________________
વમનવિરેચનીયા સિદ્ધિ-અધ્યાય ૩ જે
૫૩
બનું (વમનાદિ દ્વારા) સંશોધન કે શુદ્ધિ હવે જેને વિરેચન ઔષધ આપવું ર્યા વિના (તે બના) રોગોની શાંતિ | હેય તેને પણ પ્રથમ વિધિ પ્રમાણે સનેહન થતી નથી એ નિશ્ચય કરેલો છે. ૮ કર્મ પ્રથમ કરાવી સિનગ્ધ કર્યા પછી સ્વેદન બાળકોને આપોઆપ વમન થાય | દ્વારા સ્વેદયુક્ત કરવો જોઈએ. પછી એ ઉત્તમ છે
સુખેથી એક રાત્રિ સૂતેલા અને પહેલાંને स्वयं छर्दयते यस्तु पीतं पीतं पयः शिशुः। ।
ખાધેલો ખોરાક જેને પચી ગયે હોય न तं कदाचिद्वाधन्ते ध्याधयो देवमानुषाः ॥९॥
એવા તે રોગીને નીચે દર્શાવેલ ઔષધે પરંતુ જે બાળક (વમનાદિનાં કઈ
દ્વારા વિરેચન કરાવવું. જેમ કે દતીપણ ઔષધ આપ્યા વિના જ) પોતાની
નેપાળે, શ્યામા-કાળું નસેતર, કપીલ, મેળે જ વારંવાર ધાવેલા ધાવણને ક્યા
નીલિકા-ગળી, સતલા–સાતલા થોર, ચિકાકરે છે, તેને દેવતાઈ કે માનુષી રંગો
ખાઈ, વજ તથા મેંઢાશીંગ વગેરે ઉપર્યુક્ત કદી પણ પીડતા નથી. ૯
ઔષધદ્રવ્યોમાંનું જે કઈ મળે તેને એક માતાના ધાવણ સાથે બાળકને ઔષધ દેવું
કર્ષ–તેલ પ્રમાણમાં કે અર્ધપલ–બે તોલા તનનો........ •••••••••
પ્રમાણના ભાગે લઈ એક પ્રસ્થ૬૪ તોલા ••••••••••• ................. યેતે મુવા યાત્રાનાં રાજા કવાં તથા કે બે પ્રસ્થ પાણીમાં તેને કષાય કરે; તસ્મતાવાગૂંથા કિશો પાર | એ કવાથને એક ચતુર્થાંશ ભાગ બાકી
ધાવણ ધવડાવતી માતાના સ્તનમાંથી રહે ત્યારે તેને અગ્નિ પરથી નીચે ઉતારી નીકળતા ધાવણને ધાવતા બાળકમાં તે ! લઈ તેમાં એગ્ય પ્રમાણમાં ગેમૂત્ર મિશ્ર ધાવણ દ્વારા દે ધસી આવે છે, જેથી | કરવું; પછી અતિશય વધુ પ્રવાહી ન એ દેશે બાળકના મુખને પાક કરે છે– | હાય એવું તે ઔષધ નહિ વધુ ગરમ મોટું પકવે છે; અને ધાત્રીને પણ તેના કે નહિ વધુ શીતળ હોય તેવું એ પિતાના જ શારીર દોષ જ્વર ઉપજાવે રેગીને પાવું; પરંતુ તે વેળા તે વિરેચન છે; એ કારણે તે ધાવણથી રોગી બનેલા દેવા ગ્ય કાળ, તે રોગીનું શરીરબલ, બાળકને બળથી તે ધાવણરૂપ દૂધ સાથે જ ઉંમર તથા રોગ-એ બધુંયે તે વિશે તપાસી ઔષધ દેવું. ૧૦
જેવું; પણ જે બાળક વિરેચનને યોગ્ય વિરેચનની વિધિનું વર્ણન હોય તે પહેલાંની જેમ “આડૂક” નામના અથ વસું વિધિવતુપાધવિન્નપુષિત- | શંખ જેવા આકારના પાત્ર દ્વારા તે ઔષધ નીહાર. . .• • •
......... એ બાળકને પાવું જોઈએ; અથવા માખણ()નતીરામાuિgવનસ્ટિારતટાવવાવિવા- ની સાથે તે વિરેચન ઔષધ એ રોગીને ળિજાનાં પૂર્વોત્તાનાં ઢામતઃ ઉuri મા+TT-ચટાડી દેવું એ વિરેચનથી તેને બે કે नर्धपलिनां वा प्रस्थद्विप्रस्थमात्रीष्वप्सु चतुर्भागा- |
ત્રણ વિરેચનવેગો આવે તે એ તેને વરો....... मूत्रसंयुक्त नातिद्रवोष्णशीतं पाययेत् कालबल
સમ્યગ થયેલ જાણો; અથવા તે વથોનાક્ષFા વારં તુ પૂર્વવાદૃન બTI - વિરેચનથી જે મળ નીકળે તેનું પ્રમાણ ચેન્નવનીતેન વા ધતિં સ્ટેત્તપશ્ચિત્ત નિત્ય | એક, બે કે ત્રણ પ્રસ્થ હોય તો તે ત્રિવે રતુ .. .......... ................... વિરેચનને સમ્યગુયોગ થયો છે, એમ મેદત્રિાથFા મત મતિરોમાવા | સમજવું; પરંતુ એથી જે વધારે પ્રમાણતત્રા વમનવદુva: સર્વ શુતિ | ૨ | માં વિરેચન દેષ જે બહાર નીકળે તો કા. ૩૮
