________________
અમ્લપિત્તચિકિત્સિત-અધ્યાય ૧૬
કે જઠરાગ્નિ સારી રીતે પ્રજવલિત થઈ તે બધાંથી અર્ધા ભાગે લઈ તેનું ચૂર્ણ કે (રેગી) લોકેએ ખાધેલ કે પચવામાં ભારે | કવાથ કરી એ વિરેચન પીને માણસ અમ્લએવા પણ આહારપાણને પચાવી નાખે છે. | પિત્ત રોગથી છૂટી જાય છે. ૩૨ દે પકવ થયા હોય તે જ પૂણ | અમ્લપિત્તને મટાડનાર બીજુ વિરેચનઘત સ્વસ્થતા અનુભવાય
| पटोलपत्रं त्रिफलात्वचश्चार्धपलोन्मिताः॥३३॥ सम्यक्परिणतेष्वेषु न स्युरामान्वया गदाः। त्रायन्तीरोहिणीनिम्घयाष्टकाः कषेसामताः। जायते च तदोत्साहस्तुष्टिः पुष्टिर्वपुर्बलम् ॥२९॥ | पलद्वयं मसूराणां चैकध्यं तद्विपाचपेत् ॥३४॥
જ્યારે એ વાતાદિ દોષો બરાબર પત્ર | ગઈડમા તુ પૂરો પુન વેતા થયા હોય છે, ત્યારે અપક્વ આહારરસના
सर्पिषः कुडवं दत्त्वा प्रस्थार्धमवशेषितम् ॥ ३५ ॥ સંબંધવાળા રેગો થતા નથી; તેમ જ મન
तत् पीत्वा नातिशीतोष्णं सुखेनाशु विरिच्यते । માં ઉત્સાહ, સંતોષ, શરીરમાં પુષ્ટિ અને
| चिरप्रसक्तमप्येतदम्लपित्तं ध्यपोहति ॥ ३६॥ બળ પણ તે જ ઉત્પન્ન થાય છે. ૨૯
वातपित्तं ज्वरं कुष्ठं वैसर्प वातशोणितम् ।
विद्रधिं रक्तगुल्मं च विस्फोटांश्चाशु नाशयेत् ॥३७॥ પકવાશયમાં ગયેલા દોષો ( વિરેચનથી કઢાય
પરવળનાં પાન તથા ત્રિફલાની છાલ
એ બધાં અર્ધી પલ-બે બે તોલા લેવાં; ततः क्रमविशेषेण जातप्राणस्य देहिनः ।
તેમ જ ત્રાયમાણ, કડુ, લીમડો અને જેઠીમધ पक्वाशयगतान् दोषान् स्रंसनेन विनिर्हरेत् ॥३०
પ્રત્યેક તોલે તેલ લેવાં અને મસૂર બે તે પછી અમુક વિશેષ ક્રમથી માણસમાં
પલ-૮ તલા લઈ, તે બધાને એકત્ર કરી એક પ્રાણશક્તિ ઉત્પન્ન થઈ જાય, ત્યારે તેના
આઢક-૨૫૬ તોલા પાણીમાં તેઓને ક્વાથ પકવાશયમાં જે દે ગયા હોય તેઓને
કરે; તેમાંથી આઠમે ભાગ બાકી રહે સંસન એટલે કે વિરેચન દ્વારા બહાર કાઢી
ત્યારે તેને ગાળી લઈ તેમાં એક કુવ-૧૬ નાખવા જોઈએ. ૩૦
તોલા ઘી નાખી ફરી તે પકવવું; એ બધું અમ્લપિત્તમાં વમનયોગની કલ્પના
અર્ધા–પ્રસ્થ-૩ર તેલા બાકી રહે ત્યારે लवणाम्बुना सुखोष्णेन क्षीरेणेक्षुरसेन वा।
સહેવાય તેવું ગરમ એ ઘી પીને માણસને मधूदकेन तिक्तैर्वा वमनं संप्रकल्पयेत ॥३१॥
તરત જ સુખેથી વિરેચન થાય છે; એમ સહેવાય તેવા ગરમ પાણીમાં લવણ મિશ્ર
સેવેલું તે વિરેચન લાંબા કાળથી લાગુ થયેલા કરી તે પીવાથી અથવા સહેવાય તેવું ગરમ
એવા પણ અમ્લપિત્તને મટાડે છે; વળી દૂધ પીવાથી, કેવળ શેરડીનો રસ પીને,
આ વિરેચનઘત વાતયુક્ત પિત્ત, વર, કોઢ, અથવા મધથી મિશ્ર કરેલ પાણી પીને કે
રતવા, વાતરક્ત, વિદ્રધિ, રક્તગુલમ તથા કડવાં દ્રવ્યોના પ્રયોગો દ્વારા વમનપ્રયોગ
વિસ્ફોટકનો પણ તરત નાશ કરે છે. ૩૩-૩૭ સારી રીતે તૈયાર કરી શકાય છે. ૩૧
અમ્લપિત્તમાં પણ અમ્લપિત્તમાં સેવી શકાય તે વિરેચનગ
पुराणाः शालयो मुद्गा मसूराः सहरेणवः । त्रिफला त्रायमाणा च कटुका रोहिणी त्रिवृत्। गव्यं सर्पिः पयो वाऽपिजाङ्गलाश्च मृगद्विजाः॥३८ पञ्चैषामर्धपलिकास्त्रिवृता त्वर्धभागिका ॥३२॥ कलायशाकं पौतीकं वासापुष्पं सवास्तुकम् । पीत्वा विरेचनं ह्येतदम्लपित्ताद्विमुच्यते। यानि चान्यानि शाकानि तिक्तानिच लघूनिच॥३९
ત્રિફલા, ત્રાયમાણ, કડુ, રવિણ તથા મોનાર્ડનિશાચજો ચાન્યવાહિ ચા સતર-એમાંનાં પહેલાંનાં પાંચ પ્રત્યેક | તલાશાનાં થાપ યોનિ શીટનY૪૦. અર્ધી પલ-બે બે તોલા અને નસોતર– | જૂના શાલિ–ડાંગરના ચેખા, મગ, મસૂર,
