Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdinAtha hindI-jaina-sAhitya-mAlApa naM02 neminAtha caritra -:00: lekhaka :paNDita kAzInAtha jaina -000 prakAzaka:paNDita kAzInAtha jaina, adhyakSa :--AdinAtha hindI-jaina-sAhitya-mAlA ___ khelAta ghopa lena, kalakattA-6 ' po borA ( udayapura-mevAr3a) - - - [san 1956] [mUlya 10) dasa rupaye (sarvAdhikAra svAdhIna)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdinAtha hindI - jaina-sAhitya - mAlA ke mAnanIya AjIvana saMrakSaka aura sabhAsadoM kI nAmAvalI saMrakSaka nayAgaMja- bAlucara ( murzidAbAda ) nivAsI lakSmIpatasihajI chatrapatasiMhajIke putra ratna parama zraddheya dharma-niSTha dAnavIra zrImAn mAnanIya bAbU zrI zrIpatasiMhajI dUgar3a AjIvana sabhAsada, zrIyut bAbU vIrendra kumAra siMhajI, azoka kumAra siMhajI siMghI, 46 33 C 13 19 11 "" -- kalakattA / lakSmIcandrajI dhannAlAlajI karanAvaTa, kalakattA | 39 " channAlAlajI rikhanadAsajI karanAvaTa, kalakattA | rAvatamalajI bhairudAnajI surAyA, biikaaner| " " cAndamalajI javAnamalajI muNota, zolApura 1 hajArImalajI nathamalajI rAmapuriyA, bIkAnera / rAyasAhava mannAlAlajI dayAcaMdajI pArakha, kalakattA / "} 39 Printed by-S. K. MANNA Bholanath Printing Works, 13: Rajendra Sen Lane, Calcutta - 6
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA jaina zAstroMmeM jJAnakA jo aTUTa khajAnA bharA par3A hai / usake cAra hisse kiye gaye haiM / dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, kathAnuyoga aura caritAnuyoga | dravyAnuyoga darzanako kahate haiM, isase baluoMke bAlavika svarUpakA bhalI-bhA~ti jJAna milatA hai| dUsarA caritAnuyoga hai, - isameM mahat puruSoMke jIvana caritra aura unake dvArA prApta honevAlI zikSAyeM marI huI haiN| tIsarA gaNitAnuyoga hai, isameM gaNita aura jyotipake samUce viSaya bhare hue haiN| aura cothA caraNa karaNAnuyoga kahalAtA hai, isameM caraNa sattarI aura karaNa sattarIkA vivecana aura tatsambandhI vidhiyA~ dI gayI haiN| isa prakArake pranthoM se alpa sakate haiN| isIse prAcIna prantha raca DAle prastuta pranya caritAnuyogakA hai| buddhi manuSya bhI eka samAna lAbha le kAlake yati aura cAcAryoMne kathAnuyogake aneka 1 prastuta grantha bhI usI DhaMgakA hai| isameM bhagavAna neminAtha svAmIke caritrake atirikta kRSNa, balarAma, vasudeva, kaMsa, jarAsandha, devakI, rukmiNI- satyabhAmA aura rAjimatI prabhRtikA bhI caritra aMkita kiyA gayA hai| jo haraeka manuSya ke par3hane sunane aura manana karane yogya hai| prastuta pranthake mUla lekhaka guNavijayajI haiM, jinhoMne isa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthako 1668 meM likhA hai| isakI mUla bhASA gadya saMskRta hai, aura isIke AdhAra para hamane isa granthako likhA hai| AzA hai, hamAre premi pAThakoMko hamArA yaha udyoga priya pratIta hogaa| yadi hamAre pAThaka- ise pasaMda kara hameM utsAhita kareMge to bhaviSyameM anyAnya, tIrthakaroMke caritra bhI likhakara hama pAThakoMke samakSaH rakhanekA prayatna kreNge| . . . . . . ___ yahA~ para maiM bIkAnera-nivAsI rAvatamalajI maidAnajI surANAM kI pharmake mAlika mAnanIya bAbU maidAnajI surANA ko hArdika dhanyavAda detA hU~, jinhoMne hamArI AdinAtha hindI-jaina-sAhityamAlAko 201) rupaye pradAna kara AjIvana sadasya banane kI kRpA kI hai| AzA hai, hamAre / anyAnya jaina 'bandhu bhI ApakI udAra mAvanAkA anusaraNa kara "mAlA" ke sadasya banane kI kRpA kreNge| __ maiM una sajjanoMkA pUrNa AbhArI huuN| jinhoMne isa pranthake agrima Ahaka banakara mujhe utsAhita kiyA hai| astu! * tA0 15-7-1956 ]. aapkaa| 7, khelAta ghoSa lena, / kAzInAtha jaina kalakattA-6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAgaMja (murzidAbAda ) nivAsI mAnanIya bAbU zrIpatasiMhajI dUgar3a - - " 1 --- - - - Apane "AdinAtha hindI-jaina-sAhitya-mAlA" ke sahAyatArtha 5000J pA~ca hajAra rupaye puraskAra dekara 'sahAyaka saMrakSaka' banane kI kRpA kI hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIyAgaMja (murzidAbAda ) nivAsI svargIya rAya bahAdUra lachamIpata siMhajI ke vaMzaja zrIyukta vAbU zrIpata siMhajI dUgar3a kA 'saMkSipta jIvana paricaya zAstrakAroMne ThIka hI kahA hai ki : parivartini saMsAre, mRta: ko vA na jAyate / sa jAto yena jAtena, yAti vaMzaH samunnatim / / isa saMsAra-sAgarameM jisake raMga nirantara palaTate rahate haiM / jisameM manuSyakA jIvana pAnIke bulabulake samAna hai| paidA honA aura mara jAnA nityakA khela-sA hai| usameM usIkA janma grahaNa karanA ThIka hai jisake dvArA apanI jAti kI kucha bhalAI ho, apane vaMzakA gaurava ho, apane kujakA nAma U~cA ho, nahIM to isa saMsAra meM nirantara hajAroM lAkhoM paidA hote aura marate rahate haiN| unakI aura kauna lakSa detA hai aura isa jAtike upakAra karanevAloMkA nAma mara jAnepara bhI isa saMsArake citra-paTapara virAjamAna rahatA hai| unake yazarUpI zarIrako na to bur3hApA AtA hai aura na mRtyu prAsa karatI hai| ve apanI kortike dvArA amara ho jAte haiN| aise amara kIrti satpuruSoMkA nAma sabhI loga bar3I zraddhAke sAtha liyA karate haiN| aise hI virale sajanoMmeM bAlucara jIyAgaMja (murzidAbAda ) nivAsI suprasiddha raIsa-jamidAra vAyU prApata siMhajI haiN| ApakA janma saM0 1938 meM jIyAgaMja meM huA thaa| Apake pitAjIkA nAma
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) * chatrapatasiMhajI aura mAtAjIkA nAma ' phulakumArI thaa| ApakI zikSA jIyAgaMja meM huii| ApakA vivAha saMskAra 12 varSa kI Ayu meM bIkAnera- nivAsI gorelAlajI kocara kI suputrIke sAtha huA thA / zrApakA jaisA rahana-sahana evaM adhyavasAya hai, vaisA hI ApakI dharmapatnI rAnI dhanakumArI kA bhI hai / phalataH ApakA gRhastha jIvana sAnanda vyatIta hotA jA rahA hai / ApakI 37 varSakI Ayu meM Apake pitAjI kA dehAvasAna ho gyaa| isake bAda kArobAra kA sArA bhAra Apake Upara A pdd'aa| jise Apa sucAru rupase. saMcAlana karate jA rahe haiM / ApakA dharma prema, jAti-prema, deza-prema parama prazaMsanIya hai / Apane apane bAhubalase acchA vaibhatra upArjana kiyA hai| ApakI dAnazIlatAkI jitanI prazaMsA kI jAya utanI hI kama hai| Apake zradAryake ujjvala udAharaNa bhI aise haiM jo ApakI kIrtiko cirasthAyI banAye rheNge| Apane nimnalikhita saMsthAoMko Arthika sahAyatA pradAna kI hai aura niyamita mAsika sahAyatA bhI diyA karate haiN| Apane apanI jamidArI ke rAjamahala nAmaka gA~va meM apanI mAtA javAhira kumArIke smaraNArtha hAI skUla (High School) banavA dI hai, jisameM Apane 10,000) dasa hajAra rupaye pradAna kiye haiM evaM mAsika sahAyatA bhI diyA karate haiM / IsvI san 1919 ke duSkAlake jamAnemeM Apane aneka dIna-duHkhI manuSyoMko anna-vastra evaM unake nirvAhake liye bahumUlya meM cAvala kharIdakara nAmamAtra alpamUlya lekara ba~TavAye the| bhAgalapura meM apane pUrvajoMkA nirmANa karAyA huA "zrIvAsupUjya 1
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) bhagavAna" kA maMdira hai / vaha jIrNa zIrNa ho gayA thA, isaliye usake jIrNoddhAra meM 12,000) yAraha hajAra ka0 lagAkara punaH pratiSThA karavAI / evaM samUce maMdirakA jIrNoddhAra karavAyA / yaha jIrNoddhAra 2001 meM karavAyA hai| isI varSa jIyAgaMjake zrIsaMbhavanAtha bhagavAna maMdirameM tathA dAdAvAr3Ike maMdirameM bhI 1500) ru0 lagAkara jINoddhAra karavAyA / dinAja pura ke mandirake isake sitrA vanArasa meM apane pUrvajoMkA banAyA huA zrIpArthanAtha bhagavAnakA maMdira hai, usake jIrNoddhArake candemeM 3000) tIna hajAra rupaye pradAna kiye| bAlUcara jIyAgaMjake zrIzrAdIzvara bhagavAna ke mandirameM vedo nirmANake liye 1000) ru0 pradAna kiye / pAvApurIke jala-mandirameM tAlAyake cAroM ora koTa banavAne ke liye 3000) ru0 kI sahAyatA dI hai| jIrNoddhAra meM bhI 500) rupaye pradAna kiye hai| saMvat 1949 meM jIyAgaMja hAIskUla (High School ) meM zrIpatasiMha haoNla ( Hall ) ke nAmase naI kakSA ( Olass ) kholaneke liye 4000) cAra hajAra rupaye lagAkara bhavana nirmANa karavAyA hai / mAladA jilemeM ApakI jamIMdArIkA gA~va mahAnanda TolA hai, usameM hAI skUla banAneke liye evaM chAtroMke khela kUda karaneke liye 5000 ) pA~ca hajAra rupaye kI jamIna pradAna kI hai| isake alAvA Apake rahanekA eka vizAla bhavana hai, usameM haoNspiTala ( Hospital ) auSadhAlaya banavAneke liye vacana diyA hai / rAjagRha, pAvApurI, campAnagara, kSatriya-kuNDa Adi tIrtha evaM aneka jainamandira, dharmazAlA tathA bhojanAlayoM meM bhI hajAroM rupayoMkA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) dAna pradAna kiyA hai| zrAtmIya vajana bhAI-bandhuoM ko bhI Apane bahutasI sahAyatA rupayoM se pradAna kI hai| kaThagolA bagIcA tathA mandirake marammata kArya meM 20000) bIsa hajAra rU0 lagAye haiM / isake atirikta Apake pitAjIkA nirmANa karAyA huA zrIvimala nAthajI bhagavAnakA vizAla mandira hai / usake agala-bagala dakSiNa aura pazcima dizAmeM jamIna par3I thI, use 12,500) sAr3he bAraha hajAra rUpayoM meM kharIdakara usa jagahameM nayI dharmazAlA aura AyaMbila bhavana banavA diyA hai| usameM lagabhaga 60,00 / 65,000 ) sATha-paiMsaTha hajAra rUpaye lagAye haiN| AyaMbila matranameM niyamita rUpase sAdhu, sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAeM nirantara AyaMbila, akSayanidhI, evaM vardhamAna tapasyA ghyAdikA lAbha uThAte rahate haiM / isa kArya meM mukhyataH ApakI dharmapatnI rAnI dhannAkumArI devI apragaya rahA karatI haiN| ve svayaM bar3I hI Adarza tapasvinI haiN| nirantara ekAsana, viyAsana, upavAsa AyaMbila, nivI, zrolI AdikI tapasyAyeM karatI rahatI haiM / evaM sAmAyika pratikramaNa, pauSadha Adi kriyAe~ bhI nirantara karatI rahatI haiN| kabhI-kabhI to Apa causaTha praharI pauSadhantrata grahaNa kara sAdhvIkI bhA~ti umra tapasyA karatI haiM / sattara varSa kI Ayu hote hue bhI itanI umra tapasyA karanA, yaha eka car3e hI mahatvapUrNa gauravakA viSaya hai / aura yahI kAraNa hai ki AyaMbila bhavana meM ApakI Adarza pravRtti dekhakara anyAnya zrAvikA varga bhI Apake sAtha tapasyAyeM karatI rahatI haiN| isake phala svarUpa sau-sauke lagabhaga choTe-moTe tapasvI ho jAyA karate haiN| idhara kucha samaya se to Apane apanA jIvana sAdhvIkI bhA~ti banA DAlA Q
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| gRha-saMsArake vyavasAya ko tyAga kara apanI paupadhazAlAmeM nirantara rahanA aura eka tapasvinI sAdhvI kI taraha kaThina tapasyA karate rahanA hI apanA mukhya dhyeya banA diyA hai| jinake pAsa lAkhoMko sampatti aura sukha ke sAdhana maujUda hoM, unako tyAgakara yadi ve apane antima samaya ko vizuddha manase dharma-kArya meM lagA deM to phira unake liye kahanA hI kyA hai ? vaha eka devI-devatA ke samAna bana jAte haiM aura apanI AtmAkA phalyANa kara ihaloka aura paraloka sAdhita kara lete haiN| jIyAgaMjameM kaoNleja sthApita karaneke liye 7,52,000) sAta lAkha yAvana hajAra rupaye kA dAna san 1949 meM Apane kAleja sthApita karavAyA jisameM apane nijI nivAsasthAnakA vizAla bhavana thA, jisakI lAgata lagamaga 250000) DhAI lAkha rupaye kI hai, use kaoNlejake liye diyA hai| evaM 250000) DhAI lAkha rupaye nagada tathA 150000) Der3ha lAkha kI jamodArI bhI kaoNlejake saMcAlana ke liye dI hai evaM amI gata jUna mAsa meM hosTela chAtrAvAsa nirmANake liye bhI 10,2000) eka lAkha do hajAra rupaye "gavarnameNTa opha vesTa baMgAla" ke zikSA vimAga mantrI mahodaya ko pradAna kiye haiN| aura aba se isa kaoNlejake saMcAlana kA sArA bhAra "gavarnameNTa propha vesTa baMgAla ke jimme rakha diyA hai|" aura kaoNlejakA nAma "zrIpatasiMha kaoNleja" rakhA gayA hai| isake sivA prasUtI gRhake liye san 1950 meM jIyAgaMjake London Mission Society's Hospital meM jaina mahilAoMke liye rAnI dhannAkumArI zrIpatasiMha vArDake nAmase
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagamaga 65,000) paiMsaTha hajAra rUpaye pradAna kara eka pRthak prasUtigRha banavA diyA hai| kalakatteke jaina bhavanake nirmANArtha eka lAkha rUpaye kA dAna Apane jaina bhavanameM "lachamIpatasiMha zrIpatasiMha dUgar3a" hAla vanavAnemeM eka lAkha rupaye pradAna kiye haiN| isake pUrva jainabhavanake candemeM mI 2500) rUpaye diye the| isa haoNlako vanavA kara Apane bar3AhI upakAra kArya kiyA hai| jo cirasmaraNIya banA rhegaa| pustakAlaya-mavana ke liye pacAsa hajAra kA dAna idhara gata 24 disambara 1953 ko "lakSmIpatasiMha zrIpatasiMha dUgar3a haoNla" kA udghATana samAroha mAnanIya DA0 zrokailAzanAtha kATajU "kendriya sarakAra-gRhamantrI" ke karakamaloM dvArA kiyA gayA thaa| isa avasarapara Apane apanI dharma-patnI rAnI dhannAkumArIke nAmapara uparokta haoNlake Upara eka nayA pustakAlaya bhavana nirmANake lie 50,000) pacAsa hajAra rupaye pradAna kiye haiN| isake atirikta isI avasarapara kalakatteke mAnanIya rAjyapAla aica0 sI0 mukharjI ke dvArA dArjiliGga meM dIna, anAtha janatAke liye sthApita saMsthA meM 2551 ru0 pradAna kiye haiN| ___ murzidAvAdake jaina-mandiroMke jIrNoddhAra karAne meM 10,000) dasa hajAra rupaye pradAna karanekA vacana diyA hai evaM abhI Apa yAtrArtha padhAre usa samaya ajamera, Adi anyAnya sthAnoMme mandiroMke jIrNoddhArake liye lagabhaga 5,000) pAMca hajAra rupaye pradAna kiye haiN| pAlItAnemeM rAya bahAdura dhanapatasiMha jI ke dhanavasI mandirake
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nikaTa navIna jala mandira bana rahA hai, usameM mUla nAyakake agalavagala meM pArzvanAtha bhagavAna kI mUrtiye pratiSThita karavAne ke liye zrIpatasiMha jI evaM ApakI dharmapatnI zrImatI rAnI dhannAkumArIke nAma se 10,000) dasa hajAra rupaye pradAna kiye haiM evaM banArasa meM Apake pUrvajoM kA banAyA huA vizAla maMdira hai| usake jIrNoddhAra meM bhI isa varSa lagabhaga 500) pA~ca sau rupaye lagAye haiN| isake atirikta -"AdinAtha-hindI-jaina-sAhitya-mAlA" ko 5104 / pAMca hAjAra eka rupayekA puraskAra diyA hai jisakA prakAzana kAzInAtha jaina karate rahate haiN| sAhitya-pracArako inchA se pazuMpaNa Adi utsavoMke suavasara para lagabhaga 2500) rupaye mUlyakI pustake prabhAvanAmeM pradAna kara jJAna-dAnakA apUrva lAbha prApta kiyA hai| aura samaya samaya para jAna-prabhAvanA karate rahate haiN| ajImagaMjake zrIpadmaprabhu bhagavAnake mandirake jIrNoddhAra karavAne meM 1500) tathA zAntinAtha bhagavAnake mandirake jIrNoddhAra meM 500) rupaye pradAna kiye haiN| isake alAvA rAjagirImeM 6008) rupaye kI lAgatase vizrAma gRha banavAyA hai jisameM jaina vandhu jalavAyu parivartanake liye Ate aura Thaharate haiN| yaha vizrAma gRha ApakI anupasthitI meM zve. jaina dharmazAlAke antargata rhegaa| isakesivA rAjagirI ke mandirakA jIrNoddhAra ho rahA hai, usameM bhI Apane 5000) rupaye pradAna kiye haiM, idhara gatavarSa phalakatte meM dIkSotsaba huA thA, usameM upakaraNakI bolI meM tona hajAra rupaye lagAye the| jIyAgaMja meM ApakI saMsthA-zrIvimalanAtha bhagavAnakA mandira, pauSadhazAlA, AyaMbila khAtA, akSaya nidhi khAtA, tathA dharmazAlA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| unake nirantara nirvAhake liye Apane isa varSake jUna mAsa 1954 meM eka lAkha rupaye baeNkameM jamA karavA diye hai| jinakI vyAjakI AmadanIse uparokta saMsthAoM kA nirvAha hotA rhegaa| ina saMsthAoM ke saMcAlanakA sArA kAryamAra "kalakattA tulApaTTI jaina zvetAmbara bar3e mandira ke saMcAlakoMke jimme rakhA gayA hai| isake atirikta pAvApurIke jala-maMdira meM mAravala patthara lagavAne ke liye tA 15-7-54 ko 2500) DhAI hajAra rupaye diye haiN| evaM 3500) rupaye svAmI vAtsalyAdi kAryoMmeM bhI vyaya kiye haiN| saMvat 2007 meM Apa kI dharmapatnIne aolI kI tapasyA kI thii| usake upalakSyameM bIsa sthAnakakI pUjA evaM nava pada mahArAjake maNDalakI pUjana krvaaii| isake sivA AtmIya khajana bandhuoMko veSa-poSAka Adi pradAna kiye| dharmopakaraNa, candravA~ puThiyA, sAdhu sAdhiyoMke pAtra Adi upakaraNameM lagabhaga 12,000) bAraha . hajAra rupaye vyaya kiye| Aja taka Apane dhArmika kAryoMmeM bar3e utsAhase dAna diyA hai| aura dete rahate haiN| Apa bar3e hI namra aura milanasAra prakRtike haiN| isa samaya Apako umra '6 varSa kI hai| astu ! zAsanadeva Apako dIrghajIvI kreN| Apake cittameM sadaiva dharmako sadbhAvanA uttarottara bar3hatI rahe, yahI hamArI Antarika abhilASA hai| kalakattA nivedaka:7, khelAta ghoSa lena kAzInAtha jain| 15-7-1956
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritrake agrima grAhakoMkI nAmAvalI zrIAtmakamala landhi lakSmaNa sUri naina pustakAlaya meMgalora siTI , RSi zrI anUpacandrajI mahArAja adhiSThAtA zrIvardhamAna jaina jJAna mandira edayapura * yatijI mahArAjazrI pUnamacandrajI yAmanavAsa zrImatI pAnIvAI jaina doDAicA , hIrAkumArI jaina kalakattA , sundara kumArI gadhaiyA saradArazahara zrI vastImalajI bherAjI zAha jaina kaisavaNa , candanalAla jI jaina nAmA , Ara. jI. udayarAja jI jaina madrAsa >> mANikalAla jI sampatalAlajI jaina nagarI , duvAcandajI motIlAlajI bamyoriyA jaina raThAjanA , mahAvIra jaina pablika lAyabrarI dehalI , sUrajamalajI nemicandajI pArakha jaina jagadalapura , udayarAjajI harakacandajI redAsaNI jaina vIvI , anopacandrajI magelAlajI varar3iyA jaina veliMgaTana bAjAra , pukharAjI jIvanalAlajI vaMgAnI jaina dhamatarI , lAlacandajI mohanalAlajI jaina sikandrAbAda dhokalacandajI munnAlAlajI eNDa ko. rAmanagaram "je.pI. mulatAnamalajI pRthvIrAjajIgolecchA jaina AcArApAkama ghevaracandajI DAkaliyA jaina / rAjanAndagA~va ,zikharacandajI kaeNvaralAlajI zAMtilAlajI bIkAnera
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhIkhamacandrajI chAjer3a jaina jeThamalajI golecchA jaina bI. devIlAlajI lor3hA jaina bhIkamacandajI jaina jaina mizana lAyanarI " sAgara malajI zAMtilAlajI bopanA jaina mathurAlAlAjI bhAgacandajI koThophor3A jaina kesarImalajI gordhana siMhajI jaina " 23 " KH .99 29 " zAha bI jo. nathamalajI jaina " zAha pannAlAlajI gaMgArAmajI derAsariyA jaina zAha motIlAlajI haMsarAjajI jaina seTha sUrajamalajI ka~varalAlajI koThArI jaina 1 -13 " " 1 "" .4 ( 19 ). r dolatarAmajI jaina mUlacandajI bhomarAjajI jaina suganacandajI DUMgaramalajI jaina jI. sI. dhAr3IvAla jaina DI. Ara. kumAra bradarsa jaina paMjAbI " devacandajI botharA jaina A pUraNacandajI zAmasukhA jaina rAjavaidya jasavantarAjajI jaina' 20 cunnAlAlajI. bI. zAha jaina choTamalajI surAnA jaina - ratanamalajI botharA jaina bhuramalajI rattAjI jaina zAha 4 1 rAjanandagA~va rAjanandagA~va bhIlavAr3A phirojAbAda madrAsa pIpalyA rAvajIkA pIpalyA rAvajIkA 'pIpalyA rAvajIkA madrAsa bhIma janApura khairAgar3harAja 'phirojAbAda zahAdA moTAuna lazkara kalakattA kalakattA 'kalakattA kalakattA kalakattA kalakattA T kalakattA 1 kalakattA 'vAI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11 ) zrI nihAlacandajI boharA jaina , rAvatamalajI bhairudAnajI hAkima koThArI , mohanalAlajI surAnA jaina , phUlacandajI ruparAjajI jaina je. bansIlAlajI jaina kanakamalajI ratanalAlajI muNota jaina kanakamalajI rAjamalajI muNota jaina , tejamAlajI megharAjajI jaina , mUlacandajI gaNezalAlajI jaina , gaNezamalajI varar3iyA jaina " lAmacandajI devIcandajI vaida jaina " kesarImalajI mahetA jaina " premarAjajo gulAbacandajI jaina " javAharalAlajI rAkyAna jaina , uttamacandajI bhaNDArI jaina , DI. sAvanta rAjajI. je. jaina rAjamalajI pArakha jaina , rAmalAlajI dhurAlAlajI jaina , maNilAlajI. ema. jaina , jaina sor3A vATara phekTarI , magana malajI gajarAjajI kAnagA jaina , ke. lAlacandajI golecchA jaina rAjamalajI harakhacandajI baida jaina : maeNbarIlAlajI kocara kalakattA kalakattA kalakattA pUnA madrAsa ratalAma ratalAma yakalakuA bhadrAvatI silacara . jAlandhara AkodiyAmaMDI saTANA dehalI sikandrAbAda sikandrAbAda bhelasA bar3oda pithApurama jAlaMdhara siTI tinaDIvanama tinar3Ivanama tinar3Ivanama bIkAnera
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tinar3Ivanama navApArArAjima raThAMjanA raThAMjanA asaloda bassI umedAyAda sela zrI pUnama candajI campAlAlajI kAnUgA jaina , kAlUrAmajI amaracandajI botharA jaina .. raticandajI zomAlAlajI boriyA jaina , mANikalAlajI bamboriyA jaina , momarAja jI premarAja jI jaina , zAMntinAtha lAyabrarI , zAha sUrajamalajo samasthajI bhanazAlI jaina , dIpacandajI campAlAlajI osavAla jaina , zAha nemAjI nathamalajI jaina ., hastImalajI sUrajamalajI bhaNDArI jaina " jeThamalajI surAnA jaina , hIrAlAlajI vAphanA jaina , pArasamalajI zAha jaina , zrI sarasvatI vAcanAlaya' " zAha hajArImalajI TekacandajI jaina , bhIkhamacandajI nAhaTA jaina zAha sadanamalajI bhaNDArI jaina ,, madanacandajI mohanalAlajI jaina " mUlacandajI bhagavAnadAsajI jaina candanamalajI suratiMgajI jaina tArAcandajI botharA , candanamalajI ruganAthamalajI jaina / , kamalasihajI dudhoDiyA vAraMgala samadar3I sikandrAyAda sikandrAyAda luNI rUNa mahAsa nevArI sidhAraNA jugasalAi khir3akI sivANA kalakattA DaMDasI kalakavA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra pahalA pariccheda pahalA aura dUsarA bhava - - isa jambUdvIpake bharatakSetrameM acalapura nAmaka eka sundara nagara thA / vahaoN vikramadhana nAmaka eka pratApI aura yuddhapriya rAjA rAja karatA thaa| usa rAjAke dhAriNI nAmaka eka rAnI thI, jo use bahuta hI priya thii| eka dina usane pichalI rAtameM eka svapna dekhaa| usa svapnameM use bauroMse ladA huA eka AmravRkSa dikhAyI diyA, jisa para bhauMre cakkara lagA rahe the aura koyale kUka rahI thiiN| use svamameM hI aisA mAlUma huA, mAno koI rUpavAna puruSa usa AmravRkSako hAthameM lekara usase kaha rahA hai ki
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 neminAtha caritra "Aja jo yaha vRkSa tumhAre AMgana meM lagAyA jA rahA hai, vaha yathAsamaya nava vAra anyAnya sthAnoM meM ropita karane para uttarottara utkRSTa phala pradAna karegA / " yaha svapna dekhate hI rAnIkI nIMda khula gayI / usa samaya saverA ho calA thA / usane usI samaya usa stramakA hAla apane patidevase nivedana kiyaa| unhoMne svama pAThakoMse usake phalAphala kA nirNaya karAnA sthira 1 1 kiyA / nidAna, rAja sabhA meM pahu~cate hI unhoMne kaI sva- pAThakoMko bulA bhejA aura unase usa svapakA phala pUchA / unhoMne kahA :- "rAjan ! rAnIkA yaha svama bahuta hI acchA hai / svamameM Amra vRkSa dikhAyI dene para sundara putrakA janma hotA hai / parantu svapnameM kisI puruSane rAnIse jo yaha kahA hai ki yathA samaya nava bAra anyAnya sthAnoM meM ropita karane para yaha vRkSa uttarottara utkRSTa phala pradAna karegA, isakA tAtparya hamArI samajha meM nahIM AtA / isakA rahasya to sirpha kevalI hI batalA sakate haiN| svama pAThakoM ke yaha vacana sunakara rAjA bahuta hI prasanna hue / unhoMne vastrAbhUSaNa Adise puraskRta kara
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA pariccheda 3 unheM sammAnapUrvaka vidA kiyA / zIghra hI rAnIne bhI yaha samAcAra sunA / sunate hI ve bhI Anandita ho utthiiN| jisa prakAra pRthvI rana-bhaNDArako dhAraNa kara usakI rakSA karatI hai, usI prakAra usa dinase rAnI apane garbhako dhAraNa kara yata - pUrvaka usakI rakSA karane lagIM / yathA samaya unhoMne eka sundara putrako janma diyA | jisa prakAra sUryodaya honepara usake ujjvala prakAzase dazoM dizAyeM prakAzita ho uThatI haiM, usI prakAra usa putra ratnake janmase rAjA vikramathanakA rAja-grAsAda Alokita ho uThA / rAjAne bar3I dhUmake sAtha isa putrakA janmotsava mnaayaa| sabhI iSTa mitra aura Azrita jana aeNTa tathA puraskAra dvArA isa avasara para sammAnita kiye gaye / rAjAne jyotiSiyoMke AdezAnusAra apane isa putrakA nAma dhana rakkhA / dhanakA lAlana-pAlana karaneke liye rAjAne aneka dAI - naukaroM ko niyukta kara diye / zukla pakSameM jisa prakAra candrakI kalAe~ bar3hatI haiM, usI prakAra unake yattase rAjakumAra bar3A hone lgaa| dhIre-dhIre jaba usakI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra avasthA ATha varSakI huI, taba rAjAne usakI zikSAdIkSAke liye kaI adhyApakoMko niyukta kiyaa| rAjakumArakI buddhi bahuta hI prakhara thI isaliye usane thor3e hI samayameM samasta vidyA-kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lii| antameM usane kizorAvasthA atikramaNa kara yauvanAvasthA jIvanake vasantakAlameM padArpaNa kiyaa| jina dinoM acalapurameM yaha saba bAteM ghaTita ho rahI thoM, unhIM dinoM susumapura nAmaka nagarama siMha nAmaka eka balavAna rAjA rAja karate the| unakI paTarAnIkA nAma vimalA thaa| vaha apane nAmAnusAra guNa aura rUpameM pUrI vimalA hI thii| usane dhanavatI nAmaka eka sundara kanyAko janma diyA thaa| usakA saundarya rati, prIti aura rambhAke rUpako bhI mAta kara detA thaa| vaha jaisI rUpavatI thI, vaisI hI guNavatI bhI thii| aisI eka bhI vidyA yA kalA na thI, jisakA usane jJAna na prApta kiyA ho| inhIM kAraNoMse usake mAtApitA use putrase bhI bar3hakara pyAra karate the| isa samaya dhanavatIkI kizorAvasthA vyatIta ho rahI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA pariccheda thii| yauvanAvasthA meM usane abhI padArpaNa na kiyA thA, kintu usakI sImAse aba vaha bahuta dUrI para bhI na thii| eka dina vasanta-RtukA suhAvanA samaya thaa| usakI sakhiyoMne upadanakI saira karane para jora diyaa| vaha bhI isake liye rAjI ho gyii| zIghra hI mAtApitAkI AjJA le, vaha apanI sakhiyoMke sAtha vasanta-bATikAmeM jA phuNcii| vaha vATikA Amra, azoka, pArijAta, campaka Adi aneka vRkSoMse suzobhita ho rahI thii| kahIM rAjahaMsa aura sArasa pakSI vicaraNa kara rahe the, to kahIM bhramara paMktiyAM gujAra kara rahI thiiN| rAjakumArI ina manorama dRzyoMko dekhatI huI eka azoka vRkSake pAsa jA phuNcii| usane dekhA ki usa vRkSake nIce eka citrakAra baiThA huA hai| usake hAthameM kisI rUpavAna puruSakA eka citra thA aura use hI vaha bar3e dhyAnase dekha rahA thaa| rAjakumArI dhanavatI bhI usa citrako dekhaneke liye utsuka ho utthii| usakI yaha icchA dekhakara usakI kamalinI nAmaka eka sakhI usa citrakArake pAsa gayI aura
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra usase vaha sundara citra mAMga laayii| rAjakumArIne var3e utsAhase use dekhaa| dekhakara vaha prasanna ho utthii| vaha jisa puruSakA citra thA, usake aMga pratyaGgase mAno saundarya phUTA par3atA thaa| usane citrakArake pAsa jAkara pUchA :- "he bhadra ! yaha kisakA citra hai ? aisA rUpa to sura, asura yA manuSyameM honA asambhava hai| maiM samajhatI hU~ ki zAyada tumane apanA kauzala dikhAneke liye apanI kalpanAse yaha citra taiyAra kiyA hai| varnA jarA-jarjara vidhAtAmeM aba aisI zakti kahA~ ki ve aise rUpavAna puruSakA nirmANa kara skeN|" rAjakumArIke yaha vacana sunakara citrakArako ha~sI A gyii| usane kahA :-he mRgalocanI ! ise kalpita citra samajhanemeM tuma bhUla karatI ho / saMsArameM abhI rUpavAna puruSoMkI kamI nhiiN| saca bAta to yaha hai ki jisa puruSakA yaha citra hai, usake vAstavika rUpakA zatAMza bhI isa citrameM maiM nahIM dikhA skaa| yaha acalapurake rAjakumAra dhanakA citra hai| maiMne apanI alpa buddhike anusAra ise aMkita karanekI ceSTA kI hai, parantu
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA pariccheda merA vizvAsa hai ki sAkSAt dhanako dekhaneke bAda jo isa citrako dekhegA, vaha avazya hI merI nindA kregaa| tumane use apanI AMkhoMse nahIM dekhA hai, isIliye tuma kUpa-maNDakakI bhAMti vismita ho rahI ho / rAjakumArakA rUpa dekhakara mAnava-striyA~ to dUra rahIM, devAGganAe~ bhI mohita hue binA nahIM raha sktii| maiMne to kevala apane netroMko tRpta karanekeliye hI yaha citra asti kiyA hai|" dhanavatI sar3I-sar3I citrakArakI yaha saba bAta sunatI rhii| saca bAta to yaha thI ki usa citrako dekhakara vaha mundha ho gayI thI aura svayaM bhI citrakI bhAMti gati hIna bana gayI thii| use vaha citra hAthase chor3anekI icchA hI na hotI thii| usajhI yaha avasthA dekhakara kamalinIne usakA manobhAva tAr3a liyaa| usane citrakArake nikaTa usake kalA-kauzala aura usakI nipuNatAkI bhUri-bhUri prazaMsA kara, usase usa citrakI yAcanA kii| citrakAra kamalinIkI yaha yAcanA amAnya nahIM kara skaa| rAjakumArIke vinodArtha usane saharSa vaha citra kamalinIko de diyaa|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra citrako lekara rAjakumArI apanI sakhiyoMke sAtha apane vAsasthAnako lauTa AyI / parantu usakA mana ava usake adhikArameM na thaa| jisa prakAra haMsinIko marubhUmimeM santoSa nahIM hotA, usI prakAra usakI taviyata aba rAjamahalameM na lagatI thii| khAnA, pInA aura sonA usake liye harAma ho gayA thaa| sArI rAta bichaunemeM karavaTeM badalate hI bIta jAtI thiiN| dinako, jaba dekho taba, vaha gAla para hAtha rakkhe rAjakumAra dhanakA hI dhyAna kiyA karatI thii| isa vyagratAke kAraNa usakI smaraNa zakti para bahuta burA prabhAva par3atA thA, phalataH vaha jo kucha kahatI yA karatI thI, vaha turanta bhUla jAtI thii| jisa prakAra yoginI apane iSTadevakA aura nirdhana manuSya dhanakA hI cintana kiyA karatA hai, usI prakAra vaha sadA rAjakumArakA hI cintana kiyA karatI thii| usake ceharekI prasannatA mAno sadAke liye lopa ho gayI thI aura usakA sthAna udAsInatAne adhikRta kara liyA thaa| usakA zarIra dhIre-dhIre-kRza ho gayA aura rUpa-lAvaNyameM bhI bahuta kucha kamI A gayI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAAxarurvvvv pahalA pariccheda usakI yaha avasthA dekhakara eka dina usakI priya sakhI kamalinIne usase pUchA :--"vahina ! tumheM Aja kala kyA ho gayA hai ? na aba tuma pahalakI bhA~ti ha~satI ho na bolatI ho| ceharA pIlA par3a gayA hai aura zarIra dubalA ho gayA hai| rAta dina apane manameM na jAne kyA socA karatI ho? kyA maiM jAna rAmatI hU~ ki tumhArI aisI agasthA kyoM ho rahI hai ?" / rAjakumArIne kahA :- "he sakhI kamalinI ! tuma sarvathA eka aparicita vyaktikI bhAMti mujhase yaha prazna kyoM karatI ho ? maiM to samajhatI hU~ ki merI isa avasthAkA kAraNa tumheM bhalI bhAMti mAlUma hai| tuma to mere hRdaya-mere jIvana ke samAna ho| mujhase aisA praznakara mujhe kyoM lajita karatI ho?" kamalinIne kahA:-he sakhI ! tumhArA kahanA kuchakucha ThIka hai| tumhArI isa avasthAkA kAraNa mujhase sarvathA chipA nahIM hai| merI dhAraNA hai ki tuma rAjakumAra dhanase milaneke liye vyAkula ho rahI ho| jabase tumane usa citrako dekhA, tabhIse tumhArI isa avasthAkA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra sUtrapAta huA hai| maiM yaha bAta usI samaya tAr3a gayI thI aura isIliye maiMne usa citrakArase tumhAre liye vaha citra sAMga liyA thaa| anajAnakI taraha yaha prazna karanA kevala manovinoda thaa| vAkI maiM tumhArA duHkha bhalIbhAMti samajhatI hU~ aura use dUra karaneke liye cintA bhI kiyA karatI huuN| hAlahImeM maiMne eka jJAnIse pUchA thA ki kyA merI sakhIkA manoratha pUrNa hogA? kyA use abhISTa varakI prApti hogI?" usane kahA :--"usakA manoratha avazya aura zIghra hI pUrNa hogaa|" usake isa vacana para avizvAsa karanekA koI kAraNa nhiiN| maiM samajhatI hU~ ki zIghra hI tumhArI icchA pUrNa hogI aura koI aisA upAya avazya nikala AyagA, jisase yaha kaThina kArya bhI sugama bana jaaygaa|" kamalinIke yaha vacana sunakara dhanavatIkA citta kucha zAnta huaa| isake bAda una donoMmeM bahuta derataka idhara-udharakI bAteM hotI rhiiN| kamalinI use prArabdha para bharosA karanekA upadeza dekara antameM apane vAsa-sthAnako calI gyii|
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra rone lge| mantrI Adika bhI nirAza ho gye| parantu saubhAgyavaza isI samaya krIr3A nimitta vicaraNa karate hue citragati vahA~ A phuNce| unhoMne dekhA ki samUce nagara para zokakI kAlI ghaTA chAyI huI hai| jAMca karane para unheM rAjakumArako vipa denekA vRttAnta jJAta huaa| ve turanta apane vimAnase nIce utara pdd'e| unhoMne kumArake zarIra para jyoMhI mantrita jalake chIMTe diye, tyoMhI vaha isa prakAra uTha baiThA, jisa prakAra koI manuSya gaharI nidrAse uTha baiThatA hai| apane AsapAsa rAjA aura mantrI Adiko ekatrita dekhakara sumitrane apane pitAse isakA kAraNa puuchaa| rAjAne kahA:-'he putra ! tumhArI vimAtA ne tumheM viSa diyA thaa| usake prabhAvase tuma mUrchita ho gaye the| hama logoMne aneka prakArake upacAra kiye, kintu koI phala na huaa| antameM, hamaloga tumhAre jIvanakI AzA chor3a baiThe the| itanemeM hI yaha mahApuruSa A phuNce| inhoMne apane mantra-balase tumhArI mUrchA dUra kara tumheM -jIvana-dAna diyA hai|" pitAke yaha vacana sunakara sumitrane hAtha jor3akara
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda citragatise kahA:- "he mahApuruSa ! Apana akAraNa mujhapara jo upakAra kiyA hai, vahI Aeke uttama kalakA paricaya deneke liye paryApta hai, phira bhI yadi Apa apane nAma aura kulakA pUrA paricaya daMge, to bar3I kRpA hogii|" citragatikA mantrIputra bhI citragatike sAdhahI thaa| usane citragatike vaeNzAdikakA varNana kara saba logoMko usakA nAmAdika btlaayaa| citragatikA prakRta paricaya pAkara sumitrako bahutahI Ananda huaa| usane kahA :"he akAraNa vandho ! merI vimAtAne Aja gujhe vipa dekara, merA apakAra nahIM, balki upakAra kiyA hai| yadi vaha viSa na detI, to mujhe Apake darzana kaise hote ? Apane mujhe na kevala jIvana-dAnahI diyA hai, balki mujhe pratyAkhyAna aura namaskAra hInako durgatimeM par3anese bhI bacAyA hai| batalAiye, maiM isa upakArakA badalA Apako kisa prakAra de sakatA hU~ ?" citragatine kahA :-"mitra ! maiMne jo kucha kiyA hai, vaha badalekI icchAse nahIM, balki apanA karttavya
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ taminAtha-caritra W.www.MAAVA samajhakara hI kiyA hai| Apake prANa vaca gaye, yahI mere liye parama santoSakA viSaya hai| mujhe aba AjJA dIjiye, tAki maiM apane nagarako jA skuuN|" sumitrane kahA :-"ha bandho! maiM akAraNa ApakA samaya naSTa nahIM karanA cAhatA / parantu suyazA nAmaka eka kevalI samIpake hI pradezameM vicaraNa kara rahe haiM aura ve zIghrahI yahA~ AnevAle haiN| yadi unheM candana karaneke. bAda Apa yahA~se prasthAna kareM to bahuta acchA ho!" sumitrakA yaha anurodha amAnya karanA citragatike liye kaThina thaa| ve vahIM Thahara gye| sumitrako bhI isa bahAne unakA Atithya-satkAra karanekA maukA mila gyaa| kaI dina dekhate-hI-dekhate bIta gye| isa bIca una donoMmeM ghaniSTha mitratA ho gyii| sArA dina krIr3A-kautuka aura hAsya-vinodameM hI vyatIta hotA thA, isaliye citragatiko dina jarA bhI bhArI na mAlUma hote the| . antameM eka dina kevalI bhagavAna bhI vahA~ A phuNce| unakA Agamana-samAcAra sunakara rAjA sugrIva
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dUsarA pariccheda aura ve. donoM unheM candana karane gye| kevalI bhagavAna usa samayadharmopadeza de rahe the, isaliye ve unheM vandana kara, unakA upadeza sunane lge| munirAja kA upadeza bahutahI marmagrAhI aura sArapUrNa thA, isaliye zrotAoMpara usakA bar3AhI acchA prabhAva pdd'aa| ... dharmopadeza pUrNa honepara citragatine munirAjase , kahA:--"hebhagavan ! Aja ApakA upadeza sunakara mujhe Aheta, dharmakA vAstavika jJAna huA hai| yaha merA saubhAgya hI thA, jo sumitrase merI bheTa ho gayI, varnA maiM Apake darzanase vancitahI raha jaataa| maiM aba taka usa 'zrAvaka-dharmako bhI na jAna sakA thA, jo hamAre yahA~ kula paramparAse pracalita hai|" - itanA kahakara citragatine kevalI bhagavAnake nikaTa samyaktva mUlaka zrAvaka dharma grahaNa kiyaa| isake bAda rAjAne kevalI bhagavAnase pUchA :-"bhagavan ! saMsArakI koI bhI bAta Apase chipI nahIM hai| Apa sarvajJAtA haiN| .. dayAkara batalAiye ki mere priya putrako vipa dekara bhadrA kahA~ calI gayI ? vaha isa samaya kahA~ hai aura kyA kara rahI hai ?"
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra munirAjane kahA :-"vaha yahA~se bhAgakara eka jaMgalameM gayI thii| vahaoNpara bhilloMne usake gahane-kapar3e chInakara use apane rAjAke hAthoMmeM sauMpa diyaa| usane use eka vaNikake hAtha beca diyaa| kisI taraha vaha usake caMgulase bhI bhAga nikalI, parantu usake bhAgyameM ana sukha aura zAnti kahA~ ? vaha phira eka jaMgalameM pahu~cI aura vahA~ dAvAnalameM jalakara khAka ho gyii| isa prakAra raudra dhyAnase mRtyu honepara isa samaya vaha prathama naraka bhoga rahI hai| vahA~se nikalane para vaha eka cANDAlakI strI hogii| vahA~ bhI garbhadhAraNa karanepara saulase usakA jhagar3A hogA, jisameM sauta use churI mAra degI, jisase usakI mRtyu ho jaaygii| mRtyu hone para kucha dina vaha tIsarA naraka bhoga kregii| isake bAda use tiryaJca gati prApta hogii| isI prakAra vaha janmajanmAntarameM anantakAla taka duHkha bhoga kregii| Apake samyagdRSTi putrako viSa deneke kAraNahI usakI yaha avasthA hogii| usane jo ghora pApa kiyA hai, usakA yahI prAyazcita hogaa|"
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda 35 kevalI bhagavAnake yaha vacana sunakara sugrIva rAjAke hRdayameM vairAgya utpanna huA / unhoMne bhagavAnake nikaTa saMyama lenekI icchA prakaTa kii| udhara sumitrake hRdaya meM bhI uthala-puthala maca rahI thI / usane kahA :- "mujhe dhikkAra hai ki mAtAke isa duSkarma meM mujhe kAraNa rUpa cananA pdd'aa| he gurudeva ! chupAkara mujhe bhI isa bhavasAgara se pAra kIjiye / mujhe bhI yaha saMsAra aba vipavat pratIta hotA hai / " dou } putrake yaha vacana sunakara rAjA sugrIvane kahA :"he putra ! jo kucha honA thA vaha to ho cukaa| aba una bAtoMke liye soca karanA vyartha hai / tumhArI avasthA abhI saMyama lene yogya nahIM hai| maiM tumhArA pitA hU~ / merI AjJA mAnanA tumhArA karttavya hai / maiM abhI tumheM saMsAra - tyAga ke liye anumati nahIM de sakatA / isa samaya to tumheM rAjya bhAra grahaNa kara prajA - pAlana karanA hogA / yahI isa samaya maiM tumheM AjJA detA hU~ / " sumitrako pitAkI yaha AjJA zirodhArya karanI rAjA sugrIvane use siMhAsana para baiThAkara cAritra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra le liyaa.| aba ve kevalI bhagavAnake sAtha vicaraNa karate hue japa-tapa aura sAdhanAmeM apanA samaya vitAne lge| sumitrane apane sautele bhAI padmako kaI gaoNva dekara usase mela rakhanekI ceSTA kI, parantu isakA koI phala na huaa| vaha asantuSTa hokara kahIM calA gyaa| citragati aba taka sumitrake pAsa hI thaa| vaha use kisI prakAra bhI jAne na detA thaa| antameM bahuta kucha kahane, sunanepara sumitrane, use vidA kiyaa| use bahuta dinoMke bAda vApasa AyA dekhakara usake mAtApitAko asIma Ananda huA / citragati devapUjAdika puNyakArya karate hue apane dina vitAne lgaa| usakI isa jIvana-caryAse usake mAtA pitA aura gurujana usase bahuta prasanna rahane lge| ___ hamAre pAThaka rAjA anaMgasiMha aura usakI putrI ranavatIko zAyada abhI na bhUle hoNge| unakA paricaya isI paricchedake ArambhameM aMkita kiyA jA cukA hai| ratnavatIke kamala nAmaka eka bhAI bhI thaa| vaha kubuddhike kAraNa eka dina sumitrakI bahinako haraNa kara le gayA / isa ghaTanAse sumitra bahuta udAsa ho gayA, kI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda yaha bhI patA na thA ki yaha kArya kisane aura kisa uddazase kiyA hai| eka vidyAdharake muhase yaha samAcAra citragatine sunA, to usane isa vipatti kAlameM apana, pyAre mitrakI sahAyatA karanA apanA kartavya smjhaa| usane turanta apane vidyAdharoM dvArA sumitrako bahalA bhejA, ki ApakI isa vipattise maiM bahuta duHkhI hU~, parantu Apa koI cintA na kreN| ApakI bahinakA patA lagA kara use jisa prakAra ho, Apake pAsa pahu~cA denakA bhAra meM apane Upara letA huuN| citragatikI isa sAntvanAse sumitrake vyathita hRdaya ko bahuta zAnti milii| citragatikI yaha sAntvanA kevala maukhika hI na thii| balki usane dUsarehI dina usakA patA lagAneke liye apane nagarase sadalabala prasthAna kara diyaa| mArgameM use apane guptacaroMdvArA mAlUma huA ki usakA haraNa kamalane hI kiyA hai| isaliye usane apanI samasta senAke sAtha zivamandira nagara para dhAvA bola diyaa| kamalameM itanI zakti kahA~, ki vaha usake sAmane Thahara ske| jisa prakAra gajendra kamala-nAlako
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra ukhAr3a pheMkatA hai, usI prakAra citragatine kamalakI senA - ko chinnabhinna kara DAlA / vaha yuddhase mukha mor3akara maidAna se bhAganekI taiyArI karane lagA | 38 apane putrakI parAjayakA yaha samAcAra sunakara rAjA anaMgasiMha apanI senAke sAtha vahA~ daur3a AyA aura citragati se yuddha karane lgaa| donoMne apanI zastravidyA aura bhujabalase kAma lenameM koI bAta uThA na rkkhii| ghaNToM yuddha hotA rahA, parantu dose koI bhI kisIko parAjita na kara sakA / rAjA anaMgasiMhane jaba dekhA, ki isa zatruko jItanA bahuta hI kaThina hai taba usane usa khaDgakA smaraNa kiyA jo usake pUrvajoMko kisI devatAkI kRpAse prApta huA thA / smaraNa karatehI vaha khaDga usake hAthameM A pahu~cA / vaha khaDga kyA thA, mAno mUrtimAna kAla thA usase agnikI jvAlAke samAna bhayaMkara lapaTeM nikala rahI jo bijalI kI taraha cAroM ora lapaka lapaka kara zatru senAko jhulasAye detI thIM / usa devI khaDgake sAmane ThaharanA to dUra rahA, usakI ora AMkha uThAkara dekhanA bhI kaThina thA / vaha khaDga hAthameM AtehI.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda anaMgasiMhane citragatiko lalakAra kara kahA :-"he vAlaka ! yadi tujhe apane prANoMkA jarA bhI moha ho, to isI samaya yahA~se bhAga jA, varnA maiM terA zira dhar3ase alaga kara duuNgaa|" citragatine upekSApUrNa hAsya karate hue kahA :"he mUr3ha ! eka lohakA Tukar3A hAthameM A jAnese tujhe itanA garva ho gayA, ki tU apane usa pratispardhIko raNase bhAga jAneko kahatA hai, jo tujhe ghaMToMse haeNphA rahA hai ? isa zastrake bUte para lar3anA koI vIratA nahIM hai| yadi terI bhujAoMmeM bala ho, to ise dUra rakha de aura jitanI dera icchA ho, mujhase Akara ldd'le|" citragatike yaha vacana sunakara rAja anaMgasiMha krodhase, kucale hue sarpakI bhAMti jhallA uThA / usane citragati para usa divya khaDgase vAra karanekI taiyArI kI, parantu citragati bhI asAvadhAna na thaa| usane apanI vidyAke palase cAroM ora andhakAra phailA kara dinakI rAta canA dii| jisaprakAra zrAvaNakI aMdherI ghaTAmeM kucha sUjha nahIM par3atA, usI prakAra andhakArake
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 neminAtha caritra kAraNa saba loga kiMkarttavya vimUr3ha bana gye| unheM apane pAsa khar3e hue manuSya bhI AMkhoMse dikhAyI na dete the| citragatine jAna bUjhakara yaha mAyA-jAla phailAyA thaa| andhakAra hote hI vaha lapaka kara rAjA anaMgasiMhake pAsa pahuMcA aura usake hAthase vaha devI khaDaga chIna laayaa| isake bAda vaha usa sthAnameM gayA jahA~ sumitrakI bahina rakkhI gayI thii| vaha use eka ghor3epara baiThAkara apane sAtha le aayaa| aura usI kSaNa apanI senAke sAtha vahA~se nau do gyAraha ho gyaa| usake cale jAne para, usakI icchAse, vaha andhakAra dUra ho gyaa| andhakAra dUra hone para rAjAne dekhA ki usakA vaha daivI khaDga gAyaba hai| na kahIM usake zatrukA patA hai, na kahIM usakI senaakaa| isI samaya use samAcAra milA ki sumitrakI vaha vahina bhI gAyaba hai, jise kamala haraNa kara lAyA thaa| apanI isa, parAjayase,vaha bahuta lajita huaa| vaha daivI khaDga hAthase nikala jAneke kAraNa bhI use kama duHkha na thA, parantu itane hI meM use usa jyotiSIkI bAta yAda aagyii| usane
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda kahA thA ki jo Apake hAthase ApakA khaDga chIna legA, usIse ApakI kanyAkA vivAha hogaa| isa vAtake smaraNase usakA duHkha halakA ho gayA aura vaha ekavAra citragatise milaneke liye utkaMThita ho utthaa| parantu aba usakA patA pAnA sahaja na thaa| rAjA isase nirAza ho gyaa| parantu itane hI meM use usa jyotipIkI dUsarI bAta smaraNa A gyii| usane yaha bhI kahA thA, ki "siddhAyatanako candana karate samaya usapara puSpavRSTi hogii|" yahI eka aisI bAta thI, jisase usakA patA laga sakatA thaa| vaha isI bAta para vicAra karatA huA apane rAja-mahalako lauTa aayaa| ___udhara citragatine sumitrakI bahinako le jAkara sumitrako sauMpa diyaa| isase use bahuta hI Ananda huaa| usane citragatikI prazaMsA kara use dhanyavAda diyaa| isake bAda citragati usase vidA grahaNa kara apane nagarako lauTa gyaa| sumitrake hRdayameM vairAgyake vIjane to pahale hI jar3a jamA lI thii| idhara usakI vahinakA haraNa hone para
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra kAmadevakA viSama rUpa usakI AMkhoMke sAmane A gyaa| isase jalatI hue agnimeM mAno ghRtakI Ahuti par3a gyii| rairAgyakI prabalatAke kAraNa usane apane putrako rAjya-bhAra sauMpa kara, suyazA kevalIke nikaTa jAkara dIkSA lelii| dIkSA grahaNa karaneke bAda pahale bahuta dinoMtaka sumitra apane gurudeva ke nikaTa zAstrAbhyAsa karatA rhaa| isake bAda unakI AjJA prApta kara vaha sarvatra akelA vicaraNa karane lgaa| kucha dinoMke bAda vicaraNa karatA huA vaha magadha dezameM jA phuNcaa| vahA~ eka nagarake vAhara usane kAyotsarga karanA Arambha kiyaa| isI samaya usakA sautelA bhAI pana kahIMse ghUmatA-ghAmatA huA vahA~ A phuNcaa| usakI dRSTi sumitra para jA pdd'ii| vaha dhyAnAvasthA parvatakI bhAMti sthira baiThA thaa| use dekhate hI usakI pratihiMsA-vRtti jAgRta ho utthii| usane kAnataka dhanuSa khIMcakara itane jorase eka vANa mArA, kisumitra munikA hRdaya chinna-bhinna ho gyaa| ve apane manameM kahane lage :-"yaha vecArA apane AtmAko
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 isaliye isase dUsarA pariccheda naraka meM DAlakara mujhe svarga bheja rahA hai / bar3ha kara merA hitapI aura kauna ho sakatA hai ? maiMne isakI icchAnusAra ise rAjya na diyA thA, isIliye yaha mujhase asantuSTa ho gayA thA, mujhe vizvAsa hai ki aba vaha isake liye mujhe kSamA kara degA / " isa prakAra dharma- dhyAna karate hue namaskAra mantrakA smaraNa kara sumitra muni mRtyu ke bAda ve / padma unheM vANa kAlake karAla gAla meM praveza kara gaye brahma devaloka meM sAmAnika deva hue| mArakara jyoMhIM vahA~se bhAgane lagA, tyoMhI use eka sarpane Dasa liyaa| isase turanta usakI mRtyu ho gayI aura vaha sAtaveM narakameM par3a kara apanA karma-phala bhogane lagA / udhara sumitrakI mRtyuse citragatiko bahuta hI duHkha huA / usane apane azAnta hRdayako zAnta karaneke liye siddhAyatanakI vandanA karanA sthira kiyA aura vaha sadalabala zIghra hI vahA~ jA pahu~cA / usa samaya vahA~ aura bhI aneka vidyAdhara ekatra the| rAjA anaGgasiMha bhI ratnavatIko sAtha lekara usa mahAna tIrthakI vandanA karane AyA thA /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ - neminAtha-caritra citragatine atyanta bhakti ke sAtha vividha prakArase zAzvata arihantakI pUjA kii| avadhi-jJAnase yaha saba vRttAnta sumitradevako bhI jJAta huaa| isaliye usane anya devatA- ' oMke sAtha vahA~ Akara citragati para AkAzase puSpavRSTi kii| citragatikI yaha mahimA dekhakara vidyAdharoMko bahuta Ananda huA aura rAjA anaMgasiMhako bhI mAlUma ho gayA ki yahI ratnavatIkA bhAvI pati hai| sumitradevane isa avasara para apane priya mitrako apanA paricaya de denA ucita samajhA, isaliye usane 'pratyakSa hokara citragatise pUchA :-'he citragati ! kyA tuma mujhe pahacAnate ho?" citragatine kahA :-"haoN, maiM Apake viSayameM itanA avazya jAnatA hU~ ki Apa eka mahAna deva haiN|" citragatikA yaha uttara suna kara sumitra devako ha~sI A gyii| usane apanA vAstavika paricaya deneke liye sumitrakA rUpa dhAraNa kiyA, usakA yaha rUpa dekhate hI citragati use pahacAna gayA aura daur3a kara use hRdaya se lagA liyaa| sAtha hI usane kahA :- "he mitra !
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda maiM ApakoM kaise bhUla sakatA hU~! ApahIke prasAdase to mujhe dharmakI prApti huI hai|" sumitrane bhI viveka dikhalAte hue kahA :-he citragati : Apane mujha para jo upakAra kiyA hai, usake sAmane yaha saba kisI hisAvameM nhiiN| yadi Apane mujhe jIvana-dAnAna diyA hotA, to mujhe dharmaprAptikA avasara hI na milatA / usa avasthAmeM yaha devatva to dUra rahA, maiM pratyAkhyAna aura namaskAra rahita manuSyatvase bhI vaJcita raha jAto .. kI isa prakAra ve donoM mukta-kaNThase eka dUsarekI prazaMsA kara rahe the| unake isa apUrva milanakA dRzya vAstavameM ' darzanIya thaa| vahA~ cakravartI sUra Adika 'jo vidyAdhara . rAjA upasthita the, ve bhI una donoMkI mukta-kaNThaMse prazaMsA karane lge| "citragatikA alaukika rUpa aura guNa dekha kara rasavaMtI bhI 'usapara mugdha ho gayI aura use anurAgapUrNa dRSTise dekhane lgii| rAjA anaMgasiMha putrIkI yaha avasthA dekhakara apane manameM kahane lage -usa jyotiSIne jo kucha kahA thA,
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ -.. - - neminAtha-caritra vaha akSarazaH satya pramANita huA, kyoMki isI citragati ne merA khaDga chIna liyA thA, isI para AkAzase puSpaghRSTi huI hai aura isI para merI putrIko anurAga utpanna huA hai| niHsandeha, yahI ratnavatIkA bhAvI pati hai| mujhe aba zIghra hI isase ratnavatIkA vyAha kara denA cAhiye, parantu yahA~ para devasthAnameM vivAha viSayaka bAtacIta karanA ThIka nhiiN| nagarameM pahuMcaneke bAda isakI carcA karanA ucita hogaa|" yaha soca kara rAjA anaMga siMha saparivAra apane nagarako lauTa aaye| sumitradeva tathA anyAnya vidyAroMkA satkAra kara, citragati bhI apane pitAke sAtha apane nagarako vApasa calA gyaa| __ zIghra hI rAjA anaMgasiMhane apane pradhAna mantrIko citragatike pitA rAjA sUrakI sevAmeM preSita kiyA / usane rAja-sabhAmeM upasthita ho, unheM praNAma karake kahAH"he svAmin ! Apake putra citragati aura hamArI rAjakumArI ratnavatI-donoM ranake samAna haiN| inakA vivAha kara denese maNi-kAzcana yogakI kahAvata caritArtha ho
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA pariccheda Friminimummmmmmmmmm sakatI hai| hamAre mahArAja isa sambandhake liye bahuta hI utsuka haiN| yadi Apa bhI apanI sammati pradAna kareMge , to hamaloga apaneko kRta-kRtya smjhege|" . rAjA sUrane anaMgasiMhake mantrIkI yaha prArthanA saharSa . svIkAra lii| kucha dinoMke bAda zubha muhUrtameM una donoM kA vivAha kara diyA gyaa| ranavatI citragatiko patirUpameM pAkara bahuta hI prasanna huii| ve donoM gArhasthya sukha upabhoga karate hue AnandapUrvaka apane dina nirgamana / karane lge| udhara dhanadeva aura dhanadatta ke jIva cyuta hokara sarake yahA~ putra rUpameM utpanna hue the| citragati apane ina choTe 'bhAiyoMko bahuta hI prema karatA thaa| unake nAma manogati aura capalagati rakkhe gaye the| bar3e honepara unheM bhI samucita zikSA dI gayI thii| vivAhake kaI varSa bAda citragati apanI patnI aura laghu bandhuoMke sAtha nandI"varAdi mahAtIrthokI yAtrA karane gye| vahA~se vApasa lauTane para usake pitA sarane use siMhAsana para baiThA kara svayAdIkSA lelii| citragati yogya pitAkA putra thA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 neminAtha-varitra isaliye usane aneka khacara rAjAoMko vazameM kara apane rAjyakA vistAra kiyaa| sAtha hI apane prajA-prema aura apanI nyAya-priyatAke kAraNa vaha zIghra hI prajAkA priyapAtra bana gyaa| citragatike eka jAgiradArakA nAma maNicUr3a thaa| usakI mRtyu ho jAnepara usake zazi aura zura nAmake donoM putra rAjya prAptike liye ApasameM yuddha karane lge| citragatine unake rAjyakA baMTavArA kara diyA, tAki sadAke liye unake caimanasyakA anta ho jaay| unhoMne unheM samajhA-bujhAkara bhI rAha para lAnekI ceSTA kii| usa samaya to aisA mAlUma huA ki isa vyavasthAse unheM santoSa ho gayA hai aura aba ve eka dUsarese na lar3eMge, parantu zIghrahI una donoMmeM phira ghora yuddha ho gayA, jisase una donoMko apane-apane prANoMse hAtha dhonA pdd'aa| citragatike hRdaya para isa ghaTanAkA atyadhika prabhAva pdd'aa| unakA hRdaya vairAgyase pUrNa ho gyaa| ve apane manameM kahane lage :-"aho! yaha saMsAra bahutahI viSama hai| isameM koI sukhI nhiiN|" ve jyoM-jyoM vicAra
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda kazuM I karate gaye, tyoM-tyoM unakA vairAgya pravala hotA gayA / phalataH unhoMne purandara nAmaka apane bar3e putrako rAjyabhAra sauMpakara damaghara nAmaka AcAryake nikaTa dIkSA le lI | ratnavatI tathA unake donoM laghu bandhuoMne bhI unakA anukaraNa kiyaa| citragatine dIrghakAla taka cAritra pAlana kara anta meM pAdopagamana anazana kiyA, jisake phalasvarUpa unakI mRtyu ho gayI / mRtyu honepara mAhendra devaloka meM ve mahAna deva hue / unake donoM choTe bhAI aura ranavatIko bhI devatva prApta huaa| ve saba vahA~ para svargIya sukha upabhoga karane lage / tIsarA pariccheda pA~cavA~ aura chaThA bhava pazcima mahA videhake patra nAmaka vijaya meM siMhapura nAmaka eka nagara thA / vahA~ harinandI nAmaka rAjA rAja karatA thA / usakI rAnIkA nAma priyadarzanA thA / 4
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ -AVA neminAtha caritra svargase cyuta honepara citragatike jIvane usake udarase putra rUpameM janma liyA / rAjAne bar3e premase usakA janmotsava manAyA aura usakA nAma aparAjita rkkhaa| bar3e honepara unhoMne nipuNa zikSA guruoM dvArA use vivadha vidyA aura kalAoMkI zikSA dilaayii| kramazaH vaha kizorAvasthA atikramaNa kara yauvanakI vasanta-vATikAmeM vicaraNa karane lgaa| rAjakumAra aparAjitakI mantrI-putra cimalabodhase ghaniSTha mitratA thI, ataH eka dina ve donoM krIr3A karaneke liye ghor3epara savAra ho nagarake bAhara nikala gaye / durbhAgyavaza unake ghor3e azikSita the, isaliye ve jaMgalakI ora bhAga gye| antameM, jaba ve bhAgate-bhAgate thaka gaye, taba eka sthAnameM ruka gaye / rAjakumAra aura mantrI-putra bhI zrAnta aura klAnta ho uThe the, isaliye zIghrahI ve apaneapane ghor3e parase utara par3e aura eka vRkSake nIce baiTha kara vizrAma karane lge| jaba ve kucha svastha hue taba unakA dhyAna AsapAsake ramaNIya dRzyoMkI ora AkarSita huaa| rAjakumArane una dRzyoMko dekhakara vimalabodhase kahA:
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda "he mitra ! yadi yaha azva hamalogoMko yahA~ na bhagAlAye hote to yaha sundara sthAna hamaloga kase dekha paate| yadi hamaloga isa sthAnameM Aneke liye mAtApitAkI AjJA lene jAte, to merA vizvAsa hai ki ve bhI isake liye hameM kadApi AjJA na dete !" __mantrI-putrane kahA :-"hA~, rAjakumAra ! ApakA kahanA bilakula ThIka hai ! vAstavameM yaha sthAna bahutahI manorama aura darzanIya hai| yahA~ AtehI mAno sArI thakAvaTa dUra ho gyii| mujhe to icchA hotI hai ki maiM yahIM par3A rahU~ aura nagara lauTanekA nAma taka na luuN|" jisa samaya rAjakumAra aura mantrI-putra meM isI tarahakI bAtacAta ho rahI thI, usI samaya eka aparicita puruSa rAjakumArake pAsa Akara khar3A ho gyaa| usakA samUcA zarIra bhayase kAMpa rahA thaa| rAjakumArako dekhate hI vaha gir3agir3A kara unase apanI rakSAkI prArthanA karane lgaa| rAjakumArane use AzvAsana dekara usase zAnta honeko kahA / yaha dekhakara mantrI-putrane rAjakumArase kahA:-"he mitra ! isakI rakSA karaneke pahale hameM eka bAra vicAra
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 neminAtha caritra kara lenA cAhiye / yadi yaha anyAnyI hoto isakI rakSA karanA ucita nahIM / " aparAjitane kahA :-- "yaha anyAyI ho yA nyAyI,. hameM isakA vicAra na karanA cAhiye / zaraNAgatakI rakSA karanA kSatriyoMkA parama dharma hai / " rAjakumArakI yaha bAta abhI pUrI bhI na hone pAyI thI ki " mAro mAro " pukArate aura usakA pIchA karate hue kaI rAja karmacArI vahA~ A pahu~ce / unake hAthameM naMgI talavAreM thI / unhoMne rAjakumAra aura mantrI- putrase kahA : - " Apaloga jarA dUra haTa jAiye / hama isa DAkU - saradArako mAranA cAhate haiM / isane hamAre samUce nagarako lUTakara tavAha kara DAlA hai !" 1 unake yaha vacana sunakara rAjakumArane haeNsate hue kahA : - "yaha hamArI zaraNa meM AyA hai / aba ise indra bhI nahIM mAra sakate | Apa logoMkA to kahanA hI kyA hai ?" yaha sunakara rAjakarmacArI Aga babUlA ho utthe| ve apanI talavAra khIMcakara usa DAkU saradAraMkI ora jhapaTa 1
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ tosarA pariccheda pdd'e| parantuH rAjakumAra bhI asAvadhAna na the| ve bhI apanI talavAra khIMcakara una rAja-karmacAriyoMpara TUTa pdd'e| rAMja-karmacAriyoMmeM itanA sAhasa kahA~ ki ve siMha-zAvakake sAmane Thahara skeN| do cAra hAtha dikhAte hI sArA maidAna sApha ho gyaa| ve bhAgakara apane svAmI kosala: rAjake pAsa pahuMce aura unheM sArA hAla kaha sunaayaa| ve bhI DAkUke rakSakoM para behatara nArAja hue| unhoMne unheM parAjita karaneke liye apanI vizAla senA ravAnA kI, parantu aparAjitane dekhate-hI-dekhate usake bhI dAMta khaTTaH kara diye apanI senAkA yaha parAjaya-samAcAra sunakara kosalarAja Aga babUlA ho utthe| isavAra ve svayaM bahuta bar3I senA lekara una yuvakoMko daNDa deneke liye unake sAmane A upasthita hue / rAjakumArane isavAra kaThina morcA dekhakara usa. corako to mantrI-putrake sipurda kara "diyA aura vaha akelA hI usa samudra samAna senAmeM ghusakara usakA saMhAra karane lgaa|...shiighrhii,use kosalarAjakI senAmeM eka aisA hAthI dikhAyI.. diyA, jisapara eka mahAvatake-sivA aura koI savAra na thaa| vaha siMhakI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra taraha tar3apakara usI kSaNa usa hAthIke dAMtoM para car3ha gayA aura ekahI hAthamaiM usake kandhe para baiThe hue mahAvata kA kAma tamAma kara ddaalaa| isake bAda vaha usI hAthI para baiThakara bar3I nipuNatAke sAtha zatru-senAse yuddha karane lgaa| __isI samaya kosalarAjake eka mantrIkI dRSTi usa para jA pdd'ii| use dekhate hI usane rAjAse kahA :-"he rAjan ! isa yuvakako to maiM pahacAnatA huuN| yaha rAjA harinandI kA putra hai !" __ mantrIke yaha vacana sunakara rAjAko bar3AhI Azcarya huaa| unhoMne usI samaya saMketa kara apanI senAko yuddha karanese roka diyaa| isake bAda sainikoMse ghire hue rAjakumArake pAsa pahu~ca kara unhoMne kahA :-"he kumAra ! tuma to hamAre mitra harinandIke putra ho| tumhArA bala aura raNa-kauzala dekhakara maiM bahuta hI santuSTa huA huuN| siMha-zAvakake sivA gajarAjakA mastaka aura kauna vidIrNa kara sakatA hai ? he mahAnubhAva ! tumase yuddha karanA hamAre liye zobhAprada nahIM hai| tuma hamAre ghara calo aura
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda hamArA Atithya grahaNa kro| maiM apane putra aura apane mitrake putrameM koI antara nahIM samajhatA !" __ itanA kaha, rAjazumArako gale lagA, hAthI para baiThAkara kosalarAja use apane mahalameM liyA le gaye / mantrIputra bhI usa zaraNAgata DAkUko chor3akara rAjakumArake sAtha kozalarAjake mahalameM aayaa| vahA~para donoMne kaI dinataka rAjAkA Atithya grahaNa kiyA / kosalarAjake kanakamAlA nAmaka eka kanyA bhI thI / usakI avasthA vivAha yogya ho cukI thI, isaliye kosalarAjane isa avasarakhe lAbha uThAkara rAjakumAra aparAjitase usakA vivAha kara diyaa| isase una saboMke AnandameM saugunI vRddhi ho gyii| nagarameM bhI kaI dinoM taka bar3I dhUmadhAmase Anandotsava manAyA gyaa| rAjakumAra aparAjita apane mitra mantrI-putrake sAtha dIrghakAla taka vividha sukhoMkA rasAsvAdana karate rhe| vIca vIcameM unhoMne kaI bAra rAjAse vidA mA~gI, parantu snehavaza kosalarAjane inheM jAnekI AjJA na dii| donoMne jaba dekhA ki isa taraha kosalarAjase vidA grahaNa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 neminAtha caritra karanA sahaja nahIM hai, taba eka dina ve cupa-cApa vahA~se cala pdd'e| jisa samaya rAjakumAra aparAjita aura mantrI- putra kosalarAjake nagarase bAhara nikale, usa samaya rAtake bAraha baja cuke the| cAroM ora ghora sannATA thaa| nagara nivAsI nidrAdevIkI goda meM par3e hue AnandapUrvaka vizrAma kara rahe the, isaliye una donoMko nagara- tyAga karane meM kisI prakAra kI kaThinAIkA sAmanA na karanA pdd'aa| donoMne saharSa hA~se apane nagarakI rAha lI / : rAstemeM eka sthAnapara kAlidevIkA mandira thA / usake nikaTa pahu~cane para rAjakumArane kisIke ronekI AvAja sunii| unheM aisA mAlUma huA mAno koI strI yaha kahakara ro rahI hai ki- " kyA yaha bhUmi puruSa rahita ho gayI hai ? kyA isa pRthvIpara aba koI aisA vIra nahIM, jo isa hatyArese merI rakSA kara sake ?" ve zIghrahI lapaka kara usa sthAnameM pahu~ce / unhoMne dekhA ki mandirake andara eka agnikuNDake pAsa eka strI baiThI huI hai aura usIke sAmane eka vidyAghara naMgI talavAra liye khar3A hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra AJA - TANKAR 4A BA 1 ba A - - P.N.Varma "he narAdhama ! isa avalApara hAtha uThAve tujhe lajjA nahIM AtI? / (pRSTha 57)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda sundarI usake bhayase tharathara kA~pa rahI thii| rAjakumArako dekhakara vaha punaH apanI prANa-rakSAke liye jorase cillA utthii| rAjakumArane usakI ora AzvAsana bharI dRSTise dekhakara usa vidyAdharase kahA :-- "he narAdhama ! avalApara hAtha uThAte tujhe lajjA nahIM AtI ? yadi tujhe apane balakA kucha bhI ghamaNDa ho to mujhase yuddha karaneko taiyAra ho jA! aba maiM tujhe kadApi jItA na chodduuNgaa|" rAjakumArakI yaha lalakAra sunakara pahale to vaha vidyAdhara kucha lajita huA, kintu isake bAda usane kahA :-he yuvaka ! maiM nahIM jAnatA ki tuma kauna ho, kintu maiM tumhArI cunautI svIkAra karatA huuN| maiM samajhatA hU~ ki tumhArI mRtyuhI tumheM yahaoNkhIca lAyI hai aura isIliye tumane mere kAryameM vAdhA denekA sAhasa kiyA hai|" vasa, phira kyA thA ? donoM eka dUsarese bhir3a pdd'e| donoM hI yuddha vidyAmeM nipuNa the, isaliye eka dUsarepara astra zastrakA prayoga karane lge| yaha yuddha dIrghakAla taka hotA rahA, kintu koI kisIko parAjita na kara skaa| antameM ve donoM astra zastra chor3akara bhujA-yuddha karane lge|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda usake mukhase eka bhI zabda na nikala skaa| vaha to apanI rakSAke liye kRtajJatA prakaTa karanA cAhatI thI, parantu vidhAtAkA vidhAna kucha ora hI thaa| rAjakumArakA alaukika rUpa dekhatehI vaha tana manase usapara mugdha ho gyii| usakA hRdaya usake hAthase nikala gyaa| vaha apanI A~khe sakucAkara vyAkulatA pUrvaka jamInakI ora dekhane lgii| use bhI vidyAdharakI bhaoNti apane tanamanakI khabara na rhii| parantu vidyAdhara aura usameM yaha antara thA ki vidyAdhara cetanA rahita thA, aura vaha cetanA hote hue bhI mUcchita sI ho rahI thii| vIratA aura karatA bhinna bhinna cIjeM haiN| rAjakumAra aparAjita vIra hone parabhI hRdayahIna na the| unhoMne zIghrahI samucita upacAra kara usa vidyAdharako svastha bnaayaa| use bhalIbhA~ti hoza Anepara unhoMne kahA :-"yadi aba bhI tumheM yuddha karanekA hausalA ho, to maiM taiyAra hU~?" vidyAdharane kahA :-"nahoM, aba maiM yuddha karanA nahIM cAhatA / sacce vIra apane vijetAkA sammAna karate haiN|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 neminAtha caritra mujhe bhI aba apanI parAjaya svIkAra kara tumhArA Adara karanA cAhiye / tumane yahA~ Akara mujhe strI-vaghake pApase cacAyA hai, isaliye maiM tumhArA ciraRNI rahU~gA / vAstava meM tumane mujhase yuddha kara merA apakAra nahIM, upakArahI kiyA hai / parantu aba maiM Apase prArthanA karatA hU~ ki mere bakhameM eka maNi aura kucha jar3I-bUTI ba~dhI huI haiM, maNiko jalameM Dubokara usI jalase una jar3I bUTiyoMko ghisa kara lakhmoMpara lagAnese maiM pUrNa rUpase svastha ho jAU~gA / dayAkara itanA upakAra aura kIjiye, phira maiM saharSa apanA rAstA lU~gA / " yaha sunakara rAjakumArane bar3I khuzIke sAtha vidyAgharakA ilAja kiyA | jar3Iko ghisakara lagAte hI usake satra jakhma acche ho gaye aura aisA mAlUma hone lagA mAno kucha huA hI na thA / use svastha dekhakara rAjakumArane pUchA :- "kyA Apa apanA aura isa strIkA paricaya denekI kRpA kareMge ?" vidyAgharane kahA :- "mujhe isameM koI Apatti nahIM / yadi Apa yaha saba bAteM sunanA cAhate haiM to saharSa suniye /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tosarA paricchada maiM zrIpeNa nAmaka vidyAdharakA putra huuN| merA nAma surakAnta hai| yaha strI sthanUpura nagarake rAjA amRtasena kI kanyA hai| isakA nAma ratnamAlA hai| ekabAra eka jJAnIne vatalAyA thA ki harinandI rAjAke aparAjita nAmaka rAjakumArase isakA vyAha hogaa| tabase vaha mana-hI-mana usIko prema karatI thii| dUsare kI ora AMkha uThAkara dekhatI taka na thii| saMyogavaza ekavAra maiMne ise dekha liyaa| mujhe icchA huI ki isase vyAha karanA cAhiye,. isaliye maiMne isase pANigrahaNa kI prArthanA kI, kintu isane merI prArthanAko ThukarAte hue kahA :-"yA to aparAjita * hI merA pANigrahaNa kareMge yA agnideva hI apanI godameM mujhe sthAna deNge| ina do ke sivA mere zarIrakI tIsarI gati nahIM ho sktii|" isakA yaha uttara sunakara mujhe krodhaA gayA / aura maiM yahA~ isa mandirameM Akara duHsAdhya vidyA kI sAdhanA karane lgaa| isake bAda maiMne phira kaI bAra isase prArthanA kI, kintu jaba isane merI eka na sunI, tava meM isakA haraNa kara ise yahA~ uThA lAyA / maiM kAmAnya ho gayA thA, merI vicAra zakti naSTa ho gayI.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra thii| isaliye maiM isake Tukar3e kara agnikuNDameM DAla denekI taiyArI kara rahA thaa| itanehI meM yahA~ Akara ApaMne isakI prANa-rakSA kI, sAtha hI mujhe bhI narakameM jAnese bcaayaa| saca pUchiye to Apane hama donoM para bar3AhI upakAra kiyA hai| he mahAbhAga ! yahI merA aura isa sundarIkA paricaya hai| yadi Apatti na ho to Apa bhI aba apanA paricaya denekI kRpA kreN|" vidyAdhara kI yaha prArthanA sunakara rAjakumArane eka matalaba bharI dRSTise mantrI-putrakI ora dekhA / mantrIputrane unakA tAtparya samajha kara vidyAdharako unake nAma aura kulAdikakA paricaya diyaa| rAjakumArakA prakRta paricaya pAkara ratnamAlA bhI Ananda se pulakita ho utthii| use aisA mAlUma hone lagA mAno paramAtmAne hI usapara dayA kara usake iSTako yahA~ bheja diyA hai| vaha isake liye use anekAneka dhanyavAda dene lgii| isI samaya ratnamAlAko khojate hue usakI mAtA kItimatI aura usake pitAamRtasena bhI vahA~ A phuNce| unake pUchane para mantrI-putrane unheM sArAhAla kaha sunaayaa|
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 tIsarA pariccheda unheM jaba yaha mAlUma huA ki ratnamAlAke bhAvI patine hI saMyogavaza vahA~ pahu~ca kara usakI rakSA kI hai, taba unake AnandakA cArApAra na rhaa| unhoMne usI samaya aparAjitake sAtha ratnamAlAkA vyAha kara diyaa| sUrakAnta para rAjA amRtasenako bar3AhI krodha AyA, parantu aparAjitake kahanese unhoMne usakA aparAdha kSamA kara diyaa| isake bAda rAjA amRtasenane aparAjitase apane nagara calane kI prArthanA kI, kintu aparAjitane isa bAtako asvIkAra karate hue kahA :-"isa samaya Apa mujhe kSamA kriye| apane nagara pahu~cane para maiM Apako sUcanA dUMgA, taba AparatnamAlAko mere pAsa pahu~cA diijiyegaa| bhaviSyameM yadi kabhI isa tarapha AU~gA, to ApakA Atithya avazya grahaNa kruuNgaa|" itanA kaha rAjakumArane rAjA amRtasena, ratnamAlA aura usakI mAtAse vidA grahaNa kii| vidyAdhara sUrakAnta ne bhI use prema pUrvaka vidA kiyaa| usane calate samaya aparAjitako pUrvokta maNi aura jar3I-bUTI tathA mantrI-putra ko veSa badalane kI guTikA apanI orase bheTa diiN|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 neminAtha caritra mAlUma hote the, phira bhI pUrvajanmake snehAnubhAvake kAraNa prItimatI unheM dekhate hI unapara anurakta ho gyii| isake bAda yathAvidhi vAda-vivAda Arambha huaa| prIti'matIne pUrvapakSa liyA, parantu aparAjita isase vicalita na hue| unhoMne usake praznoMkA uttara dete hue itanI sundaratAse usakI yuktiyoMkA khaNDana kiyA, ki vaha avAk bana gyii| usane usI kSaNa apanI parAjaya svIkAra kara rAjakumArake galemeM jayamAla pahanA dii| __parantu rAjakumArakI yaha vijaya dekhakara samasta bhUcara aura khecara rAjA IrSyAgnise jala utthe| ve kahane lage :"kyA hamAre rahate hue yaha daridrI isa rAjakanyAko le jAyagA? hama yaha kadApi na hone deNge| itanA kaha ve saba zastrAstrase sajita ho rAjakumAra para AkramaNa karane lge| unakI senA bhI idhara-udhara daur3adhUpa karane lgii| rAjakumAra isa yuddha ke liye, taiyAra na the kintu jyoMhI rAjAoMne raMga badalA, tyoMhI ve eka hAthIke savArako mArakara usapara car3ha baiThe aura usake haudemeM jo zakhAkha rakkhe the, unhIMko lekara ve yuddha karane lge| kucha dera
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda 49 bAda isI taraha eka rathake savArako mArakara unhoMne usa rathapara kabjA kara liyA aura usapara baiThakara ve yuddha karane lge| isa prakAra kabhI rathapara kabhI hAthIpara aura kabhI jamInapara rahakara yuddha karanese ve eka hone para bhI aise mAlUma hone lage mAno kaI rAjakumAra yuddha kara rahe haiM / unhoMne apane vicitra raNa-kauzalase thor3I hI dera meM zatrusenAko isa taraha chinna-bhinna kara DAlA ki usameM betaraha bhagadar3a maca gayI / parantu bhRcara aura khecara rAjAoMke liye yaha bar3I lajjAkI bAta thii| eka to rAjakanyA dvArA ve bAdavivAdameM parAjita hue the, dUsare aba rAjakumAra aparAjita, jise ve koI sAdhAraNa vyakti samajha rahe the, akelA hI 'unakA mAna-bhaGga kara rahA thaa| ve apanI isa parAjayase jhallA uThe aura bikharI huI senAko ekatra kara phirase yuddha karane lage / isavAra rAjakumArane rAjA somaprabhakA hAthI chIna liyA aura usapara baiThakara ve zatrusenA kA saMhAra karane lage / isa yuddhameM bhI ve na jAne kitane sainikoMkA kAma
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra tamAma kara DAlate, parantu saubhAgyavaza unake kitanehI lakSaNa aura tilaka Adi dekhakara rAjA somaprabhane unakA pahacAna liyaa| unhoMne rAjakumArako premapUrvaka gale lagAkara kahA :- "he kumAra ! maiMne tumheM pahacAna liyA ! tuma to mere bhAnaje ho !" 80 rAjA somaprabhake mukhase rAjakumAra aparAjitakA paricaya pAkara saba rAjAoMne yuddha karanA banda kara diyA / aba taka jo zatru banakara yuddha kara rahe the, vahI aba mitra banakara aparAjitake vivAha meM yoga dAna karane lage / rAjA jitazatrune zubhamuhUrtta meM bar3I dhUmadhAmase rAjakumAra aparAjitake sAtha prItimatIkA vivAha kara diyA / vivAhake samaya rAjakumArane apanA prakRta rUpa prakaTa kiyA, jise dekhakara rAjA jitazatru tathA rAjakanyA prItimatI vizeSarUpase AnaMdita hue / vivAhakArya sAnanda sampanna ho jAnepara rAjA jita - zatrune samasta rAjAoMko sammAnapUrvaka bidA kiyA / rAjakumAra aparAjita apane mitra vimalabodhake sAtha kucha dinoMke liye vahIM Thahara gaye aura apanI nava vivAhitA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ PN tIsarA pariccheda patnIke sAtha AnandapUrvaka samaya vyatIta karane lge| rAjA jitazatruke mantrIkI bhI eka kanyA thI, jisakI avasthA vivAha karane yogya ho cukI thii| isa bIcameM usane usakA byAha vimalabodhake sAtha kara diyA jisase usake jIvana meM bhI Ananda kI bAr3ha A gyii| donoM mitraH dIrghakAla taka apane zvasurakA Atithya grahaNa karate rhe| rAjakumAra aparAjitakI isa vijaya aura vivAhakA samAcAra dhIre dhIre rAjA harinandIke kAnoM taka jA pahu~cAna unhoMne rAnakumArakA patA pAte hI usake pAsa eka dUta bhejaa| rAjakumArane usakA svAgata kara apane mAtA-pitAkA kurzala-samAcAra puuchaa| ucarameM itane sajala netroMse kahA :- "he rAjakumAra ! ve kisI taraha jIte haiM yahI kuzala smjhiye| vaise to ve Apake viyogase mRtaprAya ho rahe haiN| rAta dina ve khinna aura duHkhita rahate haiN| kisI kAmameM unakA jI nahIM lagatA / Ananda jaisI vastu to mAno aba unake jIvana meM hai hI nhiiN| bIca bIcameM jaba kabhI Apake sambandhakI koI ur3atI huI khavara ..
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 - - neminAtha-caritra 'unake kAnoM taka pahuMca jAtI hai, taba ve kucha kSaNoMke liye Anandita ho uThate haiM aura unakA hRdaya AzAse bhara jAtA hai, parantu kucha derake bAda phira unakI AzA 'nirAzAmeM pariNata ho jAtI hai aura ve phira usI taraha nirAza ho jAte haiN| isabAra ApakA vizvasanIya patA 'pAkara unhoMne Apako bulA lAneke liye mujhe bhejA hai| Apa mere sAtha zIgrahI caliye aura apane mAtA-pitAkI viyoga vyathA dUra kara unake jIvanako sukhI banAiye / " ___ dUtake yaha vacana sunakara rAjakumArake netroMse AMsU A gye| unhoMne kahA :-'mere kAraNa mere mAtApitAko jo duHkha huA hai, usake liye mujhe Antarika kheda hai| calo, aba maiM zIghahI tumhAre sAtha calatA huuN|" itanA kaha rAjakumAra aparAjita -rAjA jitazatruke pAsa gaye aura unase sArA hAla nivedana kiyaa| rAjA jitazatrane usI samaya unheM jAnekI AjJA de dii| 've unase bidA grahaNa kara apane nagarakI ora cala pdd'e| isI samaya apanI donoM putriyoMke sAtha vidyAdhara bhuvanabhAnu tathA bhinna-bhinna ve rAje bhI apanI-apanI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 tIsarA paricheda kanyAoMke sAtha vahA~ A pahu~ca, jinake sAtha rAjakumArane jyAha kiyA thA / vidyAdhara sarakAnta bhI kahIMse ghUmatAghAmatA vahA~ A phuNcaa| rAjakumArane apanI samasta pattiyoM tathA bhUcara aura saMcara rAjAoMke sAtha siMhapurakI ora prasthAna kiyA / zIghra hI yaha saba dala siMhapura jA pahu~cA / cahA~ usake AgamanakA samAcAra pahale hI pahu~ca gayA thA, -isaliye nagara - nivAsiyoMne unake svAgata ke liye bar3Ibar3I taiyAriyAM kara rakkhI thiiN| jisa samaya rAjakumAra aparAjita apanI patniyoMke sAtha apane mAtA- pitAke sAmane pahu~ce, usa samayakA dRzya bahutahI hRdayasparzI thA / sabakI A~khoMmeM AnandAzru jhalaka rahe the / rAjA harinandI putrako gale lagAkara usake mastaka para vAraMvAra cumbana - karane lage / unake netra use dekhakara mAno ipsa hI na hote the / mAtA ne bhI putrakI pITha para hAtha pherakara use AzIrvAda diyA aura use cumbanakara apanA prema vyakta kiyA / isake bAda prItimatI Adika putravadhuoMne bhI apane sAsa- zvasurako praNAma kiyA aura vimalabodhane unase una 1 A
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra saboMkA paricaya kraayaa| rAjakumArake sAtha jo bhUcara ora khaMcara rAje Aye the, ve kaI dina taka rAjA harinandI kA Atithya grahaNa karate rhe| isake bAda una savoMko sammAnapUrvaka bidA kara rAjakumAra aparAjita apane mAtApitAko Anandita karate hue vahIM apane dina nirgamana. karane lge| ____ udhara manogati aura capalagati donoM mahendra devalokase cyuta hokara aparAjitake sUra aura soma nAmaka laghu bandhu hue| kucha dinoMke bAda rAjA harinandIne 'samasta rAjya-bhAra aparAjitako soMpakara svayaM dIkSA lelI. aura dIrghakAla taka tapasyA kara antameM unhoMne paramapada prApta kiyA / idhara rAjA aparAjitane protimatIko paTarAnI, vimalabodhako mantrI aura apane donoM laghu badhuoMko mANDalika rAjA banA diyaa| vaha rAjya-zAsanameM sadA nyAya aura nItise kAma letA thA, isaliye prajAkA prema sampAdana karanemeM bhI use derI na lgii| isa prakAra prajApAlana karate hue rAjA aparAjitake dina AnandameM, 'kaTane lge| unhoMne dIrghakAla taka zAsana kiyA aura
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pariccheda apane zAsanakAla meM aneka jina-cetyoMkI racanA karAyI tathA aneka vAra tIrthATana kara apanA jIvana aura dhana sArthaka kiyA / www. rAjA yaha sunakara bahuta hI kahA - "dhanya hai mujhe, ki mere dhanImAnI vyApArI nivAsa karate haiM / " thin ekadina rAjA aparAjita udyAnakI saira karane gye| vahA~ unhoMne eka dhanImAnI sArthavAhako dekhA, jo apane iSTa mitra aura striyoMke sAtha vahA~ krIr3A karane gayA thaa| vaha usa samaya yAcakoMko dAna de rahA thA aura candIjana usakI viradAvalI gA rahe the / usakA ThATa-bATa dekhakara rAjA aparAjita cakita ho gaye / unhoMne apane eka sevakase usakA paricaya puuchaa| usane batalAyA - "mahArAja ! yaha hamAre nagarake samudrapAla nAmaka sArthavAhakA putra hai| isakA nAma anaMgadeva hai / " prasanna hue / unhoMne rAjya meM aise udAra aura astu / usa dina to rAjA apane vAsasthAnako lauTa gaye / kintu dUsare dina ve jaba phira nagara meM ghUmane nikale to unhoMne dekhA ki nagarake kisI pratiSThita puruSa }
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra kI mRtyu ho gayI hai aura usake zavako hajAroM AdamI zmazAna liye jA rahe haiN| zacake pIche kaI striyA~ bAlaM bikhere hRdaya medaka dhvanise karuNa krandana kara rahI thiiN| rAjAne sevakaseM pUchA :-'yaha kauna hai ?-kisakI mRtyu ho gayI hai ?" sevakane batalAyA-"mahArAja ! yaha vahI anaGgadeva' sArthavAha hai, jise kala Apane bagIceM meM dekhA thaa| Aja vizUcikAhaijekI 'bImArIseM isakI mRtyu ho gayI hai !" ... yaha sunakara rAjAko bar3AhI duHkha huaa| sAthahIM manuSya jIvana kI yaha kSaNabhaMguratA dekhakara unakA hRdayeM vairAgyase bhara gyaa| ve khinnatApUrvaka apane vAsasthAnako lauTa Aye aura yathAniyama apane rAjakAja dekhane lage, parantu isa dinase kisI bhI kAmameM unakA jI na laga skaa| unakI Antarika zAnti naSTa ho gayI aura usakI sthAna sadAke liye azAntine adhikRtaM kara liyaa| pAThakoMko smaraNa hogA, ki dezATanake samaya kuNDalapurameM aparAjitako eka kevalIke darzana hue the| kucha dinoMke bAda vahIM kevalI bhagavAna eka dina siMhapuraM A
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 - cauthA pariccheda phuNce| rAjA aparAjitane bar3I zraddhAke sAtha unakI sevAmeM upasthita ho unakA dharmopadeza sunaa| isake bAda unhoMne prItimatIke udarase utpanna padma nAmaka apane putrako rAjyabhAra sauMpa, unhIMka nikaTa dIkSA le lii| rAnI prItimatI, laghu vandhu sUra aura soma tathA mantrI vimalabodhane bhI unakA anukaraNa kara usI samaya dIkSA lelI / ina saba logoMne apane jIvanakA zepa samaya tapasyA karanemeM vitAyA, mRtyu hone para AraNa devalokameM inheM indrake samAna devatva prApta huA aura ve saba paraspara prema karate hue svargIya sukha upabhoga karane lge| - - cauthA pariccheda sAtavA~ aura AThavA~ bhava isa jambUdvIpake bharata-kSetrameM kuru nAmaka eka deza thaa| usake hastinApura nAmaka nagarameM zrIpeNa nAmaka eka rAjA rAjya karate the, unakI rAnIkA nAma zrImatI thaa|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 neminAtha-caritra usane eka dina pichalI rAtameM svama dekhA ki mAno usake mukhameM pUrNacandra praveza kara rahA hai| suvaha rAjAkI nindrA bhaGga hone para usane vaha svapna unheM kaha sunaayaa| unhoMne usI samaya svapna pAThakoMko bulAkara isa svamakA phala puuchaa| svapna pAThakoMne kahA:-"mahArAja! yaha svama bahuta hI uttama hai| isake prabhAvase rAnIko eka parama pratApI putra hogA, jo zatrurUpI samasta andhakAra kA nAza kregaa|" - yaha svama phala sunakara rAjA aura rAnI atyanta prasanna hue| kucha dinake bAda aparAjitakA jIva devalokase cyuta hokara usa rAnIke udarameM AyA aura garbhakAla pUrNa hone para usane yathAsamaya eka sundara putrako janma diyaa| rAjAne isa putrakA nAma zaMkha rkkhaa| java usakI avasthA kucha bar3I huI, taba rAjAne usakI zikSAdIkSAkA prabandha kiyA aura usane thor3e hI dinoMmeM aneka vidhA tathA kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lii| dhIre dhIre kizorAvasthA atikramaNa kara vaha yauvanake kusumita vanameM vicaraNa karane lgaa|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA pArada udhara vimalabodhakA jIva devalokase cyuta hokara zrIpeNa rAjAke mantrIke yahA~ putra rUpameM utpanna huA aura usakA nAma matiprabha rakkhA gayA / pUrva sambandhake kAraNa 'zaMkhakumAra aura usameM bAlyAvasthAsehI mitratA ho gyii| yaha maitrI-bandhana dina pratidina dRr3ha hotA gayA aura vAlyAvasthAkI bhAMti yuvAvasthAmeM bhI ve donoM eka dUsareke ghaniSTha mitra bane rhe| ___ eka dina prajAke eka dalane zrIpeNa rAjAkI sevAmeM upasthita hokara prArthanA kI ki :-'rAjan ! Apake rAjyakI sImA para vizAla zRMga nAmaka eka bahuta hI viSama parvata hai| usameM zizirA nAmaka eka nadI bhI vahatI hai| usI parvatake kIlemeM samaraketu nAmaka eka pallIpati rahatA hai| yaha hamalogoM para bar3A hI atyAcAra karatA hai aura hamalogoMko dina dahAr3e lUTa letA hai / he 'rAjan ! yadi Apa usake atyAcArase hamArI rakSA na kareMge, to hamaloga ApakA rAjya chor3a kara kahIM anyatra jA vsNge|" prajAke yaha vacana sunakara rAjAne use AzvAsana de
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 neminAtha caritra vidA kiyA aura pallIpati para AkramaNa karaneke liye usI samaya sainyako taiyAra honekI AjJA dii| raNabherIkA AvAja sunakara nagarameM khalabalI maca gayI / zaMkhakumAra usakA kAraNa jAnakara pitAke pAsa daur3a Aye aura unheM praNAma kara kahane lage :- "he pitAjI ! eka sAdhAraNa pallIpati para Apa itanA krodha kyoM karate haiM ? zrRMgAla para siMhako hAtha DAlane kI jarUrata nhiiN| usake liye to hama loga kAphI haiN| yadi ApakI AjJA ho to maiM zIghra hI use giraphtAra kara ApakI sevAmeM hAjira kara sakatA hU~ / " putrake yaha vacana sunakara rAjAko bar3A hI Ananda huaa| unhoMne pallIpatiko daNDa deneke liye zaMkhakumArakI adhinAyakatAmeM eka bar3I senA ravAnA kI / parantu pallIpati bar3A hI dhUrta thA / usane jyoM hI sunA ki zaMkhakumAra isa ora A rahe haiM, tyoM hI vaha apane kileko khAlI kara eka guphAmeM jA chipA / kuzAgrabuddhi zaMkhakumAra usakI yaha cAla pahale hI samajha gaye, isaliye unhoMne kucha senAke sAtha eka sAmantako usa kilemeM bheja
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Momemama cauthA pariccheda diyA aura ve svayoM eka guphAmai chipa rahe / pallIpati samajhA ki zaMkhakumAra samasta sainAke sAtha durgameM cale gaye hai| isaliye aba unheM ghera lenA caahiye| yaha soca kara usane durgako cAroM aurase ghera liyA / zaMkhakumArane yahI samaya upayukta samajha kara bAharase usa para AkramaNa kara diyaa| aba usa para donoM orase bhAra par3ane lgii| . eka orase usa para durgakI senA TUTa par3I aura dUsarI auraMseM zaMkhakumArakI senAne dhAvA bola diyaa| donoM senAoMke bIcameM vaha burI taraha phaMsa gyaa| jaba usane dekhA ki vacanekA koI upAya nahIM haiM, taba atyanta daunatA pUrvaka kameM kuThAra DAlaM kara, vahe zaMkhakumArakI zaraNameM aayaa| usane kahA :-he svAmin ! maiM apanI parAjaya svIkAra kara ApakI zaraNameM AyA hU~ / aba maiM Apako dAsa hokara rhuuNgaa| Apa mujhaseM jo cAha so daNDa le lIjaye aura merA yaha apArAdha kSamA kIjiye." ".:... pallIpatikI yaha prArthanA sunakara zaMkhakumArane usase vaha saba mAla leM Ane ko kahA, jo usane AsapAsake . . . '.. .
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ pariccheda 103 dina rAjA sumukha aura unakI usa rAnIkI dRSTi usapara jA pdd'ii| isase ve donoM saMvegako prApta hue| itanehImeM acAnaka bijalI giranese una donoMkI mRtyu ho gayI / mRtyuke bAda ve donoM harivarSa kSetrameM jor3a baccoMke rUpameM utpanna hue aura eka dUsareke bhAI bahana kahalAye / udhara vIra bhI ajJAnatApUrvaka kaSTa sahana kara saudhama devaloka meM kilvi deva huA / pUrva janmake vairase vaha una donoMkA haraNakara campA nagarImeM le gayA / vahaoNpara rAjA candrakIrtikI mRtyu ho gayI thI / usake koI uttarAdhikArI na thA, isaliye usane una donoMko usakA rAjya de diyaa| sAtha hI usane apanI devazaktise unakI Ayu ghaTA dI, unake zIraraM pA~ca sau dhanuSa parimANa banA diye, unake nAma hari aura hariNI rakha diye aura unheM madyamAMsAdika bhakSaNa karanA sikhA diyaa| itanA karaneke bAda vaha kilviSa deva apane vAsasthAnako calA gayA / kAlAntara meM unhIM donoMse harivaMzakI utpatti huI / sauvIra dezameM yamunA nadIke taTapara mathurA nAmaka eka nagarI thI / vahA~para kisI samaya harivaMza kulodbhava
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 neminAtha-caritra vasurAjAke putra rAjA vRhaddhvaja rAjya karate the / vRhadUdhvajaH ke bahuta dina bAda usI kulameM yadu nAmaka eka rAjA huA / usake zara nAmaka eka putra thA / zUrake zauri aura suvIra nAmaka do putra hue / yathA samaya zauriko apanA rAjyAsana aura suvIrako yuvarAja pada dekara zUra rAjAne dIkSA le lii| kucha dinoMke bAda mathurAkA rAjya suvIrako dekara zauri kuzArca dezako calA gayA aura vahA~para usane zauryapura nAmaka eka nagara basAyA / ! zaurI rAjAke andhakavRSNI aura suvIrake bhojavRSNI Adi kaI bhAgyazAlI putra hue, jinhoMne saMsArameM bar3I nAmanA prApta kI / kucha dinoMke bAda mathurAkA rAjya bhojavRSNIko dekara suvIra sindhu dezako calA gayA aura vahA~ zauvIrapura nAmaka nagara basAkara vahIM usane nivAsa kiyA / zaurI rAjAne andhakavRSNIko apanA rAjyadekara supratiSTha munike pAsa dIkSA le lIM aura bahuta dinoMtaka japatapa kara vaha mokSakA adhikArI huA / I fy yathAsamaya bhojavRSNIke ugrasena nAmaka putra huA aura andhakavRSNIke subhadrAdevI se dasa putra hue jo samudra
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ pariccheda 105 vijaya, akSobhya, stimita, sAgara, himavAna, acala, dharaNa, pUraNa, abhicandra aura vasudeva Adi nAmase prasiddha hue| yaha dasa bhAI saMsArameM dazArha nAmase bhI sambodhita kiye jAte the| unake kuntI aura mAdrI nAmaka do choTI bahaneM thIM / kuntIkA vivAha rAjA pANDu aura mAdrIkA vivAha rAjA damaghopake sAtha huA / eka dina rAjA andhakavRSNIne supratiSTa nAmaka avadhi jJAnI munise pUchA :- "he svAmin ! merA dasavA~ putra vasudeva itanA rUpavAna, guNavAna aura bhAgyazAlI kyoM hai ? yahI saba bAteM usake dUsare bhAiyoM meM kyoM nahIM pAyI jAtIM ? supratiSTha munine kahA :- "he rAjan ! isakA eka kAraNa hai jo maiM tujhe batalAtA hU~ / suno, eka samaya magadha dezake nandI grAma meM eka daridra brAhmaNa rahatA thA / usakI qhIkA nAma somilA aura usake putrakA nAma nandiSeNa thA / nandiSeNakA bhAgya bahuta hI manda thA, isaliye bAlyAvasthA meM hI usake mAtA- pitAkA dehAnta f ho gayA / nandiSeNa kurUpa thA, aura usake rAzI-graha.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra bhI kharAva the; isaliye anyAnya riztedAroMne bhI usakA tyAga kara diyA / lAcAra, nandipeNa, mehanata majadUrI kara kisI taraha apanA peTa bharane lgaa| usakI yaha durAvasthA dekhakara eka dina usake mAmAko usa para dayA A gayI aura vaha use apane ghara livA le gyaa| usake sAta' kanyAe~ thI, jinakI avasthA vivAha karane yogya ho cukI thii| usane nandIpeNase kahA :-"inameM se sabase bar3I kanyAkA vivAha maiM tumhAre sAtha kara duuNgaa| tuma Anandase gharameM raho aura gharakA kAma-dhandhA dekho!" . vivAhake isa pralobhanase nandipeNa prasanna ho uThA aura gharake choTe-bar3e sabhI kAma bar3e cAvase karane lgaa| parantu usake mAmAkI bar3I kanyAko jaba yaha vAta mAlUma huI, to vaha kahane lagI ki yadi pitAjI merA vivAha nandiSeNase kareMge, to maiM AtmahatyA kara apanA prANa de deNgii| usakI isa pratijJAse nandiSeNa kI AzA para pAnI phira gyaa| phalataH vaha bahuta udAsa rahane lgaa| usakI yaha avasthA dekhakara usake mAmAne kahA:-"he nandipeNa.! tujhe udAsa honekI jarUrata nhiiN| yadi merI
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra kaMsake mitroMne, yaha saba bAteM kaMsako batalA kara ugrasenako bandhana - mukta kara deneke liye usapara bahuta jora DAlA ; parantu pUrvajanmake saMkalpake kAraNa usakA koI phala na huA / kaMsake nikaTa jo koI rAjA ugrasenakA nAma letA, usase bhI kaMsa asantuSTa ho jAtA, isaliye dhIre-dhIre logoMne usa viSayakI carcA bhI karanI banda kara dI / 1 udhara siMharathako bandI banAne meM yatheSTa sahAyatA karaneke kAraNa jarAsandhane samudravijayako bhI khUba sammAnita kiyA / vaha jarAsandhakA Atithya grahaNa kara apane nagarako lauTa gyaa| isa vijayase vasudevakI acchI khyAti ho gayI / aba vaha zairyapurameM jaba- jaba ghUmane nikalatA, tava tava nagarakI lalanAeN saba kAma chor3akara use dekhaneke liye daur3a par3atIM aura usakA alaukika rUpa dekhakara usapara mugdha ho jAtIM-mana-hImana apanA tanamana usapara nyauchAvara kara detIM / kuchadinoMke bAda cAroM ora isake liye kAnAphUsI hone lagI / eka dina nagarake mahAjanoMne Akara rAjAse 126 - 1
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda ekAntame kahAM svAmin ! vasudevakA rUpa dekhakara nagarakI bahu beTiyoMne mAna-maryAdA chor3a dI hai| jo strI use ekaMbAra dekha letI hai, vaha mAnoM usake vaza ho jAtI hai| phira kisI kAmameM usakA jI nahIM lagatA aura vaha usIke pIche pAgala ho jAtI hai|" mahAjanoMke yaha vacana sunakara rAjAne kahA :-hai mahAjanoM ! Apaloga dhairya dhAraNa kreN| maiM zIghrahI isakA koI upAya kruuNgaa|" 1. isa prakAra mahAjanoMko sAntvanA dekara rAjAne unheM vidA kara diyA aura vasudevase isa bAtakA jikra taka na kiyA / , kucha dinoM ke bAda, ekadina jaba vasudeva unheM praNAma karane AyA to unhoMne bar3e premase use apane pAsa baiThAkara kahA-:-priyaM bhAI :: Ajakale tumhArA zarIra bahuta hI durbala ho gayA hai| maiM samajhatAH ki tuma sArA dina nagarameM ghUmA karate ho, isIliye , aisA huA hai| tuma apanA sArA samaya rAjamahalA aura MPLE: rAjasamAmeM hI bitAyAkaroto acchA ho| maiM kucha aise kalAvilamanuSyoMkA prabandha kara dUMgA, jo tumheM
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwna 128 neminAtha-caritra kalAkI zikSA bhI deMge aura avakAzake samaya tumhArA manoraMjana bhI kreNge|" . . * vasudeva bahuta hI namra aura vivekI thaa| usane turanta yaha bAta mAna lI aura dUsare dinase saGgIta, nRtya aura vidyA-kalAkI carcA meM apanA samaya bitAne lgaa| apanI saralatAke kAraNa vaha bilakula na samajha sakA, ki usapara yaha pratibandha kyoM lagAyA gayA hai| parantu yaha rahasya adhika dinoMtaka chipA na raha skaa| mahalake kaI dAsa-dAsiyoMko mahAjanoMkI zikAyatakA hAla mAlUma thaa| aura unhIMse isa gupta bhedakA bhaMDAphor3a ho gyaa| bAta yaha huI ki eka dina kubjA nAmaka eka dAsI kucha gandha-dravya liye A rahI thii| usa samaya vasudevane use roka kara pUchA, ki-"yaha gandha-dravya kisake liye lAyI, ho ? kunjAne uttara diyA :- "he kumAra! yaha gandhaM zivAdevIne sumudravijayake liye bhejA hai|" '. "taba to yaha mere bhI kAma AyagA / " yaha kahate hue. dillagIke sAtha vasudevane use chIna liyaa| chInate
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 129 hI vaha dAsI nArAja ho gyii| usane ghur3aka kara kahA-"tumameM yaha kulakSaNa hai, isIliye to tuma bandhanameM par3e ho" - vasudevane cauMkakara pUchA:-"vandhana kaisA ? kyA maiM kisI bandhanameM par3A hU~ !" __ dAsI pahale to kucha bhayabhIta huI, kintu bAdako vasudevakI bAtoMmeM Akara usane mahAjanoMkI zikAyatakA sArA hAla use kaha sunaayaa| striyoMke hRdayameM chipI vAta adhika samaya taka raha hI kaise sakatI hai ? ___ vasudevane use to gandha-dravya dekara vidA kara diyaa| kintu vaha svayaM gaharI cintAmeM par3a gyaa| vaha apane manameM kahane lagA,-'mere bar3e bhAIko zAyada yaha sandeha karaneke liye hI nagarameM ghumA karatA huuN| aura isIliye unhoMne mujhe bAhara na jAnekI salAha dI hai| yaha bahuta hI burI bAta hai / aisI avasthAmeM yahA~ rahanA bhI mere liye apamAna janaka hai " . .. isa prakAra vicAra kara zAmake samaya guTikA dvArA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra veza badala kara vasudeva nagarake bAhara nikala gyaa| nagarake bAhara eka zmazAna thaa| vahaoN citA taiyAra kara usane kisI anAthakI lAza usameM jalA dii| isake bAda svajanoMko zAnta karaneke uddazase eka kAgajameM do zloka likhakara use pAsake khaMbhemeM laTakA diyaa| ve zloka yaha the : "doSatvenAbhyadhIyanta, gurUNAM yadguNA jnaiH| iti jIvana mRtaM manyo, vasudevo'nale'vizat // 1 // tataH santamasantaM vA, doSaM me svavitarkitam / sarve sahadhvaM guravaH, pauralokAca mUlataH // 2 // arthAt :-"gurujanoMke samakSa. mahAjanoMne guNoMko doSa rUpameM prakaTa kiye isaliye maiMne apaneko jIvanmRta mAnakara agnimeM praveza kara liyA hai| apanI dhAraNAnusAra, merA doSa ho yA na ho, kintu gurujana aura nagaravAsiyoMse merI yahI prArthanA hai, ki ve merA aparAdha kSamA kareM aura mujhe bhUla jaayeN|" itanI kAravAI karaneke bAda vasudeva brAhmaNakA veza dhAraNakara vahA~se eka ora cala pdd'e| mArgameM unheM eka
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 131 ratha milA / usameM koI strI baiThakara apane mAyake jA rahI thI / usane vasudevako dekhakara apane AdamiyoMse kahA :" mAlUma hotA hai ki yaha pravAsI brAhmaNa thaka gayA hai / ise apane ratha meM baiThA lo !" usake yaha vacana sunakara usake AdamiyoMne vasudevako rathapara baiThA liyaa| isase vasudeva anAyAsa eka nagara meM pahu~ca gaye / vahA~ bhojana aura snAnAdi se nivRtta ho, ve eka yakSake mandirameM cale gaye aura vahIM unhoMne sukhapUrvaka vaha rAtri vyatIta kI / idhara zauryapurameM cAroM ora yaha bAta phaila gayI ki, casudevane abhipraveza kara apanA prANa de diyA hai / yAdavoM ko isa ghaTanA se bahutahI duHkha huA kintu ise devecchA mAnakara unhoMne vasudevakI uttarakriyA kara dI / vasudeva yaha samAcAra sunakara nizcinta ho gaye / unheM vizvAsa ho gayA ki aba koI unakI khoja na kregaa| do eka dinake bAda ve usa nagarase vijayakheTa nAmaka nagarako cale gaye / vijayakheTake rAjAkA nAma sugrIva thaa| usake zyAmA aura vijayasenA nAmaka do kanyAe~ thI / vasu
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 neminAtha-caritra devane kalAkauzalameM unheM parAjita kara unase vivAha kara liyaa| vivAhake bAda ve bahuta dina taka sasurAlameM mauja karate rhe| isI samaya vijayasenAke udarase unheM akra ra nAmaka eka putra bhI huaa| vaha bahuta hI rUpavAn bAlaka thaa| kuchadina usakI bhI bAlakrIr3A dekhaneke bAda vasudevane vahA~se dUsare nagarake liye. prasthAna kiyaa| ___ mArgameM vasudevako eka bar3A bhArI jaMgala milA / ' vahA~ unheM pyAsa lgii| isaliye ve jalakI talAza karate hue jalAvata nAmaka eka sokha ke taTapara jA pahuMce / usa. samaya eka jaMgalI hAthIne unapara AkramaNa kara diyA, kintu vasudevane vicalita na hokara mRgendrakI bhaoNti usase yuddha kara usapara vijaya prApta kii| isake bAda maukA milate hI ve usapara savAra ho gye| isI samaya kahIMse arcimAli aura pavanajaya nAmaka vidyAdhara udhara A nikle| ve vasudevako hAthI para baiThe dekhakara unheM kuJjarAvarta udyAnameM uThA le gye| vahA~ vidyAdharoMke rAjA avanivegane apanI zyAmA nAmaka kanyAse unakA vivAha
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 133 kara diyaa| vasudeva aba vahIMpara AnandapUrvaka apane dina vyatIta karane lge| vasudevakI yaha patnI vINA bajAnemeM bahutahI nipuNa thii| eka dina usakI isa kalAse prasanna ho vasudevane use vara mAMganeko kahA / isapara zyAmAne kahA:-"yadi Apa vAstavameM prasanna haiM aura mujhe manavA~chita vara denA cAhate haiM, to mujhe aisA vara dIjiye ki ApakA aura merA kabhI viyoga na ho|" vasudevane kahA :-"tathAstu-aisA hI hogA, kintu he sundarI ! yaha to batAo ki tumane kyA socakara yaha vara mA~gA hai ? tuma isase acchA koI aura vara bhI mAMga sakatI thii|" zyAmAne kahA :-"nAtha ! avazya hI yaha vara mAMganekA eka khAsa kAraNa hai| vaha maiM Apako batalAtI hU~, suniye| acimAlI nAmaka eka rAjA thaa| usake jvalanavega aura azanivega nAmaka do putra the| jvalana'vegako apanA rAjyabhAra sauMpakara arcimAlIne dIkSA le lii| kucha dinoMke vAda jvalanavegakI vimalA nAmaka
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - neminAtha caritra rAnIne eka putrako janma diyaa| usakA nAma aMgAraka rakkhA gyaa| maiM azanivegakI putrI huuN| merI mAtAkA nAma suprabhA thaa| kucha dinoMke vAda jvalanavega apane bhAI azanivegako apanA rAjya dekara svarga cale gye| aMgArakako yaha acchA na lagA aura usane apanI vidyAke valase azanivegako bAhara nikAla kara rAjyapara adhikAra jamA liyaa| ___isa ghaTanAse khinna ho mere pitA aSTApada parvata para cale gye| vahaoNpara aMgirasa nAmaka eka cAraNa munise unakI bheTa ho gyii| unhoMne usase pUchA:"he munirAja! merA rAjya mujhe kabhI vApasa milegA yA nahIM?" munirAjane kahA :-"tumhArA rAjya tumheM avazya vApasa milegA, kintu vaha tumhAre dAmAda kI sahAyatAse milegaa|" isapara mere pitAne punaH pUchA :-'he munirAja ! kyA Apa dayA kara yaha bhI batalA sakate haiM ki merA dAmAda kauna hogA"
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda munirAjane kahA:--"jo jalAvarcake hAthIko jItegA, vahI tumhArA dAmAda hogaa| yahI usakI pahacAna hai|" munirAjake ina vacanoM para vizvAsa kara mere pitA yahA~para cale aaye| usI samayase yaha nagara vasAkara ve yahA~para nivAsa karate haiN| ApakI khojameM ve pratidina jalAvarta para do vidyAdharoMko bhejA karate the| jisa dina Apane use parAjita kara usa para savArI kI, usIdina ve Apako pahacAna kara yahA~para le Aye aura isIliye mere pitAne Apake sAtha merA vivAha kara diyaa| maiM jAnatI hU~ ki aMgAraka Apako yahA~ cainase na baiThane degaa| sAtha hI mujhe yaha bhI mAlUma hai ki dharaNendra aura vidyAdharoMne milakara yaha nirNaya kiyA hai ki Arhata caityake nikaTa aura sAdhuke samIpa avasthita strI sahita inheM jo mAregA, vaha vidyA rahita ho jaaygaa| he svAmin ! inhIM satra kAraNoMse maiMne yaha vara mA~gA hai| merI dhAraNA hai ki isase aMgAraka aba Apako akelA na mAra skegaa|" zyAmAke yaha vacana sunakara vasudevako bar3AhI AnandaM huaa| aba ve sukhapUrvaka vahIM rahate hue apane
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra dina nirgamana karane lge| eka dina rAtrike samaya java ve apanI patnIke sAtha so rahe the, taba acAnaka vahA~ aMgAraka AyA aura unheM uThAkara vahA~se cala pdd'aa| isase turanta vasudevakI nidrA bhaGga ho gyii| ve apane manameM socane lage ki mujhe yaha kauna uThAye liye jA rahA hai ? itanehI meM unheM hAthameM khaDga liye zyAmA dikhAyI dii| gArakane use dekhate hI apanI talavArase usake do Tukar3e kara ddaale| yaha hRdaya vidAraka dRzya dekhakara vasudevaM kA~pa uThe aura unake mukhase eka cIkha nikala pdd'ii| kintu dUsare hI kSaNa unhoMne dekhA ki do zyAmAe~ donoM ora se aMgArakake sAtha yuddha kara rahI haiM / yaha dekhakara vasudevane samajhA ki yaha saba jhUThI mAyA hai| unhoMne usI samaya agArakakai zirapara eka aisA ghusA jamAyA ki vaha pIr3Ase tila-milA utthaa| usane turanta vasudevako chor3a diyaa| vasudeva campAnagarIke bAhara eka sarovarameM jA gire, kintu saubhAgyavaza unheM koI coTa na aayii| ve tairakara usake vAhara nikala aaye| samIpameM hI eka upavana thaa| usameM zrI vAsupUjya bhagavaMtakA caitya thaa| usImeM praveza kara
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda vasudevane bhagavaMtakI vandanA kI aura vahIM para vaha rAta vitaayii| suvaha eka brAhmaNase vasudeva kI seTa ho gyii| ve usake sAtha campAnagarImeM gye| vahA~para bAjArameM ve jahA~ dekhate vahIM unheM yuvakagaNa vINA bajAte hue dikhAI dete the| isaliye unhoMne brAhmaNase isakA kAraNa puuchaa| usane batalAyA ki yahA~ cArudatta nAmaka eka seTha hai| usake gandharvasenA nAmaka eka kanyA hai jo rUpa aura guNa meM apanA sAnI nahIM rkhtii| usane pratijJA kI hai ki jo saGgIta-kalAmeM aura khAsakara vINA-vAdanameM mujhe parAjita karegA, usIse maiM vyAha kruuNgii| isIliye yaha sava yuvaka vINA bajAne kA abhyAsa kara rahe haiN| sugrIva aura yazogrIva nAmaka do prasiddha saMgItAcArya niyamita rUpase ina yuvakoMko saMgIta kI zikSA dete haiM aura pratimAsa parIkSA lekara yogyatAkI jaoNca bhI karate haiN|" brAhmaNake yaha vacana sunakara vasudeva brAhmaNakA veza dhAraNa kara sugrIvake pAsa gye| unhoMne usase kahA :"he gurudeva ! maiM bahuta dUrase ApakA nAma sunakara Apake
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra pAsa AyA huuN| merA nAma skandila, jAti brAhmaNa aura gotra gautama hai| gandharvasenAko jItane ke liye maiM Apake nikaTa saMgIta sIkhanA cAhatA huuN| dayAkara mujhe bhI Apa apanI ziSya-maNDalImeM sthAna dIjiye !" brAhmaNa vezadhArI vasudevake yaha vacana sunakara saMgItAcArya sugrIvane ekavAra nIcese Uparataka use dekhA / usakA veza dekha kara unhoMne moTI buddhise use mUrkha samajha liyA aura bar3e anAdarase use apane pAsa rkhaa| parantu vasudevane ina saba bAtoMkI koI paravAha na kI / ve grAmya bhASA bola-bola kara sArA dina logoMko ha~sAte / apanA prakRta paricaya to unhoMne kisIko diyA hI nhiiN| saba loga unheM grAmINa aura gaeNvAra samajha kara sadA unakI dillagI karate aura unheM upekSA kI dRSTise dekhate / ___ kucha dinoMke bAda vAda-vivAdakA dina A phuNcaa| samasta yuvakoMne uttamottama gahane-kapar3e pahana kara sabhAsthAna kI ora jAnekI taiyArI kii| vasudevake pAsa zyAmAkA diyA huA kevala ekahI vastra thaa| sugrIvakI patnIko yaha bAta mAlUma thI, isaliye usane vasudevako apane pAsa
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 chaThA pariccheda bulAkara bar3e premase use do vastra pradAna kiye / vasudeva bhI ina vastroMko pahanakara sabhAmeM jAneko taiyAra hue / unakA vicitra veza dekhakara unake sahapAThiyoMne kahA :-"Apa hamAre sAtha jarUra caliye ! gandharvasenA bahuta karake to Apake rUpa para hI mugdha ho jAyagI aura yadi vaisA na ho to Apa use apanI saMgIta-kalAse jIta lIjiyegA !" ___ vasudeva sahapAThiyoMkI dillagI para dhyAna na de, ve unheM ha~sAte hue unake sAtha sabhAsthAnameM pahu~ce / vahA~ bhI unake sahapAThiyoMne unakI dillagI kara unheM eka U~ce sthAnameM baiThA diyaa| yathAsamaya gandharvasenA sabhAmeM upasthita huii| vAda-vivAda Arambha huaa| sabhAmeM deza-videzake dhurandhara saMgIta zAstrI upasthita the| parantu gandharvasenAne savako mAta kara diyA / gAne, vajAne yA saMgIta viSayaka vAdavivAda karanemeM koI bhI usake sAmane na Thahara skaa| __ antameM vasudevakI vArI aayii| gandharvasenA jyoMhIM unake sAmane pahuMcI, tyoMhI unhoMne apanA asalI rUpa prakaTa kara diyaa| unakA yaha rUpa dekhate hI gandharvasenA unapara mugdha ho gyii| yaha dekha unake sahapAThiyoM para
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 neminAya-caritra to mAnoM ghar3oM pAnI par3a gyaa| jisane vasudevakA vaha alaukika rUpa dekhA, usIne dA~toMtale u~galI davAlI / gandharvasenAne unase vINA bajAneko kahA, kintu vasudevake 'pAsa vINA na thI, isaliye sabhAke aneka logoMne unheM apanI vINA dI, parantu vasudevane una vINAoMmeM doSa dikhA-dikhA kara unheM vApasa de dii| antameM gandharvasenAne svayaM apanI vINA dii| vasudevane use nirdoSa batalAkara gandharvasenAse pUchA-"he sundari ! aba kaho, tuma kisa viSayakA saMgIta sunanA cAhatI ho ?" , gandharvasenAne kahA :- "he saMgItajJa ! isa samaya mahApadma cakravartIke jyeSThabandhu viSNukumArake trivikrama 'viSayaka saMgIta sunanekI merI icchA hai|" ___ basa, usake kahanekI hI dera thii| usIkSaNa vINAkI madhura jhaMkAra aura saMgItakI sundara-dhvanise sabhAsthAna gUMja utthaa| loga mantra-mugdha kI bhA~ti zira hilA-hilA kara vasudevakA gAyana, vAdana, sunate rhe| kisI bhI chidrAnveSIko usameM koI doSa na dikhAyI diyaa| parIkSakoMne use nirdoSa aura advitIya btlaayaa| gandharvasenAkI
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 149 kauna kahe, bar3e-bar3e saMgItAcAryoM ne bhI unake sAmane hAra mAna lI / jaba vasudevakI vijaya meM koI sandeha na rahA, taba cArudatta sabhA visarjana kara unheM sammAnapUrvaka apane makAna para liyA le gyaa| vahA~ para gandharvasenA aura unake vivAhakA Ayojana kiyA gayA / vyAhake samaya cArudattane pUchA -- I "hai vatsa ! tumhArA kauna gotra hai !" basudevane haeNsakara kahA :- "Apa jo samajha leM vahI gotra hai / " cArudattane ise upahAsa samajha kara kahA :- "gandharvasenAko vaNika putrI mAnakara Apa upahAsa kara rahe haiM, kintu isake kulAdikakA vAstavika vRttAnta maiM phira kisI samaya Apako sunAU~gA / " kisI taraha una donoMkA vivAha nipaTa gayA / cArudattane isa samaya bar3A utsava manAyA aura dAnAdika. meM pracura dhana vyaya kiyA / sugrIva aura yazogrIvane bhI vasudevake guNoMpara mugdha ho, apanI zyAmA aura vijayA nAmaka do kanyAoMkA unase vivAha kara diyA / vasudeva apanI ina nava-vivAhita patniyoMke sAtha apane dina sukhapUrvaka vyatIta karane lage /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 neminAtha-caritra eka dina avakAzake samaya cArudattane vasudevase kahA,-'he vatsa ! maiMne tumase vyAhake samaya kahA thA ki gandharvasenAke prakRta kulakA paricaya maiM tumheM phira kisI samaya duuNgaa|" Aja tumheM vaha vRttAnta sunAtA hUM, dhyAna dekara suno :--- ___eka samaya isI nagarImeM bhAnu nAmaka eka bar3AhI dhanavAna vyApArIrahatA thaa| usake subhadrA nAmaka eka strI bhI thI, kintu santAna na honeke kAraNa ve donoM bahuta duHkhita rahate the| ekabAra unhoMne eka cAraNa munise pUchA ki he mahArAja ! kyA hama bhI kabhI putrakA mukha dekhakara apaneko dhanya samajheMge ? munirAjane kahA,"haoN, tumhAre putra avazya hogA, kintu abhI kucha samaya kI derI hai|" munirAjake ina vacanoMse unheM AzA vadha gyii| kucha dinoMke bAda vAstavameM unake eka putra utpanna huaa| isase una donoMke jIvanameM eka nayAhI Ananda aagyaa| __ ekadina maiM sindhu nadIke taTapara ghUmane gayA thaa| vahA~para kisI AkAzagAmI puruSake sundara caraNa-cinha
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda A mujhe dikhAyI diye| dhyAnapUrvaka dekhane para mujhe mAlUma huA ki una caraNa-cinhoMmeM kisI strIke bhI caraNa-cinha sammilita haiN| isase maiM samajha gayA ki usa puruSake sAtha koI strI bhI hogii| vahA~se Age bar3hane para eka sthAnameM mujhe eka kadalI-gRha, puSpazavyA, bAla aura talavAra Adi cIjeM dikhAyI dii| usake pAsa hI eka vRkSameM koI vidyAdhara jakar3A huA thaa| maiMne dekhA ki usake hAtha paroMmeM lohe kI kATiyaoN jar3a dI gayI hai, isaliye maiM bar3I cintAmeM par3a gyaa| idhara-udhara khoja karane para usakI talavArake myAnameM mujhe tIna auSadhiyA~ dikhAyI dii| unameMse eka auSadhikA prayoga kara maiMne use bandhana mukta kiyaa| dUsarI auSadhi lagAnese usake jakhma acche ho gaye aura tIsarI auSadhi dene para vaha pUrNa svastha ho gyaa| use svastha dekhakara maiMne pUchA,"he yuvaka ! tuma kauna ho aura tumhArI yaha avasthA kisane kI ?" . yuvakane apanA paricaya dete hue kahA, "he bhadra ! caitAbya parvata para zivamandira nAmaka eka nagara hai| usameM mahendra vikrama nAmaka rAjA rAja karate haiN| unhIMkA maiM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 neminAtha-caritra putra huuN| merA nAma amitagati hai| ekadina dhUmazikha aura gauramuNDa nAmaka do mitroMkesAtha krIr3A karatA huA maiM himanta parvata para jA phuNcaa| vahA~ para maiMne apane mAmA hiraNyaroma tapasvIkI sukumAlikA nAmaka ramaNIya kumArI ko dekhaa| use dekhakara maiM usa para mohita ho gayA aura cupacApa apane vAsasthAnako lauTa aayaa| parantu merI hAlata usI dinase kharAba hone lgii| na mujhe bhojana acchA lagatA thA, na rAtameM nIMda hI AtI thii| mere eka mitra dvArA mere pitAko yaha hAla mAlUma hone para unhoMne usa kumArikAko bulAkara usase merA vyAha kara diyaa| phalataH maiM usake sAtha AnandapUrvaka apane dina vyatIta karane lgaa|" . . kucha dinoMke bAda mujhe mAlUma huA ki merA mitra dhUmazikha merI strIko kudRSTi se dekhatA hai| aura bhI kaI bAtoMse mujhe vizvAsa ho gayA ki vaha usa para Asakta hai| kintu isake liye maiMne na to use ulAhanAhI diyA, na maiMne usakA apane yahA~ AnA-jAnA hI banda kiyaa| / merI isa sajanatAkA phala Aja mujhe yaha milA, ki vaha /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA paricchaMdra hamAre sAtha yahA~ ghUmane AyA aura mujhe isa vRkSase jakar3a kara merI priyatamAko uThA le gyaa| saira, aba jo kucha hogA, dekhA jaaygaa| isa samaya to Apane mujha para upakAra kara merA prANa bacAyA hai, isaliye batalAiye ki maiM ApakI kyA sevA kA ? Apake isa upakAramA kyA badalA hU~?" maiMne kahA :-'he amitagati ! maiMne kisI badalekI AzAse yaha upakAra nahIM kiyaa| tumheM aisI avasthA meM sahAyatA karanA maiMne apanA karttavya samajhA / maiM tumhAre darzanase hI apane ko kRtakRtya mAnatA huuN|" ___ mere yaha vacana sunakara vaha vidyAdhara apane vAsasthAna ko calA gayA aura maiM isa ghaTanA para vicAra karatA huA apane ghara lauTa aayaa| ___ yaha usa samayakI bAta hai, jisa samaya meM kizorAvasthA atikramaNa kara rahA thaa| dhIre-dhIre jaba maiMne yauvana kI sImAmeM padArpaNa kiyA, tava mere pitAne mere sarvArtha nAmaka mAmAkI mitravatI nAmaka kalyAse merA vivAha kara diyaa| parantu una dinoM maiM kalAoMke pIche 10
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 neminAtha caritra pAgala ho rahA thA, isaliye maiMne apanI usa patnIkI ora A~kha uThAkara dekhA bhI nahIM / merI yaha avasthA dekhakara mere pitAne mere liye lalita goSThIkA prabandha kara diyA / unhoMne socA hogA ki isase merI kAmukatA bar3hegI aura merA dhyAna apanI strIkI ora AkarSita hogA / parantu unake isa kAryakA phala unakI icchAnusAra na huA / maiM apane pyAre mitroMke sAtha bagIcoM kI saira karane lagA aura antameM kaliGgasenA nAmaka vezyAkI putrI vasanta senAke prema jAla meM ulajha gayA / maiM usake pIche bAraha varSa taka pAgala rahA / maiM rAta dina vahIM rahatA aura vahIM khAtA-pItA / maiMne saba milAkara use solaha karor3a rupaye khilAye / isake bAda jaba maiM use adhika dhana denemeM asamartha ho gayA, taba usane mujhe apane gharase nikAla diyA / lAcAra, mujhe phira apane ghara AnA par3A / I ghara Ane para mujhe mAlUma huA ki mere mAtA-pitA kA dehAnta ho gayA hai / gharakI sArI sampadA to maiMne
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda pahale hI naSTa kara dI thii| kevala merI strIke pAsa kucha AbhUSaNa the| unheM lekara maiM vyApAra nimitta apane mAmAke sAtha uzIravati nagarakI ora cala pdd'aa| vahA~ maiMne una AbhUSaNoMse kapAsa kharIda lI, kyoMki usameM mujhe acchA munAphA honekI ummIda thii| ..' yaha kapAsa lekara maiMne apane mAmAke sAtha tAmralipti nagarakI ora prasthAna kiyaa| parantu mArgameM merI kapAsameM Aga laga jAnese vaha dekhate hI dekhate khAka ho gyii| aba mere pAsa koI aisA dhana bhI na thA, jisase maiM koI vyApAra kara skuuN| mere mAmAne bhI mujhe abhAgA samajha kara merA sAtha chor3a diyaa| maiM isase nirAza na huA aura akelA hI ghor3e para baiTha pazcima kI ora Age bddh'aa| durbhAgyavaza rAstemeM merA vaha ghor3A bhI mara gyaa| aba paidala calaneke sivA koI dUsarA upAya na thaa| isaliye kucha dinoMke bAda maiM dhIre-dhIre calakara priyaMgupura ' nAmaka eka nagarameM jA phuNcaa| priyaMgupurameM vaNikoMkI acchI bastIthI, ve taraha-tarahekA vyavasAya karate the| vahA~ surendradatta nAmaka mere pitAkA'
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 , neminAtha-caritra eka mitra bhI rahatA thaa| maiMne usIke yahA~ jAkara Azraya grahaNa kiyaa| vaha merI durAvasthA dekhakara bahutahI duHkhI huaa| samucita svAgata-satkAra karaneke bAda usane, mujhe vahIM vyavasAya karane kI salAha dii| maiMne usakI Arthika sahAyatAse usakI icchAnusAra kArya zurU kiyA aura thor3e hI dinameM saba kharca vAda dekara mujhe lAkha rupayekA munAphA huaa| ___ yaha rupaye hAthameM Ane para mujhe kirAnA lekara samudra yAtrA karane kI suujhii| surendrako yaha bAta pasanda na AyI aura usane mujhe bahuta manA kiyA, kintu maiMne, usakI eka na sunii| zIghrahI maiMne kirAnese eka jahAja bharakara samudramArga dvArA videzake liye prasthAna krdiyaa| kucha dinoMke bAda maiM yamunA nAmaka dvIpameM jA phuNcaa| usa dvIpake kaI nagaroMmeM ghUma-ghUma kara maiMne vaha kirAnA beca diyaa| isameM mujhe bahuta adhika lAbha huaa| thor3e dina isI taraha ulaTa phera karane para mere pAsa ATha karor3a rupaye ikaTThe ho gye| yaha koI sAdhAraNa rakama na thii| maiMne socA ki aba apane dezako calanA cAhiye aura
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 149 'vahIM koI vyavasAya kara jIvanake zeSa dina zAntipUrvaka * cyatIta karane caahiye| * yaha vicAra kara maiMne svadezake liye prasthAna kiyA, parantu daivadurvipAkase merA jahAja TUTa gyaa| isase na kevala merA vaha dhana hI naSTa ho gayA, balki merI jAnake bhI lAle par3a gye| khaira, abhI jindagI bAkI thI, isaliye lakar3IkA eka takhtA mere hAtha laga gayA aura maiM usIke sahAre tairatA huA sAta dinameM udambarAvatIvela nAmaka sthAnameM kinAre A lgaa| udambarAvatIvelase maiM kisI taraha rAjapura nagarameM * gyaa| vahA~ nagarake bAhara eka AzramameM mujhe dinakara ama nAmaka eka tridaNDI svAmIke darzana hue| use maiMne . apanA sArA hAla kaha sunaayaa| usane mujha para dayA kara mujhekhAneke liye anna aura soneke liye sthAna diyaa| maiM usIke yahA~ rahakara apanA sArA samaya usIkI sevAmeM * jitAne lgaa| .. '..., eka dina usa 'tridaNDIne kahA:-'he vatsa ! * mAlUma hotA hai ki tuma dhanArthI ho-'tumheM dhanakI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 neminAtha caritra atyanta AvazyakatA hai| yadi yaha bAta ThIka ho, to tuma mere sAtha eka parvata para clo| maiM vahaoNpara tumheM eka aisA rasa dU~gA, jisase tuma jitanA cAho, utanA sonA banA sakoge / " dhanakI AvazyakatA to mujhe thI hI, isaliye maiM usI samaya usake sAtha cala pdd'aa| eka bhayaMkara jaMgalake rAste hamaloga usa parvata para phueNce| isake madhya bhAgameM durgapAtAla nAmaka eka bhayAnaka guphA thI / isa guphAkA dvAra eka bar3e bhArI patthara se banda thA / tridaNDIne mantra - balase use kholakara usameM praveza kiyaa| maiM bhI usake sAtha hI thA / idhara-udhara bhaTakaneke bAda hamaloga usa kUpake pAsa jA pahu~ce, jisameM vaha sonA banAnevAlA rasa bharA thaa| vaha kUpa cAra hAtha caur3A kAphI gaharA aura dekhane meM bahuta hI bhayaGkara thA / vahA~ pahu~cane para tridaNDIne mujhase kahA :- " tuma isa kUpameM utara kara isa kamaNDalameM rasa bhara lAo ! nIce se jyoMhI tuma rassI hilAoge, tyoMhI maiM tumheM Upara khIMca lU~gA / " tridaNDIke AdezAnusAra maiM eka maciyA para baiTha,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 151 usa kue~ meM utarane lagA / tridaNDIne Uparase usakI rassI pakar3a rakkhI thii| bIsa pacIsa hAtha nIce jAne para mujhe camakatA huA rasa dikhAyI diyaa| maiM jyoMhI vaha rasa kamaNDalameM bharaneko taiyAra huA, tyoMhI kisIne mujhe vaisA karane se manA kiyaa| maiMne kahA :- "bhAI ! tuma manA kyoM karate ho ? maiM cArudatta nAmaka vaNika hU~ aura tridaNDI svAmIke Adezase yaha rasa lene yahA~ AyA hU~ / " usa AdamIne kahA :- "bhAI ! maiM bhI tumhArI hI taraha dhanakA lobhI eka vaNika hU~ aura vaha tridaNDI hI mujhe yahA~ lAyA thA / isa kueM meM utAraneke bAda vaha pApI mujhe yahIM chor3a kara calA gyaa| yaha rasa bar3A teja hai| yadi tuma isameM utaroge to tumhArI bhI yahI avasthA hogI / yadi tuma rasa liye binA vApasa nahIM jAnA cAhate to, apanA kamaNDala mujhe do, maiM usameM rasa bhara dU~gA / " usakI yaha bAta sunakara maiMne vaha kamaNDala use de - diyA aura usane usameM rasa bharakara use merI maciyAke
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 neminAtha caritra nIce laTakA diyaa| rasa milatehI maine rassI hilA dI aura usa tridaNDIne mujhe Upara khIMcanA Arambha kara diyaa| aba maiM usa kUpake mukhake pAsa A pahuMcA, tava tridaNDIne khIMcanA banda kara, mujhase pahale vaha rasa de deneko khaa| maiMne kahA :- bhagavan ! pahale mujhe bAhara nikAliye, rasa maciyAke nIce ba~dhA huA hai|" tridaNDIne merI isa bAta para dhyAna na diyaa| vaha vAraMvAra rasa de denekA Agraha karatA thaa| isase maiM samajha gayA ki vaha kevala rasakA bhUkhA hai| rasa mila jAne para vaha mujhe dhokhA dekara isI kueMmeM chor3a degA aura Apa yahA~se calatA bnegaa| nidAna jaba maiMne use rasakA kamaNDala na diyA, to usale vaha rassI chor3a dI aura maiM usa maciyA tathA rassIke sAtha usa kueNmeM jA giraa| parantu AnandakI bAta itanI hI thI ki, maiM usa rasameM na girakara usake cAroMora baMdhI huI kueNkI vedikA para girA thaa| kUpa sthita mere usa akAraNa bandhune merI yaha avasthA dekha, mujhe sAntvanA dete hue kahA :
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 153 'he mitra ! tumheM kheda karanekI jarUrata nahIM, kyoMki saubhAgyavaza tuma rasameM na girakara kUeNkI vedikA para gire ho| khaira, isa rasako pIneke lie eka goha isa kUeNmeM AyA karatI hai| tuma usakI pratIkSA kro| jaba vaha yahA~ Aye taba tuma usakI pUcha pakar3a lenaa| isa prakAra tuma anAyAsa isa kUeNse bAhara nikala jaaoge| yadi mere paira gala na gaye hote to maiMne bhI apane uddhArake liye isI upAyase kAma liyA hotaa|" ____ usakI yaha bAta sunakara mujhe bahuta hI santoSa huA aura maiM kaI dina taka usa hueNmeM par3A rahA / eka dina 'mere sAmane hI mere usa mitrakI mRtyu ho gyii| aba mujhe koI sAntvanA denevAlA bhI na rhaa| itanemeM eka "dina mujhe eka prakArakA bhayaMkara zabda sunAyI diyaa| use sunakara maiM bahuta Dara gayA, kintu phira mujhe khayAla AyA ki zAyada vahI goha A rahI hogii| merA yaha anumAna satya niklaa| zIghrahI vahA~ eka gohane Akara usa rasakA pAna kiyaa| isake bAda jyoMhI vaha cAhara nikalane lagI, tyoMhI maiM usakI pUcha donoM hAthase
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 neminAtha caritra pakar3akara usameM laTaka gyaa| isa prakAra maiM bAhara to AyA, parantu bAhara nikalate hI maiM mUcchita hokara jamIna para gira pdd'aa| kucha dera ke bAda jaba mujhe hoza AyA, to maiMne kAlake samAna eka jaMgalI bhaiMseko apanI ora Ate dekhA / usakI lAla-lAla A~kheM, bar3e-bar3e sIMga aura vikarAla rUpa dekhakara maiM betaraha Dara gayA aura eka zilA para car3ha baitthaa| vaha bhaiMsA mujhe dekhakara usa zilAke pAsa 'daur3a AyA aura bar3e vega se use ThokareM mArane lagA / ' yadi maiM zilA para na car3ha gayA hotA aura usakI eka bhI Thokara mere laga jAtI, to maiM niHsandeha vahIM Dhera ho jAtA / isI samaya eka aura Azcaryajanaka ghaTanA isaprakAra ghaTita huI ki usa zilApara ThokareM mArate hue usa bhaiMsekA paira pIchese eka ajagarane pakar3a liyA / isase bhaiMsekA dhyAna merI orase haTakara usakI ora calA gyaa| isake bAda jyoMhI una donoMmeM khIMcAtAnI hone lagI, tyoMhIM maiM usa zilAse kUdakara eka tarapha bhaagaa|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 155 bhAgate-bhAgate maiM jaMgalake usa pAra eka gA~vameM jA pahueNcA / vahaoNpara mere mAmAkA rudradatta nAmaka eka mitra rahatA thA / usane mujhe Azraya dekara merI sevA suzrUpA kii| jaba maiM pUrNa rUpase svastha huA, taba rudradatta ke sAtha vyApAra karanA sthira huA / hamalogoMne karIba eka lAkha rupaye apane sAtha lekara suvarNabhUmi ke liye prasthAna kiyA / mArga meM hameM iSuveyavatI nAmaka eka nadI milii| use pArakara hamaloga girikUTa ( parvatake zikhara ) para pahu~ce / vahA~ se vetravanameM hokara hamalogoMne TaGkaNapradezameM padArpaNa kiyA / yahA~ kA mArga aisA thA ki jisa para kevala bakare hI cala sakate the, isaliye hamalogoMko do bakare kharIda kara unhIM para savArI karanI pdd'ii| yaha bakaroMkA rAstA pArakara hamaloga aura bhI vikaTa sthAnameM jA pahu~ce / vahA~para rudradattane kahA :-- "yahA~se Age bar3haneke liye koI rAstA nahIM hai / cAroM ora cikaTa pahAr3iyA~ aura nadI nAloMkI bharamAra hai / aba hameM ina bakaroMko mArakara inakI khAla apane zarIra para lapeTa lenI hogI / aisA karane para bhAraNDa pakSI hamalogoMko
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 neminAtha caritra mAMsake dhokhe suvarNabhUmimeM uThA le jaayeNge| vahA~ pahu~canekA yahI tarIkA hai aura isI tarIkese saba loga kAma lete haiN|" ___bakaroMko mAranekI bAta sunakara merA to kalejA hI kA~pa utthaa| maiMne kahA :- "ina becAroMne hamalagoMko kaThina mArga pAra karanemeM amUlya sahAyatA dI hai| mujhe to yaha bandhu samAna priya mAlUma dete haiN| kyA inheM mAranA ucita hogA?" ____ merI yaha bAta sunakara rudradattako krodha A gyaa| usane mujhe jhir3aka kara kahA :--"inheM mAre binA hamaloga Age nahIM bar3ha skte| usa hAlatameM hameM yahIM prANa de denA hogaa| maiM isake liye taiyAra nahIM huuN| apanA prANa bacAneke liye inakA prANa lenA hI hogaa|" itanA kaha usane apane bakareko usI kSaNa mAra ddaalaa| usakI yaha avasthA dekhakara merA bakarA dIna aura kAtara dRSTise merI ora tAkane lgaa| maiMne usase kahA:- maiM terI rakSA karanemeM asamartha hU~, isaliye
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha- caritra "ma "saMkaTake samaya dharma hI bandhu, dharma hI mAtA aura dharma hI pitA hotA hai / " ( pRSTa 157 )
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 chaThA pariccheda mujhe bar3A duHkha hai, lekina jaina dharma terA sahAyaka ho sakatA hai| tU usIkI zaraNa svIkAra kara / saMkaTake samaya dharma hI vandhu, dharma hI mAtA aura dharma hI pitA hotA hai / " merI yaha bAta suna, usa bakarene zira jhukAkara jaina dharma svIkAra kiyA / maiMne use navakAra mantra sunAyA aura vaha usane bar3I zAntise sunA / itane meM rudradattane use bhI mAra ddaalaa| mara kara vaha to devaloka gayA aura hamaloga eka-eka churI hAthameM lekara unakI khAloM meM chipa rahe / usI samaya vahA~ do bhAraNDapakSI A pahu~ce aura hameM caMgula meM pakar3a kara eka orako le udd'e| mArgameM, jo bhAraNDa pakSI mujhe liye jA rahA thA, usa para eka dUsare bhAraNDane AkramaNa kara diyA / zAyada vaha bhUkhA thA isaliye usa bhAraNDase vaha mujhe chIna lenA cAhatA thA / donoMkI chInA jhapaTImeM maiM usake caMgulase - chuTakara eka sarovara meM jA girA / maiM turanta apanI churIse usa khAlako cIra kara bandhana mukta huA aura sarovarase bAhara nikala kara eka tarapha cala par3A /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra kucha dUra Age bar3hane para mujhe eka jaMgala milaa| usa jaMgalameM eka parvata thaa| kautUhala vaza maiM usake Upara car3ha gyaa| vahA~ para kAyotsarga karate hue eka munirAja mujhe dikhAyI diye| maiM unheM vandana kara unake pAsa paiTha gyaa| unhoMne mujhe dharmopadeza deneke bAda pUchA :-"he cArudatta ! Apa isa viSama bhUmimeM kisa prakAra A pahu~ce ? yahA~ devatA aura vidyAdharoMke sivA dUsaroMke liye AnA bahuta hI kaThina hai|" ___ munirAjake yaha vacana sunakara maiM bar3e AzcaryameM par3a gayA ; kyoMki maiM to unheM pahacAnatA na thA aura ve eka paricita kI bhaoNti mujhase bAteM karate the| yaha dekha, maiM unakI ora bAra-bAra dekhane lgaa| merI yaha ulajhana zIghra hI munirAjakI samajhameM A gyii| unhoMne kahA :"merA nAma amitagati hai| Apane ekavAra mujhe bandhana-mukta kiyA thaa| Apake pAsase ravAnA ho, aSTApada parvatake pAsa maiMne apane usa zatrako pakar3a liyaa| mujhe dekhate hI vaha merI strIko chor3akara parvatake kisI agamya sthAnameM bhAga gyaa|
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda usake bhAga jAne para meM apanI strIko lekara apane vAsasthAnako calA gyaa| isa ghaTanAke kucha dina bAda mere pitAne mujhe apanA rAjya-bhAra sauMpa, hiraNyakuMbha aura suvarNakumbha nAmaka muniyoMke nikaTa dIkSA le lii| aba mere dina AnandameM kaTane lge| maiMne dIrghakAla taka rAjya-zAsana kiyaa| isa bIcameM merI manoramA nAmaka strIne siMhayazA aura varAhagrIva nAmaka do putroMko janma 'diyA, jo mere hI samAna parAkramI aura guNavAna haiN| dUsarI strI vijayasenAne gandharvasenA nAmaka eka putrIko janma diyA, jo gAyana-vAdana aura saGgItakI kalAmeM parama nipuNa hai| putra-putriyoMkA saba sukha dekhane ke bAda antameM maiMne apanA rAjya apane donoM putroMko sauMpakara pitAjIke nikaTa dIkSA le lii| tabase maiM yahIM rahatA hU~ aura dharmArAdhanameM apanA samaya vyatIta karatA huuN| yaha dvIpa kumbhakaMThake nAmase prasiddha hai aura lavaNa samudrameM avasthita hai| isa parvatako karkoTaka kahate haiN| AzA hai ki mere isa paricayase ApakI ulajhana dUra ho gayI hogii| ava ApakA yahA~ AnA kisa prakAra huA so vtlaaiye|"
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 neminAtha-caritra munirAjakA yaha prazna sunakara maiMne apanA saba hAla unheM kaha sunaayaa| itanehImeM unhIMke samAna do vidyAdhara vahA~ A pahu~ce aura munirAjako praNAma kara unake pAsa baiTha gye| unakI mukhAkRti aura AkAra-prakAra dekhakara maiM turanta samajha gayA ki yaha donoM munirAjake putra hoNge| merA yaha anumAna ThIka bhI nikalA / munirAjake paricaya karAne para una donoMne mujhe bhI bar3e premase praNAma kiyaa| isI samaya vahA~ para AkAzase eka vimAna utarA / usameM se eka devane uttara kara sabase pahale tIna bAra pradakSiNA kara mujhe praNAma kiyA, aura mere bAda munirAjakI vandanA kii| yaha vandana-viparyaya dekhakara una donoM vidyAdharoMne usa devase isakA kAraNa puuchaa| uttarameM usane kahA ki yaha cArudatta mere dharmAcArya hai| vidyAdharoMne cakita hokara pUchA :-"kyA? yaha Apake dharmAcArya haiM ? yaha kaise huA?" usa devane kahA:-"kAzI nagarImeM vedako jAnanevAlI subhadrA aura sulasA nAmaka do bahineM rahatI thiiN| ve paritrAjikAe~ thIM aura unhoMne zAstrArthameM aneka .
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda vidvAnoMpara vijaya prApta kI thii| eka dina yAjJavalkya nAmaka eka parama vidvAna tapasvI unake vAsasthAnameM A phuNce| subhadrA aura sulasAne unase bhI zAstrArtha kiyA, kintu usameM una donoMkI parAjaya huI, isaliye apanI pratijJAnusAra ve donoM unakI dAsI bana gyiiN| inameMse sulasA abhI yuvatI thii| udhara yAjJavalkya bhI yuvaka the| isaliye nityake samAgamase una donoMke hRdayameM vikAra utpanna ho gayA aura ve pati-patnIkI bhaoNti dAmpatya jIvana vyatIta karane lge| isase sulamA zIghrahI garbhavatI ho gyii| garbhakAla pUrNa honepara usane eka putrako janma diyaa|" ___ saMsArameM pApa karanA jitanA sahaja hotA hai, utanA use chipAnA sahaja nahIM hotaa| baccA ho jAnepara sulasA aura yAjJavalkya lokanindAke bhayase kaoNpa utthe| unheM jaldImeM kucha bhI sUjha na par3A, isaliye ve usa . vAlakako eka pIpalake nIce chor3akara kahIM bhAga gye| idhara kuchahI samayake vAda sulasAkI bar3I vahina subhadrAne usa bAlakako pIpalake nIce dekhaa| dekhatehI
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 neminAtha caritra vaha use apane vAsasthAnameM uThA lAyI aura putravat * usakA lAlana-pAlana kara use vedAdika par3hAne lagI / jisa samaya subhadrA usa bAlakako uThA rahI thI, usa samaya vaha bAlaka apane mu~hameM girA huA pIpalakA eka phala khA rahA thA / isIliye subhadrAne usakA nAma pippalAda rakkhA | pippalAda jaba bar3A huA, to vaha parama buddhimAna aura bar3AhI vidvAna nikalA / usakI kIrti sunakara sulasA aura yAjJavalkya use dekhane Aye / pippalAdane unase zAstrArtha kara unheM parAjita kara diyA / pazcAt subhadrA dvArA jaba use mAlUma huA, ki yahI mere asalI mAtApitA haiM aura inhoMne janmatehI mujhe tyAga diyA thA, taba use unapara bar3AhI krodha aayaa| usane mAtRmedha aura pitRmedha Adi yajJoMkA anuSThAnakara una donoMko mAra DAlA / maiM usa janmameM pippalAdakA ziSya thA aura merA nAma vAgbalI thaa| maiMne bhI yatratatra pazumedhAdi yajJoMkA anuSThAna karAyA thA, isaliye mRtyuke bAda maiM ghora narakakA adhikArI huA /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 163 narakase uddhAra pAnepara maiM pA~cavAra pazu huA aura krUra brAhmaNoM dvArA pratyeka cAra yajJameM merA vadha kiyA gayA / antima vAra TaGkaNa pradezameM maiMne cakareke rUpameM janma liyA aura vahA~para rudradvArA merA vadha huA / vadhake samaya cArudattane mujhe dharmopadeza diyA, isaliye mujhe saudharma devalokakI prApti huI / isIliye cArudattako maiM apanA 'dharmAcArya mAnatA hU~ aura yahI kAraNa hai, ki maiMne inheM sabase pahale praNAma kiyA hai| aisA karanA mere liye ucita bhI thA / " usa devakI yaha bAteM sunakara donoM vidyAdharoMko parama santopa aura Ananda huA / unhoMne kahA :" cArudatta ne jisaprakAra Apa para yaha upakAra kiyA hai, usIprakAra eka samaya inhoMne hamAre pitAjIko bhI jIvana-dAna diyA thA / vAstava meM yaha bar3e sajjana aura paropakArI jIva haiN|" isake bAda usa devane mujhase kahA :- "he gurudeva ! kahiye, aba maiM ApakI kyA sevA karU~ ? Apa jo AjJA deM, vaha maiM zirodhArya karaneko taiyAra hU~ / "
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 neminAtha-caritra __ maiMne kahA :-"isa samaya mujhe kucha bhI nahIM kahanA hai| jaba mujhe AvazyakatA hogI, maiM tumheM yAda kruuNgaa| usa samaya tuma mujhe yatheSTa sahAyatA kara sakate ho|" merI yaha bAta sunakara vaha deva to apane vAsasthAnako calA gyaa| idhara ve donoM vidyAdhara mujhe apane nagara (zivamandira ) meM le gye| vahA~para una vidyAgharoMne, unakI mAtAne, unake bandhuoMne tathA anyAnya vidyAdharoMne merA bar3AhI sammAna kiyaa| maiM jitane dina vahA~ rahA, utane dina eka samAna merA svAgata-satkAra hotA rhaa| anta meM jaba maiM vahaoNse calaneko taiyAra huA, taba unhoMne mujhe gandharvasenAko dikhAkara kahA:"hamAre pitAjIne dIkSA lete samaya hamase kahA thA, ki eka jJAnIke kathanAnusAra gandharvasenAko vasudeva kumAra saMgIta kalAmeM parAjita kareMge, aura unhIMke sAtha isakA vivAha hogaa| vasudeva kumAra bhUmicara haiM, isaliye mere parama bandhu cArudattake yahA~ tuma isa kanyAko bheja denaa| aisA karanese isakA vivAha AsAnIse ho jAyagA aura
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda tumheM kisI kaThinAIkA sAmanA na karanA pdd'egaa|" isa'liye aba Apa ise apane sAtha lete jAiye / yathA samaya ise apanIhI kanyA samajhakara Apa isake vyAhakA prabandha kara diijiyegaa|" vidyAdharoMkI yaha prArthanA suna, maiM usa kanyAke sAtha apane nagara Aneko taiyAra huaa| isI samaya vaha deva bhI vahA~ A phuNcaa| usane hama donoMko eka vimAnameM baiThAkara, hamAre nagarameM pahuMcA diyaa| usane mujhe bahutasA suvarNa aura maNimuktAdika aneka ratna bhI bheTa diye| isa dhanarAzise merA daridra sadAke liye 'dUra ho gayA aura merI gaNanA nagarake dhanImAnI vyApAriyoMmeM hone lgii| suvaha maiM apane mAmA sarvArtha aura unakI strI ravavatIse milaa| ve merI sampannAvasthA dekhakara parama prasanna hue| tabase maiM AnandapUrvaka yahIM apane 'dina vyatIta karatA huuN| isa prakAra he vasudeva ! yaha gandharvasenA merI nahIM, kintu eka vidyAdharakI kanyA hai| ise caNika putrI samajhakara Apa isakI avajJA na kiijiyegaa|"
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 neminAtha caritra ____ cArudattake mukhase gandharvasenAkA yaha vRttAnta sunakara vasudevako bar3AhI Ananda huA aura ve pahale kI apekSA ava usase adhika prema karane lge| ____eka dina caita mAsameM vasudeva aura gandharvasenA rathameM baiThakara udyAnakI saira karane jA rahe the| usa samaya mArgameM unheM mAtaMga logoMkA eka dala milA / unake sAtha parama rUpavatI eka mAtaMga kanyA bhI thii| usakI aura vasudevakI cAra oNkha hotehI donoMke manameM kucha cikAra utpanna ho gyaa| catura gandharvasenAse yaha vAta chipI na raha skii| usane sArathIko zIghratApUrvaka ratha haoNkanekI AjJA dI, phalataH ratha Age bar3ha gayA aura vaha mAmalA jahaoNkA tahA~ raha gayA / vasudeva aura gandharvasenA upavanameM pahuMce aura vahA~ jalakrIr3Adika kara ve donoM campApurI lauTa aaye| * ghara Ane para eka vRddhA mAtaGginI vasudevake pAsa AyI aura unheM AzISa de, unake pAsa baiTha gyii| usane kahA-"vasudeva kumAra ! maiM tumheM eka lambI aura bahuta. purAnI kahAnI sunAne AyI hU~, vaha suniye| pUrvakAlameM,
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 chaThA pariccheda jisa samaya zrIRSabhadevane apanA rAjya apane putroMmeM cA~TA, usa samaya daivayoga se unake nami aura vinami nAmaka do putra vahA~ upasthita na the / phalataH ve donoM rAjyase vaJcita raha gaye | vAdako ve rAjya prApta karane ke liye saMyamI prabhukI sevA karane lage / unakI sevAse santuSTa ho dharaNendrane vaitADhya parvatakI do zreNiyoMkA rAjya unheM pradAna kiyA / dIrgha kAlataka isa rAjyakA sukha upabhogakara, una donoMne apane-apane putroMko rAjya de, prabhuke nikaTa dIkSA le lI aura kAlAntara meM mokSake adhikArI hue / unake bAda nami sutane mAtaGga dIkSA grahaNa kI aura isa prakAra ve bhI svargake adhikArI hue| usakA vaMzadhara isa samaya prahasita nAmaka eka vidyAdharapati hai| maiM usIkI strI hU~ / aura merA nAma hiraNyavatI hai| mere putrakA nAma siMhadaMSTra hai / siMhadaMSTrake eka putrI hai, jisakA nAma nIlayA hai / usIko Apane usadina udyAna jAte samaya dekhA thA / vaha tana- manase Apa para anurakta hai aura mana-hI-mana apanA hRdaya Apako arpaNa kara cukI hai /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 / neminAtha caritra Aja vivAhakA muhUrta bahuta hI acchA hai| Apa isI samaya mere sAtha caliye, aura usakA pANigrahaNa kara usakI manokAmanA pUrI kiijiye| bur3hiyAkA yaha prastAva sunakara vasudeva cintAmeM par3a gye| unhoMne kucha anicchApUrvaka kahA :-"isa samaya to maiM tumhArI bAtakA koI uttara nahIM de sktaa| subaha tuma mere pAsa AnA, usa samaya maiM tumheM apanA nizcaya sUcita kruuNgaa|" ____ vasudevake isa uttarase vaha bur3hiyA turanta samajha gayI, ki ve isa prasaMgako TAlanA cAhate haiN| parantu vaha AsAnIse unakA pIchA chor3anA na cAhatI thii| usane kucha roSapUrvaka kahA :-'acchI bAta hai, maiM jAtI huuN| aba yA to maiM hI Apake pAsa AU~gI yA ApahI mere pAsa aayeNge|" / itanA kaha vaha bur3hiyA vahA~se calI gayI / vasudevane bhI bur3hiyAkI upekSA kara usakI bAtako apane mastiSkase nikAla diyaa| kintu kucha dinoMke bAda grISma RtumeM, jaba eka dina vasudeva jala-krIr3A kara gandharvasenAke sAtha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 chaThA pariccheda eka latAkuJjameM so rahe the, taba eka bhUta unheM eka citA ke pAsa uThA le gyaa| vahA~para A~kha kholate hI vasudevane dekhA ki eka bhayaMkara citA dhadhaka rahI hai aura vaha bur3hiyA bhayAnaka rUpa banAye sAmane khar3I hai| vaha bhUta vasudevako usake hAthoMmeM sauMpakara antardhAna ho gyaa| isake bAda bur3hiyAne vilakSaNa ha~sI karate hue kahA :"he kumAra! tumane phira kyA vicAra kiyA ? ava bhI kucha vigar3A nahIM hai| maiM cAhatI hU~ ki tuma saharSa merI prArthanA svIkAra kara lo. jisase mujhe kisI dUsare upAya se kAma na lenA pdd'e|" ____ isI samaya apanI sakhiyoMke sAtha vahA~ nIlayazA bhI A phuNcii| use dekhakara bur3hiyAne kahA :-"he nIlayazA ! yahI terA bhAvI pati vasudeva kumAra hai !" yaha sunate hI nIlayazA vasudevako lekara AkAza mArgameM calI gyii| dUsare dina subaha bur3hiyAne vasudevake pAsa pahu~ca kara kahA :- "he kumAra ! meghaprabha vanase dhIrA huA yaha hImAna parvata hai| isa parvata para jvalanakA putra aMgAraka,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 neminAtha caritra jo cAraNamunioMkA Azrama rUpa hai, vaha apanI vidyAoM ko phirase siddha kara rahA hai| use abhI isa kAryoM bahuta samaya lagegA, kintu yadi Apa use darzana de deM, to usakA yaha kArya zIghra siddha ho jAnekI sambhAvanA hai| kyA Apa usa para itanA upakAra na kareMge ?" __vasudevane kahA :--"nahIM, usake pAsa jAnekI merI icchA nahIM hai|" ___ isake bAda vaha bur3hiyA unheM vaitADhya parvata para zivamandira nAmaka nagarameM le gyii| vahaoNpara siMhadaMSTra rAjAne sanmAnapUrvaka unheM apane mahalameM le jAkara unake sAtha apanI kanyA nIlayazAkA vivAha kara diyaa| ___isI samaya nagarameM ghora kolAhala mcaa| yaha dekha vasudevane daravAnase pUchA, kyA mAmalA hai ? dvArapAlane kahA :--"mahArAja ! zakaTamukha nAmaka eka nagara hai, vahA~ke rAjAkA nAma nIlavAna aura rAnIkA nAma nIla vatI thaa| unake nIlAJjanA nAmaka eka kanyA aura nIla nAmaka eka putra thaa| una donoMne bAlyAvasthAma sthira kiyA thA, ki yadi hamameM se kisI ekake putrI aura
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ amsumammu chaThA pariccheda dUsareke putra hogA, to una donoMkA vyAha ApasameM hI kara deNge| isake bAda nIlAJjanAkA vyAha hamAre rAjAke sAtha huA aura usake udarase nIlayazAnAmaka putrI huI, jisakA vivAha Apake sAtha kiyA gayA hai| aisA karanekA kAraNa yaha thA ki hamAre mahArAjako ekavAra bRhaspati nAmaka munine batalAyA thA ki nIlayazAkA vivAha ardha bharatake svAmI, viSNuke pitA, yadukulotpanna parama rUpavAna vasudeva kumArake sAtha hogaa| isIliye mahArAjane vidyAke vala Apako yahA~ bulAkara Apake sAtha usakA vivAha kara diyA hai| udhara nIlakumArake eka putra utpanna huA, jisakA nAma usane nIlakaNTha rkhaa| nIlane usake liye nIlayazAkI maMganI kI, kintu usakA vivAha Apake sAtha ho jAneke kAraNa use nirAza honA pdd'aa| Aja usIne nIlakaNThake sAtha yahA~ Akara bar3A utpAta macAyA hai, kintu mahArAjakI AjJAse vaha bAhara nikAla diyA gayA hai| yaha kolAhala isIliye macA huA hai| kintu aba DarakI koI bAta nahIM hai|"
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 neminAtha caritra vasudeva yaha sunakara bahuta prasanna hue aura apanI nava vivAhitA patnIke sAtha AnandapUrvaka apane dina bitAne lge| eka dina zarada Rtumai aneka vidyAdhara auSadhiyA~ lene aura vidyAkI sAdhanA karaneke liye hImAna parvatakI ora jA rahe the| unheM dekhakara vasudevane nIlayazAse kahA :-"maiM bhI vidyAdharoMkI sI kucha 'vidyAe~ sIkhanA cAhatA huuN| kyA tuma isa viSayameM mujhe apanA ziSya mAnakara kucha sikhA sakatI ho?" nIlayazAne kahA :-"kyoM nahIM ? calo, hamaloga isI samaya hImAna parvata para caleM / maiM vahA~ tumheM bahutasI bAta btlaauuNgii|" ___itanA kaha vaha vasudevako apane sAtha hImAna parvata para le gyii| kintu vahaoNkA ramaNIya dRzya dekha kara vasudevakA citta caJcala ho utthaa| unakI yaha avasthA dekhakara nIlayazAne eka kadalI-vRkSa utpanna kiyA aura usIkI zItala chAyAmeM ve donoM krIr3A karane lge| isI samaya vahA~ eka mAyA-mayUra A phuNcaa| usakA sundara rUpa dekhakara nIlayazA usa para mugdha ho gayI aura usako
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 173H pakar3anekI ceSTA karane lgii| mAyA-mayUra kabhI najadIka. AtA aura kabhI dUra bhAga jAtA, kabhI jhADiyoMmeM chipa jAtA aura kabhI maidAnameM nikala jaataa| nIlayazA usako pakar3anekI icchAse kucha dUra nikala gayI aura antameM jaba vaha usake pAsa pahuMcI, taba usa mayUrane apane kandhe para nIlayazAko baitthaaliyaa| isake bAda vaha mayUra AkAzamArga dvArA na jAne kahA~ calA gyaa| ___ vasudeva usa mayUrakI yaha lIlA dekha kara pahale to daMga raha gaye, kintu bAdako ve bhI usake pIche daudd'e| unhoMne bahuta dUra taka usakA pIchA kiyA aura bar3A hohallA macAyA, kintu jaba vaha oNkhoMse ojhala ho gayA, tava ve lAcAra hokara vahIM khar3e ho gye| usa samaya zAma ho calI thI isa liye aba kahIM ThaharanekA prabandha karanA Avazyaka thaa| isaliye vasudevane idhara-udhara dekhA, to unheM mAlUma huA ki ve eka vraja (gAyoMke rahanekA sthAna ) ke nikaTa A pahu~ce haiN| vahA~ jAne paraH gopiyoMne unakA bar3AhI satkAra kiyA aura unake soneke liye zaiyyAdikakA pravandha kara diyaa| vasudevane.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 neminAtha caritra vaha rAta vahIM vyatIta kii| subaha sUryodayake pahale hI ve uTha baiThe aura hAtha-mu~ha dho, dakSiNa dizAkI ora cala pdd'e| ___kucha dUra Age bar3hane para unheM giritaTa nAmaka eka gaoNva milaa| usameM joroMke sAtha vedadhvani ho rahI thii| eka brAhmaNase isakA kAraNa pUchane para usane kahA :--"he kumAra ! rAjA rAvaNake samayameM divAkara nAmaka eka vidyAdharane apanI putrIkA vivAha nArada RSike sAtha kiyA thaa| unhIMke vaMzakA suradeva nAmaka eka brAhmaNa isa samaya isa gA~vakA svAmI hai| usakI kSatriyA nAmaka patnIse use somazrI nAmaka eka kanyA utpanna huI hai, jo vedoMkI acchI jAnakAra mAnI jAtI hai| isake vyAhake sambandhameM karAla nAmaka eka jJAnIse prazna karane para usane batalAyA, ki jo vedapAThameM ise jItegA, usIse isakA vivAha hogaa| unakA yaha vacana sunakara suradevane isI AzayakI ghoSaNA kara dI hai| isIliye aneka yuvaka, jo usase vyAha karane ke liye lAlAyita haiM, rAta dina vaidakA abhyAsa karate rahate haiN| aura brahmadatta nAmaka
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANNAVA chaThA pariccheda 175 eka upAdhyAya unheM niyamita rUpase vedoMkI zikSA derahe haiN|" vasudeva kumAra kautUhala premI to the hI, isaliye brAhmaNake yaha vacana sunakara pahalekI bhA~ti yahA~ bhI unheM dillagI suujhii| ve turanta eka nAlaNakA veza dhAraNa kara brahmadattake pAsa pahuMce aura usase kahane lage, ki maiM gautama gotrIya skandila nAmaka brAhmaNa hU~ aura Apake nikaTa veda par3hane AyA huuN| brahmadattane isake liye saharSa anumati de dii| basa, phira kyA thA, vAtakI-bAtameM unhoMne usake samasta ziSyoMse bAjI mAra lI aura anta meM somazrIko parAjitakara usase vyAha kara liyaa| vasudeva kumAra apanI isa sasurAlameM bhI bahuta dinoM taka Ananda karate rhe| antameM ekadina eka udyAnameM indrazarmA nAmaka aindrajAlikase unakI bheTa ho gyii| usane unako indrajAlake aneka adbhuta camatkAra kara dikhalAye | dekhakara vasudevako bhI vaha vidyA sIkhanekI icchA huii| isaliye unhoMne indrazarmAse kahA :-"yadi yaha vidyA mujhe bhI sikhAyeMge to bar3I kRpA hogii|"
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra indrazamAne kahA :- " bezaka, yaha vidyA sIkhane yogya hai | isa sIkhane meM adhika parizrama bhI nahIM par3atA / zAmase isakI sAdhanA Arambha kI jAya, to subaha sUryodaya ke pahale hI pahale yaha vidyA siddha ho jAtI hai / parantu sAdhanAke samaya isameM aneka prakArake vina aura bAdhAe~ A par3atI haiM / kabhI koI barAtA hai, kabhI mAratA hai, kabhI ha~satA hai aura kabhI aisA mAlUma hotA hai, mAno hama kisI savArImeM baiThe hue kahIM cale jA rahe haiN| isIliye isakI sAdhanA samaya eka sahAyakakI jarUrata rahatI haiM / " / vasudevane nirAza hokara kahA :- "yahA~ para videzameM mere pAsa sahAyaka kahA~ ? kyA maiM akelA ise siddha na kara sakU~gA ?" indrazamane kahA :- "koI cintAkI bAta nahIM, Apa akele hI siddha kriye| maiM ApakI sahAyatAke liye haravakta yahA~para maujUda rahU~gA / kAma par3ane para merI yaha strI - vanamAlA bhI hameM sahAyatA kara sakatI hai / " indrazarmA ke yaha vacana sunakara vasudeva yathAvidhi usa 1
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 170 vidyAkI sAdhanA karane lage / rAtake samaya jaba ve usa kapaTIke AdezAnusAra japa tapameM lIna ho gaye, taba vaha unheM eka pAlakI meM baiThAkara vahA~se bhAga claa| usane vasudevako pahale hI samajhA diyA thA, ki sAdhanAke samaya isa tarahakA bhrama huA karatA hai, isaliye ve samajhe ki vAstavameM mujhe bhrama ho rahA hai / isa prakAra indrazarmA rAta bharameM unheM giritaTase bahuta dUra ur3A le gayA / subaha sUryodaya hone para vasudeva vizeSarUpase sajaga hue taba yaha bAta unakI samajha meM A gayI ki unheM vaha kapaTI vidyAdhara pAlakI meM baiThAkara kahIM ur3Aye liye jA rahA hai| aba aura adhika samaya usa pAlakI meM baiThanA vasudevake liye kaThina ho gayA / ve turanta usa pAlakIse kUdakara eka orako bhage / yaha dekha, indrazarmAne unakA I pIchA kiyaa| ve jahA~ jAte, vahIM para vaha jA pahu~catA / dina bhara yaha daur3a hotI rhii| na to vasudevane hI hiMmata chor3I, na indrazarmAne hI unakA pIchA chor3A / antameM zAmake samaya na jAne kisa taraha use dhokhA dekara 12
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 neminAya-paritra vasudeva tRNazoSaka nAmaka eka gA~vameM ghusa gaye aura vahA~ke devakulameM jAkara cupacApa so rhe| __parantu bure samayamaiM dIna duHkhIko kahIM bhI zAnti nahIM miltii| usa devakulameM bhI rAtake samaya eka rAkSasane Akara vasudeva para AkramaNa kara diyaa| lAcAra, vasudevako usase bhI yuddha karanA pdd'aa| rAkSasa bar3AhI balavAna thA isaliye usane vasudevako kaI bAra dhara paTakA, kintu antameM vasudevane mokA pAkara usake hAtha paira bA~dha diye aura jisa taraha dhobI zilA para kapar3e paTakatA hai, usI taraha use jamIna para paTaka kara mAra ddaalaa| subaha jaba gA~vake logoMne dekhA ki vaha rAkSasa, jo nitya unheM satAyA karatA thA, devakulake pAsa marA par3A hai, taba unake AnandakA vArApAra na rhaa| unhoMne vasudevako eka rathameM baiThAkara sAre gA~vameM ghumAyA aura isa upakArake badale unase apanI pA~ca sau' kanyAoMkA vivAha kara denekI icchA prakaTa kii| isapara vasudevane kahA :-"pahale mujhase isa rAkSasakA hAla kaha sunAiye, phira maiM tumhAre isa prastAvara para vicAra kruuNgaa|" .
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 159 vasudevakA yaha prazna sunakara eka bur3he AdamIne kahA :-- "he kumAra ! kaliGgadezameM kA~canapura nAmaka eka nagara hai| vahA~para jitazatru nAmaka rAjA rAjya karatA 1 usIkA yaha sodAsa nAmaka putra hai| yaha vacapanase hI mA~sakA lolupa hai, kintu rAjAne samasta jIvoMko abhayadAna de rakhA hai / isaliye ekadina isane apane pitAse kahA :- "mujhe pratidina eka mayUrakA mA~sa avazya milanA cAhiye / " pitAko yaha bAta bilakula pasanda na thI, phira bhI putrasnehake kAraNa usane usakI bAta mAna lI / usI dinase usakA rasoiyA maMzagirise pratidina eka mayUra le Ane lagA / ekadina mAre hue mayUrako billI uThA le gayI, isase rasoiyene eka mare hue bAlakakA maoNsa pakAkara use khAneko de diyA / usa mA~sako khAte samaya sodAsane pUchA :- "Aja yaha mA~sa adhika svAdiSTa kyoM hai ?" yaha sunatehI rasoiyA pahale to Dara gayA, kintu bAdako usane sArA hAla usase kaha sunAyA / sunakara sodAsane AjJA dI ki Ajase manuSyakA hI. mA~sa 1
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 - neminAtha-caritra pakAyA jAya / parantu rasoiyeke liye pratidina manuSyakA maoNsa lAnA saMbhava na thA, isaliye sodAsane svayaM isakA bhAra uThA liyaa| vaha roja nagarase eka bAlaka mArakara uThA lAtA thA aura rasoiyA usIkA mAMsa use pakA detA thaa| parantu isase zIghrahI nagarameM hAhAkAra maca. gyaa| jaba yaha bAta usake pitAko mAlUma huI to unhoMne usakI bar3I phajIhata kI aura use sadAke liye. apane dezase nikAla diyaa| usI dinase yaha sodAsa. yahaoNpara calA AyA thaa| aura hamezA kisI na kisIko. mArakara khA jAtA thaa| Aja isake mara jAnese hamaloga, sadAke liye nizcinta ho gye| isa kAryake liye hamaloga. Apako jitanA dhanyavAda deM utanA hI kama hai|" .. vasudeva yaha vRttAnta sunakara parama Anandita hue. aura una samasta kanyAoMse unhoMne saharSa vyAha kara liyaa| pazcAt eka rAtri vahA~para rahaneke bAda ve dUsare dina subaha acala nAmaka gA~va meM cale gye| vahaoNpara eka sArthavAhakI mitrazrI nAmaka putrIse unhoMne byAha kiyaa| kisI jJAnIne pahalese hI usa sArthavAhako batalAyA thA.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ - chaThA pariccheda 189 ki mitrazrIkA vivAha vasudevake sAtha hogaa| usakA vaha vacana Aja satya pramANita huaa| vahA~se vedasAma nagarakI ora jAne para indrazarmAkI patnI vanamAlAse unakI bheTa ho gyii| vasudeva use dekhate hI caukanne ho gaye, kintu usane unheM 'devara' zabdase sambodhita kara unheM mIThI-mIThI bAtoMse bar3I sAntvanA dI aura unheM samajhA bujhAkara apane ghara livA le gyii| vahA~para usane apane pitAse unakA paricaya kraayaa| usane vasudevase kahA :- he kumAra ! isa nagarake rAjAkA nAma kapila hai| unake kapilA nAmaka eka kanyA hai| kucha dina pahale usake vivAhake sambandhameM pUchatAcha karane ghara eka jJAnIne vatalAyA thA ki 'isakA vivAha vasudeva kumArake sAtha hogA jo isa samaya giritaTa nAmaka nagarameM rahate haiN| ve yahA~ Ane para sphuliGga badana nAmaka azvakA damana kreNge| yahI unakI pahacAna hogii|' tabase he kumAra ! rAjA tumhArI khojameM rahate haiN| bIcameM unhoMne mere jAmAtA indrazarmAko tumheM le Aneke liye mejA thA, kintu "tuma kahIM vIcahIse gAyaba ho gye|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 aba saMyogavaza yadi tuma yahA~ A gaye ho, to usa azvako damanakara kapilAse vivAha kara lo| yaha tumhAre hI hitakI bAta hai|" ___canamAlAke pitAkI yaha salAha vasudevane saharSa mAna lii| unhoMne usa azvakA damana kara kapilAse vivAha kara liyaa| isake bAda ve apane zvasura aura apane sAle aMzumAnake Agrahase kucha dina vahA~ Thahara gaye aura unakA Atithya grahaNa karate rhe| isa bIca kapilAse unheM eka putra huA, jisakA nAma unhoMne kapila rakkhA / ___ ekadina vasudevakumAra apane zvasurakI gajazAlAmeM gaye / vahA~para kautUhala vaza ve eka hAthIkI pITha para car3ha baitthe| kintu vaha hAthI jamIna para calaneke badale unheM AkAzamArgameM le uddaa| usakI yaha kapaTa-lIlA dekha vasudevane use eka mukkA jamAyA / mukkA lagate hI vaha eka sarovarake taTa para jA girA aura nIlakaMTha nAmaka vidyAghara vana gyaa| yaha vahI vidyAdhara thA jo nIlayazAke vivAhake samaya yuddha karane AyA thaa| - yahA~se vasudevakumAraM sAlaguha nAmaka nagarameM gye|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 3 vahA~para unhoMne rAjA bhAgyasenako dhanurveda kI zikSA dii| ekadina bhAgyasenake sAtha yuddha karaneke liye usakA bar3A bhAI meghasena nagara para car3ha AyA, kintu vasudevakumArane use burI taraha mAra bhagAyA / isa yuddhameM vasudevakA parAkrama dekhakara donoM rAjA prasanna ho uThe, bhAgyasenane prasanna ho, apanI putrI padmAvatI aura meghasenane apanI putrI azvasenAse vasudevakA vivAha kara diyA / kucha dinoM taka una donoMke sAtha dAmpatya-jIvana vyatIta kara kumArane vahA~se bhI bidA grahaNa kI / Age bar3hane para vasudevako bhaddilapura nAmaka nagara milA / "vahA~ke rAjA puMDharAjakI mRtyu ho gayI thI / puMdrarAja ke eka kanyA thI, kintu putra eka bhI na thA / usa kanyA kA nAma puMdrA thA / vaha auSadhiyoMke prayogase purupakA rUpa dhAraNa kara pitAkA rAjya calAtI thii| vasudevane buddhivalase turanta jAna liyA ki yaha puruSa nahIM, balki khI hai| vasudevako dekhakara paMDhAke hRdayameM bhI anurAga utpanna ho gayA thA, isaliye usane vasudevake sAtha vyAha kara liyA / pazcAt usake udarase puMdra nAmaka putra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1840 neminAtha caritra utpanna huA jo Age cala kara usI rAjyakA adhi kArI huA / eka dina rAtrike samaya ha~sakA rUpa dhAraNa kara aMgAraka vidyAdharane kapaTapUrvaka vasudevako gaMgA nadImeM pheMka diyA, kintu vasudeva kisI taraha tairakara usase bAhara nikala Aye / vahA~se ve ilAvardhana nAmaka nagara meM gaye / vahA~ para ve eka sArthavAhakI dukAna para baiThakara vizrAma karane lge| itane meM kumArake prabhAvase usa dina dukAnadArako lAkha rUpayekA munAphA huaa| isase vaha dukAna-, dAra unheM soneke rathameM baiThAkara atyanta sammAnapUrvaka apane ghara livA le gayA / vahA~para usane apanI ratnavatI nAmaka kanyAse unakA vivAha kara diyA / tadanantara vasudeva apane isa zvasura ke Agrahase kucha dinoMke liye vahIM Thahara gaye / eka dina mahApura nAmaka nagara meM indra-mahotsava thA, isaliye vasudeva apane zvasura ke sAtha eka divya rathapara baiTha kara use dekhane gaye / vahA~para nagarake bAhara eka samAna naye makAnoMko dekhakara basudevane pUchA :- "yahA~para yaha saba naye - hI naye makAna kyoM dikhAyI dete haiM ?" . 2
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 185 ___ sArthavAhane kahA:-"yahA~ke rAjA somadattake somazrI nAmaka eka kanyA hai| usake svayaMvarake liye yaha sava makAna banAye gaye the| svayaMvarameM aneka rAjA Aye the, parantu unameM koI vizeSa catura na honeke kAraNa ve saba jyoMke tyoM lauTA diye gye| somazrI ava taka avivAhitA hI hai| ___ isa tarahakI bAtacIta karate hue ve donoMjana zakrastambhake pAsa pahuMce aura use vandanakara eka ora khar3e ho gye| usI samaya rAjaparivArakI mahilAeM bhI sthameM baiThakara vahA~ AyIM aura zakrastambhako bandanakara mahalakI ora lauTa pdd'iiN| itanehImeM eka madonmatta hAthI jaMjIra ko tor3akara vahA~ A pahu~cA aura bhIr3ameM idhara-udhara cakkara kATane lgaa| yaha dekhate hI cAroM ora bhagadar3a maca gyii| kisIko DhU~DhameM lapeTakara idhara-udhara pheMka detA aura kisIko pairake nIce kucala ddaaltaa| acAnaka eka vAra vaha rAjakumArIke rathake pAsa jA pahu~cA aura use usane rathase girA diyaa| saba logoMko to usa samaya apane-apane prANoMkI par3I thI, isaliye kisIkA bhI
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 neminAtha caritra dhyAna usakI ora AkarSita na huaa| becArI rAjakumArIko asahAya aura saMkaTAvasthAmeM dekhakara vasudeva cahA~ daur3a Aye aura usa hAthIko vahA~se khader3ane lge| vaha isase aura bhI uttejita ho uThA aura rAjakumArIko chor3akara vasudevakI ora jhapaTa par3A / vasudevane yuktise kAma lekara usa hAthIko turanta apane vazameM kara liyA / pazcAt hAthIse alaga honepara vasudevakumArane rAjakumArIko uThA liyA aura upacAra karaneke liye use pAsake eka makAna meM rakha diyaa| usa samaya vaha bhaya aura AghAta se mUcchita ho gayI thii| para jaba use hoza AyA aura vaha svastha huI taba usakI dAsiyA~ use vAsasthAna ko livA le gayIM / isI nagara meM ratnavatIkI eka bahina kubera sArthavAhako nyAhI gayI thI / usase bheTa ho jAne para vaha apane 1 zvasura tathA vasudevako bar3e sammAna - pUrvaka apane makAna para livA le gayA / vahA~ para usane bhojanAdika dvArA unakA bar3A hI satkAra kiyA / pazcAt bhojanAdikase nivRtta ho ve jyoMhIM eka kamare meM baiThe, tyoMhI somadatta rAjAMkA mantrI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 chaThI pariccheda vahA~ aura phuNcaa| usane vasudevako praNAma kara namratApUrvaka kahA hai kumAra yaha to Apa jAnate hI hoMge, ki hamAre rAjAke somazrI nAmaka eka kanyA hai| pahale usane svayaMvara dvArA apanA vivAha sthira kiyA thaa| parantu bIcameM sarvANa sAdhuke kevala jJAna mahotsavameM padhAre hue devatAoMko dekhakara jAtismaraNa-jJAna utpanna ho gayA aura tabase apanA vaha vicAra chor3akara usane maunAvalambana kara liyA hai| usakI, yaha avasthA dekhakara hamAre mahArAja bahuta cintita ho uThe, kintu maiM unheM sAntvanA deM, eka dina rAjakumArIse ekAntameM milaa| rAjakumArI mujhe pitAke samAna hI: AdarakI dRSTise dekhatI hai| usane mujhase batalAyA ki:- pUrvajanmameM merA pati eka deva thaa| aura devalokameM hama donoMke dina bar3e, AnandameM kaTate thI. eka dina hamaloga ahirantakA janma-mahotsava dekhane ke liye nandIzvarAdikakI yAtrA karane gaye / vahA~se vApasa Ane para merA baha pati devalokase cyuta ho gyaa| . isase maiM zokavihvala ho, use khojatI huI bharatakSetra ke
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 188 neminAthaM caritra kurudezameM jA pahu~cI / vahA~para do kevaliyoMse merI bheTa ho gyii| maiMne unase pUchA :- "he bhagavan ! kyA Apa batalA sakate haiM ki merA pati svargase cyuta hokara kahA~ utpanna huA hai ?" kevalIne kahA :- " tumhAre patine harivaMzake rAjA ke yahA~ janma liyA hai| tuma bhI devalokase cyuta hokara eka rAjaputrIke rUpameM janma logI / tumhAre nagara meM eka bAra indra-mahotsava hogA, usameM hAthIke AkramaNase tumheM bacAkara phira vahI tumhArA pANigrahaNa karegA / " kevalIke yaha vacana sunakara maiM AnandapUrvaka unheM vandanakara apane vAsasthAnako calI gyii| isake bAda svargase cyuta hokara maiM somadatta rAjAke yahA~ putrI rUpameM utpanna huI hU~ / pahale yaha sava vAteM mujhe mAlUma na thIM, kintu sarvANa sAdhuke kevala mahotsava meM devatAoM ko dekhakara mujhe jAtismaraNa- jJAna utpanna huA aura yaha saba bAteM mujhe jJAta ho gayIM / yahI kAraNa hai ki maiMne aba svayaMcarakA vicAra chor3akara vivAha sambandhameM maunAcalambana "kara liyA hai / " 1
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 chaThA pariccheda yaha saba vRttAnta vasudevako sunAkara somadattake. mantrIne unase kahA :--"he vasudeva kumAra! yaha saba bAteM maiMne mahArAjase batalA dI thI aura usa dinase ve bhI zAnta ho gaye the| Aja rAjakumArIko Apane hAthI. se bacAyA hai, isaliye rAjakumArI aura mahArAja Adi Apako pahacAna gaye haiN| unhIMke Adezase maiM Apako vulAne AyA huuN| kRpA kara Apa mere sAtha caliye aura rAjakanyAkA pANigrahaNa kara usakA jIvana sArthaka kiijiye|" mantrIkI yaha prArthanA sunakara, vasudevakumAra usake sAtha rAjA somadattake pAsa gaye aura vahaoNpara rAjakumArIkA pANigrahaNa kara ve usakA Atithya grahaNa karane lge| ekadina rAtrike samaya vasudevane dekhA ki zaiyyA para unakI patnIkA patA nahIM hai| isase ve bahutahI duHkhita ho gaye aura usakI khoja karane lge| tIsare dina eka upavanameM use dekhA to unhoMne kahA :-"priye ! mujhase. aisA kaunasA aparAdha huA hai, jisake kAraNa tuma isa. taraha ruSTa hokara mujhe parezAna kara rahI ho|"
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ .190 neminAtha-paritra ____ kumArIne kahA :-he prANeza ! Apake kalyANArtha maiMne eka vrata liyA thaa| jisameM tIna dina taka mauna rahakara vaha vrata pUrNa kiyA hai| aba usakI pUrNAhutimeM kevala eka hI bAtakI kasara hai| vaha yaha ki, Apako devIkA pUjana kara mujhase punaH pANigrahaNa karanA pdd'egaa| aisA karanese hamalogoMkA jIvana aura bhI premamaya bana jaaygaa|" ___ usakI yaha bAta sunakara vasudeva bahutahI prasanna hue / unhoMne usake kathanAnusAra phirase usakA pANigrahaNa bhI kiyaa| yaha saba kAma nipaTaneke bAda usane devIkA prasAda kaha kara vasudevako madirA bhI pilA dii| isase vasudevane unmatta ho vaha rAta AnandapUrvaka vyatIta kii| subaha nIMda khulanepara vasudevane dekhA, ki somazrIke badale unakI zaiyyApara koI dUsarI hI sundarI leTI huI hai| yaha dekha, unhoMne usase pUchA :- "he sundari ! tuma kauna ho ? merI somazrI kahA~ hai|" ___usa sundarIne muskurA kara kahA :-"prANanAtha ! dakSiNa zreNImeM suvarNAbha nAmaka eka nagara hai| vahA~ke
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 191 rAjAkA nAma citrAGga aura rAnIkA nAma aMgAravatI hai| unhIMkI maiM kanyA huuN| merA nAma vegavatI hai| mere eka bhAI bhI hai, jisakA nAma mAnasavega hai| mAnasavegakorAjyabhAra sauMpakara mere pitAne dIkSA lelI hai / merA bhAI durAcArI hai aura usIne ApakI strIkA haraNa kiyA hai| usane mere dvArA use phusalAnekI bar3I ceSTA kI, kintu usane eka na sunii| ulaTe usIne mujhako apanI sakhI banAkara Apako livA lAneke liye yahA~para bhejaa| tadanusAra maiM yahA~ AyI, kintu Apako dekhakara maiM Apapara mugdha ho gayI, isaliye maiMne somazrIkA sandeza Apase na kahakara, usakA rUpa dhAraNakara chalapUrvaka Apase vyAha kara liyA hai| he nAtha ! yahI saccA vRttAnta hai| mujhe AzA hai ki Apa merI yaha dhRSTatA kSamA kreNge|" ___ vasudevane aba aura koI upAya na dekha, usakA aparAdha kSamA kara diyaa| subaha vegavatIko dekhakara logoMko bar3A Azcarya huaa| vasudevakI AjJAse usane somazrIke haraNakA samAcAra logoMko kaha sunaayaa| ekadina vasudeva java apanI isa patnIke sAtha so rahe
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 neminAtha caritra I the, taba unheM aisA mAlUma huA, mAno mAnasavega khecara unheM uThAye liyA jA rahA hai| zIghra hI unhoMne sAvadhAna hokara usake eka aisA mukkA jamAyA, ki vaha usakI coTase tilamilA uThA aura vasudevako usane gaMgAkI dhArAmeM pheMka diyA / saMyoga vaza vasudeva caNDavega nAmaka eka vidyAdharake kandhepara jA gire| usa samaya vaha vidyAdhara gaMgA meM khar3A khar3A koI vidyA siddha kara rahA thaa| vasudeva jyoM hIM usake kandhepara gire tyoM hIM vaha vidyA siddha ho gayI / yaha dekha kara usa vidyAdharane kahA :"he mahAtman ! Apa merI vidyAsiddhimeM kAraNarUpa hue haiM, isaliye kahiye, maiM aba ApakI kyA sevA karU~ ? Apako kyA hU~ ?" kumArane kahA :- he vidyAdhara ! yadi tuma vAstava meM prasanna ho aura mujhe kucha denA hI cAhate ho to, mujhe AkAza - gAminI vidyA do| usakI mujhe bar3I jarUrata hai| vidyAdhara "tathAstu" kaha, apane vAsasthAnako calA gayA / pazcAt vasudeva kanakhala purake dvArake nikaTa sAdhanA kara usa vidyAko siddha karane lge| usI samaya kahIMse rAjA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ . chaThA pariccheda 193 vidyudvegakI, madanavegA nAmaka putrI vahA~para A pahu~cI / vaha vasudevako dekhatehI unapara anurakta ho gayI aura unheM vaitADhya parvata para uThA le gayI / vahA~para vaha unheM puSpazayana nAmaka udyAnameM chor3akara svayaM amRtadhArA nAmaka nagara meM calI gyii| dUsare dina subaha dadhivega, daNDavega aura caNDavega ( jisane vasudevako AkAzagAminI vidyA dI thI) nAmaka usake tInoM bhAI vasudevake pAsa Aye aura unheM sammAna pUrvaka apane nagarameM le jAkara madanavegAke sAtha unakA vivAha kara diyA / - isake bAda vasudeva bahuta dinoM taka usake sAtha mauja karate rhe| isI bIca meM vasudevako prasanna kara madanavegAne eka vara mAMgA jo unhoMne use denA svIkAra kara liyA / ekadina dadhimukhane vasudevake pAsa Akara kahA :"divastilaka nAmaka nagara meM trizikhara nAmaka rAjA rAjya karatA hai / usake sUrpaka nAmaka eka putra hai / usake sAtha vyAha karaneke liye usane hamAre pitAke nikaTa madanavegAkI maeNganI kI, parantu hamAre pitAjIne isake liye inkAra kara diyaa| aisA karanekA kAraNa yaha 13
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 neminAyadharitra thA ki madanavegAke vyAhake sambandhameM eka cAraNa munine pitAjI ko batalAyA thA ki madanavegA kA vivAha harivaMzotpanna vasudeva kumArake sAtha hogaa| ve vidyAkI sAdhanA karate hue caNDavegake kandhepara rAtrike samaya gireMge aura unake girate hI caNDavegakI vidyA siddha ho jaaygii| isaliye pitAjIne usakI bAtapara dhyAna na diyaa| kintu isase trizikhara rAjA ruSTa ho gayA aura hamAre nagarapara AkramaNa kara hamAre pitAjIko kaida kara le gayA hai| ataeva nivedana hai, ki Apane hamArI vahina madanavegAko jo vara denA svIkAra kiyA hai| usake anusAra Apa hamAre pitAjIko chur3Ane meM sahAyatA kiijiye| isase hamaloga sadAke liye Apake RNI bane rheNge|" itanA kaha, dadhimukhane kaI divya zastra vasudevakesAmane rakhate hue kahA :-"hamAre vaMzake mUla puruSa nami the| / unake putra pulastya aura pulastyake vaMzameM meghanAda utpanna : hue| meghanAdapara prasanna ho subhuma cakravartIne unheM do / zreNiyA~ aura brAhma tathA AgneyAdika zastra pradAna kiye /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammu chaThA pariccheda the| isI vaMzameM rAvaNa aura vibhIpaNa bhI utpanna hue| mere pitA vidyudvega vibhISaNake hI vaMzaja haiM / isaliye ye saba zastra usI samayase hamaloga apane kAmameM lAte cale A rahe haiN| aba maiM inheM Apako arpaNa karatA huuN| AzA hai. yaha Apako vaDA kAma deNge| hamAre jaise manda bhAgyoMke liye ye vekAra haiN|" vasudevane ve saba zasna saharSa svIkAra kara liye| kintu siddha kiye binA ve saba vyartha the, isaliye vasudevane sAdhanA kara zIghra hI unheM siddha kara liyaa| udhara trizikharako jyoMhI yaha malUma huA, ki madanavegAkA vivAha eka bhUcara ( manuSya ) se kara diyA gayA hai, tyoMhI vaha Aga babUlA ho amRtadhArA nagara para AkramaNa karaneke liye A dhmkaa| idhara vasudeva to usase yuddha karaneke liye pahalese hI taiyAra the, isaliye tuNDa vidyAdharake diye hue mAyAmaya suvarNa ratha para baiTha, dadhimukhAdikako sAtha le, ve usake sAmane jA DaTe aura cIratApUrvaka usase yuddha karane lge| thor3I hI derameM unhoMne indrAstra dvArA usakA zira dhar3ase alaga kara
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mew 196 neminAtha caritra diyaa| isake bAda divastilaka nagarameM jAkara unhoMne apane zvasurako bandhana mukta kiyaa| vahA~se vijayakA DaMkA bajAte hue ve amRtadhArA lauTa aaye| vahA~para aura bhI kaI dinoMtaka unhoMne nivAsa kiyaa| isa bIca madanavegAne eka sundara putrako janma diyaa| usakA nAma anAvRSTi raksA gayA vasudevake rUpa aura guNoMpara samasta vidyAdhara aura vidyAdhariyA~ mugdha rahA karatI thiiN| ve jidhara nikalate, udhara hI logoMkI A~khe unapara gar3a jAyA karatI thiiN| ekabAra unhoMne siddhAyatanakI yAtrA kI, vahA~se vApasa Ane para unhoMne ekadina madanavegAko apane pAsa bulAyA, kintu bhUlase madanavegAke badale unake mukhase kahIM vegavatIkA nAma nikala gyaa| isase madanavegA saMTa hokara apane zayanAgArameM calI gayI, kyoMki striyA~ svabhAvase hI sautakA nAma sunanA pasanda nahIM krtiiN| khaira, vasudevane isapara koI dhyAna bhI na diyaa| parantu trizikharakI patnI sUrpaNakhA vasudevase apane patikA badalA cukAneke liye vyAkula ho rahI thii| isa
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda . 197 liye vaha isI samaya madanavegAkA rUpa dhAraNa kara vahA~ A pahu~cI aura mantrabalase makAna meM Aga lagA kara vasudevako haraNa kara le gayI / usane unheM mAra DAlanekI: icchAse AkAzameM khUba U~ce le jAkara vahA~se unheM chor3a diyA, kintu jisapara bhagavAnakI dayA hotI hai, use kauna mAra sakatA hai ? vasudeva rAjagRhake nikaTa ghAsakI eka DherI para A gire, jisase unakA bAla bhI bA~kA na huA / AsapAsa ke logoM ke mu~hase jarAsandhakA nAma sunakara casudeva samajha gaye ki yaha rAjagRha hai / ve vahA~se uThakara juvAriyoMke eka aDDa meM gaye aura vahA~ cAtakI vAtameM eka karor3a rupaye jItakara unhoMne vaha dhana yAcakoMko dAna de diyA / unakA yaha kArya dekhakara rAja-karmacAriyoMne unheM bandI banAkara, rAjAke pAsa le jAnekI taiyArI kI / yaha dekha, vasudevane kahA :- "bhAI ! maiMne to koI aparAdha kiyA hI nahIM hai, phira tuma loga mujhe kyoM kaida kara rahe ho ?" } rAja- karmacAriyoMne kahA :- "eka jJAnIne hamAre rAjA jarAsandha ko batalAyA hai, ki prAtaH kAlameM karor3a kRpaye jItakara jo yAcakoMko dAna degA, usIke putra dvArA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra tumhArI mRtyu hogii| isIse hama logoMne Apako kaMda kiyA hai| aba rAjAke AdezAnusAra Apako prANadaNDa diyA jaaygaa|" ___itanA kaha ve loga vasudevako camar3e ke thailemeM bandakara eka parvata para le gaye aura vahA~se unhoMne unheM nIce Dhakela diyaa| kintu vegavatIkI dhAtrIne unheM bIca hI meM goMca kara unake prANa bacA liye| isake bAda vaha unheM vegavatIke pAsa le jAne lgii| kintu vasudeva to camar3eke thailemeM banda the, isaliye unheM yaha na mAlUma ho sakA ki mujhe kauna liye jA rahA hai| ve apane manameM kahane lage ki zAyada cArudattakI taraha mujhe bhI bhAraNDane pakar3a liyA hai aura vahI mujhe kahIM liye jA rahA hai|' , thor3IhI derameM vaha dhAtrI parvata para jA pahuMcI aura vahA~para usane vasudevako jamIna para rakha diyaa| itane hI meM vasudevane thaileke eka chidrase dekhA to unheM vegavatIke paira dikhAyI diye / vaha churIse thaileko kATa rahI thii| thailA kaMTate hI vasudeva usameMse bAhara nikala Aye aura vegavatI :-he nAtha ! he nAtha ! kahatI huI latAkI.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 195 bhA~ti unake kaMThameM lipaTa aayii| vasudeva bhI use AliGgana kara nAnA prakArake, madhura vacanoM dvArA use sAntvanA dene lge| jaba vaha zAnta huI taba unhoMne usase pUchA:-"priye ! tumheM merA patA kisa prakAra milA?" tumane mujhe kaise khoja nikAlA?" vegavatIne kahA :-he nAtha ! zaivyAse uThane para jaba maiMne Apako na dekhA taba maiM vyAkula ho uThI aura Apake viyogase du:khita ho, karuNa-krandana karane lgii| itanemeM prajJapti vidyAne mujhase Apake haraNa aura patanakA hAla btlaayaa| isake bAda ApakA kyA huA, yA Apa kahA~ gaye~~yaha mujhe kisI taraha mAlUma na ho skaa| maiMne socA ki zAyada Apa kisI Rpike pAsa gaye hoMge aura usIke prabhAvase prajJapti vidyA ApakA hAla batalAne meM asamartha hai| . isake bAda maiM bahuta dinoM taka ApakI rAha dekhatI rahI kintu jaba Apa vApasa na Aye, taba maiM rAjAkI AjJA lekara Apako khojaneke liye nikala pdd'ii| thor3eM hI dinoMke andara maine na jAne kahA~ kahA~kI khAka chAna
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 neminAtha-caritra ddaalii| antameM madanavegAke sAtha siddhAyatanakI yAtrA karate hue maiMne Apako dekhaa| aura usI samayase adRzya rahakara maiMne ApakA pIchA kiyA / siddhAyatanase lauTane para jisa samaya Apake mukhase merA nAma nikalA, usa samaya bhI maiM vahIM upasthita thii| usa samaya ApakA prema dekhakara Apake mukhase apanA nAma ' sunakara merA kalejA balliyoM uchalane lgaa| maiM usa samaya apane Apako bhUla gyii| maiM usI samaya apaneko prakaTa bhI kara detI, kintu isI samaya sUrpaNakhAne makAnameM Aga lagAkara ApakA haraNa kara liyaa| aba usakA pIchA karaneke sivA mere liye aura koI cArA na thaa| maiMne mAnasavegakA rUpa dhAraNakara usakA pIchA kiyA, kintu vaha vidyA aura 'auSadhiyoMmeM mujhase car3hI bar3hI thI, isaliye mujhe dekha, usane apane pIche na AnekA saMketa kiyaa| apanI nirbalatAke kAraNa usake mukAvalemeM mujhe daba jAnA pdd'aa| maiM ghabar3A kara vahA~se eka caityakI ora bhagI aura asAvadhAMnIke kAraNa eka sAdhako lAMgha gyii| isa pAtakase merI vidyAe~ bhI naSTa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 201 ho gayI aura maiM bahuta nirAza ho gyii| itanehImeM mujhe merI dhAya mAtA mila gyii| maiMne use ApakI khoja karanekA kAma sauMpA aura vahI Apako parvatase girate samaya gocakara mere pAsa le AyI hai| he nAtha ! isa samaya jahA~ hama loga khar3e haiN| aura jahA~ hamalogoMkA yahaM punarmilana huA hai, vaha sthAna paJcanada hImanta tIrthake nAmase prasiddha hai| isakA nAma to Apane pahale bhI sunA hogaa| vegavatIkI yaha bAteM sunakara vasudevako parama santoSa huaa| unhoMne vegavatIko vAraMvAra gale lagAkara apane Antarika premakA paricaya diyaa| isake bAda ve donoM jana eka tApasake AzramameM gye| aura usakI AjJA prApta kara vahIM para nivAsa karane lge| ___ ekadina vasudeva aura cegavatI nadIke taTapara baiThe hue prakRtike apUrva dRzyoMkA rasAsvAdana kara rahe the| usI samaya unheM nadImeM eka kanyA dikhAyI dI, jo nAgapAsase ba~dhI huI thI aura unhIM kI ora bahatI huI calI A rahI thii| yaha dekha, vegavatIne vasudevase use
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 neminAtha caritra bacAnekI prArthanA kI, ataH ve use bAhara nikAla lAye aura bandhanamukta kara usakI mUrchA dUra kI / svastha honepara kanyAne tIna pradakSiNAe~ dekara vasudevase kahA :"he mahApuruSa ! Apake prabhAvase merI vidyAe~ siddha huI haiM, isaliye maiM Apako anekAneka dhanyavAda detI huuN| zAyada Apa merA paricaya jAnaneke liye utsukaM hoMge, isaliye maiM Apako apanA vRttAnta sunAtI hU~, suniye vaitAbya parvatakI dakSiNa zreNImeM gaganavallabhapura nAmaka eka nagara thaa| usameM namivaMzotpanna vidyudaMSTra nAmaka eka rAjA rAjya karatA thaa| ekabAra vaha pazcima mahA videhameM gyaa| vahaoNpara eka pratimAghArI muniko dekhakara usane apane vidyAdharoMse kahA:-"yaha muni to bar3A hI upadracI mAlUma hotA hai, isaliye ise varuNa parvatapara le jAkara mAra ddaalo| usakI yaha bAta sunakara vidyAdharoMne use bahuta mArA, kintu zukladhyAnake yogase usa muniko kevala jJAna utpanna ho gayA / phalataH kevala jJAnakI mahimA karaneke liye dharaNendra vahA~para upasthita hue| unhoMne muni ke virodhiyoM para krodha kara unheM vidyAbhraSTa banA diyaa|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 203 apanI yaha avasthA dekhakara saba vidyAdhara gir3agir3Ane lge| unhoMne dInatApUrvaka kahA :-- "he svAmin ! hama nahIM jAnate ki yaha kauna haiM ? hamane inapara jo kucha atyAcAra kiyA hai, vaha vidyudaMSTrake Apa hamArA yaha aparAdha Adezase hI kiyA hai| kSamA kIjiye / " dharaNendra ne kahA :- " maiM ina munirAja ke kevalajJAnakA mahotsava karane AyA hU~ / tuma logoMne bar3A hI burA kAma kiyA hai / vAstavameM tuma bar3e pApI ho-bar3e ajJAnI ho| maiMne tumheM jo daNDa diyA hai, vaha sarvathA ucita hI hai, kintu tumhArI vinaya - anunaya sunakara mujhe phira tuma para dayA AtI hai| khaira, tumhArI vidyAe~ phira siddha ho sakeMgI, kintu isake liye tumheM bar3I ceSTA karanI pdd'egii| sAtha hI yadi tumaloga bhUlakara bhI kabhI tIrthakara, sAdhu aura zrAvakoMse dveSa karoge, to kSaNamAtrameM tumhArI vidyAe~ naSTa ho jAya~gI / pApI vidyudaMSTrakA aparAdha to bar3A hI bhayaMkara aura akSamya hai| use rohiNI Adi vidyAe~ kisI bhI avasthAmeM siddha na hoMgI 6 I
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 M neminAtha-caritra usake vaMzavAloMko bhI ina vidyAoMse vaMcita rahanA par3egA / hA~, yadi unheM kisI sAdhu yA mahApuruSake darzana ho jAyeMge, to usake prabhAvase yaha abhizApa naSTa ho jAyagA aura usa avasthAmeM ve ina vidyAoMko prApta kara skeNge|" ___itanA kaha dharaNendra apane vAsasthAnako cale gaye / vidyudaMSTrake vaMzameM Age calakara ketumatI nAmaka eka kanyA utpanna huI, jisakA byAha puMDarIka vAsudevake sAtha huaa| usane vidyAe~ siddha karaneke liye bar3I ceSTA kI, kintu dharaNendrakai abhizApase koI phala na huaa| usI 'vaMzameM merA janma huA aura maiMne bhI vidyAe~ siddha karane ke liye bar3A udyoga kiyaa| kintu yadi saubhAgya vaza Apake darzana na milate, to merA bhI vaha udyoga kadApi saphala na hotaa| merA nAma bAlacandrA hai / ApakI hI kRpAse merI vidyA siddha huI hai, isaliye maiM Apase vyAhakara sadAke liye ApakI dAsI bananA cAhatI huuN| isake alAvA Apa mujhase jo mA~geM, vaha bhI maiM deneke liye taiyAra huuN|"
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205. chaThA pariccheda yaha sunakara vasudevane kahA :-"he sundari ! kyA tuma mujhe vegavatI vidyA de sakatI ho? mujhe usakI AvazyakatA hai|" ___vAlacandrAne saharSa vaha cidyA vasudevako de dii| isake bAda vaha gaganavallabhapurako calI gayI aura vasudeva apane vAsasthAna-tApasa Azramako lauTa aaye| vahA~ Anepara vasudevane do rAjAoMko dekhA, jinhoMne usI samaya vrata grahaNa kiyA thA aura jo apane pauruSakI nindA kara rahe the| unase udvegakA kAraNa pUchanepara unhoMne vasudevase kahA: zrAvastI nagarImeM eNIcunna nAmaka eka rAjA hai, jo bahuta hI pavitrAtmA hai| usane apanI putrI priyaMgumaJjarI ke svayaMvarake liye aneka rAjAoMko nimantrita kiyA thA, parantu usakI putrIne unameMse kisIko bhI pasanda na kiyaa| isase una rAjAoMne ruSTa hokara yuddha karanA Arambha kiyA parantu priyaMgumaMjarIke pitA eNIputrane akele hI sabako parAjita kara diyaa| unake bhayase na jAne kitane rAjA bhAga gaye, na jAne kitane parvatoMmeM jA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 neminAtha-caritra chipe aura na jAne kitane jalameM samA gye| hama donoM bhI vahaoNse bhAgakara yahA~ cale Aye aura apanA prANa bacAneke liye hamane yaha tApasa veza dhAraNa kara liyA hai| "he mahApuruSa ! hameM apanI isa kAyaratAke liye bar3A hI aphasosa ho rahA hai|" yaha sunakara vasudevane pahale to unheM sAntvanA dI aura bAda ko jaba ve zAnta hue taba unheM jaina dharmakA upadeza diyaa| isase unhoMne jainadharmakI dIkSA le lI / isake bAda vasudeva zrAvastI nagarameM gye| vahA~para eka udyAnameM unhoMne eka aisA devamandira dekhA, jisake tIna daravAje the, mukhya dvArameM battIsa tAle jar3e hue the, isaliye ve dUsare dvArase praveza kara usake andara pahuMce / vahaoNpara devagRhameM unhoMne tIna mUrtiyA~ dekhiiN| jinameM se eka kisI RSikI, eka kisI gRhasthakI aura eka tIna pairake bhaiMse kI thii| ina mUrtiyoMko dekhakara unhoMne eka brAhmaNase isake sambandhameM pUchatAcha kii| usane kahA :-- yahA~ para jitazatru nAmaka eka rAjA the, jinake mRgadhvaja nAmaka eka putra thaa| unhIMke jamAnemeM yahA~
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA pariccheda 207 para kAmadeva nAmaka eka vaNika bhI rahatA thaa| vaha eka bAra apanI pazuzAlAmeM gayA / vahA~para daNDaka nAmaka gopAlane eka bhaiMsako dikhalAte hue usase kahA :-- "aba taka isa bhaisake pA~ca baccoMko maiM mAra cukA huuN| yaha isakA chaThAM bacA hai| yaha dekhane meM bahuta hI manohara hai| yaha janmate hI bhayase kaoNpane lagA aura dInatApUrvaka mere pairoM para gira pdd'aa| isase mujhe isa para dayA A gayI aura maiMne ise jItA chor3a diyaa| aba Apa bhI ise abhayadAna diijiye| mAlUma hotA hai ki yaha koI jAtismaraNa jJAna vAlA jIva hai|" yaha sunakara kAmadeva usa mahipako zrAvastImeM le gayA aura vahA~para rAjAse bhI prArthanA kara usane use abhayadAna dilaayaa| tabase vaha mahiSa nirbhaya hokara nagarameM vicaraNa karane lgaa| ekadina rAjakumAra mRga vajane usakA eka paira kATa ddaalaa| rAjAko yaha hAla mAlUma honepara ve sakhta nArAja hue aura unhoMne kumAra ko bahuta kucha bhalA-burA khaa| isase kumArako cairAgya sA A gayA aura usane usIdina dIkSA le lii| isake
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 neminAtha caritra aThArahaveM dina usa mahiSakI mRtyu ho gyii| tatpazcAta bAisaveM dina mRgadhvajako kevala jJAna utpanna huaa| isa avasara para aneka sura, asura, vidyAdhara aura rAjAoMne 'unakI sevAmeM upasthita ho unheM vandana kiyA aura unhoMne sabako dharmopadeza diyaa| upadeza samApta honepara rAjA jitazatrune pUchA :--he prabho! usa mahiSake sAtha ApakA kauna aisA ra thA, jisase Apane usakA paira kATa DAlA thA ?" kevalIne isa praznakA uttara dete hue kahA :-"eka samaya isa dezameM azvagrIvaM nAmaka eka ardha cakravartI rAjA thaa| usake mantrIkA nAma harizmazru thaa| vaha nAstika thA, isaliye sadA dharmakI nindA kiyA karatA thA aura rAjA Astika thA, isaliye vaha sadA dhArmika kAryoM kA Ayojana kiyA karatA thaa| isa prakArake virodhI kAryoM se una donoMkA virodha uttarottara bar3hatA hI gyaa| antameM ve donoM tripRSTha aura acala dvArA mAre gaye aura sAtaveM narakake adhikArI hue| vahA~se nikalakara vedonoM najAne kitanI yoniyoMmeM bhaTakate rhe|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 neminAtha caritra ise eka parivrAjakane vaza kara liyA thA, isaliye rAjAne use maravA ddaalaa| kintu usake vazIkaraNakA prabhAva isapara itanA adhika par3A ki yaha avataka usakI haDDiyA~ dhAraNa kiye rahatI hai|" ___ yaha sunakara vasudevane apane mantrabalase usake vazIkaraNakA prabhAva naSTa kara diyaa| isase vaha phira apane pati rAjA jitazatruke pAsa calI gayI / rAjA jitazatrune isa upakArake badalemeM vasudevake sAtha apanI ketumatI nAmaka vahinakA vivAha kara diyaa| vasudeva vahIM Thahara gaye aura usakA Atithya grahaNa karane lge| dhIre-dhIre yaha samAcAra rAjA jarAsandhake kAnoM taka jA pahu~cA / usane Dimbha nAmaka dvArapAlako rAjA jitazatruke pAsa bhejakara vasudevako bulA bhejaa| Dimbha savArIke liye eka ratha bhI lAyA thA / vasudeva usImeM baiTha usake sAtha rAjagRha nagarameM gye| parantu vahA~ pahu~cate hI rAjakarmacAriyoM ne unheM kaida kara liyaa| isa akAraNa daNDakA kAraNa pUchane para unhoMne batalAyA ki ekajJAnIne jarAsandhase kahA hai ki jo nandiSeNAko vazIkaraNake
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.chaThA pariccheda 225 simicsmmm prabhAvase mukta karegA, usIke putra dvArA jarAsandhakI mRtyu hogii| isaliye hamalogoMne Apako kaida kiyA hai|" - itanA kaha ve loga vasudevako vadha-thAnameM le gaye / vahA~para vadhika pahalese hI taiyAra baiThe the| jyoM hI ve unheM mAraneko uThe tyoMhI bhagIrathI nAmaka eka dhAtrI vahA~ AyI aura vasudevako unake hAthoMse chInakara AkAzamArga dvArA unheM gandhasamRddhapura nAmaka nagarameM uThA le gyii| bAta yaha huI ki vahA~ke rAjA gandhArapiGgalake prabhAvatI nAmaka eka kanyA thii| kisI jJAnIse 'pUchane para use mAlUma huA ki usakA vivAha vasudevake sAtha hogaa| isaliye unhoMne bhagIrathIko unheM le Ane ke liye bhejA thaa| vaha ThIka usI samaya rAjagRhameM pahu~cI, jisa samaya vadhikagaNa vasudevako mAranekI taiyArI kara rahe the| vasudevako unake hAthoMse chIna lene para ve saba avAk bana gaye aura apanAsA mu~ha lekara apaneapane ghara cale gye| udhara gandhapiGgalane vasudevake sAtha prabhAvatIkA vivAha kara diyA, isaliye ve vahIM sukhapUrvaka dina bitAne lge| Frki FM ..15
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 neminAtha caritra isa prakAra sukozalA tathA aneka vidyAdhara aura bhUcara rAjAoMkI kanyAoMse vivAha kara vasudeva aba sukozalAkai gharameM rahane lage aura vahIMpara AnandapUrvaka apanA samaya vyatIta karane lage / sAtavA~ pariccheda kanakavatIse vasudevakA vyAha isI bharata kSetra meM vidyAdharoMke bhI nagaroMko lajjita karanevAlA peDhAlapura nAmaka eka nagara thA / vahaoNpara mahARddhivAna aura aizvaryameM indrake samAna harizcandra nAmaka rAjA rAjya karate the / unakI paTarAnIkA nAma lakSmIbatI thaa| vaha jaisI guNavatI thI, vaisI hI rUpavatI aura 'pati-parAyaNA bhI thI / rAjA harizcandrako vaha prANake samAna priya thI / I
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA pariccheda 220 ___ kucha dinake bAda rAnIne eka sundara putrIko janma diyaa| vaha rUpameM sAkSAt lakSmIke samAna thI, isaliye usake mAtA-pitA use dekhakara bahuta hI Anandita hue / usake pUrvajanmake pati kuverane usa samaya prasannatApUrvaka suvarNakI vRSTi kI, isaliye uttakA nAma kanakavatIrakkhA gayA / usake lAlana-pAlanake liye kaI dhAtriyA~ niyukta kara dI gyii| jaba kanakavatI dhIre-dhIre bar3I huI taba rAjAne zIghra hI usakI zikSA-dIkSAkA prabandha kiyaa| usakI buddhi bahuta hI tIna thI, isaliye usane thor3e hI dinoMmeM aneka vidyA-kalA tathA vyAkaraNa, nyAya, chanda, alaMkAra aura kAvyAdika zAstroMmeM nipuNatA prApta kara lii| vANImeM to vaha mAno sAkSAt sarasvatI hI thii| gAyana-vAdana tathA anyAnya kalAoMmeM bhI vaha apanA sAnI na rakhatI thii| kanakavatIne kramazaH kizorAvasthA atikramaNa kara yuvAvasthAmeM padArpaNa kiyaa| rAjA harizcandrako aba usake 'vyAhakIphika huii| isaliye unhoMne usake anurUpa varakI bahuta khoja kara lii| kintu ve jaisA cAhate the, vaisA vara
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 - neminAyacaritra kahIM bhI dikhAyI na diyaa| antameM unhoMne svayaMvara karanA sthira kiyaa| unake Adezase zIghra hI eka suzobhita aura vizAla sabhAmaNDapa taiyAra kiyA gayA aura svayaMvara meM bhAga lene ke liye bhinna-bhinna dezake rAjAoMko nimantraNa-patra bhI de diye gye| eka dina kanakavatI apane kamaremeM ArAmase baiThI huI thii| itane hI meM kahIMse eka rAjaha~sa Akara usakI khir3akImeM baiTha gayA / usakA varNa kapUra ke samAna ujjvala aura caMcu, caraNa tathA locana azoka vRkSaka nUtana patroMkI bhAMti aruNa the| vidhAtAne mAno ta paramANuoMkA sAra saMgraha kara usake paMkhokI racanA kI thii| usake kaMThameM sone dhuMvara baMcha hue aura usakA svara bahuta hI madhura thaa| vaha jisa samaya Thumaka Thumaka kara calatA thA, usa samaya aisA mAlUma hotA thA, mAno vaha nRtya kara rahA hai| rAjakumArI kanakavatI isa manohara haeNsako dekhakara apane manameM kahane lagI :-"mAlUma hotA hai ki yaha kisIkA palAU ha~sa haiN| yadi aisA na hotA to isake
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ pariccheda 229 kaMThameM yaha ghuMgharU kyoM baMdhe hote ! oha ! kitanA sundara pakSI hai ! mujhe to yaha bahuta hI pyArA mAlUma hotA hai / maiM ise pakar3e binA na rahU~gI / yaha cAhe jisakA ho, kintu maiM aba ise apane hI pAsa rakkhU~gI / " isa prakAra vicAra kara usa ha~sa - gAminI kanyAne gavAkSameM baiThe hue usa haeNsako pakar3a liyaa| isake bAda vaha apanA kamala samAna komala hAtha usake badana para phirA-phirA kara use bar3e premase dulArane lgii| itanehI meM usakI eka sakhI A pahu~cI / usane usase kahA :"dekho sakhI ! maiMne yaha kaisA var3hiyA ha~sa pakar3A hai ! tuma zIghra hI isake liye sonekA eka pIMjar3A le Ao / maiM usameM ise banda kara dU~gI, varnA yaha jaise dUsare sthAnase ur3akara yahA~ AyA hai, vaisehI yahA~se kisI dUsare sthAnako ur3a jAyagA / " kanakavatIkI yaha bAta sunakara usakI sakhI pIMjar3A lene calI gyii| idhara usa ha~sane manuSyakI bhASAmeM bolate hue rAjakumArIse kahA :- "he rAjaputrI ! tuma bar3I samajhadAra ho, isaliye maiM tumase tumhAre hitakI eka
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- 230 neminAtha-caritra bAta kahane AyA huuN| mujhe pIjar3emeM vanda karanekI jarUrata nhiiN| tuma bhI mujhe chor3a do| maiM tumase bAtacIta kiye binA yahA~se kadApi na jaauuNgaa|" ___haeNsakI yaha bAteM sunakara kanakavatI cakita ho gyii| usane kabhI bhI kisI pakSIko isa taraha manuSyakI bolImeM. bAteM karate dekhA sunA na thaa| isaliye usane use chor3ate hue kahA :-he haeNsa ! tuma vAstavameM eka rata ho| lo, maiM chor3e detI huuN| tumheM jo kahanA ho, vaha sahapa kho|" ___ haMsane kahA :-'he rAjakumArI ! suno, caitAbya parvatapara kozalA nAmaka eka nagarI hai| usameM kozala nAmaka eka vidyAdhara rAja karatA hai| usake devI samAna sukozalA nAmaka eka putrI hai| usakA pati parama guNavAna aura yuvA hai| rUpameM to mAno usake jor3ekA dUsarA puruSa vidhAtAne banAyA hI nhiiN| puruSoMmeM jisa. prakAra vaha sundara hai, usI prakAra tuma striyoMmeM sundarI ho| tuma donoMko dekhakara mujhe aisA mAlUma huA, mAno eka sUtrameM bAndhale ke liye hI vidhAtAne isa
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ NA sAtavoM pariccheda 231 jor3IkI sRSTi kI hai| maiMne yaha socakara ki tuma donoM kA vivAha maNikAJcanakA yoga ho sakatA hai isIliye yaha ceSTA Arambha kI hai| AzA hai ki isase tuma aprasanna na hogii| tumheM dekhaneke bAda kumArake sAmane maiMne tumhAre rUpa kA varNana kiyA thaa| isase unake hRdayameM bhI tumhAre prati premabhAva utpanna ho gayA hai| ve tumhAre svayaMvarameM avazyahI pdhaareNge| AkAzameM agaNita nakSatra honepara bhI jisa prakAra candrako pahacAnanemeM koI kaThinAI nahIM par3atI, usI prakAra unako pahacAnanemeM bhI tumheM koI kaThinAI na pdd'egii| apane rUpa, yauvana aura apanI tejasvitAke kAraNa, hajAra rAjakumAroMke bIcameM honepara bhI ve sabase pahale tumhArA dhyAna AkarSita kara leNge| he rAjakumArI ! yadi tuma unase vivAha karogI, apanI jayamAla unake galemeM DAlogI, to avazya hI tumhArA jIvana sukhamaya bana jaaygaa| tuma apaneko dhanya samajhane lgogii|" itanA kaha usa ha~sane rAjakumArIse vidA maaNgii|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Man- m an 232 neminAtha caritra kintu rAjakumArI usakI bAteM sunakara mantra-mugdhakI bhA~ti eka dRSTi se usakI ora dekha rahI thii| use mAno apane tana-manakI bhI sudhi na thii| jaba haeNsa vahA~se ur3ane lagA, taba use hoza AyA / vaha apane donoM hAtha phailAkara usakI ora isa prakAra dekhane lagI, mAno use bulA rahI ho / haeNsane AkAzase usake una phailAye hue hAthoMmeM eka citra DAlate hue kahA :--'he bhadra ! yaha usI yuvakakA citra hai, jisake rUpakA varNana maiMne tumhAre sAmane kiyA hai| citra citra hI hai| yaha merI kRti hai| isameM doSa ho sakatA hai, kintu kumArameM koI doSa nahIM hai| isa citrako tuma apane pAsa rakhanA / isase svayaMvarake samaya kumArako pahacAnameM tumheM kaThinAI na hogii|" ___rAjakumArI usa citrako dekhakara prasanna ho uThI / usane ha~sakI ora pukAra kara kahA :- "he bhadra ! kyA tuma yaha na batalAoge ki vAstavameM tuma kauna ho? mujhe to tumhArA yaha rUpa kRtrima mAlUma par3atA hai|" ____kumArIkI yaha bAta sunakara ha~sa rUpadhArI usa vidyAdharane apanA asalI rUpa prakaTa karate hue kahA :-"he
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 sAtavA~ pariccheda kumArI !, maiM candrAtapa nAmaka vidyAdhara huuN| tumhArI aura tumhAre bhAvI patikI sevA karane ke liye hI maiMne yaha rUpa dhAraNa kiyA thaa| haoN, tumase maiM eka bAta aura batalA denA cAhatA hU~ ki svayaMvarake dina tumhAre patideva zAyada dUsare ke dUta vanakara yahA~ Ayage / isaliye tuma unheM pahacAnanemeM bhUla na krnaa|" ___ itanA kaha, kanakavatIko AzIrvAda de, vaha vidyAghara vahA~se calA gyaa| usake cale jAne para kanakavatI usa citrako vAraMvAra dekhane lgii| vaha apane manameM kahane lagI :- "jisakA citra itanA sundara hai to vaha puruSa na jAne kitanA sundara hogaa|" vaha tanamanase usa para anurakta ho use kabhI kaMTha, kabhI zira aura kabhI hRdayase lagAne lgii| usake netra mAno usake darzana se rApta hI na hote the| vaha mana-hI-mana usIko patirUpameM pAneke liye Izvarase prArthanA karane lgii| udhara candrAtapa vidyAdharako yaha dhuna lagI thI, ki kanakavatIkA vivAha vasudevake hI sAtha honA cAhiye / isaliye vaha kanakavatIke hRdayameM vasudevakA anurAga utpanna
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ paricchaka 249 orase unapara camara DhAla rahI thIM, dUsarI ora bandIjanoM kA dala unakA guNakIrtana karatA huA unake Age-Age cala rahA thaa| kuvera haeNsa para savAra the aura unake pIchepIche anyAnya devatAoMkA dala calatA thaa| ___ jisa samaya kuvera apane dalabalake sAtha sabhA-maNDapameM pahuMce, usa samaya sArA maNDapa jaga magA uThA / deva aura devAGganAoMse ghire hue kuberakI upasthitike kAraNa vahA~para sAkSAt svargakA dRzya upasthita ho gyaa| ___kuvera aura vasudevake Asana grahaNa karane para anyAnya rAjA tathA vidyAdharoMne bhI apanA-apanA Asana grahaNa kiyA / isI samaya kuberane vasudevako kuvera-kAntA nAmaka eka aMgUThI pahananeko dii| vaha aMgUThI arjuna suvarNakI banI huI thI aura usapara kuverakA nAma likhA huA thaa| use kaniSThikA uMgalImeM pahanate hI vasudeva bhI kuberake samAna dikhAyI dene lge| yaha eka bar3e hI AzcaryakA viSaya bana gyaa| saba loga kahane lage-~"aho ! kubera yahA~para do rUpa dhAraNa kara padhAre haiN|" cAroM ora bar3I dera taka isIkI carcA hotI rhii| . ..
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha- caritra yathAsamaya divya vastrAlaGkAroMse sajjita, hAthameM puSpoMkI jayamAla liye hue, sakhiyoMse ghirI huI kanakavatIne rAja haeNsinIkI bhA~ti mandagatise svayaMvarake maNDapameM padArpaNa kiyA | padArpaNa karate hI cAroM orase sau-sau dRSTiyA~ eka sAtha hI usa para jA pdd'ii| ekavAra kanakavatIne bhI A~kha uThAkara cAroM ora dekhA / usakI dRSTi una rAjA 1 mahArAjA aura rAjakumAroMke samUhameM vasudeva kumArako khoja rahI thI / usane unheM citra aura dUtake vezameM dekhA thA, isaliye vaha unheM bhalI bhA~ti pahacAnatI thI, kintu Aja svayaMvara saNDapameM ve use dikhAyI na dete the / ataH usane caJcala netroM dvArA vaha sthAna do tIna bAra dekha DAlA, kintu kahIM bhI unakA patA na claa| isase usakA mukha- kamala murajhA gayA aura usake cehare para viSAdakI zyAma chAyA spaSTa rUpase dikhAyI dene lagI / vaha isa prakAra udAsa ho gayI, mAno kisIne usakA sarvasva chIna liyA ho / maNDapameM anyAnya rAje mahArAje paryApta saMkhyA meM upasthita the, kintu usane unakI ora A~kha uThAkara dekhA bhI nhiiN| isase cintA utpanna hoM 250 *
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavIM pariccheda 251 gayI, ki unake vezavinyAsameM kahIM koI truTi to nahIM hai, phalataH ve vAraMvAra apane vastrAbhUSaNAMkI ora dekhane lage, kintu kanakavatI dasase masa na huI / usakI yaha avasthA dekhakara eka sakhIne kahA :- "he sundari 1 yahI upayukta samaya hai / ina rAjAoMmeM se jise tuma pasanda karatI ho, use aba jayamAla pahanAne meM vilamba mata karo !" kanakavatIne kuNThita hokara kahA :- "he sakhI ! maiM jayamAla kise pahanAU~? maiMne jise pasanda kiyA thA, apanA hRdaya hAra banAnA sthira kiyA thA, vaha khojane para bhI isa samaya kahIM dikhalAyI nahIM detA / " yaha kahate-kahate kanakavatIkI A~khoM meM A~sU bhara aaye| vaha apane manameM kahane lagI :- " hA daiva ! aba maiM kyA karUM aura kahA~ jAUM 1 yadi mujhe vasudeva kumAra na mileMge, to merI kyA avasthA hogI 1 hA deva ! ve kahA~ cale gaye ?" > isI samaya kanakavatIkI dRSTi kubera para jA pdd'ii| ve use dekhakara muskurAne lage / unakI usa muskurAhaTa meM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 neminAtha-cAratra vyaMga chipA huA thA / isaliye caturA kanakavatI turanta samajha gayI, ki usakI isa viDambanAmeM avazya kuverakA "kucha hAtha hai / isaliye vaha unake sAmane jA khar3I huI aura hAtha jor3akara dInatApUrvaka kahane lagI :- "he deva ! pUrva janmakI patnI samajha kara Apa mujhase dillagI na kIjiye | mujhe sandeha hotA hai ki mere prANanAthako ApahIne kahIM chipA diyA hai / he bhagavan ! kyA Apa merA yaha sandeha dUra na kareMge ?" kanakacatIkI yaha prArthanA sunakara kubera ha~sa par3e / unhoMne vasudevakI ora dekhakara kahA :- "he mahAbhAga ! merI dI huI usa aMguThIko aba apanI uMgalIse nikAla dIjiye / " 4 kuberakI yaha AjJA sunakara vasudevane uMgalI se vaha aMgUThI nikAla dI / nikAlate hI ve punaH apane svAbhAvika rUpameM dikhAyI dene lage / kanakavatI unheM dekhate hI Anandase pulakita ho utthii| usane turanta apanI jayamAla unake galemeM DAla dI / kubera bhI isa maNikAJcana yogase prasanna ho uThe / unakI AjJAse devatAoMne AkAzameM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmm.. wwww neminAtha caritra koMne kUpa, tAlAba aura nadiyoMkA jala pI-pIkara unheM khAlI kara DAlA, senAke calanese itanI dhUla ur3atI thI, ki usake kAraNa AkAzameM dUsarI bhUmi sI pratIta hone lagatI thI / rAjA niSadha apane nagara pahuMcaneke liye itane adhIra ho rahe the, ki ve kisI bhI vina-vAdhAkI paravAha na kara tUphAnakI taraha nizcita mArga pAra karaneke bAda hI vizrAmakA nAma lete the| ___ ekadina nirdiSTa sthAna para pahuMcane ke pahalehI mArgameM sUryAsta ho gyaa| andhakArameM jala, sthala, gar3hA yA TIlA kucha bhI dikhAyI na detA thaa| aisI avasthAmeM senAke liye Age bar3hanA bahutahI kaThina ho gyaa| A~khe hone para bhI saba loga andhekI taraha idhara-udhara bhaTakane aura ThokareM khAne lge| senAkI yaha avasthA dekhakara nalane godameM leTI huI damayantIse kahA :-"priye ! isa samaya hamArI senA andhakArake kAraNa vicalita ho rahI hai| tumheM isa samaya apane tilaka-bhAskarako prakAzita kara senAko Age bar3hanemeM sahAyatA karanI caahiye|" patidevake yaha vacana sunakara damayantIne jala lekara
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 275 apanA lalATa dho diyaa| phalataH usakA tilaka andha- kAra meM sUrya kI bhA~ti prakAzita ho uThA aura usI prakAzameM samasta senA usa dina kA rAstA taya kara nirdiSTa sthAnameM jA pahu~cI / dUsare dina mArga meM nalako eka pratimAdhArI munirAja dikhAyI diye| unake cAroM ora bhramara isa taraha cakkara kATa rahe the| jisa taraha madhura rasa aura parAgake phera meM ve kamalake AsapAsa cakara kATA karate haiN| unheM dekhate hI nalakumAra apane pitAke pAsa daur3a gaye aura unase kahane lage :- " pitAjI ! kyA Apane ina -nirAjako nahIM dekhA 1 caliye, inheM candana kIjiye aura rAha calate inake darzanakA puNya lUTiye / dekhiye, yaha munirAja kAyotsarga kara rahe haiN| kisI madonmatta hAthIne khujalI miTAneke liye apanA gaNDasthala inake zarIrase ragar3a diyA hai| mAlUma hotA hai ki vaisA karate samaya usakA madajala munirAjake zarIra meM laga gayA hai aura usIkI sugandhase yaha madhu lolupa bhauMroMkA dala yahA~ khiMca AyA hai| ina bhauMroMne munirAjako na jAne kitanA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 - neminAtha-caritra kATA hai, kintu phira bhI ve parizaha sahana kara rahe haiN| hAthI dvArA utpIr3ita honepara bhI apane sthAna yA dhyAnase na DiganevAle munirAjakA anAyAsa darzana honA vAstavameM bar3e saubhAgyakA viSaya hai|" ___putrake yaha vacana sunakara nipadharAjako bhI usa munirAja para zraddhA utpanna huii| ve apane putra aura parivArake sAtha unake pAsa gaye aura unako candana kara kucha derataka unakI sevA kii| isake bAda unakI rakSAkA prabandha kara ve vahA~se bhI Age bar3e aura zIghra hI kozalA nagarIke. samIpa jA phuNce| nalane damayantIko use dikhAte hue kahA :-"priye ! dekho, yahI jina caityoMse vibhUSita. hamArI nagarI hai|" nalake yaha kahanepara damayantIne una vizAla jina catyoMko dekhaa| unake bAtha darzanase hI usakA hRdaya matta mayUrakI bhaoNti thiraka utthaa| usane utsAhita hokara kahA :-"maiM dhanya hU~ jo mujhe Apa jaise pati mile, jo isa ramaNIya nagarIke svAmI haiN| maiM ina caityoMkI nityaH vandanA kiyA kruuNgii|"
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 277 idhara niSadharAjake AgamanakA samAcAra pahalehI 'nagarameM phaila gayA thA, isaliye janatAne unake svAgatakI pUrI taiyArI kara rakhI thii| nagarake sabhI rAste dhvajA aura patAkAoMse sajA diye gaye the| ghara-ghara maMgalAcAra ho rahA thaa| nipadharAjane acchA dina dekhakara apane donoM putra aura putravadhUke sAtha nagara praveza kiyA / nipadharAjane yahA~para bhI apanI orase nalakA vivAhotsana manAyA aura dIna tathA AzritoMko dAnAdi dekara santuSTa kiyaa| isake bAda nala aura damayantIne bahuta dinoMtaka apanA samaya AnandapUrvaka vyatIta kiyaa| antameM rAjA niSadhako vairAgya utpanna huA, isaliye unhoMne nalako apane siMhAsanapara baiThA kara aura kuverako yuvarAja banAkara dIkSA le lii| nalakumAra parama nyAyI aura nItijJa the, isaliye unhoMne isa gurUtara bhArako AsAnIse uThA liyA / ve santAnakI hI bhA~ti prajAkA pAlana karate the aura usake duHkhase duHkhI tathA sukhase sukhI rahate the| apane isa guNake kAraNa ve zIghrahI janatAke prema-bhAjana
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThavA pariccheda vipattikA zikAra honA par3atA hai, to kabhI kisI vipattikA - jisa sthAnapara stha khar3A kiyA thA, usa sthAnaparaM Akara nalane dekhA, to rathakA kahIM patA bhI na thaa| kevala sArathI duHkhita bhAvase eka 'ora khar3A thaa| usane nalako batalAyA, ki jisa samayaH Apa bhIloMko khader3ane gaye the, usI samaya bhIloMkA eka dUsarA dala yahA~ AyA aura usane vaha stha mujhase chIna liyaa| yaha sunakara nala avAk ho gye| kahane sunanekI koI bAta bhI na thii| daiva durbalakA ghAtaka huA hI karatA hai| aba ve sArathIko kozalA nagarIkI ora bidA kara cupacApa vahA~se cala par3e aura damayantIkA hAtha pakar3akara usa bhayaMkara jaMgalameM * bhaTakane lge| becArI damayantI para aisI musIbata kabhI na par3I thii| usake komala paira vanakI kaThina bhUmimeM vicaraNa karanese kSata-vikSata ho gye| kahIM usake pairoMmeM kA~Te cubha jAte, to kahIM kuzake muul| usake pairoMse raktakI dhArI bahane lgii| vaha jidhara paira rakhatI udharakI hI
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 neminAtha caritra bhUmi raktaraJjita bana jaatii| isa prakAra damayantIne apane raktase usa vana-bhUmiko mAno indravadhUTiyoMse pUNa banA diyaa| nalane use ArAma pahuMcAneke liye apanI dhotI phAr3akara usake donoM pairoMmeM paTTI bA~dha dI, kintu isase kyA hotA thaa| jisane kabhI mahalake bAhara paira bhI na rakkhA thA, usake liye isa taraha vanavana bhaTakanA bahuta hI duSkara thaa| ____ damayantI vAraMvAra thakakara vRkSoMke nIce baiTha jaatii| 'nala apane vastrase usakA pasInA pochate aura use havA krte| damayantI jaba pyAsI hotI, tRpAke kAraNa jaba usakA kaMTha sUkhane lagatA, taba nala palAza pattoMkA donA banAkara kisI sote yA nadIse usake liye jala bhara lAte aura usase tRpA nivAraNa krte| yaha saba karate hue unakA hRdaya vidIrNa huA jAtA thA, apanI hRdayezvarIkI yaha dayanIya dazA dekhakara unakI A~khoMmeM A~sU bhara Ate the, kintu lAcArI thii| yaha saba sahana karaneke sivA aura koI upAya bhI na thaa| ekadina damayantIne pUchA:-nAtha ! abhI yaha
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 301 jaMgala aura kitanA bAkI hai ? abhI ise pAra karane meM kitane dina lageMge ? mujhe to aisA mAlUma hotA mAnoM isa jaMgalameM hI mere jIvanakA anta A jAyagA / " nalane kahA :- "priye ! yaha jaMgala to sau yojanakA hai jisameMse hama logoMne zAyada hI pA~ca yojana abhI pAra kiye hoM / kintu vicalita honekI jarUrata nahIM / jo manuSya vipattikAlameM dhairya se kAma letA hai, vahI antameM sukhI hotA hai / " isa tarahakI bAteM karate hue donoM jana jaMgalameM cale jA rahe the / dhIre-dhIre zAma huI aura sUrya bhagavAna bhI asta ho gaye / nalane dekhA ki aba damayantI bahuta thaka gayI hai, sAtha hI rAtrike samaya jaMgalameM Age bar3hanA ThIka bhI nahIM, isaliye unhoMne azokavRkSake patte tor3akara usake liye eka zaiyyA taiyAra kara dii| isake bAda unhoMne damayantIse kahA : - "priye ! aba tuma isa zaiyyA para vizrAma karo / yadi tumheM thor3I derake liye bhI nidrA A jAyagI, to tuma apanA sArA duHkha bhUla jAogI / *
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 neminAtha-caritra duHkhI manuSyako nidrAmeM hI thor3IsI zAnti mila sakatI hai|" - damayantIne kahA :-'he deva ! mujhe mAlUma hotA hai mAno pazcima ora koI hiMsaka prANI chipA huA hai| dekhiye, gAyeM bhI kAna khar3e kiye usI orako dekha rahI haiN| yadi hamaloga yahA~se kucha Age calakara ThahareM to bahuta acchA ho|" ____ nalane kahA :-"priye ! tuma bahuta hI Darapoka ho, isaliye aisA kahatI ho| yahA~se Age bar3hanA ThIka nhiiN| Age tapasviyoMke Azrama haiN| ve saba mithyA dRSTi haiN| unake saMgase samyaktva usI prakAra naSTa ho jAtA hai, jisa prakAra khaTAI par3aneke kAraNa dUdha apanI svAbhAvika gandha aura svAdase rahita vana jAtA hai| vizrAmake liye isa samaya yahI sthAna sabase acchA hai| tuma nizcinta hokara so rho| yadi tumheM bhaya mAlUma hotA hai, to maiM aMgarakSakakI bhaoNti sArI rAta paharA duuNgaa|" patidevake yaha vacana sunakara damayantI nizcinta ho gyii| nalane usakI zaiyyApara apanA arghavastra cichA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThanoM pariccheda diyaa| tadanantara damayantI paJca parameSThIkA smaraNa karatI huI usI zaiyyA para leTa rahI aura gaharI thakAvaTake kAraNa use zIghra hI nidrA A gyii| damayantIke sojAnepara, daiva durvipAkase nalake hRdayameM eka vicArakA udaya huA / ve apane manameM kahane lage:"sasurAla jAkara rahanA bahuta hI burA hai, parale darajekI nIcatA hai| uttama purupa kadApi aisA nahIM krte| mujhe bhI yaha vicAra chor3a denA caahiye| vahA~ jAkara rahanese merA apamAna hogA, merI maryAdA naSTa ho jaaygii| isaliye vahA~ jAnA ThIka nhiiN| kintu damayantI mere isa prastAvase zAyada sahamata na hogii| use apane pitAke yahA~ sukha milanekI AzA hai, isaliye vaha to vahIM calane para jora degii| vaha vahaoNpara sukhI bhI ho sakatI hai, cAhe to vahA~ saharSa jA sakatI hai, maiM use rokanA bhI nahIM cAhatA, kintu maiM vahA~ kyoM jAU~ ?" nala var3I cintAmeM par3a gye| damayantI unake sAtha thii| vaha apane mAyake jAnA cAhatI thI, kintu nalako isameM apamAna dikhAyI detA thA, isIliye ve asamaMjasameM
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 neminAtha caritra par3a gye| dUsare hI kSaNa unake hRdayameM vaha bhayakara vicAra utpanna huA, jisake kAraNa una donoMkA vaha rahA-sahA sukha bhI naSTa ho gayA, jo eka dUsareke sAtha rahanese unheM usa jaMgalameM bhI prApta hotA thaa| ve kahane lage:-"yadi apane hRdayako patthara banAkara maiM damayantIko yahIM chor3a dUM, to phira maiM jahA~ cAhU~ vahA~ jA sakatA huuN| damayantI parama satI hai| apane satItvake prabhAvase sarvatra usakI rakSA hogii| kisIkI sAmarthya nahIM jo use kisI prakArakI hAni pahuMcA ske| basa, yahI vicAra uttama hai| isIko ava kArya rUpameM pariNata karanA cAhiye / " . isa prakAra nalane kucha hI kSaNoMmeM damayantIko, usa damayantI ko jo unheM prANase bhI adhika priya thI, hiMsaka prANiyoMse bhare hue jAlameM sotI huI avasthAmeM chor3a jAnA sthira kara liyaa| unhoMne damayantIkI zaiyyA para apanA jo vastra bichA diyA thA, use churIse AdhA kATa liyaa| isake bAda damayantIke vastra para apane rudhira se nimnalikhita do zloka likhakara ve A~sU bahAte hue cupacApa vahA~se eka tarapha cala diye|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra - 1 - - : - A - apanI motI huI priyAko dekhate jAte the / (pRSTha 305)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ T AThava pariccheda vidameSu yAtyadhvavaTAkatayI dizA 1 kozaleSu ca tadvAmastayorekena kenacit // 1 // IT FIT - gaccheH svacchAzaye / vezma, piturvA zvasurasya vA / 2 2404 d d d d i H tu kApi na sthAtumutsahe he vivekini ! // 2 // ", E Raine 2N arthAt jisa dizA meM vaTavRkSa hai, usI dizA meM ta vidarbha deza jAnekA rAstA hai aura usakI bAyIM orase jo rAstA jAtA hai, vaha, kozala dezakI ora gayA hai| he vivekini ! ina domeMse icchAnusAra eka rAsteko pakar3akara tuma, pitA yA zvasurake yahA~ calI jAnA: / tuma ina domeMse kisI bhI eka sthAnameM raha sakatI ho, parantu sto "" merI icchA to kahIM bhI rahanekI nahIM hotI " 8) & fy pa " yaha saba kArravAI karane ke bAda nala usa sthAnase to cala diye, kintu unako isase santoSa na hotA thA / -- ve ! bAraMbAra siMhakI bhA~ti : ghUma-ghUmakara apanI sotI huI : priyAko dekhate jAte the ! - jaba ve usase kucha dUra nikala gaye, aura usakA dikhalAI denA banda ho gayA, taba unakA hRdaya macala par3A / ve apane manameM kahane lage yaha bahuta hI curA kiyaa| damayantI- mujhapara vizvAsakara 20
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 neminAya-paritra vimbakA pUjana krtii| isake sAtha hI vaha taraha-tarahake vrata, upavAsa aura tapakA bhI anuSThAna krtii| aura jaba ve pUrNa hote tava parama zrAvikA kI bhA~ti bIja rahita prAsuka phalodvArA pAraNakara unakI pUrNAhuti krtii| / - isa prakAra damayantIke dina japatapameM vyatIta ho rahe the| udhara do-cAra dinake bAda sArthavAhakako damayantIkA smaraNa aayaa| usane jaba dekhA, ki usakA kahIM patA nahIM hai, taba use bar3IhI cintA huI aura vaha vApasa lauTakara damayantIkI khoja karane lgaa| antameM usa guphAke andara damayantIse usakI bheTa ho gyii| jisa samaya vaha vahA~ pahu~cA usa samaya damayantI jina bimbakA pUjana kara rahI thii| use sakuzala dekhakara sArthavAhakakI cintA dUra ho gayI aura vaha use praNAma kara vinayapUrvaka usI jagaha baiTha gyaa| . . . . . . prabhu pUjA samApta honepara damayantIne sArthavAhakakA svAgata kiyA aura bar3e premase usakA kuzala samAcAra puuchaa| isI samaya unakA zabda sunakara kucha tApasa bhI usa guphAmeM jA pahuMce aura vahIM baiThakara unakI bAteM sunane
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 323 lge| varSAke dina to the hI, zIghrahI bAdala ghira Aye 1 aura muzalAdhAra vRSTi hone lgii| usa guphAmeM itanA * sthAna na thA, ki saba tApasoMkA usameM samAveza ho sake / isaliye ve saba varSAke kAraNa vyAkula ho uThe / unhoMne damayantIse pUchA :- " isa samaya homaloga kahA~ jAyeM aura kisa prakAra isa jalase apanI rakSA kareM ?" - damayantIne unakI ghabar3AhaTa dekhakara unheM sAntvanA - dI aura unake cAroM ora eka rekhA khIMcakara kahA :"yadi maiM satI, parama zrAvikA aura sarala cittavAlI ho to bAhara mUsalAdhAra vRSTi hone para bhI isa rekhAke andara eka bhI bU~da na gire / " damayantIke mukhase yaha cacana nikalate hI utane sthAnameM isataraha jalakA giranA banda ho gayA, mAno kisIne chAtA tAna diyA ho / usakA yaha camatkAra dekhakara saba tApasa bar3e vicAra meM *par3a gaye aura apane manameM kahane lage ki niHsandeha yaha - koI devI hai / varnA mAnuSImeM itanI zakti kahA~ ki vaha isa prakAra pRthvIpara jalakA giranA roka de / "aisA saundarya bhI mAnuSImeM honA asambhava hI hai / astu / 1
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra isake bAda usa vasanta sArthavAhakane pUchA : hai devi ! Apa yaha kisa devatAkA pUjana kara rahI haiN|" damayantIne kahA :- "yaha tInoM lokake nAva arihanta devakA bimba hai / yaha paramezvara haiM aura manavAJchita denevAle haiM / inhIMkI ArAdhanAke kAraNa maiM yahAeN nirbhaya hokara rahatI hU~ / inake prabhAvase mujhe vyAghrAdikra hiMsaka prANI bhI hAni nahIM pahu~cA sakate / " isa prakAra arihanta bhagavAnakI mahimAkA varNana kara damayantIne sArthavAhakako ahiMsAmUlaka jainadharma kaha sunAyA! use sunakara usane jainadharma svIkAra kara liyaa| una tApasoMne bhI usake upadezase sandeha, rahita jinadharma svIkAra kiyA aura apane tApasa dharmako tyAga diyA / . isake bAda vasanta sArthavAhakane usI jagaha eka. naMgara basAyA aura vahA~para zAntinAtha bhagavAnakA eka caitya banavAkara usameM apanA sArA dhana lgaayaa| isake bAda vaha sArthavAhaka samasta tApasa aura usa nagarake nivAsI' loga Arhata dharmakI sAdhanA karate hue apanA - samaya vyatIta karane lage / vahA~para rahanevAle pA~ca sau 324
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda tApasoko samyak jJAna prApta huA, isaliye usa nagarakA nAma tApasapura rkkhaa| ekadina damayantIko rAtrike samaya usa parvatake zikhara para bar3A prakAza dikhAyI diyaa| sAtha hI usane dekhA ki vahA~para bar3I dhUma macI huI hai aura sura, asura tathA vidyAdhara idhara udhara A jA rahe haiN| unake jaya jaya kArase samasta tApasa tathA vasanta sArthavAhaka AdikI nidrA bhaMga ho gyii| parvata para kyA ho rahA hai, yaha 'jAnanekI savako bar3I icchA huI, isaliye saba loga satI damayantIko Age karake usa parvata para car3ha gye| vahA~ pahu~cane para unhoMne dekhA ki siMhakesarI nAmaka sAdhuko - kevalajJAna utpanna huA hai aura devatAgaNa usIkA utsava 'manA rahe haiN| . .damayantI tathA usake samasta saMgI yaha dekha kara bahuta hI prasanna hue| damayantI munirAjako vandana kara unake caraNoMke nikaTa baiTha gyii| pazcAt usake saMgI bhI muni-rAjako vandana kara yathocita sthAnameM baiTha gaye / isI samaya usa sAdhuke guru yazobhadrasari vahA~ A phuNceN.|, unheM yaha
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA paricchedaH liye yaha duHkhitAvasthAmeM bhUmipara leTa rahI hai| lekina paMka laga jAnepara bhI kamalinI to sadA kamalinI ho damayantI cintAmana thI, sAtha hI use kucha nidrA bhI A gayI thI, isaliye dAsiyoMkI ina bAtoMkI ora usakA dhyAna bhI AkarSita na huaa| ve saba jala bharakara rAjamandirako vApasa calI gyiiN| vahAM unhoMne rAnIse usakI carcA kii| isaliye rAnIne kahA :-"acchA, tuma jAo aura use mere pAsa liyA laao| maiM use apanI putrI candravatIkI bahina , banAkara apane pAsa rakha luuNgii|" rAnIkI yaha bAta sunakara usakI kaI dAsiyA~ damayantIke pAsa gayIM aura kahane lagI :- "he subhage ! isa nagarakI rAnI candrayazAne tumheM AdarapUrvaka apane 'pAsa bulAyA hai| ve tumheM apanI putrIke samAna rakkheMgI aura tumheM kisI prakArakA kaSTa na hone deNgii| aura nyahA~para par3e rahanese to tumhAre zarIrameM bhUta-preta praveza kara tumheM staayge| isaliye he bhadra ! tuma hamAre sAtha
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAva-caritra calo ora isa malIna vezako tyAga kara rAjakanyAkI bhA~ti aizvarya bhoga kro|" damayantI aizvaryake pralobhanase to lundha na huI, kintu rAnIne use putrI banAkara Azraya deneko kahA thA, isaliye vaha usI samaya dAsiyoMke sAtha candrayazAke pAsa calI gyii| - candrayazA damayantIkI sagI mausI thI, parantu damayantIko isa bAtakA kucha bhI patA na thaa| dUsarI ora * candrayazAko yaha bAta mAlUma thI, ki usakI bahinake damayantI nAmaka eka lar3akI hai, usane bAlyAvasthAmeM use dekhA bhI thA, kintu isa samaya na to vaha use pahacAnatI hI thI, na use isI vAtakA patA thA ki yaha damayantI hI hai| - isa prakAra yaha AtmIyatA ajJAta hone para bhI, candrayazAne jaba damayantIko dekhA, to usake hRdayameM vAtsalyabhAva umar3a AyA / damayantIkI bhI yahI avasthA huii| una donoMkA hRdaya usI ajJAta sambandhake kAraNa loha cumbakakI bhA~ti eka. dasareke prati Akarpita hone
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda lagA / candrayazAne damayantIko gAr3ha AliGgana kara use galese lagA liyA | rAnIkA yaha mAtAke samAna prema dekhakara damayantIke netroMse bhI azrudhArA vaha niklii| vaha duHkha aura premake kAraNa rAnIke pairoM para gira par3I / rAnIne use uThAkara madhura vacanoM dvArA sAntvanA dii| jaba vaha zAnta huI, taba rAnIne usakA paricaya pUchA / damayantIne pUrvakI bhA~ti apanA asalI paricaya na dekara jo bAteM sArthavAhakase kahI thIM, vahI bAteM rAnI se bhI kaha diiN| unheM sunakara rAnIne samavedanA prakaTa karate hue kahA :-- " hai kalyANI ! tumheM yahaoNpara kisI prakArakA kaSTa na hone pAyagA / jisa prakAra merI putrI candravatI rahatI hai, usI prakAra tuma bhI raho aura Ananda karo / " 2 damayantI aizvarya yA sukhakI bhUkhI to thI nahIM,kintu use kisI nirApada sthAna yA AzrayakI AvazyakatA jarUra thI / isaliye rAnIke uparokta vacana sunakara use parama santoSa huA aura vaha bar3I sAdagIke sAtha vahA~ rahatI huI apane dina vyatIta karane lagI /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha- caritra rAnI candrayazA jaba-jaba isa guptavezavAlI damayantI ko dekhatI, tatra taba use / prakRMta damayantIkI yAda A nAtI thI / vaha damayantIke rUpase usake rUpakI tulanA karatI, to use una donoMmeM bar3I samAnatA dikhAyI -detI / ekadina usane apanI putrI candravatIse kahA : " tumhArI yaha bahina ThIka merI bahinakI putrI damayantI ke -samAna hai| ise dekhakara mujhe sandeha ho jAtA hai ki yaha vahI to nahIM hai ! parantu yaha kevala sandehaM hI hai / usakI na to aisI avasthA ho hI sakatI hai, na vaha yahA~ -A hI sakatI hai / vaha to hamAre svAmI rAjA nalakI paTarAnI hai aura yahA~ se ekasau cauvAlisa yojanakI dUrI " para kozalA nagarImeM rahatI hai !" khaira, rAnIne ise asambhava mAnakara damayantIke nikaTa kabhI isakI carcA na kI / phalataH una donoMkA yaha sambandha prakaTa na ho sakA aura damayantI usI taraha apane dina bitAtI rahI / 248 f rAnI candrayazAne nagarake bAhara eka dAnazAlA navA rakkhI thI / vahA~para vaha roja subaha kucha dera baiTha
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ moThavaoNpiriccheda kara dIna aura duHkhiyoMko diAna diyA karatI thii| yaha dekha, damayantIne rAnIse kahA, mAtAjI yadi Apa kaheM to dAnazAlAmeM baiThakara maiM bhI dIna dukhiyoMko dAna diyA karArA sambhava hai ki mere patideva kabhI 'ghUmateyAmateM, vahA~ AjAyeM yA vahA~ AnevAle musAphiroMse. kisI prakAra unakA patA mila jAya ! . . rAnIne damayantIkI yaha prArthanA saharSa svIkAra kara lI, ata: dUsare hI dinase damayantI vahA~ baiThakara dAna dene leNgii| vahA~parAjo-jo yAcaka yA musAphira AtA,. usako nalakA rUMpa Adi vataMlA-batalAkara damayantI usase unakA patA puuchtii| dhIre-dhIre yahI usakI dinacaryA ho gyii| isa kAryameM use Ananda bhI AtA thA aura usakA dina bhI AsAnIse kaTa jAtA thaa| ', ekadina damayantI dAnazAlAmeM baiThI huI thii| itanehI meM rAjakarmacArI eka vandIko lekara udharase A nikle| ve use vadhasthAnakI ora liye jA rahe the / damayantIne unArAja karmacAriyoMse usake aparAdhake sambandhameM pUchatAcha kI to unhoMne ghetalAyA ki yaha eka cora hai|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 neminAtha- caritra isane candravatI devIkI ratnapiTArI curA lI hai, isaliye ise mRtyudaNDa diyA gayA hai / " mRtyudaNDakA nAma sunate hI damayantIko usa cora para dayA A gayI / isaliye usane karuNApUrNa dRSTise usa corakI ora dekhA / dekhate hI corane hAtha jor3akara kahA :- " he devi ! mujha para ApakI dRSTi par3ane para bhI kyA mujhe mRtyudaNDa hI milegA ? kyA Apa mujhe apanA zaraNAgata mAnakara merI rakSA na kareMgI 1":" corake yaha vacana sunakara damayantIkA hRdaya aura bhI dravita ho utthaa| usane use abhayadAna dekara kahA :"yadi maiM vAstava meM satI hoU~, to isa bandIke samasta -bandhana chinna-bhinna ho jAya~ / " f itanA kaha damayantIne hAthameM jala lekara usapara tIna bAra chir3aka diyA / chir3akate hI usake saba bandhana TUTa gaye / isase rAja-karmacAriyoMmeM bar3AhI tahalakA maca gayA / unhoMne turanta rAjA RtuparNako isakI khabara dI / use isase bahutahI Azcarya huA, kyoMki aisI ghaTanA isake - pahale kabhI bhI ghaTita na huI thii| ve saparivAra damayantIke
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA pariccheda pAsa gaye aura usase kahane lage:- "he putrI ! tumane yaha kyA kiyA ? duSToMkA damana aura ziSToMkI rakSA karanA rAjAkA ekAnta karttavya hai| upadraviyoMse. rakSA karaneke liye hI rAjA apanI prajAse kara letA hai| aparAdhiyoMko samucita,daNDa na denese unakA pApa.rAjAkehI zira par3atA hai| isa corane rAja-kanyAkI rata piTArI curA lI hai, ise daNDa na denese dUsare coroMkA bhI hausalA bar3ha jAyagA aura phira isa prakArake aparAdhiyoM ko daNDa denA kaThina ho par3egA / -- . . damayantIne kahA :-"pitAjI ! isameM koI sandeha nahIM, ki aparAdhiyoMko daNDa avazya denA cAhiye, parantu yadi mere sAmane hI isakA vadha kiyA jAyagA, to mujha zrAvikAkA dayA-dharma kisa kAma AyagA ? isaliye maiM Apase kSamA prArthanA karatI hU~ | - yaha merI zaraNameM AyA hai| isakA citkAra, isakI karuNa-prArthanA sunakara maiMne ise abhayadAna diyA hai| Apa bhI ise abhayadAna denekI kRpA kreN| maiM yaha upakAra apane hI Upara samazRMgI aura isake liye ApakI ciraRNI rahU~gI!" .. .. .
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra ___ damayantIkA atyanta Agraha dekhakara rAjA RtuparNane usa corakA aparAdha kSamA kara diyaa| rAja-karmacAriyoM ke hAthase mukti pAte hI vaha cora damayantIke pairoM para gira par3A aura kahane lagA :-"Apane Aja mujhe jIvana-dAna diyA hai, isaliye Ajase maiM Apako apanImAtA maanuuNgaa|" . . itanA kaha, damayantIkA AzIrvAda grahaNa kara usa samaya to vaha cora vahA~se calA gayA, kintu isake bAdase vaha roja ekavAra damayantIke pAsa Ane aura unako praNAma karane lgaa| ekadina damayantIne usase pUchA:"tuma kauna ho aura kahA~ rahate ho? tumane corIkA yaha pApakarma kyoM kiyA thA ?" . . - usane kahA:--he devI! tApasapurameM vasanta nAmaka 'eka dhanImAnI sArthavAhaka rahate the| unhIMkA maiM piGgala nAmaka naukara thaa| maiM durvyasanI thA, isaliye unhIMke yahA~ seMdha lagAkara, maiMne unake bhaMDArase thor3A bahumUlya bhAla curA liyaa| vaha mAla lekara maiM vahA~se bhaagaa| maiM samajhatA thA ki isa molako liye kisI surakSita
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda; 353. " sthAnameM pahu~ca jAU~gA aura thor3e dina mauja karU~gA, kintu durbhAgyavaza mArgameM DAkuoMne mujhe lUTa liyA | isaliye maiM phira jaisAkA taisA ho gayA / . pazcAt maiM ghUmatA ghAmatA yahA~ A pahu~cA / yahA~para rAjA RtuparNane mujhe nokara rakha liyaa| isase maiM bahuta hI prasanna huA, khAsakara isa vicArase ki aba mujhe phira mAla mAranekA maukA milegA / corakA dhyAna sadA, corImeM hI rahatA hai, isaliye kisI bhI kArya se yadi maiM rAjamandirameM idhara udhara jAtA, to vahA~ rakkhI huIcIjoM para sabase pahale najara DAlatA / ekadina maiMne candravatI devIkI ratnapiTArI dekha lI / use dekhate hI merA citta calAyamAna ho gayA aura maiM usI kSaNa use curA lAyA 1 parantu corakI himmata kitanI ? maiM jyoMhI DarateDarate vahA~se bhAgane kI taiyArI karane lagA, tyoMhI rAja| mahalakeM catura paharedAroMkoM mujhapara sandeha ho gayA aura / unhoMne mujhe giraphtAra kara liyA / talAzI lene para merepAsase jaba vaha ratapiTArI nikalIM, taba unhoMne mujhe. 23
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 neminAtha-caritra rAjAke sAmane upasthita kiyA aura unhoMne corIke aparAdhameM mujhe mRtyudaNDa de diyaa| isake bAda jo kucha huA vaha Apako mAlUma hI hai| yadi Apane mujhe na bacAyA hotA to, he mahAsatI! usa dina maiM kutte kI mauta mArA gayA hotaa|" corakI isa Atma-kathAse damayantIko jaba yaha mAlUma huA, ki vaha vasanta sArthavAhakakA nokara thA aura tApasapurameM rahatA thA, taba unhoMne bar3e premase vasantakA kuzala samAcAra puuchaa| uttarameM usa corane kahA :-'he devI! tApasapurase Apake cale Ane para vindhyAcalake viyogIhAthIkI bhA~ti vasanta sArthavAhakane anna tyAga diyA aura sAta dina taka upavAsa kiyA / isake bAda yazobhadrasarikA upadeza zravaNa kara usane AThaveM dina phira anna grahaNa kiyaa| ___ isake kucha dina bAda vaha aneka bahumUlya cIjeM lekara rAjA kuverake darzana karane gyaa| ve usakI bheTa dekhakara bahuta hI prasanna hue aura unhoMne use na kevala rAjasabhAmeM hI sammAnita kiyA, balki chatra aura camara
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA pariccheda / 355 sahita use tApasapurakA rAjya dekara unhoMne use apane sAmantoMmeM zAmila kara liyaa| unhoMne usakA nAma bhI badalakara vasantaH zrIzekhara rakha diyaa| isa prakAra rAja-sammAna prApta kara vaha vijaya-bherI bajAtA huA tApasapura lauTa aayaa| usa samayase vaha vahIMpara rahatA hai aura premapUrvaka prajAkA pAlana karatA hai|" / . vasantakA yaha samAcAra sunakara aura use sukhI jAnakara damayantIko atyanta Ananda huaa| unhoMne usa corase ,kahA :- he vatsa ! tumane pUrva janmameM duSkarma kiye the| unhIMkA phala tuma isa janmameM bhoga kara rahe ho| aba tumheM dIkSA lekara una duSkarmoM ko kSaya kara denA caahiye| corane kahA::-"mAtAjI ! maiM ApakI AjJA zirodhArya karaneko taiyAra huuN|" . - isI samaya..vahA~para kahIMse do sAdhu A phuNce| damayantIne unheM ; doSa rahita bhojana karAneke bAda kahA :- he bhagavan / ... yadi yaha puruSa yogya ho, to ise dIkSA denekI kRpA kiijiye|
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ m neminAtha-caritra ___ sAdhuoMne kahA :-"haoN, yaha yogya hai| ise dIkSA denemeM koI Apatti nahIM hai|" yaha kahate hue munirAja piGgalako usI samaya deva-mandirameM le gaye aura vahaoNpara unhoMne use yathAvidhi dIkSA de dii| ____ udhara kaI dinoMke bAda damayantIke pitA bhImarathane sunA ki dhUta krIr3AmeM nalakA sArA rAjya kuberane jIta liyA hai aura rAjya jItaneke vAda usane nalako apane dezase nikala jAnekI AjJA de dI hai| unhoMne yaha bhI sunA ki damayantIko sAtha lekara nala jaMgalameM cale gaye haiM, kintu isake bAda una donoMkA kyA huA, yaha Aja taka kisIko mAlUma nahIM ho skaa| ___ mahalameM jAkara rAjAne yaha samAcAra apanI rAnI puSpadantIko sunaayaa| puSpadantI apanI putrI aura dAmAdakI cintAse adhIra aura vyAkula hokara rodana karane lgii| rAjA bhImarathako bhI kama duHkha na huA thaa| kintu ve jAnate the ki vipatti kAlameM jo manuSya dhairya se kAma letA hai, vahI antameM sukhI hotA hai| unhoMne rAnIko bhI samajhA bujhAkara zAnta kiyaa|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 357 - isake bAda rAnIne unase anurodha kiyA ki kisI catura 'dUtako bhejakara cAroM ora unakI khoja karAnI caahiye| rAjA bhImarathane ise saharSa svIkAra kara liyaa| . dUsare hI dina unhoMne isa kAryake liye harimitra nAmaka eka purohitako cuna liyA aura use saba mAmalA samajhA kara nala damayantIkI khoja karaneke liye ravAnA kiyA / vaha sarvatra unakIkhoja karatA huA kramazaH acalapurameM pahu~cA aura vahIMke rAjA RtuparNase bheTa kI / jisa samaya una donoMmeM bAta cIta ho rahI thI, usI samaya vahA~ rAnI candrayazA jA phuNcii| unheM jaba yaha mAlUma huA, ki yaha AdamI rAjA bhImarathake yahA~se AyA hai taba unhoMne apanI vahina puSpadantI AdikA kuzala samAcAra pUchA / uttarameM harimitrane kahA :- "he devi ! rAnI puSpadantI aura rAjA bhImaratha to parama prasanna haiM, kintu nala-damayantIkA samAcAra bahuta hI zocanIya hai|" candrayazAne kahA:-he purohita ! tuma yaha kyA kaha rahe ho ? nala aura damayantIko kyA ho gayA hai ? unakA jo kucha samAcAra ho, zIghra hI kho|"
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 neminAtha caritra ___ harimitrane chu tase lekara nalake vana-pravAsa takakA sArA hAla unheM kaha sunaayaa| rAnIko atyanta duHkha huA aura ve usa duHkhake kAraNa vilApa karane lgiiN| harimitra unako usI avasthAmeM chor3a kara dAnazAlAkI ora calA gyaa| use bhUkha bhI bar3e joroMkI lagI huI thI, isaliye usane socA ki vahIMpara bhojanakA bhI ThikAnA ho jaaygaa| dAnazAlAkA dvAra to sabake liye khulA hI rahatA thaa| isaliye harimitrane vahaoNpara jyoMhI bhojanakI icchA prakaTa kI, tyoMhI zuddha aura tAje bhojanakI thAlI usake sAmane A gyii| harimitra usake dvArA apanI kSudhAni zAnta karane lgaa| . ___ bhojana karate samaya atithiyoMke pAsa jAnA aura unase pUcha-tAcha kara unheM kisI aura vastukI AvazyakatA ho, to vaha unheM dilA denA, yaha damayantIkA eka niyamasA thaa| isI niyamAnusAra vaha harimitrake pAsa bhI pahu~cI aura usase pUchane lagI ki bhAI ! tumheM kisI vastukI AvazyakatA to nahIM hai ? harimitrako kisI khAdyapadArthakI AvazyakatA na
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ "AThavA~ pariccheda thI, isaliye usane usake liye to inkAra kara diyA, parantu isake sAtha hI usakI dRSTi damayantI para jA par3I, jisase usako itanA Ananda huA, mAno use kuberaMkA bhaNDAra.mila gayA ho| vaha damayantIko bhalI bhA~ti pahacAnatA thaa| isaliye use pahacAnanemeM jarA bhI dikkata na huI, phira bhI usane use do tIna bAra dekhakara bhalI bhA~ti nizcaya kara liyaa| jaba use mAlUma ho gayA ki yahI damayantI hai, taba usane pulakita hRdayase damayantIko praNAma karake kahA :- "he devi ! tumhArI yaha kyA avasthA ho rahI hai ! khaira, tumhArA patA laga gayA, yaha bhI kama saubhAgyakI bAta nahIM hai| aba tumhAre mAtA-pitA aura svajana snehiyoMkI cintA dUra ho 'jaayegii| "itanA kaha, harimitrane damayantIko apane Agamanako saba hAla kaha sunaayaa| isake bAda vaha rAnI candrayazAke pAsa daur3a gayA aura unheM yaha zubha saMvAda -kaha sunAyI / damayantI unakI dAnazAlAmeM rahatI thI,ce use roja dekhatI thI, phira bhI use pahacAnate hue
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 neminAtha caritra bhI-- unhoMne use na pahacAnA, isake liye unheM bar3A duHkha huA / ve usI samaya dAnazAlAmeM jA pahu~cI / vahA~para unhoMne damayantIko galese lagA liyA / damayantI bhI unheM jI khola kara milI, kyoMki use yaha bAta Aja apane jIvanameM pahale hI pahala mAlUma huI, ki candrayazA usakI sagI mausI hai / apanA prakRta paricaya na dekara chadmavezameM rahaneke kAraNa damayantIko candrayazAne sakhta ulAhanA diyAM / . usane kahA :- " he vatse ! mujhe vAraMvAra dhikkAra hai ki maiM tumheM pahacAna na sakI / mujhe bhrama to anekavAra huA, parantu maiMne nirAkaraNa ekavAra bhI na kiyA / isake liye Aja mujhe bar3A hI pazcAtApa ho rahA hai / lekina isake sAtha hI maiM tumheM bhI bhalA burA kahe binA nahIM raha sakatI / tumane chipe vezameM rahakara mujhe dhokhA kyoM diyA ? tumane apanA asalI paricaya mujhe kyoM nahIM diyA ? daivayogase tumhAre zira yaha duHkha A par3A to isameM lajjAkI kauna bAta thI / lajjA bhI kahA~ ? - kulameM! mAtA-pitA ke sAmane 1" 1
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda 361 isa prakAra damayantIko ulAhanA deneke bAda rAnI candrayazA usakI duravasthAke liye rone kalapane lagI / zAnta honepara unhoMne damayantIse pUchA :- "he putrI ! tumane nalako tyAga diyA thA yA nalane tumako tyAga diyA thA ? maiM samajhatI hU~ ki unhoMne hI tumheM tyAga diyA hogaa| tuma to satI ho, isa liye aisA anucita kAma tuma kara bhI kaise sakatI ho ? aba taka maiMne kahIM bhI aisA nahIM sunA ki kisI pativratA strIne saMkaTAvasthA meM par3e hue apane patiko tyAga diyA ho| jisa dina isa dezakI satI sAdhvI striyA~ aisA karane lageMgI, usa dina yaha pRthvI avazya rasAtalako calI jAyagI / parantu nalane bhI tumheM tyAgakara bar3A hI anucita kArya kiyA / ve tumheM mere yahA~ yA tumhArI mAtAke yahA~ kyoM na chor3a gaye ? aisI mahAsatI bhAryAko jaMgalameM akelI -chor3a denA nalake liye bar3e kalaGkakI bAta hai / isa kArya dvArA unhoMne apane kulako bhI kalaGkita banA diyA hai / he vatse ! tuma merA aparAdha kSamA kro| maiMne tumheM yahacAnanemeM aisI bar3I bhUlakI hai, jisakA varNana bhI nahIM"
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 neminAtha caritra kiyA jA sktaa| khaira, honahAra hokara hI rahatA hai| tumhAre bhAgya meM yaha duHkha badA thA, isIliye tumheM bhoga karanA par3A !" isa prakAra nAnA prakArakI bAteM kahakara candrayazAne damayantIko sAntvanA dii| itane hI meM use smaraNa A gayA ki damayantIke lalATa para to sUrya ke samAna parama tejasvI eka tilaka thA, vaha kyoM nahIM dikhAyI detA ? usane damayantIke lalATakI ora dekhA / damayantI jAna bUjha kara usakI saphAI na karatI thI isaliye vaha mailA kucelA ho rahA thaa| rAnI candrayazAne hAthameM jala lekara use bhalI bhAMti dho diyA / dhote hI vaha tilaka isa prakAra camaka uThA, jisa prakAra bAdala cha~Ta jAne para varSAke dinoM meM sUrya camaka uThatA hai| - isake bAda rAnI candrayazA bar3e Adara ke sAtha use dAnazAlA se apane rAjamahalameM livA lAyI / vahA~ usane svayaM apane hAthasevA karA kara manohara zveta vastra use pahananeko diye / mausIkA yaha prema aura Adara bhAva dekha kara damayantIke hoThoM para bhI Aja haeNsI dikhAyI
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThanoM pariccheda dene lgii| rAnI candrayazA damayantIko sajAvajA kara rAjA RtuparNake pAsa livA le gyii| usa samaya rAjA eka kamaremeM baiThe hue the| rAta ho cukI thI aura cAroM ora ghora andhakAra phailA huA thaa| kamaremeM eka battI jala rahI thI, jo kAphI teja thI, lekina phira bhI vaha usa sthAnake andhakArako pUrNarUpase dUra karanemeM samartha na thii| rAnI candrayazAne kamare meM paira rakhate hI vaha battI bujhA dii| sAtha hI usane damayantIke lalATakA vastra haTAkara usakA vaha tilaka khola diyaa| tilaka kholate. hI vaha kamarA jaga-magA utthaa| rAjAne cakita hokara pUchA :-"priye! tumane dIpaka to yahA~ Ate hI bujhA diyA thA, aba yaha itanA prakAza kahA~se A rahA hai ? mujhe to aisA mAlUma hotA hai, mAno yaha rAta nahIM balki dina hai|" candrayazAne kahA :-"nAtha ! yaha damayantIke bhAle tilakakA pratApa hai / isake rahane para sUrya, candra, dIpaka yA ratna-kisI bhI vastukI jarUrata nahIM pdd'tii| isakA prakAza bahuta dUra taka phaila jAtA hai aura usa
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 neminAtha caritra prakAza dinakI taraha saba cIjeM bahuta sApha dikhAyI detI haiM / " rAjAne AzcaryapUrvaka phira pUchA :- " kyA damayantI mila gayI ? usakA patA mila gayA ? vaha kahA~ thI ? usakA patA kisa prakAra milA 1" rAnI candrayazAne rAjAko sArA hAla kaha sunAyA / sunakara unheM bar3AhI Azcarya huaa| ve bhI isa bAtase bahuta duHkhita hue ki damayantI itane dinoMse unake mahalameM, unhIMkI chatra chAyAmeM rahatI thI, phira bhI vaha pahacAnI na jA skii| isake bAda unhoMne damayantIko apane pAsa baiThAkara bar3e premase usakI vipattikA hAla pUchA / damayantIne sajala netroMse apanI karuNa kathA unako bhI kaha sunaayii| rAjA RtuparNa use sunakara bahuta duHkhI hue| unhoMne apane rUmAlaseM damayantIke azru poMcha kara - nAnA prakArase use AzvAsana diyaa| becArI damayantI -apane hRdayakI vedanAko hRdayameM hI chipA kara phira kisI taraha zAnta ho gyii| isI samaya AkAzase eka deva utara kara rAjA 4
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA pAraccha AThavA pariccheda RtuparNa aura damayantIke sAmane A upasthita huaa| usane hAtha jor3akara damayantIseM kahA -he mItA ! maiM vahIM piMgale cora hU~, jise Apane una do sAdhuoM dvArA dIkSA dilAyI thii| dIkSA leneke bAda maiM vihAra karatA huA taapspur| gayA aura vahA~ke zmazAnameM kAyotsarga kara maiM apane jIvanakI zeSa samaya vyatIta karane lgaa| saMyoga parza'usI samaya eka citAse Aga uchala kara Asa pAsake vRkSoM meM laga gayI aura usane dekhate-hI-dekhate dAvAnalakArupa dhAraNa kara liyA / maiM bhI usa dAvAnalameM. jala gayA, parantu mRtyuke samaya maiM dharmadhyAnameM lIna thA; iMsaliye maiM devalokameM deva huoM aura merA nAma piGgala par3Aya devatva prApta honeke bAda mujhe avadhi jJAnase mAlUma huA, ki Apane merI prANa rakSAkara mujhe joM pravrajyA dilAyI thI usIke prabhAvase maiM surasukhakA bhoktI huA huuN| he svAminI / yadi mujhe pApI samajhakara Apane usa samaya merI upekSA kI hotI, to mujhe dhamakI prApti kadApi na hotI aura maiM avazya narakakA adhikArI hotA hai devI 1 ?Apake hI prasAdaseM mujhe yaha devatva
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 neminAtha-caritra aura deva sampatti prApta huI hai, isaliye maiM ApakA darzana karane AyA huuN| ApakI sadA jaya ho!" / itanA kaha vaha deva sAta kror3a suvarNa mudrAoMkI varSA kara antardhAna ho gyaa| jaina dharmakA yaha sAkSAda 'phala dekhakara rAjA RtuparNa bhI bahuta prabhAvita hue aura unhoMne bhI jaina dharma svIkAra kara liyaa| do ekadina bAda harimitrane rAjA RtuparNase kahA :'he rAjan ! damayantIko aba apane pitAke ghara jAnekI AjJA diijiye| usake mAtA pitA usake viyogase bahuta duHkhita ho rahe haiN|" __ rAjA aura rAnIne isake liye saharSa anumati de dii| unakI rakSAke liye unhoMne eka choTIsI senA bhI unake sAtha kara dii| yathA samaya damayantI sabase mila bheMTa kara eka rathameM baiTha, apane pita-gRhake liye ravAnA huii| ___ harimitrane kuMDinapurake samIpa pahu~caneke pahale hI damayantIke AgamanakA samAcAra rAjA bhImarathako bheja diyA thA, isaliye rAjA bhImaratha bar3ehI premase apanI putrIko livAneke liye sAmane A phuNce| pitAko
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda dekhakara damayantI rathase utara par3I aura pairoMse calatI huI pitAkI ora agrasara huii| unake samIpa pahuMcate hI vaha AnandapUrvaka vikasita netroMse unake caraNoM para gira pdd'ii| pitA aura putrIkA yaha milana vAstavameM parama darzanIya thaa| donoMke hoThoM para muskurAhaTa aura netroMmeM azru the| rAjA bhImarathakA vAtsalya bhAva dekhate hI banatA thaa| ve vAraMvAra damayantI kI pITha para hAtha pherakara use sneha aura karuNAbharI dRSTise dekhate the| unakA Ananda Aja unake hRdayameM na samAtA thaa| putrIke AgamanakA samAcAra sunakara rAnI puSpavatI bhI vahA~ A phuNciiN| unakA samUcA zarIra snehake kAraNa romAJcita ho rahA thaa| jisa prakAra gaMgA yamunAkA saMgama hotA hai, usI prakAra mAtAne putrIko galese lagA liyaa| snehamayI mAtAke gale lagane para damayantIkA duHkha-sAgara mAno umar3a par3A aura use rulAI A gyii| jaba usane jI bharakara ro liyA, taba usakA hRdaya bhAra kucha halakA huaa| . isake bAda damayantIke mAtA-pitA bar3e premase use
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 neminAtha caritra rAjamahalameM livA le gye| vahA~para damayantIne dyUta krIDAse lekara aba taka kI musIbatakA sArA hAla unheM kaha sunaayaa| sunaneke bAda mAtA puSpadantIne use bahuta sAntvanA dii| usane kahA :- "he AyuSmatI ! yaha bar3e AzcaryakI bAta hai ki itane saMkaTa Anepara bhI tumhArA jIvana vaca gayA hai aura tuma sakuzala hamAre pAsa pahu~ca gayI ho| isase pratIta hotA hai ki tumhArA saubhAgyasUrya abhI asta nahIM huA hai| aba tuma yahaoNpara Anandase rho| merA vizvAsa hai ki kabhI-na-kabhI tumhAre patideva tumheM avazya mileMge / hamaloga aba unakI khoja karAnemeM bhI koI bAta uThA na rkheNge|" ___purohita harimitrakA kArya bahuta hI santoSa dAyaka. thaa| yadi usane tanamanase ceSTA na kI hotI, to damayantIkA patA kadApi na cltaa| rAjA bhImarathane ina saba bAtoM para vicAra kara use pAMca sau gaoNva inAma de diye / sAtha hI unhoMne kahA :-"he harimitra ! yadi isI taraha ceSTA kara tuma nalakA patA lagA lAoge, to maiM tumheM apanA AdhA rAjya de duuNgaa|" isake bAda
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - awww pAThavA paricheda unhoMne apanI putrIke Agamanake upalakSameM eka aTThAI mahotsava kiyA, jo sAta dina taka jArI rhaa| ina dinoMmeM unhoMne deva pUjA aura guru pUjA vizeSa rUpase kii| ___ samaya samaya para rAjA bhImastha bhI damayantIko bar3e premase apane pAsa bulAkara use santvanA diyA karate the| ekadina unhoMne kahA :-he putrI ! maiM eka aisI yukti soca rahA hU~, jisase nalakumAra jahA~ hoMge vahA~se apane Apa yahA~ cale aayeNge| merI yaha dhAraNA hai, ki aba tumheM adhika samaya taka yaha duHkhamaya jIvana na bitAnA hogaa|" .. pitAkI ina sAntvanAoMse damayantIko khUba zAnti milatI thI aura vaha apane dina bar3e hI AnandameM bitAtI thii| - isa taraha kozalA nagarI- chor3ane ke kaI varSa bAda damayantI to kisI taraha ThikAne laga gayI, kintu nalako sudina dekhanekA samaya abhI na AyA thaa| maiM damayantIko sotI huI choDakara varSoM taka jaMgalameM bhaTakate rhe| ekabAra unheM eka sthAnase kAjala samAna kAlA
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAya-paritra dhuA~ nikalatA, dikhAyI diyaa| vaha isa prakAra U~ce car3ha rahA thA, mAno sUrya candra aura vArAoMko zyAma banAne ke liye vahA~ jA rahA ho| zIghra hI usa sthAnameM AgakI bhayaMkara lapaTeM dikhAyI dene lgii| pazuoMmeM bhagadar3a maca gyii| pakSiyoMne, ur3a ur3akara dUsare jaMgalakA rAstA liyaa| hare bhare vRkSa : bhI isa dAvAnalakI prabalatAke kAraNa isa prakAra bhasma hone lage, mAno.sUkhA,huA haNa bhasma ho rahA ho / nala bhI yaha dAvAnala dekhakara kanya vimUr3ha bana gye| .. . ThIka isI samaya usa dAvAnalake ..andarase nalako kisI manuSya kI sI, AvAja AtI huI sunAyI dii| unhoMne kAna lagAkara sunA to unheM mAlUma, huA, ki koI apanI rakSAke liye unase pukAra pukAra kara prArthanA kara rahA hai| vaha kaha rahA. thA :-"heikSvAkukula-tilaka rAjA, nala ! he kSatriyottama !, merI rakSA kIjiye / Apa yadyapi niSkAraNa upakArI haiM, tathApi yadi Apa merI prANa rakSA kareMge to maiM bhI usake. badale. oNpakA kucha upakAra kara duuNgaa|" :. :::: .
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA pariccheda yaha sunakara nala usa dAvAnala kI ora Age bddh'e| samIpa pahu~cane para unhoMne dekhA ki vanalatAoMke jhuNDameM eka bhISaNa sarpa par3A huA hai aura vahI unakA nAma le lekara apanI rakSAke liye unheM pukAra rahA hai| nalako ekAyaka usa sarpake pAsa jAnekA sAhasa na huaa| unhoMne dUrahIse use pUchA :- "he bhujaMga ! tujhe merA aura mere vaMzakA nAma kaise mAlUma huA ? kyA tU vAstavameM sarpa hai ? sarpa to manuSyakI bolI nahIM bolate !" sarpane uttara diyA :-"he mahApuruSa ! pUrva janmameM maiM manuSya thA, kintu apane karmoM ke kAraNa isa janmameM maiM sarpa ho gayA huuN| kisI sukRtake kAraNa maiM isa janmameM bhI mAnupI bhASA bola sakatA huuN| he yazonidhAna ! mujhe avadhijJAna hai, isIliye mujhe ApakA aura Apake vaMzAdikakA nAma mAlama hai| Apa zIghra hI merI rakSA kIjiye, carnA maiM isImeM jalakara khAka ho jaauuNgaa|" ___ sarpakI yaha dInatApUrNa vAteM sunakara nalako usapara dayA A gyii| unhoMne dUrase hI apane uttarIya vastrakA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAM neminAtha paritra : eka chora usake pAsa pheMka diyaa| sarpa jaba usase lipaTa gayA taba unhoMne usa vastrakA dUsarA chora pakar3akara, use apanI ora khIMca liyaa| isake bAda ve use uThAkara. nirApada sthAnako le jAne lage, parantu usa sthAna taka pahu~caneke pahale hI usane rAjA nalake hAthameM betaraha Dasa. liyaa| isase nalane turanta use dUra pheMka diyA aura kahA :- vAha ! tumane mere Upara bar3A hI upakAra kiyA ! loga saca hI kahate haiM, ki sarpako jo dRkSa, pilAtA hai, use bhI vaha kATe binA nahIM rhtaa|" . nala yaha bAteM kaha hI rahe the, ki viSake prabhAvase unakA zarIra kubar3A, keza pretakI bhA~ti pIle, hoMTha U~TakI taraha lambe, hAtha paira choTeM, aura peTa bahuta bar3A ho gyaa| aMgoMmeM isa prakAra vikRti A jAnese ve bahuta badasUrata dikhAyI dene lge| isase unheM bar3A hI duHkha huA aura ve apane manameM kahane lage :-"isa prakAra kurUpa hokara jInekI apekSA to maranA hI acchA hai| aba mujhe dIkSA le lenI cAhiye, tAki isa paritApase sadAke liye chuTakArA mila jaaygaa|" / /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwmnna zrAThavA~ pariccheda parantu itanehI meM unhoMne Azcaryake sAtha dekhA ki vaha sarpa sundara vastrAbhUSaNoMse vibhUSita tejapuJjake samAna eka deva bana gayA hai| usane nalase kahA :-'he nalakumAra ! tuma duHkhI mata ho! maiM tumhArA pitA nipadha huuN| maiMne tumheM rAjya dekara dIkSA leliithii| usake prabhAvase maiM brahmalokameM deva huaa| vahA~para avadhi jJAnase tumhArI durdazAkA hAla mAlUma hone para maiMne mAyA sarpakA rUpa dhAraNa kara tumheM kurUpa banA diyA hai / jisa prakAra kar3avI davA pInese rogIkA upakAra hI hotA hai, usI prakAra isa kurUpasebhI tumheM lAbha hI hogaa| tumane apane rAjatvakAlameM aneka rAjAoMko apanA dAsa banAyA thaa| isaliye ve nsaba tumhArA apakAra kara sakate haiM, parantu tumhArA rUpa parivartita ho jAnese ve aba tumheM pahacAna na sakeMge,phalataH tuma unase surakSita raha skoge| dIkSA lenekA vicAra to isa samaya tuma bhUlakara bhI mata karanA, kyoMki tumheM abhI bahuta bhoga bhogane vAkI haiN| jaba dIkSA lenekA upayukta samaya AyegA, taba maiM svayaM tumheM khabara dU~gA / isa samaya to tuma yahI samajhalo ki jo kucha huA hai, vaha tumhAre
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThavA~ pariccheda yaha svama dekhate hI damayantIkI A~kheM khula gyiiN| usane apane pitAse isakA hAla khaa| ve isase bahutahI prasanna hue| unhoMne kahA :-"veTI! yaha svapna bahuta hI acchA mAlUma hotA hai| tumane jo nivRtti devI dekhI hai, vaha tumhArI puNyarAzi hai| kozalAkA udyAna tumheM aizvarya dilAnevAlA hai| AmravRkSa para car3hanA pati samAgama sUcita karatA hai| khilA huA kamala tumhArA satItva hai jo nalake milanase zIghra hI vikasita hone-- vAlA hai| vRkSase pakSIkA giranA kuberakA patana sUcita karatA hai| usake rAjyabhraSTa honemeM aba adhika dera na samajhanI cAhiye / "yaha svama tumane prabhAta kAlameM dekhA hai, isaliye isakA phala tumheM ati zIghra aura saMbhavataH Aja hI milegaa| svamazAstrake anusAra tumhAre svamakA phala yahI mAlUma hotA hai|" thor3I hI derameM maMgala nAmaka eka anucarane rAjA bhImarathako dadhiparNake AgamanakA samAcAra kaha sunaayaa| rAjA bhImaratha yaha sunakara nagarake bAhara gaye aura bar3e sammAnake sAtha dadhiparNako nagarameM livA laaye| isake
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 396 . neminAtha caritra bAda unhoMne eka rAja-bhavanameM unako ThaharA kara bhojanAdika dvArA unakA Atithya satkAra kiyaa| ___ rAjA dadhiparNako bhImarathake isa svAgata satkArase pUrNa santoSa huA, parantu unakI samajhameM yaha na AtA thA, ki jisa svayaMvarake liye ve itanI dUrase yahA~ Aye the, usakI koI taiyArI nagarameM nahIM dikhAyI detI thii| ve kahane lage, zAyada svayaMvarakI tithi likhane yA par3hane meM bhUla huI hogii| itane hI meM rAjA bhImaratha unake pAsa aaye| dadhiparNane socA ki aba inase isa viSayameM pUcha tAcha karanI caahiye| kintu parama catura rAjA bhImaratha unakA manobhAva pahale hI samajha gaye, isaliye unhoMne unake kucha kahane sunaneke pahale hI kahA :-"rAjan ! Apako jisa kAryake liye bulAyA hai, usakI bAtacIta hamaloga phira kisI samaya ekAntameM kreNge| kintu isa samaya to maiM eka dUsare hI kAryase Apake pAsa AyA huuN| maiMne sunA hai ki Apake sAtha jo kubar3A AyA hai vaha sUryapAkI hai| maiM usakI isa vidyAkA camatkAra dekhanA cAhatA huuN| antaHpurameM rAnI Adi bhI isake liye parama
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ pariccheda utsuka haiN| kyA Apa thor3I derake liye use mere sAtha bhejanekI kRpA na kareMge ?" rAjA dadhiparNa bhImarathakA yaha anurodha bhalA kaise. amAnya kara sakate the? unhoMne usI samaya kuJjako bhImarathake sAtha kara diyaa| bhImaratha use sammAna pUrvaka. apane mahalameM livA le gye| vahA~ unhoMne use cAvala. Adi dekara apanI adbhuta vidyAkA camatkAra dikhalAneko khaa| kubjane, usa sAmagrI dvArA kSaNamAtrameM usI taraha svAdiSTa bhojana taiyAra kara diyA, jisa prakAra usane pahale dadhiparNa rAjAke yahA~ taiyAra kiyA thaa| rAjA bhImarathane saparivAra una padArthIko ckkhaa| damayantIko unhoMne vaha cIjeM vizeSa rUpase khilAyIM, kyoMki. usIke kahanese usakI parIkSAkA yaha Ayojana kiyA gayA thaa| . ___ kubja dvArA banA huA vaha bhojana cakhate hI damayantIne pitAse kahA:-'aba mujhe pUrA vizvAsa aura pratIti ho gayI hai, ki yaha - padArtha mere patidevake. hI banAye hue haiN| ye kubja yA vAmana kisa prakAra ho
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 neminAtha paritra gaye, yaha maiM nahIM kaha sakatI, kintu inake nala hone meM koI sandeha nahIM kiyA jA sktaa| isa sUryapAkake atirikta unakI eka parIkSA aura bhI aisI hai, jisase maiM turanta unako pahacAna sakatI huuN| mere kisI bhI aMgameM unakA hAtha yA uMgalI sparza hote hI merA samUcA - zarIra romAzcita ho uThatA hai / Apa aisA prabandha kariye ki tilaka karaneke misa ve mere lalATako yA mere kisI dUsare aMgako eka uMgalI dvArA sparza kreN| yadi ve nala hoMge, to maiM usI samaya unheM pahacAna lU~gI / " damayantIkA yaha vacana sunakara bhImarathane usa kubjase pUchA :-- " bhAI, saca kaho, kyA tuma nala ho ?" kubjane apane donoM kAnoM para hAtha rakhate hue kahA :- "bhagavAn ! bhagavAn ! Apa yaha kyA kahate haiM ? devatA svarUpa ve nala kahA~ aura bIbhatsa rUpa meM kahA~ ? maiM nahIM samajha sakatA, ki mere aura unake rUpameM jamIna AsamAnakA antara hone para bhI Apa loga aisA * sandeha kyoM kara rahe haiM ?" bhImarathane kahA :- "acchA bhAI tuma nala nahIM ho
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 neminAtha caritra vahIMpara upasthita the| usI samaya eka praur3hA strI AkAzase utarakara vahA~ aayii| aura usane vasudevase kahA :--"he kumAra ! merA nAma dhanavatI hai| mere bAlacandrA aura vegavatI nAmaka do kanyAeM haiN| inameMse bAlacandrA Apase vivAha karaneke liye lAlAyita hai / vaha dinameM na khAtI hai, na rAtako hI use nidrA AtI hai| yadi Apa mere sAtha na caleMge, to ApakI viyogAgnimeM vaha apane prANa tyAga degii|" vasudevane gurujanoMke sAmane usakI ina bAtoMkA koI uttara na dekara, samudravijayakI ora dekhaa| samudravijayane kahA :-"he bhAI! yaha zubha kArya hai, isaliye maiM tumheM saharSa jAnekI AjJA detA huuN| kintu pahalekI taraha vahA~ adhika samaya na bitA.denA !" ___bar3e bhAIkI AjJA mila jAne para vasudeva unheM praNAma kara dhanavatIke sAtha AkAzagAmI vAhana dvArA gaganavallabha nagarameM jA phuNce| vahaoNpara bAlacandrAke pitA kAJcanadaMSTrane, jo vidyAdharoMke rAjA the, unakA
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ pariccheda 421 bar3A satkAra kiyA aura zubha muhUrttameM bar3I dhUmake sAtha unase bAlacandrAkA vivAha kara diyA / rAjA samudravijaya isa bIca rudhirarAjase bidA grahaNa kara kaMsAdikake sAtha apane nagarako cale gaye the / vahA~ 'vai pratidina vasudevakI pratIkSA karate the / idhara vasudevane zIghra hI kAzvanadaMSTrase vidA grahaNa kara bAlacandrA ke sAtha apane nagarake liye prasthAna kiyA / isI samaya unhoMne apanI una saba striyoMko bhI apane sAtha le liyA, jinase unhoMne pahale vyAha kiyA thaa| isa samaya aneka vidyAdhara aura unake sAle Adika sambandhI bhI unake sAtha ho gaye / vasudeva ina sabake sAtha jisa samaya vimalamaNi vimAnameM baiTha kara zauryapura pahu~ce, usa samaya unakI AnaMnda hRdayameM na samAtA thaa| rAjA samudravijaya aura samasta nagara nivAsI bar3e Adarake sAtha unheM nagarameM livA le gaye / vahA~ vasudeva parivArake sAtha AnandapUrvaka apane dina vyatIta karane lage / phaina ? = De
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda kRSNa vAsudeva aura balabhadrakA janma hastinApura nagarameM eka mahAmati nAmaka seTha rahatA thaa| use lalita nAmaka eka putra thA, jo mAtAko bahuta hI priya thaa| ekavAra seThAnIne aisA garbha dhAraNa kiyA, jo bahuta hI burA aura santApa dAyaka thaa| seThAnIne usa garbhako girAneke liye aneka upAya kiye, kintu koI phala na huaa| yathAsamaya usane eka sundara putrako janma diyA, parantu janma hote hI usane use kahIM pheMka deneke liye eka dAsIke sipurda kara diyaa| - dAsIko kyA, vaha usI samaya usa bAlakako lekara vahA~se cala par3I, parantu makAnase bAhara nikalate hI usakA pitA sAmane mila gyaa| dAsIke hAthameM jIvita bAlakako dekhakara usane usake sambandhameM pUchatAcha
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 423 dasavA~ pariccheda kI, to dAsIne usase sArA hAla vatalA diyaa| bAlakako dekhakara seThakA pitR-hRdaya dravita ho uThA, isaliye usane dAsIke hAthase use le liyaa| isake bAda guptarUpase dUsare makAnameM le jAkara usane use bar3A kiyA aura usakA nAma gaMgadatta rakkhA / lalitako apane isa bhAIkA hAla mAlUma thA, isaliye vaha bhI kabhI-kabhI usa makAnameM jAkara use khelAyA karatA thA / ekadina vasantotsabake samaya usane apane pitAse kahA :-'he pitAjI ! vasantotsavaka dina gaMgadatta bhI hamalogoMke sAtha bhojana kare to var3AhI acchA ho|" ___ pitAne kahA :-haoN acchA to hai, kintu tumhArI mAtA use dekha legI to bar3A hI anartha kara ddaalegii|" lalitane kahA :-'acchA, maiM aisA pravandha karU~gA, jisase mAtAjI use dekha na skeNgii|" putrakI yaha bAta sunakara pitAne use isa kAryake liye anumati de dii| bhojanakA samaya hone para lalitane gaMgadattako eka pardeke pIche baiThA diyA aura khuda. pitA
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra putra usake bAhara baiThakara bhojana karane lge| bhojana karate samaya bIca bIcameM ve apanI thAlIse sAnekI cIjeM uThA uThAkara cupacApa gaMgadattako bhI dete jAte the| itane hI meM acAnaka halAse pardA ur3A to gaMgadatta para usakI mAtAkI dRSTi par3a gyii| use dekhate hI usake badanameM mAno AgasI laga gyii| usane gaMgadattake keza pakar3a kara use khUba mAraneke bAda gharase bAhara nikAla kara vaha use eka morI meM Dhakela aayii| mahAmati seTha aura lalitako isase bar3AhI duHkha huaa| unhoMne cupacApa use morIse nikAla kara nahalAyA dhulAyA aura aneka prakArase use sAntvanA dii| isake bAda ve phira use usI makAnameM cupacApa rakha aaye| isa ghaTanAke kucha dina bAda vahA~para kaI sAdhuoMkA Agamana huaa| seThane unakA Adara satkAra kara, unase gaMgadatta aura usakI mAtAkA hAla nivedana karake pUchA:- he bhagavan ! gaMgadattakI mAtA usase itanA vaira kyoM rakhatI hai ?"
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasava pariccheda 425 10. isa praznake uttara meM eka sAdhune kahA :- "lalita aura gaMgadatta pUrvajanmameM sage bhAI the / lalita bar3A aura gaMgadatta choTA thA / ekavAra ve donoM gAr3I lekara jaMgalameM kASTha lene gaye bahA~se gAr3I meM kASTa bharakara jaba ve lauTe, to mArga meM eka sthAnapara bar3e bhAIko eka nAgina dikhalAyI dii| usa samaya choTA bhAI gAr3I hA~ka rahA thA / isaliye bar3e bhAIne use pukArakara usakA dhyAna usa nAgina kI ora AkarSita kiyA aura use bacA deleko kahA / yaha sunakara nAgina bahutahI prasanna huI aura use una donoM para vizvAsa jamagayA / parantu choTA bhAI kuTila prakRtikA thA, isaliye usane usake Uparase gAr3I nikAla dii| isase vaha nAgina vahIM kucala kara mara gayI / isa janmameM vahI nAgina tumhArI strI huI hai| vaha bar3A bhAI, jisase usa janma meM usakI rakSA kI thI, isa janmameM lalita huA hai aura vaha apanI mAtAko atyanta pyArA hai| choTA bhAI gaMgadatta huA hai| usane usa janmameM nAginakA prANa liyA thA, isaliye isa janmameM 'usakI mAtA usase vaira rakhatI hai| isa prakAra he seTha !
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 neminAtha-caritra sneha aura vaira pUrvajanmake kamose hI utpanna hote hai, akAraNa nhiiN| __sAdhuke yaha vacana sunakara seTha aura lalitako bar3AhI duHkha huaa| unheM isa saMsArakI vicitratA dekhakara vairAgya A gayA aura una donoMne usI samaya dIkSA le lii| mRtyuke bAda ve donoM mahAzukra devalokameM gaye aura vahA~para svargIya sukha upabhoga karane lge| idhara gaMgadattane bhI mAtAkI aniSTatAkA smaraNa kara vinavallabha honekA nidAna kiyaa| mRtyu hone para vaha bhI usI mahAzukra devalokakA adhikArI huaa| lalitakA jIva devalokase cyuta hone para vasudeva kI patnI rohiNIke udarase putra rUpameM utpanna huaa| jisa dina vaha rohiNIke garbhameM AyA, usa dina pichalI rAtameM rohiNIne eka svama dekhA thA, jisameM use aisA mAlUma huA thA, mAno gaja, siMha, candra aura samudra-yaha. cAroM usake mukhameM praveza kara rahe haiN| yaha svama bahuta acchA aura putra-janmakA sUcaka thaa| isaliye garbhakAla pUrNa hone para rohiNIne sacamuca candrake samAna eka
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 427 sundara putrako janma diyA / pazcAt mAgadha Adine bar3I dhUmadhAmase usakA janmotsava manAyA / vaha bAlaka sabako pyArA mAlUma hotA thA, isaliye vasudevane usakA nAma rAma rkkhaa| yahI rAma Age calakara balarAma aura balabhadrake nAmase vikhyAta huaa| jaba vaha kucha bar3A huA to vasudevane usakI zikSA dIkSAke liye eka AcArya niyukta kara diyaa| rAmane usake nikaTa rahakara thor3e hI dinoMmeM samasta vidyA tathA kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lii| ekadina rAjA samudra vijaya apanI rAja-sabhA baiThe hue the| usa samaya vasudeva aura kaMsa Adi bhI vahIMpara upasthita the| itane hI meM vahA~ nAradamuni A phuNce| unako dekhakara rAjA tathA samasta sabhA khar3I ho gyii| rAjAne unako U~ce Asana para baiThA kara pUjanAdi dvArA unakA bar3AhI satkAra kiyaa| isase nAradamuni bahutahI prasanna hue aura rAjAko AzIrvAda de vahA~se anyatra prasthAna kara gye| nAradamunikA yaha Adara satkAra dekhakara kaMsako.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAthaM caritra bar3AhI Azcarya huA aura usane unake cale jAne para samudravijayase unakA paricaya puuchaa| samudravijayane kahA :-"prAcInakAlameM isa nagarake bAhara yajJayazA nAmaka eka tApasa rahatA thaa| usake yajJadattA nAmaka eka bhAryA aura sumitra nAmaka eka putra bhI thaa| sumitrakI patnIkA nAma somayazA thA / jUbhaka devatAoMmeMse koI devatA cyuta hokara usIke udarase putra rUpameM utpanna huA aura usIkA nAma nArada pdd'aa| jina tApasoMke yahA~ nAradakA janma huA thA, ve eka prakAra kA vrata kiyA karate the| usa vratakI vidhi yaha thI ki ekadina upavAsa karanA aura dUsare dina jaMgala meM jAkara phaloM dvArA pAraNa krnaa| ekadina ve loga nAradako eka azoka vRkSake nIce baiThA kara pAraNake liye phala lene cale gye| isI samaya udharase juMbhaka devatA A nikale aura usa sundara bAlakako azoka vRkSake nIce akelA dekhakara usake pAsa khar3e ho gye| isake bAda avadhijJAnase unheM jaba yaha mAlUma huA ki pUrva janmameM vaha bhI juMbhaka devatA aura unakA eka mitra thA,
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 429. taba unhoMne usa vRkSakI chAyAko sthira banA diyA, jisase usa para dhUpa na A ske| itanA kara jaMbhaka devatA usa samaya to apane kAmameM cale gaye, kintu kAma nipaTAkara jaba ve udharase phira lauTe to usa samaya bhI usa bAlakako unhoMne usI sthAnameM paayaa| snehavaza ve isa bAra use vaitAbya parvata para uThA le gye| vahaoNpara eka guphAmeM unhoMne use pAla-- posa kara bar3A kiyA / jaba usakI avasthA ATha varSakI huI, taba unhoMne use prajJapti Adi vidyAoMkI zikSA dii| isake bAda vahI bAlaka bar3A hone para nAradamunike nAmase vikhyAta huaa| nAradamuni apanI vidyAoMke bala AkAzameM vicaraNa karate haiN| ve isa avasarpiNImeM naveM nArada aura carama zarIrI haiN| nArada kI utpattikA yaha hAla mujhe trikAlajJAnI supratiSTha munine batalAyA thaa| nArada muni svabhAvase kalaha priya haiN| yadi koI unakI avajJA karatA hai, to ve ruSTa ho jAte haiN| zAyada isI kAraNase unakI sarvatra pUjA hotI hai| unakI eka vizeSatA yaha bhI hai ki ve kahIM bhI eka sthAnamai sthiraH
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 2430 neminAtha caritra. nahIM rahate / nAradakI bAlyAvasthAmeM jRMbhaka devatAoMne jisa azokakI chAyA sthira kara dI thI, vaha usa samayase pRthvIpara chAyA vRkSake nAmase sambodhita kiyA jAtA hai / " yaha vRttAnta sunakara kaMsa cakita ho gayA / tadanantara samudravijayake yahA~ kuchakAla rahaneke bAda kaMsa apanI rAjadhAnI mathurA nagarIko calA gayA thA / ekavAra usane vahA~se vasudevako mathurA Aneke liye nimantrita kiyA / isaliye vasudeva samudravijayakI AjJA prAptakara vahA~ gaye / kaMsa aura usakI patnI jIvayazAne unakA car3AhI Adara satkAra kiyaa| isake bAda ekadina maukA dekhakara kaMsane kahA :- "he mitra ! mRttikAvatI nAmaka nagarImeM mere kAkA devaka rAja karate haiN| unake devakI nAmaka eka kanyA hai / Apa usase vivAha kara lIjiye / maiM ApakA anucara hU~, isaliye mujhe vizvAsa hai ki Apa merI yaha prArthanA amAnya na kareMge / " vasudevane kaMsakI prArthanA svIkAra kara lI, isaliye unako apane sAtha lekara kaMsane mRttikAvatI nagarIke liye
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 431 prasthAna kiyA / saMyogavaza mArga meM nArada muni mila gaye / unhoMne unase pUchA :- "tuma donoM jana kahA~ jA rahe ho ?" vasudevane kahA :- " kaMsakI icchAnusAra maiM devaka rAjAkI devakI nAmaka kanyAse vivAha karane jA rahA hU~ / " nAradane kahA :- "kaMsane isa kAmameM madhyastha canakara bahutahI uttama kArya kiyA hai / hai vasudeva ! jisa prakAra puruSoMmeM tuma sarvazreSTha ho, usI prakAra striyoMmeM devakI ziramaura hai| mAlUma hotA hai, ki vidhAtAne yaha adbhuta jor3a milAneke liye hI tuma donoMko utpanna kiyA thA / yadi tuma devakIse vivAha kara loge, to usake sAmane tumheM vidyAdhariyA~ bhI tuccha mAlUma dene lgeNgii| isa vivAha meM koI vighna bAdhA na ho, isaliye maiM abhI devakIke pAsa jAtA hU~ aura use tumhAre guNa sunAkara, tumhIMse vivAha karaneke liye use samajhA AtA hU~ / " itanA kaha nArada: usI samaya AkAza mArga dvArA
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ naminAtha-caritra devakIke ghara jA phuNce| devakIne unakA Adara satkAra kara yathAvidhi unakA pUjana kiyaa| isapara nAradane use AzIrvAda dete hue kahA :-"hai jumArI ! maiM AzIrvAda detA hU~, ki tumhArA vivAha vasubake sAtha ho !" devakIne saJjavAte hue pUchA:-"bhagavan ! vasudeva kauna haiM ? ___ nAradane kahA :- "kAmadevako bhI lajita karanevAle, yuvaka ziromaNi, vidyApariyoM ke priya pAtra, dasaveM dazAha vasubanA nAma kyA tumane nahIM sunA ? usakA nAna to bacce taka jAnate haiN| he sundari ! Aja saMsArameM dUsarA koI aisA puruSa nahIM hai, jo rUpa aura saubhAgyameM usake sAmane Thahara ske| isIliye to devatA bhI usase IrSyA karate haiN|" ___ itanA kaha nArada muni adRzya ho gye| kintu unakI zatAMse devakIke hRdayameM vasudevane sarvocca sthAna prApta kara liyaa| vaha mana-hI-mana unapara anurakta ho gayI aura unhIM dhyAnameM rAta dina nimagna rahane lgii| kucha hI dinoMmeM vasuna aura kaMsa bhI vahAM jA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 456 phuNce| devaka rAjAne unakA bar3A satkAra kiyA aura ucca Asana para baiThAkara unake AgamanakA kAraNa puuchaa| isapara kaMsane kahA :-"rAjan ! vasudeva mere svAmI aura mitra haiN| merI icchA hai ki inase Apa devakIkA cyAha kara deN| isake liye inase bar3hakara dUsarA pati aura kauna ho sakatA hai ?" devakane muskurA kara kahA :-"Aja taka maiMne kanyAke yahA~ isa taraha patiko jAte nahIM dekhaa| Apane yaha viruddhAcaraNa kyoM kiyA? khaira, devakI yA usakI mAtAse pUche binA isa sambandhameM maiM koI bAta nahIM kaha sktaa|" devakakA yaha uttara sunakara kaMsa aura vasudeva apane tamghUmeM lauTa aaye| pazcAt devaka rAjasabhAse uThakara apane antaHpurameM gyaa| vahA~ usane rAnIse kahA :"Aja kaMsane devakIkA byAha vasudevase kara deneke liye mujhe prArthanA kI thI kintu maiMne inkAra kara diyA hai| devakI mujhe pANasebhI bar3hakara pyArI hai| yadi maiM isakA byAha abhIse kara dUMgA, to mere liye isakA viyoga asahya ho jaaygaa|"
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra yaha sunakara rAnI aura devakI udAsa ho gyii| devakIke netroMmeM to A~sU taka bhara aaye| rAnIne kahA :-"Apako inkAra na karanA cAhiye thaa| devakIkI avasthA vivAha karane yogya ho cukI hai| usakA viyoga to kisI na kisI dina hameM sahanA hI hogaa| jaba Apako ghara baiThe vasudeva jaisA vara 'mila rahA hai, to isa suyogase Apako avazya lAbha uThAnA caahiye|" devakane kahA :-maiM to upahAsa kara rahA thaa| abhI maiMne usako koI nizcayAtmaka uttara nahIM diyA hai| yadi tumheM yaha sambandha pasanda hai, to maiM bhI kadApi 'inkAra na kruuNgaa|" ___isa prakAra sabakI rAya mila jAne para devakane mantrIko bheja kara kaMsa aura vasudevako apane mahala meM bulA liyA aura zubha muhUrtameM bar3e samArohake sAtha vasudevase devakIkA vivAha kara diyaa| dehajameM devakane bahutasA suvarNa, aneka ratna aura koTi gAyoM sahita dasa gokulake svAmI nandako pradAna kiyaa| vivAha kArya
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 445 dasoM pariccheda ki unakA putra sakuzala nandake ghara pahuMca gayA aura kasake hAthase aba use hAni pahuMcanekI koI sambhAvanA nahIM hai| kucha dera bAda usa kanyAne rodana kiyaa| use sunakara samasta praharI uTha baitthe| ve usI samaya usa bAlikAko kaMsake pAsa uThA le gye| kaMsa use dekhakara vicArameM par3a gyaa| munirAjane to kahA thA, ki devakIke sAtaveM garbhase merI mRtyu hogI, kintu yaha to eka bAlikA hai| yaha merA nAza karanemeM kaise samartha ho sakatI hai| mAlUma hotA hai ki munirAjane korI dhamakI hI dI thii| isa bAlikAkI hatyAse mujhe kyA lAbha hogA? isa prakAra vicAra kara kaMsane usa bAlikAkI hatyAkA vicAra chor3a diyA aura kevala usakI nAsikA kATakara use devakIko vApasa de diyaa| vasudevake jo putra utpanna huA thA aura jise ve rAtorAta nandake yahA~ chor3a Aye the, usakA varNa zyAma honeke kAraNa usakA nAma kRSNa pdd'aa| yadyapi pratyakSa rUpase nanda aura yazodA hI usakA lAlana-pAlana.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 neminAtha- caritra karate the, kintu parokSa rUpase aneka deva-deviyA~ bhI usakI rakSA ke liye sadA udyata rahate the / kRSNake janmako eka mAsa hone para devakIne use dekhaneke liye gokula jAnekI icchA prakaTa kI / vasudevane kahA :-- "priye ! tuma vahA~ saharSa jA sakatI ho, kintu yadi tuma vinA kisI kAraNakeM anAyAsa vahA~ jAogI, to kaMsako sandeha ho jAyegA / isaliye he subhage ! vahA~ koI nimitta dikhalAkara jAnA ucita hogA / merI rAya to yaha hai ki tuma nagarakI aneka striyoMko sAtha lekara, go-pUjana karatI huI gokula pahu~ca jAo aura go-pUjanake hI bahAne putrako dekhakara vahA~se turaMta lauTa Ao !" I vasudevakI yaha salAha devakIko pasanda A gayI, isaliye unhoMne vaisA hI kiyA / yazodAkI godameM apane lAlanako - usa lAlanako, ki jisakA hRdaya zrIvatsase zobhita hai, jisakI kAnti marakata ratnake samAna hai, jisake hAtha paira meM cakrAdike lakSaNa haiM, vikasita kamala samAna jisake locana haiM, dekhakara devakIkA hRdaya Ananda
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAN dasavA~ pariccheda 447 vibhora ho gyaa| unhoMne use apanI godameM lekara khelAyA, usakA dulAra kiyA aura vAraMvAra use hRdayase lagAkara apane premAvezako zAnta kiyaa| kRSNako apanI godase utArane kI unheM mAno icchA hI na hotI thI, parantu lAcArI thI, isaliye ve use vahIM chor3akara apane vAsasthAnako lauTa aayiiN| parantu usa dinase putra viyoga sahana karanA unake liye asambhava ho par3A, isaliye ve go-pUjanake bahAne roja ekavAra gokula jAne lgii| usI samayase go-pUjanakI prathA pracalita huI, jo Ajataka isa dezameM sarvatra pracalita hai| ___ parantu vasudevake zatruoMko isase bhalA zAnti kaise mila sakatI thI ? sUrpakake zakunI aura pUtanA nAmaka do putriyA~ thii| ve apane pitAkI preraNAse usakA badalA leneko taiyAra huii| ekadina kRSNa eka gAr3Ike pAsa akele khela rahe the| saMyogavaza usa samaya nanda yA yazodA-do meM se eka bhI vahA~ upasthita na the| isI samaya vaha donoM vidyAdhariyA~ kRSNake pAsa A pahuMcI aura kRSNako mAra DAlanekA maukA dekhane lgiiN| kucha
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ m .. 458 neminAtha caritra derameM zrIkRSNa jaba khelate khelate usa gAr3I ke nIce pahuMce, tava zakunI usa gAr3I para car3ha gayI aura unheM usake nIce dabAkara mAra DAlanekI ceSTA karane lgii| yaha dekhakara zrIkRSNa vahA~se bAhara saraka aaye| bAhara pUtanA r3I thii| vaha kRSNa ko godameM lekara unheM apanA jahara se bharA huA stana pilAne lgii| parantu usakI bhI yaha cAla vekAra ho gyii| kRSNakI rakSA karaneke liye jo devatA sadaiva upasthita rahate the, unhoMne isI samaya usa gAr3I dvArA prahAra kara una donoMkI jIvana-lIlA samApta kara dii| ___ isa ghaTanAke kucha dera bAda vahA~ nanda A phuNce| sabase pahale unakI dRSTi usa gAr3I para jA par3I, jo zani aura pUtanA para prahAra karanese cUra cUra ho gayI thii| isake bAda unhoMne raktalocanavAlI rAkSasI samAna una donoM vidyAdhariyoMko dekhA, jinake prANa-pakherU tanapiJjarako vahIM chor3akara na jAne kahA~ prayANa kara gaye the| yaha saba dekhate hI nandake prANa sUkha gye| kisI ajJAta zaMkAse unakA hRdaya kaoNpa utthaa| ve apane manameM,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda" 449. kahane lage - " mAlUma hotA haiM ki Aja zrIkRSNakI khaira nhiiN|" unhoMne usI samaya unakI khoja kii| ve kahIM khela rahe the / unako sakuzala dekhakara nandake mRta zarIrameM mAno phirase prANa A gaye / pUchatAcha karane para unheM gvAla-bAloMne batalAyA ki "kRSNane hI usa gAr3Iko tor3a DAlA thA aura unhoMne una rAkSasiyoMko mArakara apanI prANa rakSA kI thI !" nandane bar3e Azcaryake sAtha yaha samAcAra sunA / unhoMne zrIkRSNakA samUcA zarIra TaTola kara dekhA ki unheM kahIM coTa to nahIM AyI hai / isI samaya vahA~ yazodA A pahu~cI / zrIkRSNako akelA chor3aneke liye nandane unako sakhta ulAhanA dete hue kahA :"pyArI ! tumane Aja kRSNako akelA kyoM chor3a diyA ? tumhAre aise kAmakA pariNAma kisI samaya bahuta hI bhayAnaka ho sakatA hai| dekho, Aja hI bhagavAnane isakI rakSA na kI hotI to na jAne kyA ho gayA hotA ! cAhe jitanA nukasAna ho rahA ho, ghIke ghar3e 29
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ MM neminAva-caritra hI kyoM na lur3hake jA rahe hoM, parantu kRSNako akelA chor3akara tumheM kahIM na jAnA caahiye|" yazodA bhI usa gAr3I aura vidyAdhariyoMko dekhakara sahama gyiiN| unhoMne bar3e premase kRSNako apanI godameM uThAkara unake zarIra kI jAMca kii| jaba unheM vizvAsa ho gayA, ki kRSNako kahIM coTa nahIM AyI, taba unakA hRdaya zAnta huaa| unhoMne vAraMvAra kRSNake kapola para cumbana kara unheM galese lagA liyaa| isa dinase ve kRSNako bar3e yanase rakhane lgiiN| apanI samajhameM ve unheM kabhI akelA na chor3atI thIM, parantu kRSNa bahuta hI utsAhI aura caJcala prakRtike bAlaka the, isaliye ve maukA milate hI yazodAkI najara bacAkara idhara udhara nikala jAyA karate the| ___ kRSNakI isa Adatase yazodA bahuta Ajija A gyauN| ekadina unheM kAryavaza apanI par3osinake yahA~ jAnA thaa| ve jAnatI thIM, ki kRSNa gharameM baiThanevAle jIva nahIM haiM, isaliye unhoMne unakI kamarameM eka rassI bA~dhakara, usa rassIkA dUsarA chora eka bahuta bar3e
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavI pariccheda 456 Ukhalase vA~dha diyaa| itanA karane para unheM vizvAsa ho gayA ki kRSNa aba usa sthAnako chor3akara aura kahIM nahIM jA sakate. isaliye ve par3osinake yahA~ calI gyiiN| zrIkRSNako akele dekhakara usI samaya sUrpakakA putra apane dAdAkA badalA cukAneke liye vahA~ A phuNcaa| usane zrIkRSNake donoM ora do arjunake vRkSa utpanna kiye| isake bAda kRSNako Ukhala sameta pIsa DAlaneke liye vaha vidyAdhara unheM una donoM vRkSoMke bIcameM le gyaa| parantu usake kucha karaneke pahale hI, kRSNakI rakSAke liye vahA~ jo devatA niyukta thA, usane una donoM vRkSoMko ukhAr3a DAlA aura usa vidyAdharako mArakara vahA~se khader3a diyaa| usa samaya vahA~ koI upasthita na thA, kisIko bhI yaha bheda mAlUma na ho skaa| ___ thor3I derameM kucha gvAla-cAla khelate hue vahA~ A pahuMce, unhoMne una vRkSoMko dekhakara samajhA ki kRSNane hI una vRkSoMko ukhAr3a DAlA hai| ve turanta yazodAkeM pAsa daur3a gye| unhoMne yazodAse kahA' :-"kRSNane .
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452 neminAtha caritra do vRkSoM meM Ukhala pha~sAkara unheM ukhAr3a DAlA hai / " yazodA yaha Azcaryajanaka saMvAda sunakara usI samaya vahA~ A pahu~cI / nanda bhI kahIMse daur3a Aye / kRSNako 1 sakulaza dekhakara unake AnandakA vArApAra na rhaa| unhoMne dhUli dhUsarita kRSNako galese lagAkara vAraMvAra unake mastaka para cumbana kiyaa| usa dina kRSNake udarameM dAma (rassI) bAMdhA gayA thA, isaliye usa dinase saba gvAla-bAla kRSNako dAmodara kahane lage / zrIkRSNa gopa gopiyoMko bahuta hI pyAre the, isaliye ve unheM rAta dina godameM liye ghUmA karatI thIM / jyoM jyoM ve bar3e hote jAte the, tyoM tyoM unake prati logoMkA sneha bhI bar3hatA jAtA thA / kRSNakA svabhAva bahuta hI cazcala thA, isaliye jaba ve kucha ghar3e hue, taba gopiyoMkI maTakiyoMse dUdha dahI uThA lAne lage, aisA karate samaya ve kabhI kabhI unakI maTakiyA~ bhI phor3a DAlate the, tathApi gopiyA~ unase thIM / ve cAhe bolate cAhe mArate, cAhe dahI- makkhana asantuSTa na hotI * + khA jAte, cAhe koI nukasAna kara DAlate, kintu hara
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 453 hAlata meM nanda, yazodA aura samasta gopagopiyA~ unase prasanna hI rahate the ! unakI bAlalIlAmeM, unake krIr3A kautukoM meM koI kisI prakArakI bAdhA na dete the, balki unake premake kAraNa, saba loga mantra-mugdhakI bhA~ti unake pIche lage rahate the / dhIre dhIre kRSNake atula parAkrama -- zakuni aura pUtanAko mArane, zakaTa tor3ane aura arjuna vRkSoMko ukhAr3ha DAlane kI bAta cAroM ora phaila gayI / jaba yaha bAteM vasudevane sunI, tava unheM bar3I cintA ho gyii| ve apane manameM kahane lage :- "maiM apane putrako chipAneke liye nandake yahA~ chor3a AyA thA, 'parantu aba vaha apane balase prakaTa hotA jA rahA hai / yadi kaMsako usapara sandeha ho jAyagA, to vaha usakA amaMgala kiye binA na rhegaa| isake liye pahalehIse sAvadhAna ho jAnA ucita hai / yadi kRSNa kI rakSAke liye maiM apane kisI putrako usake pAsa bheja dUM to bahuta hI acchA ho sakatA hai / parantu akrUrAdi putroMko to krUra mati kaMsa jAnatA hai, isaliye unheM bhejanA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 neminAtha caritra ThIka nhiiN| rAmako vaha nahIM pahacAnatA, ataH use vahA~para jAnekA Adeza diyA jA sakatA hai| isa prakAra vicAra kara vasudevane kozalA nagarIse rAmasahita rohiNIko bulAkara unheM zauryapura bheja diyA / ' isake bAda eka dina rAmako bulAkara, unako saba mAmalA samajhA, unheM bhI nanda aura yazodA ke hAthoM meM sauMpa, putrakI hI bhA~ti rakhanekA anurodha kiyA / nanda aura yazodAne isameM koI Apatti na kI / unhoMne. kRSNakI bhA~ti rAmako bhI putrarUpameM apanA liyA / rAma aura kRSNa - donoM bhAI dasa dhanuSa U~ce aura dekhane meM atyanta sundara the / ve jidhara khelaneke liye. nikala jAte, udharakI hI gopikAeM sArA kAmakAja' chor3akara, unako dekhane meM lIna ho jAtI thiiN| kRSNa jaba kucha bar3e hue, taba nandane unako zikSAke upakaraNa deye aura ve rAmake nikaTa dhanurveda tathA anyAnya -lAoM kI zikSA prApta karane lage / rAma aura kRSNa bhI eka dUsareke bhAI, kabhI mitra aura kabhI guru ziSya n2ate / ve khAte pIte, uThate baiThate, sote jAgate, khelate.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavA~ pariccheda 455 kUdate sadA eka dUsareke sAtha hI rahate / yadi eka kSaNake liye bhI koI kisIse alaga ho jAtA to vaha unake liye asA ho par3atA thA / kRSNa bahuta hI balavAna the / unake zarIra meM kitanA bala hai, isakI kabhI kisIko thAha na milatI thI / bIca bIcameM ve aise kArya kara dikhAte the, jisase logoMko dAMtoM tale uMgalI dabAnI par3atI thI / bar3e bar3e utpAtI vRSabhoMko, jinheM koI kAimeM na kara sakatA thA unheM ve kevala pU~cha pakar3a kara khar3e kara dete the| aise aise kArya unake liye bA~ye hAthake khela the / apane bhAIke yaha saba kArya dekhakara rAmako bar3A hI Ananda aura Acarya hotA thA, parantu ve apane mukhase kucha bhI na kahakara, udAsInakI bhA~ti saba kucha dekhA karate the / dhIre dhIre kRSNakI avasthA jaba kucha bar3I huI, taba unakA alaukika rUpa dekhakara gopiyoMke hRdaya meM kAma - vikAra utpanna hone laMgA / ve jaba taba kRSNako apane bIcameM baiThAkara rAsa aura vasanta krIr3A karane lgtiiN| jisa prakAra bhramara dala eka kSaNake liye bhI
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha- caritra vya kamalase alaga nahIM hotA, usI prakAra gopiyA~ bhI , kRSNase kabhI alaga na hotI / kRSNako dekhate hI unakI palakoMkA giranA banda ho jAtA, unakI dRSTi sthira vana jAtI aura unakI jihvA bhI kRSNakA hI jaya karane lgtiiN| kabhI kabhI ve kRSNake dhyAnameM isaprakAra tanmaya bana jAtIM, ki unheM sAmane rakkhe hue pAtroMkA bhI dhyAna na rahatA aura ve anekavAra bhUmipara hI gAyoMko duha detiiN| kRSNa sadA dIna duHkhiyoMkI AtatAyiyoMse rakSA karaneke liye prastuta rahate the, isaliye kRSNako apane pAsa bulAneke liye anekavAra gopiyA~ bhIta aura trasta manuSyoMkI bhA~ti jhuTha muTha cItkAra kara uThatI thiiN| kRSNa jaba unake pAsa jAte taba ve haeNsa apane par3atIM aura taraha tarahase apanA prema vyakta kara, hRdayako zAnta karatIM / I 456 kabhI kabhI gopiyA~ nirguNDI Adi puSpoMkI mAlA canAtoM aura kRSNake kaNThameM use jayamAlakI bhA~ti pahanA kara Ananda manAtIM / kabhI ve gIta aura nRtyAdika dvArA kRSNakA manoraMjana karatIM aura unake I *
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ daso paricchada 457 zikSA vacana sunakara apane kau~ko pAvana karatIM / kRSNa samasta gopoMke agraNI the, isaliye unheM gopendrake nAmase bhI sanbodhita karatI thiiN| jisa samaya kRSNa morapaMkha dhAraNa kara madhura svarase muralI vajAte, usa samaya gopiyoMkA hRdaya bhI thiraka thiraka kara nAcane lagatA / kabhI kabhI gopiyA~ kRSNase kamala lA denekI prArthanA karatI aura ve unheM lAkara dete / gopiyA~ isase bahuta hI santuSTa rahatI thIM / kabhI kabhI ve madhura zabdoMmeM rAmako ulAhanA dete hue kahane lagatI:-'he rAma! tumhArA bhAI aisA hai ki yadi hama use dekha letI haiM, to vaha hamArA citta haraNa kara letA hai aura yadi hama use nahIM dekhatIM, to vaha hamArA jIvana hI naSTa kara detA hai|" ____ kabhI kabhI kRSNa parvatake zikhara para car3ha jAte aura vahA~se vaMzI bajAkara rAmakA manoraMjana karate the| kabhI kabhI kRSNa nRtya karate, gopiyaoN gAyana gAtI aura rAma tavalacIkI bhaoNti hastatAla dete the| isa prakAra vividha krIr3A karate hue rAma aura kRSNake gyAraha varSa dekhate hI dekhate sAnanda vyatIta ho gye| . . .
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ pariccheda - neminAtha bhagavAnakA janma udhara zauryapura nagarameM samudravijaya rAjAkI zivAdevI rAnIne ekadina prabhAtake samaya gaja, vRSabha, siMha, lakSmI, puSpamAlA, candra, sUrya, dhvaja, kumbha, panasarovara sAgara, devavimAna, ranapuJja aura nirdhUma agni-yaha caudaha mahAsvama dekhe| usadina kArtika kRSNa dvAdazI aura citrA nakSatra thaa| usa nakSatrase candramAkA yoga hone para aparAjita anuttara vimAnase zaMkhakA jIva cyuta hokara,zivAdevIke udarameM aayaa| usa samaya tInoMlokaprakAzita ho uThe aura antarmuhUrta taka nArakIya jIvoMko bhI sukhaM huaa| tIrthakaroMke janmake samaya itanA to avazya hI hotA hai| . svama dekhate hI zivAdevIkI nidrA. TUTa gyii| unhoMne turanta zaiyyA tyAgakara apane patise ina svamoMkA
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ FIL ATbe T MIN -:. AN / (5 da T eamin-." mometermineran MANALDaman v e . YMemo ANJURE FLA .. ALShan-as 1 . ... * AREANING RITI OAD . AMMAR T Prima " ' walance " mmar sa mmam yaha caudaha mahAsvAna ttekheN|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ pariccheda VANT hAla kaha sunaayaa| rAjAne unakA phala jAnaneke liye eka kroSTu ki nAmaka svama pAThaka ko bulA bhejA / usI samaya acAnaka eka munirAja bhI vahA~ A gye| rAjAne una donoMkA satkAra kara unase usa svamakA phala puuchaa| isapara munirAjane kahA :-'he rAjan ! yaha svama bahuta hI uttama hai| tumhArI rAnI eka aise putrako janma degI, jo tInoM lokakA svAmI tIrthakara hogaa|" __ yaha svama-phala sunakara rAjA aura rAnI bahuta hI prasanna hue| rAnI usa dinase ratakI bhA~ti yatapUrvaka usa garbhakI rakSA karane lgiiN| usa garbhake prabhAvase rAnIke aMgapratyaGgakA lAvaNya aura saubhAgya bar3ha gyaa| garbhakAla pUrNa honepara zivAdevIne zrAvaNa zukla paJcamIke rAtrike samaya citrA nakSatrake sAtha candramAkA yoga hone para eka sundara putrako janma diyaa| usake zarIrakI kAnti marakata ranake samAna aura deha zaMkha lAJchanase suzobhita ho rahI thii| rAjA aura rAnIke netra isa putra-ratnako dekhate hI mAno zItalaM aura tRpta ho gye| isa putrakA janma hote hI chappana dizikumArikAoMne
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 AM neminAtha-caritra apane apane sthAnase Akara zivAdevIkA prasUti-karma kiyaa| isake bAda paJcarUpa dhAraNa kara saudharmendra bhI vahA~ aaye| unhoMne eka rUpase prabhukA pratibimba mAtAke pAsa rakhakara, unheM apane hAthoMmeM uThA liyA, aura do rUpoMse donoM ora do camara, tathA ekase chatra dhAraNa kiyA, aura paoNcaveM rUpase unake Age Age vajra uchAlate hue, unheM bhakti-pUrvaka meru parvatake zikhara para ati prANDakaMvalA nAsaka zilA para le gye| vahA~ prabhuko apanI goda meM sthApita kara zakrane eka siMhAsana para sthAna grahaNa kiyA aura acyuta Adi tirasaTha indroMne bhaktipUrvaka bhagavAnako snAna kraayaa| phira zakrandrane bhI bhagavAnako IzAnendrakI godameM baiThA kara unheM vidhipUrvaka snAna kraayaa| . bhagavAnako snAna karAneke bAda zakrandrate divya puSpoM dvArA unakI pUjA aura AratI kii| isake bAda hAtha jor3akara unhoMne isa prakAra unakI stuti kI:'he mokSa gAmin ! he zivAdevIkI kukSirUpI sIpakeM muktAphala !, he prabho! he zivAdevIke rana ! Apake
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ gyArahavA~ pariccheda dvArA hamArA kalyANa ho! he bAIsaveM tIrthaGkara ! mokSa sukha jisake karatalameM hai, jise samasta padAryoMkA jJAna hai, jo vividha lakSmIke nidhAna rUpa haiM, aise ApakoM anekAneka namaskAra hai ! he jagadguru ! yaha harivaMza. Aja pavitra huA, yaha bhAratabhUmi bhI Aja pAvana huI kyoMki Apa jaise carama zarIrI tIrthAdhirAjakA isameM janma huA hai| / he tribhuvana vallabha ! jisa prakAra latA samUhake liye megha AdhAra rUpa hote haiM, usI prakAra saMsArake liye Apa AdhAra rUpa haiN| Apa brahmacaryake sthAna aura aizvaryake Azraya rUpa haiN| he jagatpate / Apake darzanase bhI prANiyoMkA moha naSTa hokara unheM durlabha jJAnakI prApti hotI hai| he harivaMzarUpI vanakeM. liye jaladhara samAna ! Apa akAraNa trAtA haiM, akAraNa vatsala haiM aura akAraNa samasta jIvoMke pAlana karanevAle hai| he prabho! Aja bharata-kSetra aparAjita vimAnase bhI. adhika mahimAvAna bana gayA hai, kyoMki logoMko samyaktva denevAle Apane isameM janma liyA hai| he. nAtha ! aba Apase merI yahI prArthanA hai ki Apake.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra caraNa mere manarUpI mAnasa sarovarameM rAja-haMsakI bhA~ti sadA nivAsa kareM aura merI jihvA nirantara ApakA guNagAna kiyA kare !" isa prakAra jagat prabhukI stuti kara zakrandra punaH unheM zivAdevIke pAsa uThA le gaye aura unheM yathAsthAna 'rakha aaye| isake bAda bhagavAnake liye pA~ca apsarAoMko dhAtrIke sthAnameM niyukta kara, ve nandIzvara kI yAtrA kara apane sthAnako vApasa cale gye| isake bAda rAjA samudravijayane bhI putrake janmopalakSameM eka mahotsava manAyA aura apane iSTamitra, sabhAjana tathA AzritoMko dAnAdi dvArA sammAnita kiyaa| jisa samaya yaha vAlaka garbhameM AyA, usa samaya usakI mAtAne pahale caudaha svama aura vAdako ariSTa ranakI cakradhArA dekhI thI, isaliye rAjAne usa bAlakakA nAma ariSTanemi rakkhA / ariSTanemike janmakA samAcAra sunakara vasudeva Adi rAjAoMko bhI atyanta Ananda huA aura unhoMne bhI mathurA nagarImeM bar3I dhUmake sAtha usakA "janmotsava mnaayaa|
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ pariccheda kaMsa-vadha ekadina devakIko dekhaneke liye kaMsa vasudevake ghara gyaa| vahA~para usane devakIkI usa kanyAko dekhA, jisakI nAsikA chedakara usane jIvita chor3a diyA thaa| use dekhakara kaMsake hRdayameM kucha bhayakA saJcAra huA, isaliye. ghara Ane para usane eka acche jyotiSIko bulAkara usase pUchA ki munirAjane jo yaha kahA thA ki "devakIkA sAtavA~ garbha-tumhArA bhAJjA-tumhArI mRtyukA kAraNa hogA, yaha vAta jhUTha hai yA saca hai ?" jyotiSIne kucha soca vicAra kara kahA :-"he rAjan ! munikA vacana mithyA nahIM ho sktaa| devakIkA sAtavA~ garma, jo tumhArI mRtyukA kAraNa hogA, kahIM na kahIM jIvita avasthAmeM avazya vidyamAna hogaa| vaha kahA~ hai, yaha jAnaneke liye tuma apane ariSTa nAmaka
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 neminAtha-caritra vRSabha, kezI nAmaka azva, durdAnta gardabha tathA durdamanIya meSako vRndAvanameM chor3a do aura unheM svacchanda vicaraNa karane do| jo ina cAroMko mAre, use hI devakIkA sAtavaoN putra samajhanA ! niHsandehaM usIke hAthase tumhArI mRtyu hogii|" - kaMsane pUchA- kyA isake atirikta usakI aura bhI koI pahacAna hai ? jyotipIne kahA-'haoN, avazya hai| Apake yahA~ zAraMga nAmaka jo dhanupa hai, ApakI vahina satyabhAmA jisakI nitya pUjA karatI hai, use jo car3hAyegA, vahI Apake prANoMkA ghAtaka hogaa| jJAniyoMkA kathana hai ki vaha dhanuSa vAsudevake sivA aura koI dhAraNa na kara skegaa| isake atirikta vahI kAlIyanAgakA damana karegA aura cANUra malla tathA Apake padmottara tathA campaka nAmaka hAthiyoM ko maaregaa| jo yaha saba kArya karegA, usIke dvArA ApakI bhI mRtyu hogii| jyotiSIke yaha vacana sunakara kasakA hRdaya bhayase. kaoNpa utthaa| usane apane zatruko khoja nikAlaneke
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArahavA pariccheda liye usI samaya ariSTa Adiko vRndAvanameM chor3a diyaa| ariSTa vAstavameM bar3AhI bhISaNa pazu thA / vaha jahA~ jAtA, vahA~ke logoMko atyanta duHkhita kara detaa| manuSyoMkI kauna kahe, bar3e-bar3e gAya cailoMko bhI vaha apane sIMgoMse paMkakI bhaoNti uThAkara dUra pheMka detA thaa| yadi kisIke gharameM vaha ghusa jAtA, to vahA~se kisI prakAra bhI nikAle na nikalatA aura dahI dUdha yA ghRtAdikake -jo pAtra sAmane par3ate, unheM tor3a phor3a kara miTTImeM milA deMtA / _____ekadina ariSTa ghUmatA ghAmatA gokulameM jA pahuMcA aura vahaoNpara -gopa-gopiyoMke gharameM ghusakara isI tarahake utpAta macAne lgaa| usane kisIke baccoMko uThA paTakA, kisIke gAya bailoMko jakhmI kara DAlA, kisIkA ghI dudha miTTImeM milA diyA aura kisI kI khAdya sAmagrI naSTa bhraSTa kara dii| usake ina utpAtoMse cAroM ora hAhAkAra maca gyaa| gopiyaoN dIna bana gayoM ! ve duHkhita hokara rAma aura kRSNako pukArakara kahane lagI :--'he rAma ! he kRSNa ! hameM bacAo! isa Aphatase hamArI rakSA karo!"
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 neminAtha-caritra . gopiyoMkI yaha karuNa pukAra zIghra hI rAma aura kRSNake kAnoM meM jA pdd'ii| ve usI samaya unakI rakSAke liye daur3a pdd'e| parantu bUr3he manuSyoMne unako rokaa| ve jAnate the ki ariSTa kaMsakA sA~r3ha hai| vaha bar3AhI bhayaMkara hai| eka to use mAranA hI kaThina hai aura yadi koI kisI taraha use mAregA bhI, to vaha kaMsakA kopabhAjana hue vinA na rhegaa| isaliye unhoMne rAma aura kRSNase kahA :-"jo kucha hotA ho, hone do! vahA~ jAnekI jarUrata nhiiN| hameM dhI dUdha na cAhiye, gAya baila na cAhiye, unakI sava hAni hama bardAzta kara leMge, parantu hama tumheM vahA~ na jAne deNge| vahA~ jAnese tumhArI khaira nhiiN|" , ___ parantu rAma aura kRSNa aisI bAteM sunakara bhalA kyoM rukane lage ? ve zIghra hI sA~r3hake pAsa jA pahu~ce / kRSNane use llkaaraa| unakI lalakAra sunate hI ropa pUrvaka apane sIMga aura pUMcha uThAkara vaha kRSNakI ora jhpttaa| kRSNa bhI taiyAra khar3e the| najadIka Ate hI unhoMne usake donoM sIMga pakar3a kara usakI gardana
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bArahavA~ pariccheda 467 isa taraha aiMTha dI, ki vaha vahIM jamIna para gira par3A aura usakI jIvana lIlA samApta ho gyii| ariSTakI isa mRtyuse gopa gopiyoMko bar3A hI Ananda huA aura ve devatAkI bhA~ti kRSNakI pUjA karane lge| kRSNa para aba taka unakA jo prema thA, vaha isa ghaTanAke bAda dUnA ho gyaa| isake bAda ekadina kRSNa apane iSTa-mitroMke sAtha banameM krIr3A kara rahe the| isI samaya kaMsakA vaha kezI nAmaka ava vahA~ A phuNcaa| usake bar3e bar3e dA~ta, kAla samAna zarIra aura bhayaMkara mukha dekhakara saba loga bhayabhIta ho gye| vaha choTe choTe bachar3oMko mukhase kATane aura gAya bailoMko lAtoMse mArane lgaa| kRSNane use kaI bAra khader3A, parantu vaha kisI prakAra bhI vahA~se, na gyaa| antameM jaba kRSNane bahuta tarjanA kI, taba vaha mukha phailAkara unhIMko kATaneke liye jhapaTa pdd'aa| usake tISNa dA~toMko dekhakara sabako zaMkA huI, ki aba vaha kRSNako ..kadApi jItA na chor3egA, parantu usake samIpa Ate hI kRSNane apanI vana samAna bhujA itanI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 neminAtha caritra tejIke sAtha usake mukhameM DAla dI ki usakA mukha gardana taka phaTa gayA aura usI pIr3Ake kAraNa tatkAla usakI mRtyu ho gyii| isI prakAra kaMsake usa durdAnta gardabha aura meSako bhI kRSNane kSaNamAtrameM mArakara gokula aura vRndAvanako sadAke liye unake bhayase mukta kara diyo| ina saba bAtoMkA patA lagAneke liye kaMsake gupta. care sadaiva cAroM ora vicaraNa kiyA karate the| unhoMne yathA samaya kaMsako ina saba ghaTanAoMkI sUcanA dii| isase kaMsakA sandeha dUra ho gayA aura vaha samajha gayA, ki nandake yahA~ kRSNa nAmaka jo bAlaka hai, vahI merA zatru hai| phira bhI vizeSa rUpase isakI parIkSA karaneke liye usane eka utsavakA Ayojana kiyaa| yaha pahale hI batalAyA jA cukA hai ki usake yahA~ zAraMga nAmaka 'eka dhanuSa thA, jisakI satyabhAmA pUjA kiyA karatI thii| usane usa dhanuSako rAjasabhAmeM sthApita karAyA aura satyabhAmAko vahIM baiThakara usakI pUjA karanekA Adeza diyaa| isake bAda usane cAroM ora ghoSaNA
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA pariccheda 465 karA dI ki jo zAraMga dhanuSako uThAkara usakI pratyaJcA car3hA degA, usIke sAtha maiM apanI bahina satyabhAmAkA 'vivAha kara duuNgaa| satyabhAmA parama sundarI ramaNI thii| dekhanemeM devAGganAoMko bhI mAta karatI thii| usake vivAhakI bAta sunate. hI cAroM orase, dUra dUrake rAje mahArAje vahA~ A Akara apanA bhAgya AjamAne lge| parantu usa dhanuSakI pratyaJcA car3hAnA to dUra rahA, koI usakA usake sthAnase tila bhara bhI idhara udhara na kara sakA.! jo loga Ate the, ve isI taraha viphala ho hokara lauTa jAte the| mAno usa dhanuSakA car3hAnevAlA isa dharA'dhAmameM utpanna hI na huA thaa| dhIre dhIre yaha samAcAra anAdhRSTike kAnoM taka 'jA phuNcaa| anAdhRSTi vasudevakA putra thA aura madana vegAke udarase utpanna huA thaa| vaha apaneko bar3A hI 'valavAna mAnatA thA aura isake liye use abhimAna bhI thaa| usane dhanupa. cahAnekA vicAra kiyA aura eka teja ratha para baiThakara zIghra hI. mathurAke liye prasthAna
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra kiyaa| mArgameM use gokula gaoNva milaa| vaha rAma aura kRSNase milaneke liye vahA~ eka rAta Thahara gyaa| unase bahuta dinoMke bAda mulAkAta honeke kAraNa vaha atyanta Anandita huaa| dUsare dina subaha anAdhRSTi vahA~se mathurA jAneko niklaa| rAma aura kRSNa premapUrvaka use nagarake bAhara pahu~cAne aaye| anAdhRSTiko,mathurAkA rAstA mAlUma na thA, isaliye usane rAmako to vidA kara diyA, kintu kRSNako rAstA dikhAneke liye apane sAtha le liyaa| __ mathurAkA mArga bahuta hI saMkIrNa thA aura usameM jahA~ tahA~ bar3e bar3e vRkSa khar3e the| gokulase kucha hI dUra Age bar3hane para anAdhRSTikA stha eka vizAla vaTa vRkSoM phaMsa gayA / anAvRSTine use bAhara nikAlanekI bar3I ceSTA kI, bahuta hAtha paira mAre, kintu kisI taraha bhI vaha stha vAhara na nikala skaa| yaha dekhakara kRSNa ratha parase nIce kUda par3e aura unhoMne kSaNamAtrameM usa vRkSako ukhAr3a kara sthakA rAstA sApha kara diyA / kRSNakA yaha bala dekhakara anASTiko bar3AhI Ananda huA aura usane premapUrvaka
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ pariccheda 471 kRSNako galese lagA liyaa| isake bAda ve donoM stha para baiThakara punaH Age bar3he aura kramazaH yamunA nadI pArakara nirvina rUpase mathurA jA phuNce| ___ mathurA pahuMcaneke bAda donoM jana yathA samaya kaMsakI rAja-sabhAmeM gye| usa samaya bhI vahA~para aneka rAje dhanuSa car3hAneke liye upasthita the| dhanuSake pAsa hI sAkSAt lakSmIke samAna kamalanayanI satyabhAmA vaiThI huI thii| jo use dekhatA thA, vahI usa para mugdha ho jAtA thaa| satyabhAmAne bhI kRSNako dekhaa| dekhate hI vaha unapara Azika ho gyii| usane mana-hI-mana apanA tanamana unake caraNoMmeM samarpaNa kara diyA, sAthahI usane bhagavAnase prArthanA kI ki :-'he bhagavan ! maiM kRSNako apanA hRdaya-hAra banAnA cAhatI huuN| tuma unheM aisI zakti do ki ve dhanuSa car3hAnemeM saphalatA prApta kara ske|" ___ idhara anAvRSTine dhanuSa car3hAnekI taiyAra kI, parantu jyoMhI vaha dhanuSako uThAne gayA, tyoMhI usakA paira vetaraha phisala gayA aura vaha U~TakI taraha mu~hake bala jamIna para gira pdd'aa| isase anAdhRSTikA hAra TUTa gayA,
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 453.0 bArahavA~ pariccheda keza, roSapUrNa lAla lAla netra aura mUrtimAna daridratAkA sA bhayaMkara rUpa dekhakara ve sanna ho gye| pUchatAcha karane. para jIvayazAne atimuktaka munike Agamanase lekara kaMsakI mRtyu paryantakA sArA hAla unheM kaha sunAyA / sunakara jarAsandhane kahA :- " he putrI ! kaMsane Arambha meM hI bhUla kI thI / use devakIko mAra DAlanA cAhiye thA / na rahatA baoNsa na bajatI bA~surI / yadi kheta na rahatA to nAja hI kyoM paidA hotA ? parantu he putrI ! aba tU rudana mata kara / maiM kaMsake ghAtakoMko saparivAra mArakara unakI striyoMko avazya rulAU~gA / yadi maiMne. aisA na kiyA, to merA nAma jarAsandha nahIM !" isa prakAra putrIko santvanA deneke bAda jarAsandhane soma nAmaka eka rAjAko dUta banAkara rAjA samudravijayake pAsa mathurA bhejaa| usane vahA~ jAkara unase kahA :- "he rAjan ! rAjA jarAsandhane kahalAyA hai ki merI putrI jIvayazA mujhe prANase bhI adhika pyArI hai / usake kAraNa usakA pati bhI mujhe vaisA hI pyArA thaa| Apa aura Apake sevaka saharSa raha sakate haiM, parantu
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra kaMsako mArane vAle ina rAma aura kRSNa nAmaka kSudra bAlakoMko hamAre hAthoMmeM sauMpa diijiye| devakIkA sAtavaoN garbha to kaMsako deneke liye Apaloga pahalehIse bAdhya the| khaira, taba na sahI, aba use de dIjiye / balarAmane kRSNakI rakSA kI hai, isaliye vaha bhI aparAdhI hai !" samudravijayane uttara diyA :-"jarAsandha hamAre mAlika haiM, parantu unakI anucita AjJA hamaloga kaise pAlana kara sakate haiM ? vasudevane apanI saralatAke kAraNa devakIke chaH garma kaMsako sauMpa diye, so usane koI acchA kArya nahIM kiyaa| balarAma aura zrIkRSNane kaMsako mArakara apane unhIM bhAiyoMkA badalA liyA hai, isaliye ve aparAdhI nahIM kahe jA skte| yadi vasudeva bAlyAvasthAse svecchAcArI na hotA aura hamArI sammatise saba kAma karatA rahatA, to usake chaH putra kaMsake hAthase kabhI na mAre gaye hote| aba to yaha valarAma aura kRSNa hameM prANase bhI adhika priya haiN| inakA prANa leneke liye inakI yAcanA karanA ghora anyAya aura
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ pariccheda dhRSTatA hai| svAmIkI yaha AjJA hamaloga kadApi nahIM mAna sakate. . .... . * "samudravijayakA yaha uttara sunakara somako krodha A gyaa| usane kahA :-"svAmIkI AjJA pAlana karanemeM sevakoMko bhaleburekA vicAra kadApi na karanA caahiye| he rAjan ! jahA~ tumhAre chaH putra mAre gayeM, vahA~ ina do kulAGgAroM se bhI gama khAiye, parantu inake liye sA~pake muMhameM paira mata rkhiye| balavAnake sAtha virodha karane para antameM nAza hI hotA hai| magadhezvarake sAmane tuma kisI bisAtameM nahIM ho| yadi unakI tulanA madonmatta hAthIse lI jAya, to tuma unake sAmane bheMDa bakarIke barAvara bhI nahIM ho| isaliye; maiM to tumheM yahI salAha dUMgA, ki rAma aura kRSNako unake pAsa bheja dIjiye aura svamameM bhI unase vairA karanekA vicAra na kiijiye|" yaha sunatehI kRSNane Rddha hokara kahA hai soma! hamalogoMne ziSTAcArake kAraNa tumhAre svAmIke prati jo AdarabhAva dikhalAyA, usase kyA vaha hamArA
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra svAmI ho gayA ? jarAsandhako hamaloga kisI taraha apanA svAmI nahIM mAna skte| tumhAre svAmIne jo sandeza bhejA hai, usase mAlUma hotA hai, ki vaha bhI apanI vahI gati karAnA cAhatA hai, jo kaMsakI huI hai| isase adhika hameM kucha nahIM kahanA hai / tumhArI jo icchA ho, usase jAkara kaha sakate ho! ____yaha sunakara soma aura bhI kruddha ho utthaa| usane samudravijayase kahA :- "he dazAI ! tumhArA yaha putra kulAGgAra hai| isakI aisI dhRSTatA kadApi kSamya nahIM ho sktii| tuma ise hamAre hAthoMmeM sauMpa do, phira yaha apane Apa ThIka ho jaaygaa|" ____ yaha sunakara anAdhRSTine lAla lAla AMkha nikAla kara kahA :-"pitAse vAraMvAra donoM putroMko mAMgate hue tumheM lajjA nahIM AtI ? yadi apane jAmAtAkI mRtyuse jarAsandhako duHkha huA hai, to kyA hameM apane ch| bhAiyoMke maranese duHkha nahIM huA ? tumhArI isa dhRSTatAko hamaloga kadApi kSamA nahIM kreNge|" rAjA samudravijayane bhI isI prakAra somakI bahuta
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 bArahavoM pariccheda bhartsanA kii| isase soma kruddha hokara rAjagRhIko vApasa calA gyaa| isameM koI sandeha nahIM ki usakI mA~ga bahuta hI anucita thI aura vaha kabhI bhI pUrI na kI jA sakatI thii| isa avasthA meM samudravijayane use jo uttara diyA thA, vaha sarvathA ucita hI thaa| phira bhI isa vicArase ve nyAkula ho uThe, ki jarAsandhako isa rase santoSa na hogA aura yadi usane hamalogoMpara kramaNa kara diyA, to usase lohA lenA bhI kaThina jaaygaa| / inhIM vicAroMke kAraNa rAjA samudravijaya cintAmeM par3a gye| antameM unhoMne kroSTukI nAmaka jyotiSIko bulAkara pUchA :- he bhadra ! tIna khaNDake svAmI rAjA jarAsandhase hamArA vigraha upasthita ho gayA hai| kRpayA batalAiye ki aba kyA hogA ?" jyotiSIne kahA :-"kucha hI dinoMke andara yaha mahAvalavanta rAma aura kRSNa jarAsandhako mArakara tInoM khaNDake svAmI hoNge| parantu ApalogoMkA aba yahA~ rahanA acchA nhiiN| Apa apane samasta vandhu-bAra..
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 neminAtha caritra aura parivArako lekara samudra ke kinAre pazcima dizAko cale jAiye 1 yahA~se prasthAna karate hI Apake zatruoMkA nAza honA Arambha ho jAyagA / Apaloga jaba taka apanI yAtrAmeM varAvara Age bar3hate jAyeM, taba taka satyabhAmA do putroMko janma na de| isake bAda jahA~ vaha do putroMko janma de, vahIM Apaloga nagara basAkara basa jaayeN| aisA karane para koI bhI ApakA bAla bA~kA na kara sakegA aura uttarottara ApakA kalyANa hI hotA jAyagA / " yaha sunakara rAjA samudravijaya bahutahI prasanna hue / unhoMne usI dina DuggI piTavA kara apane prayANakI ghoSaNA karavA dii| isake bAda mathurA nagarIse apane gyAraha koTi vandhuvAndhavoMko sAtha lekara ve zauryapura gaye aura vahA~ sAta koTi yAdavoMkA dala vindhyAcalake madhyabhAgameM hokara pazcima dizAkI ora Age bddh'aa| rAjA ugrasenane bhI mathurAmeM rahanA ucita na samajhA, isabhUliye ve bhI unhIM ke sAtha cala diye / udhara rAjA somane rAjagRhImeM jAkara, samudravijayakI *
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAdavoM pariccheda saba bAteM jarAsandhako kaha sunaayiiN| sunate hI jarAsandha krodhase Aga-babUlA ho utthaa| use Rddha dekhakara usake putra kAlakumArane kahA :- he tAta! Apake sAmane ve Darapoka yAdava kisa hisAbameM haiM ? yadi Apa AjJA deM, to maiM unheM samudra yA agnise bhI khIMcakara mAra sakatA huuN| yadi maiM isa pratijJAke anusAra kAma na karUMgA, to agnipraveza kara apanA prANa de dUMgA aura Apako bhI apanA mukha na dikhaauuNgaa|" putrake yaha vIrocita vacana sunakara jarAsandhe bahuta "hI prasanna huaa| usane usI samaya kAlakumArako pA~ca sau rAjA aura agaNita senAke sAtha yAdavoM para AkramaNa karaneke liye ravAnA kiyaa| kAlakumArake sAtha usakA bhAI yavana sahadeva bhI. thaa| ina logoMko calate samaya taraha tarahake apazakuna hue| yavana sahadevaMne unakI ora kAlakumArakA dhyAna bhI AkarSita kiyA, kintu usane usakI eka na sunii| vaha tejIke sAtha rAstA kATate hue sadalabala zIghra hI vindhyAcalaMkI tarAImeM yAdavoMke samIpaM jA phuNcaa|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra kAlakumArako samIpa AyA jAnakara rAma aura kRSNake adhiSThAyaka devatAoMko yAdavoMkI rakSA karaneke liye vAdhya honA pdd'aa| isaliye unhoMne apanI mAyAse eka, parvata khar3A kara, usameM 'dAvAnala aura eka bar3IsI citAkA dRzya upasthita kiyA aura usa citAke pAsa eka rotI huI strIko baiThA diyaa| isa mAyAvinI ramaNIko dekhate hI kAlakumArane pUchA:-"he bhadre! tuma kauna ho aura isa prakAra kyoM rudana kara rahI ho?" .. usa ,ramaNIne donoM netroMse azrudhArA bahAte hue. kahA :-"maiM rAma aura kRSNakI bahina huuN| jarAsandhake bhayase samasta yAdava isa orako bhAga Aye the| kintu, unhoMne jaba sunA ki kAlakumAra apanI vizAla senAke sAtha samIpa A pahuMcA hai, taba ve bhayabhIta hokara isa dAvAnalameM ghusa gye| ; maiM samajhatI hU~ ki ve saba isImeM jala mare hoNge| rAma, kRSNa tathA samudravijaya Adika dazAha bhI isase bar3I cintAmeM par3a gye| unheM apanI rakSAkA koI upAya na sUjha par3A, isaliye abhI kucha hI na pahale unhoMne bhI isa , citAmeM praveza kiyA hai|
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavoM pariccheda 501 he bhadra ! maiM unhIMke duHkhase duHkhita ho rahI hU~ aura isa citAmeM praveza kara apanA prANa dene jA rahI huuN|" itanA kaha, vaha mAyAvinI strI usa citAmeM kUda pdd'ii| usakI yaha harakata dekha, kAlakumArako apanI pratijJAkA smaraNa ho aayaa| usane apane pitA tathA bahinake sAmane yaha pratijJA kI thI ki maiM yAdavoMko agni yA samudrasebhI khIMcakara mArU~gA, isaliye usane manameM kahA :-"aba agnipraveza kiye binA kAma nahIM cala sktaa| kisI taraha ho, maiM apanI pratijJA avazya pUrNa kruuNgaa|" .. itanA kaha kAlakumAra apanI talavAra khIMcakara usa citAmeM ghusa pdd'aa| usake samasta saMgI sAthI bhI devatAoMkI mAyAse mohita ho rahe the, isaliye unhoMne bhI use na rokA aura vaha unake sAmane hI usa citAmeM jalakara bhasma ho gayA / , itanehImeM sUryAsta hokara rAta ho gayI, isaliye yavana sahadevane senA sahita vahIMpara vAsa kiyaa| kintu dUsare dina subaha uThakara unhoMne dekhA, to na kahIM vaha parvata thA, na kahIM vaha citaa|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502 neminAtha-caritra. usa sAna para kevala kAlakumArakI.muTThI bhara haDDiyA~ par3I huI thiiN| patA lagAne para unheM yaha bhI mAlUma huA ki yAdava to isa sthAnase bahuta dUra nikala gaye haiN| aura yaha saba deva mAyA thii| yaha jAnakara yavana sahadevAdika hatAza ho gaye. aura yAdavoMkA pIchA choDakara, rAjagRhako lauTa aaye|' ' , kAlakumArakI mRtyukA samAcAra sunakara jarAsandha mUchita, hokara gira pdd'aa| kucha derameM jaba usakI mUrchA dUra huI, taba vaha bahutahI karUNa krandana karane lgaa| kisIne ThIka hI kahA hai, ki saMsArameM nAnA prakArake bhayaMkara duHkha haiM, kintu putra-viyoga una savoMmeM bar3hakara hai ! ;,.. : . . . : udhara yAMdavoMne jaba,kAlakumArakI mRtyukA samAcAra sunA taba unako kucha dhairya aayaa| unhoMne AnandapUrvaka kroSTukI. jyotiSIkA pUjana kiyaa| isI samaya vahA~ atimuktaka munikA Agamana huaa| unheM dekha, samudravijayane vandanA karate hue namratApUrvaka pUchA:"he svAmin ! isa saMkaTake kAraNa hamaloga bar3I
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ pariccheda 503 cintAmeM par3a gaye haiN| isase hamaloga kisa prakAra uddhAra paayeNge|" ____ munirAjane kahA :- "he rAjan ! bhaya karanekA koI kAraNa nahIM hai| yaha tumhArA ariSTanemI bAIsavA~ tIrthaGkara aura advitIya balavAna hogaa| yaha valarAma aura kRSNa bhI parama pratApI nikleNge| dvArikApurImeM rahate hue ve jarAsandhakA vadha kara ardha bharatake svAmI hoNge|" __ yaha sunakara rAjA samudravijayako atyanta Ananda huA aura usane munirAjakA yathocita Adara satkAra kara unheM Ananda-pUrvaka vidA kiyaa| isake bAda prayANa karate hue yAdavoMkA yaha dala saurASTra dezameM pahu~cA aura vahA~ giranArake uttara pazcimameM usane DerA ddaalaa| yahIMpara kRSNakI patnI satyabhAmAne bhAnu aura bhAmara nAmaka parama rUpavAna do putroMko janma diyaa| inakA janma hone para kroSTukIke AdezAnusAra kRSNane snAna aura balikarma kara aTThama tapa kiyA aura usake sAtha hI samudrakI bhI pUjA kii| . .
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 neminAtha caritra ___isa pUjAse prasanna ho, tIsare dina rAtrike samaya susthita nAmaka lavaNa samudrakA adhiSThAyaka devatA upasthita huaa| usane kRSNako paJca janya zaMkha diyA tathA balarAmako sughoSa nAmaka zaMkha aura divya rana, mAlA aura vastrAdika diye / tadanantara usane kRSNase kahA:"he kezava! maiM susthita nAmaka deva huuN| Apane mujhe kyoM yAda kiyA hai ApakA jo kAma ho. vaha zAghra hI batalAiye, maiM karaneko taiyAra huuN| ___ isapara kRSNane kahA :-"prAcInakAlameM yahA~ vAsudevoMkI dvArikA nAmaka jo nagarI thI aura jo jalameM vilIna ho gayI thI, usameM hamaloga basanA cAhate haiM, isaliye Apa use samudragarbhase bAhara nikAla dIjiye !" susthita, tathAstu . kaha, vahA~se indrake pAsa gayA aura unase yaha samAcAra nivedana kiyaa| saudharmendrakI AjJAse kuverane usI samaya vahA~ cAraha yojana lambI aura nava yojana caur3I ratnamayI dvArikA nagarI nirmANa kara dii| usake cAroM ora eka bar3A bhArI kilA bnaayaa| sAthahI eka khaNDase lekara sAta khaNDa takake
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bArahavA~ pariccheda 505 bar3e bar3e mahala bhI banA diye / aura hajAroM jina caitya bhI nirmANa kiye / ina mahaloMmeMse eka mahalakA nAma svastika thA aura 'vaha nagarake agnikoNameM avasthita thA / vaha sonekA banA huA thA aura usake cAroM ora eka kilA bhI banAyA gayA thA / yaha mahala rAjA samudravijayake liye nirmANa kiyA gayA thA / isI mahalake samIpa akSobhya aura stimitake liye nandavartta tathA girikUTa nAmaka mahala canAye gaye the / nagarake naiRtya koNameM sAgarake liye aSTAzanAmaka mahala banAyA gayA thA / himavAna aura acalake liye bhI do alaga mahala banAye gaye the aura 'unakA nAma vardhamAna rakkhA gayA thA / vAyavya koNameM * dharaNake lie puSpapatra, pUraNake liye Aloka dazana aura abhicandrake liye vimukta nAmaka mahala banAye gaye the / - IzAna koNameM vasudevakA vizAla mahala avasthita thA "aura usakA nAma kuveracchanda thA / isI taraha nagarake mukhya mArga para rAjA ugrasenake liye bhI strI-vihAra- kSama - nAmaka eka bhArI mahala banAyA gayA thA / yaha sabhI 2
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 neminAtha-caritra. mahala gar3ha dvArA surakSita aura kalpavRkSa, gajazAlA, azvazAlA, siMhadvAra tathA dhvajAdikase suzobhita the / www wwwww. $ ina sabake madhyabhAga meM vasudevakA pRthvIjaya nAmaka bahuta bar3A mahala banAyA gayA thaa| usase kucha dUrI para aThAraha khaNDakA sarvatobhadra nAmaka mahala balarAma aura kRSNake liye banAyA gayA thA / isa mahalake sAmane rakha aura maNi- mANikyamaya sarva prabhAsA nAmaka eka sabhA - gRha bhI banAyA gayA thA, jo bahuta hI manorama aura darzanIya thA / ina cIjoMke atirikta vizvakarmAne eka sau ATha hAtha U~cA, jina pratimAse vibhUSita, aura meru zikharake. samAna U~cA, eka jaina mandira bhI banAyA thaa| tAlAca, kUe, aura udyAna Adi to sthAna sthAna para AvazyakatAnusAra banA diye gaye the / yaha saba kuberane kevala ekadina aura eka rAtri arthAt 24 ghaNTe meM banA diyA / isa nagarI ke pUrva meM giranAra,: dakSiNameM mAlyavAna, pazcimameM saumanasa aura uttara meM gandhamAdana nAmaka bar3e bar3e parvata avasthita the / jisa samaya yaha manohara nagarI banakara
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 518 neminAtha-caritra rukmi aura zizupAla Adi unakA bAla bhI bA~kA nahIM kara skte| isake bAda kRSNane balarAmase kahA :-bhAI ! Apa rukmiNIko lekara Age caliye, maiM rukmi Adiko parAjita kara zIghra hI Apase A miluuNgaa|". . . .' balarAmane kahA :-"nahIM bhAI! Apa caliye, una savoMko parAsta karaneke liye maiM hI kAphI hU~ !" ... kRSNa aura balarAmakI yaha bAtacIta sunakara rukmiNI Dara gyii| usane kRSNase prArthanA kI :-"prANanAtha ! cAhe sabako mAra DAliye, parantu mere bhAIko avazya bacAiye ! maiM nahIM cAhatI ki mere pIche usakA prANa jAya aura mere zira kalaGkakA TIkA lage." __- rukmiNIkI yaha prArthanA sunakara kRSNane isake liye balarAmako sUcanA de dii| isake bAda balarAma vahIM khar3e hokara zatru-senAkI pratIkSA karane lage aura kRSNA rukmiNIko lekara zIghratAke sAtha Age bar3ha gye| __ kucha hI derameM rukmi aura zizupAla eka bahuta bar3I senA liye vahA~ A phuNce| balarAma unake svAgatake
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda 519 liye pahale hI se khar3e the / unhoMne muzalAyudha pheMka kara bAkI bAta meM samasta senAko astavyasta kara DAlA / yadi vaha hAthI aura ghor3oM para jA giratA to ve vahIM kucala kara raha jAte aura yadi rathapara jA giratA, to ve ghar3ekI taraha TUTa kara cUrNa-vicUrNa ho jaate| isa prakAra balarAmane jaba samasta senAko parAjita kara diyA, taba abhimAnI rukmine unako lalakAra kara kahA : "he rAma ! kevala senAko hI parAjita karanese kAma na calegA / yadi tU apaneko vIra mAnatA ho, to mere sAmane A ! maiM terA mAna mardana karaneke liye yahA~ taiyAra khar3A hU~ !" rukmikI yaha lalakAra sunakara balarAmako bar3A krodha aayaa| ve cAhate to usI samaya bhUzala-prahAra dvArA usakA prANa le lete, parantu unheM kRSNakI sUcanA yAda A gayI, isaliye unhoMne mUzalako kinAre rakha, vANoMse usakA ratha tor3a DAlA, vakhtara tor3a DAlA aura azcoMko bhI mAra DAlA / balarAmakI isa mArase rukmi bahuta hI parezAna ho gayA / balarAmane isI samaya usa para kSuraprabANa chor3a kara usake keza mU~Da liye / isake bAda -
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520 neminAtha caritra unhoMne ha~sate hue kahA : " he rukmi ! tuma mere 5 * bhAIkI patnI ke bhAI ho, isaliye mArane yogya nahIM ho ! tuma aba yahA~se cale jAo ! maiM tumheM jItA chor3a detA hU~ / daNDa kAphI hai / " tumhArA zira mU~Da kara tumhAre liye itanA hI * itanA kaha balarAmane use chor3a diyA / kintu rukmi apanI isa durdazAse itanA lajjita ho gayA, ki use kuNDinapura jAnekA sAhasa hI na huA / usane vahIM bhojakaTa nAmaka eka nayA nagara basAyA aura vahIM apane bAla- aant bulAkara apanA zeSa jIvana vyatIta kiyaa| * udhara kRSNa rukmiNIke sAtha sakuzala dvArikA pahu~ca gye| nagara praveza karate samaya kRSNane rukmiNIse kahA :" he devi ! dekho, yahI deva nirmita ratnamaya merI dvArikA nagarI hai| yahA~ kalpa vRkSoMse virAjita suramya udyAnameM, tumhAre rahanekI vyavasthA maiM kara duuNgaa| tuma vahA~ icchA nusAra sukha bhoga kara sakogI !" rukmiNIne kahA :- "he nAtha ! yaha saba to ThIka hai, parantu ApakI anyAnya khiyA~ to bar3e ThATha bAMThake
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ MARAAN terahavA pariccheda sAtha yahA~ AyI haiM, unake pitA tathA gurujanoMne ghar3I dhUmake sAtha, Apako vipula sampatti de kara ApakA nyAha kiyA hai, kintu mujhe to Apa akele hI eka bandinIkI bhA~ti yahA~ le Aye haiN| he priyatama ! isase ApakI vaha striyA~ merA upahAsa to na kareMgI ?" ___ kRSNane kahA :-'nahIM priye tumhArA koI upahAsa na kregaa| antaHpurameM maiM tumako auroMse adhika U~cA sthAna pradAna karU~gA, tAki kisIko vaisA karanekA sAhasa hI na hogA!" . .. isa prakAra rukmiNIko sAntvanA dete hue kRSNa apane rAjamandirameM A phuNce| tadanantara unhoMne satyabhAmAke mahalake nikaTa zrIprAsAda nAmaka mahalamai rukmiNIke liye rahanekI vyavasthA kara dI aura usake sAtha gAndharva vivAha kara vaha rAtri krIr3A kautukameM vyatIta kii| ___ kRSNane rukmiNIke vAsasthAnameM jAnekI sabako manAI kara dI thI, isaliye koI bhI use dekha na pAtA thaa| yaha prativindha satyabhAmAke liye asahya ho pdd'aa| vaha rukmiNIke liye vyAkula ho uThI, usane use dekhaneke
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ thara neminAtha-caritra liye kRSNase atyanta Agraha kiyaa| isapara kRSNane kahA : ---'acchA, kala tumhArI yaha icchA pUrNa kara duuNgaa|" - satyabhAmAse yaha vAdA karaneke bAda kRSNako eka dillagI suujhii| zrIprAsAdameM lakSmIkI eka sundara pratimA thii| unhoMne sajita karAneke bahAne, catura kArIgaroM dvArA usa pratimAko vahA~se haTavA diyA aura usa sthAnameM usa pratimAkI hI bhaoNti rukmiNIko baiThA diyaa| isake bAda unhoMne rukmiNIse kahA :--"satyabhAmAke sAtha anya rAniyA~ jisa samaya tumheM dekhane AyeM, usa samaya tuma isa taraha sthira ho jAnA, jisase ve yaha na samajha sakeM ki tuma lakSmIkI mUrti nahIM ho !" ' isa prakAra vyavasthA karaneke bAda kRSNane satyabhAmA Adise kaha diyA ki:-"tuma zrIprAsAdameM jAkara rukmiNIko saharSa dekha sakatI ho| kRSNakA yaha vacana sunakara ve saba rukmiNIko dekhane gyiiN| zrIprAsAdameM praveza karane para pahale hI zrImandira par3atA thaa| satyabhAmAne socA ki calo pahale lakSmIjIke darzana kara leN.| yaha soca kara ve saba lakSmIke mandirameM gayIM aura
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwanm terahavA~ pariccheda vahA~ zira jhukA-jhukA kara lakSmIkI pratimA ( rukmiNI) ko praNAma karane lgiiN| satyabhAmAne to hAtha jor3a kara yaha bhI prArthanA kI ki :- "he devi ! tuma aisA karo ki maiM prANanAthakI navIna patnIko rUpameM jIta leN| yadi merA yaha manoratha saphala hogA, to maiM bhakti-pUrvaka tumhArI pUjA karU~gI !" isa prakAra minnata manA, satyabhAmA anyAnya rAniyauke sAtha, rukmiNIko dekhane ke liye, zrIprAsAdameM usakI khoja karane lgii| ve saba mahalakA konA konA khoja AyIM, parantu kahIM bhI rukmiNIkA patA nA claa| patA cala bhI kaise sakatA thA ? rukmiNIne to lakSmIkA sthAna grahaNa kara liyA thaa| vahA~ ve saba pahale hI ho AyI thI, kintu kisIko khayAla taka na AyA thA ki yahI rukmiNI hai| antameM jaba ve nirAza ho gayIM, taba kRSNake pAsa vApasa lauTa gyiiN| vahA~ kRSNase apanI parezAnIkA hAla unhoMne kaha sunaayaa| sunakara kRSNa ha~sa pdd'e| unhoMne kahA :--'acchA calo, maiM tumhAre sAtha calatA huuN|" . .
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-paritra itanA kaha, kRSNa una saboMko apane sAtha lekara zrIprAsAdameM aaye| rukmiNI isa samaya bhI pUrvakI hI bhA~ti lakSmIke sthAnameM baiThI huI thii| : kintu isabAra kRSNako dekha kara vaha khar3I ho gayI aura usane kRSNase kahA :- "he nAtha ! mujhe merI ina bahinoMkA paricaya dIjiye, jisase maiM apanI bar3I bahinako praNAma kara skuuN|" kRSNane yaha sunakara rukmiNIko satyabhAmAkA paricaya dekara kahA:-"yahI tumhArI bar3I vahina hai " / yaha sunakara rukmiNI satyabhAmAko praNAma karaneko udyata huI, kintu satyabhAmAne use roka kara kahA :"nAtha ! aba yaha sarvathA anucita hogA, kyoMki ajJAnatAkai kAraNa maiM inheM pahale hI praNAma kara cukI hU~ !" kRSNane ha~sa kara kahA:-"khaira, koI harja nhiiN| bahinako praNAma karanA anucita nahIM kahA jA sktaa|" ..yaha sunakara satyabhAmAko bar3A hI pazcAtApa huA aura vaha bilakhatI huI apane sthAnako. calI gyii| kRSNakI isa yuktise rukmiNI anAyAsa paTarAnI bana
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda gyii| kRSNane usake liye aizvarya aura aiza ArAmakI samasta sAmagriyA~ juTA dI aura vaha vahIM raha kara kRSNake. sAtha Ananda-pUrvaka apane dina vyatIta karane lgii| ___ kucha dinoMke bAda, eka dina nAradamuni vahA~ aaye| kRSNane unakA pUjanakara pUchA :- "he bhagavan ! Apa tInoM lokameM sarvatra vicaraNa kiyA karate haiN| yadi kahIM koI Azcaryajanaka vastu dikhAyI dI ho, to usakA varNana kiijiye|" nAradane kahA :-he kezava ! maiMne hAlahImeM eka Azcarya janaka vastu dekhI hai| vaitAtya parvatapara jAmbavAna nAmaka eka vidyAdhara rAjA rAjya karate haiN| unakI patnIkA nAma zivacandrA hai| unake viSvaksena nAmaka eka putra aura jAmbavatI nAmaka eka putrI hai| vaha abhItaka kumArI hai| usake. samAna rUpavatI ramaNI vInoM lokameM na to maiMne dekhI hai, na sunI hI hai| vaha rAjahaMsIkI bhA~ti krIr3A karaneke liye sadA gaMgAmeM jAyAM karatI hai| usakA adbhuta saundarya dekhakara hI maiM tumheM usakI sUcanA dene AyA huuN|" . . . . . . .
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 neminAtha-caritra . kRSNako yaha saMvAda sunAkara nArada to anyatrake liye prasthAna kara gye| idhara kRSNane jAmbavatIko apanI rAnI banAnA sthira kiyA, isaliye ve apanI senAko lekara vaitAbya parvata para jA phuNce| vahA~para unhoMne dekhA ki jAmbavatI apanI sakhiyoMke sAtha khela rahI hai| vaha vAstavameM vaisI hI rUpavatI thI, jaisA nAradane batalAyA thaa| maukA milate hI use apane rathapara baiThA kara kRSNane dvArikAMkI rAha lii| isase cAroM ora ghora kolAhala maca gyaa| jAmbabAnane talavAra khIMcakara kRSNakA pIchA kiyA, kintu anAdhRSTine use parAjita kara bandI banA liyaa| vaha usI avasthAmeM use kRSNake pAsa le gyaa| jAmbavAnane dekhA ki aba kRSNase virodha karanemeM koI lAbha nahIM hai, taba usane jAmbavatIkA vivAha unake sAtha saharSa kara diyaa| isake bAda, apane isa apamAnase khinna ho usane dIkSA le lii| jAmbavAnake putra viSvaksena aura jAmbavatIko apane sAtha lekara kRSNa dvArikA lauTa aaye| vahA~
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda unhoMne rukmiNIke nikaTa eka pRthak mahalameM rukmiNIkI hI bhA~ti jAmbavatIke rahanekI vyavasthA kara dii| jAmbacatIkA svabhAva bahuta hI milanasAra thA, isaliye usane zIghra hI rukmiNIse mitratA - kara lii| isase usake dina bhI AnandameM kaTane lge| ___ ekabAra siMhaladvIpake rAjA lakSNaromane kRSNakI AjJA mAnanese inkAra kara diyA, isaliye kRSNane use samajhAneke liye usake pAsa eka dUta bhejaa| kucha dinoMke bAda usa dUtane vahA~se vApasa Akara kRSNase kahA :- "he svAmin ! zlakSNaroma ApakI AjJA mAnane ko taiyAra nahIM hai| parantu use nIcA dikhAne kI eka aura yukti maiMne khoja nikAlI hai| usake lakSmaNA nAmaka eka kanyA hai, jo bahuta hI sundara hai aura sarvathA ApakI rAnI vanane yogya hai| vaha isa samaya dumasena nAmaka senApatikI saMrakSatAmeM sAgara-snAna karaneke liye yahA~ AyI huI hai| vaha sAta dina yahA~ rhegii| yadi Apa cAheM to isa bIca usakA haraNa kara sakate haiN| sambhava hai ki isase zlakSNaroma bhI ApakI adhInatA svIkAra kara le|"
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritraM dUtakI yaha salAha kRSNako pasanda A gayI / ve usI samaya balarAmako sAtha lekara samudra taTa para gaye aura senApatiko mArakara lakSmaNAkA haraNa kara lAye / tadanantara dvArikA Akara unhoMne usake sAtha vyAha kara liyA aura dAsa-dAsI AdikA prabandha kara ratnagRha nAmaka mahalameM usake rahanekI vyavasthA kara dI / isake bAda rASTravardhana nAmaka rAjAkI pArI AyI / ' vaha surASTra dezake AyuskharI nAmaka nagara meM rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma vijayA thaa| usake namuci nAmaka eka mahA- balavAna putra aura susImA nAmaka parama rUpavatI eka kumArI bhI thI / namucine divya Ayudha siddha kiye the, use apane balakA bar3A abhimAna thA, isaliye vaha kRSNakI AjJA na mAnatA thA / ekavAra susImAko sAtha lekara vaha prabhAsa tIrtha meM snAna karane gyaa| isI samaya kRSNane usa para AkramaNa kara use mAra DAlA aura susImAkA haraNa kara liyA / " tadanantara dvArikA Ane para kRSNane usase vivAha kara use ratnagRhake nikaTa eka sundara mahalameM rahaneko sthAna diyA / kRSNane * 528.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda 529 usake liye bhI dAsa dAsiyoMkA samucita prabandha kara diyaa| susImAke vivAhake samaya rASTravardhana rAjAne bhI aneka dAsa dAsI aura hAthI ghor3e Adi kRSNake pAsa bhejakara unase mitratA kara lii| isakebAda vItabhaya nAmaka nagarake svAmI meru rAjAkI gaurI nAmaka kanyAse kRSNane vivAha kiyaa| pazcAt kRSNane sunA ki ariSTapurameM rAjA hiraNyanAmakI padmAvatI nAmaka putrIkA svayaMvara honevAlA hai| isaliye balarAma aura kRSNa donoM jana usa svayaMvarameM bhAga leneko phuNce| rAjA hiraNyanAma rohiNIke bhAI the aura usa nAte kRSNa tathA balarAma unake bhAnaje lagate the| isase hiraNyanAbhane una donoM vIroMkA bahuta hI svAgata kiyaa| hiraNyanAmake bar3e bhAI raivatane apane pitAke sAtha naminAtha tIrthameM dIkSA le lI thI ; kintu dIkSA leneke pahale hI unhoMne revatI, rAmA, sItA aura bandhumatI nAmaka apanI cAra putriyoMkA vivAha balarAmake sAtha kara diyA thaa| isase kRSNane samasta rAjAoMke sAmane hI padmAvatIkA haraNa kara liyaa| kRSNake isa kAryase syaMvarameM
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra Aye hue rAjA ruSTa ho gaye, kintu kRSNane una savoMko yuddha meM parAjita kara apanA rAstA sApha kara liyaa| balarAmake sAtha dvArikA lauTane para kRSNane padmAvatIse vivAha kara liyA aura gaurIke mahalake nikaTa usake rahanekA prabandha kara diyaa| ___ eka samaya gA~ndhAra dezakI puSkalAvatI nagarImeM rAjA namajIta rAjya karate the| unake putrakA nAma cArudatta thaa| pitAkI mRtyuke bAda vahI apane pitAkA uttarAdhikArI huA, kintu zaktisampanna na honeke kAraNa usake bhAI bandhuoMne usakA rAjya chIna liyaa| isase vaha bhAgakara kRSNakI zaraNameM AyA aura apanA rAjya vApasa dilAneke liye usane kRSNase prArthanA kii| kRSNa usakI prArthanA svIkAra kara gAndhAra gye| vahA~ unhoMne zatru oMko mArakara cArudattakA rAjya use vApasa dilaayaa| isa upakArake badale cArudattane kRSNake sAtha apanI bahina gAndhArIkA vivAha kara diyaa| tadanantara kRSNa padmAvatIko liye dvArikA lauTa aaye| aura use eka svatantra mahalameM rkhaa| isa prakAra kRSNane ATha
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ - terahavA~ pariccheda 531 rAniyoMse vivAha kiyA, ve unakI ATha paTarAniyoMke nAmase vikhyAta huii| ekadina rukmiNIke yahA~ atimuktaka munikA Agamana huaa| unheM dekhakara satyabhAmA bhI vahA~ A phuNcii| rukmiNIne munise candanA kara pUchA ki :-"he bhagavana ! mujhe putra hogA yA nahIM ?" isapara munirAjane AzIrvAda dete hue kahA-'haoN, tujhe zrIkRSNake samAna eka sundara aura balavAna putra hogA!" / ____ yaha sunakara rukmiNI bahuta prasanna huii| usane bhojanAdi dvArA munikA satkAra kara, bar3e sammAnake sAtha unako vidA kiyaa| unake cale jAne para satyabhAmAne rukmiNIse kahA ki munirAjane to merI ora dekhakara kahA thA, ki tujhe kRSNake samAna putra hogA, isaliye putrakI mAtA banane kA saubhAgya mujhe hI prApta hogA / yaha suna rukmiNIne kahA-"nahIM, munirAjane to mere praznake uttarameM mujhase hI vaha vAta kahI thii| tuma chala kara rahI ho, isaliye tumheM koI lAbha na hogaa|" antameM isa vivAdakA nirNaya karAneke liye ve
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda yadi tumheM vizvAsa na ho to use bulAkara pUcha lo, vaha svayaM tumheM saba hAla kaha sunaayegaa|" ___ satyamunikI yaha bAteM sunakara kucha loga turanta usa kisAnake yahA~ daur3a gaye aura usake mUka bAlakako satyamunike pAsa le aaye| tadanantara munirAjane usase kahA :-he vatsa ! tuma apane pUrvajanmakA sArA vRttAnta ina logoMko kaha sunAo! isa saMsArameM na jAne kitanI bAra putra pitA aura pitA putra hotA hai| isaliye jJAnI loga ise vicitra kahate haiN| isameM koI lajjA yA saMkoca karanekI jarUrata nahIM hai| tuma apanA mauna bhaMgakara saba logoMko apanA / pUrA vRttAnta kaha sunAo! isase tumhArA kalyANa hI hogaa|" __ satyamunike mukhase apanA yaha hAla sunakara usa bAlakako bar3AhI Ananda huA aura usane prasannatApUrvaka apane pUrvajanmakA vRttAnta saba, logoMko kaha sunaayaa| usakA janmavRttAnta aura saMsArakI vicitratA dekhakara aneka zrotAoMko vairAgya A gayA, phalataH unhoMne bhI
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra usI samaya dIkSA le lii| usa kisAnako bhI ina saba bAtoMse pratibodha ho gyaa| parantu vaha donoM brAhmaNa isase atyanta lajita hue aura apanI ha~sI sunate hue usa samaya to cupacApa apane ghara cala gye| , ___parantu satyamunike isa kAryameM una donoMko apanA apamAna dikhAyI diyA, isaliye una donoMne unase badalA lenA sthira kiyaa| isa nizcayake anusAra rAta par3ate hI ve donoM talavAra lekara usa udyAnameM munirAjako mAraneke liye jA phuNce| parantu munirAjako mAraneke pahale hI sumana yakSane una donoMko stambhita banA diyaa| isase unakI calane phirane yA kucha karanekI zakti naSTa ho gayI aura ve jahA~ke tahA~ khar3e raha gye| apanI yaha avasthA dekhakara ve donoM rone-kalapane lge| rAta to kisI taraha bIta gyii| saverA hote hI unake mAtA pitA aura nagara-nivAsI unake Asa pAsa Akara ikaTTha ho gaye aura unakI isa duravasthAkA kAraNa pUchane lage, parantu ve unako koI uttaraM na de ske| amibhUti aura vAyubhUtiko niruttara dekhakara, usI
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda samaya sumana yakSa prakaTa huA aura usane logoMse kahA ki :-"yaha donoM durmati, munirAjako mArane Aye the, isaliye maiMne inheM stambhita kara diyA hai| aba yadi yaha donoM dIkSA grahaNa kareM, to maiM inheM mukta kara sakatA hU~, anyathA nhiiN|" ___ una donoMne jaba dekhA ki dIkSA leneke sivA aura koI gati nahIM hai, taba unhoMne kahA :--"he yakSa ! sAdhu dharma atyanta kaThina hai, isaliye hamaloga zrAvakadharma grahaNa kreNge|" unakA yaha vacana sunakara yakSane una donoMko mukta kara diyaa| usa samayase ve donoM yathAvidhi jaina dharmakA pAlana karane lage, parantu unake mAtApitA to sarvathA usase vaJcita hI raha gye| kucha dinoMke bAda agnibhUti aura vAyubhUtikI mRtyu ho gayI aura ve saudharma devalokameM chaH palyopamaM AyuvAle devatA hue| vahA~se cyuta hone para gajapurameM ve arhaddAsa seThake yahA~ putra rUpameM utpanna hue aura unake nAma pUrNabhadra tathA mANibhadra rakkhe gye| pUrva saMcita puNyake kAraNa isa janmameM bhI ve donoM zrAvaka hI hue|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 neminAtha caritra ___ ekadina usa nagarameM mahendra munikA Agamana huaa| unakA dharmopadeza sunakara arhatdAsa zreSThIne unake nikaTa dIkSA le lii| usI samaya pUrNabhadra aura mANibhadra bhI unako vandana karaneke liye gharase nikle| rAstemeM unheM eka cANDAla silA, jo apanI kutiyAko bhI sAtha liye hue thaa| unako dekhakara una donoMke hRdayameM bar3A hI prema utpanna huA, phalataH unhoMne munirAjake pAsa Akara, unheM praNAma kara pUchA ki :- "he bhagavan ! vaha cANDAla aura usakI vaha kutiyA kauna thI ? unheM dekhakara hamAre hRdayameM itanA prema kyoM utpanna huA ?" ___ munirAjane kahA :-"agnibhUti aura vAyubhUtike janmameM somadeva tumhArA pitA aura agnilA tumhArI mAtA thii| tumhAre pitAkI mRtyu hone para vaha isI bharatakSetrake zaMkhapurakA jitazatru nAmaka rAjA huA, jo parastrImeM atyanta Asakta rahatA thaa| agmilAkI mRtyu honepara vaha bhI usI nagarameM somabhRti brAhmaNakI rukmiNI nAmaka strI huii| eka bAra jitazatrukI dRSTi rukmiNI para jA pdd'ii| use dekhate hI vaha usapara Asakta ho
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda -547 & gyaa| usane somabhUtike zira mithyA doSAropaNa kara rukmiNIko apane antaHpurameM banda kara diyA / somabhUti usake viyoga se atyanta vyAkula ho gayA aura jIvita avasthAmeM hI mRta manuSyakI bhA~ti kisI taraha apane dina bitAne lagA / rAjA jitazatrune hajAra varSAtaka rukmiNI ke sAtha Ananda-bhoga kiyA | isake bAda usakI mRtyu ho gayI aura vaha narakameM tIna palyopamaqI AyuvAlA nArakI huA / vahA~se cyuta honepara vaha eka mRga huA kintu zikAriyoMne use mAra DAlA / bahA~se vaha eka zreSThIkA putra huA aura vahaoNse mRtyu hone para vahI phira eka hAthI huA / daivayogase isa janma meM use -jAtismaraNa jJAna utpanna huA, jisase anazanakara aThArahaveM dina usane vaha zarIra tyAga diyaa| isake bAda vaha tIna palyopamakI AyuSyavAlA vaimAnika deva huaa| cahA~se cyuta honepara vahI aba yaha cANDAla huA hai aura vaha rukmiNI aneka janmoMke bAda kutiyA huI hai / isI pUrva sambandhake kAraNa unako dekhakara tumhAre hRdayameM prema utpanna huA hai / " au * CONTIN
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 neminAtha-caritra ___ * munirAjake mukhase yaha vRttAnta sunakara pUrNabhadra aura mANibhadrako jAtismaraNa jJAna utpanna huA aura unhoMne usa cANDAla tathA kutiyAko dharmopadeza diyaa| use. sunakara usa cANDAlako vairAgya utpanna ho gayA aura vaha eka mAsake anazana dvArA zarIra tyAgakara nandIvara dvIpameM eka deva huaa| dharmopadeza sunaneke kAraNa usa kutiyAko bhI jJAna utpanna huA aura vaha bhI anazana. dvArA zarIra tyAgakara usI zaMkhapurameM sudarzanA nAmaka rAjakumArI huii| kucha dinoMke bAda phira vahaoN mahendra munikA Agamana. huaa| pUrNabhadra aura mANibhadrake pUchane para usa samaya bhI munirAjane unake gatikA sArA hAla unako kaha sunaayaa| isI samaya rAjakumArI sudarzanAne munirAjakA dharmopadeza suna, unake nikaTa dIkSA le lI, jisase yathA samaya use devalokakI prApti huii| udhara pUrNabhadra aura mANibhadra AjIvana zrAvaka dharmakA pAlana karate. rahe / antameM mRtyu hone para ve donoM saudharma devalokameM sAmAnika deva hue| vahA~se cyuta honepara ve donoM
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ - NNNN terahavA pariccheda istinApurameM , viSvakasena rAjAMke madhu aura kaiTabha nAmaka putra hue| ... ., yathA samaya nandIzvara dvIpakA vaha deva bhI cyavana hokara aneka janmoMke bAda antameM paTapurakA kanakaprabha nAmaka rAjA huaa| udhara sudarzanA svargase cyuta hokara aneka janmoMke bAda rAjA kanakaprabhakI candrAmA nAmaka paTarAnI huii| udhara hastinApurameM rAjA viSvakasenane madhuko apanA rAjya aura kaiTabhako yuvarAja pada dekara svayaM dIkSA le lI; jisake phalasvarUpa vaha brahmadevalokakA adhikArI huaa| __ tadanantara madhu aura kaiTabha donoM apane rAjyakA prabandha bar3I uttamatAse karane lage, parantu bhIma nAmaka eka pallIpatiH unakI adhInatA svIkAra na karatA thA aura vaha unheM hamezA taMga kiyA karatA thaa| isaliye madhune use daNDa.dene ke liye eka bar3I senAke sAtha hastinA.. purase prasthAna kiyA mArgameM use vaTapura milaa| vahA~ rAjA kanakaprabhane bhojanAdika dvArA usakA bar3A satkAra kiyA, jisase madhuko bhI atyanta Ananda huaa|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra bhojanAdise nivRtta hone para kanakaprabhane madhuko apane mahalameM bulAkara use eka siMhAsana para baitthaayaa| isake bAda apanI svAmI bhakti dikhAneke liye vaha apanI . patnI ke sAtha taraha tarahakI bheTeM lekara usakI sevAmeM upasthita huaa| candrAmA to bheTakI cIjeM usake caraNoMke pAsa rakha, use . candana kara antaHpurameM vApasa calI gayI, kintu kanakaprabha usake caraNoMke pAsa baiThakara apane yogya kArya sevA pUchane lgaa| madhu candrAbhAko dekhakara usapara Asakta ho gayA thA, isaliye usane. kanakaprabhase usakI yAcanA kii| kanakaprabha usake isa anucita prastAvase bhalA kaba sahamata ho sakatA thA ?' usane namratA-pUrvaka inkAra kara diyaa| isapara madhu use bala-pUrvaka apane sAtha le jAneko taiyAra huA, kintu usake mantrIne use samajhAyA ki isa samaya hamaloga raNayAtrA kara rahe haiM, isaliye isa samaya use sAtha lenA acchA na hogaa| isase usa vicArako chor3a kara vaha vahA~se Age bar3hA aura zIghra hI pallIpati bhImake pradezameM jA phuNcaa|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ terahavA~ pariccheda 551 pallIpatiko parAjita kara kucha dinoMke bAda madhu usI rAstese vApasa lauttaa| abhimAnI to vaha thA hI, isa bAra vijayake kAraNa vaha aura bhI adhika unmatta ho rahA thA / kanakaprabhane pUrvacat isa bAra bhI usakA svAgata satkAra kara usakI sevAmeM bahumUlya bheTa upasthita kI, kintu madhune kahA :-- "mujhe tumhArI yaha bheTa na caahiye| mujhe candrAbhA de do, vahI mere liye sarvottama bheTa hai|" kanakaprabhane isabAra bhI namratApUrvaka inkAra kiyA, kintu madhune usakI eka na sunii| vaha candrAbhAko bala-pUrvaka rathameM baiThA kara apane nagarakI ora calatA banA / kanakaprabhameM itanI zakti na thI, ki vaha usake isa kAryakA pUrI taraha virodha kara ske| vaha apanI priyatamAke viyogase mUcchita hokara bhUmi para gira pdd'aa| kucha samayake bAda jaba usakI mUrcchA dUra huI, taba vaha ucca svarase vilApa karane lgaa| usake liye vAstavameM yaha duHkha asahya thA / vaha isI duHkhake kAraNa pAgala hogayA aura cAroM ora bhaTaka kara apane dina bitAne lagA /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 neminAtha- caritra udyAnameM jJAnavAn dharmaghoSa sUrikA Agamana huA | somadevAdike cale jAne para unakA dharmaruci nAmaka ziSya somazrIke ghara AyA / use pAraNake liye AhAra kI jarUrata thI / isaliye nAgazrIne vaha kar3avI tarakArI usIko de dI / use dekhakara dharmaruciko parama santoSa huA aura usane samajhA ki bhikSAmeM Aja mujhe apUrva padArtha milA hai| usane prasannatApUrvaka gurudeva ke pAsa jAkara unako vaha tarakArI dikhAyI / gurudevane usakI gandhase hI usakA doSa jAnakara kahA :- " he vatsa ! mRtyu ho jAyagI / AhAra lAkara yatna yadi tU ise bhakSaNa karegA, to terI ise turanta pheMka de aura koI dUsarA ""pUrvaka pAraNa kara / " gurudeva kA yaha vacana sunakara dharmaruci vaha tarakArI "pheMkane ke liye udyAnase kucha dUra jaMgalameM gayA / vahA~ usane tarakArIkA eka kaNa jamIna para girA diyA / thor3I dera meM usane dekhA ki usameM laganevAlI samasta ciuMTiyA~ marI jA rahI haiN| yaha dekhakara usane apane manameM kahA :- "yadi isake eka kaNase itane jAva mare 2
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda jA rahe haiM, to yaha saba tarakArI pheMka denese isake pIche . na jAne kitane jIvoMkI hatyA hogii| isase to yahI acchA hai, ki maiM akelA hI ise khAkara mara jAU~ ! aisA karane para anya jIvoMke liye koI khatarA na rhegaa|" isaprakAra nizcayakara dharmarucine svasthacittase prasannatApUrvaka vaha zAka khA ddaalaa| isake bAda samyak prakArase ArAdhanA kara, samAdhipUrvaka unhoMne prANa tyAga diye| apane puNya-prabhAvake kAraNa mRtyuke bAda sarvArtha siddhake anuttara vimAnameM ve ahamindra nAmaka deva hue| ___ idhara dharmaruciko vApasa AnemeM jaba bar3I dera huI, tava dharmaghoSa sariko unake liye cintA huI aura unhoMne anyAnya sAdhuoMko unakA patA lagAneke liye bhejaa| ve patA lagAte hue zIghra hI usa sthAnameM jA pahu~ce, jahA~ dharmarucikA mRta zarIra par3A huA thaa| ve unake rajoharaNAdika lekara gurudevake pAsa lauTa Aye aura unako sArA hAla kaha sunaayaa| gurudevane atizaya jJAna dvArA nAgazrIkA duzcaritra jAnakara saba bAte apane sAdhuoMko kaha sunaayiiN| sAdhu aura sAdhviyoMko
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 -neminAtha-caritra ' isase bar3A krodha AyA aura unhoMne nagarameM jAkara somadeva tathA anyAnya logoMse yaha hAla kaha sunaayaa| isase cAroM ora nAgazrIkI ghora nindA hone lgii| somadeva Adiko bhI usa para bar3A krodha AyA aura unhoMne use gharase nikAla diyaa| isase nAgazrI bahuta . duHkhita ho dara dara bhaTakane lgii| zArIrika aura mAnasika yAtanAke kAraNa use khA~sI, damA, bukhAra ' aura kuSTa Adika bhayaMkara solaha rogoMne A gherAM aura vaha isI janmameM ghora naraka bhoga karane , lgii| kucha dinoMke bAda bhojana aura vastra rahita avasthAmeM bhaTakate bhaTakate usakI mRtyu ho gayI aura vaha chaThe narakakI . adhikAriNI huii| .. * narakameM dIrghakAla taka ghora yAtanA sahana karaneke bAda usane mlecchoMke yahA~ janma grahaNa kiyA aura mRtyu ' hone para vahA~se sAtaveM narakameM gyii| vahaoNse nikalakara vaha.phira mlecchoMke yahA~ utpanna huI aura vahA~se phira sAtaveM narakameM gyii| vahA~se nikalakara vaha matsyoM ke yahA~ utpanna huI aura vahA~se sAtaveM narakameM gyii| vahA~se
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda 571 nikala kara vaha phira matsyoMke yahA~ utpanna huI aura vahA~se phira usI narakameM gyii| isa prakAra pratyeka naraka use do do bAra bhoga karanA pdd'aa| isake bAda aneka bAra pRthvIkAyAdimeM utpanna hokara usane akAma nirjarAke yogase apane aneka duSkauMko kSaya kiyaa| usake bAda vaha isI campApurImeM sAgaradatta zreSThIkI subhadrA nAmaka strIke udarase putrI rUpameM utpanna huI, jahA~ usakA nAma sukumArIkA pdd'aa| vahIM jinadatta nAmaka eka mahA dhanavAna sArthavAha rahatA thA, jisakI strIkA nAma bhadrA thaa| bhadrAne sAgara nAmaka eka putrako janma diyA thA, jo rUpa aura guNameM apanA sAnI na rakhatA thaa| ekadina jinadatta zreSThI sAgaradacake makAnake pAsa hokara apane ghara jA rahA thaa| acAnaka usakI dRSTi sukumArIkA para jA par3I, jo makAnake UparI hissemeM gaMda khela rahI thii| vaha rUpavatI to thI hI, yauvanane usakI zArIrika zobhA mAno saugunI bar3hA dI thii| jinadatta use dekhakara apane manameM kahane lagA ki yaha
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 neminAtha-caritra kanyA mere putrake yogya hai| vaha isI viSaya para vicAra karatA huA apane ghara jA pahu~cA / tadanantara vaha apane bhAIko sAtha lekara sAgaradattake pAsa gayA aura usase apane putra ke liye sukumArIkA kI yAcanA kii| isapara sAgaradattane kahA :--'yaha putrI mujhe pANase bhI adhika pyArI hai, isaliye isake binA mere liye jIvana-dhAraNa karanA bhI kaThina ho jaaygaa| yadi ApakA putra sAgara merA gharajamAI hokara rahanA svIkAra kare to maiM usake sAtha sukumArIkA kA byAha kara duuNgaa|" ____ yaha sunakara jinadattane kahA :-acchA, maiM isa viSaya para vicAra kruuNgaa| yaha kaha kara vaha apane ghara calA aayaa| ghara Akara usane apane putra sAgarase isakA jikra kiyA, kintu usane isakA koI uttara na diyaa| isaliye jinadattane "maunaM sammati lakSaNam" mAnakara sAgaradattakI mA~ga svIkAra kara lii| usane sAgaradattako kahalA bhejA ki yadi Apa apanI putrIkA vivAha mere putrase kara deMge, to maiM use Apake yahA~ gharajamAI hokara rahanekI AjJA de duuNgaa|
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda yaha bAta taya ho jAne para sAgaradattane sukumArIkA ke sAtha sAgarakA vyAha kara diyaa| vyAhake bAda sohAgarAta manAneke liye ve donoM eka sundara kamare meM bheje gye| vahA~ sAgarane jyoMhI apanI nava vivAhitA palIse sparza kiyA, tyoMhI usake pUrva karmake kAraNa sAgarake aMga-pratyaGgameM aisI jvAlA utpanna huI, ki usake liye vahA~ ThaharanA kaThina hogayA, parantu kisI taraha kucha dera taka vaha vahA~ rukA rahA aura jyoMhI sukumArIkAko nidrA AyI, tyoMhI vaha vahA~se bhAga khar3A huaa| / ___ kucha dera bAda jaba sukumArIkAkI nidrA bhaMga huI, tuva usane vahaoN patidevako na paayaa| isase vaha duHkhita hokara vilApa karane lgii| suvaha subhadrAne eka dAsI dvArA una donoMke liye dantadhAvanakI sAmagrI bhejii| sukumArIkA usa samaya bhI ro rahI thI aura usake patikA kahIM patA na thaa| usane turanta subhadrAse jAkara yaha hAla khaa| subhadrAne sAgaradattase kahA aura sAgaradattane jinadattako ulAhanA diyaa| isase jinadattane apane putrako ekAntameM bulAkara kahA :-"he putra !
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra tumane prathama rAtrimeM hI sAgaradattakI kanyAkA tyAga kara bahuta hI anucita kArya kiyA hai| khaira, abhI kucha vigar3A nahIM hai| tuma isI samaya usake pAsa jAo aura use sAntvanA dekara zAnta kro| tuma usake nikaTa rahaneke liye vAdhya ho, kyoMki maiMne aneka sanjanoMke sAmane isake liye pratijJA kI hai|" ___ sAgarane hAtha jor3a kara kahA :-"pitAjI ! isake liye mujhe kSamA kriye| maiM ApakI AjJAse agnimeM praveza kara sakatA hU~, parantu sukumArIkAke pAsa jAnA mujhe svIkAra nahIM hai|" sAgaradatta bhI dIvAlakI oTase apane jamAIkI yaha bAteM suna rahA thA, isaliye vaha nirAza hokara apane ghara calA gyaa| usane sukumArIkAse kaha diyA ki sAgara tujhase virakta hai, isaliye aba usakI AzA rakhanI vyartha hai| tU kheda mata kara ! maiM zIghra hI tere liye aba dUsarA pati khoja duuNgaa|" __- sAgaradattane isa prakArake vacanoM dvArA apanI putrIko to sAntvanA dI, kintu isa ghaTanAse usakA citta rAta
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda 575 dina duHkhI rahane lgaa| eka dina vaha isa duHkhase udAsa ho apane makAnake gavAkSapara baiThA huA thA, itanemeM eka bhikSuka para usakI dRSTi jA pdd'ii| malInatAke kAraNa usake zarIra para saikar3oM makkhiyA~ bhina minA rahI thiiN| sAgadattako usapara dayA A gayI isaliye unhoMne use apane pAsa bulAkara snAna tathA bhojana karAkara usake zarIra para candanakA lepa kiyaa| isase bhikSukako bar3AhI Ananda huA aura vaha sukhase jIvana vitAne lgaa| ___ ekadina sAgaradattane usase kahA :- "he vatsa ! maiM apanI sukumArIkA nAmaka kanyA tumheM pradAna karatA. huuN| tuma use patnI rUpameM grahaNa kara Ananda-pUrvaka usake sAtha rho| tumheM apane bhojana-vastrakI cintA na karanI hogii| tuma donoMkA sArA kharca maiM hI claauuNgaa|" sAgaradattakI yaha bAta sunakara vaha bhikSuka Ananda pUrvaka sukumArIkAke sAtha usake kamare meM gayA, kintu usako sparza karate hI, usake zarIrameM bhI aisA dAha utpanna ho gayA, mAno vaha AgameM jala gayA ho|
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 : neminAtha caritra 1 isa yAtanAse vyAkula ho, vaha bhI usa aizvaryako ThukarA kara vahA~se bhAga khar3A huA / isa ghaTanAse sukumArIkA aura bhI duHkhita ho gayI / usake pitAne yaha saba samAcAra sunA to unhoMne kahA :- "he vatse ! yaha tere pUrva kamaukA udaya hai, aura kucha nahIM / tU aba dhairya dhAraNa kara aura dAnAdika satkarma meM apanA samaya bitAyA kara !" pitAke isa AdezAnusAra sukumArIkA dharma - dhyAnameM tatpara ho, apanA samaya vyatIta karane lagI / ekadina usake yahA~ gopAlikA Adi sAdhviyoMkA Agamana huA / sukumArIkAne zuddha annapAnAdika dvArA unakA satkArakara dharmopadeza sunA aura jJAna utpanna hone para unhIMke nikaTa dIkSA le lii| isake bAda vaha chaTha aura aTThama Adi tapa karatI huI gopAlikA prabhRti sAdhvioMke sAtha vicaraNa karane lagI / , ekavAra subhUmibhAga udyAnameM ravimaNDalako dekha kara usane sAdhviyoM se kahA :- "merI icchA hotI hai, ki maiM yahA~ AtApanA lU~ / " sAdhviyoMne isakA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda virodha karate hue kahA :-"he vatse! AgamameM kahA gayA hai, ki sAdhiyoMko bastIke vAhara AtApanA lenI ucita nahIM hai|" parantu sukumArIkA ina bAtoMko sunI anasunI kara subhUmibhAga udyAnameM calI gayI aura sUryakI ora dRSTikara AtApanA karane lgii| isa udyAnameM paoNca AdamI pahalehIse devadattA nAmaka eka vezyAko sAtha lekara krIr3A karane Aye the| ve saba udyAnake eka bhAgameM baiThe hue the| eka AdamI usa vezyAko apanI godameM liye baiThA thA, dUsarA chatra dhAraNa kara usake zira para chAyA kara rahA thA, tIsarA eka vastrase use havA kara rahA thA, cauthA usake keza sa~vAra rahA thA aura paoNcavA~ usake caraNoMpara hAtha phere rahA thaa| AtApanA karate karate sukumArIkAkI dRSTi usa vezyA para jA pdd'ii| usakI bhoga-abhilASa pUrNa na huI thI, isaliye use dekhate hI usakA citta caJcala ho utthaa| usane mana-hI-mana kAmanA kI ki isa tapake prabhAvase isa ramaNIkI bhA~ti mujhe bhI pA~ca pati prApta
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra ho ! isake bAda vaha apane zarIrako sAfa rakhanameM bahuta tatpara rahane lgii| yadi AryAe~ isake liye use manA karatI, to vaha unase jhagar3A kara baitthtii| kucha dina taka usakI yahI avasthA rhii| antameM vaha apane manameM kahane lagI, ki pahale jaba maiM gRhastha thI, taba yaha AryAe~ merA bar3AhI sammAna karatI thiiN| isa samaya maiM bhikSAcAriNI aura inake vezameM ho gayI hU~, isaliye inake jImeM jo AtA hai vahI kahakara yaha merI avajJA kiyA karatI haiN| maiM aba inake sAtha kadApi na rhuuNgii|" . isa prakAra vicAra kara vaha unase alaga ho gayI aura akelI rahane lgii| isI avasthAmeM usane cirakAla takadIkSAkA pAlana kiyaa| antameM ATha mahInekI saMlekhanA kara, apane pApoMkI AlocanA kiye binAhI usane vaha zarIra tyAga diyaa| isa mRtyuke bAda saudharma devalokameM devI huI aura use nava palyopamakI Ayu prApta huii| vahA~se cyuta hokara vahI aba draupadI huI hai| pUrvajanmakI Antarika bhAvanAke kAraNa isa janmameM
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahaat pariccheda 593 1 dhUla bhara gayI / bhAnuMkane kisI taraha khar3e ho, A~khe malakara dekhA, to vahA~ na usa azvakA hI patA thA na pradyumnakA hI / vaha lajjita ho, apanA zira dhunAtA huA apane vAsasthAnako calA gayA / isake bAda pradyumnane eka vidUpakakA rUpa dhAraNa kiyA aura eka bher3e para savAra ho, nagara nivAsiyoMko ha~sAte hue ve vasudevakI rAjasabhA meM pahu~ce / unakA vicitra veza dekhakara vahA~ jitane manuSya the, ve saba ThaThAkara ha~sa par3e pradyumnane apane vividha kAryoMdvArA una logoMko aura bhI ha~sAyA / jaba saba loga haeNsate ha~sate thaka gaye, pradyumnane apanA vaha rUpa palaTakara eka vedapAThI brAhmaNakA veza dhAraNa kara liyA / tava isI vezameM pradyumna bahuta dera taka nagara meM vicaraNa karate rahe / antameM satyabhAmAkI eka kubjA dAsIse unakI bheTa ho gyii| unhoMne apanI vidyAke balase usakA kubar3Apana dUra kara diyaa| isase kubjAko bar3A hI Ananda huA aura vaha bhaktipUrvaka unake caraNoMpara gira kara kahane lagI :"he bhagavan ! Apa kauna haiM aura kahA~ jA rahe haiM ?"
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 neminAtha-parikha ___ pradyumnane kahA :-"maiM vedapAThI brAhmaNa hU~ aura bhojanake liye bAhara nikalA huuN| mujhe jahA~ icchAnusAra bhojana milegA, vahIMpara aba maiM jaauuNgaa|" kubjAne kahA :-"yadi aisIhI bAta hai, to he mahArAja ! Apa mere sAtha merI svAminI satyabhAmAke ghara caliye / vahA~ rAjakumAra bhAnukakA vivAha honevAlA hai, isaliye vividha prakArake modakAdika taiyAra kiye gaye haiN| unameMse kucha pakvAnna khilAkara maiM Apako santuSTa kruuNgii|" dAsIkI yaha bAta sunakara pradyumna usake sAtha satyabhAmAke ghara gye| vahA~ unheM bAhara baiThAkara vaha dAsI andara gayI, satyabhAmAko use pahacAnanemeM bhrama ho gyaa| usane pUchA :-"tU kauna hai ?" dAsIne kahA :"he svAminI ! maiM ApakI vahI kubjA dAsI hU~, jo nitya Apake pAsa rahatI huuN| kyA Apa mujhe nahIM pahacAna sakI ?" . satyabhAmAne kahA:-"kyA tU vahI kubjA hai ? terA vaha kUbar3a kahA~ calA gayA ? sacamuca, Aja tujhe koI na pahacAna skegaa|" yaha sunakara kunjA ha~sa par3I aura usane satyabhAmA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda ko usa brAhmaNakA saba hAla kaha sunaayaa| satyabhAmA bhI usa brAhmaNako dekhaneke liye lAlAyita ho utthii| usane pUchA:-"vaha brAhmaNa kahA~ hai ? kubjAne kahA :-"vaha mahalake bAhara baiThA huA hai|" satyamAmAne kahA :-"jA tU , usa mahAtmAko zIghra hI mere pAsa le A!" kubjA turanta bAhara gayI aura usa mAyAvI brAhmaNako andara le aayii| vaha AzIrvAda dekara eka Asana para baiTha gyaa| tadanantara satyabhAmAne usase kahA :"he brahmadevatA ! Apane isa kubjAkA kUbar3a acchA kara apanI asIma zakti-sAmarthyakA paricaya diyA hai| aba Apa mujha para bhI dayA kariye aura mujhe rukmiNIkI apekSA adhika sundara banA diijiye| Apake liye yaha jarA bhI kaThina nahIM hai| he bhagavan ! ApakI isa kRpAke liye maiM ciraRNI rhuuNgii|" ___ mAyAviprane kahA :-"tumheM kyA huA hai ? mujhe to tuma parama rUpavatI dikhAyI detI ho| maiMne to anya striyoM meM aisA rUpa kahIM nahIM dekhA!"
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596 neminAtha caritra ____ satyabhAmAne kahA :- "he bhadra ! ApakA kahanA yathArtha hai / maiM anya striyoMko dekhate hue avazya rUpavatI hU~, parantu aba maiM aisA rUpa cAhatI hU~, jo alaukika aura anupama ho, jisake sAmane kisIkA bhI rUpa Thahara na ske|" ___ mAyAviprane kahA :-"yadi tumhArI aisI hI icchA hai to pahale apane samUce zarIrako kurUpa banA ddaalo| kurUpa hone para vizeSa rUpase sundara banAyA jA sakatA hai|" satyabhAmAne kahA :-'he bhagavan ! zarIrako kurUpa banAneke liye mujhe kyA karanA cAhiye / " mAyAviprane kahA :-"pahale tuma apanA zira muMDavA DAlo, phira samUce zarIrameM kAlikha lagAkara phaTe purAne kapar3e pahana lo| isase tuma kurUpa dikhAyI dene lgogii| aisA rUpa dhAraNa kara jaba tuma mere sAmane AogI, taba maiM turanta tumheM rUpa lAvaNya aura saubhAgyakI AgAra banA duuNgaa|" ___ satyabhAmAne svArthavaza aisA hI kiyaa| isake bAda vaha jaba mAyAvipake pAsa gayI, taba usane kahA :
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59. caudahavoM pariccheda "maiM to isa samaya bhUkhoM mara rahA hU~ ! bhUkhake kAraNa merA citta ThikAne nahIM hai| pahale mujhe peTa bhara khAneko do, taba maiM dUsarA kAma kruuNgaa|" __ yaha sunakara satyabhAmAne rasoIdArinoMko use bhojana karAnekI AjJA dii| isapara brAhmaNa devatA bhojana karane cale, kintu calate samaya unhoMne satyabhAmAke kAnameM kahA :-"hai anadhe ! jaba taka maiM bhojana karake na lauMTU, taba taka tuma kuladevIke sAmane baiTha kara "ruDa vuDa ruDa buDDa svAhA" isa mantrakA japa kro|" satyabhAmAne brAhmaNadevatAkI yaha AjJA bhI cupacApa suna lI aura mantra-japa karanA bhI Arambha kiyaa| udhara brAhmaNadevatA bhojana karane gaye aura apanI vidyAke balase vahA~ bhojanakI jitanI sAmagrI thI, vaha saba caTa kara gye| unakA yaha hAla dekhakara becArI rasoIdArine ghabar3A gyauN| ve Darane lagI, ki satyabhAmA yaha hAla sunegI, to na jAne kyA kaheMgI? antameM jaba vahA~ jalake sivA bhojanakI koI bhI sAmagrI zeSa na cacI, taba lAcAra hokara unheM mAyAcipase kahanA par3A,
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 neminAtha caritra ki bhojana-sAmagrI samApta ho gayI hai, isaliye mahArAja aba dayA kariye ! mahArAja to yaha sunakara cir3ha uThe / unhoMne kahA :- "yadi bharapeTa khilAnekI sAmarthya na thI, to vyartha hI mujhe yahA~para kyoM bulAyA ? merA peTa abhI nahIM bhraa| aba mujhe kahIM anyatra jAkara apanI udarapUrti karanI par3egI / " isa prakAra roSa dikhAkara vaha brAhmaNaveza dhArI dya na vahA~se calate ghane aura idhara becArI satyabhAmA saundarya prApta karanekI AzA meM apane rUpako virUpa banA, usa mantrakA japa karatI hI raha gayI / satyabhAmA ke mahalase nikala, pradyumna eka bAlasAdhukA veza dhAraNa kara, usI vezameM rukmiNIke mahalameM phueNce| netroMko Ananda denevAlA unakA 'candra samAna rUpa dekhakara rukmiNI uThakara khar3I ho gayIM aura unako Asana deneke liye andara gayIM / itanehImeM ve vahA~ rakkhe hue kRSNa siMhAsana para baiTha gaye / Asana lekara bAhara Anepara rukmiNIne dekhA, ki sAdhu mahArAja kRSNake Asana para baiThe hue haiM, taba unake netra Azcarya se vikasita
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda 599 1 ho gaye / unhoMne namratApUrvaka kahA :- "mahArAja ! mujhe eka bAta kahaneke liye kSamA kIjiyegA / maiMne. sunA hai ki isa siMhAsana para zrIkRSNa yA unake putrake sivA yadi koI aura baiThegA, to devatAgaNa use sahana na kareMge aura usakA aniSTa hogA / ' mAyA sAdhane muskurA kara kahA :- "mAtA ! Apa cintA na kareM / mere tapake prabhAvase devatA merA kucha bhI nahIM bigAr3a sakate / " 1 usakA yaha uttara sunakara rukmiNI zAnta ho gyiiN| thor3I dera bAda unhoMne pUchA :- "mahArAja ! yahA~ ApakA Agamana kisa uddezyase huA hai ? mere yogya jo kAryasevA ho, vaha niHsaMkoca hokara kahiye / " mAyA sAdhu ne kahA :- he bhadra e ! maiM solaha varSase nirAhAra tapa kara rahA hU~ / yahA~ taka ki maiMne mAtAkA dUdha bhI nahIM piyaa| Aja maiM pAraNa karaneke liye yahA~ AyA hU~ / Apa mujhe jo kucha de sakatI hoM, saharSa deM / " rukmiNIne kahA : "he mune ! Aja taka maiMne
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 neminAtha-caritra solahavarSakA tapa kahIM bhI nahIM sunaa| hA~, upavAsase lekara eka varSakA tapa avazya sunA hai / " mAyA sAdhune kucha ruSTa hokara kahA :- " ApakI ina saba bAtoM para vicAra karanekI koI AvazyakatA nahIM haiN| yadi Apake gharameM kucha ho aura Apa mujha denA cAhatI hoM to de deM, anyathA maiM satyabhAmAke yahA~ calA jAU~gA / rukmiNIne kahA :- "nahIM mahArAja, Apa nArAja na hoiye / asala bAta to yaha hai ki Aja maiMne cintAke kAraNa kucha bhI bhojana nahIM banAyA hai / isaliye aisI avasthAmeM Apako maiM kyA dU~ ?" mAyA sAdhu ne gaMbhIratA pUrvaka pUchA :- "Aja Apako itanI cintA kyoM haiM ?" rukmiNIne kahA :- "mahArAja ! mujhe eka putra huA thA para usakA viyoga ho gayA hai| abataka maiM usake milanakI AzA meM kula devIkI ArAdhanA kara rahI thii| Aja maiMne kula devIke samakSa apane zirakA validAna car3hAnA sthira kiyA aura tadanusAra jyoMhIM maiMne apanI
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ pariccheda 61 nagadana para prahAra kiyA, tyoMhI devIne prasanna hokara kahA:- "he putrI! itanI zIghratA mata kara ! jisa dina tumhAre isa AmravRkSa para asamayameM dhaura AyeMge, usI dina tumhArA putra tumase A milegaa|" maiM dekhatI hU~ ki isa AmravRkSameM to baura laga gaye, parantu merA putra na aayaa| isIse merA jI duHkhI hai| he mahAtman ! lama aura rAzi Adika dekhakara kyA Apa mujhe yaha yatalA sakate haiM, ki merA putra kaba AyagA ?" ___ mAyA sAdhune kahA :-"jo manuSya vinA kucha bheTa diye jyotiSIse prazna karatA hai, use lAbha nahIM hotaa|" rukmiNIne kahA:--'acchA mahArAja! batalAiye, maiM Apako kyA hU~ ?" mAyA sAdhune kahA:-"tapazcaryAMke kAraNa merI pAcanazakti bahuta kamajora ho gayI hai, isaliye mujhe maNDu ( mA~Da ) banA do|" rukmiNIne zrIkRSNake liye kucha laDDU banA rakkhe the| unhIMko tor3a kara vaha maNDu banAnekI taiyArI karane lagI, parantu mAyA sAdhune apanI vidyAke prabhAvase aisI
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra yukti kara dI ki, kisI taraha Aga hI na sulaga skii| isase rukmiNI bahuta cintita ho utthii| yaha dekhakara mAyA sAdhune kahA :-"yadi maNDu taiyAra nahIM ho sakatA, to mujhe laDDu hI de do| bhUkhake kAraNa mere prANa nikale jA rahe haiN|" - rukmiNIne kahA :-"mujhe yaha laDDU dene meM koI Apatti nahIM hai, parantu yaha bahuta hI gariSTa haiN| kRSNake sivA inheM zAyada hI koI dUsarA pacA sake ! mujhe bhaya hai ki Apako yaha laDDU khilAnese mujhe kahIM brahmahatyAkA pApa na laga jaay|" mAyA sAdhune kahA :-"tapazcaryAke kAraNa mujhe kabhI ajIrNa nahIM hotaa|" ___ yaha sunakara rukmiNI use Darate-Darate laDDU dene lagI aura vaha ekake bAda eka apane mu~hameM rakhane lgaa| usako isa taraha anAyAsa laDDU khAte dekhakara rukmiNI ko atyanta Azcarya huA aura unhoMne ha~sakara kahA :"dhanya hai mahArAja ! Apa to bar3ehI balavAna mAlUma hote haiN|"
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ V caudahavoM pariccheda 693 udhara satyabhAmA aba taka kula devIke sAmane baiThI huI mAyAvirake AdezAnusAra mantrakA japa hI kara rahI thii| usakA yaha japa na jAne kaba taka calA karatA, parantu itanehImeM kucha anucaroMne Akara pukAra macAyI ki :--- "he svAminI ! nagarameM Aja mahA anartha ho gayA hai| phalase lade hue vRkSoMko na jAne kisane phala rahita kara diye haiN| ghAsakI dukAnoMko ghAsa rahita aura jalAzayoMko bhI jala rahita banA diyA hai| isake atirikta bhAnukako na jAne kisane eka utpAtI azva de diyA, jisapara baiThanese unakI durgati ho gyii| patA lagAne para na usa ghor3ekA hI patA milatA hai, na usake mAlikakA hiiN| hamaloga ina saba ghaTanAoMse pUrI taraha parezAna ho rahe haiN|" ____ yaha saba bAta sunakara satyamAmAkA dhyAna bhaMga huaa| usane dAsiyoMse pUchA :-"vaha brAhmaNa kahA~ hai ?" uttarameM dAsiyoMne Darate Darate usake bhojana karane aura nArAja hokara cale jAnekA hAla use kaha sunaayaa| isase satyabhAmA mana-hI-mana jala kara khAka ho gyii| use
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra isa bAtase bar3A hI duHkha huA ki vaha brAhmaNa use rUpavatI banAnekA pralobhana dekara ulaTA use virUpa banAkara calA gyaa| isaliye vaha apane manameM kahane lagI ki:-"aba to mujhe rukmiNIke sAmane aura bhI nIcA dekhanA pdd'egaa|" use yaha bhalI bhA~ti khayAla thA ki Aja rukmiNIkA zira mur3AyA jAyagAM, parantu aba taka vaha cupacApa baiThI huI thii| brAhmaNa devatAkI kRpAse jaba vaha apanA zira mur3Akara virupa bana gayI, taba vaha kahane lagI, ki aba rukmiNIkA zira mur3AnemeM bhI vilamba na karanA caahiye| yaha socakara usane usI samaya kaI dAsiyoMko eka TokarI dekara AjJA dI ki isa. TokarImeM rukmiNIke keza le aao| satyabhAmAke AdezAnusAra dAsiyA~ rukmiNIke pAsa gayIM aura unase kahane lagI ki hamArI svAminIne Apake keza le Aneke liye hameM ApakI sevAmeM bhejA hai| usa samaya mAyAmuni bhI vahA~ baiThe hue the| dAsiyoMkA uparokta vacana sunakara ve uTha khar3e hue aura apanI vidyA ke balase kSaNamAtrameM una soMke zira ma~Da,
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAM caudahavA~ pariccheda 605 unhIMke kezoMse vaha TokarI bhara, unheM satyabhAmAke pAsa vApasa bheja diyaa| ___ dAsiyoMkI yaha duravasthA dekhakara satyabhAmAko var3A hI krodha aayaa| usane dAsiyoMse pUchA :--"tumhArI aisI avasthA kisane kI ?" dAsiyoMne jhanaka kara kahA :-"Apa yaha prazna hI kyoM karatI haiM ? jaisA svAmI hotA hai, vaisA hI usakA parivAra bhI hotA hai ! satyabhAmAne isase bhramita hokara isa vAra kaI hajAmoMko rukmiNIke keza lAnekA Adeza diyA / tadanusAra ve bhI rukmiNIke pAsa pahuMce ; para mAyAmunine unakI bhI vahI gati kI jo dAsiyoMkI kI thii| dAsiyoMke to unhoMne kevala keza hI guMr3e the, parantu abakI bAra nAiyoMke to unhoMne zirakA camar3A taka chIla liyA ! dAsiyoMkI taraha yaha hajAma bhI rote kalapate satyabhAmAke pAsa phuNce| satyabhAmA isavAra aura bhI kaddha huii| usane kRSNake pAsa jAkara kahA :-maiMne
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 neminAtha caritra Apake sAmane keza denekI bAjI lagAyI thI / Aja vaha dina A pahu~cA hai / yadi rukmiNIke putrakA vivAha hotA, vaha Aja mujhe chor3a na detI / aba Apa use / bulAkara mujhe zIghra hI usake keza dilAiye !" kRSNane ha~sakara kahA :- "pyArI ! maiM usake keza kyA dilAU~ ? tumane to usake badale pahalehI se apanA zira muMDavA liyA hai !" satyabhAmAne kahA :- "Aja mujhe aisI dillagiyA~ acchI nahIM lagatIM / Apa zIghra hI mujhe rukmiNIke keza dilAiye !" kRSNane kahA :- "acchA, maiM balarAmako tumhAre -sAtha bhejatA hU~ / unake sAtha jAkara tuma svayaM rukmiNIke keza le Ao !" kRSNake AdezAnusAra balarAma satyabhAmAke sAtha rukmiNIke vAsasthAnameM gaye / vahA~ pradyumnane apanI vidyAse kRSNakA eka rUpa utpanna kiyA / balarAma unheM - dekhate hI lajita ho uThe aura binA kucha kahe sune hI cupacApa pUrva sthAnameM lauTa Aye / vahA~ bhI kRSNako
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA pariccheda 607 dekhakara ve kahane lage :-"Apa yaha kyA dillagI kara rahe haiN| mujhe satyabhAmAke sAtha rukmiNIke keza lene mejA aura Apa svayaM mere pahale hI vahA~ pahu~ca gye| phira, na vahA~ jAte derI, na yahA~ Ate derI! mere vApasa Aneke pahale hI Apa bhI yahA~ vApasa A gaye! rukmiNIke yahA~ Apako dekhakara mere sAtha sAtha vecArI satyabhAmA bhI lajita ho gayI !" __balarAmake yaha vacana sunakara kRSNa bar3e hI cakkarameM par3a gye| ve zapatha-pUrvaka kahane lage ki :--'maiM vahA~ nahIM gayA, tuma mujhapara kyoM saMdeha karate ho|" yaha sunakara valarAma to zAnta ho gayA; kintu satyabhAmAko jarA bhI vizvAsa na huaa| vaha Rdhita hokara kahane lagI ki :-"yaha saba tumhArI hI mAyA hai !" yaha kahatI huI vaha apane mahalako calI gyii| kRSNa isase bar3e asamaMjasameM par3a gaye aura ve usake bhavanameM jAkara use samajhAne bujhAne aura apanI satyatA para vizvAsa karAne lge| , idhara rukmiNIke vahA~ nAradane Akara usase kahA
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608 neminAtha-caritra ki :- "he bhadra! tuma apane putrako bhI nahIM pahacAna sakatI ho ? yahI to tumhArA putra pradyumna kumAra hai !" nAradane jaba yaha bheda khola diyA, taba pradyumnane bhI sAdhukA veza parityAga kara apanA deva samAna asalI rUpa dhAraNa kara liyaa| isake bAda ve prema-pUrvaka mAtAke pairoMpara gira pdd'e| rukmiNIke stanoMse bhI usa samaya vAtsalyake kAraNa dUdhakI dhArA baha niklii| unhoMne atyanta sneha-pUrvaka pradyumnako galese lagA liyA aura harSAzruoMse usakA samUcA zarIra bhigo ddaalaa| isa prema-milanake bAda pradyumnane rukmiNIse kahA :"he mAtA ! jaba taka maiM apane pitAko koI camatkAra na dikhAU~ taba taka Apa unako merA paricaya na deM" harSake AvezameM rukmiNIne isakA kucha bhI uttara na diyaa| pradyumna usI samaya eka mAyA-ratha para rukmiNIko baiThA kara vahA~se cala pdd'e| ve mArgameM zaMkha bajA bajAkara logoMse kahate jAte the ki maiM rukmiNIko haraNa kiye jAtA huuN| yadi kRSNameM zakti ho, to isakI rakSA
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA pariccheda 609 kare ! unake isa kAryase cAroM ora hAhAkAra maca' gyaa| zIghrahI kRSNane bhI yaha samAcAra sunaa| ve kahane lage ki, na jAne kauna durmati apanA prANa dene AyA hai| yaha kahate hue ve turaMta balarAma aura kucha sainikoMko sAtha lekara pradyumnake pIche daur3a pdd'e| pradyumna to unake AgamanakI vATa hI joha rahA thaa| usane eka hI vArameM samasta sainikoMke dA~ta khaTTakara, kRSNako zastra rahita vanA diyaa| isase kRSNako bahuta hI Azcarya aura duHkha huaa| ___ isI samaya kRSNakI dAhinI bhujA phar3aka utthii| kRSNane yaha hAla valarAmase khaa| isI samaya nAradane unake pAsa Akara kahA :- "he kRSNa ! aba yuddhakA vicAra chor3a dIjiye aura rukmiNI sahita apane isa putrako apane mandirameM liyA le jaaiye| yahI ApakA vaha khoyA huA dhana prayu nakumAra hai !" ___ jyoMhI nAradamunine kRSNako pradyumnakA yaha paricaya diyA, tyoM hI pradyumna bhI rathase utara kara kRSNake caraNoM para gira pdd'aa| kRSNane atyanta premase use uThA kara apane galese lagA liyaa| pitA aura putrakA yaha milana
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra bhI darzanIya thA / jisane usa dRzyako dekhA, usIke netra dhanya ho gye| pradyumnakumArako vAraMvAra AliGgana aura cumbana karaneke vAda kRSNa, aura rukmiNI pradyumnake sAtha eka ratha para savAra hue aura bar3I dhUmake sAtha nagarake pradhAna mArgoMse hokara unako apane mandirameM livA le gye| nagara nivAsiyoMne usa samaya unapara puSpavarSA kara, unake jayajaya kArase AkAza guMjA diyaa| Aja rukmiNIkI ArAdhanA saphala ho gayI-devIkA vacana satya ho gayA-usakI sUnI goda bhara gyii| . pandrahavA~ pariccheda zAmba-caritra pradya nake Agamanase dvArikA nagarImeM cAroM ora AnandakI hiloreM uThane lgiiN| bhAnukakA vyAha to thA hI, pradhumnake Aneke upalakSameM bhI kRSNane eka mahotsava manAnekA Ayojana kiyaa| parantu itane hI maiM duryodhanane /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pandrahavA pariccheda Akara kRSNase kahA: "he svAmin ! merI putrI jo zIghrahI ApakI putravadhU honevAlI thI-jisakA nyAha bhAnukakumArake sAtha hone vAlA thA, use koI haraNa kara le gayA hai| Apa zIghahI usakA patA lagavAiye, varnA bhAnukako vyAha hI ruka jaaygaa|" ____ kRSNane kahA :-"maiM sarvajJa nahIM hU~, jo batalA dU~ ki isa samaya vaha kahA~ hai ? yadi maiM sarvajJa hotA, to jisa samaya pradhamnako koI haraNa kara le gayA thA, usa samaya maiM use kyoM na khoja nikAlatA!" kRSNakI bhA~ti anyAnya logoMne bhI isa viSayameM apanI asamarthatA prakaTa kI / antameM pradyumane kahA :"maiM apanI prajJapti vidyAse usakA patA lagAkara use abhI liye AtA huuN| mere liye yaha bAyeM hAthakA khela hai|" prayu nake yaha vacana sunakara duryodhana tathA kRSNAdikako atyanta Ananda huaa| pradyumna usI samaya uTha khar3A huA aurAthor3I hI derameM usa kanyAko lAkara sabake sAmane hAjira kara diyaa| yaha dekha kara kRSNa parama prasanna hue| unhoMne pradha nase kahA: tumane isa -
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra kanyAkA patA lagAyA hai, isaliye yadi tuma kaho to isase tumhArA vyAha kara diyA jaay| parantu pradyumnane kahA ki :-"yaha mere bhAIkI patnI hai, isaliye maiM isase vyAha kadApi nahIM kara sktaa| nidAna, usakA vyAha bhAnukake sAtha kara diyA gyaa| pradya nakI icchA na hone para bhI kRSNane usI samaya kaI vidyAdhara rAjakumAriyoMke sAtha pradhu nakA bhI byAha kara diyaa| nAradamunine pradhu nakA patA lagAne aura use kAlasaMvarake yahA~se livA lAnemeM bar3A parizrama kiyA thA, isaliye kRSNa aura rukmiNI unake parama AbhArI the| vivAhotsava pUrNa hone para unhoMne yathAvidhi unakA pUjana kara sammAna pUrvaka unheM vidA kiyaa| . udhara pradhu nakI sampatti aura prazaMsAse satyabhAmAko bar3AhI santApa huA aura vaha kopa gRhameM jAkara eka konemeM leTa rhii| kRSNa jaba usake bhavanameM gaye, taba unako yaha dekhakara bar3A Azcarya huaa| unhoMne pUchA :"he subhage ? tuma isa prakAra duHkhI kyoM ho rahI ho ? kyA kisIne tumhArA apamAna kiyA hai|
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ pariccheda satyabhAmAne sajala netroMse kahA :-"nahIM, kisIne merA apamAna nahIM kiyA hai, parantu eka Antarika pIr3Ake kAraNa merA hRdaya vidIrNa huA jA rahA hai| maiM Apase satya kahatI hU~, ki yadi mere pradyumnake samAna putra nahIM hogA, to maiM avazya prANatyAga duuNgii|" ____ usakA yaha Agraha dekhakara kRSNane use sAntvanA dii| isake bAda unhoMne hariNIgameSIdevako uddeza kara ahama tapa karate hue pauSadha vrata grahaNa kiyaa| isase hariNIgameSIne prakaTa hokara pUchA-'"he rAjan kahiye, ApakA kyA kAma hai ? Apane mujhe kyoM yAda kiyA hai ?" ___ kRSNane kahA :- bhagavan ! satyabhAmAko pradyumnake samAna eka putra caahiye| Apa usakI yaha icchA pUrNa kiijiye|" ___ hariNIgamepIne kRSNake hAthameM eka puSpahAra dekara kahA :-'rAjan ! yaha hAra pahanAkara Apa jisa ramaNIse ramaNa kareMge, usIke manavAJchita putra hogaa| itanA kaha vaha deva to antardhAna ho gyaa| idhara
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ / neminAtha caritra pradyumnako apanI prajJapti vidyAke kAraNa yaha saba hAla mAlUma huaa| isaliye usane apanI mAtAko usa hArakI bAta jatalA kara kahA ki :- he mAtA! yadi Apa mere samAna dUsarA putra cAhatI hoM to kisI taraha vaha hAra apane hAtha kIjiye " rukmiNIne kahA :- "he putra ! maiM akele tumako hI putra rUpameM pAkara dhanya ho gayI huuN| aba mujhe anya 'putroMkI jarUrata nahIM hai|" pradyumnane kahA :-"acchA, tava yaha batalAiye, ki merI anya mAtAoMmeM kauna mAtA Apako adhika priya hai ? jo Apako adhika priya ho aura jise Apa kaheM, usIko maiM vaha hAra dilavA dU~ !" rukmiNIne kahA :-he putra ! tumhAre viyogase jisa prakAra maiM duHkhita rahatI thI, usI prakAra jAmbavatI bhI du:khita rahatI thii| tuma use vaha hAra dilA do| usake putra honese mujhe prasannatA hI hogI!" isake bAda pradhu sake kahanese rukmiNIne jAmbavatIko apane pAsa bulA bhejaa| usake Anepara pradyumane apanI
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pandrahavA~ pariccheda prajJapti vidyA ke balase use satyabhAmAke sadRza banA diyaa| isake bAda rukmiNIne saba bAteM samajhA kara sandhyAke samaya use kRSNakai zayanAgArameM bheja diyaa| kRSNane use satyabhAmA samajha kara use saharSa vaha hAra dekara usake sAtha samAgama kiyaa| isake bAda jAmbavatIne siMhakA eka strama dekhA aura mahAzukra devalokase kaiTama kA jIva cyuta hokara usake udarameM aayaa| jAmbavatIko isase atyanta Ananda huA aura vaha mana-hI-mana rukmiNI tathA prAnako dhanyavAda detI huI apane mahalako calI gyii| ___ udhara kRSNane dinake samaya satyabhAmAse usa hArakA hAla batalA kara, rAtrike samaya use apane zayanagRhameM bulAyA thaa| unake isa AdezAnusAra, jAmbavatIke cale jAnepara, satyabhAmA A khar3I huii| use dekhakara kRSNa apaneM manameM kahane lage :--"aho! striyoMmeM kitanI bhogAsakti hotI haiM ? . yaha abhI mere pAsase gayI hai aura phira mere pAsa ApahuMcI hai| 'sAthahI unheM yaha bhI vicAra AyA ki satyabhAmAkI rUpa dhAraNa kara pahale kisIne mujhe dhokhI to nahIM diyA hai| kucha bhI ho,
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 neminAtha-caritra unhoMne satyabhAmAko nirAza karanA ucita na smjhaa| caisA karanese avazya hI usakA jI duHkhita ho jaataa| kRSNane yahI socakara use bhI rati-dAna denA sthira kiyaa| . satyabhAmAkA rati samaya jAnakara pradyumnane isI samaya kRSNakI bherI vajA dii| usakI dhvani sunate hI cAroM ora khalabalI maca gyii| kRSNako mAlUma huA ki pradyumane hI satyabhAmAko chakAyA hai, kyoMki sapatnIkA eka putra dasa sapatnIke barAbara hotA hai| khaira, bhavitavyatAko kauna roka sakatA hai ? satyabhAmAne bhIta bhAvase sahavAsa kiyA hai isaliye niHsandeha vaha bhIru .putrako janma degii|" dUsare dina subaha kRSNa rukmiNIke bhavanameM gaye to vahA~ jAmbavatIko usa divya hArase vibhUSita dekhA / unheM apanI ora nirnimeSa dRSTi se dekhate dekhakara jAmbavatIne kahA :-"svAmin ! Aja merI ora Apa isa taraha kyoM dekha rahe haiM ? maiM to ApakI vaha patnI hU~, jise Apa anekavAra dekha cuke haiN|"
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwww pandrahavA~ pariccheda kRSNane kahA :-"yaha to saba ThIka hai, parantu yaha hAra tumane kahA~se pAyA hai ?" jAmbavatIne ha~sakara kahA :-"ApahIne to mujhe diyA thA ! kyA Apa apane hAthoMkA kiyA huA kAma bhI bhUla jAte haiM ?" yaha sunakara kRSNa ha~sa pdd'e| isapara jAmbavatIne unheM apanA siMha viSayaka svapna kaha sunaayaa| sunakara kRSNane kahA :-"yaha svama bahuta hI uttama hai| he devi ! pradhu nake samAna tumheM bhI eka putra-ratna hogaa|" itanA kaha kRSNa usa samaya vahA~se cale gye| tadanantara jAmbavatIne garbhakAla pUrNa honepara zubha muhUrtameM siMhake samAna atala balazAlI zAmba nAmaka putrako janma diyaa| isI samaya sArathIke jayasena aura dAruka tathA mantrIke subuddhi nAmaka putra utpanna huaa| satyabhAmA bhI bhItAvasthAmeM garbhavatI huI thI, isaliye usane bhIru nAmaka eka putrako janma diyaa| kRSNakI anyAnya patniyoMne bhI isI samaya eka eka putrako janma diyaa| parantu ina savoMkI apekSA sArathI aura mantrIke
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ mwww MA MAmraemamane 618 neminAtha-paritra putroMke sAtha zAmbakumArakI vizeSa mitratA thiiN| isaliye vaha unhIMke sAtha khelatA kUdatA huA bar3A hone lgaa| jaba usakI avasthA par3hane likhane yogya huI, taba usane bahuta hI alpa samayameM aneka vidyA aura kalAoMmeM pAradarzitA prApta kara lii| ____ kucha dinoMke bAda rukmiNIko apane bhAI rAjA rukmikI yAda aayii| usake vaidarbhI nAmaka eka rUpavatI putrI thii| rukmiNIne socA ki usakA byAha pradyumnake bhojakaTapurameM rAjA rukmiko kahalAyA ki :--"Apa apanI putrI vaidarbhIkA vivAha pradyumnakumArake sAtha kara deM, to atyuttama ho| isake pahale merA aura kRSNakA yoga ho cukA hai, vaha daiva yogase hI huA hai| aba usake sambandhameM kisI tarahakI vizaMkA na kreN| Apa apane hAthase caidI aura pradyumnakumArakA bhI yoga milA deN| isase hamalogoMkA purAnA premasambandha phirase nayA ho jaaygaa|" rukmiNIkA yaha sandeza sunakara rukmiko apanI
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavIM pariccheda dAra 1 "purAnI zatrutA yAda A gayI / isaliye usane dUtase kahA: " hai dUta ! maiM cANDAloMke yahA~ apanI putrIkA vivAha kara sakatA hU~ parantu kRSNake vaMzameM usakA vivAha kadApi nahIM kara sakatA / " usakA yaha uttara sunakara dUta vApasa lauTa AyA aura usane rukmiNIko saba hAla kaha sunAyA / bhAIkA yahA~ apamAnajanaka uttara sunakara rukmiNIko itanA duHkhaH huA kirAtako use nIMda bhI na AyI / usakI yaha avasthA dekhakara pradyumnane pUchA :- " mAtA ! Aja tuma itanI udAsa kyoM ho ?" rukmiNIne isake uttarameM rukmi rAjAkA saba vRttAnta use kaha sunAyA / sunakara pradyumnane kahA :- "he mAtA ! tuma cintA na karo / rukmimAmA para madhura vacanoMkA prabhAva nahIM par3a sakatA / isIliye to pitAjIne Apake vivAha ke samaya dUsarI yuktise kAma liyA thA / maiM bhI pratijJA karatA hU~ kiM reden sAtha hI vivAha karU~gA / yadi jarUrata huI to pitAjIkI taraha isa mAmalemeM kisI yuktise hI kArma luuNgaa|"
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra isake bAda dUsarehI dina zAmbakumArako apane sAtha lekara pradyumnakumAra bhojakaTapurameM jA phuNce| vahA~ ve donoM cANDAlakA veza dhAraNakara nagara meM ghUma-ghUmakara kinnarakI bhA~ti madhurasvarase gAyana karane lage / unakA gAyana itanA sundara, itanA madhura aura itanA mohaka hotA thA ki use jo sunatA thA vahI mugdha ho jAtA thaa| dhIre dhIre inakI bAta rAjA rukmike kAnoMtaka pahu~cI / phalataH usane bhI unako rAja bhavanameM bulAkara saparivAra inakA gAyana sunA / 620 . gAyana samApta honepara usane una donoMko kAphI InAma dekara pUchA :- "tuma loga yahA~ kisa sthAnase A rahe ho ?" mAyA cANDAloMne kahA :- " rAjan ! hamaloga svargase dvArikA nagarI dekhane Aye the aura isa samaya vahIMse A rahe haiM / " idhara apane pitAke pAsa hI rAjakumArI vaidarbhI baiThI huI thii| usane utsukatApUrvaka unase pUchA :- "kyA tumaloga kRSNa-rukmiNI ke putra pradyumna bhI jAnate ho !"
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ pariccheda 621 zAmbane.kahA,:-"kAmadevake samAna usa mahA rUpavAna aura balavAn pradyumnako kauna nahIM jAnatA? usako dekhate hI darzakake netra zItala ho jAte haiN| .. pradyumnakI yaha prazaMsA sunakara vaidarbhI rAgayukta aura utkaMThita bana gyii| itanehImeM eka madonmatta hAthI apane bandhana tur3Akara gajazAlAse bhAga AyA aura nagarameM cAroM ora utpAta macAne lgaa| kisIko vaha pairoMse kucala DAlatA, kisIko saMDhase pakar3akara AkAza meM pheMka detAM aura kisIko itanI tejIse khader3atA, ki use :bhAga kara prANa bacAnA bhI kaThina ho jaataa| * rAjA rukmike yahA~ jitane mahAvata the, ve sabhI use varza karanemeM viphala ho gye| antameM, jaba usake utpAtake kAraNa 'cAroM ora hAhAkAra maca gayA, taba rAjA rukmine ghoSaNA. kI ki::-"jo isa hAthIko vaza kara legA, use muMhamAMgA InAma diyA jaaygaa|" rukmikI yaha ghoSaNA sunakara zAmba aura pradyumna isake liye kaTibaddha hue aura unhoMne madhuraH saMgIta dvArA usa hAthIko stambhita kara diyaa|
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ M solahavA~ pariccheda anunaya kara apanA aparAdha kSamA kraayaa| sAtha hI usane una durguNoMko bhI sadAke liye jalAJjali de dI, jinake kAraNa jaba taba usakI nindA huA karatI thii| itanA karane para usakA caritra bhI nirmala bana gayA aura eka devatAkI bhA~ti sAMsArika sukha upabhoga karate hue vaha apane dina Ananda pUrvaka vyatIta karane lgaa| ana solahavA~ pariccheda jarAsandha aura zizupAla vadha kucha dinoMke bAda yavana dvIpase jalamArga dvArA bahutasA bahumUlya kirAnA lekara kucha vaNikaloga dvArikA nagarI aaye| vahaoNpara unhoMne aura saba cIjeM to beca DAlI, parantu bahumUlya ratna kambaloMkA koI acchA grAhaka unheM vahA~ na mila skaa| isaliye vizeSa lAbhakI
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra AzAse ve rAjagRha nagara gaye / vahA~ke prasiddha vyApArI unheM rAjendra jarAsandhakI putrI jIvayazAke pAsa livA le gaye / unhoMne use vaha kambala dikhAye jo chanese bahuta hI komala pratIta hote the / jIvayazAne unako desa sunakara, unakI jo kImata lagAyI vaha unakI lAgatase bhI AdhI thI / yaha dekha kara vaNika loga kahane lage ki :- " he devi ! hamaloga to vizeSa lAbha kI icchAse dvArikA chor3akara yahA~ Aye the, kintu yahA~ to hameM vaha mUlya bhI nahIM mila rahA hai jo dvArikAmeM milatA thA / " jIvayazAne AzcaryapUrvaka pUchA :- " dvArikAnagarI kahA~ hai aura vahaoNpara kauna rAjya karatA hai / " vaNikoMne kahA :- " bhArata ke pazcima taTapara samudrake devatAoMne eka nayI nagarI nirmANakI hai / usIko loga dvArikA kahate haiM / vahA~ devakI aura vasudevake putra kRSNa rAjya karate haiM / " 644 Han kRSNakA nAma sunate hI jIvayazA mAno mahAna zokasAgarameM jA pdd'ii| usakI AkhoMmeM ara bhara aaye|
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda . 645 vaha kahane lagI :-"aho! mere patidevako mAranevAlA aba taka isa saMsArameM jIvita hai aura rAjya kara kahA hai ! mereliye isase bar3hakara duHkhakA viSaya aura kyA ho sakatA hai ?" isa prakAra jIvayazAko vilApa karate dekha, jarAsandhane usase isakA kAraNa pUchA / isapara usane kRSNakA saba hAla use kaha sunaayaa| sAthahI usane kahA:"he tAta ! maiMne kRSNakA sarvanAza karanekI pratijJA kI thii| vaha pratijJA pUrI na ho sakI, isaliye aba mujhe agni praveza karanekI AjJA diijiye| mujhe aba yaha jIvana bhAra rUpa mAlUma hotA hai|" yaha sunakara jarAsandhane kahA :- he putrI! tU rudana mata kara / maiM kaMsake zatrukI bahinoM aura striyoMko avazya hI rulaauuNgaa|" isake bAda magadhapati jarAsandha yadAvoMse yuddha karanekI taiyArI karane lgaa| usake catura mantriyoMne use bharasaka samajhAnekI ceSTA kI, kintu usane kisIkI eka na sunii| usane na kevala apanI senAko hI prasthAna
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646 neminAtha- caritra karanekI AjJA dI, balki apanI AjJA mAnane vAle aneka rAjA aura sAmantoMko bhI apanI apanI senAke sAtha isa lar3AI meM bhAga leneke liye nimantrita kiyaa| jarAsandhakA raNa-nimantraNa pAkara usake parama balavAna sahadevAdika putra, mahAparAkramI cedirAja, zizupAla, rAjA hiraNyanAbha, sau bhAiyoMke balase garviSTa kuruvaMzI rAjA duryodhana tathA aura na jAne kitane rAjA aura sAmanta usakI senAmeM usI taraha A mile jisa prakAra samudrameM vividha nadiyA~ Akara milatI haiM / yathA samaya samudra samAna isa vizAla senAke sAtha jarAsandhane rAjagRhIse prasthAna karanekI taiyArI kI / prayANa karate samaya usake zirakA mukuTa saraka par3A, hRdaya-hAra TUTa gayA, bAyIM A~kha phar3aka uThI, cakhake chorameM paira pha~sakara ruka gayA, sAmane chIMka huI, mahA bhISaNa sarpa rAstA kATa gayA, billI bhI sAmanese nikala gayI, usake bar3e hAthIne malamUtra visarjana kara diyA, vAyu pratikUla ho gayA aura gRddha zirake Upara maeNDarAne
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 647 lge| jarAsandhane ina saba azubhasUcaka apazakunoMko dekhA, kintu phira bhI usane raNayAnAse mukha na, modd'aa| balki yoM kahanA cAhiye ki usane apane hRdayameM inakA vicAra taka na Ane diyA / nirdiSTa samaya para kUcakA DaMkA bajA aura jarAsandha apane gandha hastIpara savAra ho, apanI. vizAla senAke sAtha pazcimakI ora cala diyaa| ____jarAsandhake prasthAnakA yaha samAcAra zIghrahI kalahapremI nArada muni aura rAjadUtoMne kRSNako kaha sunaayaa| kRSNane bhI use sunate hI raNabherI bajA dii| jisa prakAra saudharma devalokameM sughoSA ghaNTekA AvAja sunakara samasta deva ekatra ho jAte haiM, usI prakAra raNabherIkA nAda sunakara samasta yAdava aura rAje ikaThe ho gye| rAjA samudravijaya inameM sarva pradhAna the| unake mahAnemi, satyanemi, bar3hanemi, sulemi, tIrthakara zrIariSTanemi, jayasena, mahIjaya, tejasena, naya, megha, citraka, gautama, vaphalka, zivananda aura viSvakasena Adi putra bhI bar3e rathoMpara mahArathiyoMkI bhaoNti zobhA de rahe the| samudravijayakA choTA bhAI akSobhya bhI apane uddhava, dhava,
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra zrubhita, mahodadhi, aMbhonidhi, jalanidhi, vAmadeva aura dRr3havata nAmaka ATha putroMko sAtha lekara AyA thaa| yaha sabhI atyanta valavAna aura yuddhavidhAmeM parama nipuNa the| ____ isI prakAra sabhI dazArha apane apane putra aura senAko lekara isa yuddha meM bhAga leneko upasthita hue, jinakI nAmAvalI nIce dI jAtI hai : tIsare dazArha stimita aura unake pA~ca putra, yathA--- (1) urmimAna (2) vasumAna (3) vIra (4) pAtAla (5) sthir| __cauthe dazAha sAgara aura unake chaH putra, yathA(1) niSkampa (2) kampana (3) lakSmIvAna (8) kesarI (5) zrImAna aura (6) yugaan| ___pA~caveM dazArha himavan aura unake tIna putra yathA(1) vidyutprabha (2) gandhamAdana aura (3) mAlyavAna / . . chaThe dazAha acala aura unake sAta putra, yathA(1) mahendra (2) malaya (3) sadya (4) giri (5) zaila (6) naga aura (7) vl| sAtaveM dazArha dharaNa aura unake pA~ca putra, yathA- /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 649 (1) karkoTaka (2) dhanaJjaya (3) vizvarUpa (4) zvetamukha (5) vAsukI / AThaveM dazAI pUraNa aura unake cAra putra, yathA(1) duSpUra (2) durmukha (3) durdarza aura (4) durdhara / narve dazArha abhicandra aura unake chaH putra, yathA(1) candra (2) zazAGka (3) candrAbha (4) zazi (5) soma aura (6) amRtaprabha / dasaveM dazArha sAkSAt devendra ke samAna parama balavAna vasudeva bhI isI taraha apane aneka putroMke sAtha zatrusenAse lohA lene ke liye upasthita hue / unake putroMke nAma isa prakAra the : vijayasenAke akrUra aura krUra / zyAmAke jvalana aura azanivega / gandharvasenAke vAyuvega, amitagati aura mahendragati / mantrIsutA padmAvatI ke siddhArtha, dAruka aura sudAru | nIlayazAke siMha aura mataMgaja / somayazAke nArada aura marudeva / mitrazrIkA sumitra / kapilAkA kapila | padmAvatI padma aura kumuda / azvasenAkA adhasena / puMDrAkA puMDra | ratnavatIke ratnagarbha aura vajrabAhu |
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 neminAtha- caritra somarAjakI putrI somazrIke candrakAnta aura zaziprabha / vegavatI vegamAna aura vAyuvega / madanavegAke anAdhRSTi, dRDhamuSTi aura himamuSTi / bandhumatIke vandhuSeNa aura siMhasena / piyaMgusundarIkA zilAyudha / prabhAvatIke gandhAra aura piGgala / jarArAnIke jaratkumAra aura vAhalIka | avantidevIke susukha aura durmukha / rohiNI ke balarAma, sAraNa aura vidUratha / bAlacandrAke vajradaSTra aura amitaprabha / yaha sabhI bar3e hI balavAna aura pUre lar3Aku the / balarAmake sAtha balarAmake aneka putra bhI Aye the, jinameM se 'ulsUka, niSadha, prakRti, dyuti, cArudatta, dhruva, zatrudamana, pITha, zrIdhvaja, nandana, zrImAna, dazaratha, devananda, Ananda, viprathu zAntanu, pRthu zatadhanu, naradeva, mahAdhanu aura dRDhadhanvA mukhya the | isI prakAra kRSNake bhI anekAneka putra vahA~ upasthita the, jinakI saMkhyA eka hajArase bhI adhika thI / unameM bhAnu, bhAmara, mahAbhAnu, anubhAnu, vRhaddhvaja, agnizikhA, dhRSNa, saMjaya, akaMpana, mahAsena, dhIra, gaMbhIra,
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA pariccheda udadhi, gautamaH, casudharmA, prasenajin, sUrya, candravarmA cArukRSNa, sucAru, devadatta, bharata, zaMkha pradyumna aura zAmba Adika mukhya the| rAjA ugrasena bhI. bar3e, utsAhake sAtha isa yuddha meM bhAga leneko upasthita hue aura apane sAtha apane ghara, guNadhara, zaktika, durdhara, candra aura sAgara-ina cha. putroMko bhI lete aaye| inake atirikta jyeSTha rAjAne kAkA zAmbana aura unake mahAsena, viSamitra, ajamitra, tathA dAnamitra nAmaka cAra putra, mahAsenAkA putra suSeNa; viSamitrake hadika, sini aura satyaka, hadikake kRtavarmA aura dRr3havarmA satyakake yuyudhAna aura yuyudhAnakA gandha nAmaka putra bhI upasthita huaa| isI taraha dazAhoMke anyAnya putra, valarAma aura kRSNake agaNita putra, buvA aura vahinoMke putra tathA aura na jAne kitane vIra puruSa vahA~ A Akara ekatra ho gye| isake bAda kroSTukI jyotiSIke batalAye hue zubha muhameM dAruka sArathIvAle garur3adhvaja sthapara savAra ho, kRSNa apanI nagarIse IzAna koNakI ora calane lagatA
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ "neminAtha-caritra dvArikAse paiMtAlisa yojana dUra nikala jAne para sinapallI nAmaka eka grAma milaa| vahIMpara ve apanI senAke sAtha ruka gye| , udhara jarAsandha bhI tUphAnakI taraha uttarottara samIpa AtA jAtA thaa| jaba usakI aura kRSNakI senAmeM kevala cAra hI yojanakA antara raha gayA, taba kaI khecara rAjA samudravijayake pAsa Akara kahane lage ki :"he rAjan ! hamaloga Apake bhAI vasudevake adhIna haiN| Apake kulameM bhagavAna zrI ariSTanemi, jo icchAmAtrase jagatakI rakSA yA kSaya kara sakate haiM, valarAma aura kRSNa, jo asAdhAraNa balavAna haiM tathA pradyumna aura zAmba jaise hajAroM putra pautra bhI maujUda haiN| aisI avasthA meM niHsandeha Apako kisIkI sahAyatA Avazyaka nahIM ho sktii| phira bhI yaha samajha kara hama loga upasthita hue haiM ki zAyada isa avasara para hamArI, koI sevA Apake liye upayogI pramANita ho| he prabho! hama cAhate haiM ki Apa hameM bhI apane sAmanta samajha kara, hamAre yogya kAryasevA sUcita kreN|" .
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 653 rAjA samudravijayane sammAnapUrvaka kahA :- "ApalogoMne isa saMkaTa ke samaya hameM sahAyatA deneke vicArase binA bulAye hI yahA~ AnekA jo kaSTa uThAyA hai, tadartha maiM ApalogoMko antaHkaraNase dhanyavAda detA huuN| maiM sadaiva ApakA smaraNa rakhU~gA aura Apake yogya koI kArya dikhAyI degA, to avazya Apako kaSTa dU~gA / yaha sunakara hecara rAjA bahuta hI prasanna hue / unhoMne punaH hAtha jor3akara kahA :- "he rAjan Apa svayaM yuddha - nipuNa haiM, isaliye Apako kisI prakArakI salAha denA - ApakA apamAna karanA hai / phira bhI eka bAta Apase nivedana kara denA hama apanA kartavya samajhate haiM / vaha yaha ki rAjA jarAsandhase ApalogoMko bar3AnekI jarA bhI jarUrata nahIM / use parAjita karaneke liye akele kRSNa hI paryApta haiM / parantu vaitADhya parvata para kucha aise vidyAdhara rahate haiM, jo usake parama AjJAkArI haiM / yadi ve yahA~ A jAyeMge, to unase jItanA bahuta kaThina ho jAyagA / yadi Apa pradyumna aura zAmva sahita vasudevako hamArA senApati banA deM, to hamaloga
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654 neminAtha caritra sAmane jAkara unako vahIM roka sakate haiN| isase jarAsandhakA bala TUTa jAyagA aura use jItanA sahaja ho jaaygaa| vidyAdharoMke yaha vacana sunakara samudravijayane kRSNase salAha kara, unake kathanAnusAra saba vyavasthA kara dii| janma mAtrake samaya zrI ariSTanemijhe hAthameM devatAoMne zastradhAriNI auSadhi vA~dha dI thii| vahI auSadhi zrI ariSTanemi bhagavAnane, vidyAdharoMke sAtha prasthAna karate samaya vasudevake hAthameM bA~dha dI, jisase zatruke zastrAstroMse unakI rakSA ho ske| udhara jarAsandhake zivirameM bhI yuddha-mantraNA ho rahI 'thI / vyUha racanAke liye aneka rAjA aura sAmanta bhinna bhinna prakArako sUcanAe~ de rahe the| parantu haMsa nAmaka "mantrIzvara Arambhase hI isa yuddhakA virodhI thaa| usane anyAnya mantriyoMke sAtha Akara jarAsandhase kahA:"he svAmin ! Apa apane jamAI kaMsakA badalA lenA cAhate haiM, parantu Apa yaha nahIM socate, ki usane jo -avicArapUrNa kArya kiyA thA, usIkA usako phala
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ N solahavA pariccheda bhoganA par3A thaa| yadi manuSyameM vicAra zakti nahIM hotI, to usakA utsAha aura usakI prabhutA usake liye viSarUpa ho par3atI hai| he prabho! nItizAstrakA kathana hai ki zatru apane samAna yA apanese durbala bhI ho, to use apanese bar3hakara samajhanA caahiye| aisI avasthAmeM, mahAvalavAna kRSNa, jo hamase kahIM prabala haiMunase yuddha karanA yukti-saMgata nahIM kahA jA sktaa| phira, yaha to Apa svayaM bhI dekha cuke haiM, ki rohiNIke svayaMvarameM dasaveM dazAI vasudevane samasta rAjAoMko cakkarameM DAla diyA thaa| usa samaya usase yuddha karanekA kisIko bhI sAhasa na huaa| hameM yaha bhI na bhUlanA cAhiye, ki usake bar3e bhAI samudra vijayane hI usa samaya hamAre sainyakI rakSA kI thii| ____ isake atirikta yaha to Apako yAda hI hogA, ki Apa bahuta dinoMse vasudevakI khojameM the| dyUtakrIr3AmeM karor3a rupaye jItane aura ApakI putrIko jIvanadAna denepara hamalogoMne use pahacAnA aura hamAre AdamiyoMne use mAranekI ceSTA bhI kI, kintu apane prabhAva
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 neminAtha-caritra aba to usake rAma gaye haiM / una kuberane unake se usakA bAla bhI bA~kA na huA / aura kRSNa jaise do balavAna putra bhI ho donoMne itanI unnati kI hai, ki svayaM liye dvArikA nagarI banA dI hai| ve donoM mahAzUravIra haiM / mahArathI paJca pANDayoMne bhI saMkaTameM unakI zaraNa svIkAra kI hai| kRSNake pradyumna aura zAmtra nAmaka do putra bhI apane pitA aura pitAmahakI hI bhA~ti bar3e parAkramI haiM / bhIma aura arjuna apane bAhubalase yamako bhI nIcA dikhA sakate haiM / ina sabako jAne dIjiye, kevala ariSTanemi hI aise haiM jo apane bhuja- daNDase kSaNasAtra samasta pRthvIko apane adhikArameM kara sakate haiM / sAdhAraNa yoddhAoM kI to gaNanA bhI nahIM kI jA sktii| he magadhezvara ! aba Apa apanI zakti para vicAra kIjiye / ApakI senAmeM zizupAla aura rukmI agragaNya haiM, parantu unakA vala to rukmiNI-haraNa ke samaya balarAmake yuddhameM dekhA hI jA cukA hai / kuruvaMzI duryodhana aura gandhAradezake zakuni rAjA chala aura prapaJcameM jitane car3he bar3he haiM, utane balameM nhiiN| saca pUchiye to vIrapuruSoM meM
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 657 inakI gaNanA hI na honI cAhiye | aMga dezake rAjA karNa avazya hI eka acche yoddhA haiM, parantu kRSNakeM: lAkhoM mahArathI aura subhaToMko dekhate hue ve bhI kisI hisAba meM nahIM haiM / yAdava senAmeM balarAma, kRSNa aura ariSTanemi --- yaha tInoM eka samAna balI haiM, kintu idhara Apake sivA inake jor3akA aura koI nahIM hai / isIliye maiM kahatA hU~ ki unakI aura hamArI senAmeM bahuta adhika antara hai| samudravijayake putra zrI ariSTanemi, jise acyutAdika indra bhI namaskAra karate haiM, unase yuddha karane kA sAhasa bhI kauna kara sakatA hai ? isake atirikta he rAjan ! yaha to Apa dekha hI cuke haiM ki kRSNake adhiSThAyaka devatA Apake pratikUla haiM aura unhoMne chalapUrvaka Apake putra kAlakumArakA prANa: liyA hai| dUsarI ora maiM yaha dekhatA hU~ ki yAdavaloga balavAna honepara bhI nyAyAnukUla AcaraNa karate haiN| yadi aisI bAta na hotI. to ke mathurAse dvArikAmeM kyoM bhAga jAte ? aba jaba Apane unheM yuddha karaneke liye' vAdhya kiyA hai, taba ve apanI sArI zakti saMcaya kareM. 42
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 neminAtha-caritra Apake sAmane A uThe haiN| unakA vAstavika uddezya Apase yuddha karanA nahIM, apanI rakSA karanA hai| merI dhAraNA hai ki yadi Apa aba bhI yuddhakA vicAra chor3a deM, to yaha saba loga dvArikA vApasa cale jaayeNge| merI samajhameM isase donoM daloMko lAbha ho sakatA hai|" ___ mantrIkI yaha bAta sunakara jarAsandha kruddha ho utthaa| vaha kahane lagA :-'he durAzaya ! mAlUma hotA hai ki kapaTI yAdavoMne tujhe phor3akara apane hAthameM kara liyA hai| isIliye tU unake balakI prazaMsA kara mujhe DarAtA hai| parantu yaha saba vyartha hai| he kAyara ! zRgAloMkI AvAja sunakara siMha kabhI Dara sakatA hai ? he durmate ! yadi tujhameM yuddha karanekA sAhasa na ho, to tU yuddhase dUra raha sakatA hai, kintu aisI bAta kahakara dUsaroMko yuddhase dUra rakhanekI ceSTA kyoM karatA hai ? maiM to akelA hI inake liye kAphI huuN|" - jarAsandhake yaha vacana sunakara vecArA ha~saka mantrI cupa ho gyaa| kintu Dimbhaka nAmaka khuzAmadI mantrIne kahA :- "he rAjan ! ApakA kahanA yathArtha hai|
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 neminAtha-caritra mahAnemise yuddha Arambha kiyA / rukmI jisa jisa dhanuSako uThAtA, usIko mahAnemi chaida ddaalte| isa prakAra rukmIke kramazaH ikkIsa dhanuSa unhoMne kATa ddaale| isase usane Rddha hokara una para kauverI nAmaka gadAkA vAra kiyA, kintu mahAnemi kumArane use Agneya bANase bhasma kara ddaalaa| isase rukmI aura bhI kur3ha utthaa| isavAra usane medhakI bhA~ti lAkhoM bANoMkI dRSTi karanevAlA virocana bANa chor3A, kintu mahAnemine mAhendra pANase use bhI roka diyaa| isakebAda unhoMne eka dUsarA bANa chor3A, jisase rukmIke lalATameM gaharA jakhma ho gayA aura vaha zira pakar3a kara vahIM baiTha gyaa| usakI yaha avasthA dekhakara veNudArI use turanta zivirameM uThA le gyaa| - isake bAda. vividha zastroMkI varpAkara mahAnemine una sAta rAjAoMko bhI parezAna kara DAlA / samudravijayane rAjA drumako, stimitane bhadrarAjako aura akSobhyane vasusenako yama purI bheja diyA / sAgarane purimitrako, himavAnane dhRSTadyumnako, dharaNane aSTaka nRpako,
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA pariccheda pAracchada 669 abhicandrale utkaTa zatadhanvAko, pUraNane drupadako, sulemine kunti bhojako, satyanemine mahApanako aura dRr3hanemine zrIdevako mAra DAlA / tadanantara ina saboMkI senA apane senApati rAjA hiraNyanAmakI zaraNameM jAkara rahane lgii| ___isI taraha dUsarI ora bhIma, arjuna tathA valarAmake. vIra putroMne kauravoMko parezAna kara ddaalaa| arjunane una para itanI bANa sRSTi kI, ki cAroM ora andhakAra chA gyaa| gANDIva dhanueke nirghoSane sabako badhira sA vanA diyaa| usa samaya arjunakI capalatA aura sphUrti bhI dekhane yogya ho rahI thii| ve vANako kava hAthameM lete the, kava dhanuSa para car3hAte the aura kaba use chor3ate thevaha AkAzake nisepa-rahita devatAoMko bhI jJAta na ho sakatA thaa| unakI sphUrtike kAraNa savako aittA mAlUma hotA thA, mAno yaha saba kAma ve eka sAtha hI kara DAlate haiN| ___ arjunakI isa vANavAse vyAkula ho, duryodhana, kAsi, trigata, sabala, kapota, romarAja, citrasena, jayadraya, sauvIra, jayasena, zUrasena aura somaka-yaha sabhI
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670 neminAtha caritra rAjA, kSatriya dharmako bhUlakara eka sAtha hI arjunase yuddha karane lge| isI samaya sahadeva zakunise, bhIma duHzAsanase, nakula ulUkase, yudhiSThira zalyase, pANDava putra durmarSaNAdika chaH yoddhAoMse aura balarAmake putra anyAnya rAjAoM se bhir3a gaye / arjuna para duryodhana aura usake saMgI rAjAoMne eka sAtha hI agaNita vANoMkI vRSTi kI, kintu arjunane kSaNamAtrameM una sabako kamalanAlakI bhA~ti kATa DAlA / isake bAda arjunane duryodhana ke sArathIko mAra DAlA, ratha aura azvako chinna bhinna kara DAlA aura usakA cakhtara bhUmipara girA diyA / isase aMgazeSa duryodhana bahuta hI lajita huA aura uchala kara zakunike ratha para jA baitthaa| isake bAda arjunane kAsi prabhRti dasa rAjaoM para bANavRSTi kara unheM bhI usI taraha vyAkula banA diyA, jisa taraha olekI mArase hAthI vyAkula ho uThatA hai / bANase rAjA yudhiSThirake isapara yudhiSThirane zara zalyako isase bar3A hI udhara rAjA zalyane eka / ratha kI patAkA cheda DAlI sahita usakA dhanuSa cheda DAla / " "
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ - solahavA~ pariccheda 671 krodha AyA aura usane dUsarA dhanuSa lekara yudhiSThira para itanI vANavRSTi kI, ki ve unake kAraNa varSAkAlake sUryakI bhaoNti chipa gye| yudhiSThira isase kucha vicalita ho uThe aura unhoMne usa para vijalIke samAna eka bhayaMkara zakti chor3a dii| jisa prakAra agnikI lapaTameM par3ane para goha tatkAla jala maratI hai, usI prakAra usa zaktine zalyakI jIvana-lIlA samApta kara dii| usa zaktike urase aura bhI aneka rAjA usa samaya raNakSetrase bhAga khar3e hue| bhImane bhI duryodhanake bhAI duHzAsanako cha ta kapaTakI yAda dilAkara kSaNamAtrameM mAra ddaalaa| isI prakAra zakuni aura sahadevameM bhI bahuta dera taka mAyA aura zastrayuddha hotA rhaa| antameM sahadevane bhI usa para eka ghAtaka vANa chor3A, parantu vaha zakuni taka na pahu~cane paayaa| duryodhanane kSatriya vratakA tyAga kara vIcahImeM tIkSNa vANase use kATa ddaalaa| yaha dekhakara sahadevane lalakAra kara usase kahA :-'he duryodhana ! ghu takI bhA~ti raNameM bhI tU chala karatA hai| parantu yaha kAyaroMkA kAma hai, vIrapuruSoMkA nhiiN| tuma donoM
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 673 neminAtha caritra parama kapaTI ho aura isa samaya ekasAtha hI mere hAtha laga gaye ho / aba tuma donoMkI jIvanalIlA maiM ekasAtha hI samApta karU~gA, jisase tuma donoMko eka dUsarekA viyoga na sahana karanA par3e / itanA kaha sahadevane tIkSNa bANoMse duryodhanako Dhaka diyA / duryodhanane bhI bANavarSA kara sahadevako bahuta taMtra kiyA | usane na kevala unakA dhanuSa daNDa hI kATa DAlA, balki unakA nAza karaneke liye yamake mukha samAna eka aisA vANa chor3A, jo zAyada unakA prANa lekara hI mAnatA, parantu arjunane usa bANako apane garur3a vANase bIcameM hI roka diyA / zakunine bhI sahadevako usI taraha bANoM dvArA cAroM orase ghera liyA, jisa taraha ha cAroM ora se parvatako ghera lete haiN| isase sahadevane kruddha hokara usake sArathI aura avako mAra DAlA, rathako tor3a DAlA aura anta meM zakunikA bhI mastaka kATa DAlA / udhara nakulane bhI kSaNamAtrameM ulUkako rathase nIce girA diyaa| isase usane bhAgakara durmarSaNa rAjAke ratha
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda Pian Hui Fu para Azraya grahaNa kiyaa| parantu durmarSaNa Adi cha: oM rAjAoMko draupadIke putroMna parAjita kara diyA, isaliye una sarvone bhAgakara duryodhanakA Azraya liyA / isake bAda duryodhana kAsi prabhRti rAjAoMko sAtha lekara arjunase yuddha karane lagA / kintu balarAmake putroMse ghire hue arjunane bhayaMkara bANa varSA kara zatrusenAke chakke chur3A diye / jayadratha isa yuddhameM duryodhanakA dAhinA hAtha ho rahA thA, isaliye arjunane maukA milate hI usako bhI samApta kara diyaa| isase jarAsandhakI senAmeM ghora hAhAkAra maca gayA, kyoMki usakI gaNanA bar3e-bar3evIro kI jAtI thI / 1 jayadrathake vadhase kruddha ho, vIra karNa arjunako mAraneke liye daur3a AyA | karNa arjunake mukAbalekA vIra mAnA jAtA thA aura vaha vAstavameM aisA hI thA / una donoMmeM bahuta dera taka aisA vANayuddha hotA rahA, ki AkAzameM devatA bhI use dekhakara stambhita ho gaye / arjunane aneka bAra karmako ratha aura kintu isase vicalita na ho, karNane 43 zastra rahita banAyA, naye naye ratha aura
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-pariva zakha grahaNa kara, arjunase lar3anA cAlU rkhaa| ansameM jaba usake samasta zastrAstra samApta ho gaye, taba vaha talavAra lekara rathase kUda par3A aura AsapAsake sainikoMko mAratA huA arjunakI ora Age bddh'aa| arjunane isa samaya bANoMkI ghora varSA kI, jisase vIrakuJjara karNa ghabar3A utthaa| usakA samUcA zarIra pahalehIse calanI ho rahA thaa| isa bAra arjunake kaI bANa chAtImeM lagate hI vaha bhUmi para gira par3A aura usake prANa nikala gye| ... karNake girate hI bhIma aura arjunane jaya-sUcaka zaMkhanAda kiyA, jisase unakI senAkA utsAha caugunA bar3ha gayA / , jayadratha aura karNake mAre jAnese duryodhanako bar3hA krodha AyA aura usane hastiyoMkI bar3I senA lekara bhImasena para AkramaNa kara diyaa| usakA yaha sAhasa dekhakara bhImako bhI bar3A joza AgayA aura unhoMne rathake Upara ratha azvake Upara azva aura hAthIke Upara hAthIko paTakakara duryodhanakI senA naSTa-bhraSTa kara dii| parantu itanehIse bhImakI yuddha kAmanA pUrNa na huI / ve isI
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 675 taraha senAkA saMhAra karate hue mahAmAnI duryodhanakeM nikaTa jA pahu~ce / + duryodhanakI, senA bhImasenakI vikaTa mArake kAraNa asta vyasta ho rahI thI, isaliye use dhairya dekara, duryodhana bhImakI, ora jhapaTa par3A / kesarIke samAna kruddha ho, megha kI bhA~ti garjanA karate hue vaha donoM vIra eka dUsareke sAmane DaTa gaye aura dIrghakAla taka vividha zastroM dvArA i a yuddha karate rahe / antameM dhU take vairako smaraNa kara mIma - sainane apanI vizAla gadA dvArA duryodhanako mArakara yama- sadana bheja diyA / usakI mRtyu hote hI usake sainika bhAgakara senApati hiraNyanAbhakI zaraNa meM gaye, aura pANDava tathA - yAdavagaNa senApati anAdhRSTike nikaTa cale gaye / . apanI senAko sthAna sthAna para parAjita hote dekhakara senApati, hiraNyanAbha betaraha cir3ha uThA aura yAdavoMko lalakAratA huA senAke agrabhAgameM A khar3A huA / use dekhakara rAjA abhicandra ne kahA :- "he nRpAdhama ! eka nIce puruSakI mA~ti tU cakavAda kyA karatA hai - kSatriya vacana, zUra nahIM hote, balki parAkramazUra hote haiM / " 138
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ qv neminAtha caritra ommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmineminiximmipinionair abhicandrake yaha vacana sunakara hiraNyanAbhanekoSapUrvaka usapara kaI bANa chor3e, parantu arjunane unako bIcahImeM kATa diyaa| arjunakA yaha kArya dekhakara hiraNyanAbhane unapara bhI kaI vANa choDe, parantu isI bIca bhImasena vahA~ A pahuMce aura unhoMne gadAkA prahAra kara hiraNyanAmako rathase nIce girA diyaa| hiraNyanAbha isase lajita hokara dUsare sthapara baiTha gayA aura krodhapUrvaka yAdava senA para aisI vANavRSTi karane lagA, ki jisase eka bhI aisA AdamI na bacA, jisa para kahIM coTa na AyI ho| usakI isa beDhaba mArase yAdavasenAmeM khalabalI maca gyii| hiraNyanAmakI yaha uddaNDatA dekhakara samudravijayakA putra jayasena Rddha ho uThA aura dhanupa khIMca kara usase yuddha karaneko taiyAra huaa| yaha dekhakara hiraNyanAbhane kahA :- "he jayasena ! tU vyartha hI maraneke liye kyoM taiyAra huA hai !" yaha kahaneke sAtha hI usane jayasenake sArathIko mAra ddaalaa| isase jayasenane turanta usake kavaca, dhanuSa aura dhvajako chaida kara usake sArathIko mAra ddaalaa| jayasenake isa kAryane hiraNyanAmakI krodhAnimeM
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahaboM pariccheda 677 AhutIkA kAma diyaa| usane jayasenako mAraneke liye usapara dasa marmavedhI vANa chor3e, jisase jayasenakAprANAnta ho gyaa| bhAIkI yaha avasthA dekhakara mahIdhara apane rathase kUda par3A aura DhAla talavAra lekara hiraNyanAbhako mArane daur3A, parantu hiraNyanAmane dUrase hI dekhakara kSurana bANase zira kATa ddaalaa| ___ apane do bhAiyoMkI yaha gati dekhakara anAdhRSTiko krodha A gayA ! isaliye vaha hiraNyanAbhake sAmane Akara usase yuddha karane lgaa| udhara jarAsandha Adika rAjA bhI bhIma aura arjunAdika subhaToMke sAtha pRthaka pRthaka dvandvayuddha karane lge| prAgajyotiSkakA bhagadatta nAmaka rAjA bhI jarAsandhakI orase raNa-nimantraNa pAkara isa yuddhameM bhAga lene AyA thaa| vaha apane hAthI para baiThakara mahAnemike sAmane A uThA aura unako lalakAra kara kahane lagA :"maiM tere bhAIke sAle rumI yA azmakake samAna nahIM huuN| maiM to nArakiyoMkA vairI yasa huuN| isaliye aba tU sAvadhAna ho jaa|"
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA pariccheda 693 utsuka huuN| maiM ApakI taraha Atma-prazaMsA nahIM karatA, parantu itanA avazya . kahatA hU~, ki ApakI putrIkI pratijJA alpa samayameM avazya pUrI hogI, kintu vaha pUrI hogI agni praveza dvArA, kisI dUsare kAryadvArA nhiiN| mere isa kathanameM sandehake liye jarA bhI sthAna nahIM hai|" kRSNake ina vacanoMse Rddha hokara jarAsandhane unapara kaI tIkSNa vANa chor3e, kintu kRSNane una savoMko kATa. ddaalaa| isake bAda ve donoM krodhapUrvaka aSTApadakI bhA~ti sthira ho yuddha karane lge| usa samaya unake dhanurdaNDake zabdase dasoM dizAe~ vyApta ho gayIM, yuddhake vegase samudra kSubdha ho uThe aura AkAzameM vidyAdhara bhI trasita ho gye| parvatake samAna unake rathoMke idhara udhara daur3aneke kAraNa pRthvI bhI kSaNabharake liye kA~pa utthii| vaha yuddha kyA thA, mAno pralayakAla upasthita ho gayA thaa| thor3I hI dera meM kRSNane jarAsandhake samasta astroMko kSaNabharameM kATa ddaale| yaha dekha, abhimAnI.jarAsandhane , apane amopAstra cakraratako yAda kiyA, isaliye vaha
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra usI samaya A upasthita huaa| krodhAndha jarAsandhane usakoM bhI cAroM ora ghumAkara kRSNa para chor3a diyaa| vegake kAraNa vaha cakra hAthase chUTakara jisa samaya AkAzameM pahuMcA, usa samaya use dekhakara. vidyAdhara bhI kA~pa utthe| kRSNakI samasta seMnA vyAkula, ho, eka, dUsarekA mu~ha tAkane lgii| usa cakrako rokaneke liye kRSNa, balarAma, paJca pANDava tathA anyAnya yoddhAoMne apane apane astra chor3e, kintu ve sarva bekAra ho gye| logoMne samajhA ki aba kRSNakI khaira nhiiN| yaha avazya hI unake prANa le legaa| savaH loga cintita aura vyAkula bhAvase yaha dekhaneke liye kRSNakI ora daur3a par3e, ki vaha cakra laMgane para unakI kyA avasthA hotI hai| ' cakra vAstavameM durnivArya thaa| usakI gati koI bhI na.roka sakatA thaa| sAtha hI vaha amogha bhI thaa| yaha bhalA kaba . ho sakatA thA ki vaha kRSNa taka na pahu~ce. 1 vaha kRSNa taka pahuMcA aura unake bhI lagA, kintu zastrakI taraha nahIM, phUloMke eka geMdakI taraha / usakA sparza kRSNake liye mAno sukha aura zAntidAyaka vana .
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ solahavA~ pariccheda 695. gayA / vaha cakra kyA thA mAno kRSNakA mUrtimAna pratApa thA / kRSNane chAtImeM lagate hI use eka hAthase. pakar3a liyA / unakA yaha kArya dekhate hI devatAgaNa pukAra uThe - "bharatakSetra meM nave vAsudeva utpanna ho gaye / navama vAsudevakI jaya ho !" yaha kahakara unhoMne kRSNa, para sugandhita jala aura puSpoMkI vRSTi bhI kii| kRSNane usa cakrako hAthameM hI liye hue kahA :"he abhimAnI jarAsandha ! kyA yaha bhI merI mAyA hai ? yadi tU apanA kalyANa cAhatA ho, to merI bAta mAnakara aba bhI vApasa calA jA aura vahA~ jAkara pUrvavada rAjya kara / tU vRddha hai, isa saMsAra meM canda dinoMkA mehamAna hai, isaliye maiM terA prANa nahIM lenA cAhatA / yadi tU mere ina vacanoM para dhyAna na degA to yaha terA hI cakra tere prANoMkA grAhaka bana jAyagA / " mAnI jarAsandhane kahA :- "apane hI cakrase mujhe isa taraha DaranekA koI kAraNa nahIM / yaha to mere liye kumhArake cakra ke samAna hai| terI AjJA mAnakara maiM raNase vimukha honA bhI pasanda nahIM kara sktaa| yadi
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra tU. cakra calAnA cAhatA hai, to saharSa calA, maiM tujhe manA - nahIM krtaa|" ... jarAsandhake yaha vacana sunakara kRSNane roSapUrvaka vaha cakra jarAsandha para chor3a diyaa| kisIne ThIka hI kahA hai ki parAyA hathiyAra bhI puNyavAnake hAthameM par3ane para apanA bana jAtA hai| cakra lagate hI jarAsandhakA zira ar3ase alaga ho gayA aura vaha cauthe narakakA adhikArI huaa| kRSNakI isa vijayase cAroM ora Ananda chA gayA aura . devatAoMne bhI unakI jaya manAkara unapara puSpa-vRSTi kii| . satrahavA~ pariccheda kRSNa vasudevakA rAjyAbhiSeka yuddha samApta ho jAnepara neminAtha prabhune kRSNake zatru rAjAoMko bandhana-mukta kara diyaa| phalataH ve hAtha jor3a, prabhuko praNAma kara kahane lage :- "he nAtha ! yaduvaMzameM tInoM lokake svAmI ApakA avatAra honese hI
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 718 neminAtha caritra kyA avasthA hogI 1 . mujhe koI, aisA upAya karanA cAhiye, jisase unheM merA bhujabala to mAlUma ho jAya, kintuM unheM kisI prakAra kaSTa na ho| yaha socakara unhoMne kRSNase kahA :-"Apa jo bAhuyuddha pasanda karate haiM, vaha bahutahI mAmUlI hai| vAraMvAra jamInapara loTanase bhalI bhA~ti balakI parIkSA nahIM ho sktii| merI samajhameM, hamaloga eka dUsarekI bhujAko jhukAkara apane apane bhujabalakA paricaya deM, to vaha bahutahI acchA ho sakatA hai|" . . . . . ___ kRSNane nemikumArakA. yaha prastAva svIkAra kara vRkSa zAkhAkI bhA~ti pahale apanI bhujA phailA dI aura nemikumArane use kamala-nAlakI bhA~ti kSaNamAtrameM jhukA. dii| isake bAda usI taraha nemikumArane apanI bhujA kRSNake haisAmane phailA dI, kintu apanA samasta bala lagA dene / para bhI kRSNa- use jhukA na sake / isase ve kucha lajita / ho gaye, kintu isa lajAko unhoMne manameM hI chipAkara nemikumArako AliGgana karate hue kahA :-"bhAI ! tumhArA yaha bala dekhakara Aja mujhe asIma Ananda huA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra ... HI. KATRE LE Chics PAN .. JALA H ain . STATUS Milita MPACT samasta bala lagA dene para bho kRSNa use jhukA na sake (pRSTha 718)
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ pariccheda gara hai / jisa prakAra balarAma mere valase isa saMsArako tRNavat mAnatA hai usI prakAra aba maiM Apake valase jagatako tRNavat samajha~gA / " itanA kaha kRSNane nemikkumArako vidA kara diyA / isake bAda unhoMne balarAmase kahA :- "he bandhu ! tumane nemakumArakA bala dekhA ? maiM samajhatA hU~ ki tribhuvanameM koI bhI isake calakI samatA nahIM kara sakatA / maiM vAsudeva hone para bhI usakI bhujAmeM usI taraha laTaka kara raha gayA, jisa prakAra pakSI vRkSakI zAkhAmeM laTaka kara raha jAte haiN| niHsandeha cakravartI yA surendra bhI aba nemikumArake sAmane nahIM Thahara skte| yadi isa balake kAraNa vaha samUce bharatakSetrako apane adhikArameM karale, to usameM bhI hameM Azcarya na karanA cAhiye / aura vaha kucha na kucha aisA udyoga jarUra karegA ; kyoMki yaha kabhI sambhava nahIM ki vaha apanA sArA jIvana yoM hI batA de / * balarAmane kahA :- " ApakA kahanA yathArtha hai / isameM koI sandeha nahIM ki nemakumAra bar3ehI balavAna 1
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ pariccheda 711 rvAda dete hue apane apane sthAnako cale gye| idhara nemikkumArane sArathIko AjJA dI, ki aba apanA stha vApasa lauTA lo ! tadanusAra sArathIne jyoMhI rathako ghumAyA, tyoMhIM cAroM ora ghora hAhAkAra maca gayA / rAjA samudravijaya, valarAma, kRSNa, zivAdevI, rohiNI, devakI tathA anyAnya svajana bhI apane apane vAhanase utara kara unake pAsa daur3a gaye / rAjA samudravijaya tathA zivAdevIne A~sU bahAte hue pUchA :- "he putra ! acAnaka isa taraha tuma vApasa kyoM jA rahe ho ? Aja vivAhakI antima ghar3I hai, aise samaya raMga meM bhaMga kyoM kara rahe ho ?" nemikumArane gaMbhIratApUrvaka kahA :- "pitAjI ! mujhe Apa loga kSamA kariye, maiM vyAha nahIM karanA cAhatA yaha saba prANI aba taka jisa prakAra bandhana se ba~dhe hue the, usI prakAra hamaloga bhI karma bandhana se ba~dhe hue haiN| jisa prakAra yaha aba bandhana-mukta hue haiM, usI prakAra maiM bhI apane AtmAko kama-bandhanase rahita karaneke liye samasta sukhoMkI kAraNa rUpa dIkSA grahaNa karU~gA / " 1
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'neminAtha-caritra __ nemikumArakA yaha vacana sunatehI zivAdevI aura samudravijaya mUchita hokara jamIna para gira pdd'e| anyAnya svajanoMke netroMse bhI duHkhake kAraNa azrudhArA bahane lgii| yaha dekhakara kRSNane saba logoMko sAntvanA dekara zAnta kiyaa| tadanantara unhoMne namratApUrvaka nemikumArase kahA :-he bandho ! hama sabaloga tumheM sadA AdarakI dRSTise dekhate AyeM haiN| isa samaya bhI hamalogoMne koI aisA kArya nahIM kiyA, jisase tumheM kisI prakArakA duHkha ho| tumhArA rUpa anupama aura yauvana nUtana hai| tumhArI vadhU rAjImatI bhI rUpa aura guNoMmeM sarvathA tumhAre anurUpa hI hai| aisI avasthAmeM ThIka vivAhake samaya, tumheM yaha vairAgya kyoM A rahA hai ? jo loga nirAmiSa bhojI nahIM hai, unake yahA~ aise samayameM pazu-pakSiyoMkA vadha hotA hI hai, isaliye usakA saMgraha bhI eka sAdhAraNa ghaTanA thii| pArantu aba to tumane unako bandhana-mukta kara diyA hai, isaliye usa sambandhameM aba koI zikAyatakA sthAna nahIM, haiN| ataeva aba tumheM apane mAtA-pitA aura vana' oMkA manoratha
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ MMM aThArahavA~ pariccheda pUNa karanA caahiye| yadi tuma aisA na karoge, to tumhAre mAtA-pitAko bar3AhI duHkha hogaa| jisa prakAra tumane prANiyoMko bandhana-mukta kara unako Anandita kiyA hai, usI prakAra apanA vivAha dikhAkara apane svajana snehiyoMko bhI Anandita karanA tumheM ucita hai| nemikumArane namratApUrvaka kahA :-priya vandhu ! mujhe mAtApitA aura ApalogoMke duHkhakA koI kAraNa nahIM dikhAyI detA hai| merA vairAgyakA kAraNa to cAragati rUpa yaha saMsAra hai, jahA~ janma hone para prANIko pratyeka janmameM duHkha hI bhoganA par3atA hai| jIvako pratyeka janmameM mAtA, pitA, bhAI tathA aise hI aneka sambandhI prApta hote haiM, parantu inameMse koI bhI usakA karmaphala nahIM beNttaataa| use apanA karma svayaM hI bhoga karanA par3atA hai| he bandho! yadi eka manuSya dUsarekA duHkha vaTA sakatA ho, to vivekI puruSako cAhiye, ki apane mAtA pitAke liye vaha apanA prANa taka de de, parantu putrAdi honepara bhI prANIko janma, jarA aura mRtyukA duHkha to.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra svayaM hI bhoganA par3atA hai| isase koI kisIkI rakSA nahIM kara sktaa| yadi Apa yaha kaheM ki putra pitAkI dRSTiko Ananda denevAle hote haiM, to maiM kahU~gA ki mahAnemi Adika mere kaI bhAI isa kAryake liye vidyamAna haiN| maiM to bur3he musAphirakI bhA~ti isa saMsAra . mArgake gamanAgamanase Uba gayA huuN| isIliye maiM usake heturUpa karmoMkA aba nAza karanA cAhatA huuN| parantu dIkSAke vinA yaha nahIM ho sakatA, isaliye sarva prathama maiM usIko grahaNa karane jA rahA huuN| he bandho ! Apa aba mere isa kAryameM vyartha hI bAdhA na diijiye|" ___ idhara rAjA samudravijaya bhI yaha bAteM suna rahe the, isaliye ve nemise kahane lage :-"pyAre putra ! tuma to garbhase hI Izvara ho, kintu tumhArA zarAra atyanta sukumAra hai, tuma isa vratakA kaSTa kisa prakAra sahana karoge ? he putra ! grISmakAla kI kar3I dhUpakA sahanA dUra rahA, tuma to anya RtukI sAdhAraNa dhUpa bhI binA chAteke sahana nahIM kara skte| bhUkha pyAsakA pariSaha ve loga bhI sahana nahIM kara sakate, jo atyanta parizramI aura kaSTa
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ aThArahavA~ pariccheda sahiSNu hote haiM, taba isa devabhogake yogya zarIrase tuma inheM kaise sahana karoge ?" nemikumArane kahA-"pitAjI ! uttarottara duHkhoM ke samUhako bhogate hue nArakI jIvoMko jAnanevAle puruSa kyA ise duHkha kaha sakate haiM ? tapake duHkhase to ananta sukha denevAle mokSakI prApti hotI hai aura viSayasukhase to ananta duHkhadAyI naraka milatA hai| isaliye ApahI vicAra karake vatalAiye ki manuSyako kyA karanA ucita hai ? vicAra karane para yaha to sabhI samajha sakate hai ki kyA bhalA aura kyA burA hai, kintu duHkhakA viSaya yaha hai ki vicAra karanevAle virale hI hote haiN|" nemikumArakI yaha bAteM sunakara unake mAtA pitA, kRSNa, balarAma tathA samasta svajanoMko vizvAsa ho gayA, ki ve aba dIkSA liye vinA nahIM raha sakate, isaliye saba loga ucca svarase vilApa karane lge| kintu nemikumAra to kuJjara kI bhA~ti sneha-bandhanoMko chinna bhinna kara apane vAsasthAnako cale gye| yaha dekha, lokAntika devoMne prabhuke pAsa Akara kahA:-'he nAtha !
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ '. neminAya-caritra aba Apa tItha pravartita kiijiye|" isake bAda indrake AdezAnusAra jambhaka devatAoMke bhare hue dravyase bhagavAna vArSika dAna dene lge|" ___udhara rAjImatIne jaba sunA ki nemikumAra dIkSA lenA cAhate haiM aura isIliye ve dvAra parase lauTe jA rahe haiM, taba vaha vyAkula ho pRthvI para gira pdd'ii| yaha dekha kara usakI sakhiyA~ atyanta cintita ho gyiiN| unhoMne samucita upacAra kara zIghra hI use sAvadhAna kiyaa| usa samaya rAjImatIke yugala kapoloM para keza laTaka rahe the aura azruoMse usakI kaJcukI bhIga gayI thii| hozameM Ate hI use saba bAteM phira smaraNa ho AyIM, aura vaha vilApa karate hue kahane lagI-"hA daiva ! maiMne to kabhI svamameM bhI yaha manoratha nahIM kiyA thA ki nemikumAra mere pati ho| phira tUne kisakI prArthanAse unako merA pati banAyA? aura yadi unako merA pati banAyA, to asamayameM vajrapAta kI bhaoNti tUne yaha viparIta ghaTanA kyoM ghaTita kara dI? niHsandeha tU mahA kapaTI aura vizvAsa ghAtaka hai| maiMne to apane
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ - aThArahavA pariccheda 747 bhAgya vizvAsase pahale hI yaha jAna liyA thA ki kahA~ parama pratApI nemikumAra aura kahA~ hatabhAginI maiM ! merA aura unakA yoga kaisA ? parantu he nemikumAra ! yadi tuma mujhe apane liye upayukta na samajhate the, to phira mere pANigrahaNa kI bAta svIkAra kara mere manameM vyartha hI manoratha kyoM utpanna kiyA ? he svAmin ! yadi manoratha utpanna kiyA, to use vIcahImeM naSTa kyoM kara diyA ? mahApuruSa to prANa jAne para bhI apane nizcayase nahIM ttlte| phira Apane mere sAtha aisA vyavahAra kyoM kiyA ? he prabho! yadi Apa apanI pratijJAse isa prakAra vicalita hoMge, to samudra bhI avazya maryAdA chor3a degaa| parantu nahIM, maiM bhUla karatI hU~, yaha ApakA nahIM, mere hI karmakA doSa hai| mere bhAgyameM kevala vacanase hI ApakA pANigrahaNa badA thaa| yaha manohara mAtagRha, yaha ramaNIya aura divya maNDapa, yaha ranavedikA tathA hamAre vivAhake liye jo jo taiyAriyA~ kI gayI haiM, ve saba aba nyartha ho gyiiN| 'maMgalagAnoMmeM jo gAyA jAtA hai, vaha saba satya nahIM hotA'yaha
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 748 neminAtha-caritra lokokti bhI Aja yathArtha pramANita ho gayI ; kyoMki pahale Apa mere pati kahalAye, kintu bAdako kucha bhI na ho skaa| maiMne pUrva janmameM dampatiyoMkA viyoga kiyA hogA, isIliye isa janmameM mujhe Apake samAgamakA sukha upalabdha na ho sakA!" * isa prakAra vilApa karatI huI rAjImatI punaH jamIna para gira pdd'ii| hoza Ane para usane apanI chAtI pITate pITate apanA hAra tor3a DAlA aura apane kaGkaNa bhI phor3a ddaale| usakI yaha vyAkulatA dekhakara usakI sakhiyoMne nemikumAra kI orase usakA dhyAna haTAneke udda zase kahA :- he sakhI! neminAthakA smaraNa kara aba tuma vyartha hI apane jIko duHkhita kyoM karatI ho ? usase / aba tumheM prayojana hI kyA hai ? vaha to sneha rahita, spRhA rahita, aura loka vyavahArase vimukha hai| jisa taraha jaMgalake pazu bastIse Darate haiM, usI taraha vaha bhI gArhasthya jIvanase DaratA hai| vaha dAkSiNya rahita, svecchAcArI aura niSThura thaa| yadi calA gayA to use jAne do|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 742 aThArahavA~ pariccheda yaha acchA huA, jo usake guNa Arambha meM hI prakaTa ho gye| vyAhake bAda yadi usane aisI niSThuratA dikhalAyI hotI, to niHsandeha vaha kue~meM utAra kara rassI kATa denekA sA kAya hotaa| aba use jAne do| zAmba, pradhumna Adi aura bhI aneka rAjakumAra haiN| unameMse jisake sAtha icchA ho, usake sAtha tumhArA vyAha kiyA jA sakatA hai| he sakhI! saMkalpa mAtrase tuma nemiko dI gayI thIM, parantu usake svIkAra na karane para tuma aba bhI kanyA hI ho" sakhiyoMke yaha vacana rAjImatIko bahuta hI apriya mAlUma hue| usane Rddha hokara kahA:-"tumaloga kulaTAkI bhA~ti kulako kalaGkita karanevAlI yaha kaisI bAteM kahatI ho ? nemi to tInoM lokameM utkRSTa haiN| saMsArameM kyA koI bhI puruSa unakI barAbarI kara sakatA hai ? aura yadi kara bhI sakatA ho, to unase mujhe kyA prayojana ?-kyoMki kanyAdAna eka hI bAra kiyA jAtA hai| maiMne mana aura vacanase nemikumArako hI pati mAnA thA aura unhoMne bhI gurujanoMke anurodhase mujhe
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ *chu neminAtha caritra rAjakanyAne dIkSA lii| use svAmIne pravartinIke pada para sthApita kiyA / dasa dazArha, balarAma, kRSNa, rAjA ugrasena, pradyumna tathA zAmya Adikane zrAvaka dharma svIkAra kiyA / zivAdevI, rohiNI, devakI, rukmiNI Adi rAniyoM tathA anyAnya striyoMne bhI zrAvaka svIkAra kiyA | isa prakAra samavasaraNameM prabhukA saMgha huA / dUsare dina subaha prathama porupImeM prabhune upadeza diyA aura dvitIya porupI meM varadatta gaNadharane dharmopadeza diyaa| isake bAda zakrAdi devatA tathA kRSNAdika rAjA bhagavAnako vandana kara apane apane vAsasthAnako cale gaye / tadanantara utI tIrthameM gomedha nAmaka bhagavAnakA eka zAsanadeva utpanna huA aura ambikA nAmaka unakI varNa eka zAsanadevI utpanna huii| gomedhake tIna sukha, zyAma, puruSa vAhana, dAhinI orake tIna hAthoM meM bIja pUra ( vijaurA ) / parazu aura cakra nAmaka tIna Ayudha tathA bAyIM orake tIna hAthoM meM nakula, trizula aura zakti nAmaka Ayudha the| ambikAkI kAnti suvarNa samAna, siMha vAhana, dAhinI orake do hAthoM meM AmrakA .
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ pariccheda 765 guccha, aura pAza tathA vAyIM orake donoM hAthoMmeM naramuNDa aura aMkuza zobhita ho rahe the| ambikAkA dUsarA nAma kuSmANDI bhI thaa| isa prakAra deva devIse adhiSThita neminAtha bhagavAnane do RtuoMke cAra mAsa (varSAkAla ) upavanameM vyatIta kiye| isake bAda ve anya dezakI ora vihAra kara gye| unnIsavA~ pariccheda draupadI-haraNa idhara paJca pANDavoM para jabase kRSNakI kRpAdRSTi huI, tabase unake samasta duHkha dUra ho gye| aba ve AnandapUrvaka hastinApurameM rahate hue draupadIke sAtha bhogavilAsa karate the| "ekadina kahIMse ghUmate ghAmate nAradamuni draupadIke ghara A phuNce| draupadIne unako virakta samajha kara na to unako sammAna hI diyA, na unakA Adara
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ da neminAtha- caritra saMskAra hI kiyA / isase nArada muni kruddha ho uThe aura draupadIko kisI vipattimeM pha~sAnekA vicAra karate hue usake mahala se bAhara nikala Aye / . 1 nAradane socA ki yadi kisIke dvArA draupadIkA haraNa karA diyA jAya to merI manokAmanA siddha ho sakatI hai / parantu pANDava kRSNa ke kRpApAtra the, isaliye nArada yaha acchI taraha samajhate the ki unake bhayase bharatakSetrameM koI draupadIkA haraNa karaneko taiyAra na hogA / nidAna, bahuta kucha socaneke bAda ve dhAtakI khaNDake bharatakSetra meM gaye / vahA~para amarakaMkA nagarImeM padmanAbha nAmaka rAjA rAjya karatA thA, jo campA nagarIke svAmI kapila vAsudevakA sevaka thA / nAradako dekhate hI vaha khar3A ho gayA aura unakA Adara satkAra kara unheM apane antaHpurameM livA le gyaa| vahA~ apanI rAniyoMko dikhAkara usane nAradase pUchA :- "he nArada ! kyA aisI sundara striyA~ Apane aura bhI kahIM dekhI haiM ?" nAradamunine ha~sakara kahA : "he rAjan ! kUpamaNDUkakI bhA~ti tuma ina khiyoM ko dekhakara vyarthahI 1
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ ........... unnIso pariccheda Anandita hote ho| jambUdvIpake bharatakSetra meM hastinApura nAmaka eka nagara hai| yahA~ke paJca pANDavoMkI paTarAMnI draupadI itanI sundara hai, ki usake sAmane tumhArI yaha saba rAniyA~ dAsI tulya pratIta hotI haiN|" ...itanA kaha nArada to antardhAna ho gaye, parantu padmanAbhake hRdayameM itanehIse uthalaputhala maca gyii| vaha draupadIko apane antaHpurameM lAneke liye atyanta utsuka ho utthaa| parantu draupadIko lAnA koI sahaja kAma ne thaa| isaliye vaha apane pUrvaparicita eka pAtAlavAsI devakI ArAdhanA karane lgaa| ArAdhanAse prasanna ho, usa devane prakaTa hokara pUchA:-he padmanAma! tumane mujhe kisaliye yAda kiyA hai ?" - panAbhane kahA :-"nArada munine javase draupadIke rUpakI prazaMsA kI hai tabhIse maiM usapara anurakta ho rahA huuN| ataeva * Apa mujhapara dayAkara, jaise bhI ho, use mere pAsa lA diijiye|" ... devane kahA :-"draupadIkI gaNanA mahAsatiyoMmeM kI jAtI hai| yaha pANDavoMke sivA svamameM bhI anya
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ unIsavA~ pariccheda cAhe unhoMne dIkSA le lI ho, mere liye vaha saba samAna hai| kintu duHkhakA viSaya yaha hai, ki tumamaise ekako bhI maiM apanI godameM baiThA kara tumhArA dulAra nahIM kara skii| isa para bhagavAnane kahA :- he devakI ! isa bAtake liye tujhe vRthA kheda na karanA caahiye| yaha tere pUrva-janmake karmakA phala hai, jo isa janmameM udaya huA hai| pUrva-janmameM tUne apanI sapatnI ( sauta )ke sAta rana le liye the| isase vaha bahuta rone lagI, taba tUne eka ratna use vApasa de diyA thaa| yaha tere usI karmakA ___ bhagavAnake mukhase yaha hAla sunakara devakI apane pUva-pApakI nindA karatI huI apane vAsasthAnako lauTa aayii| kintu usI samayase usake hRdayameM eka nayI abhilASA utpanna ho gyii| vaha cAhane lagI ki usake eka aura putra utpanna ho, to use khilAkara vaha apanI sAdha pUrI kara le| isI vicArase vaha rAtadina cintita rahane lgii| usakI yaha avasthA dekhakara ekadina kRSNane
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAya-caritra pUchA:- he bhAtA! kucha dinoMse tuma udAsa kyoM rahatI ho" devakIne khinnatA-pUrvaka uttara diyA :-"yaha merA aho bhAgya hai, jo mere sabhI putra aba taka jIvita haiM, parantu mujhe itanehIse santoSa nahIM ho sktaa| tuma nandake gokulameM par3e hue aura tumhAre cha: bhAI sulasAke yahA~ lAlita-pAlita hue haiN| mujhe to koyalakI bhA~ti apane eka bhI putrakA lAlana-pAlana karanekA saubhAgya prApta na huA~maiMne apane eka bhI putrako stana-pAna na kraayaa| he kRSNa ! isIliye mere hRdayameM eka putrakI icchA utpanna huI hai| maiM to una pazuoMko bhI dhanya samajhatI hU~ jo apane baccoMko khilAte haiN| sAta putroMkI mAtA hokara bhI maiM mAtRtvake isa svagIya sukhase vaMcita raha gyii|" __mAtAke yaha vacana sunakara kRSNane use sAntvanA dete hue kahA :--''he mAtA ! Apa dhairya dhAraNa kreN| maiM ApakI yaha icchA avazya pUrNa krugaa|" itanA kaha, kRSNa mAtAke pAsase cale aaye| isake
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ - unnIsavA~ pariccheda 596 bAda ve zIghrahI aTThama tapa dvArA indrake senApati harigIgameSI devakI ArAdhanA karane lge| isapara harigIgameSIne prakaTa hokara kahA :-"hai kRSNa! ApakI icchAnusAra ApakI mAtAke AThavA~ putra avazya hogA, parantu puNyAtmA honeke kAraNa yauvana prApta hote hI vaha dIkSA le legaa|" kRSNane isameM koI Apatti na kI, isaliye vaha deva kRSNako vaisA vara dekara antardhAna ho gyaa| isake bAda zIghrahI devalokase eka maharddhika deva cyuta hokara devakIke udarase putra rUpameM utpanna huaa| devakIne usakA nAma gajasukumAla rktaa| kRSNake samAna usa devakumAra jaise bAlakako devakIne khUba khilAyA aura jI bhara kara usakA dulAra-pyAra kiyaa| kramazaH jaba vaha vAlaka bar3A huA aura usane yuvAvasthAmeM padArpaNa kiyA, taba vasudevane druma rAjAkI prabhAvatI nAmaka sundara kanyAse usakA vivAha kara diyaa| dUsarI ora kRSNAdika bhAiyA~ne tathA mAtA devakIne somA nAmaka eka kanyAse vivAha karaneke liye usa para jora ddaalaa| somA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - neminAk-caritra somazarmAkI putrI thI aura eka kSatrANIke udarase ulnna huI thii| icchA na hone para bhI mAtA aura bhAiyoMkI bAta mAnaneke liye gajasukumAlako usase bhI nyAha karanA pdd'aa| ___ usa nyAhake kucha hI dina bAda sahasAsavanameM nemiprabhukA zubhAgamana huaa| unake Agamana samAcAra suna gajasukumAla bhI striyoM sahita unakI sevA meM upasthita ho, bar3e premase unakA dhamopadeza sunane lgaa| dhopadeza sunakara use vairAgya AgayA, phalataH bar3I kaThinAIse mAtApitA aura bhAiyoMko samajhA kara, usane donoM striyoM sahita prabhuke nikaTa dIkSA le lii| usake isa kAryase usake mAtApitA tathA kRSNAdika bhAiyoMko bar3AhI duHkha huA aura ve usake viyogase vyAkula ho vilApa karane lge| ___ isake bAda saMdhyAke samaya bhagavAnakI AjJA lekara gajasukumAla smazAnameM jAkara kAyotsarga karane lgaa| usa samaya somazarmAne use dekha liyaa| dekhate hI usake badanameM mAnoM Aga laga gyii| vaha krodha-pUrvaka apane
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 814 neminAtha-caritra : karaneke liye tumhAre sAtha usakA vivAha nahIM kiyA / use aba tuma rAjakumArI nahIM, kintu apanI patnI samajho aura patnIkI hI taraha usase saba kAma lo / yadi vaha sIdhI taraha saba kAma na kare to tuma mAra-pITa bhI kara sakate ho yadi tuma aisA na karoge, to maiM tumheM kaidakhAne meM banda karavA dU~gA becArA vIra apane bhAgyako kosatA huA apane ghara lauTa AyA / kRSNakI yaha kRpA usake liye bhAra rUpa ho par3A thI, parantu aba kyA, aba to gale par3A Dhola bajAne meMhI zobhA thI / isaliye ghara Ate hI usane ketumaMjarIko eka phaTakAra sunAte hue kahA :"tU niThallI hokara kyA baiThI rahatI hai ? kapar3oMke liye jaldI mAr3a vanA lA !" ketumaMjarI to usakA yaha roba dekhakara sannATe meM A gyii| usane kahA :-- " tU kyA jAnatA nahIM hai, ki maiM kauna hU~? mujha para hukma calAne ke pahale Aine meM apanA mu~ha to dekha A !" kRSNane to vIrase mArapITa karane ko bhI kaha diyA SH
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ -unnIsavA~ pariccheda 815 thA, isaliye ketumaMjarIke yaha vacana sunate hI, usane eka rassIse usako acchI taraha pITa diyaa| isase ketumaMjarIko bar3AhI duHkha huA aura usane rote kalapate apane pitAke nikaTa jAkara isakI zikAyata kii| isapara pitAne kahA :-'veTI! maiM kyA karU~ ? tUne to svayaM kahA thA, ki mujhe dAsI honA pasanda hai, rAnI honA nhiiN|" ketumaMjarIne kahA:-pitAjI ! merA aparAdha kSamA kiijiye| maiM aba rAnI honA pasanda karatI huuN| mujhe yaha dAsatA na caahiye| kRSNane kahA :--"beTI! aba maiM kyA kara sakatA hU~ ? tuma to aba vIrake adhikArameM ho !" ketumaMjarIne kahA :-"pitAjI! Apa saba kucha kara sakate haiN| jaise bhI ho mujhe isa duHkhase chur3Aiye !" ketumaMjarIkI yaha prArthanA sunakara kRSNako usapara dayA A gyii| isaliye unhoMne bIrako samajhAkara, use nemibhagavAnake nikaTa dIkSA dilavA dii| ekavAra kRSNa apane parivArake sAtha samasta muniyoM
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 neminAtha caritra kA dvAdazAvarttavandanA karane lge| usa samaya samasta rAjA thaka kara vIcahImeM baiTha gaye, parantu kRSNakI bhakti aura kRpAke kAraNa vIrako thakAvaTa na mAlUma huI aura usane bhI kRSNakI bhA~ti dvAdazAvatra vandanAmeM saphalatA prApta kii| vandanA pUrI hone para kRSNane bhagavAnase kahA :-'he bhagavan ! tIna sau sATha saMgrAma karane para mujhe jitanI thakAvaTa na mAlUma huI thI, utanI yaha vandanA karane para mAlUma hotI hai !" kRSNakA yaha vacana sunakara bhagavAnane kahA :"tumane Aja bahuta puNya prApta kiyA hai aura kSAyika samyaktva tathA tIrthakara nAma karma bhI upArjana kiyA hai| aba taka tumhArI Ayu sAtaveM narakake yogya thI, parantu Ajase vaha ghaTakara tIsare naraka yogya ho gayI hai| isI puNyake prabhAvase tuma antameM nikAcita bhI kara skoge|" ___kRSNane Anandita hokara kahA :-"he nAtha ! yadi aisI hI bAta hai, to ekavAra maiM punaH vandanA karUMgA, jisase merI narakAyu samUla naSTa ho jAya / "
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ am unIsavA~ pariccheda 'bhaMgavAnane kahA :-"aba to tumhArI yaha vandanA dravya vandanA ho jAyagI aura phala to bhAva vandanAse hI prApta hotA hai|" yaha sunakara kRSNane vaisA karanekA vicAra chor3a diyaa| isake bAda unhoMne vIrakI vandanAkA phala. pUchA / isapara bhagavAnane kahA :-"use kevala kAyaklezakA phala huA hai, kyoMki usane to tumhArA hI anukaraNa kiyA hai|" __ isake bAda kRSNarAja bhagavAnako vandana kara, inhIM saba bAtoM para vicAra karate hue apane rAja-mandirameM lauTa aaye| ekavAra neminAtha bhagavAnane zrotAoMko dharmopadeza dete hue aSTamI aura caturdazIAdi parvadinoMkA mAhAtmya varNana kiyaa| use suna, kRSNane hAtha jor3akara prabhuse. pUchA :- "he svAmin ! rAja-kAjameM vyasta rahaneke kAraNa maiM samasta parva dinoMkI ArAdhanA nahIM kara sakatA, isaliye mujhe eka aisA dina vatalAiye, jo varSa bhara meM sarvottama ho"
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra bhagavAnane kahA :- "aisA dina to mArgazIrSa zukla ekAdazIkA hI hai| usa dina tIrthakaroMke Der3ha sau - kalyANaka hue haiM / pUrvakAlameM bhI suvrata zreSThI Adine isakI ArAdhanA kI hai / " -818 veda kRSNane punaH pUchA :- "he jinendra ! suvrata zreSThI kauna thA ?" bhagavAna ne isa prazna ke uttara meM suvrata zreSThIkA samasta vRttAnta kRSNako kaha sunAyA, jise sunakara unheM atyanta Azcarya huaa| isake bAda kRSNane ekAdazIke tapakI vidhi pUchI, jisake uttara meM bhagavAnane mauna sahita guNa di vidhakA varNana kaha sunaayaa| sunakara kRSNako parama santoSa huA aura usa samayase ve prativarSa apanI prajAke sAtha mauna ekAdazIke mahAparvakI ArAdhanA karane lage / " * kRSNakI eka rAnIkA nAma DhaMDhaNA thA, jisake udarase DhaMDhaNa nAmaka putra utpanna huA thA / yuvAvasthA -Apta honepara DhaDhaNane aneka rAjakumAriyoMke sAtha vivAha kiyA / eka bAra bhagavAnakA dharmopadeza sunakara use vairAgya A gyaa| isase kRSNane usakA dIkSA mahotsava 1
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ pariccheda 819 kara, use dIkSA dilA dii| usa dinase DhaMDhaNa prabhuke -sAtha vicaraNa karane lagA aura apanI dharmaniSThAke kAraNa . vaha aneka sAdhuoMkA priyapAtra ho par3A / itanemeM usakA antarAya karma udaya huA, isaliye vaha jahA~ jahA~ gayA, vahIM use AhAra- pAnIkI kucha bhI sAmagrI prApta na ho skii| usake sAtha jitane muni -gaye, una sabako bhI isI taraha nirAza honA par3A / yaha dekhakara una muniyoMne nemibhagavAnase pUchA :- "he svAmin! isa nagarI meM dhanImAnI, seTha sAhUkAra aura dhArmika tathA - udAra puruSoMkI kamI nahIM hai / phira bhI yahaoNpara DaMdaNa muniko bhikSA nahIM milatI, isakA kyA kAraNa hai ?" # prabhune vicAra karaneke bAda kahA :- " eka samaya magadha dezake dhAnyapUraka nAmaka grAma meM parAzara nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA / vaha rAjAkA pradhAna karmacArI thA / isaliye usane ekadina grAmya janoMko begArameM pakar3a . kara unase sarakArI kheta jutavAye / do pahara meM jaba bhojanakA samaya huA, taba una kisAnoMke gharase unake - liye bhojana AyA, parantu parAzarane unameM se kisIko
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha-caritra chuTTI na dii| usane kSudhita aura tRzita avasthAmeM hI una kisAna aura bailoMse khetoMmeM eka eka pherA aura lgvaayaa| isase usane antarAya karma upArjana kiyA / mRtyuke bAda aneka yoniyoMmeM bhaTakakara vahI parAzara DhaMDhaNa huA hai| isa samaya usakA vahI karma udaya huA hai, jisase use bhikSA nahIM mila rahI hai|" bhagavAnake yaha vacana sunakara DhaMdaNa muniko saMvega utpanna huA aura unhoMne pratijJA kI ki Ajase maiM paralandhi dvArA prApta AhAra grahaNa na kruuNgaa| isake bAda unhoMne anya labdhise AhAra na grahaNa karate hue kucha dina isI taraha vyatIta kiye| ___ ekadina sabhAmeM baiThe hue kRSNane bhagavAnase pUchA :"he bhagavan ! ina muniyoMmeM aisA muni kauna hai, jo duSkara tapa kara rahA ho? ____bhagavAnane kahA :-"yadyapi yaha sabhI muni duSkara tapa karanevAle haiM, kintu asahya pariSahako sahana karanecAle DhaMDhaNa ina saboMmeM zreSTha haiN|" isake bAda bhagavAnako candana kara kRSNa Ananda
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ AN unnIsavA~ pariccheda pUrvaka dvArikA nagarImeM praveza karane lge| mArgameM unakI dRSTi DhaMDhaNa muni para jA par3I, jo usa samaya gocarIke nimitta nagarameM bhramaNa kara rahe the| kRSNane hAthIse utarakara atyanta sammAnapUrvaka unako vandana kiyaa| unakA. yaha kArya dekhakara eka zreSThI apane manameM kahane lagA. ki:-"yaha koI avazya hI mahAna muni haiM, tabhI to kRSNa inako vandana kara rahe haiN|" isake bAda gocarIke nimitta bhramaNa karate hue DhaMDaNa muni bhI usI seThake ghara jA phuNce| seThane unakA atyanta satkAra kara bhaktipUrvaka unako laDDu pradAna kiye / DhaMDhaNa laDDDa lekara bhagavAnake pAsa Aye aura unase kahane lage ki :-"hai svAmin ! mAlUma hotA hai ki merA antarAya karma kSINa ho gayA hai, kyoMki Aja mujhe apanI labdhise AhAra prApta huA hai|" bhagavAnane kahA:-tumhArA antarAya karma kSINa nahIM huA hai| yaha to kRSNakI labdhi hai| tumako kRSNane vandana kiyA thA, isIliye bhadrakabhAvI zreSThIne tumako AhAra diyA hai|"
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 822 neminAtha-caritra ___ yaha sunakara rAgAdi rahita TaMDaNa munine una laDDuoMko paralabdhi mAnakara unakA tyAga kara diyaa| tadanantara ve apane manameM kahane lage :-"aho ! jIvoMke. pUrvopArjita karma duranta hote haiN|" isI samaya sthira dhyAna karate aura bhavakA svarUpa socate socate DhaMThaNa muniko kevalajJAna utpanna ho gyaa| phalataH devatAoMne unakI pUjA kI aura unhoMne kevalIkI sabhAmeM sthAna grahaNa kiyaa| ____ ekavAra nemi prabhu grAma, aura nagarAdikameM vihAra karate hue pApAdurga nAmaka nagarameM jA phuNce| vahA~ bhIma naoNmaka rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnIkA nAma sarasvatI thA, jo rAjagRhake rAjA jitazatrukI putrI thii| sarasvatI janmase hI parama mUrkha thii| isaliye usake patine bhagavAnako bandana karane ke bAda unase prazna kiyA ki :-bhagavan ! merI yaha rAnI itanI mUrkhaNI kyoM haiN|" isa para bhagavAnane kahA :--'he rAjan ! pUrvajanmameM padmarAjake padmA aura candanA nAmaka do rAniyA~ thiiN| rAjAne ekadina pAse eka gAthAkA artha pUchA,
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ pariccheda 823 jise pAne saharSa batalA diyaa| usa para patikA anurAga dekha kara candanAke hRdayameM IrSyA utpanna huI aura usane usa pustakako hI jalA diyaa| usa janmameM vahI candanA tumhArI rAnI huI hai aura apane uparokta karmake kAraNa mUrkha huI hai| yaha sunakara sarasvatIne kahA :-- "he bhagavan ! merA yaha jJAnAntarAya karma kaise kSINa ho. sakegA?" bhagavAnane kahA :-"jJAnapaJcamIkI ArAdhanA karanese / " tadanantara bhagavaMtake AdezAnusAra sarasvatIne zIghrahI jJAnapaJcamIkI ArAdhanA kI, jisase usakA jJAnAntarAya. karma kSINa ho gyaa| isake bAda vahA~se vicaraNa karate hue bhagavAna punaH dvArikAmeM aaye| isI samaya vahA~ ekavAra acAnaka vRSTi huii| ghRSTike pahile sthanemi gocarIke liye bhramaNa karane nikalA thaa| vahaoNse lauTate samaya vaha bhIga gayA aura varSAse vacaneke liye eka guphAmeM jA chipaa| isI samaya, sAdhI rAjImatI bhI bhagavAnako vandana kara vAsa--
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 824 - neminAtha-caritra sthAnakI ora lauTa rahI thI / usake sAthakI anyAnya -sAdhviyA~ vRSTike bhayase idhara udhara bhAga gayIM, kintu -rAjImatI dhairyapUrvaka eka sthAnameM khar3I ho gayI / vaha usa sthAna meM bahuta derataka khar3I rhii| usake saba vastra bhIga gaye aura zarIra zItake kAraNa thara thara kA~pane lagA, kintu phira bhI jaba varSA banda na huI, taba Azraya grahaNa karaneke liye anajAnameM vaha bhI usI guphAmeM calI gayI, jisameM rathanemi pahalehIse chipA thA / vahA~ andhakArameM vaha rathanemiko na dekha skii| usane apane bhIge hue -vastroMko kholakara unheM sukhAneke liye usI guphAmeM phailA diye / usako vastra rahita dekhakara rathanemike hRdaya meM durvAsanAkA udaya huA / usane kAma pIr3ita ho - rAjImatI se kahA :- " he sundarI ! maiMne pahale bhI tumase prArthanA kI thI, aura aba phira kara rahA hU~ / Ao, hamaloga eka dUsareko gale lagAyeM / vidhAtAne mAno hamAre milanake hI liye hama donoMko isa ekAnta sthAnameM ekatra kara diyA hai / " rAjImatI AvAja se hI rathanemiko pahacAna gayI /
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ unnIsavA~ pariccheda 825. usane turanta apane kapar3e uThAkara apanA zarIra Dhaka liyA / tadanantara usane rathanemise kahA :- "he rathanemi ! kulIna puruSako aisI bAteM zobhA nahIM detIM / " tuma sarvajJa bhagavantake laghu bhrAtA aura ziSya ho / phira aisI kubuddhi tumheM sUjha rahI hai ? maiM bhI sarvajJa ki ziSyA hU~, isaliye svamameM bhI tumhArI yaha icchA pUrNa nahIM kara sakatI / sAdhu puruSako to aisI icchA bhI na karanI cAhiye, kyoMki vaha narakameM DAlanevAlI hai / zAstrakA kathana hai ki caitya dravyakA nAza karane, sAdhvIkA satItva naSTa karane, munikA ghAta karane aura jina zAsanakI upekSA karanese prANI samyaktvarUpI vRkSake mUlameM agni DAlatA hai| agandhaka kulameM utpanna sarpa, jalatI huI animeM praveza kara sakate haiM, kintu khuda vamana kiyA huA vipa kadApi pAna nahIM kara skte| parantu he narAdhama ! tujhe dhikAra hai ki tU apanI durvAsanAko tRpta karaneke liye parastrIkI kAmanA karatA hai / aise jIvanase to tere liye mRtyu hI zreyaskara hai| maiM rAjA ugrasena kI putrI aura tU rAjA samudravijaya kA putra hai / hameM agandhaka
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIsavA~ pariccheda 839. vahA~ unhoMne punaH pahale jaisI ghoSaNA karAyI, P Aye / jisase nagaranivAsI dharmakArya meM vizeSa rUpase pravRtta . rahane lage / udhara kucha dinoMke bAda pAyana munikI mRtyu ho gayI ! mRtyuke bAda dUsare janmameM vaha abhikumAra huA / yathA samaya pUrva vairakA smaraNa kara vaha dvArikAmeM AyA, kintu vahA~ke logoMko caturtha, SaSTha aSTamAdika tapa tathA devapUjA Adi dharma - kArya karate dekha vaha unakA kucha bhI na bigAr3a sakA / isake bAda avasarakI pratIkSA karate hue usane gyAraha varSa taka vahA~ vAsa kiyaa| bArahavA~ varSa Arambha hone para loga samajhane lage ki hamAre dharmAcaraNase ipAyana parAjita ho gyaa| yadi itane dinoM meM vaha hamArA koI aniSTa na kara sakA, to aba usase DaranekA koI kAraNa nahIM | isa prakAra vicAra kara saba loga dharma-karma chor3a, icchAnusAra madyamAMsakA sevana karane lage / basa, logoMke dharma-vimukha hote hI dvaipAyanako maukA mila gyaa| aba Aye dina dvArikA nagarImeM naye naye utpAta hone
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 840 neminAtha caritra lge| kabhI ulkApAta hotA, kabhI meghakIsI garjanA sunAyI detI, kabhI bhUkampa hotA, kabhI sUryamaNDalase agnivarSA hotI, kabhI acAnaka sUryya yA candragrahaNa hotA, pattharakI putaliyA~ bhI asvAbhAvika rupase hAsya karane lagatIM kamA citrAGkita deva bhI krodha dikhAte, kabhI vyAghra Adika hiMsaka pazu nagarameM vicaraNa karate / aura kabhI dvaipAyana asura, bhUta, preta tathA vaitAla Adiko sAtha lekara cAroM ora ghUmatA huA dikhAyI detA / usI samaya svamameM logoMko aisA mAlUma huA mAno unakA zarIra rakta vastrase DhakA huA hai aura ve kIcar3a meM sane hue, dakSiNa dizAkI ora khiMce jA rahe haiM / kRSNa aura balarAmake hala mUzala tathA cakrAdika astra bhI isI samaya acAnaka naSTa ho gaye / ina saba utpAtoMke kAraNa nagara meM AtaGka chA gayA aura saba loga samajha gaye ki aba vinAzakAla samIpa A gayA hai / uparokta prakArake Arambhika upadravoMke bAda dvAyanane zIghra hI saMvartaka vAyu utpanna kiyA / isa vAyuke kAraNa cAroM orase na jAne kitanA tRNakASTa dvArikA , "
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 841 bIsavA~ pariccheda nagarI meM khiMca kara ikaTThA ho gayA / prANa bhayase jo loga bhAgakara nagarake bAhara cale gaye the, ve bhI saba isa vAyuse khiMca kara nagara meM A pdd'e| isa prakAra agaNita vRkSa, bahattara koTi nagara nivAsI aura sATha koTi AsapAsake logoMko dvArikAmeM ekatra kara dvaipAyanane usameM Aga lagA dI / pralayakAlake vAyuse prerita aura nivir3a dhUmrasamUhase saMsArako andha banAnevAlI vaha agni dekhate hI dekhate cAroM ora phaila gayI aura samUcI nagarI dhaoNya dhaoNya jalane lagI / eka ora vAyukA prabala tUphAna, dUsarI ora andha canAnevAlA dhuA~ aura tIsarI ora AgakI bhayaMkara lapaToMne logoMko hata buddhi banA diyA / unheM apanI rakSAkA koI bhI upAya na sUjha pdd'aa| ve eka dUsarese cipaTa - cipaTa kara jahA~ke tahA~ khar3e raha gaye aura agnimeM jalajala kara dhueM ghuTa ghuTa kara apanA prANa tyAga karane lage / balarAma aura kRSNane vasudeva, devakI tathA rohiNI -
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha caritra kA prANa bacAneke liye unako eka rathapara baiThAyA, kintu asuradvArA stambhita honeke kAraNa usake azva aura bailaM apane sthAnase eka pada bhI Age na bar3ha ske| yaha dekhakara kRSNa aura balarAma svayaM usa rathako khIMcane lage, parantu usa sthAnase Age bar3hate hI rathake donoM pahiye zAkhAkI bhaoNti TaTakara gira pdde| yaha dekhakara vasudeva Adika bahuta bhayabhIta ho gaye aura 'he balarAma ! he kRSNa ! hameM bacAo! hameM bacAo! Adi kaha kaha kara karuNa-krandana karane lge| isase balarAma aura kRSNa bahuta khinna ho gaye aura kisI taraha apane sAmarthyase usa rathako nagarake dvArataka ghasITa le gaye / parantu vahA~ pahu~cate hI usa asurane dvArake kivAr3a banda kara diye / yaha dekhakara valarAmane una kivAr3oMpara itane vegase pAdaprahAra kiyA, ki ve turanta cUrNa vicUrNa ho gaye, kintu itane para bhI vaha ratha vahA~se bAhara na nikala sakA aura aisA mAlUma hone lagA, mAno kisIne usako jakar3a kara pakar3a rakkhA hai| isa para bhI balarAma aura kRSNa usa sthako bAhara
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ NNN bosA pariccheda nikAlanekI ceSTA karane lge| yaha dekha, dvaipAyanane prakaTa hokara unase kahA :-"aho ! Apa loga mohameM kitane phaMse hue ho ! maiMne pahalese hI kaha diyA thA ki tuma donoMko chor3akara aura koI jItA na baca skegaa| phira yaha vyartha ceSTA kyoM kara rahe ho ?" ___ usakI yaha bAteM sunakara vasudeva aura devakI Adine jIvanakI AzA chor3akara, kRSNa tathA balarAmase kahA :"he vatsa ! tuma donoM aba hameM yahI chor3akara kahIM anyatra cale jAo aura jaise bhI ho, apanI prANarakSA kro| tuma donoMke jIvana samasta yAdavoMke jIvanakI apekSA adhika mUlyavAna haiN| tumane hamAre prANa bacAneke liye yatheSTa ceSTA kI, kintu bhAvIko kauna TAla sakatA hai ? ise hamalogoMkA durbhAgya hI kahanA cAhiye, jo hamalogoMne nemibhagavAnake nikaTa dIkSA na le lii| tuma loga khuzIse jAo, hamaloga aba apane karmakA phala yahIMpara bhoga kreNge| ____ mAtApitAke yaha vacana sunakara kRSNa aura balarAmakA zokasAgara aura bhI umar3a pdd'aa| ve vahIM khar3e hokara
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 844 neminAtha-caritra donoM netroMse azrudhArA bahAne lge| kintu vasudeva, devakI aura rohiNIne unakI ora dhyAna na dekara kahA :"aba hama trigajatake guru neminAthakI zaraNa svIkAra karate haiN| hamane isI samaya caturvidha AhArakA pratyAkhyAna kiyA hai| hamaloga arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu aura Arhata dharmakI zaraNameM haiN| aba isa saMsArameM hamArA koI nahIM aura hama kisIke nhiiN|" isa prakAra ArAdhanA kara ve saba namaskAra mantrakA smaraNa karane lge| yaha dekha, dvaipAyanane una tInopara meghakI bhA~ti agni varSA kI, jisase mRtyu prApta kara ve svargake liye prasthAna kara gye| ____ aba kRSNa aura balarAmake duHkhakA vArApAra na rhaa| ve donoM nagarake bAhara eka purAne vAgameM gye| vahA~se ve donoM jalatI huI nagarIkA hRdayabhedaka dRzya dekhane lge| usa samaya mANikyakI dIvAleM pASANake Tukar3oMkI taraha cUrNa ho rahI thIM, gozIrSacandanake manohara stambha dhA~ya dhA~ya jala rahe the, kileke kaMgUre bhayaMkara zabdake sAtha TuTa TUTa kara gira rahe the, bar3e bar3e mandira aura prAsAda
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIsA pariccheda bhasma ho hokara miTTImeM mila rahe the, cAroM ora agnikI bhayaMkara lapaToMke sivA aura kucha bhI dikhAyI na detA thA / pralayakAlake samudrakI bhA~ti usa samaya samUce nagara para agnikI lapaTeM hiloreM mAra rahI thiiN| dvArikA nagarIke. samasta loga apanI samasta sampattike sAtha usImeM vilIna ho rahe the| usa samaya unakA citkAra sunanevAlA yA unake prati sahAnubhUti dikhAnevAlA koI bhI na thA / ___ nagara aura nagaranivAsiyoMkI yaha avasthA dekhakara kRSNakA hRdaya vidIrNa ho gyaa| unhoMne valarAmase kahA :--"aho ! mujhe dhikkAra hai ki napuMsakakI bhA~ti isa samaya maiM taTastha rahakara apanI jalatI huI nagarIko dekha rahA huuN| maiM isa samaya jisa prakAra nagarIkI rakSA karanemeM asamartha hU~, usI prakAra isa pralayakArI dRzyako dekhanemeM bhI asamartha huuN| isaliye he Arya ! zIghra kaho, ki isa samaya hameM kahA~ jAnA cAhiye ? mujhe to isa vipattikAlameM koI bhI apanA mitra nahIM dikhAyI detaa|" calarAmane kahA :-he bandho! aise samayameM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 846 neminAtha-afr vicalita na hokara dhairyase kAma lo / pANDava loga hamAre mitra aura AtmIya haiN| ve hameM bhAIkI hI taraha prema karate the / isaliye calo, hamaloga isa samaya unhIMke yahA~ calakara Azraya grahaNa kareMge / " " kRSNane kahA :- "bhAI maiMne to una logoMko dezase nirvAsita kara diyA thA, isaliye mujhe vahA~ jAte hue lajjA mAlUma hotI hai| aba maiM kauna mu~ha lekara unake yahA~ jAU~gA ? balarAmane kahA :-- " Apa isa saMkocako hRdayase nikAla dIjiye / saJjana puruSa apane hRdayameM sadA upakArako hI dhAraNa karate haiM aura apakArako kusvamakI bhA~ti bhulA diyA karate haiM / pANDava bhI sajjana haiM / Apane una para aneka upakAra kiye haiM / isaliye isa vipatti kAlameM ve apakAra na kara, satkAra hI kareMge / merA dRr3ha vizvAsa hai ki ve kabhI akRtajJa na hoMge, isaliye Apa lajjA - saMkoca chor3a kara unhIMke yahA~ calanA sthira kIjiye / " kRSNane vyathita hRdayase balarAmakA yaha prastAva 1
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 847 bIsatroM pariccheda svIkAra kara liyA / unhoMne antima bAra apanI prANapriya nagarI para eka dRSTi ddaalii| isake bAda ve balarAma ke sAtha pANDu- mathurAke liye agni koNakI ora cala par3e / kRSNake cale jAnepara bhI dvArikA nagarI usI taraha dhaoNya dhA~ya jalatIM rhii| isa vipattikA zikAra honebAloMmeM balarAmakA eka putra kubjavAraka bhI thA / vaha carama zarIrI thA / usane rAjamahalakI aTTAlikA para car3ha, donoM hAtha uThA, ucca svarase kahA :-- "isa samaya maiM neminAtha bhagavAnakA ziSya heNuu| kucha samaya pahale bhagavAnane mujhe carama zarIrI aura mokSagAmI batalAyA thA / yadi jinAjJA saca hai, to yaha agni mujhe kyoM jalA rahI haiM ?" usake yaha vacana sunate hI jambhaka deva use uThAkara prabhuke pAsa le gaye / usa samaya neminAtha bhagavAna pallava dezameM virAjamAna ho rahe the / vahA~ puNyAtmA javArakane dIkSA le lI / usake sivA nagarameM jitane manuSya the, ve sabhI usameM svAhA ho gaye / balarAma aura kRSNakI jina striyoMne dIkSA na lI thI, unhoMne bhI
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ .862 neminAtha caritra vilApa karate rahe, kintu jaba apane sthAnase na uThe, taba balarAma mohake kAraNa unake mRta zarIrako kandhe para uThA, giri-guhA aura vanAdikameM bhramaNa karane lge| dinameM ekabAra puSpAdika dvArA usa zarIrakI pUjA kara denA aura phira use kandhe para liye liye dina bhara ghUmate rahanA yahI balarAmakA nityakarma ho gayA / isI avasthAmeM unhoMne chaH mAsa vyatIta kara diye| . dhIre dhIre varSAkAla A gayA, kintu balarAmakI isa nityacaryAmeM koI parivartana na huaa| balarAmake mitra siddhArtha sArathIko isake pahale hI devatva prApta ho cukA thA, use avadhi jJAnase yaha saba hAla mAlUma huaa| vaha apane manameM kahane lagA :-"aho ! bhrAtRvatsala balarAma kRSNake mare hue zarIrako uThAkara cAroM ora 'ghUma rahA hai| use upadeza dekara usakA moha dUra karanA caahiye| usane dIkSA lenekI AjJA dete samaya mujhase upadeza denekI prArthanA bhI kI thii| isaliye mujhe aba apanA kartavya avazya pAlana karanA caahiye|" yaha socakara siddhArthane pattharakA eka ratha banAyA
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ 864 naminAya caritra saMsArameM kahIM nahIM dekhA / pASANameM kyA kabhI kamala UMga sakate haiM ?" manuSya vezadhArI siddhArthane uttara diyA - "yadi Apako yaha laghu bhrAtA jIvita ho sakatA hai, to pASANameM kaimala kyoM nahIM uMga sakate " calarAma isaM uttara para vicAra karate hue cupacApa vahA~se Age bar3ha gye| kucha dUra jAne para unhoMne dekhA ki eka manuSya jale hue vRkSako soMca rahA hai| yaha dekha, balarAmaMne kahA: "he vandhI ! yaha vyartha parizrama kyoM kara rahe ho ? kyA jalA huA vRkSa, hajAra sIMcane para bhI kabhI vikasita ho sakatA hai ?" 'manuSya vezadhArI siddhArthane uttara diyA / yadi tumhAre kandheko zava jIvita ho sakatA hai, to yaha vRkSa kyoM nahIM pallavita ho sakatI ?" 'balarAma punaH niruttara ho gye| kucha Age bar3hane para balarAmane punaH dekhA ki eka manuSya kolhameM bAlU bhara kara use paira rahI hai| yaha dekha, balaramine pUchA:-kyoM bhaaii| isameMse kyA tela nikala,
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ narSinAka-caritra para eka hI apane bAlakakeM sAtha jala bharane AyI thii| balarAmakA alaukika rUpa dekhakara usakA citta asthira. ho mayA aura vaha ghar3eke badale usa bAlakake galemeM rassI bA~dhakara, use usa kueMmeM DAlane lgii| usakA yaha kArya dekhakara balarAma apane manameM kahane lage :-"aho / mere isa rUpako dhikkAra hai, ki jisako dekhakara isa abalAke cittameM caMcalatA utpaba ho gayI hai| aba Aja se maiM kisI bhI grAma yA nagarameM praveza na karU~gA aura vanameM kASTAdika leneke liye jo loga AyeMge, unhIMse bhikSA maoNgakara vahIM pAraNa kara liyA kruuNgaa| aisA karanese bhaviSyameM kisI prakArakA anartha to na hogaa|" isake bAda usa strIko upadeza dekara balarAma vanako cale gaye aura vahA~ punaH mAsa kSamaNAdika dustapa tapa karane lge| pAraNake samaya tRNa kASTAdika saMgraha karane. vAle unheM jo kucha de dete, usIse ve pAraNa kara liyA karate the isase unake cittako parama santoSa aura zAnti milatI thii| ., kucha dinoMke bAda tRNa kASTAdika saMgraha karanevAloMne
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaisakA pariccheda balarAma kI isa tapasyAkA hAla apaneM apane rAjAse kahA / isapara sabhI rAjA cintita ho uThe aura kahane lage. ki hamArA rAjya chInaneke liye hI to koI yaha tapa nahIM kara rahA hai ? una logoMmeM adhika vicAra 'zakti na thI, isaliye unhoMne sthira kiyA ki use mArakara sadAke liye yaha cintA dUra kara denI cAhiye / nidAna,, una savoMne eka sAtha milakara apanI apanI senAke sAtha, usa vanake liye prasthAna kiyaa| jaba ve balarAma munike pAsa pahu~ce, taba unake rakSapAla siddhArthane aneka bhayaMkara siMha utpanna kiye, jinakI garjanA se sArA vana pratidhvanita ho utthaa| rAjAMgaNa ise munirAjakA pratApa samajha kara bahuta hI lajita hue aura unase kSamA 'prArthanA kara apane apane sthAnako vApasa cale gye| isa dinase valarAma AsapAsake sthAnoMmeM narasiMha munika nAmase sambodhita kiye jAne lage / unakI tapasyA aura unake dharmopadezake prabhAvase siMhAdika hiMsaka pazuoMko bhI Antarika zAnti prApta huii| unameM se aneka zrAvaka hue, aneka bhadraka hue, anekane koyotArga
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 870 nAmanAyA neminAtha-caritra' kiyA, aura anekane anazana kiyaa| mAMsAhArase to prAyaH sabhI nivRtta ho gaye aura tiryazca rUpadhArI ziSyoM kI bhA~ti ve mahAmuni balarAmake rakSaka hokara sadA unake nikaTa rahane lge| jisa vanameM balarAma tapasyA karate the, usI vanameM eka mRga rahatA thaa| vaha balarAmake pUrvajanmakA koI sambandhI thaa| jAtismaraNa jJAna utpanna honeke kAraNa use atyanta saMvega utpanna huA thA, phalataH vaha balarAmakA sahacArI bana gayA thaa| balarAma munikI upAsanA kara, vaha hariNa vanameM ghUmA karatA aura anna sahita tRNa kASTAdika saMgraha karanevAloMko khojA krtaa| yadi saubhAgyavaza, kabhI koI use mila jAtA, ho vaha dhyAnastha balarAma munike caraNoM para zira rakhakara, unheM isakI sUcanA detaa| balarAma bhI usakA anurodha mAnakara, kSaNa bharake liye dhyAnako chor3a, usa agragAmI hariNake pIche pIche usa sthAna taka jAte aura vahA~se bhikSA grahaNa kara apane vAsasthAnako lauTa aate| ekabAra acche kASTakI talAza karate hue kaI sthakAra
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasayA pariccheda bhI abhyAsa kiyaa| kucha dinoMke bAda unheM nemi bhagavAnako vandana karanekI icchA utpanna huI, isaliye ve pRthvI para vicaraNa karate hue nemi bhagavAnake pravAsa. sthAnakI ora vihAra kara gye|| usa samaya nemibhagavAna madhya dezAdimeM vihAra kara uttara dizAmeM rAja-gRhAdika nagaroMmeM vicaraNa kara rahe the| vahA~se hImAna parvata para jA, aneka mleccha dezoMmeM vicaraNa kara bhagavAnane vahA~ke aneka rAnA tathA mantrI Adiko dharmopadeza diyaa| isa prakAra Arya-anArya dezakA bhramaNa samAsa kara ve phira hImAna parvata para lauTa Aye / vahA~se ve kirAta dezameM gye| isake bAda hImAna. parvatase utara kara unhoMne dakSiNa dezameM vicaraNa kiyaa| isa prakAra kevala jJAnakI utpattise lekara isa samaya taka unake dharmopadezase aThAraha hajAra sAdhu, cAlIsa hajAra sAniyA~, 414 pUrvadhArI, 1500 avadhijJAnI, 1500 vaikriyalandhivAle aura kevala jJAnI, 1000 manaHparyavajJAnI, 800 vAdI, 1 lAkha 66 hajAra zrAvaka tathA 3 lAkha 46 hajAra zrAvikAe~ huii|
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
_