________________
લક્ષણધ્યાય-અધ્યાય ૨૮ મો
૩પ૧ ,
ગાધવ સર્વનું લક્ષણ કલ્યાણ હોય છે તેવું આઠ પ્રકારનું શુદ્ધકોથતિહાશિ પમાડ્યાન્િl | સર્વ અમે અહીં કહ્યું છે. નૃત્તાતપર્શ ન્યૂર્વે સુમvi વિહુ // ૨ / | વિવરણ: ચરકમાં તથા સુશ્રુતમાં શુદ્ધ સત્ત્વના
જે માણસ શ્લેકે, આખ્યાન તથા | ૭ ભેદે કહ્યા છે, જ્યારે અહીં “પ્રાજાપત્ય” ઈતિહાસને જાણતા હોય, જેને ચંદન, | સત્ત્વને વધુ જણાવી શુદ્ધ સત્ત્વના આઠ ભેદો કહ્યા પુષ્પમાળા તથા ઉત્તમ વસ્ત્રો પ્રિય હોય છે. ચરક આ શુદ્ધ સત્ત્વને આમ સાત પ્રકારનું અને નૃત્ય, ગીત તથા ઉપહાસ પણ જે | કહી બતાવે છે: “રૂલ્યવં શુક્રય સભ્ય સવિર્ષ કરી જાણતો હોય તેને વિઘો શુદ્ધ સત્ત્વના | મારા વિચાત્ કથાનાવાતુ, સો ગ્રાહ્યમીતભેદ ગાધર્વ સત્વથી યુક્ત ઉત્તમ ભાગ્યવાન | શુદ્ધ ટવયેત્ | -એમ શુદ્ધ સત્ત્વના સાત જાણે છે. ૧૧
પ્રકારરૂપ ભેદોના અંશે જાણવા; કેમ કે તેમાં
કહેવાણના અંશે રહેલા હોય છે. પરંતુ તે બધાંયવિવરણ : આ સંબંધે ચરકે પણ શારીર- |
નો સંગ બ્રાહ્મસમાં ખાસ થયેલો હોય છે. સ્થાનના ૪થા અધ્યાયમાં કહ્યું છે કે, “પ્રિયા
એ કારણથી “બ્રાહ્મસત્વને અત્યંત શુદ્ધ જાવું. गीतवादित्रोलापकं श्लोकाख्यायिकेतिहासपुराणेषु कुशल
સુતે પણ આ જ શુદ્ધ સોને શુદ્ધકાય એ गन्धमाल्यानुलेपनवसनस्त्रीविहारनित्यमनसूयकं गान्धर्व
નામે કહેલ છે: “સતતે સારિવવા વાયાઃ'-એમ વિદ્યાત ’–જેને નૃત્ય, ગીત અને વાદિત્રના ઉલ્લાપ–સ્તે પ્રિય હોય; કે, આખ્યા
આ સાતને સાત્ત્વિક શરીરવાળા કહ્યા છે. ૧૨ યિકા, ઇતિહાસ તથા પુરાણોમાં જે કુશળ હોય; શુદ્ધસત્વનું સામાન્ય લક્ષણ ચંદન, પુષ્પમાળા, વિલેપન, વસ્ત્રો તથા સ્ત્રીઓ | મોડ્યું પ્રમો પં જ્ઞાનવિજ્ઞાનમાતા સાથેના વિહારે જેને કાયમ ગમતા હોય; અને दीर्घमायुः सुखात्यक्तं सामान्यं शुद्धलक्षणम् ॥१३॥ જેને અસૂયા એટલે કે પારકા ગુણો તરફ દેશે આરોગ્ય, જ્ઞાન, વિજ્ઞાન, શાંતિ, રૂપ, પ્રકટ કરવા ગમતા ન હોય તે માણસને શુદ્ધ | સ્વામીપણું, લાંબું આયુષ્ય અને કાયમ સવના આઠમા ભેદ ગાધર્વસત્ત્વથી યુક્ત જાણુ. સુખીપણું-એ શુદ્ધસત્વનું સામાન્ય લક્ષણ સૂક્ષતે પણ શારીરના ૪ થા અધ્યાયમાં આ
સમજવું. ૧૩ ગાન્ધર્વકાનું આવું લક્ષણ કહ્યું છે: “અશ્વ
રાજસસવના ભેદ: આસુરસવ माल्यप्रियत्वं च नृत्यवादित्रकामिता। विहारशीलता
પરિયા નવ માન્ધર્વ ચક્ષણમ્ ' જેને ચંદન તથા પુ૫
सानुक्रोशभयो रौद्रोहन्ता शूरस्तथाऽऽसुरः॥१४ માલા પ્રિય હોય તેમ જ નૃત્ય અને વાદિની
જે માણસ ઈશ્વર હાઈ એશ્વર્યવાન હોય; ઇચ્છા જેને થયા જ કરતી હોય અને વિહાર
(બીજાના ગુણે પર દોષારોપણ કરવારૂપ) કરવાને જેનો સ્વભાવ હેય તેને ગન્ધર્વ સત્વથી )
અસૂયાથી રહિત હોય, ઉગ્ર સ્વભાવવાળો યુક્ત જાણો.
હોય; પિતાની પૂજા તથા છળ-કપટ જેને બીજા પણ શુભ ને સાત્વિક ભાવે જાણવા | પ્રિય હેય, દયા તથા ભયથી જે યુક્ત હોય; રે રાજેવિ ભા માવા ગુદાજો વા|િ ઉગ્ર સ્વભાવવાળો હોય, હન
ઉગ્ર સ્વભાવવાળો હોય; હત્યા કરનારે सात्त्विकाः । एतत् कल्याणभूयिष्ठं शुद्धं सत्त्व- તથા શૂર હોય તેને આસુરસત્ત્વથી યુક્ત મિષ્ટધા ૨૨
જાણ. ૧૪ ઉપર જે સાત્વિક ભાવે કહ્યા તે વિવરણ: ચરકે પણ આ આસુર સત્ત્વ આમ સિવાયના બીજા શુભ તથા શુદ્ધ ભાવોને | કહ્યું છેઃ “સૂર મૌકાર્યવ7મૌવધિ રૌદ્ર'પણ સાત્વિક જાણવા; પણ જેમાં ઘણું જ | મનનુwોરામારHપૂનમાસુર વિદ્યા'—જે માણસ
एकश्चण्ड
