________________
૭૪૮
કાશ્યપ સંહિતા-ખિલસ્થાન
કાશ્યપને પ્રત્યુત્તર
તે ઉષ્ણતાને બાધ કરનારી કે દાબી દેનારી રોરાવૃતાત્યાટૂર્વપલ્લીચ તેના / દદા | થાય છે. તેથી વરની ઉષ્ણતાથી જે દોષ દુધિનિયાળ રાિરઃ સંતથિન્ | પકવ થવા જોઈએ તે પાકતા નથી, પણ ઊલટા તેનાતિવૃદ્ધિન સમિધાતુ કરતા ૬૭ | | અપકવ જ રહીને જ જવરની મુદતમાં વધારે अधः प्रपद्यते तेन शैत्यं भवति पादयोः।। કરનારા જ થઈ પડે છે. જેમ કોઈ અગ્નિ
જવરવાળાના દોષે કે મળેથી (તેના ગૃહ તેનાં દ્વાર જે બંધ રાખ્યાં હોય તે સારી શરીરના) બધાયે માર્ગો ભરાઈ ગયા હોય રીતે તપી રહ્યું હોય છે, તેથી તેમાંની ઉષ્ણતા છે, તેમ જ તેજ અથવા પિત્તને સ્વભાવ પણ અધિક થયા કરે છે. અને ચારે બાજુથી (અગ્નિરૂપ હોઈને) ઊર્વગામી જ હોય તે ઉષ્ણતા, એ અગ્નિગૃહને ખૂબ જ તપાવ્યા છે એટલે કે પિત્તની ગતિ સ્વભાવથી જ કરે છે, પણ તે અગ્નિગ્રહનાં દ્વાર જે ઉઘાડી (અગ્નિની પેઠે) ઊંચે જનારી હોય છે અને નાખવામાં આવે તો તે જ ક્ષણે તે અગ્નિગ્રહની ઈન્દ્રિયોની અધિકતા હોવાને કારણે વર. ઉષ્ણતા ઓછી જ થઈ જાય છે. તે જ પ્રમાણે, વાળા માણસનું મસ્તક અધિક સંતાપ પામે (જવરમાં) માણસોના સ્ત્રોત કે શરીરની છે, વધુ તપી જાય છે. વળી એ રીતે અંદરના મળમાર્ગે દોષો વડે ઢંકાયેલા હોય વધી ગયેલ એ તેજરૂપ પિત્તના કારણે છે, તેથી જ જવરનાં નિદાન તથા બળના સોમવાત-કફદોષ અતિશય વધુ પીડાય છે. આશ્રય અનુસાર તે જવરયુક્ત માણસમાં એટલે કે નીચેના ભાગ તરફ જવા માટે તેની ઉષ્ણતા વધે છે (કેમ કે સ્ત્રોતોરૂપ માર્ગો તેના પર દબાણ થાય છે, તેથી જ એમ ચારે બાજુથી દો વડે ઢંકાયેલા હેઈ દબાયેલ તે સમધાતુ-કફ, નીચેની બાજુ | બંધ જ થઈ ગયા હોય છે, તેથી એ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી જ એ જવરવાળા માણસ- માણસના તે વરયુક્ત દેહમાં વરની ઉષ્ણતા ના બેય પગ શીતળ થાય છે. દ૬,૬૭ | વધ્યા જ કરે છે અને તેથી તે તે અંદરના
જ્વરવાળાની ચિકિત્સા સંબંધે સૂચના | અ૫કવ દોષો પકવ બને છે અને તે દેશો ચોમામિલંત ઘrroriરિયાવિધિઃ ૬૮ પોકા જતા આપોઆપ જ છે
- પાકી જતાં આપોઆપ જ જવરની ઉષ્ણતા क्रियते नेतरः कस्माच्छीत उष्णस्य बाधकः।
ઓછી થતી જાય છે;) એ જ કારણે દેશોથી વઘાડજ્યારે સંત Teggia I SI | ઢંકાયેલા સોતાને (અંદરના દષિાના પરિभवत्यत्यधिकस्तूष्मा सर्वतः परितापनः। પાક દ્વારા) ઉઘાડી નાખવા કે ખુલ્લા કરવા स एवोद्घाटितद्वारे मन्दीभवति तत्क्षणात् ॥७॥
માટે વરમાં પ્રથમ ઉષ્ણ જ ચિકિત્સા एवमावृतमार्गेषु दोषैः स्रोतःसु देहिनाम् ।।
ક્રમ ઈષ્ટ ગણાય છે; પરંતુ શીતળ ગુણયુક્ત ज्वरोष्मा वर्धते देहे यथाहेतुबलाश्रयम् ॥७१॥
ચિકિત્સાક્રમ જે કરાય તે એ શીતળ ગુણ તે उद्धाटनार्थ तत्तेषामुष्णोपक्रम इष्यते । તે સ્રોતમાં ભરાયલા દેને કે મળીને તમનોદિન: શીતલુ વિત્ત દોહર | ઊલટા ત્યાં ને ત્યાં જ થંભાવી દેનારા
જવરની ઉષ્ણતાથી રોગી તપી રહ્યો | કે સજજડ જમાવી દેનાર નીવડે છે તેથી હોય છે, તે સમયે પ્રથમ ઉષ્ણક્રિયાનો જવરની મુદતમાં ઊલટે વધારો થયા કરે ક્રમ-એટલે કે સૌ પહેલાં ગરમી આપ | છે; એ કારણે જવરમાં પ્રથમ જ ઉષ્ણ નારી-ગરમ જ ચિકિત્સા કરવી જોઈએ. ચિકિત્સાક્રિયા કરાય તે જ એ મળમાર્ગો પણ શીતળ ચિકિત્સા (જવરમાં) પ્રથમ માં ભરાયેલા દેશે કે મળને ઓગાળી ન જ કરાય; કારણ કે શીતળ ચિકિત્સકમ | કાઢનાર થાય છે (અને તે જ જવરમાં
