________________
૪ટર
કાશ્યપસંહિતા-ચિકિસિતસ્થાન એમ આઠ મહિના, છ મહિના કે ચાર | રૂપ કે લક્ષણે કહ્યાં છે, તે જ તેના મહિના રાખ્યા પછી તે ઘી સહિત લસણને | ઉપદ્ર ગણાય છે; અને તેઓની શાંતિ (ઉપર કહેલ) નાગબલાના સેવનની પેઠે | માટે તે ઉપદ્રની પોતપોતાની જ ચિકિત્સા સેવવું જોઈએ, જેથી એમ તે લસણયુક્ત ] કરવી જોઈએ. ૩૦ ઘીનું સેવન કરનાર માણસ બધાય રોગથી છૂટી જાય છે. ૨૬,૨૭
વિવરણ: આ અધ્યાય આરંભમાં ખંડિત
મળે છે; તેના એ ખંડિત ભાગમાં જ ક્ષયરોગના બધા રોગોને મટાડનાર દ્રાક્ષાવ્રત
છ તથા અગિયાર ઉપદ્રવો કહેલા હોવા જોઈએ, અને પીલુદ્યુત
એમ અહીંના આ ૩૦ મા લેકનું પૂર્વાર્ધ इन्द्राणीवृतकल्पेन द्राक्षासपिर्विपाचयेत् ।
જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે. આ સંબંધે ચરકે પણ तथा पीलुघृतं चैव सर्वरोगविमुच्यते ॥२८॥ ઉપર જે વિધિથી ઇંદ્રાણીઘત પકવવા |
ચિકિત્સિત સ્થાનના ૮મા અધ્યાયમાં આમ
કહ્યું છે કે, શાસtseતારો વૈશ્વર્થ કવર: પાર્વશિરોનાT કહેલ છે, તે જ વિધિથી દ્રાક્ષાવ્રત તથા પીલુ. | જોmતHળો વાસ: કામોવિઃ || ધૃત વૈદ્ય પકવવું એમ તે બેય વૃત પકવીને આ
रूपाण्येकादशैतानि यक्ष्मिणः षडिमानि वा । कासो ज्वरः તે ઇંદ્રાણીઘત પ્રમાણે જ તેનું સેવન કરનાર | grફીંદર વાવ પાટોડઃિ | ઉધરસ, અસંતાપ માણસ બધા રોગોથી છૂટી જાય છે. ૨૮ | એટલે કે ખભાનો તારો સ્વર્ય એટલે કે ગળાને
ક્ષયરોગને મટાડનાર બીજા ઉપાયો | અવાજ બદલાઈ જવો, જવર, બેય પડખાંઓમાં ૬ો ભિવં તોર્મસેવનમ્ | પીડા, માથાનો દુખાવે, લેહી તી તથા કફની ઊલટી, હત્વપૂના ધૃતિ વં બ્રહ્મચર્થે રા ર | શ્વાસ, હાંફ, દેડકાને રેગ, ઝાડાને રોગ તથા અરુચિ
ય, રોહિણી નક્ષત્રમાં કરાતું સ્નાન, | આટલાં અગિયાર રૂપ કે લક્ષણે ક્ષયગમાં સ્પષ્ટ યજ્ઞમાં તથા રોહિણી નક્ષત્રમાં કરાતું મંગલ | હેય છે અથવા આ છ લક્ષણો દેખાય છે, જેમાં પદાર્થોનું સેવન, રુદ્રદેવ શંકરની પૂજા, | કે-ઉધરસ, જવર, પડખામાં શૂળ, સ્વરભેદ–રોગ ધીરજ, પવિત્રતા અને બ્રહ્મચર્યનું પાલન- મળબંધ તથા અરુચિ-આ છ રૂપ કે લક્ષણે આટલા પણ ક્ષયરોગની શાંતિ કરવા
ક્ષયરોગમાં અવશ્ય હોય છે ?–અર્થાત જે દોષ સમર્થ થાય છે.
પ્રબળ હોય, તે ક્ષયરોગમાં અહીં પ્રથમ જણવિવરણ: આ સંબંધે ચરકે પણ ચિકિસિત
વેલ ૧૧ લક્ષણે જણાય છે અને દોષ જે અતિશય સ્થાનના ૮મા અધ્યાયમાં આમ કહ્યું છે કે
પ્રબળ ન હોય તે અહીં છેલ્લાં જણાવેલ છ રૂપે यया प्रयुक्तया चेष्टया राजयक्ष्मा पुराजितः। तां वेद
. | કે લક્ષણે ક્ષયરોગમાં જણાય છે. સુશ્રુતે પણ વિહિતામષ્ટિમારોપ્યાર્થી પ્રયોગ | પૂર્વ ક્ષયરોગી | ઉત્તરત ત્રના ૪૧ મા અધ્યાયમાં ક્ષયરોગમાં થતાં
અગિયાર તથા છ લક્ષણો આમ કહ્યાં છે, જેમ કેબનેલા ચંદ્રમાએ (આદિષ્ટિ' નામની) જે !
स्वरभेदोऽनिलाच्छलं सलोच श्वांसपाश्वयोः । ज्वरो दाहोऽઈષ્ટિ કરેલ હતી અને તે ઈષ્ટિ કરીને તે ચંદ્રમાએ પિતાને ક્ષયરોગ મટાડ્યો હતો, તે વેદોક્ત तिसारश्च पित्ताद्रक्तस्य चागमः ॥ शिरसः परिपूर्णत्वमઈષ્ટિને ક્ષયના રોગીએ આરોગ્યની ઇચ્છા રાખીને भक्तच्छन्द एव च । कासः कण्ठस्य चोद्ध्वंसो विज्ञेयः (બ્રાહ્મણે દ્વારા) કરાવવી.
कफकोपतः ॥ एकादशभिरेतैर्वा षड्भिर्वापि समन्वितम् । ક્ષયરેગના ઉપરની ચિકિત્સા કરાય | સામાતિસારવાáર્તિ ઘરમેવાવિવઃ | ત્રિમિ षडेकादश चोक्तानि यानि रूपाणि यक्ष्मिणः॥ पीडितं लिङ्गबरकासासृगामयः । जह्याच्छोषार्दितं जन्तुપર પોપદ્રવાતેવાતા વંચિલ્લિતમ્ નિરછન સુવિધુરું થરા || માણસને જ્યારે શેષ કે
ક્ષયરોગીનાં જે છ તથા અગિયાર | ક્ષયરોગ થાય ત્યારે તેમાં જે વાયુને વધુ પ્રકોપ
