________________
૩૫૦
કાશ્યપ સંહિતા–સૂત્રસ્થાન
- વિવરણ: ચરકે પણ શારીરના ૪થા અધ્યાય- વાળો, જળમાં વિહાર કરવા ઉપર પ્રેમ ધરાવનાર, માં આ સંબંધે આમ લખ્યું છે કે-“વાણવ્રુત્ત | કલેશ વિનાનાં ઉત્તમ કર્મો કરનાર અને મેગ્ય प्राप्तकारिणमसंप्रहार्यमुत्थानवन्तं स्मृतिमन्तमैश्वर्यालम्बिनं ૨થાને ક્રોધ કરનાર તથા પ્રસન્ન થનાર હોય તેને ચાતરવુંમોટું વાગ્યે વિદ્યાત | જેનું વર્તન યેય | ‘વારુણ’ સત્ત્વથી યુક્ત જાણો. સુશ્રુતે પણ મર્યાદામાં રહેલું હોય, પ્રાપ્ત થયેલ કર્તવ્યને કરે શારીરના ૪થા અધ્યાયમાં આ વારણકાયનું એ જેને સ્વભાવ હોય, કોઈપણ વસ્તુને | લક્ષણ આમ કહ્યું છે–' શીતવા સદિyā પકહ્યું સંયય કરવાને જેને સ્વભાવ ન હોય અથવા | વરરાતા | fપ્રય વાવિયેતાળ વાયરક્ષણમ્ II જેને પ્રહાર કરે શક્ય ન હોય; જે હરકોઈ શીતળતાનું સેવન, સહનશીલતા, પિંગળાં નેત્રો, કાર્ય કરવા ઉત્સાહથી તૈયાર હેય; જે સ્મરણ- | પિંગળા વાળ અને પ્રિય બોલવું–એટલાં વારણશક્તિથી યુક્ત હોય, ઐશ્વર્યને આશ્રય કર- | કાય-એટલે કે વારુણ સવથી યુક્ત માણસનાં નાર હોય અને જેનો રાગ, દ્વેષ, ઈર્ષા તથા લક્ષણો જાણવાં. ૯ મેહ ગયા હોય એવા માણસને “વાગ્ય’ નામના | કૌબેરસત્ત્વનું લક્ષણ શુદ્ધ સત્ત્વથી યુક્ત જાણવો. સુક્ષોને પણ શારીરના | થનમાનારીવા ધમનીમાર્થોમિનીમ્ | ૪થા અધ્યાયમાં આ યોગ્ય સત્ત્વ આમ કહ્યું છે કે શોધકરાઈટું ૪ પ્રાદુન્નતમ્ II ૨૦ || પ્રાતા દોરવાનો નિર્માઃ સ્મૃતિમાન્ વિઃ | જે માણસ સ્થાન, માન, આદરભાવ, રાજમોહનર્મિતો વાગ્યસર્વવાન II'—જે માથુસ સેવા, ધર્મ, કામ તથા ધનને લેભી હોય આવી પડેલાં કાર્યો કરવાના સ્વભાવવાળા હોય, દઢ | અને કેપ તથા પ્રસન્નતાનું ફળ આપી ઉત્સાહશક્તિવાળ હોય, નિર્ભય તથા સ્મરણ
| શકતો હોય અને શરીર તથા મનથી જે શક્તિથી યુકત હોય, પવિત્ર તથા રાગ, મેહ, મદ
બળવાન હોય તેને વિદ્વાને “કૌબેર” નામના અને દ્રષ વગરનો હોય તેને યમદેવ સંબંધી યામ્ય
શુદ્ધ સત્ત્વના ભેદથી યુક્ત જાણ. ૧૦ સત્વથી યુક્ત જાણુ. ૮
વિવરણ: ચરકે પણ શારીરરથાનના ૪થા વારાણસનું લક્ષણ
અધ્યાયમાં આ સંબંધે આમ કહ્યું છે-બાનअशुचिविशुचिः शूरः शीघ्रक्रोधप्रसादवान् ।
मानोपभोगपरिवारसम्पन्नं सुखविहारं धर्मार्थकामनित्यं पुण्यशीलो महाभागो वारुणो वरुणप्रियः॥९॥
રં ચત્તો સાટું ક્રીવેર વિદ્યાર્ II” જે માણસ જે માણસ અમુક અંશે અપવિત્ર હોય
સ્થાન, માન ઉપભોગ તથા પરિવારથી યુક્ત હોય, છતાં અમુક અંશે વિશેષ પવિત્ર પણ હોય;
સુખપૂર્વક વ્યવહાર કરનાર, ધર્મ, અર્થ અને કામના શૂર હોય તેમ જ જલદી ક્રોધ કરનાર | સેવનમાં કાયમ તત્પર રહેનાર, પવિત્ર અને જેને તથા જલદી પ્રસન્ન થનાર કે કૃપા કરનાર પણ | ક્રોધ તથા પ્રસન્નતા સ્પષ્ટ હોય એવાને “કૌબેર' હોય; પુણ્ય કરવાના સ્વભાવવાળા તથા નામના શુદ્ધ સત્ત્વથી યુક્ત જાણુ. સુશ્રુતે પણ શીલવાન પણ હોય અને મહાન ભાગ્ય- શારીરના ૪થા અધ્યાયમાં આ કબરસત્વયુક્ત શરીરશાળી હાઈ વરુણદેવને પ્રિય પણ હય | ધારીનું આવું લક્ષણ કહ્યું છે કે, “મધ્યસ્થતા સgિતેને “વારુણ” નામના શુદ્ધ સત્ત્વથી યુક્ત | રામર્થયાનમગયી | મહીસર્વે જીવે કાયર
ક્ષાત્ / જે માણસ બધી બાબતોમાં મધ્યસ્થપણું વિવરણ: ચરકે પણ શારીરના ૪ થા અધ્યાયમાં | કે તટસ્થભાવ જાળવતે હોય, જેનામાં સહનશીલતા આ સંબંધે કહ્યું છે કે-“સૂરે ધીરે વિનવિવિળ | હેય, ધનની આવક તથા સંગ્રહને જે કરી જાણતો થવાનામોવિહારરતિદ્વિદળ સ્થાનોપાસા વાર | હોય અને જેનામાં પ્રજા ઉત્પન્ન કરવાની મોટી વિદ્યાતા’-જે માણસ શુર, ધીર, પવિત્ર, શક્તિ હોય તેને કૌબેરસયુક્ત શરીરના લક્ષણોઅપવિત્રતાને દ્વેષ કરનાર, યજ્ઞ કરવાના સ્વભાવ-| વાળે જાણવો.” ૧૦
જાણ. ૯
