 mosassa pacchA ya puratthao ya 18-26 mosassa pacchA ya puratthao ya 20-25 mosassa pacchA ya puratthao ya 9-44 mosassa pacchA ya puratthao ya 25-1 mohaNijjaMpi duvihaM 14-33 maMtAjogaM kAuM 19-85 maMtaM mUlaM vivihaM 27-17 maMdA ya phAsA bahulohaNijjA (ra) 19-85 raNNo tahiM kosaliassa 19-86 rati pi cauro bhAe 36-261 ramae paMDie sAsaM 36-263 rayaNAbhA sakkarAbhA 3-18 rayaNAi guttao ceva 27-17 rasao ambile je u rasao kaDue je u 9-4 rasao kasAe je u 19-62 rasao tittae je u 1-24 rasao pariNayA je u 26-23 rasao mahure jau 34-34 rasassa jibbhaM gahaNaM vayaMti 34-35 rasANugAsANugae a jIve 34-36 rasANurattassa narassa evaM 34-37 rasANuvAeNa pariggaheNa 34-38 rasApagAmaM na niseviavvA 34-39 rase atitte apariggahe a 34-46 rase viratto maNuo visogo 4-11 rasesu jo giddhimuvei tivvaM 28-1 rasaMto kaMdukumbhIsu 32-17 rahanemI ahaM bhadde 15-1 rAiaMca aIyAraM 32-31 / rAImaI viciMteDa 12-20 26-17 1-37 36-157 36-159 36-32 36-30 36-31 36-29 36-18 36-33 32-62 32-66 32-71 32-67 32-10 32-68 32-73 32-63 11-52 22-37 26-48 22-29 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (va) [302] rAovarayaM carijja lADhe 15-2 rAgaddose a do pAve 31-3 vaesu iMdiyatthesu rAgadosAdao tivvA 23-43 vajjarisahasaMghayaNo rAgo doso moho 28-20 vaNassaikAyamaigao rAgo ya dosovi ya kammabIyaM 32-7 vaNNao gaMdhao ceva rAgaM ca dosaM ca taheva mohaM 22-9 vaNNao je bhave kiNhe rAyA ya saha devIe 14-53 vaNNao je bhave nIle rUvassa cakkhaM gahaNaM vayaMti 32-23 vaNNao pariNayA je u rUvANugAsANugae ya ja jIve 32-27 vaNNao pIyae je u rUvANurattassa narassa evaM 32-32 vaNNao lohie je u rUvANuvAeNa pariggaheNa 32-28 vaNNao sukile je u rUviNo cevarUvI a 36-4 vattaNAlakkhaNo kAlo rUviNo cevarUvI a 32-68 varavAAruNIi va raso ruve atitte ya 32-29 varaM me appA daMto rUve viratto maNuo visogo 32-34 valaya pavvagA kuhaNA rUvesu jo giddhimuvei tivvaM / 32-24 vase gurukule NiccaM (la) vahaNe vahamANassa labhrUNa vi AriattaNaM 10-17 vAiA saMgahiA ceva lakhUNa vi uttamaM suI 10-19 vAukAyamaigao labhrUNa vi mANusattaNaM 10-16 vAeNa hIramANaMmi layA ya iti kA vuttA 23-47 vADesu vA ratthAsu va lAbhAlAbhe suhe dukkhe 19-91 vANArasIe bahiA lesajjhayaNaM pavakkhAmi 34-1 vAyaNA pucchaNA ceva lesAsu chasu kAesu 31-8 vAyaM vivihaM samicca loe lesAhiM savvAhiM 34-58 vAluAkavale ceva lesAhiM savvAhiM 34-59 vAsAiM bAraseva u loegadese te savve 36-67 vAsudevo ya NaM bhaNai loegadese te savve 36-175 vAsudevo ya NaM bhaNai loegadese te savve 36-184 viarijjai khajjai loegadese te savve 36-191 viANiA dukkhavivaDDhaNaM logassa egadesammi 36-160 vigahAkasAyasaNNANaM logassa egadesammi 36-219 virgicca kammuNo heDaM lohaNI hUyacchI hUya 36-98 vigicca kammuNo heDaM 31-7 22-6 10-9 36-15 36-22 36-23 36-16 36-25 36-24 36-26 28-10 34-14 1-16 36-95 11-14 27-2 27-14 10-8 9-10 30-18 25-3 30-34 15-15 19-38 36-132 22-25 22-31 12-10 19-99 3-13 6-15 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [303] vicchiNNe dUramogADhe 24-18 sagarovi sAgaraMtaM vijahittu puvvasaMjogaM 8-2 saccasoappagaDA vitatapakkhI abodhavvA . 36-187 saccA taheva mosA ya vitte acoie NiccaM. 1-44 saccA taheva mosA ya vitteNa tANaM na labhe pamatte saNaMkumAro maNussido vidaMsaehiM jAlehi 19-66 saNNAipiMDaM jemei vibhUsaM parivajjijjA sattarasa sAgarAiM viraI abaMbhacerassa 19-29 sattarasa sAgarAU virajjamANassa ya iMdiyatthA 32-106 sattU a ii ke vutte vivAyaM ca udIre 17-12 satteva sahassAI vivittalayaNANi bhaijja tAI 21-22 satteva sAgarAU vivittasejjAsaNa jaMtiANaM 32-12 satthaggahaNaM visabhakkhaNaM visaesu arajjaMto 19-10 satthaM jahA paramatikkhaM visappe savvao dhAre . 35-12 sa devagaMdhavvamaNussapUie visAlisehiM sIlehiM .. 3-14 sadassa soaMgahaNaM vayaMti visaMtu pIyaM jaha kAlakUDaM . 20-44 saddANugAsANugae ajIve vIsaM tu sAgarAI 36-233 saddANurattassa narassa evaM vucchida siNehamappaNo 10-28 sadANuvAeNa pariggaheNa veaNa veAvacce 26-33 saddA vivihA bhavaMti loe veaNi pi aduvihaM 33-7 sadde atitte apariggahe a veA ahIA na bhavaMti tANaM 14-12 sadde rUve agaMdhe a veANaM ca muhaM bUhi 25-14 sadde viratto maNuo visogo veAvacce niutteNa 26-10 saddesu jo giddhimuvei tivvaM veejja nijjarApehI 2-37 saiMdhayAraujjoo vemANiA uje devA 36-211 saddhaM ca nagaraM kiccA vemAyAhiM sikkhAhiM 7-20 sa nANanANovagae mahesI vaMke vaMkasamAyAre-- 34-25 sannihiM ca na kuvijjA vaMtAsI puriso rAyaM 14-38 sa pujjasatthe suviNIyasaMsae (sa) sa puvvamevaM na labhejja pacchA saiMca jai muccijjA 20-32 samaevi saMtaI pappa sakammaseseNa purAkaeNaM 14-2 | samaNA mu ege vayamANA sakkhaM kha dIsai tavoviseso 12-37 / samaNo ahaM saMjao baMbhayArI 18-35 13-9 24-20 24-23 18-37 17-19 36-230 36-166 23-37 36-88 36-164 36-271 20-20 1-48 32-36 32-40 22-45 32-41 15-14 32-42 16-10 32-47 32-37 28-12 21-23 6-16 1-47 4-9 36-9 8-7 12-9 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 304] 2-27 savvaM tao jANai pAsaI ya 32- 109 samaNaM saMjayaM dataM samayAe samaNo hoi savvaM vilaviyaM gIyaM savvaM suciNaM saphalaM narANaM 25-32 19-26 1-26 23-19 3-2 6-2 sasarakkhapAo suai sAgaraMtaM cattArNa sAgarA auNatIsaMtu sAgarA aNavIsaM tu 13-16 13-10 17- 14 18-40 36- 242 samayA savvabhUsu samare agA samAgayA bahU tattha samAvaNNA NaM saMsAre samikkhaM paMDie tamhA samiIhiM majjhaM susamAhiyassa samuddagaMbhIrasamA0 samuANaM uMchamesijjA samuaMtarhitaM samaM ca saMthavaM thIhiM 36-232 36- 241 sAgarA ikkIsaM sAgarA ikkavI tu 36-244 36-234 36-226 36- 240 sAgarANi ya satteva sAgarA sattavIsaM tu sAgarA sAhiyA duni 36-225 36-162 12-17 11-31 35-16 25-6 16-3 33-9 17-6 36-262 14-50 30-36 15-12 17-18 34-32 sAgarovamamegaM tu sApavvaiA saMtI 27270 sammattaM ceva micchattaM sammaddamANe pANANi sammarddasaNarattA sammaM dhammaM viANittA sayaNAsaNa ThANe vA sayaNAsaNapANabhoaNaM sayaM gehiM pariccajja. sarAge vIrAge vA 22-32 28-32 sAmAiattha paDhamaM sAmAyArI pavakkhAmi sAmisaM kulalaM dissa sAyagavesa ya ArambhA 26-1 14-46 34-24 saramAhunAva salaM kAmA visaM kAmA 23-73 9-53 32- 108 sAmANasAce sArIramANase dukkhe sAsaNe vigayamohANaM sAhAraNasarIrA u sAhiyA sAgarA satta 19-46 23-80 14- 52 sa vIrAgo kayasavva savvajIvANakammaM tu 36-96 36-227 33-18 36-218 sAhiyaM sAgaraM evaM savvasiddhagA va savvabhave asAya savve te viiA majjhaM savvesiM ceva kammANaM savvehiM bhUhiM dayANukaMpI 19-75 18- 27 36-221 23-28 23-34 sAhu goama pannA sAhu goama pannA sAhu goa pannA sAhu goa pannA 23-39 33-17 21-13 23-44 23- 49 22-9 sAhu goama pannA savvosahihiM havio savvaM gaMthaM kalahaM ca savvaM jagaM jaituhaM sAhu goa pannA 8-4 14-39 23-54 23-59 sAhu goa pannA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhu goama pannA te sAhu goama pannA te sAhu goama pannA te sAhu goama pannA te sAhu goama pannA te sAhussa darisaNe tassa sijjA daDhA pAuraNaM me atthi siddhAiguNajoesu siddhANaNaMtabhAgo a siddhANa namo kiccA sIA uNhA ya niddhA ya sItosiNA daMsamasA ya sIseNa eaMsaraNaM uveha suI ca laddhaM saddhaM ca suANi me paMca mahavvayANi suA me narae ThANA sukaDitti supakkitti sukkaM jhANaM jhiyAejjA suggIve nayare ramme succANaM parusA bhAsA suNiyAbhAvaM sANassa suNeha megaggamaNA suNehi me mahArAya suttesu AvI paDibuddhajIvI suddhesaNAo naccA NaM suvaNNaruppassa u pavyayA bhave susANe suNNagAre vA susANe suNNagAre vA susaMbhiA kAmaguNA ime te susaMvuDA paMcarhi saMvarehiM suhumA savvalogammi suhamA savvalogammi 20 [305] 23-64 | suhamA savvalogammi 36-120 23-69 | suhoio tumaM puttA 19-35 23-74 | suhaM vasAmo jIvAmo 9-14 23-79 se cue baMbhaloAo 18-29 23-85 se nUNaM mae puvvaM 2-40 19-7 soaggiNA AyaguNidhaNeNa 14-10 17-2 soassa sadaM gahaNaM vayaMti 32-35 31-20 soUNa tassa so dhamma 18-18 33-24 soUNa tassa so vayaNaM . , 22-18 20-1 soUNa rAyavarakannA . 22-28 36-20 so kuMDalANa jualaM 22-20 21-18 soccANa mehAvi subhAsiaM 20-51 12-28 soccA NaM pharusA bhAsA 2-25 3-10 so tattha evaM paDisiddho 25-9 19-11 so tavo duviho vutto 30-7 5-12 so tassa savvassa duhassa mukko 32-110 so dANisiM rAya mahANubhAgo 13-20 35-19 so devalogasarise 9-3 19-1 so biMtammApiaro 19-45 2-25 so biMtammApiaro 19-77 soriapuraMmi nayare 22-1 35-1 soriapuraMmi nayare 22-3 20-17 so riTuneminAmo u 22-5 4-6 solasaviha bheeNaM 33-11 8-11 sovAgakulasaMbhUo 12-1 9-48 sovi aMtarabhAsillo 27-11 2-20 sovIrarAyavasaho 18-48 35-6 sohI ujjuyabhUyassa 3-12 14-31 so hoi abhigamarUI 28-23 12-42 saMkappo saMraMbho 24-22 36-78 saMkhejjakAlamukkosaM 36-133 36-111 / saMkhejjakAlamukkosaM 36-142 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-7 23-50 21-10 36-200 24-21 24-24 24-26 36-119 9-26 36-68 36-48 36-252 4-4 saMkhejjakAlamukkosaM saMkhaMkakuMdasaMkAsA saMkhaMkakuMdasaMkAsA saMkhejjasAgarukkosaM saMgo esa maNussANaM saMjao ahamassIti saMjao caiuM rajjaM saMjao nAma nAmeNaM saMjogA vippamukkassa saMjogA vippamukkassa saMThANao acauraMse saMThANapariNayA je u saMThANao bhave tase saMThANao bhave vaTTe saMtaiM pappa te'NAI saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaiM pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMtaI pappa NAIyA saMti egehiM bhikkhuhiM saMtime ya duve ThANA [306] 36-152 saMthAraM phalagaM pIDhaM 34-9 saMpajjaliA ghorA 36-61 saMbuddho so tahiM bhayavaM. 36-250 saMmucchimANa eseva 2-16 saMraMbhasamAraMbhe 18-10 saMraMbhasamAraMbhe 18-19 saMraMbhasamAraMbhe 18-22 saMvaTTagavAyA a saMsayaM khalu so kuNaI 11-1 saMsAratthA uje jIvA 36-45 saMsAratthA ya siddhAya 36-21 saMsAratthA ya siddhAya 36-44 saMsAramAvaNNa parassa aTThA 36-43 36-12 hao na saMjale bhikkhU 36-79 hatthAgayA ime kAmA 36-87 hatthiNapuraMmi cittA 36-101 hayANIe gayANIe 36-112 hariyAlabheyasaMkAsA 36-121 hariyAle hiMgulae 36-131 hAsaM kihuM raI dappaM 36-140 hi vigayabhayA buddhA 36-150 hiMguladhAusaMkAsA 36-161 hiTThimAhiTThimA ceva 36-176 hiraNNaM jAyarUvaM ca 36-185 hiraNNaM suvaNNaM maNimuttaM 36-192 hirilI sirilI sissirilI 36-201 hiMse bAle musAvAI 36-220 hiMse bAle musAvAI 5-20 huAsaNe jalaMtammi 5-2 homi nAho bhavaMtANaM 2-26 13-28 18-2 34-8 36-74 1-29 34-7 36-215 35-13 9-46 36-97 19-58 20-11 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddharaNasUci airuggaievi sUrie.....56 aTTamapi sikkhijjA.....99 aTThamIpakkhie mottuM ....260 aNasaNamUNoyariyA.....337 aNu cariyaM dhIra tume....290 aNurajjati khaNeNaM......90 adi bhaddA thoveNavi......305 aputrasya gatirnAsti..... 231 apuvvanANagahaNaM....23 ( bhAga 2 ) appavahAe nUNaM.....280 appAhAra avaDDhA dubhAga.....151 ( bhAga - 2 ) aMbe aMbarisI.....161 ( bhAga - 2 ) abhitariA bhoA .....55 aliyaMpi jaNo dhaNa.....60 avalokanaM dizAnAM .....2 asipatte dhaNukumbhe.....161 ( bhAga - 2 ) Ayarie gacchaMmi.....302 AloyaNA paDikkamaNe..... 156 ( bhAga - 2 ) Azrava vacane sthita.....6 Asane zayane sthAne.....76 Asva dAsau mRgau haMsau..... 215-218 ikkassa kao dhammo .....245 ummaggadesao magganAsao..... 277 (bhAga-2 ) uvahi sua bhattapANe.....75 ekodarA pRthaggrIvA.....84 egaMmi udaga biMdumi ....26 egiMdiyasUhUmiyarA......161 ( bhAga 2 ) gaMdiyANaM bhaMte ege bhaMte jIvappaese jIvetti.....69 ego me sAsao appA.....141 eyAu bhAvaNAu bhAvittA..... 277 ( bhAga - 2 ) eSA nau SaSTikA jAti......216-218 osanno pAsattho.....268 kajjalakardamagomayalipte....247 [ utta0 niryuktau - 135 ] ] kammayuggalANaM....198 ( bhAga - 2 ) [ [ ] [ navatattva prakaraNe - 36 ] ] 1 [ [ [ [ [ samavAyAMga sUtra - 15] [ A0 niryuktau - 133] [ ] [ [ samavAyAMga sUtra - 15] [ ] [ [ [ [ [ ] ] [ anekArthe - 3/687 ] ] ] [ [ [ [ sambodha sattari-prakaraNe- 95] [ navatattva ] [ ] ] ] ] ] ] ] ] ] Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [308] kajjavihUNANa neho.....60 kaDemANe kaDe calamANe.....68 karakaMDU kaliMgesu.....127 [utta0 niryuktau-264] karisuMDAbhuyadaMDo.....87 karmabaddho bhavejjIva.....235 [.. .. .. ] kamendhanaM samAzritya.....78 (bhAga-2) kAussagge jaha suTTiyassa.....96 (bhAga-2) kAlaMmi aNAIe.....280 kAladhvanoratyantasaMyoge.....88 (bhAga-2) [pANinIya 2-2-5] kiM atthi koi bhuvaNe.....281 kiM caliovva samuddo.....86 kijjamANe kaDe calamANe.....68 kiNhalesANaM bhaMte kaivihaM.....205 (bhAga-2) kRtakarma kSayo nAsti....220 kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM.....61 kauzeyaM kRmijaM suvarNamupalAda.....184 kriyAkarmavizeSeNa.....190 kSamA dAnaM damo dhyAnaM....78 (bhAga-2) khuhAsamA veyaNA natthi.....23 gajArohaNAd bhavedAjyaM....124 gaNia ca devadattaM....93 [upadeza pada 11 vRtyAM gA. 62] gayarAgadosa samoho....308 gAtrebhaGgaH svare dainyaM.....43 guNairuttamatAM yAti.....184 guruguNavara dhaNukalio.....210 gurumohakalahaniddA.....22 (bhAga-2) gUDha sirAgaM pattaM....243 (bhAga-2) gRhAzramasamo dharmo....147 cakkaM dhaNuha khaggo.....179 ' [bRhat saMgrahaNau-248] cattAri paMcatirikkhaM.....69 [bhagavatyAM 9/33 sU. 390] cANDAlaH kimayaM dvijAtirathavA.....41 [tulA. bhartRhari vairAgya zataka-54] callagapAsakadhaNNe.....59 [upadeza pada-5] chavvAsaehiM navvuttarehi.....75 [Avazyaka mU. bhA. 145] chijjau sIsaM ahavA.....87 jagaciMtAmaNi jaganAha.....160 jattha jalaM tattha vaNaM.....26 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [309] . [ utta. niyukta-134 [ utta. niryuktau-127] [ ] [utta. niryuktau 308] [utta. 8/30] [utta. niryuktau-132] [utta. niyuktau 130] [navatattva prakaraNe-51] [sambodha prakaraNe 1199] [utta. niryuktau-124] [ utta. niryuktau-126] jattha jalaM tattha vaNaM...teUvAUsahiyA.....94 (bhAga-2) jattha rAyA sayaM coro.....55 jattha vasejjA saDDho .....23 (bhAga-2) jantavo bahavaH santi.....76 jamahaM divA ya rAo ya.....54 jaya AsevaNa nahayala.....284 jaha tubbhe taha amhe.....164 jahA lAho tahA loho.....121 jAva vucchaM suhaM vucchaM.....55 jiTThAsADhesu mAsesu.....54 jIvAi navapayatthe.....190 (bhAga-2) jIvANa kuMthumAiNa.....30 jeNa bhikkhaM baliM demi.....51 jeNa rohaMti bIANi.....54 joisa nimitta akkhara.....125 jo kAravei jiNapaDimaM....308 jo jattiassa atthassa.....60 jo dei uvassayaM....9 taNapaNagaM pannattaM.....48 (bhAga-2) tathA sampAtimAH sattvA.....76 tavasaMjamasajjhAo.....9 / tasya tvagrahaNe yasmAt.....77 tAvasa kimiNA mUavvaeNa.....33 tirinara AgAmiyabhavalesAe....214 (bhAga-2) tumeva ha aMba mAlave.....56 tulyArthe tulyasAmarthya.....62 dadatu dadatu gAlIAlimanto bhavanto.....41 dadhivAhana putreNa....129 dasa aTThadosarahio.....309 dAridaM dohaggaM....308 dRSTipUrvaM carenmArga.....198 devaguruNa tisaMjhaM.....23 (bhAga-2) do majjhadhAurattAI.....63 doSo me'stIti.....42 dhaNao dhaNatthiyANaM.....307 dhannANaM khu narANaM.....65-92 [ upadeza pade-305] [utta. niryuktau-136 Louw------- Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ l l l l l l l [310] dhaneSu jIvitavyeSu.....165 dhammo cevettha sattANaM.....309 dhArai duddharabaMbhacera....203 dhArijjai iMto sAgaro vi.....292 naMdarAya navi jANaI.....36 nava mAsaha kucchi dhAriyA.....56 - [tulA. utta. niryuktau 167] navame prANasandeho.....254 navi atthi navi adohI...164 [utta. niryuktau 309] na zUdAya matiM dadyAt.....189 nahi bhavati nivirgopaka......20 nAnAzAstrasubhASitAmRtarasaiH.....51 nAsUna muSNAti tAn vA.....41 nivasantyamarA hi vastrakoNe.....247 nihANaM savvarogANaM.....278 paMceMdiyavahabhUyaM maMsaM....22 (bhAga-2) paJcame dahyate gAtraM.....254 paNIyaM pANabhoyaNaM parivajjaNaM.....155 (bhAga-2) patteyazarIrabAyaravaNassaikAyANaM.....244 (bhAga-2) [bhAgavatyAM] patthijjai jai vi jae.....209 paravasaMmi suheNa.....282 pariyadiya lAvatraM.....164 [utta0 niryuktauM 307] pAyacchittaM viNao.....337 [navatattva prakaraNe-35] pAvai suranariddhI.....9 puDhavi jala jalaNa vAu.....110 [vizeSA. 3207] puliMdA nAhalA neSTA....167 [abhi. cintAmaNau-934] prathame jAyate cintA....254 pravardhamAnaH puruSaH.....60 bahuputrA dulI godhA.....232 brahmacaryeNa satyena.....200 brahmaNe brahmamAlabheta.....123 bhavanti jantavo yasmAd.....76 bhavapaDibaMdhanimittaM.....284 bhuttA divvA bhogA.....28 (bhAga-2) bhoaNasamae sayaNe.....23 (bhAga-2) bhogaprAptirdevatAMze narAMze.....247 mao vagghassa bhIeNaM.....54 [ utta. niryuktau-128] majje mahuMmi maMsaMmi.....22 (bhAga-2) Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [sambodha prakaraNe 1198] [ ] [sambodha prakaraNe-1996 [311] maThasunnadevalesu a.....87 maNunna asaNapANaM vivihaM.....278 mana eva manuSyANAM....109 . mahilA jAlakulaharaM....204 mANusattAi sAmaggI.....25 (bhAga-2) mAyA aliyaM lobho.....88 mAliMti mahIyalaM jAmiNIsu.....9 mArei ya bhattAra.....204 mAsuvavAsu karei.....203 mAsairaSTabhirahAvA.....303 mAhiMde dhaNo samANio.....23 (bhAga-2) miTheNa vi paricatto.....86 mUrarvatvaM hi sakhe mamApi rucitaM....51 mUlaM saMsArarasa hoti.....164 (bhAga-2) mehaM pivIliyAo.....9 / ya etAn varjayeddoSAn.....77 yathA dhenusahastreSu.....224 yadi putrAd bhavet svargo....232 yasya buddhirna lipyeta.....123 yA vicitraviTakoTinighRSTA....64 yuddhasUrA vAsudevA....179 yaH saMzayamapi kuryAt....273 (bhAga-2) rati mAlyAlaGkAraiH....238 rAisarisavamittAI.....57 risI hi devA ya samaM vivittA.....181 lAbhAlAbhe sukhe duHkhe......lAbhAlAbhe sukhe duHkhe...zatrau mitre.....239 lobhI pazyeddhanaprApti.....136 lohAya nAvaM jaladhau.....278 varaM vatthaM varaM puSpaM.....278 / vAlo sarassa bhaMga.....10 viNayAo nANaM, nANAu daMsaNaM....1 viyaDa khaNAvI taI chagala.....56 vIkSyArcitaM paurajanaiH....132 vUDho gaNaharasaho.....73 vesANa maMdireSu.....87 zatrorapi guNA grAhyA.....11 [utta0 niryuktau-140] [sambodha prakaraNe-1197] [dazavaikAlike] Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [bRhatsaMgrahaNau...230] l l [vizeSA. 3208] [312] zarIramAdyaM khalu.....199 zirasaH sphuraNe rAjya.....124 zilpamadhyayanaM nAma....232 zItavAtA-''tapairdazaiH.....76 zUre tyAgini vidUSi ca.....75 zvetaM sujAtaM suvibhaktazrRGgam.....130 saMkaMta divvayemA.....57 satyaM tapazca santoSaH.....78 (bhAga-2) sapara saMtAvaoM dhammavaNadAvao.....302 saparovadhAya jaNaNI.....22 (bhAga-2) samaNe jaha kUlavAlae....3 samamazrotriyadAnaM.....190 samasaMkhyAvayavaH san.....305 samucchima kammA.....110 samyaktva jJAnazIlAni.....76 saraNAgayANa vissaMbhiyANa.....8 sarvataH sundarAbhikSA.....147 savvannU somadaMsaNa....308 savve jIvAvi icchiuM.....108-271 savve paDupananeraiyA.....70 saha klevara khedamacintayan.....11 sAmAiyaM samaIyaM.....65 (bhAga-2) sAlIbhAreNa toyeNa....86 siMhattAe nikkhamanti.....245 sIyaMti savvasattAI.....281 suciramapi uSitvA.....303 succA jANai kallANaM.....252 succA neAuyaM.....77 sudurvahaM parijJAya.....147 sulabhA santi sarveSAM.....136 so dhammo jattha dayA.....23 (bhAga-2) soyaMtANaM pi no tANaM.....282 sola caukkA causaTTi.....150 (bhAga-2) snAnaM manomalatyAgo....197 haMtUNa parappANe.....26-295 hiyaicchiyA udArA.....283 samApta [ dazavaikAlike 6/12] [Avazyaka niryuktau-864] [dazavaikAlike 4/11] Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bharata prinTarI (kAMtilAla DI. zAha) amadAvAda-1. phona : 2137964