________________
વમનવિરેચનીયા સિદ્ધિ-અધ્યાય ૩ જે
૬૦૧
પણ પહેલાંની જેમ અનુવાસનબતિ દ્વારા ખાસ અને સમંગા-મજીઠ-એટલાં દ્રવ્યોને તે રોગીને આપ્યું હોય તો તેના બધાયે | શીતળ જળથી સારી રીતે પીસી નાખી ઉપદ્રને તે શમાવે છે, એમ વિઘો કહે છે. તેઓને કલક બનાવી તેના વડે અથવા આ તૈલને પણ વૈદ્ય ગંધર્વતેલ કહે છે | શીતળ દૂધવાળાં વૃક્ષામાં મૂળ કે છાલ અને તે અનુવાસન બસ્તિ દ્વારા પ્રયોગ | અથવા પાંદડાંને શીતળ પાણીથી પીસી કરવા યોગ્ય છે. ૧૭
નાખી તેના કલેક વડે એ મસ્તક સહિત અહીં આ સંબંધે આ શ્લોકો મળે છે: પગના તળિયે ઘટ્ટ લેપન લગાડાય તે તે तत्र श्लोकाः
પણ એ રોગીને શાંતિદાયક થાય છે; ઉપરાંત
એ રોગીને શીતળ શયા, શીતળ ભજન, ...मानस्य तथाऽतिमात्रं शीताम्भसा लेहनमेव
શીતળ પાણી અને શીતળ ખેરાક આપી
પથ્થમ્ | તમો ત થપાન..........................
વિદ્વાન વધે તેના સર્વ ઉપદ્રવને જેમ घृतेन चैनं सशिरस्कमाशु दिग्धं सुशीतेन जलेन
બળી રહેલા ઘરના એક ભાગને શાંત સિગ્નેતા પ િવ ધ શિશિરો(ન).. કરવામાં આવે તેમ શમાવવા જોઈએ. ૧૯,૨૦
........ g: ૨૮ । द्रव्यैस्तु तैरेव यथोपपत्त्या शृते जले छागવમનના કે વિરેચનના બન્ને વેગોને પ્રોમિ. સંય શપુત્તમઢાવેલાં... w જ્યારે અતિગ કે અગ થાય ત્યારે તે . .. . ........zતે દીર્ય દિ. રોગીને ઉપર્યુક્ત ઔષધદ્રવ્યોને અતિશય
| अल्पाल्पकं चैव विलम्बितं च शीतं कषायं શીતળ પાણી સાથે પીસી નાખી તે જ ચટાડી !
તુ પિષ્ટિમ્ | ૨૨,૨૨ | દેવાય તો પણ તે ઘણું પથ્ય-હિતકારી થાય |
પરંતુ જે રોગીને વમન ઔષધ પાયું છે; તેમ જ એ ઉપર કહેલ ઔષધદ્રવ્યને |
હોય અને તેને જો અયોગ થાય તે ઉપર્યુક્ત જ કષાય કે કવાથ બનાવી તેને શીતળ
ઔષધદ્રવ્યથી જ યથાયોગ્ય રીતે તૈયાર થવા દઈ તે પાવામાં આવે તો પણ ઘણું
કરેલા કવાથજળમાં બકરીનું દૂધ અર્ધપથ્ય-હિતકારી થાય છે; અથવા તે બન્ને
ભાગે મિશ્ર કરી તેમાં પકવેલ ડાંગરના અતિયાગ કે અયોગમાં એ રોગીને મસ્તક
ઉત્તમ ચોખાની પેયા બનાવી તે જે પાઈ સાથે આખા શરીર પર ઘી વડે એકદમ
હોય છે તેથી તરત જ વમન થાય છે; માલિસ કરવું અને તે પછી એ રોગી પર |
|| પરંતુ એ વમન જે થોડું થોડું અને ધીમે ઘણું શીતળ જળથી સિંચન કરવું; ઉપરાંત
ધીમે થતું હોય તો તેની ઉપર ઉત્તમ શીતળ એ રોગીના બેય પગને શીતળ પાણીથી
કષાય પણ તે રોગીએ પીવો. ૨૧,૨૨ ધંઈ નાખવા જોઈએ. ૧૮
વમનના અતિગમાં વિરેચન ચાલુ થાય તો ?
- सकटफलं पद्मयवासमोचं सकेशरोशीरसमङ्ग
फलाम्लवल्कश्च रसाञ्जनं च लोधं च तत्तयुक्तम् । एतैः सुपिष्टैः शिशिराम्बुयुक्तैः कल्कै
। ण्डुलवारियुक्तम् । पिबेद्विरेके वमनेन वृद्ध स्तथा शीतपयोद्रुमाणाम् प्रलिप्यमानं सशिरस्क- |
તેનાજી શરિંત મતે (હિ થા ) II ૨૩ / પાવું છું ..... .... ... ... ....... ... ... lill .................& રાશિનપાનમોર્ચા
જે માણસને વમનકારક ઔષધ દ્વારા સંથાવાથમાશુ વિદ્રાન પૃ થા | વમન કરાવ્યું હોય, તે દ્વારા જો વિરેચન
પ્રતૈિશમ્ | ૨૦ | ઘણું વધી ગયું હોય એટલે કે તેથી અથવા કાયફળ, કમળ, જવાસે કે | ઊલટું જે વિરેચન ખૂબ થવા માંડયું હોય ધમાસ, મોચરસ, નાગકેસર, ઉશીર–વાળે- | તો ખાટાં ફળની છાલ, રસાંજન તથા
