________________
૯૦૦
કાશ્યપ સંહિતા-ખિલસ્થાન
પ્રકોપ પામીને કામ કરી રહ્યા હોય છે; સુવાવડી સ્ત્રીને સંનિપાતજવરમાં ભારે તેઓમાં જે દેષ બલવાન હોય, તે જ | ઓઢવાને ગરમ કામળો પાસ ઓઢાડી દષની ચિકિત્સા સૌની પહેલાં કરીને તેને દઈ દર્ભ–કાસડો, ગોખરૂ, આકડો, સુધાજ પ્રથમ શમાવો જોઈએ; અને બાકીના | થેર, એરંડે અને ફાલસાં એટલાં દ્રવ્યને દોષની ચિકિત્સા તેના પછી જ કરાય છે; | એક દ્રોણ-૧૦૨૪ તલા પ્રમાણમાં લઈ બાફી છતાં બુદ્ધિમાન વૈદ્ય થોડા થોડા અંતર | નાખીને ચામડા ઉપર યુક્તિથી પાથરીને અથવા ફેરફારવાળું જેઓનું બળ હોય તેવા | તેના વડે સંનિપાત જવરવાળી તે સુવાવડી દેષમાં કોષનું જ પ્રથમ શમન કરવું સ્ત્રીને વેદન કરાવવું એટલે કે બાફ લેવજોઈએ; કેમ કે તે કફદેષ જ એ-બીજા ડાવવી જોઈએ. ૧૪૬ દેષોના અનુસરણ કરનાર હોય છે; સુવાવડીને સંનિપાતાવરમાં આપવાને કવાથી એમ એકંદર સંનિપાતમાં કફ જ બીજા | ના વમૂઠું = ૪ રાહતયમ્ Iકા દેની પાછળ રહી મુખ્ય કામ કરનાર વિધ્વર્યાત્રા માં રહ્યા તુજામા અથવા બીજા દેશોને પણ બળ આપનાર સૈધવ બાયોડ્યું કવરે પૂર્વાપIf i૪૮ હોય છે તે કારણે સંનિપાતમાં પ્રથમ | મદિરમાયુ લેયર સાયાદ્ધિ કવરે ! કફની જ ચિકિત્સા કરવી જોઈએ; કેમ કે સૂંઠ, દશમૂલ, કવંગ-અરડૂસે, દારુતે કફ પાક ભારે હોય છે અથવા તેને | હળદર, આંબાહળદર, પીપર, ત્રિફલા-હરડે, પાક થવો મુશ્કેલ હોય છે અને વળી બહેડાં અને આમળાં, ભારંગી, કાકડાશીંગ તે કફને શરીરના ઉપલા ભાગનો આશ્રય અને ધમાસો–એટલાં દ્રવ્યોને સમાન ભાગે હોય છે; એ જ કારણે વાત-કફ બે દેષની લઈ અધકચરાં ફૂટી નાખીને (૧૬ ગણા) મુખ્યતાવાળા જવરમાં તે જવરના કારણે પાણીમાં તેઓને કવાથ બનાવ; (ઊકળતાં) પરિણામ ખરાબ આવેલું જોયું છે. ૧૪૨ | એક ચતુર્થાશ કવાથ બાકી રહે ત્યારે તેને
વિવરણ: આ સંબંધે ચરકે પણ ચિકિત્સા અગ્નિ પરથી નીચે ઉતારી લઈ વસ્ત્રથી ગાળી સ્થાનના ૩ જા અધ્યાયમાં આમ કહ્યું છે કે ટાઢે થવા દઈ તે ક્વાથમાં મધ, સિંધવ અને સંનિપાતમાં વૈધે પ્રથમ કફની જ ચિકિત્સા કરવી હિંગનું ચૂર્ણ નાખવું; પછી તે ક્વાથને દિવસના જોઈએ અને તેના શમન પછી જ પિત્તની તથા પહેલા ભાગમાં આવતા વરમાં કે સાયં. વાતની ચિકિત્સા કરી શકાય છે.” ૧૪૨–૧૪૪ | કાલે આવતા જવરમાં સુવાવડી સ્ત્રીને આપ સનિપાતજવરની વિશેષ ચિકિત્સા જોઈએ. ૧૪૭, ૧૪૮ કહેવાની પ્રતિજ્ઞા
વાયુપ્રધાન સંનિપાતવર માટે કવાથ રહ્યાં તાવસ્થાથાં તત્તરાર્થે વિલ્લિતHI પદોમુતામપુરોહિ.......... .... ૪૨ It सामान्येन तु वक्ष्यामि तद्विशेषं भिषग्जितम् ॥१४५ सर्पिषा सह पातव्यं सन्निपातेऽनिलोत्तरे ।
સંનિપાતવરની તે તે અવસ્થામાં તે સુવાવડીને સંનિપાત જવર જે વાયુ તે સામાન્ય ચિકિત્સા કરવી જોઈએ, પણ પ્રધાન હોય તે પરવળ, મથ, જેઠીમધ તેની જે વિશેષ ચિકિત્સા છે, તેને તો હવે અને કડુ-આદિ દ્રવ્યોને સમાન ભાગે લઈ હું નીચે પ્રમાણે કહું છું. ૧૪૫
તેઓને ક્વાથ બનાવી તે પાવો જોઈએ. ૧૪૯ સંનિપાતજવરમાં કરવાનું સ્વેદન
કફપ્રધાન સંનિપાતની ચિકિત્સા कुशकाशश्वदंष्ट्रार्कसुधैरण्डपरूषकैः ।
एतदेव त्रिफलया युक्तं च सुरदारुणा ॥१५०॥ ... સવિદ્દોdi auથાસ્તર્થ શુતિઃ દા પાયમપુનાગડોચ ત્રિપણે વત્તા स्वेदयेत् सूतिका तत्र गुरुप्रावरणावृताम् । પરંતુ એ સુવાવડીને સંનિપાતવર
