________________
કાશ્યપ સંહિતા-કલ્પસ્થાન
જીવક”—નામના તેમના શિષ્ય વિનયથી તેમની ઉઘાડેલ નેત્રની દૃષ્ટિની વચ્ચે બે આંગળ દૂરથી સમીપે ગયા હતા અને પછી તેમને તેમણે કોઈ નેત્રને લગતા કવાથનાં, મધનાં, આસવનાં કે આમ પૂછયું હતું. ૩
સ્નેહનાં ટીપાં બે આંગળ જેટલી ઉઘાડેલી-પહોળી નેત્રના રેગીને કયો પ્રયોગ હિતકર છે?
કરેલી આંખમાં બે આંગળ જેટલી દૂરથી હિતभगवन्नक्षिरगेण परिक्लिष्टस्यो चक्षुषः।
કારી કવાથ વગેરેનાં જે ટીપાં નાખવામાં આવે कदा संशमनं देयं किञ्च संशमनं हितम् ॥४॥
તેને “આ તન' કહેવામાં આવે છે.' ૬-૭ का प्रयोगश्च तत्रोक्तः किश्च तत्र हिताहितम् ।।
નેત્રનું સંશમન ઔષધ કયારે હિતકર થાય? इति पृष्टः स कल्याणं भगवान् प्रश्नमब्रवीत् ॥५
दूषिका चोपलेपश्च दृष्टिव्याकुलताऽरतिः। “હે ભગવન્! જે માણસનું નેત્ર કેઈ વમેરોથોનો સ્ત્રાવરપેક્ષાક્રમજિ II પણ નેત્રરોગથી પીડાયું હોય, ત્યારે તેને પતાને રદ્વા girn 7 સંરામ વિધિમા કયું સંશમન ઔષધ આપવું જોઈએ? |
स्तनपं सह धात्र्या च स्थापयेत् पथ्यभोजने ॥९ અને કયું સંશમન હિતકારી થાય છે? તે |
- આંખમાંથી દૂષિકા-ચીપડા નીકળતા નેત્રરોગ માટે કયો પ્રયોગ કહેવાય છે? એ
હેય, આંખમાં કફન ઉપલેપ જણાય, આંખ નેત્રરોગમાં શું હિતકર તથા અહિતકર ની વ્યાકુલતા થાય એટલે કે આંખમાં પીડા થાય છે ? - એમ કલ્યાણકારી પ્રશ ત્યારે થવાથી વ્યાકુલપણું થાય અથવા આંખથી પૂછળ્યો હતો ત્યારે ભગવાન કશ્યપે તેનો
જોવામાં મુશ્કેલી જણાય, તેમ જ આંખથી આવા પ્રત્યુત્તર કર્યો હતો. ૪,૫
જેવામાં કંટાળે જણાય, આંખના પોપચાં ભગવાન કશ્યપને પ્રત્યુત્તર
પર સેજો આવ્યા હોવાથી આંખની પીડાને
કારણે માથાનો રોગ અને આંખની પીડાને अक्षिरोगेण बालेषु क्लिष्टं वाऽऽश्चयोतनादिभिः ।
લીધે આંખની પાંપણોમાંથી પાણીનો સ્ત્રાવ रागश्वयथुशूलाननिवृत्तौ पडहात् परम् ॥६॥
થયા કરે છે. અને તે સાવ આંખની પાંપણ अल्पशो वा निवृत्तेषु बाधमानेषु वाऽल्पशः।
માંથી ઝર્યા કરે ત્યારે તે નેત્રરોગી બાળકને रागादिषु प्रयुञ्जीत काले संशमनं हितम् ॥७॥
તથા તેને ધવડાવતી તેની માતાને વિદ્ય પથ્ય બાળકો નેત્રના રેગથી જ્યારે પીડાય
ભજન પર રાખવાં જોઈએ. ૮,૯ ત્યારે તેમના પીડિત નેત્રમાં આતન
નેત્રરોગ માટે છ દ્રવ્યના કપો ટીપાં પાડવાં વગેરે દ્વારા સંશમન કરવું
કહેવાની પ્રતિજ્ઞા જોઈએ; પરંતુ તે સંશમન ક્યારે હિતકારી
चक्षुष्या पुष्पकं माता रोचनाऽथ रसाञ्जनम् । થાય છે કે જ્યારે છ દિવસ પછી નેત્રની
कतकस्य फलं षष्ठं तेषां कल्पान्निबोध मे ॥१०॥ રતાશ, સેજે, ફૂલ બેંક્યા જેવી પીડા અને
ચક્ષુષ્યા-ચક્ષુબીજ કે ચીમડનાં બિયાં, આંખમાંથી ઝરતાં પીડાનાં આંસુ દુર થાય
પુષ્પક–જસતનાં ફૂલ, હરડે, ગોરોચન, અથવા તે રતાશ વગેરે કંઈક ઓછાં થાય | રસનાં જન કે રસવંતી અને કતકલત્યારે તે યોગ્ય સમયે સંશમન ઔષધનો
નિર્મલીનું ફૂલ-એ ના ક (નેત્રગ પ્રયોગ કરવો હિતકારી થાય છે. ૬,૭ | માં હિતકારી છે માટે) હું કહું છું; તેઓને
વિવરણ : અહીં દર્શાવેલ આણ્યોતનનું તમો મારી પાસેથી સાંભળે. ૧૦ લક્ષણ બીજા આયુર્વેદીય ગ્રંથમાં આમ કહેવામાં નેત્રી ધાવણ બાળકનું ખાસ ઔષધ આવ્યું છે; જેમકે “૩મી૪િતેડક્ષિદચ્ચે વિજુfમ- મંતશ્ચતુરો માણાન ઘરા પ વાક્ષોurry
गुलाद्धितम्। काथक्षौद्रासवस्नेहबिन्दूनां यत्तु पातनम्॥ विघृष्य नारीस्तन्येन चक्षुषी प्रतिपूरयेत् ॥११॥ તદ્વયોનિમતે નેત્રે પ્રોમોતને હિતમ્'બરાબર | જન્મથી માંડી ચાર, પાંચ કે છ માસ
