________________
ઉદાવત-ચિકિસિત-અધ્યાય ૬ ઠ્ઠો
૪૮૩
કે-મિ ૨ કુવૈત મિષવાતવ ” પ્લીહ- [ તાનાd તુ હાવાક્ય સાધેત્રિાઝિદુvદરના રોગમાં જે વાત અને કફ-બેય દોષ જે ઉગ્ર માં શૂટૂછાણાનાણાદHTનાનિ, પ્રવૃત્તિબની કોપ્યા હોય, તો વૈદ્ય રોગીને અગ્નિકર્મ પશુ કે જો, વર્ણ, સંજ્ઞાનારાdટનપતનવિસ્ટાનવૃદUTકરવું–એટલે કે ચરકે ચિકિત્સિત સ્થાનના પાંચમા દિવ્વાણધેરાSTITUરિતામર્માણ અધ્યાયમાં જે અસિકમ ગુલમરોગના અધિકારમાં વાથતે, વાતશુદરથurāવંક્ષળોરાઈમૂહકહેલ છે, તે પણ કરવું; પરંતુ જે પૈત્તિક એટલે ! તારા થથા પૈસુરવર્તક્ષાના પ્રજાવો કે પિત્તપ્રધાન લીહદરરોગ હોય તો જીવનીયગણ
પૂર્વજ મવનિત રૂ II એટલે કે જીવક, ઋષભક આદિ જીવનીય ગણનાં કષાય–તૂરા રસવાળા, કટુ-તીખા, તિક્તઔષધદ્રવ્યોથી પકવેલ ધૃતયોગો પાવા, ક્ષીરબસ્તી- કડવા, રૂક્ષ-લૂખા, શીતલ-ટાઢા, પતિઓ આપવી, રવિરસ્ત્રાવણુ કરાવવું અને સંશોધન | દુર્ગાધી, સડેલા તથા સૂકા પદાર્થો વધુ તથા દુધપાન પણ કરાવવું તે ઉત્તમ કહેવાય છે.”૯ સેવવાથી, તેમજ શાક, વલ્લર–સૂકાં માંસ, ઈતિ શ્રી કાશ્યપ સંહિતામાં “પ્લીહ-હલીમક-ચિકિસિત’
પિણ્યાક-તલને ખેળ, સુનિષણક, ચતુષ્પત્રિી નામનો અધ્યાય ૫ મો સમાપ્ત
કે પતિયા શાક, દૂધી, કોદરા, સામે, ઉદાવત–ચિકિસિત અધ્યાય ૬ ઠ્ઠો
નીવાર, યવક નામનું હલકું ધાન્ય, “કકટુ” अथात उदावर्तचिकित्सितमध्यायं ध्याख्यास्यामः॥१
નામનું ક્ષુદ્રધાન્ય, નેતરનો અગ્ર ભાગ, કકધૂ
મોટાં બોર, કપિત્થ-કઠફલ, બિવફળ, इति ह माह भगवान् कश्यपः॥२॥
કરીર-કેરડાં, ગાંગેરુકી-ગંગોડીફલ, લિકુચહવે અહીંથી અમે ઉદાવત ચિકિત્રિત
લકુફલ, પારાવત-કબૂતરનું માંસ કે તે નામે નામના અધ્યાયનું વ્યાખ્યાન કરીશું એમ
એક પ્રકારનાં ફાલસા, ભવ્ય ફલ, કાંજી,શુક્તભગવાન કશ્યપે (જીવક શિષ્ય પ્રત્યે કહ્યું હતું.
સિરકો, આરનાલ નામની કાંજી, તુષોદક ઉદાવતનાં પૂર્વરૂપ લક્ષણે વગેરે
નામની ફોતરાંની કાંજી, મગ, કલાય-વટાણા कषायकटुतिक्तरूक्षशीतपूतिशुष्कशाकवल्लूर- તથા અળસી વગેરે ધાન્યનું વધુ સેવન કરपिण्याकसुनिषण्णकदुग्धिकाकोद्रवश्यामाकनीवा
વાથી જેની પ્રકૃતિ રૂક્ષ હોય અને તેથી જ रयवककट्ट(?)वेत्राग्रकर्कन्धूकपित्थबिल्वकरीरगा
જેની પ્રકૃતિ વધુપડતી વાયુથી યુક્ત હોય तेरुकीलिकुचपारावतभव्यकाञ्जिकशुक्तारनालतु
તેનો વાયુ અતિશય પ્રકોપ પામે છે, તેમ षोदकमुद्कलायातसीप्रभृतिनिषेवणाद्रक्षात्मनो । वातभूयिष्ठप्रकृतेर्वेगविधारणादनिलः प्रकुपितो
જ મળ-મૂત્ર આદિના આવેલા વેગે પણ
વિશેષે કરી રોકવાથી વાયુ અતિશય વધુ देहमूर्ध्वमुदावृत्य वायुनोदानेन प्रत्याहतो गुदमासाद्याशयं कृत्वाऽधोवहानि स्रोतांसि दूषयित्वा
કેપે છે અને પછી તે વાયુ દેહના ઉપરविण्मूत्रकफपित्तानिलशुक्रमार्गानुपरुणद्धि, तत
ના ભાગમાં ઊંચે રેકાઈ જઈ ઉદાનવાયુની आनाहमुपजनयति प्राणहरं, तल्लक्षणं वा । क्षीर- સાથે અથડાઈને ગુદાના માર્ગમાં પહોંચી मुपसेवमानस्य शिशोरचिरं वा कटीधारणाद्वस्ति- | | જઈને ત્યાં પોતાનું સ્થાન કરી બેસે છે; ગુપનાવૃતિનાર્ પ્રારાક્ષર -] અને પછી નીચે વહન કરતા સ્ત્રોતો-માર્ગો
नुपसेवनाद्वेगविधारिण्या उपवासप्रमिताशनविष- ને દૂષિત કરી ખરાબ કરે છે, તેમજ વિષ્ટા, माशनप्रजागरचित्तेाव्यायामनित्यायाः क्षीर
મૂત્ર, કફ, પિત્ત, વાયુ તથા વીર્યના માર્ગોमामोद्यते वायुना तत् पीयमानमुदावर्ताय संप
ને રોકી લે છે, તેથી આનાહ-મળ-મૂત્રधते । तत्र षडुदावर्ताः। वातविण्मूत्रशुक्रच्छर्दिक्षवथूनां संधारणादप्रवृत्तेश्च षण्णां षडुच्यन्ते ।
I ! બંધને રોગ ઉપજાવે છે; એ રોગ પ્રાણને તદ્દાવર્તતામાન્ય તાવીદુ વૈષ ન- હરનાર છે અથવા તેવાં પ્રાણહારક લક્ષણેનાળીયેરુક્ષધિનિયોરિા | થી તે રોગ યુક્ત હોય છે. વળી જે બાળક
