________________
૪૭૨
કાર્યપસંહિતા-ચિકિસિતસ્થાન
ગાડવાળાને સર્વ કાળ આપ્યા કરવો જોઈએ; તેમ સીનીયમિતિ ઘોર તિન્મદાત્મના જ નરલ અથવા રાસ્ના, શેવાળ, બેરના ઠળિયા-| રક્ષૌ િાં રમે છીતપૂતનીમ્ ૪૭ ૫ ની અંદરનાં મીંજ, કરચલાનું હાડકું, સરસવ
પીપર, ગંઠોડા, ચવક, ચિત્રક, સુંઠ, અને ઘી એટલાં દ્રવ્યોને પણ એકત્ર કરી તેને
લઘુપંચમૂલતથા સેંધવ–એટલાં દ્રવ્યો સમાન ધૂપ પૂતના ગ્રહના વળગાડવાળાને આપવો જોઈએ:
| ભાગે લઈ તેઓને ફૂટી તેઓના કવાથમાં ઉપરાંત, માલકાંકણું, ઈદ્ધવરણ, કડવાં ધિલેડાં
ઘી પકવવું; એમ પકવ કરેલા તે ઘીને અને ચઠી–એટલાંની માળા પૂતનાના વળગાડ
મહાત્મા કાશ્યપે દીપનીય એટલે જઠરાગ્નિને વાળાને કાયમ ધારણ કરાવવી; વળી માછલાં સાથે
પ્રદીપ્ત કરનાર કહ્યું છે, તેને મધ તથા સાકર રાંધેલે ભાત અને તલ, અડદ તથા ખાને
સાથે મિશ્ર કરી વૈદ્ય શીતપૂતનાના વળગાડમિશ્ર કરી તેની બનાવેલી ખીચડી અને તલને તલવટ એ બધાંને કેડિયાંના એક સંપુટમાં રાખી
વાળાને ચટાડવું અને તે દ્વારા શીતપૂતનાના* કેઈ ન્યગ્રહ-એટલે કે વસવાટ વિનાના-ઉજજડ |
વળગાડને શાંત કરવા. ૪૬,૪૭ ઘરમાં પૂતનાગ્રહને ઉદ્દેશી બલિદાનરૂપે અર્પણ
કપૂતનાની ચિકિત્સા કરવાં; વળી પૂતનાના વળગાડવાળા બાળકને राना पुनर्नवा कुष्ठं तगरं देवदारु च । એંઠવાડથી યુક્ત પાણી વડે માથાબોળ સ્નાન
पत्रागुरुहरेण्वश्च गुडूची त्रिफला सिता ॥४८॥ કરાવવું તે ઈષ્ટ ગણાય છે; અને ભેટ સહિત
दशमूलं च तैः सर्पिः पचेत् क्षीरे चतुर्गुणे । બલિદાને વડે પૂતના દેવીનું હમેશાં પૂજન કરવું;
विशुद्धं लेहयेद्वालं शाम्यते कटपूतना ॥४९॥ તે પછી એ પૂતનાદેવી પ્રત્યે આવી પ્રાર્થના કરવી કે મેલાં વસ્ત્રો ધારણ કરનારી, શરીરે પણ મેલી, |
રાસ્ના, સાડી, કઠ, તગર, દેવદાર, માથાના લૂખા વાળથી યુક્ત અને વેરાન
તેજપત્ર, અગુરુ, હરેણુ નામનું સુગંધી પરમાં વસનારી પૂતના દેવી આ બાળકની રક્ષા
દ્રવ્ય, ગળે, હરડે, બહેડાં, તથા આમળાં, કરે; વળી જેને દેખાવ (બિહામણો હાઈ) જે
સાકર અને દશમૂલનાં ઔષધદ્રવ્યોમુશ્કેલ થાય છે, જેના શરીરમાંથી અતિશય
એટલાંને સમાન ભાગે લઈ તેઓને અધકચરાં દુર્ગધ નીકળે છે, જેને દેખાવ ભયંકર છે એવી,
કરી, ઘીથી ચારગણું દૂધમાં નાખી, તેમાં મેઘમંડળના જેવી કાળી અને જુદા વેરાન ઘરમાં
એ દૂધથી એક ચતુર્થાશ ઘી પકવવું પ્રવાહી રહેનારી દેવી પૂતના આ બાળકને રક્ષણ કરે છે | બળી જતાં પકવ થયેલું એ વિશુદ્ધ ઘી, કટપૂતબાલગ્રહ અંધપૂતના તથા શીતપૂતનાની
નાના વળગાડવાળા બાળકને ચટાડવું, તેથી ચિકિત્સા
એ કટપૂતનાને વળગાડ શમે છે. ૪૮,૪૯ ક્ષિત્તિવિસ્તામિઃ રમેશ્વપૂતનામું | વિવરણ: સુશ્રુતના ઉત્તરતંત્રના ૩૪મા અધ્યાયશીત કવિમિઃ રામચ્છીતપૂતનીy Iછપા | માં આ કટપૂતનાને જ “શીતપૂતના” એવા બીજ
નેત્રના રોગોની ચિકિત્સા કરીને વૈદ્ય | નામે જણાવીને તેની ચિકિત્સા આ પ્રમાણે કહી છે; તે દ્વારા “અંધપૂતના” બાલગ્રહનું શમન | જેમ કે-પથ સુવહાં વિખ્ય તથા વિā પ્રવીનમ્ કરવું, અને શીતલતા કરનારી ચિકિત્સાઓ | નન્હીં માતરં વાવિ પરિવે પ્રયોગયેત્ II વસ્તકં નવાં દ્વારા “શીતપૂતના”બાલગ્રહનું શમન | મૂત્ર મુક્ત જ કુહાર શા સવૈnષાંશ તા
र्थमवचारयेत् ॥ रोहिणीस खदिरपलाशककुभत्वचः । કરવું. ૪૫
निष्क्वाथ्य तस्मिन्निष्काथे सक्षोरं विपचेद् घृतम् ॥ गधोશીતપૂતનાની બીજી ચિકિત્સા पिप्पलीपिप्पलीमूलचध्यचित्रकनागरैः।
* આ કટપૂતનાનું બીજું નામ શીતપતના કૃતં વૈપન રહિત છ સમજવું.
