________________
ico
કાશ્યપસંહિતા
આચાર્ય તે જ પુનર્વસુ આચાર્યને પણ સમય ! “તક્ષશિલા ” નગરીમાં અભ્યાસ કર્યો ન હતો, પણ બ્રહનો જ સમય હોવો જોઈએ. એમ ધણા વિવે- વારાણસી-બનારસમાં જઈ તે અધ્યયન કર્યું ચનકર્તા વિદ્વાને કલ્પના કરી રહ્યા છે; પરંતુ એ હતું, એમ જણાવ્યું છે; એમ ઉપકથાઓમાં પર છવકના વિષયમાં જેમ તિબેટ દેશની કથાઓ | સ્પર વિરોધ જણાતો હોવાથી કઈ ઉપકથાને મળે છે, તેમ સિંહલ દેશની તથા બ્રહ્મદેશની પણ પ્રમાણ તરીકે સ્વીકારવી ? બીજી વિરોધી ઉપકથાઉપકથાઓ હાલ જેવામાં આવે છે, અને તે બધીયે ! એ સાથે વિવાદ ચલાવતી કેવળ તિબેટની કથાનાં કથાઓના અશોમાં પરસ્પર ભિન્નતા પણ જોવામાં | વચને સ્વીકારી લઈ આત્રેય આચાર્યને અર્વાઆવે છે; જેમ કે જીવકના અભ્યાસનું જ્યાં વર્ણન | ચીન તરીકે ઉતારી પાડવાને તેમજ તેમના અર્વાછે તે “મહાવગ' નામના ગ્રંથના લેખ ઉપરથી ચીનપણાને સિદ્ધ કરવા માટે જેઓએ ભેટ બાંધી તક્ષશિલામાં અમુક કઈક જ દિશા પ્રમુખ સર્વત્ર છે, તેવા લેને તે ઉપકથાનાં વચનને આધાર પ્રસિદ્ધ) આચાર્ય પાસેથી જીવકનું અધ્યયન જાણવા છે જે ગમતો હોય તો ભલે ગમે; પરંતુ એવાં દુર્બળ મળે છે; પણ એ છવકના ગુરુ આત્રેય જ હતા, પ્રમાણોનો આધાર લઈ ચરકસંહિતાના મૂળ આચાર્ય એમ સ્પષ્ટ જાણી શકાતું નથી. વળી “ચુલકસેટ્ટિ’ | આત્રેય પુનર્વસના સમયને નિશ્ચય કરે, તેને હું નામના જાતક ગ્રંથમાં પણ તક્ષશિલા” નગરીમાં છે તે કેવળ દુષ્ટ સાહસ જ માનું છું. પાંચસો માણુવકના આચાર્ય “દિક્ષપ્રમુખ” બોધિ- એ આત્રેય પુનર્વસુ છવકના જે ગુરુ હતા, સત્તને (જીવકને ગુરુ તરીકે) નિદેશ કર્યો છે, તે છવકે પિતાના આયુર્વેદતંત્રમાં એ આત્રેય અને તેની કથામાં આપ્ત જીવકના નામને પણ | પુનર્વસુને પિતાના ગુરુ તરીકે કેમ દર્શાવ્યા નથી ? નિર્દેશ કર્યો છે. સિંહલ પ્રદેશની ઉપકથામાં તે
જ્યાશ્ર–વિનય નામના ગ્રંથના ત્રીજા Uકે પોતે જેમને મોટો મહિમા વધાર્યો હતો,
ભાગના ૬૧ મા અધ્યાયમાં (૯-૧૦૮ પાનાંમાં) એવા કપલય” અથવા “કપિલાક્ષ” નામના ગુરુ
જીવકકુમાર' (છુ ગે સોન નુ) નામના વિદ્યપાસે છવકનું અધ્યયન થયું હતું, એવો ઉલ્લેખ
રાજનું આવું આખ્યાન જેવામાં આવે છે: “જુવકે મળે છે; જ્યારે બ્રહ્મદેશની ઉપકથામાં તક છવકે |
પિતાના રાજાની પ્રાર્થના કરી પિતાની આજીવિકાના + છવક આયુર્વેદીય ચિકિત્સા વિજ્ઞાનના એક સાધન તરીકે આયુર્વેદીય ચિકિત્સાશાસ્ત્રનું અધ્યયન માટે તક્ષશિલા' ગયો હતો. ત્યાંના | અધ્યયન પ્રથમ કર્યું હતું અને તે પછી “કપાલઆચાર્ય તેને ભણાવવા માટે સંમતિ આપી હતી; ભેદન-ચિકિત્સા-વિદ્યાનું અનુભવ સહિત જ્ઞાન તે વખતે ઈંદ્રનું સિંહાસન ડેલવા માંડ્યું હતું: મેળવવા માટે “તક્ષશિલા (જો) નગરીમાં કારણ કે જીવક, પોતાના ગુરુ “કાલય'ની પાસે ! “થુન શકિ ભુ” (નિત્વપ્રજ્ઞ), નામના એક વૈદ્ય, અધ્યયન કરી આયુર્વેદવિદ્યામાં અતિશય નિપુણ- કે જેને એ કપાલભેદન વિદ્યાનું વિશેષ જ્ઞાન હતું, તા મેળવી રહ્યો હતો; તે પછી એ જીવકને ગૌતમ ! તેની પાસે જવા માટે પિતાના રાજાને પ્રાર્થના બુદ્ધ, લેકના રોગોની ચિકિત્સા કરવા અનુમતિ કરી હતી. એટલે કે તેમની પાસેથી તે વિદ્યા ભણી આપી હતી; જુઓ મેન્યુઅલ ઑફ બુદ્ધિઝમ, બાય | લાવવા પ્રથમ સંમતિ મેળવી હતી; તે પછી એ સ્પેન્સ હાડી, પેઈજ ૨૩૯ ).
નિત્યપ્રજ્ઞ વિદ્વાન પાસેથી એ આયુર્વેદીય વિદ્યાનું x જુવકે લોકોને આરોગ્ય અર્પણ કરવા તેમજ
વિશેષ જ્ઞાન મેળવવા માટે તે જીવક ત્યાં-તક્ષશિલામાં રેગોથી છોડાવવા માટે આયુર્વેદીય ચિકિત્સા
આવી રહ્યો હત; ત્યારે મારો પુત્ર આ જુવક
ત્યાં આવેલ છે, માટે તેને અધ્યયન કરવા માટેની શાસ્ત્રનું અધ્યયન શરૂ કર્યું હતું; તેણે વારાણસી- | બનારસમાં જઈ કેઈક પ્રસિદ્ધ વૈદ્યનું શિષ્યપણું શાસ્ત્રમાં કુશળતા મેળવી લીધા હતા. (જુઓ, સ્વીકારીને તરત બહુ જ થોડા સમયમાં પિતાની લિગેન્ડ ઍ ફ બોર્મઝ બુદ્ધ, બાય રાઈટ ફેવરેજ પ્રતિભાશક્તિના પ્રભાવથી આયુર્વેદીય ચિકિત્સા- | પી. બિગડેટ, પેઈજ ૧૯૭)
